საფრანგეთის დიდი რევოლუცია 1789-94 წლები

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია ტ. 1. გვ.)

ამერიკის  ბურჟუაზიული რევოლუცია და  დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნა (XVIII ს. 70-იანის შუა  და 80-იანი წწ,)

დამოუკიდებლობისათვის  ომო ჩრდილოეთ ამერიკაში (1775 – 83)  წარმოადგენდა  პირველ  ბურჟუაზიულ რევილუციას  ამერიკის კონტინენტზე.  მისი თავისებურება იყო, რომ იგი ერთდროულად   წარმოადგენდა  ეროვნულ - განმათავისუფლებელ, ეროვნულ - გამაერთიანებელ  და  ანტიფეოდალურ მოძრაობას.  1776 წ.  4 ივლისის II კონტინენტალურ  კონგრესზე  ფილადელფიაში   მიიღეს თომას ჯეფერსონის მიერ  შდგენილი  ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია,  რომელმაც დამოუკიდებელი  სახელმწიფოს  - აშშ - ის  შექმნა გამოაცხადა.  1783  აშშ - ის  დამოუკიდებლობა ცნო ინგლისმა.  კოლონიების დამოუკიდებლობისათვის  ბრძოლოაში გადამწყვეტი  როლი ითამაშა  ხალხთა მასებმა.  მაგრამ რევოლუციის   პოლიტიკური ხელმძღვანელი იყო პლანტატორებთან დაკავშირებული  ბურჟუაზია.  რევოლუციამ  კაპიტალიზმის  სწრაფი განვითარების  პირობები შექმნა, მაგრამ  სამხრეთში  მინობა არ  არ მოსპობილა.

დამოუკიდებლობისათვის  ომის დამთავრების შემდეგ აშშ - ში  კლასობრივი ბრძოლა გამწვავდა,  ბურჟუაზიული 

რევოლუციის  პლებეური  მეთოდებით  გაღრმავების  ცდები  შეიარაღებული  ძალით  ჩაახშეს.  1887 მიიღეს  კონსტიტუცია,  რომელმაც  აშშ -  ოფიციალურად  გააფორმა  ფედერალურ სახელმწიფოდ,  ბურჟუაზიული  დემოკრატიის  ფორმით  დამკვიდრდა და  ბურჟუებისა და  პლანტატორების  ბატონობა. აშშ - ის  პირველი პრეზიდენტი გახდა   დამოუკიდებლობისათვის  ომში  ამერიკის   ჯარების  მთავარსარდალი  ჯ.ვაშინგტონი. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1. გვ.)

ჟან-ჟაკ რუსო -  (28. VI. 1712. ჟენევა, - 2. VII 1778, ერმენონვილი, პარიზის მახლობლად) ფრანგი ფილოსოფოსი, მწერალი, კომპოზიტორი, განმანათლებელი.

რუსოს ფილოსოფიური, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და პედაგოგიური შეხედულებანი დასრულებული სახით მოცემულია ტრაქტატში ,,საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შესახებ“ (ორივე - 1762). რუსოს რადიკალური შეხედულებების გამო ორივე წიგნი საეკლესიო ხელისუფალთა წარდგინებით ცეცხლს მისცეს პარიზშიც და ჟენევაშიც. რუსო გარდაიცვალა ემიგრაციაში. საფრანგეთის ბურჟუაზიული რევოლუციის შემდეგ მისი ნეშტი  გადაასვენეს პარიზში და დაკრძალეს პანთეონში, ვოლტერის გვერდით. მის საფლავს ამკობს წარწერა - ,,ბუნებისა და ჭეშმარიტების მამას“.

