ზოონიმი

ზოონიმი – (ბერძნ. zoon – ცოცხალი არსება, ცხოველი, onyma– სახელი), ფაუნის ნებისმიერი წარმომადგენლის სახელწოდება. ზოონიმების ერთობლიობას ზოონიმია ეწოდება, ხოლო ონომასტიკის დარგს, რომელიც ზოონიმებს შეისწავლის – ზოონიმიკა.

ქართულში ზოონიმები ფართოდაა გამოყენებული ტოპონიმებისა და ანთროპონიმების საწარმოებლად.

ზოონითმაგან ნაწარმოებ ტოპონიმებში გაირჩევა: ცხოველთა, ფრინველთა, თევზსთა, ქვეწარმავალთა, მწერთა სახელწოდებისაგან მიღებული ქვეჯგუფები. საქართველოს ტერიტორიაზე ასეთი წარმოშობის ტოპონიმები მრავლად გვხვდება: ბუ-ეთი, სა-წურბლიია, კუ-ს ტბა, საკალმახ-ე, გველის-წყალი, მგლ-იანი, ქორ-ეთ-ი, ბუზს-ალა და სხვ. ამ ტიპის სახელწოდებები ყველა შემთხვევაში მოტივირებულია ფაუნის მოცემული წარმომადგენლის გავრცელების ადგილით.

ზოონიმები ხშირია ქართულ გვარსახელებშიც (თუმცა ისინი უმეტესად ნაწარმოებია არა უშუალოდ ზოონიმებისაგან, არამედ მათგან წარმოქმნილი საკუთარი სახელებისაგან (ეპონიმებისგან).

ქართულ გვარსახელთა შედგენილობაში გვხვდება როგორც გარეული, ისე შინაური ცხოველების, ფრინველების… სახელწოდებები. ამასთანავე, გარეულ ცხოველთა და ფრინველთა სახელწოდებები რაოდენობრივად ბევრად აღემატება შინაურებისას. ეს ბუნებრივიცაა, თუ გავითვალისწინებთ გარეული ფაუნის მრავალფეროვნებას შინაურთან შედარებით. ამ ტიპის გვარსახელებია: ავაზაშვილი, არჩვაძე, აფთარაული, დათვიაშვილი, ვეფხვაძე, ვეშაპიძე, თევზაძე, ირემაძე, კატაშვილი, კვერნაძე, კოღუაშვილი, ლომიძე, ლომაშვილი, მამალაძე, მელაძე, მგელაძე, მიმინოშვილი, ტურაშვილი, ფოცხვერაშვილი, ფუტკარაძე, ქათამაძე, ქურციკიძე, ღორაშვილი, შევარდნაძე, შველიძე, ცხვარიაშვილი, წეროძე, წიწილაშვილი, ჭედილაშვილი, ჯიქია და სხვ. არის შემთხვევები, როდესაც ზრდადასრულებული ცხოველის სახელწოდება გვარსახელთა საწარმოებლად არ არის გამოყენებული (ცხენი, კამეჩი, ძროხა…), მაგრამ მათი ნაშიერებისა – გვხვდება (კვიცაძე, ზაქიძე, ბოჩოლაშვილი…).

ქართულ (ქართველურ), ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა ენაში, გვარსახელებში ზოონიმების გამოყენების მოტივაცია ძირითადად განპირობებულია ეროვნული ტრადიციებით – ისტორიულ-ეთნოგრაფიული რეალიებით, ყოფითი თავისებურებებით, საერთო კულტუროლოგიური ფონით.

მ. მაღრაძე

ლიტერატურა

• მაისურაძე ი. ქართული გვარსახელები, თბ, 1981;
• ჭუმბურიძე ზ. რა გქვია შენ?, თბ., 1982;
• ცხადაია პ. გვარები და გვართა დასახელებანი სამეგრელოში, თბ. 2000;
• ბედოშვილი გ. ქართულ ტოპონიმთა განმარტებით-ეტიმოლოგიური ლექსიკონი, თბ. 2002;
• მაღრაძე ე. ქართველური ტოპონიმებისა და გვარების წარმოება და ურთიერთმიმართება, თბ., 2006.