ავტორები:
რევაზ ვაწაძე
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის ასისტენტ-პროფესორი, საქართველოს სპორტის დამსახურებული მუშაკი

ბიჭიკო მაჩაბლიშვილი
საქართველოს სპორტის დამსახურებული მუშაკი

შესავალი

ფეხბურთი - მოსახლეობის ფართო ფენების ფიზიკური განვითარებისა და ჯანმრთელობის განმტკიცების თვალსაზრისით სპორტის სხვა სახეობათა შორის ყველაზე უფრო ხელმისაწვდომი საშუალებაა. ჩვენს ქვეყანაში ფეხბურთი ძალზე პოპულარულია. იგი ათლეტური თამაშია და ხელს უწყობს ისეთი ფიზიკური თვისებების განვითარებას, როგორიცაა სისწრაფე, ძალა, გამძლეობა, მოქნილობა და სიმარჯვე. ფეხბურთის თამაშის არსი - ესაა ბრძოლა ორ გუნდს შორის, რომელთა მოთამაშეებს აერთიანებთ საერთო მიზანი - გამარჯვების მოპოვება. გამარჯვებისაკენ სწრაფვა ავითარებს კოლექტიურ მოქმედებებში მონაწილეობის აუცილებელ უნარ-ჩვევებს, ურთიერთდახმარებისა და მეგობრობის გრძნობას.

იმდენად, რამდენადაც საწვრთნელი მეცადინეობები და თამაშები პრაქტიკულად მიმდინარეობს მთელი წლის განმავლობაში და თანაც სრულიად განსხვავებულ კლიმატურ და მეტეოროლოგიურ პირობებში, ეს თამაში ხელს უწყობს ფიზიკურ წრთობას, ორგანიზმის წინააღმდეგობისუნარიანობის ამაღლებას და ადაპტაციური შესაძლებლობების გაფართოებას.

ფეხბურთის წარმოშობის შესახებ არსებული წყაროები დღეს ზუსტი დასკვნების გამოტანის საშუალებას არ იძლევა. მიუხედავად ამისა, არსებობს ამ საკითხთან დაკავშირებით ჩამოყალიბებული შეხედულებები. ბევრი სპეციალისტი დღევანდელი ფეხბურთის წინაპრად ძველ რომაულ თამაშს - „გარპასტუმ“-ს მიიჩნევს. ფეხბურთის ისტორიის ახალი ეტაპი XIX საუკუნეში იწყება. თავდაპირველად ბურთის ფეხით თამაში გავრცელებას იწყებს ინგლისის კოლეჯებსა და უნივერსიტეტებში. პირველი მცდელობა თამაშის ერთიანი წესების შესაქმნელად ეკუთვნოდა კემბრიჯის საფეხბურთო კლუბს, რომლის გამოცემაც 1848 წელს გადაწყდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს წესები დაიკარგა. ჩვენამდე მოღწეულია თამაშის პირველი წესები, რომლებიც 1863 წლის 8 დეკემბერს გამოქვეყნდა და 13 პარაგრაფისაგან შედგებოდა. XIX საუკუნის 80-იან წლებში ფეხბურთი გავრცელებას იწყებს ევროპაში: 1875 წლიდან - ჰოლანდიაში, ოდნავ მოგვიანებით - დანიაში, 1982 წლიდან. - შვეიცარიაში, 1890 წლიდან - ჩეხეთში, 1894 წლიდან - ავსტრიაში.

1904 წელს შეიქმნა ფეხბურთის საერთაშორისო ფედერაცია - ფიფა, მის პარალელურად 1954 წლიდან ფუნქციონირებს ევროპის საფეხბურთო კავშირი - უეფა. 1900 წელს ფეხბურთი შეტანილი იქნა ოლიმპიური თამაშების პროგრამაში, თუმცა პირველი ტურნირი 1908 წელს ჩატარდა. 1930 წლიდან ყოველ 4 წელიწადში ერთხელ ტარდება მსოფლიო ჩემპიონატი ეროვნულ ნაკრებ გუნდებს შორის.

საქართველოში ფეხბურთის თამაში ჩაისახა XIX საუკუნის მიწურულში, ერთი მხრივ - ბათუმსა და ფოთში, მეორე მხრივ - თბილისში. 1907 წლის 23 თებერვალს თბილისში გაჩნდა პირველი ოფიციალური გუნდი „კომეტა“, რომელსაც ჰქონდა თავისი ფორმა, სახსრები, მოედანი და წესდება. ერთი წლის შემდეგ საზოგადოება „კომეტამ“ თამაშის წესები გამოსცა, 1912 წელს კი ჩატარდა ქალაქის პირველი ჩემპიონატი. 1913 წელს ბათუმელმა ფეხბურთელებმა პირველი საქალაქთაშორისო მატჩი გამართეს ფოთში. იმავე წლებში ფეხბურთმა მტკიცედ მოიკიდა ფეხი სოხუმში. 1915 წელს ქუთაისში შეიქმნა პირველი გუნდი „მერცხალი“. 1924 წელს პრესაში გამოქვეყნებული მონაცემებით საქართველოში 120 გუნდი არსებობდა.

1936 წელი ღირსშესანიშნავია ქართული ფეხბურთის ისტორიაში. მწყობრში ჩადგა „დინამოს“ ახალი სტადიონი შესანიშნავი ბალახის საფარით. 1928-1936 წლებში საქართველოს ნაკრები გუნდი ზედიზედ იგებდა ამიერკავკასიის რესპუბლიკების ფეხბურთელთა ტურნირებს. 1936 წელი ქართული ფეხბურთის მატიანეში ასევე შევიდა, როგორც ახალი ტრადიციის - საქართველოს თასის გათამაშების დაბადების წელი. ამავე წლიდან საქართველოს ფეხბურთელები ყველა უდიდესი საკავშირო შეჯიბრების უცვლელი მონაწილეები არიან. საკავშირო თუ საერთაშორისო ასპარეზობებში ქართული ფეხბურთის ღირსებას წარმატებით იცავდნენ: ბ. პაიჭაძე, შ. შავგულიძე, ძმები ბერძენიშვილები, გ. ჯეჯელავა, გ. გაგუა, ა. ღოღობერიძე, ვლ. მარღანია, გ. ანთაძე, გ. ჩოხელი, ს. კოტრიკაძე, შ. იამანიძე, ვლ. ბარქაია, ზ. კალოევი, კ. ასათიანი, ძმები მაჩაიძეები, მ. ხურცილავა, მ. მესხი, ს. მეტრეველი, რ. ძოძუაშვილი, ა. ჩივაძე, დ. ყიფიანი, თ. სულაქველიძე, გ. კეტაშვილი, ვ. დარასელია, ძმები არველაძეები და სხვა მრავალი.

წარმატებათა გვირგვინი იყო ევროპის ქვეყნების თასების მფლობელთა თასის მოპოვება 1981 წელს დიუსელდორფში (გერმანია) გამართულ ფინალურ მატჩში. თბილისის „დინამოს“ მიღწევები მარტო „დინამოს“ დამსახურება არ ყოფილა. ეს იყო მთელი ქართული ფეხბურთის გამარჯვება, რამდენადაც მის შემადგენლობაში თავს იყრიდნენ რეგიონებიდან ჩამოსული ფეხბურთელები და თბილისის „დინამო“ მთლიანობაში ჩვენი ფეხბურთის ფლაგმანს წარმოადგენდა. თბილისის „დინამო“ ორჯერ გახდა საბჭოთა კავშირის ჩემპიონი (1964 წ., 1978 წ.), ხუთჯერ - ვერცხლის მედლების მფლობელი, თორმეტჯერ - ბრინჯაოს მედლების მფლობელი; ორჯერ დაეუფლა საბჭოთა კავშირის თასს (1976 წ., 1979 წ.) და შვიდჯერ ითამაშა საბჭოთა კავშირის თასის გათამაშების ფინალში.

საბჭოთა კავშირის ფეხბურთის ფედერაციიდან გამოსვლისა და საკავშირო შეჯიბრებებში მონაწილეობაზე უარის თქმის შემდეგ, საქართველოს ფეხბურთის დამოუკიდებელი ფედერაციის შექმნასთან ერთად, წამოიჭრა ევროპისა (უეფა) და საერთაშორისო (ფიფა) ორგანიზაციების მიერ მისი აღიარების საკითხი, რის გარეშეც ჩვენი გუნდების საერთაშორისო გასვლებზე ფიქრიც კი შეუძლებელი იქნებოდა. 1992 წლის ივლისში, ციურიხში ფეხბურთის საერთაშორისო ფედერაციის აღმასრულებელი კომიტეტის სხდომაზე დადგინდა: საქართველოს ფეხბურთის ფედერაცია მიღებულ იქნას ფეხბურთის საერთაშორისო ფედერაციის წევრად. სამწუხაროდ, საქართველოს გუნდები საერთაშორისო ტურნირებში რამდენადმე მნიშვნელოვანი წარმატებებით ვერ დაიკვეხნიან, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ცალკეულ მატჩებში გამარჯვებებს.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

ტექნიკური მომზადება

გადაადგილების ტექნიკა: რბენა, ზურგით წინ, გადაჯვარედინებული ნაბიჯებით, რკალებით.

ხტომები: ზევით - მარჯვნივ, ზევით - მარცხნივ, გამორბენიდან ცალ ფეხზე არეკნით.

ბრუნები: გადაბიჯებითა და წახტომით.

რბინის დროს გაჩერებები ვარდნით, წახტომით, ბურთის ფეხით დარტყმა მხტუნავ და მფრენარე ბურთზე. დარტყმები ტერფის შიდა და ტერფის შემაღლების შუა ნაწილებით, დარტყმა სიზუსტეზე კარებში, პარტნიორის მიმართულებით.

ბურთის თავით დარტყმა: წახტომში, ადგილიდან, გამორბენიდან მფრენარე ბურთის დარტყმა შუბლის შუა ნაწილით, დარტყმა შუბლის შუა ნაწილით ნახტომის გარეშე ადგილიდან და გამორბენიდან სიზუსტეზე: კარებში, პარტნიორის მიმართულებით.

ბურთის გაჩერება ტერფის შემაღლების შუა ნაწილით, მომზადება შემდგომი მოქმედებებისათვის და ბურთის დაფარვა სხეულით.

ბურთის ტარება ტერფის შემაღლების შიდა და გარე ნაწილებით, მიმართულების, სიჩქარის ცვლით, მოძრავ პარტნიორებს შორის.

ცრუ მოძრაობები - ფინტი: მოწინააღმდეგისათვის ფეხებიდან ბურთის ართმევა, ტანით ცრუ მოძრაობების ჩვენება ერთ მხარეს, ხოლო მოძრაობის დაწყება მეორე მხარეს.

ბურთის წართმევა: მოწინააღმდეგისათვის ბურთის წართმევა მხარში მხრის გაკვრით.

ბურთის შემოგდება: ბურთის შემოგდების სწორი მოძრაობის შესრულება ნაბიჯით. ბურთის შემოგდება სიზუსტეზე ან მოძრაობაში მყოფი პარტნიორისათვის.

მეკარის თამაშის ტექნიკა: ძირითადი დგომი, კარში გადაადგილება უბურთოდ მიდგომით, გადაჯვარედინებული ნაბიჯებით, წახტომებით, ბურთის დაფარვა მოწინააღმდეგისაგან. მუცლის არეში ან მკერდის სიმაღლეზე და ოდნავ გვერდზე დარტყმული ბურთის დაჭერა ნახტომში ან ნახტომის გარეშე. მგორავი ან ოდნავ გვერდზე დაბალ მფრენარე ბურთის დაჭერა ვარდნით ან ვარდნის გარეშე. მაღალი, ოდნავ გვერდზე მფრენარე ბურთის დაჭერა წახტომით ან მის გარეშე. ორი ხელით ბურთის უკუგდება ადგილიდან ხტომში ან ხტომის გარეშე. ბურთის ფეხით წართმევა, ბურთის წართმევა ზედაპირიდან (უძრავად დადებული ბურთის).

ტაქტიკური მომზადება

თავდასხმის ტაქტიკა

ინდივიდუალური მოძრაობა ბურთით. ბურთის დარტყმის ყველაზე უფრო რაციონალური ხერხების გამოყენება, ბურთის ტარება, გაჩერება, მიმართულების, ტრაექტორიის, ბურთის ფრენის სისწრაფისა და მოწინააღმდეგეთა განლაგების მიხედვით. სხვადასხვა სახის შემოვლის გამოყენება (სისწრაფისა და მიმართულების ცვლით) სათამაშო სიტუაციაში.

ინდივიდუალური მოქმედებები უბურთოდ. მოთამაშეთა სწორი განლაგება მცირე მოედანზე შეზღუდული შემადგენლობით (3X3, 4X4, 5X5, 6X6) შეტევისას. თავდასხმითი ფუნქციების შესრულება, პარტნიორისა და მოწინააღმდეგის მოქმედებებზე შესაბამისი რეაგირების უნარის გამომუშავება.

გუნდური მოქმედებები. პარტნიორისათვის ფეხებში ზუსტი და დროული გადაცემა (თავისუფალ ადგილას, დასარტყმელად) ორი, სამი, პარტნიორის ურთიერთშეთანხმებული მოქმედება მარტივი კომბინაციების - საწყისი, კუთხური, საჯარიმო და თავისუფალი დარტყმებისას, ბურთის შემოგდების დროს.

დაცვის ტაქტიკა

ინდივიდუალური მოქმედება. მოთამაშეთა სწორი განლაგება მცირე მოედანზე შეზღუდული შემადგენლობით თამაშისას. დამცვლების მიერ სათამაშო ფუნქციების შესრულება (მიჩენილი მოწინააღმდეგე მოთამაშის კონტროლი) და უკუშემოქმედება მიღებულ ბურთზე. მოწინააღმდეგის „ჩაკეტვა“, შესწავლილი ხერხების გამოყენება სათამაშო სიტუაციებში.

გუნდური მოქმედება. ხელსაყრელი პოზიციის შერჩევა და მოთამაშეთა ურთიერთმოქმედება შეტევისას, მოწინააღმდეგესთან ორთაბრძოლაში პარტნიორის დაზღვევა. „კედლის“ ორგანიზაცია. კომბინაცია მეკარის მონაწილეობით.

მეკარის ტაქტიკა

საწყისი პოზიციის შერჩევა კარში დარტყმის ადგილისა და „კუთხის“ შესაბამისად. საკუთარ კართან თავისუფალი დარტყმის გათამაშება. ბურთის თამაშში შეყვანა „ხელით დაჭერის შემდეგ“, თავისუფალ ადგილზე გასულ მოთამაშეზე გადაცემით.

ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური მომზადება

ფეხბურთში სპორტსმენის თეორიული ანუ ინტელექტუალური მომზადების შინაარსს სწავლებისა და წვრთნის, ტექნიკისა და ტაქტიკის, თამაშის წესებისა და სხვა სპეციალური საგნების საფუძვლიანი ცოდნა წარმოადგენს. თეორიული ცოდნის დაუფლება აჩქარებს სპორტული ოსტატობის ზრდის ტემპს. თეორიული მომზადებისას მწვრთნელმა უნდა გაითვალისწინოს გუნდის ინტერესი, მის წინაშე მდგარი ამოცანები.

სასურველია საუბრებისა და მოხსენებების მომზადებაში თვითონ ფეხბურთელებმა მიიღონ მონაწილეობა. არასწორია პრაქტიკული მეცადინეობისას ვრცელი თეორიული ხასიათის ახსნა-განმარტებების ჩატარება. უკეთესია მათი კონკრეტულად და ცალკე თეორიულ მეცადინეობებზე გაშუქება.

თანამედროვე ფეხბურთში სპორტსმენის მიმართ მოთხოვნები იმდენად მაღალია, რომ მათი ემოციური მდგომარეობის დადგენა და ნებელობითი მომზადება წარმოუდგენელია შესაბამისი ფსიქოლოგიური ცოდნის გარეშე. მწვრთნელისათვის აუცილებელია გარკვეული წარმოდგენა ჰქონდეს იმ ფაქტორების შესახებ, რომელთა გათვალისწინებაც უზრუნველყოფს, როგორც ცალკეული სპორტსმენის, ასევე მთლიანად გუნდის წარმატებას. ასეთ ფაქტორებს მიეკუთვნება ფეხბურთელის ფსიქოლოგიური მდგომარეობა; ლიდერობის პრობლემა; მცირე ჯგუფებისა და ჯგუფების ურთიერთმოქმედების პრობლემა; მაყურებლის, როგორც სოციალური ზემოქმედების ფაქტორი და ა.შ.

ფეხბურთელის ფსიქოლოგიური მზადყოფნა თამაშის წინ ხასიათდება გამარჯვებისადმი მკვეთრად გამოხატული მისწრაფებით, მაღალი მიზანდასახულობით. რაც უფრო აქტიურია ეს მისწრაფება, ფეხბურთელი მით უფრო სრულად ავლენს თავის ნებელობით თვისებებს თამაშის პროცესში. თუ გამარჯვებისადმი სწრაფვას თან ახლავს საკუთარი ძალებისადმი რწმენა, მაშინ ფეხბურთელის წინასათამაშო მდგომარეობა ხასიათდება დადებითი ემოციებით, რაც, თავის მხრივ, განაპირობებს სპორტული შრომისუნარიანობის ამაღლებას და ქმნის მაქსიმალური შედეგის მიღწევის წინაპირობას. ფეხბურთში მეცადინეობის პროცესში ერთ-ერთი სერიოზული აღმზრდელობითი ამოცანაა სპორტსმენის მიერ „სპორტული ეთიკით“ გათვალისწინებული ქცევის ნორმებისა და წესების დაუფლების უზრუნველყოფა. სპორტულ საქმიანობაში და მასთან დაკავშირებით ვლინდება და ყალიბდება მრავალფეროვანი ეთიკური ურთიერთობანი: დამოკიდებულება მწვრთნელსა და ფეხბურთელს, სპორტსმენებსა და გულშემატკივრებს, ერთი გუნდის მოთამაშეებსა და სპორტულ მოწინააღმდეგებს შორის და ა.შ. ეს ურთიერთობები ნაწილობრივ რეგლამენტირებულია შეჯიბრების წესებით და სხვა მითითებებით, მაგრამ ეს ნორმები თავისთავად ჯერ კიდევ არ განსაზღვრავს მაღალზნეობრივ ქცევას, თუ მათ საფუძვლად არ უდევს მზარდ დატვირთვებთან დაკავშირებული საწვრთნელი დავალებების სისტემატური შესრულება, სპორტსმენის ღრმად გაცნობიერებული მიზანი და ქმედითი რწმენა.

ფეხბურთელის მეტისმეტი და არასწორი სტიმულირება, მობილიზების ამაღლების მიზნით, არცთუ იშვიათად ძლიერი აგზნების მიზეზი ხდება. ხშირი შეხსენება იმის შესახებ, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია გამარჯვების მოპოვება, სპორტსმენს აიძულებს იფიქროს არა სათამაშო მოქმედებებზე, არამედ მატჩის საბოლოო შედეგზე. ამ შემთხვევაში გამარჯვებისკენ სწრაფვა ძლიერდება, მაგრამ მაღალი აგზნების გამო ფეხბურთელი ვერ ახერხებს ყურადღების კონცენტრაციას თამაშზე და მოქმედებს არაორგანიზებულად, ქაოსურად, კლებულობს კონტროლი შესრულებულ მოძრაობებსა და მოქმედებებზე.

საწვრთნელ მეცადინეობებზე მწვრთნელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს ფეხბურთელის ესა თუ ის შესაძლო უარყოფითი ემოცია თუ მდგომარეობა, მათი გამომწვევი პირობები და მიზეზები, რომელთა ცოდნაც საშუალებას მისცემს დროულად მიიღოს ზომები მათი გავლენის თავიდან ასაცილებლად. ყოველი შეხვედრის წინ აუცილებელია თითოეული ფეხბურთელის ინდივიდუალური თავისებურების გათვალისწინება. ძირითადი ყურადღება ექცევა პასუხისმგებლობის გრძნობის გაზრდას; საჭიროა სპორტული ღირსების გრძნობასა და საშეჯიბრო ემოციებზე ზემოქმედება, რიგ შემთხვევაში თვითდაჯერებისა და თვითდამშვიდების მდგომარეობის ნეიტრალიზება. მიზანშეწონილი არ არის მარცხის დრამატიზირება, ხოლო გამარჯვების შემთხვევაში სხვადასხვა დაპირების მიცემა. ნერვული გადაღლის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა ფეხბურთელთა ყურადღების გადატანა სხვა სახის მოქმედებებზე. ამ მხრივ კარგი საშუალებაა გასეირნება, გასართობ ღონისძიებებზე დასწრება და ა.შ.

ავტორები:
ანტონ კაზანჯიანი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი; სპორტის დამსახურებული მუშაკი

ილია მირიანაშვილი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი; საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

შესავალი

როგორც ცნობილია, კალათბურთი ოკეანის გაღმა დაიბადა ჯერ კიდევ XIX საუკუნის დამლევს. ახალი თამაშის გამომგონებლის, სპრინგფლინდის (აშშ, მასაჩუსეტის შტატი) კოლეჯის მასწავლებლის ჯეიმს ნეისმიტის მოსწავლეთა შორის ბევრი ახალგაზრდა იყო ევროპის, აზიის, ლათინური ამერიკის სხვადასხვა ქვეყნიდან. სწორედ ისინი იყვნენ კალათბურთის პირველი გამავრცელებლები და პოპულარიზატორები სხვადასხვა კონტინენტზე. კოლეჯის დამთავრების შემდეგ მათ ახალი თამაშის სიყვარულიც გაიყოლიეს მშობლიურ ქვეყნებში.

რუსეთამდე კალათბურთმა საკმაოდ მალე მიაღწია: პეტერბურგში უკვე 1906 წლის დეკემბერში შედგა პირველი ოფიციალური შეჯიბრება, მაგრამ ჩვენთან, სამხრეთში, ის საკმაოდ გვიან მოვიდა. თუმცა საქართველოში კალათბურთის „შემოჭრის“ უფრო ძველი თარიღის შესახებაც არსებობს ცნობა: ჯერ კიდევ 1901 წელს თბილისში რუსულად გამოცემულ წიგნში „სატანვარჯიშო თამაშები“ სასწავლო დაწესებულებებისათვის რეკომენდებულ მოძრავ თამაშობათა შორის დასახელებულია „დიდი ბურთით თამაში“ - კალათბურთი. ეს იყო პირველი „საკალათბურთო“ გამოცემა არა მარტო ჩვენში, არამედ მთელ რუსეთში. პირველი აღნუსხული ფაქტები 1922 წელს მიეკუთვნება: „ვსეობუჩის“ სპარტაკიადაზე მოსკოვში ქართველმა მძლეოსნებმა ა. ჭელიძემ და ა. ნებიერიძემ პირველად იხილეს ბოძზე დამაგრებული კალათბურთის ფარები და უჩვეულო თამაში.

შინ დაბრუნებულმა ა. ჭელიძემ ხელი მოჰკიდა კალათბურთის დანერგვა-განვითარებას. 1923 წელს შედგა პირველი ოფიციალური შეხვედრა. ჩვეულებრივ, სპორტის ყოველი ახალი სახეობა განვითარების დასაწყისში მიმდევრებს სხვა რომელიმე სახეობის მოყვარულთა შორის იძენს ხოლმე. სწორედ ასევე გასული საუკუნის ოციან წლებში კალათბურთით იყვნენ გატაცებულნი მ. ცხვედაძე, გ. საყვარელიძე, ბ. გერასიმოვი, ა. ოჩიგავა და ტანვარჯიშის ცნობილი პედაგოგის გ. ეგნატაშვილის სხვა მოსწავლეები. სახელოვანი აღმზრდელი, რომელმაც ესოდენ ბევრი რამ გააკეთა ქართული ტანვარჯიშისათვის, წინ არ აღუდგა თავის აღსაზრდელთა ამ ახალ გატაცებას; პირიქით, როცა ბიჭებმა მისი სახლის ახლოს კალათბურთის მოედნის მოწყობა განიზრახეს და ფართობი არ ეყოთ, გიორგიმ უყოყმანოდ დაუთმო მათ თავისი პატარა ბაღის ნაწილი. ასე იქცნენ გ. ეგნატაშვილის აღსაზრდელები საქართველოში კალათბურთის დამნერგავებად და მიმდევრებად. 1924 წელს კალათბურთში შეჯიბრება ჩაატარეს თბილისის კვანძის რკინიგზელებმა. მასში ექვსი გუნდი მონაწილეობდა. 1925 წელი თბილისის ჩემპიონატის პირველი წელია. ამავე წელს გაიმართა ქალთა გუნდების პირველი მატჩებიც. როცა ლაპარაკია ქართულ კალათბურთზე, თბილისის შემდეგ უნდა გავიხსენოთ ქუთაისი, ბათუმი და სოხუმი.

კარგა ხანმა განვლო, ვიდრე ქართველი სპორტსმენები დიდი კალათბურთის ორბიტაზე მიაღწევდნენ წარმატებას. პირველმა დამოუკიდებელმა მონაწილეობამ 1934 წელს საკავშირო ჩემპიონატში მათ მეოთხე ადგილი მოუტანა. უკვე მაშინ ყველასათვის ცხადი გახდა, რომ ქართველი კალათბურთელები თავბრუდამხვევი ტემპისა და მაღალტექნიკური კომბინაციური თამაშისადმი თავიანთი სწრაფვით მნიშვნელოვან როლს შეასრულებდნენ კალათბურთის განვითარებაში. საკმარისია ითქვას, რომ 1935 წელს, როცა პირველად ჩამოყალიბდა სსრ კავშირის ნაკრები გუნდი, მის შემადგენლობაში შეიყვანეს ჩვენი რესპუბლიკის წარმომადგენლები ვ. ციციშვილი, ლ. ფალავანდიშვილი და ს. აკოფიანი.

თამაშების ისტორიაში ღირსშესანიშნავი თარიღია 1932 წლის 18 ივნისი, როცა შეიქმნა კალათბურთის საერთაშორისო ფედერაცია FIBA. პირველ საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობა მიიღეს ფედერაციის რვა ქვეყნის - არგენტინის, საბერძნეთის, იტალიის, ლატვიის, პორტუგალიის, რუმინეთის, შვეიცარიისა და ჩეხოსლოვაკიის წარმომადგენლებმა.

ქართული კალათბურთის დიდება მრავალი წლის მანძილზე იჭედებოდა. მის მდიდარ ისტორიაში ბევრი ნათელი ფურცელია ჩაწერილი, მოპოვებულია მრავალი შთამბეჭდავი გამარჯვება. საბჭოთა კავშირის არაერთგზის ჩემპიონები, თასისა და ევროპის ქვეყნების ჩემპიონთა თასის მფლობელები - ასეთია კალათბურთის ქართული სკოლის აღსაზრდელთა მთავარი გამარჯვებების მოკლე ჩამონათვალი. საქართველოში აღიზარდა გამოჩენილ ოსტატთა არაერთი თაობა.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

შენიშვნა: X-XII კლასის მოსწავლეები მონაწილეობენ სხვადასხვა რანგის შეჯიბრებებში.

ტექნიკური მომზადება

ბურთის გადაცემა: გადაცემა ხერხია, რომლის საშუალებითაც მოთამაშე შეტევის გაგრძელების მიზნით თანაგუნდელს აწვდის ბურთს. ბურთის გადაცემის სხვადასხვა ხერხი არსებობს, მათი გამოყენება დამოკიდებულია სათამაშო სიტუაციაზე, ბურთის გადაცემის მანძილზე, თანაგუნდელის ადგილმდებარეობასა და მისი გადაადგილების მიმართულებაზე.

დამწყებ კალათბურთელებთან გადაცემების სწავლებას იწყებენ ადგილიდან, ხოლო შემდეგ აუცილებელია შევასწავლოთ გადაცემები მიძრაობაში და მაღალ სისწრაფეზე.

მწვრთნელმა ბურთის გადაცემების სწავლებისას მოთამაშეებს კარგად უნდა აუხსნას და შთააგონოს, რომ თუ გადაცემა სწორად არ შესრულდა, დამნაშავე არის მხოლოდ ბურთის გადამცემი.

ბურთის ტარება: ბურთის ტარება თავდასხმის განუყოფელი ნაწილია და ბურთით გადაადგილების ერთადერთი საშუალებაა.

ბურთის ტარების მიზანია: დაცვის ზონაში შეღწევა, მოწინააღმდეგის ჩამოცილება (ჩამოტოვება), თამაშის დასკვნით (გადამწყვეტ) მომენტში ბურთის შენარჩუნება. მოთამაშე ტარებისას ბურთს კონტროლს უნდა უწევდეს თითებით, ხელის მტევნით ან ხელით. ასხლტომის მომენტში ბურთის ხელში დაჭერა ხდება თითებით და ხელის მტევნით; ხელისგული ბურთს არ ეხება. კალათბურთელს მოეთხოვება, რომ კარგად გრძნობდეს ბურთს.

