|
მთავარი - ბიბლიოთეკის შესახებ - ელ.რესურსები |
ჩემი თარიარალი
|
(მიბაძვა ალ. ჭავჭავაძისადმი) ჰე, ძმანო! ნეტავი ჩვენა, რაგინდ რომ ცარი ღრინავდეს, მინდა ვსთქვა, კალამი მამე, ცარმა რა ერთხელ ინება ჰე, ძმანო! ჩვენ მათ განვშორდეთ, თუ ერთობა ჩვენ გვექნება, თუ ჩვენში ძმობა იქმნება, ჰე, ძმანო, ვიყვნეთ ერთ ბედით, დავეხსნათ ჩინის ძებნასა, ვემსხვერპლოთ ქრისტისა მცნებას, ჰე, ძმანო! თქვენც მეთანხმებით ამა სოფლისა ცხოვრება მაშ, მოდით, ისევ ძმობითა თუ დავესწრათ გაზაფხულსა, ჰე, ძმანო! ეგ ჩვენ რომ ვნახოთ, ქართვლის ქვეყნისა ვართ შვილნი, 1858-სა წელსა, ს. პეტერბურგი. |
ხელნაწერი: U:
\\+ავტოგრაფი, კრებ. № 108, გვ. 15 (C); ხელნაწერი, კრებ № 136, გვ. 19 (A); K: ხელნაწერი, № 21 (B)* |
*. ლექსი გადაწერილია კირილე ლორთქიფანიძის მიერ. | ||
|
თარიღი:
1857 года (A); 1857 ან 1858 წ. (B); 1858 წელსა, ს. პეტერბურგი (C). ამ ლექსის სრული ავტოგრაფი დღემდე მიუკვლეველია. 1925 წ. პ. ინგოროყვამ გამოაქვეყნა ლექსის ბოლო სტროფი, რომელიც დაცულია ი. ჭავჭავაძის ავტოგრაფ-კრებულში (U, № 108). ამის თაობაზე მკვლევარი წერდა: «ამ ლექსის არსებობის შესახებ არავითარი ცნობა ლიტერატურაში არ მოიპოვებოდა. პირველად ამ ლექსის კვალს მივაგენით 1925 წელს... ილიას ლექსების ერთ ხელნაწერში (იგულისხმება U კრებ. № 108), რომელიც თვით ილიას მიერ არის გადაწერილი სტუდენტობის წლებში... შემხვდა ნაწყვეტი ამ ლექსისა, რომლის მხოლოდ ბოლო, უკანასკნელი ხანაა გადარჩენილი. ეს ნაწყვეტი დავბეჭდეთ კიდეც 1925 წლის გამოცემაში და იკითხვის შემდეგნაირად: მაშ, მოდით, ქართველნო, ძმობით, ჰარიარალი! ვიშრომოთ ჩვენთვის ერთობით, თარიარალი! 1858 წ. პეტერბურგი. |
||||
| 1925 წლის გამოცემის შენიშვნებში ამ ნაწყვეტის გამო ვწერდი: ფრაგმენტის თავი დაკარგულია და შენახულია მხოლოდ უკანასკნელი ხანა, რომელიც წარმოადგენს ლექსის მოძახილს, რეფრენს» (ი. ჭავჭავაძე , თხზულებათა სრული კრებული, ტ. I, 1951, გვ. 383).* | *. იქვე, გვ. 450-ის სქოლიოში აღნიშნულია: «ლექსის მოძახილი ხელნაწერში ასე იკითხვის: B ხელნაწერის (იგივე U, კრებ. № 108) პირველ სტრიქონში «ჰარიარალი», მეორე სტრიქონში - «თარიარალი», ხოლო N ხელნაწერში (იგივე კირ. ლორთქიფანიძის ხელნაწერი) ორივეჯერ «ჰარიარალი». ჩვენ დავიცავით ავტოგრაფის წაკითხვა». | |||
| ლექსი ავტორის სიცოცხლეში არ დაბეჭდილა. იგი პირველად გამოაქვეყნა ი. ბალახაშვლმა 1936 წელს გაზ. «ლიტერატურულ საქართველოში», №12. აქ ტექსტი დაიბეჭდა კ. ლორთქიფანიძის მიერ შედგენილი და გადაწერილი ქართული პოეზიის ანთოლოგიიდან - «ქართველი მწერლების თხზულებები», რომელიც კერძო პირის (ივ. კაკაბაძის) საკუთრებას წარმოადგენდა (ამჟამად დაცულია კ. კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტში). | ||||
| ლექსი დათარიღებული არ არის. ი. ბალახაშვილმა ტექსტის დაშიფრული ადგილები არასწორად ამოხსნა და «ც» გაიგო, როგორც სიტყვა «ცენზორი». ამის გამო ლექსში დაირღვა მარცვალთა რაოდენობა და ტექტსტი დამახინჯდა*. პ. ინგოროყვამ კი თავისი ვარაუდით, სავსებით სწორად, «ც» გაშიფრა, როგორც «ცარი», რაც მიესადაგა ლექსის შინაარსსაც და მის ზომასაც (დაწვრილებით ამის შესახებ იხ. პ. ინგოროყვას რედაქციით გამოცემული ი. ჭავჭავაძის თხზულებათა I ტომი, 1951 წ., გვ. 382-386 და გვ. 450-452). | *. ი. ბალახაშვილმა იგივე ლექსი დაბეჭდა თავის მონოგრაფიაშიც (შესწორებით) «ილია ჭავჭავაძის მოწაფეობა და სტუდენტობა», 1937 წ., გვ. 63-65. 1 | |||
