კალკი (ენათმეცნიერება)
(ახალი გვერდი: '''კალკი''' – (ფრანგ. calcue – ასლი), ახალი სიტყვის, შესიტყვებისა თუ მნ...) |
|||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
'''კალკი''' – (ფრანგ. calcue – ასლი), ახალი სიტყვის, შესიტყვებისა თუ მნიშვნელობის წარმოქმნა უცხო ენობრივი სტრუქტურების გავლენით. კალკი არის უცხოენოვანი მასალის სესხების ერთ-ერთი ფორმა. შემთვისებელი ენისათვის კალკის მნიშვნელობის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს მოვლენა განსაკუთრებით ღრმად მსჭვალავს ენობრივ სისტემებს და ენის ბუნებრივ განვითარებაზე მკვეთრად აღიბეჭდება, ამიტომაც კალკების გავრცელება სალიტერატურო ენის ნორმებით გარკვეულწილად ყოველთვის იზღუდება. თუმცა ბევრ შემთხვევაში კალკები ხელს უწყობს ენის გამომსახველობითი პოტენციის გამოვლენას და ლექსიკის გამდიდრების ერთ-ერთ წყაროდ შეიძლება ჩაითვალოს. [[ქართული ენა|ქართულ ენას]] ისტორიულად არაერთი კალკირებული ფორმა და გამოთქმა შეუძენია, განსაკუთრებით ბიბლიური წიგნების გზით. მაგ., ძვ. ქართულში წინამსრბოლი „წინამორბედი“ კალკი ჩანს ბერძნულ πρόδρομος სიტყვისა, გულთმეცნიერი – καρδίόγνωότης, თანარიცხუ – όυναριθμια ღმრთისმებრძოლი – Θεμαχος. | '''კალკი''' – (ფრანგ. calcue – ასლი), ახალი სიტყვის, შესიტყვებისა თუ მნიშვნელობის წარმოქმნა უცხო ენობრივი სტრუქტურების გავლენით. კალკი არის უცხოენოვანი მასალის სესხების ერთ-ერთი ფორმა. შემთვისებელი ენისათვის კალკის მნიშვნელობის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს მოვლენა განსაკუთრებით ღრმად მსჭვალავს ენობრივ სისტემებს და ენის ბუნებრივ განვითარებაზე მკვეთრად აღიბეჭდება, ამიტომაც კალკების გავრცელება სალიტერატურო ენის ნორმებით გარკვეულწილად ყოველთვის იზღუდება. თუმცა ბევრ შემთხვევაში კალკები ხელს უწყობს ენის გამომსახველობითი პოტენციის გამოვლენას და ლექსიკის გამდიდრების ერთ-ერთ წყაროდ შეიძლება ჩაითვალოს. [[ქართული ენა|ქართულ ენას]] ისტორიულად არაერთი კალკირებული ფორმა და გამოთქმა შეუძენია, განსაკუთრებით ბიბლიური წიგნების გზით. მაგ., ძვ. ქართულში წინამსრბოლი „წინამორბედი“ კალკი ჩანს ბერძნულ πρόδρομος სიტყვისა, გულთმეცნიერი – καρδίόγνωότης, თანარიცხუ – όυναριθμια ღმრთისმებრძოლი – Θεμαχος. | ||
| − | გავრცელებულია გვიანდელი კალკიც: წარმოდგენა – | + | გავრცელებულია გვიანდელი კალკიც: წარმოდგენა – представление და მისთ. |
არსებობს კალკირების რამდენიმე სახე: სიტყვაწარმოებითი მოდელების კალკირება (თვითმპყრობელობა ← რუს. самодержавие ← ბერძნ. αυτοκράτεα; განზავება ← რუს. разбавление ← გერმ. verűnnen; სემანტიკის კალკირება (დამუხტვა – განმუხტვა – რუს. разряд – заряд… ფრაზეოლოგიური კალკები (ბრმა მორჩილება – რუს. слепое повиновение – გერმ. blinder Gehorsam…); ნაწილობრივი კალკირების შემთხვევები (ლუდხანა, შდრ. ჩაიხანა; ანტისხეულები). არსებობს მცდარი კალკირების შემთხვევებიც, რომლებიც უცხოენოვანი მასალის არასწორ გაგებას ეფუძნება (მაგ., ძვ. ქართულში