მურყანი
მურყანი – თხმელა, (ლათ. Alnus)
მეგრულად – თხომ, თხუმ, თხუმუ
მცენარეთა გვარი არყისებრთა ოჯახისა. 30-მდე სახეობა გავრცელებულია ევროპაში, აზიაში, სამხრეთ ამერიკასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში – ალჟირში. საქართველოში 2 სახეობაა: შავი (სიმაღლით 30-38 მ) და ნაცარა (სიმაღლით 15-18 მ). 35 მმდე სიმაღლის ხეა კვერცხისებრი ვარჯით. ხის ქერქი მუქი მურა ნაცრისფერია. ახალგაზრდა ტოტები ბუსუსიანია, მურა. ფოთლები ორმაგ- ხერხისებრ დაკბილულია, ფართო კვერცხისებრი, მომრგვალო ან შუბისებრი ძირით და წაწვეტებული ბოლოთი. ფოთლის ზედა მხარე მუქი მწვანეა, შიშველი, ქვედა – უფრო ბაცი, შებუსული, ძარღვების კუთხეებში კი წითური ქეჩისებრი ბეწვებით მოფენილი. ყვავილები შეკრებილია მჭადა ყვავილედებად. მამრობითი ყვავილედები იშლება ფოთლებთან ერთად, შეკრებილია 34 ცალად. მდედრობითი მჭადა ყვავილედები მოგრძოა, 1,52 სმ სიგრძის, შეკრებილია 35 მტევნებად. ნაყოფი ელიფსური ფორმის კაკალია, თხელი აპკისებრი ფრთით. ყვ. III-IV; ნაყ. VIII-IX.
გავრცელებულია ყველგან, გარდა ჯავახეთისა. იზრდება დაბლობ ადგილებში, თუმცა ზოგჯერ მთის ტერასებზეც გვხვდება ზღვის დონიდან 1800 მ სიმაღლემდე. ჭაობიან, ეწერ ნიადაგზე ქმნის ტყეს – მურყნარს. სინათლის, ტენისა და ნაწილობრივ სითბოს მოყვარულია. იზრდება სწრაფად. რბილი, ღია მოწითალო, მყიფე მერქანი აქვს. ცოცხლობს 50-60 წელს (იშვიათად 100 წელსაც).
იზრდება ზღვის დონიდან დაწყებული 1500 მ, იშვიათად 1700 მ სიმაღლემდე. ქმნის ტყეებს დაბლობისა და მთისწინების ნესტიან რაიონებში. მთებში გვხვდება პროლუვიალური ტერასების გაყოლებით, უფრო ტენიან კლიმატურ პირობებში ადის ხეობათა ფერდობებზეც. მდინარეთა ნაპირებზე გამოდის მთისწინა ალუვიალურ გავაკებებზეც. კოლხეთის დაბლობის ლამიან-ჭაობიანი და ტორფიან-ჭაობიანი ნიადაგების ზოლში წარმოადგენს ტყის ძირითად შემქმნელ სახეობას.
ქერქი და გახევებული ნაყოფებიანი მჭადა ყვავილედები დიდი რაოდენობით შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს. ქერქი – 16,5% ტანიდებს. ქერქისგან ღებულობენ შავ, წითელ და ყვითელ საღებავებს.
მურყანის მერქანი არ გამოირჩევა სიმტკიცით, მაგრამ ერთგვაროვანი აგებულება აქვს, რაც აადვილებს მის დამუშავებას. კარგად ძლებს წყალქვეშ, ამიტომ გამოიყენება მცირე ზომის წყალქვეშა ნაგებობებში. მისი ნახშირისაგან წარმატებით ამზადებენ სანადირო დენთს. მერქანს ხმარობენ ელექტროგიტარების კორპუსის დასამზადებლად, ასანთის, ქაღალდის, ფანერის, ტარის წარმოებაში, სადურგლო და სახარატო საქმეში და სხვ. მშენებლობაში ნაკლებად გამოიყენება.
