მუნში

მიმდინარე ცვლილება 15:32, 16 ივნისი 2023 მდგომარეობით

მუნში - (არაბ. monši - მწერალი, მდივანი), მუნში ფართო მნიშვნელობით მწერალს, მდივანს აღნიშნავდა. ისტორიული წყაროების მიხედვით (Taḏkerat al-molūk), მუნშები (საბუთების დამწერები), კალიგრაფებისა და მომხატველების ფუნქციებსაც ასრულებდნენ.

ტერმინს ისლამურ ქვეყნებში მასწავლებლისა და კანცელარიის მოხელის აღმნიშვნელად იყენებდნენ. სეფიანურ ირანში მუნშის, ანუ სახელმწიფო მწერლის ხელში იყო შაჰის კორესპონდენციების ნაწილი (ფარვანა, ჯავაბ-ნამე, მისალი). პროვინციების მუნშებს შაჰისათვის უნდა მიეწოდებინათ ადგილობრივი ცნობები და საქმიანობის ანგარიშები.

საქართველოში ეს სახელო როსტომ მეფის (1632-1658) მიერ იქნა შემოღებული და, ვეზირისა და მუსტოფის სახელოებთან ერთად, იმჟამინდელი ქართლის პოლიტიკური სტატუსის შესაბამისად, ირანის სამეთვალყურეო აპარატის მოხელის ფუნქცია ჰქონდა მინიჭებული. ამასთანავე, ის ქართლის მეფის სამსახურშიც იდგა. ვახუშტი ბატონიშვილი მას „ყიზილბაშური რიგის“ თანამდებობათა შორის აასახელებს. ქართლიდან ირანში გაგზავნილი ოფიციალური დოკუმენტაცია, რომელიც, XVI ს-ის 80-იანი წწ-დან მოყოლებული, ორ ენაზე დგებოდა, მოითხოვდა სპარსული ენისა და დიპლომატიკური ტერმინების კარგ ცოდნას, რაც მხოლოდ სპარსულ სამდივანმწიგნობროსთან დაკავშირებულ მოხელეს შეეძლო სცოდნოდა. ხშირ შემთხვევაში, ამ დოკუმენტების სპარსულ ნაწილში ზოგიერთი ფაქტი ან მოვლენა დაზუსტებული და დაკონკრეტებულია ქართულთან შედარებით, რაც იმას მოწმობს, რომ დოკუმენტის შედგენისას მუნში ქართული საბუთის მონაცემების პარალელურად სხვა ინფორმაციითაც სარგებლობდა. ვეზირისა და მუსტოფის მსგავსად, მუნშის გასამრჯელოს შეადგენდა რუსუმი (ირანული გადასახადის გარკვეული წილი) და ქართული გასამრჯელოც, თუმცა, ვახტანგ VI-ის „დატურლამალში“ არ არის მონაკვეთი მუნშის სარგოს შესახებ.

[რედაქტირება] ქართლ-კახეთის მუნშები

• მაჰმად ზამანა - მუნში მეფე როსტომისა და შაჰნავაზის დროს (XVII ს.)
• მირზა მოჰამად ბაღირ/მაჰმად ბაღირა - ქართლის მმუნში XVII ს-ის ბოლო - XVIII ს-ის 40-იანი წწ.
• მირზა რაბი/რაბია - მუნში ერეკლე II-ის დროს (XVIII ს-ის მეორე ნახ).

[რედაქტირება] წყაროები და ლიტერატურა

Taḏkerat al-molūk : 50, 52, 56-63, 65;
ფარსადან გორგიჯანიძე 1925: 229, 236;
ქსოის 1984: 65; Savory 1986: 355;
გაბაშვილი 1958: 406-408;
აბაშიძე 1974: 101.

[რედაქტირება] წყარო

ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში