|
მთავარი - ბიბლიოთეკის შესახებ - ელ.რესურსები |
რწყილთაგან ტანჯვაი და მათი ანბავი
|
კვლავ მოგითხრობთ ჩემს ანბავსა, საშინელსა, საკვირველსა, სოფელი ჩალაუბანი მცირე რამ ნუ გეგონებათ, დღესა ერთსა რწყილთა მეფეს სენი ძველი გაუახლდა, რწყილთა ბევრი ივაგლახეს, იტირეს და თავში იცეს, მეფემ ბრძანა: - ჰე, რწყილნო, დიდი ლხინი დღესა გვმართებს, აქ დაიწყობა ამბავი, ჩემი ზემოთ მოხსენებული, რაცა რომ მითქვამს, ეგე მაქვს ელჩისგან
გაგონებული, დავსუსტდი და ვივაგლახდი, არსად იყო შეწყნარება.
|
|
ხელნაწერი: U: ავტოგრაფი, № 134 გვ. 25. 26. ტექსტში გასწორდა ენობრივი ლაფსუსები: 277. 3 ცვოდვაЃЁცოდვაა; მოგრისЃЁმოგვრის. 278. 12 შაელჩოთ ЃЁსაელჩოთ. 14 მომკდარი-მომკვდარი. 279. 2 დავღალურვარ-დავღალურვარ. 17 ტაჯვაჲ-ტანჯვაჲ. საინტერესოა ამ ლექსის დაწერის ისტორია. ილიას ყრმობის მეგობარი კოხტა აბხაზი (1838 - 1913) თავის მოგონებებში წერს: “...ილია იქნებოდა ესე 11 წლისა. ჩვენს სოფელში კარდანახში ვიყავით [ორივე გემნაზიელები] კვირა დღე იყო და ერთი ოცი თუ თხუთმეტი ვერსის მანძილზე მამაჩემს მამითადი ჰქონდა. ჩვენც იქ წავედით. მთელი დღე ვუცქეროდით გახურებულ მამითადს. საღამოთი შინისაკენ დავბრუნდით და კარდანახამდინ რო ასე 7 ვერსის სავალი დაგვრჩა, კოკისპირული წვიმა დაუშვა და მთელი ნიაღვარი მოვარდა. მეტი გზა არ იყო, შევბრუნდით ახლო მდებარე სოფელში ჩალაუბანში და ღამეც იქ გავატარეთ. მაგრამ მთელი ღამე არ მოგვითვლემია. ერთს გლეხკაცის სახლში ვიწექით და ღამე იმოდენა მკბენარი (რწყილები) დაგვეხვია, რომ გათენებისას გამოვარდით გარეთ ლოგინებითურთ და ერთს დიდ კაკლის ქვეშ გავშალეთ და ცოტა მაინც გამოვიძინეთ. აი, სწორედ აქ დაწერა ილიამ თავისი პირველი ლექსი “რწყილები” (47 - 48 წ.). საუბედუროთ, ეს ლექსი არ შენახულა, და არც ვიცი, რა უყო ილიამ. მახსოვს მარტო, რომ ამ ლექსში დიდის ოხუნჯობით და მეტად კომიკურად იყო აღწერილი ჩვენი რწყილებთან ბრძოლა, და ლექსმა ბევრი გვაცინა”... (“ლიტერატურული მემკვირეობა”, ტ. I, 1935 წ., გვ. 563). თუ ზემოთ დამოწმებულ მოგონებას დავეყრდნობით, ლექსი შეიძლება პირობითად დავათარიღოთ 1848 წლით. “რწყილთაგან ტანჯვაი და მათი ანბავი” შეტანილი არ არის და არც დასახელებულია ილია ჭავჭავაძის თხზულებათა 1914 და 1925 - 1951 წლების გამოცემებში. 1914 წლის (მიხ. გედევანიშვილისეული) გამოცემის შენიშვნებში ნათქვამია (გვ. XXIV): ყრმობის ლექსების სულ ხუთი ლექსია, მათში ერთი თარგმანი (“პატარა ჩიტი”)”. თუმცა ამავე გამოცემაში დაბეჭდილია შვიდი ლექსი, თარგმანის გარდა: განყოფილებაში - “ყრმობის ლექსები” (გვ. 535 – 540) ოთხი ლექსია “სიტკბოება თვის მამეულში”, “ჭაბუკობაზედ”, *** (“დაღონებული არ ვიცი, რაზედ”), “მოთქმა საწყლისა”, შენიშვნებში კი (გვ. XXIV) – “ალბომში კნეინა ნატალია ანდრონიკაშვილისას”, “კნეინა თიკოს ჭავჭავაძის ალბომში”, “ჩემი გონებიდამ განუშორებელო დაო ნინავ!” 1925 - 1951 წწ. გამოცემების სარედაქციო შენიშვნები აღნიშნულია, რომ არსებობს ილიას ბავშვობის დროის შვიდი ორიგინალური ლექსი და ერთი თარგმანი. იქვე ჩამოთვლილია ეს ლექსები: “სიტკბოება თვის მამულში”, “ჭაბუკობაზედ”, *** (“დაღონებული, არ ვიცი, რაზედ”), “მოთქმა საწყლისა”, “ალბომში კნ. ნ. ანდრონიკოვისას”, “კნ. თიკო ჭავჭ. ალბომში”, “წერილი ნინო ჭავჭავაძე-აფხაზისას” და ”პატარა ჩიტი” (ტ. I, 1951, გვ. 488). განყოფილებაში “ყრმობის ლექსები” (გვ. 339- 341) შეტანილია: *** (“დაღონებული, არ ვიცი რაზედ”), “ ალბომში კნეინა ნატალია ანდრონიკოვისას” და “პატარა ჩიტი” (წინამდებარე გამოცემაში ეს ლექსი თარგმანების ტომშია გადატანილი). “რაც შეეხება დანარჩენებს, - აღნიშნავს პ. ინგოროყვა, - მათი დაბეჭდვა ზედმეტად ვცანით, რადგან ისინი არც კი შეიძლება ჩაითვალოს ლექსებად: დარღვეულია ელემენტარული მოთხოვნილებანი მეტრისა და რიტმის, სტილიც სრულებით ბავშვურია” (იქვე, გვ. 488). “რწყილთაგან ტანჯვაი და მათი ანბავი”, რომელიც დაკარგულად ითვლებოდა, აღმოაჩინა და გამოაქვეყნა გიორგი ლეონიძემ 1938 წელს გაზ. “ლიტერატურულ საქართველოში”. მაგრამ აღსანიშნავია, რომ ლექსი გამოქვეყნებული იქნა არა როგორც დამოუკიდებელი ნაწარმოები, არამედ როგორც უშალო გაგრძელება ილიას ყრმობის დროინდელი მეორე უსათაურო ლექსისა - “დავსწერ სოფლისას ქებასა”... (იხ. წინამდებარე ტომი, გვ. 280). ეს ლექსები მკვლევარმა ერთი ნაწარმოების - პოემის - შემადგენელ ნაწილებად ჩათვალა და დაბეჭდა საერთო სათაურით - “ჩალაუბანი”. “პოემას ერთი სათაური არა აქვს, - წერდა გ. ლეონიძე, - პოემის მეორე ნაწილის სათაურია “რწყილთაგან ტანჯვაი და მათი ამბავი”. რაკი პოემის პირველ ნაწილში სოფ. ჩალაუბნის (სოფ. კახეთში) აღწერილობაა, პოემას ვუწოდეთ “ჩალაუბანი”... (იხ. გ. ლეონიძე, ილია ჭავჭავაძის პირველი პოეტური ნაწარმოების აღმოჩენა, - გაზ. “ლიტერატურული საქართველო”, 1938 წ., 12 აპრილი, № 9). ჩვენი აზრით, “რწყილთაგან ტანჯვაი და მათი ანბავი” და “დავსწერ სოფლისა ქებასა” ერთმანეთისაგან დამოუკიდებული ნაწარმოებებია. ამასთან, “რწყილთაგან ტანჯვაი...” - კოხტა აბხაზის ზამოთ დამოწმებულ მოგონებაზე დაყრდნობით, - ყრმა ილიას პირველ ლექსად მიგვაჩნია. ამიტომაც წინამდებარე ტომში ილიას ყრმობის დროინდელ ლექსთაგან თავდაპირველად სწორედ ეს ლექსი დავბეჭდეთ, ხოლო შემდეგ - “დავსწერ სოფლისას ქებასა”. |
