გაბზარული გული

პირველი კარი

I

... იყო და არა იყო რა, აბა, ღვთის უკეთესი ვინ იქნებოდა! იყო ერთი უხვი, ძლიერი თავადი თავის ყმითა და მიწა-წყლით. იმისი სახელი განთქმული იყო მთელ სამეფოში. და მეფეც ძალიან აფასებდა იმის კეთილ-ზნეობას და სიუხვეს; ნამეტნავად იმის ყმების გალაღებას და კმაყოფილებას.

ყოველ-დღე მეფის კარს აუარებელი ხალხი მიდიოდა საჩივრით, თუ თხოვნით. მეფეც ყოველ-დღე ისმენდა იმათ საჩივარს გულისყურით, ასამართლებდა, ასაჩუქრებდა და ისე ისტუმრებდა. მაგრამ მეფეს ჩვეულებად ჰქონდა: როცა მთხოვნელი, ან მომჩივანი წარუდგებოდა, უეჭველად ჰკითხავდა: “ვისი ყმა ხარ?” ერთხელაც არ უხსენებია ამოდენა ხალხს კაციას სახელი. დანარჩენი თავადების ყმა თითქმის ყოველთვის ათობით და ოცობით მოდიოდა.

- ეს რა ამბავია, რომ კაციას ყმა ერთიც არ მინახავს ჩემს კარს, და სხვებისას კი ვერ ავდივარ?!.. - შეეკითხა მეფე მთხოვნელთ და მომჩივრებს.

- იკურთხოს შენი სახელი, დიდებულო მეფევ!. - უპასუხეს ერთ-ხმად... - კაციას ყმები, დიდებულო მეფევ, ჩვენ ბატონებზე უკეთ ცხოვრობენ და ვიღას უნდა შეჩივლონ თავიანთი ბედნიერება?!.

მეფე ჩაფიქრდა. ცოტა სიჩუმის შემდეგ კიდევ შეეკითხა:

- კარგი... თუ კი მაგრეა, აქნობამდის თითო-ოროლა მოდიოდა მომჩივარი... ამ ბოლო დროს კი თქვენი რიცხვი მატულობს. რისთვის მოხდა ეს ასე?.. წინათ კარგები იყვნენ თქვენი ბატონები, და ახლა რამ გააუკუღმართავა?!.

- იკურთხოს შენი სახელი, დიდებულო მეფევ! წინათაც ისეთები იყვნენ, მაგრამ წინათ კაცია იხიზნებდა დევნილთ. აუარებელი ხალხი შეეხიზნა. ამისათვის შენ არ გაწუხებდნენ... დღეს კი, რაც თავისუფალი მიწა-წყალი ჰქონდა კაციას, სულ შეხიზნულებს უბოძა... არც ერთი ხიზანი იმის მიწა-წყლიდან აღარ გამოსულა, ყველა ეყმო. ახლა ერთი ხიზანიც აღარა ჰყავს და იმასთან ახლად მისულს მარტო რამდენიმე დღით იხიზნებს.

- რაც მიწა-წყალი მქონდა, ყველა ყმებს უჭირავს, თავისუფალი მიწა აღარა მაქვს, მოგცე. მაშ შენ სტუმარი ხარ. მესტუმრე, და გაგაცილებ უშიშარ ჩემ მეზობელ თავადამდის.. - ხომ მოგეხსენება, დიდებულო მეფევ, სტუმრობა დიდი ხნით არ შეიძლება ჩვენისთანა ხალხისათვის?!. ხიზნობასაც ვთაკილობთ, რადგანაც ისევ ის სტუმრობაა, რადგანაც ბატონი მიწა-წყალს გვაძლევს უსასყიდლოდ. ამიტომ ეყმნენ ხიზნები კაციას და იმის ოჯახისთვის იკისრეს დამოკიდებულება...

- ხიზანი მეტის-მეტად მორცხვი და მოხათრებული სტუმარია!.. - გააწყვეტინა მეფემ სიტყვა... - ხიზანი, თუ კი იმას რითიმე გაუმასპინძლდი, ცდილობს თავის შრომით შეინახოს თავი და მასპინძელი არ შეაწუხოს, მასპინძელს არა ავნოს რა...

- ჰო და, დიდებულო მეფევ, ამისთვის ეყმნენ კაციას, რომ სტუმრობა ხანგრძლივი არ გამოსულიყო. დღეს კი იმათ ყმობამ სხვებს ხელ-ფეხი შეუკრა და აღარ იციან, საით წავიდნენ, რადგანაც კაციას თავისი ყმების შეწუხება არ უნდა. ამისთვის არის, რომ ახლა შენ გაწუხებთ ჩვენი ჩივილით. სხვა თავადებთან კი ვერ მივსულვართ, რადგანაც ერთი მეორეზე უარესია...

II

კაცია ბატონი მარტო ამით არ იყო განთქმული; მარტო ეს ქება არა სმენია მეფეს კაციაზე... უფრო თავის ასულით იყო განთქმული...

კაციას ჰყავდა მზეთუნახავი ასული ეთერი. იმის სახელი მთელ სამეფოს ბატონებში იყო განთქმული, თუმცა კი იმის მნახველი არავინ იყო...

...“კაციას ასული ეთერი!.. კაციას ასული ეთერი!” სულ ამას გაიძახოდნენ სამეფოს საცოლო ბატონიშვილები და, თუ ეთერი ცოლად არ გაყვებოდა, ნახვით მაინც ენახათ. ეთერის ცოლად შერთვა კი ყველას ეწადა და ამისათვის ყოველ-დღე მთხოვნელი მთხოვნელზე მოსდიოდა. ან კი რატომ არ მოუვიდოდნენ მთხოვნელნი?!

ეთერის სილამაზე, თუმცა მნახველი არავინ იყო, აუწერელი იყო, და იმის მამის ქონება კი ყველასათვის სანუკვარი იყო, რადგანაც კაციას ძე არ ჰყავდა და სიძე იქნებოდა იმის მამულის პატრონი.

