მე და აკადემიკოსი გიორგი წერეთელი შესვლისთანავე მარჯვენა სვეტს მივადექით. სად უნდა ყოფილიყო აქ დიდი შოთას პორტრეტი?… შემოვუარეთ სვეტს ირგვლივ, შემოვუარეთ საკურთხევლის მხრიდანაც. გიორგი წერეთელი კითხულობს ბერძნულად: მაქსიმე აღმსარებელი, იოანე დამასკელი. სწორედ აქ, აი აქ უნდა იყოს რუსთაველიც, – ვამბობთ ჩვენ. წმინდანთა შორის დარჩენილი ადგილი დღეს მთლიანად ლურჯი, შავი საღებავებითაა დაფარული, მაგრამ აი აქ, ეტყობა, რაღაც უნდა ყოფილიყო და შემდეგ შეგნებულად წაუშლიათ. კარგად ვაკვირდებით ამ ადგილს: ერთგან, საღებავის ქვეშ, რაღაც ძნელად გასარჩევი კვალია ამობურცული. ჩვენ დიდხანს შევცქერით ამ კვალს, აკაკი შანიძეც თავს ანებებს თავის საქმეს და ჩვენ გვიერთდება. სასწრაფოდ სანთელს ვანთებთ და ამობურცულ ადგილს გვერდიდან ვაშუქებთ. ამობურცული ადგილები სინათლის შუქზე გარკვეულ ჩრდილს გვაძლევენ. დაბეჯითებით, თვალმუშორებლად ვაკვირდებით სვეტის ამ ადგილს და ჩვენი მეცნიერები ხმადაბლა, დაფარული მღელვარებით მოულოდნელად კითხულობენ: „ამსა დამხატ“… „ამისა დამხატავსა“, უსათუოდ „ამისა დამხატავსა“ – ამბობს გიორგი წერეთელი, – აქაა წარწერა, ცნობილი წარწერა, მივაგენით, მე აღფრთოვანებული ვახალისებ ჩვენს მეცნიერებს ახალი და ახალი სიტყვების ამოსაკითხავად. ისინიც თვალმოუშორებლად ჩაჰკირკიტებენ სვეტს. მერე მე წარწერის ქვემოთ, მუქ ლურჯ, შიოანე დამასკელი - ბიზანტიელი ფილოსოფოსი და მწერალი, ცხოვრობდა VII-VIII საუკუნეებშივ საღებავს კარგად ვაკვირდები, აქ კიდევ რაღაც არის ამობურცული. ეს ხომ თითებსა ჰგავს, თითების ლანდს, თითების კვალს. აგერ თვალიც, ნამდვილად თვალი… აკაკი შანიძეც ადასტურებს, რომ იგი თითქოს ამჩნევს თითებისა და თვალის კვალს. გიორგი წერეთელიც ამჩნევს. თითების კვალია, თვალის კვალია, – ვადასტურებთ ერთხმად. ბერძენი ბერიც დიონისიოც გვიდასტურებს. ეს კიდევ ქუდი, ესეც მეორე ხელი… ნამდვილად მეორე ხელი.

მივაგენით. ნამდვილად მივაგენით! აქ არის რუსთაველის პორტრეტი!

და ნამდვილად რუსთაველის პორტრეტი, სხვისა არავის!

მაგრამ, რა მდგომარეობაშია ახლა იგი? კიდეც რომ გავწმინდოთ, რა დაგვხვდება შავი საღებავის ქვემოთ? ვნახავთ კი მის სახეს წაურყვნელსა და შეუბღალველს? ან როგორ შეიძლება გაიწმინდოს იგი ამ მუქ-ლურჯი, შავ საღებავისაგან ისე, რომ თვითონაც არ გაქრეს და წაიშალოს?! არა, გაწმენდა არ შეიძლება, უნდა მოინახოს სხვა რამე საშუალება, რომ საღებავის ქვემოთ გადავიღოთ იგი. ხომ არის ასეთი საშუალებანი დღევანდელ ფოტოტექნიკაში?! ხომ არიან ასეთი ფოტოსპეციალისტები? არის, არიან, უნდა ვეძებოთ, უნდა ვიშოვოთ!

ახლა ამ ბოძს მეორე მხრიდანაც მოვუარეთ, აქედანაც მივანათეთ სანთელი, აქაც რაღაც წარწერის კვალი ჩანს, მერე წინა ბოძთან მივედით, აქაც რაღაც შეიმჩნევა, დავტრიალდით, ყველა კედლებსა და სვეტს შემოვუარეთ.

მაშ ქართული წარწერები, ზოგიერთი ქართული ფრესკა სადღაც ღრმა შავ საფარველს ქვემოთ კიდევ ცოცხლობს, სულ არ გამქრალა! კარგი მახვილი თვალი მას კიდევ შეამჩნევს, ისე როგორც შავ ღამეში შორს შეამჩნიო მონასტრის თეთრი სვეტები, მათ,ამ წარწერებს,ამ ფრესკებს თითქოს ახლა სული ეხუთებათ და, ჩვენი ხმის გაგონებაზე, იშმუშნებიან, გაგუდული ხმით თვისკენ გვიხმობენ და შველასა გთხოვენ.

29 ოქტომბერი

…ისევ ჯვარის მონასტრისაკენ.

გადაწყდა: აკაკი შანიძე და გიორგი წერეთელი სასწრაფოდ ინახულებენ ისრაელის გამოჩენილ მეცნიერებს, რომელთაც ისინი ამ ზაფხულს გაეცნენ მოსკოვში ორიენტალისტთან მსოფლიო ყრილობაზე , არ შეიძლება მათ არ ჰყავდეთ ნაცნობი სპეციალისტები ძველ წარწერათა და ფერსკათა გადაღების საქმეში.

