საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი სამართლის დამოუკიდებელი და წამყვანი დარგია. მისი ამგვარი წამყვანი მნიშვნელობა, ერთი მხრივ, განპირობებულია იმ საზოგადოებრივი ურთიერთობების განსაკუთრებული შინაარსით, რომელიც შედის დარგის რეგულირების სფეროში და, მეორე მხრივ, რეგულირების მეთოდის მიხედვით, რომლის გამოყენებითაც ხორციელდება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ზემოქმედება შესაბამის საზოგადოებრივ ურთიერთობებზე.

კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობები იზიარებენ ზოგადად სამართლებრივი ურთიერთობებისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს, ამასთან, მათ გააჩნიათ საკუთარი სპეციფიკა და ხასიათდებიან გაცილებით მეტი მრავალფეროვნებით, ვიდრე სამართლის სხვა დარგები. კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობების თავისებურება, თავის მხრივ, განპირობებულია ურთიერთობის სუბიექტებითა და კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმებით. კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმების ხასიათის შესაბამისად, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება იყოს როგორც ზოგადი, ისე კონკრეტული ხასიათის. კონსტიტუციური დებულებები, ნორმა-პრინციპები, ნორმა-დეკლარაციები ფუძემდებლური მნიშვნელობის არიან არა მხოლოდ კონსტიტუციური სამართლისათვის, არამედ სამართლის სხვა დარგებისთვისაც. ისინი ქმნიან ძირითად საწყისებს სამართლის სხვა დარგების განვითარებისათვის. კონსტიტუციური დებულებები განსაზღვრავენ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანიზაციის, შესაბამისი ორგანოების საქმიანობის საფუძვლებს, რითაც ქმნიან ადმინისტრაციული სამართლის საწყის პირობებს. კონსტიტუციური ნორმები განსაზღვრავენ საფინანსო ორგანოების შექმნისა და მათი საქმიანობის, ქვეყანაში ფულადი სახსრების მობილიზაციისა და ხარჯვის საფუძვლებს, რითაც იძლევიან საწყისებს საფინანსო სამართლისათვის. ასეთივე მიმართებაა კონსტიტუციურ სამართალსა და სამართლის სხვა დანარჩენ დარგებს შორის.

კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობები, მასში მონაწილე სუბიექტების მიხედვით, განსხვავდებიან კერძო სამართლებრივი ურთიერთობებისაგან. ამ უკანასკნელში სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა კლასიფიკაცია ამოიწურება ფიზიკურ და იურიდიულ პირებად დაყოფით, ხოლო კონსტიტუციურ სამართალში, როგორც საჯარო სამართლის დარგში, ურთიერთობის მონაწილე სუბიექტების კლასიფიკაცია განსხვავებულია. კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი შეიძლება იყოს:

1. ფიზიკური პირი, საქართველოს მოქალაქე, უცხო ქვეყნის მოქალაქე, მოქალაქეობის არმქონე პირი;
2. ადამიანთა გარკვეული ერთობა, მაგალითად ხალხი, როგორც ერთიანი, მთელი ფედერაციის სუბიექტის მოსახლეობა და ა.შ.
3. სახელმწიფო, როგორც ერთიანი მთელი;
4. სახელმწიფოებრივ-ტერიტორიული ერთეულები;
5. სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები;
6. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები;
7. წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრი;
8. მოქალაქეთა გაერთიანება და სხვა.

კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტებს, სხვა სამართლებრივი ურთიერთობების სუბიექტებისაგან განსხვავებით გააჩნია რიგი თავისებურებები, რაც გამოიხატება იმაში, რომ თითოეულ სუბიექტს გააჩნია სრულიად განსხვავებული უფლება-მოვალეობები. მაგალითად, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ურთიერთობის არც ერთი სუბიექტი არ შეიძლება სარგებლობდეს ისეთი უფლებით, როგორითაც საქართველოს მთელი მოსახლეობა. იგი ამ ურთიერთობაში გამოდის როგორც ერთიანი სუბიექტი და რეფერენდუმის საშუალებით გამოხატავს თავის სახელმწიფოებრივ ნებას. ამგვარად გამოცხადებული ნება სავალდებულო ხდება ყველა სახელმწიფო ორგანოსა და მოქალაქისათვის. საქართველოს მოქალაქეებმა თავიანთი ნება შეიძლება გამოხატონ ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოების არჩევის გზითაც. ამდენად, რეფერენდუმისა და არჩევნების გზით თავისი სახელმწიფოებრივი ნების გამოვლინება აღნიშნული სახელმწიფო სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტის განსაკუთრებული, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი უფლებაა. პარაგრაფის დასაწყისში ვახსენეთ, რომ საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი სამართლის ერთიანი სისტემის დამოუკიდებელი დარგია. ზოგადად, როგორც ნებისმიერი დარგის, ისე კონსტიტუციური სამართლის დამოუკიდებელ ადგილს ამ სისტემაში განსაზღვრავს ორი ძირითადი კრიტერიუმი: სამართლებრივი რეგულირების მეთოდი და სამართლებრივი რეგულირების საგანი.

საქართველოს კონსტიტუციური სამართლის რეგულირების საგანს წარმოადგენს სახელმწიფო-სამართლებრივი ურთიერთობები, რომლებიც დაკავშირებულია სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებასთან და ადექვატურად ასახავს საზოგადოებაში გაბატონებულ ურთიერთობებს.

კონსტიტუციური სამართლის რეგულირების საგანს შეადგენს ისეთი საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომლებიც ქმნიან ქვეყნის საზოგადოებრივი წესწყობილებისა და პოლიტიკის საფუძვლებს და, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დაკავშირებული არიან სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებასთან. აქედანვე უნდა გავაკეთოთ დასკვნა იმის შესახებ, რომ ყველა სახელმწიფოებრივი და სამართლებრივი მოვლენა არ შედის კონსტიტუციური სამართლის რეგულირების სფეროში. ამ სფეროს განეკუთვნება მხოლოდ სახელისუფლებო ურთიერთობები.

კონსტიტუციური სამართლის საგნის სწორად განსაზღვრისა და, შესაბამისად, სხვა დარგებისაგან გამიჯვნისათვის აუცილებელია ურთიერთობათა იმ წრის დადგენა, რომელიც კონსტიტუციური სამართლის რეგულირების სფეროში შედის და კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმებით რეგულირდება. ეს საშუალებას მოგვცემს უფრო ზუსტად განვსაზღვროთ საქართველოს კონსტიტუციური სამართლის ადგილი ჩვენი ეროვნული სამართლის სისტემაში.

სამართლის ამ დარგის მნიშვნელობას, უპირველესად, განაპირობებს მისი რეგულირების საგანი, ანუ საზოგადოებრივი ურთიერთობები, რომელთა რეგულირება, მათი მომეტებული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, კონსტიტუციურ დონეზეა აყვანილი.

კონსტიტუციური სამართალი განსაზღვრავს საზოგადოებრივი წესწყობილებისა და პოლიტიკის საფუძვლებს, იგი ასახავს ადამიანისა და მოქალაქის ძირითად უფლება- თავისუფლებებს და აწესებს მათი დაცვის გარანტიებს; განსაზღვრავს ქვეყნის ტერიტორიულ-სახელმწიფოებრივი და ადმინისტრაციული მოწყობის საკითხებს; ასევე ხელისუფლების ორგანიზაციის პრინციპებს, არეგულირებს მთლიანად სამართალშემოქმედებით პროცესს, აწესებს ისეთ ფუძემდებლურ პრინციპებს, რომლებსაც უნდა შეესაბამებოდეს სამართლის სხვა დარგების ნორმები.

საქართველოს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმები მოიცავენ ისეთ საზოგადოებრივ ურთიერთობებს, რომლებსაც განსაკუთრებული, მომეტებული მნიშვნელობა ენიჭებათ სახელმწიფო და საზოგადოებრივი მმართველობის განხორციელების პროცესში. ამ პროცესის რეგულირებისათვის კონსტიტუციური სამართალი გამოიყენებს რეგულირების სხვადასხვა მეთოდს, რაც დამოკიდებულია თვითონ საზოგადოებრივი ურთიერთობის ხასიათზე.

ზემოთქმული საშუალებას გვაძლევს ჩამოვაყალიბოთ საქართველოს კონსტიტუციური სამართლის განმარტებაც, რომლის მიხედვითაც, საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი, ესაა კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმებისა და ინსტიტუტების სისტემა, რომელიც განამტკიცებს და არეგულირებს სახელმწიფოს საზოგადოებრივი წესწყობილების საფუძვლებს, ადამიანისა და მოქალაქის სამართლებრივ მდგომარეობას, სახელმწიფოს ტერიტორიულ მოწყობას, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანიზაციისა და სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის საფუძვლებს.

