ევროპის სასამართლოს პრაქტიკამ დაამკვიდრა პირადი ცხოვრების ფართო გაგება. იგი არ ფარავს მხოლოდ პიროვნების შინაგან სამყაროს, ე.წ. „შინაგან წრეს“, არამედ პირის შესაძლებლობას იქონიოს კონტაქტი გარესამყაროსთან, სხვა ადამიანებთან. პირადი ცხოვრების კატეგორიაში სასამართლომ აგრეთვე მოაქცია პირის პროფესიული საქმინობის ფარგლებში დამყარებული ურთიერთობებიც.¹

სახელმწიფოს ან მესამე პირის მიერ პირადი ინფორმაციის შეგროვება ითვლება პირად ცხოვრების არეალში შეჭრად. პირადი კომუნიკაციების დარღვევა ამ კომუნიკაციის შინაარსის მიუხედავად ასევე ხვდება მე-8 მუხლის დაცვის ფარგლებში. სახელმწიფო ორგანოში შენახულ საკუთარ პირად მონაცემებზე ხელმისაწვდომობა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის ნაწილია.²

პირადი ცხოვრების არეალში ხვდება ადამიანის სქესობრივი ცხოვრებაც და დაცულია ევროკონვენციის მე-8 მუხლით. სქესობრივი ურთიერთობები, მათ შორის ორიენტაცია, პირის ინტიმურ სამყაროს წარმოადგენს და შესაბამისად მასში ჩარევა უფლების დარღვევად ჩაითვალა.³

ევროსასამართლოს მართლმსაჯულებამ ადამიანის სახელი და გვარი, ასევე სხვა სახის პირის მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაცია მე-8 მუხლის დაცვის სფეროში მოაქცია, ასევე პირის სურვილის არსებობის შემთხვევაში გასაიდუმლოებას ექვემდებარება სქესის შეცვლის შემდეგ ძველი პირადობის დამადასტურებელი ინფორმაცია.⁴

პირის ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ხელშეუხებლობა პირადი ცხოვრების ერთ-ერთი ფუნდამენტური შემადგენელი ნაწილია და მე-8 მუხლში დაცვის ფარგლებში შედის. პირის მიმართ განხორციელებული ფიზიკური ძალადობა, სხეულებრივი სასჯელები, თუ იგი ცდება დაშვებულ ფარგლებს, წარმოადგენს ევროკონვენციის დარღვევას. ფიზიკური და მორალური ხელშეუხებლობის კატეგორიაში შედის იძულებითი სამედიცინო მკურნალობა ან ანალიზები,⁵ მათ შორის სავალდებულო ვაქცინაციაც. შესაბამისად თუ დაცული არ არის გარკვეული მოთხოვნები, მსგავსი იძულებითი მოქმედება ჩაითვლება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევად.

თავად პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაც შინაარსის მიხედვით შეიძლება რამოდენიმე ძირეულ ელემენტად დაიყოს:

- პირადი ინფორმაციის შეგროვება დამუშავება და შენახვა;
- სქესობრივი ურთიერთობების თავისუფლება
- სახელის უფლება
- ფიზიკური და მორალური ხელშეუხებლობა

__________________________

1. Niemietz v. Germany, 16/12/1992 წლის გადაწყვეტილება

2. Gaskin v. the United Kingdom 7/06/1989 წლის გადაწყვეტილება

3. Dungeon v. the United Kingdom, 22/09/1997 წლის გადაწყვეტილება

4. B v. France, 25/03/1992 წლის გადაწყვეტილება

5. Peters v. the Netherlands, 6/04/1994 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის სასამართლოს მართლმსაჯულების მიხედვით სახელმწიფოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შეზღუდვისას გააჩნია გარკვეული შეფასების ფარგლები. ამ ფარგლებში მან უნდა განსაზღვროს, ერთი არსებული ლეგიტიმური მიზანის ბუნება და მნიშვნელობა და ჩარევის სახე და ბუნება.

ხშირია სხვადასხვა ორგანოების მიერ ადამიანის შესახებ პირადი ინფორმაციის შეგროვების შემთხვევები, მაგალითად აღწერა. ასეთი ინფორმაციის თავმოყრა პირის თანხმობის გარეშე ხვდება ევროკონვენციის მეათე მუხლის დაცვის ქვეშ. თუმცა არსებობს ამავე მუხლით გათვალისწინებული გამონაკლისებიც. პირის თანხმობის გარეშე ხდება ორ ძირითად შემთხვევაში:

1. დანაშაულთან ბრძოლა და გამოძიების ინტერესები; ან
2. ეროვნული უსაფრთხოება და ეროვნულ უშიშროება.

თითოეული კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო ამოწმებს თავად ინფორმაციის მოცულობას და ამოწმებს რამდენად აუცილებელი იყო დემოკრატიული საზოგადოებისათვის მსგავსი შეზღუდვის დაწესება.

გამოძიების ინტერესები

პირადი მონაცემების შეგროვება დასაშვებია გამოძიების მიმდინარეობისას ეჭვმიტანილი პირის მიმართ. ტერორისტული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლისას პირადი ცხოვრების დაცვის სტანდარტი კიდევ უფრო დაბალია ამ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის მწვავე საზოგადოებრივი მოთხოვნილებიდან გამომდინარე. ამ შემთხვევაში სამართალდამცავ ორგანოებს ეძლევათ უფლება ინფორმაცია შეაგროვონ იმ პირებზე, რომელთა მიმართაც არ არსებობს დანაშაულში მონაწილეობის დასაბუთებული ეჭვი.¹

______________________

1. McVeigh, O'Neill and Evans v the United Kingdom 18/03/1981 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის სასამართლოს მართლმსაჯულების მიხედვით სახელმწიფოს აქვს ლეგიტიმური უფლება შეზღუდოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ეროვნული უსაფრთხოების დაცვის მოტივით. ეჭვს გარეშეა, რომ საფრთხის არსებობისას სახელმწიფოს შესაბამისი ორგანოები უფლებამოსილები არიან შეაგროვონ პირადი ინფორმაცია, და შემდგომში გამოიყენონ უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. მაგრამ სახელმწიფოს ეს უფლება არ არის შეუზღუდავი. ერთი, ამ შემთხვევაში უნდა მოხდეს სახელმწიფოს ინტერესის და შეზღუდვის ფორმის და ზომის დაბალანსება. მეორე, სახელმწიფოს უნდა გააჩნდეს ადეკვატური და ეფექტური სამართლებრივი გარანტიები გადამეტებული ჩარევის წინააღმდეგ.¹ ეს გულისხმობს პირველ რიგში ინფორმაციის შეგროვების საფუძვლები, წესი და ფარგლები უნდა იყოს კანონით განსაზღვრული. მეორე, უნდა არსებობდეს დამოუკიდებელი და ეფექტური ზედამხედველობის სისტემა. მაგალითად, დამოუკიდებელი ომბუდსმენის ინსტიტუტი შეიძლება ჩაითვალოს ასეთად.

__________________________

1. Leander v Sweden, 26/03/1987 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის სასამართლოს საქმეებიდან გამომდინარე პირადი ინფორმაციის მესამე პირებისათვის გადაცემა ჩაითვლება მე-8 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევად. თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ამ ინფორმაციის მესამე პირებისათვის გადაცემის საზოგადოებრივი მნიშვნელობა გადაწონის პირადი ინფორმაციის დაცვის ინტერესს.

ევროპის სასამართლომ ეჭვმიტანილის ფოტოსურათის მესამე პირებისათვის გადაცემა ლეგიტიმურად ჩათვალა, ვინაიდან ეს მხოლოდ და მხოლოდ ემსახურებოდა დანაშაულის გამოძიებას და თავად ფოტოსურათი მოპოვებული იყო პროცესუალური ნორმების დაცვით.¹

სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან პრესისათვის პირადი ინფორმაციის გადაცემა დაიშვება მხოლოდ ზოგადი ფაქტებისა და ინფორმაციის ფარგლებში.

__________________________

1.Doorson v. Netherlands, 29/11/1993 წლის რეზოლუცია

ზოგადი წესის შესაბამისად პირის სამედიცინო ინფორმაცია პირადი საიდუმლოს კატეგორიას განეკუთვნება, თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ასეთი ინფორმაციის გამჟღავნება დასაშვებია დანაშაულის ეფექტურად გამოძიების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველსაყოფად. ევროპის სასამართლომ დაადგინა რომ თითოეული ასეთი შემთხვევა ინდივიდუალურად უნდა იქნეს განხილული ვითარებისა და კონკრეტული ფაქტებიდან გამომდინარე.¹

_______________________

1. Z. v. Finland, 25/02/1997 წლის გადაწყვეტილება

სქესის შეცვლასთან დაკავშირებულია გარკვეული თავისებურებები, კერძოდ ხდება ადამიანის პირადი ინფორმაციის შეცვლა, რაც გარკვეულ სირთულეებთან არის დაკავშირებული. საიდენტიფიკაციო ნიშნების შეცვლა იწვევს გარკვეულ სირთულეებს, მართლწესრიგის დაცვის და დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის კუთხით. ამის გამო სტრასბურგის სასამართლომ სახელმწიფოებს მიანიჭა შეფასების ფართო ზღვარი სქესის შეცვლასთან დაკავშირებული საკითხების რეგულირებისას. ზოგადი ტენდენციის მიხედვით პირს აქვს უფლება მოითხოვოს მის პირადობის დამადასტურებელ დოკუმენტებში მონაცემების შეცვლა. თუმცა ეს არ ეხება ისეთ დოკუმენტებს, რომლებიც კონკრეტული ფაქტის არსებობას მოწმობენ, მაგალითად დაბადების მოწმობა.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ერთმნიშვნელოვნად განაცხადა, რომ სექსუალური ორიენტაციის გამო სანქციების დაწესება წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის პირდაპირ დარღვევას.¹ სასამართლოს განმარტებით დემოკრატიული სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ფუნდამენტია და მიუღებელი შოკის მომგვრელი იდეებისა და ქმედებების შემწყნარებლობა. სახელმწიფო უფლებამოსილია გამოიყენოს შეფასების ფართო ზღვარი და ამკრძალავი ზომები, თუ საკითხი ეხება არასრულწლოვანთა ინტერესების დაცვას.² ამავე დროს სასამართლომ არ გაავრცელა მე-8 მუხლით გათვალისწინებული დაცვა სადომაზოხისტურ, ჯგუფურ სექსუალურ ქმედებებზე, რომელიც მიზნად ისახავდა ამ ქმედებებში ახალი ადამიანების ჩართვას, სცენების გადაღებასა და გავრცელებას.³ ამავე დროს სასამართლომ ჯგუფური სექსი, რომელშიც ჩაბმული პირები მიზნად არ ისახავდნენ ამის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას, პირად, ინტიმურ სამყაროში შეიყვნა და შესაბამისად გაავრცელა მე-8 მუხლის დაცვა.⁴

________________________

1. Dudgeon v. the United Kingdom 22/09/1981 წლის გადაწყვეტილება

2. Norris v. Ireland ირლანდიის წინააღმდეგ, 26/09/1988 წლის გადაწყვეტილება

3. Laskey, Jaggard and Brown v. the United Kingdom, 19/02/1997

4. ADT v. the United Kingdom, 31/06/2000 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის სასამართლოში დავების ძირითადი ნაწილი ეხება სახელისა და გვარის შეცვლის საკითხს. ამ კუთხით სახელმწიფოს მიენიჭა შეფასების ფართო ზღვარი, ვინაიდან არსებობს რეგისტრაციის და პირადობის დამადასტურებელი მონაცემების სტაბილურობის ინტერესი.

ევროპის სასამართლო მე-8 მუხლის დაცვის ქვეშ აქცევს ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლს. ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება დაზარალებული უზრუნველყოს ეფექტური და ადეკვატური დაცვის საშუალებით, იმის და მიუხედავად ძალადობა განახორციელა სახელმწიფოს წარმომადგენელმა თუ კერძო პირმა.¹

იძულებითი სახის სამედიცინო ღონისძიებები არ ითვლება ევროკონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევად, თუ ამას მოითხოვს ჯანსაღი გარემოს და ჯანმრთელობის დაცვის ინტერესი. ადამიანის სხეულებრივი ჩხრეკა მე-8 მუხლის დარღვევად, თუ მიზანია მართლწესრიგის და ეროვნული უშიშროების დაცვა და არა პირის შეურაცხყოფა ან განზრახ დამცირება.

______________________

1. X and Y v. Netherlands, 26/03/1985 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო ოჯახურ ურთიერთობებს მიაკუთვნებს ადამიანის შინაგანი სამყაროს, პრივატულობის ნაწილს და შესაბამისად მასზე ავრცელებს მე-8 მუხლის დაცვას. ამავე დროს ამ მუხლის მიზნებისათვის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში არ შედის ოჯახის შექმნისა და შვილების ყოლის უფლებაც, რაც კონვენციის სხვა მუხლითაა დარეგულირებული.

„ოჯახურ“ ურთიერთობებს სასამართლო განმარტავს ფართო კონტექსტში თითოეული შემთხვევის კონკრეტული ფაქტების გათვალისწინებით. ოჯახურ ცხოვრებად სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად აღიარებს ქორწინების ფარგლებში არსებულ მეუღლეებსა და შვილებს შორის ურთიერთობას, თუ ქორწინების მიზანია ოჯახის შექმნა და არა ფიქტიური კავშირი გარკვეული შეღავათების ან სტატუსის მიღების მიზნით. ოჯახური ცხოვრების კატეგორიაში შედის აგრეთვე სამართლებრივი გაფორმების გარეშე პირთა და მათი შვილების თანაცხოვრება, თუ ამ თანაცხოვრებას აქვს ხანგრძლივი და სტაბილური ხასიათი.¹ გამონაკლის შემთხვევეში მე-8 მუხლით გათვალისწინებული დაცვა გავრცელდებაპირებზე მიუხედავად თანაცხოვრების არსებობისა. ეს ძირითადად ეხება მშობლებისა და შვილების ურთიერთობებს.²

ოჯახურ ურთიერთობად ჩაითვლება ნათესაური კავშირები აგრეთვე ბებია-ბაბუა და შვილიშვილებს შორის,³ დებსა და ძმებს შორის,⁴ ბიძა-დეიდას და დისშვილ-ძმიშვილს შორის არსებული ურთიერთობა, თუ არსებობს მათ შორის გარკვეული ნათესაური ურთიერთობა, აგრეთვე ურთიერთობები მშვილებელსა და ნაშვილებს შორის.⁵

სასამართლოს განმარტებით სისხლით ნათესაობა არ არის მე-8 მუხლით დაცული ოჯახური ურთიერთობის აუცილებელი წინაპირობა. მაგალითად ნაშვილები ბავშვი ჩაითვლება ოჯახური ცხოვრების ნაწილად.⁶ ამავე დროს არც სისხლისმიერი კავშირი უპირობოდ გულისხმობს ოჯახურ ურთიერთობებს, მაგალითად სპერმის დონორის შემთხვევაში.

ოჯახური ურთიერთობების შეწყვეტა კონვენციის მე-8 მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე შეიძლება მოხდეს მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში. მე-8 მუხლი იცავს ურთიერთობებს განქორწინების და გაშვილების შემთხვევაშიც.⁷

_______________________

1. Johnston v. Ireland, 18/12/1986 წლის გადაწყვეტილება

2. Soderback v. Sweden, 28/09/ 1998 წლის გადაწყვეტილება

3. Boughanemi v.France, 24/04/1986 წლის გადაწყვეტილება

4. იხ. სქოლიო 90

5. იხ. სქოლიო 89

6. X, Y and Z v. the United Kingdom, 22/04/1997 წლის გადაწყვეტილება

7. Anderson v. Sweden, 25/02/1992 წლის გადაწყვეტილება

საცხოვრებელი ადგილი არის კერძო ტერიტორია სადაც ადამიანს აქვს „მარტო ყოფნის“ პრივატულობის მოლოდინი. შესაბამისად სტრასბურგის სასამართლომ მნიშვნელოვნად ჩათვალა მე-8 მუხლით გათვალისწინებული დაცვის გავრცელება საცხოვრებელ ადგილზე. ამასთან სასამართლომ აიღო „საცხოვრებელი ადგილის“ ცნების გაფართოვების გეზი. სასამართლოს განმარტებით „საცხოვრებელი სახლისა“ და „პირადი ცხოვრების“ ცნებების ვიწრო ინტერპრეტაცია ქმნის საფრთხეს, რომ სხვადასხვა შემთხვევაში არათანაბრად იქნეს დაცული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა. საცხოვრებელ ადგილად ითვლება აგარაკიც, დროებითი საცხოვრებელი ადგილი და დამხმარე შენობა ნაგებობები. მე-8 მუხლის მიზნებისათვის ამა თუ იმ ტერიტორიაზე საკუთრების უფლება არ არის განმსაზღვრელი, ჩაითვლება თუ არა იგი საცხოვრებელ ადგილად. გადამწყვეტია პირს ჰქონდეს სტაბილური კავშირი საცხოვრებელ ადგილთან.¹

საქმეში ნიმეცი გერმანიის წინააღმდეგ სასამართლომ საცხოვრებელი ადგილის დაცვის სტანდარტი გაავრცელა სამუშაო ადგილზეც. „პირადი ცხოვრების“ ცნება მოიცავს ბიზნესსა და პროფესიულ საქმიანობასაც, რადგან ურთიერთობის დიდი ნაწილი სწორედ საქმიანობის პროცესში მყარდება.

______________________

1. Gillou v. the United Kingdom, 24/11/1986 წლის გადაწყვეტილება

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს განმარტებით კონვენციის მე-8 მუხლის მიზნებისათვის მიმოწერა არ გულისხმობს მხოლოდ წერილობითი კორესპონდენციის გაცვლას, არამედ ინფორმაციის ტელეკომუნიკაციის მეთოდების, მათ შორის ელექტრონული საშუალებებით გაზიარებას.¹ ამასთან სასამართლომ ნათლად განაცხადა, რომ მიმოწერა სარგებლობს კონვენციის დაცვით მიუხედავად მიმოწერის შინაარსისა.²

__________________

1. Klass and Others v. Germany, 6/09/1978 წლის გადაწყვეტილება

2. A v. France, 23/11/1993 წლის გადაწყვეტილება

ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების ევროპული კონვენციის მე-8 მუხლით ადამიანის კორესპონდენცია შედის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ფარგლებში და შესაბამისად დაცულია კონვენციით. თუმცა პირადი მიმოწერა არ არის აბსოლუტურად დაცული და იგი შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი მე-8 მუხლის მეორე პუნქტით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. კანონმდებლობის თანახმად, აუცილებელია გარკვეული პირობების დაკმაყოფილება, სანამ მისი შეზღუდვის გამოყენება დაიწყება, კერძოდ, კომუნიკაციების კონტროლი შეიძლება დაწესდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ფაქტობრივი მტკიცებულებები, რომ ესა თუ ის პირი ეჭვმიტანილია მძიმე სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ან მომზადებაში. ეს ზომა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება იქნეს მიღებული, როდესაც სხვა საგამოძიებო მოქმედებები უკვე ჩატარებულია და ისინი არაეფექტური აღმოჩნდა, ან როდესაც მათი ჩატარება შეუძლებელია გარკვეული გარემოებების გამო. ასევე სადავო კანონმდებლობით იკრძალება ე.წ. „ზოგადი კონტროლი“ და კანონმდებლობა აწესებს მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც დაიშვება მხოლოდ ეჭვმიტანილის საუბრების კონტროლი.¹

ევროპის სასამართლოს პრაქტიკა ძირითადად ეხება თავისუფლება აღკვეთილ პირთა მიმოწერის თავისუფლებას. სასამართლო აცხადებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ასეთ პირთა მიმართ დაწესებული შეზღუდვები კანონზომიერი და აუცილებელია, მათ მაინც გააჩნიათ კომუნიკაციების ხელშეუხებლობის უფლება შეკვეცილ ფარგლებში. სამართლიანი სასამართლოს უფლებიდან გამომდინარე სასამართლომ განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა პატიმარსა და მის ადვოკატს შორის ინფორმაციის გაცვლას. სახელმწიფოს ამ კორესპონდენციის გახსნა შეუძლია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს დასაბუთებული ეჭვი, რომ წერილის შიგთავსი უკანონოა და ამოწურულია ყველა სხვა საპროცესო საშუალება კანონდარღვევის აღმოსაჩენად. დასაბუთებული ეჭვი სასამართლომ განმარტა შემდეგი ტესტის გამოყენებით: „ინფორმაცია, რომელიც ობიექტური დამკვირვებელის მიერ ჩაითლება უფლების ბოროტად გამოყენებად“. ამასთან სახელმწიფოს წარმომდგენელს აკრძალული აქვს წერილის შინაარსის გაცნობა. წერილის წაკითხვა დაიშვება მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრულ გამონაკლის შემთხვევაში, როდესაც საფრთხე ექმნება ციხეში არსებულ წესრიგს, სხვების უსაფრთხოებასა და მართლწესრიგს.²

სახელმწიფო ვალდებულია კორესპონდენციების შემოწმების და თვალთვალის საიდუმლო მეთოდების კონტროლის ეფექტური და ადეკვატური სისტემა დანერგოს. შესაბამისად, უნდა არსებობდეს კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული პროცედურები ამ მეთოდების თვითნებურად გამოყენების აღსაკვეთად. კონტროლი უნდა განხორციელდეს სამ სტადიად: პირველი, თვალთვალის დაწყების ეტაპზე; მეორე, თვალთვალის განხორციელების პროცესში და მესამე, როდესაც იგი დასრულდა. რაც შეეხება პირველ ორ სტადიას, ცხადია, რომ საიდუმლო კონტროლის არსი ის არის, რომ ინდივიდმა არ უნდა იცოდეს მის მიმართ გატარებული ზომების შესახებ. სწორედ ამიტომ უნდა არსებობდეს ისეთი მექანიზმები, რომ დაცული იყოს ინდივიდის უფლებები. კანონის უზენაესობის პრინციპის თანახმად, რომელიც ევროპული კონვენციის პრეამბულაშია აღიარებული, საჭიროა, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებებზე, რომლებიც ინდივიდის უფლებებს ეხება, არსებობდეს ეფექტური კონტროლი. ასეთი ეფექტური კონტროლი, როგორც წესი, სასამართლომ უნდა განახორციელოს, რადგან ამ შემთხვევაში უზრუნველყოფილია დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობის და სათანადო პროცედურების დაცვის გარანტიები.³

_____________________

1. იხ. სქოლიო 88

2. Campbell v. the United Kingdom, 25/03/1992 წლის გადაწყვეტილება, პარაგრაფი 48

3. იხ. სქოლიო 88

საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულია პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლება. კონსტიტუციის მეოცე მუხლის თანახმად: „ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.

2. არავის არა აქვს უფლება შევიდეს საცხოვრებელ ბინაში და სხვა მფლობელობაში მფლობელ პირთა ნების საწინააღმდეგოდ, აგრეთვე ჩაატაროს ჩხრეკა, თუ არ არის სასამართლოს გადაწყვეტილება ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობა“.

მიუხედავად კონსტიტუციური გარანტიებისა, საქართველოში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების სფეროში სხვა საკანონმდებლო აქტები იშვიათად გვხვდება. საქართველოში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის ცალკე ერთიანი კანონმდებლობა არ არსებობს, შესაბამისად, ამ უფლების გარანტიები ძირითადად სხვადასხვა კანონებშია გაბნეული. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის თანახმად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევა სამოქლაქო სამართლებრივ დელიქტად არის აღიარებული. სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის თანახმად :

„2. პირს უფლება აქვს სასამართლოს მეშვეობით, კანონით დადგენილი წესით დაიცვას საკუთარი პატივი, ღირსება, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება, პირადი ხელშეუხებლობა ან საქმიანი რეპუტაცია შელახვისაგან. (24.06.2004 N 222)

3. თუ პირის პატივის, ღირსების, საქმიანი რეპუტაციის ან პირადი ცხოვრების საიდუმლოების შემლახველი ცნობები გავრცელებულია მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, მაშინ მათი უარყოფაც უნდა მოხდეს ამავე საშუალებებით. თუ ამგვარ მონაცემებს შეიცავს ორგანიზაციის მიერ გაცემული საბუთი, მაშინ ეს საბუთი უნდა შეიცვალოს და ამის შესახებ ეცნობოს დაინტერესებულ პირებს.

4. პირს, რომლის პატივისა და ღირსების შემლახველი ცნობებიც გამოქვეყნდა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში, უფლება აქვს გამოაქვეყნოს საპასუხო ცნობები ინფორმაციის იმავე საშუალებებში.

5. ამ მუხლის პირველ და მე-2 ნაწილებში გათვალისწინებული მოთხოვნის უფლება აქვს პირს მაშინაც, როცა მისი გამოსახულება (ფოტოსურათი, კინოფილმი, ვიდეოფილმი და ა.შ.) გამოქვეყნდება მისი თანხმობის გარეშე. პირის თანხმობა არ არის საჭირო, როცა ფოტოგადაღება (ვიდეოგადაღება და ა.შ.) დაკავშირებულია მის საზოგადოებრივ აღიარებასთან, დაკავებულ თანამდებობასთან, მართლმსაჯულების ან პოლიციის მოთხოვნებთან, სამეცნიერო, სასწავლო ან კულტურულ მიზნებთან, ანდა ფოტოგადაღება (ვიდეოგადაღება და ა.შ.) მოხდა საზოგადო ვითარებაში, ანდა პირმა პოზირებისათვის მიიღო საზღაური.

6. ამ მუხლით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვა ხორციელდება, მიუხედავად ხელმყოფის ბრალისა. ხოლო, თუ დარღვევა გამოწვეულია ბრალეული მოქმედებით, პირს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის (ზარალის) ანაზღაურებაც. ზიანის ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვილ იქნეს იმ მოგების სახით, რომელიც წარმოექმნა ხელმყოფს. ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში უფლებამოსილ პირს უფლება აქვს მოითხოვოს არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურებაც. მორალური ზიანის ანაზღაურება შეიძლება ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისაგან დამოუკიდებლად“.

როგორც ჩანს, სამოქალაქო კოდექსის საფუძველზე შესაძლებელია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების აღდგენა და, ამასთან, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნაც. თუმცა, სამოქალაქო კოდექსის ამ მუხლის გამოყენება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დასაცავად არც ისე ხშირად ხდება და შესაბამისი სასამართლო პრაქტიკაც თითქმის არ არსებობს.

სამოქალაქო კოდექსის გარდა, პერსონალური მონაცემების დაცვის გარანტიები გვხვდება 2000 წელს მიღებულ საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში. ადმინისტრაციული კოდექსის მესამე თავის თანახმად, აღიარებულია ინფორმაციის თავისუფლება და ინფორმაციის მიღების პროცედურები. სწორედ აქ არის განმარტებული პერსონალური მონაცემების ცნება. კოდექსის თანახმად, პერსონალური მონაცემები განმარტებულია როგორც: „საჯარო ინფორმაცია, რომელიც პირის იდენტიფიკაციის შესაძლებლობას იძლევა“; ადმინისტრაციული კოდექსის თანახმად, ყველას აქვს უფლება მიიღოს ადმინისტრაციულ ორგანოებში მის შესახებ დაცული ინფორმაცია და საჭიროებისამებრ შეასწოროს იგი.

კიდევ ერთი საკანონმდებლო აქტი, სადაც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების გარანტიები ძევს, გახლავთ 2004 წელს მიღებული კანონი სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ. ამ კანონით დადგინდა „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის გონივრულიმოლოდინის“ სტანდარტი, რომელზეც ქვემოთ ვრცლად ვისაუბრებთ.

პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის თვალსაზრისით ერთ-ერთი ყველაზე საფრთხილო სამართალდამცავთა საქმიანობა გახლავთ. სამართალდამცავთა მიერ პირის პირადი ცხოვრების სფეროში შეჭრა - ტელეფონის მოსმენა, ჩხრეკა, ამოღება და სხვა საგამოძიებო მოქმედებები - რეგულირდება საქართველოს კანონით ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობის შესახებ. კანონი 1999 წელს იქნა მიღებული და საკმაოდ ფართო უფლებამოსილებებს ანიჭებს სამართალდამცავებს. ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობის მიზნები ჩამოთვლილია კანონის მეორე მუხლში: „ოპერატიულსამძებრო საქმიანობის ამოცანებია:

ა) დანაშაულის ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების გამოვლენა, აღკვეთა და თავიდან აცილება;

ბ) იმ პირის დადგენა, რომელიც ამზადებს, ჩადის ან რომელსაც ჩადენილი აქვს დანაშაული ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება;

გ) იმ პირის ძებნა და შესაბამის სახელმწიფო ორგანოში წარდგენა, რომელიც ემალება წინასწარ გამოძიებას, სასამართლოს, თავს არიდებს სასამართლოს მიერ დანიშნული სასჯელის ან იძულებითი ხასიათის სხვა ღონისძიებათა მოხდას;

დ) დანაშაულებრივი ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფის შედეგად დაკარგული ქონების ძებნა და დადგენა;

ე) უგზოუკვლოდ დაკარგული პირის ძებნა;

ვ) სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვება“.

ამ კანონით გათვალისწინებული საქმიანობათა სახეები, რომლებიც საინტერესოა პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის თვალსაზრისით, შემდეგია: ვიზუალური კონტროლი, ინფორმაციის შეგროვება, სატელეფონო საუბრების მოსმენა და ჩაწერა, ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან, საფოსტო სატელეგრაფო გზავნილთა კონტროლი, ფარული ვიდეო - და აუდიო ჩაწერა, კინო- და ფოტოგადაღება და ელექტრონული თვალყურის დევნება ტექნიკური საშაულებებით.

კანონის თანახმად, მოსამართლის ბრძანება საჭიროა მხოლოდ შემდეგი საქმიანობის განსახორციელებლად: სატელეფონო საუბრების მოსმენისა და ჩაწერის, კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოხსნისა და ფიქსაციის, საფოსტო სატელეგრაფო გზავნილთა კონტროლის, ფარული ვიდეოდა აუდიოჩაწერის, კინო- და ფოტო-გადაღების და ტექნიკური საშუალებებით ელექტრონული თვალყურის დევნებისათვის. კანონი ითვალისწინებს აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევში მოსამართლის ბრძანების გარეშე ზემოაღნიშნული საქმიანობის განხორციელებასაც, რაც 48 საათში უნდა ეცნობოს მოსამართლეს. მოსამართლეს უფლება აქვს დააკანონოს, ან უარი თქვას ამა თუ იმ ზომის დაკანონების შესახებ. მოსამართლის ეს გადაწყვეტილება საბოლოოა და მისი გასაჩივრება არ დაიშვება.¹

საყურადღებოა ვადები, რომლის ფარგლებშიც კანონით დაიშვება ოპერატიული სამძებრო საქმიანობის განხორციელება. ვადები ზემოაღნიშნული ზომებისათვის შეიძლება 6 თვემდე გაგრძელდეს, ამის შემდგომ გენერალური პროკურორის მოადგილის ან უფლებამოსილი ორგანოს ხელმძღვანელის მოადგილის თანხმობით, - 9 თვემდე, ხოლო გენერალური პროკურორის თანხმობით, - 12 თვემდე.² ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობა „მკაცრად გასაიდუმლოებულია“ მისი გამჟღავნება დაიშვება 25 წლის გასვლის შემდეგ.

როგორც კანონიდან ჩანს, იგი საკმაოდ მწირ მექანიზმებს მოიცავს პირის უფლებების დაცვის თვალსაზრისით. კანონში არ ძევს არანაირი მექანიზმი, რომელიც მტკიცების მაღალ სატანდარტს დაადგენდა ბრალდების მხარისათვის. კანონში არ არის ასახული ე.წ. „მინიმიზაციის“ წესები, რომლებიც, მოკლედ რომ განვმარტოთ, წარმოადგენს წესებს, რომლის თანახმადაც, სამართალდამცავი ორგანოები ვალდებულნი არიან მაქსიმალურად აიცილონ თავიდან იმ საუბრების მოსმენა, რომლებიც მათ მიერ გამოსაძიებელ დანაშაულს ან კონკრეტულ ეჭვმიტანილს არ უკავშირდება. რამდენიმე წელია, საქართველოს კანონმდებლობის რეფორმის შესახებ აქტიური დებატები მიმდინარეობს და მომზადდა კიდეც საკანონმდებლო აქტის პროექტი, რომელიც სრულიად ცვლის სამართალდამცათა საქმიანობას ოპერატიული და სამძებრო თვალსაზრისით და ადამიანის უფლებების, კერძოდ კი პერსონალური მონაცემების და პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების საერთაშორისო სტანდარტებს მიესადაგება. ამ ინიციატივებზე ქვემოთ ვრცლად ვისაუბრებთ.

როგორც ცნობილია, სამართალდამცავთა საქმიანობა სისხლის სამართლის დანაშაულის გამოძიებისას და დაზვერვითი თუ კონტრდაზვერვითი საქმიანობისას, რომელიც ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებს უკავშირდება, ერთმანეთისაგან საკმაოდ განსხვავდება. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში სამართალდამცავებს უფრო ფართო უფლებამოსილება ენიჭებათ და პროცედურებიც, შესაბამისად, გასაიდუმლოებულია. დღეისათვის ასეთი განსხვავება საქართველოს კანონმდებლობაში არ არსებობს. საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტის მიერ ბოლო თვეების განმავლობაში მომზადდა კანონპროექტი კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ. კანონპროექტი მომზადებულია შეერთებული შტატების კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ აქტის³ საფუძველზე. კანონპროექტი ჯერ დამუშავების პროცესშია და მისი საბოლოო ვარიანტი ჯერჯერობით არ არსებობს. თუმცა მისი ძირითადი პრინციპები მაინც საინტერესოა. კანონპროექტის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტს, გენერალური პროკურორის დასაბუთებული მოთხოვნის შესაბამისად, უფლება აქვს გასცეს თვალთვალის ნებართვა სასამართლოს სანქციის გარეშე კონტრსადაზვერვო ინფორმაციის მოსაპოვებლად, არა უმეტეს ერთი წლის ვადისა. კანონის საფუძველზე გენერალურ პროკურორს ევალება მინიმიზაციის წესების შემუშავება. როგორც კანონპროექტიდან ჩანს, ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონისგან განსხვავებით, ამ პროექტში ძევს მინიმიზაციის წესების სავალდებულო დაცვის მოთხოვნა. პროექტის თანახმად, მინიმიზაციის წესები განმარტებულია როგორც:

„ა) საქართველოს გენერალური პროკურორის მიერ შემუშავებული სპეციფიკური პროცედურები, რომლებიც, კონკრეტული თვალთვალის მიზნებიდან და განხორციელების ტექნიკიდან გამომდინარე, გონივრულად იქნება შერჩეული იმისათვის, რომ მოხდეს არასაჯარო ინფორმაციის მოპოვებისა და შენახვის მინიმიზება და აიკრძალოს ინფორმაციის გავრცელება, რომელიც შეეხება საქართველოს პირს და მოპოვებულია მისი თანხმობის გარეშე, და რომელიც შესაბამისობაშია საქართველოს საჭიროებასთან, მოიპოვოს, აწარმოოს და გაავრცელოს კონტრსადაზვერვო ინფორმაცია;

ბ) პროცედურები, რომლებიც მოითხოვს, რომ ის არასაჯარო ინფორმაცია, რომელიც არ წარმოადგენს კონტრსადაზვერვო ინფორმაციას, არ იქნეს გავრცელებული იმ სახით, რომ შესაძლებელი გახდეს საქართველოს პირის იდენტიფიცირება მისი თანხმობის გარეშე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ამ პირის იდენტიფიცირება აუცილებელია კონტრსადასზვერვო ინფორმაციის გასაანალიზებლად ან მისი მნიშვნელობის შესაფასებლად;

გ) პროცედურები, რომლებიც შესაძლებელს ხდის იმ სახის ინფორმაციის შენახვასა და გავრცელებას, რომელიც უკვე ჩადენილი დანაშაულის, მიმდინარე დანაშაულის და ჩასადენად გამიზნული დანაშაულის მტკიცებულებას წარმოადგენს და ინფორმაციის მოპოვება თუ გავრცელება განპირობებულია ოპერატიულ-სამძებრო და საპროცესო მიზნებისათვის;

დ) ამ კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თვალთვალის შემთხვევაში, პროცედურები, რომლებიც მოითხოვს, რომ აიკრძალოს იმ კომუნიკაციის ან მისი ნაწილის გახმაურება, გავრცელება, ან ნებისმიერი მიზნისათვის გამოყენება ან შენახვა 72 საათზე მეტი ვადის განმავლობაში, რომელშიც მონაწილეობს საქართველოს პირი, ამ კანონის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული სასამართლო სანქციის გარეშე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქართველოს გენერალური პროკურორი მიიჩნევს, რომ ინფორმაცია მიანიშნებს ნებისმიერი პირისათვის სიკვდილის ან სხეულის სერიოზული დაზიანების საფრთხეზე“;

კანონპროექტი ითვალისწინებს სპეციალური სასამართლო კოლეგიის შექმნას, რომელიც განიხილავს კანონპროექტით გათვალისწინებულ შუამდგომლობებს, კოლეგია შედგება თბილისის საოლქო სასამართლოს მოსამართლეებისაგან, რომლებსაც ირჩევს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. ამ კოლეგიის გადაწყვეტილებების გასაჩივრება დაიშვება ზედა ინსტანციაში, რომელიც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებისგან შედგება და მასაც, მსგავსად ქვედა ინსტანციის კოლეგიისა, ირჩევს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. კოლეგიის გადაწყვეტილებები კონფიდენციალურია, თუკი მათ კანონიერებაზე სასამართლო წესით არ დაობენ. ქვემოთ ვრცლად ვისაუბრებთ შეერთებული შტატების კანონის შესახებ.⁴

________________________

1. იხ. ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონი მუხლი 7 პუნქტი 5

2. იხ. ოპერატიული და სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონი მუხლი 8 პუნქტი 2,3,4

3. Foreign Intelligence Surveillance Act of 1978

4. იხ. გვერდი 27

საქართველოს, რომელიც ევროპის საბჭოს წევრია, ხელმოწერილი და რატიფიცირებული აქვს ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენცია. 2001 წლის 21 ნოემბერს საქართველომ ხელი მოაწერა კონვენციას პირთა დაცვის შესახებ პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას. საქართველოს ამ კონვენციის რატიფიცირება არ მოუხდენია.

როდესაც ზემოთ საქართველოს კანონმდებლობაზე გვქონდა ლაპარაკი, უკვე აღვნიშნეთ, რომ საკანონმდებლო ნორმების გამოყენება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის სფეროში იშვიათად ხდება და ამ მხრივ სასამართლო პრაქტიკა თითქმის არ არსებობს.

მიუხედავად ამისა, არსებობს რამდენიმე საქმე პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის საკითხებზე. ერთ-ერთი პირველი სასამართლო გადაწყვეტილება 2001 წელს მიიღეს. 2004 წლის განმავლობაში არსებობს მხოლოდ ერთი სასამართლო გადაწყვეტილება საქმეზე ს.ს. გაზეთ „კვირის პალიტრის“ წინააღმდეგ. საქმე ეხება გაუპატიურების მსხვერპლს, რომლის სახელიც გაზეთმა „კვირის პალიტრამ“ გამოაქვეყნა. სასამართლო სხდომა, როგორც ამას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მოითხოვს, დახურულ სხდომაზე წარიმართა, მაგრამ სასამართლოს გადაწყვეტილება ღია სხდომაზე გამოცხადდა და მსხვერპლის სახელიცა და გვარიც საჯარო გახდა. სასამართლო დაეყრდნო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ მუხლს, რომლის თანახმადაც, სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება ღია სხდომაზე ცხადდება, მიუხედავად იმისა, რომ საქმე დახურულ სხდომაზე განიხილებოდა. როდესაც დანაშაულის მსხვერპლმა სასამართლოში იჩივლა, საოლქო სასამართლომ პასუხისმგებლად ჟურნალისტი და გაზეთი გამოაცხადა და მათ 500 ლარის გადახდა დააკისრა ს.ს.-ს სასარგებლოდ. სასამართლოში საქმის განხილვისას არ დამდგარა თავად ამ საქმის განმხილველი სასამართლოს პასუხისმგებლობის საკითხი, რომლის მხრიდანაც საჯაროდ გახდა ცნობილი დანაშაულის მსხვერპლის სახელი და გვარი.

ფაქტები

1976 წელს ნიუ-იორკის ჯანდაცვის დეპარტამენტმა გამოაქვეყნა მოხსენება, სადაც ნათქვამი იყო, რომ ნიუ-იორკის შტატში რამდენიმე რესტორანს ბრალად ედება ჯანდაცვისა და სანიტარიული წესების დარღვევა. ამავე წლის 6 ივლისს სატელევიზიო კომპანია სი-ბი-ეს-მა თავისი თანამშრომელი, ქალბატონი რიჩი, ოპერატორის თანხლებით, ფრანგულ რესტორან Le Mistral-ში გაგზავნა სიუჟეტის მოსამზადებლად, რადგან ეს რესტორანი მოხსენიებული იყო ჯანდაცვის დეპარტამენტის მოხსენებაში. რესტორნის მეპატრონეს კორესპონდენტის მისვლამდე რესტორნის მოწესრიგება რომ არ მოესწრო, ტელეკომპანიის წარმომადგენლები რესტორანს წინასწარ არ შეუთანხმდნენ და იქ ისე მივიდნენ. მისვლისთანავე რესტორნის პრეზიდენტმა კორესპონდენტს და ოპერატორს რესტორნის დატოვება მოსთხოვა, მაგრამ ისინი სასადილო ოთახში მაინც შევიდნენ და გადაღება დაიწყეს. კორესპონდენტმა და ოპერატორმა რესტორანში დაახლოებით ათი წუთი დაყვეს. ამ ხნის განმავლობაში კამერა ჩართული იყო და იღებდა. მოწმეების თქმით, რესტორანში მყოფი კლიენტები მაგიდის ქვეშ იმალებოდნენ. ნაწილი რესტორნიდან გაიქცა ისე, რომ არც გადაუხდია, მათ კი, ვინც მაგიდას ელოდებოდა, სასწრაფოდ დატოვა იქაურობა. რესტორნის მეპატრონემ სი-ბიეს-ის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანა სასამართლოში. საქმის განხილვისას სი-ბი-ეს-ის მთავარმა მოწმემ, კორესპონდენტმა, ქალბატონმა რიჩმა განაცხადა, რომ მათ ინსტრუქცია ჰქონდათ მიღებული, რომ ამგვარ შემთხვევაში გადაღების ან სადმე შესვლის ნებართვა კი არ ეთხოვათ, არამედ შეუმჩნევლად შესულიყვნენ და გადაღება ისე დაეწყოთ. ამ ჩვენების საფუძველზე ნაფიცი მსაჯულები დარწმუნდნენ, რომ ქალბატონი რიჩი და ოპერატორი რესტორანში ძალით შევიდნენ და გადაღება ისე დაიწყეს, ე.ი. ისინი კერძო საკუთრებაში უკანონოდ შეიჭრნენ. ნაფიცმა მსაჯულებმა სი-ბი-ეს-ს მოსარჩელის სასარგებლოდ ზარალის ანაზღაურება და სადამსჯელო ჯარიმის¹ გადახდა დააკისრეს, რაც ტელეკომპანიამ გაასაჩივრა. გასაჩივრებისას სასამართლომ ძალაში დატოვა ნაფიცი მსაჯულების გადაწყვეტილება ზარალის კომპენსაციის შესახებ, მაგრამ გააუქმა სადამსჯელო ჯარიმის დაკისრება. რესტორნის მეპატრონეებმა კვლავ გაასაჩივრეს სასამართლოს გადაწყვეტილება ნიუ-იორკის შტატის უზენაეს სასამართლოში, სადაც ითხოვდნენ სადამსჯელო ჯარიმის დაკისრებას ტელეკომპანია სი-ბი-ეს-ისათვის.

