ფესტინგერი ლეონ
ფესტინგერი ლეონ - Festinger Leon, Фестингер Леон, 1919-1989
ამერიკელი ფსიქოლოგი, კოგნიციური დისოსნანსის თეორიის ავტორი. სადოქტორო დისერტაცია კ. ლევინის ხელმძღვანელობით დაიცვა აიოვას უნივერსიტეტში. იყო ლევინის ასისტენტი მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ჯგუფური დინამიკის ცენტრში. 1947-1968 წლებში მუშაობდა მიჩიგანის, მინესოტასა და სტენფორდის უნივერსი-ტეტებში. 1968 წლიდან სიკვდილამდე იყო სოციალური კვლევების ახალი სკოლის პროფესორი ნიუ-იორკში. იყო დიდად პოპულარული, როგორც მკვლევარი და როგორც ლექტორი. 1959 წელს მიენიჭა ამერიკის ფსიქოლოგთა ასოციაციის (APA) უმაღლესი ჯილდო „განსაკუთრებული მიღწევებისთვის მეცნიერებაში”. მისი ყველაზე ცნობილი მოწაფეები არიან: ე. არონსონი, ფ. ზიმბარდო, ს. შეხტერი.
ფესტინგერმა დიდი წვლილი შეიტანა სოციალურ-ფსიქოლოგიური კოგნიტივიზმის განვითარებაში {თავსებადობის თეორიები}. მისი სოციალური შედარების კონცეფციის თანახმად, ადამიანი, უმრავლეს შემთხვევაში, თავის ქცევას და საკუთარ თავს სხვა ადამიანებთან და მათ ქცევასათან შედარების გზით აფასებს. მაგრამ ფესტინგერის სახელი, პირველ რიგში, დაკავშირებულია საყოველთაოდ ცნობილ კოგნიციური დისონანსის თეორისთან, რომელიც 1957 წელს იქნა ჩამოყალიბებული, ამავე სახელწოდების საეტაპო წიგნში. სათანადო იდეოლოგიური საფუძველი მას შეუქმნა კ. ლევინისა და ფ. ჰაიდერის თეორიულმა სისტემებმა. უშუალო ბიძგი ფესტინგერის კონცეფციის შექმნას მოარული ხმების შესწავლამ მისცა, რომლებიც გავრცელდა ერთერთი მიწისძვრის შემდეგ. ეს ხმები ამძაფრებდა ან პირიქით, აადვილებდა რეალურ ვითარებას, წინასწარმეტყველებდა შემდგომ კატასტროფებს ან, პირიქით, უგულებელყოფდა მომავალ საფრთხეს და ა.შ. მათი აღმოცენებისა და ფართო გავრცელების მიზეზების კვლევამ მიიყვანა ფესტინგერი დასკვნამდე, რომ ადამიანები ესწრაფიან შინაგანი წონაწორობისკენ - მიღებულ ინფორმაციასა და მათი ქცევის პირად მოტივებს შორის. ფესტინგერი ამოდიოდა იქიდან, რომ ფსიქიკაში არსებულ ცოდნის სისტემას საგნებსა და ადამიანებზე სირთულის, ურთიერთდაკავშირებულობისა და თავსებადობის სხვადასხვა დონე აქვს. რაც უფრო ნაკლებია თავსებადობა კოგნიციურ ელემენტებს შორის, მით უფრო დიდია კოგნიციური დისონანსი და მისი შემცირების სურვილი. კოგნიციური დისონანსის განცდა გამოხატავს დისჰარმონიას აზრებს, გრძნობებსა და ქცევებს შორის და მოქმედებს, როგორც წონასწორობის აღდგენის მოტივაციური ტენდენცია. მოცემულ თეორიაში აღწერილი დისონანსის მოხსნის ან შემცირების სხვადასხვა ვარიანტები, საბოლოოდ, ორ ძირეულ მექანიზმამდე დაიყვანება: 1. არათავსებად მდგომარეობაში მყოფი კოგნიციებიდან ერთერთის შეცვლა - მისთვის მეტი ან ნაკლები ღირებულების მიწერა და 2. სელექციური დამოკიდებულება ახალი ინფორმაციის მიმართ (გამორჩევადობა) - კონსონანსური (არაწინააღმდეგობრივი, თავსებადი) ინფორმაციისადმი მიმღებლობის მომატება და დისონანსური ინფორმაციისაგან განრიდება, მისი უგულებელყოფა ან მალე დავიწყება (კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი მექანიზმია რაციონალიზაცია).
კოგნიციური დისონანსის თეორიაში დამაჯერებლადაა ახსნილი, თუ რატომ და როგორ ხდება აზრების, თვალსაზრისების, რწმენების შეცვლა, საზრისულად კონფლიქტული სიტუაციების აღმოფხვრა. ამას მრავალი გამოყენება აქვს სოციალური პრაქტიკის სხვადასხვა მიმართულებით, მათ შორის პედაგოგიურ-აღმზრდელობითი მიმართულებით. ფესტინგერის თეორიული სისტემა ფასეულია აგრეთვე იმიტომ, რომ ეფუძნება ავტორისა და მისი მოწაფეების მრავალრიცხოვანი ემპირიული კვლევების დიდძალ ექსპერიმენტულ ფაქტოლოგიას. განსაკუთრებით ნაყოფიერი აღმოჩნდა სუბიექტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შემდგომი დისონანსის კვლევისადმი მიძღვნილ გამოკვლევათა ციკლი.
წყარო
ფსიქოლოგიის ქართული ლექსიკონი
სტატიის ავტორი - ირაკლი იმედაძე, დიმიტრი უზნაძის სახელობის საქართველოს ფსიქოლოგთა საზოგადოება.
ლექსიკონი შეიქმნა შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის გრანტით.