კონსტიტუცია უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტია, რომელიც განაპირობებს საზოგადოებაში ისეთ ფასეულობათა ბალანსს, რომლის ფარგლებშიც შესაძლებელია ადამიანის კეთილდღეობის მიღწევა. თავისუფლების, თანასწორობისა და წესრიგის კონსტიტუციური თანაფარდობა ქმნის ისეთ მმართველობას, სადაც უზრუნველყოფილია ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები, ხელისუფლება ამ უფლებებითა და თავისუფლებებითაა შებოჭილი და პიროვნებასთან ურთიერთობაში მისი თვითნებობის შესაძლებლობა ლიმიტირებულია. ამიტომაც, კონსტიტუცია უზენაესი კანონია, რომელიც ძირითად სახელმძღვანელოს წარმოადგენს, როგორც პიროვნების, ისე ნებისმიერი დემოკრატიული ხელისუფლებისათვის. კონსტიტუციისადმი ამგვარი დამოკიდებულება აუცილებლად მოითხოვს მისი არსის გარკვევასა და განვითარების ისტორიის შესწავლას.

კონსტიტუცია „constitutio“ ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს დაწესებას, დადგენას, წყობას, აგებულებას. ტერმინს „კონსტიტუცია“ ძალზედ დიდი ხნის ისტორია აქვს, თუმცა, თავიდანვე კონსტიტუციის თანამედროვე იურიდიული გაგებით არ გამოიყენებოდა. რესპუბლიკურ რომში იგი იმპერატორის მიერ გამოცემული აქტების სახელწოდებას წარმოადგენდა, თუმცა, ამ აქტების იურიდიული შინაარსი მოკლებული იყო კონსტიტუციის დღევანდელ მნიშვნელობას. ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთში არისტოტელე განასხვავებდა სახელმწიფოს ძირითად და ჩვეულებრივ კანონებს. საერთოდ, კონსტიტუცია, როგორც განსაკუთრებული იურიდიული და პოლიტიკური აქტი, დღევანდელი იურიდიული გაგებით, ბურჟუაზიულ საზოგადოებამდე არ არსებობდა. მისი ჩამოყალიბება ემთხვევა ბურჟუაზიის პოლიტიკური ბრძოლის შედეგად მოპოვებული უფლებების საკანონმდებლო ფიქსაციის პროცესს. საბოლოოდ ტერმინმა „კონსტიტუცია“ თანამედროვე იურიდიული მნიშვნელობა XVII საუკუნის შუახანებში შეიძინა, იმ დროიდან, როცა ბუნებითი სკოლის წარმომადგენელმა თომას ჰობსმა მას „სახელმწიფოს ძირითადი კანონი“ უწოდა.

კონსტიტუცია, როგორც თანამედროვე დემოკრატიის უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი, თავისი იურიდიული, სოციალური და პოლიტიკური დანიშნულებით წარმოიშვა XVIII საუკუნის ბოლოს. მის წარმოშობას წინ უძღოდა კონსტიტუციური მნიშვნელობის ისეთი აქტები, როგორიც იყო „პეტიცია უფლებათა შესახებ“ (1628 წ. ინგლისი), „სახალხო თანხმობის პროექტი“ (1647წ.) და სხვა. მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციური მნიშვნელობის პირველი აქტები მიღებულ იქნა ევროპაში, პირველი დაწერილი, მოქმედი კონსტიტუცია, როგორც ქვეყნის ძირითადი კანონი, მიიღეს ოკეანის გაღმა, აშშ-ში 1787 წელს. იმავე საუკუნის ბოლოს, კონსტიტუციები მიიღეს საფრანგეთში 1791 და 1793 წლებში; პოლონეთში - 1793 წელს და ა.შ.

საზოგადოების განვითარების კვალობაზე თანდათანობით ივსებოდა კონსტიტუციის, როგორც იურიდიული დოკუმენტის, სახე და შინაარსი, მისი როლი და მნიშვნელობა. ამ ევოლუციურ განვითარებაში გამოყოფენ კონსტიტუციათა ოთხ თაობას: პირველ თაობას მიეკუთვნება ის კონსტიტუციები, რომლებიც ისტორიულად დიდი ხნის წინათ არიან მიღებული. ზოგიერთი მათგანი გარკვეული ცვლილებებითა და დამატებებით დღესაც არეგულირებს საზოგადოებრივ ურთიერთობებს, ზოგიერთი კი, უკვე გაუქმებულია. ამის კლასიკური მაგალითია აშშ-ს კონსტიტუცია, რომელიც მიღებულ იქნა 1775-85 წწ. ამერიკელი ხალხის დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის შემდეგ. ეს კონსტიტუცია 27 შესწორებით მოქმედებს დღესაც. პირველ ჯგუფს მიეკუთვნება აგრეთვე XIX ს-ში მიღებული კონსტიტუციები - ნორვეგიის (1814), ბელგიის (1831), ლუქსემბურგის (1868), შვეიცარიის (1874).

კონსტიტუციური შემოქმედების განსაკუთრებული ნაყოფიერებით დაიწყო XX საუკუნე. ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია ავსტრალიის კავშირის 1900 წლისა და ავსტრიის 1920 წლის კონსტიტუციები. ამავე თაობას მიეკუთვნება დამოუკიდებელი საქართველოს 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია.

კონსტიტუციათა მეორე ჯგუფს მიეკუთვნება მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში მიღებული კონსტიტუციები. ამ კონსტიტუციათა ახალი ჯგუფისადმი მიკუთვნება განაპირობა ომის შემდეგ აღმოცენებულმა სოციალურ-პოლიტიკურმა პირობებმა. ამ თაობის კონსტიტუციების მახასიათებელი ნიშანია მშვიდობიანი დებულებების შემოტანა, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სპექტრის გაფართოება.

კონსტიტუციათა მესამე ჯგუფს მიეკუთვნება ე.წ. „სოციალისტური“ ტიპის კონსტიტუციები, რომელთა მთავარ მახასიათებელს პრინცი პების დეკლარაციული, ფიქტიური ხასიათი წარმოადგენს.

დაბოლოს, მეოთხე ჯგუფში შედის განვითარებადი სახელმწიფოების კონსტიტუციები.

რაც მთავარია, კონსტიტუციონალიზმის განვითარების ისტორია ნათლად უჩვენებს მის მნიშვნელობას ნებისმიერი სახელმწიფოს საზოგადოებრივი წესწყობილების სისტემაში. აქედანვე გამომდინარეობს გამუდმებული მცდელობა იმისა, რომ შემუშავებულიყო კონსტიტუციის მეტ-ნაკლებად სრული განმარტება. განმარტებათა მრავალფეროვნებაში, ნაწილი კონსტიტუციას განიხილავს როგორც იმ დებულებების, დოკუმენტების ერთობლიობას, რომლებიც განსაზღვრავენ სახელმწიფო ორგანოების ფორმირებისა და საქმიანობის პრინცი პებს (უეიდი, ფილიპსი). ზოგიერთი ავტორი კონსტიტუციის ცნებას უმატებს სახელმწიფო ორგანოების ურთიერთკავშირსა და პიროვნების უფლებრივ მდგომარეობას სახელმწიფო ხელისუფლებასთან მიმართებაში (ელინეკი). საბჭოთა ავტორებმა კონსტიტუციის ცნებას კლასობრივი შინაარსი დაუმატეს და ამ პოზიციიდან ახსნეს მისი არსი და მნიშვნელობა.

ყველა არსებული ცნების საფუძველზე, შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ კონსტიტუციის, როგორც სამართლებრივი აქტის, ზოგადი განმარტება

კონსტიტუცია არის სამართლებრივი აქტი ან სამართლებრივი აქტების ერთობლიობა, რომელიც მიღებულია სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს მიერ ან რეფერენდუმის გზით, გააჩნია უმაღლესი იურიდიული ძალა და არეგულირებს საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ორგანიზაციის საფუძვლებს, პიროვნებისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის ძირითად პრინციპებს.

როგორც კონსტიტუციის ცნება, ისე მისი განვითარების ისტორია ნათლად მეტყველებს მის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე სახელმწიფოსა და საზოგადოების შენახვისა და განვითარების საქმეში.

კონსტიტუციის, მისი ნორმების ადგილი სამართლის სისტემაში განისაზღვრება რამდენიმე ფაქტორით. მათ შორის, პირველ რიგში, უნდა გამოვყოთ კონსტიტუციის დამფუძნებლური ხასიათი, რაც გულისხმობს იმ გარემოებას, რომ კონსტიტუცია, როგორც წესი, მიიღება ხალხის მიერ ან ხალხის სახელით. ამ გარემოებას უზრუნველყოფს თანამედროვე დემოკრატიულ კონსტიტუციებში სახალხო და სახელმწიფო სუვერენიტეტების ერთმნიშვნელოვანი აღიარება. კონსტიტუციის დამფუძნებლურ ხასიათს განაპირობებს მისი შექმნისა და მიღების უფლების მქონე სუბიექტების განსაკუთრებულობა და პირველადობა, რომლის საფუძველზე სხვა სამართლებრივი აქტების დებულებები არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციურ დებულებებს. აქედან გამომდინარეობს კონსტიტუციის, როგორც მიმდინარე კანონმდებლობის ბაზის, ცნება. კონსტიტუცია, როგორც მიმდინარე კანონმდებლობის ბაზა, გულისხმობს იმას, რომ სწორედ კონსტიტუციური ნორმები და დებულებები განსაზღვრავენ ქვეყანაში კანონყველა არსებული ცნების საფუძველზე, შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ კონსტიტუციის, როგორც სამართლებრივი აქტის, ზოგადი განმარტება. შემოქმედების მთელ პროცესს, ამიტომაც ყველა კანონი გამოიცემა კონსტიტუციის შესაბამისად. ნებისმიერი სამართლებრივი აქტი უნდა გამომდინარეობდეს ან შეესაბამებოდეს კონსტიტუციურ პრინცი პებსა და დებულებებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ეს აქტები არაკონსტიტუციურია, რაც მათი ბათილობის პირობაა. მაშასადამე, კონსტიტუციური ნორმები მათი საბაზისო და პირველადი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, განსაზღვრავენ და არეგულირებენ სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს მხარეებს, ხოლო მიმდინარე კანონმდებლობის ფუნქცია აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებების დეტალური რეგლამენტაციაა.