ფრანგ განმანათლებელთა შორის რუსო ყველაზე რადიკალური მოაზროვნეა. მისი ამოსავალი დებულებაა ,,კაცობრიობას შეადგენს ხალხი, ის, რაც ხალხზე ზევით დგას, იმდენად მცირეა, რომ მასზე ლაპარაკიც არ ღირს“. ნაშრომში ,,საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შესახებ“ რუსო შემდეგი სახით წარმოგვიდგენს ახალი საზოგადოების საწყისებს. ადამიანები ჰარმონიული საზოგადოებრივი თანაცხოვრებისათვის ნებაყოფლობითი ხელშეკრულების  გზით კავშირდებიან  და ქმნიან სუვერენულ, ერთიან სახელმწიფოებრივ სხეულს. ამით ისინი, მართალია, გარკვეული ზომით ასხივებენ  თავიანთ თავისუფლებასა და ნებას, მაგრამ ეს ანაზღაურდება იმით, რომ სახელმწიფოს საერთო სხეული მშვიდობიანი ცხოვრების სახით უზრუნველყოფს თითოეული ადამიანის პირად უფლებებს და მათ ჰარმონიულ თანაცხოვრებას. ასეთ სახელმწიფოში რუსო ტოვებს კერძო საკუთრებას, მაგრამ ზომიერი სახით. მისი აზრით, ამგვარი სახელმწიფოს შენება შეუძლებელია მშვიდობიანი გზით, რადგან დესპოტური სახელმწიფოები ნებით არ დათმობენ ძალადობით მოხვეჭილ პრივილეგიაბს.

ვილჰელმ გეორგ ფრიდრიხ ჰეგელი -  (27.08.1770, შტუტგარდი - 14.09.1831, ბერლინი), გერმანელი ფილოსოფიის წარმომადგენელი. შტუტგარტის გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ სწავლობდა ტიუნბინგენის უნივერსიტეტის თეოლოგიურ ფაკულტეტზე (1788 -93). 1793 -1801 წწ. ჰეგელი კერძო მასწავლებლად მუშაობდა ბერლინში, შემდეგ მაინის ფრანკფურტში. ამ პერიოდში საფუძვლიანად სწავლობდა ფილოსოფიისა და თეოლოგიის პრობლემებს. ამავე წლებში დაინტერესდა პოლიტიკისა და პოლიტეკონომიკის საკითხებით. 1801 წ. ჰეგელი აქვეყნებს შრომას ,,განსხვავება ფიხტესა და შელინგის სისტემებს შორის“, სადაც იცავს ფ. შელინგის თვალსაზრისს. 1801 წ. ჰეგელი აქვეყნებს შრომას ,,განსხვავება ფიხტესა და შელინგის სისტემებს შორის“, სადაც იცავს ფ. შელინგის თვალსაზრისს. 1801 წ. მოღვაწეობას იწყებს იენის უნივერსიტეტში. 1802 – 03 წწ. ფ. შელინგთან ერთად დაარსებულ ,,ფილოსოფიის კრიტიკულ ჟურნალში“ აქვეყნებს სტატიებს რომელშიც ჩანს, რომ იგი აღარ იზიარებს შელინგის თვალსაზრისს, ხოლო 1807 წ. გამოცემულ ,,გონის ფენომენოლოგიაში“ კი უკვე აშკარად უპირისპირდება მას.

1807– 08 ჰეგელი ,,ბამბერგის გაზეთის“ რედაქტორი იყო, 1808 – 16 ნიურნბერგის გიმნაზიას ედგა სათავეში. 1812 წელს გამოაქვეყნა თავისი ,,ლოგიკის მეცნიერების“ I ტომი, 1816 – II ტომი. ამავე წელს გამოდის მისი ,,ფილოსოფიურ მეცნიერებათა ენციკლოპედია”. 1818 წელს მიიწვიეს ბერლინის უნივერსიტეტში. 1820 წ. გამოქვეყნდა ჰეგელის ,,სამართლის ფილოსოფია“. 1829 – 30 წწ. ჰეგელი გახდა ბერლინის უნივერსიტეტის რექტორი.

ჰეგელის თანახმად ლოგიკა ფილოსოფიური სისტემის პირევლი ნაწილია. ლოგიკა შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც გეგმა, პროექტი, რომელიც ხორციელდება ბუნებისა და გონის სფეროში.

ჰეგელის ფილოსოფიით დასრულდა გერმანული კლასიკური ფილოსოფიის ის ღრმა ძიებები, რომელიც დაიწყო ი. კანტმა და გააგრძელეს ი. ფიხტემ და ფ. შელინგმა. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ.11, გვ. 611-612.)

კარლ მარქსი - (5.05.1818, ტრირი, - 14.03.1883, ლონდონი), მეცნიერული კომუნიზმის ფუძემდებელი, საერთაშორისო პროლეტარიატის დიდი მასწავლებელი და ბელადი.

სწავლობდა ტრირის გიმნაზიაში, დაამთავრა 1835წ. 1835 წელს შევიდა ბონის უნივერსიტეტში. 1836 წელს გადავიდა ბერლინის უნივერსიტეტში იურიდიულ ფაკულტეტზე. 1841წ. აპრილში იენის უნივერსიტეტმა მას ნაშრომისათვის ,,განსხვავება დემოკრიტესა და ეპიკურეს ნატურფილოსოფიას შორის“ მიანიჭა ფილოსოფიის დოქტორის ხარისხი.

1842წ. მარქსი ხდება ოპოზიციური ,,რაინის გაზეთის“ ჯერ თანამშრომელი და შემდეგ კი მთავარი რედაქტორი. მან გაზეთს რევოლუციურ - დემოკრატიული მიმართულება მისცა. 1843წ. იგი დაქორწინდა ყრმობის მეგობარ ჟენი ფონ ვესტფალენზე.

კ. მარქსმა კრიტიკულად განიხილა ჰეგელის სამართლის ფილოსოფია და დაასკვნა, რომ სამოქალაქო საზოგადოება სახელმწიფოს ,,სხვადყოფნა“ კი არ არის, პირიქით, სახელმწიფო სამოქალაქო საზოგადოების ნაწარმოებია.

1844წ. პარიზში მარქსი თავისი რედაქციით გამოსცემს ჟურნალ ,,გერმანულ - ფრანგული წელიწდეულის“ ერთადერთ ნომერს. 1844წ. პარიზში შედგა კ.მარქსისა და ფ.ენგელსის შეხვედრა. მათი ერთობლივი ნაწარმოების ,,წმინდა ოჯახი, ანუ კრიტიკული კრიტიკის კრიტიკა ბრუნო ბაუერისა და კომპანიის წინააღმდეგ“ დაიწერა 1844წ, გამოქვეყნდა 1845წ. ფრანქპურტში.

მომწიფებული მარქსიზმის პირველ ნაწარმოებს წარმოადგენს მარქსის ,,ფილოსოფიური სიღატაკე“ დაიწერა 1846 – 47წწ. გამოქვეყნდა 1847 წელს პარიზში, ფრანგულ ენაზე. კ.მარქსი 1845წ. ბრიუსელში რევოლუციის ორომტრიალში მხურვალედ ჩაება, ამის გამო ჯერ დააპატიმრეს მეუღლესთან ერთად, ხოლო შემდეგ ბელგიიდან გააძევეს. 1867წ. მარქსმა გამოსცა მთავარი ნაწარმოები - ,,კაპიტალი“.

1873წ. გამოსცა ნაშრომი ,,სოციალისტური დემიკრატიის ალიანსი და მუშათა საერთაშორისო ამხანაგობა“.

კ.მარქსმა შექნა მეცნიერება ყველა ქვეყანაში ჩაგრული და ექსპლუატირებული მასების რევოლუციური განხორციელების, სოციალიზმის გამარჯვებისა და კომუნისტური მშენებლობის კანონზომიერების შესახებ.

კ.მარქსი გარდაიცვალა 1883წ. 14 მარტს. დაკრძალეს ჰაიგეტის სასაფლაოზე. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია,ტ.6, გვ.463-466)

ვლადიმერ ილია ძე ულიანოვი (ლენინი) - (10.06.1870, სიმბირსკი – 21.01.1924 მოსკოვი) პროლეტარული რევოლუციონერი, კ. მარქსისა და ფ. ენგელსის საქმის განმგრძობი. იგი იყო საბჭოთა კავშირის დამაარსებელი და მსოფლიოში პირველი სოციალისტური სახელმწიფოს შემქმნელი. 1891 წ. ლენინმა ექსტერნად ჩააბარა სახელმწიფო გამოცდები პეტერბურგის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე და I ხარისხის დიპლომი მიიღო.1892 წელის იანვარში ლენინმა ნაფიცი ვექილის თანაშემწედ დაიწყო მუშაობა სამარის საოლქო სასამართლოში. სამარაში მან შექმნა პირველი მარქსისტული წრე. გერმანულიდან რუსულ ენეაზე თარგმნა კ. მარქსისა და ფ. ენგელსის ,,კომუნისტური პარტიის მანიფესტი“, ამავე პერიოდს განეკუთვნება მისი ერთ-ერთი პირველი ნაშრომი ,,ახალი სამეურნეო მოძრაობანი გლეხთა ცხოვრებაში“. 1894 წელს ლენინმა დაწერა ,,რანი არიან ხალხის მეგობრები და როგორ ომობენ ისინი სოციალ - დემოკრატების წინააღმდეგ?“ 1897 წელს ლენინი სამი წლით გადაასახლეს ციმბირში ენისეის გუბერნიაში, მინუსინსკის ოკრუგის სოფ. შუშანსკოეში. ასევე რევოლუციური მოძრაობისთვის ციმბირში გადაასახლეს მისი საცოლე ნ. კრუპსკაია და მას ნება დართეს სასჯელი სოფ. შუშანსკოეში მოეხადა. აქ ისინი დაქორწინდნენ. გადასახლებაში ლენინმა 30-ზე მეტი შრომა დაწერა.

