წინამდებარე კრებულის გამოცემის გადაწყვეტილება რელიგიათა ისტორიის შესახებ ქართულ ენაზე გამოცემულ წიგნთა უკიდურესმა სიმწირემ განაპირობა. კრებულად გაერთიანებული ტექსტები სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა მიზნითაა დაწერილი: ზოგი მათგანი გაზეთებსა და ჟურნალებში დაიბეჭდა, ზოგიერთი მიმოხილვებისა და ცნობარებისათვის მომზადდა, ზოგი მოხსენებად იყო წაკითხული, ზოგიც რადიოთი გადმოიცა. ყოველ შემთხვევაში, ტექსტების უმრავლესობა ბეჭდური სახით არასოდეს გამოქვეყნებულა.

აშკარაა, რომ კრებულს არა აქვს სისტემური ხასიათი და მასალის არც თემატური დალაგება გვიცდია, - ტექსტების თანმიმდევრობა მხოლოდ მათი დაწერის ქრონოლოგიითაა განპირობებული.

ახლა, როცა წლების განმავლობაში დაგროვებული მასალა გამოსაცემად მზადდებოდა, ზოგიერთ მონაკვეთს მხოლოდ სტილისტური შალაშინი შეეხო, თუმცა ბევრი რამ, ბუნებრივია, დღეს სხვაგვარად - უკეთესი ცოდნით, უკეთესი პოზიციით, უკეთესი გამართულობით - დაიწერებოდა.

ის ორმოცდაათი ესეი, რომლებიც კრებულშია მოთავსებული, არც განსაკუთრებული სიღრმითა და არც განსაკუთრებული აკადემიურობით გამოირჩევა და მათ უფრო საგანმანათლებლო და საინფორმაციო დანიშნულება ეკისრება. ღმრთისა და მკითხველის სამსჯავროზე გამოტანილი წიგნი ვინძლო ვისმე სარწმუნოებრივი და ინტელექტუალური ძიებებისას გზამკვლევად გამოადგეს.

მერაბ ღაღანიძე
თბილისი, 2003

რამეთუ უწყის უფალმან გზაჲ მართალთა და გზაჲ უღმრთოთა წარწყმდეს.

ფსალმუნი 1:6

მიუხედავად მეტ-ნაკლები დროითი სიახლოვისა, მეოცე საუკუნის დასაწყისში საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისათვის ბრძოლა ეროვნული ისტორიის ლეგენდურ ფურცლებს განეკუთვნება, ხოლო თავად მებრძოლთა სახელები, მათი რეალური სახე ისტორიულგ არემოებათა გამო სულ მალე გადმოცემა-თქმულებათა დანაშრევებით დაიფარა და გაფერმკთალდა, დამახინჯდა და სისხლ-ხორცისაგან დაიცალა. თუმცა დამოუკიდებლობააღდგენილი ეკლესიის პირველი საჭეთმპყრობლის, კირიონ კათოლიკოსის, სახელიათ წლეულების განმავლობაში, ეკლესიის დევნისა და შევიწროების ხანაშიც, იმ დრამატულ მოვლენათა ნათელ და მკვეთრ სიმბოლოდ, ნიშნად, ნიშანსვეტად რჩებოდა.