ნიუ-იორკის შტატის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

მოპასუხე, ტელეკომპანია სი-ბი-ეს-ი, ამ საქმეში დაობს, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ კერძო საკუთრებაში შეჭრით მან დანაშაული ჩაიდინა, იგი მაინც თავისუფალია პასუხისმგებლობისაგან, რადგან კონსტიტუციის პირველი შესწორებითაა დაცული. ცხადია, კონსტიტუციის პირველი შესწორება არ არის დამცავი ფარი, რომლის წინაშეც ყველა სხვა უფლება ძალას კარგავს. სასამართლო თვლის, რომ პირველი შესწორებით დაცული უფლებებით სარგებლობა იმავდროულად გულისხმობს ვალდებულებასაც, რომ ეს უფლებები ბოროტად არ იქნეს გამოყენებული. როგორც ბევრ სხვა გადაწყვეტილებაშიც უთქვამს უზენაეს სასამართლოს, პირველი შესწორება არ არის იმუნიტეტი დანაშაულის ჩადენისაგან. კერძოდ, ის არ არის კერძო საკუთრებაში უნებართვოდ შეჭრის ლიცენზია. მოპასუხე ასევე დამატებით დაობს, რომ მისი ქმედება არ წარმოდგენდა კერძო საკუთრებაში უნებართვო შეჭრას, რადგან რესტორანში შესვლა, მისი არსიდან გამომდინარე, ყველას შეუძლია. თუმცა, სასამართლო თვლის, რომ აქ მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ არც კორესპონდენტს - ქალბატონ რიჩს და არც მის ოპერატორს, მიზნად არ ჰქონიათ ესარგებლათ რესტორნის მომსახურებით, კერძოდ, შეეძინათ სასმელი ან რესტორანში ესადილათ.

შესაბამისად, სასამართლო მხარს უჭერს წინა ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებას იმ ნაწილში, სადაც სი-ბი-ეს-ს დაეკისრა რესტორნისათვის მიყენებული ზარალის კომპენსაცია, რაც გამოიხატა დაკარგული შემოსავლის ანაზღაურებაში.

რაც შეეხება სადამსჯელო ჯარიმას, როგორც ცნობილია, ასეთი ანაზღაურება სადამსჯელო ხასიათისაა და განსხვავდება ზარალის კომპენსაციისგან, როგორც თავისი დანიშნულებით, ისე ფორმითაც. ასეთი სადამსჯელო ჯარიმის დაკისრება ზარალის კომპენსაციასთან ერთად იმ შემთხვევაში დაიშვება, როდესაც მხარე, რომელსაც იგი დააკისრეს, ისჯება. სადამსჯელო ჯარიმას პრევენციული ფუნქცია აქვს და მიზნად ისახავს ამგვარი ქმედების აღმოფხვრას. სადამსჯელო ჯარიმა დაშვებულია კერძო საკუთრებაში უნებართვოდ შეჭრის შემთხვევებშიც, თუმცა, საჭიროა დადგინდეს, მოქმედებდა თუ არა მხარე, რომელსაც ჯარიმა ეკისრება, უკანონოდ, ბოროტი განზრახვით ან სხვათა უფლებებს განზრახ უგულებელყოფდა.

სასამართლო თვლის, რომ ზემოაღნიშნული პირობები, რომელსაც ადგილი უნდა ჰქონოდა ასეთ დროს სადამსჯელო ჯარიმის დაკისრებისათვის, აქ არ არის. ამის გამო მოსარჩელის სარჩელი სადამსჯელო ჯარიმასთან დაკავშირებით არ დაკმაყოფილდება.

____________________

1. სადამსჯელო ჯარიმის (Punitive Damages) გადახდა სამოქალაქო საქმეში პირს ეკისრება ზარალის ანაზღაურებისგან განცალკევებით. მისი მიზანია პირის დასჯა მის მიერ ანტისოციალური და უკანონო ქმედებების ჩადენისათვის.

ფაქტები

ტეხასის შტატის ქალაქ ჰიუსტონში შემოსული განცხადების საფუძველზე პოლიციის ბრიგადა მივიდა ერთ-ერთ ბინაში იარაღის გასროლის გამო. პოლიცია შევიდა ბინაში, სადაც განმცხადებელი ჯონ გედის ლორენსი ცხოვრობდა. პოლიციელებმა ბინაში ნახეს ლორენსი და კიდევ ერთი მამაკაცი, რომლებიც სქესობრივ აქტს ამყარებდნენ. პოლიციამ ორივე მამაკაცი დააპატიმრა. მოგვიანებით ლორენსმა და მისმა მეგობარმა მამაკაცმა გარიგება დადეს სასჯელზე (Plea of Nolo Contendere), და ტეხასის სასამართლომ ისინი დამნაშავედ ცნო კანონის მიხედვით, რომლის თანახმადაც, დასჯადად ცხადდება „ქმედება, როდესაც პირი ჩართულია გაუკუღმართებულ სქესობრივ აქტში თავისივე სქესის პირთან“. გაუკუღმართებულ სქესობრივ აქტად კანონით ორალური და ანალური სექსი ითვლება.

განმცხადებლებმა მოგვიანებით ისარგებლეს დე ნოვო სასამართლოს უფლებით¹ და სადავო აქტის ანტიკონსტიტუციურად ცნობა მოითხოვეს, რადგან, მათი მტკიცებით, აქტი ეწინააღმდეგებოდა შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეთოთხმეტე შესწორებას, რომელიც განამტკიცებს თანასწორობის უფლებას. ეს არგუმენტი სასამართლომ უარყო და, შესაბამისად, განმცხადებელთა მიმართ სასჯელი და სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობაც ძალაში დატოვა. ტეხასის შტატის უზენაესმა სასამართლომაც უარყო განმცხადებელთა არგუმენტი.

ლორენსმა და მისმა პარტნიორმა სარჩელი შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში შეიტანეს.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

ჩვენ ეს საქმე წარმოებაში მივიღეთ, რათა პასუხი გავცეთ სამ კითხვას:

1. არღვევს თუ არა ტეხასის ჰომოსექსუალური ქმედებების აქტი, რომელიც დასჯადად აცხადებს გაუკუღმართებულ სქესობრივ ქმედებებს ერთი და იმავე სქესის პირებს შორის, თუმცა გაუკუღმართებული სქესობრივი აქტი დასჯადი არ არის სხვადასხვა სქესის პირებს შორის, შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეთოთხმეტე შესწორებას, რომელიც თანასწორობის უფლებას ადგენს?

2. არღვევს თუ არა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა საკუთარ სახლში არაძალადობრივი სქესობრივი აქტისათვის განმცხადებელთა პირადი ცხოვრების და თავისუფლების ხელშეუხებლობას, რომელიც ასევე მეთოთხმეტე შესწორებით არის დაცული?

3. ძალაში უნდა დარჩეს თუ არა გადაწყვტილება საქმეზე ბოუერსი ჰარდუიკის წინააღმდეგ?²

იმ დროისათვის, როდესაც მათ ზემოაღნიშნული ქმედება ჩაიდინეს, ორივე განმცხადებელი სრულწლოვანი იყო. სქესობრივ აქტს ადგილი არ ჰქონია საჯარო ადგილას და მოხდა სახლში ორივე პირის თანხმობით.

სასამართლო თვლის, რომ საქმის გადასაწყვეტად განხილულ უნდა იქნეს, ჰქონდათ თუ არა განმცხადებლებს უფლება, კონსტიტუციის მეთოთხმეტე შესწორების თანახმად, ჩაედინათ ეს ქმედება. ამისათვის საჭიროა განხილულ იქნეს ამავე სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ბოუერსი ჰარდუიკის წინააღმდეგ.³

ბოუერსის საქმე რამდენადმე წააგავს ჩვენს მიერ გადასაწყვეტი საქმის ფაქტებს. ბოუერსის საქმეში სადავო გახდა ჯორჯიის შტატის კანონი, რომელიც კრძალავდა სოდომურ სქესობრივ კავშირს, მიუხედავად იმისა, რომელ სქესს მიეკუთვნებოდნენ პარტნიორები. ამ საქმეში კი ადგილი აქვს აკრძალვას, რომელიც მხოლოდ ერთი და იმავე სქესის პირებს ეხება. საქმეში ბოუერსი ჰარდუიკის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი არ დამდგარა, თუმცა მან გაასაჩივრა ჯორჯიის შტატის კანონი და დაობდა, რომ ამ კანონის საფუძველზე ირღვეოდა მისი, როგორც აქტიური ჰომოსექსუალის, კონსტიტუციური უფლებები. ამ საქმეზე მოსამართლეთა აზრები საკმაოდ განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან. გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა ექვსი ხმით სამის წინააღმდეგ. ამასთან, დაიწერა შვიდი თანმხვედრი და განსხვავებული აზრი.

ბოუერსის საქმეში სასამართლომ პირველივე კითხვა არასწორად დასვა: აქვთ თუ არა ჰომოსექსუალებს კონსტიტუციური უფლება, დაამყარონ სქესობრივი კავშირი თავისივე სქესის წარმომადგენლებთან? შესაბამისად, უნდა გაუქმდეს თუ არა ბევრი შტატის სოდომიის წინააღმდეგ მიმართული კანონმდებლობა? სასამართლო თვლის, რომ ბოუერსის საქმეში დასმული ეს შეკითხვა არსობრივად მცდარია. სასამართლომ მთლიანად ვერ გაიაზრა ინდივიდის თავისუფლება ამ თვალსაზრისით. იმის თქმა, რომ ბოუერსის საქმეში მთავარი პრობლემა ის არის, აქვთ თუ არა ჰომოსექსუალებს სქესობრივი კავშირის დამყარების უფლება, იმის ტოლფასია, რომ განგვეცხადებინა: ქორწინება არის მხოლოდ და მხოლოდ უფლება სქესობრივ აქტზე. როგორც ბოუერსის, ისევე წინამდებარე საქმეში, სადავო კანონები უფრო მეტს კრძალავს, ვიდრე სქესობრივი აქტის აკრძალვაა. ისინი იჭრებიან ინდივიდის პირად საქმეში, სქესობრივ ცხოვრებაში და მათ პირად საცხოვრებელ ბინებსა და ადგილებში. სადავო კანონები ცდილობენ, გააკონტროლონ ინდივიდების პირადი ურთიერთობები, რომლებიც, მიუხედავად იმისა, აღიარებულია თუ არა დაცულად კანონის თანახმად, პირის თავისუფლების ნაწილია.

ბოუერსის ისტორიული და ფილოსოფიური არგუმენტები, რომლის თანახმადაც შეერთებულ შტატებში ყოველთვის აკრძალული იყო ერთი და იმავე სქესის პირებს შორის სქესობრივი კავშირი, დაუსაბუთებელი და გადამეტებულია. ამ ქვეყანას (შეერთებულ შტატებს) სულაც არ გააჩნია ამგვარი ამკრძალავი კანონების არსებობის გრძელი ისტორია. ისინი მხოლოდ მეოცე საუკუნის დასაწყისში შეიქმნა.

წინამდებარე საქმე არ შეეხება არასრულწლოვანებს. იგი ასევე არ ეხება პირებს, რომლებიც, შესაძლოა, დაეშინებინათ, ან ადვილად დაეყოლიებინათ სქესობრივ აქტზე. საქმე არ გვაქვს სქესობრივ აქტთან, რომელიც საჯარო ადგილას მოხდა, ან პროსტიტუციასთან. საქმე არ ეხება მოთხოვნას, რომლის თანახმადაც სახელმწიფოს მოსთხოვდნენ, დაეკანონებინა ფორმალური ჰომოსექსუალური ურთიერთობები. საქმე ეხება ორ ზრდასრულ ადამიანს, რომლებმაც ურთიერთთანხმობით ჩაიდინეს ქმედება, რომელიც საკმაოდ ტიპურია ჰომოსექსუალური ცხოვრების წესისათვის. განმცხადებლებს აქვთ უფლება, რომ მათ პირად ცხოვრებას პატივი სცენ. თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლების თანახმად, მათ უფლება აქვთ სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე იმოქმედონ. ტეხასის შტატის სადავო კანონი ვერ ამართლებს და ასაბუთებს ვერანაირ სახელმწიფო ინტერესს, რომელიც პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევას გაამართლებდა.

ვინც კონსტიტუციის მეთოთხმეტე და მეხუთე შესწორებებს წერდა და მათ რატიფიცირებას ახდენდა, ადამიანის თავისუფლებების ასეთი მრავალფეროვნება რომ სცოდნოდა, იგი მათ უფრო კონკრეტულად ჩამოაყალიბებდა. კონსტიტუციის მამებმა ვერ გაითვალისწინეს ასეთი შემთხვევა. მათ იცოდნენ, რომ აწმყოს, შესაძლოა, დაებრმავებინა ხალხი და მხოლოდ მომავალი თაობები მიხვდებოდნენ, რომ მოქმედი კანონები მხოლოდ ზეწოლას და რეპრესიებს ემსახურება. რაც უფრო ძველდება კონსტიტუცია, მით უფრო მეტი შესაძლებლობა ეძლევათ მომავალ თაობებს, რომ ის თავისუფლებების საძიებლად და დასაცავად გამოიყენონ.

ტეხასის ოლქის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმებულია და, ამ გადაწყვეტილების შესაბამისად, საქმე დაბრუნებულია ხელახლა განსახილველად.

______________________

1. გასაჩივრების სახე, როდესაც სააპელაციო ინსტანციაზე ხდება საქმის არსებითი განხილვა.

2. Bowers v. Hardwick, 478 Uშ 186 (1986)

3. შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც ძალაში დატოვეს ჯორჯიის შტატის კანონი, რომელიც კრძალავდა სოდომურ სქესობრივ კავშირებს.

429 U.S. 589 1977

1972 წელს ნიუ-იორკის საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო კანონი, რომლის თანახმადაც ნიუ-იორკის შტატში ცენტრალიზებული სახით უნდა შენახულიყო ინფორმაცია მეორე კატეგორიის¹ ნარკოტიკების გამოყენების შესახებ, მიუხედავად იმისა, ლეგალური იყო თუ არა ამ ნარკოტიკების გამოყენება. ცენტრალიზებულ სისტემაში უნდა შესულიყო იმ პირის გვარი, სახელი, მისამართი, რომელიც მეორე კატეგორიის მედიკამენტებს იღებდა, მედიკამენტის დასახელება, მედიკამენტის რეცეპტის გამცემი ექიმის სახელი, გვარი და მისამართი.

კანონის თანახმად, მეორე კატეგორიის მედიკამენტებზე რეცეპტი გაიცემოდა სამ ეგზემპლარად. ერთი ეგზემპლარი ინახებოდა ექიმთან, მეორე - აფთიაქში, ხოლო მესამე იგზავნებოდა შტატის ჯანდაცვის დეპარტამენტში, სადაც შესაბამისი ინფორმაცია ცენტრალიზებული სახით იწერება ერთ ტერმინალში. რეცეპტები ჯანდაცვის დეპარტამენტში ხუთი წლის განმავლობაში ინახება და შემდეგ ისინი ნადგურდება. ტერმინალში შენახული ინფორმაციის გამჟღავნება დაუშვებელია. მასალასთან მხოლოდ შეზუდული რაოდენობის პერსონალი და საგამოძიებო ორგანოები დაიშვებიან.

კანონის ძალაში შესვლამდე რამდენიმე დღით ადრე სასამართლოს სასარჩელო განცხადებით მიმართა რამდენიმე პაციენტმა, რომლებიც მეორე კატეგორიის მედიკამენტებს იღებდნენ, რამდენიმე ექიმმა და ექიმთა ორმა ასოციაციამ. მოსარჩელეები დაობდნენ, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ეს მედიკამენტები სჭირდებოდათ, ისინი ხშირად ამბობდნენ უარს მათ მიღებაზე, რადგან მონაცემების სხვა მიზნებისთვის გამოყენების გამო ისინი, შესაძლოა, ნარკომანებად ჩაეთვალათ და პრობლემები შეჰქმნოდათ.

ოლქის სასამართლომ დაადგინა, რომ ექიმისა და პაციენტის ურთიერთობა კონსტიტუციით დაცულ სფეროში ხვდება და, შესაბამისად, კანონის თანახმად, პაციენტის იდენტიფიკაცია უსაფუძვლოდ არღვევს პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. ამიტომ სასამართლომ შეაჩერა აქტის ძალაში შესვლა.

ოლქის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში გასაჩივრდა.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს გადაწყვეტილება წარმოადგინა მოსამართლე სტივენსმა. სასამართლო დგას კითხვის წინაშე: აქვს თუ არა უფლება ნიუ-იორკის შტატს ცენტრალიზებული წესით მოაგროვოს და შეინახოს ინფორმაცია იმ პაციენტების შესახებ, რომლებიც მეორე კატეგორიის მედიკამენტებს იღებენ, მიუხედავად იმისა, ნებადართულია თუ არა ამ მედიკამენტების კანონიერად მიმოქცევა ბაზარზე. Oოლქის სასამართლომ შეაჩერა კანონის მოქმედება, რომლის საფუძველზეც შეიქმნა ასეთი ცენტრალიზებული მონაცემთა ბაზა, რადგან ჩათვალა, რომ იგი მოსარჩელეების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას არღვევდა.

ბევრი მედიკამენტის გამოყენება ნებადართულია რეცეპტით ან აკრძალულია. ნიუ-იორკის შტატის კანონი დაიწერა იმის საპასუხოდ, რომ ბევრ აკრძალულ მედიკამენტს არადანიშნულებისამებრ იყენებდნენ. შესაბამისად, არ არსებობდა ეფექტური მექანიზმი იმისათვის, რომ გაეკონტროლებინათ რეცეპტების განმეორებით გამოწერა, ვადაგასული რეცეპტებით მედიკამენტების მიღება, ექიმების მიერ რამდენიმე მედიკამენტის ერთად დანიშვნა და სხვა. იმხანად, როცა სასამართლო პროცესი მიმდინარეობდა, ნიუ-იორკის შტატში ყოველთვიურად 100,000 პაციენტი იღებდა რეცეპტით მედიკამენტს. პროცესის მიმდინარეობის დროისათვის ცენტრალიზებულ სისტემაში ინფორმაციასთან დაიშვებოდა შტატის ჯანდაცვის დეპარტამენტის 17 თანამშრომელი. ამავე დროს 24 გამომძიებელს ჰქონდა სისტემაში მუშაობის ნებართვა იმისათვის, რომ გამოეძიებინათ მედიკამენტების არადანიშნულებისამებრ გამოყენების ფაქტები.

მოსარჩელეები დაობენ, რომ კანონი არღვევს მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. საქმეები პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შესახებ, როგორც წესი, მოიცავს ორ ელმენტს: პირველი, ინდივიდის ინტერესს, თავიდან აიცილოს პერსონალური ინფორმაციის გამჟღავნება და მეორე, ინტერესს, დამოუკიდებლად იქნეს მიღებული კონკრეტული გადაწყვეტილებები ინდივიდის მიერ. მოსარჩელეები დაობენ, რომ ამ საქმეში სახეზეა ორივე ინტერესის დარღვევა, რადგან ისინი, ვინც მეორე კატეგორიის მედიკამენტებს იყენებს, შიშობენ, რომ მათი პერსონალური ინფორმაცია გამჟღავნდება, რითაც საფრთხე ექმნება მათ რეპუტაციას, რაც შეეხება მეორე ინტერესს, მოსარჩელეები დაობენ, რომ თავისი რეპუტაციის შელახვის საფრთხის გამო პაციენტები არ იღებენ ექიმის დანიშნულ მედიკამენტებს, რაც მათ ხელს უშლის გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად მიღებაში.

მიუხედავად ამისა, სასამართლო თვლის, რომ სადავო კანონი საფრთხეს არ უქმნის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. პერსონალური ინფორმაციის გამჟღავნებას, შესაძლოა, ადგილი ჰქონდეს სამ შემთხვევაში: შტატის ჯანდაცვის დეპარტამენტის თანამშრომლების მიერ კანონის დარღვევისას, პაციენტის ან ექიმისათვის ბრალის წაყენების დროს იმ შემთხვევაში, როდესაც ჯანდაცვის დეპარტამენტის ინფორმაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მტკიცებულებად სასამართლო პროცესზე და გამოძიების ეტაპზე და მესამე, როდესაც ექიმი, აფთიაქარი ან პაციენტი საკუთარი სურვილით ამჟღავნებს ინფორმაციას.

მესამე შემთხვევა სასამართლოს მსჯელობის საგანს არ წარმოადგენს. რაც შეეხება პირველ ორ შემთხვევას, არც ერთი მათგანი არ წარმოადგენს ამ საქმეში სადავო კანონის გაბათილების საფუძველს. ორ შტატში, სადაც ამგვარი ცენტრალიზებული მონაცემთა ბაზის სისტემა არსებობს, რომლითაც იხელმძღვანელა ნიუ-იორკის საკანონმდებლო ორგანომ, არ ყოფილა ინფორმაციის ბოროტად გამოყენების მაგალითები. რაც შეეხება ამ ინფორმაციის სისხლისსამართლებრივი დევნისათვის გამოყენებას, ეს სავსებით ლოგიკურია და ამ კანონის მიღებამდეც არსებობდა ამგვარი შესაძლებლობა.

როგორც საქმიდან ჩანს, არ არსებობს პერსონალური ინფორმაციის ბოროტად გამოყენების მაგალითები. ამასთან, შტატს არ აუკრძალავს მეორე კატეგორიის მედიკამენტების გამოყენება, არც ის დაუწესებია, რომ პაციენტს და ექიმს სჭირდებოდეთ სახელმწიფო მოხელის ან რომელიმე დაწესებულების თანხმობა მის გამოყენებაზე. შესაბამისად, მედიკამენტის გამოყენების არჩევანი მთლიანად პაციენტისა და მისი ექიმის ხელშია.

სასამართლო თვლის, რომ პერსონალური ინფორმაციის ბოროტად გამოყენების საფრთხე და პაციენტის მიერ მეორე კატეგორიის მედიკამენტების გამოყენების არჩევანის შეზღუდვა არ არის საკმარისი საფუძველი შტატის კანონის გასაუქმებლად.

მიუხედავად ამისა, ჩვენ ვაცნობიერებთ საფრთხეს, რომელიც პერსონალური ინფორმაციის ამგვარ შეგროვებას ახლავს თან. სახელმწიფო ხშირად აგროვებს ამგვარ ინფორმაციას, თუმცა მისი გამოყენება ნამდვილად არ არღვევს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. უფრო მეტიც, ამ საქმეში ასეთი ფაქტები არ დასტურდება.

ოლქის სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმებულია.

________________________

1. ნიუ-იორკის შტატში მედიკამენტები/ნარკოტიკები კლასიფიცირებულია ხუთ კატეგორიად: პირველ კატეგორიაში შედის ისეთი ნარკოტიკები, რომლებსაც სამედიცინო დანიშნულება არ გააჩნიათ (ჰეროინი, ელ ეს დე, ექსტაზი, ჩაინა უაიტი და ასე შემდეგ), მეორე კატეგორიაში გაერთიანებულია მედიკამენტები, რომლებიც აკრძალულია, თუმცა მათი ექიმის მიერ დანიშვნა გარკვეულ შემთხვევებში შესაძლებელია (მეტადონი, კოკაინ მეტაბოლიტი, ეფედრინი, მეტამფეტამინი და სხვ.).

389 U. S. 347, 1967

ფაქტები

მოსარჩელე კატცი დამნაშავედ ცნეს კალიფორნიის სამხრეთი ოლქის სასამართლოში რვა ბრალდების გამო, მათ შორის ტელეფონის გამოყენებით აზარტული თამაშებისა და სანაძლეოების დადებისათვის. სასამართლო პროცესზე სახელმწიფო ბრალმდებელს ნება დართეს, ბრალდებულის პროტესტის მიუხედავად, წარმოედგინა მტკიცებულებები, რომლებიც მოპოვებულ იქნა კატცის სახლთან მდგარი ტელეფონის ჯიხურის კედელზე გარედან დამაგრებული მოსასმენი აპარატის მეშვეობით. საქმის განმხილველმა სასამართლომ უარყო კატცის შუამდგომლობა, რომლის თანახმადაც იგი დაობდა, რომ მტკიცებულებები მოპოვებულ იქნა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების დარღვევით. სასამართლომ განმარტა, რომ მეოთხე შესწორება არ დარღვეულა, რადგან იმ ადგილას, კერძოდ, ტელეფონის ჯიხურში, სადაც ბრალდებული იმყოფებოდა, არავინ შესულა. მოსასმენი აპარატი მასზე გარედან იყო მიმაგრებული.

კატცმა სარჩელი შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში შეიტანა, სადაც დაობდა, რომ მის მიმართ დაირღვა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება.¹

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს გადაწყვეტილება წარმოადგინა მოსამართლე სტიუარტმა.

მოსარჩელემ სასამართლოს წინაშე დააყენა ორი საკითხი: 1. არის თუ არა საზოგადოებრივი ტელეფონის ჯიხური კონსტიტუციით დაცული ადგილი და, შესაბამისად, ირღვევა თუ არა პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ასეთი ადგილიდან საუბრის მოსმენით? 2. აუცილებელია თუ არა კონსტიტუციით დაცულ ადგილში ფიზიკური შეღწევა იმისათვის, რათა ჩაითვალოს, რომ ჩხრეკა და ამოღება არღვევს შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას?

სასამართლო მხედველობაში არ იღებს მოსარჩელის მიერ საკითხების ამგვარ წარმოდგენას. კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება არ შეიძლება გაგებულ იქნეს, როგორც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის გარანტია შეერთებული შტატების კონსტიტუციაში. ეს შესწორება სახელმწიფოს ჩარევისაგან იცავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მხოლოდ რამდენიმე ასპექტს, თუმცა მისი დაცვის მექანიზმი უფრო შორს მიდის, რაც სულაც არ ეხება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას. სწორედ ამგვარი გაუგებრობის გამო მიანიჭეს მხარეებმა დიდი მნიშვნელობა საზოგადოებრივ ტელეფონის ჯიხურს. მოსარჩელე დაობს, რომ ეს კონსტიტუციით დაცული ადგილია, ხოლო მოპასუხე ამას უარყოფს. ამ საკითხის განხილვას სასამართლო არასწორი გზით მიჰყავს და წყვეტს მას საკითხის არსისაგან. მეოთხე შესწორება იცავს ინდივიდებს და არა ადგილებს. ის, რაც ინდივიდს თავის ოფისში ან სახლში აქვს საკუთარი სურვილით, საზოგადოებისათვის გამჟღავნებული არ არის და დაცულია მეოთხე შესწორებით, ხოლო ის, რასაც იგი პირად ინფორმაციად თვლის, მიუხედავად იმისა, საჯარო ადგილას არის ისინი თუ არა, შეიძლება დაცული იყოს მეოთხე შესწორებით.

სახელმწიფოს წარმომადგენლები დაობენ, რომ ბრალდებულ კატცის მიერ გამჭვირვალე მინისგან დამზადებული საზოგადოებრივი ტელეფონის ჯიხურის გამოყენება ტელეფონით საუბრებისთვის იგივეა, რაც ტელეფონის ჯიხურს გარეთ ყოფნა. თუმცა სასამართლო თვლის, რომ, როდესაც კატცი ტელეფონის ჯიხურში შედიოდა, მას სწორედ იმის იმედი ჰქონდა, რომ მის საუბარს ვერავინ მოისმენდა. როდესაც პირი საზოგადოებრივ ტელეფონის ჯიხურში შედის, იხდის ფულს და ტელეფონით საუბრობს, ის ელის, რომ მის ნალაპარაკევს მთელი მსოფლიო არ გაიგებს. კონსტიტუციის ვიწროდ ინტერპრეტირება ნიშნავს კერძო კომუნიკაციების სფეროში ტელეფონის, როგორც ინსტრუმენტის, მნიშვნელოვანი როლის იგნორირებას.

სახელმწიფო დაობს, რომ მისი აგენტების მიერ გამოყენებული ტექნოლოგიით ადგილი არ ჰქონია ტელეფონის ჯიხურში ფიზიკურ შეღწევას. მათ გამოიყენეს ისეთი მოწყობილობა, რომლითაც საუბრის მოსმენა შესაძლებელი იყო ჯიხურის კედელზე გარედან მიმაგრებული მცირე ზომის აპარატით. თუმცა ასეთი წინაპირობის არარსებობა ერთ დროს მეოთხე შესწორების დაცვას გამორიცხავდა, რადგან შესწორება ინდივიდს იცავდა ჩხრეკისა და ამოღებისგან რომელიც მატერიალურ ნივთებზე ხორციელდება. გადაწყვეტილებაში საქმეზე ოლმსტედი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ², სასამართლოს აზრი მკვეთრად გაიყო. დადგინდა, რომ მიყურადება ფიზიკური შეღწევის გარეშე არ არღვევდა მეოთხე შესწორებას. სასამართლო უარს ამბობს ასეთ ინტერპრეტაციაზე, რადგან თვლის, რომ მეოთხე შესწორება ვრცელდება არა მხოლოდ მატერიალური ნივთების ჩხრეკასა და ამოღებაზე, არამედ ხმისა და საუბრის ჩაწერაზეც. მეოთხე შესწორება იცავს ინდივიდებს და არა ადგილებს. ამრიგად, ნათელია, რომ მეოთხე შესწორება ვრცელდება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც არ დგინდება დაცულ ადგილას ფიზიკური შეღწევის ფაქტი. სასამართლო თვლის, რომ ოლმსტედისა და გოლდმენის საქმეების³ გადაწყვეტილებები არასწორად განმარტავს კონსტიტუციას. „ფიზიკური შეღწევის დოქტრინა“ (tresspass doctrine), რომელიც ამ საქმეებში განვითარდა, არ შეიძლება ჩაითვალოს სწორ ინტერპრეტაციად. შესაბამისად, სატელეფონო საუბრის მოსმენა ამ საქმეში ჩხრეკად და ამოღებად ითვლება. ხოლო იმ ფაქტს, რომ მოსასმენ აპარატს არ „გადაულახავს“ სატელეფონო ჯიხურის კედელი, კონსტიტუციური მნიშვნელობა არ გააჩნია.

სასამართლომ უნდა განიხილოს კიდევ შემდეგი საკითხი: არის თუ არა ამ საქმეში არსებული ჩხრეკა და ამოღება კონსტიტუციური? სახელმწიფოს წარმომადგენლები დაობენ, რომ აგენტებს არ ჩაუტარებაით მოსასმენი ოპერაცია იქამდე, ვიდრე არ დადგინდა, რომ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ კატცი საზოგადოებრივ ტელეფონს აზარტული თამაშების შესახებ ინფორმაციის გადასაცემად იყენებდა. თანაც, აგენტები ისმენდნენ დროის მხოლოდ იმ მონაკვეთებში, როდესაც ბრალდებული ტელეფონს იყენებდა. ამრიგად, სახელმწიფო დაობს, რომ სატელეფონო საუბრების მოსმენისას მას უფლებამოსილება ბოროტად არ გამოუყენებია.

ამასთან, სახელმწიფოს წარმომადგენლები დაობენ, რომ ოლმსტედის და გოლდმენის საქმეში, ისინი ეყრდნობოდნენ დადგენილ წესებს. მათ არ მიუმართავთ ფედერალური მოსამართლისათვის ჩხრეკისა და ამოღების სანქციის მისაღებად, რადგან, მანამდე დადგენილი წესების თანახმად, ტელეფონის მოსმენა არ განიხილებოდა ჩხრეკად და ამოღებად, რისთვისაც მოსამართლის სანქცია იქნებოდა საჭირო. უზენაეს სასამართლოს არასოდეს დაუდგენია, რომ უსანქციო ჩხრეკა და ამოღება კონსტიტუციურია, თუნდაც არსებობდეს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მოპოვებული იქნება გარკვეული მტკიცებულებები. ნებისმიერი ჩხრეკა და ამოღება მოსამართლის სანქციის გარეშე per se ანტიკონსტიტუციურია, გარდა ზუსტად დადგენილი გამონაკლისებისა, რომლებიც ამ საქმეში არ ყოფილა. სახელმწიფო არ დაობს, რომ ამ საქმეში ასეთი გამონაკლისი იყო, მაგრამ სახელმწიფოს წარმომადგენლები დაობენ, რომ ამას უნდა ეწოდოს ერთ-ერთი გამონაკლისი შემთხვევა, როდესაც სანქციის წინასწარ მოპოვება არ იყო საჭირო. ჩვენ სახელმწიფოს ამ საკითხში ვერ დავეთანხმებით. ტელეფონის მოსმენის სანქციის დაკანონება სრულიად დაუშვებელია, რადგან იგი ინდივიდებს არ უტოვებს არანაირ გარანტიას და პოლიციის დისკრეციის ქვეშ ტოვებს მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას.

გამომდინარე იქიდან, რომ ამ საქმეში ინდივიდს არ ჰქონდა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებით დადგენილი გარანტიები, სასამართლო ადგენს, რომ კონსტიტუცია დაირღვა, რის შედეგადაც ბრალდებული დამნაშავედ ცნეს.

სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმებულია.

______________________

1. ხალხის პიროვნული საცხოვრებელი ადგილის, მიმოწერის ხელშუხებელობის უფლება, უსაფუძვლი ჩხრეკით არ შეიძლება დაირღვეს.

2. Olmstead v. United States, 277 U.S. 438, 1928

3. Goldman v. United States US Supreme Court 316 US 129, 1942

385 U.S. 374 (1967)

ფაქტები

1952 წელს ფილადელფიაში ჯეიმს ჰილი და მისი ოჯახი საკუთარ სახლში სამმა პირმა მძევლად აიყვანა. ჰილების ოჯახის არც ერთი წევრი ამ დროს არ დაზარალებულა. მათ გასაოცრად კარგად ეპყრობოდნენ. როგორც ჯეიმს ჰილმა მოგვიანებით განაცხადა, ამ ინცინდენტის შესახებ ერთი წლის შემდეგ გამოვიდა წიგნი სათაურით „საშინელი საათები“, სადაც აღწერილი იყო ერთი ოჯახის მძევლად აყვანის ისტორია მამასა და ვაჟზე ძალადობის, ქალიშვილის მიმართ კი ვერბალური სექსუალური შეურაცხყოფის სცენების აღწერით. ამ წიგნის მიხედვით ბროდვეიზე შოუც დაიდგა, რომლის შესახებაც ჟურნალ Life-ში გამოქვეყნდა სტატია სათაურით „სპექტაკლი, რომელსაც სინამდვილეში მომხდარი დანაშაული უდევს საფუძვლად“, სტატიაში აღნიშნული იყო, რომ სპექტაკლში გადმოცემულია 1952 წელს ფილადელფიაში მომხდარი ამბები. სტატიას თან ახლდა ფილადელფიაში ჰილების საცხოვრებელი სახლის ფოტო. აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ ამ დროისთვის ჰოლივუდში უკვე იღებდნენ ფილმს, სადაც ჯეიმს ჰილის როლი ენტონი ჰოპკინსს, ხოლო მისი ვაჟისა - მიკი რურკს უნდა შეესრულებინათ.

სარჩელის შეტანის დროისათვის ჰილების ოჯახი კონექტიკუტში იყო გადასული საცხოვრებლად, რათა თავიდან აეცილებინათ პრესის ყურადღება. ჰილების ოჯახმა ჟურნალ Life-ში გამოქვეყნებული სტატიის გამო ნიუ-იორკის შტატის სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა მათი ოჯახის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევისა და მცდარი ფაქტების გავრცელების გამო.

ჰილების სარჩელი ნაფიცმა მსაჯულებმა დააკმაყოფილეს და ჟურნალის გამომცემელ კომპანია „ტაიმს“ 75 000 დოლარის გადახდა დააკისრეს. სააპელაციო სასამართლომ გადაწყვეტილება უცვლელი დატოვა, თუმცა ზიანის ასანაზღაურებელი თანხა 30 000 დოლარამდე შეამცირა. ჟურნალის მესაკუთრე კომპანია „ტაიმმა“ შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ „ნიუ-იორკ ტაიმსი“ სალივანის წინააღმდეგ¹ საქმის სტანდარტი უნდა გამოეყენებინათ („ბოროტი განზრახვის სტანდარტი“) და რომ მისი გამოუყენებლობით დაირღვა შეერთებული შტატების კონსტიტუციის პირველი შესწორება.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს მოსაზრება წარმოადგინა მოსამართლე ბრენანმა.

ამ სასამართლოს წინაშე დგას კითხვა: დაირღვა თუ არა ჟურნალის გამომცემლის კონსტიტუციით დაცული სიტყვისა და პრესის თავისუფლება ნიუ-იორკის კანონის გამოყენებით, რომლის თანახმადაც მოსარჩელეს ზიანის ანაზღაურება დაეკისრა, რადგანაც გამოაქვეყნა ინფორმაცია, რომ ბროდვეის ახალი სპექტაკლი ასახავდა მოპასუხისა და მისი ოჯახის მიერ გადატანილ ამბავს.

ნიუ-იორკის სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ამგვარი სტატიის გამოქვეყნება იკრძალება კანონით შტატის სამოქლაქო უფლებების შესახებ და არ ხვდება არანაირ გამონაკლისებში, რომლებიც ახალ ამბებს ეხება. სააპელაციო სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ ამ კანონის გამოყენებისათვის აუცილებელია დადგინდეს მნიშვნელოვანი შეცდომების არსებობა პუბლიკაციაში მოყვანილ ფაქტებში, თუმცა არ არის ნათელი, საჭიროა თუ არა ამ შეცდომების წინასწარ ცოდნის ან მათი განზრახ უგულებელყოფის ფაქტის დადგენა. საქმეში „ნიუ-იორკ ტაიმსი“ სალივანის წინააღმდეგ უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ შტატებს ეზღუდებათ უფლება, ზიანის ანაზღაურება დააკისრონ პირებს ოფიციალური პირების სასარგებლოდ, თუ არ დადგინდება ბოროტი განზრახვის არსებობა. მხოლოდ ფაქტობრივი შეცდომა ან ცილისმწამებლური განცხადება ოფიციალური პირის წინააღმდეგ - არც ერთი არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს ზიანის ანაზღაურებისათვის, თუ არ დადგინდება, რომ ასეთი განცხადება ბოროტი განზრახვით გაკეთდა. სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ შემთხვევაზე ეს სტანდარტი არ უნდა გავრცელდეს.

თუ ამით სააპელაციო სასამართლო იმას გულისხმობდა, რომ წინასწარი განზრახვა ან შეცდომის განზრახ უგულებელყოფის მტკიცება არ არის საჭირო კანონის გამოყენებისას, უზენაესი სასამართლო სააპელაციო სასამართლოს არ ეთანხმება. უზენაესი სასამართლო ადგენს, რომ პრესისა და სიტყვის თავისუფლების კონსტიტუციური გარანტიების თანახმად, გამოირიცხება ნიუ-იორკის შტატის სადავო კანონის გამოყენება მცდარი ფაქტების შემცველი პუბლიკაციების წინააღმდეგ, თუკი არ დადგინდება, რომ ასეთი მცდარი ფაქტების აღნიშვნა ბოროტი განზრახვით მოხდა.

მცდარი განცხადებები დემოკრატიულ საზოგადოებაში და დებატებში გარდაუვალია და ისინი დაცული უნდა იყოს, რათა, თავის მხრივ, გადასარჩენად სასუნთქი ჰაერი დავუტოვოთ გამოხატვის თავისუფლებას. ჩვენ პრესას მძიმე ტვირთს დავაკისრებთ, თუ დავავალებთ, რომ ახალი ამბების აღწერისას აუცილებელი უნდა იყოს ყოველი ასპექტის მკაცრი სიზუსტის დადგენა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ცილისმწამებლურ განცხადებასთან არ გვაქვს საქმე.

რადგან ნაფიც მსაჯულებს პირველი ინსტანციის სასამართლოში არ განუმარტეს ბოროტი განზრახვის დოქტრინა, გადაწყვეტილება გაუქმებულია და წინა ინსტანციის სასამართლოში უნდა დაბრუნდეს ხელახალი განხილვისათვის.

_________________________

1. NEW YORK TIMES CO. v. SULLIVAN, 376 US 254 (1964).

491 U.S. 254 (1989)

ფაქტები:

გაზეთმა „ფლორიდა სტარმა“ ამ საქმეში გაუპატიურების მსხვერპლის სახელი მოიპოვა სასამართლოს ჩანაწერებიდან, რომელიც ღია იყო საზოგადოებისთვის; ამ ფაქტზე თავის მოსაზრებაში დაჟინებით მიანიშნებდა მოსამართლე უატი. ერთ-ერთი მიზეზი, რომელიც კოქსის სამაუწყებლო კომპანიის საქმეში სასამართლომ გამოიყენა დაკისრებული ზიანის ანაზღაურების გასაუქმებლად, იყო პრესის მნიშვნელოვანი როლი სასამართლო პროცესების საზოგადოების სამსჯავროზე გამოტანაში და, ამასთანავე, მათი სამართლიანობის გარანტირებაში. ეს როლი პირდაპირ არ იგულისხმება იმ შემთხვევაში, თუ განსახილველი ინფორმაცია მომდინარეობს პოლიციის ჩანაწერებიდან, რომლებიც მომზადებული და გავრცელებულია იმ დროს, როდესაც, არათუ არ დაწყებულა სისხლის სამართლის შეჯიბრებითი პროცესი, არამედ ჯერ ეჭვმიტანილის ვინაობაც კი არ არის დადგენილი. ასე მოხდა მოცემულ შემთხვევაშიც.