მიწა-წყლით და ყმით კაციას სამეფოში თუ პირველი ადგილი არ ეჭირა, მეორე მაინც ეჭირებოდა...

კაცია ვერა ბედავდა თავის ასულის დაუკითხავად რაიმე გადაჭრილი პასუხი მიეცა. თავის ასულის სურვილის მონა იყო და, აბა, უიმისოდ როგორ დაიჭერდა საქმეს...

ერთხელ მამამ უთხრა თავის ასულს:

- შვილო, კარგა მოღერებული ხარ... დრო არის იფიქრო შენს ბედზე და...

- მამავ, დიდიხანია ვფიქრობ და ველი ჩემს ბედს ამ კოშკში...

- ჩემო ნუგეშო, მაშ ამოგირჩევ მრავალ მთხოვნელთაგან ღირსეულს და გამოგიგზავნი აქ!.. - სიხარულით წამოიძახა მამამ და გადაკოცნა თავის ასული...

- არა, მამავ, გამომიგზავნე ყველა მთხოვნელი, და თვითონ ამოვარჩევ ჩემ საქმროს...

- შვილო, ვაი თუ შესცდე, და მაშინ რაღა ვქნა?!.

- არა, მამავ, თუ შევცდი, მაშინ მონელება ჩემთვის ადვილი იქნება. შენი შეცდომა კი ჩემთვის მოუნელებელი იქნება. მოუნელებელ ქვად ჩამერჭობა სხეულში, და შენი სიყვარულიც შეიბღალება...

- არა, შვილო, არა!.. შენ ნებას ავასრულებ.

- აგრე, მამავ... - უპასუხა ასულმა და გამოემშვიდობა.

და, აჰა, თითქოს ყოველ-დღე უგზავნიდა თავის ასულს მთხოვნელს. ბევრი ისეთი ახალგაზრდა გამოაბრუნა, რომ მამასაც კი ჯავრი მოუვიდა...

მიიღებდა თუ არა მთხოვნელს, მაშინვე ყურთ ერთი და იგივე სიტყვები შემოესმოდა: “ოხ, მშვენიერებავ, ცის კიდემდის შენი სიმშვენიერის ხმა მიწვდა, და მართალიც ყოფილა... შენ”...

- მერე რა გნებავს?! - სიტყვას უეცრივ აწყვეტინებდა მზეთუნახავი.

- შენი მონობა, შენი ყმობა!.. მიბრძანე და, აი, მუხლს ვიდრეკ შენს წინ...

- მძულს მონა!.. - ცივად უპასუხებდა და გატრიალდებოდა.

გაწბილებული ნანაჯოგიანად გადაიკარგებოდა ხოლმე და რამდენიმე თვის განმავლობაში თვალით აღარავის ეჩვენებოდა...

რა სურდა ეთერს, რო ეგრე უმოწყალოდ ექცეოდა მთხოვნელებს?!. ამან კაცია სადარდელში ჩააგდო, მაგრამ ვერ უმხელდა. თუ მამა ვერას მიუხვდა, აბა, სხვა ვინ რას მიუხვდებოდა, რადგანაც ეთერი თავის გულის თქმას არავის ანდობდა, გარდა მთვარისა, ისიც იმ დროს, როდესაც სოფელი მთლად ძილს მიეცემოდა. მაშინ გამოაღებდა თავის კოშკის სარკმელს და მთვარეს მიმართავდა ნაღვლიანად: “ჰოი, მთვარევ, ჩემო ერთგულო, ყურთ-უჩურჩულე ჩემი სახელი, თუ ის სხვაზე ვისმეზე ფიქრობს... გააბი შენი სხივების ქსელი ჩემსა და იმის შორის, რომ ამოძრავდეს იმისი გული ჩემთვის ისე, როგორც ჩემი ძგერს იმისთვის!.. ოჰ, მთვარევ, თუ კი ვეღირსე ჩემს წადილს და ოდესმე დედოფალი გავხდი... მთვარევ, ჩემო ერთგულო, მაშინ შენ გემონები მთელ სამეფოთი”...

ასე მოსთქვამდა ხოლმე ეთერი სიმღერით და თმაგაშლილი, თითქმის დასაძინებლად გამზადებული მთვარეს ემუდარებოდა...

რო გაეგოთ იმის გულისთქმა. მაშინ იმდენი მთხოვნელი კი აღარ მოუვიდოდა. ჩქარა მოახერხებდნენ მეფის ძის მოსყიდვას და აათვალისწუნებინებდნენ. თითონ მამასაც რო გაეგო, აღშფოთდებოდა და შეემუდარებოდა, გულიდან ამოეღო ეს წადილი, მაგრამ არავის ეყურებოდა, რადგანაც მხოლოდ მთვარეს ანდობდა და ისიც იმისთანა დროს, როდესაც მთელ სოფელს ეძინა...

III

... სწორედ ეთერის კოშკის პირდაპირ ერთი საოქრომჭედლო იყო, რომელშიაც ერთი მოხუცებული ოქრომჭედელი მუშაობდა თავის შეგირდით. მოხუცი დილით მოვიდოდა, მუშაობდა, და საღამოთი სახლში მიდიოდა. საოქრომჭედლოში კი იმის შეგირდი რჩებოდა. მეტის-მეტად კეთილი კაცი იყო ოქრომჭედელი და ამისთვის ძალიან კარგად ექცეოდა თავის შეგირდს. თითონ შვილი არ ჰყავდა და თავის საოქრომჭედლოს შეგირდს უმზადებდა. უხაროდა ოქრომჭედელს, სიხარულით ცას ეწეოდა, რომ ასეთი კარგი შეგირდი გამოადგა, და ამით ამაყობდა. არ შემარცხვენსო, - ხშირად ეუბნებოდა თავის ცოლს და მეზობლებს. ახლავე მჯობნის ხელობაში და შემდეგ უფრო დახელოვნდება ჩემი მახარე და ჩვენ ხელობას ძირს არ დაუშვებსო!..