მაგრამ დღეს შაბათია. ისინიც ისვენებენ.

დღეს კვლავ ჯვარის კედლებსა და სვეტებს ვსწავლობთ.

როგორც ჩანს, მაქსიმე აღმსარებელსა და იოანე დამასკელსაც ქართული წარწერები ჰქონიათ. ეს წარწერებიც ახლა გულმოდგინედაა წაშლილი. ასევე, ეტყობა, პეტრე და პავლე მოციქულებსაც ჰქონიათ ქართული წარწერა ოდესღაც. ხოლო გიორგი და ექვთიმე მთაწმინდელების ფრესკებზე უფრო აშკარად გავარჩიეთ: „გიორგი ქართველი“, „ექვთიმე ქართველი“, საკურთხევლის კარებზე კი, ზედა ჩარჩოზე, ჩანს, ვერ შეუნიშნავთ და მშვენიერი მოოქროვილი ასოებით დარჩენილა წარწერა ლეონ დადიანისა და მისი მეუღლის მოსახსენებლად.

ჩვენი მეცნიერები მთელი დღის განმავლობაში შეუნელებელი ინტერესით ჩაჰკირკიტებენ, კითხულობენ, სწავლობენ ამ ძვირფას ქართულ სიძველეებს.

4 ნოემბერი

გამოიდარა. თბილი დილა გათენდა. ცხრა საათზე მოიტანეს რუსთაველის ფოტოსურათის ანაბეჭდი, რომელიც საგანგებოდ შერჩეულმა ფოტოგრაფმა გადაიღო გუშინ. არა, არაფერიც არ გამოსულა. შავ ფონზე რაღაც უსახური ნაკვალევი!

5 ნოემბერი

დღეს ისევ შაბათია. შაბაში.

ისევ მოკვდა გუშინ მზის ჩასვლისას ქალაქი.

ეს ერთი კვირა ერთი მძიმე კვირათაგანია ჩემს ცხოვრებაში.

გულში კი მაინც, არ ვიცი რის გამო, შეიძლება იმის გამო,რომ მდგომარეობას სათანადო ღრმა ანალიზს ვერ ვუკეთებ, იმედის კი არა, სიხარულის ნაპერწკალი ღვივის, და თითქოს ნიავს უცდის ასაფეთქებლად.

არ შეიძლება ყველაფერი ასე დამთავრდეს. ჯერ დრო კიდევ არის. რუსთაველის სურათი მინიშნებულია ზუსტად და ნამდვილად, იგი, ეტყობა, გადაფხეკილი არაა, მას მხოლოდ შავი საღებავი აქვს გადაფარებული, ისე როგორც მთელ მის ბიოგრაფიას. როგორი სიმბოლურია ჯვარის მონასტრის რუსთაველის პორტრეტის ისტორიაც, არა ჰგავს იგი თვით რუსთაველის ბიოგრაფიას? ხომ სულ ერთია, ბოლოსდაბოლოს რომელმა სამღვდელოებამ მოუნდომა მას მოსპობა?

თვითონ ჩვენივე ძალებით უნდა მივაღწიოთ ყველაფერს. ასეთია ჩვენი მტკიცე გადაწყვეტილება.

მე და გიორგი წერეთელი ვასველებთ წყალში ტილოს ნაგლეჯს და მთელის ძალღონით ვცდილობთ რაიმე დავაკლოთ რუსთველის შავ საღებავს.

ოფლს ვიწმენდთ და ერთმანეთს ვენაცვლებით.

არავითარი შედეგი, შავი საღებავი ლითონივით მტკიცეა.

6 ნოემბერი

კვირაა.

ადრიანად მივდივართ საქმეზე.

მონასტრის კარებს გვიღებს ბიკენტიოსი, დღეს მისი უქმე დღეა.

ვეკვეთეთ რუსთაველის შავ საღებავს ახალი საშუალებებით, რომლითაც დღეს უკვე აღჭურვილები ვართ ფრესკების წმენდის სპეციალისტებისაგან.

გამოდის, გამოდის… მოჰკიდა ხელი შავ სუდარას, ქიმიურად შლის, ნელ-ნელა, ძლივს სულ უფრო და უფრო იწმინდება რუსთაველის წითელი ტანსაცმელი. მაგონდება სტრიქონები: „გაძრცვილსა ტანსა ემოსნეს ყარყუმნი უსაპირონი“… მივყვებით მაღლა, სულ მაღლა. გამოჩნდა თეთრი წვერი, ერთმანეთს ვენაცვლებით, ვღელავთ, ვფუსფუსებთ. სახეს რომ მივუახლოვდით, ვცდილობთ ზედმეტი ძალა არ დავატანოთ მარჯვენას, ერთმანეთს ვაფრთხილებთ, ალერსით, მსუბუქად ვწმენდთ, გვეშინია თვით რუსთაველის პორტრეტზეც არ ვიმოქმედოთ. სასწაულია, რუსთაველის სურათის ფერებს არაფერი ეკარება, თუ რუსთაველის სურათის ფერები არ იკარებს არაფერს, იწმინდება და ანათებს ისე, როგორც ოდესღაც უნათებია.

ნაშუადღევი, 6 ნოემბერი

 

მაქსიმე აღმსარებელი - ბიზანტიელი მოაზროვნე და ღვთისმეტყველი, ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა VI-VII საუკუნეებში

იოანე დამასკელი - ბიზანტიელი ფილოსოფოსი და მწერალი, ცხოვრობდა VII-VIII საუკუნეებში