ბურთის ტყორცნა: სტაბილური შედეგიანი ტყორცნების შესწავლისას მოვარჯიშემ უნდა შეძლოს შინაგანი ძალების სრული მობილიზების მიღწევა, აუცილებელია წარმოდგენებისა და შეგრძნებების მიმართ გულისხმიერების გამოჩენა და მოძრაობების ნებისყოფის დაძაბვის გარეშე სრულყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება ტყორცნის ზუსტად და თავისუფლად შესრულება. კალათბურთელმა უნდა შეძლოს თავისი თავის ისეთ მდგომარეობაში ჩაყენება, როცა ტყორცნების შესრულების მომენტში ხელის შემშლელს ვერავის ხედავს და არც არაფერი ესმის. ტყორცნის შესრულების დროს ყურადღება მაქსიმალურადაა მობილიზებული.

დაცვის ტექნიკა. თავდამსხმელის ტექნიკური არსენალი ბევრად უფრო დიდია, ვიდრე მცველისა. მცველმა ყოველთვის უნდა შეინარჩუნოს წონასწორობა, იგი უნდა იდგეს თავისუფლად, ოდნავ მოხრილ მუხლებზე და მზად იყოს ყველა მიმართულებით გადაადგილებისათვის. მცველის მოედანზე მოძრაობის სპეციფეკა მდგომარეობს იმაში, რომ მას უმეტესად გადაადგილება უხდება დგომში

გვერდით ან ზურგით წინ. გადაადგილების კარგი საშუალებაა მიდგმითი სრიალითი ნაბიჯები. ამ შემთხვევაში ტერფები გადაადგილდება თითქმის მოედნის საფარის დონეზე. მცველისათვის მიუღებელია ფეხების ძალიან ახლოს ან მეტისმეტად გაშლილად დადგმა - რაც უფრო შორს დავდგამთ ფეხებს, მით

უფრო ძნელი იქნება მოძრაობის დაწყება, ხოლო რაც უფრო მოკლეა ნაბიჯი, მით უფრო გართულდება წონასწორობის შენარჩუნება. არსებობს მცველის დგომის ორი ძირითადი წესი:

პირველი - ნაბიჯი წინ გადგმული ფეხით (მოკრივის დგომი),

მეორე - პარალელური (მოჭიდავის დგომი).

ტაქტიკური მომზადება

სპორტული ტაქტიკა - ეს არის სპორტული ბრძოლის წარმატების ხელოვნება. იგი მოიცავს სპორტსმენისა და გუნდის მიერ შეჯიბრების წარმართვის მეტ-ნაკლებად მიზანშეწონილ ხერხებს, რომლებიც განსაზღვრულ ჩანაფიქრსა და საშეჯიბრო მიზნის გეგმაზეა დაქვემდებარებული.

სპორტული ტაქტიკის ელემენტებია: უპირველეს ყოვლისა, საშეჯიბრო მოქმედების, შეჯიბრების ლოგიკით განპირობებული შეხამებისა და გადასხვაფერების მიზანშეწონილი ხერხები; ძალების რაციონალური განაწილება საშეჯიბრო ვარჯიშების შესრულებისას და მათი შეჯიბრების პროცესში გამოყენება; მეტოქეზე ფსიქოლოგიური ზემოქმედება და განზრახვის შენიღბვა.

საშეჯიბრო პრაქტიკა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია სპორტსმენის დაოსტატების სკოლა, თუ ყოველი გამოსვლა გახდება დაკვირვებული ანალიზის საგანი და სრულდება ტექნიკური მდგომარეობის მორიგ ამოცანებზე კონკრეტული დასკვნებით.

ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური მომზადება

ინტელექტუალურ მომზადებაში მოიაზრება ყოველივე ის, რაც მიმართულია თვით სპორტული საქმიანობისა და მასთან დაკავშირებული მოვლენებისა და პროცესების გააზრებასა და ინტელექტუალური შესაძლებლობის განვითარებაზე, რომელთა გარეშე წარმოუდგენელია მნიშვნელოვანი წარმატების მიღწევა. არსებითი მნიშვნელობა აქვს სპორტსმენის ინტელექტუალური მომზადების ორ ასპექტს: მის ინტელექტუალურ განათლებას და ინტელექტუალური უნარების განვითარებას.

სპორტში მეცადინეობის პროცესში ერთ-ერთი სერიოზული აღმზრდელობითი ამოცანაა „სპორტული ეთიკით“ გათვალისწინებული ქცევის სპეციალური ნორმებისა და წესების შესახებ ცოდნის დაუფლება.

სპორტსმენის ინტელექტუალური მომზადების საკუთრივ თეორიული ნაწილი ძირითადად ტარდება იმ ფორმით, რაც დამახასიათებელია გონებრივი განათლებისა და თვითგანათლებისათვის (ლექციები, სემინარები, წიგნზე მუშაობა). წვრთნაში ცოდნის გადაცემა დაკავშირებულია მწვრთნელის მიერ საწვრთნელი დავალებების არგუმენტაციასთან, მათ მიმართ გააზრებული აქტიური დამოკიდებულების ფორმირებასთან, მათი რეალიზაციის მართვასთან, შესრულების შედეგების ანალიზთან.

სპორტსმენის ფსიქოლოგიური მომზადება - ესაა ფსიქოლოგიურ-პედაგოგიური პროცესი, რომლის დროსაც ადგილი აქვს მოვარჯიშის სპორტული მოღვაწეობისთვის საჭირო ფიზიკურ მონაცემთა გეგმაზომიერ განვითარებას და დადებითი პიროვნული თვისებების ფორმირებას. წვრთნის ხანგრძლივი და შრომატევადი პროცესი საჭიროებს სპორტსმენში საქმისადმი დადებითი განწყობის შემუშავებას.

სპორტული წვრთნა, გარდა საჭირო ფსიქოლოგიური პროცესების (აღქმა, ყურადღება, აზროვნება, ნებისყოფა და სხვა) განვითარებისა, უდავოდ უწყობს ხელს სპორტსმენში ისეთი დადებითი პიროვნული თვისებების ჩამოყალიბებას, როგორიცაა ხასიათის სიმტკიცე, შეუპოვრობა, ამტანობა, დასახული მიზნისთვის მტკიცე ბრძოლა, მეგობრობა და მრავალი სხვა. ისინი მოვარჯიშეს უყალიბდება ხანგრძლივი წვრთნის პროცესში, ვლინდება და კიდევ უფრო სრულყოფილი ხდება შეჯიბრების დროს.

სპორტსმენის ფსიქოლოგიური განწყობის შექმნა მწვრთნელის სათანადო ზემოქმედების გარდა გულისხმობს თვითორგანიზებისა და თვითმობილიზების რიგი ხერხების აქტიურ და მოხერხებულ გამოყენებას, რომლებიც წინასწარ უნდა იყოს ათვისებული სპეციალური ფსიქოლოგიური მომზადების გზით. ამასთანავე გამოიყენება „თვითგანწყობის“ ტრადიციული სრულყოფილი ხერხები.

ავტორი
გენადი გიკაშვილი
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის პროფესორი

შესავალი

ფრენბურთი დაიბადა 1895 წელს ქ. ჰელიოქში (აშშ). თამაშის საყოველთაო განვითარებისა და ჭეშმარიტად სპორტული ხასიათის გათვალისწინებით 1957 წელს საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა მიიღო გადაწყვეტილება ფრენბურთის სპორტის ოლიმპიურ სახეობად აღიარების შესახებ და 1964 წელს ის შეიტანეს ოლიმპიური თამაშების პროგრამაში.

ფრენბურთი სპორტის მასობრივი და სანახაობრივი სახეობაა, რომელმაც ყველა კონტინენტზე მოიპოვა ავტორიტეტი. ამავდროულად იგი ერთ-ერთი რთული სპორტია, რომელიც უამრავი სხვადასხვა ტექნიკური და ტაქტიკური ილეთებისაგან შედგება. ფრენბურთელი უნდა ფლობდეს მაღალ სიჩქარეს, გამძლეობას, მოქნილობას, ბურთის კარგი შეგრძნების უნარს, მოქნილ და სხარტ სათამაშო აზროვნებას, კარგ რეაქციას, სწრაფი გადაწყვეტილების მიღების უნარს, მდგრად ნერვულ სისტემას.

თამაში გასართობი საშუალებიდან გადაიქცა სპორტის რთულ ათლეტურ სახეობად, რომელიც მოიცავს მრავალფეროვან ტექნიკას, სხვადასხვა ტაქტიკურ ვარიანტებს და მოითხოვს სპორტსმენისაგან საერთო ფიზიკური, სპეციალური და ფსიქოლოგიური მომზადების მაღალ დონეს. ასეთი პროგრესის მნიშვნელოვანი წინაპირობა იყო სპორტული ინვენტარის მუდმივი დახვეწა და სრულყოფა.

ფრენბურთის საყოველთაო განვითარებას ხელი შეუწყო იმ ფაქტმა, რომ მიუხედავად სირთულეებისა, იგი ფართო მასებისათვის ხელმისაწვდომია, რადგან თამაშის მსვლელეობისას შესაძლებელია ადამიანის ორგანიზმზე ფიზიკური და ნერვული დატვირთვების რეგულირება ასაკის, ფიზიკური განვითარებისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის გათვალისწინებით.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

ტექნიკური მომზადება

თამაშის ტექნიკა - ეს არის სპეციალური ილეთების კომპლექსი, რომელთა ცოდნა აუცილებელია ფრენბურთელისთვის თამაშში წარმატებული მონაწილეობის მისაღებად. სწრაფადცვალებად სათამაშო სიტუაციებში წარმატების მისაღწევად ფრენბურთელი უნდა ფლობდეს მრავალ ტექნიკურ ილეთსა და ხერხს და ეფექტურად იყენებდეს მათ თამაშის დროს.

თამაშის ტექნიკის თანმიმდევრული შესწავლისა და გაანალიზებისთვის გამოიყენება კლასიფიკაცია - მსგავსი ნიშან-თვისებების საფუძველზე ერთგვაროვანი ილეთებისა და მოქმედების ხერხების დაყოფა კლასებად.

ტექნიკური ილეთი - ეს არის სტრუქტურული მსგავსების მქონე, ერთი ტიპის ამოცანების გადაწყვეტისკენ მიმართული რაციონალური მოძრაობების სისტემა. ყოველი ტექნიკური ილეთი შეიცავს მოქმედების ხერხებს, რომლებიც მოძრაობის შესრულების დეტალებით განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ძირითადი მაკლასიფიცირებელი ნიშან-თვისებები გახლავთ: რაოდენობა ხელებისა, რომლებიც დარტყმით მოძრაობაში მონაწილეობს; ხელის მტევნის ბურთზე დარტყმის ადგილი; მოთამაშის სხეულის მდებარეობა ბადესთან მიმართებაში და ა.შ.

თავდასხმის ტექნიკა

სასტარტო დგომები- მათი ამოცანაა გადასაადგილებლად მაქსიმალური მზადყოფნის გამომუშავება. ეს შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუკი მოთამაშე არამდგრად მდგომარეობას მიიღებს, რაც უიოლებს მას მოძრაობის დაწყებას. ოპტიმალური დგომის მისაღებად აუცილებელია საყრდენი წერტილის შედარებით მომცრო ფართობი და ფეხების ოდნავ მოხრა მუხლებში. ეს საშუალებას აძლევს მოთამაშეს მოძრაობის დაწყებისას შეასრულოს ბიძგი საყრდენი წერტილიდან, სწრაფად გამოიყვანოს სხეულის სიმძიმის ცენტრი საყრდენი წერტილის საზღვრიდან და სწრაფად, დიდი ძალდატანების გარეშე დაიწყოს გადაადგილება ნებისმიერი მიმართულებით. არსებობს სასტარტო დგომების სამი სახეობა (ტიპი).

მდგრადი დგომი - ერთ ფეხს (ხშირ შემთხვევაში უფრო ძლიერი ხელის შესატყვისს) დგამენ მეორის წინ. მოთამაშის სხეულის სიმძიმის ცენტრი პროეცირდება ფეხებს შორის საყრდენი წერტილის ფართობზე, ფეხები მუხლებშია მოხრილი, სხეული - ოდნავ წინგადახრილი, ხელები იდაყვებში მოხრილი და წინგაწეულია.

ძირითადი დგომი - ორივე ფეხი ერთ დონეზეა განლაგებული, ტერფები - ერთმანეთის პარალელურად, 20-30 სმ-ის დაშორებით. მოთამაშის სხეულის სიმძიმის ცენტრი პროეცირდება საყრდენის შუაში, სხეულის სიმძიმე თანაბრადაა განაწილებული მუხლებში მოხრილ ორივე ფეხზე. სხეული ოდნავ წინგადახრილია, იდაყვებში მოხრილი ხელები სხეულის წინ არის გამოტანილი.

არამდგრადი დგომი - ორივე ფეხი ერთ დონეზეა განლაგებული, ძირითადი დგომის ანალოგიურად. მოთამაშე ან ფეხის წვერებზე დგას, ან მთლიანად ფეხისგულზე; ამ ბოლო შემთხვევაში სხეულის სიმძიმე ორივე ფეხის ტერფების წინა მესამედზე მოდის, ფეხები მუხლებშია მოხრილი, წინ გამოტანილი ხელები კი იდაყვებში.

გადაადგილებები - მოედანზე გადაადგილებები სრულდება სიარულით, სირბილით, ნახტომით.

სიარული - მოთამაშე გადაადგილდება დახრითი ნაბიჯით. ჩვეულებრივი ნაბიჯისგან განსხვავებით, აქ მოთამაშეს მუხლში ოდნავ მოხრილი ფეხი გამოაქვს წინ, რაც ტექნიკური ილეთების შესრულების დროს საშუალებას აძლევს მას სხეულის სიმძიმის ცენტრის ვერტიკალური ცვალებადობა (რხევა, რყევა) აიცილოს თავიდან და სწრაფად მიიღოს პირვანდელი მდგომარეობა. გარდა ჩვეულებრივი ნაბიჯისა, შესაძლოა გამოყენებულ იქნას მიდგმული და გადაჯვარედინებული ნაბიჯები.

სირბილი ხასიათდება სასტარტო აჩქარებით, გადაადგილების უმნიშვნელო მანძილებით, მიმართულების მკვეთრი შეცვლით და გაჩერებებით. სირბილს იმავე დახრითი ნაბიჯით ახორციელებენ, რომელიც საშუალებას აძლევს მოთამაშეს, გადაადგილების მცირე მანძილზე მოძრაობის დიდი სიჩქარე შეინარჩუნოს. სარბენი ნაბიჯის სიგრძე მაქსიმალური უნდა იყოს და წინგადადგმული ფეხის შემაჩერებელი მოძრაობით მთავრდებოდეს, თავდასხმითი დარტყმის დროს დახტომითი ნაბიჯის ანალოგიურად. ეს საშუალებას აძლევს მოთამაშეს, გადაადგილებისას სწრაფად შეჩერდეს ან მკვეთრად შეიცვალოს მიმართულება.

ნახტომი - ეს არის უსაყრდენო ფაზის ფართო ნაბიჯი. როგორც წესი, ნახტომი შეეხამება ნაბიჯს ან სირბილს. გადაადგილება შეიძლება დასრულდეს ნახტომით, რომელიც გადაადგილების სწრაფი დასრულების საშუალებას იძლევა.

ბურთის ფლობის ტექნიკა

ჩაწოდებები.

ჩაწოდება - ტექნიკური ილეთია, რომლის საშუალებითაც ბურთი შეჰყავთ თამაშში. ჩაწოდების შესრულების ხუთი ხერხი არსებობს.

ქვედა პირდაპირი ჩაწოდება. ამ შემთხვევაში ბურთზე დარტყმა სრულდება მხრის სახსრის ღერძის ქვემოთ, მოთამაშე სწორად დგას, სახით ბადისკენ. მოთამაშე ბურთს თავს ზევით ააგდებს 0,5 მეტრის სიმაღლეზე, ხელის მოქნევის მიმართულებაა უკან და ოდნავ ზევით, საყრდენის პერპენდიკულარულ სიბრტყეზე. დარტყმა ხორციელდება წელის დონეზე, ხელის მოქნევით.

ქვედა გვერდითი ჩაწოდება. ბურთზე დარტყმა სრულდება მხრის სახსრის ღერძის ქვემოთ, მოთამაშე ბადესთან გვერდულად დგას.

ზედა პირდაპირი ჩაწოდება. ბურთზე დარტყმა სრულდება მხრის სახსრის ზემოთ, მოთამაშე სწორად დგას, სახით ბადისკენ. ბურთს ააგდებს თითქმის თავს ზემოთ და ოდნავ წინ, 1,5 მეტრის სიმაღლეზე.

ხელის მოქნევა სრულდება მიმართულებით ზევით-უკან, მოთამაშე იდაყვში მოხრილ ხელს სწევს ზევით და გადააქვს თავს უკან. ხელის მოქნევასთან ერთად მოთამაშე იზნიქება მკერდისა და წელის არეში, მხარს სწევს უკან. დარტყმითი მოძრაობისას მარჯვენა ხელს შლის იდაყვის სახსარში, შემდეგ სწევს ზევით მოქნევითი მოძრაობით, მარჯვენა მხარს აგრეთვე წევს ზევით. მოთამაშე აგრძელებს ხელის მოქნევის მოძრაობას, გამოაქვს ხელი ოდნავ წინ, ბურთთან შეხვედრის ადგილას.

ზედა გვერდითი ჩაწოდება. ბურთზე დარტყმა სრულდება მხრის სახსრის ზემოთ, მოთამაშე გვერდულად დგას ბადესთან, ბურთს ააგდებს ზევით 1,5 მ-ის სიმაღლეზე ისე, რომ ბურთი თითქმის მის თავს ზემოთ იყოს, ხელის მოქნევა სრულდება მიმართულებით ქვემოთ-უკან, მოთამაშე საკმაოდ ქვევით ხრის მარჯვენა მხარს და სხეულის სიმძიმის უკან გადატანისას ღუნავს მარჯვენა ფეხს.

ზედა პირდაპირი ჩაწოდება ნახტომში გარბენით. მდგომარეობა ჩაწოდების წინ: მოთამაშე იღებს ძირითად დგომს წინა ხაზიდან 3-5 მ-ის დაშორებით, ააგდებს ბურთს წინ. მოსამზადებელი ფაზა შედგება გარბენისაგან, ნახტომისა და ხელის მოქნევისაგან. ეს მოძრაობები პირდაპირი თავდასხმითი დარტყმის მოსამზადებელი ფაზის მოძრაობების ანალოგიურია. ბურთის ზევით-წინ მიმართულებით არცთუ მაღალი აგდების დროს გარბენი ნახტომის წინ შეიძლება იყოს ერთნაბიჯიანი ან ორნაბიჯიანი.

გადაცემა - ტექნიკური ილეთია, რომლის დახმარებითაც ბურთს ტყორცნიან ბადის ზედა კიდის ზევით თავდასხმითი დარტყმის შესასრულებლად. გადაცემის შესრულების ორი ხერხი (ორივე ხელით ზემოდან და ცალი ხელით ზემოდან) და მათი რამდენიმე ნაირსახეობა არსებობს.

გადაცემა ორი ხელით ზემოდან. გადაცემის შესრულების წინ მოთამაშე იღებს მზადყოფნის დგომს: ერთი ფეხი მეორის წინ დგას, მოთამაშე წინგადადგმულ ფეხს ეყრდნობა. თუ გადაცემის მიღება მარცხნივ მდგომი პარტნიორისგანაა მოსალოდნელი, - წინ მარჯვენა ფეხს დგამენ, და პირიქით. ბურთთან შეხვედრის სავარაუდო ადგილისკენ გადაადგილება ხდება სირბილით ან სიარულით. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია სწრაფი სტარტი, გზის პირველ მესამედში სიჩქარის სწრაფი ზრდა და ბურთთან შეხვედრის ადგილის ზუსტი არჩევისათვის თანდათანობით შეჩერება.

გადაცემა ცალი ხელით ზემოდან. ამ გადაცემას მხოლოდ ნახტომში და როგორც შემოკლებულს, ისე ასრულებენ. გარბენი და ნახტომი ხორციელდება ისევე, როგორც თავდასხმითი დარტყმისას. ახტომის დროს მარჯვენა (მარცხენა) ხელი გამოაქვთ თავს ზევით, საგიტალურ ღერძთან. იდაყვი მაღლაა აწეული და წინ მიმართული. მტევანი გაშლილია ხელისგულით წინ და თავს ზემოთ მდებარეობს, თითები ოდნავ მოხრილია და დაძაბული, ცერა თითის მოძრაობა კათხის ფორმას ქმნის; თითები მიმართულია ზევით, ბურთის დასახვედრად. დარტყმითი მოძრაობა სრულდება იდაყვის სახსარში ხელის აქტიური გაშლით, მხრის სახსარში მოძრაობა მინიმუმამდეა დაყვანილი. ბურთზე დარტყმა ბიძგისმაგვარია, მკვეთრი, თანმხლები მოძრაობის გარეშე; თითები ბურთზეა შემოჭდობილი.

თავდასხმითი დარტყმა - შეტევის ტექნიკური ილეთია, რომელიც წარმოადგენს ცალი ხელით ბურთის ჩაგდებას მოწინააღმდეგის მხარეს ბადის ზედა კიდიდან. ამ დარტყმის ორი ხერხი (პირდაპირი და გვერდითი) და მისი რამდენიმე ნაირსახეობა იკვეთება.

პირდაპირი თავდასხმითი დარტყმა. პირდაპირი თავდასხმითი დარტყმის დროს დარტყმითი მოძრაობა საგიტალურ სიბრტყეზე სრულდება. საწყისი მდგომარეობა გადაცემის შესრულების დროს მიღებული დგომის ანალოგიურია. მოსამზადებელ ფაზაში შედის გარბენი და ნახტომი ხელის მოქნევით. გარბენი უზრუნველყოფს მოძრაობის საკმარისი ჰორიზონტალური სიჩქარის განვითარებას და მის გამოყენებას ნახტომის შესასრულებლად.

გვერდითი თავდასხმითი დარტყმა. ბურთზე დარტყმა სრულდება მაშინ, როცა მოთამაშე გვერდულად იმყოფება ბადესთან.

დაცვაში თამაშის ტექნიკა

ბურთის მიღება სრულდება მეტოქის თავდასხმითი მოქმედებების შემდეგ ბურთის თამაშში დასატოვებლად. ილეთი სრულდება სამგვარად: ორი ხელით ზემოდან, ორი ხელით ქვემოდან, ცალი ხელით ქვემოდან.

ბურთის მიღება ორი ხელით ზემოდან. როგორც წესი, მეტოქის თავდასხმითი მოქმედებებისას ბურთის ფრენის სიჩქარე უფრო დიდია, ვიდრე საკუთარი პარტნიორისთვის პირველი გადაცემის დროს, რაც ზევიდან ორივე ხელით ბურთის მიღების სპეციფიკას განსაზღვრავს. გადაადგილების შემდეგ მოთამაშე ფეხებს დგამს ისე, რომ ერთი ფეხი მეორის წინ აღმოჩნდეს.

ბურთის მიღება ორი ხელით ქვემოდან. თანამედროვე თამაშში ეს ბურთის მიღების ძირითადი ილეთია. მოთამაშე ბურთის მიღების ადგილისკენ გადაადგილდება სიარულით, ნახტომით ან სირბილით. ბოლო, შემაჩერებელ ნაბიჯზე, მოთამაშე დაძაბულ და გაჭიმულ ხელებს წინ წამოსწევს, შეერთებული ხელის მტევნები ერთგვარ „კლიტეს“ წარმოქმნიან, შეიძლება მუშტად შეკრული ხელის მტევნების შეერთება. მიზანშეწონილია ცალი ფეხის წინ გადადგმა: ამ დროს სხეულის სიმძიმის ცენტრი ქვევით ეშვება, ფეხები მუხლებშია მოხრილი, სხეული ოდნავ დახრილია. უმჯობესია ხელების ბურთის ფრენის ტრაექტორიის პერპენდიკულარულად განლაგება. ბურთის მოახლოებისას შემხვედრ მოძრაობას ფეხები იწყებს: მოთამაშე ფეხებს მუხლებში შლის; სხეულით იწევა ზევით და ოდნავ წინ.

ბურთის მიღება ქვემოდან ცალი ხელით. ამ ხერხით ხდება ბურთის მიღება, რომელიც მოთამაშისგან შორს მიფრინავს. მოთამაშე წინასწარ გადაადგილდება. ბურთის მოახლოებისას მოთამაშემ მას ხელისგულით უნდა გადაუღობოს გზა. დარტყმითი მოძრაობა მხოლოდ ხელით სრულდება, ფეხები ამ მოქმედებაში არ მონაწილეობს. დაძაბული ხელის თითები მოკუმშულია: დარტყმა შეიძლება შესრულდეს მუშტით ან ხელისგულით.

ბლოკი თავდაცვის ტექნიკური ილეთია, რომლის დახმარებითაც თავდასხმითი დარტყმისა ან ჩაწოდების შემდეგ ბურთს გზას გადაუღობავენ. ამ ილეთს ყველაზე ხშირად გადაადგილების შემდეგ ასრულებენ. მოთამაშე დგას ბადესთან ახლოს, სახით ბადესკენ, მუხლებში მოხრილი ფეხები მხრების სიგანეზე აქვს გაშლილი, ტერფები პარალელურად უდგას. ხელები იდაყვებში აქვს მოხრილი, ხელის მტევნები მკერდის წინ უჭირავს. ბლოკირებაში მონაწილეობს ერთ, ორი ან სამი მოთამაშე.

ტაქტიკური მომზადება

ტაქტიკა - თამაშის პროცესის წარმართვის მოქმედების შესრულების წესია, რომელიც მდგომარეობს მისი ნაწილების შერჩევასა და განლაგებაში, რაც წყობის მრავალჯერადი გამოყენებისთვისაა გამოსადეგი.

ინდივიდუალური ტაქტიკური მოქმედებები. თავდასხმის მოქმედებებში შედის შემდეგი ტექნიკური ილეთების შესრულება გარკვეული ტაქტიკური მიმართულებით: ჩაწოდებები, ბურთის გადაცემები ზემოდან (ქვემოდან) ორივე ხელით ჩაწოდებისა ან მეტოქის თავდასხმითი დარტყმის აღების შემდეგ - პირველი გადაცემა; გადაცემა ზემოდან ორივე ხელით თავდასხმითი დარტყმის შესასრულებლად - მეორე გადაცემა; თავდასხმითი დარტყმა, როგორც თავდასხმითი მოქმედებების დასრულება. გადაცემის შესრულებისას ზოგადი ტაქტიკური ამოცანაა ქულის მოგება ან მეტოქის მოქმედებების შეფერხება თავდაცვიდან თავდასხმაზე გადასვლის დროს.

პირველი გადაცემის შესრულების დროს ზოგად ტაქტიკურ ამოცანას წარმოადგენს თავდაცვის მოქმედებებიდან თავდასხმის მოქმედებებზე გადასვლა და შეტევის დასაწყისის ორგანიზება.

მეორე გადაცემის შესრულებისას ზოგადი ტაქტიკური ამოცანაა თავდასხმითი დარტყმის ეფექტური შესრულებისათვის ოპტიმალური პირობების უზრუნველყოფა.

ჯგუფური ტაქტიკური მოქმედებები შეტევისას შედგება ინდივიდუალური მოქმედებებისგან, რომლებიც მკაცრი თანმიმდევრობით სრულდება: პირველი გადაცემა - შეტევის დაწყება, მეორე გადაცემა - შეტევის განვითარება, თავდასხმითი დარტყმა - საკუთრივ შეტევა.

სათამაშო პროცესში გამოვლენილია მთელი რიგი სათამაშო სიტუაციების განმეორადობა მეტნაკლები ცვლილებებით - ეს თავდასხმის ტიპობრივი ტაქტიკური წყობებია, რომელთა გამოყენება ხშირია თამაშის პროცესში.

ასეთ ტიპობრივ წყობებს „კომბინაციებს“ უწოდებენ, რომლებიც მოთამაშეთა ურთიერთმოქმედებისგან შედგება, რაც ერთ-ერთი მხარისთვის შეტევის დასასრულებლად ოპტიმალურ პირობებს ქმნის.