ლეღუსულელი ბერძნ. σνκομόρος სიტყვის მცდარი გაგების შედეგადაა მიღებული, კერძოდ, აღრეულია სიტყვები μορόν „თუთა“ და μώρόν „სულელი“). | არსებობს კალკირების რამდენიმე სახე: სიტყვაწარმოებითი მოდელების კალკირება (თვითმპყრობელობა ← რუს. самодержавие ← ბერძნ. αυτοκράτεα; განზავება ← რუს. разбавление ← გერმ. verűnnen; სემანტიკის კალკირება (დამუხტვა – განმუხტვა – რუს. разряд – заряд… ფრაზეოლოგიური კალკები (ბრმა მორჩილება – რუს. слепое повиновение – გერმ. blinder Gehorsam…); ნაწილობრივი კალკირების შემთხვევები (ლუდხანა, შდრ. ჩაიხანა; ანტისხეულები). არსებობს მცდარი კალკირების შემთხვევებიც, რომლებიც უცხოენოვანი მასალის არასწორ გაგებას ეფუძნება (მაგ., ძვ. ქართულში ლეღუსულელი ბერძნ. σνκομόρος სიტყვის მცდარი გაგების შედეგადაა მიღებული, კერძოდ, აღრეულია სიტყვები μορόν „თუთა“ და μώρόν „სულელი“). | ||
მიმდინარე ცვლილება 15:15, 24 იანვარი 2024 მდგომარეობით
კალკი – (ფრანგ. calcue – ასლი), ახალი სიტყვის, შესიტყვებისა თუ მნიშვნელობის წარმოქმნა უცხო ენობრივი სტრუქტურების გავლენით. კალკი არის უცხოენოვანი მასალის სესხების ერთ-ერთი ფორმა. შემთვისებელი ენისათვის კალკის მნიშვნელობის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს მოვლენა განსაკუთრებით ღრმად მსჭვალავს ენობრივ სისტემებს და ენის ბუნებრივ განვითარებაზე მკვეთრად აღიბეჭდება, ამიტომაც კალკების გავრცელება სალიტერატურო ენის ნორმებით გარკვეულწილად ყოველთვის იზღუდება. თუმცა ბევრ შემთხვევაში კალკები ხელს უწყობს ენის გამომსახველობითი პოტენციის გამოვლენას და ლექსიკის გამდიდრების ერთ-ერთ წყაროდ შეიძლება ჩაითვალოს. ქართულ ენას ისტორიულად არაერთი კალკირებული ფორმა და გამოთქმა შეუძენია, განსაკუთრებით ბიბლიური წიგნების გზით. მაგ., ძვ. ქართულში წინამსრბოლი „წინამორბედი“ კალკი ჩანს ბერძნულ πρόδρομος სიტყვისა, გულთმეცნიერი – καρδίόγνωότης, თანარიცხუ – όυναριθμια ღმრთისმებრძოლი – Θεμαχος.
გავრცელებულია გვიანდელი კალკიც: წარმოდგენა – представление და მისთ.
არსებობს კალკირების რამდენიმე სახე: სიტყვაწარმოებითი მოდელების კალკირება (თვითმპყრობელობა ← რუს. самодержавие ← ბერძნ. αυτοκράτεα; განზავება ← რუს. разбавление ← გერმ. verűnnen; სემანტიკის კალკირება (დამუხტვა – განმუხტვა – რუს. разряд – заряд… ფრაზეოლოგიური კალკები (ბრმა მორჩილება – რუს. слепое повиновение – გერმ. blinder Gehorsam…); ნაწილობრივი კალკირების შემთხვევები (ლუდხანა, შდრ. ჩაიხანა; ანტისხეულები). არსებობს მცდარი კალკირების შემთხვევებიც, რომლებიც უცხოენოვანი მასალის არასწორ გაგებას ეფუძნება (მაგ., ძვ. ქართულში ლეღუსულელი ბერძნ. σνκομόρος სიტყვის მცდარი გაგების შედეგადაა მიღებული, კერძოდ, აღრეულია სიტყვები μορόν „თუთა“ და μώρόν „სულელი“).
ენაში ისტორიულად დამკვიდრებული კალკირების გამოვლენა და ახსნა ხშირად სერიოზულ ისტორიულ-ეტიმოლოგიურ ანალიზს მოითხოვს.
ა. არაბული
[რედაქტირება] ლიტერატურა
- ფოჩხუა ბ. ქართული ენის ლექსიკოლოგია, თბ., 1974.