კონსტიტუციის განსაკუთრებული მნიშვნელობა სამართლებრივ სისტემაში განპირობებულია მისი უზენაესობით, რაც დასახელებული პირველადობის ერთგვარი გაგრძელებაა. კონსტიტუციის უზენაესობის ქვეშ იგულისხმება მისი, როგორც ძირითადი კანონის, უმაღლესი იურიდიული ძალა იერარქიულად ქვემოთ მდგომი ყველა ნორმატიული აქტის მიმართ. ეს, ერთი მხრივ, გამოიხატება იმაში, რომ კონსტიტუცია არის სამართლებრივი წყარო სამოქალაქო, სისხლის, ადმინისტრაციული თუ სხვა ნებისმიერი მიმდინარე კანონმდებლობისათვის. მეორე მხრივ, ეს უზენაესობა გამოიხატება იმის აუცილებლობაში, რომ კანონების მიღების უფლებამოსილება გააჩნიათ მხოლოდ კონსტიტუციაში მითითებულ სახელმწიფო ორგანოებს. კონსტიტუცია აწესებს მოვალეობას, რომლითაც სახელმწიფო ორგანოები, თანამდებობის პირები, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები მოვალენი არიან დაიცვან კონსტიტუცია. ზოგჯერ კონსტიტუციები პირდაპირ მიუთითებენ მის უზენაესობაზე.

კონსტიტუციის უზენაესობის უზრუნველყოფისა და მისი დაცვის ფუნქციას ემსახურება საკონსტიტუციო კონტროლი.

კონსტიტუციური ნორმების განსაკუთრებულ ადგილს სამართლის ნორმათა სისტემაში განაპირობებს კონსტიტუციის სტაბილურობა. იგი უზრუნველყოფილია მისი ნორმების რეალური სოციალური საფუძვლით და მისი მიღებისა და მასში ცვლილებების შეტანის განსაკუთრებული წესის არსებობით.

თავისი შინაარსით, კონსტიტუციის სტაბილურობა გულისხმობს კონსტიტუციური პრინციპებისა და დებულებების ისეთ სიმტკიცეს, როცა სოციალური მანევრირების შედეგად ხელისუფლებაში მოსულ ახალ პოლიტიკურ ძალას არა აქვს შესაძლებლობა არსებითი ხასიათის ზეგავლენა მოახდინოს მათზე და შეცვალოს ისინი. ხელისუფლება ვალდებულია შეეგუოს და დაემორჩილოს კონსტიტუციით განმტკიცებულ სოციალურ პირობებს. აღნიშნული, რასაკვირველია, არ ნიშნავს უპირობო სტაბილურობას, რამდენადაც ყოველი სამართლებრივი ნორმა და მათ შორის, კონსტიტუციური ნორმაც სოციალური ნორმების სახესხვაობას წარმოადგენს. მათ საფუძველს, ბუნებრივია, რეალური სოციალური საყრდენი უნდა გააჩნდეს. ამიტომ საზოგადოებრივი ცხოვრების პირობების ცვალებადობა თავისთავად მოითხოვს კონსტიტუციური ნორმების შესაბამისობაში მოყვანას, რაც აუცილებელია მათი რეალიზებისათვის.

კონსტიტუციის როლისა და მნიშვნელობის პირობად ითვლება მისი ლეგიტიმური ხასიათი, ანუ როცა კონსტიტუცია მიღებულია კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით. ეს მოთხოვნები, როგორც წესი, აისახება თვით კონსტიტუციაში. კონსტიტუცია, რომელიც მიღებულია ძალადობის რაიმე ფორმით, კანონიერ მოთხოვნათა საწინააღმდეგოდ, ბუნებრივია, ვერ ჩაითვლება ლეგიტიმურად.

როცა ვახასიათებთ კონსტიტუციას, მისი ნორმების მნიშვნელობას, ხაზი უნდა გაესვას თანამედროვეობის ისეთ მახასიათებელს, როგორიცაა კონსტიტუციის პირდაპირი მოქმედება.

კონსტიტუციებს ერთმანეთისაგან განასხვავებენ მათი გამოხატვის ფორმის მიხედვით. ამ ნიშნით გამოყოფენ: დაწერილ და დაუწერელ კონსტიტუციებს.

დაწერილი კონსტიტუციის ქვეშ იგულისხმება ერთიანი, სისტემატიზირებული ნორმატიული აქტი, რომელიც მიღებულია სახელმწიფო კონსტიტუციათა კლასიფიკაცია სხვადასხვა ნიშნის მიხედვით ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს მიერ და გამოცხადებულია ქვეყნის ძირითად კანონად.

ცხრილი №1

რაც შეეხება დაუწერელ კონსტიტუციას, ამ ნიშნის მიხედვით მათი გამოყოფა დაკავშირებულია გასული საუკუნის იმ პერიოდთან, როცა სახელმწიფოთა უმრავლესობას ჯერ კიდევ არ გააჩნდათ ძირითადი კანონი და მოქმედ წესებსა და ნორმებს არასისტემატიზირებული სახე ჰქონდათ. ამ დროს ქვეყანაში ტრადიციულად მოქმედებს ფორმალური კონსტიტუცია, რომელიც შედგება სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტებისაგან, კონსტიტუციური ჩვეულებებისა და პრეცედენტებისაგან. ამასთან, ეს ერთიანობა არ არის აღიარებული ერთიან კანონად. დაუწერელი კონსტიტუციის რეგულირების საგანი ისეთივეა, როგორიც დაწერილისა. ამ ფორმის კონსტიტუციის კლასიკური მაგალითია ინგლისის დაუწერელი კონსტიტუცია. დაუწერელი კონსტიტუციით სარგებლობს აგრეთვე ახალი ზელანდია და ისრაელი.

სახელმწიფოთა აბსოლუტურ უმრავლესობას, მართალია, დაწერილი კონსტიტუცია აქვს, მაგრამ, რადგანაც შეიმჩნევა პრეცედენტული სამართლის გაძლიერებისა და მისი გეოგრაფიის გაფართოების ტენდენცია, ამგვარი კლასიფიკაციის მნიშვნელობა დღესაც საკმაოდ აქტუალურია.

კონსტიტუციური აქტის ან ქვეყნის ძირითადი კანონის მოქმედების ვადის მიხედვით, განასხვავებენ მუდმივ და დროებით კონსტიტუციებს. დროებითია კონსტიტუცია, რომელიც გამიზნულია გარკვეული დროით მოქმედებისათვის. კონსტიტუციის დროებითობას განსაზღვრავს იმ ვადის დათქმა, რომელშიც უნდა მოქმედებდეს კონსტიტუცია ან იმ ფაქტის, მოვლენის განსაზღვრა, რომლის დადგომის შემდეგ კონსტიტუციამ უნდა შეწყვიტოს მოქმედება.

მუდმივია კონსტიტუცია, რომელიც გათვალისწინებულია განუსაზღვრელი დროით მოქმედებისათვის. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ იგი სამუდამო მოქმედებისაა და არ შეიძლება მასში ცვლილებების ან დამატებების შეტანა. ასეთი კონსტიტუცია პრაქტიკულად არ არსებობს.

ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის მიხედვით, განასხვავებენ მოქნილ და მყარ კონსტიტუციებს. მოქნილია კონსტიტუცია, რომელშიც ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის ისეთივე წესია დადგენილი, როგორც ჩვეულებრივი კანონებისათვის, მაგალითად, გერმანიაში. მყარი კონსტიტუცია კი ითვალისწინებს ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის რთულ მექანიზმს. მყარ კონსტიტუციათა რიგში ზოგჯერ ცალკე გამოყოფენ განსაკუთრებით მყარ კონსტიტუციებს. ამის მაგალითად შეი ძლება მოვიყვანოთ აშშ-ს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი, რომლის მიხედვით, „თუკი თითოეული პალატის წევრთა ორი მესამედი ამას საჭიროდ ჩათვლის, კონგრესმა უნდა წარმოადგინოს წინადადებები ამ კონსტიტუციაში ცვლილებების შესატანად, ან მან ცალკეული შტატების საკანონმდებლო დაწესებულებების ორი მესამედის მოთხოვნით უნდა მოიწვიოს კონვენტი შესწორებათა განსახილველად, რომლებსაც, ორივე შემთხვევაში, არსებითად ძალა ექნება და განიხილება ამ კონსტიტუციის ნაწილად, როდესაც ისინი რატიფიცირებული იქნება ცალკეული შტატების საკანონმდებლო დაწესებულებების სამი მეოთხედის მიერ, ან კონვენტზე შეკრებილთა სამი მეოთხედის მიერ...“

რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციას, მასში ცვლილებების შეტანის რთული წესია დადგენილი.