თუ თავდასხმაში ორი მოიერიშე მოთამაშე მონაწილეობს, სადაც პირველი რიგის მოიერიშე მოქმედებს გადამცემი (დამაკავშირებელი) მოთამაშის გვერდით, ხოლო მეორე რიგის მოიერიშე - მისგან მოშორებით, მაშინ ამ მოქმედებებს „პირდაპირს“ უწოდებენ.

თუ გადამცემი (დამაკავშირებელი) მოთამაშის გვერდით შეტევის მეორე რიგის მოთამაშე მოქმედებს, მაშინ ასეთ მოქმედებებს „უკუქცეულს“ უწოდებენ.

თუ გადამცემის გვერდის ორივე შემტევი (პირველი და მეორე რიგის) მოთამაშე მოქმედებს, ასეთ მოქმედებებს „შერეულს“ უწოდებენ.

შეტევის ჯგუფური ტაქტიკური წყობის სულ ოთხი ტიპის მოდელია დადგენილი. ამ დროს ერთი მოიერიშე მოთამაშე უტევს პირველ რიგში დაბალი ჩქაროსნული (აჩქარებული) გადაცემით, მეორე - მეორე რიგში მაღალი (საშუალო) გადაცემით.

„ტალღა“. პირველი და მეორე რიგის შეტევისას მოთამაშეების ბადესთან გამოსვლა ხასიათდება გადაადგილების გზების პარალელური ფრონტალური მდებარეობით. კომბინაცია შემდეგნაირად არის აგებული: მოწინააღმდეგის ბლოკის ფრონტალური მოგერიება ბადის მთელი სიგრძის გამოყენებით ან ორი მოთამაშის (პირველი და მეორე რიგის) შეტევებს შორის დროში განსხვავების ხარჯზე.

„ჯვარი“. პირველი და მეორე რიგის მოთამაშეების ბადესთან გამოსვლა ხასიათდება მათი გადაადგილების გზების გადაკვეთით. კომბინაცია აგებულია პირველი და მეორე რიგის მოთამაშეების შეტევებს შორის დროში განსხვავების ხარჯზე.

„ეშელონი“. მოიერიშე მოთამაშეების ბადესთან გამოსვლა ხასიათდება განსაზღვრული თანმიმდევრობითა და განლაგებით. შეტევის პირველი რიგის მოთამაშე უშუალოდ ბადესთან გამოდის და თავდასხმითი დარტყმის შესრულების დემონსტრირებას ახდენს.

შეტევის მეორე რიგის მოთამაშე ბადისგან ერთგვარად მოშორებულ ადგილზე გამოდის პირველი რიგის მოთამაშის „ზურგს უკან“, საიდანაც შეტევას ახორციელებს. კომბინაციის აგება გათვლილია მოწინააღმდეგის ბლოკის მოგებაზე და პირველი და მერე რიგის მოთამაშეების შეტევებს შორის დროში განსხვავებაზე.

„დაბრუნება“. შეტევის პირველი რიგის მოთამაშის ბადესთან გამოსვლა ჩვეულებრივი სქემით სრულდება. შეტევის მეორე რიგის მოთამაშე ბადესთან გამოდის კომბინაციების „ჯვარი“ და „შებრუნებული ტალღა“ დემონსტრირებით, მაგრამ დამასრულებელ ეტაპზე ბრუნდება თავის შეტევის ზონაში და იქ ასრულებს თავდასხმით დარტყმას. კომბინაცია აგებულია მოთამაშის სწრაფვაზე, მოტყუებითი გადაადგილებით გაიყვანოს დამბლოკველი მოთამაშე მოსალოდნელი შეტევის ზონიდან.

ფსიქოლოგიური მომზადება

ფსიქოლოგიური მომზადება - რთული პირობითი რეფლექსური პროცესია, რომელიც დაკავშირებულია შეჯიბრების ცვალებად პირობებთან. განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს სპორტსმენის მომზადება კონკრეტულ შეჯიბრებაში გამოსასვლელად. მომზადების დონის ამაღლების პროცესში წარმოიქმნება და ყალიბდება დამაჯერებლობის გრძნობა, მცირდება მაღალი ფსიქიკური დაძაბულობის დონე, უმჯობესდება საერთოდ გონება-განწყობა. გარდა ამისა ხდება შინაგანი სიძნელეების ფსიქიკური ბარიერის გადალახვა და საკუთარ ძალებში დარწმუნება, რაც უზრუნველყოფს სპორტული ასპარეზობისათვის მზადყოფნას. ყველაფერი ეს, ბუნებრივია, გავლენას ახდენს მთელი რიგი ფსიქიკური პროცესების მიმდინარეობაზე. ყურადღების სიმტკიცე და ინტენსიურობა, მხედველობითი აღქმის სიჩქარე და მოცულობა, რეაქციის სისწრაფე მაქსიმუმს აღწევს.

ფრენბურთის თამაშთან დაკავშირებული ფსიქოლოგიური თავისებურებანი განისაზღვრება, პირველ რიგში, თვით თამაშის ობიექტური პირობებით.

თამაშის ფსიქოლოგიური დახასიათება. თამაშის პროცესში ფრენბურთელის მიერ შესრულებული სამოძრაო აქტების ერთ-ერთი მთავარი თავისებურება - მოძრაობის ერთი ფორმიდან მეორე, სრულიად სხვანაირი რიტმის, სიჩქარისა და ხასიათის ფორმაზე სწრაფად გადართვის აუცილებლობაა. ეს განპირობებულია თვით თამაშის სპეციფიკით. ბურთის ფრენის საშუალო სიჩქარე მიწოდებისას ტოლია 12,3 მ/წამისა, ფრენის სიშორე - 15-16 მ-ია. ფრენის სიჩქარის გაზრდისას მოწოდების დროს მიღების პირობები რთულდება.

თამაშის ფსიქოლოგიურ დაძაბულობას თვალსაჩინოდ ადასტურებს თავდასხმითი დარტყმიდან ბურთის მიღების ხანგრძლივობა. ახორციელებს რა ამ მნიშვნელოვან მოქმედებას, ფრენბურთელმა უნდა შეაფასოს ბურთის ფრენის მიმართულება, დაგეგმოს თავისი მოქმედება და მიიღოს ბურთი. ყველა ამ მოქმედებისათვის ფრენბურთელს აქვს დაახლოებით 0,4 წმ.

მოყვანილი ფრაგმენტული დახასიათებები მოწმობს, რომ ფრენბურთი ძალიან მკაცრ მოთხოვნილებებს უყენებს აღქმის სისწრაფესა და სიზუსტეს, ყურადღების სიმტკიცესა და ინტენსიურობას, რეაქციის სიჩქარეს და ასევე თხოულობს მოთამაშისაგან განსაკუთრებულ სიზუსტეს და მოქმედების დიფერენცირებულობას.

ენერგიის ხარჯვა აქტიურად ჩატარებული თამაშის დროს მეტად მნიშვნელოვანია. წონის დაკარგვამ ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება 2,5-3,0 კგ-ს მიაღწიოს, რაც მოწმობს საშეჯიბრო დატვირთვის დიდ მოცულობასა და ინტენსიურობას.

ენერგიის ასეთი ხარჯვა დაკავშირებულია თამაშის პროცესში, განსაკუთრებით საპასუხისმგებლო შეჯიბრებებში მონაწილეობისას ცენტრალური ნერვული სისტემის დიდ დატვირთვასთან. ამის მიზეზი შეიძლება მდგომარეობდეს იმაში, რომ:

1. თამაშის მუდმივად ცვლადი სიტუაცია მოითხოვს მოთამაშისაგან სწრაფ გადართვას ერთ მოძრაობიდან მეორეზე. ასეთი გადართვა დაკავშირებულია აღგზნებისა და დამუხრუჭების პროცესების გადაჯგუფებასთან, რაც დროის მინიმალურად მოკლე მონაკვეთში ხდება.

აღგზნებისა და დამუხრუჭების პროცესების არასათანადო გადაჯგუფებისას ხდება მათი შეჯახება, ირღვევა ადრე ფორმირებული სტერეოტიპი.

2. მიუხედავად თამაშის მთელი დინამიურობისა, ფრენბურთელი ხშირად იღებს იძულებით საწყის მდგომარეობას ბურთის მოლოდინში მოწოდების მიღებისას, თავდასხმითი დარტყმისას, დაზღვევისათვის მზადყოფნისას და ა.შ. თამაშის მომენტში პარტნიორებისა და მოწინააღმდეგის დაძაბული მდგომარეობა (სპორტის სხვა სახეობებისაგან განსხვავებით, მოედანზე უმნიშვნელო გადაადგილიბაც კი) იწვევს კუნთების მნიშვნელოვან სტატიკურ დაძაბულობას.

სტატიკური დაძაბულობის დროს უფრო სწრაფად ვითარდება შესაბამისი სამოძრაო ცენტრების დაღლა. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ნერვიული დაძაბულობა თავდასხმაში მცირდება, ხოლო დაცვაში იზრდება.

სპორტსმენის ფსიქოლოგიური მომზადება. სპორტსმენის ფსიქოლოგიური მომზადება მიზანშეწონილია დაიყოს:

ა) საერთო მომზადებად, რომელიც პიროვნების თავისებურებებისა და ფსიქიკური ფუნქციების განვითარებას ისახავს მიზნად და აუცილებელია სპორტის მოცემულ სახეობაში წარმატებით მოქმედებისათვის;

ბ) სპეციალურ მომზადებად, რომელიც კონკრეტული შეჯიბრებისათვის მზადყოფნას ისახავს მიზნად.

საერთო ფსიქოლოგიური მომზადება ხორციელდება თითოეულ წვრთნაზე მთელი სპორტული მოღვაწეობის განმავლობაში, რადგან სპორტსმენის სრულყოფილი ფიზიკური, ტექნიკური და ტაქტიკური მომზადება განუყრელადაა დაკავშირებული ფსიქოლოგიურ მომზადებასთან. ამ პროცესში სპორტსმენი შეიცნობს თავის ფუნქციურ შესაძლებლობებს და ობიექტურ წინაპირობას გამარჯვებისაკენ, უმტკიცდება საკუთარი ძალების რწმენა, იძენს აუცილებელ ფსიქოლოგიურ ტონუსს.

სპეციალური ფსიქოლოგიური მომზადების მიზანია მიღწეულ იქნეს სპორტსმენის ოპტიმალური ბრძოლისუნარიანობა ყოველ კონკრეტულ შეჯიბრებაში გამოსვლისას: ხდება წინასასტარტო მდგომარეობის რეგულირება, მოქმედების განსაზღვრული პროგრამის ზედმიწევნით ზისტად შესრულებისათვის მზადყოფნა კონკრეტულ პირობებში.

ავტორები:
ჯემალ ძაგანია
პედაგოგიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი; საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

ზურაბ კაკაბაძე
საქართველოს ხელბურთის ეროვნული ფედერაციის გენერალური მდივანი

შესავალი

ხელბურთი ოლიმპიური, გუნდური სპორტული სახეობაა, რომელსაც მთელ მსოფლიოში მრავალი მიმდევარი ჰყავს.

საყოველთაოდ ცნობილია, რომ მოზარდებს ყველაზე მეტად ბურთის თამაში იტაცებთ და ხელბურთი სწორედ სპორტული თამაშების იმ სახეობას განეკუთვნება, რომელიც განსაკუთრებით მიმზიდველია მათთვის. ხელბურთი, როგორც ფიზიკური აღზრდის მრავალმხრივი საშუალება, კომპლექსურ ზეგავლენას ახდენს მოვარჯიშის ორგანიზმის ფუნქციებზე, მამოძრავებელი ჩვევების, მორალური და ნებელობითი თვისებების გამოვლინებაზე. ხელბურთს, ისევე როგორც სხვა გუნდურ სპორტულ თამაშებს, ახასიათებს მოწინააღმდეგესთან უშუალო ორთაბრძოლა, რომელიც, თავის მხრივ, საჭროებს არა მარტო ინდივიდუალური, არამედ გუნდური სათამაშო მოქმედებების განუწყვეტლივ სრულყოფასაც. ამ თავისებურებების გათვალისწინებით სასწავლო-საწვრთნელი პროცესისათვის განკუთვნილი დრო შესაბამისად ნაწილდება ფიზიკურ, ტექნიკურ, ტაქტიკურ და სათამაშო მომზადებაზე. ტექნიკური, ტაქტიკური და სათამაშო მომზადების ხვედრითი წილი იზრდება ასაკთან ერთად, ფიზიკური მომზადებისათვის განკუთვნილი დროის შემცირების ხარჯზე.

ხელბურთი უნივერსალური სპორტული თამაშია, რომელსაც ბევრი რამ აქვს საერთო ფეხბურთთან და კალათბურთთან, ხოლო ათლეტიზმით ბევრად არ ჩამორჩება რაგბის. ხელბურთის ძირითადი ტექნიკური ხერხებია - გადაადგილება სირბილში სხვადასხვა მიმართულებით, სწრაფი გარბენები, ბურთის ტარება, გადაცემა და მიღება, ბურთის ტყორცნა კარში ხტომში და ხტომის გარეშე, ცალკე. ხელბურთის მეკარის თამაშის ტექნიკური ხერხები მჭიდროდ არის დაკავშირებული სპორტის ისეთ სახეებთან, როგორიცაა მძლეოსნობა, ტანვარჯიში, ჭიდაობა, აკრობატიკა.

სანამ დავიწყებთ ხელბურთის სწავლებას სასკოლო დარბაზში, საჭიროა მისი მომზადება და სათანადო სპორტული ინვენტარის შეძენა. ხელბურთს ძირითადად დახურულ დარბაზში თამაშობენ, თუმცა დასაშვებია თამაში ღია მოედანზეც.

ხელბურთის სათამაშო მოედნის სტანდარტული ზომა არის 40X20 მეტრი, მაგრამ ხელბურთის თამაშის შესწავლა და მეცადინეობების ჩატარება შესაძლებელია 24X12 მ. ზომის დარბაზშიც. მოედანზე აუცილებლად უნდა იყოს დატანილი საჭირო აღნიშვნები, ვინაიდან ყოველ ხაზს და ზონას თავისი მნიშვნელობა აქვს. ხელბურთის მოედანზე იდგმება კარები, რომელთა ზომებიცაა: სიგანე - 3 მეტრი, სიმაღლე - 2 მეტრი. მაგრამ რადგან სკოლის დარბაზების უმრავლესობის ზომები, როგორც წესი, 24X12 მ-ია, დასაშვებია ხელბურთის კარები დამზადდეს შემცირებული ზომებით, მაგალითად, 2 მ. სიგანისა და 1,5 მ. სიმაღლის ან 2,5 მ. სიგანისა და 1,8 მ სიმაღლის.

ხელბურთის თამაშისათვის იყენებენ ტყავის ან სინთეტიკურ ბურთებს. ბურთები სხვადასხვა წონისა და ზომისაა. გოგონათა და ქალთა ყველა ასაკისათვის და ჭაბუკებისათვის ბურთის გარშემოწერილობა 54-56 სმ-ის ტოლია, წონა კი 325-400 გრამს უდრის უფროსი ასაკის მოსწავლე ვაჟებისათვის (XI-XII კლასები) ბურთის გარშემოწერილობა 58-60 სანტიმეტრია, ხოლო წონა - 425-475 გრამი.

ხელბურთში ასევე განსაზღვრულია სათამაშო დროის პარამეტრები. 12-14 წლის გოგონები და ბიჭები თამაშობენ ორ 20-20 წუთიან ტაიმს. 15-16 წლის მოსწავლეები ორ 25-25 წუთიან ტაიმს; 17-18 წლის მოსწავლეები კი ორ 30-30 წუთიან ტაიმს. ყველა ასაკისათვის ტაიმებს შორის შესვენება არის 10 წუთი.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

ტექნიკური მომზადება

ხელბურთის თამაშისთვის საჭიროა სხვადასხვა ტექნიკური ხერხის ცოდნა, მათი შესწავლა და სრულყოფა.

ხელბურთის თამაშის ტექნიკა თავდასხმაში შეიცავს სიარულს, სირბილს, ხტომას, შეჩერებას და ბრუნს. ეს ყველაფერი სრულდება როგორც ბურთით, ისე უბურთოდ. ცალკე უნდა გამოვყოთ ბურთის ფლობის ტექნიკა, რომელიც შეიცავს ბურთის დაჭერას, გადაცემას, ტარებასა და კარში ტყორცნას.

სირბილი. ხელბურთის თამაშის დროს მოთამაშეების უმრავლესობა დროის უმეტეს ნაწილს მოედანზე უბურთოდ ატარებს. ისინი გადაადგილდებიან სხვადასხვა ტემპით, იცვლიან მიმართულებას, ჩერდებიან, შემობრუნდებიან, აკეთებენ ცრუ მოძრაობას, რათა განთავისუფლდნენ მოწინააღმდეგის მეთვალყურეობისგან და შექმნან საუკეთესო პირობები ბურთის მიღების ან კარგ პოზიციაში გასვლისთვის. ამიტომ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ხელბურთის თამაშში სირბილს - როგორც ბურთით, ისე უბურთოდ. სპორტული თამაში წარმოუდგენელია სირბილის გარეშე, მით უმეტეს, ხელბურთი, სადაც სათამაშო სიტუაცია ყოველ წუთს იცვლება. შეიძლება შეტევა ორივე კართან განხორციელდეს 10-15 წამის განმავლობაში. მოწინააღმდეგისგან განთავისუფლების კარგი საშუალებაა სწრაფი გარბენი, რომელსაც თამაშში „მოსხლეტას“ უწოდებენ.

ბრუნი აუცილებელი და საჭირო ხერხია ხელბურთელისთვის, მისი კარგად გამოყენება უმსუბუქებს მოთამაშეს მოწინააღმდეგესთან ორთაბრძოლას. ბრუნს ასრულებენ როგორც ბურთით, ისე უბურთოდ - ადგილზე და მოძრაობაში.

ბურთიანი მოთამაშე ასრულებს ბრუნს იმ მიზნით, რომ დაფაროს ბურთი დამცველისაგან, შექმნას პირობები ბურთის გადაცემისა და კარში ტყორცნისთვის.

ხტომა. ხელბურთის თამაშში განსაკუთრებული ადგილი უკავია ხტომას. ხტომა მრავალი ტექნიკური ხერხის შესრულების ერთ-ერთი ძირითადი საშუალებაა.

სიმაღლეზე, სიგრძეზე, აგრეთვე რთული ხტომები ვარდნაში შეიძლება შესრულდეს ცალ და ორივე ფეხზე არეკნით - როგორც ადგილზე, ისე მოძრაობაში. ორ ფეხზე ახტომი ყველაზე ხშირად გამოყენებულია ბურთის დაჭერისა და კარში ნატყორცნი ბურთის ბლოკირებისთვის.

გარბენით სიმაღლეზე ხტომა სრულდება ცალ ფეხზე არეკნით, ის გამოიყენება როგორც გადაცემისთვის, ისე კარში ტყორცნისთვის (თითქმის 80-90% ტყორცნებისა ხორციელდება ამ ხერხით). თუ ხელბურთელი ბურთს ტყორცნის მარჯვენა ხელით, მაშინ ახტომს ასრულებს მარცხენა ფეხზე არეკნით და პირიქით.

ბურთის ფლობის ტექნიკა

ბურთის ფლობის ტექნიკურ ხერხებს სწავლობენ შემდეგი თანმიმდევრობით: 1 ბურთის დაჭერა; 2. ბურთის გადაცემა; 3. ბურთის ტარება; 4. ბურთის ტყორცნა კარში.

ბურთის დაჭერა - ხელბურთის თამაშის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ტექნიკური ხერხია. თამაშის შედეგი დიდადაა დამოკიდებული ბურთის დაჭერის ტექნიკაზე. თამაშის დროს ხელბურთელებს უხდებათ სხვადასხვა სიმაღლეზე და სხვადასხვა ძალით ნატყორცნი ბურთის დაჭერა. ხელბურთში ბურთს იჭერენ ცალი და უმეტეს შემთხვევაში ორი ხელით.

ბურთის გადაცემა - თამაშის ერთ-ერთი ძირითადი და აუცილებელი ტექნიკური ხერხია, რომელსაც ბურთის დაჭერასთან ერთად სწავლობენ. ბურთის გადაცემა შეიძლება ცალი ხელით (მოხრილი ხელით) მხრიდან, გვერდიდან, ქვემოდან, თავს ზემოდან, მტევნით, უკან, ზურგს უკან, მხარს ზემოდან, მკერდიდან, ქვემოდან.

ბურთის ტარება - აუცილებელი ტექნიკური ხერხია, რომელიც საშუალებას აძლევს მოთამაშეს გადაადგილდეს მოედანზე ბურთიანად სხვადასხვა მიმართულებით და სხვადასხვა სიჩქარით. ბურთის ტარება შეიძლება რიგრიგობით მარჯვენა და მარცხენა ხელით.

ბურთის ტყორცნა - უმნიშვნელოვანესი ტექნიკური ხერხია, რომლის უნაკლოდ შესრულება უზრუნველყოფს ერთი გუნდის უპირატესობას მეორეზე. ბურთის დაჭერა, გადაცემა, ტარება საბოლოოდ მიზნად ისახავს ტყორცნის შესრულებას.

ტყორცნას ასრულებენ: ყრდნობითი მდგომარეობიდან (ხტომის გარეშე); ყრდნობის გარეშე (ხტომით) და ვარდნაში.

ხელბურთში ყველა სახის ტყორცნას ასრულებენ ისე, როგორც გადაცემას. განსხვავება ის არის, რომ ტყორცნის დროს ბურთის ფრენის სიჩქარე გაცილებით მეტია, ვიდრე გადაცემის დროს. ტყორცნის დროს მაქსიმალურად ძლიერდება ყველა ჯგუფის კუნთების მოქმედება და მოძრაობის სისწრაფეც მაქსიმალურად მატულობს.

კარში ტყორცნა მოხრილი ხელით მხრიდან უფრო გავრცელებულია. მას ასრულებენ როგორც ადგილიდან, ისე მოძრაობისას. ადგილიდან ტყორცნას უმრავლეს შემთხვევაში იყენებენ 7-მეტრიანი საჯარიმოსა და თავისუფალი ტყორცნის შესასრულებლად. ადგილიდან კარში ტყორცნისას მარცხენა ფეხი (თუ ტყორცნა სრულდება მარჯვენა ხელით) გაწეულია წინ, ხელი გადის მხარს უკან, სხეულის წონა გადადის უკან ფეხზე, ტანი შებრუნებულია მტყორცნელი ხელის მხარეს, თავი - ტყორცნის მიმართულებით.

ბურთის ტყორცნა კარში გვერდიდან გამოყენებულია იშვიათად და მიზნად ისახავს მოწინააღმდეგის მოტყუებას. ასეთი სახის ტყორცნას ისე ასრულებენ, როგორც გადაცემას, სიარულით და ადგილზე.

ტყორცნა მოხრილი ხელით მხრიდან ტანის გვერდზე გადახრით. ამ ხერხით ბურთს ტყორცნიან მაშინ, როდესაც დამცველები მჭიდროდ მეურვეობენ თავდამსხმელებს მეკარის მოედნის ხაზსა და თავისუფალი ტყორცნის ხაზს შორის. ბურთიანი მოთამაშე ასრულებს გვერდიდან ტყორცნის იმიტიაციას, შემდეგ გადადგამს დიდ ნაბიჯს თავისუფალი ხელის მხარეს, სხეულის სიმძიმე მთლიანად გადააქვს გადადგმულ ფეხზე, მეორე ფეხი გააქვს გაქნევით მაღლა.

ტყორცნა მოხრილი ხელით მხრიდან ხტომით საჭიროა ახლო და შორი მანძილიდან. ამ ხერხით ტყორცნას ახორციელებენ სამი ნაბიჯის წესის დაცვით. ახტომს ასრულებენ მარცხენა ფეხზე (თუ ტყორცნიან მარჯვენა ხელით).

ვარდნით ტყორცნას უმეტეს შემთხვევაში იყენებენ ის მოთამაშეები, რომლებიც თამაშობენ ხაზზე ან კუთხეებზე, აგრეთვე 7-მეტრიანი სააჯრიმო ტყორცნის დროს.

ვარდნით ტყორცნას უმეტეს შემთხვევაში იყენებენ ის მოთამაშეები, რომლებიც თამაშობენ ხაზზე ან კუთხეებზე, აგრეთვე 7-მეტრიანი საჯარიმო ტყორცნის დროს.

კარში ტყორცნა განზე ვარდნით. ასეთი სახის ტყორცნას ხშირად იყენებენ კუთხის მოთამაშეები. თუ მარჯვენა ფრთიდან უტევს მოთამაშე, რომელიც მარჯვენა ხელით ტყორცნის, ის არეკნს აკეთებს მარცხენა ფეხზე და ტანის მარცხნივ გადახრით შეხტება კარის პარალელურად. ეს ხელს უწყობს მოთამაშეს კარის აღების კუთხის გადიდებაში. იგივეს ასრულებს მარცხენა ფლანგის მოთამაშე, რომელიც ტყორცნის მარცხენა ხელით.

შემცდენი მოძრაობა (ფინტი). თამაშის დროს ძალიან ხშირია შემთხვევა, როდესაც დამცველს და თავდამსხმელს უხდებათ ბრძოლა უშუალოდ ერთმანეთთან. თავდამსხმელი ცდილობს როგორმე გათავისუფლდეს დამცველის მეურვეობისგან, რაშიც მას დიდ დახმარებას უწევს შემცდენი მოძრაობის (ფინტის) გამოყენება. შემცდენ მოძრაობას ასრულებენ როგორც უბურთოდ, ისე ბურთით.

თამაშის ტექნიკური ხერხები დაცვის დროს

ხელბურთში დაცვას ისეთივე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორც თავდასხმას. რაც უნდა შედეგიანად ითამაშოს გუნდმა თავდასხმაში, რაც უნდა ბევრი გოლი გაიტანოს მოწინააღმდეგის კარში, თუ დაცვაში ზუსტად და ძლიერად არ ითამაშა, შედეგი არასასურველი იქნება.

დაცვაში თამაშის ტექნიკა იყოფა ორ ძირითად ნაწილად: 1. გადაადგილების ტექნიკა; 2. ბურთის დაუფლებისა და საწინააღმდეგო მოქმედების ტექნიკა.

გადაადგილების ტექნიკაში შედის: დგომი, სიარული, სირბილი, ხტომი, შეჩერება, შემობრუნება.

დგომი. დამცველის დგომი უნდა განსაზღვრავდეს მის მზადყოფნას თავდამსხმელისათვის წინააღმდეგობის გასაწევად.

დამცველის გადაადგილების მიმართულება დამოკიდებულია თავდამსხმელის მოქმედებაზე. ხელბურთში დამცველი მუდამ მზად უნდა იყოს თავდამსხმელის შესახვედრად, უნდა გადაადგილდეს მოედანზე მიდგომითი ნაბიჯებით და სირბილით წინ, უკან, მარცხნივ, მარჯვნივ.

ყველაზე უფრო რთული პირობებში გადაადგილება ხდება კომბინირებული ხერხით მარცხნივ-უკან, მარცხნივ-წინ, მარჯვნივ-უკან და ა.შ.

ბურთის დაუფლებისა და საწინააღმდეგო მოქმედების ტექნიკა გულისხმობს ბურთის ჩაჭრას, ბლოკირებას, ბურთის მოხსნას თავდამსხმელის ხელიდან.

ა) ბურთის ჩაჭრა დაცვის ერთ-ერთი ტექნიკური ხერხია, რომელსაც იყენებენ დამცველები, რათა ხელი შეუწყონ თავდამსხმელებს ბურთის გადაცემაში. თამაშის დროს დამცველს თავდამსხმელი ან გვერდზე ჰყავს, ან წინ.

ბ) ბლოკირება. ბურთის კარში ტყორცნის საშიშროების ასაცილებლად ხელბურთში ბლოკირებას მიმართავენ როგორც ტყორცნის დასაფარავად (ხელებით), ისე მოთამაშის გზის გადასაჭრელად (ტანით).

უბურთო მოთამაშის ბლოკირების დროს დამცველი გზას უღობავს თავდამსხმელს ტანით, ხელების დაუხმარებლად. ბურთის ბლოკირებას ძირითადად ახორციელებენ ორი ხელით. დამცველმა უნდა განსაზღვროს ბურთის მიმართულება. ბურთს, რომელიც მიემართება მაღლა და წელს ზემოთ, ბლოკირებას უკეთებენ ხელებით; ძირს გამოტყორცნილ ბურთს ბლოკირებას უკეთებენ ფეხებით, ხელების დახმარებით.

გ) ბურთის მოხსნას მიმართავენ მაშინ, როდესაც თავდამსხმელს ის მჭიდროდ არ უჭირავს კარში ტყორცნის დროს.

