ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო

ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო − ევროკავშირის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ინსტიტუტს წარმოადგენს ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლო (ეკმს), რომლის უმთავრესი მიზანია კანონმდებლობის დაცვა ხელშეკრულებების ინტერპრეტაციისა და იმპლემენტაციის პროცესში, ასევე, სამართლებრივი დავების მოგვარება ეროვნულ მთავრობებსა და ევროკავშირის ინსტიტუტებს შორის. გარკვეულ შემთხვევებში ევროკავშირის ინსტიტუტების წინააღმდეგ დავის წარმოება ასევე შეუძლიათ პირებს, კომპანიებსა და ორგანიზაციებს. თავისი პრეცედენტული სამართლით სასამართლომ არსებითი როლი ითამაშა ევროპული ინტეგრაციის გაღრმავების საქმეში. მის გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა ერთიანი პოლიტიკის მიმართულებების ეფექტური ფუნქციონირება.

ევროკავშირის კანონმდებლობის მახასიათებლები

კანონმდებლობის წყაროები

ევროკავშირის სამართლებრივი სისტემა ეფუძნება რამდენიმე წყაროს:

პირველად კანონმდებლობას – ლისაბონის ხელშეკრულების შემდგომი სამართლებრივი მოწყობა რეგულირდება (1) ევროკავშირის ხელშეკრულებისა და (2) ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულებით. ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, ისინი ევროკავშირის კონსტიტუციის მაგივრობას ასრულებენ, ვინაიდან მათ ეროვნული კონსტიტუციების მსგავსი ბევრი ელემენტი გააჩნიათ. მაგალითად, მათშიც დადგენილია გადაწყვეტილების მიღების ინსტიტუციური სტრუქტურა და გარკვეული ხარისხით განსაზღვრულია პირთა უფლებები და თავისუფლებები და ხელისუფალთა ძალაუფლების შეზღუდვები. პირველ მათგანში მოიაზრება ის ინსტიტუტები, რომლებიც ამ წიგნში დეტალურად არის განხილული. მეორე მათგანი კი გულისხმობს: ა) ევროკავშირის ფუნდამენტური უფლებების ქარტიას, რომელმაც ლისაბონის ხელშეკრულებით, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, სავალდებულო ძალა შეიძინა; ბ) 1950 წლის ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვის ევროპული კონვენცია, რომელთან მიერთებაც მომავალში იგეგმება; და გ) სამართლებრივი აქსიომა, რომ ფუნდამენტური უფლებები წარმოადგენს ევროკავშირის სამართლის ზოგად პრინციპებს (Nugent, 2010, p. 208; Staab, 2011, p. 75; ტურავა, 2010, გვ. 131-136).

მათ გარდა, კონსტიტუციურ ხელშეკრულებებად მოიაზრება ასევე ფოლადისა და ქვანახშირის ევროპული თანამეგობრობის, ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობისა და ატომური ენერგიის ევროპული კავშირის დამფუძნებელი ხელშეკრულებები, შერწყმის ხელშეკრულება, საბიუჯეტო ხელშეკრულებები, 1972, 1981, 1986, 1995, 2004, 2005 და 2011 წლებში მიღებული გაწევრიანების ხელშეკრულებები, ერთიანი ევროპული აქტი, მაასტრიხტის, ამსტერდამისა და ნიცის ხელშეკრულებები და სხვა. ამასთან, ხელშეკრულებების წონადობის სამართლებრივ წყაროდ შეიძლება იქცეს შესაბამისი კონვენციები (მაგალითად, ბრიუსელისა და რომის კონვენციები) და წევრი ქვეყნების მიერ მიღებული აქტები (მაგალითად, ევროპული საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, რომლებიც ინსტიტუციურ ფარგლებს სცდება. ევროპული საბჭოს ოფიციალურ აღიარებამდე, ასეთი აქტები იყო თუნდაც ლუქსემბურგის და იოანინას კომპრომისები) (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 94-97; Kaczorowska, 2011. pp. 200-205).

მეორად კანონმდებლობას ევროკავშირის ინსტიტუტების მიერ მიღებული სამართლებრივი აქტების ერთობლიობა ქმნის მეორადი კანონმდებლობას, ე.წ. აკი კომუნიტარს (acquis communautaire), რომელთაგან აღსანიშნავია რეგულაცია, დირექტივა, გადაწყვეტილება, რეკომენდაცია და მოსაზრება. მიზნისა და მიმღები ინსტიტუტის მიხედვით, ლისაბონის ხელშეკრულება მათ ყოფს საკანონმდებლო და საიმპლემენტაციო აქტებად. საკანონმდებლო აქტი, რომელიც ძირითადად მხოლოდ საბჭოს ან საბჭოსა და პარლამენტის მიერ ერთობლივად მიიღება, უფრო ზოგადი ხასიათისაა, უფრო მნიშვნელოვან საკითხებს მოიცავს და პოლიტიკის კონკრეტულ მიმართულებაში სამართლებრივ ჩარჩოს ადგენს. საიმპლემენტაციო აქტი უმთავრესად კომისიის პრეროგატივაა, უფრო ადმინისტრაციულ ან ტექნიკურ საკითხებს ფარავს და საკანონმდებლო აქტებით დადგენილი მჭიდრო გაიდლაინებით არის შეზღუდული (Nugent, 2010, p. 209; Horspool & Humphreys, 2012, pp. 102-105; Kaczorowska, 2011. pp. 213-228).

კანონის სხვა წყაროებს − სტატუტური/სახელშეკრულებო კანონმდებლობის ბუნდოვანების გამო, ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს გადაწყვეტილებები (განმარტებები და ინტერპრეტაცია) მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ევროკავშირის სამართლებრივი ბაზის შექმნასა და განვითარებაში (Nugent, 2010, pp. 210-211). ასევე, ევროკავშირის ხელშეკრულების მიხედვით, თავისი გადაწყვეტილებების მიღებისას მართლმსაჯულების სასამართლომ პატივი უნდა სცეს კანონის ზოგად პრინციპებს, რომელთა შორის მოიაზრება დისკრიმანაციის დაუშვებლობა, პროცედურული წესებისა და უფლებების პატივისცემა, კანონიერება და სხვა (Nugent, 2010, p. 212; Gianfrancesco, 2012, pp. 296-298; Hix & Hoyland, 2011, p. 79). გარდა ამისა, ევროკავშირის კანონმდებლობის კიდევ ერთ სხვა წყაროს წარმოადგენს საერთაშორისო სამართალი. განსაკუთრებით ლისაბონის ხელშეკრულების შემდეგ, როდესაც ევროკავშირს ოფიციალურად მიენიჭა იურიდიული პირის სტატუსი, მასზე ვრცელდება საერთაშორისო სამართლის ზოგიერთი ფუნდამენტური წესი, მათ შორის, სახელშეკრულებლო სამართლისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების პრივილეგიებისა და იმუნიტეტის შესახებ. და ბოლოს, აღსანიშნავია ასევე ევროკავშირის ასოცირების, თანამშრომლობისა და ვაჭრობის ხელშეკრულებები, რომლებიც, ცალკეული მკვლევარების აზრით, ზოგჯერ საერთაშორისო სამართლის კიდევ ერთ მიმართულებად მიიჩნევა (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 105-108; Nugent, 2010, p. 212; Kaczorowska, 2011. pp. 228-233).

რეგულაცია ა) მისი სრულად და ზუსტად შესრულება სავალდებულოა; ბ) ეხება ყველა წევრ სახელმწიფოს; გ) ეროვნულ დონეზე არ საჭიროებს დამატებითი საიმპლემენტაციო ზომების მიღებას; დ) ძირითადად არის კონკრეტული, დეტალური და ტექნიკური ხასიათის.

დირექტივა ა) დირექტივით დადგენილი მიზნის შესრულება სავალდებულოა, მისი მიღწევისთვის საჭირო მეთოდი და ინსტრუმენტები კი ეროვნული დედაქალაქების გადასაწყვეტია; ბ) შესაძლოა არ ეხებოდეს ყველა წევრ ქვეყანას; გ) ეროვნულ დონეზე საჭიროებს საიმპლემენტაციო ზომებს; დ) ჩვეულებრივ, რეგულაციასთან შედარებით უფრო ზოგადია, რაც იმპლემენტაციის დროს ეროვნულ კონსტიტუციურ და სამართლებრივ სისტემებში მოქნილობას უწყობს ხელს.