აპელანტმა სადავო ინფორმაცია მიიღო ხელისუფლების ახალი ამბების გამოცემიდან, რაც ამტკიცებს, რომ პასუხისმგებლობის დაწესებას თვითცენზურა უნდა მოჰყოლოდა. ახალი ამბების გამოცემაზე დაყრდნობა გაზეთების მუშაობის დამკვიდრებული ტექნიკაა. ხელისუფლების მიერ გამოცემული ასეთი პუბლიკაცია ცენზურის გარეშე შეიძლება გადაეცეს მხოლოდ იმ ადრესატს, რომლის მიმართაც გავრცელება კანონიერად ჩაითვლება, მისგან კი ამ ინფორმაციის შემდგომი გავრცელებაა მოსალოდნელი.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს აზრით, ზიანის ანაზღაურების დაკისრება აპელანტისთვის, ბ.ჯ.ფ-ს სახელის გამოქვეყნების გამო, არღვევს კონსტიტუციის პირველ შესწორებას, თუმცა არა იმ მიზეზით, რომელზეც აპელანტი თავის მოთხოვნას აფუძნებს. მიუხედავად ამ საქმის დიდი მსგავსებისა კოქსის სამაუწყებლო კომპანიის საქმესთან, ამ შემთხვევაში, ეს უკანასკნელი არ შეიძლება ჩაითვალოს წარმმართველად. სასამართლო მიიჩნევს, რომ მგრძნობიარობის და ინტერესის მნიშვნელობის დაპირისპირება გამოიხატება შეზღუდულ პრინციპებზე დაფუძნებულ კონსტიტუციის პირველ შესწორებასა და პირადი საიდუმლოების უფლების დაცვას შორის შეჯახებაში, რომელიც იმაზე ფართოდ არ ვრცელდება, ვიდრე ეს ამ შემთხვევას შეესაბამება.

სასამართლოს აზრით, ამ საქმის ანალიზი, კონსტიტუციის პირველი შესწორების შეზღუდულ ინტერესთან მიმართებაში სათანადოდ მოხდა. ფაქტობრივად, ეს ის შემთხვევაა, რომელიც სასამართლომ დაწვრილებით ჩამოაყალიბა გამოცემაში „დეილი მეილი“ ადრე განხილულ საქმეთა შორის, რომლებშიც იყო სწორი პუბლიკაციისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების მცდელობა: „თუ გაზეთი კანონიერად მოიპოვებს სწორ ინფორმაციას საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხზე, სახელმწიფო თანამდებობის პირებს უფლება არა აქვთ, კონსტიტუციურად პასუხისმგებლობა დააწესონ ამ ინფორმაციის პუბლიკაციისთვის, თუ ეს სახელმწიფოს უზენაესი ინტერესებიდან არ გამომდინარეობს“. პრესის მიხედვით, ამ პრინციპით უზრუნველყოფილი სათანადო დაცვა გამყარებულია სამი სხვადასხვა მოსაზრებით მაინც; რა თქმა უნდა, ამას ემატება გავრცელებული “სიმართლის გავრცელებისას საზოგადოებრივი ინტერესი, რომელიც დაცულია კონსტიტუციით“, (კოქსის სამაუწყებლო კომპანიის საქმე). საქმეები, რომელსაც „დეილი მეილის“ სინთეზი ეფუძნებოდა, ამ მოსაზრებებს გამოხატავს.

1. ვინაიდან „დეილი მეილის“ ფორმულირებით დაცულია მხოლოდ ისეთი ინფორმაციის გამოქვეყნება, რომელიც გაზეთს „მოპოვებული [აქვს] კანონიერად“ (443 აშშ., 103), ხელისუფლება ინარჩუნებს იმ ინტერესების დაცვის მნიშვნელოვან საშუალებებს, რომლებსაც შეიძლება პუბლიკაცია შეეხოს. მათ შორისაა გაუპატიურების მსხვერპლის ანონიმურობის დაცვა. იმ ფარგლებში, რომელშიც დელიკატური ინფორმაცია პირად სფეროში რჩება, ხელისუფლებას გარკვეულ გარემოებებში შეუძლია აკრძალოს მისი მოპოვება მსხვერპლის თანხმობის გარეშე, ამასთან, წინ წამოსწიოს „დეილი მეილის“ პრინციპი ასეთი გზით მოპოვებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით. რადგან დელიკატური ინფორმაცია ხელისუფლების კონტროლს ექვემდებარება, მას უფრო მეტად ძალუძს, აღკვეთოს ან შეამციროს მისი გამოქვეყნებით გამოწვეული ზიანი. ხელისუფლებამ შეიძლება მოახდინოს გარკვეული ინფორმაციის კლასიფიცირება, დააწესოს და განახორციელოს პროცედურები, რომლებიც უზრუნველყოფს მის რედაქტირებულად გამოცემას და გაავრცელოს ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება ხელისუფლებაზე ან მის თანამდებობის პირებზე, როდესაც ხელისუფლების მიერ დელიკატური ინფორმაციის ბოროტად გამოყენებას მოჰყვება მისი გავრცელება. როდესაც ხელისუფლებას ინფორმაციას გაანდობენ, თითქმის ყოველთვის მოიძებნება სწორი ინფორმაციის პუბლიკაციისთვის გათვალისწინებულ სასჯელზე უფრო ნაკლებად მკაცრი საშუალებები, პირადი ფაქტების გავრცელებისგან დასაცავად.

2. მეორე მოსაზრებით, რომელიც „დეილი მეილის“ პრინციპს ამყარებს, პრესის პასუხისგებაში მიცემა იმ ინფორმაციის გავრცელებისთვის, რომელიც უკვე ცნობილია საზოგადოებისთვის, ნაკლებად ეხმაურება იმ ინტერესებს, რომელთა დასაცავადაც შტატი მოქმედებს. რა თქმა უნდა, ყოველთვის არ ხდება ისე, რომ პრესის მიერ კანონიერად მოპოვებული ინფორმაცია ცნობილი ან მისაწვდომი გახდეს სხვებისთვის. თუმცა, როდესაც გარკვეული ინფორმაცია ხელისუფლების მიერ საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომადაა ქცეული, სრულიად ანომალიური იქნებოდა, დასჯილიყო სხვა ვინმე, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც ინფორმაციის გამოქვეყნების წყაროს წარმოადგენენ. „დეილი მეილის“ ფორმულირების მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ გარკვეული ინფორმაცია ხელმისაწვდომი იყო საზოგადოებისთვის, სინამდვილეში იყო მხოლოდ რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც, პრესის მსგავსად, არსებითისაზოგადოებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, სხვა პირებსაც აეკრძალათ გამოცემის გაგრძელება. ოკლაჰომის გამომცემლობის საქმის ანალიზისას „დეილი მეილში“ აღნიშნულია, რომ, „როდესაც სწორი ინფორმაცია „საჯაროდ გამომზეურებული“ ან „საზოგადოების ხელში“ იყო, სასამართლოს აღარ შეეძლო კონსტიტუციურად შეეზღუდა მისი გავრცელება“ (443 აშშ, 103).

3. მესამე მოსაზრება შეეხება „მორიდებულობასა და თვითცენზურას“, რაც შეიძლება მოჰყვეს გარკვეული სწორი ინფორმაციის პუბლიკაციისთვის მედიის პასუხისგებაში მიცემას. კოქსის მაუწყებლობის საქმეში (496) კოქსის მაუწყებლობა გამოთქვამდა პრეტენზიას ზედმეტი წინააღმდეგობების გამო, ოფიციალური სასამართლო ჩანაწერების მეშვეობით ინფორმაციის საჯაროდ ქცევისთვის, თუმცა, მედიის ზედმეტი თვითშეზღუდვის საფრთხე ვრცელდება ხელისუფლების ცენზურის გარეშე სხვა ინფორმაციის გამოქვეყნებაზეც. საწინააღმდეგო წესი, რომელიც დაცვის გარეშე დატოვებდა მათ, ვინც დამოკიდებულია ხელისუფლების მიერ მითითებულ კანონიერებასა და გავრცელებაზე, მედიას დააკისრებდა ვალდებულებას, ანალიზი გაეკეთებინა ხელისუფლების საგაზეთო გამოცემების, რეპორტაჟებისა და განცხადებებისთვის, რათა ამოეღო პუბლიკაციიდან მასალა, რომლის კანონიერება სადავო იქნებოდა; ეს კი პრესას მძიმე ტვირთად დააწვებოდა.

მეორე საკითხია, რამდენად ემსახურება აპელანტისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება 794.03 მუხლის მიხედვით „სახელმწიფოს უზენაეს ინტერესებს“ („დეილი მეილი“, 443 აშშ, 103). აპელაციის მოპასუხე მხარე ამტკიცებს, რომ პუბლიკაციისთვის სასჯელის გამოყენების წესი ემსახურება სამ ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულ ინტერესს: სექსუალური ძალადობის მსხვერპლთა პირადი საიდუმლოების დაცვას; იმ მსხვერპლთა ფიზიკურ უსაფრთხოებას, რომლებზეც შეიძლება შური იძიონ, თუ მათი სახელები ცნობილი გახდება თავდამსხმელებისთვის; და ასეთი დანაშაულების მსხვერპლთა ხელშეწყობის მიზანს, რომ გამოაშკარავების შიშის გარეშე განაცხადონ ამ სამართალდარღვევების შესახებ. იმ დროს, როდესაც ყოველდღიურად ხდება გაუპატიურების შემთხვევები, უდავოდ ძალიან მნიშვნელოვან ინტერესებს ემსახურება ფლორიდის კანონმდებელთა აშკარა მცდელობა, დაიცვან ეს ინტერესები ისეთი სისხლის სამართლის სტატუტის მიღებით, რომელიც კრძალავს მსხვერპლის ვინაობის ასეთ გამჟღავნებას. შესაბამისად, დაუშვებელია იმ შესაძლებლობის გამორიცხვა, რომ შესაბამის შემთხვევაში სამოქალაქო სანქციების დაწესება გაუპატიურების მსხვერპლის სახელის პუბლიკაციისთვის, შეიძლება იმდენად აუცილებელი იყოს ამ ინტერესთა დასაცავად, რომ „დეილი მეილის“ სტანდარტებიც კი დააკმაყოფილოს. თუმცა, სამი დამოუკიდებელი მიზეზის გამო, პუბლიკაციისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება ამ საქმეში წარმოჩენილი გარემოებების არსებობისას ძალიან მკაცრი საშუალებაა ამ ინტერესთა დასაცავად და სასამართლოს დასარწმუნებლად, რომ არსებობს „საჭიროება“ „დეილი მეილის“ ფორმულირების მნიშვნელობით, რათა ფლორიდამ გადადგას ეს უკიდურესი ნაბიჯი.

1) პირველი არგუმენტი შეეხება საშუალებას, რომლითაც აპელანტმა მოიპოვა სადავო საიდენტიფიკაციო ინფორმაცია. როდესაც ხელისუფლება თვითონ აწვდის მედიას ინფორმაციას, სავარაუდოა, რომ ინფორმაციის გავრცელებისგან დასაცავად, ხელისუფლებას ჰქონდა, მაგრამ ვერ გამოიყენა სწორი პუბლიკაციისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებაზე ბევრად უფრო შეზღუდული საშუალებები. როდესაც ხელისუფლება ვერ ახერხებს საკუთარი თავის კონტროლს, ინფორმაციის გავრცელებისას, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაში მოხდა, კოქსის მაუწყებლობის, ოკლაჰომის გამომცემლობისა და ლენდმარკ კომიუნიკეიშენის საქმეებიდან აშკარა ხდება, რომ პრესისთვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრება მისი თანამდევი პუბლიკაციისთვის, ნაკლებად შეიძლება ჩაითვალოს ანონიმურობის დასაცავ სწორ საშუალებად.

„2) მეორე პრობლემა, რომელიც უკავშირდება ფლორიდის მიერ პუბლიკაციისთვის პასუხისმგებლობის დაწესებას, არის გაუფრთხილებლობის სტანდარტი, რომელიც შეეხება სამოქალაქო სარჩელის საფუძველს 794.03 მუხლიდან გამომდინარე. პირად საიდუმლოებაში ჩარევის საერთოსამართლებრივ დანაშაულთან დაკავშირებული სარჩელებისაგან განსხვავებით, 794.03 მუხლზე დაფუძნებული სარჩელები არ მოითხოვს საქმეების მიხედვით იმის კვლევას, იქნებოდა თუ არა პირის პირადი ცხოვრების შესახებ ფაქტის გამჟღავნება საღად მოაზროვნე ადამიანისთვის შეურაცხმყოფელი. პირიქით, სასამართლოების მიერ მიღებული გაუფრთხილებლობის თეორიის მიხედვით, პასუხისმგებლობა ავტომატურად მომდინარეობს პუბლიკაციიდან.

3) 794.03-ე მუხლის შინაარსი, ერთი შეხედვით, იწვევს სერიოზულ ეჭვებს იმის თაობაზე, ფლორიდა ნამდვილად ცდილობს თუ არა ამ სტატუტით სამსახურის გაწევას მნიშვნელოვანი ინტერესისთვის, რომელსაც აპელაციის მოპასუხე მხარე მტკიცებისათვის იყენებს. ფლორიდის სტატუტის 794.03 მუხლი კრძალავს საიდენტიფიკაციო ინფორმაციის პუბლიკაციას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის „მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებაში“ მოხვდება, თუმცა ამ ტერმინის დეფინიციას სტატუტი არ იძლევა. 794.03 მუხლი არ კრძალავს სექსუალური ძალადობის მსხვერპლთა ვინაობის სხვა საშუალებებით გამჟღავნებას. ასევე არაფერია ნათქვამი იმ პირის შესახებ, რომელიც ბოროტი განზრახვით ამჟღავნებს გაუპატიურების მსხვერპლის ვინაობას, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ინფორმაციის მიწოდებამ მსხვერპლის მეზობლებისთვის ან თანამშრომლებისთვის, შეიძლება ისეთივე გამანადგურებელი შედეგი გამოიწვიოს, როგორიც მისი სახელის უამრავი უცხო პირისთვის გამჟღავნებამ.

ეს დადგენილება შეზღუდულია. სასამართლო არ ადგენს, რომ სწორი ინფორმაციის გამოქვეყნება ავტომატურად არის დაცული კონსტიტუციით და არც იმას ადგენს, რომ არ არსებობს პირადი საიდუმლოების სფერო, რომლის ფარგლებშიც შტატმა შეიძლება დაიცვას პირი პრესის ჩარევისგან; სასამართლო არც იმაზე მიუთითებს, რომ შტატს არასოდეს შეუძლია დააწესოს პასუხისმგებლობა სქესობრივი დანაშაულის მსხვერპლის სახელის გამოქვეყნებისთვის. სასამართლო მხოლოდ ადგენს, რომ, როდესაც გაზეთი აქვეყნებს კანონიერი გზით მოპოვებულ სწორ ინფორმაციას, პასუხისმგებლობის დაკისრება, თუ ეს საერთოდ განხორციელდება, შეიძლება იყოს კანონიერი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს გამომდინარეობს შტატის უზენაესი ინტერესიდან. ამ საქმეში არსებული ფაქტებიდან გამომდინარე, ასეთი ინტერესი არ არის სრულყოფილად დაცული 794.03 მუხლის მიხედვით აპელანტისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებისას.

ფაქტები

ეს საქმე შეეხება პირადი საიდუმლოს ხელმყოფი სამართალდარღვევის ისეთ სახესთან, რომელსაც ჯორჯიაში „საჯაროდ გამჟღავნების სამართალდარღვევა“ უწოდეს და რასაც მოსარჩელე ასაჩივრებს. მისი სარჩელი უკავშირდება უფლებას, იყოს დაცული პირადი საქმეების არასასურველი საჯაროობისგან, რაც ნამდვილად შეურაცხმყოფელია ადამიანისთვის. ამ საქმეში პირადი საიდუმლოების უფლება სიტყვისა და პრესის კონსტიტუციურ თავისუფლებებს უპირისპირდება.

მედია საშუალება ამტკიცებს, რომ დაუშვებელია, პრესას დაეკისროს სისხლის სამართლის ან სამოქალაქო პასუხისმგებლობა ისეთი ინფორმაციის გამოქვეყნების გამო, რომელიც არც ყალბია და არც არაზუსტი, მიუხედავად იმისა, რამდენად საზიანოა ეს ინფორმაცია ადამიანის რეპუტაციისათვის, ან რამდენად შელახავს მის პირად გრძნობებს.

ამ საუკუნეში ძლიერი მხარდაჭერა ჰქონდა ე.წ. პირადი ცხოვრების საიდუმლოების უფლებას. პირადი საიდუმლოების უფლება ახალი არ არის არც ჯორჯიის სამართალწარმოებისთვის, რომელმაც გარკვეული ფორმით ეს უფლება ადრეც განიხილა გადაწყვეტილების გამოტანისას საქმეზე პავესიჩი ახალი ინგლისის სიცოცხლის დაზღვევის კომპანიის წინააღმდეგ 1905 წელს.

ეს მნიშვნელოვანი მანდატია პირადი საიდუმლოების უფლების დაცვის თვალსაზრისით, თუმცა ამ საქმეში არ განიხილება ამ უფლების ხელმყოფი ქმედება, რაც ვინმეს სახელის ან ფოტოსურათის მითვისებას, პირად სფეროში ფიზიკურ ან სხვაგვარ არსებით ჩარევას და პირადი ინფორმაციის გამოქვეყნებას გულისხმობს. ასეთ საქმეებში შესაძლოა ინფორმაცია იყოს ყალბი, თუმცა არა აუცილებლად დიფამაციური.

პირად საიდუმლოებასა და პრესის თავისუფლებასთან დაკავშირებული კოლიზიების შემთხვევაში ორივე მხარის ინტერესები საზოგადოებაში გაბატონებულ შეხედულებებსა და ტრადიციებში იღებს სათავეს. საკითხის უფრო ფართო ჭრილში განხილვას - შესაძლებელია თუ არა ისეთი სწორი ინფორმაციის შემცველი პუბლიკაციები ოდესმე დაექვემდებაროს სამოქალაქო ან სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას პირადი ცხოვრების არასასურველი საჯაროობისაგან დაცვის მიზნით, სჯობს, ყურადღება გამახვილდეს პრესისა და პირადი საიდუმლოების უფრო კონკრეტულ ურთიერთგადაკვეთაზე. ამ შემთხვევაში უნდა გაირკვეს, აქვს თუ არა შტატს უფლება, დააწესოს სანქციები გაუპატიურების მსხვერპლის ვინაობის, ანუ იმ ინფორმაციის სწორად გამოქვეყნებისთვის, რომელიც სასამართლოს ჩანაწერებიდანაა მოპოვებული. სასამართლო ჩანაწერები კეთდება საჯარო ბრალდებასთან დაკავშირებით და საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომია. სასამართლოს მიაჩნია, რომ შტატს ამის უფლება არა აქვს.

საზოგადოება, სადაც, როგორც წესი, ყოველ ადამიანს შეზღუდული დრო და რესურსები აქვს ხელისუფლების მოქმედებებისათვის თვალყურის სადევნებლად, ძირითადად პრესას ეყრდნობა, რათა ხელისუფლების საქმიანობის შესახებ შეიტყოს. უდიდესი პასუხისმგებლობა ეკისრება ახალი ამბების მედიას, რომელმაც სრულად და სწორად უნდა გააშუქოს ხელისუფლებაში მიმდინარე პროცესები. მედიისათვის კი ხელისუფლების საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის ძირითადი წყარო საზოგადოებისთვის ღია დოკუმენტები და ჩანაწერებია.

სასამართლო პროცესზე მოპასუხე მხარემ განაცხადა, რომ მისი პირადი საიდუმლოების უფლება პრესის საქმიანობის შედეგად შეილახა, როცა ინფორმაცია მისი ქალიშვილის გაუპატიურების შესახებ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გავრცელდა. სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, მისგან გამომდინარე ბრალდებები და სასამართლო პროცესი, რომელიც ამ ბრალდებებს მოჰყვება, იმ ტიპის მოვლენებს განეკუთვნება, რომლებიც საზოგადოების ლეგიტიმური ინტერესის საგანია და პრესის მოვალეობაა მათ შესახებ ინფორმაციის გავრცელება.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლომ განაცხადა, რომ ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი კანონი პირადი საიდუმლოების ხელმყოფი მართლსაწინააღმდეგო ქმედების შესახებ აღიარებს პრესის პრივილეგიას გაავრცელოს ამომწურავი ინფორმაცია სასამართლო პროცესებზე განვითარებული მოვლენების შესახებ.

სამართალდარღვევათა ხელახალი დადგენის საცდელი პროექტი №13 პირადი საიდუმლოების ხელმყოფ სამართალდარღვევას ოთხ ნაწილად ყოფს; პირადი ცხოვრების შესახებ არასასურველ პუბლიკაციასთან დაკავშირებით 652დ მუხლის კომენტარში ნათქვამია: „პასუხისმგებლობის საკითხი არ დაისმება, თუ დასაცავმა პირმა მოსარჩელის შესახებ გამოაქვეყნა ისეთი ინფორმაცია, რომელიც ისედაც უკვე ცნობილია საზოგადოებისთვის. ამრიგად, პასუხისმგებლობის საკითხი არ დგება მოსარჩელის ცხოვრების შესახებ ისეთი ფაქტების გამოქვეყნებისთვის, რომლებიც საზოგადოებრივი განსჯის საგანს წარმოადგენს“. ამ პროექტის მიხედვით საჯარო განხილვის საგნის შინაარსის გამოქვეყნებას უბრალოდ არ შეეხება ამ სახის პირადი საიდუმლოების დამცავი მექანიზმები.

ამრიგად, პირადი საიდუმლოების ხელყოფის შესახებ ძირითადი კანონიც კი აღიარებს, რომ პირადი საიდუმლოების ინტერესი მცირდება, როდესაც განხილული ინფორმაცია უკვე საზოგადოების განსჯის საგნად არის ქცეული. დასკვნა უცვლელია იმ შემთხვევაშიც, თუ საკითხს კონსტიტუციის პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებებისა და პრესის მიმართ საზოგადოების აქტიური ინტერესის ფონზე განვიხილავთ. ჯორჯიის სარჩელის საფუძვლიდან (რომელიც პირადი საიდუმლოების ხელყოფას ეხება, რაც გაუპატიურების მსხვერპლის სახელის საზოგადოებისთვის გამჟღავნებაში გამოიხატა) გამომდინარე, დაწესებულია სანქციები პუბლიკაციის შინაარსისთვის და არა მოქმედების ან სიტყვიერი და არასიტყვიერი ელემენტების კომბინაციისთვის, რომელიც სხვაგვარად შეიძლება რეგულირებას ან აკრძალვას დაექვემდებაროს.

ინფორმაციის განთავსებისას საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომ ადგილას სასამართლოს ოფიციალურ ჩანაწერებში, სავარაუდოა, რომ შტატმა საზოგადოებრივი ინტერესის დაკმაყოფილებაც დაუშვას. სასამართლო იძულებულია, აირჩიოს კურსი, რომელიც საჯარო ჩანაწერებს ხელმისაწვდომს გახდის მედიისათვის, მაგრამ აკრძალავს პუბლიკაციას, თუ ის შეურაცხმყოფელი იქნება საღად მოაზროვნე ადამიანის გრძნობებისთვის. ასეთი წესი ძალიან გაართულებს მედიისთვის მოქალაქეთა ინფორმირებას, თუმცა ეს კანონიერი იქნება. ეს წესი ხელს შეუწყობს თვითცენზურას და გამოიწვევს ბევრი ისეთი პუბლიკაციის შეზღუდვას, რომელიც სხვა შემთხვევაში გამოქვეყნდებოდა. კონსტიტუციის პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებები არ დაუშვებს პრესის პასუხისგებაში მიცემას იმ ნამდვილი ინფორმაციის შემცველი პუბლიკაციისთვის, რომელიც სასამართლოს ოფიციალურ, საჯარო ჩანაწერებზე დაყრდნობით გამოქვეყნდა. თუ საჭირო იქნება პირადი საიდუმლოების ინტერესების სასამართლოს მეშვეობით დაცვა, მაშინ შტატებმა უნდა მიმართონ შესაბამის ზომებს, რომ თავიდან აიცილონ საჯარო დოკუმენტაციის ან პირადი ინფორმაციის სხვაგვარი გამჟღავნება. პოლიტიკურმა ინსტიტუტებმა უნდა შეადარონ ინფორმაციის მიღების პირადული ინტერესები საზოგადოებრივ და პრესის ინტერესებთან. როგორც კი ინფორმაცია საჯარო სასამართლო დოკუმენტებში აისახება, პრესას აღარ შეიძლება აეკრძალოს მისი გამოქვეყნება. ამ შემთხვევაშიც უნდა დავეყრდნოთ იმ პირთა განსჯას, რომლებიც წყვეტენ, თუ რა უნდა გამოქვეყნდეს და რა გავიდეს ეთერში.

აპელანტ უასელის ტელერეპორტაჟი სასამართლო პროცესის მსვლელობისას გაკეთებულ ჩანაწერებს ემყარებოდა. ხოლო მსხვერპლის სახელი ჟურნალისტმა საბრალდებო დოკუმენტებიდან გაიგო, რომლებიც პროცესზე გამოცხადებული შესვენების დროს გამოითხოვა. მოპასუხე არ ამტკიცებდა, რომ სახელი არასათანადო გზით იყო მოპოვებული, ან ეს არ იყო საზოგადოებისთვის ღია, ოფიციალური სასამართლო დოკუმენტი. ამ სიტუაციაში კონსტიტუციის პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებებით უზრუნველყოფილი პრესის თავისუფლების დაცვა უკრძალავს ჯორჯიის შტატს აპელანტის პასუხისგებაში მიცემას მის მიერ მომზადებული ტელერეპორტაჟის გამო.

433 U.S. 425 (1977)

ფაქტები:

მას შემდეგ, რაც მოსარჩელე ნიქსონი შეერთებული შტატების პრეზიდენტის თანამდებობიდან გადადგა, მან მოპასუხესთან გააფორმა ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც, მოპასუხე ნიქსონის კალიფორნიის რეზიდენციასთან ახლოს უზრუნველყოფდა საპრეზიდენტო მასალების (დაახლოებით 42 მილიონი გვერდისა და 880 აუდიოჩანაწერის) შენახვას, რაც მისი თანამდებობაზე ყოფნისას დაგროვდა.

ხელშეკრულების პირობების თანახმად, არც ერთ მხარეს არ ჰქონდა უფლება მეორის თანხმობის გარეშე შესულიყო საცავში. ნიქსონს სამი წლის განმავლობაში არ ჰქონდა უფლება, საცავიდან გაეტანა მასალების ორიგინალები, მაგრამ მას შეეძლო ასლების გადაღება და მათი საცავიდან გატანა მოპასუხის თანხმობით. ხელშეკრულების გაფორმებიდან სამი წლის შემდეგ ნიქსონს უფლება ჰქონდა საცავიდან გაეტანა ნებისმიერი მასალა, აუდიოჩანაწერების გარდა. მათი საცავიდან გატანა ნიქსონს ეკრძალებოდა ხუთი წლის განმავლობაში, მაგრამ შეეძლო ასლების გაკეთება მოპასუხესთან შეთანხმებით. ხუთი წლის გასვლის შემდეგ მოპასუხე ვალდებული იყო გაენადგურებინა აუდიოჩანაწერების ის ნაწილი, რომელზეც ნიქსონი მიუთითებდა, ხოლო ყველა დანარჩენი ან ათი წლის შემდეგ უნდა განადგურებულიყო, ან ნიქსონის სიკვდილის შემდეგ - იმის მიხედვით, რა უფრო ადრე მოხდებოდა.

მას შემდეგ, რაც ამ შეთანხმების დადების შესახებ ცნობილი გახდა საზოგადოებისათვის, შეერთებული შტატების კონგრესში შეიტანეს კანონპროექტი, რომელიც მიზნად ისახავდა ამგვარი შეთანხმებების გაუქმებას. სამი თვის შემდეგ კონგრესმა მიიღო საპრეზიდენტო ჩანაწერებისა და მასალების დაცვის აქტი, რომელსაც პრეზიდენტმა ფორდმა მოაწერა ხელი. აქტის თანახმად, მოპასუხე ვალდებული იყო, ჩაებარებინა მოსარჩელის მასალები, დაეშვა სამთავრობო არქივის თანამშრომლები მათ შესამოწმებლად, რათა ნიქსონისთვის დაებრუნებინათ პირადი მასალები, ხოლო ისტორიული მნიშვნელობის მასალები დაცული ყოფილიყო და ხელმისაწვდომი გამხდარიყო როგორც საზოგადოებისათვის, ასევე სამართალწარმოების დროს გამოსაყენებლად.

იმავე დღეს, როდესაც აქტი ძალაში შევიდა, ექს-პრეზიდენტმა ნიქსონმა სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ აქტი ანტიკონსტიტუციურია შემდეგი საფუძვლების გამო: 1. აქტი არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს; 2. აქტი არღვევს პრეზიდენტის პრივილეგიის უფლებებს; 3. აქტი არღვევს ნიქსონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლებას; 4. აქტი არღვევს ნიქსონის უფლებებს, რომლებიც პირველი შესწორებითაა დაცული (კერძოდ, გაერთიანების თავისუფლებას). ექს-პრეზიდენტი ნიქსონი სასამართლოსგან ითხოვდა საპრეზიდენტო ჩანაწერებისა და მასალების დაცვის აქტის გაუქმებას. სააპელაციო სასამართლომ მხარი არ დაუჭირა ნიქსონის სარჩელს და საბოლოოდ საჩივარი შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში შევიდა.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება:¹

სასამართლოს წინაშე მოსარჩელე ნიქსონი აღიარებს, რომ მას შემდეგ, რაც იგი აქტიურ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩაება, მან ნებაყოფლობით თქვა უარი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების ნაწილზე. თუმცა იგი დაობს, რომ მას ნაწილობრივ მაინც აქვს ამ უფლების დაცვის მოთხოვნის უფლება. ოლქის სასამართლომ ნიქსონის პირადი ცხოვრების დაცვის არგუმენტი მხოლოდ სახელმწიფო არქივის მიერ მისი დოკუმენტების შემოწმების ჭრილში განიხილა, რადგან საზოგადოებისათვის დოკუმენტების ღიაობის საკითხი კვლავ დაურეგულირებელია, რადგან, აქტის თანახმად, მიღებულ უნდა იქნეს სპეციალური წესები. შესაბამისად, სასამართლომ საზოგადოების დაშვების კომპონენტის განხილვა ნაადრევად მიიჩნია.

ოლქის სასამართლომ ნიქსონის არგუმენტი დაუსაბუთებლად მიიჩნია. სასამართლომ დაადგინა, რომ მასალების მცირე ნაწილი შეიძლება პირადი ხასიათისა ყოფილიყო. დანარჩენი კი მისი პრეზიდენტობის დროს შექმნილი დოკუმეტები გახლდათ, რომლებისკენაც უდიდესი საზოგადოებრივი ინტერესი იყო მიმართული. დაარქივების პროცესის კანონიერების გადაწყვეტისას უმნიშვნელოვანესი საკითხი მისი გონივრულობა გახლავთ - რამდენად არსებობს ბალანსი ნიქსონის პირადი ცხოვრების დაცვის უფლებასა და საზოგადოებრივ ინტერესს შორის, შეიტყოს ექს-პრეზიდენტის ოფიციალური ფუნქციების განხორციელებისა და სხვა მრავალი დეტალის შესახებ, რომელიც მის პრეზიდენტობას უკავშირდება. ოლქის სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო აქტი გახლავთ გონივრული პასუხი ისეთ პრობლემურ საკითხზე, როგორიცაა პირადი და საჯარო დოკუმენტების, ჩანაწერებისა და საუბრების აღრევა, უმეტესწილად საჯარო დოკუმენტებში. აქტით დადგენილი დაარქივების წესი მინიმალურად იჭრება პირის პირად ცხოვრებაში და ადეკვატურად იცავს, როგორც ინდივიდის, ასევე სახელმწიფო ინტერესებს.

უზენაესი სასამართლო ეთანხმება ოლქის სასამართლოს, რომ ამ საქმეში ნიქსონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა არ დარღვეულა. პირადი ცხოვრების დაცვის ერთ-ერთი განმარტება ასე ჟღერს: „ინდივიდის ინტერესი, არ დაუშვას მისი პირადი საქმეების საჯაროდ გამომზეურება“². სასამართლო ეთანხმება ბატონ ნიქსონს, რომ საჯარო ფიგურები გარკვეულწილად მაინც სარგებლობენ პირადი ცხოვრების დაცვის უფლებით, მათ შორის პრეზიდენტებიც. მაგალითად, როდესაც პრეზიდენტები საპრეზიდენტო ბიბლიოთეკებს აფუძნებენ თანამდებობის დატოვების შემდეგ, მათ უფლება აქვთ პირადი დოკუმენტები ამ ბიბლიოთეკაში არ შეიტანონ, ასევე საიდუმლოდ დაიტოვონ თავისი ოჯახის ფინანსური დოკუმენტებიც. ერთი შეხედვით, ზემოაღნიშნული მოსარჩელეს უფლებას აძლევს, ჰქონდეს დაცვის გონივრული მოლოდინი, თუმცა ამ საქმეში აუცილებელია, რომ პირადი ცხოვრების უფლება იმ საჯარო ინტერესის ფონზე განვიხილოთ, რაც ექსპრეზიდენტის საქმიანობასთან დაკავშირებით არსებობს საზოგადოებაში.

უზენაეს სასამართლოს ადრე რამდენიმე გადაწყვეტილებაში გარკვეულ დოკუმენტებთან დაკავშირებით უღიარებია პირადი ცხოვრების დაცვის უფლება³, მაგრამ ამ საქმეში კვლავ სხვაგვარი გარემოებები გვაქვს: სახელმწიფო მიზნად არ ისახავს დიდი ხნით დაიტოვოს ნიქსონის პირადი დოკუმენტები. აქტის თანახმად, ისინი ექს-პრეზიდენტს გადაეცემა. ამასთან, ნიქსონის სარჩელი პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებით მხოლოდ იმ მცირე რაოდენობის მასალებს და დოკუმენტებს ეხება, რომლებიც მართლაც პირადი ხასიათისაა, მაგალითად, მისი პირადი მიმოწერა მეუღლესთან, ქალიშვილებთან, ადვოკატებთან, თავის სულიერ მოძღვართან, ახლო მეგობრებთან, პირად დიეტოლოგთან და ექიმებთან, ასევე მისი მეუღლის პირადი ფაილები. ეს ყველაფერი ძალიან მცირე ნაწილია იმისა, რაც მოპასუხის საცავშია დაცული და შერეულია საჯარო დოკუმენტებთან.

მიუხედავად ამისა, დოკუმენტების სიმცირე არ წარმოადგენს ერთადერთ საფუძველს, რომ ბატონი ნიქსონის სარჩელი უარყოფილ იქნეს. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მოსარჩელის უფლებები ჯეროვნად იქნეს დაცული დაარქივების პროცესში. ბატონი ნიქსონი დამატებით დაობს, რომ აქტის თანახმად, დოკუმენტების დაარქივება ძალიან ფართოდ მიმართული ჩხრეკის სანქციის ტოლია. იგი დაობს, რომ ასეთი ჩხრეკა ეწინააღმდეგება შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას, რომელიც მოქალაქეებს იცავს უკანონო და თვითნებური ჩხრეკისა და ამოღებისაგან. მოსარჩელე ეყრდნობა გადაწყვეტილებას საქმეზე სტენფორდი ტეხასის წინააღმდეგ⁴, სადაც სასამართლომ უკანონოდ ცნო ჩხრეკის სანქცია. სტენფორდი უკანონო კომუნისტურ საქმიანობაში იყო ეჭვმიტანილი და პოლიციამ მოიპოვა სანქცია მისი პირადი დოკუმენტებისა და წიგნების ჩხრეკისათვის. ჩხრეკის დროს პოლიციამ ამოიღო მარქსის, სარტრის, თეოდორ დრეიპერისა და ჰიუგო ბლეკის წიგნები. მოგვიანებით სასამართლომ ჩხრეკა უკანონოდ ცნო. მოსარჩელის მიერ ამ საქმეზე დაყრდნობა სწორი არ არის. ჩხრეკა სტენფორდის საქმეში და სახელმწიფო არქივის წარმომადგენლების მიერ ნიქსონის დოკუმენტების შემოწმება ანალოგიური ქმედება არ არის. სტენფორდის საქმეში ამოღებული დოკუმენტებიდან თითქმის არც ერთი არ გახლდათ ისეთი, რომლისკენაც საზოგადოებრივი ყურადღება ან სახელმწიფო ინტერესი იყო მიმართული. ამ საქმეში განსხვავებული გარემოებები გვაქვს: პირველი, მოსარჩელეც ეთანხმება სასამართლოს იმაში, რომ სადავო დოკუმენტებში უმეტესობა ისეთი დოკუმენტია, რომლის მიმართაც საზოგადოებას ლეგიტიმური ინტერესი აქვს. მეორე, სადავო აქტით გათვალისწინებულია პროცედურა, რომლითაც ნიქსონს თავისი პირადი დოკუმენტები დაუბრუნდება. მესამე, სტენფორდის საქმისაგან განსხვავებით, აქ ადგილი არა აქვს ჩხრეკას სისხლისსამართლებრივი დანაშაულის გამოძიების მიზნით. შემოწმებას ერთადერთი მიზანი აქვს, რომ გამოაცალკევოს ნიქსონის პირადი დოკუმენტები ისტორიული და საჯარო დოკუმენტებისგან, რათა ისინი ჯეროვნად იქნეს შენახული და დაცული და საზოგადოებას მათი გაცნობის საშუალება მიეცეს.

ამრიგად, მოსარჩელეს ლეგიტიმური ინტერესი აქვს, როდესაც დაობს თავისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვაზე, თუმცა აქტის კონსტიტუციურობის საკითხი სასამართლომ უნდა განიხილოს შემდეგი საკითხების ფონზე: 1. პირად ცხოვრებაში ჩარევის მინიმალური ფარგლები (აქტის თანახმად), 2. მოსარჩელის, როგორც საჯარო ფიგურის სტატუსი, 3. მისი პირადი ცხოვრების დაცვის უფლების არარსებობა დოკუმენტების უმეტესობასთან დაკავშირებით, 4. საჯარო ინტერესი ყოფილი პრეზიდენტის მასალებისა და დოკუმენტების მიმართ, 5.პირადი დოკუმენტების გამოცალკევების შეუძლებლობა მთელი დოკუმენტების შემოწმების გარეშე.

უზენაესი სასამართლო ყოველივე ამას მხედველობაში იღებს, მაგრამ ეთანხმება ოლქის სასამართლოს, რომ ნიქსონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლების მოთხოვნა უსაფუძვლოა.

_______________________

1. გადაწყვეტილების ქართულ თარგმანში განხილულია მხოლოდ ის ნაწილი, რომელიც ნიქსონის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უფლებას ეხება.

2. Whalen v. Roe,429 U.S. 589, 599 (1977)

3. უალეინი როუს წინაღმდეგ

4. Stanford v. Texas, 379 U.S. 476 (1965)

529 U.S. 603 (1999)

ფაქტები:

მოსარჩელეების ვაჟის დაპატიმრების სანქციის აღსრულებისას პოლიციამ მოსარჩელეების საცხოვრებელ სახლში მიიწვია მედიის წარმომადგენლები, მათ შორის გაზეთ „ვაშინგტონ პოსტის“ ჟურნალისტები. სასამართლოს სანქციაში არაფერი იყო ნახსენები იმის შესახებ, რომ დაპატიმრებას შეიძლება მედიის წარმომადგენლები დასწრებოდნენ. მოსარჩელეების სახლში შესვლისას პოლიციამ აღმოაჩინა, რომ მათი ვაჟი სახლში არ იყო. ამასობაში მედიის წარმომადგენლებმა გადაიღეს ფოტოები, თუმცა სანქციის აღსრულებაში მონაწილეობა არ მიუღიათ. გადაღებული ფოტო - მასალა არ გამოქვეყნებულა.

მიუხედავად ამისა, მოსარჩელეებმა სარჩელი შეიტანეს პირადად პოლიციის ოფიცრების წინააღმდეგ და მოითხოვდნენ ზიანის ანაზღაურებას, რადგან, მათი მტკიცებით, დაირღვა შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება. ოლქის სასამართლომ მოპასუხეებს უარი უთხრა კვალიფიციური პრივილეგიით¹ დაცვაზე. სააპელაციო სასამართლო არ დაეთანხმა ოლქის სასამართლოს, უარი თქვა, რომ დაედგინა მეოთხე შესწორების დარღვევა პოლიციელების მიერ, თუმცა აღნიშნა, რომ ვერ დადგინდა, თუ რომელი უფლება დაირღვა და პოლიციელებზე კვალიფიციური პრივილეგიის დაცვა გაავრცელა. მოსარჩელეებმა საქმე შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრეს.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სახელმწიფო მოხელეები, რომლებსაც თავისი ფუნქციების განხორციელებისას დისკრეციული მოქმედების საშუალება აქვთ, როგორც წესი, კვალიფიციური პრივილეგიით სარგებლობენ. ამით ისინი დაცულნი არიან სამოქალაქო სარჩელებისაგან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც დადგინდება, რომ მათი ქმედებით დაირღვა სხვა პირების უფლებები, რომლის შესახებაც უნდა სცოდნოდა გონიერ (საშუალო) ადამიანს.² როდესაც სასამართლო პირისათვის კვალიფიციური პრივილეგიის მინიჭების საკითხს წყვეტს, აუცილებელია დადგინდეს, არსებობს თუ არა მოსარჩელის კონსტიტუციური უფლების დარღვევის ფაქტი, და თუ ეს ასეა, შემდგომ გაირკვეს, „ნათლად არის თუ არა სადავო უფლება აღიარებული დარღვევის დროისათვის“³.

1604 წელს ინგლისის ერთ-ერთმა სასამართლომ ჩვენთვის კარგად ნაცნობი გამოთქმა გამოიყენა: „ნებისმიერი ადამიანისათვის მისი საკუთარი სახლი ციხესიმაგრეა ძალადობისა და ზიანისაგან თავის დასაცავადაც და დასასვენებლადაც“.⁴ ისევე, როგორც ინგლისურ პრეცედენტულ სამართალში, ამერიკულ სამართალშიც დამკვიდრდა ეს რამდენიმე საუკუნის წინანდელი გამოთქმა. მეოთხე შესწორება სწორედ ამ დოქტრინაზეა აგებული და იცავს საცხოვრებელი სახლის ხელშეუხებლობასა და შეუვალობას თვითნებური და უკანონო ქმედებებისგან.

