პირწმინდა (Ajuga reptans L. )
პირწმინდა, მცოცავი პირწმინდა – (Ajuga reptans L.);
ოჯახი: ტუჩოსნები (Lamiaceae).
მეგრულად – ჩეიშალე, ცეიშარე, ცეეშელა, ცეშალე, ჩვათვი.
მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ღეროს ძირში გრძელი, მხოხავი დაფესვიანებული და შეფოთლილი ყლორტებია განვითარებული, ღერო მარტივია, სწორად მდგომი ან წამოწეული. 15-40 სმ სიმაღლის, შიშველი ან ორ მოპირდაპირე მხარეს მიტკეცილბეწვიანი. ფესვთანური ფოთლები დიდი ზომისაა. 6-15 სმ სიგრძისა და 2-5 სმ სიგანის ნიჩბისებური ან უკუკვერცხისებური, ძირში სოლისებურად შევიწროებული გრძელ ყუნწში. ღეროსეული ქვედა ფოთლები მცირერიცხოვანია, მოგრძო, ელიფსური, მჯდომარე. ყვავილები 6-8-ყვავილიან რგოლებადაა განლაგებული, გვირგვინი ცისფერი, ვარდისფერი ან თეთრია. ყვ. ნაყ. IV-IX. იზრდება ტენიან მდელოებზე, ტყეებში, ტყის პირას, ქვედა სარტყლიდან სუბალპურ სარტყლამდე. კახეთში მისი ნახვა შესაძლებელია ბაბანეურის ნაკრძალში. საქართველოში გავრცელებულია თითქმის ყველა რეგიონში.
მცენარის ქიმიური შემადგენლობა სუსტადაა შესწავლილი, თუმცა ცნობილია, რომ შეიცავს ფლავონოიდებს, ირიდოიდებს, სტეროიდებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს და ეთერზეთებს. ხასიათდება შემკვრელი, შარდმდენი, სპაზმური, ოფლმდენი, ამოსახველებელი, სისხლისგამწმენდი, ანტისეპტკუ¬ რი, ანთების საწინააღმდეგო, ჭრილობების შემახორცებელი, იმუნური სისტემის გამაძლიერებელი, სისხლდენის შემაჩერებელი მოქმედებით.
ხალხურ მედიცინაში ბალახს იყენებენ კუჭის მოქმედების და ნივთიერებათა ცვლის გასაუმჯობესებლად; გაციების დროს კარგი ოფლმდენი და სიცხის დამწევი საშუალებაა, ეფექტურია ქრონიკული და მწვავე ბრონქიტის, კუჭის აშლილობის, კუჭის წყლულის, გასტრიტის, ნაღველკენჭოვანი დაავადებებისას.
შველის ფილტვების კიბოს, აჩერებს სისხლიან ხველებას, სპობს ბაქტერიებს, რომლებიც იწვევს პარაკანკროზულ (პარაკანკროზული სინდრომი წარმოადგენს კიბოსწინარე ან დაავადების მანიფესტირების პერიოდში ჩამოყალიბებულ სიმპტომთა კომპლექსს) პნევმონიას; ამჟამად, რიგი ავტორების მოსაზრებით, კიბოს ყველა შემთხვევა გამოწვეულია უმარტივესი პარაზიტებით, რაც მეცნიერულად არ არის დამტკიცებული, თუმცა, როგორც მკვლევარები აღნიშნავენ, არსებობს გარკვეული მსგავსება უმარტივესებსა (ტრიხომონადა, ამება, მალარიის პლაზმოდიები) და კიბოს უჯრედების ბიოლოგიას შორის; ამითაც ხსნიან პირწმინდას ეფექტურობას კიბოს განკურნების მიმართულებით (ბიძინაშვილი, 2016).