***

ქართულ მიწა-წყალს რუსთა ნახევარსაუკუნოვანი ბატონობა უკვე უკან ჰქონდა მოტოვებული, როცა 1855 წლის 10 ნოემბერს, ქვემო ნიქოზში დაიბადა გიორგი საძაგლიშვილი, შემდგომში - სახელგანთქმული ეპისკოპოსი კირიონი, სიცოცხლის მიწურულს - სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი (ან როგორც იმ დროს წერდნენ, ქათალიკოზ-პატრიარქი) კირიონ II. დროთა მსვლელობამ და ისტორიულმა ძიებებმა მას რიგითობა შეუცვალა და იგი უეცრად კირიონ III აღმოჩნდა, მაგრამ ეს, ალბათ, ყველაზე ნაკლებმნიშვნელოვანი, ყველაზე მშვიდობიანი ცვლილება იყო საქართველოს პირველი კათოლიკოს-პატრიარქის ბიოგრაფიაში, პირველისა ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის შემდეგ, პირველისა ას ექვსი წლის წყვეტილობის მერმე, - სხვა მხრივ, მისი ცხოვრება უჩვეულო, მოულოდნელი და განუჭვრეტელი ცვლილებებით იყო აღსავსე: კიევის სასულიერო აკადემიის კურსდამთავრებული ახალგაზრდა, ენერგიული მღვდელი თავდაუზოგავ სულიერ მოღვაწეობას პრესაში თანამშრომლობას და დიდი ოჯახის პატრონობას უთავსებს; მაგრამ თავსდატეხილი კატასტროფის შემდეგ - ერთ უბედურ ღამეს მისი ცოლ-შვილი ყაჩაღებმა ამოჟლიტეს - იგი ბერად შედგება დავითგარეჯის მონასტერში, სადაც კირიონის სახელს მიიღებს, სახელს მცხეთის ოდინდელი კათოლიკოსისა, რომელმაც ქართლის ეკლესია მსოფლიო ქრისტიანული სამყაროსაკენ, - ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისაკენ შემოაბრუნა და მაშინ ამით ის აღმოსავლური ქრისტიანობის ჩაკეტილობისა და გაშეშებისაგან იხსნა; შემდგომში, ისტორიულ-პუბლიცისტური ნარკვევებისა და ლიტერატურის თეორიის პირველი ქართული სახელმძღვანელოს ავტორი (გრიგოლ ყიფშიძესთან ერთად), არქიმანდრიტი კირიონი, პეტერბურგის წმიდა სინოდის გადაწყვეტილებით, ეპისკოპოსად იქნება ხელდასხმული; მალე იგი - ზნეობითა და მწიგნობრობით გამორჩეული მღვდელმთავარი - საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიისათვის ბრძოლას ჩაუდგება სათავეში; როგორც ყოველთვის, დემოკრატიულ-ლიბერალური სიოები რუსეთში იმჯერადაც მეტად ხანმოკლე აღმოჩნდა და ისევ ყინვიანი ამინდების ჩამოდგომას კირიონის რუსეთში გადასახლება მოჰყვა; სანაქსარის სამონასტრო საპატიმროში სასჯელის მოხდის შემდეგ იგი ევროპის ახლომახლო აღმოჩნდება და, ვიტებსკის ეპისკოპოსის პატივში მყოფი, გაზეთებიდან შეიტყობს როგორც რუსეთის თებერვლის რევოლუციის, ასევე რამდენიმე კვირის მერმე საქართველოს ეკლესიის მიერ ავტოკეფალიის თვითგამოცხადების შესახებ; ეპისკოპოსი კირიონი სამშობლოს მოაშურებს და მცხეთის სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრებაზე, სადაც, საყოველთაო ვარაუდით, სამამამთავრო კვერთხი ტფილელ მიტროპოლიტ ლეონიდეს (ოქროპირიძეს) უნდა ჰრგებოდა, კათოლიკოს-პატრიარქად აირჩევენ კირიონს, რომელსაც მოქიშპენი, მოშურნენი და მეჭორავენი იმასაც კი აბრალებენ, რომ მას რუსეთში ხანგრძლივი ყოფნის შედეგად ქართული წირვა-ლოცვაც კი გადაავიწყდა. ის-ის იყო, ეკლესია-მონასტრებსა და საეკლესიო დაწესებულებებში კირიონ II-ის პორტრეტების დაკიდებას შეუდგნენ, რომ საკათოლიკოსო საბჭოდან საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სტამბაში დაბეჭდილი ახალი ცირკულარი მიიღეს - მოულოდნელად გარდაცვლილი კირიონის პორტრეტი ახალი კათოლიკოსის, ლეონიდეს, სურათით უნდა შეეცვალათ (თუმცა, ხუთი-ექვსი ათეული წლის შემდეგაც შეიძლებოდა აქა-იქ თვალი მოგეკრათ მისი ადგილმოუნაცვლებელი ფოტოებისათვის, რომელზეც გარდასულ საუკუნელთათვის ესოდენ ჩვეული სიმშვიდე და კეთილშობილება, დაწმენდილი თვალები და ფაქიზი ხელები იყო აღბეჭდილი).