1900 – 05 წლებში ლენინი მიუნხენში, ლონდონსა და ჟენევაში ცხოვრობდა. 1901 წლის დეკემბერში ,,ისკრაში“ დაბეჭდილ ტავის ერთ-ერთ სტატიას მან პირველად მოაწერა ფსევდონიმი ლენინი (მას ჰქონდა სხვა ფსევდონიმებიც: ვ. ილინი, ვ. ფრეი, ივ. პეტროვი და სხვ.). ახ. ტიპის პარტიის შექმნისათვის ბრძოლაში დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მის ნაშრომს ,,რა ვაკეთოთ?“ (1902). 1903 წ. შექმნა ახალი ტიპის მარქსისტული პარტია , ,,ბოლშევიზმი, როგორც პოლიტიკური აზროვნების მიმდინარეობა და როგორც პოლიტიკური პარტია“.

ლენინი იყო არა მარტო რუსეთის, არამედ საერთაშორისო მოძრაობის ბელადი. 1919 წელს მისი ინიციატივით შეიქმნა III კომუნისტური ინტერნაციონალი.

ლენინი გარდაიცვალა 1924 წლის 21 იანვარს, მისი ბალზამირებული ნეშტი 27 იანვარს მოათავსეს სპეციალურად აგებულ მავზოელუმში. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ.6, გვ. 178-184.)

ადამ სმითი - (5.06.1720, კერკოლდი, შოტლანდია - 17.07.1790, ედინბურგი), შოტლანდიელი ეკონომისტი და ფილოსოფოსი, ,,პოლიტოკური ეკონომიკის მამა“, სწავლობდა გლაზგოსა (1737 – 40) და ოქსფორდის (1740 – 46) უნივერსიტეტებში. 1764 – 66 წწ. იმყოფებოდა საზღვარგარეთ, უმეტესად საფრანგეთში, სადაც დაუახლოვდა ენციკლოპედისტებსა და ფიზიოკრატებს.

1776 წელს გამოაქვეყნა თავისი მთავარი შრომა ,,გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“. სმითმა დაუშვა ობიექტური ეკონომიკის კანონების არსებობა და მათი შეცნობის შესაძლებლობა. სმითი ითვლება თავიუფალი გაცვლისა და საერთოდ ეკონომიკური ლიბერალიზმის დოქტრინის ინიციატორად. სმითმა პირველმა განსაზღვრა პოლიტიკური ეკონომიკა, როგორც მეცნიერების, ორადი ამოცანა: თეორია და პრაქტიკა. შრომითი ღირებულების თეორია მიიჩნია კაპიტალისტური ეკონომიკის ყველა მოვლენის გაგების საფუძვლად. მან უარყო ფიზიოკრატების შეხედულება სასოფლო - სამეურნეო შრომის განსაკუთრებულობის შესახებ. იგი სამრეწველო მოგებას თვლიდა არაშრომითი შემოსავლის ძირითად ფორმად, მაგრამ ვერ შეძლო შრომითი ღირებულების თეორია გამოეყენებინა განვითარებული კაპიტალიზმის წარმოების პირობებში, რადგან მის მიერ ჩამოყალიბებული თეორია ვერ ხსნიდა კაპიტალისტური სინამდვილის ორ მნიშვნელოვან ფაქტს: შრომის (სამუშაო ძალის) ყიდვა - გაყიდვის დროს გაცვლის ეკვივალენტურობის დაცვასა და საშუალო მოგების ჩამოყალიბების ტენდენციას.