მეკარის თამაშის ტექნიკური ხერხები

ხელბურთში წარმატების მოპოვება ბევრად არის დამოკიდებული მეკარეზე. ფეხბურთთან შედარებით, ხელბურთში ტყორცნის სიძლიერე უფრო ნაკლებია, მაგრამ უფრო ზუსტი. მეკარის საიმედო, გაბედული თამაში აუმჯობესებს მოთამაშეთა საბრძოლო განწყობილებას, მობილიზაციას უკეთებს მთელ გუნდს. თავდამსხმელები მოქმედებენ გაბედულად, მთელი შესაძლებლობით უტევენ მოწინააღმდეგის კარს. სუსტად მომზადებულ მეკარეს დეზორგანიზაცია შეაქვს გუნდში. მოთამაშეები უხალისოდ, უინტერესოდ უტევენ, ვინაიდან იციან, რომ მათი მეკარე ყველაფერს „წყალში ჩაუყრის“.

ხელბურთში მეკარეთა შერჩევას, მომზადებასა და ვარჯიშს დიდ ყურადღებას აქცევენ. მეკარეს ბურთების აღება და მოგერიება უხდება ძალზე ახლო მანძილიდან, ამიტომ აუცილებელია მას ახასიათებდეს: სისწრაფე, მოძრაობის სწორი კოორდინაცია, მოქნილობა, გამძლეობა, კარგი ფიზიკური მონაცემები.

მეკარისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მორალურ და ნებელობით თვისებებს, რომელთაგან მთავარია სიმამაცე, გამძლეობა და გამბედაობა.

მეკარის თამაშის ტექნიკური ხერხებია: ა) ძირითადი დგომი; ბ) კარში გადაადგილება; გ) ბურთის დაჭერა; დ) ბურთის მოგერიება ხელებით და ფეხებით.

ა) ძირითადი დგომი. მეკარე დგას კარში, ფეხები ოდნავ მოხრილი და გაშლილი აქვს მხრების სიგანეზე (20-30 სმ), ტანი ოდნავ წინ დახრილი, ხელები გაშლილი (ღუნგანმკლავი).

როდესაც შეტევა მიმდინარეობს ფლანგებიდან, მეკარე ძელის ახლოს იღებს ისეთ მდგომარეობას, რომ დაფაროს კარის როგორც ახლო, ისე შორეული კუთხე.

ბ) კარში გადაადგილება. იმისათვის, რომ მეკარემ აირჩიოს საუკეთესო პოზიცია კარში, ის გადაადგილდება დიდი ნაბიჯებით (მიდგომითი ნაბიჯებით გვერდზე, წინ და უკან). გადაადგილების დროს ფეხების მაღლა აწევა ან ნახტომი არ არის მიზანშეწონილია, რადგან მეკარე ვერ მოასწრებს რეაგირებას ტყორცნაზე.

გ) ბურთის დაჭერა შესაძლებელი ხდება მაშინ, როდესაც ტყორცნა შესრულებულია სუსტად და მიმართულია პირდაპირ მეკარისკენ.

დ) ბურთის მოგერიება ხელებით და ფეხებით. თავდამსხმელები ბურთს ტყორცნიან კარის სხვადასხვა კუთხეში სხვადასხვა მხარეს. მისი ხელში დაჭერა ძალზე ძნელია და სწორედ ამიტომაა, რომ ხელბურთის მეკარეები უფრო იგერიებენ ბურთს, ვიდრე იჭერენ. ბურთის მოგერიება შეიძლება როგორც ხელებით, ისე ფეხებით.

ტაქტიკური მომზადება

თავდასხმაში თამაშის ტაქტიკა

თამაშის მიმდინარეობის პროცესში თავდასხმა გუნდის ძირითადი ფუნქციაა. აქტიური შემტევი მოქმედების საშუალებით გუნდი ხელთ იგდებს სათამაშო ინიციატივას და აიძულებს მოწინააღმდეგეს მიიღოს მისთვის სასარგებლო ტაქტიკური გეგმა. თავდამსხმელი გუნდის ძირითადი მიზანია ბურთის გატანა მოწინააღმდეგის კარში. გუნდმა დასახული გეგმა (კარში ბურთის გატანა) რომ განახორციელოს, აუცილებელია სწორად გამოიყენოს ზუსტად ორგანიზებული, წინასწარ განზრახული და საუკეთესოდ მომზადებული ტაქტიკური სვლა, ბურთით მიუახლოვდეს მოწინააღმდეგის საჯარიმო ხაზს და შექმნას კარში ტყორცნის (გოლის გატანის) რეალური შესაძლებლობა.

თავდასხმის ტაქტიკა იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში, თამაშის სხვადასხვა მომენტში სხვადასხვა მოწინააღმდეგის მიმართ გამოიყენონ ზედმიწევნით შესატყვისი, მიზანდასახული საშუალებები, ხერხები და ფორმები გეგმაზომიერი შეტევისათვის.

გუნდური მოქმედება

ხელბურთში მოთამაშეები გუნდურ მოქმედებას შეტევის დროს ახორციელებენ ორი სისტემით: 1. სწრაფი გარღვევით; 2. პოზიციური თავდასხმით (სისტემები).

თითოეული მათგანი განვიხილოთ ცალ-ცალკე.

სწრაფი გარღვევა მიზნად ისახავს გამოიყენოს მოწინააღმდეგის ის დროებითი, არაორგანიზებული დაცვა, რომელიც ბურთის დაკარგვის დროს ხდება. ამისათვის სწრაფი გარღვევა საჭიროა მაშინვე, როცა დამცველი ან მეკარე აიღებს ბურთს; სწრაფი გარღვევა შეიძლება განხორციელდეს ერთი გრძელი გადაცემით და რამდენიმე გადაცემით წყვილებსა ან სამეულებში, როდესაც ცენტრიდან ან კუთხეებიდან უტევენ მოწინააღმდეგის კარს.

ყველაზე უბრალო და ეფექტური სწრაფი გარღვევაა - გრძელი გადაცემა მეკარის ან რომელიმე მოთამაშის მიერ. მაგალითად, ნატყორცნი ბურთი აიღო მეკარემ, ის სწრაფად იხედება წინ, სადაც გარღვევაზე გადის რამდენიმე მოთამაშე, და ზუსტად გადააწოდებს ბურთს საუკეთესო მდგომარეობაში მყოფ მოთამაშეს. ამ შემთხვევაში გადაცემა არ უნდა იყოს ძალზე შორი, თორემ ბურთი შეიძლება ჩაჭრას მოწინააღმდეგის მეკარემ.

პოზიციური თავდასხმა

იმ გუნდის მიმართ განხორციელებულ შეტევას, რომლის მოთამაშეებმაც მოასწრეს დაცვაში დაბრუნება, პოზიციური თავდასხმა ეწოდება.

პოზიციური თავდასხმისას გამოიყოფა ორი ფაზა: 1. მომზადების ფაზა; 2. რიცხობრივი უპირატესობების შექმნა და შეტევის დამთავრება

ზონური დაცვის წინააღმდეგ ხელბურთში არსებობს თავდამსხმელების სხვადასხვა განლაგება: 3+3, 2+4 და სხვ.

ამათგან ყველაზე უფრო გავრცელებულია თავდამსხმელთა განლაგება 3+3.

ასეთ განლაგებაში მონაწილეობს კუთხის 2 მოთამაშე (მარჯვენა და მარცხენა), ხაზის ერთი მოთამაშე და სამი შუამარბი. 2+4-ის განლაგების განსხვავება ის არის, რომ აქ ხაზის ერთი მოთამაშის ნაცვლად ხაზის ორი მოთამაშეა და, ცხადია, შუამარბიც ორია.

თავდასხმისას შეტევა ხორციელდება სხვადასხვა სისტემით.

შეტევა ყველა მოთამაშის შეთანხმებული გადაადგილებით პოზიციური თავდასხმის ყველაზე ეფექტური ხერხია. შეტევის გამოყენება შეიძლება დაცვის ყველა სისტემის წინააღმდეგ. ამ შეტევის ყველაზე გავრცელებული ვარიანტებია: „რვიანი“, „ტალღა“, „კუთხეების ცვლა“ და სხვ.

დაცვაში თამაშის ტაქტიკა

ბურთის დაკარგვისთანავე თავდამსხმელი გუნდი გადადის დაცვაზე. დამცველი გუნდის მოთამაშეებს, ფაქტობრივად, დასახული აქვთ ორი ამოცანა: 1. ხელი შეუშალონ თავდამსხმელებს გოლის გატანაში და 2. წაართვან მოწინააღმდეგეს ბურთი. ხელბურთში სამნაირი დაცვაა: 1. პერსონალური დაცვა; 2. ზონური დაცვა; 3. შერეული დაცვა.

თითოეული მათგანი განვიხილოთ ცალ-ცალკე.

პერსონალური დაცვის დროს ყველა მოთამაშე თავდამსხმელს იჭერს სათითაოდ, რომლის დროსაც დამცველი განუწყვეტლივ ხელს უშლის თავდამსხმელს ბურთის ტარებაში, გადაცემაში, მიღებასა და კარისაკენ ტყორცნაში.

ზონური დაცვა თავისი პრინციპით ძალზე განსხვავდება პერსონალური დაცვისაგან. თუ პერსონალური დაცვის დროს მთელ ყურადღებას უთმობენ თავდამსხმელს და მის მოქმედებას, ზონური დაცვისას ყურადღება გამახვილებულია ბურთზე.

ზონური დაცვის დამცველები ყოველთვის პირისახით არიან ბურთისკენ. დაცვის მიზანია უზრუნველყოს კარში ტყორცნის ნაკლები რაოდენობა, ამისთვის მოთამაშეთა განლაგება, მათი ურთიერთქმედება და ამოცანები წინასწარაა განსაზღვრული.

ზონური დაცვის დროს მოთამაშეები დგებიან ერთ ან ორ ხაზად, აქედან გამომდინარე, ზონურ დაცვას უწოდებენ: ა) ზონურ დაცვას 6-0; ბ) ზონურ დაცვას 5-1; გ) ზონურ დაცვას 4-2.

ზონური დაცვა 6-0 გამოყენებულია ისეთი გუნდის წინააღმდეგ, რომლის მოთამაშეები არ ფლობენ კარში შორი მანძილიდან ძლიერი ტყორცნის უნარს და არ იყენებენ მაღალ ხტომს კარში ტყორცნისათვის. ზონური დაცვის ასეთი ვარიანტის შემთხვევაში ექვსივე მოთამაშე განლაგებულია მეკარის მოედნის ხაზის გასწვრივ.

ზონური დაცვა 5-1. ხუთი დამცველი თანაბარ მანძილზე იკავებს ადგილს მეკარის მოედნის ხაზის გასწვრივ, მეექვსე დამცველი კი გადის წინ თავისუფალი ტყორცნის ხაზზე და მის ცენტრში იკავებს ადგილს. ის უტევს ყველა თავდამსხმელს, რომელსაც ხელთ ჩაუვარდება ბურთი, ხელს უშლის კომბინაციის ჩატარებას.

ზონური დაცვა 4-2. მოთამაშეები ორ ხაზად ეწყობიან. ოთხი დამცველი იკავებს ადგილს მეკარის მოედნის ხაზის გასწვრივ, ორი კი გამოდის წინ თავისუფალი ტყორცნის ხაზთან. თითოეული მათგანი მოქმედებს ისე, როგორც ზონური დაცვა 5-1-ის შემთხვევაში. ეს ორი წინა მოთამაშე პრაქტიკულად თავის ფუნქციებს ასრულებს მეკარის მოედნის ხაზსა და თავისუფალი ტყორცნის ხაზს შორის (ერთი-ორი მეტრით შეიძლება გამოვიდნენ თავისუფალი ტყორცნის ზონიდან). ეს დაცვა გამოიყენება იმ გუნდის წინააღმდეგ, რომლის მოთამაშეებს შეუძლიათ შორი მანძილიდან ძლიერი ტყორცნა.

შერეულია ისეთი დაცვა, რომლის დროსაც მოთამაშეთა ერთი ნაწილი თამაშობს პერსონალური დაცვის პრინციპით, ხოლო მეორე ნაწილი - ზონური დაცვის პრინციპით.

მეკარის თამაშის ტაქტიკა

მეკარის მიერ ადგილის ამორჩევა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ მხარესაა ბურთი. კუთხეებიდან ტყორცნისას მეკარე კარში დგას ძელის გვერდით. როგორც კი კუთხის მოთამაშე ბურთს გადააწოდებს შუამარბს ან ცენტრის მოთამაშეს, მეკარე მაშინვე გადაადგილდება მისი მიმართულებით. მეკარის უპირველესი ამოცანაა ბურთზე ყურადღების გამახვილება. ის უნდა აკვირდებოდეს თავდამსხმელის ხელის მოძრაობას.

მეკარისთვის ძნელია ისეთი ბურთის მოგერიება, რომელსაც ხაზის მოთამაშეები 6 მეტრის მანძილიდან ტყორცნიან ვარდნაში. როგორც კი ხაზის მოთამაშე მიიღებს ბურთს, მეკარე სწრაფად გამოდის წინ თითქმის 3-4 მეტრით კარიდან და ამით მინიმუმამდე ამცირებს თავდამსხმელის მიერ გოლის გატანის შესაძლებლობას. უფრო გამოცდილი თავდამსხმელები ასეთ შემთხვევაში თავზე გადაუგდებენ ხოლმე ბურთს.

ფსიქოლოგიური მომზადება

სპორტში ფსიქოლოგიური მომზადების ცნება გულისხმობს კომპლექსურ პედაგოგიურ პროცესს, რომელიც მიმართულია სპორტსმენის ნებელობითი თვისებების ყოველმხრივი განვითარებისაკენ. ხელბურთელის ფსიქოლოგიური მომზადების პროცესში, პირველ რიგში, გათვალისწინებული უნდა იყოს პიროვნება, მისი ტემპერამენტი და ხასიათი, ასაკი, გამოცდილება, შეჯიბრების მასშტაბი და პირობები. სპორტსმენის ფსიქოლოგიური მზადყოფნის ცნებაში ვგულისხმობთ პიროვნების ისეთ მდგომარეობას, როდესაც იგი ნებისმიერ დროსა და პირობებში ახერხებს საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალურად მობილიზებას და მათ მაქსიმალურად რეალიზებას შეჯიბრების ექსტრემალურ პირობებში.

ფსიქოლოგიური მომზადების ამოცანაა, პირველ რიგში, ხელი შეუწყოს იმ ფსიქოლოგიურ პროცესებსა და იმ თვისებების გამოვლენასა და განვითარებას, რომლებიც განაპირობებენ სპორტის ამა თუ იმ სახეობაში სპორტსმენის ფსიქიკურ მზადყოფნას და მის განმტკიცებას.

სპორტის გუნდურ სახეობებში და, კერძოდ, ხელბურთში სპორტსმენის პიროვნების ფსიქოლოგიურ მზადყოფნა ბევრადაა დამოკიდებული გუნდის, როგორც სპორტული კოლექტივის, ფსიქოლოგიურ მზადყოფნაზე და, პირიქით, თითოეული ხელბურთელის ფსიქოლოგიური მზადყოფნა განაპირობებს გუნდის ფსიქოლოგიურ მზადყოფნას. ეს ურთიერთობა თავისი ბუნებით რთულია, იგი ექვემდებარება სოციალური (ჯგუფის) ფსიქოლოგიის კანონზომიერებებს, ფსიქოლოგიური მზადყოფნა სპორტსმენის მაღალ დონეზე მომზადებულობის შემადგენელი განუყოფელი ნაწილია.

სპორტი ადამიანის ქცევის უმნიშვნელოვანესი ფორმაა, რომლის ერთ-ერთი არსებითი ნიშანია შეჯიბრება. სპორტში ყველაფერი განპირობებულია შეჯიბრებით, რომლის გარეშეც იგი ფიზიკური ვარჯიშების გროვად გადაიქცეოდა. ცნობილია, რომ შეჯიბრებას წინ უსწრებს სისტემატური, დაძაბული, დიდი მოცულობისა და ინტენსივობის მზადება (ფიზიკური, ტექნიკური, ტაქტიკური და სხვ.). რომლის გარეშე შეუძლებელია მაღალი სპორტული მაჩვენებლების მიღწევა.

შეჯიბრების საბოლოო მიზანი მაღალი სპორტული მაჩვენებლების მიღწევაა. მაგრამ განა სპორტსმენი ყოველთვის ახერხებს შეჯიბრებაში მის წინაშე დასახული ამოცანების წარმატებით გადაჭრას? ცხადია, არა. სპორტულ პრაქტიკაში ცოტა როდია ისეთი მაგალითი, როდესაც სპორტსმენი თუ გუნდი შეჯიბრებისას ვერ ავლენს თავისი შესაძლებლობების მინიმუმსაც კი, რის გამოც მარცხდება თანაბარი ძალის ან შედარებით სუსტ მეტოქესთან ბრძოლაში. აღნიშნულ ვითარებას, რა თქმა უნდა, გარკვეული მიზეზები და ფაქტორები განაპირობებს, რომელთა ცოდნას, თეორიულის გარდა, დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობაც აქვს.

შეჯიბრებაზე წარმატება-წარუმატებლობას განსაზღვრავს ობიექტური და სუბიექტური ფაქტორები, რომელთაგან ზოგი ხელს უწყობს სპორტსმენს (გუნდს) შეჯიბრებაში დასახული ამოცანების წარმატებით გადაწყვეტაში, ზოგი კი, პირიქით, ხელს უშლის, აფერხებს.

ობიექტური ფაქტორებიდან განსაკუთრებით გამოვყოფთ: მეტეოროლოგიურ-კლიმატურ ფაქტორებს - ქარს, სიცხეს, სიცივეს, ზღვის დონიდან მდებარეობას და სხვა, აგრეთვე შეჯიბრების ადგილის (დარბაზის) განათებასა და ვენტილაციას, სპორტული ინვენტარის ვარგისიანობას და ა.შ.

ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს სუბიექტური ფაქტორების ცოდნას. გამოკვლევებით დადგენილია, რომ სპორტული შეჯიბრებისას უმეტეს შემთხვევაში სპორტსმენი, როგორც წესი, ვერ ავლენს თავისი შესაძლებლობების მაქსიმუმს, ისიც ირკვევა, რომ სპორტსმენთა გარკვეული ნაწილი ვერ ავლენს თავისი შესაძლებლობების მინიმუმსაც კი, პირიქით, აუარესებს სპორტულ მაჩვენებლებს. გარდა აღნიშნულისა, შეჯიბრების ექსტრემალურ პირობებში სხვადასხვა მოსალოდნელ თუ მოულოდნელ ინტენსიურ სტრესულ ზემოქმედებაზე ყველა სპორტსმენი როდი ახდენს ერთგვაროვან რეაგირებას. ზოგი სპორტსმენი დაბალი ტოლერანტობის დონის გამო აუარესებს სპორტულ შედეგებს, ზოგი კი ტოლერანტობის მაღალი დონის გამო - აუმჯობესებს.

ხელბურთი უაღრესად დინამიკური მოქმედებაა, რომელშიც ვლინდება წარმატება-წარუმატებლობის უწყვეტი მონაცვლეობა. ზოგჯერ ხელბურთელი წარმატებით მოქმედებს - ძნელ სიტუაციაში გააქვს გოლი, ზუსტად და დროულად გადასცემს ბურთს თავის პარტნიორს, ზოგჯერ კი მეტისმეტად წარუმატებლად მოქმედებს, ხელსაყრელ პოზიციაშიც კი ვერ გააქვს გოლი, უგვიანებს ან ზუსტად ვერ აწვდის ბურთს კარგ პოზიციაში გასულ პარტნიორს და ა.შ. შეჯიბრებაში წარმატება-წარუმატებლობის მონაცვლეობა განაპირობებს დადებით და უარყოფით ემოციებს. ემოცია ფსიქოლოგიაში განმარტებულია, როგორც პიროვნების სუბიექტური დამოკიდებულება საგნისა თუ მოვლენისადმი. ამიტომაა, რომ ერთი და იგივე საგანი თუ მოვლენა სხვადასხვა ადამიანში განსხვავებულ სუბიექტურ მდგომარეობას - დადებით ან უარყოფით ემოციას იწვევს. ემოციური განცდები გარკვეულ გავლენას ახდენს საერთოდ ადამიანის, კერძოდ კი ხელბურთელის ქცევაზე. მიღწეულმა წარმატებამ ერთ შემთხვევაში პიროვნებაში შესაძლოა გამოიწვიოს დადებითი ემოცია (სიხარული, აღფრთოვანება და ა.შ.), უბიძგოს მას მეტი ენერგიით განაგრძოს მზადება მომავალი შეჯიბრებისათვის, ზუსტად დაიცვას საჭირო რეჟიმი (კვების, დასვენების, წვრთნის, საყოფაცხოვრებო და ა.შ.), მაგრამ ხშირია შემთხვევა, როდესაც წარმატება (განსაკუთრებით იოლი გზით მოპოვებული) უარყოფით ზეგავლენას ახდენს სპორტსმენზე, განაპირობებს ისეთ განცდებს, როგორიცაა საკუთარ თავში დარწმუნებულობა, ყოყოჩობა, მეტოქის შეუფასებლობა, თვითდამშვიდება, სიფხიზლის მოდუნება და ა.შ. ანალოგიურ ვითარებასთან გვაქვს საქმე წარუმატებლობის დროსაც, ზოგ შემთხვევაში წარუმატებლობამ შეიძლება განაპირობოს რევანშის აღების განცდა. სპორტსმენს საკუთარი თავისთვის ვერ უპატიებია შეცდომები, რომელმაც წარუმატებლობა განაპირობა და იგი გაათკეცებული ენერგიით იწყებს მომავალში შეჯიბრებისთვის მზადებას. ერთი მხრივ, წარუმატებლობამ შეიძლება უბიძგოს სპორტსმენს საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალური მობილიზაციით ემზადოს მომავალი შეჯიბრებისათვის, მეორე მხრივ, წარუმატებლობა შეიძლება გადაიქცეს უარყოფითი განცდების წყაროდ. ამ დროს სპორტსმენი განაწყენებული, იმედგაცრუებულია, დაჩაგრულის, დამცირებულის შეგრძნება აქვს, საკუთარ თავში დაურწმუნებლობის განცდები ეუფლება. აღნიშნული ვითარება უბიძგებს სპორტსმენს შეკვეცოს წვრთნის მოცულობა და ინტენსივობა, ხშირად არღვევს რეჟიმს და სპორტისადმი გულგრილი ხდება. ასეთ შემთხვევაში, ცხადია, შედეგები უარესდება. ზემოთ ნათქვამიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ხელბურთში ემოციების როლი ძალზე დიდია (როგორც საერთოდ სპორტში). თუ ხელბურთელის შეგნებულ მიზნებს თან სდევს ძლიერი ემოციები, მაშინ ნებელობითი ქცევა გაცილებით ინტენსიურად მიმდინარეობს, და პირიქით, თუ ემოცია ეწინააღმდეგება ქცევის მოტივირებულ მიზნებს, მაშინ ნებელობითი ქცევა ფერხდება. ხელბურთელის წარმატებას მნიშვნელოვნად განაპირობებს ის, თუ როგორ განიცდის, როგორ აფასებს იგი თავის ქცევას, მოქმედებას. აღნიშნულის გამო ემოციისა და გრძნობის გამოვლინებები - გუნება, აფექტი, ვნება, ინტელექტუალური და მორალური განცდები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ხელბურთელის წარმატებებზე.

ავტორები:
გიორგი ჭუმბურიძე
საქართველოს რაგბის კავშირის ტექნიკური დირექტორი; რაგბის ევროპული ასოციაციის განვითარების მენეჯერი

თემურ ბენდიაშვილი
საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

შესავალი

საუკუნენახევარზე მეტია, რაც რაგბის თამაშობენ. იგი ბრიტანეთში დაახლოებით 180 წლის წინ, ლონდონიდან 300 მილის დაშორებით პატარა ქალაქ რაგბიში ჩაისახა და იქიდან გავრცელდა მთელ მსოფლიოში; თუმცა ბურთით ძალისმიერი ხერხებით თამაშის ტრადიცია მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში არსებობს. ამგვარ ორთაბრძოლებს ადგილი ჰქონდა ძველ ინდოეთში, ჩინეთში, იტალიაში, საბერძნეთში და, რა თქმა უნდა, საქართველოშიც.

საქართველოში, ლელოს სამშობლოში, რაგბის შესახებ ოდითგანვე იცოდნენ. შავი ზღვის პორტში ინგლისელი მეზღვაურები თავისუფალ დროს რაგბის თამაშით ერთობოდნენ. XIX საუკუნეში ილიას გაზეთი „ივერია“ წერდა, რომ ინგლისელები ნესვისებური ბურთით ჩვენებური ლელოსმაგვარ თამაშს გვიჩვენებდნენო.

ინგლისელები კოლხეთის სანაპიროზე ხშირად უყურებდნენ ცეცხლოვან ლელოს და ძალიან მოსწონდათ ეს თამაში. ქართული „ლელო“ და რაგბი ძალიან ჰგავს ერთმანეთს თამაშის არსით. ორივე ძალისმიერი და კოლექტიური თამაშია. ორივე მათგანში მთავარი ამოცანა მოწინააღმდეგის „ქალაქის“ აღებაა. განსხვავება ბურთის ფორმასა და თამაშის ასაკშია. თუ რაგბი 180 წლისაა, ლელოს შუა საუკუნეებიდან თამაშობენ.

ქართველ სპორტსმენთაგან ერთ-ერთ პირველს რაგბი ფეხბურთის კარუზოდ წოდებულ ბორის პაიჭაძეს აქვს ნათამაშევი - გასული საუკუნის 30-იან წლებში, ფოთში. ჭაბუკი ხშირად განცვიფრებული შესცქეროდა ინგლისელ მეზღვაურებს, რომლებიც დასვენების დროს რაგბით ერთობოდნენ. ერთხელაც ინგლისელებს მოთამაშე აკლდათ და თამაშში ჩართვა ლეგენდარულ ფეხბურთელს სთხოვეს...

1936 წელს ერთმანეთის პარალელურად გამართულა საბჭოთა კავშირის პირველობა რაგბსა დაფეხბურთში. იმ დროს თბილისშიც ყოფილა მორაგბეთა გუნდი „დინამო“. თბილისში რაგბი 1947 წელსაც უთამაშიათ - „დინამოს“ სტადიონზე სამთა ტურნირი ჩატარებულა მოსკოვის, ბაქოსა და თბილისის გუნდების მონაწილეობით.

სახელდახელოდ შეკოწიწებულმა ქართველთა გუნდმა (ძირითადად მაშინდელი ფიზკულტურის ინსტიტუტის სტუდენტებით დაკომპლექტებულმა, რომელთა შორის ბევრს რაგბის წესებიც არ სცოდნია ხეირიანად) ამ ტურნირში ბოლო ადგილი დაიკავა. ეს იყო და ეს რაგბის ბოლო გაელვება. 1959 წლამდე, მარსელის მკვიდრ ჟაკ ასპეკიანის თბილისში ჩამოსვლამდე რაგბი არავის გახსენებია. მან 1959 წელს თბილისში ჩამოაყალიბა 2 გუნდი. ერთი წლის შემდეგ მოსკოვიდან ჩამოსულმა გივი მრელაშვილმა შექმნა რაგბის ოფიციალური ორგანო და1960 წელს ჩატარდა პირველი ტურნირი რაგბში.

1957 წელს მოსკოვში გაიმართა მსოფლიოს ახალგაზრდობის ფესტივალი, რომლის პროგრამაში მორაგბეთა ტურნირიც შეიტანეს . იმ დროიდან დაიწყო ჩვენს ქვეყანაში რაგბის განვითარება.

საბჭოთა ეპოქაში საქართველოს რაგბისტთა გუნდები - თბილისის „ლოკომოტივი“ და ქუთაისის „აია“ წარმატებით ასპარეზობდნენ საკავშირო ჩემპიონატებში. ისინი მრავალგზის გახდნენ სსრკ-ის თასის მფლობელები და ჩემპიონები. ორმოცდაათამდე ქართველი რაგბისტი თამაშობდა საკავშირო ნაკრებ გუნდში. ქართული რაგბის სკოლის აღზრდილები არიან: გ. მრელაშვილი, ნ. ყიფიანი, ზ. მგელაძე, ი. კიზირია, ზ. ხარშილაძე, ო. ლიპარტელიანი, ა. გიორგაძე, გ. ჯაფარიძე ვ. ფეტვიაშვილი, დ. კილასონია, თ. ბენდიაშვილი, გ. რაფავა, მ. გიორგაძე, დ. ხინჩაგაშვილი დ. ზირაქიშვილი და მრავალი სხვა.