გადაწყვეტილება ა) მისი სრულად და ზუსტად შესრულება სავალდებულოა; ბ) შეიძლება ეხებოდეს როგორც რამდენიმე ან ყველა წევრ სახელმწიფოს, ასევე, კონკრეტულ პირებს (მათ შორის, ორგანიზაციებს) და ვალდებულებებს; გ) მათი უმრავლესობა ადმინისტრაციული ხასიათისაა.

რეკომენდაცია და მოსაზრება მათი შესრულება არ არის სავალდებულო. მსგავსი ტიპის იურიდიული ძალის სამართლებრივი აქტებია ასევე დეკლარაცია, კომუნიკაცია, მემორანდუმი, პროგრამა, კონვენცია, გაიდლაინი, რეზოლუცია და შეთანხმება (Nugent, 2010, p. 210-211; Kaczorowska, 2011. pp. 213-228).

კანონმდებლობის სტატუსი, ფუნდამენტური პრინციპები და დოქტრინები

ევროკავშირი წარმოადგენს ავტონომიურ სამართლებრივ სისტემას, რომელსაც წევრი ქვეყნების სუვერენიტეტის შეზღუდვით გააჩნია პირებსა და სახელმწიფოებზე უფლებებისა და ვალდებულებების დაწესების ძალაუფლება. აღნიშნული სისტემა, რომელიც, ფაქტობრივად, 1963-1964 წლების ფლამინიო კოსტა ენელის წინააღმდეგ (Flaminio Costa VS ENEL) და ვან გენდ ენ ლოოსის საქმეებზე გადაწყვეტილებებით მართლმსაჯულების სასამართლოს მიერ სამართლებრივად იქნა გამყარებული, ეფუძნება ორ დოქტრინას: პირდაპირ ეფექტსა და უზენაესობას (Nugent, 2010, p. 213; McCormick, 2011, p. 222; Horspool & Humphreys, 2012, p. 75; Dinan, 2010, pp. 268-269; Reinisch, 2009, pp. 62-63; Mangiameli, 2012, pp. 116-120; Hix & Hoyland, 2011, pp. 84-86).

1963 წელს მართლმსაჯულების სასამართლომ პირველად ვან გენდ ენ ლოოსი ნიდეჩლანდების გადასახადების ადმინისტაციის წინააღმდეგ (Van Gend en Loos VS Nederlandse Administratie der Belastingen) საქმით დაადგინა, რომ ევროკავშირის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებები ან დაწესებული მოვალეობები (გარდა წინასწარ შეთანხმებული გამონაკლისებისა) სავალდებულო წესით აღიარებული და იმპლემენტირებული უნდა იყოს ეროვნული სასამართლოების მიერ (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 75-76; Nugent, 2010, p. 213; Reinisch, 2009, pp. 50-62; Kaczorowska, 2011. pp. 305-339). ლისაბონის ხელშეკრულებით კი ოფიციალური აღიარება მოიპოვა უზენაესობის პრინციპმა, რომლის მიხედვითაც ევროკავშირის კანონებს ეროვნულ კანონმდებლობაზე აღმატებული სტატუსი აქვთ. შედეგად, როგორც 1978 წელს მართლმსაჯულების სასამართლომ სიმენტალი კომისიის წინააღმდეგ (Simmenthal VS Commission) საქმეში დაასკვნა, ევროპულ და შიდა კანონებს შორის კონფლიქტის შემთხვევაში, ეროვნულმა სასამართლომ ევროკავშირის კანონმდებლობით უნდა იხელმძღვანელოს. მართლაც, თუ ევროკავშირის დონეზე მიღებულ კანონებს წევრი ქვეყნები საკუთარი სურვილისა და კომფორტის გათვალისწინებით უარყოფდნენ, მაშინ შეუძლებელი იქნებოდა ერთიანი სამართლებრივი სისტემისა და საერთო პოლიტიკის მიმართულებების ეფექტური და გამართული ფუნქციონირება (Nugent, 2010, p. 213; McCormick, 2011, pp. 221-222; Reinisch, 2009, p. 64; Kaczorowska, 2011. pp. 341-364; Chalmers, Davies & Monti, 2010, pp. 203-205). აქვე მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ ეს დოქტრინები ეხება ისეთ სფეროებს, რომლებიც წევრი ქვეყნების მიერ სამართავად გადაცემული აქვს ევროკავშირს, ანუ ევროკავშირის კომპეტენციებს განეკუთვნება. სხვა შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, წევრი სახელმწიფოები განსხვავებულად მოქმედების შესაძლებლობას ინარჩუნებენ.

აღსანიშნავია ასევე, რომ ევროკავშირის დამფუძნებელ აქტებში მოცემულია კანონის ზოგადი ფუნდამენტური პრინციპები. მათ შორის, აღსანიშნავია: ა) სუბსიდიარობა – ექსკლუზიური კომპეტენციების გარდა, ევროკავშირმა სხვა სფეროებში უნდა იმოქმედოს მხოლოდ მაშინ, თუ მიზნის ეფექტურად მიღწევა შეუძლებელია - ეროვნულ, რეგიონულ ან ადგილობრივ დონეზე. ამასთან, ლისაბონის ხელშეკრულებაში ჩაიწერა ევროკავშირისა და წევრი ქვეყნების კომპეტენციების ნუსხა და ეკმს-ოს მიენიჭა ამ საკითხებზე დავების განხილვის ექსკლუზიური უფლება ანუ Kompetenz-Kompetenz, როგორც ამას გერმანელი კონსტიტუციონალისტები უწოდებენ; ბ) პროპორციულობა – ევროკავშირის ინსტიტუტების აქტივობების ფორმა და შინაარსი არ უნდა აღემატებოდეს იმას, რაც საჭიროა ხელშეკრულებებით დადგენილი მიზნების მისაღწევად; გ) მდგრადობა — ევროკავშირის ხელშეკრულებაში შეტანილ იქნა მდგრადი განვითარების კონცეფცია, რომლის მიხედვითაც გარემოს დაცვის მოთხოვნები ევროკავშირის პოლიტიკის ყველა მიმართულებაში უნდა იყოს ინტეგრირებული; დ) თანასწორობა — ადამიანები არ უნდა იყვნენ დისკრიმინაციული მოპყრობის მსხვრეპლნი; ე) გამჭვირვალობა – იგულისხმება გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ღიაობა და ინსტიტუტების დოკუმენტებზე წვდომის უფლება (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 130-158; Reinisch, 2009, pp. 93-95; Türk, 2009, pp. 129-141; Hoffman, 2009, pp. 48-56; Horsley, 2012; Hix & Hoyland, 2011, pp. 88-89).

კანონმდებლობის სხვა თავისებურებები

ევროკავშირის კანონმდებლობაზე საუბრისას მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ იგი ძირითადად ეკონომიკურ სფეროს არეგულირებს და ნაკლებ ყურადღებას უთმობს ისეთ საკითხებს, როგორებიც არის სისხლის, საოჯახო თუ საკუთრების სამართალი, განათლება, ჯანდაცვა და სხვა. როგორც წესი, მისი ფოკუსი მიმართულია შიდა ბაზრის, კონკურენციის, საბაჟო კავშირის, თევზჭერის, ტრანსპორტის, რეგიონული განვითარების, გარემოს დაცვის, ენერგეტიკისა და სოფლის მეურნეობის პოლიტიკისკენ.

ამასთან, მინიმუმ იმის გამო, რომ არსებობს მოთხოვნა სექტორული ინტერესების მხრიდან, რომ ერთიანი ქმედება არსებული პრობლემის გადაჭრის უფრო ეფექტური საშუალებაა და რომ შიდა ბაზრის გამართული ფუნქციონირებისთვის მხოლოდ საბაზრო ინსტრუმენტებზე საერთო წესების ქონა არ არის საკმარისი, ევროკავშირის კანონმდებლობა ბოლო ათწლეულების მანძილზე მნიშვნელოვნად გაფართოვდა. მატება განსაკუთრებით ნათელია გარემოს დაცვის მიმართულებით, ასევე, თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და მართლმსაჯულების სფეროში.

და ბოლოს, შეიძლება ითქვას, რომ ერთიანი კომერციული პოლიტიკისა და საბაჟო კავშირის გარდა, ყველა სხვა სფეროში ევროკავშირისა და ეროვნული კანონმდებლობები ერთმანეთს ავსებენ (Nugent, 2010, pp. 212-213).