საზოგადოებრივ ურთიერთობებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით, შეიძლება გამოიყოს იურიდიული და ფაქტობრივი კონსტიტუციები. ფაქტობრივი კონსტიტუცია იმ რეალური საზოგადოებრივი ურთიერთობების ერთობლიობაა, რომელიც მოცემულ მომენტში ქმნის ქვეყნის სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი წყობის საფუძვლებს. იურიდიული კონსტიტუცია კი საზოგადოების რეალური საფუძვლის იურიდიული გაფორმებაა, ე.ი. იურიდიული კონსტიტუცია, იმ სამართლებრივ ნორმათა სისტემაა, რომელსაც უმაღლესი იურიდიული ძალა აქვს. ფაქტობრივ და იურიდიულ კონსტიტუციათა შორის მაქსიმალური თანაფარდობა უნდა არსებობდეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, იურიდიული კონსტიტუცია მოკლებული იქნებოდა სოციალურ საფუძველს და პრაქტიკულად, ვერ მოახერხებდა საზოგადოებრივ ურთიერთობათა რეგულირებას. ამ დროს კონსტიტუცია ფარატინა ქაღალდი იქნებოდა და არა ქვეყნის ძირითადი კანონი. მისი მიღების წესის მიხედვით განასხვავებენ ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების მიერ და რეფერენდუმის გზით მიღებულ კონსტიტუციებს. ამავე ნიშნის მიხედვით, გამოყ ოფენ ოქტროირებულ ანუ ნაბოძებ კონსტიტუციებს. მიუთითებენ ორი სახის ოქტროირებაზე, საშინაო -როცა საკუთარი მონარქი საკუთარ ხალხს ჩუქნის კონსტიტუციას და საგარეო - ყოფილი მეტროპოლია ყოფილ კოლონიას უტოვებს კონსტიტუციას.

ჩამოთვლილი კლასიფიკაცია პირობითი ხასიათისაა და თანაც არა ამომწურავი. მაგალითად, ლიტერატურაში მოიხსენიებენ მონარქიულ და რესპუბლიკურ კონსტიტუციებს, მმართველობის ფორმის მიხედვით, დემოკრატიულ, ავტორიტარულ და ტოტალიტარულ კონსტიტუციებს, პოლიტიკური რეჟიმის მიხედვით, ფედერაციულს და უნიტარულს - ტერიტორიულსახელმწიფოებრივი მოწყობის ფორმის მიხედვით და ა.შ.

საქართველოში კონსტიტუციური აზროვნების შესახებ მსჯელობა, ჩვენი აზრით, მიზანშეწონილია საქართველოს ერთ სახელმწიფოდ გაერთიანების დროიდან დავიწყოთ. ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ერთ სახელმწიფოდ გაერთიანებამდე პატარა სახელმწიფოებრივი ერთეულების საზოგადოებრივი და სახელმწიფოებრივი წესწყობილების, მათი მართვა-გამგეობის ფორმების შესახებ, მართალია, მდიდარ მასალას იძლევა საეკლესიო თუ საერო ხელისუფლებისაგან გამოცემული სიგელ-გუჯრები, დოკუმენტები, აქტები, ბოძების სიგელები და სხვა, მაგრამ კონსტიტუციური მნიშვნელობის სახელმწიფო სამართლებრივი დარგის რაიმე ნორმატიული მასალა არ შემონახულა.

საქართველოს სახელმწიფოებრივი გაერთიანების შემდეგ კი, ცხადია, შეიქმნა საერთო ქართული, ერთიანი სახელმწიფო წყობილება, ჩამოყალიბდა შესაბამისი სახელმწიფო მექანიზმი. ყველაფერი ეს მოითხოვდა შესაბამის საკანონმდებლო რეგლამენტაციას, რასაც, როგორც ჩანს, ქართუ ლი სახელმწიფოებრივი და სამართლებრივი აზროვნება კარგად ართმევდა თავს. ამის ნათელი დასტურია ჩვენს ხელთ არსებული წერილობითი ძეგლები.

უმნიშვნელოვანესი სამართლებრივი წყაროა „ხელმწიფის კარის გარიგება“. მასში განსაზღვრულია სახელმწიფო მოხელეთა უფლებამოვალეობები, აღწერილია სამეფო კარის დარბაზობისა და ვაზირობის წესი, ყოველივე ამის გამო, მას სახელმწიფო სამართლებრივ ძეგლად მიიჩნევენ [1. 73].

„ხელმწიფის კარის გარიგების“ კონსტიტუციურ მნიშვნელობაზე მიუთითებს მისი შინაარსი, რომელშიც ასახულია გაერთიანებული ფეოდალური საქართველოს სახელმწიფოებრივი წყობილება. მისი თხრობის ხასიათი ნათლად გამოხატავს მეფის ძლიერი ხელისუფლების იდეოლოგიას. გარიგებაში მოცემულია ცენტრალური ხელისუფლების დახასიათება, სასახლის კარის ეტიკეტი და ა.შ. გარიგების ჩვენამდე მოღწეული ტექსტი XIV საუკუნეს განეკუთვნება. ექვთიმე თაყაიშვილმა „ხელმწიფის კარის გარიგება“ გიორგი ბრწყინვალის მეფობის (1314-1346) პერიოდით დაათარიღა. ტექსტი, მართალია, ერთობ დაზიანებულია, მაგრამ მაინც შესაძლებელია ერთიანი საქართველოს სახელმწიფო წყობილებაზე წარმოდგენის შექმნა. ამასთან, მისი ანალიზი გვიჩვენებს, რომ იგი არ უნდა ყოფილიყო მსგავსი მიმართულების პირველი და ერთადერთი ნაწარმოები. ეს კარგად ჩანს თვით ძეგლის თხრობის სტილში. მასში ავტორი ხშირად გამოთქვამს საკუთარ აზრს და პოლემიკას მართავს მსგავსი ნაშრომების ავტორებთან. აღნიშნულის გამო ივ. სურგულაძე მიუთითებდა: „ის ფაქტი, რომ სახელმწიფოებრივი წყობილების საკითხებზე ამგვარი ხასიათის ნაშრომები იწერებოდა, თავისთავად... მაჩვენებელია, რომ იურიდიული აზროვნება მაშინდელ საქართველოში მაღალ დონეზე მდგარა“ [2. 66].

საკითხის შესწავლისას, საყურადღებო წყაროა „წესი და განგებაი მეფეთა კურთხევისა“. მასში განსაზღვრულია მეფის ხელისუფლების, სახელმწიფო აპარატის სამეფო დარბაზობის ფუნქციონირების წესი, ე.ი. იგი ახდენს შესაბამისი სახელმწიფო სამართლებრივი ინსტიტუტების სახელმწიფო ორგანოებისა და თანამდებობის პირების უფლებამოვალეობათა რეგლამენტაციას.

არ შეიძლება საგანგებოდ არ შევეხოთ თამარის ეპოქაში სამოღვაწეო ასპარეზზე ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლას. ეს საკითხი მეტად მნიშვნელოვანია შუა საუკუნეების საქართველოს საზოგადოებრივ და პოლიტიკური ვითარების შესწავლისათვის. ამასთან, მეტად სადაოა ისტორიულ მეცნიერებაში. ავტორთა ერთი ჯგუფის თვალსაზრისით, რომელიც ივ. ჯავახიშვილიდან მომდინარეობს, ყუთლუ-არსლანის დასის გამოსვლა გააზრებულია როგორც პარლამენტური მოძრაობა და დასის მოთხოვნები აღქმულია ხელისუფლების განაწილების მოთხოვნად [3. 186]. ავტორთა მეორე ჯგუფი საწინააღმდეგო შეხედულებისაა. მაგალითად, მკვლევარი ილ. ანთელავა თვლის, რომ: „შესაბამისი წყაროების ტექსტებიდან პირველი ჯგუფის ავტორთა მოსაზრებები არ დასტურდება“ [4. 197]. ძალზედ საყურადღებო და ორიგინალურ მოსაზრებას ავითარებს პ. რატიანი, რომელმაც აღნიშნული მოძრაობის შედეგი წარმოიდგინა, როგორც წოდებრივწარმომადგენლობითი მონარქიის ჩამოყალიბება საქართველოში და პარალელი გაავლო XIII საუკუნის ინგლისის პოლიტიკურ მოვლენებთან [5. 94].

