ბრეთის საწინამძღვრო ჯვარი
ბრეთის საწინამძღვრო ჯვარი – (X-XI სს. მიჯნა), ვერცხლის ჭედური ჯვარი შესრულებული გაბრიელ საფარელის მიერ. ვინმე მამა მიქაელის შენანირი ბაგრატ III-ის სადიდებლად. უცნობია ჯვრის აღმოჩენის დრო. იგი სოფელ ბრეთის წმ. გიორგის ეკლესიიდან (V-VII სს.) 1923 წ. თბილისში გადმოიტანეს (ამჟამად ინახება საქართველოს შ. ამირანაშვილის სახელობის ხელოვნების მუზეუმში).
ზოგადად, ბრეთის ჯვარი თავისი დროის სხვა საწინამძღვრო ჯვრების მსგავსია ფორმით, ზომით, შესრულებითა და მორთულობით. ჯვარი (52.5 X 44.5 სმ) ვერცხლის ორი ერთმანეთზე მირჩილული მასიური ფურცლისგან არის შედგენილი და მთლიანადაა მოოქრული; ჩამოცმულია ცილინდრული ფორმის ვერცხლისავე (აგრეთვე მოოქრული) (32.5 სმ სიმაღლის) სახელურზე. წინა პირზე „ჯვარცმის“ კომპოზიციაა, ცენტრში – ჯვარცმული მაცხოვარი, ოთხსავე მკლავის ბოლოზე, აქეთ-იქით, ღვთისმშობელი და წმ. იოანე მახარებელი არიან წარმოდგენილი (მთელი ტანით), ზემოთ და ქვემოთ კი – ანგელოზისა და წმინდანის ნახევარფიგურები. ოთხი მახარებლის ნახევარფიგურაა სახელურის ბურთობზედაც. თავისუფალი მონაკვეთებია დატოვებული ჭედური რელიეფების ირგვლივ, ხოლო ზურგსა და ტარზე მთელი ზედაპირი ფოთლოვანი ორნამენტითაა მოფენილი. ჯვრის წინა პირზეა ისტორიული წარწერა: „... ადიდე ბაგრატ აფხაზთა მეფე, ძედ მეფეთა მეფისა გურგენისი...“ აქედან გარკვეულია მეფეთა ვინაობაც და ისიც დადგენილია, რომ ჯვარი გაკეთებულია 994-1001 წწ. შორის. ოსტატის სახელი ჯვრის ტარზეა გამოკვეთილი: „შეიქმნა ხელითაჲ გაბრიელ საფარელისაჲთა“. გამოსახულებების განმმარტავი მინაწერები ზოგან საკმაოდ გავრცობილია (მაგ., „ანგელოზი, უფალსა ზედა მოვიდა, ანდა „ჯვარცმის“ გარშემო – „ჯუარო, ვინაჲ არს შენდა ძლიერებაჲ ესე...“ და კიდევ მოჰყვება რამდენიმე სტრიქონი). ასეთი განმმარტავი ვრცელი წარწერები არცთუ იშვიათია იმ ეპოქის ქართ. ჭედურობის ძეგლებზე.
თ. საყვარელიძე
ლიტერატურა
ბერიძე ვ., ძველი ქართველი ოსტატები, თბ., 1967; ჩ უბინაშვილი გ., ქართული ოქრომჭედლობა, ტ. 2, თბ., 1959.