უდავოა, რომ პოლიციის მიერ სასამართლოს ბრძანების აღსრულებისას მედიის ან ნებისმიერი სხვა მესამე პირის საცხოვრებელ სახლში შეყვანა, როდესაც მათი იქ ყოფნა არანაირად არ ეხმარება პოლიციას ბრძანების აღსრულებაში, არღვევს მესაკუთრის მეოთხე შესწორებით დადგენილ უფლებებს. პოლიციელს აქვს უფლება, რომ სასამართლოს ბრძანების საფუძველზე შევიდეს საცხოვრებელ სახლში და დააპატიმროს ის პირი, რომელიც ბრძანებაშია მითითებული. ეს უფლება მას არ აძლევს დამატებით უფლებას, რომ სახლში შეიპატიჟოს სხვა პირები, მათ შორის მედიის წარმომადგენლები. კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება ნათლად ადგენს, რომ პოლიციის ქმედებები სანქციის აღსრულებისას სანქციის მიზნებს უნდა შეესაბამებოდეს.⁵ ასევე უდავოა, რომ მოსარჩელეების სახლში ჟურნალისტების ყოფნა არ უკავშირდებოდა სანქციის მიზნებს და არ ემსახურებოდა მის კანონიერ აღსრულებას. ამ საქმეში არ არსებობს საფუძვლები, როდესაც მესამე პირების ადგილზე ყოფნა გამართლებული იქნებოდა. სასამართლომ დაადგინა, რომ, როდესაც პოლიცია მოპარული ნივთების ამოსაღებად შედის საცხოვრებელ სახლში და მესამე პირები მიჰყავს ამ ნივთების ამოსაცნობად, იგი სრულიად კანონიერად იქცევა.⁶

მოპასუხე პოლიციელები დაობენ, რომ მედიის წარმომადგენლების, ამ შემთხვევაში „ვაშინგტონ პოსტის“ ჟურნალისტების, დასწრება ლეგიტიმურ მიზნებს ემსახურებოდა. სასამართლო არ ეთანხმება მოპასუხეებს, რომ ლეგიტიმური მიზნები, რომლებიც მედიის დასწრებით მიიღწევა და როგორიცაა სახელმწიფოს მიერ დანაშაულის აღმოსაფხვრელად მიღებული ზომების საჯაროობა, პოლიციის მიერ კანონდარღვევების მინიმუმამდე დაყვანა, სამართალდამცავების საქმიანობის შესახებ ზუსტი ინფორმაციის მიწოდება საზოგადოებისათვის და თავად ეჭვმიტანილის დაცვა, გადაწონის ინდივიდის პირადი ცხოვრების დაცვის უფლებას. ყოველივე ზემოხსენებული მნიშვნელოვანია, მაგრამ არ ამართლებს პოლიციის მიერ პრესის დასწრებას სანქციის აღსრულებისას. სასამართლო ადგენს, რომ პოლიციის მიერ პრესის ან სხვა მესამე პირების დასწრება სანქციის აღსრულებისას არღვევს შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას, თუ ეს პირები პირდაპირ და ცალსახად არ უწევენ პოლიციას დახმარებას სანქციის აღსრულებაში.

ამის შემდეგ სასამართლო განიხილავს, თუ რამდენად იყო აღიარებული სადავო უფლება დარღვევის დროისათვის. უფლების აღიარება ნიშნავს იმას, რომ სადავო უფლების ჩარჩოები და საზღვრები იმდენად ნათლად უნდა იყოს დადგენილი, რომ საშუალო ადამიანმა უნდა შეძლოს იმის განსაზღვრა, რომ ის თავისი ქმედებით არღვევს რომელიმე უფლებას. არ არის აუცილებელი, რომ სასამართლოს მიერ ამგვარი ქმედება უკვე ჩათვლილი იყოს უკანონოდ, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონის საფუძველზე პირისათვის ნათელი იყოს თავისი ქმედების უკანონობა.⁷ იმ დროისათვის, როდესაც საქმეში მოყვანილი ამბები ხდებოდა, პოლიციელის მიერ დაპატიმრებისას მედიის მიყვანა და მისი აზრი, რომ ეს კანონიერი ქმედებაა, არ უნდა ყოფილიყო არაგონივრული. მედიის მიერ პოლიციის საქმიანობის ზუსტი გაშუქება მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესია. მეოთხე შესწორებიდან არც ის ჩანს ნათლად, რომ ასეთი ქმედება უკანონოა. იმ დროისათვის შტატის კანონმდებლობა არ იყო იმგვარად განვითარებული, რომ ასეთი ქმედება პოლიციას უკანონოდ ჩაეთვალა.

სასამართლო ადგენს, რომ სასამართლო ბრძანების აღსრულებისას საცხოვრებელ სახლში პოლიციასთან ერთად მედიის დასწრება არღვევს მეოთხე შესწორებას, მაგრამ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, გამომდინარე იქიდან, რომ შტატის კანონმდებლობა პირდაპირ არ ადგენს ასეთ აკრძალვას და შესაბამის უფლებას, პოლიციელები დაცულნი არიან კვალიფიციური პრივილეგიით.

_________________________

1. კანონით დადგენილი პასუხისმგებლობისგან პირის ნაწილობრივ ან პირობით გათავისუფლება.

2. Harlow v. Fitzgerald, 457 U.S. 800, 818 (1982).

3. Conn v. Gabbert, 526 U.S. 286 (1999)

4. Semayne's Case, 77 Eng. Rep. 194, 5 Co. Rep. 91a, 91b, 195 (K. B.). In his Commentaries

on the Laws of England

5. Arizona v. Hicks, 480 U.S. 321, 325 (1987). Maryland v. Garrison, 480 U.S. 79, 87 (1987)

6. Entick v. Carrington, 19 How. St. Tr. 1029, 1067 (K. B. 1765)

7. Anderson v. Creighton, 483 U.S. 635, 639 (1987);

113F2d (2d circ. 1940)

ფაქტები:

უილიამ ჯეიმს სიდისი ოდესღაც საჯარო ფიგურა იყო. საზოგადოება მისგან დიდ საქმეებს და სერიოზულ ნაბიჯებს მოელოდა. 1910 წლისათვის მის მიმართ პრესას ლეგიტიმური ინტერესი ჰქონდა მისთვის დამახასიათებელი გარკვეული ექსტრავაგანტულობისა და გამორჩეულობის გამო. თუმცა სასამართლომ განაცხადა, რომ მისთვის პრესის დაინტერესების მოტივებს ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ ჰქონდა.

ამჟამად სიდისი პოლიტიკოსი, საჯარო მმართველი ან სახელმწიფო მოხელე არ არის. იმ შემთხვევაშიც კი, სიდისი საჯარო ფიგურა რომ ყოფილიყო, უორენისა და ბრანდეისის აზრით, გამჟღავნებული პირადი ინფორმაცია შეიცავდა ფაქტებს, რომელთა „საზოგადოებრივი განხილვისგან დაფარვის უფლება ყოველ ადამიანს აქვს“.

თუმცა, ამგვარი მოსაზრების საპირისპიროდ, სასამართლომ ჩათვალა, რომ დაუშვებელი იყო პრესაში პირადი ცხოვრების დეტალების გაშუქების აკრძალვაზე აბსოლუტური იმუნიტეტის დაწესება. სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ საზოგადოების ინტერესი, იყოს ინფორმირებული, პირადი ცხოვრების საიდუმლოების დაცვაზე ინდივიდის ინტერესზე მნიშვნელოვანია. უორენსა და ბრანდეისს ამ საქმეში საჯარო პირებისათვის ნიღბის ჩამოშორება სურდათ. სასამართლო უფრო შორს წავიდა, „სულ მცირე - აღნიშნა მან - ჩვენ ვუშვებთ იმ საჯარო პირის „პირადი ცხოვრების“ უფლების შეზღუდვას, რომელმაც „საჯარო ფიგურის“ სტატუსს მიაღწია“.

შეერთებული შტატების მეორე სააპელაციო ოლქის
სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლომ ჩათვალა, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სიდისი საზოგადოების ყურადღების ცენტრში აღმოჩნდებოდა, მის გამორჩეულ პიროვნულ თვისებებს და საზოგადოებრივ მიღწევებს შესაძლოა ამგვარი ყურადღება დასაშვები გაეხადა. ნიუ-იორკში დაბეჭდილმა სტატიამ გაახმაურა უცნაური პიროვნების ცხოვრების დეტალები, რომელიც მყისიერად მოექცა საზოგადოებრივი ინტერესისა და ყურადღების ცენტრში.

უორენი და ბრანდეისი სრულად აცნობიერებდნენ, რომ პირადი საიდუმლოების დაცვის ინტერესი აუცილებლად მოვიდოდა კონფლიქტში საზოგადოების უფლებასთან ინფორმაციის მიღებაზე. მათ მიაჩნიათ, რომ ისეთმა საჯარო ფიგურამ, როგორიცაა ოფიციალური თანამდებობის პირი, საკუთარ საზოგადოებრივ მდგომარეობას უნდა შესწიროს პირადი ცხოვრების საიდუმლოება და პირადი ცხოვრების ნაწილი საჯარო განხილვისა და შესწავლის საგნად აქციოს. თუმცა, საჯარო პირებიც კი არ არიან ვალდებულნი, ბოლომდე „გაშიშვლდნენ“.

სასამართლოს ამ საქმეში არ განუხილავს საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად დაექვემდებარება სრულ დაცვას გამოქვეყნებული მასალები. პირადი ცხოვრების საიდუმლოება და მისი გამჟღავნება, შესაძლოა, იმდენად ინტიმური და უნებართვო იყოს მსხვერპლის პოზიციიდან გამომდინარე, რომ შეურაცხყოფა საზოგადოების გრძნობებსაც მიაყენოს. მაგრამ, როდესაც ფოკუსში მოქცეულია საჯარო დეტალები, სინამდვილესთან შესაბამისი კომენტარები პირის ჩაცმულობაზე, გამოსვლებზე, ჩვევებსა და სხვა დეტალებზე, როგორც წესი, ზემოთ აღნიშნული ზღვარის გადალახვა არ ხდება.

სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, მეზობლებისა და საჯარო ფიგურების წარუმატებლობა ყოველთვის არის საზოგადოებრივი ინტერესისა და დისკუსიების საგანი.

სასამართლომ დაასკვნა, რომ საზოგადოებრივი განწყობის გათვალისწინებით, უგუნურება იქნებოდა ამგვარი ინფორმაციის გაზეთებში, წიგნებსა და ჟურნალებში გამოქვეყნების აკრძალვა სასამართლოს ძალით.

533 U.S. 27 2001

ფაქტები:

მას შემდეგ, რაც ფედერალურ აგენტებს ეჭვი გაუჩნდათ, რომ დენი კაილოს საკუთარ სახლში მარიხუანა მოჰყავდა, მათ გამოიყენეს სპეციალური ხელსაწყო (thermal imaging device), რათა დაედგინათ სითბოს გამოყოფის სიმძლავრე სამსართულიან სახლში, სადაც ერთ-ერთ ბინაში დენი კაილო ცხოვრობდა. ხელსაწყოს მეშვეობით მიღებული ინფორმაცია გრაფიკულად გამოისახება, სადაც ბინები, საიდანაც სითბო არ გამოიყოფა, თეთრად აღინიშნება, საიდანაც მძლავრი სითბო გამოიყოფა - შავად, ხოლო საშუალო სითბოს გამოყოფის შემთხვევაში - რუხ ფერად.

ამ ინფორმაციის შედეგად დადგინდა, რომ კაილოს სახლის ერთ-ერთი კედლიდან და ჭერიდან დიდი ოდენობის სითბო გამოიყოფოდა. ამ ინფორმაციისა და ოპერატიული ინფორმაციის შედეგად სასამართლომ ბრალდების მხარის მოთხოვნით გასცა ჩხრეკის ბრძანება, რის შედეგადაც კაილოს სახლში 100 ძირი მარიხუანა აღმოაჩინეს. ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების არაკანონიერებაზე წარუმატებელი დავის შემდეგ დენი კაილომ პირობითი საპროცესო შეთანხმება¹ (Conditional Plea Agreement) დადო და შემდგომ ინსტანციებში მტკიცებულებების მოპოვების კანონიერებაზე დავა განაგრძო. საქმე შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლომდე მივიდა.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს გადაწყვეტილება წარმოადგინა მოსამართლე სკალიამ. ამ საქმეში სასამართლოს წინაშე დგას კითხვა: არის თუ არა ქუჩიდან სპეციალური ხელსაწყოთი ბინიდან გამოყოფილი სითბოს ოდენობის გაზომვა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების მიზნებისათვის ჩხრეკა?

მეოთხე შესწორების ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპი ისაა, რომ ინდივიდს შეუძლია განმარტოვდეს საკუთარ სახლში და თავისუფალი იყოს სახელმწიფოს დაუპატიჟებელი შეჭრისაგან. რამდენიმე გამონაკლისი გარემოების გარდა, ნებისმიერი ჩხრეკა, რომელიც სასამართლოს სანქციის გარეშე ტარდება, ანტიკონსტიტუციურია. თუმცა, მეორე მხრივ, კითხვას, ადგილი ჰქონდა თუ არა ჩხრეკას საერთოდ ამ შემთხვევაში, სასამართლომ არ უნდა უპასუხოს. მაგალითად, სახლის გარედან თვალთვალის შემთხვევაში პასუხი ნათელი იყო, რადგან მეოცე საუკუნემდე მეოთხე შესწორების ფუნდამენტი ფიზიკური შეღწევის ფაქტი გახლდათ. მაგრამ ბოლო დროს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ფიზიკური შეჭრა პირის საკუთრებაში მეოთხე შესწორების დარღვევის დადგენისათვის აუცილებელი არ არის.

იმის გადასაწყვეტად, არის თუ არა სახეზე ჩხრეკა, სასამართლომ დაადგინა სტანდარტი საქმით კატცი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ.² როგორც მოსამართლე ჰარლანი თავის განსხვავებულ აზრში აღნიშნავს, მეოთხე შესწორებით დადგენილ ჩხრეკას ადგილი აქვს, როდესაც სახელმწიფო არღვევს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის სუბიექტურ მოლოდინს, რომელსაც საზოგადოება გონივრულად მიიჩნევს. ამ გადაწყვეტილების შემდეგ უზენაესმა სასამართლომ არაერთხელ დაადგინა, რომ მეოთხე შესწორებით დადგენილ ჩხრეკას ადგილი აქვს მხოლოდ მაშინ, როდესაც პირს გონივრული მოლოდინი აქვს, რომ მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა დაცულია და როდესაც ეს მოლოდინი გონივრულად მიიჩნევა საზოგადოების მიერ.

სისულელე იქნებოდა გვეთქვა, რომ ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის ხარისხი არ შეცვლილა. წინამდებარე ფაქტები ცხადყოფს, რომ საქმე გვაქვს ისეთ შემთხვევასთან, როდესაც საცხოვრებელი სახლის ისეთი ადგილები და დეტალები ხდება საჯაროდ სანახავი, რაც ადრე წარმოუდგენელი იყო. სწორედ ეს ამოცანა დგას სასამართლოს წინაშე, რომ დადგინდეს, თუ სად გადის საზღვარი ადამიანის პირადი ცხოვრების სფეროსთან თანამედროვე ტექნოლოგიისათვის.

მოპასუხე, სახელმწიფოს წარმომადგენელი, სასამართლოს წინაშე დაობს, რომ სადავო ხელსაწყოს გამოყენება კონსტიტუციურია, რადგან იგი ადგენს მხოლოდ სითბოს გამოყოფის ხარისხს სახლის კედლებისა და სახურავის გარეთ, რადგან სახელმწიფო თვლის, რომ დიდი განსხვავებაა „სახლის გარეთ“ და „მის კედლებს მიღმა“ ინფორმაციის მოპოვებას შორის. ასეთი მექანიკური ინტერპრეტაცია სასამართლომ უკვე უარყო საქმეში კატცი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ, სადაც გამოყენებული მიკროფონი მხოლოდ ტელეფონის ჯიხურს გარეთ გამოსულ ხმას იჭერდა, და განაცხადა, რომ ასეთი ქმედება ანტიკონსტიტუციური ჩხრეკაა. იმ შემთხვევაში, თუ ამ პრინციპს გვერდს ავუვლით, მაშინ ინდივიდის პირად ცხოვრებას თანამედროვე ტექნოლოგიებს შევწირავთ, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ ამ საქმეში გამოყენებული ხელსაწყო შედარებით მარტივია, მხედველობაში უნდა მივიღოთ მომავალში განვითარებული ტექნოლოგიების მოსალოდნელი სირთულე და შესაძლებლობები, გააკონტროლოს ინდივიდის ქმედებები თავის საკუთარ სახლში.

სახელმწიფო ასევე დაობს, რომ ამ ხელსაწყოს გამოყენების შედეგად არ ვლინდება „სახლის შიგნით მიმდინარე კერძო ქმედებები“ და იშველიებს გადაწყვეტილებას საქმეზე Dow Chemical,³ სადაც კონსტიტუციურად იქნა მიჩნეული კომპანიის ოფისისთვის ჰაერიდან დამონტაჟებული მოწყობილობით გადაღებული ფოტოები, რადგან ისინი „ინტიმურ დეტალებს“ არ ამჟღავნებდა. სასამართლოსთვის მიუღებელია ეს არგუმენტი, რადგან ზემოხსენებულ საქმეში საქმე გვქონდა კერძო კომპანიის ოფისთან, ამ საქმეში კი - საცხოვრებელ სახლთან, რომლის დაცვის ხარისხიც უფრო მაღალია, ვიდრე ოფისისა. სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებით აღიარებულია, რომ სახლში ყველა დეტალი ინტიმურია, რადგან საცხოვრებელი სახლი გარეშე თვალისა და ყურისაგან დაცულია. შესაბამისად, ინტიმური დეტალია ისიც, თუ რა ოდენობის სითბოს იყენებს ბატონი კაილო თავისი ბინის გასათბობად.

შესაბამისად, როდესაც სახელმწფო იყენებს ტექნოლოგიას, რომელსაც ზოგადი გამოყენება არ გააჩნია, იმისათვის, რომ დაადგინოს პირადი ცხოვრების ისეთი დეტალები, რომლებიც მანამდე ფიზიკური შეჭრის გარეშე უცნობი იქნებოდა, ფაქტია, რომ ჩხრეკასთან გვაქვს საქმე. სადავო ჩხრეკა კი მოსამართლის სანქციის გარეშე წარმოებდა და, შესაბამისად, ანტიკონსტიტუციურია.

რადგან სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო ხელსაწყოს გამოყენება უკანონო ჩხრეკაა, საქმე დაუბრუნა ოლქის სასამართლოს ხელახლა განსახილველად, იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ხელსაწყოთი მოპოვებული მტკიცებულებების გამოყენება დაუშვებელია. ოლქის სასამართლო ვალდებულია გადაწყვიტოს, არსებობს თუ არა დასაბუთებული ეჭვი ჩხრეკის სანქციის გასაცემად იმ მტკიცებულებების გარეშე, რომლებიც სასამართლომ უკანონოდ ცნო, ხოლო თუ არ არსებობს, მაშინ არის თუ არა სხვა მტკიცებულება, რომელიც გაამაგრებდა ბატონი კაილოს წინააღმდეგ ბრალდებას.

გადაწყვეტილება გაუქმებულია და საქმე დაბრუნებულია ხელახლა განსახილველად.

_______________________

1. პირობითი საპროცესო შეთანხმება - საპროცესო შეთანხმება, რომლის შემთხვევაშიც ბრალდებული უფლებას იტოვებს, გაასაჩივროს მის წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულებების კანონიერება.

2. იხ. გვ. 76

3. Dow Chemical Co. v. United States, 476 US 227, 1986

122 S. Ct 2559 2002

ფაქტები:

ოკლაჰომის შტატის ტეკუმეშის ოლქის სკოლის საბჭოს მიერ მიღებული აქტით დადგინდა, რომ გაეტარებინათ მოსწავლეთა მიერ ნარკოტიკების მოხმარების შემოწმების პოლიტიკა, რომლის მიხედვითაც საშუალო სკოლის ყოველი მოსწავლე ვალდებული იყო ჩაებარებინა შარდი ანალიზისათვის, რათა სკოლის სპორტულ თუ სხვა აქტივობებში მონაწილეობის უფლება მიეღო. სკოლის მოსწავლეთა მშობლებმა სარჩელი შეიტანეს სასამართლოში, სადაც დაობდნენ, რომ ზემოაღნიშნული აქტი არღვევს კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას. მეათე სააპელაციო ოლქის სასამართლომ იხელმძღვანელა საქმით ვერნონიის სკოლის საბჭო აქტონის წინააღმდეგ,¹ სადაც კონსტიტუციურად იქნა მიჩნეული დასაბუთებული ეჭვის გარეშე სპორტსმენ მოსწავლეთა ნარკოტიკებზე შემოწმება, დააკმაყოფილა სარჩელი და აღნიშნა, რომ აქტი არღვევდა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას, რადგან მოპასუხემ ვერ დაამტკიცა, რომ სკოლაში იდგა ნარკოტიკების გამოყენების პრობლემა, რაც საჭიროა მასობრივი ნარკოტიკული ტესტების ჩატარებისათვის.

მეათე სააპელაციო ოლქის გადაწყვეტილება შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრეს.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს მოსაზრება წარმოადგინა მოსამართლე ტომასმა.

როგორც ცნობილია, კონსტიტუციური ჩხრეკის შემთხვევაში აუცილებელია „გონივრულობის“ და, შესაბამისად, გონივრული/დასაბუთებული ეჭვის არსებობა, თუმცა ეს ორივე კონცეფცია მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი ჩხრეკისათვის გამოიყენება და, როგორც ამ სასამართლოს გადაწყვეტილებებიდან ჩანს, არ ვრცელდება ადმინისტრაციულ ჩხრეკებზე, რასთანაც აქ გვაქვს საქმე. სკოლის შემთხვევაში დასაბუთებული ეჭვის არსებობა ჩხრეკისათვის არ არის აუცილებელი, რადგან იგი უსაფუძვლოდ შეუშლიდა ხელს სკოლაში სასწავლო პროცესისა და წესრიგის შენარჩუნებას.

სასამართლო ასევე ადგენს, რომ მოსწავლეებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შეზღუდული მოლოდინი აქვთ. მოსარჩელეები დაობენ, რომ განსხვავებით ვერნონიის საქმისგან, სადაც ამგვარი შემოწმებები კონსტიტუციურად იქნა ცნობილი სპორტსმენი მოსწავლეებისათვის, ძირითადად იმ არგუმენტით, რომ მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ისედაც შეზღუდულია, რადგან ხშირად უწევთ სხვა პირების თანხლებით გახდა და შხაპის მიღება. ამ საქმეში შემოწმებები ეხებათ იმ მოსწავლეებსაც, რომლებიც სპორტულ აქტივობებში არ იღებენ მონაწილეობას. შესაბამისად, მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მოლოდინი უფრო მაღალია. სასამართლო ადგენს, რომ ასეთი განსხვავება არ ყოფილა მთავარი ვერნონიის საქმეში გადაწყვეტილების მიღებისას და მთავარი არგუმენტი სკოლაში წესრიგის შენარჩუნება და მოსწავლეთა ჯანმრთელობის დაცვა გახლდათ. სასამართლო თვლის, რომ მოსწავლეთა სხვადასხვა კლუბს სხვადასხვა წესები აქვს. ზოგი წესი ითვალისწინებს სკოლის ტერიტორიის გარეთ მოგზაურობას, სხვა პირების თანდასწრებით ტანსაცმლის გამოცვლას, რაც ასევე ამცირებს არასპორტსმენ მოსწავლეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მოლოდინს.

ამასთან, სასამართლო მხედველობაში იღებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში ჩარევის ხარისხს და ადგენს, რომ იგი ამ საქმეში მინიმალურია. მის დასადგენად საჭიროა განვიხილოთ პროცედურა, რომლითაც ხდება შარდის ჩაბარება. სკოლის საბჭოს მიერ მიღებული აქტის თანახმად, მასწავლებელი დგას საპირფარეშოს გარეთ და უსმენს მხოლოდ ხმას, რათა დარწმუნდეს, რომ შარდით მანიპულირება არ ხდება. ანალიზის შედეგები კონფიდენციალურია და ინახება სკოლაში სტუდენტის პირადი საქმისგან განცალკევებით. ასევე აკრძალულია მისი სამართალდამცავებისათვის გადაცემა და იგი მხოლოდ სკოლის პერსონალისთვის შეიძლება გახდეს ცნობილი, ისიც მათი მხრიდან კონფიდენციალურობის დაცვის გარანტიით. ანალიზის შედეგები ასევე არანაირად არ აისახება მოსწავლის აკადემიურ მოსწრებაზე და არ იწვევს დისციპლინარულ სასჯელებს. ამას მხოლოდ ის მიზანი აქვს, რომ ნარკოტიკების მომხმარებელი მოსწავლეები სასკოლო კლუბებიდან გარიცხონ.

დაბოლოს, მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს ინტერესის აღნიშვნა ამ საქმეში. სადავო აქტის მიზანია სკოლაში მოსწავლეთა უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვა, რაც მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესია. სკოლის საბჭომ ასევე წარმოადგინა სარწმუნო მტკიცებულებები, რომლითაც დგინდება მოსწავლეების მიერ ნარკოტიკების მოხმარების ფაქტები. წარმოდგენილი იქნა მასწავლებელთა ჩვენებები, რომლებსაც არაერთხელ უნახავთ მოსწავლეები ნარკოტიკის ზემოქმედების ქვეშ და მოუსმენიათ ლაპარაკი ნარკოტიკების გამოყენებაზე. პოლიციამ ასევე აღმოაჩინა ნარკოტიკები ერთ-ერთი კლუბის წევრი მოსწავლის ავტომობილში. ამ ფაქტების გამო საზოგადოება ხშირად მოუწოდებდა სკოლის საბჭოს, მიეღო ზომები ამ ვითარების გამო. თუმცა მოსწავლეთა მშობლები დაობენ, რომ ეს მტკიცებულებები საკმარისი არ არის ასეთი შემოწმების ჩასატარებლად - სასამართლო ადგენს, რომ არ არის საჭირო უტყუარი მტკიცებულებების არსებობა ამგვარი შემოწმების პროგრამების დასაწყებად სკოლებში. სკოლაში ნარკოტიკების აღმოფხვრის ინტერესი საკმარისი საფუძველია იმისათვის, რომ ამგვარი პროგრამები არსებობდეს. შესაბამისად, სასამართლო თვლის, რომ ამ საქმეში სამედიცინო შემოწმების გამოყენება იმ მოსწავლეთა მიმართ, რომლებსაც სასკოლო კლუბების წევრობა სურთ სავსებით კონსტიტუციური იყო.

მეათე სააპელაციო ოლქის გადაწყვეტილება გაუქმებულია.

_____________________

1. VERNONIA SCHOOL DISTRICT v. WAYNE ACTON, SUPREME COURT OF THE UNITED STATES, 515 U.S. 646, June 26, 1995,

531 U.S. 32 (2000)

ფაქტები:

1998 წლის აგვისტოში ქალაქ ინდიანაპოლისის პოლიციამ დაიწყო გზებზე საკონტროლო პუნქტების დაწესება, რომელთა ძირითადი მიზანი იყო ნასვამი მძღოლებისა და ნარკოტიკების გამოვლენა. პროგრამის მიხედვით ასეთ საკონტროლო პუნქტებზე მანქანებს აჩერებდნენ, პოლიცია ამოწმებდა მძღოლის მართვის მოწმობას, ზედაპირულად ათვალიერებდა მანქანის სალონს და ნარკოტიკების აღმოჩენისათვის სპეციალურად გაწვრთნილი ძაღლი გარს უვლიდა მანქანას. ამის შემდეგ, მხოლოდ მძღოლის თანხმობით ან დასაბუთებული ეჭვის წარმოშობის შემთხვევაში, ეძლეოდათ პოლიციელებს დეტალური ჩხრეკის უფლება. შედეგად, შეამოწმეს 1161 მანქანა, მათგან 104 პირი დააპატიმრეს, აქედან 49 პირი დააპატიმრეს ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების გამო, ხოლო დანარჩენები ადმინისტრაციული გადაცდომისათვის. ჯეიმს ედმონდმა და ჯეოლს პალმერმა, რომლებიც ასეთ საკონტროლო პუნქტზე გააჩერეს, სარჩელით მიმართეს სასამართლოს, სადაც დაობდნენ, რომ ისინი დასაბუთებული ეჭვის გარეშე გააჩერეს და გაჩხრიკეს. შესაბამისად, დაირღვა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება. ინდიანის სამხრეთ ოლქის სასამართლომ სარჩელი წარმოებაში არ მიიღო, რადგან წინასწარ გადაწყვეტილებაში დაადგინა, რომ საკონტროლო პუნქტების დაწესება კონსტიტუციური იყო. ოლქის სააპელაციო სასამართლომ გააუქმა წინა ინსტანციის გადაწყვეტილება და საკონტროლო პუნქტების დაწესება ანტი-კონსტიტუციურად გამოაცხადა.

ინდიანაპოლისის ქალაქის პოლიციამ უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა გადაწყვეტილება.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს მოსაზრება წარმოადგინა მოსამართლე ო'კონორმა.

სასამართლოს მიერ დადგენილ წესს - დასაბუთებული ეჭვის გარეშე ჩატარებულ ჩხრეკასა და ამოღებას ძალიან შეზღუდული გამონაკლისები აქვს. ასეთი გამონაკლისები სასამართლომ კონსტიტუციურად ცნო საქმეში შეერთებული შტატები მარტინესისა და ფუერტეს წინააღმდეგ¹ (სასაზღვრო შემოწმებები დასაბუთებული ეჭვის გარეშე, რომელთა მიზანიც იყო არალეგალური მიგრანტების გამოვლენა და ნარკოტიკების საზღვარზე გადმოტანა), მიჩიგანის პოლიციის დეპარტამენტი სიტცის წინააღმდეგ² (საკონტროლო პუნქტები, რომელთა მიზანიც იყო ნასვამი მძღოლების გამოვლენა), და მართვის მოწმობების შემოწმების მიზნით საქმეში დელავერი პროუსის წინააღმდეგ.³ ასევე სასამართლომ წინა გადაწყვეტილებებით კონსტიტუციურად ჩათვალა დასაბუთებული ეჭვის გარეშე შემოწმებები, რომლებიც ე.წ. „სპეციალურ ინტერესს“ ემსახურება, საქმეში ვერნონიის სკოლის საბჭო აქტონის წინააღმდეგ და სხვა რამდენიმე გადაწყვეტილება, სადაც კონსტიტუციურად იქნა ცნობილი სკოლის მოსწავლეთა შემოწმება ნარკოტიკებზე, რომლის მიზანიც არ იყო სისხლისსამართლებრივი დევნა.

არც ერთ ზემოაღნიშნულ საქმეში სასამართლოს არ უთქვამს, რომ ამგვარი საკონტროლო პუქტების გამოყენება დაიშვება სისხლისსამართლებრივი დევნისათვის მტკიცებულებების მოსაპოვებლად.

სწორედ ეს მიზანი (მტკიცებულებების მოპოვება სისხლისსამართლებრივი დევნისათვის) განასხვავებს ამ საქმეში საკონტროლო პუნქტებს სხვა ზემოაღნიშნული საქმეებისაგან, სადაც შემოწმებების და საკონტროლო პუნქტების მიზანი გახლდათ სასაზღვრო და ავტოსატრანსპორტო უსაფრთხოების დაცვა. მიუხედავად ამისა, მოსარჩელეები დაობენ, რომ ზემოაღნიშნულ საქმეებშიც (შეერთებული შტატები მარინეს ფუერტეს წინააღმდეგ, მიჩიგანის პოლიციის დეპარტამენტი სიტცის წინააღმდეგ) საბოლოო შედეგი პირის დაპატიმრება და მისი სისხლისსამართლებრივი დევნა გახლდათ. სასამართლო ვერ დაეთანხმება ამ არგუმენტს, რადგან ასეთი განზოგადების შედეგად შესაძლებელია ყველა სამართალდამცავი მიზნისათვის საკონტროლო პუნქტის დაწესება. ასევე ვერ მიიღებს სასამართლო მხედველობაში იმ არგუმენტს, რომ ნარკოტიკები სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს, რაც საკონტროლო პუნქტების გამოყენებას გაამართლებს. სასამართლო ეთანხმება მოსარჩელეებს, რომ ნარკოტიკები სერიოზული სოციალური პრობლემა და საფრთხეა, თუმცა ასეთი საფრთხე ვერ გაამართლებს ამგვარი მეთოდების გამოყენებას სამართალდამცავების მხრიდან. დასაბუთებული და ინდივიდუალიზებული ეჭვის არსებობის საჭიროების განსასაზღვრად საჭიროა გავაანალიზოთ, თუ რა უფლებები ირღვევა მეორე მხარეს. სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოსარჩელეებს, რომ ინდივიდუალიზებული, დასაბუთებული ეჭვის გარეშე შემოწმებები კონსტიტუციურად აღიაროს, როდესაც მისი ერთადერთი მიზანი დანაშაულის აღმოფხვრაა.

სასამართლო ასევე ვერ დაეთანხმება მოსარჩელეებს იმაში, რომ, რადგან საკონტროლო პუნქტების ერთ-ერთი მიზანი ავტოსატრანსპორტო უსაფრთხოებაცაა (რომელიც, ცალკე აღებული, კონსტიტუციურად იქნა ცნობილი) მაშინ მთელი საკონტროლო პუნქტების იდეაც კონსტიტუციურად უნდა ცნონ. ამით სასამართლო დააკანონებდა ნებისმიერი საკონტროლო პუნქტის კონსტიტუციურობას, თუკი მისი ერთ-ერთი მიზანი მართვის მოწმობის და მძღოლის სიფხიზლის შემოწმება იქნებოდა. სწორედ ამიტომ უნდა დადგინდეს ამგვარი საკონტროლო პუნქტების პირველადი მიზანი - ნარკოტიკების კონტროლი..

დაბოლოს, სასამართლოს სურს აღნიშნოს, რომ ამ გადაწყვეტილებით არ იკრძალება სასაზღვრო და სხვა შემოწმებები, რომლითაც მოწმდება მართვის მოწმობა და გამოვლინდება ნასვამი მძღოლი.

ოლქის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში რჩება.

_________________________

1. United States v. Martinez&Fuerte, 428 U.S. 543, 1973

2. Michigan Dept. of State Police v. Sitz, 496 U.S. 444, 1990

3. Delaware v. Prouse, 440 U.S. 648, 1979

449 F. 2D 245 (9th CIR.) 1971

ფაქტები:

მოსარჩელე დიეტმანი, მოხუცი ვეტერანი, რომელსაც მხოლოდ საშუალო განათლება ჰქონდა, ეწეოდა თიხით, მცენარეებით და სხვადასხვა მინერალებით მკურნალობას. დიეტმანის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნა აღიძრა კალიფორნიის შტატში, რადგან ამ შტატში ექიმბაშობა, ანუ ლიცენზიის გარეშე საექიმო საქმიანობა სისხლის სამართლის დანაშაულს წარმოადგენდა.

მოპასუხემ, რომელიც გამოსცემდა Life Magazine-ს, 1963 წელს მის ერთ - ერთ ნომერში გამოაქვეყნა მოსარჩელის ორი ფოტოსურათი, ერთი - გადაღებული მის სახლში დაპატიმრებამდე, მეორე კი დაპატიმრებისას. მოპასუხე და ოლქის პროკურორი, რომელიც ამ საქმეზე მუშაობდა, შეთანხმდნენ, რომ მოპასუხე შევიდოდა დიეტმანის სახლში, გადაიღებდა მის ფოტოებს საქმიანობის დროს და ჩაიწერდა მასთან საუბარს, რასაც შემდეგ ოლქის პროკურორს გადასცემდა და თან თავის ჟურნალში სტატიას გამოაქვეყნებდა.

1963 წლის სექტემბერში ჯეკი მეტკაფი და რეი უილიამსი - მოპასუხის კომპანიის თანამშრომლები - ბატონ დიეტმანს სახლში ეწვივნენ. მათ კარზე ზარი დარეკეს და დიეტმანს მოახსენეს, რომ ისინი მისმა მეგობარმა ბატონმა ჯონსონმა გამოგზავნა. ჯონსონის სახელი რომ გაიგო, დიეტმანმა ისინი სახლში შეუშვა. დიეტმანმა ჯეკი მეტკაფი გასინჯა, რომელმაც იცრუა, რომ მკერდზე ლიმფური ჯირკვალი მაქვს გამოსულიო, უილიამსმა კი ფარული ფოტოაპარატით ეს ყოველივე ფირზე აღბეჭდა. ამ დროს დიეტმანის სახლში სხვებიც იყვნენ. რაც შეეხება საუბარს, იგი გადამცემის საშუალებით გადაიცემოდა სახლის გარეთ მდგომ მანქანაში, სადაც კორესპონდენტი, პროკურორის ოფისისა და ჯანდაცვის დეპარტამენტის წარმომადგენლები ისხდნენ.

ეს საუბარი სტატიაში არ დაბეჭდილა, თუმცა მასში მოხსენიებულ იქნა, რომ კორესპონდენტმა იმ საუბრის ჩანაწერები გააკეთა, რომელიც ჯეკი მეტკაფის ჩანთაში დამალული გადამცემით გადაიცემოდა ავტომანქანაში. საუბარი ჩაიწერეს სამართალდამცავთა წარმომადგენლებმაც. მოპასუხისა და ოლქის პროკურორის შეთანხმებით, მოპასუხე მტკიცებულებების მოპოვებაში უნდა დახმარებოდა პროკურორს, რომელსაც შემდგომ თავის ჟურნალში გამოაქვეყნებდა. ამასთან, ოლქის პროკურორს ამ შემთხვევამდე მტკიცებულებების სახით მოსარჩელის საუბრების სხვა ჩანაწერებიც ჰქონდა, რომლებიც მოპოვებულ იქნა Life Magazine-ის გარეშე. მოგვიანებით დიეტმანი დააპატიმრეს ულიცენზიო საექიმო პრაქტიკის გამო, Life Magazine-ის წარმომადგენლებმა მას დაპატიმრებისას ფოტოები გადაუღეს. დიეტმანი ფიქრობდა, რომ ამ ფოტოებს მას სამართალდამცავი მიზნებისათვის უღებდნენ. მოგვიანებით დიეტმანმა საპროცესო შეთანხმება დადო ოლქის პროკურორთან და მას სასჯელზე შეუთანხმდა (plea of Nolo Contendere).

1963 წლის ნოემბერში კი, როგორც ზემოთ აღინიშნა, Life Magazine-ში გამოქვეყნდა დიეტმანის ორი ფოტო. მან სასამართლოს მიმართა სარჩელით. დიეტმანის სასარგებლოდ მოპასუხე Time Inc.-ს 1000 დოლარის გადახდა დააკისრეს, რის შედეგადაც მოპასუხემ გადაწყვეტილება გაასაჩივრა.

მეცხრე სააპელაციო ოლქის სასამართლოს გადაწყვეტილება

მოპასუხეები დაობენ, რომ მათ დიეტმანის პირადი ცხოვრება არ დაურღვევიათ, რადგან დიეტმანის სახლი საზოგადოებისათვის ღია იყო. ეს ფაქტი მტკიცებულებებით ვერ დასტურდება, რადგან დიეტმანი მკურნალობდა იმ ადამიანებს, ვინც მის სახლში მიდიოდა. იგი ექიმი არ არის, მას რეკლამა არ გაუწევია თავისი საქმიანობისთვის და არც სხვა სახით გაუვრცელებია ინფორმაცია ამის შესახებ. მას არა აქვს ტელეფონი და სახლის კარი ჩაკეტილი აქვს. იმისათვის, რომ დიეტმანის სახლში შესულიყავით, საჭირო იყო, რომ კარზე ზარი დაგერეკათ, იგი საქმიანობას ეწეოდა შენობაში, რომელიც მისი საცხოვრებელი სახლი იყო. მოპასუხეები დიეტმანის სახლში მოტყუებით შევიდნენ.

სასამართლოს წინაშე ორი საკითხი დგას: 1. არის თუ არა კალიფორნიის კანონმდებლობის თანახმად მოპასუხეების ქმედება სარჩელის შეტანის საფუძველი, როდესაც მათ დიეტმანის თანხმობის გარეშე გადაიღეს მისი ფოტო და ჩაიწერეს მისი საუბარი? 2. იცავს თუ არა პასუხისმგებლობისგან პირველი შესწორება მოპასუხეებს, თუკი ისინი ამ ქმდებებს ახალი ამბების გამოსაქვეყნებლად სჩადიოდნენ?

ის ფაქტი, რომ დიეტმანს მისი თანხმობის გარეშე თავისსავე სახლში გადაუღეს ფოტოები და ჩაიწერეს მისი საუბარი, რამაც დიეტმანის ემოციური აშლილობა გამოიწვია, საკმარისია იმისათვის, რომ დავასკვნათ: კალიფორნიის კანონმდებლობის თანახმად, მას უფლება აქვს, მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება. მოსარჩელეს ჰქონდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის გონივრული მოლოდინი, რომ მისი საუბარი ტექნიკური საშუალებებით მთელ ქვეყნიერებას არ გადაეცემოდა და მის ფოტოებს არ გადაიღებდნენ.

მოპასუხე დაობს, რომ იგი ამ საქმეში პასუხისმგებლობისგან დაცულია კონსტიტუციის პირველი შესწორებით, რადგან მისი თანამშრომლები ახალი ამბების შეგროვების პროცესში იყვნენ. რაც შეეხება ელექტრონული საშუალებების გამოყენებას, ისინი დაობენ, რომ საგამოძიებო ჟურნალისტიკაში მათი გამოყენება განუყოფელი ელემენტია. სასამართლო ეთანხმება მოპასუხეს, რომ ახალი ამბების შეგროვება მისი გავრცელების განუყოფელი ელემენტია, თუმცა კატეგორიულად არ ეთანხმება მათ იმაში, რომ ამგვარი ელექტრონული საშუალებები განუყოფელი ელემენტია ახალი ამბების შეგროვებისას. საგამოძიებო ჟურნალისტიკა უძველესი მეთოდია, რომელმაც ნაწილობრივ გამოიწვია მინიატურული კამერების და სხვა მსგავსი ტექნოლოგიების შექმნა. მაგრამ პირველი შესწორება იმისათვის არ შექმნილა, რომ დაიცვას კორესპონდენტები ზიანის ანაზღაურების სარჩელებისგან იმ დარღვევისა და გადაცდომებისათვის, რაც მათ ამ პროცესში დაუშვეს. პირველი შესწორება არ არის სახლში შეჭრის ან მოპარვის ლიცენზია.

ის პრივილეგიები, რომლებიც მედიისთვის ცილისწამების საქმეებში შეიქმნა და ნაწილობრივ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის საქმეებზეც ვრცელდება, აქ არარელევანტურია. მათი გამოყენება სახლში შეჭრისათვის პასუხისმგებლობის განსასაზღვრად არასწორი იქნებოდა. არც „ნიუ-იორკ ტაიმსი“ სალივანის წინააღმდეგ¹ და არც სხვა გადაწყვეტილება, რომელიც მას შემდეგ იქნა მიღებული, არ აკანონებს ამგვარ ქმედებას.

პირველი შესწორებით დაცული არც ერთი ინტერესი არ ილახება იმის დადგენით, რომ პირს აუნაზღაურდეს ზიანი მის სახლში უკანონო შეჭრისა და ამის შედეგად სტატიის გამოქვეყნებისათვის.

ოლქის სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში რჩება.