მიუხედავად აზრთა სხვადასხვაობისა, თავად ის ფაქტი, რომ ამ პერიოდისათვის არსებობდა ყუთლუ-არსლანის დასის პროგრამა, რომელიც აღნიშნული საკითხების საკანონმდებლო რეგულირებას მოითხოვდა, მიუთითებს მაღალ სახელმწიფო-სამართლებრივ აზროვნებასა და კულტურაზე.

თუ „ხელმწიფის კარის გარიგება“ ოფიციალური ორგანოს კანონშემოქმედების შედეგი არ არის, ამ მხრივ ოფიციალურ ნორმატიულ აქტს წარმოადგენს XVII საუკუნის პირველ ნახევარში, ვახტანგ VI მიერ შედგენილი „დასტურლამალი“. ამ აქტის საშუალებით, ხდებოდა სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების სფეროში აღმოცენებული ურთიერთობების რეგულირება. „დასტურლამალი“-ს ტექსტი საშუალებას იძლევა ვიფიქროთ, რომ ჯერ კიდევ დავითისა და თამარის დროს და უფრო ადრეც არსებობდა ცალკეული ხასიათის სახელმწიფო სამართლებრივი აქტები.

„დასტურლამალი“ მხოლოდ სახელმწიფოს მართვა-გამგეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს არეგულირებს. ამით კარგად ჩანს მისი ძირითადი, კონსტიტუციური მნიშვნელობა, რის დასტურადაც შეიძლება მოვიყვანოთ ივანე ჯავახიშვილის სიტყვები: „დასტურლამალი“-ს შექმნით ვახტანგ VI მართლმსაჯულება და მართვა-გამგეობა კვლავ ერთმანეთისაგან განსაზღვრა და სახელმწიფო სამართალსაც „დასტურლამალი“-ს შექმნით მტკიცე საფუძველი დაუდო: „ამიერითგან სახელმწიფო მართვა-გამგეობის გარკვეული წესი იყო დამყარებული და მისი რყევა და დარღვევა ასე იოლი აღარ იქნებოდა“ [1. 66]. ძეგლში აღწერილია სასახლის ეტიკეტი, სასახლის მოხელეების ფუნქციები, აუდიენციები, სასამართლო ხელისუფლების დახასიათება და სხვა.

ამავე პერიოდის კონსტიტუციური აზროვნების შესანიშნავი ნიმუშია ტახტის მემკვიდრის, დავითის, მიერ შედგენილი კანონები, რომელთაგან ზოგიერთი სახელმწიფოს მართვა-გამგეობის საკითხებს შეეხება.

სამწუხაროდ, რუსული მმართველობის დამკვიდრებამ და ასევე ქართული სახელმწიფოებრიობის მოშლამ გამორიცხა ამ აქტების პრაქტიკულად მიღება და მათი მოქმედების რაიმე შესაძლებლობა.

კონსტიტუციონალიზმის განვითარებაში კრიზისის დაწყების დროს, შესანიშნავი ფურცელია 1832 წლის შეთქმულთა მოღვაწეობა. სამწუხაროდ, შეთქმულთა მიერ შედგენილი რაიმე ოფიციალური დოკუმენტი არ გადარჩენილა. მათი სახელმწიფოებრივი იდეების შესახებ ინფორმაციის მიღება შესაძლებელია მათი დაკითხვის ოქმებიდან. როგორც შეთქმულთა საგამოძიებო მასალებიდან ირკვევა, 1832 წელს მათ მჭიდრო იდეური კავშირი ჰქონდათ დეკაბრისტებთან, ხოლო ამ უკანასკნელთა მიზანს, როგორც ცნობილია, რუსეთში ბატონყმობის გაუქმება და კონსტიტუციური მმართველობის დამყარება წარმოადგენდა.

შეთქმულთა დაკითხვის ოქმებიდან ჩანს, რომ მათ ერთ ნაწილს განზრახული ჰქონია კონსტიტუციური მონარქიის შექმნა. ერთ-ერთი მონაწილის, ტარასი ალექსიშვილის, ჩვენებაში მოყვანილია ზაალ ერისთავის პასუხის ციტირება, რომ „...საკუთარი მეფეც გვეჯდება და პარლამენტიც გვექნება და ყველანი იმას დაემორჩილებიანო“ [6. 22]. სხვა მსგავსი მაგალითების მოხმობაც შეიძლება, მაგრამ, ვფიქრობთ, მათი კონსტიტუციური შეხედულებებისა და იმ დროისათვის მოწინავე სახელმწიფო სამართლებრივი კულტურის შესახებ თქმულითაც ნათელი სურათი იქმნება. მით უფრო, დასანანია, რომ ამ იდეებმა, რაიმე დოკუმენტის სახით ჩამოყალიბებულმა, ჩვენამდე ვერ მოაღწია.

ამ თვალსაზრისით, საკმაოდ საინტერესოა სამოციანელთა და მათი შემდგომი მოღვაწეების საქმიანობა, რაც ფართოდ არის ასახული როგორც ისტორიულ, ისე იურიდიულ ლიტერატურაში.

იურიდიულ ლიტერატურაში მრავალგზის არის მითითებული, რომ 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია საქართველოს კონსტიტუციონალიზმის თავფურცელია, რომ მანამდე ჩვენს ქვეყანას კონსტიტუცია, როგორც ერთიანი საკანონმდებლო აქტი, კონსტიტუციის თანამედროვე იურიდიული მნიშვნელობით, არ ჰქონია.

1917 წლის თებერვალ-მარტის ცნობილი მოვლენების შემდეგ, რუსეთის იმპერიაში შეიქმნა ეროვნული მოძრაობის აღმავლობის პირობები. საუკუნეების მანძილზე სახელმწიფოებრიობის აღდგენის დაუშრეტელი სურვილის მქონე ქართველ ხალხს ეს მომენტი ყურადღების მიღმა არ დარჩენია. 1918 წლის 26 მაისს საქართველოს ეროვნულმა საბჭომ მიიღო დამოუკიდებლობის დეკლარაცია და გამოაქვეყნა დამოუკიდებლობის აქტი. აღსდგა საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა. შეცვლილმა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურმა ვითარებამ და დამოუკიდებელმა სახელმწიფოებრივმა აღმშენებლობამ დღის წესრიგში დააყენა ქვეყნის ძირითადი კანონის - კონსტიტუციის შემუშავებისა და მიღების აუცილებლობა.

1918 წლის 11 ივლისს შეიქმნა საკონსტიტუციო კომისია პ. საყვარელიძის თავმჯდომარეობით. ცოტა მოგვიანებით, 1918 წლის 12 მარტს, არჩეულ იქნა დამფუძნებელი კრება, რომელმაც მიიღო გადაწყვეტილება გაზრდილიყო კომისიის შემადგენლობა. კომისიის შემადგენლობაში შედიოდნენ: პ. საყვარელიძე, გ. გვაზავა, კ. კიკნაძე, ივ. კვესაშვილი, იგ. გომართელი, გრ. ყიფშიძე, ექვ. თაყაიშვილი, ვ. ყიფიანი, ივ. კარიჭაშვილი. საკონსტიტუციო კომისიამ მოკლე დროში საკმაო მოცულობითი სამუშაო ჩაატარა და თითქმის წლისთავზე კონსტიტუციის პროექტი მზად იყო. 1921 წლის 21 იანვარს დამფუძნებელი კრება შეუდგა კონსტიტუციის პროექტის განხილვას. საქართველოს ცხოვრებაში ეს უმნიშვნელოვანესი ეროვნული, სახელმწიფოებრივი და ისტორიული ფაქტი მეტად ტრაგიკული მოვლენების ფონზე მიმდინარეობდა. მოახლოვებული წითელი ბოლშევიკური საფრთხის გამო, დამფუძნებელმა კრებამ ვერ მოასწრო კონსტიტუციის სრული და საფუძვლიანი განხილვა და იძულებული გახდა 1921 წლის 21 თებერვალს ნაჩქარევად დაემტკიცებინა წარმოდგენილი პროექტი. სულ მალე ბოლშევიკური საფრთხე მწარე რეალობად იქცა. საბჭოთა რუსეთის ჯარები შეიჭრნენ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, რასაც მოჰყვა 1920 წლის 7 მაისის ხელშეკრულების მოქმედების შეწყვეტა. განვითარებულმა მოვლენებმა განაპირობა რუსეთსაქართველოს ომის დაწყება, რაც საბოლოოდ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამარცხებითა და საბჭოთა სისტემის ძალდატანებითი ექსპორტით დამთავრდა. 1921 წლის 17 მარტს დამფუძნებელმა კრებამ ბოლო სხდომაზე, ბათუმიდან გასვლის წინ რამდენიმე საათით ადრე, მიიღო დადგენილება 1921 წლის კონსტიტუციის მოქმედების დროებით შეჩერების შესახებ.

1921 წლის კონსტიტუციაზე ყურადღების გამახვილება, მისი დახასიათება აუცილებელია იმდენად, რამდენადაც უდიდესია ამ აქტის მნიშვნელობა, როგორც მრავალი ათეული წლის მანძილზე სახელმწიფოებრიობის აღდგენისა და დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლის სამართლებრივი საფუძვლისა. მით უფრო, აუცილებელია დღეს მისი გააზრება, რადგანაც 1995 წლის 24 აგვისტოს კონსტიტუციის პრეამბულაში აღნიშნულია, რომ „ეყრდნობიან რა ქართველი ერის მრავალსაუკუნოვანი სახელმწიფოებრიობის ტრადიციებსა და საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებს, საქვეყნოდ აცხადებენ ამ კონსტიტუციას“.