მართლაც გულმოდგინედ მუშაობდა მახარე... სულ იმის ფიქრში იყო, თუ როგორ გამოეყვანა თავის ოსტატისაგან ნაჩვენები ნიმუში. ხშირად, ძალიან ხშირად ოსტატზე უკეთესად დაამუშავებდა ხოლმე სხვა და სხვა ნივთებს... და, აი, ამისთვის აღტაცებით იხსენიებდა ოსტატი თავის შეგირდს!..

როდესაც კი ოსტატი თავის სახლში წავიდოდა, მახარე უფრო გულმოდგინედ მუშაობდა. წმინდა სამუშაოს თავს ანებებდა, რადგანაც ძნელი იყო მკრთალ სინათლეზე მუშაობა. ამ დროს ის ლითონების გადადნობ-გადმოდნობას, მორგვალებას, გამოწკეპას, ან კიდევ სხვა რამ საქმეს იჩენდა, მეორე დღისთვის წმიდა სამუშაოსთვის მასალის შემზადებით...

ასე მუშაობდა მახარე საოქრომჭედლოში, როცა გონს ჩავარდა და თავის ხელობას შეგნებულად შეხედა. ისე გაერთობოდა ხოლმე მახარე, რომ ხშირად მამლის ყივილიც კი თავს ატყდებოდა. მაშინ კი საჩქაროდ წვებოდა, რომ დილით ადრე გაეღვიძნა და წმინდა სამუშაოსთვის ხელი მოეკიდნა...

ერთ საღამოს, როდესაც სოფელს უკვე ეძინა, ასე გართულს მახარეს შემოესმა ნაზი ხმა. ყურები აცქვიტა და სმენად გადაიქცა... სულ მოულოდნელი იყო მისთვის ამ დროს ეს ხმა. განცვიფრებულს სამუშაო მიავიწყდა, საბერველი მოუდუნდა, გადნობაზე მიმდგარი, გავარვარებული და მოელვარე ლითონი თან-და-თან უმაგრდებოდა, და ცეცხლიც ფერფლის ლეჩაქით ებურებოდა... და აგერ ლითონი სულ გაცივდა. ქურაში ცეცხლმა ცხრა-კეცი ფერფლის ლეჩაქი თბილ საბნად წაიხურა... მიიძინა...

მახარეს ხელი მაინც არ მოძრაობდა... იჯდა მარახე, სმენად გარდაქმნილი და უნებურად მთელის არსებით მიილტოდა ხმისაკენ, რომელიც ხან მედგრად ეფრქვევოდა თავს და ხან-კი ნაზად, ტკბილად ეგუგუნებოდა და ესალმუნებოდა...

უნებურად ფეხაკრეფით, მოკრძალებით, თითქოს ეშინოდა... თითქოს კი არა, მართლაც შეგნებულად ეშინოდა თავის მოძრაობისა, ხმაურობით არ ჩაგლიჯოს ეს ნაზი ბადე ციური ხმისა...

გავიდა მოწიწებით საოქრომჭედლოს დერეფანში და...

ამ დროს ხმა მისუსტდა. კოშკის სარკმელში ბროლისაგან ნაკვეთ ქანდაკებას ოდნავ თვალი მოჰკრა, რადგანაც სარკმელი დაიხურა... და ხმაც მისწყდა...

მახარე საშინლად ააღელვა ამ გარემოებამ. ის წამიერი ნეტარება ნაღველად შეეცვალა, და თავის თავს სასტიკად დაუწყო ყვედრება. ეგონა გარედ რომ არ გასულიყო, ის ხმა არ შეწყდებოდა... დაძმარებული შევიდა საოქრომჭედლოში და მთვარის შუქზე ქურა თვალებში წაეჩხირა. ლითონს ხელი წამოავლო და იატაკზე გადაახეთქა. ლითონმა თავისებური ხმა გამოიღო...

ეს გარემოება მახარეს ყურადღებას არასდროს არ მიიქცევდა, მაგრამ ახლა-კი ხმით მოჯადოებულისა მიიქცია. უცნაურ ხმად ეჩვენა ეს რაღაც წკრიალი იმ ხმასთან შედარებით, რომელიც ჯერ ისევ ყურში უტრიალებდა. მახარემ ლითონი აიღო და ხან წკიპურტის დარტყმით, ხან ქვის და ჩაქუჩის დაკვრით და ხან კიდევ ისევ იატაკზე გადაგდებით ლითონს ახმაურებდა და ადარებდა ყურებში ჩარჩენილ ხმას...

უკვირდა მახარეს, რომ ლითონსაც ხმა ჰქონდა... თითქოს წინათ არასოდეს არ სმენიაო, ისე კვირობდა.

აკაკუნებდა მახარე და ენატრებოდა, იმ ხმას დამგვანებოდა. ერთი ლითონიდგან მეორეზე გადადიოდა და ეძებდა მსგავს ხმას...

IV

დილით მოვიდა ოქრომჭედელი და განცვიფრდა, როდესაც მახარეს შეხედა და იქაურობა სულ არეული იყო. კიდევაც შეეშინდა ოქრომჭედელს, ჭკუა ხომ არ აერიაო, ისეთი საშინელი გამომეტყველება ჰქონდა მახარეს.

- რას ეძებ, შვილო?! - სიყვარულით შეეკითხა ოქრომჭედელი მახარეს და ნაზად მხარზე ხელი დაადო.

- ხმას, ოსტატო, ხმას!..

შეეშინდა ოქრომჭედელს. ამ პასუხმა სულ დაარწმუნა, რომ მახარეს თავზე რაღაც ამბავია. ალერსიანად ხელი მოხვია მახარეს და ხმის კანკალით უთხრა:

- შვილო, უთუოდ მთელ ღამეს არ გეძინა... დაღლილობა გეტყობა!.. წამოდი, დაიძინე და... მე დავალაგებ აქაურობას.

მახარე გამოერკვა ამ სიტყვებზე. მიიხედ-მოიხედა და შეკრთა, როცა დაინახა იქაურობა... თაროებიდან სულ იატაკზე გაებნია სხვა და სხვა ძვირფასი ნივთეულობა, არც ერთი ნივთი თავის ადგილზე აღარ იდო.