***

როცა კირიონი აიძულეს, სამშობლო დაეტოვებინა, საქართველოს ეკლესია და მისი დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა ეროვნული მოძრაობის ერთ-ერთი სიმბოლო იყო, - როგორც ქართული სკოლა, ქართული პრესა თუ ქართული თეატრი. თუკი ეკლესია ავტოკეფალიას მოიპოვებდა, რისი შესაძლებლობაც თითქოს აშკარად ილანდებოდა საუკუნის დასაწყისში, მაშინ ეს სიმბოლო კიდევ უფრო ფართო აზრსა და მნიშვნელობას შეიძენდა და იმედის იმ ცისარტყელას დაემსგავსებოდა, რომელსაც მომავალი ეროვნული დამოუკიდებლობის ოცნება უნდა გაეღვივებინა. ავტოკეფალიისათვის ბრძოლა მეოცე საუკუნის დასაწყისის საქართველოს ერთ-ერთი მღელვარე და დატვირთული ფურცელია - თავისი გმირებითა და მოწამეებით, შთაგონებითა და გულგრილობით, ღალატითა და შემგუებლობით, - ბრძოლა, რომელშიც ჩაბმული იყვნენ ეპისკოპოსები და მონაზვნები, მწერლები და მეცნიერები, ჟურნალისტები და მოხელეები, თუმცა საკითხის ისტორიულ-კანონიკურ ძირებში, სამღვდელოების გარდა, ცოტა ვინმე თუ იყო ჩახედული (რაზეც ექვთიმე თაყაიშვილისეული ერთი მოგონებაც მეტყველებს, - ილია ჭავჭავაძე მასთან მისულ მგზნებარე „ავტოკეფალისტებს“ შეჰპირდა, თქვენი „კეფალიისა“ არაფერი გამეგება, მაგრამ მეფისნაცვლის სასახლისაკენ მე წაგიძღვებითო). როცა ერი დამონებულია, მისი ლიტერატურაცა და თეატრიც, სკოლაცა და ეკლესიაც - ნებით თუ უნებურად - ეროვნული გადარჩენის სამსახურში დგება და თავის პირველად ამოცანებს ხშირად ეროვნული იდეალების ქადაგებასა და განმტკიცებას უმორჩილებს. ბევრი მაშინდელი მოღვაწისათვის ეკლესიის დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა პოლიტიკური ბრძოლის საშუალება, იარაღი და გზა იყო, მით უმეტეს, უკვე სეკულარიზებულ საზოგადოებაში, სადაც უმრავლესობას დავიწყებული აქვს, რომ დედაეკლესია - ქრისტეს მომლოდინე მარადიული სასძლო - მაცხოვრის მისტიკური სხეულია და წარმავალ პოლიტიკურ რეჟიმებთან, მთავრობებთან და იდეოლოგიებთან მისი კავშირი მხოლოდ დროებითი და შემთხვევითი შეიძლება იყოს.

