ცულისპირა
| (2 მომხმარებლების 8 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Culispira.jpg|thumb|'''ცულისპირა''' – Lathyrus sativusL. <br />საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი]] | [[ფაილი:Culispira.jpg|thumb|'''ცულისპირა''' – Lathyrus sativusL. <br />საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი]] | ||
| − | + | ||
'''ცულისპირა''' – '''(''Lathyrus sativus L. culispiras (Lathyrus sativus L.''))''' პარკოსანთა ოჯახის მცენარე. მეორე სახელია „უკადრისა“. ძველი ქართული სამედიცინო წყაროების მიხედვით, მას კიდევ „მარფაშთას“, „ფურჩაყს“ და „მურდუმაქს“ უწოდებდნენ ''(წუწუნავა, 1960; ჯავახიშვილი, 1986).'' | '''ცულისპირა''' – '''(''Lathyrus sativus L. culispiras (Lathyrus sativus L.''))''' პარკოსანთა ოჯახის მცენარე. მეორე სახელია „უკადრისა“. ძველი ქართული სამედიცინო წყაროების მიხედვით, მას კიდევ „მარფაშთას“, „ფურჩაყს“ და „მურდუმაქს“ უწოდებდნენ ''(წუწუნავა, 1960; ჯავახიშვილი, 1986).'' | ||
| ხაზი 9: | ხაზი 9: | ||
XX ს.-ის 20-იანი წლების მონაცემებით, რაჭაში ცულისპირა გვხვდებოდა 800-1200 მ ზღ. დ.-დან ''(Декапрелевич, Менабде, 1929).'' | XX ს.-ის 20-იანი წლების მონაცემებით, რაჭაში ცულისპირა გვხვდებოდა 800-1200 მ ზღ. დ.-დან ''(Декапрелевич, Менабде, 1929).'' | ||
| − | ცულისპირა ერთწლოვანი მცენარეა, ითესება ადრე გაზაფხულზე. აქვს სუსტი ღერო, რომელიც ადვილად წვება. ცულისპირა, [[ბარდა|ბარდასთან]] შედარებით, უფრო მოსავლიანია. კარგ მოსავალს იძლევა შავმიწა, თიხნარ, ყავისფერ და ალუვიურ მიწებზე. არ არის სითბოსადმი მომთხოვნი. ის კარგი წინამორბედია თავთავიანი და სათოხნი კულტურებისათვის. | + | ცულისპირა ერთწლოვანი მცენარეა, ითესება ადრე გაზაფხულზე. აქვს სუსტი [[ღერო]], რომელიც ადვილად წვება. ცულისპირა, [[ბარდა|ბარდასთან]] შედარებით, უფრო მოსავლიანია. კარგ მოსავალს იძლევა შავმიწა, თიხნარ, ყავისფერ და ალუვიურ მიწებზე. არ არის სითბოსადმი მომთხოვნი. ის კარგი წინამორბედია თავთავიანი და სათოხნი კულტურებისათვის. |
| − | + | [[ფაილი:Culispiras naTesi.jpg|thumb|მარცხნივ|250პქ|'''ცულისპირას ნათესი''' <br />ახალციხე, სოფ. წნისი]] | |
| − | მთხრობელთა გადმოცემით, „...ცულისპირას [[ვენახი|ვენახებში]] თესავდნენ. იგი ტრადიციულ თესლბრუნვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. ცულისპირასგან აკეთებდნენ შეჭამანდს: მოხარშული ცულისპირა შეზავდება დანაყილი ნიგვზით, დაჭრილი ხახვით და ქინძით; მარილი, პიმპილი – გემოვნებით; სიმჟავის დასამატებლად დაემატება ტყემალი ან ტყლაპი; ცულისპირას განსაკუთრებული გამოყენება კი რაჭაში „სართვიანების“ გამოცხობის დროს ჰქონდა“. ცულისპირას და [[ჭვავი|ჭვავის]] ან | + | მთხრობელთა გადმოცემით, „...ცულისპირას [[ვენახი|ვენახებში]] თესავდნენ. იგი ტრადიციულ თესლბრუნვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. ცულისპირასგან აკეთებდნენ შეჭამანდს: მოხარშული ცულისპირა შეზავდება დანაყილი ნიგვზით, დაჭრილი ხახვით და ქინძით; მარილი, პიმპილი – გემოვნებით; სიმჟავის დასამატებლად დაემატება ტყემალი ან [[ტყლაპი]]; ცულისპირას განსაკუთრებული გამოყენება კი რაჭაში „სართვიანების“ გამოცხობის დროს ჰქონდა“. ცულისპირას და [[ჭვავი|ჭვავის]] ან [[ხორბალი|ხორბლი]]ს ნარევისაგან ამზადებენ ნოყიერ [[პური|პურს]] ''(ძველი ქართული კერძები, 2006; მაისაია, 2013).'' |