სირცხვილისგან დაიწვა მახარე. თავი ჩაღუნა და რაღასაც ლუღლუღებდა...

- ნურა გენაღვლება რა, შვილო, ნურა!.. - უფრო ალერსიანად უთხრა ოქრომჭედელმა მახარეს და თითქმის ძალად წაიყვანა ტახტისკენ...

გაუხარდა ოქრომჭედელს მახარეს გონს მოსვლა. ახლა საშინლად შეებრალა. ეგონა, ღამე ავი სული რამ მოელანდა, ან დაეცა, რომ ასეთი დაუხვდა, და ჩქარა გონს მოსვლას არ მოელოდა... “მადლობა ღმერთს, ჩქარა გამოერკვაო!..” უსიტყვოდ ღმერთს მადლობა შესწირა და კიდევ უფრო დაჟინებით ურჩევდა მიწოლას...

- დავწვები, ოსტატო, დავწვები!.. მაგრამ ჯერ ავალაგებ და...

- თავად ავალაგებ, შვილო, შენ ნურა გედარდება რა!..

უძილობამ თავისი ქნა: მიწვა თუ არა, მაშინვე ჩაეძინა...

კარგად მოსამხრებული იყო, როდესაც მახარეს გამოეღვიძა. ჯერ გონს ვერ მოვიდა. ეგონა, ოსტატის მოსვლა ვერ გავიგე, ისე ჩამძინებიაო. დილა ეგონა. “თავის დღეში ესეთი არა დამმართნია რა, და ახლა რაღა ღმერთი გამიწყრაო”, გაიფიქრა და საჩქაროდ წამოდგა...

ოქრომჭედელი თავჩაღუნული მუშაობდა, შენიშნა თავის შეგირდის მოძრაობა, მაგრამ არ შეხედა. ვითომ არ შეუმჩნევიაო, ისე მუშაობდა. უნდოდა - მოეფიქრა თითონ შეგირდს და გონს მოსულიყო...

ასეც მოხდა. შეგირდი წამოდგა თუ არა, მაშინვე ოქრომჭედლისკენ წავიდა, რომ ბოდიში მოეხადნა. მაგრამ ერთი ნაბიჯის წადგმაზედვე ყველაფერი მოაგონდა. მაშინვე ცივი წყალი შეისხა თავპირზე და გარდაწყვეტილი აზრით მივიდა ოქრომჭედელთან.

- ოსტატო, წუხელის...

- არა უშავს რა, შვილო, ნურა გენაღვლება რა! შენ წლოვანებაში სხვებს უარესი ემართებათ! - გააწყვეტინა ალერსით სიტყვა ოქრომჭედელმა.

- არა, ოსტატო... რწმენით უპასუხა შეგირდმა: - ჩემ წლოვანებაში უნდა გამოიჩინოს ადამიანმა უნარი მოფიქრებისა და დაკვირვებისა, თორემ სიბერის დროს გვიანღა იქნება...

ოქრომჭედელს ჭკუაში დაუჯდა შეგირდის სიტყვები და უთხრა:

- შვილო, განაგრძე!

- წუხელის გიჟივით მოვიქეცი, და აი, მთელი დღე გავაცდინე იმის მიზეზით...

- მადლობა ღმერთს, გამოერკვიე, თორემ დილას, შვილო, შემეშინდა... - სიხარულით წამოიძახა ოქრომჭედელმა.

უნდოდა შეჰკითხებოდა, თუ რამ ააღელვა ღამე ის, მაგრამ აღარა ჰკითხა გაიფიქრა: ვაი თუ ჩემმა შეკითხვამ ამის საიდუმლოს კარი ამოულესოს, და მაშინ ჩემთვის სულ გაუგებარი დარჩება ამისი საიდუმლოო...

ჭკვიანი და გამოცდილი იყო ოქრომჭედელი...

V

“არა... არა!.. არ შემიძლიან შორიდან ყურისგდება!.. უეჭველად უნდა ვნახო!..” - წამოიძახა მახარემ, როდესაც იმ ღამესაც, იმავე დროს შემოესმა ის ნაზი ხმა... და ქურდულად გარედ გავიდა.

თუმცა მახარემ გარდასწყვიტა, მუყაითად ემუშავნა ამ ღამეს და ყურადღება აღარ მიექცია, თუ კიდევ განმეორდებოდა ის ხმა, მაგრამ პირველ გაგონებაზედვე მკლავი მოუდუნდა და სმენად გარდაიქცა.

მხოლოდ ერთმა სურვილმა-ღა შეიპყრო მახარე: რაც შეიძლება მალე ნახოს ამ ნაზი ხმის ბუდე... სხვა ყველაფერი მიავიწყდა...

...გავიდა თუ არა, ფეხაკრეფით დაუპირდაპირდა კოშკის სარკმელს, საიდანაც გამოჩუხჩუხებდა ეს ხმა, და მთლად მოდუნდა... ბოძს მიეყრდნო, რომ არ წაქცეულიყო.

ბადრი მთვარე დაქათქათებდა არეს. პირდაპირ მთვარისკენ ხელთარქმნილი ბროლის მკლავები აღეპყრა და მოსთქვამდა თავის ვედრებას ეთერი.

ვედრების სიტყვები არ ესმოდა მახარეს, მაგრამ ხმა კი, იმის მხურვალე შინაარსი თავის ძლიერის გრძნობით და სინაზით ძვალსა და რბილში უჯდებოდა.

თუმცა ეთერის მთვარის შუქზე მოძრაობას, სახისა და სხეულის მოხაზულობას გარკვევით ვერ ამჩნევდა მახარე, მაგრამ ეს გარემოება ხომ უფრო საოცნებოდ ხდიდა თითქმის პერანგის ამარა, თმაგაშლილ ეთერს...

მოჯადოვებული მახარე იდგა დერეფნის ჩრდილში, და თავში რა არ უტრიალებდა!..