სამშობლოში დაბრუნებულ კირიონს უკვე სხვა ქვეყანა, სხვა საზოგადოება, სხვა ინტერესები და ორიენტირები დახვდა. საქართველო საუკუნოვანი მონობის ხუნდებისაგან თავისუფლდებოდა, რუსეთის იმპერიის დამსხვრევის შემდეგ ეკლესია და მისი ავტოკეფალია უკვე აღარ იყო სიმბოლო, ნიშანი, ბაირაღი, - მით უმეტეს, რესპუბლიკაში, რომელსაც სოციალ-დემოკრატიული მთავრობა ედგა სათავეში და რომელიც „სოციალისტურ სამოთხეს“ აშენებდა. ირგვლივ აშკარა იყო არა ოდენ რელიგიური ინდიფერენტიზმი, არამედ ძლიერი ანტიქრისტიანულ-ანტისაეკლესიო ტალღაც, რომელიც თუ ლიტერატურულ-ფილოსოფიურ წრეებში მეტ-ნაკლებად მშვიდობიან ფორმებში გამოიხატებოდა, - ძირითადად სტამბურად ნაბეჭდი ტექსტების სახით, - უფრო დაბალ ფენებში ეს განწყობანი სამღვდელოებასთან მკვეთრ დაპირისპირებასა და ეკლესია-მონასტრების დარბევა-გაძარცვაში ვლინდებოდა. ამ სენმა ბოლშევიკურ-კომკავშირული გაქანება და მასშტაბები, რა თქმა უნდა, 20-იან წლებში შეიძინა, თორემ დაწყებით - ეს სამწუხარო სიმართლეა! - ის რამდენიმე წლით ადრე დაიწყო. განა ეკლესიათა გუმბათებიდან ჯვრების ჩამოყრასა და წმიდანთა საფლავების წაბილწვას მხოლოდ ჩეკას კაბინეტებში შედგენილი დადგენილებები ედო საფუძვლად? განა ამ დადგენილებათა ხორცშესხმისას სახალხო თვითმოქმედება და მგზნებარება მცირე როლს თამაშობდა? განა მხოლოდ შინსახკომელთა შიშს შეეძლო ისე უცებ დაეცარიელებინა ქართული ეკლესიები, რომ 20-30-იან წლებში პროფესორ გრიგოლ წერეთლის ეკლესიაში სიარული მომდევნო ათეული წლების მანძილზე ინტელექტუალთა შორის უცნაურ, უჩვეულო, აღსანიშნ გამონაკლისად იყო მიჩნეული?

საკათოლიკოსო კათედრაზე აღსაყდრებული ასული კირიონი აშკარად ხედავდა, რომ ეკლესიაში მხოლოდ „მარილი სოფლისაჲ“ რჩებოდა, მაგრამ ამით ეკლესია, ამასთანავე, საკუთარ არსს უბრუნდებოდა, - ეს ის ხანმოკლე პერიოდი იყო, როცა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ თავიდან მოიშორა იმპერიის ერთ-ერთი სამინისტროს არცთუ საპატიო ფუნქცია (სხვათა შორის, რუსეთის საეკლესიო-ჩინოვნიკური პოლიტიკის შედეგიც იყო ქართველობის გაგულგრილება რელიგიის მიმართ მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულსა და მეოცე საუკუნის დასაწყისში). საქართველოს ეკლესია თავის ისტორიას, თავის ტრადიციას უნდა დაჰბრუნებოდა: კირიონსა და მის თანამოაზრეებს კარგად მოეხსენებოდათ, რომ ქართულმა ეკლესიამ მხოლოდ ფორმალურად დაკარგა ავტოკეფალია 1811 წელს, - როცა რუსეთის წმიდა სინოდმა კათოლიკოს-პატრიარქი ანტონი II, ერეკლეს ძე, რუსეთს გაიწვია და ქართლ-კახეთის მწყემსთმთავრის საყდარი პეტერბურგიდან დანიშნულ ეგზარქოსს, მიტროპოლიტ ვარლამ ერისთავს, ჩააბარა (სხვათა შორის, მთელი საუკუნის განმავლობაში საქართველოს ეგზარქოსთაგან ერთადერთ ქართველს), მაგრამ ეს მხოლოდ ლოგიკური დასასრული იყო იმ მიმართულებისა, ქართული ეკლესიის იმ პრორუსული არჩევანისა, რომელიც ბევრად ადრე დაიწყო, - დაიწყო მაშინ, როცა XVII საუკუნიდან ქართული საღმრთისმსახურო წიგნები რუსულის მიხედვით სწორდებოდა, როცა ქართველი მღვდელმთავრები და მეფე-დიდებულები რუსეთიდან ჩამოსულ საეკლესიო „რევიზორებს“ არწმუნებდნენ, რომ ქართველები უეჭველად მართლმადიდებლები იყვნენ, როცა 1769 წელს კათოლიკოსი ანტონი I რუსეთის საეკლესიო ხელისუფლებას სთხოვდა ნაკურთხი მირონის გამოგზავნას, როცა რუსეთის უწმიდესი სინოდის წევრი, საქართველოს ეკლესიის მეთაური ანტონი II სერაფიმებით შემკულ რუსულ თეთრ კუნკულს ატარებდა ბიზანტიურ-ქართული მკაცრი, მარტივი, შავი სამღვდელმთავრო თავსაბურავის ნაცვლად.