ცულისპირას სამკურნალო მიზნითაც იყენებდნენ, მაგალითად, კუჭის შეკრულობის შემთხვევაში, აგრეთვე ხველების, გაციებისა და სურავანდის საწინააღმდეგოდ ''(წუწუნავა, 1960).'' | ცულისპირას სამკურნალო მიზნითაც იყენებდნენ, მაგალითად, კუჭის შეკრულობის შემთხვევაში, აგრეთვე ხველების, გაციებისა და სურავანდის საწინააღმდეგოდ ''(წუწუნავა, 1960).'' | ||
| ხაზი 18: | ხაზი 18: | ||
ცულისპირას კულტურის აღდგენა ხელს შეუწყობს მოსახლეობის კვების რაციონის გამდიდრებას ცილოვანი პროდუქტებით. | ცულისპირას კულტურის აღდგენა ხელს შეუწყობს მოსახლეობის კვების რაციონის გამდიდრებას ცილოვანი პროდუქტებით. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | |||
==წყარო== | ==წყარო== | ||
| − | * პური ჩვენი არსობისა | + | * [[პური ჩვენი არსობისა]] |
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:პარკოსნები]] |
| + | [[კატეგორია:ეთნოგრაფია]] | ||
| + | [[კატეგორია: საქართველოს სამკურნალო მცენარეები]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 21:29, 15 ნოემბერი 2023 მდგომარეობით
საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი
ცულისპირა – (Lathyrus sativus L. culispiras (Lathyrus sativus L.)) პარკოსანთა ოჯახის მცენარე. მეორე სახელია „უკადრისა“. ძველი ქართული სამედიცინო წყაროების მიხედვით, მას კიდევ „მარფაშთას“, „ფურჩაყს“ და „მურდუმაქს“ უწოდებდნენ (წუწუნავა, 1960; ჯავახიშვილი, 1986).
ცულისპირას ნაშთები აღმოჩენილია ნოქალაქევის (ძვ.წ. VI-V სს.) არქეოლოგიურ მასალებში (Bokeria et al., 2009).
გ. ვასილევის ცნობით, ცულისპირა საქართველოში გავრცელებული იყო ამერიკის აღმოჩენამდე (Васильев, 1953).
XX ს.-ის 20-იანი წლების მონაცემებით, რაჭაში ცულისპირა გვხვდებოდა 800-1200 მ ზღ. დ.-დან (Декапрелевич, Менабде, 1929).
ცულისპირა ერთწლოვანი მცენარეა, ითესება ადრე გაზაფხულზე. აქვს სუსტი ღერო, რომელიც ადვილად წვება. ცულისპირა, ბარდასთან შედარებით, უფრო მოსავლიანია. კარგ მოსავალს იძლევა შავმიწა, თიხნარ, ყავისფერ და ალუვიურ მიწებზე. არ არის სითბოსადმი მომთხოვნი. ის კარგი წინამორბედია თავთავიანი და სათოხნი კულტურებისათვის.
ახალციხე, სოფ. წნისი
მთხრობელთა გადმოცემით, „...ცულისპირას ვენახებში თესავდნენ. იგი ტრადიციულ თესლბრუნვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა. ცულისპირასგან აკეთებდნენ შეჭამანდს: მოხარშული ცულისპირა შეზავდება დანაყილი ნიგვზით, დაჭრილი ხახვით და ქინძით; მარილი, პიმპილი – გემოვნებით; სიმჟავის დასამატებლად დაემატება ტყემალი ან ტყლაპი; ცულისპირას განსაკუთრებული გამოყენება კი რაჭაში „სართვიანების“ გამოცხობის დროს ჰქონდა“. ცულისპირას და ჭვავის ან ხორბლის ნარევისაგან ამზადებენ ნოყიერ პურს (ძველი ქართული კერძები, 2006; მაისაია, 2013).
ცულისპირას სამკურნალო მიზნითაც იყენებდნენ, მაგალითად, კუჭის შეკრულობის შემთხვევაში, აგრეთვე ხველების, გაციებისა და სურავანდის საწინააღმდეგოდ (წუწუნავა, 1960).
სხვადასხვა ჯიშის მარცვალში ცილის შემცველობა მერყეობს 23%-დან 35%-მდე
ცულისპირას კულტურის აღდგენა ხელს შეუწყობს მოსახლეობის კვების რაციონის გამდიდრებას ცილოვანი პროდუქტებით.