ახლა ის მომჯადოვებელი ხმა უსაზღვროდ აღიზიანებდა მახარეს, როდესაც ამ ხმის პატრონ ეთერს, ბროლისაგან ნაკვეთს, სარკმელში მოღაღადეს ხედავდა.

ქალმა დაასრულა თავის ძილისპირი მთვარისადმი და მიიმალა...

წამს მახარე თითქოს გაქრა... აღარ არსებობდა... აღარც მთვარე აშუქებდა...

მახარე გამოერკვა და...

ბევრი რამ გაუგონია ეთერის სილამაზეზე... ბევრჯელ უსურვია - თვალი მაინც მოვკრა, მაგრამ ის ხომ მზით უნახავი იყო. ახლა კი, აი, თურმე მთვარით სანახავი ყოფილა და მერე რა ყოფილა!...

ჭაბუკი აიწვა და გულჩაწყვეტით ხელი ჩაიქნია...

ზლაზვნით შევიდა საოქრომჭედლოში და მოუჯდა ქურას. უსურვილოდ საბერველი დაუბერა და დაიწყო ლითონების დადნობა...

“მიუწვდომელია ვიღაც ხელოსნისთვის ეს სიმშვენიერე, თუმცა ვინც უნდა იყოს, მახარეზე ძლიერად არავის ეყვარება ის... ის”... - ფიქრობდა მახარე ამ დროს და თან ეთერის მოძრაობა, მთლად ის, თავის ხმით, გავარვარებულ ქურის ალში ელმასნებოდა...

VI

მამლის ყივილს ჩაასწრო. გარდაწყვეტილის აზრით მიწვა და მაგრად დაიძინა...

მეორე დილით ოსტატს ჩვეულებრივის მუშაობით დაუხვდა და ერთმანეთში სრულებით არ მოუგონიათ იმ ღამის ამბავი.

მთელ დღეს ჩვეულებრივ მუშაობდნენ ოქრომჭედელი და მახარე. ერთად ისადილეს. საღამომდის ერთად იყვნენ ოქრომჭედელი და იმისი შეგირდი. ოქრომჭედელს არავითარი ცვლილება არა შეუნიშნავს რა, გარდა მომეტებული დაფიქრებისა. მაგრამ ოქრომჭედელმა ამის შესახებ კრინტიც არ დასძრა.

საღამოთი გამოემშვიდობა მახარეს და სახლში წავიდა...

- ქა, ი ჩვენმა შვილობილმა ხელცარიელები კი არ დაგვტოვოს, კაცო!.. ცოტა ფხიზლად მოვექცეთ, - წამოიძახა ოქრომჭედლის ცოლმა, როდესაც მოუსმინა თავის მეუღლეს მახარეს შესახებ...

- რას მეუბნები, ადამიანო, ე მაგის გაფიქრებაც კი ცოდვაა!.. მე კი მგონია, ახლა ის მომწიფდა და კარგ ნაყოფს რამეს გამოიღებს. გუშინდელმა იმისმა საქციელმა, ცოტა არ იყოს, შემაშინა. მაგრამ დღეს კი გუშინდელი საქციელი მიხსნის იმის დღევანდელ ჩაფიქრებულ მოქმედებას... ის ლითონებში რაღაცას ეძებს!... თუ რას ეძებს, ამას ჩქარა დავინახავთ, თუ არ მოტყუვდა მახარე...

- შენ უკეთ იცი, მაგრამ რასაც უნდა ეძებდეს, მოძებნოს, და ჩვენ კი მშრალზე არ დავრჩეთ... მხოლოდ ამას გეუბნები...

ოქრომჭედელმა უკმაყოფილოდ შეიკრა შუბლი, მაგრამ ცოლს აღარ გასცა პასუხი და დასაძინებლად მოემზადა.

ოქრომჭედელი მიუხვდა მახარეს. ამ დღეს მახარე დინჯად მუშაობდა ჩაფიქრებული, მაგრამ თავის ხელის მოძრაობით კვერის ხმარებაში გამოჭედვის დროს სულ ამხელდა თავის სულისკვეთებას.

წინა ღამეს გადასწყვიტა: “თუ ეთერის ხმა დავისაკუთრე, თითონ ვეღარსად წამივაო”...

ეს ისე გაუჯდა მახარეს ძვალსა და რბილში, რომ ჭეშმარიტებად მიაჩნდა. იქნება ქურის ალმა და ლითონმა შთააგონა ეს, რადგანაც ალსაც და ლითონსაც თავის ნებაზე ამოძრავებდა. ამ ძლიერის რწმენით ჩაიძინა და ამავე ძლიერი რწმენით გაიღვიძა. ახლა უკვე გარდაწყვეტილი ჰქონდა: “ თუ ეთერის დამორჩილება მინდა, უნდა ჯერ იმის ხმა დავიმორჩილო და ჩავაქსოვო ლითონში და შემდეგ კი თავისთავად თითონ ეთერიც ჩემ ხელთ იქნებაო”...

სწორედ ეს იყო მიზეზი, რომ ოსტატს ასე მშვიდად დაუხვდა... ჩაფიქრებული სხვა და სხვა ლითონებში მუშაობის დროს ეთერის ხმას ეძებდა, რომელიც ასე მკაფიოდ, განუწყვეტლივ, თითქოს იდუმლად, უმღერდა. ლითონის ყოველ ხმაურობას ადარებდა იდუმალ ხმას, კიდევ სცდიდა მეტ-ნაკლებლივი ხელის მოძრაობით და ღრმად უკვირდებოდა იმის ხმის კრინვას... თუ კი ეთერის ხმას რაიმე ლითონის კრინვა მოაგონებდა, ის მეტის და მეტის გულმოდგინებით სცდიდა სხვა და სხვა ხელის ძალით და სისწრაფის მოძრაობით...

ამ დღის მუშაობით სრულებით კმაყოფილი დარჩა მახარე, რადგანაც რამდენიმე ლითონის კრინვაში ეთერის ხმის ოდნავი მსგავსება ჰპოვა...