სასამართლო ინსტიტუტები

ისტორიული მიმოხილვა

ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს (ეკმს) ფესვები 1952 წელს იწყება, როდესაც პარიზის ხელშეკრულებით ფოლადისა და ქვანახშირის ევროპული თანამეგობრობის (ფქეთ) მართლმსაჯულების სასამართლო დაარსდა. ამ პერიოდში მის შემადგენლობაში მხოლოდ ექვსი მოსამართლე და ფოლადისა და ქვანახშირის ინდუსტრიის ერთი წარმომადგენელი იყვნენ. საჩივრის შემთხვევაში მას უმაღლესი ხელისუფლების (ფქეთ-ის აღმასრულებელი ორგანოს) გადაწყვეტილებების კანონიერების შესწავლა ევალებოდა. მოგვიანებით, რომის ხელშეკრულებებით ცალკე სასამართლოები დაფუძნდა ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობისა და ევრატომისთვის. შერწყმის ხელშეკრულებამ კი სამივე მათგანი ერთ ინსტიტუტში გააერთიანა და ლუქსემბურგში შვიდმოსამართლიან ევროპული თანამეგობრობის მართლმსაჯულების სასამართლოდ გარდაქმნა (McCormick, 2011, p. 221; Tamm, 2013, pp. 10-13; Dedman, 2010, p. 83).

ევროპული ინტეგრაციის ტემპის, წევრი ქვეყნებისა და მოსახლეობის რაოდენობის მატებასთან ერთად, მკვეთრად გაიზარდა სასამართლოს დატვირთვაც. შედეგად, ერთიანი ევროპული აქტით 1989 წელს დაარსდა პირველი ინსტანციის სასამართლო, რომელმაც პირველი განაჩენი 1990 წელს გამოიტანა. მის მოვალეობაში ნაკლებად რთულ საქმეებზე გადაწყვეტილების მიღება იყო (პრაქტიკაში უმრავლესი მათგანი კონკურენციის პოლიტიკის სფეროს ეხებოდა). ამავე მიზეზით, ნიცის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული რეფორმის ფარგლებში, 2005 წელს შექმნილმა ევროკავშირის სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალმა ინსტიტუტებსა და მის თანამშრომლებს შორის დავებზე აიღო პასუხისმგებლობა (Shuibhne, 2012, p. 149; McCormick, 2011, p. 221).

სასამართლო ხელისუფლებაში მასშტაბური ცვლილებები ლისაბონის ხელშეკრულებამ განახორციელა, როდესაც ევროპული თანამეგობრობის მართლმსაჯულების სასამართლო სასამართლოდ, პირველი ინსტანციის სასამართლო კი გენერალურ სასამართლოდ გარდაქმნა და სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალთან ერთად სამივე ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს ქოლგის ქვეშ გააერთიანა (McCormick, 2011, p. 221). ამასთან, კანონმდებლობის სვეტოვანი სისტემის გაუქმებასთან ერთად, ეკმს-ოს იურისდიქცია ყველა სფეროზე გავრცელდა, მათ შორის, ვიზებზე, თავშესაფრის, იმიგრაციისა და ადამიანების თავისუფალ გადაადგილებასთან დაკავშირებულ პოლიტიკის სხვა მიმართულებებზე. ერთადერთი გამონაკლისია საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა, რომელზეც სასამართლოს იურისდიქცია კვლავ შეზღუდული დარჩა (Horspool & Humphreys, 2012, p. 70).

უკანასკნელი ცვლილებები 2016 წელს განხორციელდა, როდესაც 2016 წელს გაუქმდა ევროკავშირის სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალი, მისი საკითხების განხილვა კი გენერალურმა სასამართლომ გადაიბარა.

ლისაბონის ხელშეკრულების მდგომარეობით, ეკმს-ოს სამართლებრივი ბაზა ევროკავშირის ხელშეკრულების მე-19 და ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 251-281-ე მუხლებით დარეგულირდა (Joos, 2011, p. 77).

ეკმს-ოს სტრუქტურა

ამჟამად, მართლმსაჯულების სასამართლო (რომელსაც მართლმსაჯულების ევროპულ სასამართლოსაც უწოდებენ) შედგება 27 მოსამართლისგან, ანუ ევროკავშირის ყველა წევრი სახელმწიფო წარმოდგენილია ერთი მოსამართლით. ისინი ექვსწლიანი განახლებადი ვადით ინიშნებიან წევრი ქვეყნების მიერ „ერთსულოვანი თანხმობით“. კანდიდატებს უნდა ჰქონდეთ სათანადო კვალიფიკაცია და ეჭვქვეშ არ უნდა იდგეს მათი დამოუკიდებლობის ხარისხი. წარსული გამოცდილებით, მოსამართლეებად დანიშნულან როგორც ეროვნული სასამართლო სისტემაში მომუშავე პირები, ასევე, საერთაშორისო ორგანიზაციებში, სამთავრობო ან აკადემიურ დაწესებულებებში გამოცდილებამიღებული ადამიანები (McCormick, 2011, p. 224; Wallace, 2010, pp. 84-86).

ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს სტრუქტურა

ლისაბონის ხელშეკრულებით, დადგენილ მოთხოვნებთან წევრი ქვეყნების კანდიდატების შესაბამისობას სწავლობს შვიდკაციანი ჯგუფი, რომელიც დაკომპლექტებულია ევროკავშირის და ეროვნული უზენაესი სასამართლოების მოსამართლეებისა და ექსპერტებისგან და რომელთაგან მინიმუმ ერთი არის ევროპარლამენტის წარმომადგენელი. ჯგუფი ამზადებს მოსაზრებას კანდიდატებთან დაკავშირებით, თუმცა, საბოლოო გადაწყვეტილება მაინც წევრ ქვეყნებს ეკუთვნით. პარლამენტის გავლენა სასამართლოს წევრების დანიშვნაზე რეალურად მხოლოდ ამით შემოიფარგლება, რის გამოც მას არაერთხელ მოუთხოვია კანდიდატებისთვის საპარლამენტო მოსმენების დაწესება, მაგრამ უშედეგოდ (Shuibhne, 2012, p. 151; Nugent, 2010, pp. 214-215; McCormick, 2011, pp. 224-225; Horspool & Humphreys, 2012, p. 68; Kaczorowska, 2011. pp. 165-167).

ფუნქციების ეფექტურად შესრულებისთვის თითოეულ მოსამართლეს ჰყავს თავისი კაბინეტი სამი მდივნით სამართლებრივ საკითხებში და რამდენიმე ასისტენტით. ამასთან, მოსამართლეები უზრუნველყოფილნი არიან დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხით. ამას ადასტურებს ისიც, რომ მათი ვადაზე ადრე გათავისუფლება არ შეუძლიათ არც წევრ ქვეყნებს და არც ევროკავშირის ინსტიტუტებს. ამის შესაძლებლობა გარკვეული პირობებით მხოლოდ თავად მოსამართლეებს აქვთ ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით (McCormick, 2011, pp. 225-226; Kaczorowska, 2011. p. 168; Moens & Trone, 2010, p. 338).

მოსამართლეები თავიანთი რიგებიდან სამწლიანი განახლებადი ვადითა და ფარული კენჭისყრის წესით ირჩევენ პრეზიდენტს. იგი პასუხისმგებელია სასამართლოს სხდომების წარმართვაზე, პალატებში – საქმეების განაწილებაზე, მოსამართლე-რაპორტიორის დანიშვნაზე, სხდომების ჩანიშვნასა და სხვა ინსტიტუტებთან ურთიერთობაზე (McCormick, 2011, p. 227; Kaczorowska, 2011. p. 167).

მართლმსაჯულების სასამართლოს ორგანიზაციული სტრუქტურა ამჟამად მოიცავს თერთმეტ გენერალურ ადვოკატსაც, რომლებიც იგივე წესითა და მოთხოვნების გათვალისწინებით ინიშნებიან, როგორც მოსამართლეები. სასამართლოში დამკვიდრებული არაოფიციალური პრაქტიკით, ექვს დიდ წევრ ქვეყანას მუდმივად ჰყავთ თავისი გენერალური ადვოკატი, ხუთს კი დანარჩენი წევრები როტაციის წესით არაგანახლებადი ექვსწლიანი ვადით წარადგენენ. გენერალური ადვოკატების რაოდენობის გაზრდაზე გადაწყვეტილებას მართლმსაჯულების სასამართლოს თხოვნით ერთსულოვნად იღებს ევროკავშირის საბჭო (Shuibhne, 2012, p. 150; Horspool & Humphreys, 2012, p. 68; Kaczorowska, 2011. p. 165).