სმითის ეკონომიკური კონცეფციები ორჭოფულია, მასში აღრეულია მეცნიერული და ვულგარული ელემენტები. სმითის ეკონომიკური მოძღვრების ვულგარული ელემენტები განავითარა ჟ. სეიმ, ხოლო მეცნიერული - დ. რიკარდომ, რამაც დაასრულა კლასიკური ბურჟუაზიული პოლიტიკური ეკონომიკის - მარქსიზმის ერთ-ერთი წყაროს შექმნა. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ.9, გვ.441-442)

ამერიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია (კონგრესი, 1776 წლის 4 ივლისი)ამერიკის  ცამეტი გაერთიანებული შტატის ერთსულოვანი დეკლარაცია

როდესაც კაცობრიობის ისტორიაში ერთი რომელიმე ხალხისათვის აუცილებელი  ხდება  დაშალოს ის პოლიტიკური კავშირი, რომელიც მას სხვა ხალხებს  უქვემდებარებს  და იმისათვის, რომ მან ბუნების კანონისა და ღვთის ბუნებით მონიჭებული უფლების ძალით, მოიპოვოს დამოუკიდებელი  და თანასწორი ადგილი დედამიწაზე არსებულ სახელმწიფოთა შორის, კაცობრიობის აზრის მართებული პატივისცემა მოითხოვოს,  განაცხადოს ის მიზეზები, რომლებმაც იგი აიძულა ცალკე გამოყოფილიყო.

ჩვენთვის  თავისთავად   ცხადია ის ჭეშმარიტება, რომ ადამიანები შექმნილი არიან როგორც თანასწორი არსებანი, რომ მათ ღმერთმა მიანიჭა გარკვეული  ხელშეუვალი უფლებები, როგორიცაა სიცოცხლე, თავისუფლება და ბედნიერებისკენ ლტოლვა;

რომ ამ უფლებათა განსამტკიცებლად იქმნებიან მთავრობები, რომლებიც თავიანთ კანონიერ ძალაუფლებას ღებულობენ იმათი თანხმობით, ვისაც ისინი განაგებენ;

რომ, თუ განმგებლობის რაიმე ფორმა ოდესმე ამ მიზნის შემლახავი გახდება, ხალხს ენიჭება უფლება შეცვალოს ან გააუქმოს იგი და შექმნას ახალი მთავრობა. დააფუძნოს იგი ისეთ პრინციპებზე და ისეთი ძალაუფლებით აღჭურვოს, როგორიც, მისი აზრით, ყველაზე ხელსაყრელი იქმნება მისი უსაფრთხოებისა და ბედნიერებისთვის. ჭეშმარიტად, კეთილგონიერება მოითხოვს, არ შეიცვალოს დიდი ხნის ჩამოყალიბებული მთავრობა უმნიშვნელო და წარმავალი მიზეზების გულისათვის, და, ამის შესაბამისად, გამოცდილებაც გვიჩვენებს, რომ სანამ ბოროტება გასაძლია, ადამიანები უფრო ადვილად ეგუებიან სიდუხჭირეს, ვიდრე მიჩვეულის მოსპობით ტვირთის შემსუბუქებას. მაგრამ როდესაც გაუთავებელი უსამართლობა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება, მისი გამუდმებით ერთი მიზნისკენ წარმართვა ხალხს აბსოლუტური დესპოტიზმით ემუქრება, მისი უფლება და ვალია ბოლო მოუღოს ამგვარ მთავრობას და აღავლინოს მოღვაწეთა ახალი დასი თავისი მომავალი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.

ამგვარი იყო კოლონიების სიდუხჭირე და ამგვარია ამჟამად ის საჭიროება, რომელიც აიძულებს მათ შეცვალონ თავიანთი წინანდელი ხელისუფლების სისტემა, დიდი ბრიტანეთის ახლანდელი ხელმწიფის მართვის ისტორია არის ნუსხა განუწყვეტელი უსამართლობისა და ძალადობისა, რაც განუხრელად მიმართულია ამ შტატებში აბსოლუტური ტირანიის დამყარებისაკენ, ამის დასამტკიცებლად, დაე, წარვუდგინოთ ფაქტები პირუთვნელ ქვეყნიერებას:

მან უარი თქვა დაემტკიცებინა მოსახლეობის კეთილდღეობისთვის უაღრესად სასარგებლო და საჭირო კანონები.მან აუკრძალა თავის მთავრობას დაუყოვნებელი და სასწრაფო მნიშვნელობის მქონე კანონების მიღება მისი პირადი თანხმობის გარეშე; და როდესაც მათი გატარება ამის გამო შეჩერდა, მან სრულიად უგულებელყო ისინი.