1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია შედგება 149 მუხლისა და 17 თავისაგან.

კონსტიტუციამ საქართველოს სახელმწიფოს პოლიტიკური წყობილების ფორმად აღიარა დემოკრატიული რესპუბლიკა და იგი მუდმივ, უცვლელ ფორმად გამოაცხადა. საქართველო გამოცხადდა თავისუფალ, დამოუკიდებელ და განუყოფელ სახელმწიფოდ.

1921 წლის კონსტიტუციის, როგორც დემოკრატიული აქტის, ერთ-ერთ საუკეთესო მახასიათებელს წარმოადგენს მისი მე-3 თავი, რომელმაც მოახდინა საქართველოს მოქალაქეობის, ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა რეგლამენტაცია. კონსტიტუციამ დაუშვებლად მიიჩნია ორმოქალაქეობა. მოქალაქეთა სამართლებრივი სტატუსი ეფუძნებოდა თანასწორობის პრინციპს. აიკრძალა ყოველგვარი წოდებრივი განსხვავებისა და ხარისხის მინიჭება, გარდა აკადემიურისა.

ურთულესი საშინაო თუ საგარეო მდგომარეობის მიუხედავად, კონსტიტუციამ გააუქმა სიკვდილით დასჯა და აღიარა პიროვნების ხელშეუხებლობა.

კონსტიტუციაში წარმოდგენილი იყო პოლიტიკური უფლებებისა და თავისუფლებების ფართო სპექტრი. ცალკე თავად გამოიყო ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური უფლებები და თავისუფლებები. მაგალითად, დაწყებითი განათლება საყოველთაოდ, უსასყიდლოდ და სავალდებულოდ გამოცხადდა.

სახელმწიფო კისრულობდა ვალდებულებას უღარიბესი ოჯახების შვილებისათვის აღმოეჩინა დახმარება საზრდოს, ტანსაცმლისა და სასწავლო ნივთების უფასო გადაცემით.

კონსტიტუციაში პირდაპირ არ ყოფილა აღიარებული ხელისუფლების განაწილების პრინციპი, მაგრამ კონსტიტუციით განსაზღვრული ხელისუფლების ორგანიზაცია მოწმობს, რომ იგი აღიარებს და ეყრდნობა სწორედ ხელისუფლების დანაწილების თეორიას.

ქვეყნის უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოდ აღიარებული იყო პარლამენტი, რომელიც აირჩეოდა პროპორციული საარჩევნო სისტემით საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით, სამი წლის ვადით.

აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოს წარმოადგენდა მთავრობა. მთავრობის თავმჯდომარეს ირჩევდა პარლამენტი. მთავრობის თავმჯდომარის უფლებამოსილების ვადა განისაზღვრებოდა ერთი წლით. ერთი და იგივე პირის არჩევა მთავრობის თავმჯდომარის თანამდებობაზე შესაძლებელი იყო მხოლოდ ორჯერ.

სასამართლო ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოს წარმოადგენდა სენატი, რომელსაც ირჩევდა პარლამენტი. კონსტიტუცია ადგენდა მართლმსაჯულების განხორციელების დემოკრატიულ პრინციპებს.

შესაბამისად, გამოცხადდა:

კონსტიტუციამ განსაზღვრა ქვეყნის ტერიტორიულ-სახელმწიფოებრივი მოწყობა, რომლის ფარგლებში დააწესა შემდეგი ავტონომიური ერთეულების არსებობა: სოხუმის ოლქი, სამუსლიმანო საქართველო ანუ ბათუმის მხარე, ზაქათალას ოლქი. ამ ავტონომიურ ერთეულებს ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებში მინიჭებული ჰქონდათ ფართო თვითმმართველობის უფლება.

1921 წლის კონსტიტუციაში ცალკე თავები ეთმობოდა სახელმწიფო ფინანსებს, სახელმწიფო კონტროლს, სახელმწიფო თავდაცვას, ადგილობრივ თვითმმართველობას, ეროვნულ უმცირესობათა უფლებებს, სახელმწიფო მოხელეებს, სახელმწიფოსა და ეკლესიას და სხვა.

კონსტიტუციის ბოლო თავში განსაზღვრული იყო მისი გადასინჯვის, კონსტიტუციაში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის წესი. ამ წესის მიხედვით, იგი შეიძლება მივაკუთვნოთ რთულ კონსტიტუციათა რიგს. კონსტიტუციის გადასინჯვის უფლების მქონე სუბიექტებს წარმოადგენდა პარლამენტი, მის წევრთა არა ნაკლებ ნახევრის სახით და 50.000 ამომრჩეველი. კონსტიტუციის ზოგადი ან ნაწილობრივი გადასინჯვის შესახებ წინადადება პარლამენტის დღის წესრიგში არ შეიძლება დასმულიყო მისი შეტანიდან არა უადრეს 6 თვისა.

მთლიანი ან ნაწილობრივი გადასინჯვის პროექტი მიღებულად ითვლებოდა, თუ მას მხარს დაუჭერდა პარლამენტის საერთო რაოდენობის ორი მესამედი.

მიუხედავად იმისა, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი, 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია როგორც ფორმით, ისე შინაარსით სრულად პასუხობდა დროის შესაბამის დემოკრატიულ მოთხოვნებს, პარაგრაფის დასაწყისში აღნიშნულ გარემოებათა გამო მისი მოქმედება უკიდურესად ხანმოკლე აღმოჩნდა. 1921 წლის კონსტიტუციის მოქმედება აღსდგა 1992 წლის 21 თებერვლის საქართველოს რესპუბლიკის სამხედრო საბჭოს დეკლარაციის საფუძველზე, მაგრამ ამ პერიოდისათვის 1921 წლის კონსტიტუციის მთელი რიგი ნორმები და ინსტიტუტები თანამედროვეობისათვის შეუფერებელი აღმოჩნდა და მან პრაქტიკულად ვერ მოახერხა ქვეყნის საზოგადოებრივი წესწყობილებისა და პოლიტიკის საფუძვლების რეგულირება.

1921 წელს, გარე ძალის უხეში ჩარევის შედეგად, შეწყდა საქართველოს დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრივი აღმშენებლობა. ბოლშევიკური რუსეთის მიერ 1921 წლის 25 თებერვალს საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებულმა სამხედრო ოკუპაციამ და საბჭოთა ხელისუფლების ძალადობრივმა ექსპორტმა სათავე დაუდო საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკის შექმნას.

შეცვლილმა საზოგადოებრივმა წესწყობილებამ, ახალი პოლიტიკური ძალის - საქართველოს რევოლუციური კომიტეტის მიერ ძალაუფლების ხელში აღებამ, დღის წესრიგში დააყენა საზოგადოების შეცვლილი პირობების საკანონმდებლო რეგლამენტაცია. დაისვა საკითხი კონსტიტუციის შემუშავებისა და მიღების შესახებ.

საქართველოს საბჭოების პირველმა ყრილობამ, 1922 წლის 2 მარტს, საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების ერთი კვირის თავზე, მიიღო საქართველოს რიგით პირველი საბჭოთა კონსტიტუცია, რომელიც შედგებოდა 23 თავისა და 134 მუხლისაგან.

1922 წლის კონსტიტუციამ განამტკიცა პროლეტარიატის დიქტატურის დამყარება და მთელი ძალაუფლების გადასვლა საბჭოების ხელში. 1922 წლის კონსტიტუციის შესაბამისად, გაუქმდა რევოლუციური კომიტეტები და ხელისუფლების ორგანიზაციის კონსტიტუციური საფუძვლების მიხედვით ჩამოყალიბდა სახელმწიფო ორგანოთა ახალი სისტემა.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოს წარმოადგენდა სრულიად საქართველოს საბჭოების ყრილობა. ყრილობათა შორის პერიოდში ხელისუფლებას განახორციელებდა ყრილობის მიერ არჩეული ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი (ცაკ). ცაკ-ის სესიათა შორის ხელისუფლებას განაგებდა ცაკ-ის პრეზიდიუმი, რომელიც აირჩეოდა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის სესიის მიერ.

მმართველობის უმაღლეს ორგანოს - მთავრობას წარმოადგენდა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახალხო კომისართა საბჭო (სახკომსაბჭო), რომელსაც ცენტრალური კომიტეტი ქმნიდა. რაც შეეხება ადგილებზე ხელისუფლების ორგანიზაციას, ადგილობრივ ორგანოებს წარმოადგენდა მუშათა, გლეხთა და წითელარმიელთა დეპუტატების საბჭოები და შესაბამისი აღმასრულებელი კომიტეტები.

კონსტიტუციამ გააუქმა კერძო საკუთრება როგორც მიწაზე, ისე კერძო სახის ყველა მსხვილ წარმოებასა და საწარმოო საშუალებებზე.