გენერალური ადვოკატის მთავარი მოვალეობა სასამართლოში შემოსული საქმის დეტალური შესწავლა, არსებულ კანონმდებლობასთან მისი შესაბამისობისა და მდგომარეობის დადგენა და ღია სასამართლო სხდომაზე მოსამართლეების წინაშე თავის დასკვნების წარდგენაა (აღსანიშნავია, რომ მათი მოსაზრებები მოსამართლეებისთვის არ არის სავალდებულო, მაგრამ ხშირად სწორედ მათზე დაფუძნებით იღებს სასამართლო თავის გადაწყვეტილებებს). მათგან ერთი ყოველწლიური როტაციის საფუძველზე ასრულებს პირველი გენერალური ადვოკატის ფუნქციას. თითოეულ გენერალურ ადვოკატს თავისი საქმიანობის განხორციელებაში ეხმარება ოთხი მდივანი იურიდიულ საკითხებში (Nugent, 2010, pp. 214-215; Chalmers, Davies & Monti, 2010, p. 145; Moens & Trone, 2010, pp. 339-341).

გენერალურ ადვოკატებთან კონსულტაციის შემდეგ, მოსამართლეები უბრალო უმრავლესობით ექვსწლიანი განახლებადი ვადით ნიშნავენ რეგისტრატორს. იგი სასამართლოს გენერალური მდივანია და პასუხისმგებელია სხდომების გამართულად ჩატარებაზე, ჩანაწერების შენახვაზე, სასამართლოს გადაწყვეტილებების გამოქვეყნებასა და ზოგადად სასამართლოს ადმინისტრირებაზე. რეგისტრატორი რეგულარულად ხვდება მოსამართლეებს, მათთან ერთად გეგმავს და წყვეტს საქმეთა განხილვის ტექნიკურ–ადმინისტრაციულ-პროცედურულ საკითხებს (Dinan, 2010, pp. 272; Reinisch, 2009, p. 69; Kaczorowska, 2011. p. 167).

წლების მანძილზე საქმეთა რაოდენობის მკვეთრ ზრდასთან ერთად, შემცირდა პლენარული სხდომების (ანუ ისეთი სესიების, რომელშიც ყველა მოსამართლე მონაწილეობს) რიცხვი. ჩვეულებრივ, იმის მიხედვით, თუ რამდენად რთული ფაქტობრივი გარემოებებია, რამდენად სერიოზულად საჭიროებს საქმე არსებითად განხილვას და იგი სამართლებრივად რამდენად მნიშვნელოვანია ან სიახლეა, საქმეთა განხილვა კვირაში ორჯერ შეიძლება გაიმართოს სამ, ხუთ ან თხუტმეტ მოსამართლიან პალატებში. ლისაბონის ხელშეკრულებით, პლენარული სხდომა ძალიან იშვიათ შემთხვევებში მოიწვევა, მაგალითად, თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმე სამართლებრივად ან ფაქტობრივად განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა, მათ შორის, თუ სასამართლოს წინაშე ევროკომისიის ან აუდიტორთა სასამართლოს წევრის ან ევროპელი ომბუდსმენის პასუხისმგებლობის საკითხი დგას (Shuibhne, 2012, pp.158-159; McCormick, 2011, p. 226; Kaczorowska, 2011. p. 168).

ბევრ საკითხში გენერალურ და მართლმსაჯულების სასამართლოებს მსგავსი მახასიათებლები გააჩნიათ, მათ შორის, მოსამართლეების რაოდენობის, მათი დანიშვნის წესის, პალატებში განაწილებისა და საქმის განხილვის. უმთავრესი განსხვავება ორგანიზაციულ სტრუქტურაში არის ის, რომ გენერალურ სასამართლოში არ არიან გენერალური ადვოკატები. საჭიროების შემთხვევაში, მათ ფუნქციას ითავსებს ერთ-ერთი მოსამართლე (Nugent, 2010, p. 216; Kaczorowska, 2011. pp. 174-175). გენერალური სასამართლოს წევრთა რაოდენობის გაზრდა ხელშეკრულებების ჩასწორების გარეშე ევროკავშირის საბჭოს შეუძლია (McCormick, 2011, p. 228).

ნიცის ხელშეკრულების მოთხოვნითა და ევროპული კომისიის წინადადებით ევროკავშირის სამოქალაქო - სერვისის - ტრიბუნალი 2003 წელს დაფუძნდა, ფუნქციონირება კი 2005 წელს დაიწყო. მას ხშირად ევროკავშირის სპეციალიზებულ სასამართლოსაც უწოდებდნენ. იგი მჭიდროდ იყო დაკავშირებული გენერალურ სასამართლოსთან, იყენებდა მის უმეტეს ადმინისტრაციულ და ტექნიკურ სტრუქტურულ ერთეულს და ფაქტობრივად მის ავტონომიურ ნაწილს წარმოადგენდა. ტრიბუნალზე საუბრისას მნიშვნელოვანია მხოლოდ იმის აღნიშვნა, რომ მისი შვიდი მოსამართლე ექვსწლიანი ვადით ინიშნებოდა ევროკავშირის საბჭოს მიერ და რომ მისი გადაწყვეტილებები გარკვეული კრიტერიუმების დაკმაყოფილების შემთხვევაში (ძირითადად, პროცედურული დარღვევებისას) შეიძლებოდა გასაჩივრებულიყო გენერალურ სასამართლოში (Shuibhne, 2012, p. 150; Nugent, 2010, p. 223; Kaczorowska, 2011. pp. 175-176). ტრიბუნალი განიხილავდა ისეთ საქმეებს, რომლებიც ეხებოდა კონტრაქტებს, პენსიებს, ხელფასებს, დაწინაურება–ჩამოქვეითებას, დისკრიმინაციულ დამოკიდებულებას და სხვა (McCormick, 2011, p. 229; Chalmers, Davies & Monti, 2010, p. 149; Cortese, 2012). წარმატებული საქმიანობის მიუხედავად, 2016 წელს გაუქმდა ევროკავშირის სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალი. სანაცვლოდ, მისი განსჯადობის საქმეები გენერალურ სასამართლოში გადავიდა, გენერალური სასამართლოს მოსამართლეების რაოდენობა კი გაორმაგდა.

სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალის გარდა, 2009 წელს ევროკავშირის საბჭოს შეთანხმების პროექტით იგეგმებოდა სხვა სპეციალიზებული სასამართლოს — ევროპული და თანამეგობრობის პატენტის სასამართლოს — დაფუძნებაც, რომელიც ინტელექტუალური საკუთრების სფეროში იმუშავებდა. თუმცა, მართლმსაჯულების სასამართლომ თავის ოფიციალურ მოსაზრებაში დაადგინა, რომ იგი ეწინააღმდეგებოდა ევროკავშირის კანონმდებლობას, რის გამოც ამ იდეის განხილვა შეჩერდა (Horspool & Humphreys, 2012, p. 73).

ფუნქციები

ეკმს–ოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქცია ხელშეკრულებების ინტერპრეტაციისა და იმპლემენტაციის პროცესში კანონმდებლობის დაცვის უზრუნველყოფაა (Warleigh-Lack, 2009, p. 46; Kaczorowska, 2011. p. 165; Chalmers, Davies & Monti, 2010, p. 143; Corrias, 2011, pp. 13-20). სასამართლოებს საკუთარი ნებით საქმის ინიცირების და მასზე გადაწყვეტილების მიღების უფლება არ აქვთ. ისინი ვალდებულნი არიან საქმის წარმოება დაიწყონ ევროკავშირის ინსტიტუტებისა და ორგანოების, წევრი ქვეყნების, ორგანიზაციებისა თუ ფიზიკური პირების მოთხოვნი\საჩივრის საფუძველზე.

სასამართლოებამდე შეიძლება მივიდეს პირდაპირი და არაპირდაპირი ქმედების საქმეები, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრება მათი კონკრეტული ფუნქციები. პირდაპირი ქმედებისაა საქმე, როდესაც ორი ან მეტი მოდავე მხარე უშუალოდ სასამართლოში მიდის სამართლებრივად სწორი პოზიციის გასარკვევად. არაპირდაპირი ქმედებისას კი მსგავსი აქტივობები არ ხორციელდება (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 70-72).