_______________________

1. New York Times, v. Sullivan, 376 U.S. 254 (1964)

433 U.S. 562 , 1977

ფაქტები:

ჰიუგო ძაჩინი საკუთარ თავს უგრძესი ჯოხის მეშვეობით ბადეში აგდებდა 200 ფუტის სიმაღლეზე. ეს წარმოდგენა 15 წამს გრძელდებოდა. მოპასუხემ ახალი ამბების თერთმეტსაათიან გამოშვებაში აჩვენა ჰიუ ძაჩინის წარმოდგენა, რომელიც მან ქალაქის ცენტრში ერთ-ერთ დღესასწაულზე გამართა. ახალ ამბებში 15-წამიანი წარმოდგენა სრულად აჩვენეს. ჰიუგო ძაჩინიმ სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ მოპასუხემ წარმოდგენის სრული სატელევიზიო გადაცემით მისი საკუთრების უფლება დაარღვია. ის დაობდა, რომ ტელევიზიამ ეს მისი თანხმობის გარეშე გააკეთა.

ოჰაიოს შტატის უზენაესმა სასამართლომ ძაჩინის სარჩელი უარყო და დაადგინა, რომ ძაჩინის წარმოდგენა ახალი ამბების ნაწილი იყო, იგი საჯარო ინტერესის საგანს წარმოადგენდა და, შესაბამისად, სარჩელი არ დააკმაყოფილა. ძაჩინიმ გადაწყვეტილება შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს აზრი მკვეთრად გაიყო. უმრავლესობის მოსაზრება წარმოადგინა მოსამართლე უაიტმა.

ოჰაიოს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მოპასუხე კონსტიტუციური პრივილეგიით სარგებლობს, როდესაც საჯარო ინტერესის საკითხებს გადასცემს ტელევიზიით. სხვა შემთხვევაში დასაცავი იქნებოდა „საჯაროობის უფლება“. ამ საქმეში მოპასუხეს რომ ტელევიზიით გადაეცა, რომ ჰიუგო ძაჩინი წარმოდგენას მართავს ქალაქის ცენტრში და თუნდაც მისი ფოტო ეჩვენებინა, სრულიად სხვაგვარ გადაწყვეტილებას მივიღებდით. თანაც ჰიუგო ძაჩინი არ დაობს, რომ მოპასუხეს არ ჰქონდა უფლება გამოეცხადებინა, რომ ძაჩინი წარმოდგენას მართავს, რადგან ეს ახალ ამბებს წარმოადგენს. ძაჩინი დაობს, რომ მისი წარმოდგენის სრულად ჩაწერა და ტელევიზიით გადაცემა არღვევს მისი პროფესიონალურ საკუთრების უფლებას. თანაც ოჰაიოს უზენაესი სასამართლო დაეთანხმა მოსარჩელეს, რომ ძაჩინის ჰქონდა „საჯაროობის უფლება“ და უფლება ჰქონდა, თავად გაეკონტროლებინა თავისი ტალანტისა და ნიჭის კომერციული გამოყენება. მიუხედავად ამისა, ოჰაიოს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მოპასუხე დაცული იყო პრივილეგიით, რადგან პრესას აქვს დისკრეცია იმისა, რომ თავად გადაწყვიტოს, თუ რა მოცულობით გააშუქოს ესა თუ ის მოვლენა. შესაბამისად, ოჰაიოს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მოპასუხე Scripps-Howard ძაჩინის წარმოდგენის სრულად გადაცემის გამო პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება.

ოჰაიოს უზენაესი სასამართლო დაეყრდნო გადაწყვეტილებას საქმეზე ტაიმი ჰილის წინააღმდეგ.¹ ამ საქმეში სრულიად სხვა დელიქტთან გვქონდა საქმე ვიდრე „საჯაროობის უფლების“ დარღვევაა. საქმეში ტაიმი ჰილის წინააღმდეგ მოსარჩელე არ ყოფილა ადამიანი, რომლის სახელსაც კომერციული ღირებულება აქვს და მოსარჩელეს არ უდავია „საჯაროობის უფლების“ დარღვევაზე. თანაც ამ ორ დელიქტს შორის ის განსხვავებაა, რომ პირველ შემთხვევაში (ტაიმი ჰილის წინააღმდეგ - პირის წარმოსახვა არასწორად) სახელმწიფო იცავს პირის რეპუტაციას, მის ემოციურ სტრესს თითქმის ისევე, როგორც ცილისწამების საქმეებშია. მეორე შემთხვევაში, რომელიც ამ საქმეში გვაქვს სახეზე, სახელმწიფო ცდილობს დაიცვას პირის საკუთრების უფლებები. ამ ორ დელიქტს შორის კიდევ ის განსხვავებაა, რომ პირის არასწორად წარმოდგენის შემთხვევაში დაცვის მექანიზმი ის არის, რომ მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი ის ინფორმაცია, რომელიც ზიანს აყენებს პირს; „საჯაროობის უფლების“ შემთხვევაში კი ერთადერთი კითხვა ისმის: ვინ არის გამომცემელი (ვინ ავცელებს ინფორმაციას)? ძაჩინის მსგავი პირები, ცხადია, უარს არ ამბობენ მათი წარმოდგენების შესახებ ინფორმაციის გავრცელებაზე, თუკი ისინი ამისათვის საზღაურს მიიღებენ. სწორედ ამას ითხოვს ამ საქმეში ბატონი ძაჩინი. მას მიზნად არა აქვს დასახული, მოპასუხეს აუკრძალოს მისი წარმოდგენის ტელევიზიით გადაცემა, იგი მხოლოდ საზღაურს ითხოვს ამისათვის. თანაც ჩვენს მიერ გადაწყვეტილ არც ერთ საქმეში, როგორებიცაა «ნიუ-იორკ ტაიმსი» სალივანის წინაააღმდეგ,² გერცი რობერტ უელჩის წინააღმდეგ³ Rosenbloom v. Metromedia, Inc,⁴ Time, Inc. v. Firestone⁵ საქმე არ გვქონია პირის საკუთრების მითვისებასთან. ამ საქმეებში პრესას მიენიჭა დაცვა ცილისწამების საქმეებში, სადაც მოსარჩელეები საჯარო მოხელეები ან საჯარო პირები იყვნენ. ყველა ამ საქმეში სადავო იყო ესა თუ ის პუბლიკაცია, თუმცა არც ერთ ამ საქმეში ადგილი არ ჰქონია ისეთი რამის სრულად გამოქვეყნებას, რისთვისაც მისი ავტორი ანაზღაურებას იღებს.

ავტორის წარმოდგენის ტელევიზიით სრულად ჩვენება ამ წარმოდგენას ეკონომიკურ საფრთხეს უქმნის, რადგან იგი ავტორის ნიჭის, ენერგიისა და დროის ნაყოფია. სწორედ მის ექსკლუზიურ კონტროლში ძევს ამ წარმოდგენის ეკონომიკური წარმატება. თუ საზოგადოება ამ წარმოდგენას ტელევიზიით ნახავს, მაშინ ცოტა ვინმეს თუ მოუნდება ქალაქის ცენტრში მისვლა და მისი „ცოცხლად“ ნახვა.

ჩვენ ვთვლით, რომ ოჰაიოს შტატს შეუძლია ამგვარ საქმეებში პრესას პრივილეგია მიანიჭოს პასუხისმგებლობის თვალსაზრისით, თუმცა ერთს განვმარტავთ - პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებები ამას არ მოითხოვს.

ოჰაიოს შტატის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმებულია.

_________________________

1. იხ. გვერდი 78

2. იხ.გვერდი 62

3. Gertz v. Robert Welch, Inc., 418 U.S. 323 (1974);

4. Rosenbloom v. Metromedia, Inc., 403 U.S. 29 (1971);

5. Time, Inc. v. Firestone, 424 U.S. 448 (1976);

443 U.S. 97 (1979)

ფაქტები:

1978 წლის 9 თებერვალს მოკლეს ჰაიესის სკოლის 15 წლის მოსწავლე. მისი 14 წლის თანაკლასელი, რომელიც რამდენიმე თვითმხილველმა მოწმემ ამოიცნო, ამ ფაქტის შემდგომ მალევე დააპატიმრეს. Charleston Daily Mail და Charleston Gazette ამ საქმეში მოპასუხეები არიან, ორივე გაზეთის კორესპონდენტებმა ამ ინციდენტის თაობაზე პოლიციის სამაუწყებლო ქსელის საშუალებით შეიტყვეს. მათ ასევე შეიტყვეს ეჭვმიტანილის სახელი და გვარი მოწმეების და პოლიციელების გამოკითხვის შედეგად. ორივე გაზეთმა მოამზადა საგაზეთო პუბლიკაცია. Daily Mail-მა სტატიაში არ მოიხსენია ეჭვმიტანილის სახელი, რადგან ამას კანონი კრძალავდა, ხოლო Charlston Gazette-მა დაბეჭდა სტატია, სადაც ეჭვმიტანილი. იდენტიფიცირებული იყო. იმავე დღეებში ეჭვმიტანილის სახელი სამი სხვა რადიომაუწყებლის მიერ გადაიცა. ამის შემდეგ Daily Mail-მა მიიღო გადაწყვეტილება, გამოექვეყნებინა სტატია 10 თებერვალს, სადაც ნახსენები იქნებოდა ეჭვმიტანილის სახელი და გვარი.

1 მარტს დიდმა ჟიურიმ დაამტკიცა საბრალდებო დასკვნა მოპასუხეების წინააღმდეგ დასავლეთ ვირჯინიის კანონის საფუძველზე, რომელიც დასჯადად აცხადებს იმ არასრულწლოვანი პირის სახელისა და გვარის მოსამართლის თანხმობის გარეშე გამოქვეყნებას, რომლის წინააღმდეგაც სისხლისსამართლებრივი დევნა მიმდინარეობს. მოპასუხე გაზეთების წარმომადგენლებმა დასავლეთ ვირჯინიის უზენაეს სასამართლოს მიმართეს, სადაც დაობდნენ, რომ მათ წინააღმდეგ ირღვეოდა კონსტიტუციის პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებები. შესაბამისად, ისინი მოითხოვდნენ, რომ შეწყვეტილიყო სისხლისსამართლებრივი დევნა მათ წინააღმდეგ.

დასავლეთ ვირჯინიის უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო კანონი არღვევს პირველი შესწორებით გარანტირებულ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას და იგი წინასწარ შეზღუდვას წარმოადგენს. სახელმწიფომ, გამომდინარე წინასწარი შეზღუდვის per se ანტიკონსტიტუციურობიდან, ვერ დაადგინა ასეთი შეზღუდვის არსებობის აუცილებლობა.

აღნიშნული საქმე შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოში გასაჩივრდა.

შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს მოსაზრება წარმოადგინა მოსამართლე ბურგერმა. მოპასუხეები ამ საქმეში დაობენ, რომ სადავო კანონი წინასწარ შეზღუდვას წარმოადგენს. ისინი აცხადებენ, რომ მოსამართლის წინასწარი თანხმობა არ არის კლასიკური წინასწარი შეზღუდვის მაგალითი, თუმცა მას ისეთივე შედეგები მოაქვს, როგორც წინასწარ შეზღუდვებს, რადგან იგი მოქმედებს ერთგვარ სალიცენზიო სქემასავით, რომელიც წინასწარი შეზღუდვების ერთ-ერთი სახეა. შესაბამისად, მოპასუხეები დაობენ, რომ ასეთ სადავო კანონს ანტიკონსტიტუციურობის გადალახვის მძიმე ტვირთი აკისრია. ისინი თვლიან, რომ ასეთ ტვირთს ვერ გადაწონის არასრულწლოვან სამართალდამრღვევთა ანონიმურობის დაცვის ინტერესი.

მოსარჩელეები არ დაობენ იმის თაობაზე, რომ სადავო კანონი წინასწარ შეზღუდვას აწესებს. ისინი თვლიან, რომ, ამის მიუხედავად, ეს სადავო კანონი იცავს სახელმწიფოს მნიშვნელოვან ინტერესს, კერძოდ, არასრულწლოვან სამართალდამრღვევთა ინტერესებს.

ამ საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანით ჩვენ არ ვწყვეტთ, არის თუ არა მოსამართლის წინასწარი თანხმობა წინასწარი შეზღუდვა თუ შემდგომი სანქცია გამოქვეყნებისათვის. ამ საქმეში ეს მნიშვნელოვანი არ არის. მნიშვნელოვანი ის არის, რომ სწორი და მართალი ინფორმაციის გამოქვეყნება არ არის რეგულირებადი, ხოლო თუ იგი რეგულირდება, უნდა დამტკიცდეს მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინტერესი ამ რეგულირებისათვის. ჩვენი წინა გადაწყვეტილებებიდან ჩანს, რომ სწორი ინფორმაციის გამოქვეყნებისთვის სასჯელის შეფარდების კონსტიტუციურობის მტკიცება რთული საქმეა.

ერთ-ერთი საქმე, რომელშიც სახეზე იყო კლასიკური წინასწარი შეზღუდვა, საკმაოდ რელევანტურია ამ საქმისათვის: საქმეში Oklahoma Publishing Co. v. District Court¹ უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა შტატის სასამართლოს განჩინება, რომლითაც მედიას აეკრძალა გამოექვეყნებინა 11 წლის ბიჭის სახელი და ფოტოსურათი, რომლის საქმესაც სასამართლო იხილავდა. სასამართლომ ღია სხდომაზე დაუშვა მედიისა და საზოგადოების წარმომადგენლები, მიუხედავად იმისა, რომ შტატის კანონმდებლობა ამგვარ საქმეებზე სხდომის დახურვას ითვალისწინებდა. შემდგომ კი აუკრძალა მედიას იმ ინფორმაციის გამოქვეყნება რომელიც სასამართლოს სხდომაზე მოისმინეს. ამ საქმეში უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ, როდესაც სწორი ინფორმაცია საჯარო გახდება, სასამართლოს აღარ შეუძლია მისი გავრცელების აკრძალვა.

არც ერთი ეს გადაწყვეტილება არ ბოჭავს და არ აკონტროლებს ამ სასამართლოს, თუმცა ცხადია, რომ, თუ მედია კანონიერი გზით მოიპოვებს ინფორმაციას და მას სწორი სახით აქვეყნებს, მაშინ სახელმწიფო მოხელეებს აღარა აქვთ უფლება, ხელი შეუშალონ გამოქვეყნებას, თუ საფრთხე არ ექმნება სახელმწიფოს უმაღლეს ინტერესებს.

მოსარჩელეები დაობენ, რომ სახელმწიფოს ინტერესი მდგომარეობს არასრულწლოვანი სამართალდამრღვევის ანონიმურობის დაცვაში, რადგან მისმა საჯაროობამ შესაძლოა ხელი შეუშალოს პირის რესოციალიზაციას, ხელი შეუშალოს ამ პირს შემდგომ დასაქმებაში და სხვა.

აღნიშნული ინტერესი ამ საქმეში არ არის საკმარისი, რომ მოპასუხეებს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დავაკისროთ. მეტიც, კანონი კონსტიტუციურობის ფარგლებს სცილდება, რადგან იგი ელექტრონულ მედიას არ უკრძალავს მსგავს ქმედებებს და მხოლოდ „გაზეთებზე“ ვრცელდება. ამ საქმეში კი მოპასუხეებმა მხოლოდ მას შემდეგ გამოაქვეყნეს არასრულწლოვნის სახელი, რაც ის რადიოთი რამდენჯერმე გაჟღერდა. ამრიგად, იმის გათვალისწინებითაც, რომ კანონი მიზნად ისახავს არასრულწლოვან დამნაშავეთა დაცვას, იგი ამ მიზანს ვერ ემსახურება. ასევე ვერ მოემსახურება კანონის აღნიშნულ მიზანს მოპასუხეების სისხლის სამართლის წესით დასჯა.

დასავლეთ ვირჯინიის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში რჩება.

____________________

1. Oklahoma Publishing Co. v. District Court, 430 U.S. 308 (1977)

487 F.2d 986, 1973

ფაქტები:

დონალდ გალელა ფოტოგრაფია, რომელმაც თავისი პროფესიული კარიერა ცნობილი ადამიანების ფოტოების გადაღებით და მათი გაყიდვით შეიქმნა. მან ჟაკლინ ონასისს და საიდუმლო სამსახურის წარმომადგენლებს უჩივლა უკანონოდ დაპატიმრებისათვის. გალელა მას შემდეგ დააპატიმრეს, რაც იგი ბუჩქებიდან ფოტოაპარატით გადმოხტა და წინ გადაეღობა ჯონ კენედის, რომელიც პარკში ველოსიპედით სეირნობდა. საიდუმლო სამსახურის აგენტები (რომლებიც პრეზიდენტის შვილებს 16 წლამდე იცავენ) შეშფოთდნენ ჯონის უსაფრთხოების გამო, გალელა მცირე ხნით დააკავეს და დაკითხეს. მოპასუხეს საქმეში წარმოადგენს ჟაკლინ ონასისი, გარდაცვლილ პრეზიდენტ კენედის ქვრივი და მულტიმილიონერ არისტოტელე ონასისის მეუღლე, ჯონი და კეროლაინ კენედების დედა. ჟაკლინ ონასისმა მას შემდეგ, რაც იგი მრავალჯერ გახდა გალელას მხრიდან არასათანადო ქცევის მსხვერპლი, შეგებებული სარჩელით მიმართა სასამართლოს, სადაც ითხოვდა, გამოეტანათ შემზღუდავი ბრძანება გალელას წინააღმდეგ, რომელიც მას ამგვარ მოქცევას აუკრძალავდა.

ნიუ-იორკის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება

საქმეში დადგინდა ოცამდე ეპიზოდი, როდესაც გალელა შეიჭრა ჯონისა და კეროლაინის სკოლაში, მათი გადაღება დაიწყო პარკში, როდესაც ბავშვები ველოსიპედით სეირნობდნენ და საფრთხე შეუქმნა მათ ჯანმრთელობას (ბავშვები თითქმის შეეჯახნენ ფოტოგრაფს, როდესაც იგი ბუჩქებიდან გადმოხტა ფოტოს გადასაღებად), გალელა მრავალჯერ შეიჭრა რესტორანში, სილამაზის სალონში, მაღაზიაში, ეკლესიაში, რათა ჟაკლინ ონასისის ფოტო გადაეღო, მან მოისყიდა კენედების სახლის მსახურები, რათა მათგან გაეგო მათი ადგილსამყოფელი, იახტაზე ყოფნისას ნავით გამოცხადდა, რომ მოპასუხის ფოტო გადაეღო და სხვა.

აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელე გალელა ასაჩივრებს სასამართლოს შემზღუდველ ბრძანებას და დაობს, რომ პირველი შესწორება მას იცავს.

სასამართლო ცალსახად უარყოფს გალელას განცხადებას, რომ პირველი შესწორება იცავს ნებისმიერ ქმედებას ახალი ამბების შეგროვებისას, რაოდენ შეურაცხმყოფელიც არ უნდა იყოს იგი. პირველი შესწორება არ იცავს დანაშაულებს, რომლებიც ახალი ამბების შეგროვებისას არის ჩადენილი.¹

მოსარჩელე გალელას დაუსრულებელი ქმედებები ცალსახად წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევას.

თავდაპირველად უნდა განვიხილოთ და მხედველობაში მივიღოთ ის ფაქტი, თუ როგორ აჩრდილივით დასდევს მოსარჩელე მოპასუხეს: იგი ბინის გარეთ ელოდება ჟაკლინ ონასისს და საათობით დაჰყვება მას უკან. მისი თვალთვალი იმდენად აუტანელია, რომ გალელას, როგორც მან თავადვე განაცხადა სასამართლო პროცესზე, ცოლი იმიტომ არ მოჰყავს, რომ ვერ იპოვა ისეთი ქალი, რომელიც თანახმა იქნებოდა, ჟაკლინ ონასისისათვის ედია ნებისმიერ დროს.

ჟაკლინ ონასისი სწორად იქნა ცნობილი საჯარო ფიგურად საქმის წარმოებისას წინა ინსტანციის სასამართლოში და, შესაბამისად, იგი ახალი ამბების სუბიექტი შესაძლოა ხშირად გამხდარიყო. თუმცა გალელას ქმედებები იმ ზღვარს გასცდა, რომელიც ახალი ამბების შეგროვებისთვის არის დაწესებული. ჟაკლინ კენედის ყოველდღიური უმნიშვნელო საქმეების გაშუქება და ამ დროს მისი განუწყვეტელი თვალთვალი, ქმედებები, რომლებიც მას შეურაცხყოფს, არაგონივრული და დაუსაბუთებელია. ამ მხრივ თუკი რაიმე მოსაზრება გაჩნდებოდა გალელას სასარგებლოდ, მისი ქმედება კენედის შვილების მიმართ ყოველგვარ კეთილგანწყობას გაფანტავდა.

წინა ინსტანციის სასამართლომ გალელას წინააღმდეგ შემზღუდავი ბრძანება გამოსცა, რომლის თანახმადაც მას ეკრძალება: 1. 300 ფუტის რადიუსით მიუახლოვდეს კენედების სახლსა და სკოლას, სადაც ბავშვები სწავლობენ; 2. დაიცვას 225 ფუტის დისტანცია ბავშვებისგან და 150 - ჟაკლინ ონასისისაგან.

სასამართლო ძალაში ტოვებს ამ შემზღუდველ ბრძანებას, თუმცა შემდეგი ცვლილებებით: მოსარჩელეს ეკრძალება: 1. 25 ფუტზე უფრო ახლოს მივიდეს ან შეეხოს ჟაკლინ ონასისს; 2. წინ გადაუდგეს ან ხელი შეუშალოს გავლაში საჯარო ადგილებში; 3. საფრთხე შეუქმნას მოპასუხის უსაფრთხოებას ან სიცოცხლეს; 4. ნებისმიერი ქმედება, რომელმაც შეიძლება შეურაცხყოს, შეაშინოს ან ააღელვოს (გონივრულ ფარგლებში) ჟაკლინ ონასისი. სასამართლო არ უკრძალავს გალელას ფოტოების გადაღებას ან მათ შემდგომ გაყიდვას. სასამართლო ასევე ძალაში ტოვებს შემზღუდავ ბრძანებას იმ ნაწილში, რომელიც ეხება საიდუმლო სამსახურის აგენტების მიერ მათი ფუნქციების განხორციელებას (რაც კენედის შვილების 16 წლის ასაკამდე დაცვას გულისხმობს), კერძოდ, გალელას შეიძლება აეკრძალოს: 1. ბავშვების სკოლაში შესვლა, 2. მათთვის საფრთხის შექმნა, 3. ნებისმიერი ქმედების განხორციელება, რაც შეაშინებს, ააღელვებს ან შეურაცხყოფს ბავშვებს, 4. მათთან 30 ფუტზე ახლოს მისვლა. შენიშვნა: სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, გალელა კვლავ დაუბრუნდა თავის საქმიანობას - ჟაკლინ ონასისის და მისი ოჯახის ფოტოების გადაღებას. იგი კვლავ აგრძელებდა მათ თვალთვალს, თუმცა 1982 წელს, 9 წლის შემდეგ, რაც სააპელაციო სასამართლომ ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება მიიღო, ნიუ-იორკის ფედერალურმა ოლქის სასამართლომ დაადგინა, რომ გალელას მხრიდან სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი შეზღუდვების გაუთავებელი დარღვევა სასამართლოს უპატივცემულობას წარმოადგენდა. გალელა სასამართლოს უპატივცემულობისათვის დამნაშავედ ცნეს და ჯარიმა დააკისრეს.²

____________________

1. Branzburg v. Hayes, 408 U.S. 665, 33 L. Ed. 2d 626, 92 S. Ct. 2646 (1972); Rosenbloom v. Metromedia, 403 U.S. 29, 29 L. Ed. 2d 296, 91 S. Ct. 1811 (1971); Dietemann v. Time, Inc., 449 F.2d 245, 249-50 (9th Cir. 1971). See [996]

2. Galella v. Onassis, 533 F. Supp. 1076 (S.D.N.Y. 1982).

ფაქტები:

სარჩელის შეტანის დროისათვის გერმანიაში ძალაში შევიდა კანონმდებლობა, რომლის თანახმადაც სახელმწიფო ორგანოებს უფლება ეძლეოდათ მოესმინათ ტელეფონით საუბრები და გაეკონტროლებინათ საფოსტო მიმოწერა იმ „მყისიერი საფრთხეებისგან“ დაცვის მიზნით, რომელიც შეიძლება დამუქრებოდა დემოკრატიულ საზოგადოებას და სახელმწფოს უსაფრთხოებას. კანონი ითვალისწინებდა პროცედურას, რომლის მიხედვითაც მოსმენისა და შემოწმების სუბიექტისთვის შეიძლებოდა შეეტყობინებინათ მის მიმართ გატარებული ზომების შესახებ ამ ქმედების დასრულების შემდეგ. თუმცა კანონში ამის აბსოლუტური მოთხოვნა არ არსებობდა. სწორედ ეს ნორმა გახდა სასამართლოში სარჩელის შეტანის საფუძველი, რომელიც ხუთმა გერმანელმა იურისტმა შეიტანა. მოსარჩელეები დაობდნენ, რომ ისინი აცნობიერებენ სახელმწიფო ორგანოების სატელეფონო და საფოსტო კონტროლის უფლებამოსილებას, მაგრამ თვლიან, რომ სუბიექტის შეტყობინების აბსოლუტური ვალდებულების არარსებობა არღვევს კონვენციის მერვე მუხლს.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლომ თავდაპირველად დაადგინა, რომ აუცილებელი იყო მოსარჩელეების დარღვევის პოტენციურ მსხვერპლად მიჩნევა, რადგან სახეზე არ იყო კონკრეტული შემთხვევა, რომლის საფუძველზეც მოსარჩელეები იდავებდნენ, რომ მათ მიმართ დაირღვა კონვენციის მერვე მუხლი. შესაბამისად, სასამართლო უშვებს ისეთ შემთხვევას, როდესაც ინდივიდის სარჩელის წარმოებაში მიიღება, თუკი ის დაობს, რომ დარღვევის პოტენციური მსხვერპლია და არსებობს გასაიდუმლოებული ზომების მიღების შესაძლებლობა მის წინააღმდეგ. ასეთ შემთხვევებში სასამართლომ კონკრეტული საქმის მიხედვით უნდა დაადგინოს მოსარჩელისა და გასაიდუმლოებული ზომების მიმართება და შესაძლებელი დარღვევა.

ამ საფუძვლით მოცემულ საქმეში მოსარჩელეებს უფლება აქვთ იდაონ, რომ არიან მერვე მუხლის დარღვევის პოტენციური მსხვერპლნი. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ამ საქმის მასალების მიხედვით კონვენციის მერვე მუხლი შეიძლება სრულიად დაუცველი იყოს და დარღვევის საგანი გახდეს, რადგან კონკრეტულ შემთხვევებში მოქალაქეებს არც აცნობებენ, რომ მათი მერვე მუხლით დაცული უფლებები შეილახა, შესაბამისად, მიღებული გასაიდუმლოებული ზომების გასაჩივრებაც შეუძლებელი ხდება. ასეთ შემთხვევებში კონვენციის მერვე მუხლის მოქმედება ნულამდე დადის.

ამის შემდეგ სასამართლო განიხილავს ამ კონკრეტულ საქმეში მერვე მუხლის დარღვევის შემთხვევას.

მიუხედავად იმისა, რომ სატელეფონო საუბრები პირდაპირ არ არის მოხსენიებული კონვენციის ტექსტში, სასამართლო თვლის, რომ ასეთი საუბრები დაცულია კონვენციის მერვე მუხლის „პირადი ცხოვრებისა და კორესპონდენციის“ ცნებებით. ევროპის ადამიანის უფლებების კომისიამ დაადგინა, რომ გერმანიაში ამგვარი კანონმდებლობის არსებობით საქმე გვქონდა მერვე მუხლით დაცული უფლებების განხორციელებაში ჩარევასთან. არც კომისიისა და არც სასამართლოს წინაშე სახელმწიფოს წარმომადგენლები ამ საკითხს სადავოდ არ ხდიან. ცხადია, რომ მაშინ, როდესაც ეს კანონმდებლობა მოქმედებას იწყებს, ნებისმიერი ინდივიდის პირადი ცხოვრება, საფოსტო და სატელეკომუნიკაციო ურთიერთობები ჩარევის სუბიექტი ხდება. მეტიც, ასეთი კანონმდებლობის თუნდაც მხოლოდ არსებობა ქმნის ასეთიჩარევის საფრთხეს, რაც პირდაპირ ზიანს აყენებს სხვადასხვა მომხმარებელს შორის კომუნიკაციის თავისუფლებას. შესაბამისად, სახეზეა „სახელმწიფო ორგანოს ჩარევა“ მერვე მუხლით დაცული უფლებების განხორციელებისას.

უმნიშვნელოვანესი საკითხი ამ საქმეში შემდეგია: არის თუ არა ჩარევა გამართლებული კონვენციის მერვე მუხლის მეორე პუნქტში ჩამოთვლილი საფუძვლებით. იქიდან გამომდინარე, რომ მოცემული ნორმა წარმოადგენს საფუძვლებს, რომლის მიხედვითაც ჩარევა შეიძლება გამართლებულ იქნეს, საჭიროა მისი ვიწრო ინტერპრეტაცია.

სასამართლო არ განიხილავს იმ საკითხს, არის თუ არა კანონით დადგენილი ეს ჩარევა, რადგან სახეზეა კონკრეტული კანონმდებლობა გერმანიაში, რომელსაც მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან.

სასამართლოს განსახილველად რჩება ბოლო საკითხი: არის თუ არა საჭირო დემოკრატიულ საზოგადოებაში ამგვარი ჩარევა, ანუ არის თუ არა ასეთი ჩარევა პროპორციული. სახელმწიფოს წარმომადგენლები დაობენ, რომ ამგვარი ჩარევა გამართლებულია „დემოკრატიული საზოგადოებისათვის მყისიერი საფრთხით“, ასევე „საზოგადოების უსაფრთხოებისა“ და „სხვათა უფლებების დაცვის“ მიზნით. სასამართლო, კომისიის მსგავსად, ეთანხმება გერმანიის სახელმწიფოს წარმომადგენლებს, რომ სადავო კანონმდებლობის მიზანი მართლაც არის სახელმწიფოს უსაფრთხოების დაცვა. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, არის თუ არა გზები და საშუალებები, რომლითაც ზემოხსენებული მიზანი მიიღწევა, კონვენციის მერვე მუხლისა და დემოკრატიული პრინციპების შესაბამისი.

ამისათვის აუცილებელია, რომ სასამართლომ მიმოიხილოს სადავო კანონმდებლობა და მასში არსებული დაცვის მექანიზმები. კანონმდებლობის თანახმად, აუცილებელია გარკვეული პირობების დაკმაყოფილება, სანამ მისი გამოყენება დაიწყება, კერძოდ, ტელეფონის მოსმენა და სატელეკომუნიკაციო საშუალებების კონტროლი შეიძლება დაწესდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ფაქტობრივი მტკიცებულებები, რომ ესა თუ ის პირი ეჭვმიტანილია მძიმე სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ან მომზადებაში. ეს ზომა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება იქნეს მიღებული, როდესაც სხვა საგამოძიებო მოქმედებები უკვე ჩატარებულია და ისინი არაეფექტური აღმოჩნდა, ან როდესაც მათი ჩატარება შეუძლებელია გარკვეული გარემოებების გამო. ასევე სადავო კანონმდებლობით იკრძალება ე.წ. „ზოგადი კონტროლი“ და კანონმდებლობა აწესებს მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც დაიშვება მხოლოდ ეჭვმიტანილის საუბრების კონტროლი.

სადავო კანონმდებლობის თანახმად, კონტროლი შეიძლება დაწესდეს მხოლოდ წერილობითი შუამდგომლობის საფუძველზე, სადაც დასაბუთებულია ასეთი ზომის გამოყენება. ამ შუამდგომლობას შემდგომ ფედერალური მინისტრი ამტკიცებს. შესაბამისად, კანონში ძევს გარკვეული ადმინისტრაციული პროცედურები იმისგან თავის დასაცავად, რომ ეს ზომები არ იქნეს თვითნებურად გამოყენებული. ამასთან, საკონტროლო ზომების გატარება დასაშვებია მხოლოდ სამი თვის განმავლობაში და მისი გაგრძელება შეიძლება ახალი შუამდგომლობით. კონტროლი დაუყოვნებლივ უნდა შეწყდეს მას შემდეგ, რაც მოპოვებულია საჭირო ინფორმაცია, ან როდესაც გარემოებები აღარ ადგენს მის საჭიროებას. მოპოვებული ინფორმაცია არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვა მიზნით, გარდა შუამდგომლობაში მითითებული მიზნისა და იგი დაუყოვნებლივ უნდა განადგურდეს.

რაც შეეხება საკონტროლო ზომების განხორციელებას, მასზე ზედამხედველობას ახორციელებს მოხელე, რომელიც კვალიფიცირებულია მოსამართლის პოსტზე დასანიშნად. კანონმდებლობის თანახმად, რადგანაც გამოირიცხება სასამართლო კონტროლი, შექმნილია სპეციალური კომისია, რომელიც მის განხორციელებას ზედამხედველობს. სახელმწიფოს წარმომადგენელი დაობს, რომ ეს მექანიზმები ადეკვატურია ადამიანის უფლებების დაცვისა, ხოლო მოსარჩელეები დაობენ, რომ ეს სისტემა ე.წ. „პოლიტიკურ კონტროლს“ წარმოადგენს, რადგან სასამართლო კონტროლი მაზე არ ხორციელდება.

სატელეკომუნიკაციო საშუალებების კონტროლის ზედამხედველობა შეიძლება განხორციელდეს სამ სტადიაზე: პირველი, როდესაც კონტროლი დაიწყება; მერე, როდესაც მას ახორციელებენ და მესამე, როდესაც იგი დასრულდა. რაც შეეხება პირველ ორ სტადიას, ცხადია, რომ საიდუმლო კონტროლის არსი ის არის, რომ ინდივიდმა არ უნდა იცოდეს მის მიმართ გატარებული ზომების შესახებ. სწორედ ამიტომ უნდა არსებობდეს ისეთი მექანიზმები, რომ დაცული იყოს ინდივიდის უფლებები. კანონის უზენაესობის პრინციპის თანახმად, რომელიც ევროპული კონვენციის პრეამბულაშია აღიარებული, საჭიროა, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებებზე, რომლებიც ინდივიდის უფლებებს ეხება, არსებობდეს ეფექტური კონტროლი. ასეთი ეფექტური კონტროლი, როგორც წესი, სასამართლომ უნდა განახორციელოს, რადგან ამ შემთხვევაში უზრუნველყოფილია დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობის და სათანადო პროცედურების დაცვის გარანტიები.

სადავო კანონმდებლობით სასამართლო კონტროლი გამორიცხულია და ჩანაცვლებულია შიდა კონტროლით. შიდა კონტროლს კი აწარმოებს მოხელე, რომელიც კვალიფიცირებულია მოსამართლის თანამდებობისათვის, ხოლო შემდგომი კონტროლი ხორციელდება სპეციალური კომისიის მიერ. სასამართლო თვლის, რომ, სასურველია, ამ შემთხვევაში არსებობდეს სასამართლო კონტროლი, თუმცა სასამართლო ადგენს, რომ ის მექანიზმები, რომლებიც არსებობს, არ არღვევს დემოკრატიის აუცილებელ პრინციპებს.

მოსარჩელის ერთ-ერთი მთავარი სადავო საკითხი იმაში მდგომარეობს, რომ ინდივიდს, რომლის მიმართაც გამოყენებულია საკონტროლო ზომები, შეიძლება ყოველთვის არ შეატყობინონ ასეთი ზომების არსებობის შესახებ. შესაბამისად, ინდივიდი მოკლებულია მექანიზმს, რომლის თანახმადაც მას შეეძლება გადაამოწმოს ასეთი ზომების კანონიერება. ამის საპასუხოდ სასამართლო თვლის, რომ გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ ინდივიდის შეტყობინება აუცილებელი მოთხოვნა გახდა, რის შედეგადაც პირს მიეცა საშუალება მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება, რომელიც მას გამოყენებული ზომების შედეგად მიადგა. გამომდინარე იქიდან, რომ არ არსებობს მტკიცებულებები, რომლებიც დაადგენდა, რომ სადავო კანონმდებლობის ბოროტად გამოყენებასთან გვაქვს საქმე, სასამართლო ვერ იმსჯელებს ამ საკითხზე. თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო კანონმდებლობაში არსებობს ეფექტური მექანიზმები ინდივიდის უფლებების დასაცავად, მათ შორის მოთხოვნა, რომ მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი საკონტროლო ზომების გამოყენება. ამასთან, სასამართლოს აზრით, ამგვარი ზომების ბოროტად გამოყენების საფრთხე არც ერთ სისტემაში არ გამოირიცხება. ამიტომ ამ მიზნით სასამართლომ უნდა დაადგინოს ბოროტად გამოყენების ალბათობა, რაც, სასამართლოს აზრით, მაქსიმალურადაა მინიმუმამდე დაყვანილი.

ამ საფუძვლით სასამართლო ადგენს, რომ კონვენციის მერვე მუხლი არ დარღვეულა.

ფაქტები:

ბელფასტში მცხოვრებმა ჯეფრი დანჯენმა გაასაჩივრა ჩრდილოეთ ირლანდიაში მოქმედი კანონმდებლობა, რომელიც მამაკაცებს შორის უხამს სქესობრივი აქტს დანაშაულად აცხადებდა. ამასთან კანონი ვრცელდებოდა ნებისმიერ ასეთ ქმედებაზე მიუხედავად იმისა მას ადგილი ჰქონდა საჯარო ადგილას, თუ კერძო ტერიტორიაზე; ასევე ნებისმიერი ასაკის მამაკაცებს შორის და პარტნიორებს შორის თანხმობის შემთხვევაშიც კი.

ჩრდილოეთ ირლანდიის მთავრობის მტკიცებით მსგავსი სქესობრივი აქტები ეწინააღმდეგებოდა ქვეყანაში იმ დროისათვის დამკვიდრებულ მორალს. ევროსასამართლომ განაცხადა ზნეობის ნორმების განსაზღვრა თავად ადგილობრივი საზოგადოების საქმეა და სახელმწიფოს აქვს შედარებით ფართო დისკრეცია მორალის საფუძველზე უფლებების რეგულირებისას. თუმცა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ვითარება სხვაგვარადაა. მიუხედავად სახელმწიფოს შეფასების ფართო ზღვარისა, სტრასბურგის სასამართლო წყვეტს რამდენად საჭიროა უფლება შეზღუდვა დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის. სასამართლომ აღიარა, რომ სახელმწიფოს შეიძლება ჰქონდეს ლეგიტიმური მიზანი დაიცვას არასრულწლოვნები, გონებრივად ავადმყოფები და სხვა ადამიანთა მგრძნობიარე ჯგუფები ჰომოსექსუალური მიდრეკილების მავნე ზეგავლენისაგან, მაგრამ ამ შემთხვევაში ზემო აღნიშნული კანონმდებლობა ადამიანის პირადი ცხოვრებში ჩარევას წარმოადგენს. ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებში ბოლო დროს განვითარებულმა მოვლენებმა ცხადყო, რომ საზოგადოებისათვის ამ ქვეყნებში აღარ არის მიუღებელი ზრდასრული ადამიანის ნებაყოფლობითი ჰომოსექსუალური კონტაქტი. შესაბამისად ამ ქმდების კრიმინალიზაცია არ არის გამოწვეული მწვავე სოციალური საჭიროებით.

ფაქტები:

მოსარჩელე იყო მონაკოს პრინც რანიერ III-ის უფროსი ქალიშვილი. პრინცესა კაროლინი 1957 წელს დაიბადა. იგი იყო მონაკოში მცხოვრები მონაკოს მოქალაქე, თუმცა წელიწადის გარკვეულ დროს პარიზშიც ატარებდა.

1990-იანი წლების დასაწყისში პრინცესა კაროლინ ფონ ჰანოვერი სასამართლოს მეშვეობით სისტემატურად ცდილობდა შეეჩერებინა მისი ფოტოების ბეჭდვა გერმანულ პრესაში. მან რამდენჯერმე მიმართა გერმანიის სასამართლოებს შემზღუდველი ბრძანების გამოცემის თხოვნით, რომლითაც აიკრძალებოდა 1990-იან წლებში მისი ფოტოების მთელი სერიის გამოქვეყნება გერმანულ ჟურნალებში Bunte, Freizeit Revue da Neue Post. იგი აცხადებდა, რომ ილახება მისი პირადი ცხოვრების დაცვისა და საკუთარი გამოსახულების გამოყენების უფლება.

1999 წლის 15 დეკემბრის ცნობილ საქმეში ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა იმ ფოტოებთან დაკავშირებით, რომლებშიც იგი თავის შვილებთან ერთად იყო გადაღებული, იმ მოტივით, რომ სრულწლოვანებზე უფრო მეტად მათი პირადი ცხოვრების დაცვა იყო აუცილებელი.

თუმცა პრინცესა კაროლინთან მიმართებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ მას, როგორც საჯარო პირს, უნდა მოეთმინა მისი ფოტოების საჯარო ადგილებში გამოქვეყნება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ფოტოებზე იგი აღბეჭდილი იყო ყოველდღიური საქმიანობის დროს და არა ოფიციალური მოვალეობების შესრულებისას. ამ მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებდა პრესის თავისუფლებასა და საზოგადოების ლეგიტიმურ ინტერესზე, სცოდნოდა, თუ ზოგადად როგორ იქცევა ასეთი პირი საზოგადოებაში.

პრინცესა კაროლინმა ამის შემდეგ განცხადებით მიმართა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს, სადაც დაობდა, რომ გერმანიის სასამართლოების გადაწყვეტილებები ხელყოფდა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.

სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლომ ერთსულოვნად გადაწყვიტა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას.

თავდაპირველად სასამართლომ საქმის წარმოებიდან ამოიღო რამდენიმე ფოტო, რომლებზეც მოსარჩელე გადაღებული იყო თავის შვილებთან და მსახიობ მამაკაცთან ერთად რესტორნის შორეულ კუთხეში. აღარ წარმოადგენდა განხილვის საგანს, ვინაიდან ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ აკრძალა მათი ნებისმიერი დამატებითი გამოქვეყნება იმ მოტივით, რომ ისინი ხელყოფს მოსარჩელის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.

რაც შეეხება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას, სასამართლომ თავდაპირველად მიმოიხილა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კონცეფცია და აღნიშნა, რომ იგი შედეგება მრავალი ელემენტისგან, მათ შორის, პირის ფსიქიკური და ფიზიკური მდგომარეობისაგან, მისი იდენტიფიკაციისა და სხვა ელემენტებისგან. სასამართლოს აზრით, გერმანიის რამდენიმე ჟურნალის მიერ მოსარჩელის ფოტოების გამოქვეყნება, რომლებზეც იგი გამოსახული იყო ყოველდღიური ცხოვრებისას ცალკე თუ სხვა პირებთან ერთად, მართლაც შედიოდა მოსარჩელის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კატეგორიაში. შესაბამისად, მოქმედებდა კონვენციის მე-8 მუხლი.