დღეს საქართველოში რაგბი აღმავლობის გზაზეა. ქართველი ბორჯღალოსნები მსოფლიოს სარაგბო ელიტისკენ მიიკვლევენ გზას. 2001 წელს საქართველოს ეროვნულმა ნაკრებმა მოიგო ევროპის „ერთა თასი“. ახალგაზრდა ქართველი მორაგბეები რამდენჯერმე გახდნენ ევროპის ჩემპიონები და პრიზიორები. 2003 და 2007 წლებში ჩვენი ბორჯღალოსნები მონაწილეობდნენ მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალურ თამაშებში. მათ ისევ მოიპოვეს ევროპის ერთა თასი და დაშვებულ იქნენ 2011 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალურ ეტაპზე.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

შენიშვნა: X-XII კლასების მოსწავლეები მონაწილეობენ სხვადასხვა რანგის შეჯიბრებებში

ტექნიკური მომზადება

ბურთის გადაწოდებისა და დაჭერის მარტივი ხერხების სწავლება საკმაოდ ადვილია. გაცილებით უფრო დიდ სირთულეს წარმოადგენს იმის სწავლება, თუ როდის და რატომ უნდა მოხდეს პასის მიცემა - ამ დროს გასათვალისწინებელია ბურთის მიმღების პოზიცია და ამ პასით მისთვის შეტევის გაგრძელების მრავალფეროვანი შესაძლებლობის მიცემა. ეს ის მნიშვნელოვანი გარემოებებია, რომლებიც მოთამაშეებმა მუდმივად უნდა გაითვალისწინონ სათამაშო სიტუაციებში. მწვრთნელმა სისტემატიურად უნდა გაამეორებინოს მოთამაშეებს სარაგბო ილეთების ტექნიკის დასახვეწი ვარჯიშები. დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ ისინი სწორად ბოჭავენ მოწინააღმდეგეს - შერკინებაში, როქსა და მოლში სწორად შედიან კონტაქტში.

სარაგბო ტექნიკის ბევრი ილეთის სწავლება შეიძლება საკონტაქტო ფარებისა და შებოჭვის ტომრების მეშვეობით. სწავლებისას მწვრთნელს მუდამ უნდა ახსოვდეს:

საბავშვო რაგბიში უსაფრთხოება ყველაზე მნიშვნელოვანია, ამოტომ ცუდი ჩვევებისგან „განკურნვას“ უფრო მეტი ყურადღება უნდა დაეთმოს. როცა ბავშვები მოდიან ვარჯიშზე, მათ თამაში უნდათ. კარგი მწვრთნელი სათანადოდ აფასებს ამ გარემოებას და იყენებს მას თავის სასარგებლოდ, უთმობს რა დიდ ადგილს სწავლებას უშუალოდ თამაშის პროცესში. ასეთი სახის წვრთნის პროცესის ორგანიზება ძნელია, რადგან ის დიდ ცოდნასა და დასახული მიზნის ზუსტ ხედვას მოითხოვს. თუ მოთამაშეები ვერ იგებენ მწვრთნელის მითითებებს ან საჭიროზე უფრო ნელა აღწევენ სასურველ შედეგს, მაშინ მწვრთნელმა უნდა შეაჩეროს თამაში და დაუბრუნდეს ვარჯიშს, რომელიც გამიზნულია კონკრეტული მოქმედებების დახვეწაზე. სწავლების საწყის ეტაპზე მოსწავლეები უნდა ფლობდნენ სხვადასხვა სახის პასების გადაწოდებისა და მიღების ტექნიკას.

ბურთის ფლობა. მოთამაშეებისათვის ბურთის ფლობის, გადაწოდების და დაჭერის თავისებურებების გასაცნობად და შესასწავლად შესაძლებელია შემდეგი ვარჯიშების გამოყენება: ბურთის გადაწოდება ადგილზე. სიარულში და სირბილში. ყოველი პასის მიღებისას ბურთის სხეულის გარშემო შემოტარება; ბურთის ფეხებს შუა გატარება; ბურთის მეორე ფეხზე შემოვლება; პასის მიღების შემდეგ მოთამაშე ჩერდება, ისვრის ბურთს ზევით და უკან და იჭერს მას მოუტრიალებლად, შემდეგ იმავეს იმეორებს მეორე მოთამაშე. ბურთის ზურგს უკან დაჭერის შემდეგ ორივენი აგრძელებენ წინ გადაადგილებას.

ბურთის დაჭერა - მოთამაშე შეხედავს ბურთიან მოთამაშეს; ხელებსა და ტანს მიმართავს ბურთიანისაკენ და იჭერს ბურთს ორი ხელით.

ჯვარედინი პასი - ბურთიანი გარბის პირდაპირ, შემდეგ ცვლის გეზს და ოდნავ ტრიალდება მიმყოლი მოთამაშისაკენ. ხელის მტევნებით გაკეთებული „რბილი“ პასი მიმყოლის წინ უნდა „ავარდეს“ ისე, რომ ბურთის მიღებისას იგი არ შეყოვნდეს.

პასი შემორბენით - გამოიყენება შეტევაში დამატებითი მოთამაშის ჩართვით, დაცვის ხაზის გასარღვევად. ბურთიანი პასს იძლევა, მირბის მიმღებისაკენ და შემდეგ ინტერვალში შედის პასის მისაღებად. როგორც ჯვარედინი, ასევე შემორბენითი პასის დროსაც შემომრბენი შეიძლება გამოყენებული იქნეს, როგორც ცრუ მორბენალი.

დაცვის მოთამაშის პროვოცირება-ბურთიანი მოთამაშე მიემართება დაცვის მოთამაშის შიდა მხარის მიმართულებით (ამგვარად თავისუფლდება ადგილი შემდეგი პასის მიმღებისათვის); ბურთიანი მოთამაშე მაშინვე აწვდის ბურთს თანაგუნდელს, როგორც კი დაცვის მოთამაშე შეიცვლის პოზიციას და გაუთავისუფლებს გზას შეტევას.

ლავირების ფილოსოფია - ერთი ერთზე მოტყუების ხერხების სწავლება მწვრთნელმა თავიდანვე უნდა დაიწყოს. რაგბის თამაში ხომ უმთავრესად ლავირებაზეა (სირბილზე) აწყობილი. ამის მიღწევა შესაძლებელია ბურთის დროული გადაწოდებით ან სირბილის კარგად დამუშავებული ტექნიკის გამოყენებით.

ლავირება მოიცავს შემდეგ ელემენტებს: გეზის შეცვლა გვერდზე ნაბიჯით; გეზის შეცვლა ცრუ მოძრაობით; სიჩქარის შეცვლა.

კონტაქტში შესვლა. შემტევსაც და მცველსაც ხშირად უწევთ კონტაქტური თამაში. მწვრთნელმა მოთამაშეს უნდა ასწავლოს კონტაქტში შესვლა: მომზადება, წინ დახრა, საკუთარი სხეულის ფლობა და მეტოქის წონის გათვალისწინება. შემტევი მდგრადობის გაზრდას უნდა ცდილობდეს, მცველი კი - მეტოქისათვის მხარის დახვედრებას.

ფეხით თამაში რაგბის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია - როგორც დაცვაში, ისე შეტევაში. ფეხით თამაშის (შეცურების, პატარა გადაკიდების, მაღალი აბრაგანის) შემდეგ გუნდს შეუძლია იბრძოლოს ბურთის დაუფლებისათვის. ფეხით თამაში სხვადასხვანაირად ხდება და სხვადასხვა სახის უპირატესობის მოპოვებას ისახავს მიზნად, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში იგი უნდა განიხილებოდეს, როგორც ზუსტი კომბინაცია წინასწარ განსაზღვრული შედეგით, და არა როგორც ბუნდოვანი გამოსავალი. ფეხით თამაშის ვარჯიშები უნდა განიხილებოდეს თამაშის კონტექსტში. ვარჯიშები არა მარტო სიზუსტისა და დარტყმის სიძლიერის გამომუშავებას უნდა ისახავდეს მიზნად, არამედ ასევე გუნდის სხვა წევრების მიერ ბურთის ჰაერშივე ან მიწიდან აღებას და ფეხით დარტყმული ბურთის დევნასაც, რაც ბურთის დაბრუნების საშუალებას იძლევა.

ფეხით თამაშის ტექნიკის დასახვეწად მოთამაშეებმა აუცილებლად უნდა ისწავლონ შემდეგი ძირითადი ფაქტორები: გრძელი და მაღალი დარტყმა; ბურთის შეცურება; ფეხით დარტყმული ბურთის დაჭერა; ბურთის დაჭერა.

კონტაქტი. რაგბი უნდა ისწავლებოდეს, როგორც ლავირებაზე აწყობილი თამაში, თუმცა თანაგუნდელებთან, მეტოქეებთან ან მიწასთან კონტაქტი გარდაუვალია. ყველა მოთამაშემ აუცილებლად უნდა გაიაზროს, რომ სტატიკურ კონტაქტს არავითარი სარგებლობა არ მოაქვს გუნდისათვის - არც შეტევაში და არც დაცვაში. კონტაქტი ყოველთვის დინამიური უნდა იყოს. იგი სულაც არ ნიშნავს მთელი ძალით დაჯახებას - სწორედ ეს იწვევს ტრავმებს. აქ უფრო იგულისხმება მყარი, ძლიერი კონტაქტი და ფეხებით მიწოლა ისე, რომ წინ მოძრაობა არ შეწყდეს. ამით გუნდს მიეცემა საშუალება გააკონტროლოს კონტაქტური თამაში და თავისუფლად გადააწოდოს ბურთი ან განახორციელოს მიზანმიმართული დაცვა. მწვრთნელმა გამუდმებით უნდა შეამოწმოს, როგორ ესმით მოთამაშეებს გუნდის წევრთა ფუნქციები და რის მიღწევას ცდილობს ცალკეული მოთამაშე თუ გუნდის ესა თუ ის ჯგუფი. მიწასთან (მეტოქესთან) შეჯახების ტექნიკის სწავლება დიდ ყურადღებას და თანადგობას მოითხოვს. კონტაქტში უსაფრთხოება მნიშვნელოვანია როგორც ბურთიანი მოთამაშისათვის, ასევე მბოჭავისთვის.

შებოჭვა. სწავლების საწყის ეტაპზე საჭიროა საბაზო ტექნიკის შესწავლა ბოჭვის ტომრების გამოყენებით. გასათვალისწინებელია, რომ სირბილში შებოჭვა ისეთ გამბედაობას მოითხოვს, რაც ერთეულებს თუ გააჩნიათ დაბადებიდანავე. არადა, თუ მწვრთნელი მოთმინებითა და თანაგრძნობით მოეკიდება სწავლებას, საკუთარი თავის რწმენა ყველას შეიძლება ჩაუნერგოს.

ბავშვებს უნდა ვასწავლოთ შებოჭვის დროს სიტუაციის მართვა და შემდეგ კონტაქტური თამაში.

შებოჭვის სწავლებისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს შემდეგ ფაქტორებზე: გვერდიდან შებოჭვა; უკნიდან შებოჭვა; წინიდან შებოჭვა.

უკანა ხაზის მოთამაშეებს უნდა ახსოვდეთ, რომ მათი მოვალეობაა ყოველთვის გამოიყენონ მიღებული ბურთი შეტევისათვის და არ დაკარგონ ის. უკანა ხაზის მოთამაშეების ამოცანა მდგომარეობს შემდეგში: უნდა გამოიყენონ სწორხაზოვანი შეტევის უპირატესობა, რათა შეიჭრან ან გაარღვიონ მოწინააღმდეგის ხაზი; უნდა იმოძრაონ წინ ფორვარდთა დასახმარებლად და გამოიყენონ ინდივიდუალური ტექნიკა, ფეხით დარტყმის შესაძლებლობა და გუნდური ტექნიკა.

უკანა ხაზის ძირითადი ამოცანაა: ხელით თამაში; შეტევის დაწყება; მოთამაშეების განლაგება; მეტოქის დაცვის ხაზის გარღვევის დაგეგმვა და დაცვა.

უპირატესობის ხაზი - ეს არის წარმოსახვითი ხაზი, რომელიც იმყოფება ყველა სათამაშო სიტუაციის შუაგულში აუტის ხაზიდან მოპირდაპირე აუტის ხაზამდე კარის ხაზის მიმართულებით. ეს ხაზი ითვლება უმნიშვნელოვანესად - განსაკუთრებით მაშინ, თუ იგი გადმოკვეთა მოწინააღმდეგემ.

კონტაქტის ხაზი - იგივეა, რაც შეტევის ან დაცვის ხაზი. ეს არის ხაზი, რომელზეც შემტევი მხარე ხვდება მეორე მხარეს, რომელიც თავს იცავს. ამ ხაზის მდგომარეობა განსხვავებულია შერკინებისა და აუტის მოწოდებისას. შერკინების დროს ეს ხაზი იქმნება შემტევი გუნდის ტერიტორიის სიღრმეში, სადაც მცველები დგანან უპირატესობის ხაზთან ახლოს იმ მიზნით, რომ ჩაშალონ მეტოქის შეტევა. აუტის დროს ეს ხაზი იმყოფება უპირატესობის ხაზის ახლოს. ამ დროს ორივე გუნდის უკანა ხაზის მოთამაშეები დგანან ერთნაირი დაშორებით უპირატესობის ხაზთან ახლოს.

თამაშგარე მდგომარეობა შეტევის დროს - შერკინებაში მონაწილე მოთამაშის უკანა ფეხი განსაზღვრავს თამაშგარე მდგომარეობის ხაზს. ყველა მოთამაშე, რომელიც მონაწილეობს შერკინებაში, უნდა იდგეს უკანა ფეხით თამაშგარე მდგომარეობის ხაზზე.

თამაშგარე მდგომარეობა აუტის დროს - შეტევაში ორივე გუნდის უკანა ხაზის მოთამაშეები უნდა იდგნენ მინიმუმ 10 მ-ის დაშორებით დერეფნის შუა ხაზიდან, გარდა შერკინების ნახევარმცველებისა და ჰუკერებისა, რომლებიც მონაწილეობენ დერეფანში.

თამაშგარე მდგომარეობა გახსნილი თამაშის დროს - დერეფნის მონაწილის ფეხი განსაზღვრავს თამაშგარე მდგომარეობის ხაზს ყველა იმ მოთამაშისათვის, რომელიც არ მონაწილეობს შეტევაში. ყველაზე დიდ სირთულეს მწვრთნელისა და მისი გუნდის უკანა ხაზის მოთამაშეებისათვის წარმოადგენს კონტაქტის ხაზი, ამიტომ ყოველ ვარჯიშზე უკანა ხაზის მოთამაშეებისათვის ერთ-ერთ ყურადსაღებ დავალებად უნდა იქცეს კონტაქტის ხაზის იმიტაცია ან მეტოქის შეტევისათვის წინააღმდეგობის გაწევა.

ტაქტიკური მომზადება

სპორტული ტაქტიკა მოიცავს მოთამაშის მიერ თამაშის წარმართვის მეტ-ნაკლებად მიზანშეწონილ ხერხებს, რომლებიც ექვემდებარება განსაზღვრულ ჩანაფიქრსა და საშეჯიბრო მიზნის მიღწევის გეგმას. მან ხელი უნდა შეუწყოს საკუთარი

მონაცემების დიდი ეფექტურობით რეალიზებას და მეტოქის წინააღმდეგობის ნაკლები დაძაბულობით დაძლევას. ტაქტიკა ის საშუალებაა, რომლის მეშვეობითაც გუნდი ცდილობს გამოიყენოს ცალკეული მოთამაშეებისა და გუნდის შესაძლებლობები საუკეთესო შედეგების მისაღწევად.

რაგბიში მოთამაშეებისათვის, განსაკუთრებით ფორვარდებისათვის, მეტად დამახასიათებელია პირდაპირ მეტოქის მიმართულებით სირბილი და კონტაქტში შესვლა. გუნდური შეტევის ასეთ ტაქტიკას მათ მწვრთნელები უნერგავენ. ასეთი ტაქტიკური ჩანაფიქრი ყოველთვის არ არის გამართლებული. სასურველია აღვზარდოთ მოთამაშეები, რომლებსაც შეეძლებათ აღიქვან თამაში, ითამაშონ, გვერდი აუქციონ მეტოქეებს, სწრაფად გამოიცნონ, რის გაკეთებას ცდილობს ბურთიანი მოწინააღმდეგე და სწრაფად შეცვალონ სირბილის გეზი შესაბამისი მიმართულებით. დამწყებთათვის სწავლების (წვრთნის) დროს ხელსაყრელია ლავირების ბუნებრივი უნარის გამოყენება და ბურთიანი მოთამაშის დახმარების ეფექტური ხერხების სწავლება.

ყურადღება ცალსახად უნდა გამახვილდეს ანგარიშის გაზრდაზე. გუნდის სხვა მოთამაშეები სწორედ იმისათვის არსებობენ, რომ ბურთიან მოთამაშეს ლელოს გატანისათვის საჭირო სივრცე გაუთავისუფლონ. დამხმარე მოთამაშეებისა და ცრუ მანევრების მონაწილეების როლი ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც გამრღვევებისა. ერთმანეთის ფუნქციების გააზრება ერთ-ერთი ძირითადი პრიორიტეტი უნდა იყოს ვარჯიშებისა და გუნდური თამაშის დროს.

თამაშის მთელი აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ ბურთმა იმოძრაოს წინ, რათა გუნდმა თავისი უპირატესობა ქულებად აქციოს. ზოგჯერ შეიძლება საჭირო გახდეს ბურთის გვერდით გადათამაშება, რათა შემდგომში წინსვლა გაგრძელდეს. ამავე დროს დაცვა უნდა ეცადოს შეაფერხოს შემტევი გუნდის წინსვლა. დაცვა შეეცდება შებოჭოს შეტევის მოთამაშეები, რათა მათ არ გადაკვეთონ უპირატესობის ხაზი. ამ შემთხვევაში წინ მოძრაობა დაცვისთვისაც ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც შეტევისათვის.

თუ ბურთიან მოთამაშეს ახლომახლო არ ჰყავს თანაგუნდელები, ვისთვისაც ბურთის გადაწოდება შეიძლება, შეტევის მცდელობა დიდად წარმატებული ვერ იქნება. ყველა მოთამაშეს უნდა ვასწავლოთ ბურთიანი თანაგუნდელისათვის მხარდაჭერა. მოთამაშის მიერ სირბილის მიმართულების შერჩევას დიდი მნიშვნელობა აქვს - სირბილის სწორი მიმართულება უზრუნველყოფს მხარდაჭერას.

მწვრთნელმა უნდა სცადოს, რომ მოთამაშეებთან ერთად, ვრცლად ბურთის ფლობისა და უწყვეტობის გაფართოებული ციკლით წარმართოს თამაში. თამაშის ყოველი ასეთი პერიოდი უნდა განიხილებოდეს, როგორც ქულების მოპოვების შესაძლებლობა. თუ ლელოს გატანა ვერ მოხერხდა, ბურთი კვლავ ბრუნდება თამაშში, სანამ შეტევა დაცვას არ „გააბრუებს“. როგორც შეტევაში, ისე დაცვაში ხანგრძლივი ზეწოლა მეტოქეს (გარკვეული დროის შემდეგ) შეცდომებს დააშვებინებს. კარგად ორგანიზებული დაცვა შეტევას აჩერებს უპირატესობის ხაზამდე. მძლავრი შეტევის ძეწოლა, როგორც წესი, არღვევს მეტოქე გუნდის დაცვას და ქმნის ქულების მოპოვების შესძლებლობას.

როდესაც გუნდი ბურთს ფლობს, იგი უტევს მეტოქის ჩათვლის ხაზს. გუნდმა ისეთი ტაქტიკა უნდა აირჩიოს, რომელიც შეესატყვისება გუნდის წევრების ინდივიდუალურ და კოლექტიურ შესაძლებლობებს. გუნდი ცდილობს მოუძებნოს ტაქტიკური პასუხები იმ ამოცანებს, რომელიც იმ დროს მის წინაშე დგას:

რაგბისტებთან სპორტულ ტაქტიკაზე მუშაობისას მწვრთნელმა უნდა გაითვალისწინოს ისიც, რომ სპორტულ ტაქტიკაში აუცილებლად პოულობს გამოხატულებას სპორტის სოციალური და სპორტსმენის ეთიკური პრინციპების განმსაზღვრელი ნიშნები; რომ ტაქტიკის შესატყვისობა სპორტული ეთიკის ზოგად ზნეობრივ პრინციპებსა და ნორმებთან მისი თვისებრივი კრიტერიუმია გუნდის სრულფასოვანი მომზადების საქმეში. რაგბისტის ტაქტიკის ტიპური ნიშნები შეჯიბრების ზრახვებისა და წარმართვის ხერხების ჰუმანურობასთან ერთად არის კოლექტიურობა, მაღალი აქტიურობა და შემოქმედებითი ხასიათი.

ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური მომზადება

რაგბიში სპორტული საქმიანობა თავის სხვადასხვაგვარ ფორმებში, გუნდის შესაძლებლობათა მაქსიმალური გამოვლენა და მაღალი შედეგების მიღწევა მოითხოვს სპეციფიკურ ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს, კერძოდ, ე.წ. აზროვნებას, მოქმედების (მოძრაობის) ახალი ფორმების მოდელის ღრმად გაანალიზებისა და კონსტრუირების უნარს. მოთამაშის ინტელექტუალურ მომზადებაში, საგანმანათლებლო მხარესთან ერთად მოიაზრება მისი ისეთი ინტელექტუალური შესაძლებლობების განვითარება, რომლებიც პასუხობენ რაგბის სპეციფიკას.

მწვრთნელი უნდა შეეცადოს მოძებნოს სწავლების ყველაზე ეფექტური გზა, რათა მოთამაშეებმა შეითვისონ ახალი ცოდნა - თავიანთი ასაკისა და შესაძლებლობების მიხედვით. ბუნებრივია, ისინი უკეთ ისწავლიან და მკვეთრად აიმაღლებენ ინტელექტუალურ დონეს, თუ საშუალება მიეცემათ დაეხმარონ მწვრთნელს სამუშაო გეგმის შედგენაში, ვარჯიშებისა და თამაშების დროს გადაწყვეტილებების მიღებაში. მწვრთნელი, ეხმარება რა სპორტსმენს ცოდნის შეძენაში, ვალდებულია სასწავლო მასალა უფრო ვრცელი შემეცნებითი ინტერესის საგნად აქციოს, რაც სპორტსმენს მისცემს ქცევის მყარი მოტივებისა და პრინციპების სოციალური საფუძვლების ფორმირების საშუალებას.

რაგბიში სპორტსმენის მომზდებაში არანაკლებ მნიშვნელოვანია ფსიქოლოგიური მომზადება. საწვრთნელი და საშეჯიბრო მოქმედებების ერთმა და იმავე ნიშნებმა სხვადასხვა პირობებში შეიძლება ხელი შეუწყოს პიროვნების სრულიად ურთიერთსაწინააღმდეგო თვისებების ჩამოყალიბებას. ასე, მაგალითად: სპორტული ბრძოლის მკვეთრმა კონფლიქტურმა სიტუაციებმა, გამარჯვების მუდმივი თანმხლებმა განწყობამ რაგბისტს შეიძლება გაუღვივოს ეგოიზმი, გადაჭარბებული თავმომწონეობა და ამპარტავნობა. სპორტული სრულყოფის გზაზე რაგბისტის წინსვლის ხარისხი, პირველ რიგში, დამოკიდებულია იმაზე, რა მიმართულებით და რის საფუძველზე განვითარდება სპორტით გატაცების პირველდაწყებითი მოტივები, რამდენად შინაარსიანი და ქმედითი გახდებიან ისინი. მწვრთნელის ამოცანა ის არის, რომ მოვარჯიშის ამოსავალ მოტივებზე, ინტერესსა და მოთხოვნილებებზე დაყრდნობით განავითაროს ისინი ღრმად გააზრებულ მისწრაფებად, რომელიც დაფუძნებული იქნება მაღალ მიზანსა და მყარ ზნეობრივ პრინციპებზე. კონკრეტულ შედეგებზე ორიენტაციის

მეშვეობით მწვრთნელი აკონკრეტებს სპორტსმენის ამოცანებს და ამრიგად მიზანდასახულად მოქმედებს მისი სპორტული მიზნების ფორმირებაზე.

რაგბის მწვრთნელის, როგორც აღმზრდელისა და დამრიგებლის ფუნქციები:

რაგბიში მოვარჯიშის მოტივები და განწყობები მრავალი წლის მანძილზე მეცადინეობის პროცესში კონკრეტდება, დეტალურად ყალიბდება და იცვლება მისი შესაძლებლობების, სპორტული სრულყოფის ეტაპების, ცხოვრებისა და საქმიანობის პირობების მიხედვით. ისინი ხდებიან უფრო შინაარსიანი მორაგბის, როგორც პიროვნების მომწიფებასთან ერთად. საერთო გამომწვევ მიზეზებთან ერთად მოტივები ყოველთვის ასახავს ზნეობრივი გამოცდილების, ხასიათის და ტემპერამენტის ინდივიდუალურ თავისებურებებს.

მიუხედავად იმისა, რომ წვრთნის პროცესში ფიზიკური დატვირთვების კანონზომიერი ზრდა ნიშნავს ფსიქიკური დატვირთვების რეგულარულ ზრდასაც, რაგბისტის ნებელობითი თვისებების განვითარებაზე მიზანშეწონილი ზემოქმედებისათვის აუცილებელია დამატებით იყოს შექმნილი რთული სიტუაციები, რაც მისგან მოითხოვს ნებისყოფის გამოვლინებას.

ავტორი:
ზურაბ ქაცარავა
საქართველოს ჩოგბურთის ფედერაციის გენერალური მდივანი

შესავალი

ჩოგბურთის სამშობლოდ დიდ ბრიტანეთს მიიჩნევენ, მაგრამ ბოლო ხანებში მკვლევრები და სპეციალისტები ვარაუდობენ, რომ ჩოგბურთის რაღაც საწყისები ჩინეთშიც არის აღმოჩენილი, ამიტომ დავა მკვლევრებს მივანდოთ.

ჩოგბურთი საქართველოში პირველად ჭიათურაში მანგანუმისა და ქვანახშირის მწარმოებელმა ინგლისელებმა შემოიტანეს და მას მერე დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

მე-20 საუკუნის ბოლოს ქართულ ჩოგბურთს 100 წელი შეუსრულდა. ჩოგბურთს საქართველოში, სპორტის ისეთ სახეობებთან ერთად, როგორიცაა ფეხბურთი და კალათბურთი, მრავალი წლის განმავლობაში თავისი მიღწევებით ერთ-ერთი წამყვანი ადგილი ეკავა. უკვე გასული საუკუნის 20-იან წლებში, ქართული ჩოგბურთის ჩამოყალიბების ადრეულ პერიოდში, ქართველმა ჩოგბურთელებმა დიდ წარმატებებს მიაღწიეს. 1928 წელს საბჭოთა კავშირის ხალხთა სპარტაკიადაზე ამიერკავკასიის გუნდმა, რომელიც მთლიანად ქართველი ჩოგბურთელებით იყო დაკომპლექტებული, მე-2 ადგილი დაიკავა. იმ წლებში საბჭოთა კავშირში გრგვინავდა ისეთი სახელები, როგორიცაა იან ჰომერი, ედუარდ ნეგრებეცკი, არჩილ მდივანი, თამარ გოგოლაური, დავით გულიაშვილი.

მიუხედავად იმისა, რომ იმ შორეულ წლებში სპორტი საბჭოთა კავშირში ჩაკეტილ სტრუქტურას წარმოადგენდა და კონტაქტები საზღვარგარეთელ სპორტსმენებთან ძალიან შეზღუდული იყო, ჩოგბურთი საქართველოში მაინც ვითარდებოდა და, რაც მეტად მნიშვნელოვანია, სწორი მიმართულებით ვითარდებოდა. ამიტომ როდესაც წამყვან ჩოგბურთელებს მიეცათ საშუალება საზღვარგარეთულ კორტებზე გამოსულიყვნენ, მრავალმა მათგანმა აჩვენა სავსებით ღირსეული თამაში.

ჩოგბურთელების პირველმა გენერაციამ ი.ჰომერის თავკაცობით შეძლო საფუძველი ჩაეყარა შემდგომი თაობების წარმატებებისათვის. ივანე ელერდაშვილის, ბორის კრუპენიკოვის, გივი კოკაიას, ვიქტორ ურაევსკის, ალექსანდრე მეტრეველის, ნუგზარ მძინარიშვილის, თეიმურაზ კაკულიას, ირინა რიაზანოვა-ერმოლოვას, რენა აბჟანდაძის, ალა ივანოვას, ნინო თუხარელის, ლეილა მესხის, ვლადიმერ გაბრიჩიძის, დავით კაჭარავას სახელები ოქროს ასოებითაა ჩაწერილი ქართული სპორტის ისტორიაში.