უფრო კონკრეტულად, საქმეების და ეკმს-ოს შესაბამისი ფუნქციების კლასიფიკაცია შემდეგნაირად შეიძლება განხორციელდეს:

პირველი, ვალდებულების შეუსრულებლობა (პირდაპირი ქმედება) — ევროკომისიამ ან წევრმა სახელმწიფომ შეიძლება უჩივლოს სხვა წევრ ქვეყანას, თუ იგი არ ასრულებს ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ ვალდებულებას (Moens & Trone, 2010, pp. 352-353). იგი გამოწვეული შეიძლება იყოს როგორც ეროვნული ინსტრუმენტების მიღებით ან მიღებისგან თავის შეკავებით, ასევე, არასწორი ადმინისტრაციული პრაქტიკით. მაგალითად, წევრმა ქვეყანამ შეიძლება მიიღოს ევროპული კანონმდებლობის საწინააღმდეგო აქტი ან უარი თქვას მის გაუქმებაზე, დააგვიანოს დირექტივის საკუთარ კანონმდებლობაში გადატანა, კომისიას არ აცნობოს ეროვნული საიმპლემენტაციო ინსტრუმენტების შესახებ და სხვა. საქმეების უმრავლესობა ეხება გარემოსა და მომხმარებელთა დაცვის კანონებს, გადაადგილებისა და დაფუძნების თავისუფლებებს (McCormick, 2011, p. 232; Bache, George & Bulmer, 2011, p. 316).

მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ეკმს წევრ ქვეყანას განმარტავს ფართო გაგებით. სხვა სიტყვებით, მასში მოიაზრება როგორც ეროვნული მთავრობა, ასევე, ეროვნული პარლამენტი და სხვა ეროვნული, ფედერაციული, რეგიონული თუ ადგილობრივი ერთეული (European Union, 2013; El-Agraa, 2011, p. 63; Caruso, 2011).

მსგავსი ტიპის საქმეებზე კომისია ჯერ აძლევს საშუალებას ეროვნულ მთავრობას წარმოადგინოს არგუმენტირებული მოსაზრება და გამოასწოროს - ხარვეზი. თუ ამ მეთოდით პრობლემა ვერ მოგვარდა, მაშინ პროცესი მიდის მართლმსაჯულების სასამართლომდე. ეს უკანასკნელი თავის პირველ გადაწყვეტილებაში აფასებს კონკრეტული წევრი ქვეყნის მხრიდან დარღვევის ფაქტს (მაგალითად, სასამართლომ იტალიის წინააღმდეგ გამოიტანა გადაწყვეტილება, ვინაიდან მან დისკრიმინაციულად მაღალი გადასახადი დააწესა იმპორტირებულ შამპანურსა და ჯინზე. მსგავსი შედეგით დასრულდა ბელგიის საქმეც, რომელსაც ედავებოდნენ საფონდო ბირჟის წესების ჰარმონიზაციის დირექტივის შეუსრულებლობას). ამასთან, სასამართლო უთითებს იმ ზომებს, რაც პრობლემის გადაჭრისთვის უნდა გაატაროს დამრღვევმა სახელმწიფომ (Nugent, 2010, p. 220; European Union, 2013).

აღსანიშნავია, რომ მაასტრიხტის ხელშეკრულებით, სასამართლოს მიეცა მისი გადაწყვეტილებების შეუსრულებლობისთვის იძულებითი ტიპის ღონისძიებების გატარების შესაძლებლობა. კერძოდ, თუ კომისიასა და დამრღვევ წევრ ქვეყანას შორის გამართულმა მოლაპარაკებებმა შედეგი ვერ მოიტანა და დადგენილი თარიღის შემდეგ აღებული ვალდებულება კვლავ არ შესრულდა, კომისია მეორედ მიმართავს მართლმსაჯულების სასამართლოს. თუ მან დაასკვნა, რომ დამრღვევი არ ასრულებს სასამართლოს პირველ გადაწყვეტილებას, მაშინ მას შეუძლია დააწესოს ჯარიმა (EU, 2013; Shuibhne, 2012, p. 154; Nugent, 2010, p. 220; Wennerås, 2012, p. 145). მაგალითად, ტრადიციულად „ურჩმა“ საბერძნეთმა არ შეასრულა სასამართლოს გადაწყვეტილება და კვლავ განაგრძო სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი ბერძნული კომპანია ოლიმპიური ავიახაზების არალეგალური სუბსიდირება, რისთვისაც სასამართლოსგან მიიღო ორი მილიონი ევროს ჯარიმა ერთჯერადად და 16,000 ევრო ყოველ მომდევნო დღეზე მანამ, სანამ იგი უკან არ ამოიღებდა უკანონოდ გაცემულ ფინანსებს. უფრო მეტიც, 2005 წელს სასამართლომ დაადგინა, რომ საფრანგეთი თავის მეთევზეებს საშუალებას აძლევდა დაეჭირათ ევროკავშირის კანონმდებლობით გათვალისწინებულზე ნაკლები ზომის თევზები, რის გამოც ჯარიმის სახით დაუწესა 20 მილიონი ევრო ერთჯერადად და დაახლოებით 58 მილიონი ევრო ყოველ მომდევნო ექვს თვეზე მანამ, სანამ საფრანგეთი არ შეასრულებდა აღებულ ვალდებულებას (Nugent, 2010, p. 220).

მეორე, გადაწყვეტილების გაუქმება (პირდაპირი ქმედება) ა) როდესაც ევროკავშირის წევრი ქვეყანა, ევროკომისია, ევროკავშირის საბჭო ან ევროპარლამენტი მიიჩნევს, რომ რომელიმე კანონი არაკანონიერია, მისი გაუქმების მოთხოვნით მათ შეუძლიათ მიმართონ ეკმს-ს. ამ ინსტიტუტებს ევროკავშირის კანონმდებლობა პრეფერენცირებულ მოსარჩელეებად მოინსენიებს, ვინაიდან მათ სასამართლოს წინაშე არ უწევთ იმის მტკიცება, თუ რატომ შედის მოცემული საქმე მათ ინტერესებში; ბ) სასამართლოში შეიძლება წარდგნენ არაპრეფერენცირებული მოსარჩელეებიც, ანუ ინდივიდუალური პირები ან კომპანიები. პრეფერენცირებულებისგან განსხვავებით, მათ უნდა დაამტკიცონ, რომ კონკრეტული სამართლებრივი აქტი მათზე პირდაპირ და ინდივიდუალურად ნეგატიურად ზემოქმედებს. სხვა შემთხვევაში, იგი სასამართლოს მიერ წარმოებაში არ მიიღება. ასეთი ტიპის საქმეები ხშირად მიმართულია კომისიის წინააღმდეგ, რომელმაც თავისი აქტებით დააწესა ჯარიმები, უარი განაცხადა სუბსიდიების შეწყვეტაზე, დომინანტური სავაჭრო პოზიციების შეზღუდვასა ან კომპანიების შერწყმის გადახედვაზე ან მათ დაშვებაზე. 2002 წელს გენერალურმა სასამართლომ ისტორიაში პირველად გააუქმა ორი ბრიტანული კომპანიის შერწყმასთან დაკავშირებული ევროკომისიის ვეტო, რითაც ფაქტობრივად საფუძველი ჩაუყარა მსგავს პრაქტიკას; გ) და ბოლოს, ევროკავშირის კანონმდებლობა იცნობს ე.წ. გამონაკლის ღონისძიებებს. ამ პროცედურის ფარგლებში, აუდიტორთა სასამართლომ, ევროპულმა ცენტრალურმა ბანკმა ან რეგიონების კომიტეტმა შეიძლება გაასაჩივროს აქტი, თუ იგი ეწინააღმდეგება მათ ფუნქციებს და ასუსტებს მათ ძალაუფლებას. ამასთან, პირველად ლისაბონის ხელშეკრულებამ უფლება მისცა ეროვნულ პარლამენტებსა და რეგიონების კომიტეტს მოითხოვოს აქტის გაუქმება, თუ იგი არ შეესაბამება სუბსიდიარობის პრინციპს (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 241-257; Shuibhne, 2012, p. 155; EU, 2013; Nugent, 2010, pp. 220-221; Bache, George & Bulmer, 2011, p. 316; Türk, 2009, pp. 8-51).

თავის მხრივ, სადავო აქტების შეფასებისას სასამართლომ გადაწყვეტილება შეიძლება გამოიტანოს აქტის მიმღები ორგანოს კომპეტენციის ნაკლებობის, ფუნდამენტური პროცედურული მოთხოვნების დაუცველობის, ხელშეკრულებების დარღვევის, ძალაუფლების გადამეტების ან მისი ბოროტად გამოყენების საფუძვლებზე (Reinisch, 2009, pp. 76-77; Kaczorowska, 2011. pp. 452-454; Moens & Trone, 2010, p. 351). სასამართლოს აღნიშნული უფლება ვრცელდება კანონმდებლობით დადგენილ შემდეგ სამართლებრივ დოკუმენტებზე: ყველა საკანონმდებლო აქტზე; ევროკავშირის საბჭოს, ევროკომისიის, ევროპარლამენტის, ევროპული ცენტრალური ბანკისა და ევროპული საბჭოს, ასევე, ევროკავშირის ორგანოების, ოფისებისა და ორგანიზაციების ისეთ აქტებზე, რომლებიც მესამე მხარის მიერ ვალდებულებების აღებას იწვევს; ევროპული საინვესტიციო ბანკის დირექტორთა საბჭოსა ან მმართველთა საბჭოს ისეთ გადაწყვეტილებებზე, რომლებიც გათვალისწინებულია ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 271-ე მუხლით. აღსანიშნავია, რომ ამავე ხელშეკრულების 263-ე მუხლით, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, სასამართლოს იურისდიქციას არ განეკუთვნება რეკომენდაციები და მოსაზრებები, ვინაიდან მათ სავალდებულო ძალა არ გააჩნიათ (Horspool & Humphreys, 2012, p. 76; Nugent, 2010, p. 220).