| ამრიგად: | ||||
|
კ . ლორთქიფანიძის ხელნაწერ - კრებულში წერია: «რაგინდ რომ ც... ღრინავდეს». «ვერ შეგვაშინებს ჩვენ ც»... «ც... რა ერთხელ ინება». «ჩვენ ც... ვერას დაგვაკლებს». |
*. ამ სტრიქონებში კ. ლორთქიფანიძეს ჯერ სრულად ჩაუწერია სიტყვები (ცარი, ცარი, ცარმა ცარი), შემდეგ წაუშლია და მხოლოდ პირველი ასო ც დაუტოვებია. | |||
|
«ლიტერატურულ საქართელოში » დაიბეჭდა: «რაგინდ რომ ცენზორი ღრინავდეს». «ვერ შეგვაშინებს ჩვენ ცენზორი». «ცენზორმა რა ერთხელ ინება». «ჩვენ ცენზორი ვერას დაგვაკლებს». პ ინგოროყვამ გამართა: «რაგინდ რომ ცარი ღრინავდეს». «ვერ შეგვაშინებს ჩვენ ცარი». «ცარმა რა ერთხელ ინება». «ჩვენ ცარი ვერას დაგვაკლებს». |
||||
| 1951 წლისთვის გამზადებული ი. ჭავჭავაძის თხზულებათა I ტომის სარედაქციო შენიშვნები უკვე აწყობილი ყოფილა, როცა შ. გოზალიშვილმა მიაკვლია ამ ლექსის ახალ ხელნაწერს (ჩვენს A ტექსტს); იგი დათარიღებულია ასე «1857 года» (იხ. U კრებ. №136, გადამწერი უცნობია)*. ამის შესახებ პ. ინგოროყვა აღნიშნავდა: «ხელნაწერის აღმოჩენის შემდეგ დოკუმენტურად 112 დადასტურდა, რომ სწორია ჩვენს მიერ აღდგენილი ტექსტი ამ ლექსისაო» (ტ. I, 1951 წ., გვ. 451). სამწუხაროდ, პ. ინგოროყვას არ ჰქონდა საშუალება ამ მიკვლეული ხელნაწერის მიხედვით აღედგინა და გაემართა ტექსტი. ამავე დროს პ. ინგოროყვასათვის უკვე ცნობილი ყოფილა კ. ლორთქიფანიძის არქივში დაცული ხელნაწერიც, რომლის შესახებ ცნობა მიუწოდებია პრ. კეკელიძეს მასთან საუბრის დროს (იქვე, სქოლიო). | ||||
|
პრ. კეკელიძემ მიკვლეული ხელნაწერის შწესახებ დაწვრილებითი ცნობები
გამოაქვეყნა ნაშრომში: «ილია ჭავჭავაძის ლექსის «ჩემი თარი-არალი» ახალ
აღმოჩენილი ხელნაწერი» (უნივერსიტეტის შრომები, 1951, № 45, გვ. 229-240),
სადაც წერს: «ამ ოთხიოდე წლის წინათ ქუთაისის საისტორიო-საეთნოგრაფიო
სახელმწიფო მუზეუმში მუშაობის დროს ჩვენ წავაწყდით მითითებული ლექსის
ხელნაწერ ტექსტს. მანუსკრიპტი გადაწერილია ისევ კირილე ლორთქიფანიძის
ხელით და დაცულია კ. ლორთქიფანიძის არქვიში (№21)».
ეს ხელნაწერი (B), რომელსაც მიწერილი აქვს თარიღი - «1857 ან 1858 წ.» და ჩვენი ძირითადი ხელნაწერი (A) ერთმანეთს მისდევს ერთი-ორი ნაირწაკითხვით: დაგვიდგება] წაგვიდგება A; დამღუპველს] დამთრგუნველს A. ჩვენ ძირითადად დავეყრდენით A ხელნაწერს, ოღონდ ილიასეული ენობრივი ნორმების მიხედვით გავასწორეთ ორიოდე ფორმა: 2 მოჰკლამსმოჰკლავს. 5 რაღათ-რაღად. |
||||
|
ლექსი დავათარიღეთ ავტოგრაფის მიხედვით, სადაც, როგორც ზემოთ ითქვა, შემონახულია ლექსის მხოლოდ ბოლო ორი სტრიქონი და თარიღი (ამჟამად ისინიც გადაშლილია მელნით, მაგრამ გარჩევა მაინც შეიძლება. *.. . |
*. «ჩემი თარიარალის» აღნიშნული ნაწყვეტი არ არის მოხსენებული შ. გოზალიშვილის წიგნში «ილია ჭავჭავაძის ავტოგრაფები» (აღწერილობა), თბ., 1951 წ. | |||
|
«ჩემი თარიარალი» დაწერილია გამოჩენილი ქართველი პოეტის ალექსანდრე ჭავჭავაძის (1786-1846 წწ.) ლექსის «მუხამბაზი ლათაიურის» მიბაძვით. გვ. 73 ეზოპი: ესოპე, ძვ. საბერძნეთის დიდი იგავთმწერალი (VI ს. ძვ. წ.) |
||||
|
ჭავჭავაძეა
ალექსანდრე მუხამბაზი ლათაიური |
||||