ქართველი ჩოგბურთელების მიღწევების წყალობით ჩოგბურთი საქართველოში სპორტის ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ სახეობად გადაიქცა. სხვადასხვა წლებში რა ხელობის კაცს არ მოუსინჯავს თავისი ძალები ჩოგბურთის მოედანზე - ცნობილი კომპოზიტორებს - გრიგოლ კილაძესა და გია ყანჩელს, მხატვრებს - გიგლა ფირცხალავას, ზურაბ ნიჟარაძეს, ოლეგ ქოჩაკიძეს, ჯემალ ლოლუას, გოგი მესხიშვილს, მევიოლინე კოტე ვარდელს, კინორეჟისორებს - ელდარ და გიორგი შენგელაიებს, ლანა ღოღობერიძეს, მეცნიერებს - მათე მირიანაშვილს, კოტე ბაქრაძეს, ვაჰან მამასახლისოვს, ირაკლი გვერდწითელს, ქუჯი ძიძიშვილს, ირაკლი ღუდუშაურს, ვაჟა ლეკიშვილს, ვაჟა და არჩილ ოკუჯავებს, თამაზ გამყრელიძეს, იურა კაპანაძეს, გურამ დონდუას, არჩილ ბეგიაშვილს, ვახტანგ გომელაურს, სანდრო მენაბდეს, გიორგი ჯაბუას, ხვედრი ინასარიძეს, გეიდარ ფალავანდიშვილს, გურამ ბერიშვილს, ფერანდო მაისაძეს, ირაკლი გელეიშვილს, დუგლას უგულავას, ომარ ქომურჯიშვილს, ნოდარ ხომერიკს, ლია მახარაძეს, სერგო ჩობანიანს, ქეთო მესხს, მეცნიერს, სპორტსმენსა და მომღერალ გრიგოლ მამარდაშვილს, ცნობილ არქიტექტორ ლადო ალექსი-მესხიშვილს, გამოჩენილ მსახიობ რამაზ ჩხიკვაძეს, მსახიობსა და მწერალ გივი სიხარულიძეს და ისეთი დიდი სპორტსმენებს, როგორებიც იყვნენ: ვიქტორ სანეევი, სლავა მეტრეველი, გურამ მინაშვილი, ლევან სანაძე, თამაზ ანთაძე, ალექსანდრე ბუსლაევი, ვალიკო კალმახელიძე და მრავალი სხვა. კორტებზე მათი ყოფნა ხელს უწყობდა არაჩვეულებრივად თბილი ატმოსფეროს შექმნას, რაც, თავისთავად, დადებით გავლენას ახდენდა ჩოგბურთში ტალანტების აღზრდაზე.

1991 წელს ქართველი ჩოგბურთელების ცხოვრებაში ღირსშესანიშნავი მოვლენა მოხდა. შეიქმნა საქართველოს ჩოგბურთის დამოუკიდებელი ფედერაცია. ფედერაციის შექმნასთან ერთად, შესაძლებელი გახდა საერთაშორისო ჩოგბურთის ორგანიზაციებში შესვლა. 1992 წლიდან საქართველო ITF-ისა (ჩოგბურთის საერთაშორისო ფედერაცია) და ETA-ის (ჩოგბურთის ევროპის ასოციაცია) სრულუფლებიანი წევრია.

1994 წლიდან ჩვენი სპორტსმენები რეგულარულად იღებენ მონაწილეობას „Davis Cup“-ისა და „Fed Cup“-ის (მამაკაცთა და ქალთა შორის გუნდური ჩემპიონატები) გათამაშებაში. ახალგაზრდა ჩოგბურთელები მუდმივად მონაწილეობენ ევროპის გუნდურ და პირად ჩემპიონატებში. 1997 წლიდან, ფედერაციის პრეზიდენტის - ლეილა მესხის ძალისხმევით თბილისსა და ბათუმში პროფესიონალთა ტურნირები ტარდება, როგორც ქალთა, ასევე მამაკაცთა შორის. ამან ახალგაზრდა ქართველ ჩოგბურთელებს პროფესიულ ჩოგბურთში საკუთარი ძალების გამოცდის საშუალება მისცა.

ჩვენს სინამდვილეში მწვრთნელის მთავარ ამოცანას წარმოადგენს ჩოგბურთის თამაშის ორგანიზება.

რაც შეეხება ახალბედებს, მათთან საჭიროა ისეთი ურთიერთობის დამყარება, რომ პირველივე მეცადინეობიდან შეიყვარონ ჩოგბურთი. მწვრთნელებს იმის უნარი უნდა ჰქონდეთ, რომ დამწყებ მოთამაშეებს არა მარტო სწორად შეასწავლონ ჩოგბურთის ტექნიკა, არამედ თითოეული გაკვეთილი ჩაატარონ ორგანიზებულად და, რაც მთავარია, სახალისოდ. საჭიროა მწვრთნელმა გამოიყენოს მის ხელთ არსებული ყველა საშუალება ვარჯიშის ჩასატარებლად. ძირითადად გამოიყენება მსუბუქი ბურთები (წითელი, ყვითელი და ა.შ.) შემცირებული ზომის კორტზე და მსუბუქი ჩოგნები ახალბედა მოთამაშეებისთვის - ეს უზრუნველყოფს მოთამაშეების მიერ თამაშში ბურთის ადვილად დაჭერას და თამაშისაგან მაქსიმალურ სიამოვნების მიღებას.

პირველივე გაკვეთილი უნდა იყოს ერთდროულად აქტიური და სახალისო მოთამაშისათვის, ტექნიკის შესწავლა რჩება პრიორიტეტულად და აუცილებლად, მაგრამ ამ ეტაპზე მთავარი არ არის.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

მეთოდური მითითებები

ჩოგბურთელთა სპორტული მომზადების პროცესში ხდება უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება. ეს შესაძლებელია ვარჯიშების მრავალჯერადი გამეორებით, რაც ზემოქმედებას ახდენს სპორტსმენის ორგანიზმზე. პირობითად მომზადების პროცესი შეიძლება დაიყოს სწავლებისა და წვრთნის ორ შემადგენელ ნაწილად. სწავლებაში იგულისხმება ჩოგბურთელთა მომზადების საწყის ეტაპზე ცოდნის, ჩვევებისა და უნარების დაუფლება. სწავლების ძირითადი შინაარსი მდგომარეობს ტექნიკის ელემენტების, უმარტივესი ინდივიდუალური და ჯგუფური ტაქტიკური ხერხების ათვისებასა და მოძრაობითი ჩვევების ფორმირებაში.

ჩოგბურთში სწავლება, როგორც წესი, ემყარება პედაგოგიკაში არსებულ პრინციპებს. საწვრთნელი პროცესის მაღალორგანიზაციულ დონეზე წარმართვა დიდად არის დამოკიდებული იმაზე, რამდენად შეგნებულად და, შესაბამისად, აქტიურად ეკიდებიან მომეცადინეები მიცემული დავალების შესრულებას. მასწავლებელმა მოვარჯიშეებს უნდა აუხსნას არა მარტო ის, როგორ სრულდება ესა თუ ის ვარჯიში, არამედ ისიც, თუ რატომაა საჭირო სწორედ ამ ვარჯიშის შესრულება და არა სხვა რომელიმესი. ჩოგბურთში დამწყებებთან სასწავლო პროცესის ჩატარებისას მეტად მნიშვნელოვანია როგორც მხედველობითი, აგრეთვე სხვა შეგრძნებების სრულად გამოყენება.

მეთოდური თვალსაზრისით ჩოგბურთში მნიშვნელოვანია საკუთრივ საშეჯიბრო ვარჯიშებისა და საშეჯიბრო ვარჯიშების საწვრთნელ ფორმათა განსხვავება. პირველი სრულდება სპორტული შეჯიბრების რეალურ პირობებში, შეჯიბრების წესებთან სრულ შესაბამისობაში, მეორენი - მოქმედების შემადგენლობის, მისი სტრუქტურის საფუძვლებისა და საერთო მიმართულების მიხედვით ემთხვევა საკუთრივ საშეჯიბრო ვარჯიშებს.

ტექნიკური მომზადება

ჩოგბურთში ტექნიკის ძირითადი საფუძვლებია:

კორტზე მოძრაობის ტექნიკა

მომზადების პოზიცია, პირველი ნაბიჯი ბურთისკენ, დამატებითი ნაბიჯები, სიჩქარე და საწყის პოზიციაზე დაბრუნება.

კორტზე პატარ-პატარა ნაბიჯები სპორტსმენს საშუალებას აძლევს მივიდეს ბურთთან მისთვის ყველაზე კარგ პოზიციაში.

გასაგები და ბუნებრივია, რომ ყველა სპორტსმენს არა აქვს კარგი ფიზიკური მომზადება, სიჩქარე, ძალა და მოწინააღმდეგის მოქმედების გამოცნობის უნარი, მაგრამ კარგი გადაადგილების ტექნიკას ყველა სპორტსმენი უნდა ფლობდეს.

მოწინააღმდეგის მოქმედების გამოსაცნობად ყურადღების კონცენტრაცია გაუმჯობესდება, რაც უფრო ადრე შეამჩნევს სპორტსმენი ბურთის ასხლეტას მოწინააღმდეგის ჩოგნიდან.

ჩოგბურთში ტექნიკის დასახვეწად სპორტსმენმა უნდა ისწავლოს ფეხებით სწორი მოძრაობა - ამის ალტერნატივა არ არსებობს, უბრალო ვარჯიშების მრავალგზის გამეორება ტექნიკის გაუმჯობესების ერთადერთი საშუალებაა.

ტაქტიკური მომზადება

ტაქტიკური მომზადება ჩოგბურთელს აიარაღებს სპორტული ბრძოლის საშუალებებით და უზრუნველყოფს მათ ოსტატურად გამოყენებას. მხოლოდ ტაქტიკური მომზადებითაა შესაძლებელი მრავალფეროვნების შეტანა თამაშში.

არ არსებობს შეჯიბრი თუ ვარჯიში ტაქტიკის გარეშე. მოთამაშეებისათვის სტრატეგია და ტაქტიკა იცვლება თამაშის, გარკვეულ დონეზე საფარისა და გარე პირობების (ქარი, მზე და ა,შ.) მიხედვით.

დამწყები და გამოუცდელი ჩოგბურთელისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ტაქტიკა არის თამაშში ბურთის დაჭერა. ყველა დამწყები მოთამაშე აგებს გაცილებით იმაზე მეტ ქულას, ვიდრე გამოიმუშავებს მათ მომგებიანი დარტყმებით არაიძულებითი შეცდომების ხარჯზე.

დაწყებით სტადიაზე:

როდესაც იზრდება სპორტსმენის სპორტული ოსტატობის დონე, ყურადღება გაამახვილეთ დარტყმების ძალასა და სიზუსტეზე, გამოსცადეთ ბევრი კონტროლირებადი რისკიანი მოქმედება, რათა მოწინააღმდეგე აიძულოს იმოძრაოს და დაუშვას მეტი შეცდომები. თამაში მოიცავს 5 ძირითად ტაქტიკურ სიტუაციას:

ხუთი სათამაშო სიტუაცია უნდა მოარგოთ 5 ტაქტიკურ სიტუაციას.

სათამაშო სიტუაციებია:

ფსიქოლოგიური მომზადება

გონებრივი მხარე ანუ აზროვნება და ფსიქოლოგიური მოზადება ჩოგბურთში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. პროფესიულ დონეზე ჩოგბურთის თამაშისა და წარმატების 95 პროცენტს განაპირობებს გონებრივი სიძლიერე და ფსიქოლოგიური მომზადება, რისთვისაც არაერთი წელია საჭირო.

დამწყებ მოთამაშეებთან მწვრთნელმა ყურადღება უნდა მიაქციოს და განავითაროს ისეთი თვისებები, როგორიცაა თავდაჯერებულობა, ლიდერობა, საბრძოლო სული და მოვალეობის გრძნობა.

როგორ გამოვიმუშაოთ თავდაჯერებულობა?

მწვრთნელმა უნდა აუხსნას სპორტსმენს, რომ შეცდომები არის სასწავლო პროცესის შემადგენელი ნაწილი, ხოლო წარმატება კი - მიზნის მიღწევა.

დაუსვით სპორტსმენს შეკითხვა - „როგორ ითამაშე?“ და არა „მოიგე?“ ეს მის თავდაჯერებულობას და ფსიქოლოგიურ მდგრადობას შეუქმნის.

როგორ უზრუნველვყოთ წარმატება?

ყველა მოსწავლემ უნდა მიაღწიოს წარმატებას გარკვეული ფორმით.

მარტივი დავალება იმისათვის, რომ უზრუნველვყოთ წარმატება. როდესაც ჯგუფი დაკომპლექტებულია განსხვავებული უნარისა და შესაძლებლობების მქონე ბავშვებისაგან (მოსწავლეებისაგან), მიეცით მათ სხვადასხვა დავალება - მოთამაშეებმა უნდა შეიგნონ, რომ ისინი პასუხისმგებელნი არიან თავიანთ წარმატებაზე.

აუხსენით მათ წარმატებისა და მარცხისა მიზეზი.

ყოველთვის დადებითი კუთხით შეფასებით.

ბავშვებისათვის სიამოვნების განცდა ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე შედეგი. სთხოვეთ მშობლებს, რომ გაგებით მოეკიდონ ამას და მხარი დაგიჭირონ თქვენც და თავიანთ შვილებსაც.

შეაფასეთ შესრულება და არა შედეგი.

თუ აუცილებელია, გააკრიტიკეთ მხოლოდ 3:1 პოზიციით (3 დადებითი ემოციაა, 1 - კრიტიკა).

დაუსვით ეფექტური კითხვები.

დაეხმარეთ მოთამაშეებს, რომ თვითონ აღმოაჩინონ სწორი პასუხი.

ადრეულ ასაკში შეაჩვიეთ ბავშვები გუნდურ შეჯიბრებებს. არ მიაღებინოთ მონაწილეობა ისეთ შეჯიბრებებში, რომლის დატოვებაც შეიძლება მოუხდეთ ერთი ან ორი წაგების შემდეგ. შეჯიბრის ღირებულება არ გამოიხატება მასში მოგებით ან წაგებით. მოგება და წაგება არის მარტივი შედეგი. ჩოგბურთში შეჯიბრება კარგი ფორმაა იმისათვის, რომ ბავშვებს მიეცეთ თავიანთი შესაძლებლობების სხვებთან შედარების საშუალება.

არ დასაჯოთ მოთამაშეები თამაშის დროს დაშვებული შეცდომების გამო, არ დასაჯოთ ხშირად, მოთამაშეები დაკარგავენ ინტერესს და დასჯაც არ იქნება ეფექტური საშუალება მათი ქცევებისა და თამაშის შესაცვლელად.

ავტორები:
იური გონაძე
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის ასისტენტ-პროფესორი

რობერტ კუდაშვილი
მაგიდის ჩოგბურთის ფედერაციის მწვრთნელთა საბჭოს თავმჯდომარე; საქართველოს
დამსახურებული მწვრთნელი

შესავალი

მაგიდის ჩოგბურთი სპორტის მასობრივი და მეტად ლამაზი სანახაობრივი სახეობაა, რომელმაც ყველა კონტინენტზე მოიპოვა ავტორიტეტი. ამავდროულად, იგი ერთ-ერთია სპორტის რთულ სახეობათაგან, რომელიც უამრავი სხვადასხვა ტექნიკური და ტაქტიკური ილეთისაგან შედგება. ჩოგბურთელი უნდა ფლობდეს მაღალ სიჩქარეს, გამძლეობას, მოქნილობას, ბურთის კარგი შეგრძნების უნარს, მოქნილ და სხარტ სათამაშო აზროვნებას, კარგ რეაქციას, სწრაფი გადაწყვეტილების მიღების უნარს, მდგრად ნერვულ სისტემას.

თამაში გასართობი საშუალებიდან გადაიქცა სპორტის რთულ ათლეტურ სახეობად, რომელიც მოიცავს მრავალფეროვან ტექნიკას, სხვადასხვა ტაქტიკურ ვარიანტებს და მოითხოვს სპორტსმენისაგან საერთო ფიზიკური, სპეციალური და ფსიქოლოგიური მომზადების მაღალ დონეს. მაგიდის ჩოგბურთში ასეთი პროგრესის მნიშვნელოვანი წინაპირობა იყო სპორტული ინვენტარის მუდმივი დახვეწა და სრულყოფა.

მაგიდის ჩოგბურთის საყოველთაო განვითარებას ხელი შეუწყო იმ ფაქტმა, რომ მიუხედავად სირთულეებისა, იგი ფართო მასებისათვის ხელმისაწვდომია, რადგან თამაშის მსვლელობისას შესაძლებელია ადამიანის ორგანიზმზე ფიზიკური და ნერვული დატვირთვების რეგულირება ასაკის, ფიზიკური განვითარებისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის მიხედვით. მაგიდის ჩოგბურთის საყოველთაო განვითარებისა და ჭეშმარიტად სპორტული ხასიათის გათვალისწინებით საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის გადაწყვეტილებით 1977 წლის ნოემბერში მაგიდის ჩოგბურთი აღიარეს სპორტის ოლიმპიურ სახეობად, 1981 წლის სექტემბერში კი შეიტანეს ოლიმპიური თამაშების პროგრამაში.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

შენიშვნა: X-XII კლასების მოსწავლეები მონაწილეობენ სხვადასხვა რანგის შეჯიბრებებში.

მეთოდური მითითებები

მასწავლებლის ძირითადი ამოცანაა მოსწავლეებს გაუღვივოს ინტერესი მაგიდის ჩოგბურთის სწავლისა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენებისათვის.

ვარჯიში უნდა იყოს მრავალფეროვანი, მიმზიდველი. საჭიროა მოხდეს მთლიანი მამოძრავებელი ძალების საბაზო ტექნიკის ფორმირება. გამოვიყენოთ ტაქტიკური დავალებები - ძირითადი ტექნიკური ელემენტების ჩართვით. პარალელურად დავიწყოთ მაგიდის ჩოგბურთის ძირითადი მიმართულებებისა და სპეციალური თეორიული ცოდნის გაცნობადაუფლება.

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს ფიზიკურ მომზადებას. მისი სპეციფიკური შინაარსი შეიცავს ძალის, სისწრაფის, გამძლეობის, სიმარჯვისა და სხვა უნარების განვითარებას. მაგიდის ჩოგბურთელის მომზადების ამ ნაწილისთვის გაცილებით მეტად დამახასიათებელია ისეთი სახის ფიზიკური დატვირთვები, რომლებიც მოქმედებენ ორგანიზმის მორფო-ფუნქციურ თვისებებზე და უზრუნველყოფენ მის ფიზიკურ განვითარებას. ამ მნიშვნელობით ფიზიკური მომზადება მაგიდის ჩოგბურთელის სპორტული მომზადების არსებითი მხარეა.

მკაცრად უნდა იქნეს გაკონტროლებული ინტენსიური დატვირთვის მოცულობა. შესაძლებლობის ფარგლებში ყველა ტექნიკური ილეთი უნდა შესრულდეს ჯერ ნელა, ხოლო შემდეგ სისწრაფის მომატებით, რათა შეიქმნას საბაზო თამაშის სრული საფუძველი. დამწყებ მაგიდის ჩოგბურთელებთან საწვრთნელ პროცესში მნიშვნელოვანი ადგილი უნდა დაეთმოს მოძრავი თამაშების გამოყენებას. მათი საშუალებით სრულყოფილი ხდება ძირითად მოძრაობათა უნარ-ჩვევები, ვითარდება მოქნილობა, სივრცეში ორიენტაცია, მოძრაობისა და რეაქციის სისწრაფე. მოძრავი თამაშები მოვარჯიშეებს კარგ, ხალისიან განწყობილებას უქმნის, სასიკეთოდ მოქმედებს მოზარდის ფსიქიკასა და ყოფაქცევაზე.

ტექნიკურ-ტაქტიკური მომზადება

მაგიდის ჩოგბურთში სპორტულ-ტექნიკური მომზადების მთავარი ამოცანაა საშეჯიბრო ვარჯიშების შესრულების ისეთი ჩვევებისა და ხერხების ფორმირება, რომლებიც სპორტსმენს შეჯიბრებაში თავისი შესაძლებლობების დიდი ეფექტურობით გამოყენების საშუალებას მისცემს და უზრუნველყოფს ტექნიკური ოსტატობის სრულყოფას მრავალი წლის მანძილზე. ტექნიკურ მომზადებაში, უპირველეს ყოვლისა, იგულისხმება შემძლეობისა და ჩვევების იმ ფონდის შევსება, რომელიც მაგიდის ჩოგბურთში ტექნიკური ჩვევების ფორმირების წინაპირობაა. სწავლების საწყის ეტაპზე შესწავლილი უნდა იქნას ჩოგნის სწორი ჩაჭიდი და დარტყმისათვის სწორი მდგომარეობის მიღება.

მოვარჯიშეები უნდა შეირჩნენ და განაწილდნენ სათამაშო სტილების მიხედვით, ამავე დროს არ უნდა იქნას დავიწყებული მათი ინდივიდუალური თავისებურებები და ტექნიკური მომზადების დონე. შემდეგ ეტაპზე მოხდება მათი სათამაშო სტილის ძირეული ელემენტების ფორმირება და სრულყოფა. შესაბამისად, უნდა გავზარდოთ დატვირთვის მოცულობა და უფრო მეტად გამოვიყენოთ წყვილთა თამაშები.

დამწყები მოთამაშეები დგებიან მხრების სიგანეზე გაშლილი ფეხებით და იკავებენ საწყის მდგომარეობას მაგიდის შუა ხაზთან ჩოგნის ევროპული ჩაჭიდით, რომელიც მიმართულია საწინააღმდეგო მხარეს.

ყოველი მეცადინეობა იწყება მოთელვით, ჩოგბურთისათვის დამახასიათებელი თამაშის იმიტაციური მოძრაობებით (ხელით. ფეხებით, სწრაფი გადადგილებები მარჯვნივ და მარცხნივ, გვერდიგვერდ და ა. შ.). შემდეგ მოთამაშე იკავებს საწყის მდგომარეობას და იწყებს ბურთის მიწოდებას არსებული წესის ზუსტი დაცვით. მოთამაშე დგება მაგიდიდან ოდნავ მოშორებით, გაშლილი ხელისგულიდან ბურთს აგდებს ვერტიკალურად (მინიმუმ 30 სმ-ზე) და შემოჰკრავს ჩოგანს. ეს ხდება ისე, რომ მოწინააღმდეგე ბურთს სულ ხედავს.

ბურთი პირველად უნდა ეცემოდეს მომწოდებლის და შემდეგ მოწინააღმდეგის მხარეს. მოწინააღმდეგე ბურთს იღებს და მაგიდაზე დაცემის შემდეგ აგზავნის უკან.

მოთამაშენი თამაშს იწყებენ უბრალოდ ანუ ჩოგნის ბურთისადმი შემხვედრი მოძრაობით, ზედა წერტილიდან ბურთის გადაგდებით მოწინააღმდეგის საპირისპიროდ, მაგიდაზე ბურთის რაც შეიძლება დიდხანს გაჩერებით.

მოთამაშენი ბურთის გადაგდების მოძრაობის შესრულების შემდეგ სწრაფად უბრუნდებიან საწყის მდგომარეობას მომდევნო მოძრაობის დროულად შესასრულებლად.

თანამედროვე მაგიდის ჩოგბურთი მოიცავს უამრავ სათამაშო ილეთს - ტექნიკურ-ტაქტიკურ სქემასთან შერწყმულ ელემენტებს. არსებული გამოცდილების მიხედვით, მაგიდის ჩოგბურთის შესწავლა შეიძლება დავყოთ სამ ეტაპად.

I ეტაპი:

მაგიდის ჩოგბურთის თამაშის ძირითადი ტექნიკური ელემენტებისა და სწორი დახვეწილი მოძრაობების შესწავლა (დასაწყისში - ნელი შესრულებით), ისეთი მითითებებით, რომ მოთამაშეებმა რაც შეიძლება დიდხანს გააჩერონ ბურთი მაგიდაზე, პარალელურად შეისწავლონ უბრალო ტაქტიკური ხაზები.

II ეტაპი:

დროთა განმავლობაში ტექნიკის საფუძვლების სწავლებაში მიღწეულს დაემატება სათამაშო ელემენტების საშუალო სიჩქარით შესრულება ტაქტიკურ ნახაზთან ერთად, რაც შექმნის მაგიდის ჩოგბურთში ძლიერ საბაზო თამაშს. საბაზო თამაშის შესწავლა-ჩამოყალიბება ხდება ანგარიშზე თამაშში და საფუძვლიანად ფიქსირდება შეჯიბრებებში ხშირი მონაწილეობით

III ეტაპი - მაქსიმალურად ძლიერი თამაში:

თანამედროვე მაგიდის ჩოგბურთში ჩამოყალიბდა სხვადასხვა მიმართულებით ბურთის ძლიერი ბრუნვა-ბზრიალით თამაში: ბრუნვა-გადაბრუნებით, ე.წ. „ტოპ-სპინის“ ელემენტების შესრულებით. ასევე ძალიან განვითარდა ძლიერი დარტყმების ტენდენცია, როგორც სერიული, ისე უცაბედი - მოულოდნელი (ბრტყელი დარტყმები, ტოპ-დარტყმები). რიგ შემთხვევაში აღნიშნული ელემენტების ტექნიკურ-ტაქტიკური ნახაზის შერწყმა ფიზიკურ შესაძლებლობებთან სცილდება მოწინააღმდეგის მხრიდან რეაგირების შესაძლებლობას. ამ ელემენტების ხარისხიანი შესრულება შესაძლებელია მხოლოდ ხანგრძლივი და გულმოდგინე შრომის შედეგად.

რამდენიმე თამაშის თანაბარი სიძლიერით ჩასატარებლად აუცილებელია მოთამაშემ შეძლოს ძლიერი დარტყმებისას ძალის დაზოგვა და გამძლეობის რეგულირება. ბუნებრივია, რომ ამ ამოცანის გადაწყვეტისათვის აუცილებელია დატვირთვის სირთულის შეფარდება გადაწყვეტის რეალურ შესაძლებლობებთან; კერძოდ, მოთამაშის წინასწარი მომზადებულობის დონესა და ადრე ათვისებული ჩვევების გარდაქმნის ხარისხთან.

ფსიქოლოგიურ-ინტელექტუალური მომზადება

მაგადის ჩოგბურთში წარმატება მწვრთნელის პროფესიონალიზმსა და სპორტსმენის აქტივობაზეა დამოკიდებული. შეჯიბრებაში გამარჯვება სპორტსმენის პაექრობაში მონაწილეობით არ იზომება. წარმატება მზადდება თვეებისა და წლების განმავლობაში ხანგრძლივი, თავდაუზოგავი წვრთნის პროცესში. დამწყებმა სპორტსმენმა თავიდანვე როდი იცის იმ უდიდესი ფიზიკური და ფსიქიკური დატვირთვების შესახებ, რაც მას მოელის. მას ეს სიძნელეები უეცრად არ უნდა დაატყდეს თავზე. ის მწვრთნელისაგან ინფორმირებული უნდა იყოს ამის შესახებ. მოთამაშეს თავიდანვე უნდა შეუმუშავდეს დადებითი განწყობა მოსალოდნელი დატვირთვების მიმართ. ამაში დიდ როლს თამაშობს მწვრთნელის მიერ მისი გამხნევება, დარწმუნება, რომ შეუძლია ხანგრძლივი და დიდი დატვირთვების ატანა.

დაბრკოლებათა ძლევის უნართან კავშირშია მოვარჯიშის ემოციური სტაბილურობა. მას შეუძლია ხელი შეუწყოს სპორტსმენს როგორც წვრთნის, ისე შეჯიბრების დროს, როცა ის ზომიერი ინტენსივობისაა. მაგალითად, მაგიდის ჩოგბურთში სპორტსმენს შეჯიბრებაში მონაწილეობის დროს (ქულის დაკარგვის მომენტში) უნდა შეეძლოს უარყოფითი ემოციის გადალახვა და ამის საპირისპიროდ დარაზმვა-მობილიზება მომდევნო ქულის ასაღებად. სათანადო წვრთნითა და მაღალი მოტივაციით სპორტსმენს შეუძლია სძლიოს საკუთარ ემოციებს და აღკვეთოს ან მინიმუმამდე დაიყვანოს მათი უარყოფითი მოქმედება. პედაგოგიური ზემოქმედების საერთო ფაქტორებთან ერთად (განმარტება, წაქეზება, გამხნევება სიტყვით ან მაგალითით და ა.შ.) გამოყენებული უნდა იქნას სპეციალური საშუალებები, მეთოდები და ხერხები. კერძოდ: „განწყობის“ მობილიზაციისა და დაძაბულობის მოხსნის ხერხები; იდეომოტორული ვარჯიშები, რომლებიც უშუალოდ წინ უძღვიან მოქმედებებს, აგრეთვე თვითდარწმუნების ხერხები.