თუ ეკმს-მ ევროპული აქტი არავალიდურად სცნო, ყველა სხვა ინსტრუმენტი, რომელიც მის საფუძველზე იქნა მიღებული ასევე არაკანონიერად და გაუქმებულად ცხადდება (Nugent, 2010, p. 222; EU, 2013).

ამ პროცედურით გათვალისწინებული დავები ხშირად დაკავშირებულია კანონპროექტის ინიცირებისას ხელშეკრულების მუხლების არასწორ შერჩევასთან. იმის მიხედვით, თუ კანონპროექტის სამართლებრივ საფუძვლად რომელი მუხლია მითითებული, განისაზღვრება მთელი რიგი მახასიათებლები, მათ შორის, რომელი ინსტიტუტები იქნებიან ჩართული გადაწყვეტილების მიღებაში, ევროკავშირის საბჭოში კვალიფიციური უმრავლესობა იქნება გამოყენებული თუ ერთსულოვნება, რა იქნება ევროპარლამენტის როლი ამ პროცესში და სხვა. შესაბამისად, ხელშეკრულების მუხლის შესაფერისი მითითება არაერთხელ გამხდარა ინსტიტუტებსა და წევრ ქვეყნებს შორის დავის საგანი (Nugent, 2010, pp. 221). მათგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია თამბაქოს პროდუქტების რეკლამირებისა და დაფინანსების დირექტივის საქმე: 1998 წელს მაასტრიხტის ხელშეკრულების 100ა მუხლზე დაფუძნებითა და კომისიის ინიცირებით ევროპარლამენტისა და ევროკავშირის საბჭოს მიერ მიღებულ იქნა დირექტივა, რომლითაც მედია საშუალებებსა და საერთაშორისო ხასიათის სპორტულ ღონისძიებებში იკრძალებოდა თამბაქოს რეკლამირება. თუმცა, გერმანიამ ჩათვალა, რომ ამ ქმედებით ევროკავშირმა გადაამეტა თავის კომპეტენციებს, განსაკუთრებით, კომისიამ, რომელსაც ამ კანონპროექტის ინიცირების უფლება 100ა მუხლით არ უნდა მოეხდინა. მართლაც, კომისიის მხრიდან ეს იყო სარისკო, მაგრამ სტრატეგიული სვლა, ვინაიდან ამ მუხლის ქვეშ ევროკავშირის საბჭოში გადაწყვეტილება ერთსულოვნების ნაცვლად კვალიფიციური უმრავლესობით მიიღებოდა, შესაბამისად, უფრო მარტივი იქნებოდა მისი დამტკიცება. გერმანიამ დირექტივის გაუქმების მოთხოვნით მართლმსაჯულების სასამართლოში იჩივლა. 2000 წლის განაჩენით სასამართლომ აღნიშნული კანონპროექტისთვის სამართლებრივ საფუძვლად 100ა მუხლი შეუსაბამოდ სცნო და მიღებული დირექტივა მთლიანად გააუქმა (Eur-Lex, 2013; Versluis, Keulen & Stephenson, 2011, pp. 40-41).

როგორც წესი, მართლმსაჯულების სასამართლო განიხილავს ისეთ საქმეებს, როდესაც წევრი ქვეყანა უჩივის ევროპარლამენტს ან ევროკავშირის საბჭო, ან მოდავე მხარეები ევროკავშირის ინსტიტუტები არიან. ჩვეულებრივ, დანარჩენი შემთხვევები გენერალური სასამართლოს იურისდიქციას განეკუთვნება (European Union, 2013).

მესამე, ქმედების განუხოhციელებლობა/უმოქმედობა (პირდაპირი ქმედება) — წევრ სახელმწიფოს, ევროკავშირის ინსტიტუტებს ან იშვიათ შემთხვევებში კერძო პირებსა და კომპანიებს უფლება აქვთ იჩივლონ ეკმს-ში, თუ ევროპული პარლამენტი, ევროპული საბჭო, ევროკავშირის საბჭო, ევროპული კომისია ან ევროპული ცენტრალური ბანკი არ ასრულებენ ხელშეკრულებებით დადგენილ ვალდებულებებს. ამ შემთხვევაში სასამართლოს უფლება აქვს მხოლოდ შეაფასოს მოსარჩელის მოთხოვნა, გადაჭრის გზების დადგენა კი უკვე დამრღვევი ინსტიტუტის პრეროგატივაა. უმოქმედობის საქმეებზე მართლმსაჯულებისა და გენერალური სასამართლოების იურისდიქციები ისევეა განაწილებული, როგორც გადაწყვეტილების გაუქმების საქმეებზე (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 258-261; Bache, George & Bulmer, 2011, p. 317; Türk, 2009, pp. 171-202; Kaczorowska, 2011. pp. 461-466; Moens & Trone, 2010, pp. 351-352).

მეოთხე, სამოხელეო, საქმეები (პირდაპირი ქმედება) ევროკავშირსა და მის მოხელეთა შორის დავები ევროკავშირის სამოქალაქო სერვისის ტრიბუნალის მიერ განიხილებოდა, მისი გაუქმების შემდეგ კი ისინი გენერალური სასამართლოს იურისდიქციაში მოექცა.

მეხუთე, ზიანის ანაზღაუჩების (პირდაპირი ქმედება) — თუ წევრი სახელმწიფო ან კერძო პირი თვლის, რომ ევროკავშირის ან მისი ინსტიტუტებისა და მოხელეების უფლებამოვალეობების შესრულების შედეგად მიადგა ზიანი, მას შეუძლია სამართლებრივად იდავოს ეკმს-ში და ზარალის ანაზღაურება მოითხოვოს. ეს პროცედურა ითვალისწინებს ორ შემთხვევას: ა) როდესაც ურთიერთობები კონტრაქტით რეგულირდება, მასში მითითებული უნდა იყოს, რომ პრობლემის შემთხვევაში მისი განხილვა მოხდება ეკმს-ში, სხვა შემთხვევაში ასეთი დავები ეროვნული სასამართლოების პრეროგატივას წარმოადგენს; ბ) ეკმს უფლება აქვს განიხილოს საქმე, რომელშიც კონტრაქტი არ არსებობს. მართლმსაჯულების სასამართლოს ექსკლუზიურად აქვს კომპენსაციის დაწესების უფლება, თუმცა, მხოლოდ შემდეგი სამივე პირობის არსებობის საფუძველზე: მოსარჩელეს მიადგა ზიანი, ევროკავშირის ინსტიტუტებმა ან მოხელეებმა ევროპული კანონმდებლობის დარღვევით იმოქმედეს და არსებობს პირდაპირი კავშირი ამ ქმედებასა და ზარალს შორის (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 261-266; Bache, George & Bulmer, 2011, p. 317; Türk, 2009, pp. 239-297; Kaczorowska, 2011. pp. 466-482).

კონტრაქტის არსებობისას მართლმსაჯულებისა და გენერალური სასამართლოების იურისდიქცია ამავე დოკუმენტით განისაზღვრება. მისი არარსებობისას კი, როგორც წესი, გენერალური სასამართლო განიხილავს კერძო პირების, მართლმსაჯულების სასამართლო კი წევრი ქვეყნების საჩივრებსა და აპელაციის წესით გენერალური სასამართლოს გადაწყვეტილებებს (European Union, 2013).