მან უარი თქვა გაეტარებინა მჭიდროდ დასახლებული რაიონებისთვის აუცილებელი სხვა კანონებიც, სანამ  აქ მცხოვრები ხალხები უარს არ იტყოდნენ საკანონმდებლო პალატაში წარმომადგენლობის უფლებაზე, უფლებაზე რომელიც ფასდაუდებელია მათთვის და საზარელი - ტირანისთვის.

მან მოუხმო კანონმდებელთა საკრებულოს უჩვეულო, მოუხერხებელ და მათი სამოქალაქო დოკუმენტების სანახიდან დიდ მანძილზე დაშორებულ ადგილებში მხოლოდ იმ მიზნით, რომ აეძულებინა ისინი მიეღოთ მისი გადაწყვეტილებები.

მან მრავალჯერ დაშალა წარმომადგენელთა პალატები, ვინაიდან ისინი ვაჟკაცური სიმტკიცით აღუდგნენ წინ მის მიერ ხალხთა უფლებების შელახვას.

იგი მათი დაშლის შემდეგ დიდხანს აბრკოლებდა ახალი პალატის არჩევნებს, რომელიც ხელშეუვალობით მოსილ საკანონმდებლო უფლებებს სახელმძღვანელოდ დაუბრუნებდა მთელ მოსახლეობას; ხოლო ამასობაში ქვეყანა გარედან შემოსევებისა და შინაგანი უთანხმოების მრავალგვარი საშიშროების ამარა რჩებოდა მიგდებული.

იგი შეეცადა ხელი შეეშალა ამ შტატების ფართოდ დასახლებისთვის; ამ მიზნით დაბრკოლებები შეუქმნა უცხოელების გაქვეშევრდომების კანონთა გატარებას; უარი თქვა მიეღო სხვა კანონებიც აქ გადმოსახლების წასახალისებლად და შემოიღო მიწის შესყიდვის დამატებითი პირობები.

მან ხელი შეუშალა სამართლიანობის აღსრულებას იმით, რომ არ მისცა თანხმობა დადგენილიყო მოსამართლეობრივი უფლებების დამფუძნებელი კანონ - წესები.

მან მოსამართლეების სამსახურის ხანგრძლივობა, მათი გასამრჯელოს ოდენობა და გადახდის ვადა დაუქვემდებარა მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარ ნებას.

მან შექმნა უამრავი ახალი წარმომადგენლობა და აქ განაწესა მისი მოხელეების მთელი ხროვა ჩვენი ხალხის შესავიწროვებლად და მათი სახსრების შთასანთქავად.

მას მშვიდობიან დროშიც კი ჩვენს კანონმდებლებთან შეუთანხმებლად ჩვენს მიწა - წყალზე განლაგებული ჰყავს რეგულარული ჯარები.

მან სამხედრო ძალები სამოქალაქო პასუხისმგებლობისგან გაანთავისუფლა და მასზე მაღლა დააყენა.

მან ჩვენი კონსტიტუციისთვის უცხო და ჩვენი სამართლისთვის მიუღებელი კანონმდებლობისთვის ჩვენს დასამორჩილებლად სხვებს დაუჭირა მხარი: მისცა რა თანხმობა მათ ფარისევლურ კანონთა გადაწყვეტილებებს:

რათა ჩაეყენებინათ ჯარისკაცთა დიდი რაზმები ჩვენს სახლებში;

რათა თვალთმაქცური სასამართლოების მეშვეობით სასჯელისგან დაეცვათ ისინი შტატების ნებისმიერი მოსახლის მკვლელობის შემთხვევაშიც კი;

რათა გადაეკეტათ ჩვენი სავაჭრო გზები მსოფლიოს ყოველ ქვეყანასთან;

რათა შემოეწერათ ჩვენთვის გადასახადები ჩვენთან შეუთანხმებლად;

რათა ხშირ შემთხვევაში არ მოეცათ საშუალება გასამართებულ ვიქნეთ ნაფიცი მსაჯულების მეშვეობით;

რათა მოეთხოვათ ჩვენი ოკეანის გაღმა წამყვანი მოგონილი ბრალდებებით პასუხისგებაში მისაცემად;

რათა გაეუქმებინათ ინგლისური კანონმდებლობის თავისუფალი სისტემა  მეზობელ პროვინციაში. დაეყენებინათ იქ დესპოტური მთავრობა და განევრცოთ მისი საზღვრები მათი საჩვენებელ მაგალითად გადაქცევისა და კოლონიებშიც მსგავსი  აბსოლიტური   წესების  შემოღების მიზნით;

რათა ჩამოერთვათ ჩვენი ქარტიები, გაეუქმებინათ ჩვენი ყველაზე მნიშვნელოვანი კანონები და ძირფესვიანად  შეეცვალათ ჩვენი საჭირო სხვადასხვა კანონ - წესები.