როდესაც ოსტატი გამოემშვიდობა და მარტოკა დარჩა, მახარემ სწრაფად ხელი მოჰკიდა შემჩნეულ ლითონებს და დაუწყო ცდა. გულმოდგინედ მუშაობდა: ხან ცალ-ცალკე, ხან შეერთებულად სცდიდა, მაგრამ სრულ მზგავსებას ვერა პოულობდა...

მთვარეც ამოვიდა ამ დროს, და ეთერის კოშკის სარკმელიც გაიღო, საიდანაც სანეტარო ხმა ეთერისა მთვარისადმი მოისმა: “ოჰ, მთვარევ, მთვარევ, ჩემო მეუფევ, შენ გაბარებ ჩემ გულის სურვილს!..”

მახარე მსწრაფლად დერეფანში გავარდა, ბოძს აეფარა და იქიდან ადევნებდა თვალყურს ნეტარ ქანდაკების ხმის და სხეულის რხევას.

მოჯადოებული მახარე დიდხანს იდგა ისე და მხოლოდ თავის ქანდაკების მოძრაობით სტკბებოდა. იმისთვის არ არსებობდა არც მთვარე, არც საოქრომჭედლო და არც თუ დედამიწა...

ქანდაკება გადმოეკიდა სარკმელს... მკერდი მთლად სარკმლის გარედ ჰქონდა შიშველი, ბროლად ნათალი მკლავები მთვარისკენ მიპყრობილი...

“...ჩემო ღვთაებავ, მეფის წულს უთხარ... იმის სურვილით თავბრუ მეხვევა... ბევრ ვაჟკაცთ უარის თქმითა გული ჩავუკალ... შენ გელი... გელი, ჩემო საუნჯევ!.. ასე უთხარი, ასე ასწავლე, ჩემო უფალო...”

“ახ!..” წამოიკვნესა მახარემ ამ სიტყვების გაგონებაზე და...

“ - მაშ მეფის წული ესურვება?!. მე კი... მე მაინც ვაღმერთებ და ვეძებ... ვეძებ... რას?!.”

ღრმად ჩაფიქრდა.

ეთერი კი გუგუნებდა და მთვარეს ევედრებოდა, რათა დახმარებოდა, მეფის წული გადმოებირებინა ამისკენ, რადგანაც მთვარე იმის და ყველასიც მესაიდუმლე არის და როგორც მოისურვებს, ისე შეაკავშირებს ქალსა და ვაჟს...

“...არა!.. - წაიბუტბუტა მახარემ, როდესაც მოაგონდა წინა ღამის გადაწყვეტილება, - ისე მოხდება, როგორც მე მინდა”...

და კიდევ ღრმად ჩაფიქრდა...

მთვარე მაცდურ სხივებს გარშემო აბნევდა და ყველას იმედს აძლევდა... აღფრთოვანებული ეთერი უფრო მეტად უმატებდა სხეულისა და ხმის მოძრაობას...

მახარე კი, ღრმად ჩაფიქრებული, ცდილობდა გამოეცნო, თუ ეთერის ხმას როგორ დაჰპატრონებოდა და ლითონებში ჩაექსოვა... მაშინ... მახარეს რწმენით... ეთერიც იმისი იქნებოდა...

ახედა მომღერალ ეთერს და... “ახ... ახლა კი მივხვდიო!..” ნისლი მოშორდა იმის შუბლს, აღტაცებით მიაპყრო თვალები ეთერის ბაგეს... უფრო გონების თვალით ხედავდა, ვიდრე ნამდვილით ეთერის ბაგის მოძრაობას, და ამის ბაგეც, თითქოს სარკედ გარდიქცაო, უხმოდ ამოძრავდა. თან მარჯვენა ხელს თავის ენის მოძრაობას აყოლებდა...

თვალი არ დაუხამხამებია, ისე უმზერდა ეთერის ბაგეს და ამოძრავებდა თავის ბაგესაც ისე, როგორც ის. თან მარჯვენა ხელსაც აყოლებდა.

როდესაც ეთერმა უკანასკნელად აღგზნებულად წამოიმღერა:

“შენ ხარ უფალი, ჰოი, მთვარევ, ჩემი სულის და გულის და იმისაც... გევედრები. შეგვაერთე... შეგვა...ერ...თეე...ე”-ო და სარკმელი დახურა, მახარეს ბაგე გაეყინა და ხელიც შეუდგა უკანასკნელ მოძრაობაზე...

ასე მთლად გაყინული უმოძრაოდ იდგა, და გონება კი საშინელის სისწრაფით მუშაობდა...

დიდ ხანს იდგა ასე მახარე გაყინულად... შემდეგ ბაგე აატოკა. ხელიც აამოძრავა და ეთერის სიმღერის დროს ამოძრავებული ბაგე და ხელი სისწორით ისევ ისე უხმოდ აამოძრავა, თითქოს ეთერი ისევ სარკმელთან მღეროდა და მთვარეს ევედრებოდაო...

რაკი დაასრულა მახარემ უნაკლულოდ გამეორება ბაგისა და ხელის მოძრაობისა, აღტაცებით შევარდა სამჭედლოში და შეუდგა მედგარ მუშაობას...

ახლა უკვე მიხვდა: თუ უნდა ლითონმაც ისეთი ხმა გამოიღოს, როგორიც ადამიანს აქვს, ადამიანის გაღებულ ბაგის სახე უნდა მისცეს და შიგ ენასავით ლითონივე უნდა დასრიალობდეს...

უმთავრესი შებოჭა და სიამოვნებით მიწვა, რათა ძილში მოეპოვებინა ძალა წვრილმანების შესამუშავებლად...

უძილობით ძალიან დაიქანცა და ახლა, რაკი ერთი გარდაწყვეტილება მიიღო, დამშვიდდა, სწრაფად ღრმა, გამასიცოცხლებელმა ძილმა შეიპყრო...