აქედან გამომდინარე, აუცილებელი იყო მოსარჩელის პირადი ცხოვრების უფლების დაბალანსება გამოხატვის თავისუფლებით, რაც კონვენციის მე-10 მუხლით არის გარანტირებული.

სასამართლომ აქვე აღნიშნა, რომ გამოხატვის თავისუფლება ვრცელდება ფოტოების გამოქვეყნებაზეც, მაგრამ ეს ის სფეროა, სადაც სხვათა უფლებებისა და რეპუტაციის დაცვას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან იგი ეხება არა „იდეების“, არამედ ისეთი გამოსახულებების გავრცელებას, რომლებიც შეიცავს მეტად პირადულ ან სულაც ინტიმურ „ინფორმაციას“ ინდივიდის შესახებ. უფრო მეტიც, ყვითელ პრესაში გამოქვეყნებული ფოტოების გადაღება ხდებოდა მუდმივი გაღიზიანების გარემოში, რაც შესაბამისი პირისათვის იწვევდა პირად ცხოვრებაში ჩარევის ან დევნის გამძაფრებულ შეგრძნებას.

სასამართლომ მიიჩნია, რომ პირადი ცხოვრების დაცვისა და გამოხატვის თავისუფლებას შორის დაბალანსების გადამწყვეტ ფაქტორს წარმოადგენდა ის, თუ რა ადგილი ეჭირა გამოქვეყნებულ ფოტოებს და სტატიებს საჯარო ინტერესსა და საჯარო დებატებში. მოცემულ საქმეში გაზეთებში გამოსახული იყო კაროლინ ფონ ჰანოვერის ყოველდღიური ყოფითი ცხოვრების სცენები, რომლებიც აშკარად პირადი ხასიათისა იყო. ამ მიმართებით, სასამართლომ გაითვალისწინა გარემოებები, რომლებშიც ფოტოები გადაიღეს - მოსარჩელის ცოდნისა და თანხმობის გარეშე და ზოგ შემთხვევაში ფარულად. სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ ფოტოების გამოქვეყნებას არანაირი წვლილი არ შეაქვს საჯარო დებატებში, ვინაიდან მოსარჩელე ოფიციალურ ფუნქციას არ ახორციელებს და ფოტოები და სტატიები ექსკლუზიურად მისი პირადი ცხოვრების დეტალებს ეხება. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მიუხედავად ყველაფრისა, საზოგადოებას აქვს ინფორმაციის მიღების უფლება, რაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უფლებაა. ეს უფლება არსებობს განსაკუთრებულ შემთხვევებში საჯარო პირების პირადი ცხოვრების შესახებაც. მაგრამ ამ საქმეში მოცემული ფაქტები ასეთი დასკვნის საშუალებას არ იძლევა: საზოგადოებას არ ჰქონდა ლეგიტიმური ინტერესი სცოდნოდა, თუ სად იყო კაროლინ ფონ ჰანოვერი, ან როგორ იქცეოდა იგი საერთოდ პირად ცხოვრებაში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის გამოჩნდებოდა ისეთ ადგილებში, რომელიც განცალკევებული არ იყო და საზოგადოებისათვის იყო ცნობილი. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არსებობდა ამგვარი ინტერესი, მაგალითად, ფოტოებისა და სტატიების ჟურნალებში გამოქვეყნების კომერციული ინტერესი, სასამართლოს აზრით, ეს ინტერესები უნდა გადაეფარა მოსარჩელის მიერ პირადი ცხოვრების ეფექტურად დაცვის უფლებას.

სასამართლომ კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი პირადი ცხოვრების დაცვის ფუნდამენტურ მნიშვნელობას ყოველი ადამიანის პიროვნების განვითარების თვალსაზრისით და აღნიშნა, რომ ყველას, მათ შორის საზოგადოებაში ცნობილ პირებს, უნდა ჰქონდეთ „ლეგიტიმური მოლოდინი“, რომ დაცული იქნება მათი პირადი ცხოვრება. კრიტერიუმი, დადგენილი შიდა სასამართლოების მიერ თანამედროვე საზოგადოების გამოჩენილი ფიგურის განსასხვავებლად საჯარო პირისაგან, არ იყო საკმარისი მოსარჩელის პირადი ცხოვრების ეფექტურად დაცვისათვის და მას მოცემულ გარემოებებში უნდა ჰქონოდა „ლეგიტიმური მოლოდინი“, რომ მისი პირადი ცხოვრება დაცული იქნებოდა.

ზემოაღნიშნული ფაქტების გათვალისწინებით და ამ სფეროში სახელმწიფოების თავისუფალი განსაზღვრის პრინციპის მიუხედავად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ გერმანიის სასამართლოებმა სამართლიანად ვერ დააბალანსეს ურთიერთდაპირისპირებული ინტერესები. შესაბამისად, მან დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას და არ არსებობდა გადაწყვეტილების გამოტანის საჭიროება ოჯახური ცხოვრების უფლების დარღვევასთან დაკავშირებით.

ფაქტები:

1983 წელს ელისონ ჰალფორდი დაინიშნა მერსისაიდის პოლიციის უფროსის თანაშემწედ. ამ დანიშვნით იგი გაერთიანებულ სამეფოში ყველაზე მაღალი თანამდებობის პირი ქალი გახდა. შემდგომი შვიდი წლის განმავლობაში ჰალფორდი რვაჯერ ეცადა პოლიციის უფროსის მოადგილის თანამდებობაზე გადასვლას, მაგრამ უშედეგოდ. 1990 წელს მან სარჩელი შეიტანა პოლიციის უფროსისა და შინაგან საქმეთა მდივნის (რომელსაც მისი დანიშვნა უნდა დაემტკიცებინა) წინააღმდეგ სქესობრივი დისკრიმინაციის ბრალდებით. ჰალფორდი დაობდა, რომ მის წინააღმდეგ კამპანია გააჩაღეს, რომლის ფარგლებშიც მის სატელეფონო საუბრებს უსმენდნენ, პრესას მის საწინააღმდეგო ინფორმაციას აწვდიდნენ და მისი დისციპლინარული დევნა დაიწყეს. დევნის შედეგად 1991 წელს ჰალფორდს უფლებამოსილება შეუწყვიტეს. ჰალფორდმა გაასაჩივრა დისციპლინარული სასჯელი, რასთან დაკავშირებითაც სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიცის უფროსი და საპოლიციო ტრიბუნალი, რომელმაც თავდაპირველად განიხილა სარჩელი, არასამართლიანად მოქმედებდნენ. სქესობრივი დისკრიმინაციის სარჩელი 1992 წელს შეწყდა მას შემდეგ, რაც პოლიციის უფროსმა ეხ გრატია ზიანი აუნაზღაურა ჰალფორდს 10000 ფუნტის ოდენობით, ხოლო შინაგან საქმეთა მდივანმა 5000 ფუნტის ოდენობით.

ქალბატონმა ჰალფორდმა ევროპის ადამიანის უფლებების კომისიაში სარჩელი შეიტანა, სადაც დაობდა, რომ მის მიმართ დაირღვა კონვენციის მერვე მუხლი, რადგან მის სამსახურებრივ და საშინაო სატელეფონო საუბრებს უსმენდნენ მის წინააღმდეგ სამხილის შეგროვების მიზნით.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება

სახელმწიფოს წარმომადგნელი დაობს, რომ ჰალფორდს სამსახურებრივ ტელეფონთან დაკავშირებით არ გააჩნია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის გონივრული მოლოდინი. შესაბამისად, სამსახურებრივი ტელეფონით საუბრებზე არ ვრცელდება კონვენციის მერვე მუხლი. ამავე წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ დამქირავებელს დაქირავებულისათვის წინასწარი შეტყობინების გარეშე უფლება აქვს ჩაატაროს მისი სატელეფონო საუბრების მონიტორინგი. სასამართლო თვლის, რომ მისი წინა გადაწყვეტილებებიდან ნათელია, რომ სამსახურებრივი ტელეფონით განხორციელებული საუბრები შეიძლება მოექცეს კონვენციის მერვე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ „პირადი ცხოვრების“ და „მიმოწერის/კორესპონდენციის“ ცნებაში.¹ საქმეში არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ ქალბატონი ჰალფორდი წინასწარ გააფრთხილეს იმის თაობაზე, რომ არსებობდა მისი სატელეფონო საუბრების მონიტორინგის შესაძლებლობა. ჰალფორდს ჰქონდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის გონივრული მოლოდინი სამსახურებრივ ტელეფონებთან დაკავშირებით, რაც შემდეგი ფაქტორებით მტკიცდება: 1. ოფისს, სადაც იგი მუშაობდა, მხოლოდ ჰალფორდი იყენებდა და სხვა არავინ; 2. ჰალფორდის ოფისში ორი ტელეფონი იდგა, აქედან ერთ-ერთი ექსკლუზიურად მისი კერძო საუბრებისთვის იყო განკუთვნილი; 3. ჰალფორდს, მემორანდუმის თანახმად, ნება დართეს გამოეყენებინა სამსახურებრივი ტელეფონი სქესობრივი დისკრიმინაციის საქმის წარმოებისათვის. სასამართლო ადგენს, რომ ჰალფორდმა წარმოადგინა საკმარისი მტკიცებულება იმისათვის, რომ არსებობდა მისი სატელეფონო საუბრების მოსმენის ალბათობა, რასაც სახელმწიფოს წარმომადგენელი ეთანხმება. ასეთი მონიტორინგი წარმოადგენს კონვენციის მერვე მუხლით დადგენილ „სახელმწიფო დაწესებულების მიერ კონტროლს“. ამის შემდეგ სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, იყო თუ არა ამგვარი კონტროლი და ჩარევა კანონით დადგენილი. სასამართლო ადგენს, რომ კანონით არ არის გათვალისწინებული შიდა საკომუნიკაციო ქსელით განხორციელებულ ზარებზე კონტროლისა და მონიტორინის შესაძლებლობა. შესაბამისად, ჩარევა არ არის დადგენილი გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობით. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ სამსახურებრივი ტელეფონით საუბრებთან დაკავშირებით დარღვეულია კონვენციის მერვე მუხლი.

რაც შეეხება საცხოვრებელი სახლის ტელეფონიდან განხორციელებულ საუბრებს, სასამართლომ არაერთხელ დაადგინა, რომ ისინი დაცულია კონვენციის მერვე მუხლით. შესაბამისად, ჰალფორდის საჩივრის ამ ნაწილზე ევროპული კონვენცია ვრცელდება. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო არ დაკმაყოფილდა მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებებით, რომლის თანახმადაც იგი დაობს, რომ მისი საცხოვრებელი სახლის სატელეფონო საუბრებიც ისმინებოდა. ამასთან, სახელმწიფოს წარმომადგენელი უარს ამბობს, წარმოადგინოს მტკიცებულებები, რადგან სატელეკომუნიკაციო ტრიბუნალის გადაწყვეტილება კონფიდენციალურია. სასამართლო თვლის, რომ ამ შემთხვევაში მტკიცებულებების არასაკმარისობის გამო კონვენციის მერვე მუხლი არ დარღვეულა.

სასამართლოს გადაწყვეტილება:

1. სასამართლომ ერთხმად დაადგინა, რომ მერვე მუხლი ვრცელდება როგორც სამსახურებრივ, ასევე საცხოვრებელი სახლის სატელეფონო საუბრებზე;

2. სასამართლომ ერთხმად დადგინა, რომ დაირღვა კონვენციის მერვე მუხლი სამსახურებრივ სატელეფონო საუბრებთან დაკავშირებით;

3. სასამართლომ ერთხმად დაადგინა, რომ არ დარღვეულა კონვენციის მერვე მუხლი საცხოვრებელი სახლიდან განხორციელებულ სატელეფონო საუბრებთან დაკავშირებით;

4. სასამართლომ ერთხმად დაადგინა, რომ სახელმწიფომ ქალბატონ ჰალფორდს უნდა გადაუხადოს 10600 ფუნტი.

____________________

1. Klass and others v. Germany. Malone v. UK; Neimetz v. Germany

ფაქტები:

ბატონი ლამბერტი საფრანგეთის მოქალაქე და რეზიდენტი გახლდათ. 1991 წელს სასამართლო იძიებდა ქურდობის, ყაჩაღობის და იარაღისა და საბრძოლო მასალის უკანონოდ ფლობის საქმეებს, რომელთა ფარგლებშიც გამოძიების მოსამართლემ ჟანდარმერიას დაავალა მოესმინა ვინმე R.B-ს. სატელეფონო საუბრები 1991 წლის 11 დეკემბრიდან 1992 წლის 31 იანვრამდე. გამოძიების მოსამართლემ ამ ვადის გასვლის შემდეგ სტანდარტული ფორმის გამოცემის შემდეგ ვადა გააგრძელა 1992 წლის 31 მაისამდე. მოსმენების შედეგად მოსარჩელე ლამბერტი დააკავეს და ბრალი წაუყენეს ქურდობისთვის დამამძიმებელ გარემოებებში. მოგვიანებით იგი სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ გაათავისუფლეს. მომდევნო წლის 5 აპრილს მოსარჩელის ადვოკატმა სასამართლოში შეიტანა სარჩელი, სადაც ტელეფონის მოსმენის უკანონობის თაობაზე დაობდა. მოსარჩელე აცხადებდა, რომ ტელეფონის მოსმენის ვადის გაგრძელება უკანონოა, რადგან სტანდარტულ ფორმაში არ არის სათანადოდ დასაბუთებული ტელეფონის მოსმენის გაგრძელების საკითხი და 4-თვიანი ვადა, რომლის შემდეგაც, კანონის მიხედვით, მოსმენა უნდა შეწყდეს, 1992 წლის 11 აპრილს ამოიწურა. რიონის სააპელაციო სასამართლომ ბატონი ლამბერტის სარჩელი განიხილა და არ დააკმაყოფილა, რის შემდეგაც ლამბერტის ადვოკატმა საკასაციო სასამართლოს მიმართა.

საკასაციო სასამართლომ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ ბატონ ლამბერტს არ ჰქონდა სარჩელის შეტანის უფლება, რადგან ტელეფონი, რომელსაც უსმენდნენ, არ იყო მისი საკუთარი.

ლამბერტმა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ დაირღვა ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე და მეცამეტე მუხლები.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება

სასამართლოს წინაშე სახელმწიფოს წარმომადგენელი დაობს, რომ ბატონ ლამბერტის სარჩელი არ უნდა იქნეს დაშვებული, რადგან ის სარჩელის შეტანისათვის სათანადო მოსარჩელე არ გახლავთ. ბატონი ლამბერტი კი დაობს, რომ მესამე პირის სატელეფონო საუბრების მოსმენით დაირღვა მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა. სასამართლო კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ პრინციპს, რომ სატელეფონო საუბრები დაცულია კონვენციის მერვე მუხლით. ამრიგად, სასამართლო თვლის, რომ უდავოა, რომ ადგილი აქვს ჩარევას ბატონი ლამბერტის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში. ამ საქმეში მნიშვნელობა არა აქვს იმ ფაქტს, რომ იმ ტელეფონის ნომერს უსმენდნენ, რომელიც ბატონ ლამბერტს არ ეკუთვნოდა.

ა) კანონით დადგენილი

სასამართლო სადავოდ არ ხდის საკითხს, რომ ტელეფონის მოსმენა კანონით იყო დადგენილი. გამოძიების მოსამართლემ იხელმძღვანელა საფრანგეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით და გამოსცა ვინმე R.B.-ის ტელეფონის მოსმენის ბრძანება. საფრანგეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა დეტალურად აღწერს ტელეფონის მოსმენის განხორციელების საფუძვლებს და მისი ჩატარების პროცედურას. შესაბამისად, სასამართლო სადავოდ არ ხდის კანონმდებლობის ხარისხს, რაც მის ვიწრო ფორმულირებასა და განჭვრეტადობაში ვლინდება.

ბ) აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში

სასამართლო იზიარებს სახელმწიფოსა და ადამიანის უფლებების კომისიის აზრს, რომ ჩარევას ჰქონდა ლეგიტიმური მიზანი, რაც ამ საქმეში დანაშაულის აღმოფხვრა გახლავთ. გადაწყვეტილებაში კლაასი და სხვები გერმანიის წინააღმდეგ¹ სასამართლომ დაადგინა, რომ იმისათვის, რათა სასამართლო დარწმუნდეს, რომ სატელეფონო მოსმენასთან დაკავშირებული სისტემა ადეკვატურია, აუცილებელია, რომ ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში არსებობდეს დაცვის გარკვეული მექანიზმები. ეს მექანიზმები, სხვათა შორის, მოიცავს ასეთი ზომების გასაჩივრების უფლებასაც.

ამასთან, საზედამხედველო მექანიზმებში დემოკრატიისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები ზედმიწევნით უნდა იყოს დაცული. ეს ორივე პრინციპი ხაზგასმულია კონვენციის პრეამბულაში. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი, ინტერ ალია, ნიშნავს, რომ სახელმწიფო ორგანოების მიერ მის უფლებებში ჩარევისას ინდივიდს უნდა ჰქონდეს ეფექტური კონტროლის მექანიზმების გამოყენების საშუალება. მოსარჩელე დაობს, რომ მას ასეთი ეფექტური კონტროლის მექანიზმების გამოყენების უფლება წაერთვა საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია საფრანგეთის საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი, რითაც ბატონ ლამბერტს უარი ეთქვა სარჩელის განხილვაზე. გადაწყვეტილების თანახმად, ბატონ ლამბერტს არ გააჩნდა მოსარჩელის სათანადო სტატუსი, რადგან იგი დაობდა იმ ტელეფონის მოსმენის არაკანონიერებაზე რომელიც მას არ ეკუთვნოდა, თუმცა ლამბერტმა ის რამდენჯერმე გამოიყენა (რის საფუძველზეც მას ბრალი წაუყენეს). სასამართლო ადგენს, რომ ბატონმა ლამბერტმა გამოიყენა ეფექტური კონტროლის მექანიზმი რიონის სააპელაციო სასამართლოში, რომელმაც დაადგინა, რომ გამოძიების მოსამართლემ კანონიერად გააგრძელა ტელეფონის მოსმენის ვადა, თუმცა სააპელაციო სასამართლომ იქვე ისიც აღნიშნა, რომ მისი ფუნქცია არ არის შიდა კანონმდებლობის ინტერპრეტაცია, რომელიც ეროვნული სასამართლოების ფუნქციას წარმოადგენს. საკასაციო სასამართლომ კი, რომელიც მთელი საფრანგეთის მასშტაბით კანონის დაცვის უმაღლესი გარანტია, გააკრიტიკა სააპელაციო სასამართლო იმისათვის, რომ მან ბატონი ლამბერტის საქმე არსებითად განიხილა. საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების დაკანონება იმას ნიშნავს, რომ მის შემდეგ ბევრ სხვა ამგვარ გადაწყვეტილებას მიიღებენ, რომლითაც უამრავ ადამიანს კანონით დაცვის უფლება აღარ ექნება. კერძოდ კი მათ, ვინც სხვისი ტელეფონით სარგებლობს. საფრანგეთის შიდა კანონმდებლობა დისკრიმინაციას არ ახდენს მესამე პირების მიერ ტელეფონით სარგებლობის შემთხვევებში.

სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ ბატონი ლამბერტის მიმართ დაირღვა ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

____________________

1. klaas and others v. Germany

ფაქტები:

ბატონი ჩაპელი 1980 წლიდან 1981 წლის აპრილამდე სათავეში ედგა კომპანიას, რომელიც ვიდეოკასეტებზე იწერდა ფილმებს და თავისი კლუბის წევრებს სთავაზობდა. კომპანიის კლუბს 400 წევრი ჰყავდა. კლუბის მიერ შემოთავაზებულ ფილმთა უმეტესობა ჩაწერილი იყო საავტორო უფლებების დარღვევით. მაგრამ ბატონი ჩაპელი აცხადებდა რომ თავისმა ადვოკატმა იგი დაარწმუნა, რომ ჩანაწერები კანონიერი იყო. კლუბის არსებობის შესახებ შეიტყო რამდენიმე გაერთიანებამ, რომელიც ფილმების პროდიუსერთა ინტერესებსა და საავტორო უფლებებს იცავდა. მათ დაიქირავეს კერძო დეტექტივი, ყოფილი პოლიციელი, რომელმაც მათ აცნობა, რომ კლუბი საავტორო უფლებებს არღვევდა. ამის შემდეგ გაერთიანების წარმომადგენლებმა სარჩელი შეიტანეს კლუბის წინააღმდეგ და მოითხოვეს სარჩელის წინასწარი უზრუნველყოფა. სასამართლომ კლუბის წინააღმდეგ გამოსცა ე.წ. „ენტონ პილერის ბრძანება“ („ანტონ პილლერ ორდერ“) ბრძანებას საფუძვლად ედო ორი პირის ჩვენება: ერთი - გამომძიებლის, რომლიც მოსარჩელემ დაიქირავა და მეორე - მათი ადვოკატისა. კლუბის წარმომადგენლებმა არ იცოდნენ სარჩელის შეტანისა და მისი უზრუნველყოფის ზომების შესახებ, რაც გაერთიანებულ სამეფოში ამგვარ საქმეებში მიღებული პრაქტიკაა.

„ენტონ პილერის ბრძანება“ სამოქალქო საქმეებში სარჩელის შეტანისა მტკიცებულებების უზრუნველყოფის ერთ-ერთი საშუალებაა, რომლის მისაღებადაც საჭიროა, რომ მოსარჩელემ დაასაბუთოს გარემოებები, რომლებიც განამტკიცებს სასარჩელო მოთხოვნებს და უჩვენოს, რომ სარჩელი, სავარაუდოდ, წარმატებული იქნება არსებითი განხილვისას; მოსარჩელისათვის პოტენციური და მატერიალური ზარალი დიდია და რომ არსებობს მტკიცებულებები იმის გასამაგრებლად, რომ უზრუნველსაყოფი ნივთები მოპასუხის მფლობელობაშია. „ენტონ პილერის ბრძანებების“ გაცემისას სასამართლო სხდომას არ ესწრება მოპასუხე, რომელსაც ბრძანებას მხოლოდ მისი აღსრულებისას აცნობენ. ინგლისის კანონმდებლობით, რადგან ასეთი ბრძანებები სამოქალაქო საქმეებში გამოიყენება, მოპასუხე არ არის ვალდებული თავის კერძო საკუთრებაში შეუშვას მოსარჩელე. მას აქვს უფლება, რომ საპასუხო შუამდგომლობით მიმართოს სასამართლოს, თუმცა არსებობს საფრთხე, რომ, თუ მოპასუხე ბრძანებას არ დაემორჩილება, ის შეიძლება დამნაშავედ ცნონ სასამართლოს უპატივცემულობისათვის. ბრძანების აღსრულებისას შესაძლებელია პოლიცია შენობის გარეთ განლაგდეს, რათა აღკვეთოს შესაძლო დარღვევები, თუმცა მას ეკრძალება მონაწილეობა მიიღოს ბრძანების აღსრულებაში. მოპასუხეს, რომლის წინააღმდეგაცაა გაცემული ბრძანება, მოსარჩელის ადვოკატმა 1. უნდა გააცნოს ბრძანება მისთვის გასაგებ ენაზე;“ 2. უნდა აცნობოს, რომ მას აქვს ადვოკატის დახმარების უფლება; 3. უნდა უპასუხოს კითხვებს, რომლებიც მოპასუხეს აქვს; 4. უნდა შეადგინოს დაყადაღებული მტკიცებულებების სია; 5. უნდა გამოიყენოს შეგროვილი მტკიცებულებები მხოლოდ იმ სამოქალაქო საქმეში, რომლისთვისაც არის გაცემული ბრძანება; 6. სრულად უნდა გააკონტროლოს ბრძანების აღსულების პროცესი და მისი კანონიერება.

მოცემულ საქმეში მოსარჩელის მიერ დაქირავებული კერძო დეტექტივი ბრძანების აღსრულებამდე კლუბში მივიდა როგორც ერთ-ერთი მომხმარებელი და რამდენიმე ფილმი წამოიღო. მან იქ ყოფნისას შენიშნა, რომ კლუბში ჰქონდათ პორნოგრაფიული ფილმებიც. ამის შემდეგ მან ეს პოლიციას აცნობა და შესთავაზა „ენტონ პილერის ბრძანებისა“ და პოლიციის მიერ პორნოგრაფიული მასალებისათვის ჩხრეკის ერთობლივად ჩატარება, რის შესახებაც მოსამართლისათვის არ უცნობებიათ. პოლიციამ მოპოვებული ინფორმაციის საფუძველზე და უხამსი მასალების შესახებ კანონით მოიპოვა ჩხრეკის ორდერი. 1981 წლის 2 მარტს, კლუბში გამოცხადდნენ პოლიციისა და მოსარჩელის წარმომადგენლები. მოსარჩელის წარმომადგნლები, მოტყუებით, თითქოს კლუბის წევრები იყვნენ, შევიდნენ შენობაშინ და ბატონ ჩაპელს „ენტონ პილერის ბრძანება“ წარუდგინეს. ამის შემდეგ პოლიციაც შევიდა შენობაში და ჩხრეკა დაიწყო. პოლიციამ 274 ნივთი ამოიღო, უმეტესად ვიდეოკასეტები, რომელთა შესახებაც შეადგინა სათანადო დოკუმენტი ნივთების ჩამონათვალით. ამ დროს ბატონი ჩაპელის ადვოკატი ადგილზე არ გახლდათ. პოლიციის მიერ ჩატარებული ჩხრეკის შემდეგ მოსარჩელემ დაიწყო ჩხრეკა, რის შედეგადაც ამოიღეს 377 ვიდეოკასეტა, რომელიც საავტორო უფლებების დარღვევით იყო ჩაწერილი. ამის შემდეგ გაიჩხრიკა ბატონი ჩაპელის სამუშაო ოთახი. მას ნება არ დართეს, გამოეცალკევებინა თავისი პირადი დოკუმენტები, რომლებიც საქმეს არ ეხებოდა. დოკუმენტების ნაწილი მისი ოთახიდან გაიტანეს, რის შესახებაც არ შემდგარა სათანადო ოქმი ამ დოკუმენტების ჩამონათვალით. ამის შემდეგ პოლიციამ ნება დართო მოსარჩელეებს, დაეთვალიერებინათ პოლიციის ჩხრეკის შედეგად მიღებული ნივთები და დოკუმენტები და ასლები გადაეღოთ.

შიდა სასამართლოებში ბატონი ჩაპელის სარჩელი წარუმატებელი აღმოჩნდა, რის შემდეგაც მან ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ მის მიმართ დაირღვა კონვენციის მერვე მუხლი.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სასამართლოს წინაშე სახელმწიფოს წარმომადგენელი სადავოდ არ ხდის, რომ ადგილი ჰქონდა ჩარევას ბატონი ჩაპელის უფლებებში, რომლებიც მერვე მუხლითაა დაცული. თავის მხრივ, არც ბატონი ჩაპელი ხდის სადავოდ იმ ფაქტს, რომ ჩარევას ლეგიტიმური მიზანი ჰქონდა, კერძოდ, სხვისი უფლებების დაცვა - ფილმების პროდიუსერთა გაერთიანების წევრთა საავტორო უფლებებისა. შესაბამისად, სასამართლო არ მსჯელობს ამ ორ საკითხზე და განიხილავს, თუ რამდენად იყო ჩარევა კანონით დადგენილი და „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“.

ა) კანონით დადგენილი

სასამართლომ წინა გადაწყვეტილებებით დაადგინა, რომ სიტყვა „კანონი“ მოიცავს როგორც დაწერილ, ასევე დაუწერელ ჩვეულებითი სამართლის ნორმებს. მეორე პრინციპი, რომელიც კომისიამ და სასამართლომ დაადგინეს, არის ის, რომ ჩარევას უნდა ჰქონდეს გარკვეული სამართლებრივი საფუძველი ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში. ეს მოთხოვნა, თავის მხრივ, ორ მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს: პირველი, კანონი ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მოქალაქისათვის, რომ მან განსაზღვროს, თუ რა ქმედებაა ადეკვატური ამა თუ იმ გარემოებაში. მეორე, კანონი ზუსტად უნდა იყოს ფორმულირებული, რომ მოქალაქეს შეეძლოს მიახლოებით მაინც განსაზღვროს თავისი ქმედების შედეგები.

ბატონი ჩაპელი სასამართლოს წინაშე დაობს, რომ მის კონკრეტულ საქმეში კანონიერი არ იყო „ენტონ პილერის ბრძანების“ გამოცემა და აღსრულება. ამ არგუმენტის გასამაგრებლად იგი აცხადებს (მისი ეს განცხადებები გაიზიარა ადამინის უფლებების კომისიის წევრთა უმცირესობამ):

ა) ფილმის პროდიუსერთა გაერთიანების წარმომადგენელთა მიერ მოსამართლისათვის ბრძანების აღსრულების ზუსტი თარიღის და გარემოებების შესახებ ინფორმაციის დაფარვა;

ბ) ბრძანების აღსრულებისას კერძო დეტექტივის მიერ კლუბში მოტყუებით შესვლა;

გ) პოლიციისა და ფილმის პროდიუსერთა გაერთიანების მიერ ჩხრეკის ერთობლივი განხორციელება, რამაც ბატონ ჩაპელს ხელი შეუშალა იმაში, რომ ზედამხედველობა გაეწია ჩხრეკის პროცესისთვის (ჯამში მის ოფისს 16 კაცი ჩხრეკდა);

დ) ჩხრეკის დროს ბატონი ჩაპელისათვის იურიდიული დახმარების ხელმისაწვდომობის არარსებობა;

ე) ჩხრეკისას ამოღებული ნივთების სრული ჩამონათვალისა და სათანადო ოქმის არარსებობა;

ვ) მისი პირადი დოკუმენტების ამოღება;

ზ) ჩხრეკის შემდეგ ფილმის პროდიუსერთა გაერთიანების წარმომადგენელთა მიერ პოლიციის მიერ ამოღებული ნივთების დათვალიერება და ასლების გადაღება.

ინგლისში სასამართლო განხილვისას მოსამართლემ დადგინა, რომ ბატონ ჩაპელს არ ცნობენ დამნაშავედ სასამართლოს უპატივცემულობისათვის, როდესაც მან უარი განაცხადა გარკვეული დოკუმენტების სასამართლოსათვის გადაცემაზე, რადგან ფილმის პროდიუსერთა გაერთიანებამ სასამართლოს არ აცნობა პოლიციის მიერ ჩხრეკის ერთობლივად ჩატარების შესახებ. ამასთან, სასამართლომ განიხილა ბატონ ჩაპელის პირველი სამი საჩივარი და აღნიშნა, რომ მათი შეუსრულებლობა კანონის მიხედვით არ იწვევს ბრძანების ბათილობას. ევროპის სასამართლო ეთანხმება ბრიტანეთის უმაღლეს სასამართლოს. რაც შეეხება ჩაპელის არგუმენტს, რომ ბრიტანული კანონი ანტონ პილერის ბრძანებებთან დაკავშირებით არ არის ხელმისაწვდომი, რადგან იგი ამორფულია, სასამართლო არ იზიარებს. სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ ბოლო დროს ბრიტანეთში მოხდა ამ ბრძანებების შესახებ წესების უნიფიცირება. მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი უნიფიკაცია კვლავ იძლევა გარკვეული დისკრეციის შესაძლებლობას, ის სასამართლოს მიერ ხორციელდება და საფრთხეს არ წარმოადგენს. სასამართლო ადგენს, რომ ჩარევა კანონით იყო დადგენილი.

ა) „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“

ყოველივე ზემოხსენებულის საფუძველზე სასამართლო ადგენს, რომ, მიუხედავად გარკვეული დარღვევისა, რამაც სირთულეები შეუქმნა ბატონ ჩაპელს, ისინი არ იყო იმდენად სერიოზული, რომ ბრძანების აღსრულება ამ შემთხვევაში იმ მიზნის არაპორპორციულად ჩაითვალოს, რასაც ბრძანება ემსახურებოდა.

სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ ბატონი ჩაპელის მიმართ არ დარღვეულა ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენცის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

მოსარჩელე გასკინი, მას შემდეგ, რაც დედა გარდაეცვალა, 2 წლის ასაკში ლივერპულის ქალაქის საბჭოს მეურვეობას გადაეცა. გასკინი მეურვეობაში 18 წლამდე იყო. ამ ხნის განმავლობაში იგი რამდენჯერმე გააშვილეს. ლივერპულის ქალაქის საბჭო კი, როგორც კანონით იყო დადგენილი, გასკინის შესახებ ინფორმაციას აგროვებდა და ინახავდა. ეს ინფორმაცია მოიცავდა ჩანაწერებს და მოხსენებებს ექიმებისაგან, მასწავლებლებისგან, პოლიციისგან, პრობაციის ოფიცრებისგან, სოციალურ მუშაკთაგან, სკოლისა და მშვილებლის ოჯახისაგან. მოგვიანებით გასკინმა მოითხოვა ამ ინფორმაციის გამჟღავნება, რადგან დაობდა, რომ მას უკანონოდ ექცეოდნენ მეურვეობაში ყოფნის დროს. გასკინმა მოითხოვა მის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნება, რათა აღეძრა სარჩელი საბჭოს წინააღმდეგ. სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლემ საჯარო ინტერესის საფუძველზე მას დოკუმენტების გამჟღავნებაზე უარი განუცხადა.

გასკინმა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ მის წინააღმდეგ დაირღვა კონვენციის მერვე და მეათე მუხლებით გარანტირებული უფლებები.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სასამართლომ დაადგინა, რომ გაერთიანებული სამეფოს მთავრობა გასკინისთვის ინფორმაციის გამჟღავნებაზე უარის თქმით არ ჩარეულა მოსარჩელის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში, თუმცა ამ შემთხვევაში გასარკვევია, ხომ არ დაურღვევია გაერთანებული სამეფოს მთავრობას თავისი პოზიტიური ვალდებულებები ევროპის კონვენციის წინაშე. უდავოა, რომ ამგვარი დოკუმენტების კონფიდენციალურობა ხელს უწყობს გაერთიანებულ სამეფოში ბავშვთა დაცვის პროგრამების ფუნქციონირებას. ასეთი ზომა იცავს არა მხოლოდ დოკუმენტების ავტორებს, არამედ თავად ამ ბავშვის ინტერესებსაც ემსახურება.

სასამართლო ადგენს, რომ ბატონი გასკინისათვის ამ ინფორმაციის გამჟღავნებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა, რადგან ამის შედეგად მას ეცოდინებოდა თავისი ბავშვობის, გონებრივი განვითარების და განათლების შესახებ. ბრიტანული სისტემა, რომელიც ინფორმაციის გამჟღავნებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ითვალისწინებს, როდესაც დოკუმენტის ავტორის თანხმობა არსებობს, კონვენცის მერვე მუხლს შეესაბამება. ამასთან, სახელმწიფოებს ამ მხრივ გარკვეული დისკრეციული უფლებები აქვთ. თუმცა სასამართლო ითვალიწინებს იმ გარემოებებსაც, რომლის თანახმადაც ინფორმაციის გამჟღავნება უნდა მოხდეს იმ შემთხვევაში, როდესაც დოკუმენტის ავტორის უარი დაუსაბუთებელია. სისტემაში ასევე უნდა არსებობდეს დამოუკიდებელი ორგანოსადმი მიმართვის უფლებაც, რომელიც გადაწყვეტს, უნდა გამჟღავნდეს თუ არა ინფორმაცია.

სასამართლო ადგენს, რომ ბატონი გასკინის მიმართ დარღვეულია ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

წინამდებარე საქმეში შვიდი მოსარჩელე, მათ შორის ბატონი სილვერი, დაობს, რომ ციხის საპყრობილის ადმინისტრაციის მიერ მათი პირადი კორესპონდენციის მათთვის გადაცემის შეჩერება და დაყოვნება არღვევს ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლს. მოსარჩელეები დაობენ, რომ გაერთიანებულ სამეფოში მათ ხელი არ მიუწვდებათ არანაირ ეფექტურ მექანიზმზე, რომლის მეშვეობითაც ისინი დაიცავდნენ თავის უფლებებს. მოსარჩელეები ასევე დაობენ, რომ მათ უარი უთხრეს საქმის გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოებში განხილვაზე, რითაც ასევე დამატებით დაირღვა კონვენციის მეექვსე მუხლი (სამართლიანი სასამართლოს უფლება).

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

მოსარჩელეების განცხადების ძირითადი ნაწილი ეთმობა საპყრობილეში შემავალი კორესპონდენციის შეჩერებასა და შეყოვნებას. სასამართლო სადავოდ არ ხდის იმას, რომ ამ საქმეში ადგილი აქვს ჩარევას კონვენციის მერვე მუხლით დაცულ უფლებებში. ასეთი ჩარევა კონვენციის დარღვევად ჩაითვლება, თუ არ დადგინდა, რომ იგი მიზნად ისახავდა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და „აუცილებელი იყო დემოკრატიულ საზოგადოებაში“.

ა) კანონით დადგენილი

საქმეზე „სანდი ტაიმსი“გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ¹ სასამართლომ დადგინა ის ძირითადი კრიტერიუმები, რომლებიც აუცილებელია ჩარევის კანონიერების დასადგენად. პირველი პრინციპის თანახმად, აუცილებელია, რომ ჩარევას გარკვეული საფუძველი ჰქონდეს წევრი სახელმწიფოს კანონმდებლობაში. ამ საქმეში სრული თანხმობა არსებობს კომისიას, მოპასუხე სახელმწიფოს, სასამართლოსა და მოსარჩელეებს შორის, რომ ჩარევა დადგენილია გაერთიანებული სამეფოს პატიმრობის შესახებ აქტით და წესებით, თუმცა არა იმ ბრძანებებითა და ინსტრუქციებით, რომელსაც შინაგან საქმეთა დეპარტამენტის ხელმძღვანელი გამოსცემს საპყრობილის უფროსების სახელზე საპყრობილეში წესრიგის დადგენის მიზნით. მათ კანონის ძალა არ გააჩნია. შესაბამისად, სადავო არ არის, რომ ჩარევას ამ საქმეში გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაში აქვს საფუძველი. მეორე პრინციპის თანახმად, კანონი იმგვარად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული, რომ მოქალაქეს მასზე ხელი მიუწვდებოდეს და შეეძლოს თავისი ქმედებების შედეგების განსაზღვრა დაახლოებით მაინც.

კანონმა, რომელიც სახელმწიფო მოხელეს ან დაწესებულებას რაიმე დისკრეციას ანიჭებს, უნდა განსაზღვროს ამ დისკრეციის ფარგლებიც. თუმცა სასამართლოს არაერთხელ განუცხადებია, რომ აბსოლუტური სიზუსტის დადგენა საკანონმდებლო შემოქმედებაში მიუღწეველი და შეუძლებელია, განსაკუთრებით კი ამ შემთხვევაში, როდესაც წელიწადის განმავლობაში საპყრობილეებში ათობით მილიონ წერილს ამოწმებენ. შეუძლებელია ყველა გარემოების კანონით გათვალისწინება. ამასთან, მოსარჩელეებიც არ დაობენ, რომ გარკვეული დისკრეცია ამ შემთხვევში დასაშვებია. წინამდებარე საქმეში კორესპონდენციის კონტროლი ხორციელდებოდა არა მხოლოდ პატიმრობის კანონის საფუძველზე, არამედ შინაგან საქმეთა დეპარტამენტის უფროსის ბრძანებებისა და ინსტრუქციების საფუძველზეც. სასამართლო ადგენს, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ კანონის ძალა არ ჰქონდათ, საჭიროა მათი მხედველობაში მიღება, რადგან, როგორც უკვე აღინიშნა, შეუძლებელია ყველაფრის განმარტება და კანონში მოქცევა. შესაბამისად, სასამართლო არ ეთანხმება მოსარჩელეებს, რომ კორესპონდენციის კონტროლის დამატებითი წესები, რომლებიც ბრძანებებსა და ინსტრუქციებშია მოცემული, კანონში უნდა იყოს ჩამოყალიბებული.

ამის შემდეგ სასამართლო ადგენს, თუ რამდენად შეესაბამება კონკრეტული კორესპონდენციის კონტროლი ზემოხსენებულ პრინციპებს:

ა) არასადავო კორესპონდენცია

ადამიანის უფლებების ევროპულმა კომისიამ სასამართლო განხილვამდე დაადგინა, რომ ქვემოთ ჩამოთვლილი კორესპონდენციის კონტროლი და აკრძალვა არ იყო კანონით დადგენილი.

1. ადვოკატთან მიწერ-მოწერის შეზღუდვა იმის გამო, რომ პატიმარი უზრუნველყოფილი იყო იურიდიული დახმარებით (ბატონ კუპერის წერილი № 27)

ა) კორესპონდენცია, რომელიც ეხებოდა პატიმრის სასამართლო პროცესის, ბრალდებისა და სასჯელის მოხდის დეტალებს (ბატონ ნოუსა და მაკმაჰოუნის წერილები);

ბ) უწმაწური გამოთქმების გამოყენება წერილებში (ბატონ კუპერის წერილები);

გ) წერილები, რომელთა შინაარსიც გამოქვეყნებისთვის იყო განკუთვნილი (ბატონების სილვერის, მაკმაჰოუნის და კარნის წერილები);

დ) ადვოკატებთან და პარლამენტის წევრებთან მიმოწერაში საპყრობილის ადმინისტრაციის შესახებ საჩივრების (ადმინისტრაციის მიერ ჯერჯერობით განუხილველი) ჩართვის აკრძალვა (ბატონების ნოუს, კუპერის, კარნის წერილები);

ე) საპყრობილეში მოპყობის შესახებ საჩივრების დაგზავნის აკრძალვა (ბატონების სილვერის, ტუტლის, კარნის წერილები);

ვ) საპყრობილის ადმინისტრაციის წევრების წინააღმდეგ ინფორმაციის გაგზავნის აკრძალვა (ბატონ სილვერის წერილი).

სახელმწიფოს წარმომადგენელი სასამართლოს წინაშე არ დაობს, რომ ამგვარი შინაარსის კორესპონდენციის აკრძალვა არ არის დადგენილი კანონით.

ბ) სადავო კორესპონდენცია

სადავო კორესპონდენცია სასამართლომ სამ ჯგუფად დაყო:

1. ქალბატონ კოლნის წერილები და ბატონ მაკმაჰოუნის წერილები, ასევე ჟურნალისტის წერილი მისდამი, რომელიც საპყრობილის ადმინისტრაციამ შეაჩერა, რადგან ისინი არ იყო გამოგზავნილი ოჯახის წევრის ან „უკვე არსებული“ მეგობრის მიერ. სახელმწიფო სადავოდ ხდის კომისიის დადგენილებას ამ წერილებთან დაკავშირებით, რომ მათი შეჩერება სცდება პატიმრობის შესახებ კანონის ნორმებს და კანონით არ არის დადგენილი. თუმცა სასამართლო ადგენს, რომ საკმაოდ ნათელია პატიმრობის შესახებ კანონის ნორმები, რომლებიც ადგენს, რომ იკრძალება უნებართვო მიწერ-მოწერა იმ პირებთან, რომლებიც არ არიან პატიმრის ოჯახის წევრები ან მეგობრები. შესაბამისად, სასამართლო არ ეთანხმება კომისიის გადაწყვეტილებას ამ საკითხზე.