მეექვსე, წინასწაჩი შეფასება (არაპირდაპირი ქმედება) – როდესაც საქმის განხილვისას ეროვნული სასამართლოსთვის გაუგებარია, თუ როგორ უნდა მოხდეს ევროკავშირის ხელშეკრულებების ან ინსტიტუტების მიერ მიღებული აქტების ინტერპრეტაცია, ან თუ იგი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ევროკავ– შირის საკანონმდებლო აქტის ვალიდურობას, ან თუ მხოლოდ ეროვნულ კანონმდებლობაზე დაფუძნებით შეუძლებელია გადაწყვეტილების მიღება, საკუთარი სურვილით ან ზოგჯერ სავალდებულო წესით, იგი ექსკლუზიურად მიმართავს ეკმს-ოს (როგორც წესი, ეს არის მართლმსაჯულების სასამართლო) (Horspool & Humphreys, 2012, pp. 80-86; Broberg & Fenger, 2011, p. 276; Dinan, 2010, pp. 269-270; Reinisch, 2009, pp. 82-87; Corrias, 2011, pp. 116-126). ეროვნული სასამართლოების მხრიდან წინასწარი შეფასების მიმართვაში _ ჩამოყალიბებული უნდა იყოს ის კონკრეტული კითხვები, რომლებზე მკაფიო განმარტებებია საჭირო საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად. თავის მხრივ, ეკმს ვალდებულია პასუხი გასცეს მხოლოდ მიმართვაში ჩამოყალიბებულ კითხვებს და არანაირი სუბიექტური ფორმით გავლენა არ მოახდინოს ეროვნული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე. ეკმს-ს პოზიციის დაფიქსირებაზე უარი შეუძლია თქვას მხოლოდ მაშინ, როდესაც იგი არ შედის მის კომპეტენციაში.

ეკმს-სგან მიღებული განმარტებები შესასრულებლად სავალდებულოა არა მხოლოდ იმ ეროვნული სასამართლოსთვის, რომელმაც გაგზავნა წინასწარი შეფასების მიმართვა, არამედ ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყნის სასამართლოსთვისაც (Shuibhne, 2012, pp. 157-158; Horspool & Humphreys, 2012, pp. 75-78; Kaczorowska, 2011. pp. 256-295). ვან გენდენ ლოოსისა და ფლამინიო კოსტას საქმეები წინასწარი შეფასების კლასიკური მაგალითებია (McCormick, 2011, 231).

წინასწარი შეფასება საშუალოდ 17 თვე გრძელდება, რის გამოც, სასამართლოს წესდება ითვალისწინებს დაჩქარებული და გადაუდებელი წინასწარი შეფასების პროცედურებსაც. დაჩქარებული წინასწარი შეფასება საშუალებას აძლევს სასამართლოს მიიღოს გადაწყვეტილება მაშინ, როდესაც: ა) წარსულში სასამართლოს უკვე აქვს მსგავსი საკითხისთვის პასუხი გაცემული; ბ) დასკვნის გამოტანა მარტივია არსებული პრეცედენტული სამართლიდან; და გ) გადაწყვეტილება არ ტოვებს კითხვის ნიშნებს. რაც შეეხება გადაუდებელ წინასწარ შეფასებას, იგი 2008 წლიდან გამოიყენება თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და მართლმსაჯულების სფეროში, როდესაც მოქალაქის თავისუფლება რისკის ქვეშ დგას (Horspool & Humphreys, 2012, p. 74; Shuibhne, 2012, p. 158; Barnard, 2009, Kaczorowska, 2011. p. 170; Chalmers, Davies & Monti, 2010, p. 181; CJEU, 2010, pp. 8-10).

წინასწარი შეფასება არაპირდაპირი ქმედების საქმეს განეკუთვნება, ვინაიდან იგი მოითხოვს არა ეკმს-ს განაჩენს, არამედ განმარტებას ევროკავშირის კანონმდებლობასთან დაკავშირებით (Moens & Trone, 2010, pp. 353-357). მას რამდენიმე დადებითი მხარე აქვს: უპირველესად, ასეთი პროცედურა ევროკავშირის სასამართლოებზე ხელმისაწვდომობას ზრდის იმათთვის, ვისაც ლეგალური ან ფინანსური პირობების გათვალისწინებით არ აქვთ ამის საშუალება; ასევე, იგი უზრუნველყოფს წევრ ქვეყნებში ევროკავშირის კანონების გამოყენების ერთიანი პრაქტიკის დადგენას; და ბოლოს, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ წინასწარი შეფასება ეროვნულ სასამართლოებს კანონიერი გადაწყვეტილებების მიღებაში უწყობს ხელს (EU, 2013; Chalmers, Davies & Monti, 2010, pp. 157-168; Nugent, 2010, pp. 222-223).

მეშვიდე, აპელაცია — შინაარსობრივი თვალსაზრისით, გენერალური სასამართლო ევროკავშირის სისტემაში ხშირად პირველ და უმაღლეს ინსტანციას წარმოადგენს და მისი გადაწყვეტილებები არ საჩივრდება. თუმცა, სამართლებრივი კუთხით, თუ გენერალურ სასამართლოს არ ჰქონდა საჭირო კომპეტენცია, თუ მან დაარღვია პროცედურული წესები ან კანონი, მისი გადაწყვეტილებები აპელაციის წესით შეიძლება გასაჩივრდეს მართლმსაჯულების სასამართლოში (Nugent, 2010, p. 223).

და ბოლოს, მეჩვე, მოსაზჩების დაფიქსიჩება — საერთაშორისო შეთანხმების პროექტის ევროკავშირის ხელშეკრულებებთან შესაბამისობის დასადგენად, წევრმა ქვეყანამ, ევროპულმა პარლამენტმა, ევროკავშირის საბჭომ ან ევროპულმა კომისიამ მოსაზრების დაფიქსირება შეიძლება სთხოვოს ეკმს-ოს. სასამართლოს ნეგატიური პოზიციის შემთხვევაში, შეთანხმების ან ხელშეკრულების პირობების შეცვლამდე იგი ვერ შევა ძალაში (McCormick, 2011, p. 233).

ეკმს-ს ფუნქციების შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ იგი ასრულებს ა) საკონსტიტუციო სასამართლოს მოვალეობას, ვინაიდან იგი განიხილავს ევროკავშირის ინსტიტუტებს, ასევე, ინსტიტუტებსა და წევრ ქვეყნებს შორის ძალაუფლების განაწილებასთან დაკავშირებულ დავებს; ბ) უზენაესი სასამართლოს როლს, რომლითაც იგი ახდენს ევროკავშირის კანონმდებლობის ერთიან ინტერპრეტაციასა და იმპლემენტაციას. ეს განსაკუთრებით ნათელია წინასწარი შეფასების პროცედურისას; და გ) ადმინისტრაციული სასამართლოს ფუნქციებს, რადგან კერძო პირებსა და კომპანიებს საშუალება აქვთ ეკმს-ში სამართლებრივად იდავონ და ევროკავშირის არაკანონიერი გადაწყვეტილებებისგან დაიცვან თავი (McCormick, 2011, p. 223; El-Agraa, 2011, pp. 47-48; Vaubel, 2009; Hix & Hoyland, 2011, p. 82).

თუმცა, ეკმს-ოს დამოუკიდებელი ძალაუფლება მაინც შეზღუდულია. ჯერ ერთი, სასამართლო თავის გადაწყვეტილებებს იღებს მხოლოდ კონკრეტულ კანონმდებლობაზე დაფუძნებით, იქნება ეს ხელშეკრულება თუ სხვა სამართლებრივი აქტი. მეორეც, სასამართლოს _ საკუთარი ინიციატივით საქმის წარმოების დაწყების უფლება არ აქვს. და მესამე, ევროკავშირის კანონმდებლობის სვეტოვანი სისტემის გაუქმების მიუხედავად, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, ეკმს-ოს იურისდიქცია შეზღუდული დარჩა საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის სფეროში. ამასთან, ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 276-ე მუხლში ჩაიწერა, რომ სასამართლოს არ აქვს უფლება შეისწავლოს „წევრი ქვეყნის პოლიციის ან სხვა სამართალდამცავი ორგანოს მოქმედებების ვალიდურობა ან პროპორციულობა, [ასევე,] კანონიერების, წესრიგის და შიდა უსაფრთხოების დაცვასთან დაკავშირებული წევრი სახელმწიფოს ვალდებულების აღსრულება“ (Brkan, 2012, pp. 99-100; Koutrakos, 2011, pp. 235-236; Brisard, 2011, pp. 9-11; Carrera, Somer & Petkova, 2012). შესაბამისად, როგორც მკვლევარები ამტკიცებენ, ახალი პოლიტიკის მიმართულების განვითარება ან პროცესების პროაქტიულად წარმართვა სასამართლოს პრაქტიკულად არ შეუძლია (Shuibhne, 2012, p. 152; Nugent, 2010, p. 225; Chalmers, Davies & Monti, 2010, p. 146).

ეკმს-ოს არსებული ფუნქციების წარმატებულად შესრულების ერთ–ერთი მთავარი მიზეზი ის არის, რომ იგი აქტიურად თანამშრომლობს სხვა სასამართლოებთან (Kaczorowska, 2011. pp. 235-259; Blanke, 2012, pp. 196-208; Callejón, 2012, pp. 251-258; Daukšienė, 2012). თუმცა, ეროვნულ სასამართლოებთან დაკავშირებით მკვლევარები ჯერ კიდევ დავობენ იმაზე, თუ რა ტიპის ურთიერთობებზეა საუბარი — არის ეს სასამართლო პლურალიზმი (დიალოგის რეჟიმი), თუ სასამართლო ფედერალიზმი (იერარქიული ვალდებულება). კიდევ უფრო საინტერესო დებატებია გამართული სტრასბურგში მდებარე ადამიანის უფლებების ევროპულ სასამართლოზე, რომელიც ევროპის საბჭოს (არა ევროკავშირის!) სტრუქტურაა და ადამიანის უფლებების ევროპული კონვენციის დარღვევებს განიხილავს. საინტერესოა, პრაქტიკაში როგორი იქნება მათი ურთიერთობები ლისაბონის ხელშეკრულების შემდეგ (როდესაც ევროკავშირი ზემოაღნიშნული კონვენციის წევრი გახდება), როგორ (თუ საერთოდ) მოხდება ლუქსემბურგის იურისდიქციაზე სტრასბურგის მეთვალყურეობა, შეიქმნება თუ არა წინასწარი შეფასების მსგავსი ახალი სისტემა ლუქსემბურგიდან სტრასბურგის მიმართულებით? (Shuibhne, 2012, pp. 162-166; McCormick, 2011, pp. 233-235; Staab, 2011, p. 76; Dinan, 2010, pp. 275-276; Ward, 2009, pp. 335-343). ამ კითხვებზე პასუხს სავარაუდოდ უახლოეს წლებში ვიხილავთ.

გადაწყვეტილების მიღების პროცედურები

საქმის წარმოების პროცესში სასამართლოს ძალაუფლება პირდაპირ არის დაკავშირებული ევროკავშირის გავლენიანი დამფუძნებელი სახელმწიფოების მართლმსაჯულების ტრადიციებთან. განსაკუთრებით აღსანიშნავია კონტინენტური სამართლის წარმომადგენლები საფრანგეთი და გერმანია, სადაც სასამართლოები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მტკიცებულებების მოძიების, მხარეების გამოკითხვისა და შუალედური სასამართლო გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში (როგორც წესი, ანგლო-საქსურ სისტემებში, მათ შორის, საქართველოშიც, სასამართლოებს ასეთი პროაქტიული ძალაუფლება არ აქვთ). ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ ფუნქციურადაც და სტრუქტურულადაც ეკმს ამ ტრადიციების ერთგული დამცველია.

პირდაპირი ქმედების საქმეებზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესი შესაბამისი მტკიცებულებების შეგროვებით იწყება. სასამართლოს პრეზიდენტი საქმეს გადასცემს მოსამართლე-რაპორტიორს, პირველი გენერალური ადვოკატი კი გენერალურ ადვოკატს. მოსამართლე-რაპორტიორის თაოსნობითა და ზედამხედველობით სასამართლო პროაქტიულად არის ჩართული შესაბამისი ინფორმაციის შეგროვებასა და მოდავე მხარეების შეხედულებების შეჯერებაში. როგორც წესი, ამ ეტაპზე მიმდინარეობს მოკვლევა, რომლის ფარგლებშიც მხარეები სასამართლოს წარუდგენენ ზეპირ და წერილობით მტკიცებულებებს. ამის შემდეგ ჩვეულებრივ ტარდება საჯარო მოსმენა, რომლის დროსაც მხარეებს აქვთ საშუალება ზეპირად გამოხატონ თავიანთი პოზიციები და უპასუხონ მოსამართლეებისა და გენერალური ადვოკატის შეკითხვებს. ამ მოსმენით სრულდება მოკვლევის პროცესი და გენერალური ადვოკატი იწყებს საქმის დეტალურ შესწავლას. რამდენიმე კვირის განმავლობაში იგი სამართლებრივად აფასებს საქმეს და იღებს თავის გადაწყვეტილებას, რომელსაც მოსამართლეებს წარუდგენს სასამართლოს ღია სხდომაზე. თავის მხრივ, გენერალური-ადვოკატის დასკვნისა და მოსამართლე-რაპორტიორის მიერ შედგენილ პროექტზე დაფუძნებით, მოსამართლეები იღებენ გადაწყვეტილებას. სპეციალურ ოთახში იმართება მოსამართლეთა მიერ საქმის განხილვა. ინდივიდუალური მოსამართლეების პოზიციები საიდუმლოა და მისი გასაჯაროება აკრძალულია. მოსამართლეებს შორის უთანხმოების შემთხვევაში ტარდება კენჭისყრა, რომლის დროსაც გადაწყვეტილება უბრალო უმრავლესობით მიიღება. სასამართლო ეფუძნება კოლექტიური პასუხისმგებლობის პრინციპს სასამართლოს წესდებით, განსხვავებული პოზიციები არ ქვეყნდება (Shuibhne, 2012, p. 151, 160; Nugent, 2010, pp. 217– 218; McCormick, 2011, pp. 230-231; El-Agraa, 2011, p. 49; Dinu & Dinu, 2012; Kapsis, 2010, p. 180).

წინასწარი შეფასების საქმეებზე ეკმს არ არის ჩართული მტკიცებულებების შეგროვებაში. მის ნაცვლად ეროვნული სასამართლო თავად უზრუნველყოფს ყველა საჭირო დოკუმენტაციის შეკრებას, მათ შორის, საქმის მოკლე შეჯამებას, შესაბამის ფაქტებს, სამართლებრივ პრობლემას და იმ კითხვებს, რომლებზე ეკმს-ოს პასუხიც მას აინტერესებს (Kaczorowska, 2011. pp. 168-170; CJEU, 2010, p. 7).

სასამართლოს ღია სხდომაზე საქმე ევროკავშირის ნებისმიერ ოფიციალურ ენაზე შეიძლება განიხილონ. თუმცა, ეკმს-ოსა და მოსამართლეთა სამუშაო ენა ფრანგულია (Dinan, 2010, p. 273; Reinisch, 2009, p. 70; Kaczorowska, 2011. p. 173).

ეკმს-ოს გადაწყვეტილებები ევროპული სასამართლოს ანგარიშებში ქვეყნდება. მათი აღსრულების პირდაპირი ძალაუფლება სასამართლოს არ გააჩნია, რის გამოც მის იმპლემენტაციაზე პასუხისმგებლები ეროვნული სასამართლოები ან წევრი ქვეყნების მთავრობები არიან, კომისია კი ამ პროცესში მეთვალყურის ფუნქციას ასრულებს (McCormick, 2008, pp. 88-89).

მკვლევარების მტკიცებით, ეკმს-ოს გადაწყვეტილების მიღებას თან ახლავს რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა (Shuibhne, 2012, pp. 161-162; Nugent, 2010, p. 218; Skouris, 2008): პირველი, პროცესი უკიდურესად არის გაჭიანურებული. მაგალითად, მართლმსაჯულების სასამართლოში პირდაპირი ქმედების საქმეების განხილვა საშუალოდ 17 თვე, გენერალურ სასამართლოში კი 26 თვე გრძელდება. ეს ხშირად იმით არის გამოწვეული, რომ თითოეული გადაწყვეტილება ევროკავშირის ყველა ოფიციალურ ენაზე ითარგმნება, რაც არაერთხელ გამხდარა დამატებითი კრიტიკის საგანი. მეოჩე, ეკმს-ში საქმის წარმოება ძვირი ფუფუნებაა. იგი განსაკუთრებით პრობლემურია კერძო პირებისა და პატარა კომპანიებისთვის, რაც დასაწყისშივე არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს ეროვნულ სახელმწიფოებთან, ევროკავშირის ინსტიტუტებსა და მსხვილ კერძო ორგანიზაციებთან შედარებით. და მესამე, უმრავლესობით გადაწყვეტილების მიღების წესმა და განსხვავებული მოსაზრებების გასაჯაროების აკრძალვამ გარკვეულწილად ხელი შეუწყო იმას, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები ძალიან მოკლე და განმარტებების არარსებობის პირობებში ზოგჯერ ცოტა გაუგებარიც არის.

წყარო

ევროკვშირის ინსტიტუტები