მან გააუქმა აქაური მთავრობა, გამოაცხადა რა იგი კანონგარეშე და აწარმოებს რა ომს ჩვენს წინააღმდეგ.

მან დაარბია ჩვენი ზღვები, ააოხრა ჩვენი სანაპიროები, გადაბუგა ჩვენი ქალაქები და სიცოცხლე მოუსპო მრავალ ჩვენგანს.

იგი ამჟამად გზავნის უცხოელთა დიდ დაქირავებულ არმიას, რათა დაასრულოს სიკვდილის, განადგურებისა და ტირანიისთვის გამიზნული საქმე, დაწყებული სისასტიკისა და მუხანათობის ისეთი მაგალითებით, რომლის მსგავსი მხოლოდ ყველაზე ბარბაროსულ ხანაში თუ მოიძებნება და სრულიად არ შეეფერება ცივილიზებული ერის ხელისუფლებას.

მან აიძულა ჩვენი ტყვედ ჩავარდნილი თანამემამულეები აღემართათ იარაღი თავისივე ქვეყნის წინააღმდეგ, გამხდარიყვნენ ჯალათები თავიანთი მეგობრების და მოძმეებისა, ან თვითონვე  დაღუპულიყვნენ მოძმეთა ხელით.

მან გამოიწვია შინაგანი არეულობა ჩვენს შორის და სცადა ამ არეულობაში ჩაეთრია ჩვენი საზღვრების მობინადრენი. შეუბრალებელი ველური ინდიელები, რომელთა საომარი კანონი ყველა ასაკის, სქესისა და მდგომარეობის ადამიანების განურჩეველი ჟლეტაა.

ამ რეპრესიების ყოველ ეტაპზე ჩვენ უაღრესად მოწიწებული ფორმებით მოვითხოვთ სამართლიანობას. ჩვენ განმეორებით თხოვნებს განმეორებითი შეურაცხყოფით უპასუხეს. ხელისუფალი, რომელიც ყოველი თავისი მოქმედებით ტირანს ემსგავსება, არ შეიძლება იყოს თავისუფალი ხალხის მმართველი.

ჩვენ არავითარი უპატივცემულობა არ გამოგვიჩენია ჩვენი ბრიტანელი მოძმეების მიმართ. ჩვენ არაერთხელ გავაფრთხილეთ ისინი, როდესაც მათი კანონმდებლები ცდილობდნენ ჩვენზე განევრცოთ უმართებულო მართლმსაჯულება. ჩვენ გავახსენეთ მათ  ჩვენი აქეთ ემიგრაციის და დასახლების ვითარებანი. ჩვენ მივმართეთ მათს თანდაყოლილ სამართლიანობის გრძნობასა და სულგრძელობას, და შევევედრეთ მათ ჩვენი საერთო წინაპართა სახელით ხელი აეღოთ ამგვარ ძალადობაზე, რომელიც უეჭველად ზიანს მიაყენებდა ჩვენს კავშირსა და ურთიერთობას. მაგრამ ისინი ყრუნი დარჩნენ სამართლიანობისთვის მოწოდებისა და ნათესაური თხოვნის მიმართ. ამიტომ ამ პირობის თანახმად, რომელიც გმობს განხეთქილებას ჩვენს შორის. ვალდებული ვართ განვიხილოთ ისინი, ისევე როგორც დანარჩენი კაცობრიობა, ომში მტრად და მშვიდობიანობაში მეგობრად.