სპეციალური ფსიქოლოგიური მომზადებისა და მაგიდის ჩოგბურთელის პიროვნული თვისებების განვითარების განსაკუთრებულ ქმედით ფაქტორად შეიძლება გამოდგეს შეჯიბრებებში სისტემატური მონაწილეობის პრაქტიკა. რეგულარული შეჯიბრებების გარეშე, რომლებიც სპორტსმენის ფსიქიკურ და ფიზიკურ შესაძლებლობებს გაზრდილ მოთხოვნებს უყენებენ, შეუძლებელია ე.წ. „სპორტული ხასიათის“ ნიშნების სრული ფორმირება, სპორტული გამარჯვებისათვის აუცილებელი ნებელობითი და სხვა თვისებების განვითარება.

მაგიდის ჩოგბურთში მორალურ-ნებელობითი და სპეციალური ფსიქოლოგიური მომზადება არ შეიძლება შევზღუდოთ მხოლოდ სპორტული წვრთნის ჩარჩოებით, ასევე საჭიროა სხვა ფორმების გამოყენებაც (საუბრები სპორტული ეთიკის შესახებ, დისპუტები და ა.შ.).

იგივე შეიძლება ითქვას მაგიდის ჩოგბურთელის მომზადების ისეთ მხარეზე, როგორიცაა თეორიული ანუ ინტელექტუალური მომზადება. მაგიდის ჩოგბურთის განვითარებასთან ერთად განუხრელად იზრდება ორგანიზმის ფუნქციონირებისა და განვითარების კანონზომიერებებათა შესახებ სპეციალური ცოდნის როლი. მაგიდის ჩოგბურთის არსის, პრინციპების, წესებისა და წვრთნის კონკრეტული მეთოდების ღრმად გაგება მაღალი სპორტული მიღწევების არა მარტო წინაპირობა, არამედ აუცილებელი შემადგენელი ნაწილიცაა. ყოველივე ზემოჩამოთვლილი პიროვნების ჰარმონიული სრულყოფის მიღწევის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საშუალებაა.

ავტორები:
ანატოლი დავიდოვი
საქართველოს ბადმინტონის ეროვნული ფედერაციის ვიცე-პრეზიდენტი

თამარ მეტრეველი
ბადმინტონის მწვრთნელი

შესავალი

ნებისმიერი სამუშაო, რომელიც ასახავს პრაქტიკულ გამოცდილებას, უნდა ეფუძნებოდეს ფუნდამენტურ დებულებებს - ამ შემთხვევაში ის იძენს დიდ პრაქტიკულ მნიშვნელობას.

ბადმინტონი სპორტული თამაშების ერთ-ერთი ყველაზე წარმტაცი სახეობაა. ეს თამაში ცნობილია უხსოვარი დროიდან. ამავე დროს, ეს არის სპორტის ძალიან ახალგაზრდა სახეობა და მილიონობით ადამიანისათვის მოაქვს სიხარული. განსაკუთრებით დიდ ინტერესს იწვევს ბადმინტონი ახალგაზრდებში. ის ხელს უწყობს ისეთი მნიშვნელოვანი თვისებების განვითარებას, როგორიცაა: სისწრაფე, მოქნილობა, მოხერხებულობა, სისხარტე, მახვილი თვალი, სიზუსტე, კარგი რეაქცია და ორიენტაცია. ამ თამაშში მონაწილეობა მოსწავლეს აძლევს გაბედულად და თამამად მოქმედების საშუალებას, ავითარებს ნებისყოფას, ინიციატივას, გამძლეობას. ხელს უწყობს ლამაზი აღნაგობის ჩამოყალიბებას.

წყვილთა თამაშებში (2-2-ზე) ხდება ურთიერთპატივისცემისა და პარტნიორთან მჭიდრო ურთიერთქმედების გრძნობის გამომუშავება, ეს აგრეთვე ქმნის შემოქმედებითი, მდიდარი და გონებამახვილური ტაქტიკური კომბინაციების შესაძლებლობას.

სპორტული შეჯიბრებები ბადმინტონში მიმდინარეობს ძალიან საინტერესოდ. მოთამაშეები აჩვენებენ დარტყმების მრავალფეროვნებას, ავლენენ მოხერხებულობას, მოქნილობას და გამძლეობას. შეუძლებელია სიტყვებით გადმოცემა ბადმინტონის თამაშის შინაარსის მთელი სიმდიდრისა, რომლის დროსაც ხშირად მოვისმენთ: „აი თამაში“, „აი სპორტი“, „სად შევისწავლოთ ბადმინტონის თამაში?“

ბადმინტონი ერთ-ერთი უძველესი თამაშია. ექვსი საუკუნის წინათ იაპონელები ხის ჩოგნებით თამაშობდნენ ბურთს, რომელიც ოსტატურად იყო გაკეთებული ბუმბულისა და ალუბლისაგან. იღებდნენ მწიფე მსხვილ ალუბალს (იაპონური ალუბალი განთქმულია თავისი სიდიდით), მასში არჭობდნენ ბატის 5-6-ბუმბულს და მზეზე ახმობდნენ. „ოიბონე“ - ასე ეწოდებოდა ამ თამაშს, რაც ქართულად ნიშნავს მფრინავ ბუმბულს.

ფრთიან (ბუმბულიან) ბურთს თამაშობდნენ არა მარტო იაპონიაში, არამედ მალაიზიაში, ვიეტნამში, ინდოეთსა და ევროპაში. მაგალითად, საფრანგეთში ფრთიანი ბურთით შეჯიბრებას უწოდებდნენ „ჟე-დე-პომს“, რაც ნიშნავს ვაშლით თამაშს.

ისტორიკოსები ადასტურებენ - ეს თამაში ფრანგებში იმდენად პოპულარული იყო და ისეთ აჟიოტაჟს იწვევდა, რომ ერთხელ უსიამოვნების მიზეზიც კი გახდა სამეფო გვარეულობათა, კერძოდ, გიზებსა და ბურბონებს შორის.

თანამედროვე ბადმინტონის დასაწყისად ითვლება 1872 წელი. იგი დაიბადა ინგლისის პატარა ქალაქ ბადმინტონში, რომელიც ლონდონიდან 100 კმ-ით არის დაშორებული. აქ ინდოეთიდან თავის ადგილ-მამულში დაბრუნდა ჰერცოგი ბოფორტი. სანელებლებთან და სპილოს ძვლის ძვირფას ნაკეთობებთან ერთად ბოფორტმა ჩამოიტანა ჩოგნები და ფრთიანი ბურთი. თამაშს მრავალრიცხოვანი თაყვანისმცემელი გამოუჩნდა. აქ შემუშავდა წესები და ახალი თამაში უცებ გავრცელდა ინგლისში, იქიდან კი სხვა ქვეყნებს მოედო.

1934 წლის 5 ივლისს შეიქმნა ბადმინტონის საერთაშორისო ფედერაცია. ამჟამად ბადმინტონის საერთაშორისო ფედერაციაში შედის 160-მდე ქვეყანა.

საქართველოში სპორტული ბადმინტონის პოპულარიზება მე-20 საუკუნის 60-იან წლებში დაიწყო. პირველი შეჯიბრება ჩატარდა 1961 წელს, ქ. თბილისში, ხოლო ქართველმა ბადმინტონისტებმა პირველად 1964 წელს მიიღეს მონაწილეობა ყოფილი საბჭოთა კავშირის პირველობაზე. შემდგომშიც ქართველი სპორტსმენები ღებულობდნენ მონაწილეობას საკავშირო მასშტაბის სხვადასხვა შეჯიბრებაში.

1967 წელს თბილისში ჩატარდა ამხანაგური შეხვედრა გერმანიისა და ყოფილი საბჭოთა კავშირის გუნდებს შორის; 1968 წელს ქ. თბილისში ჩატარდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის პირველობა, 1987 წელს ქ. თელავში ჩატარდა სასპორტო სკოლების მოსწავლეთა საკავშირო თამაშები, სადაც საქართველოს გუნდმა მესამე ადგილი დაიკავა.

1990 წელს ქ. გორკში ჩატარებულ საბჭოთა კავშირის მოსწავლეთა სპარტაკიადაზე საქართველოს გუნდმა დაიკავა მე-3 ადგილი.

საქართველოში ბადმინტონის ფედერაცია შეიქმნა 1991 წელს, ხოლო 1997 წელს მიენიჭა ეროვნული ფედერაციის სტატუსი. 1992 წელს საქართველოს ბადმინტონის ფედერაცია გაწევრიანდა ბადმინტონის საერთაშორისო ფედერაციაში (IBF) და ევროპის ბადმინტონის ასოციაციაში (EBA) ნამდვილ წევრად.

1992 წლიდან ბადმინტონი შეტანილი იქნა ოლიმპიური თამაშების პროგრამაში.

ბადმინტონის სწავლების მეთოდიკა განიხილება, როგორც სწავლებისა და ვარჯიშის ერთიანი პედაგოგიური პროცესი, რომელიც მიზნად ისახავს მოსწავლეებში ბადმინტონის ტექნიკის ათვისებისათვის საჭირო თეორიული ცოდნისა და პრაქტიკული ჩვევების ჩანერგვას.

ბადმინტონის თამაშის ზოგადი გაცნობა ხდება პროფესიონალი სპორტსმენების მიერ საჩვენებელი თამაშების ან კინოფილმების განხილვით - მოკლე კომენტარებით თამაშის მსვლელობისას .

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

ტექნიკური მომზადება

ბადმინტონის თამაშის ტექნიკა გამოირჩევა დარტყმათა მნიშვნელოვანი მრავალფეროვნებით, რომელთა უმრავლესობის შესრულება ხდება მოულოდნელ სათამაშო სიტუაციებში, მოედანზე სწრაფი გადაადგილებისას.

დარტყმების ოთხი ძირითადი მდებარეობიდან (ვოლანი მოთამაშიდან მარჯვნივ, მარცხნივ, ზემოდან და დაბლიდან) სრულდება ბრტყელი, ბრტყელი- შორეული, მაღალი-შორეული, პირდაპირი და მოკლე დარტყმები. ყველა ეს დარტყმა სრულდება როგორც მარჯვნიდან, ისე მარცხნიდან, მაგრამ უმეტესად მარჯვნიდან, რადგან მოთამაშეების უმეტესობა (ცაციების გარდა) შედარებით ადვილად ითვისებს დარტყმებს მარჯვნიდან, ვიდრე მარცხნიდან. ასე რომ, დარტყმა მარჯვნიდან - თამაშის ერთ-ერთი ძირითადი ტექნიკური ილეთია. ამ დარტყმის უნაკლოდ შესრულების გარეშე შეუძლებელია მაღალი სპორტული შედეგების მიღწევა.

ერთ-ერთი აუცილებელი პირობაა მხედველობის არეში ვოლანის მუდმივად ყოფნა - ეს წესი აუცილებელია ვოლანის ზუსტი დარტყმისათვის. გარდა ამისა, გვერდითი მხედველობის მეშვეობით მოთამაშე თვალს უნდა ადევნებდეს მეტოქის მოძრაობას და გაითვალისწინოს იგი შემდეგი დარტყმის მიმართულების შერჩევისას.

ნებისმიერი დარტყმის ტექნიკურად შესრულებისათვის აუცილებელია ჩოგნის სწორად დაჭერის შესწავლა (ჩაჭერა). ჩოგნის ჭერის სხვადასხვა ხერხი არსებობს, იქიდან გამომდინარე, თუ რა დარტყმა სრულდება (მარჯვნიდან, მარცხნიდან, ქვემოდან, ზემოდან თუ გვერდიდან).

ჩაწოდება - პირველი დარტყმაა ბადმინტონში, რომლის შესრულებაზე ბევრადაა დამოკიდებული ქულის გათამაშება. ჩაწოდება ისეთივე დარტყმაა ქვემოდან, როგორც სხვა დარტყმები, მაგრამ ამ შემთხვევაში ყველა ქმედება ჩამწოდებელზეა დამოკიდებული, რადგან ბურთი მის ხელთაა, ამიტომ ტანის, ფეხებისა და ჩოგნიანი ხელის მოძრაობა შეთანხმებული უნდა იყოს ბურთის (ვოლანის) გამშვები ხელის მოძრაობასთან.

ჩაწოდებების მიმართ წაყენებული საერთო მოთხოვნაა მაქსიმალური აკურატულობა. ჩაწოდებისას საჭიროა მოდუნება; უნდა გვახსოვდეს, რომ დაძაბულობა პირველი დარტყმის დროს აისახება მოთამაშის მდგომარეობაზე. თამაშის დროს ჩაწოდება ისე უნდა მოხდეს, რომ იგი მხოლოდ ვოლანის თამაშში შეყვანა კი არ იყოს, არამედ გააზრებული ტაქტიკური სვლა და კომბინაციის დასაწყისი.

ბადმინტონში არსებული კლასიკური დარტყმები:

ტექნიკის შესწავლამ და სრულყოფამ უნდა უზრუნველყოს შემდეგი ამოცანების მიღწევა:

- ვოლანზე დროული გასვლა მისი ბადის დონეზე დაშვებამდე და გადაგზავნა მეტოქის ნახევარზე დაქანებული ტრაექტორიით;

- ყველა სახის ჩაწოდების სტაბილური შესრულება;

- ვოლანის ჩაწოდების მიღება მხოლოდ ზემოდან და გვერდიდან;

- მტევნისმიერი დარტყმის მაღალი ხარისხი;

- ძირითადი შეტევითი დარტყმის- „სმეშის“ შესრულების მაღალი ხარისხი;

- დამოკლებული დარტყმების ზუსტი შესრულება მოედნის ნებისმიერ წერტილში, განსაკუთრებით ბადესთან;

- ზუსტი და განსხვავებული სიჩქარითა და ტრაექტორიით „სანთელის“ შესრულება მოედნის სხვადასხვა წერტილში;

- ჩოგნის ერთნაირი მოქნევით სმეშის, სანთლისა და დამოკლებული დარტყმების შესრულება;

- ცრუ მოძრაობების სწავლება, განსაკუთრებით ბადესთან თამაშის დროს;

ყველა დარტყმის მოგერიება ჩოგნის დახვედრებით.

ტაქტიკური მომზადება

ნებისმიერი თამაშის ტაქტიკაში მთავარია როგორც საკუთარი, ასევე მეტოქის ძლიერი და სუსტი მხარეების განსაზღვრა და მათი გამოყენება. მაგალითად, თუ მოწინააღმდეგეს არ შეუძლია შეასრულოს ძლიერი დარტყმა ზემოდან, მაშინ შორეული დარტყმებით უნდა ვაიძულოთ იგი, გადაადგილდეს უკანა ხაზზე, რომ მისმა დარტყმებმა მოაღწიოს ჩვენი მოედნის ცენტრამდე, საიდანაც თამაში გაცილებით იოლი იქნება და უპირატესობას ადვილად მოვიპოვებთ.

მეორე, არანაკლებ მნიშვნელოვანი ტაქტიკური სვლაა - მოწინააღმდეგის სისწრაფის გათვალისწინება. ზოგიერთი მოთამაშე ფეხს ვერ უწყობს სწრაფ თამაშს, ამიტომ ბრტყელი დარტყმებით უნდა მოვუმატოთ თამაშის ტემპს და მისთვის უჩვეულო ტემპში თამაშის გამო ვაიძულოთ იგი, დაუშვას შეცდომები. დროთა განმავლობაში სპორტსმენი იწყებს თავისი ტაქტიკური ოსტატობის სრულყოფას, რაც გამოიხატება საკუთარი ტექნიკური და ფიზიკური შესაძლებლობების, ნებისყოფის სწორად გამოყენებაში, თამაშის პირობების გათვალისწინებით.

თუ წინასწარ შედგენილი ტაქტიკა არ ამართლებს, მოთამაშემ უნდა შეძლოს ახალი ტაქტიკური გეგმის შედგენა და ამ გეგმის შესაბამისად შეცვალოს თამაშის მსვლელობა თავის სასარგებლოდ. გაცილებით ძნელია თამაში უცნობ მეტოქესთან. ასეთ შემთხვევაში აუცილებელია „დაზვერვა“, რომელიც უნდა მოხდეს თამაშის დაწყებამდე, მოთელვისას.

„დაზვერვის“ ამოცანაა, დადგინდეს:

გამოვლენილი თვისებების გათვალისწინებით უკვე თამაშის მსვლელობისას უნდა შედგეს და განხორციელდეს საკუთარი ტაქტიკური ჩანაფიქრები.

ტაქტიკის მნიშვნელოვანი ელემენტია ცრუ დარტყმები: მოთამაშე უჩვენებს ერთ დარტყმას, მაგრამ ბოლო მომენტში ასრულებს სხვას; აკეთებს მოქნევას ერთი დარტყმისთვის, მაგრამ ასრულებს სხვას; დარტყმა დაყოვნებით; ცრუ ჩაწოდებები და ა.შ. ცრუ დარტყმების მთავარი თვისების - მოულოდნელობის წყალობით მოთამაშე ხშირად აღწევს მოგებას.

წყვილთა თამაშის ტაქტიკა უფრო რთულია, ვიდრე ერთეულებისა. გარდა ზემოთქმულისა, წყვილთა თამაშს ემატება კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი - პარტნიორის (მეწყვილეს) შერჩევა და მასთან შეთანხმებული თამაში.

პარტნიორების ურთიერთქმედების რამდენიმე ხერხი არსებობს:

მოწინააღმდეგის სუსტი მხარეებისა და მათ მიერ შერჩეული ურთიერთქმედების სისტემის მინუსების გამოყენება წყვილთა თამაშის ტაქტიკის მთავარი თვისებაა.

წყვილთა თამაშის ტაქტიკის ძირითადი წესები მისაღებია შერეული წყვილებისთვისაც, თუმცა აქ თავს იჩენს ზოგიერთი თავისებურება. შერეულ თამაშებში ქალი ვერ უწევს წინააღმდეგობას მეტოქის მოზღვავებულ შეტევას და იძულებულია ხშირად იმყოფებოდეს ბადის ზონაში. პრაქტიკულად მოთამაშეები იმყოფებიან წინა-უკანა პოზიციაში. სწორედ ასეთი ურთიერთქმედებით ეძლევათ მათ შესაძლებლობა უკეთესად გამოიყენონ საკუთარი თვისებები: მამაკაცს - შეტევის ძალა და გადაადგილების სისწრაფე, ქალს - სიზუსტე.

ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური მომზადება

სპორტსმენის ინტელექტუალური მომზადება გულისხმობს ზოგადი ცოდნის დონის ამაღლებას სპორტული ინტელექტის მეშვეობით: ბადმინტონის ისტორიის ცოდნას, ბადმინტონთან დაკავშირებულ ყველა საკითხში გარკვევას; ბადმინტონის წამყვანი ქვეყნებისა და უძლიერეს სპორტსმენთა მონაცემების, აგრეთვე მაღალი რანგის შეჯიბრებების შესახებ მასალების ცოდნა; სპორტსმენის მიერ იმ ინტელექტის შეძენას, რომელიც უშუალოდ სპორტული საქმიანობის პროცესში ვლინდება.

ბადმინტონში ინტელექტუალური მომზადების თეორიული ნაწილი ტარდება ძირითადად იმ ფორმით, რომელიც დამახასიათებელია გონებრივი განათლებისა და თვითგანათლებისათვის (ლექციები, წიგნზე დამოუკიდებელი მუშაობა და ა.შ.), ხოლო კონკრეტულად თეორიული მომზადება სპორტულ წვრთნაში წარმოდგენილია სპორტული ტექნიკის სწავლებასა და სპორტული ტაქტიკის ათვისება - სრულყოფასთან, აგრეთვე სპორტსმენის სპეციალურ ფსიქოლოგიურ მომზადებასთან ორგანულ კავშირში.

ადამიანისათვის დამახასიათებელი მორალური თვისებების გამომუშავება, კოლექტიურობის შეგრძნება, მეგობრობა და ურთიერთდახმარება, ადამიანებისადმი პატივისცემა - სპორტსმენის ფსიქოლოგიური მომზადების უმთავრესი ამოცანაა და ბადმინტონისტებში ამ თვისებების განვითარებისა და ჩამოყალიბებისათვის აუცილებელია სისტემატური ვარჯიშები.

ასევე მნიშვნელოვანია მეგობრული, მიზანდასახული, შეკრული კოლექტივის როლი, კრიტიკა და თვითკრიტიკა; ტაქტიკური აზროვნება, სათამაშო სიტუაციის სწრაფი აღქმა და შეფასება, ეფექტური გადაწყვეტილებების მიღება და საკუთარი ქმედებების კონტროლი, ბადმინტონისტისათვის დამახასიათებელი სპეციფიკური თვისებების განვითარება (ყურადღება, დაკვირვებულობა, რთულ სათამაშო ვითარებაში სწორად და სწრაფად ორიენტირება და ა.შ.).

ემოციური მდგომარეობის შეგნებული თვითრეგულირების ხერხების დაუფლება (სპეციალური სწავლების მეშვეობით) და უარყოფითი ემოციების ზემოქმედების მაქსიმალური შემცირება, ნებელობითი თვისებების განვითარება და სრულყოფა სირთულეების გადალახვის დროს ბადმინტონისტის ქცევის მართვის საფუძველია. საკუთარი ემოციების აღკვეთის, მათი უარყოფითი მოქმედებების მინიმუმამდე დაყვანის საშუალებებია:

ავტორი
ბესარიონ ჯანელიძე
საქართველოს ჰოკეის ფედერაციის გენერალური მდივანი

შესავალი

ჰოკეი ინგლისური სიტყვაა და ნიშნავს ყინულზე ან ბალახზე ბურთის გუნდურ თამაშს. ბალახის ჰოკეის უძველეს წარმომავლობას მრავალი ისტორიული ძეგლი ადასტურებს, ყოველგვარ ეჭვს მოკლებულია ის ფაქტიც, რომ ბალახის ჰოკეი 4000 წელზე მეტი ხნისაა. ნაპოვნია უძველესი ისტორიული ძეგლი, რომელიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 2000 წელს მიეკუთვნება. ესაა ნილოსის ხეობაში ბენი ჰასანთან მე-16 პირამიდაზე ნაპოვნი გამოსახულება ორი ადამიანისა, რომლებიც ყვანჭით (ჰოკეის ჯოხი) და რაღაც ბურთისმაგვარი საგნით თამაშობენ. შემდგომი პერიოდის ისტორიული დოკუმენტები მოწმობს, რომ ჰოკეის მსგავსი თამაშები გავრცელებული იყო იაპონიაში, სამხრეთ ამერიკის ინდიელებში, საბერძნეთში და სხვაგან.

უძველეს პერიოდში საქართველოშიც არსებობდა ჰოკეისმაგვარი თამაში, რომელსაც მთაში მწყემსები თავის შესაქცევად თამაშობდნენ კომბლებით და „ჭაკუნობანას“ თუ „კოჭორობიას“ ეძახდნენ.

ქართული ხალხური ჰოკეისმაგვარი თამაში „ჭაკუნი“ (მოღუნული სათამაშო ჯოხი) ჯერ კიდევ ძველ დროში იყო გავრცელებული, როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ საქართველოში, განსაკუთრებული პოპულარობით კი გურიაში სარგებლობდა.

თანამედროვე ბალახის ჰოკეის დამაარსებლად ითვლება ინგლისელი ჰაროუ, რომელმაც 1852 წელს შექმნა პირველი წესები, წესებმა საბოლოო სახე 1907 წელს მიიღო.

მე-19 საუკუნის დამლევს ბალახის ჰოკეიმ გავრცელება ჰპოვა ევროპის, აზიის, ამერიკის, მოგვიანებით კი აფრიკისა და ავსტრალიის კონტინენტებზე.

ბალახის ჰოკეის საერთაშორისო ფედერაცია FIH შეიქმნა 1924 წლის 7 იანვარს პარიზში.

საქართველოში ბალახის ჰოკეის დაარსების თარიღად ითვლება 1973 წლის დეკემბერი, სწორედ ამ დროს ქალაქებში თბილისში, ქუთაისსა და ბათუმში შეიქმნა პირველი გუნდები და 1974 წელს ჩატარდა საქართველოს პირველი ჩემპიონატი, სადაც ჩემპიონი ბათუმის გუნდი გახდა.

ბალახის ჰოკეი ოლიმპიურ თამაშებში შეტანილია 1908 წლიდან. მსოფლიო ჩემპიონატები ტარდება 1971 წლიდან, ევროპის ჩემპიონატები კი - 1970 წლიდან.

საქართველოს გუნდებიდან საუკეთესო მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს 1988 წელს სსრკ-ის ჩემპიონის წოდების მოპოვება 17 წლამდე გოგონათა შორის (ქუთაისის „ფეიქარი“, მწვრთნელი ა. თევდორაძე) და 1997 წელს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების ჩემპიონატზე მე-4 ადგილი (საქართველოს მამაკაცთა ნაკრები). 1980 წელს მოსკოვის ოლიმპიურ თამაშებზე სსრკ-ის ნაკრების შემადგენლობაში თამაშობდა ჭიათურელი ნელი გორბატოვა-ცერცვაძე, რომელიც აღიარებულ იქნა ერთ-ერთ საუკეთესო ჰოკეისტად.

დიდ ჰოკეის („აუტდორ“) ჰოკეის ორი გუნდი თამაშობს, თითოეული 11 კაცის შემადგენლობით. მატჩები ტარდება საგანგებოდ დახაზულ ხელოვნურსაფარიან მოედანზე, რომლის ზომებია 91,40x55,00 მ. თამაში გრძელდება 70 წუთს და ორ ტაიმად ტარდება, თამაშობენ საგანგებო ყვანჭებითა და პატარა ბურთით.

დარბაზის („ინდორ“) ჰოკეის თამაშობენ დახურულ მოედანზე, რომლის ზომებია 36-44x18-22 მ, 6-6-ზე, გრძელდება 40 წუთის განმავლობაში, ტარდება ორ ტაიმად.

ბალახის ჰოკეის თამაშობენ სპეციალური სათამაშო ყვანჭებითა და პატარა ბურთით. აღნიშნული სპორტის სახეობა, თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, როგორც გუნდური თამაში, მოსწავლე-ახალგაზრდობაში იწვევს გუნდური პრინციპების - „ერთი ყველასათვის, ყველა ერთისათვის“ განვითარებას. ბალახის ჰოკეი, გარდა კოლექტიურობის თვისების განვითარებისა, მოსწავლეებში აუმჯობესებს გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქი სისტემების მუშაობას, დადებითად მოქმედებს ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიოლოგიურ და ბიოქიმიურ პროცესებზე, ხელს უწყობს რაციონალური ტანადობის ჩამოყალიბებას; მომეცადინეებს უვითარდებათ გამძლეობა, სისწრაფე, სისხარტე, სწორი აზროვნება, მხედველობა, სწრაფი გადაწყვეტილების მიღების უნარი, დასახული მიზნისაკენ სწრაფვა. ჰოკეიში ვარჯიშს დიდი გამაკაჟებელი მნიშვნელობა აქვს, ის ზნეობრივი, ნებელობითი და ესთეტიკური აღზრდის შესანიშნავი საშუალებაა, ხელს უწყობს დისციპლინისა და ორგანიზებულობის გამომუშავებას, აჩვევს მოსწავლეებს დღის განრიგის მკაცრად დაცვას. ყოველივე ეს, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს ახალგაზრდების სწორ ფიზიკურ განვითარებას, რომელიც აუცილებელია შრომისა და სამშობლოს დაცვისათვის მათი მზადყოფნის საქმეში.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

შენიშვნა: X-XII კლასების მოსწავლეები მონაწილეობენ სხვადასხვა რანგის სპორტულ შეჯიბრებებში.

მეთოდური მითითებები

ბალახის ჰოკეიში განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ყვანჭზე ხელების სწორად ჩავლებას; საჭიროა მომეცადინეებს მიეცეთ მითითება ყვანჭის არასწორად დაჭერის შემთხვევაში.

ბურთის გაჩერების დროს დიდი ყურადღება უნდა მიექცეს ყვანჭის სწორად დახვედრას ბურთის მიღებისას, მხოლოდ ასევე ყვანჭის სწორი მოძრაობის შედეგად არის შესაძლებელი ბურთის სწორი გაგზავნა მიზნისაკენ.

