აბაშიძეები

აბაშიძეები - თავადთა საგვარეულო იმერეთში, ქართლსა და კახეთში.

საისტორიო წყაროების ტრადიციით, აბაშიძეების თავდაპირველი საცხოვრისი იყო აბაშეთი, ანუ ეთიოპია. ამ გადმოცემის თანახმად, „ყრმა ვინმე ბეგისა შთამომავლობისა აბაში“, მურვან ყრუს ლაშქარში იძულებით მყოფი, მეფე არჩილთან დარჩენილა და აქ მისგან მიუღია მამულები. შემდეგ „აბაშ - აბაშეთიდან“ წარმოდგა გვარი. ამ ლეგენდის გარდა, გამოთქმულია ვარაუდი, რომ აბაშიძეების გვარი, რომლის სათავადო ბაღუაშთა ყოფილ სამფლობელოზე აღმოცენდა, შეიძლება ამ დიდ ფეოდალთა სახლის რომელიმე შტოდან მომდინარეობდეს. პირველად აბაშიძეების გვარი იხსენიება XIII საუკუნის ბოლოსა თუ XIV საუკუნის დასაწყისში შექმნილ „ლუკა იერუსალიმელის ცხოვრებაში“. იერუსალიმელად წოდებული ლუკა იერუსალიმის ჯვრის ქართული მონასტრის წინამძღვარი მუსლიმთაგან წამებული (XIII ს. 70-იან წწ.) მუხა აბაშიძის შვილი იყო. აბაშიძეების სათავადო XV საუკუნეში ჩამოყალიბდა არგვეთის ტერიტორიაზე. XVII საუკუნის II ნახევარში მათ სათავადოში მთლიანად ან ნაწილობრივ შედიოდა 80-ზე მეტი სოფელი. ამავე პერიოდში თავად და აზნაურ აბაშიძეების ნაწილი გადასახლდა ქართლში, კახეთსა და აჭარაში, სადაც მიიღეს მამულები. მათგან მომდინარეობენ ქართლის, კახეთისა და აჭარის აბაშიძეები.

იმერეთში აბაშიძეებს სამ ადგილას ჰქონდათ სასახლე და საგვარეულო ეკლესია-მონასტრები – ჭალას, კაცხსა და უბისას. მათი წარმომადგენლები დიდ სააღმშენებლო საქმიანობას ეწეოდნენ და უხვად სწირავდნენ ყმა-მამულს ეკლესია-მონასტრებს. XV საუკუნის ბოლოსა და XVI საუკუნის დასაწყისში აბაშ აბაშიძემ ჭალაში ააშენა ორი ეკლესია — ერთი წმ. გიორგისა და მეორე ღვთისმშობლის მიძინების სახელზე. XVI საუკუნეში ევსტრატი აბაშიძემ ჩუქურთმებით შემკული დიდი ეკვდერი მიაშენა უბისის წმ. გიორგის ტაძარს. XVI საუკუნის 50-იან წლებში ვახუშტი აბაშიძე თავის სამკვიდრო კაცხის მონასტერს სწირავს 46 კომლ გლეხს — „ღვერეს სასახლეს მისის მოსახლითა“, ტყეს, მინდორსა და სხვა სარგოს. ასევე მამულებსა და ყმებს სწირავდნენ ეკლესია-მონასტრებს იმერეთისა და ქართლის სხვა აბაშიძეები. 1599 წელს თავად იოანე აბაშიძის ბრძანებითა და მისი სახსრებით ვინმე გიორგი ჩიკოიძე აახლებს „მამამთავრისა აბრაამისა ტაძარს“ იერუსალიმში (აბრაამის მონასტერი). 1701-1704 წლებში იმერეთის სამეფო გიორგი აბაშიძეს „ეპყრა“ და „განეგებოდა მისგან ყოველი იმერეთი“. მისი განკარგულებითა და „საფასით“ გადაიწერა ბევრი ხელნაწერი, შეიმკო და მოიჭედა არაერთი ხატი და ჯვარი. მისივე სახსრებით იქნა განახლებული იერუსალიმში „პატრიარქის აბრაჰამის“ მონასტერი (1700). 1705 წელს მან გულანი შესწირა გარეჯის მონასტერს.

აბაშიძის საგვარეულოს წარმომადგენლები სხვადასხვა დროს ჩანან მაღალ საეკლესიო თანამდებობებზე: 1519 წ. გელათის წინამძღვრად ჩანს მელქისედეკ აბაშიძე; 1520-1540 წლებში. აბაშიძეების გვარის წარმომადგენელი მალაქია დასავლეთ საქართველოს (აფხ.) კათოლიკოს-პატრიარქია; 1563-1564 წწ. აბაშიძეა გენათელი ეპისკოპოსი (სახელი უცნობია); 1674 წლის საბუთში მოიხსენიება მთავარეპისკოპოსი კოზმან აბაშიძე; 17761795 წლებში აფხაზეთის კათოლიკოსი იყო მაქსიმე II აბაშიძე.

კაცხელი აბაშიძეების სათავადო გააუქმა იმერთა მეფე სოლომონ I-მა (1752-1784), უბისისა და ჭალის სათავადოები გაუქმდა უფრო გვიან — რუსეთის მმართველობის დამყარების შემდეგ.

თ. გოშხეთელიანი

ლიტერატურა

• კეკელიძე კ., ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 1, თბ., 1980;
• სოსელია ო., ნარკვევები ფეოდალური ხანის დასავლეთ საქართველოს სოციალურ-პოლიტიკური ისტორიიდან (სათავადოები), ტ. 1, თბ., 1973;
• ჩხეიძე თ., წარჩინებულ გვართა ისტორია, ტ. 1, თბ., 2004.
• პირთა ანოტირებული ლექსიკონი, XVI-XVII სს-ის ქართული ისტორიული საბუთების მიხედვით, ტ. 1, თბ., 1991.

წყარო

• საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია:ენციკლოპედია