ავტოკეფალიის აღდგენა მხოლოდ იურიდიული აქტი არ უნდა ყოფილიყო, ამ დროს საქართველოს ეკლესიის ორიენტაციის საკითხი წყდებოდა, მისი მომავალი სახე იძენდა გარკვეულობას. ამ თვითგაცნობიერებაში, თვითდამკვიდრებაში კი თავისი როლი უნდა ეთამაშა კირიონის ერთ დროს ფართოდ ცნობილ წიგნსაც - „Культурная роль Иверии в истории Руси“, რომელიც კომუნისტური ცენზურის მიერ საგულდაგულოდ იყო მიჩქმალული, წიგნს, რომელსაც უფრო მეტად იდეური მნიშვნელობა ჰქონდა, ვიდრე სამეცნიერო, წიგნს, რომელშიაც თითქმის მთელი შუასაუკუნეობრივი რუსული კულტურა ქართული გავლენის შედეგადაა გამოცხადებული. ამ ცოტა უცნაური ნაშრომის პათოსი აშკარაა: ხაზი გაუსვას, დაამტკიცოს ქართული ქრისტიანობის, ქართული ეკლესიის უპირატესობა რუსულთან მიმართებაში.

კირიონის წრეში კარგად იცოდნენ, რომ ეკლესიის შემობრუნება, საეკლესიო ცხოვრების განახლება ისევ საღმრთისმსახურო წიგნების გასწორებით უნდა დაწყებულიყო (ოღონდ ამჯერად უკვე არა რუსული წყაროების საფუძველზე, არამედ თხუთმეტსაუკუნოვან ქართულ ლიტურგიკულ ტრადიციებზე დაყრდნობით), რასაც შემდგომ ქართული საეკლესიო არქიტექტურის აღორძინება უნდა მოჰყოლოდა (ცნობილია, რომ XIX საუკუნის განმავლობაში საქართველოში ან ხახვისთავიანი რუსული ეკლესიები ან ფსევდობიზანტიური სტილის ტაძრები იგებოდა, თვით ძველი ქართული ტაძრების რესტავრაციაც კი ფრესკების შეთეთრებასა და რუსული გუმბათების დადგმაში გამოიხატებოდა). სანამ ახალ ქართულ საეკლესიო არქიტექტურას დაედებოდა საფუძველი, ისევ ურყევ და სანდო მემკვიდრეობას მიმართეს და ტფილისში, გოლოვინის პროსპექტზე, უზარმაზარი სამხედრო ტაძრის წინ, რომელიც არა მარტო სიმძიმისა და მოუქნელობის, არამედ რუსული იარაღის ძალმოსილების სიმბოლოც იყო, სამთავისის ტაძრის ასლი - ქვაშვეთის ეკლესია აღიმართა; შემდგომი ნიშანსვეტი ფოთის საკათედრო ტაძრის მშენებლობა იყო, ჭყონდიდელის სამომავლო საყდრისათვის, რომელიც, მესვეურთა და მშენებელთა ჩანაფიქრით, ქართული საეკლესიო კლასიციზმის სანიმუშო ძეგლი უნდა გამხდარიყო...

***

მაგრამ წიგნების სწორება შეწყდა, ქართული საეკლესიო ტანსაცმლის რეფორმა შუა გზაზე შეჩერდა ბიზანტიურსა და რუსულს შუა, დაუმთავრებელი ქვაშვეთის ამოქმედება თუ მაინც მოესწრო, დაუმთავრებელ ფოთის თეატრში სახელმწიფო თეატრი მოთავსდა... 1918 წლის ზაფხულის ღამეს კი, 27 ივნისს, მარტყოფის მონასტერში, საიდუმლო ვითარებაში, წყდება სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის, კირიონ II-ის, სიცოცხლე... ქართულ ეკლესიას მომავალში დიდი განსაცდელი - დაუნდობელი და სისხლიანი ქარიშხალი - ელოდა.