კონსტიტუციის თანახმად, ხელისუფლების ორგანიზაცია ემყარებოდა დემოკრატიული ცენტრალიზმის პრინცი პს. ამასთანავე, კონსტიტუციამ აღიარა ერთიანი სახალხო სასამართლო, ერთი მუდმივი მოსამართლისა და ორი ან ექვსი სახალხო მსაჯულის შემადგენლობით.

1922 წლის კონსტიტუციის 102-ე მუხლით, შეიზღუდა საყოველთაო საარჩევნო უფლება. კონსტიტუციამ როგორც აქტიური, ისე პასიური საარჩევნო უფლება წაართვა მოქალაქეთა შემდეგ კატეგორიებს:

1. პირებს, რომლებიც იყენებდნენ დაქირავებულ შრომას მოგების მიღების მიზნით;
2. პირებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ არასაკუთარი შრომის შემოსავლით;
3. კერძო ვაჭრებს, შუამავლებსა და კომერციულ შუამავლებს;
4. ბერ-მონაზვნებსა და რელიგიური კულტის სასულიერო პირებს;
5. ყოფილი პოლიციისა და მენშევიკური მთავრობის შინაგან საქმეთა სამინის ტროსთან არსებულ საგანგებო რაზმის მოსამსახურეებსა და აგენტებს;
6. პირებს, რომლებიც დადგენილი წესით ცნობილი იყვნენ სულით ავადმყოფებად და გონებადაქვეითებულებად, აგრეთვე მზრუნველობის ქვეშ მყოფთ;
7. პირებს, რომლებიც მსჯავრდებული იყვნენ კანონიერ ძალაში შესული სისხლის სამართლის განაჩენით, ანგარებისა და სხვა დამამცირებელი დანაშაულობებისათვის.

კონსტიტუცია ფორმალურად აღიარებდა ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს.

საბჭოთა საქართველოს შემდგომი კონსტიტუციური ცხოვრება დაკავშირებულია ახალი სახელმწიფოებრივი ფორმების ჩამოყალიბებასთან. კერძოდ, 1922 წლის 13 დეკემბერს შეიქმნა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა (სფსრ), რომელმაც შეიმუშავა და მიიღო ამიერკავკასიის ფედერაციის კონსტიტუცია. 1922 წლის 30 დეკემბერს შეიქმნა სსრ კავშირი, რომლის შემადგენლობაში შედიოდნენ რსფსრ, უკრაინის სსრ, ბელორუსიის სსრ, ამიერკავკასიის სფსრ.

ახალი საკავშირო სახელმწიფოს შექმნამ დღის წესრიგში დააყენა კონსტიტუციის მიღების საკითხი. 1924 წლის 31 იანვარს, საბჭოების საკავშირო მეორე ყრილობამ დაამტკიცა სსრ კავშირის კონსტიტუცია.

საქართველო საბჭოთა კავშირში შედიოდა ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის მეშვეობით, რომლის შემადგენლობაშიც იმყოფებოდა 1922 წლის დეკემბრიდან.

საბჭოთა კავშირის 1924 წლის კონსტიტუციის მე-5 მუხლისა და ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის მეორე საბჭოთა კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, საქართველო ვალდებული იყო თავისი კონსტიტუცია შესაბამისობაში მოეყვანა ა/კ სფსრ და სსრკ კონსტიტუციებთან. ამ მოთხოვნის შესაბამისად, 1927 წლის 4 აპრილს, საქართველოს საბჭოების IV ყრილობამ დაამტკიცა საქართველოს ახალი კონსტიტუცია. 1927 წლის კონსტიტუცია შედგებოდა 8 თავისა და 114 მუხლისაგან.

1927 წლის კონსტიტუციით დაფიქსირდა რეალური მდგომარეობა, რომლითაც შეიზღუდა საქართველოს სუვერენიტეტი საკავშირო სახელმწიფოს სასარგებლოდ. კერძოდ, ეს გარემოება გამოიხატა იმაში, რომ შეიცვალა სახელმწიფო ორგანოთა უფლებრივი მდგომარეობა. კონსტიტუციით, საქართველოს სახელმწიფო ორგანოთა გამგებლობას აღარ მიეკუთვნებოდა საგარეო, საზღვაო, თავდაცვისა და საგარეო ვაჭრობის საკითხები. ამასთან, კონსტიტუციამ უცვლელად დატოვა ხელისუფლებისა და მმართველობის უმაღლესი და ადგილობრივი ორგანოების სტრუქტურა.

კონსტიტუციურ სიახლეთა შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ახალი IV და V თავების დამატება, რომლებიც ავტონომიურ ერთეულებს შეეხებოდა. კერძოდ, აღნიშნულ თავში რეგულირებული იყო აჭარის სამართლებრივი სტატუსი, როგორც ავტონომიური რესპუბლიკისა; მეხუთე თავი ეთმობოდა აფხაზეთს, რომელიც განსაკუთრებული ხელშეკრულების ძალით შედიოდა საქართველოს რესპუბლიკის შემადგენლობაში, როგორც მოკავშირე საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა; კონსტიტუციით განისაზღვრა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის სამართლებრივი სტატუსი.

1927 წლის კონსტიტუციით შემოღებულ იქნა „საპროკურორო ზედამხედველობა“, რომელიც ერთიან სახალხო სასამართლოსთან არსებობდა.

კონსტიტუცია არეგულირებდა პიროვნების უფლებრივ მდგომარეობას, საარჩევნო სისტემას, ეროვნულ პოლიტიკას, კონსტიტუციის ცვლილებების საკითხებს, ახლებურად განსაზღვრავდა ქვეყნის სოციალურ სტრუქტურას და ა.შ.

1927 წლის კონსტიტუცია შეცვალა საქართველოს რიგით მესამე, 1937 წლის საბჭოთა კონსტიტუციამ, რომელიც დაამტკიცა 1937 წლის 13 თებერვალს საქართველოს სსრ საბჭოების საგანგებო VIII ყრილობამ.

1937 წლის კონსტიტუცია, რომელიც 14 თავისა და 162 მუხლისაგან შედგებოდა, წარმოადგენდა საქართველოში სოციალისტური საზოგადოების მშენებლობის იურიდიულ ბაზას. ამ დანიშნულებით 1937 წლის კონსტიტუცია ოთხი ათეული წლის მანძილზე მოქმედებდა.

1937 წლის კონსტიტუციამ, რომელიც სსრკ 1936 წლის ე.წ. სტალინური კონსტიტუციის ბაზაზე იყო შექმნილი, არსებითად შეცვალა სახელმწიფო ორგანოთა სისტემა.

კონსტიტუციით, უმაღლეს ხელისუფლებას და ქვეყანაში ერთადერთ საკანონმდებლო ორგანოს წარმოადგენდა საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭო. იგი აირჩეოდა 4 წლის ვადით, რომელიც იკრიბებოდა სესიებზე. სესიას წელიწადში ორჯერ იწვევდა საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი. სესიებს შორის პერიოდში სახელმწიფო ხელისუფლებას განახორციელებდა უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი, რომელიც აირჩეოდა უმაღლესი საბჭოს მიერ შემდეგი შემადგენლობით: საქართველოს უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე, თავმჯდომარის მოადგილე, პრეზიდიუმის მდივანი და პრეზიდიუმის 13 წევრი. უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმი ანგარიშვალდებული იყო უმაღლესი საბჭოს წინაშე.

საქართველოს სსრ უმაღლეს აღმასრულებელ-განმკარგულებელ ორგანოს წარმოადგენდა საქართველოს სსრ სახალხო კომისართა საბჭო, რომელსაც ქმნიდა საქართველოს უმაღლესი საბჭო შემდეგი შემადგენლობით: საქართველოს სსრ სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე; თავმჯდომარის მოადგილეები; საქართველოს სსრ სახელმწიფო საგეგმო კომიტეტის თავმჯდომარე; საქართველოს სსრ სახალხო კომისრები.

საქართველოს სსრ სახალხო კომისართა საბჭო ანგარიშვალდებული იყო საქართველოს უმაღლესი საბჭოს წინაშე, ხოლო სესიათა შორის პერიოდში - უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის წინაშე.

1937 წლის კონსტიტუციით გაუქმდა პოლიტიკური შეზღუდვები. კერძოდ, კონსტიტუციურად დადგინდა არჩევნების საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპები: საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი არჩევნები ფარული კენჭისყრით.

კონსტიტუციამ ქვეყნის პოლიტიკურ საფუძვლად აღიარა მშრომელთა დეპუტატების საბჭოები, ხოლო ეკონომიკური სისტემის საფუძვლად გამოაცხადა მეურნეობის სოციალისტური სისტემა და საწარმოო იარაღებისა და საშუალებების სოციალისტური საკუთრება.

1937 წლის კონსტიტუციამ მნიშვნელოვნად გააფართოვა მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების მოცულობა. კონსტიტუციაში აისახა ისეთი მნიშვნელოვანი უფლება-თავისუფლებები, როგორიცაა სიტყვის, ბეჭდვის, კრებებისა და მანიფესტაციების თავისუფლება, მსვლელობებისა და მიტინგების თავისუფლება და ა.შ.

