თავთუხი
(→წყარო) |
|||
| (ერთი მომხმარებლის 4 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 2: | ხაზი 2: | ||
'''თავთუხი''' - ('''Triticum durum Desf'''). შავფხა, შავთაველა, სვანურად - „ლჰა პური“; ლეჩხუმურად - „თავთუხი, ანუ „პოშოლა“ ''([[კეცხოველი ნიკოლოზ|ნ. კეცხოველი]], 1928; ალავიძე, 1951)''. | '''თავთუხი''' - ('''Triticum durum Desf'''). შავფხა, შავთაველა, სვანურად - „ლჰა პური“; ლეჩხუმურად - „თავთუხი, ანუ „პოშოლა“ ''([[კეცხოველი ნიკოლოზ|ნ. კეცხოველი]], 1928; ალავიძე, 1951)''. | ||
| − | თავთუხი, | + | თავთუხი, [[მაგარი ხორბალი]] ქართულ ისტორიულ წყაროებში XVII ს-მდე არ მოიხსენიება. თუმცა მისი სიძველე [[საქართველო|საქართველოში]] იმით დასტურდება, რომ [[ქართველები|ქართველი]] გლეხი მოსავლის დაბინავების შემდეგ ამა თუ იმ ხატის ზედაშედ თავთუხის მარცვალს ინახავდა. |
თავთუხი მაგარი ხორბლების წარმომადგენელია. ის საგაზაფხულო ხორბალია, თუმცა ჩვენთან ძირითადად შემოდგომაზე ითესება. მცენარე მაღალმოზარდია, მძლავრად განვითარებული, შიშველმარცვლიანი. მარცვალი მსხვილია, სხვადასხვა შეფერილობისა; გვხვდება, წითელთავთავიანი, შავთავთავიანი და თეთრთავთავიანი ფორმები ''(ჩხენკელი, 1944)''. | თავთუხი მაგარი ხორბლების წარმომადგენელია. ის საგაზაფხულო ხორბალია, თუმცა ჩვენთან ძირითადად შემოდგომაზე ითესება. მცენარე მაღალმოზარდია, მძლავრად განვითარებული, შიშველმარცვლიანი. მარცვალი მსხვილია, სხვადასხვა შეფერილობისა; გვხვდება, წითელთავთავიანი, შავთავთავიანი და თეთრთავთავიანი ფორმები ''(ჩხენკელი, 1944)''. | ||
| − | თავთუხი იძლევა წმინდა და თეთრ ფქვილს, ახასიათებს ცილების მაღალი შემცველობა, წებოვნება და ცხობის კარგი უნარი. [[პური]] გემრიელი ცხვება. გასული საუკუნის მონაცემებით, მისი გავრცელების არეალი დასავლეთ საქართველოში შემოიფარგლება ზემო სვანეთითა და [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი]]თ (მაისაია, 2009). აღმოსავლეთ საქართველოში თავთუხი ითესებოდა: დუშეთში, ბოლნისში, მარნეულში, ბაკურიან-ბორჯომში, მანგლისში, ბორჩალოში, ხაშურში, ქარელში, გორში, კასპში, თეთრი წყაროში, საგარეჯოში, გურჯაანში, თელავში, დედოფლისწყაროში, ლაგოდეხში, ყვარელში, ახალციხეში. თავთუხი ადგილობრივ მოსახლეობაში „შავფხას“ სახელწოდებით იყო ცნობილი. ავჭალაში წარსულში თავთუხებიდან უფრო გავრცელებული იყო თეთრი თავთუხი, თუმცა შავი თავთუხიც ითესებოდა ''(Жуковский, 1924; Менабде, 1929, 1948; ჩხენკელი 1941; აბესაძე 1926, 1930; გოცაძე, მაისაია 2015).'' | + | თავთუხი იძლევა წმინდა და თეთრ ფქვილს, ახასიათებს ცილების მაღალი შემცველობა, წებოვნება და ცხობის კარგი [[უნარი]]. [[პური]] გემრიელი ცხვება. გასული საუკუნის მონაცემებით, მისი გავრცელების არეალი დასავლეთ საქართველოში შემოიფარგლება ზემო სვანეთითა და [[რაჭა]]-[[ლეჩხუმი]]თ (მაისაია, 2009). აღმოსავლეთ საქართველოში თავთუხი ითესებოდა: დუშეთში, ბოლნისში, მარნეულში, ბაკურიან-ბორჯომში, მანგლისში, ბორჩალოში, ხაშურში, ქარელში, გორში, კასპში, თეთრი წყაროში, საგარეჯოში, გურჯაანში, თელავში, დედოფლისწყაროში, ლაგოდეხში, ყვარელში, ახალციხეში. თავთუხი ადგილობრივ მოსახლეობაში „შავფხას“ სახელწოდებით იყო ცნობილი. ავჭალაში წარსულში თავთუხებიდან უფრო გავრცელებული იყო თეთრი თავთუხი, თუმცა შავი თავთუხიც ითესებოდა ''(Жуковский, 1924; Менабде, 1929, 1948; ჩხენკელი 1941; აბესაძე 1926, 1930; გოცაძე, მაისაია 2015).'' |
| − | ნ. | + | [[კეცხოველი ნიკოლოზ|ნ. კეცხოველი]]ს (1957) მონაცემებით, თავთუხი ითესებოდა ქვემო [[ქართლი|ქართლში]], ზემო და შუა ქართლის ვაკეშიც, ზემო [[იმერეთი|იმერეთში]]. |
== წყარო == | == წყარო == | ||
| − | პური ჩვენი არსობისა | + | [[პური ჩვენი არსობისა]] |
| − | [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურა]] [[კატეგორია:ხორბლის ჯიშები საქართველოში]] | + | [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურა]] |
| + | [[კატეგორია:ხორბლის ჯიშები საქართველოში]] | ||
| + | [[კატეგორია:მაგარი ხორბალი]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 15:47, 19 ივნისი 2023 მდგომარეობით
თავთუხი - (Triticum durum Desf). შავფხა, შავთაველა, სვანურად - „ლჰა პური“; ლეჩხუმურად - „თავთუხი, ანუ „პოშოლა“ (ნ. კეცხოველი, 1928; ალავიძე, 1951).
თავთუხი, მაგარი ხორბალი ქართულ ისტორიულ წყაროებში XVII ს-მდე არ მოიხსენიება. თუმცა მისი სიძველე საქართველოში იმით დასტურდება, რომ ქართველი გლეხი მოსავლის დაბინავების შემდეგ ამა თუ იმ ხატის ზედაშედ თავთუხის მარცვალს ინახავდა.
თავთუხი მაგარი ხორბლების წარმომადგენელია. ის საგაზაფხულო ხორბალია, თუმცა ჩვენთან ძირითადად შემოდგომაზე ითესება. მცენარე მაღალმოზარდია, მძლავრად განვითარებული, შიშველმარცვლიანი. მარცვალი მსხვილია, სხვადასხვა შეფერილობისა; გვხვდება, წითელთავთავიანი, შავთავთავიანი და თეთრთავთავიანი ფორმები (ჩხენკელი, 1944).
თავთუხი იძლევა წმინდა და თეთრ ფქვილს, ახასიათებს ცილების მაღალი შემცველობა, წებოვნება და ცხობის კარგი უნარი. პური გემრიელი ცხვება. გასული საუკუნის მონაცემებით, მისი გავრცელების არეალი დასავლეთ საქართველოში შემოიფარგლება ზემო სვანეთითა და რაჭა-ლეჩხუმით (მაისაია, 2009). აღმოსავლეთ საქართველოში თავთუხი ითესებოდა: დუშეთში, ბოლნისში, მარნეულში, ბაკურიან-ბორჯომში, მანგლისში, ბორჩალოში, ხაშურში, ქარელში, გორში, კასპში, თეთრი წყაროში, საგარეჯოში, გურჯაანში, თელავში, დედოფლისწყაროში, ლაგოდეხში, ყვარელში, ახალციხეში. თავთუხი ადგილობრივ მოსახლეობაში „შავფხას“ სახელწოდებით იყო ცნობილი. ავჭალაში წარსულში თავთუხებიდან უფრო გავრცელებული იყო თეთრი თავთუხი, თუმცა შავი თავთუხიც ითესებოდა (Жуковский, 1924; Менабде, 1929, 1948; ჩხენკელი 1941; აბესაძე 1926, 1930; გოცაძე, მაისაია 2015).
ნ. კეცხოველის (1957) მონაცემებით, თავთუხი ითესებოდა ქვემო ქართლში, ზემო და შუა ქართლის ვაკეშიც, ზემო იმერეთში.