2. მეორე კატეგორიაში შედის ბატონ კარნის წერილები პარლამენტის წევრისადმი, სადაც ლაპარაკია ციხეში არასათანადო მოპყრობის შესახებ. წერილი შეჩერდა იმის გამო, რომ დარღვეულ იქნა კანონის მოთხოვნა, რომლის თანახმადაც საჩივრები ციხეში მოპყრობის შესახებ, განცხადებები ადმინისტრაციის წევრების წინააღმდეგ ჯერ შიდა საჩივრების სისტემით უნდა განხილულიყო და მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლებოდა მათი გადაცემა მესამე პირისათვის. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ამ წერილის შეჩერებაც კანონით იყო დადგენილი.

3. მესამე კატეგორიაში შედის შემდეგი შინაარსის კორესპონდენცია:

- ბიზნესურთიერთობების შემცველი წერილები;

- წერილები ქცევის დადგენილი წესების დარღვევის შესახებ;

- წერილები, რომლებიც შეიცავს სხვა პატიმრების მიერ ჩადენილი დანაშაულის დეტალებს;

- წერილები ადმინისტრაციის წევრების მიერ სავარაუდო კანონდარღვევის შესახებ;

- მუქარის ან ძალადობის მუქარის შემცველი წერილები;

- ბატონი ნოუს წერილი, რომელიც შინაგან საქმეთა დეპარტამენტიდან ნებართვის მოთხოვნამდე შეჩერდა.

სასამართლო ამ წერილებთან დაკავშირებით ადგენს, რომ მათი შეჩერებაც კანონით იყო დადგენილი.

ა) „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“

ტერმინი „აუცილებელი“ არ არის „განუყოფელის“ სინონიმი. თუმცა ეს ტერმინი ისე მოქნილიც არ არის, რომ იგი „დასაშვებთან“, „სასარგებლოსთან“, „გონივრულთან“ და „სასურველთან“ გავაიგივოთ. წევრი სახელმწიფოები შეზღუდვებთან დაკავშირებით გარკვეული დისკრეციით სარგებლობენ, თუმცა ეს დისკრეცია ევროპული სასამართლოს კონტროლს ექვემდებარება და საბოლოოდ ამ სასამართლოს გადასაწყვეტია, დაირღვა თუ არა სახელმწიფოს დისკრეციით ევროპული კონვენცია. ტერმინი „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ ნიშნავს, რომ, ჩარევა რომ კონვენციის შესაბამისად იქნეს მიჩნეული, საჭიროა, იგი მიესადაგებოდეს „აუცილებელ სოციალურ მოთხოვნას“ და მიზნად ისახავდეს „ლეგიტიმური მიზნის“ მიღწევას. აუცილებელია, რომ კონვენციის ის უფლებები, რომლებიც შეზღუდვებს ექვემდებარება, ვიწროდ იქნეს ინტერპრეტირებული.

სასამართლო ითავლისწინებს, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია პატიმრების კორესპონდენციის გარკვეული კონტროლი.

სასამართლო ადგენს, რომ კონვენციის მერვე მუხლი არ დარღვეულა შემდეგ წერილებთან დაკავშირებით:

ა) ბატონ სილვერის წერილი, რომელიც სხვა პატიმრების მიერ ჩადენილ დანაშაულებებს ეხება;

ბ) ბატონ ნოუს წერილი, რომელიც ბიზნესტრანსაქციებს ეხება;

გ) ბატონ კუპერის წერილები, რომლებიც მუქარას შეიცავს;

დ) ბატონ ნოუს წერილი, რომელიც მხოლოდ იმიტომ შეჩერდა, რომ ციხის ადმინისტრაცია შინაგან საქმთა დეპარტამენტიდან ნებართვას ელოდა.

სხვა ყველა დანარჩენ კორესპონდენციასთან დაკავშირებით დარღვეულია კონვენციის მერვე მუხლი.

______________________

1. Sunday Times v. the United Kingdom, 26/04/1979 წლის გადაწყვეტილება

ფაქტები:

ბატონ კოპის მეუღლე, ქალბატონი კოპი, შვეიცარიის ფედერალური საბჭოს წევრი და მართლმსაჯულებისა და პოლიციის ფედერალური დეპარტამენტის უფროსი გახლდათ. 1988 წელს მედიაში გავიდა ინფორმაცია, რომლის თანახმადაც ბატონ კოპს და ერთ-ერთ კომპანიას, რომლის დირექტორთა საბჭოს წევრიც ბატონი კოპი გახლდათ, ბრალი ედებოდათ ფულის გათეთრების ოპერაციებში. 1988 წლის ბოლოს, თავისი მეუღლის თხოვნით, ბატონი კოპი დირექტორთა საბჭოს წევრობიდან გადადგა. არსებობდა ინფორმაცია, რომ ბატონ კოპს თავისმა მეუღლემ მიაწოდა კონფიდენციალური ინფორმაცია, რომელიც მას სამსახურებრივად გაანდეს. იმის გამო, რომ ბატონი კოპი ეჭვმიტანილი იყო რამდენიმე დანაშაულის ჩადენაში, ქალბატონი კოპი აიძულეს, რომ თანამდებობიდან გადამდგარიყო. ამის შემდეგ შეიქმნა საპარლამენტო კომისია, რომელიც ზემოხსენებულ საკითხებს იძიებდა. მას უნდა დაედგინა, რამდენად კანონიერად იქცეოდა ქალბატონი კოპი თავისი სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულებისას. პარალელურად შვეიცარიის პროკურატურამ დაიწყო გამოძიება, რომლის ფარგლებშიც ისმენდნენ ბატონი კოპის იურიდიული ფირმის სატელეფონო საუბრებს, თუმცა ბატონი კოპი ამ საქმეში ეჭვმიტანილი არ იყო. იგი მხოლოდ მესამე პირი გახლდათ. მაგრამ შემდეგ ტელეფონის მოსმენა დაიწყეს კოპის სახლშიც, მისი მეუღლის ტელეფონზე და მისი მეუღლის საიდუმლო ტელეფონზეც, რომელიც მას ეკუთვნოდა, როგორც ფედერალური საბჭოს ყოფილ წევრს. სანქციაში მითითებული იყო, რომ ფირმის ადვოკატთა კლიენტებთან საუბრები მხედველობაში არ უნდა ყოფილიყო მიღებული.

მოგვიანებით საპარლამენტო კომისიამ გამოძიება დაასრულა და დაადგინა, რომ ქალბატონი კოპი კანონის ფარგლებში მოქმედებდა და იგი არ იყო დამნაშავე ოფიციალაური საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნებაში. შესაბამისად, შეწყდა მათი სატელეფონო საუბრების მოსმენაც. ამის შესახებ ადგილობრივმა გაზეთმა გამოაქვეყნა სტატია, სადაც ნახსენები იყო, რომ გამოძიების ფარგლებში სხვა პირებთან ერთად ბატონი კოპის ფირმისა და სახლის ტელეფონებიც ისმინებოდა.

ბატონმა კოპმა შვეიცარიის სასამართლოებში წარუმატებელი სარჩელების შემდეგ ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ ტელეფონის მოსმენით დაირღვა ევროპის ადამინის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

თავდაპირველად სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ საქმეში ადგილი ჰქონდა ბატონი კოპის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში ჩარევას, რადგან ტერმინი „პირადი ცხოვრება“ მოიცავს სამსახურებრივი ტელეფონების მოსმენას, ისევე, როგორც საცხოვრებელი სახლის სატელეფონო საუბრების მოსმენას.

ამის შემდეგ სასამართლო ადგენს, იყო თუ არა ჩარევა დადგენილი კანონით და „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“.

ა) დადგენილი კანონით

ამ საქმეში მოსარჩელე დაობს, რომ ჩარევა არ იყო დადგენილი კანონით, რადგან შვეიცარიის კანონმდებლობა პირდაპირ კრძალავს ადვოკატის სატელეფონო საუბრების მოსმენას მესამე პირების მიერ. ადამიანის უფლებების კომისია მოსარჩელის ამ არგუმენტს დაეთანხმა და დასძინა, რომ ასეთი აკრძალვა იცავს ადვოკატთა პროფესიას, მათ კონფიდენციალურ ურთიერთობას კლიენტებთან. სახელმწიფო დაობს, რომ მოსმენა წარმოებდა შვეიცარიის კანონმდებლობის, კონკრეტული წესების და სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, რის თანახმადაც, ადვოკატის პროფესიული პრივილეგიები მხოლოდ იმ საქმიანობაზე ვრცელდება, რომელიც უშუალოდ მის პროფესიასთან არის დაკავშირებული. სასამართლო გვერდს ვერ აუვლის სახელმწიფოს ამ პოზიციას, რადგან სასამართლოს ტერმინი „კანონი“ გაგებული აქვს არა მისი ფორმალური, არამედ შინაარსობრივი თვალსაზრისით. სასამართლო ეთანხმება სახელმწიფოს პოზიციას, რომ ჩარევას საფუძველი ჰქონდა ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში.

რაც შეეხება კანონის ხარისხის სტანდარტებს, რომელიც უნდა აკმაყოფილებდეს სასამართლოს მიერ პრეცედენტული სამართლის შექმნისას დადგენილ კრიტერიუმებს, სასამართლო თვლის, რომ სახელმწიფოს არგუმენტებმა ის ვერ დაარწმუნა. სახელმწიფო დაობს, რომ შვეიცარიის კანონმდებლობიდან და აკადემიური ნაშრომებიდანაც გამომდინარეობს, რომ ადვოკატის პროფესიაში კონფიდენციალურობა დაცულია მხოლოდ კლიენტებთან ურთიერთობისას. ამ საქმეში ბატონი კოპის საუბრების ჩანაწერს წინასწარ ისმენდნენ და ასე ადგენდნენ, იყო თუ არა ესა თუ ის ჩანაწერი კლიენტებთან საუბარი. მაგრამ ყველა ჩანაწერი გაეგზავნა პოლიციისა და მართლმსაჯულების ფედერალურ დეპარტამენტს.

მიუხედავად სახელმწიფოს ზემოხსენებული არგუმენტისა, სასამართლო შვეიცარიის კანონმდებლობაში ვერ ხედავს, თუ ვინ უნდა გააცალკევოს ადვოკატის საუბრები კლიენტებთან და მისი სხვა პირადი საუბრები. ასევე კანონში ნათლად არ ჩანს, თუ რა უნდა ჩაითვალოს კლიენტთან ურთიერთობად.

ამას გარდა, გასაოცარია სატელეფონო საუბრების კონტროლის მექანიზმები: კონტროლს აწარმოებს საფოსტო ოფისის იურიდიული დეპარტამენტი, რომელიც აღმასრულებელ ხელისუფლებას ეკუთვნის. სისტემაში არ არის გათვალისწინებული საუბრების მოსმენის ზედამხედველობა მოსამართლის მიერ, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება, როდესაც საქმე ეხება ადვოკატის ტელეფონით საუბრების მოსმენას.

შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ბატონ კოპს ხელი არ მიუწვდებოდა დაცვის მინიმალურ მექანიზმებზეც კი, რაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია.

სასამართლო ადგენს, რომ ბატონი კოპის მიმართ დარღვეულია ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

ფრაიბურგის ოლქის სასამართლოში, როდესაც ის განიხილავდა საქმეს ეკლესიის მოსაკრებლის გადაუხდელობის შესახებ, სასამართლომ ფაქსი მიიღო. ამ შეტყობინებაში საქმის განმხილველ მოსამართლეს ადანაშაულებდნენ, რომ მან ბოროტად გამოიყენა უფლებამოსილება და ზემოხსენებული საქმის განხილვისას არაკანონიერად მოიქცა. შეტყობინებას ხელს აწერდა ვინმე კლაუს ვაგნერი ერთ-ერთი ადგილობრივი პოლიტიკური პარტიიდან (Freiburg Bunte Liste). მიუნხენის პროკურატურამ გამოძიება დაიწყო მოსამართლის შეურაცხყოფის საქმის გამო, რომლის ფარგლებშიც კლაუს ვაგნერისათვის უწყება უნდა გაეგზავნათ, მაგრამ მისი ადგილსამყოფელი ვერ დადგინდა. პროკურატურას გაუჩნდა ეჭვი, რომ სახელი და გვარი, კლაუს ვაგნერი, შესაძლოა, გამოგონილი ყოფილიყო. შესაბამისად, პროკურორმა, რომელიც ამ გამოძიებას ზედამხედველობდა, მოსამართლისგან ჩხრეკის სანქცია მიიღო ბატონი ნიმეცის წინააღმდეგ, რომელიც ადვოკატი და, იმავდროულად, ფაქსში მოხსენიებული პოლიტიკური პარტიის თავმჯდომარე გახლდათ. სანქციის გაცემის საფუძველი ის იყო, რომ, რადგან პარტიის ოფიციალური კორესპონდენცია ბატონი ნიმეცის ოფისში მიდიოდა, შესაძლოა, მის ოფისში აღმოჩენილიყო დოკუმენტაცია, რომლიც კლაუს ვაგნერის ნამდვილ ვინაობას დაადგენდა.

ჩხრეკის დროს, რომლიც ერთ საათს გაგრძელდა, სამართალდამცავებმა ნიმეცის ოფისში დაათვალიერეს დოკუმენტაცია, რომელიც მისი კლიენტების იურიდიულ დავებს ეხებოდა და მათ პერსონალურ მონაცემებს შეიცავდა. ვაგნერის შესახებ სამართალდამცავებმა ვერაფერი აღმოაჩინეს. მოგვიანებით მოსამართლის შეურაცხყოფის საქმე მტკიცებულებების არასაკმარისობის გამო დაიხურა.

ბატონმა ნიმეცმა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ დაირღვა მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, რომელიც კონვენცის მერვე მუხლითაა დაცული.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სასამართლო შეუძლებლად მიიჩნევს კონვენციის მერვე მუხლის ტექსტში მოხსენიებული „პირადი ცხოვრების“ ამომწურავი განმარტების შექმნას. თუმცა საკმაოდ შემზღუდველი იქნებოდა ამ ცნების მხოლოდ „პირად ვიწრო წრესთან“ (inner circle) გათანაბრება, რომელშიც ინდივიდი თავისი პირადი ცხოვრებით ცხოვრობს და ამ წრიდან გამორიცხავს ყველას, მისი მონაწილეებისა და მისთვის სასურველი პირების გამოკლებით. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ასევე გულისხმობს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობების დამყარების უფლებას. შესაბამისად, გაურკვეველია, თუ რატომ არ უნდა მოიცავდეს „პირადი ცხოვრების“ ცნება ბიზნესსა და პროფესიულ საქმიანობასაც, რადგან უმეტესობა სწორედ ასე განავითარებს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობების უდიდეს ნაწილს. თუმცა ადამიანის უფლებების კომისიამ სწორად აღნიშნა, რომ გამყოფი ხაზის გავლება პროფესიულ და პირად ცხოვრებას შორის საკმაოდ რთული საქმეა. და, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ საქმეში, რადგან ბატონი ნიმეცი ლიბერალური პროფესიის წარმომადგენელია, მისი სამუშაო ისეთი ბუნებისაა, რომ პირადისა და პროფესიულის განცალკევება აქაც საკმაოდ ძნელდება.

სახელმწიფომ მოითხოვა ამ საქმეზე არ გავრცელებულიყო მერვე მუხლი. რადგან ჩხრეკა მხოლოდ ნიმეცის ოფისში ჩატარდა, ეს იმას ნიშნავს, რომ დაუცველი დარჩა ნიმეცის პირადი ცხოვრებაც, რადგან იგი იმდენად გადაჯაჭვულია მის პროფესიულ საქმიანობასთან, რომ მათი განცალკევება შეუძლებელია. თანაც ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ თავის ერთ-ერთ წინა გადაწყვეტილებაში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევად მიიჩნია პირის ოფისის სატელეფონო საუბრების მოსმენა¹ და ასევე ოფისის ჩრეკა.²

რაც შეეხება სიტყვას „შინ“ (home), რომელიც კონვენციის მერვე მუხლის ტექსტში გვხვდება, სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ ეს ცნება კონვენციის მონაწილე ზოგიერთ სახელმწიფოში, მათ შორის გერმანიაში, ბიზნეს ოფისზეც ვრცელდება.

თანაც, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ „საცხოვრებელი სახლისა“ და „პირადი ცხოვრების“ ცნებების ვიწრო ინტერპრეტაცია ქმნის საფრთხეს, რომ სხვადასხვა შემთხვევაში არათანაბრად იქნეს დაცული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა. შესაბამისად, ამ ორი ცნების იმგვარად განმარტება, რომ იგი მოიცავდეს ოფისსაც, უფრო შეესაბამება კონვენციის მერვე მუხლის მიზანს და არსს - ინდივიდის სახელმწიფოსაგან თვითნებური ჩარევისგან დაცვას. სწორედ ამ საფუძვლით სასამართლო ადგენს, რომ საქმე გვაქვს განმცხადებლის პირად ცხოვრებაში ჩარევასთან.

ამის შემდეგ სასამართლო განიხილავს, თუ რამდენად აუცილებელი იყო ასეთი ჩარევა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. სასამართლო ეთანხმება სახელმწიფოს, რომ დანაშაული, რომლის გამოძიებისასაც გაიცა ნიმეცის ოფისის ჩხრეკის სანქცია, ნამდვილად არ არის მცირე მნიშვნელობისა, რადგან გაგზავნილი ფაქსით გამგზავნი მხოლოდ შეურაცხყოფას კი არ აყენებდა მოსამართლეს, არამედ მასზე ზეწოლის მოხდენასაც ცდილობდა. თუმცა სადავო სანქცია საკმაოდ ფართოდ გახლდათ ფორმულირებული და მოიცავდა ჩხრეკის სანქციას ნიმეცის ოფისში არსებულ ნებისმიერ დოკუმენტზე. თანაც ადვოკატის ჩხრეკა პრობლემური და მნიშვნელოვანი საკითხია, განსაკუთრებით გერმანიაში, სადაც არ არსებობს პროცედურული დაცვის მექანიზმები, როგორიცაა, ვთქვათ, დამოუკიდებელი დამსწრის დასწრება ადვოკატის ოფისის ჩხრეკისას.

ნიმეცის ოფისის ჩხრეკის დროს დათვალიერებულ იქნა ნიმეცის კლიენტების დოკუმენტაცია, რის შედეგადაც პროფესიული საიდუმლოს დაცვის წესები და ეთიკა დაირღვა. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ მიღებული სანქცია არაპროპორციული იყო დადგენილი გარემოებებისა, რადგან ჩხრეკას, შესაძლოა, ისეთი შედეგები მოეტანა, რომლებსაც შეიძლება გავლენა მოეხდინა ნიმეცის კლიენტების სამართლიანი სასამართლოს უფლებაზე და, ზოგადად, მართლმსაჯულების განხორციელებაზე.

სასამართლო ადგენს, რომ დარღვეულია ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

_____________________

1. Huvig v. France Judgment of April 1990, Series A no 176-B

2. Chappell v. United Kingdom Judgment of 30 March 1989, Series A, no 152-A

ფაქტები:

მოსარჩელეები, P.G. და J.H გაერთიანებულ სამეფოში დააკავეს შეიარაღებული ყაჩაღობის მცდელობის ბრალდებით. დაკავებისას, როდესაც მათ ბრალს აცნობდნენ, პოლიციის თანამშრომლები ფარულად იწერდნენ მათ საუბარს, შემდგომ კი ისმინებოდა მათი პირადი საუბრები საკანში ყოფნისას. პოლიციას ეს ჩანაწერები სჭირდებოდა მანამდე მათ საცხოვრებელ ბინაში დამონტაჟებული მოსასმენი აპარატის მეშვეობით ჩაწერილ ხმასთან შესადარებლად, რათა დარწმუნებულიყვნენ, რომ ბინაში ჩაწერილი ხმები მოსარჩელეებს ეკუთვნოდათ. ეს ჩანაწერები და მათი შედარება მტკიცებულებებად დაუშვეს მოსარჩელეების წინააღმდეგ საქმის არსებით განხილვაზე. ამასთან, ბინაში წარმოებული ჩანაწერების ნაწილი დაცვის მხარეს არ გააცნეს.

მოსარჩელეებმა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართეს, სადაც დაობდნენ, რომ მათ მიმართ დაირღვა კონვენციის მე-6, მე-8 და მე-13 მუხლებით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვისა და ეფექტურ მექანიზმებზე ხელმისაწვდომობის უფლებები.

მოსარჩელეებმა ითხოვეს მათი ანონიმურობის დაცვა, რაც ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ დააკმაყოფილა.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

თავდაპირველად სასამართლომ იმსჯელა განმცხადებლების ბინაში დამონტაჟებული მოსასმენი აპარატების შესახებ. სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის თანახმად ადგილი აქვს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში ჩარევას. თუმცა, რადგან ამ ზომის გამოყენების დროისათვის გაერთიანებულ სამეფოში არ არსებობდა კანონმდებლობა, რომელიც ამგვარ ზომებს დაარეგულირებდა, სასამართლო ადგენს, რომ ჩარევა არ იყო კანონით დადგენილი. ამის საფუძველზე სასამართლომ აღარ განიხილა მესამე ელემენტი - იყო თუ არა ჩარევა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ და დაადგინა, რომ ბინაში დამონტაჟებულ მოსასმენ აპარატებთან დაკავშირებით მოსარჩელეთა მიმართ დარღვეულია კონვენციის მერვე მუხლი.

ამის შემდეგ სასამართლომ განიხილა პოლიციის განყოფილებაში მოსარჩელეთა ხმის ჩაწერის საკითხი. „პირადი ცხოვრება“ ფართო ტერმინია, რომლის ამომწურავი განმარტებაც არ არსებობს. მაგრამ სასამართლომ თავისი წინა გადაწყვეტილებებით დაადგინა, რომ ისეთი ელემენტები, როგორიცაა სქესის იდენტიფიკაცია, სახელი, სექსუალური ორიენტაცია და სქესობრივი ცხოვრება, პირის პირადი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ელემენტებია. მერვე მუხლი ასევე იცავს პირის სახელის უფლებას, პირადი განვითარებისა და სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის უფლებებს. ეს ურთიერთობები კი, თავის მხრივ შეიძლება მოიცავდეს ბიზნეს- და პროფესიულ ურთიერთობებსაც. შესაბამისად, არსებობს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობების გარკვეული ზონა საჯარო და საზოგადოებრივ კონტექსტში, რომელიც შეიძლება პირადი ცხოვრების ნაწილად ჩაითვალოს.

არსებობს რამდენიმე ფაქტორი, რომლებიც მხედველობაში უნდა მივიღოთ, როდესაც საქმე გვაქვს პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევის დადგენასთან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც გარკვეული გატარებული ზომები საჯაროდ, პირის საცხოვრებელი სახლის ან მისი კერძო საკუთრების გარეთ ხდება. რადგან საჯარო ადგილებში არსებობს შემთხვევები, როდესაც ინდივიდები გაცნობიერებულად ებმებიან ქმედებებში, რაც შეიძლება სხვა პირების მიერ იქნეს ჩაწერილი ან სხვაგვარად დამახსოვრებული. შესაბამისად, პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის მოლოდინი მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. პირს, რომელიც ქუჩაში მიდის, ხედავენ გამვლელები, ასევე შესაძლოა მის მოძრაობას აკვირდებოდეს სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელი სპეციალური ტექნიკური მოწყობილობის საშუალებით, რომელიც ქუჩაშია დამონტაჟებული (Closed Circuit Television CCTV). ამრიგად, გადამწყვეტი საკითხი აქ ინფორმაციის შეგროვების სისტემატურობა გახლავთ: პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევის საკითხი წარმოიშვება მაშინ, როდესაც ადგილი აქვს პირის შესახებ სისტემატურად ინფორმაციის მიღებას და შეგროვებას, თუნდაც ისეთი საჯარო ადგილებიდან, როგორცაა ქუჩა, პარკი და სხვა.

პრეცედენტული სამართალი იმაზე მეტყველებს, რომ ტელეფონის ფარული მოსმენა მერვე მუხლის დაცვით სარგებლობს, რადგან ტელეფონის მოსმენის ჩანაწერები ზოგადად იმისათვის კეთდება, რომ იგი შემდეგ გამოიყენონ, სასამართლო ადგენს, რომ ხმის ნიმუშები, რომლებსაც ამ საქმეში პოლიციის განყოფილებაში მოსარჩელისაგან იწერდნენ, ასევე დაცულია კონვენციის მერვე მუხლით. პოლიციის განყოფილებაში საუბრის ჩანაწერი შემდგომი ანალიზისათვის გადაეცა შესაბამის ორგანოს, რის შედეგადაც მოხდა პირის და მისი პირადი მონაცემების იდენტიფიკაცია. ეს შემთხვევა განსხვავდება იმ შემთხვევისაგან, როდესაც პირს პოლიციელები პირადად უსმენენ დაკითხვისას, რადგან ამ შემთხვევაში არ ხდება ინფორმაციის ჩაწერა და მისი შემდგომი პროფესიონალური გაანალიზება. ამრიგად, განმცხადებელთა ხმის ჩაწერა და მისი შემდგომი გაანალიზება ამ საქმეში გადამწყვეტ როლს თამაშობს და სწორედ ამის საფუძველზე დგინდება, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა მოსარჩელეთა მიმართ დარღვეულია.

შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ მოსარჩელეების მიმართ დარღვეულია ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

აურელ როტარუ, რომელიც რუმინეთის მოქალაქე იყო, 1948 წელს, ქვეყანაში კომუნისტური რეჟიმის დროს, დააკავეს და კომუნისტური რეჟიმის კრიტიკის გამო ერთი წლით პატიმრობა მიუსაჯეს. 1990 წელს, ქვეყანაში კომუნისტური რეჟიმის დამხობის შემდეგ, მთავრობამ მიიღო კანონი, რომელიც კომუნისტური რეჟიმის შედეგად რეპრესირებულ პირებს გარკვეულ უფლებებს ანიჭებდა. კანონში იდო მოთხოვნა, რომლის თანახმადაც ამ უფლებების მინიჭება იკრძალებოდა ფაშისტური მოძრაობის ყოფილი წევრებისათვის. როტარუმ ზემოხსენებული კანონმდებლობის საფუძველზე 1992 წელს სარჩელი შეიტანა სასამართლოში გარკვეული უფლებამოსილებების მინიჭების მოთხოვნით. სასამართლოში ერთ-ერთმა მოპასუხემ, ქვეყნის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, წარმოადგინა წერილი, რომელიც რუმინეთის უშიშროების სამსახურის მიერ იყო გამოგზავნილი. წერილში ნათქვამი იყო, რომ ბატონი როტარუ 1937 წელს იყო ქრისტიან სტუდენტთა ასოციაციის - რადიკალ მემარჯვენეთა ლეგიონის წევრი.

როტარუმ ამ წერილში მოყვანილი ინფორმაცია მცდარად და შეურაცხმყოფელად მიიჩნია, კერძოდ, მისი მემარჯვენე ლეგიონერობა და სასამართლოში სარჩელი შეიტანა უშიშროების სამსახურის წინააღმდეგ. იგი მოითხოვდა ზიანის ანაზღაურებას და მცდარი ინფორმაციის შესწორებას ან მის სრულ განადგურებას. სასამართლომ მისი სარჩელი არ განიხილა, რადგან განაცხადა, რომ მას უფლება არ ჰქონდა მოეთხოვა უშიშროების სამსახურისათვის ამ ინფორმაციის განადგურება.

1997 წელს უშიშროების სამსახურმა იუსტიციის სამინისტროს აცნობა, რომ ინფორმაცია ბატონი როტარუს შესახებ მცდარი იყო და შეეხებოდა სხვა პირს, რომელსაც იგივე გვარი ჰქონდა და ლეგიონის წევრიც გახლდათ. აღნიშნული წერილის საფუძველზე როტარუმ კვლავ მიმართა სასამართლოს, რომლმაც ინფორმაცია როტარუს მემარჯვენე ლეგიონის წევრობის შესახებ ბათილად გამოაცხადა, თუმცა არ უმსჯელია როტარუსთვის ზიანის ანაზღაურებაზე, რაც მას ამ წერილის გამოქვეყნების შედეგად მიადგა.

აურელ როტარუმ ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა, სადაც დაობდა, რომ უშიშროების სამსახურის მიერ მასზე ინფორმაციის შენახვა, ის ფაქტი, რომ მას არ შეეძლო მოეთხოვა ამ ინფორმაციის განადგურება და ასევე სასამართლოს უარი, განეხილა მისთვის ზიანის ანაზღაურების საკითხი, არღვევს მის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას, რომელიც კონვენციის მერვე მუხლითაა გარანტირებული.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ რუმინეთის უშიშროების სამსახურის მიერ გაგზავნილ წერილში არსებობდა ინფორმაცია, რომელიც შეეხებოდა როტარუს ცხოვრებას, მის განათლებას, პოლიტიკურ მოღვაწეობას, მის ნასამართლევობას და ეს ინფორმაცია დაახლოებით 50 წლის მანძილზე გროვდებოდა. სასამართლო თვლის, რომ, როდესაც ადგილი აქვს ამგვარი ინფორმაციის ასეთი სისტემატური სახით მოპოვებასა და შეგროვებას, ის პირის „პირადი ცხოვრების“ ცნებაში ექცევა. შესაბამისად, მასზე ვრცელდება კონვენციის მერვე მუხლი.

სასამართლო თვლის, რომ ორივე ელემენტი - ინფორმაციის შენახვა და გამოყენება, რომლებსაც თან ერთვოდა ის ფაქტი, რომ პირს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, დაესაბუთებინა მისი სიმცდარე, კონვენციის მერვე მუხლის მიზნებისათვის წარმოადგენს პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევას.

ამის შემდეგ საჭიროა დადგინდეს, იყო თუ არა ჩარევა დადგენილი კანონით და იყო თუ არა იგი „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“. ამისათვის სასამართლო მხედველობაში იღებს რუმინეთის სასამართლოს გადაწყვეტილებას იმასთან დაკავშირებით, რომ რუმინეთის უშიშროების სამსახურს უფლება ჰქონდა არქივში შეენახა ინფორმაცია, რომელიც მას წინამორბედი კომუნისტური უშიშროების სამსახურებისგან გადმოეცა. ამის გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, რომ სადავო ინფორმაციის შენახვას გარკვეული საფუძველი ჰქონდა რუმინეთის კანონმდებლობაში. რაც შეეხება საკითხს, არის თუ არა ეს საკანონმდებლო ბაზა ნათელი და განჭვრეტადი (რაც კონვენციის აუცილებელი მოთხოვნაა), სასამართლო ადგენს, რომ რუმინეთის კანონმდებლობაში არსად არ არის დეტალურად ჩამოყალიბებული ასეთი ინფორმაციის შენახვის წესები და მასზე შეზღუდვები. მაგალითად, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს დეტალურ საკითხებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა ინფორმაცია უნდა შეგროვდეს, რა კატეგორიის პირთა წინააღმდეგ უნდა მოხდეს ინფორმაციის შეგროვება, რა გარემოებების არსებობისას შეიძლება ინფორმაციის შეგროვება და სხვა. ასევე, კანონში არ არის დადგენილი, თუ რა ვადით შეიძლება ამ ინფორმაციის შენახვა და როდის უნდა განადგურდეს იგი.

ამასთან, კანონით დაადგენილია, რომ რუმინეთის უშიშროების სამსახურს ჩაბარდა ძველი რეჟიმის უშიშროების სამსახურის არქივები და რომ მის თანამშრომლებს უფლება აქვთ გაეცნონ ამ არქივში არსებულ დოკუმენტებს სამსახურის დირექტორის თანხმობის საფუძველზე. თუმცა არსად არ არის ჩამოყალიბებული წესები, თუ ვინ დაიშვება არქივში და რა პროცედურით. სასამართლო ასევე მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ კანონმდებლობაში არ არსებობს არანაირი დაცვის მექანიზმი, კერძოდ, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს არანაირ პროცედურას, რომლის მიხედვითაც გამოიყენებენ აღნიშნულ ზომებს ამა თუ იმ პირის წინააღმდეგ.

ზემოთქმულის საფუძველზე სასამართლო ადგენს, რომ აურელ როტარუს მიმართ დაირღვა ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

Z ფინეთის მოქალაქე გახლდათ, რომელიც დაქორწინებული იყო X-ზე. 1992 წელს X გაუპატიურებისთვის დაადანაშაულეს, და თანაც აცნობეს, რომ შიდსით იყო დაავადებული. მოგვიანებით მას ახალი ბრალდება წაუყენეს, რომლის თანახმადაც იგი მკვლელობის მცდელობაში დაადანაშაულეს, რადგან ბრალად ედებოდა M-ის გაუპატიურება და მისთვის შიდსის განზრახ გადადება. დახურულ სასამართლო სხდომაზე, რომელიც X-ის წინააღმდეგ მიმდინარეობდა, სასამართლომ მოითხოვა სამედიცინო შემოწმების დოკუმენტები. ექიმმა, რომელიც X-სა და Z-ს მკურნალობდა, სასამართლოს გაუგზავნა მოთხოვნილი დოკუმენტები, თუმცა იქიდან ამოშლილი იყო ინფორმაცია, რომელიც Z-ს შეეხებოდა. მოგვიანებით სასამართლომ სანქცია გასცა ექიმის წინააღმდეგ და მას მოუხდა მთელი დოკუმენტაციის სასამართლოსათვის წარდგენა. ამ პერიოდში Z უარს ამბობდა ჩვენების მიცემაზე, რადგან სარგებლობდა უფლებით, არ მიეცა ჩვენება მეუღლის წინააღმდეგ. მოგვიანებით ინფორმაცია, რომ Z შიდსით იყო დაავადებული, პრესაში გამოქვეყნდა. X ბრალდებულად ცნეს. მაგრამ სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი 10 წლით გაასაიდუმლოეს, მიუხედავად მისი მოთხოვნისა, უფრო მეტი ხნით მომხდარიყო ამ დოკუმენტების კონფიდენციალურობის დაცვა.

Z-მა, რომელიც 1995 წელს გაეყარა მეუღლეს, ევროპის ადამიანის უფლებების კომისიაში შეიტანა სარჩელი, სადაც დაობდა, რომ მის მიმართ ხუთი თვალსაზრისით დაირღვა კონვენციის მერვე და მეცამეტე მუხლები: 1. მის მიმართ გაიცა სანქციები, რომლებიც მოითხოვდა, რომ მას ჩვენება მიეცა საკუთარი თავისა და მეუღლის შესახებ; 2.მოიპოვეს მისი სამედიცინო შემოწმების შედეგები და ჩართეს ისინი გამოძიების დოკუმენტებში; 3. მხოლოდ ათწლიანი შეზღუდვა დააწესეს სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის კონფიდენციალურობაზე; 4. გაასაჯაროეს მისი ვინაობა და სამედიცინო შემოწმების შედეგები სააპელაციო სასამართლოს ინსტანციაზე; 5. არ არსებობს ეფექტური მექანიზმები მისი უფლებების დასაცავად.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

პირადი მონაცემებისა და არა მხოლოდ სამედიცინო მონაცემების დაცვა უმნიშვნელოვანესია პირის უფლებებს შორის, რომლებიც დაცულია კონვენციის მერვე მუხლით. სამედიცინო მონაცემების დაცვა ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის ყველა მონაწილის სამართლის სისტემაში უმნიშვნელოვანესი ელემენტია. მნიშვნელოვანია, რომ დაცულ იქნეს არა მხოლოდ პაციენტის პირადი მონაცემები, არამედ შენარჩუნდეს მისი ნდობაც ექიმის პროფესიისა და, ზოგადად, ჯანდაცვის სისტემის მიმართ. ასეთი დამცავი მექანიზმების გარეშე პაციენტები თავს შეიკავებდნენ თავისი ინტიმური ინფორმაციის გამჟღავნებისაგან, რაც აუცილებელია სწორი დიაგნოზის დადგენისა და მკურნალობისათვის. ეს ყოველივე კი საფრთხეს შეუქმნიდა არა მხოლოდ მათ სიცოცხლეს, არამედ საზოგადოების უსაფრთხოებასაც. შესაბამისად, შიდა კანონმდებლობა უნდა შეიცავდეს დაცვის ეფექტურ მექანიზმებს, რომლებიც აღმოფხვრიდა სამედიცინო მონაცემების არასწორ განკარგვას.

ზემოთქმული განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება, როდესაც საქმე ეხება შიდსით დაავადებულ პაციენტებს. შიდსით დაავადებულთა შესახებ სამედიცინო ინფორმაციის საჯაროდ გამომზეურებამ შესაძლოა ძალზე მძიმე შედეგები მოიტანოს, რასაც შემდგომ უარყოფითი გავლენა ექნება პირის პირად, ოჯახურ, სოციალურ ცხოვრებაზე, იმოქმედებს მის სამსახურში დაქირავებაზე და სხვა. ამის გამო, არსებობს საფრთხე, რომ პირი თავს შეიკავებს დიაგნოსტიკისა და მკურნალობისთვის ექიმთან მისვლისაგან, რასაც, შესაძლოა, სავალალო შედეგები მოჰყვეს. შესაბამისად, ასეთი მონაცემების დაცვა ბევრად გადაწონის სხვა ინტერესების და უფლებების დაცვას. ამრიგად, მეორე მხრივ, უნდა არსებობდეს მნიშვნელოვანი ინტერესი იმისათვის, რომ მერვე მუხლის დაცვის გარანტიები გაბათილდეს. სამედიცინო პერსონალის იძულება, გაამჟღავნოს პირის თანხმობის გარეშე მისი სამედიცინო მონაცემები, მკაცრად უნდა გაკონტროლდეს სასამართლოების მიერ.

სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ სამედიცინო ინფორმაციის გამჟღავნება შეიძლება აუცილებელი გახდეს სისხლისსამართლებრივი დევნის მიზნებისათვის. თუმცა გამჟღავნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ დადგინდება, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში დანაშაულის აღკვეთას და გახსნას უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე პირის პირადი მონაცემების დაცვას.

რაც შეეხება ამ კონკრეტულ საქმეს, როგორც ცნობილია, ამ საქმეში მოსარჩელის ექიმი აიძულეს, თავისი პაციენტის სამედიცინო მონაცემები გაემჟღავნებინა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ზომა მიღებულ იქნა მას შემდეგ, რაც განმცხადებელმა უარი თქვა, ჩვენება მიეცა თავისი მეუღლის წინააღმდეგ. მოსარჩელის სამედიცინო მონაცემები კი მისი მეუღლის წინააღმდეგ საქმეში გადამწყვეტ როლს თამაშობდა, რადგან აქედან უნდა დადგენილიყო თარიღი, როდესაც X-მა შეიტყო თავისი შიდსით ინფიცირების შესახებ. ეს ინფორმაცია კი გადამწყვეტი იყო, რადგან ეს წყვეტდა X-ის ბრალეულობის სიმძიმეს (იგი დამნაშავე მხოლოდ გაუპატიურებისთვის იყო, თუ მკვლელობის მცდელობისათვისაც, თუკი იცოდა თავისი დაავადების შესახებ, როდესაც მან, სავარაუდოდ, M გააუპატიურა).

სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტსაც, რომ ინფორმაციის გამჟღავნება სამედიცინო პერსონალის მიერ გამოძიების პროცესში ფინეთის კანონმდებლობით გათვალისწინებულია. ამასთან, ეს გამჟღავნება სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ მოხდა, ხოლო სასამართლოს სხდომის ოქმი და გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი მომდევნო 10 წლით კონფიდენციალურად იქნა ცნობილი.

ამრიგად, სასამართლო თვლის, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში ჩარევა, რომელიც ამ საქმეშია სახეზე, გამართლებულია კონვენციის მერვე მუხლის მეორე ქვეპუნქტის თანახმად.

ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი განმცხადებლის მიმართ არ დარღვეულა.

ფაქტები:

1998 წლის აგვისტოს ერთ საღამოს ქუჩაში დამონტაჟებულმა კამერამ (CCTV) დააფიქსირა ბატონი პეკის გამოსახულება სამზარეულოს დანით ხელში, როდესაც ის ბრენტვუდ ჰაი სტრიტზე მიდიოდა. ბატონმა პეკმა თვითმკვლელობა სცადა და დანით მაჯაზე ვენები გადაისერა, რაც სამართალდამცავებს კამერის მეშვეობით არ უნახავთ. მათ პოლიციის მანქანა გაგზავნეს შემთხვევის ადგილზე, მას შემდეგ, რაც დანით შეიარაღებული პეკი დაინახეს ქუჩაში. როდესაც პოლიცია ადგილზე მივიდა, მათ ვენებდასერილი ბატონი პეკი დახვდათ, რომელსაც სამედიცინო დახმარება აღმოუჩინეს.

ამ ამბის შემდეგ ადგილობრივმა საბჭომ გამოაქვეყნა პრესრელიზი, სადაც ლაპარაკი იყო ქუჩაში დამონტაჟებული კამერების ეფექტურობაზე და საილუსტრაციოდ ამ კამერით გადაღებული ბატონი პეკის ფოტოებიც იყო მოყვანილი, სადაც მისი სახე სათანადოდ დაფარული არ გახლდათ. ამ პრესრელიზის საფუძველზე ორმა გაზეთმა სტატია გამოაქვეყნა ფოტოებით. ასევე რეპორტაჟი მომზადდა და გადაიცა ანგლია TV-სა და BBC-ზე, სადაც ნაჩვენები იყო ვიდეომასალა, რომელიც ადგილობრივმა საბჭომ ტელევიზიებს მიაწოდა და რომელიც ბატონი პეკის თვითმკვლელობის მცდელობას ასახავდა. ადგილობრივმა საბჭომ ვიდეომასალის გადაცემისას ტელევიზიები გააფრთხილა, რომ ასახულ პირთა სახეები სათანადოდ უნდა დაფარულიყო, რათა შესაძლებელი არ გამხდარიყო მათი იდენტიფიცირება. მიუხედავად ამისა, ბატონი პეკის მეგობრებმა და ოჯახის წევრებმა BBC-ზე გადაცემის ხილვისას ის მაშინვე ამოიცნეს.