აღნიშნული კონსტიტუციით პირველად განხორციელდა ქვეყნის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფა - დარაიონება.

უფრო დახვეწილი და სრულყოფილი გახდა სასამართლო და პროკურატურის ორგანოთა სისტემა. მართლმსაჯულება ხორციელდებოდა საქართველოს სსრ უმაღლესი სასამართლოს, აფხაზეთისა და აჭარის ა.რ. უმაღლესი სასამართლოებისა და სახალხო სასამართლოების მიერ.

საქართველოს სსრ უმაღლეს სასამართლოს ირჩევდა საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭო 5 წლის ვადით. ამავე ვადით აირჩეოდა ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოები შესაბამისი საბჭოების მიერ.

კანონებზე უზენაესი ზედამხედველობა ევალებოდა პროკურატურის ორგანოებს. საქართველოს რესპუბლიკის პროკურორს, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ავტონომიური ოლქის პროკურორებს ნიშნავდა სსრ კავშირის გენერალური პროკურორი, რაიონის პროკურორს ნიშნავდა რესპუბლიკის პროკურორი და ამტკიცებდა სსრ კავშირის გენერალური პროკურორი.

კონსტიტუციამ განსაზღვრა სახელმწიფო სიმბოლიკა და დედაქალაქი.

კონსტიტუცია ითვალისწინებდა მისი შეცვლის მექანიზმს, რომლის მიხედვითაც, ეს უკანასკნელი შესაძლებელი იყო მხოლოდ საქართველოს უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით, რისთვისაც საჭირო იყო უმაღლესი საბჭოს დეპუტატთა ხმების ორი მესამედის უმრავლესობა.

საბჭოთა კავშირის იდეოლოგიურმა მანქანამ 60-იანი წლებისათვის გამოაცხადა, რომ „სსრ კავშირში სოციალიზმმა სრულიად და საბოლოოდ გაიმარჯვა“ და თითქოს ამან გამოიწვია პროლეტარიატის დიქტატურის გადაზრდა საერთო-სახალხო სახელმწიფოში. ბუნებრივია, შეცვლილმა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურმა პირობებმა დღის წესრიგში დააყენა ახალი კონსტიტუციის შემუშავება და მიღება. 1977 წლის 1 ივლისის სხდომაზე უმაღლესი საბჭოს VI სესიამ მიიღო დადგენილება „საქართველოს სსრ კონსტიტუციის პროექტის მოსამზადებლად კომისიის შექმნის შესახებ“. კომისიას თავმჯდომარეობდა ედუარდ შევარდნაძე, კომისიის შემადგენლობაში შედიოდა 39 წევრი.

კომისიამ წარმოადგინა კონსტიტუციის პროექტი, რომლის დედანს, რასაკვირველია, სსრ კავშირის 1977 წლის კონსტიტუცია წარმოადგენდა. პროექტი კომისიის გადაწყვეტილებით წარედგინა უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმს, რომელმაც მოიწონა პროექტი და გამოაქვეყნა პრესაში.

1978 წლის 15 აპრილს, საქართველოს სსრ IX მოწვევის უმაღლესი საბჭოს რიგგარეშე VIII სესიამ დაამტკიცა კონსტიტუციის ძირითადი ტექსტი. 1978 წლის კონსტიტუცია (ძირითადი კანონი) შედგებოდა პრეამბულის, თერთმეტი კარის, ოცდაორი თავისა და 185 მუხლისაგან. 1978 წლის კონსტიტუციით, საქართველო სახელმწიფო წყობილების ფორმის მიხედვით კვლავ სოციალისტურ საერთო-სახალხო სახელმწიფოს წარმოადგენდა, სადაც მთელი ძალაუფლება ხალხს ეკუთვნოდა. საქართველოს სახელმწიფო გამოხატავდა მუშების, გლეხებისა და ინტელიგენციის, ყველა ერისა და ეროვნების ნებასა და ინტერესებს.

კონსტიტუციამ კერძო საკუთრების გვერდის ავლით გამოაცხადა საკუთრების ფორმათა მრავალფეროვნება. რესპუბლიკაში აღიარებული იყო საკუთრების შემდეგი ფორმები: სახელმწიფო, კოოპერაციული, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ინდივიდუალური და შერეული საკუთრება.

კონსტიტუციის მე-3 თავის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანიზაციისა და მისი საქმიანობის საფუძვლად კვლავ დემოკრატიული ცენტრალიზმის პრინციპი იქნა აღიარებული. გართულდა სახელმწიფო ორგანოთა სისტემა, რომელსაც კონსტიტუციაში ოთხი კარი ჰქონდა დათმობილი. კონსტიტუციით, სახალხო დეპუტატთა საბჭოები, უმაღლესი საბჭოდან სასოფლო საბჭოს ჩათვლით, ქმნიდნენ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა ერთიან სისტემას, ქვეყნის პოლიტიკურ საფუძველს. საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭო აირჩეოდა 5 წლის ვადით, ხოლო ადგილობრივი საბჭოები - ორწელიწადნახევრით. დეპუტატთა არჩევნები ეწყობოდა ერთმანდატიან საარჩევნო ოლქებში საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. საქართველოს სსრ უზენაესი საბჭოს არჩევნებში აქტიური საარჩევნო უფლებით სარგებლობდა ყველა მოქალაქე 18 წლის ასაკიდან, რომელიც აკმაყოფილებდა საარჩევნო კანონის მოთხოვნებს, ხოლო პასიურ საარჩევნო უფლებას პირი იძენდა 21 წლის ასაკიდან. საქართველოს სსრ უზენაეს საბჭოში შედიოდა 300 დეპუტატი. საქართველოს უზენაესი საბჭოს სესიებს შორის პერიოდში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს წარმოადგენდა უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმი.

საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკის უმაღლეს აღმასრულებელ-განმკარგულებელ ორგანოს წარმოადგენდა საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭო, ანუ მთავრობა. მის შემადგენლობაში შედიოდა: საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე, თავმჯდომარის პირველი მოადგილე და მოადგილეები, საქართველოს სსრ მინისტრები, საქართველოს სსრ სახელმწიფო კომიტეტის თავმჯდომარეები. მინისტრთა საბჭოს შემადგენლობაში თანამდებობრივად შედიოდნენ ასევე აფხაზეთის ასსრ და აჭარის ასსრ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარეები.

საქართველოს სსრ მთავრობა ანგარიშვალდებული იყო საქართველოს სსრ უზენაესი საბჭოს წინაშე.

საქართველოს სსრ 1978 წლის კონსტიტუციაში, წინა კონსტიტუციებთან შედარებით, კიდევ უფრო გაფართოვდა მოქალაქეთა უფლებები და თავისუფლებები.

კონსტიტუციის 21-ე და 22-ე თავები, შესაბამისად, ეთმობოდა სასამართლოსა და პროკურატურას, სადაც განსაზღვრული იყო მათი სამართლებრივი სტატუსის კონსტიტუციური საფუძვლები.

მიუხედავად იმისა, რომ 1978 წლის კონსტიტუცია, მის წინამორბედ კონსტიტუციებთან შედარებით, როგორც ფორმით, ისე შინაარსის მიხედვით უფრო სრულყოფილ დონეზე იყო შესრულებული, იგი მაინც საბჭოთა კონსტიტუციებისათვის მახასიათებელ თვისებებს ატარებდა. ამ თვისებათა შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციური განვითარების ყველა ეტაპზე თან ახლდა „საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში მთელი რიგი დემოკრატიული პრინციპების ფორმალური აღიარება, ფაქტობრივად დესპოტიზმის, სისხლიანი მმართველობისა და ადამიანის უუფლებობის ვითარებაში“ [7. 94].

თუმცა, 1978 წლის კონსტიტუციის სიცოცხლისუნარიანობა აღნიშნულით არ დასრულებულა. მასში ცვლილებები იქნა შეტანილი საქართველოს სსრ 1984 წლის 7 იანვრის, 1986 წლის 5 ივლისის, 1989 წლის 18 ნოემბრის, 1990 წლის 20 მარტისა და 18 აგვისტოს, ასევე საქართველოს რესპუბლიკის 1990 წლის 14, 15, 22 ნოემბრის, 11 და 28 დეკემბრის, 1991 წლის 29 იანვრის, 27, 28 თებერვლის, 20 მარტის, 14, 23, 27 აპრილის, 23 მაისის, 14 იანვრის, 25 ივლისის, 2, 10, 26 აგვისტოს, 11 და 30 ოქტომბრის კანონებით. აღნიშნულმა, განსაკუთრებით კი 1990 წლის 28 ოქტომბრის შემდეგ პერიოდში, კონსტიტუციაში შეტანილმა ცვლილებებმა თვისობრივად უცვალეს სახე მას, იგი უფრო დემოკრატიული და სრულყოფილი, საქართველოს გარდამავალი პერიოდისათვის შესატყვისი კონსტიტუცია გახდა.