ყვანჭის ხელით თავისუფლად ფლობისათვის აუცილებელია ყვანჭით უბურთოდ იმიტირებული ვარჯიშები, ასევე დასაშვებია ბურთის კენწვლა და სხვა მიმყვანი ვარჯიშები, რომლებიც, საბოლოო ჯამში, ხელს შეუწყობს ყვანჭით ბურთის თავისუფალ ფლობას, რაც ჰოკეის მოთამაშესათვის ერთ-ერთი აუცილებელი მოთხოვნაა.

მიზანშეწონილია ჰოკეიში ჩატარებული ვარჯიშისა და ორმხრივი თამაშის შემდეგ გარჩეული იქნეს თითოეული მოსწავლის მოქმედებები. მასწავლებელმა უნდა მიუთითოს დაშვებულ შეცდომებზე და დასახული იქნას მისი აღმოფხვრის გზები.

ჰოკეიში ვარჯიშის პერიოდში სხვადასხვა მიზეზით უმოქმედოდ დარჩენილი მოსწავლეები გვევლინებიან მასწავლებლის დამხმარეებად და მსაჯებად.

ტექნიკურ-ტაქტიკური მომზადება

ბალახის ჰოკეიში საბაზო დონის ასათვისებლად მეცადინეობისას მოსწავლეებს უხდებათ მთელ რიგ მოძრაობათა თუ მოქმედებების ტექნიკის შესწავლა, მაგალითად, ყვანჭის ხელით სწორად დაჭერა, ბურთის ტარება, გადაწოდება და მიღება, სტანდარტულ სიტუაციებში მოქმედებები და სხვა, რაც ხელს უწყობს სპორტის აღნიშნულ სახეობაში ტექნიკურ პროგრესს. ბალახის ჰოკეიში მოთამაშეების წვრთნისას გარკვეული ადგილი უჭირავს იმ ვარჯიშების ტექნიკის შესწავლას, რომლებიც ზოგად ფიზიკურ მომზადებაში გამოიყენება. თუმცა, სანამ ამა თუ იმ ვარჯიშს გამოიყენებ, როგორც ფიზიკური თვისებების განვითარების საშუალებას, საჭიროა მისი ტექნიკურად სწორად შესრულების შესწავლა.

ჰოკეიში ვარჯიშისას მოსწავლეების ტექნიკურ მომზადებასთან ერთად საჭიროა მათი ტაქტიკური მომზადებაც - ტექნიკური მომზადება სპორტსმენს აიარაღებს სპორტული ბრძოლის საშუალებებით, ტაქტიკური მომზადება კი უზრუნველყოფს მათ ოსტატურად გამოყენებას, რაც, საბოლოოდ, გამარჯვებით გვირგვინდება.

სპორტული ტექნიკისა და ტაქტიკის თეორიული საფუძვლების ღრმად დაუფლებისათვის ჰოკეიში სპორტულ წვრთნასთან ერთად გამოიყენება ისეთი სპეციალური ფორმები და მეთოდები, როგორიცაა: ლექციები, ვიდეომასალების ჩვენება, სემინარები, ტაქტიკის მოდელირება მოედანზე, საინფორმაციო წყაროებსა და ინტერნეტში მუშაობა და ა.შ.

ფსიქოლოგიური მომზადება

სასწავლო-საწვრთნელ მუშაობაში უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ჰოკეისტთა ფსიქოლოგიურ მომზადებას.

სამწუხაროდ, აღნიშნული საკითხის შესახებ, როგორც მეთოდურ ლიტერატურაში, ასევე პრაქტიკაში, იშვიათად თუ შევხვდებით რაიმე ინფორმაციას, თუმცა ამ ბოლო წლებში ბევრმა მწვრთნელმა გამოთქვა თავისი აზრი. როდესაც სპორტსმენთა ფსიქოლოგიურ მომზადებაზეა ლაპარაკი, ხშირად მხოლოდ ნებელობით მხარეს ეხებიან, იმ დროს, როდესაც მთავარია დასახული ამოცანის შესრულებისათვის სპორტსმენების სპეციალური მიზანსწრაფული მომზადება, განწყობისა და რწმენის შექმნა მომავალ სპორტულ ასპარეზობაში გამარჯვებისათვის.

შეჯიბრზე ნაჩვენები დაბალი სპორტული შედეგი ხშირად სპორტსმენთა ფსიქოლოგიური მოუმზადებლობის შედეგია. ფსიქოლოგიურმა მომზადებამ ხელი უნდა შეუწყოს სპორტსმენებს, რაც შეიძლება მაქსიმალურად გამოავლინონ თავიანთი ფიზიკური შესაძლებლობები, ტექნიკური და ტაქტიკური უნარ-ჩვევები. იგი მიმართული უნდა იყოს იმ მიზნისკენ, რომ ჰოკეისტები მაქსიმალურად ფლობდნენ საკუთარ თავს, თავის გრძნობებსა და განცდებს, შეძლონ შეჯიბრების მომენტში რთული სიტუაციიდან მოხერხებულად თავის დაღწევა და სხვა.

საყოველთაოდ ცნობილია, რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ამა თუ იმ საქმის შესრულებისას ფიზიკური შესაძლებლობების მაქსიმუმისა და ზოგჯერ რთული მოძრაობითი მოქმედების გამოვლენაში ადამიანის ფსიქოლოგიური შთაგონებისა და განწყობის ფაქტორს. ამიტომ მასწავლებლის ვალია განსაკუთრებული ადგილი დაუთმოს სწავლების პროცესში და განსაკუთრებით შეჯიბრის წინა პერიოდში მოსწავლეთა ფსიქოლოგიურ მომზადებას.

ავტორები:
დავით გურგენიძე
სერთაშორისო დიდოსტატი საჭადრაკო კომპოზიციაში

გიორგი მაჭარაშვილი
საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

შესავალი

მდიდარი ისტორიის მქონე ჭადრაკი საზოგადოების კულტურის დონის ერთ-ერთი მაჩვენებელია.

ჭადრაკის სწავლება მოიცავს თამაშის წესების, მისი ცალკეული სტადიებისა და მათი გათამაშების პრინციპების ცოდნას, აგრეთვე ჭადრაკის თეორიის სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორების ანალიზს.

ჭადრაკის სწავლება თანამედროვე მსოფლიოში განპირობებულია ორი ძირითადი ფაქტორით: სპორტულითა და შემეცნებითით.

პირველი მათგანი განსაზღვრავს სპორტულ შეჯიბრებებში მონაწილეობას, მეორე კი ახალგაზრდების აღზრდის პროცესში ჭადრაკის გამოყენებას ითვალისწინებს, რამეთუ ჭადრაკი ავითარებს ლოგიკურ აზროვნებას, ანალიზის, რთულ სიტუაციაში გადაწყვეტილების მიღების უნარს, სხვისი აზრის პატივისცემას და კიდევ მრავალ სხვა დადებით თვისებას.

საქართველო მდიდარი საჭადრაკო ტრადიციების ქვეყანაა. ჭადრაკის სპორტული მხარე ჩვენი ქვეყნისთვის პრიორიტეტულია. ბავშვთა ჭადრაკის პოპულარიზაციას დიდად შეუწყო ხელი ჭადრაკის საერთაშორისო ფედერაციის მიერ 8-18 წლის მოზარდებისთვის მსოფლიოსა და ევროპის ჩემპიონატების გამართვამ. შესაბამისად ყველა ეროვნული ფედერაცია და მათ შორის საქართველო ატარებს თავისი ქვეყნის ჩემპიონატებს.

თვალსაჩინოა ნორჩი ქართველი მოჭადრაკეების წარმატებები ევროპისა და მსოფლიოს ასაკობრივ ტურნირებში. 1992 წლიდან დღემდე მოპოვებულია 100-ზე მეტი ოქროს, ვერცხლისა და ბრინჯაოს მედალი. მრავლისმეტყველია ჩვენი საჭადრაკო გეოგრაფიაც - თბილისელი და ქუთაისელი მოჭადრაკეების გარდა, მედლები მოიპოვეს ბათუმელმა, რუსთაველმა, ფოთელმა, ზუგდიდელმა, თელაველმა, გურჯაანელმა, ხონელმა და სამტრედიელმა ბავშვებმა. ცალკე აღნიშვნის ღირსნი არიან აფხაზეთის წარმომადგენლები.

ცნობილი ამერიკელი განმანათლებელი, პოლიტიკური მოღვაწე და მეცნიერი ბენჯამინ ფრანკლინი თავის ცნობილ ნაშრომში „ჭადრაკის ზნეობრივი ფასეულობანი“ წერს, რომ ჭადრაკის თამაშით შეგვიძლია ვასწავლოთ შორსმჭვრეტელობა, წინდახედულება, სიფრთხილე, სიმხნევე და ბევრი სხვა თვისება.

დღეისათვის მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ჭადრაკი განიხილება, როგორც ახალგაზრდა თაობის აღზრდის ერთ-ერთი ეფექტური საშუალება. სპორტული თვალსაზრისით, ისეთ არასაჭადრაკო ქვეყნებში, როგორიცაა მექსიკა, იტალია, სალვადორი, ვენესუელა, თურქეთი - წარმატებით ხორციელდება მოზარდებისთვის ჭადრაკის სწავლების პროგრამები. ამ ქვეყნებში მილიონობით ბავშვი ეუფლება ბრძენთა თამაშის საიდუმლოებას.

ჭადრაკის სოციალურ-პედაგოგიური ფუნქციის სრული თეორიული ანალიზი არ არსებობს, თუმცა ცნობილია რამდენიმე ექსპერიმენტისა და გამოკვლევის შედეგი. ასე, მაგალითად, ჰარვარდის უნივერსიტეტის გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ საგრძნობლად ამაღლდა იმ სკოლის მოსწავლეთა განვითარების საშუალო დონე, სადაც ჭადრაკს ასწავლიდნენ. გაცილებით გაუმჯობესდა შედეგები არა მარტო მათემატიკაში, არამედ სხვა საგნებშიც, ბავშვები მიეჩვევნენ დამოუკიდებელ აზროვნებას. ჭადრაკმა წაშალა რასობრივი და სოციალური ბარიერი. ბავშვებს ჩამოუყალიბდათ პასუხისმგებლობის გრძნობა, რადგან დიდი და ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მათ მიერ მოფიქრებულ თითოეულ სვლას. აქედან გამომდინარე, გასაგებია ჭადრაკის როლი მოზარდის პიროვნებად ჩამოყალიბების საქმეში.

ცნობილია აგრეთვე იმ გამოკვლევის შედები, რომლიდანაც ირკვევა, რომ ჭადრაკით დაინტერესებულ მოზარდთა შორის მინიმუმამდეა დაყვანილი ნარკოტიკებისადმი მიდრეკილება. როდესაც ინგლისში იხილებოდა მოზარდთა შორის ნარკომანიის გავრცელების საკითხი და ეძებდნენ ამ მოვლენის წინააღმდეგ ბრძოლის საშუალებებს, გადაწყვიტეს ბევრი საჭადრაკო წრისა და სკოლის გახსნა. ჭადრაკით დაინტერესება თავიდანვე აღკვეთს მოზარდში ნარკოტიკებზე ფიქრსაც კი. გამოჩენილი პედაგოგის, ვასილი სუხომლინსკის აზრით, ჭადრაკი არის თანმიმდევრული, ლოგიკური აზროვნების შესანიშნავი სკოლა.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი

XI კლასი

XII კლასი

მეთოდური მითითებები

ფიგურათა სვლების სწავლების დროს აუცილებელია გამოვიყენოთ ისეთი სახის სავარჯიშოები, როდესაც თემატური ფიგურით ზედიზედ კეთდება რამდენიმე სვლა პაიკის მოსაკლავად ან რომელიმე კონკრეტულ უჯრაზე მისასვლელად.

საკლასო ტურნირების გამართვისას სასურველია ჯგუფში შეირჩეს თანაბარი ძალის 4 ან 6 მოჭადრაკე და გაიმართოს რამდენიმე წრიული ტურნირი.

საკონსულტაციო პარტია - კლასი იყოფა ორ ნაწილად ისე, რომ ბალანსის დაცვის მიზნით გათვალისწინებულია მოსწავლეთა თამაშის ძალა. გუნდები თავსდება კლასის სხვადასხვა კუთხეში.

სვლის შერჩევა ხდება კოლექტიური სჯა-ბაასის შედეგად. განსხვავებული აზრის შემთხვევაში გადაწყვეტილებას იღებს გუნდის კაპიტანი, რომელიც ინფორმაციას აწვდის მეორე გუნდის კაპიტანს.

კომბინაციების ამოხსნა - მასწავლებელი სადემონსტრაციო დაფაზე ალაგებს პოზიციას, პარალელურად მოსწავლეები თავიანთ დაფებზე განალაგებენ ფიგურებს. ამოხსნისათვის ხუთი- ათი წუთი უნდა გამოიყოს. ის მოსწავლე, რომელიც დათქმულ ვადაზე ადრე მოძებნის სწორ პასუხს, აკეთებს ჩანაწერს რვეულში.

ღია დებიუტის შესწავლა - მასწავლებლის შეხედულებისამებრ საჭიროა შეირჩეს რომელიმე პოპულარული ღია დებიუტი, სასურველია შოტლანდიური ან იტალიური პარტია. ღია დებიუტებში კარგად ჩანს ფიგურათა გააქტიურების აუცილებლობა და მათი ათვისება ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია.

მიტელშპილი (შუა თამაში) - იმ მიზნებიდან გამომდინარე, რაც სკოლაში ჭადრაკის სწავლებას გააჩნია, სასურველია სხვადასხვა კომბინაციური მოტივის ახსნა და პრაქტიკული პარტიებიდან შესაბამისი კომბინაციების ამოხსნა.

ენდშპილი (დაბოლოება) - მარტივი ტიპის თეორიული პოზიციების სწავლება, ენდშპილის ზოგადი პრინციპების ახსნა.

საჭადრაკო ეტიუდი, ამოცანა - საჭადრაკო კომპოზიციის ძირითადი პრინციპები - ეტიუდებისა და ამოცანების საშუალებით ვარჯიში ვარიანტების ზუსტად გათვლაში.

სკოლაში ჭადრაკის სწავლისა და მასალის უკეთ ათვისების მიზნით აუცილებელი პირობებია:

ტექნიკურ-ტაქტიკური მომზადება

უპირატესობის რეალიზაციის ტექნიკა

ჭადრაკის თამაშის ძირითადი მიზანი მოწინააღმდეგის მეფის დაშამათებაა. ორი ეტლით, ლაზიერით ან ეტლით მოწინააღმდეგის მეფის დაშამათება უპირატესობის რეალიზაციის ყველაზე მარტივი ნიმუშია. აუცილებელია მოსწავლეებმა აითვისონ, თუ როგორ ხდება მოწინააღმდეგის მეფის თანდათანობით მიყვანა დაფის კუთხეში. ასევე მნიშვნელოვანია პაიკის ლაზიერში გაყვანის ტექნიკის დახვეწაც, რადგან ძალთა ეს თანაფარდობა ყოველთვის არ უზრუნველყოფს მოგებას. ცუგცვანგის მოტივები, სვლის გადაცემის მომენტი, ოპოზიციის სახეები - ის საკითხებია, რომელთა ცოდნის გარეშე მოჭადრაკის შემდგომი ზრდა გაჭიანურდება.

არსებობს უპირატესობის რეალიზაციის უბრალო და მკაფიო წესი: მატერიალური უპირატესობის მქონე მხარე ცვლის ფიგურებს, გადადის ენდშპილში, სადაც ზედმეტი ფიგურით გამარჯვება ძნელი არ არის.

ეს წესი, რა თქმა უნდა, ზოგადია და მას გამონაკლისი გააჩნია.

უპირატესობის რეალიზაციის დროს პაიკთა ენდშპილში ყურადღება უნდა მიექცეს გამსვლელი პაიკის ფაქტორს. შორეული გამსვლელი პაიკი ან დაცული გამსვლელი პაიკის შემთხვევაში უპირატესობის რეალიზაციის პრაქტიკა გარანტირებული წარმატების საწინდარია.

ეტლების ენდშპილში მნიშვნელოვანია შემდეგი თეორიული პოზიციები: ეტლი და კიდურა პაიკი ეტლის წინააღმდეგ; ფილიდორის პოზიცია და „ხიდის“ მეთოდი.

ეტლების ენდშპილში მნიშვნელოვანია შემდეგი თეორიული პოზიციები: ეტლი და კიდურა პაიკი ეტლის წინააღმდეგ; ფილიდორის პოზიცია და „ხიდის“ მეთოდი.

ჭადრაკში სტრატეგიისა და ტაქტიკის ელემენტები

საჭადრაკო პარტია სამი ნაწილისგან შედგება: დებიუტი, მიტელშპილი (შუა თამაში) და ენდშპილი (დაბოლოება).

დებიუტის მიზანია ფიგურების განვითარება, გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოებები: ცენტრალური უჯრების კონტროლი, მსუბუქი ფიგურების სწრაფი განვითარება, როქის გაკეთება მეფის უსაფრთხო ადგილზე გადაყვანის მიზნით, ფიგურების ჰარმონიული განლაგება.

მიტელშპილის ძირითადი პრინციპია ფიგურათა კოორდინებული მოქმედებით უპირატესობის მოპოვება. თამაშის ამ სტადიაში ყველაზე მკაფიოდ ჩანს სტრატეგიისა და ტაქტიკის ელემენტები. სტრატეგია გეგმის ის ნაწილია, რომელიც ითვალისწინებს პოზიციის თანმიმდევრულ გაუმჯობესებას, საკუთარი ფიგურებისა და პაიკების უკეთეს პოზიციაზე განლაგებას.

ტაქტიკა სტრატეგიის დამხმარე ელემენტია, რომელიც პოზიციაში კონკრეტული მიზნის მიღწევას ემსახურება.

ენდშპილი პარტიის დასკვნითი ნაწილია, რომელიც თეორიულ პოზიციებს ეფუძნება.

აუცილებელია პოზიციის შეფასების კრიტერიუმების სწორი განსაზღვრა.

ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური მომზადება

ჭადრაკის, როგორც მოსწავლეთა ინტელექტუალური შესაძლებლობის განვითარების ეფექტური გამოყენებისათვის აუცილებელია ვიხელმძღვანელოთ მოსწავლეთა გონებრივი განვითარების მეცნიერულად დასაბუთებული მეთოდებით.

ბავშვების ინტელექტუალური განვითარების მიზნით მასწავლებელმა ჭადრაკის გაკვეთილი არ უნდა დაიყვანოს მხოლოდ თამაშის პრაქტიკული ჩვევების დაუფლებამდე. მოსწავლეების ყურადღების კონცენტრირება უნდა მოხდეს პარტიის თამაშის გეგმაზე, პრაქტიკაში თეორიული ცოდნის გამოყენებაზე.

ჭადრაკში აქტიურად გამოიყენება ანალიზის მეთოდი, რომლის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად ეძებონ რთული პრობლემის გადაწყვეტის გზები (პოზიციის შეფასება, თამაშის გეგმის შედგენა, ვარიანტების გათვლა).

ჭადრაკი ფლობს შემოქმედებითი აქტივობის განვითარების მდიდარ შესაძლებლობებს. მაგალითისათვის შეგვიძლია რამდენიმე მათგანი დავასახელოთ:

ავტორები:
ნუგზარ გოგოლაური
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპორტის ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი; საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

იური იმერლიშვილი
საქართველოს ქართული ჭიდაობის ეროვნული ფედერაციის გენერალური მდივანი; საქართველოს დამსახურებული მწვრთნელი

შესავალი

საქართველოში ქართული ჭიდაობა სპორტის ერთ-ერთი უძველესი და ულამაზესი სახეობაა. იგი საუკუნეების ქარტეხილებში, თავდასხმებსა და ბრძოლების ქარცეცხლში გამოწრთობილი ხალხის მიერ დახვეწილი ეროვნული საუნჯე და კულტურული მემკვიდრეობაა. მან მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ქართველ მეომართა ბრძოლისუნარიანობის ამაღლებასა და ფიზიკურ წრთობაში. სწორედ ამიტომ საქართველოს მეფეები, საზოგადო მოღვაწენი, მწერლები, პოეტები განსაკუთრებული ეპითეტებით ამკობდნენ ქართულ ჭიდაობას და გამორჩეულ ფალავნებს.

ძველ ქართულ ლიტერატურულ და ისტორიულ პირველწყაროებში ჭიდაობა „რკენის“ სახელწოდებით არის ცნობილი. იგი ნახსენებია მეცხრე საუკუნის ჰაგიოგრაფიულ ძეგლში - „ცხოვრება სვიმონ მესუეტისა“. ჭიდაობის სცენაა გადმოცემული უძველეს თქმულებაში ამირანზე, სადაც გმირი ამირანი უძლეველ ფალავნად გვევლინება. საფალავნო ამბებზე მოგვითხრობს XII საუკუნეში შექმნილი მოსე ხონელის „ამირანდარეჯანიანი“ და იოანე შავთელის „აბდულმესიანი“. „ქართლის ცხოვრების“ ქრონიკებში ასახულია უძველესი ფალავნების სადუნ მანკაბერდელის, მზეჭაბუკ ათაბაგისა და სხვათა საფალავნო ამბები.

საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ტაძრის - ალავერდის ფრესკაზე აღმოჩენილია ქართულ საჭიდაო ტანსაცმელში (ჩოხებში) გამოწყობილი ორი მოჭიდავის გამოსახულება, რომელიც XI საუკუნით თარიღდება.

უცხოელ მემატიანეთა ცნობებიდან საყურადღებოა რომაელი ისტორიკოსის დიონ კასიოსის ცნობა, რომლის მიხედვითაც ჩვ.წ.აღ.-ით II საუკუნეში იბერიის მეფე ფარსმანს რომში თავისი ამალით მონაწილეობა მიუღია სპორტულ ასპარეზობაში. ქართველთა მეფეს პირველობა მოუპოვებია ცხენოსნობაში, მის ვაჟს, მითრიდატეს კი - ჭიდაობაში.

იტალიელმა ბერმა ჯიოვანო პლანო კარპინმა (1182-1252 წწ.), რომელიც მონღოლთა ურდოში იმყოფებოდა, ასეთი ცნობა შემოგვინახა: „ორი ქრისტიანი ქართველი მათივე გაწვევით ორ თათარს დაეჭიდა და ორივე დასცა, მაგრამ ისე კი, რომ მათთვის არაფერი დაუშავებიათ, სხვა თათრები გაბრაზდნენ, ქართველებს გააფთრებით ეცნენ, თითოს თითო ხელი მოაცილეს და დაამტვრიეს“.

ძველ საქართველოში ჭიდაობა ძირითადად სოფლებში იმართებოდა. როგორც ეთნოგრაფიული მასალებიდან ირკვევა, საქართველოს სხვადასხვა მხარეში გავრცელებული ყოფილა ჭიდაობის თხუთმეტი სახეობა: „ქართულ-კახური“ ჭიდაობა, სვანური „ლიბრგიელ“ და „ლიბურძგვალ“, რაჭული „ღოჯური“, იმერული „საბეჭურით“ ჭიდაობა, გურული „ჭედობა“, მეგრული „რკინაობა“, მეგრული „მოშდამოშ“, მთიულური „იღლიღორა“, ფშავური ჭიდაობა, მესხური ჭიდაობა, ინგილოური „ქამარ-ქამარ“ და სხვა.

მოგვიანებით ქართული ჭიდაობა ქალაქებშიც დამკვიდრდა. XIX საუკუნეში თბილისში თითქმის ყველა უბანს თავისი საჭიდაო ჩოხა ჰქონდა. ასპარეზობებზე კი ახლომახლო სოფლებიდანაც ჩამოდიოდნენ.

სარბიელზე გამოდიოდნენ იმ დროის ლეგენდარული ფალავნები დათა ხიზამბარელი, კულა გლდანელი, ნესტორ ესებუა, სანდრო კანდელაკი, კოსტა მაისურაძე, იაკობ ეგნეტაშვილი, ვანო აბულაშვილი, ვანო მიდელაური, მიხა ქურხული და სხვები. მაშინდელი პრესა დიდ ადგილს უთმობდა ფალავანთა ასპარეზობებს, დეტალურად აღწერდნენ ცალკეულ შერკინებებს, მათ შორის უცხოელ მოჭიდავეთა მონაწილეობით. სხვადასხვა დროს თბილისს სწვევიან მოჭიდავეები პოლონეთიდან, თურქეთიდან, ირანიდან, რუსეთიდან, ფინეთიდან, იაპონიიდან, ამერიკიდან და სხვა ქვეყნებიდან.

დღეს საქართველოს ქალაქებში, რაიონებსა და სოფლებში მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი საერო თუ რელიგიური დღესასწაული ისე არ ჩაივლის, ქართული ჭიდაობა რომ არ გაიმართოს. მეტიც, მოჭიდავეთა პაექრობა ერთ-ერთი უმთავრესი სანახაობაა ზეიმისა, რომელსაც დიდძალი ხალხი ესწრება. როგორც წესი, ორთაბრძოლები იმართება ღია ცის ქვეშ ნახერხმოყრილ სარბიელზე, ცეცხლოვანი საჭიდაო მუსიკის თანხლებით და გრძელდება გვიან საღამომდე, ვიდრე ფალავანი არ გამოვლინდება, რომელსაც ტრადიციულად ცოცხალი პრიზით - ყოჩით აჯილდოებენ.

ქართულ ჭიდაობას დღემდე შემორჩა უწინდელი ლაზათი და მიმზიდველობა, იგი ამაღელვებელი, ვაჟკაცური სპორტული სახეობაა, რომელიც თავისი ფორმითა და შეჯიბრების წესებით განსხვავდება სხვა ჭიდაობებისაგან. აქ ჭიდაობა მიმდინარეობს დგომში, იკრძალება წაქცეულ და დაჩოქილ მეტოქეზე შეტევა, მტკივნეული და მახრჩობელა ილეთების ჩატარება, შებოჭვა, ფეხებში ხელის წავლება და სხვა. ილეთები სრულდება მაღალ ტემპში, საჭიდაო მუსიკასთან ერთად, სწრაფად და ელვისებურად.

ქართული ჭიდაობა შედგება საკუთრივ ჭიდაობისა და მუსიკისაგან. მოჭიდავეებს აცვიათ სპეციალური მკლავებიანი ჩოხები. ორთაბრძოლაში გამარჯვება ორგვარია - წმინდა და საჭიდაო ქულებით. მოჭიდავე, რომელიც ბეჭებით შეეხება საჭიდაო ხალიჩას, წმინდად დამარცხებულად ითვლება.

ქართული ჭიდაობის ისტორიული დამსახურება ქართული სპორტის წინაშე ისაა, რომ მან მყარი საფუძველი ჩაუყარა ქართველ მოჭიდავეთა ყველა წარმატებას საერთაშორისო სარბიელზე. ამ პატარა ქვეყანაში ქართული ჭიდაობის წყალობით მრავალი ოლიმპიური და მსოფლიო ჩემპიონი აღიზარდა.

1989-90 წლებში თბილისში ორჯერ ჩატარდა საერთაშორისო ტურნირი ქართულ ჭიდაობაში, რომელშიც მონაწილეობა მიიღეს სპორტსმენებმა იაპონიიდან, ჩეხოსლოვაკიიდან, უნგრეთიდან, რუმინეთიდან, ბელორუსიიდან, რუსეთიდან, ყაზახეთიდან და უზბეკეთიდან. ამ ქვეყნების წარმომადგენლებსა და ჭიდაობის სპეციალისტთა შორის ქართულმა ჭიდაობამ დიდი მოწონება და აღიარება მოიპოვა. მომდევნო პერიოდში ყველასათვის ცნობილი მოვლენების გამო თბილისში საერთაშორისო ტურნირის ჩატარება ვეღარ მოხერხდა. ქართული ჭიდაობის საერთაშორისო არენაზე გატანის საკითხი დღესაც დღის წესრიგში დგას.

წინამდებარე გზამკვლევის მიზანია მოზარდ თაობას ჩაუნერგოს ეროვნული ტრადიციების, მამა-პაპათა ადათ-წესების ღრმა სიყვარული, გაუღვივოს მათ ქართული ეროვნული საგანძურის გაცნობის, შესწავლისა და დაუფლების სურვილი, რაც შექმნის იმის წინაპირობას, რომ უახლოეს პერიოდში ქართული ჭიდაობა წარმატებით გავა საერთაშორისო სარბიელზე, რითაც მსოფლიო გაიცნობს ჩვენს კულტურას, ისტორიას, ქართული ჭიდაობის მდიდარ ტრადიციებსა და ჩვენს ლეგენდარულ ფალავნებს.

სასწავლო პროგრამა

VII კლასი

VIII კლასი

IX კლასი

X კლასი