ბატონმა პეკმა სარჩელით მიმართა სატელეკომუნიკაციო მარეგულირებელს, რომელმაც მის სარჩელს მხარი დაუჭირა, თუმცა ამ ორგანოს, დიდი ბრიტანეთის კანონმდებლობის თანახმად, ზიანის ანაზღაურების პრეროგატივა არ გააჩნია. რაც შეეხება პრესას, ბატონმა პეკმა პრესის საჩივრების საბჭოში წარმატებას ვერ მიაღწია. საბჭომ დაადგინა, რომ ბატონი პეკის ფოტოები ქუჩაში იყო გადაღებული, რაც საჯარო ფორუმს წარმოადგენს. ამის გამო აქ ლაპარაკი ვერ იქნება მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევაზე. ბატონი პეკი უშედეგოდ ეცადა საბჭოს გადაწყვეტილება სასამართლოში გაესაჩივრებინა. სასამართლომ უარი თქვა მის განხილვაზე. მან საბოლოოდ ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს მიმართა.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

თავდაპირველად სასამართლომ დაადგინა, რომ ადგილობრივი საბჭოს მიერ ინფორმაციისა და ვიდეო- და ფოტომასალის გამჟღავნება მედიისათვის სერიოზულ ჩარევას წარმოადგენდა ბატონი პეკის პირად ცხოვრებაში. ამის დადგენის შემდეგ სასამართლომ იმსჯელა, იყო თუ არა ჩარევა კანონით დადგენილი. ბრიტანეთის სისხლის სამართლისა და საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის აქტის თანახმად, ადგილობრივ საბჭოებს უფლება აქვთ ქუჩაში განათავსონ სპეციალური კამერები და, ამასთან, გაამჟღავნონ და გაავრცელონ ამ კამერის მიერ გადაღებული მასალა. სასამართლო ეთანხმება მოპასუხე სახელმწიფოს, რომ ინფორმაციის ასეთ გამჟღავნებას საფუძვლად ედო ლეგიტიმური მიზანი - დანაშაულის აღმოფხვრა და სხვათა უფლებების დაცვა.

ყოველივე ამის დადგენის შემდეგ სასამართლოს გასარკვევი რჩება, თუ რამდენად იყო დადგენილი ჩარევა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“. ამისათვის სასამართლო მხედველობაში იღებს ფაქტს, რომ ბატონი პეკი კამერის მიერ გადაღებული ინფორმაციის საფუძველზე ბრალდებულად არ ყოფილა ცნობილი რაიმე დანაშაულისათვის. შესაბამისად, სასამართლო თვლის, რომ ჩარევა არაპროპორციული გახლდათ, რადგან ასეთ შემთხვევაში ინფორმაციის გამჟღავნება სხვა მეთოდებითაც შეიძლებოდა, მაგალითად, ბატონი პეკის თანხმობის საფუძველზე და მედიისთვის მკაცრი მოთხოვნის წაყენებით, რომ სათანადოდ დაეფარათ გადაღებული პირის სახე.

ამ საქმეში სახელმწიფო დაობს, რომ ბატონი პეკის გადაღება საჯარო ადგილას, ქუჩაში მოხდა. შესაბამისად, მას პირადი ცხოვრების დაცვის გონივრული მოლოდინი არ უნდა გააჩნდეს. მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მასალა გადაღებული იყო ქუჩაში, რომელიც ზოგადად საჯარო ფორუმს წარმოადგენს, არ არის საკმარისი იმის დასადგენად, რომ ბატონი პეკი „კერძო მდგომარეობაში“ არ იმყოფებოდა. ბატონი პეკი ქუჩაში იმისთვის არ გამოსულა, რომ რაიმე საზოგადოებრივ მოვლენას დასწრებოდა ან რაიმე საჯარო ღონისძიებაში მიეღო მონაწილეობა. იგი საჯარო ფიგურა არ გახლავთ და ვერ წარმოიდგენდა, რომ მისი ეს მდგომარეობა ისე ფართოდ გავრცელდებოდა, როგორც ეს შემდეგ მოხდა. სასამართლო თვლის, რომ ადგილობრივ საბჭოს ინფორმაციის გამჟღავნებამდე წინასწარ უნდა მოეპოვებინა ბატონი პეკის თანხმობა და შემდგომ სათანადოდ დაეფარა მისი სახე, რომ იგი მის ოჯახსა და მეგობრებს ვერ ამოეცნოთ.

სასამართლო კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს, რომ მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ბატონი პეკი გადაღებისას ქუჩაში იყო, არ ართმევს მას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას. მიუხედავად იმისა, რომ ქუჩა ტრადიციულად საჯარო ადგილია, ამ საქმეში მოსარჩელე ვერ წარმოიდგენდა, რომ მისი ქმედებები ცნობილი გახდებოდა იმ დროს ქუჩაში გამვლელების გარდა კიდევ სხვა პირებისათვისაც.

სასამართლო ადგენს, რომ მერვე მუხლთან ერთად დარღვეულია კონვენციის მეცამეტე მუხლიც (უფლება ეფექტურ შიდა მექანიზმებზე). ბატონი პეკი წარუმატებლად ეცადა სასამართლოში გაესაჩივრებინა პრესის საჩივრების საბჭოს გადაწყვეტილება. ამ შემთხვევაში შიდა სასამართლომ დაადგინა, რომ გასაჩივრება დაიშვება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ საბჭომ „არარაციონალურად“ იმოქმედა. ბუნებრივია, რომ ასეთი მოთხოვნა საკმაო სირთულეს ქმნის აპელანტისათვის და ეს ზოგადად საკმაოდ მაღალი ბარიერია. ამასთან, არც სატელეკომუნიკაციო მარეგულირებელს და არც პრესის საჩივრების საბჭოს ( რომ დაედგინათ კიდეც ბატონი პეკის წინააღმდეგ დარღევა) არ შეუძლიათ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა დამრღვევის მიმართ. შესაბამისად, მხოლოდ მათი ხელმისაწვდომობა არ შეიძლება ჩაითვალოს ეფექტურ მექანიზმებად.

სასამართლო ადგენს, რომ ბატონი პეკის მიმართ დაირღვა ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი.

ფაქტები:

მოსარჩელე ლინდერმა მუშაობა დაიწყო საზღვაო მუზეუმის ტექნიკოსის თანამდებობაზე სამხრეთ შვედეთში. გარკვეული დროის შემდეგ მას განუცხადეს, რომ დროებით უნდა დაეტოვებინა სამსახური და დალოდებოდა სპეციალური სამსახურის მიერ მისი შემოწმების შედეგებს. ამის შემდეგ მუზეუმის დირექტორმა ლინდერს განუცხადა, რომ მისი შემოწმების შედეგები უარყოფითი აღმოჩნდა და მას სამსახურის დატოვება მოსთხოვა.

ლინდერმა მოითხოვა ინფორმაცია, თუ რის საფუძვლზე გაათავისუფლეს, თუმცა ამაოდ, რადგან პასუხად მიიღო, რომ ამ ინფორმაციის გამჟღავნება ეწინააღმდეგება ქვეყნის უსაფრთხოების ინტერესებს.

ლინდერმა სარჩელით მიმართა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს, სადაც დაობდა, რომ უარი ინფორმაციის გამჟღავნებაზე, რომელიც მისი სამსახურიდან დათხოვნის მიზეზი აღმოჩნდა, არღვევს მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და ინფორმაციის მიღების უფლებას.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

ამ სასამართლოსათვის სადავო არ არის, რომ სპეციალური სამსახური (ამ შემთხვევაში - სახელმწიფო) ფლობდა ინფორმაციას ბატონი ლინდერის პირადი ცხოვრების შესახებ. ამას ერთვოდა ის ფაქტიც, რომ ასეთი ინფორმაცია ინახებოდა. იგი გარკვეული სამსახურებისთვის გახდა ცნობილი, დაბოლოს, ბატონ ლინდერს არ ჰქონდა საშუალება მას გასცნობოდა და, თუ საჭირო იყო, გაებათილებინა ეს ინფორმაცია. უდავოა, რომ ასეთ შემთხვევაში ადგილი აქვს ჩარევას პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის სფეროში. სახელმწიფო დაობს და სასამართლო ეთანხმება, რომ ასეთ ჩარევას ლეგიტიმური მიზანი ჰქონდა - სახელმწიფოს უსაფრთხოების დაცვა.

სასამართლოს წინაშე გასარკვევია ორი საკითხი: პირველი, იყო თუ არა ჩარევა დადგენილი კანონით და მეორე, იყო თუ არა ჩარევა აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

სასამართლო კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს კონვენციის მერვე მუხლის მოთხოვნას, რომ ჩარევა ამ მუხლით დაცულ უფლებებში კანონით უნდა იყოს დადგენილი და, შესაბამისად, ჰქონდეს საფუძველი ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში. კანონის არსებობის მხოლოდ დადგენა კი არ ნიშნავს, რომ კანონი ვიწროდ ფორმულირებული და განჭვრეტადია. იმისათვის, რომ ეს ორი მოთხოვნა დაკმაყოფილდეს, უნდა განვიხილოთ, თუ რამდენად შეუძლია მოქალაქეს, წინასწარ განსაზღვროს ამა თუ იმ კანონის დარღვევის კონკრეტული შედეგები სასამართლო თუ ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების მეშვეობით.

ამ საქმეში ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებასაც მოსარჩელე ითხოვდა, ინახებოდა ერთ-ერთი ადმინისტრაციული აქტის თანახმად. ამ აქტის თანახმად, ფართო უფლებამოსილება ენიჭება ორგანოს, რომელიც ვალდებულია, რომ მოაგროვოს და შეინახოს ინფორმაცია, რომელიც მხოლოდ ქვეყნის უსაფრთხოების მიზნებისათვის არის გასაიდუმლოებული. სხვა სახის ინფორმაცია, მაგალითად, ინფორმაცია პირის პოლიტიკური პარტიის წევრობის შესახებ, არ შეიძლება საიდუმლო გრიფით იყოს დაცული. სადავო ადმინისტრაციული აქტით დეტალურად იყო აღწერილი, თუ რა სახის ინფორმაციის შეგროვება, შენახვა, რა პროცედურების გამოყენება დაიშვებოდა. სასამართლო თვლის, რომ ყოველივე ზემოხსენებული საშუალებას აძლევს მოქალაქეს, რომ განსაზღვროს ამ აქტის მოქმედების შედეგები. შესაბამისად, სასამართლომ ჩათვალა, რომ სადავო ადმინისტრაციული აქტი აკმაყოფილებს ვიწროდ ფორმულირებული და განჭვრეტადი კანონის სტანდარტებს.

ბოლო საკითხი, რომელიც სასამართლოს დარჩა განსახილველი, არის იმის გადაწყვეტა, იყო თუ არა ჩარევა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“. ამ ყოველივეს გადასაწყვეტად საჭიროა, სასამართლომ დაადგინოს, რომ ჩარევა აუცილებელი იყო რაიმე სოციალური ინტერესის გამო და ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას შეესაბამებოდა.

სასამართლო მხედველობაში იღებს ფაქტს, რომ პირადი მონაცემების წინასწარი კონტროლის სისტემა მნიშვნელოვანია პირის სამსახურში დაქირავების დროს. სასამართლო ეჭვქვეშ არ აყენებს იმ ფაქტს, რომ წევრ სახელმწიფოებს უფლება აქვთ მოაგროვონ და შეინახონ ინფორმაცია, რომელიც სამსახურში დასაქირავებელ პირს ეხება და ეს ინფორმაცია გამოიყენონ ამ პირის თანამდებობისათვის შესაფერისობის დადგენისას. სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს აქვს გარკვეული დისკრეცია ამგვარი ინფორმაციის შეგროვებისა და გამოყენების რეგულირების საქმეში.

მოსარჩელე ამ საქმეში დამატებით დაობს, რომ მის მიმართ დაირღვა ინფორმაციის მიღებისა და გამოხატვის უფლება, რადგან მას უარი უთხრეს იმ ინფორმაციის გამჟღავნებაზე, რომელიც მისი სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველი გახდა. სასამართლო ადგენს, რომ საჯარო მოხელეებსაც აქვთ გამოხატვის თავისუფლება. თუმცა სასამართლო არ თვლის, რომ ამ შემთხვევაში დაირღვა მოსარჩელის გამოხატვის თავისუფლება. სასამართლოს აზრით, ის შეამოწმეს და უარყოფითი დასკვნის გამო უარი უთხრეს სამსახურში დატოვებაზე.

სასამართლო ადგენს, რომ ასეთ შემთხვევაში კონვენციის მეათე მუხლი პირს არ აძლევს უფლებას, რომ მოითხოვოს ამგვარ ინფორმაციასთან დაშვება და არც სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, რომ მან უზრუნველყოს ასეთი ინფორმაციის მიწოდება.

სასამართლომ დაადგინა, რომ ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე და მეათე მუხლები არ დარღვეულა.

ფაქტები:

1977 წელს ბატონ მალოუნს ბრალი წაუყენეს მოპარული ნივთებით ვაჭრობის გამო. სასამართლო სხდომის შედეგად მალოუნი რამდენიმე ბრალდებისათვის გაამართლეს, ხოლო სხვა ბრალდებებზე ნაფიცი მსაჯულები ვერ შეთანხმდნენ. პროკურატურამ ამ ბრალდებების გამო მალოუნს კიდევ ერთხელ წარუდგინა ბრალი, თუმცა კვლავ უშედეგოდ, რადგან პროკურატურამ რაიმე ახალი სამხილი ვერ წარმოადგინა, რაც მალოუნის ბრალეულობას დაამტკიცებდა.

სასამართლო პროცესის დროს აღმოჩნდა, რომ პოლიციის ოფიცერს, რომლიც საქმეს იძიებდა, თავის ჩანაწერებში ჰქონდა მალოუნის სატელეფონო საუბრების ტრანსკრიპტი. პროკურორმა სასამართლო პროცესზე განაცხადა, რომ მალოუნის სატელეფონიო საუბრები ისმინებოდა შინაგან საქმეთა დეპარტამენტის მიერ გაცემული სანქციის შესაბამისად. მალოუნმა სამოქალაქო სარჩელი შეიტანა, სადაც დაობდა, რომ მისი სატელეფონო საუბრების მოსმენა და კორესპონდენციის კონტროლი უკანონო იყო.

სახელმწიფოს სადავოდ არ გაუხდია ის ფაქტი, რომ მალოუნის სატელეფონო საუბრები ისმინებოდა, მაგრამ ამტკიცებდა, რომ ტელეფონის მოსმენა კანონის ზუსტი დაცვით მიმდინარეობდა. ამასთან, სახელმწიფომ განმარტა, რომ მალოუნისათვის ეს არ შეუტყობინებიათ, რადგან ტელეფონის მოსმენას სათანადო შედეგი აღარ ექნებოდა.

ბატონი მალოუნი დამატებით დაობს, რომ მისი საუბრების მოსმენის გარდა სახელმწიფოს წარმომადგენლებს ხელი მიუწვდებოდათ აგრეთვე მის მიერ განხორციელებული და მიღებული ტელეფონის ზარების აღრიცხვის დოკუმენტზეც, სადაც ფიქსირდებოდა მალოუნის ტელეფონიდან დარეკილი და მის მიერ მიღებული ყველა ზარი და აბონენტის ტელეფონის ნომერი. მალოუნს ეჭვი აქვს, რომ ამის საფუძველზე ჩატარდა 20-მდე სხვა ადამიანის ბინის ჩხრეკა.

1978 წლის სექტემბერში მალოუნმა საფოსტო და სატელეკომუნიკაციო ორგანოს მოსთხოვა, რომ შეეწყვიტათ მისი მოსმენა. მაგრამ მათ უპასუხეს, რომ მათ ამის უფლება არ ჰქონდათ. მალოუნმა ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოში იჩივლა, სადაც დაობდა, რომ მის მიმართ ირღვევა კონვენციის მერვე მუხლით დადგენილი უფლებები.

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება:

1. სატელეფონო საუბრების მოსმენა

სახელმწიფოს წარმომადგენელი დაობს, რომ ჩარევა მერვე მუხლით დაცულ უფლებებში გამართლებული და დასაბუთებულია მერვე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად. კერძოდ, ჩარევას ადგილი ჰქონდა დანაშაულის აღმოჩენის და აღმოფხვრის მიზნით. სახელმწიფოს წარმომადგენელი დამატებით ითხოვს, რომ სასამართლომ არ დაადგინოს, რომ ზარების აღიცხვით დაირღვა მოსარჩელის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება.

მოსარჩელე თავისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევას ასაჩივრებს ორი საფუძვლის მიხედვით: პირველი, მისი უფლებები დაირღვა სატელეფონო და საფოსტო კონტროლის შედეგად, და მეორე, მისი უფლებები დაირღვა სატელეფონო ზარების აღრიცხვით ინფორმაციის მოპოვების შედეგად.

სასამართლო თავდაპირველად აღნიშნავს, რომ ამ საქმეში ადგილი არ ჰქონია საკომუნიკაციო საშულებების ზოგად კონტროლს. საქმე გვაქვს ტელეფონის მოსმენასთან, რომელიც სამართალდამცავი მიზნებისათვის ხორციელდება. სახელმწიფოს წარმომადგენელი სადავოდ არ ხდის იმ ფაქტს, რომ პოლიცია უსმენდა მოსარჩელის ტელეფონით საუბარს შინაგან საქმეთა დეპარტამენტის სანქციის საფუძველზე. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა მერვე მუხლით დაცულ უფლებებში ჩარევას.

სახელმწიფოს წარმომადგენელი უარს ამბობს გაამჟღავნოს ინფორმაცია, რომელიც მოსარჩელის მიმართ გამოყენებული ზომების ხანგრძლივობას და მასშტაბს შეეხება. თუმცა სახელმწიფოს წარმომადგენელი აცხადებს, რომ ისინი მოსარჩელის საუბრებს კანონის საფუძველზე უსმენდნენ, რადგან იგი ეჭვმიტანილი იყო მოპარული ნივთებით ვაჭრობაში. რადგან სახელმწიფო არ დაობს, რომ ასეთ მოსმენას ადგილი ჰქონდა, სასამართლო აღარ თვლის საჭიროდ, რომ გაარკვიოს მოსმენის ხანგრძლივობა და მასშტაბი, რადგან დაადგინა, რომ კონვენციის მიზნებისათვის ჩარევას ამის გარეშეც ჰქონდა ადგილი.

ორი მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს, ის არის, იყო თუ არა ჩარევა გამართლებული კონვენციის მერვე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, კერძოდ, იყო თუ არა ჩარევა კანონით დადგენილი და „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“.

ა) კანონით დადგენილი

სასამართლომ წინა გადაწყვეტილებებით დაადგინა, რომ სიტყვა „კანონი“ მოიცავს როგორც დაწერილ, ასევე ჩვეულებითი სამართლის დაუწერელ ნორმებს. მეორე პრინციპი, რომელიც კომისიამ და სასამართლომ დაადგინეს, ის არის, რომ ჩარევას გარკვეული სამართლებრივი საფუძველი უნდა ჰქონდეს ქვეყნის შიდა კანონმდებლობაში. ეს მოთხოვნა, თავის მხრივ, ორ მოთხოვნას უნდა აკმაყოფილებდეს: პირველი, კანონი ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მოქალაქისათვის, რათა მან განსაზღვროს, თუ რა ქმედებაა ადეკვატური მოცემულ გარემოებებში; მეორე, კანონი ზუსტად უნდა იყოს ფორმულირებული, რომ მოქალაქეს შეეძლოს მიახლოებით მაინც განსაზღვროს თავისი ქმედების შედეგები. ამასთან, სასამართლო კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს დამატებით პრინციპს: იმისათვის, რომ დაკმაყოფილდეს კონვენციის მოთხოვნა, რომელიც ჩარევის კანონით დადგენას ეხება, მხოლოდ ის კი არ არის საჭირო, რომ შიდა კანონმდებლობაში იყოს გარკვეული საკანონმდებლო ნორმები, არამედ ისიც, რომ ეს ნორმები ხარისხიანი იყოს. კერძოდ, ეს ნორმები უნდა აკმაყოფილებდეს კანონის უზენაესობის პრინციპს, რომელიც კონვენციის პრეამბულაშია განმტკიცებული. კონვენციის მერვე მუხლისათვის კანონის უზენაესობის პრინციპი იმას ნიშნავს, რომ კონკრეტული კანონი, რომელიც ჩარევას აწესებს, უნდა შეიცავდეს დაცვის გარკვეულ მექანიზმებს, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებური ქმედებები სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან. ეს საფრთხე განსაკუთრებით მაშინ იჩენს თავს, როდესაც აღმასრულებელ ხელისუფლებას საიდუმლო ზომების მიღების უფლება ეძლევა. უდავოა, რომ კანონის ზუსტად ფორმულირების მოთხოვნა ასეთ შემთხვევაში იგივე არ არის, რაც ჩვეულებრივ გარემოებებში იქნებოდა. მაგალითად, ეს პრინციპი ვერ დაადგენს მოთხოვნას, რომ მოქალაქეს შეეძლოს განსაზღვროს, თუ როდის მოისმენენ მის საუბრებს სამართალდამცავი ორგანოები, რათა მან თავისი ქმედებები შესაბამისად დაარეგულიროს. მიუხედავად ამისა, კანონი ზუსტად უნდა განსაზღვრავდეს შემთხვევებს, როდესაც სამართალდამცავებს ფარული მოსმენის უფლება ეძლევათ. ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობის განხილვისას სასამართლო ადგენს, რომ ეს კანონმდებლობა საკმაოდ ბუნდოვანი და ფართოდ ინტერპრეტირებადია. სასამართლოსთვის გაურკვეველია, აღმასრულებელი ხელისუფლების რა უფლებამოსილებაა მოცული კანონით მოსმენასთან დაკავშირებით და რა უფლებამოსილება რჩება მათ დისკრეციაში. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ამ საქმეში ჩარევა კანონით დადგენილი არ იყო.

ბ) აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში

სასამართლო აღიარებს ტელეფონის მოსმენის აუცილებლობას და მნიშვნელობას, როგორც ერთ-ერთ საგამოძიებო ქმედებას. სასამართლო ითვალისწინებს იმ ფაქტსაც, რომ გაერთიანებულ სამეფოში ბოლო დროს იმატა ორგანიზებულ დანაშაულთა რიცხვმა, რის შედეგადაც სამართალდამცავები უფრო ხშირად იყენებენ რთულ საგამოძიებო მოქმედებებს. თუმცა მათი გამოყენება ხშირად საფრთხეს უქმნის ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს. გარდა ამისა, სასამართლომ წინა გადაწყვეტილებებში დაადგინა, რომ ფარული მოსმენა მხოლოდ იმ შემთხვევაში დააკმაყოფილებს ტესტს „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“, თუ დადგინდება, რომ მოქალაქეს კანონის საფუძველზე აქვს გარკვეული დაცვის მექანიზმები და გარანტიები. სასამართლო ეთანხმება მოსარჩელეს, რომ ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობა ამ სფეროში ასეთ მექანიზმებს არ იცნობს. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ ჩარევა არ იყო აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

2. ინფორმაცია ტელეფონის ზარების აღრიცხვის შესახებ

ტელეფონის ზარების აღრიცხვის პროცესი წარმოადგენს გარკვეული ტექნოლოგიის გამოყენებას, რომლის შედეგადაც ხდება კონკრეტული ტელეფონის აპარატიდან აკრეფილი ნომრებისა და ამ ნომერზე დარეკილი ნომრების რეგისტრაცია. ამ პროცესში ბრიტანეთის სატელეკომუნიკაციო სააგენტო აფიქსირებს მხოლოდ სიგნალს და სატელეფონო საუბარს არ ისმენს. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს წარმომადგენელი დაობს, რომ, რადგან არ ხდება სატელეფონო საუბრების მოსმენა, არ არსებობს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევა.

სახელმწიფო აცხადებს, რომ ინფორმცია ტელეფონის ზარების აღრიცხვის შესახებ ხელმისაწვდომია ტელეფონის ოპერატორისთვისაც, რათა მან უზრუნველყოს ბილინგის სწორად წარმოება და ბილინგთან დაკავშირებული საჩივრების მართებულად განხილვა. თუმცა სასამართლო არ ეთანხმება სახელმწიფოს, რომ ამ შემთხვევაში ჩარევა არ ხდება. ტელეფონის ზარების აღრიცხვისას ფიქსირდება იმ პირთა ტელეფონის ნომრებიც, ვისაც პირმა დაურეკა და მათიც, ვინც მასთან დარეკა. სასამართლოს აზრით, ეს ინფორმაცია სატელეფონო კომუნიკაციების განუყოფელი ნაწილია, რომლის აბონენტის თანხმობის გარეშე პოლიციისთვის გამჟღავნებაც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევას წარმოადგენს. ინგლისისა და უელსის კანონმდებლობაში არაფერია ნახსენები ასეთი ინფორმაციის გამჟღავნების წესების შესახებ. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ ჩარევა არ იყო დადგენილი კანონით, რაც გამორიცხავს აუცილებლობას, რომ სასამართლომ დაადგინოს, იყო თუ არა ჩარევა აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ ევროპის ადამიანის უფლებების კონვენციის მერვე მუხლი დაირღვა.

გაერთიანებული სამეფოს ინგლისის და
უელსის სააპელაციო სასამართლო (სამოქალაქო საქმეების კოლეგია)
21 December 2000, 2001 2 All ER 289 (Court of Appeal)

ფაქტები:

2000 წლის 18 ნოემბერს, როდესაც მაიკლ დუგლასისა და კეტრინ ზეტა ჯონსის ქორწილი უნდა გამართულიყო, წყვილმა ხელშეკრულება გააფორმა ჟურნალ OK!-სთან. ხელშეკრულების თანახმად, წყვილმა ჟურნალს მიანიჭა თავისი ქორწილის ფოტოების ექსკლუზიური გადაღებისა და ჟურნალში გამოქვეყნების უფლება. სამაგიეროდ, წყვილმა ჟურნალისგან 1 მილიონი ფუნტის ოდენობის საფასური მიიღო. მოსარჩელეებმა ასევე შეინარჩუნეს უფლება, რომ შემდგომი პუბლიკაციის დროს უარი ეთქვათ მათ გამოქვეყნებაზე და შეერჩიათ გამოსაქვეყნებელი ფოტოები. ხელშეკრულების თანახმად, წყვილი ვალდებული იყო ქორწილის ცერემონიისას გაძლიერებული დაცვის ზომები მიეღო და ყველა სტუმრისათვის აეკრძალა ფოტოების გადაღება.

რუპერტ ტორპი, რომელიც პაპარაცი გახლავთ, მოტყუებით შეიპარა სასტუმროში, სადაც ქორწილი მიმდინარეობდა და ფოტოები გადაიღო, ამ ფოტოების გამოქვეყნების უფლება კი ჟურნალ „Hello!“-ს მიჰყიდა.

რამდენიმე დღის შემდეგ მოსარჩელეებმა და ჟურნალმა OK!-მ უკანონოდ გადაღებული ფოტოების შესახებ შეიტყვეს. ამასთან გაირკვა, რომ ჟურნალი Hello! გეგმავდა უკანონოდ გადაღებული ფოტოების გამოქვეყნებას, რის საპასუხოდაც, ჟურნალმა OK!-მ სასამართლოს მიმართა და მან კი მიიღო გადაწყვეტილება, რომლის თანახმადაც ჟურნალ Hello!-ს აეკრძალა ფოტოების გამოქვეყნება. ჟურნალმა Hello!-მ გაასაჩივრა შემზღუდველი ბრძანება.

ინგლისისა და უელსის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება:

სასამართლოში სადავო არ არის საკითხი, იყო თუ არა წინა ინსტანციის სასამართლოს შემზღუდველი ბრძანება ჟურნალ Hello!-ს გამოხატვის თავისუფლების სფეროში ჩარევა. შემზღუდველი ბრძანება, რომელიც Hello!-ს წინააღმდეგ დაწესდა, მიზნად ისახავდა სხვა პირების უფლებებისა და რეპუტაციის დაცვას, კერძოდ, ამ შემთხვევაში ბატონი დუგლასის და ქალბატონი ჯონსისა. მთავარი საკითხი, რომელიც სასამართლოს წინაშე დგას, არის იმის გარკვევა, იყო თუ არა გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“. სასამართლომ დაადგინა, რომ კანონმდებლობის ნორმა, რომელიც სასამართლოებს ვალდებულებას აკისრებს, დიდი სიფრთხილით მოეკიდონ წინასწარი შემზღუდველი ბრძანების გაცემას, ევროპულ კონვენციასა და ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების საერთაშორისო და ევროპულ სტანდარტებს შეესაბამება. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ კონვენცია ერთ უფლებას მეორეზე მაღლა აყენებს. თუმცა კონვენციის სისტემის არსი ის გახლავთ, რომ გამოხატვის თავისუფლებაზე წინასწარი შეზღუდვების დაწესება რთული და ფაქიზი საკითხია. ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ საქმეში „გარდიანი“ და „ობზერვერი“ გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ¹ დაადგინა:

„წინასწარი შეზღუდვები იმდენად საფრთხილოა, რომ აუცილებელია მისი გამოყენების უმკაცრესი კონტროლი... ეს განსაკუთრებით ცხადი ხდება მაშინ, როდესაც საქმე პრესას, ახალ ამბებს - მალფუჭებად პროდუქტს - ეხება, რადგან ახალი ამბების გამოქვეყნების დაყოვნებამ შეიძლება ის შედეგი გამოიწვიოს, რომ ამ ახალმა ამბავმა ყველანაირი ღირებულება დაკარგოს.“

ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტსაც, რომ კანონმდებლობით სასამართლოს აკისრია ვალდებულება, გაითვალისწინოს ქცევის ან ეთიკის არსებული წესები, რაც ამ შემთხვევაში პრესის ქცევის წესებია. ამ წესების მიხედვით კი ინდივიდის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვა მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე გვაქვს საჯარო ინტერესის ღირებულების მქონე საკითხებთან.

სასამართლო თვლის, რომ მოსარჩელეების სადავო უფლებების დიდი ნაწილი კომერციული გარიგებების საგნად იქცა, ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, მათი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დიდი ნაწილი გაყიდულია. ამ უფლების „მონარჩენი“ მხოლოდ იმაში გამოიხატება, რომ მათ უფლება ჰქონდათ, OK!-ს მიერ გადაღებული ფოტოებიდან შეერჩიათ გამოსაქვეყნებელი მასალა. სასამართლო თვლის, რომ მხოლოდ ეს „მონარჩენი“პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებიდან არ არის საკმარისი Hello!-სთვის ფოტოების გამოქვეყნების ასაკრძალად.

სასამართლო ასევე ხაზს უსვამს პროპორციულობის მოთხოვნას და აღნიშნავს, რომ მოსარჩელეების ზემოხსენებული „მონარჩენი“ პირადი ცხოვრების უფლება (რაც ფოტოების გამოქვეყნებისთვის დასტურის უფლებას ნიშნავს) არ არის საკმარისი, რომ გადაწონოს მოპასუხეების გამოხატვის უფლება, კერძოდ კი უკანონოდ გადაღებული ფოტოების გამოქვეყნების უფლება.

მიუხედავად იმისა, რომ გამოხატვის თავისუფლებას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაზე პრიორიტეტი ავტომატურად არ ეძლევა, სასამართლო თვლის, რომ ამ შემთხვევაში გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა დასაბუთებული და გამართლებული არ იყო.

____________________

1. Observer and Guardian v. United Kingdom, 26/111991 წლის გადაწყვეტილება

გაერთიანებული სამეფოს ლორდთა პალატა, მაისი 2004

ფაქტები:

ნაომი კემბელი, პროფესიით მოდელი, საერთაშორისო მასშტაბით აღიარებული პიროვნებაა. მისი ნებისმიერი ქმედება ხშირად ხდება ახალი ამბების ყურადღების საგანი. 2001 წლის 1 თებერვალს გაზეთმა „Mirror“-მა გამოაქვეყნა სტატია, სადაც მოთხრობილი იყო იმის შესახებ, თუ როგორ მკურნალობდა კემბელი „ანონიმურ ნარკომანთა ჯგუფში“. სტატიასთან ერთად, რომლის სათაურიც იყო: „ნაომი: მე ნარკომანი ვარ“, გაზეთში დაიბეჭდა მოდელის ორი ფოტო: პირველი, რომელიც მას მოდების ერთ-ერთი ჩვენების დროს ასახავს და იქ კარგად გამოიყურება და მეორე, ოდნავ ბუნდოვანი ფოტო, სადაც ნაომი, ყოველდღიურ ჯინსებში გამოწყობილი, კლინიკის შესასვლელთან დგას. სტატიაში მოთხრობილი იყო, რომ ნაომი კემბელს სერიოზული პრობლემები აქვს. იგი რამდენიმე თვის წინ საავადმყოფოში გადაიყვანეს. თვითონ ამბობს, რომ ალერგია დაემართა ანტიბიოტიკებისაგან, მაგრამ სინამდვილეში ეს ნარკოტიკების ზედმეტი დოზის გამო მოხდა. სტატიაში გრძელდებოდა, რომ ნაომი კემბელმა გადაწყვიტა იმკურნალოს და თერაპიის ინტენსიური კურსი დაიწყო. სტატიის დასასრულს ნათქვამი იყო, რომ პოპულარული სუპერმოდელი ცდილობს თავისი ველური ცხოვრების სტილი შეცვალოს და ყველა გამოჯანმრთელებას უსურვებს მას.

იმავე დღეს, როდესაც სტატია გამოქვეყნდა, ნაომი კემბელის ადვოკატებმა სასამართლოს მიმართეს. ამას გაზეთ „Mirror“-ისგან საპასუხო სტატიების ციკლი მოჰყვა: 5 თებერვალს „Mirror“-ში გამოქვეყნდა სტატია სათაურით „საცოდავი“, სადაც ნათქვამი იყო, რომ ნაომი კემბელი, რომელიც წლების მანძილზე ნარკოტიკებს მოიხმარდა და ამას არ მალავდა, ახლა პირადი ცხოვრების დაცვას მოითხოვს. მეორე სტატია იმავე გაზეთში ასე იყო დასათაურებული: „ნაომი, ნუ დაიმალები“. მასში ნათქვამი იყო, რომ, თუ ნაომი კემბელს მონაზვნობა უნდა, მაშინ შეუერთდეს დედათა მონასტერს, ხოლო თუ შოუბიზნესში მონაწილეობა სურს, მაშინ ის საჯაროობა უნდა აიტანოს, რაც ამ ბიზნესს ახლავს თან. ორი დღის შემდეგ „Mirror“-მა კვლავ გამოაქვეყნა ახალი სტატია სათაურით „გრცხვენოდეს, ნაომი!“, სადაც ლაპარაკი იყო კემბელის გეგმებზე, დაეწყო კამპანია შოუბიზნესის მონაწილეთა პირადი ცხოვრების დასაცავად. სტატიაში ნათქვამი იყო, რომ ამ ბრძოლაში ნაომი კემბელი ისეთსავე ეფექტს მიაღწევს, როგორც ომში - შოკოლადის ჯარისკაცი. პირველი ინსტანციის სასამართლომ კემბელს დაუჭირა მხარი და „Mirror“-ს 3500 ფუნტის გადახდა დააკისრა. გაზეთის მიერ ამ გადაწყვეტილების გასაჩივრების შემდეგ სააპელაციო სასამართლომ გადაწყვეტილება გააუქმა და გაზეთი გაამართლა.

ნაომი კემბელმა გაერთიანებული სამეფოს უმაღლეს სასამართლო ინსტანციას - ლორდთა პალატას მიმართა.

გაერთიანებული სამეფოს ლორდთა პალატის გადაწყვეტილება:

ამ ქვეყანაში (დიდ ბრიტანეთში), განსხვავებით შეერთებული შტატებისაგან, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევა არ წარმოადგენს სარჩელის შეტანის საერთო და ყოვლისმომცველ საფუძველს. მიუხედავად ამისა, სასამართლო აცნობიერებს, რომ სამართლის ეს სფერო სწრაფად ვითარდება. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს ორი მნიშვნელოვანი უფლების ურთიერთქმედებასთან, სადაც ერთმანეთს ეჯახება, ერთი მხრივ გამოხატვის თავისუფლება და, მეორე მხრივ, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა. არც ერთი უფლება არ არის მეორეზე პრიორიტეტული. გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობის შესახებ არაერთხელ უთქვამს ამ სასამართლოს, თუმცა პირადი ცხოვრების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების მნიშვნელოვანი ელემენტია, რომლის მეშვეობითაც ინდივიდს საშუალება აქვს, განვითარდეს. ეს უფლება, მიუხედავად იმისა, რომ ინგლისური საერთო სამართლით არ არის აღიარებული, სავალდებულოდ დასაცავი გახდა ევროპული კონვენციის გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაში ინკორპორირების შედეგად, რაც 1998 წელს ადამიანის უფლებების აქტის მიღებით მოხდა.

დავუბრუნდეთ ქალბატონ კემბელის სარჩელს. ქალბატონი კემბელი დაობს, რომ ინფორმაცია, რომლიც გამჟღავნდა, კერძო ხასიათისა იყო. სასამართლო ამ ინფორმაციას ხუთ კატეგორიად ყოფს: 1. ფაქტი, რომ ნაომი კემბელი ნარკომანია; 2. ფაქტი, რომ ნაომი კემბელი ნარკომანიას მკურნალობდა; 3. ფაქტი, რომ ნაომი კემბელი მკურნალობდა „ანონიმურ ნარკომანთა ჯგუფში“; 4. მისი მკურნალობის ინტენსივობის, მეთოდის, ხანგრძლივობის შესახებ ინფორმაცია; 5. ნაომი კემბელის ფოტო, სადაც ჩანს, თუ როგორ გამოდის იგი კლინიკიდან.

სადავო არ არის, რომ ხუთივე კატეგორიაში მოქცეული ინფორმაცია ადამიანის უფლებების აქტის მერვე მუხლით (პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება) დაცული იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ საქმე გვექნებოდა ჩვეულებრივ პირთან. მაგრამ ამ საქმეში მოსარჩელე ნაომი კემბელია, რომელმაც არაერთხელ იცრუა საჯაროდ, რომ სხვა მოდელებისაგან განსხვავებით, არც კი გაჰკარებია ნარკოტიკებს, რომელიც სამოდელო ბიზნესში უხვადაა. ამ განცხადების მრავლად გაკეთების შემდეგ, ქალბატონ კემბელს აღარ უნდა ჰქონოდა პირველი და მეორე კატეგორიის საკითხებზე პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის მოლოდინი. გაზეთის მიერ ინფორმაციის გამოქვეყნება, რომელიც კემბელის განცხადებების საპირისპიროა, არ წარმოადგენს პირადი ინფორმაციის გამჟღავნებას. ლორდთა პალატა ეთანხმება სააპელაციო სასამართლოს, რომელმაც დაადგინა, რომ, როდესაც საჯარო ფიგურა მცდარი იმიჯით წარმოადგენს საკუთარ თავს და არასწორ ინფორმაციას აწვდის საზოგადოებას, პრესას უჩნდება უფლება, რომ ეს ინფორმაცია სწორი სახით გამოაქვეყნოს.

ამის შემდეგ სასამართლო განიხილავს შემდეგ კატეგორიებში მოქცეულ (მესამე და მეოთხე) ინფორმაციას. ამ ინფორმაციის თანახმად, ნაომი კემბელი „ანონიმურ ნარკომანთა ჯგუფში“ მკურნალობდა. აქ ლაპარაკი იყო მკურნალობის მეთოდებსა და ინტენსივობაზეც. სასამართლო ითვალისწინებს, რომ ნაომი კემბელმა არაერთხელ „საჯარო გახადა“ და გამოააშკარავა ინფორმაცია თავის მიერ ნარკოტიკების მოხმარების შესახებ, რაც იმაში გამოიხატებოდა, რომ კემბელი დაჟინებულად უარყოფდა ნარკოტიკების მიღებას. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, ისმის კითხვა: შეიძლებოდა თუ არა მკურნალობის მეთოდის, პერიოდულობისა და ინტენსივობის შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნება? სასამართლო თვლის, რომ ამ შემთხვევაში პასუხი დადებითია: ამ მეთოდით ნარკომანიის მკურნალობა მიღებული ფორმაა. იმის გამჟღავნება, რომ კემბელი ამ მეთოდით მკურნალობს, იგივეა, რომ გამჟღავნდეს, რომ პირს, რომელმაც ფეხი მოიტეხა, თაბაშირში ჩაუსვეს ფეხი, ან რომ კიბოთი დაავადებული ავადმყოფი ქიმიათერაპიით მკურნალობს. ამ საფუძვლით სასამართლო თვლის, რომ მოკლე აღწერა იმისა, თუ რა მეთოდით მკურნალობენ ნაომი კემბელს და რომ ის „ანონიმურ ნარკომანთა ჯგუფში“ თერაპიას გადის, მხოლოდ აზუსტებს იმას, რაც ისედაც საყოველთაოდაა ცნობილი.

სასამართლოს არ სურს, მხოლოდ ამ საფუძვლით დაადგინოს, რომ ინფორმაციის გამოქვეყნება დასაშვებია. მას სურს განიხილოს ის კონფლიქტი, რაც ამ საქმეში გამოხატვის და პირადი ცხოვრების თავისუფლებებს შორის არსებობს. პირველი ინსტანციის სასამართლო შეცდა, როდესაც გაზეთს კემბელის სასარგებლოდ თანხის გადახდა დააკისრა, რადგან სასამართლომ არ მოახდინა გამოხატვის თავისუფლების დაბალანსება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასთან. გასაგებია, რომ ინფორმაციის გავრცელება ნაომი კემბელის ნარკომანობის შესახებ უფრო ნაკლებმნიშვნელოვანია საზოგადოებისთვის, ვიდრე სხვა პოლიტიკური მოვლენები, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამგვარი ინფორმაციის გავრცელების უფლება საერთოდ აღარ არსებობს.

რაც შეეხება მეხუთე კატეგორიას - ქალბატონი კემბელის ფოტოებს, სასამართლოსთვის სავსებით გასაგებია ქალბატონ კემბელის გრძნობები, როდესაც მან საკუთარი თავი გაზეთის გარეკანზე იხილა, განსაკუთრებით კი იმ დროს, როდესაც იგი ბოლომდე გამოჯანმრთელებული არ იყო. ზოგადად უნდა ითქვას, რომ ფოტოები ადამიანის შესახებ უფრო მეტს შეიცავს, ვიდრე მისი სიტყვიერი აღწერა. ამიტომ ამბობენ, ერთი ფოტო ათას სიტყვას უდრისო. მიუხედავად ამისა, გაზეთში გამოქვეყნებული ფოტო არავითარ პირად ინფორმაციას არ შეიცავდა, სტატიას ის არაფერს მატებდა. ეს ფოტო (სადაც კემბელი თბილად ესალმება თავის ჯგუფში სხვა პაციენტებს) სულაც არ იყო ქალბატონ კემბელისათვის შეურაცხმყოფელი და არაფერ ნეგატიურს არ ასახავდა. ამიტომ სასამართლო ეთანხმება სააპელაციო სასამართლოს, რომ ქალბატონ კემბელის სარჩელი წარუმატებლად უნდა ჩაითვალოს. ამასთან, სასამართლო ითვალისწინებს ქალბატონ კემბელის ემოციურ მდგომარეობას, რომელიც გამოქვეყნებულმა სტატიებმა გამოიწვია, თუმცა სასამართლო თვლის, რომ ქალბატონ კემბელს იმაზე მეტი ემოციური განცდა სტატიების გამოქვეყნების გამო არ მიუღია, ვიდრე თერაპიის კურსის გამო მიიღო. შესაბამისად, ეს არასაკმარისია იმისათვის, რომ დაკმაყოფილდეს მისი სარჩელი „Mirror“- ის წინააღმდეგ.