სინუსი
სინუსი – (ლათ. sinus – ნაკეცი.) ერთ-ერთი ტრიგონომეტრიული ფუნქცია; აღინიშნება sin სიმბოლოთი. მართკუთხა სამკუთხედში მახვილი კუთხის სინუსი ტოლია ამ კუთხის პირდაპირ მდებარე კათეტის სიგრძის შეფარდებისა ჰიპოტენუზის სიგრძესთან.
სინუსი გვხვდება ინდოეთში IV ან V ს-ის ასტრონომიისადმი. მიძღვნილ ანონიმური ნაშრომებში და არიაბჰატის ასტრონომიულ და მათემატიკურ თხზულებაში „არიაბჰატიამი“ (499). სინუსის ხაზს ეწოდებოდა „არდჰადჟივა“. „არდჰა“ ნიშნავს „ნახევარს“, ხოლო „დჟივა“ – „მშვილდის ლარს“, „ქორდას“. მოგვიანებით სინუსს შემოკლებით „ჯივას“ უწოდებდნენ. ინდური ტერმინი არაბებმა გადააკეთეს და წერდნენ „ჯიბა“, შემდეგ კი შეცვალეს ნამდვილი არაბული სიტყვით „ჯაიბ“ ანუ „უბე“, „ამოზნექილობა“.
არაბულიდან ლათინურად თარგმნის დროს მთარგმნელებმა რობერტ ჩესტერსკიმ (1145) და ჰერარდ კრემონსკიმ (1175) გამოიყენეს სიტყვა „სინუსი“ – sinus – სიტყვა „ჯაიბის“ პირდაპირი თარგმანი. ამასთან ერთად XV საუკუნემდე იყენებდნენ პტოლომეის ტერმინს „გაორმაგებული რკალის ქორდა“.
კუთხის სინუსის აღსანიშნავად იყენებდნენ სიტყვის სხვადასხვა შემოკლებას: s, si, sin, S და სხვ. თანამედროვე აღნიშვნას sin იყენებდნენ სიმპსონი (1737, 1750), ეილერი (1748, 1753), დალამბერი (1754), ლაგრანჟი (1774) და სხვ. ეილერის ავტორიტეტმა ხელი შეუწყო იმას, რომ ტრიგონომეტრიაში გაჩნდა აღნიშვნები sin, cos, tg. ეს აღნიშვნები მან ი. ბერნულისაგან გადმოიღო. ამასთანავე, ძველი ტერმინოლოგიით სინუსს უწოდებდნენ იმას, რასაც დღეს ჩვენ ვუწოდებთ სინუსის ხაზს; ეს ტერმინოლოგია მონჟის დრომდე შემორჩა. ტერმინები „სინუსის ხაზი“ და „სინუსოიდა“ შემოიღო ფაბრიმ – იეზუიტური კოლეჯის ფილისოფიისა და მათემატიკის მასწავლებელმა (1659).
ეილერმა წამოაყენა წინადადება ტრიგონომეტრიული ფუნქციები განესაზღვრათ, როგორც შესაბამისი ხაზისა და წრის რადიუსის ფარდობა, თუმცა მონჟი ჯერ კიდევ ძველებურად წერდა (1801, 1814). საინტერესოა აღინიშნოს, რომ პირველი სინუსოიდა გამოჩნდა არა როგორც y = sinx განტოლებით განსაზღვრული წირი, არამედ, როგორც დამხმარე წირი ციკლოიდის აგებისას (1634).
ევროპაში სინუსების პირველი ცხრილი XV ს-ში შეადგინა ფეირბახმა, ხოლო შემდეგ მისმა მოწაფემ რეგიომონტანამ. შემდეგი ცხრილები გამოთვალა კოპერნიკმა; შემდეგ პიტისკუსმა (1610) შეადგინა 16- ნიშნა ცხრილები ყოველ 10" -ის შემდეგ, ხოლო მცირე კუთხეებისათვის მისი ცხრილები შეიცავდნენ 26 ნიშანს.