VII

მახარე გულმოდგინედ მუშაობდა. ოქრომჭედელმა თითქმის დაამშვიდა თავისი ცოლი, რომ მახარე ისეთს არას ჩაიდენს, რომ ისინი აზარალოს. გული მაინც სხვას ეუბნებოდა ოქრომჭედლის ცოლს და უსიტყვოდ საიდანღაც გულის სიღრმიდან თვალის გამომეტყველებით აფრთხილებდა თავის ქმარს...

მახარე კი დღე და ღამ წვრილმანებს ირკვევდა, თუ როგორ მოემწყვდია ეთერის ხმა ლითონებში... უმთავრესი მოევლინა და ახლა წვრილმანებმა, თითონ უმთავრესის გამოსახვამ გაართულა საქმე, რადგანაც ლითონი კვერს და ცეცხლს ემორჩილებოდა, მაგრამ ყველას თავისი ხმა ჰქონდა, რანაირი სახეც უნდა მიეცა ცალკე ლითონისთვის.

წვრილმანის აღსრულება, შემუშავება უფრო ძნელი გამოდგა. მაგრამ მახარეს დაუღალავმა გონების მუშაობამ და მუდმივ ლითონების წრთობამ ესეც სძლია...

დიდი შრომის შემდეგ შეიმუშავა სახე ბაგისა და ლითონის დადნობით ჩამოასხა ბაგე ადამიანისა, მხოლოდ ენას... ენას ვერ აბამდა და ხელით ახმაურებდა...

ერთი კვირის შემდეგ ესეც სძლია... თიხისგან გააკეთა ისეთი ფუღურო ბაგე, რომელშიაც ჩაისხმებოდა ლითონი და, შემდეგ გაციებისა, შეიძლებოდა თიხის დამტვრევით თიხის ბაგის მაგივრად ლითონის ბაგე მიეღო... შუაში ენის ჩამოსაკიდიც იყო...

მახარე იმ დროსაც კი მუშაობდა, როდესაც ეთერი ემუდარებოდა მთვარეს. ახლა მახარე გარედ აღარ გამოდიოდა, და ამ დროს იმისი შრომა გონებისა, თუ ხელისა უფრო ორკეცდებოდა.

ბევრი დაბრკოლება გადაეღობა წინ. ერთი ლითონისგან ჩამოასხა ბაგე, ენაც ჩამოაბა, მაგრამ ერთი გარემოება დაავიწყდა: ყუნწის გაკეთება. დაიჭერდა ხელში თუ არა და ენას აამოძრავებდა, ლითონს ხმა სულ ეხლიჩებოდა და, ეთერის ხმას კი არა, თავისასაც კი სრულებით აღარ ემზგავსებოდა... ამითაც გული არ გასტეხია. უფრო მეტის გულ-მოდგინებით შეუდგა მუშაობას... შეიმუშავა ახალი ბაგე თიხისა, უფრო მოზრდილი, ყუნწიც გაუკეთა, პირველმა ცდამ დაარწმუნა, რომ ეთერის ხმა ერთ ლითონში ვერ მოემწყვდეოდა... ვერ ჩაედნობოდა... და ამისთვის აიღო მახარემ სხვა და სხვა ლითონი, რომლებშიაც კი ჰპოვებდა ეთერის რთული ხმის ნაწილებს, და ისე შეაზავა, როგორც მოესმოდა იმის ყურს... ლითონის მეტ-ნაწილს იღებდა, რომელშიაც ეთერის ხმა მეტად გამოიხატეოდა, ხოლო ნაკლებს იმ ლითონს, რომლისაც ეთერის ხმაში ნაკლებად მოისმოდა...

ოთხი თუ ხუთი ლითონი მეტ-ნაკლებობით აიღო და ერთ ღამეს, როდესაც ოქრომჭედელი სახლში წავიდა, დადნობას შეუდგა... ჯერ მაგარი, ძნელად სადნობის ლითონის კერძი ჩადო დასადნობად ქოთანში... იმან რო დნობა დაიწყო, მიუმატა კერძი უფრო ადვილად დასადნობისა და ასე თანდათანობით აღებული ლითონები ერთ მასალად აქცია...

დიდი ხანია, ეთერმა თავის ჩვეულებრივი გოდება მთვარისადმი გაათავა...

მახარეს არც კი შეუმჩნევია ეს გარემოება...

დიდი ხანია, რაც პირველად მამლებმა იყივლეს...

არც ეს გაუგია მახარეს...

ხშირი მამლის ყივილი რომ გაჩაღდა, მხოლოდ მაშინ გასწორდა წელში და სახეგაბრწყინებულმა გადაჰხედა თავის ქნარს...

იმითაც უფრო კმაყოფილი დარჩა, რადგანაც თიხის ბაგემ თავის ყუნწით დაიტია მდნარი ლითონები და შევსებას არ დააკლდა... ესაც დიდი გამარჯვება იყო მახარესი... ასე მეტ-ნაკლებობის წინდაწინვე გამოზომვა მასალისა სახის ტეულობის მიხედვით...

მახარემ გამოაღო კარი და დერეფანში გავიდა. იმისი პირველი გონმოსული ადამიანის თვალის სხივი ეთერის კოშკის სარკმელს ეკვეთა...

ვერც კი შეამჩნია ცის მომშვენიერება... ბუნების გამოღვიძება... და ადამიანთა ამოძრავება...

- მახარე, გეტყობა, კარგად გამოგიძინია, რომ ეგრე დამშვიდებული სახე გაქვს!.. - შემოესმა ოქრომჭედლის ხმა მახარეს...

მახარემ მოიხედა და მართლაც ოქრომჭედელი წინ ედგა.

მხოლოდ ახლა შეამჩნია გათენებაც, გამვლელ-გამომვლელიც და...

- არა, ჩემო მამავ (მამას ეძახდა მიმართვის დროს მახარე ოქრომჭედელს), წუხელის ერთ წუთსაც არ წამილულავს თვალი, ვმუშაობდი...

- ოქრომჭედელი გაშტერდა... თვალი ააყოლ-ჩააყოლა თავის მახარეს... თავის შეგირდს... თითქოს ის არის... და ის არ არის... ვეღარ იცნო... ხმა, კილო ლაპარაკისა თითქოს მახარესია, მაგრამ მახარესი... იმ შეგირდი მახარესი, რომელიც გუშინ საოქრომჭედლოში დასტოვა? იმისი არ არის!..