ჩვენ, შეერთებული შტატების წარმომადგენლები, სწორედ იმიტომ შევიკრიბეთ სახალხო კონგრესში, რომ ღვთის წინაშე, ჩვენი გადაწყვეტილების სამართლიანობის რწმენით  და ამ კოლონიების კეთილი ნების ადამიანების სახელით, ვაღიაროთ და საქვეყნოდ განვაცხადოთ, რომ ეს გაერთიანებული კოლონიები არიან. და სამართლის ძალით უნდა იყვნენ თავისუფალი და დამოუკიდებელი შტატები; რომ მათ აღარ ევალებათ არავითარი ერთგულება ბრიტანეთის ტახტისადმი, და რომ ყოველგვარი პოლიტიკური კავშირი მათსა და დიდ ბრიტანეთს შორის არის და უნდა იყოს გაბათილებული; და როგორც თავისუფალ და დამოუკიდებელ შტატებს, მათ ეძლევათ სრული უფლება გამოაცხადონ ომი, დადონ ზავი, დაამყარონ კავშირი, ივაჭრონ და განახორციელონ ყველა სხვა ნაბიჯი და გადაწყვეტილება, რისი უფლებაც დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს ენიჭებათ.

ამ დეკლარაციის განსამტკიცებლად, ღვთის წყალობითა და იმედით, თავდებად ვდებთ ჩვენს სიცოცხლეს, ჩვენს კეთილდღეობასა და პატიოსნებას. (ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია. ტ. 11. გვ. 556)

თომას ჯეფერსონი (13. IV. 1743, შედუელი, - 4. VII. 1826, მონტისელო), ამერიკელი სახელმწიფო და საზოგადო მოღვაწე. დედის მხრიდან ვირჯინიელი მდიდარი მიწათმფლობელის ოჯახიდან იყო. მრავალმხრივი განათლება მიიღო. 1769-74 ვირჯინიას საკანონმდებლო კრების დეპუტატი. 1775 კონტინენტური კონგრესის (რომლის გადაწყვეტილებით ჩრდ. ამერიკის კოლონიები ინგლისს გამოეყო) დეპუტატად აირჩიეს. ჯეფერსონი დამოუკიდებლობის დეკლარაციის (1776) ავტორია. მასვე ეკუთვნის ,,სტატუსი რელიგიური თავისუფლებისათვის“, რომელმაც ზეგავლენა მოახდინა ეკლესიის სახელმწიფოსაგან გამოყოფაზე. 1784 ჯეფერსონმა კონგრესს შესთავაზა დასავლეთის მიწების ნაციონალიზაცია და მონობის გაუქმება აშშ-ში ახალგაერთიანებულ ყველა შტატში, მაგრამ მონობა მხოლოდ ჩრდ.-დას. ნაწილში გაუქმდა. 1779-81 ვირჯინიას გუბერნატორი, 1785-89 აშშის ელჩი პარიზში, 1790-93 აშშ-ს სახელმწიფო მდივანი ჯ. ვაშინგტონის პირველ მთავრობაში. ჯეფერსონი XVIII ს. განმანათლებელთა მემარცხენე რევოლუციის ფრთის თვალსაჩინო წარმომადგენელი იყო, გამოხატავდა ფერმერთა და წვრილი ბურჟუაზიის ინტერესებს, მოითხოვდა აგრ. საკითხის დემოკრ. გადაწყვეტას, მონობის გაუქმებასა და მთელი ხალხისათვის პოლიტიკური უფლებების მინიჭებას. ხანგრძლივი დისკუსია ჰქონდა ფედერალისტების პარტიის ლიდერ ა. ჰემილტონთან, რომელიც ჩრდ. აღმოსავლეთის მსხვილი ბურჟუაზიის ინტერესებს იცავდა. ვაშინგტონის მთავრობასთან უთანხმოების გამო ჯეფერსონი გადადგა და სათავეში ჩაუდგა ოპოზიციურ რესპუბლიკურ პარტიას. 1796 წ. ვიცე-სპიკერად აირჩიეს, ხოლო 1801-09 - აშშ-ს პრეზიდენტად. მისი მთავრობის დროს გაუქმდა წინა მთავრობის მიერ მიღებული რეაქციული კანონები, შემცირდა არმია და ფლოტი, სახელმწიფო აპარატი. საფრანგეთისაგან შეიძინა ლუიზიანა (1803) და დიპლომატიური ურთიერთობა დაამყარა რუსეთთან (1808-09) . პრეზიდენტის პოსტიდან წასვლის შემდეგ პოლიტიკურ ცხოვრებას ჩამოშორდა. აშშ-ის პროგ. ძალები ჯეფერსონის საუკეთესო ტრადიციებს იყენებენ მშვიდობისა და დემოკრატიისათვის ბრძოლაში.(ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია ტ. 11. გვ. 556)

შარლ მონტესკიე

ამერიკა

დალამბერი

დიდრო

ვოლტერი