გორდეევი დიმიტრი
გორდეევი დიმიტრი პეტრეს ძე – (1889, ქ. ხარკოვი, – 1968, ქ. თბილისი), საქართველოში მოღვაწე უკრაინელი ხელოვნებათმცოდნე.
დაიბადა ხარკოვში. დაამთავრა ხარკოვის უნივერსიტეტის ისტორიულ-ფილოლოგიური ფაკულტეტი (1908-1913) და მუშაობა გააგრძელა ხელოვნებათმცოდნეობაში, ცნობილი ბიზანტინოლოგის – თეოდორე შმიტის ხელმძღვანელობით. 1917 წლიდან საქართველოშია. მუშაობდა პარალელურად თბილისსა და ხარკოვში. XX ს-ის დასაწყისში დაკავშირებული იყო თბილისის მხატვრულ წრეებთან: ბეჭდავდა ფუტურისტების და სხვა მოძრაობების პერიოდულ გამოცემებში (410, Ars, Феникс, Куранты და სხვ.). 1917 წელსვე აირჩიეს ახლად შექმნილი კავკასიის ისტორიულ-არქეოლოგიური ინსტიტუტის (KИAИ) ადიუნქტად, მოგვიანებით – 1922 წ., იმავე ინსტიტუტის ნამდვილ წევრად. სხვადასხვა დროს იკავებდა: ინსტიტუტის ბიბლიოთეკარის, ხელოვნების ისტორიის კაბინეტის ხელმძღვანელის, ფოტოთეკის გამგის, პერიოდულ გამოცემათა (Известия КИАИ; Бюллетень КИАИ) რედაქტორის თანამდებობებს. იყო ამავე ინსტიტუტის ძველი ტფილისის შემსწავლელი კომისიის წევრი. საქართველოსა და სომხეთში ინსტიტუტის მრავალრიცხოვანი ექსპედიციების ერთ-ერთი ყველაზე ქმედითი მონაწილე. ინსტიტუტში საქმიანობის პარელულურად მუშაობდა ხარკოვში, კიევის სახელოვნებათმცოდნეო იინსტიტუტის ადგილობრივი სექციის წევრად; იბეჭდებოდა სხვადასხვა უკრაინული სამეცნიერო დაწესებულების ორგანოში. დააპატიმრეს 1933 წ. ანტისაბჭოთა საქმიანობის ბრალდებით. 1937 წ. საბოლოოდ დაბრუნდა საქართველოში, ჯერ ქუთაისში, შემდგომ კი – თბილისში. 1952 წლიდან გარდაცვალებამდე საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის თანამშრომელია (რუს. ხელოვნების განყოფილების გამგე; მუშაობდა ძეგლთა პასპორტიზაციაზე).
გ. საქართველოში ხელოვნებათმეცნიერების ერთ-ერთი მესაფუძვლეა, რ-მაც (გ. ჩუბინაშვილისა და შ. ამირანაშვილის პარალელურად) მეცნიერულად შეისწავლა ქართ. ხელოვნების სხვადასხვა დარგის ნიმუშები: ხუროთმოძღვრების (საეკლ. და საერო: მცხეთის ანტიოქია, სვეტიცხოველი, სამთავისი, ტიმოთესუბანი, ანანური, სამრეკლოები, ძვ. ტფილისი...); კედლის მხატვრობის (გარეჯის მრავალმთა, ვარძია, ყინწვისი, ახტალა, საფარა, ზარზმა, ჭულე, ბიეთი, ხონი, დერჩი, შორეთის მოზაიკა და სხვ. მასვე ეკუთვნის პირველი განმაზოგადებელი ნაშრომები მოხატულობის საერთო სქემებისა და ჯგუფების შესახებ); ლითომქანდაკებლობის (გულეკარის კარედი); მინანაქრის (გელათის მაცხოვრის ხატი; ხახულის კარედი); ხელნაწერი წიგნის გაფორმების (ვეფხისტყაოსნი, იოსებ-ზილიხანიანი) და დეკორ.-გამოყენებითი ხელოვნებისა (მღვიმევის ეკლესიის კარი). გ. დაინტერესებული იყო აგრეთვე ქართ. პალეოგრაფიითა და სიძველეთა საარქივო მასალით (უმეტესად – საქართველო-იმერეთის სინოდალური კანტორის არქივიდან).
გორდეევის კვლევის მეთოდი შესასწავლი ნიმუშის გამოწვლილვით აღწერასა და იკონოგრაფიულ ანალიზს ეფუძნებოდა. ამავე დროს იგი ყურადღებას აქცევდა მოწინავე მხატვრული ნაკადების გავლენას და და ამის მიხედვით, მხატვრული სტილის თავისებურებებსაც. მის ნაშრომებს ახახიასთებს ბიბლიოგრაფიისა და წყაროების სიზუსტე.
დღეისთვის ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობად ქცეულ მის ნაშრომებში ქართული ხელოვნების ისტორიის მრავალი საყურადღებო საკითხია განხილული. მრავალი მათგანი დღემდე გამოუქვეყნებელია (გარეჯის მრავალმთის მოხატულობები, დერჩის ეკლესიის მოხატულობა, შორეთის ეკლესიის მოზაიკა) და გორდეევის პირად არქივშია დაცული (საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი; უკრაინის ლიტერატურისა და ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი).
ი. თეზელაშვილი
თხზულებები
- Описание пяти эмалевых медальонов с грузинскими надписями на иконе Спаса, хранащейся в ризнице Гелатского монастыря, Христианский Восток, 53 (1917);
- Минiатюры грузинскихъ лицевыхъ рукописей Сионского Древлехранилища в Тифлисъ, Ars, 2-3 (1918);
- Иллюстрацiи къ поэмѣ Шоты Руставели, Фениксъ, 1 (1918), 1-4; №1283: Несколько слов о лицевом списке «Iосеб-Зилиханиани» библiотеки общества распостраненія грамотности среди грузинскаго населенія в Тифлисѣ, Фантастический Кабачок: Софiи Георгиевнѣ Мельниковой (Тифлис, 1919);
- Отчет о поездке в Ахалцихиский уезд в 1917 году: Росписи в Чуле, Сапаре и Зарзме, Известия Кавказского Историко-Археологичеcкoгo Института, 1 (1923);
- Предварительное сообщение о Мцхетской «Антиохии»: (Извлечение из мат-лов экспедиции 1922 г. И последующих поездок), Известия КИАИ в Тифлисе, 3 (1925);
- Мгвимская резная дверь, საქართველოს მუზეუმის მოამბე, 3 (1927); K стилистической характеристике Мартвилькосй росписи, Наукові записки Науково-дослідчої катедри історії української культури, 6 (1927);
- K вопросу o paзгрупировании эмалей Хахульского складня, Мистецтвознавство, 1 (Харькiв, 1928);
- IПредварительное cooбщeние о Кинцвисской росписи, Наукові записки..., 3 (1928).