“ამ ერთ ღამეს ასე გამოცვლა?!. - კვირობდა ოქრომჭედელი... - ეს ახლა შეგირდი კი არა, ჩემი ოსტატის კილო და... არა”...

- მახარე, მართლა არა გძინებია? - შეეკითხა ოქრომჭედელი, განცვიფრებისგან რო გამოერკვია...

- განა როდესმე სიცრუე შეგიმჩნევია, ჩემო საყვარელო მამავ?!. - კითხვითვე უპასუხა მახარემ...

ოქრომჭედელი ახლა კი დარწმუნდა თავის გულუბრყვილობაში, თუ აქნობამდის ვერ ამჩნევდა ცვლილებას თავის შეგირდში...

- ვწუხვარ, ჩემო მახარე, რომ აქნობამდის არ შემიმჩნევია შენი ზრდა... თითქოს ამ ერთ ღამეს გაზრდილხარ კი არა, დავაჟკაცებულხარ. ისე მეჩვენები...

- არა, მამავ, წუხანდელი ღამე ჩემ ხნოვანებას მხოლოდ ერთი ღამით მიემატა... რაც შეეხება დავაჟკაცებას, ამაზე კი არ ვიცი, რა გითხრა... ვგონებ, მართალი ხარ... ის არა ვარ, რაც გუშინ ვიყავი. ამ ღამემ გუშინდელი მახარე და დღევანდელი ძალიან დააშორა...

- ჰოო, მაშ არ მოვტყუებულვარ, ჩემო მახარევ!.. - წამოიძახა ოქრომჭედელმა და განაგრძო: - დღევანდლამდის შეგირდი მყვანდა, ასე ვფიქრობდი, დღეს, კი გამობრძმედილი ოქრომჭედელი მყავს ამხანაგად. ახლა, ჩემო მახარევ, უნდა იშოვო შეგირდი და... - გული აუჩუყდა, და ცრემლებით თვალები აევსო... - შვილო, შენ უნდა უხელმძღვანელო ამ საოქრომჭედლოს... მო, შვილო, გულში ჩაგიკრა და დაგლოცო, - წაილუღლუღა და ხელები გაუწოდა...

- მამავ! - გულ-აჩუყებითვე წამოიძახა მახარემ... - ოდნავ წატორტმანდა და მოდუნებული გულში ჩაეკრა ოქრომჭედელს და...

რამდენიმე ღამის თევამ, განუწყვეტელმა მუშაობამ და მღელვარებამ თავის გავლენა იქონიეს მახარეს გაკაჟებულ სხეულზედაც... ნამეტნავად ოქრომჭედლის ლმობიერმა სიტყვებმა გაკვეთეს იმისი დაჭიმული ძარღვები და უეცრივ მოეშვა...

გაფითრებული მახარე ძლივას შეიყვანა საოქრომჭედლოში ოქრომჭედელმა და საწოლზე დასვა...

წყლის შეპკურების შემდეგ მახარე გამოერკვა, საშინელი დაქანცულობა იგრძნო და მიწვა...

- მამავ, მაპატიე ჩემი ასეთი მდგომარეობა... - უთუოდ დავიღალე... - ძლივას ლაპარაკობდა მახარე...

- ნუ სწუხარ, შვილო, ვიცი, რაც შენს თავს არის...

- მერე ყველაფერს გიამბობ... ახლა კი... ახლა... კი... ახ... ლა... ეხ... - მიეხუჭა თვალები, და ღრმად სუნთქვა დაიწყო მახარემ...

ოქრომჭედელი დიდხანს იდგა მახარეს თავით და ისმენდა მახარეს მშვიდ სუნთქვას... “საწყალი მახარე, ვინ იცის, რამდენი ღამე ათია... - ფიქრობდა ამავ დროს - მაგრამ... პირველად როდის შევნიშნე?!. ჰო, თითქმის თვეა, ანგრეული საოქრომჭედლო რო დამიხვდა... მას შემდეგ”... მიიხედ-მოიხედა და საოქრომჭედლო აათვალიერ-ჩამოათვალიერა... “დამიძველდა საოქრომჭედლო... - განაგრძო უსიტყვოდ ფიქრი... - დროა გაახლებისა... ახლა მახარე იზრუნებს... მე კი”... კიდევ მიათვალიერა და თვალი მოჰკრა რაღაც ხუფს, თუ რას...

ფეხ-აკრეფით მივიდა და ხელი შეახო. უნდოდა აეღო, გაესინჯა, მაგრამ ხელი დაეწო. ზევიდან დაუწყო შინჯვა... ვერ გაიგო, თუ რა არის...

ცოტა ტრიალის შემდეგ, იფიქრა: “უკვერო სამუშაოს გავაკეთებ რასმე, რომ მახარე არ გავაღვიძოვო”, და ახადა ნივთების და ლითონების ყუთს თავი, რათა ამოეღო სამუშაო, მაგრამ რას ხედავს?!.

ოქრომჭედელი განცვიფრდა, ლითონები თითქმის სულ აღარ იყო ზანდუკში და გაკეთებულ ნივთებისა კიდევ - ნახევარი...

VIII

... ოქრომჭედლის ცოლმა სადილი მოუტანა ქმარს და მახარეს, მერე სამხარი, მაგრამ მახარეს ისევ გაუნძრევლად ეძინა. ოქრომჭედელი კი ჩაფიქრებული ერთ სამკაულს დასცქეროდა და უაზროდ ატრიალებდა... როგორც მახარეს სადილისა არა გაუგია რა, ისე ოქრომჭედელმა ხელი არ ახლო სადილს, და როდესაც ცოლმა სამხრობისას გაკვირვებით წამოიძახა: “სამხარი მოგიტანეთ და თქვენ სადილისთვისაც ხელი არ გიხლიათო”!... ოქრომჭედელმა ტუჩებზე ხელი მიიფარა და წაუსისინა: