გუმბათი
(→წყარო) |
|||
| (ერთი მომხმარებლის 12 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:GumbaTi.jpg|thumb|150პქ|სანტა მარია დელ ფორეს ტაძრის გუმბათი. <br />ბრუნელესკი, ფლორენცია 1420-1436 წ.]] | [[ფაილი:GumbaTi.jpg|thumb|150პქ|სანტა მარია დელ ფორეს ტაძრის გუმბათი. <br />ბრუნელესკი, ფლორენცია 1420-1436 წ.]] | ||
| − | '''გუმბათი''' - (ეტიმ. გვიანლათ. cupula, კნინობითი ფორმა სიტყვისა cupa „[[თაღი]]“), კამაროვანი გადახურვა, რომელსაც შიგნიდან ნახევარსფეროს შეზნექილი ზედაპირის სახე აქვს, იხმარება კვადრატული, მრგვალი ან მრავალწახნაგა სადგომების გადასახურავად. | + | '''გუმბათი''' - (ეტიმ. გვიანლათ. cupula, კნინობითი ფორმა სიტყვისა cupa „[[თაღი]]“), კამაროვანი გადახურვა, რომელსაც შიგნიდან ნახევარსფეროს შეზნექილი ზედაპირის სახე აქვს, იხმარება კვადრატული, მრგვალი ან მრავალწახნაგა სადგომების გადასახურავად. ვერტიკალური დატვირთვებისგან გუმბათის კონსტრუქციებში წარმოიშობა მკუმშავი ძალები, ხოლო საყდენებზე – განმბჯენი. გუმბათი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე შესწავლილ სივრცით კონსტრუქციას, რომელიც ძირითადად გამოიყენება სამოქალაქო და რელიგიური დანიშნულების ნაგებობებში უძველესი დროიდან. მასალა, რომლისგანაც ამზადებენ გუმბათებს, გავლენას ახდენს კონსტრუქციულ სქემაზე და აგების მეთოდებზე. |
| + | [[ფაილი:Geodeziuri gumbati.JPG|thumb|მარცხნივ|გეოდეზიური გუმბათი დიამეტრით D ≈ 188 მ, აწევის ისა-რი ƒ ≈ 67 მ, ქ. ნაგოია, იაპონია]] | ||
| + | ძველი რომიდან დაწყებული მე-20 საუკუნემდე გუმბათის ასაგებად გამოიყენებოდა ბუნებრივი ქვა, ბოლო ასწლეულში კი გაბატონებული მდგომარეობა დაიკავა [[რკინაბეტონი|რკინაბეტონმა]] (მალით 100 მ-მდე), ლითონმა და დაწებებულმა მერქანმა (მალით > 100 მ). გუმბათის მოხაზულობა დამოკიდებულია არქიტექტურულ და ტექნოლოგიურ მოთხოვნებზე, მასალის სახეობაზე, ელემენტების ტიპიზაციაზე, დამზადების სიმარტივეზე, ტრანსპორტირებასა და კონსტრუქციის მონტაჟზე. გუმბათის გარსი ითვლება დამრეცად, თუ აწევის ისრის ფარდობა დიამეტრთან ƒ/D ≤ 0,2. გუმბათისმოქმედი დატვირთვების ძირითად სახეობებს მიეკუთვნება კონსტრუქციის საკუთარი წონა, თოვლი, ტექნოლოგიური დატვირთვები და ქარი. უმბათის გაანგარიშების მეთოდიკა დამოკიდებულია გარსისა და დატვირთვის სახეობაზე. დატვირთვა გუმბათზე შეიძლება მოქმედებდეს ღერძულ-სიმეტრიულად ან არასიმეტრიულად. პირველს მიეკუთვნება კონსტრუქციის საკუთარი წონა, აგრეთვე, როგორც ვარიანტი, თოვლის თანაბარგანაწილებული დატვირთვა და სიმეტრიულად განლაგებული შეკიდებული მოწყობილობების წონა; მეორეს – ქარის დატვირთვა; როგორც ვარიანტი – ცალმხრივი თოვლისა და სიმეტრიული მოწყობილობების მასა. კონსტრუქციული მოსაზრებებიდან გამომდინარე ანსხვავებენ წიბოვან, წიბოვან-რგოლურ და ბადისებრ გუმბათებს. ნებისმიერი, ამ სახის გუმბათებიდან, შედგება წიბოების სისტემისგან (კარკასი), საყრდენი რგოლებისაგან და შემომფარგვლელი კონსტრუქციებისაგან – ფენილი, შემოსვა, [[პანელი]]. ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩართული იყოს კარკასის მუშაობაში. არსებობს აგრეთვე სხვა სახის გუმბათებიც, როგორებიცაა თხელკედლიანი და ფულერის გუმბათ-გარსები, გეოდეზიური გუმბათები და სხვ. | ||
====გუმბათს სახეები==== | ====გუმბათს სახეები==== | ||
| − | # '''ცრუ გუმბათი''' | + | # '''[[ცრუ გუმბათი |ცრუ გუმბათი]]''' |
| − | # '''ბოლქვისებრი გუმბათი''' | + | # '''[[ბოლქვისებრი გუმბათი]]''' |
| + | # '''[[გეოდეზიური გუმბათი]]''' | ||
| + | # '''[[მრავალწახნაგა გუმბათი]]''' | ||
| + | # '''[[ბადისებრი გუმბათი]]''' | ||
| + | # '''[[ქოლგისებრი გუმბათი]]''' | ||
| + | # '''[[წიბოვან-რგოლური გუმბათი]]''' | ||
| + | # '''[[წიბოვანი გუმბათი]]''' | ||
# '''აფრიანი გუმბათი''' – [[აფრა (არქიტექტურა)|აფრებზე]] დაყრდნობილი გუმბათი. | # '''აფრიანი გუმბათი''' – [[აფრა (არქიტექტურა)|აფრებზე]] დაყრდნობილი გუმბათი. | ||
# '''სფერული გუმბათი''' – ნახევარსფეროს ფორმის გუმბათი. | # '''სფერული გუმბათი''' – ნახევარსფეროს ფორმის გუმბათი. | ||
# '''სფერულ-კონუსური გუმბათი''' – განიკვეთში ისრული [[თაღი]]ს მოხაზულობის მქონე გუმბათი. | # '''სფერულ-კონუსური გუმბათი''' – განიკვეთში ისრული [[თაღი]]ს მოხაზულობის მქონე გუმბათი. | ||
# '''კარვისებრი გუმბათი''' – პირამიდის ფორმის გუმბათი. | # '''კარვისებრი გუმბათი''' – პირამიდის ფორმის გუმბათი. | ||
| − | # '''მუზარადისებრი გუმბათი''' – კონუსის ფორმის გუმბათი. | + | # '''მუზარადისებრი გუმბათი''' – კონუსის ფორმის გუმბათი. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== წყარო == | == წყარო == | ||
| − | [[ხელოვნების განმარტებითი ლექსიკონი]] | + | * [[ხელოვნების განმარტებითი ლექსიკონი]] |
| − | + | * [[სამშენებლო ენციკლოპედიური ლექსიკონი]] | |
[[კატეგორია:არქიტექტურული ტერმინები]] | [[კატეგორია:არქიტექტურული ტერმინები]] | ||
[[კატეგორია:არქიტექტურული ელემენტები]] | [[კატეგორია:არქიტექტურული ელემენტები]] | ||
| + | [[კატეგორია:გუმბათი]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 16:33, 31 მაისი 2022 მდგომარეობით
ბრუნელესკი, ფლორენცია 1420-1436 წ.
გუმბათი - (ეტიმ. გვიანლათ. cupula, კნინობითი ფორმა სიტყვისა cupa „თაღი“), კამაროვანი გადახურვა, რომელსაც შიგნიდან ნახევარსფეროს შეზნექილი ზედაპირის სახე აქვს, იხმარება კვადრატული, მრგვალი ან მრავალწახნაგა სადგომების გადასახურავად. ვერტიკალური დატვირთვებისგან გუმბათის კონსტრუქციებში წარმოიშობა მკუმშავი ძალები, ხოლო საყდენებზე – განმბჯენი. გუმბათი წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე შესწავლილ სივრცით კონსტრუქციას, რომელიც ძირითადად გამოიყენება სამოქალაქო და რელიგიური დანიშნულების ნაგებობებში უძველესი დროიდან. მასალა, რომლისგანაც ამზადებენ გუმბათებს, გავლენას ახდენს კონსტრუქციულ სქემაზე და აგების მეთოდებზე.
ძველი რომიდან დაწყებული მე-20 საუკუნემდე გუმბათის ასაგებად გამოიყენებოდა ბუნებრივი ქვა, ბოლო ასწლეულში კი გაბატონებული მდგომარეობა დაიკავა რკინაბეტონმა (მალით 100 მ-მდე), ლითონმა და დაწებებულმა მერქანმა (მალით > 100 მ). გუმბათის მოხაზულობა დამოკიდებულია არქიტექტურულ და ტექნოლოგიურ მოთხოვნებზე, მასალის სახეობაზე, ელემენტების ტიპიზაციაზე, დამზადების სიმარტივეზე, ტრანსპორტირებასა და კონსტრუქციის მონტაჟზე. გუმბათის გარსი ითვლება დამრეცად, თუ აწევის ისრის ფარდობა დიამეტრთან ƒ/D ≤ 0,2. გუმბათისმოქმედი დატვირთვების ძირითად სახეობებს მიეკუთვნება კონსტრუქციის საკუთარი წონა, თოვლი, ტექნოლოგიური დატვირთვები და ქარი. უმბათის გაანგარიშების მეთოდიკა დამოკიდებულია გარსისა და დატვირთვის სახეობაზე. დატვირთვა გუმბათზე შეიძლება მოქმედებდეს ღერძულ-სიმეტრიულად ან არასიმეტრიულად. პირველს მიეკუთვნება კონსტრუქციის საკუთარი წონა, აგრეთვე, როგორც ვარიანტი, თოვლის თანაბარგანაწილებული დატვირთვა და სიმეტრიულად განლაგებული შეკიდებული მოწყობილობების წონა; მეორეს – ქარის დატვირთვა; როგორც ვარიანტი – ცალმხრივი თოვლისა და სიმეტრიული მოწყობილობების მასა. კონსტრუქციული მოსაზრებებიდან გამომდინარე ანსხვავებენ წიბოვან, წიბოვან-რგოლურ და ბადისებრ გუმბათებს. ნებისმიერი, ამ სახის გუმბათებიდან, შედგება წიბოების სისტემისგან (კარკასი), საყრდენი რგოლებისაგან და შემომფარგვლელი კონსტრუქციებისაგან – ფენილი, შემოსვა, პანელი. ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩართული იყოს კარკასის მუშაობაში. არსებობს აგრეთვე სხვა სახის გუმბათებიც, როგორებიცაა თხელკედლიანი და ფულერის გუმბათ-გარსები, გეოდეზიური გუმბათები და სხვ.
[რედაქტირება] გუმბათს სახეები
- ცრუ გუმბათი
- ბოლქვისებრი გუმბათი
- გეოდეზიური გუმბათი
- მრავალწახნაგა გუმბათი
- ბადისებრი გუმბათი
- ქოლგისებრი გუმბათი
- წიბოვან-რგოლური გუმბათი
- წიბოვანი გუმბათი
- აფრიანი გუმბათი – აფრებზე დაყრდნობილი გუმბათი.
- სფერული გუმბათი – ნახევარსფეროს ფორმის გუმბათი.
- სფერულ-კონუსური გუმბათი – განიკვეთში ისრული თაღის მოხაზულობის მქონე გუმბათი.
- კარვისებრი გუმბათი – პირამიდის ფორმის გუმბათი.
- მუზარადისებრი გუმბათი – კონუსის ფორმის გუმბათი.