ავტოკეფალიისათვის ბრძოლის დრამა 1917 წლის 12 მარტს სვეტიცხოველში საზეიმო წირვით დამთავრდა, მაგრამ თუ ფარდის დაშვებად 1943 წელს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ საქართველოს ეკლესიის დამოუკიდებლობის აღიარებას მივიჩნევთ (რაც „ხალხთა დიდი ბელადის“ უშუალო ჩარევით მოხდა), მაშინ ეპილოგი თავად დრამაზე ორჯერ უფრო ხანგრძლივი აღმოჩნდება, ხოლო თავისი ტრაგიზმით კი - უპრეცედენტო, წარმოუდგენელი და მოულოდნელი. ამ მეოთხედსაუკუნოვანი ეპილოგის განმავლობაში დრამის მთავარი მოქმედი პირები ისტორიამ არა მარტო დააცალცალკევა, არამედ სრულიად სხვადასხვაგან გადაისროლა - წინ იყო შიმშილი და დახვრეტები, გენერალისიმუსის მადლობები და პროფესორის აუდიტორიები, მოხერხებული კაბინეტები და გულაგის ბარაკები... მაგრამ ეს უკვე სხვა საუბრის თემაა...

ეპისკოპოსი კირიონი პირველი იყო ავტოკეფალიისათვის მებრძოლთა გუნდში; პირველი იყო, რომელიც აღდგენილ საპატრიარქო საყდარზე ავიდა; იგი საქართველოს ეკლესიის ტრაგედიის მსხვერპლთა შორისაც პირველი აღმოჩნდა...

აგვისტო, 1995

I

ამ დღეებში მახსოვრობა დაჟინებით გვაბრუნებს 30 წლის წინანდელი 4 სექტემბრისაკენ, - 1965 წელს, ამ დღეს, ტროპიკული აფრიკის პატარა სოფელში, ლამბარენეში, 90 წლისა გარდაიცვალა თეთრი ექიმი - ალბერტ შვაიცერი, რომელიც რამდენიმე ათეული წლის მანძილზე აქ მის მიერ შექმნილ საავადმყოფოში ყველაზე გაჭირვებულებს, ყველაზე მიუსაფრებს, ყველაზე უიმედოებს მკურნალობდა. რაც უნდა უცნაური ყოფილიყო, მაშინ საბჭოთა პრესაც კი გამოეხმაურა მის სიკვდილს, უცნაური იმიტომ, რომ სუსლოვის იდეოლოგიური კანცელარია ამგვარი ადამიანების პოპულარიზაციით (მით უმეტეს, თუ მათ რამე შეხება მაინც ჰქონდათ რელიგიასთან) თავს მაინცდამაინც არ იტკიებდა. შესაძლოა, ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა იქონია შვაიცერის პროტესტებმა ბირთვული იარაღის წინააღმდეგ, რაც ამერიკული იმპერიალიზმის მხილებად აღიქმებოდა, ანდა მისმა მრავალწლიანმა სოლიდარობამ აფრიკულ მოსახლეობასთან, რაც კოლონიურ ქვეყანათა განმათავისუფლებელი მოძრაობის მხარდაჭერად იქნა მიჩნეული; ქრისტიანი მისიონერის, ექიმისა და მოაზროვნის ამგვარი ოპტიკით დანახვა დღეს ღიმილის მომგვრელია, მაგრამ მაშინ ბევრ რასმე მისი მსოფლიო პოპულარობაც განაპირობებდა - შეიძლება დიდად საკამათო იყოს, რამდენად ღირსეულ კანდიდატებს ირჩევს ნობელის კომიტეტი, მაგრამ მას ნამდვილად ვერ დავაბრალებთ, რომ თავის მაღალ ყურადღებას არაპოპულარული, ჩუმი და უჩინარი პიროვნებისათვის იმეტებდეს, - ალბერტ შვაიცერი კი მშვიდობის ნობელის პრემიის ლაურეატი იყო.

დოქტორი შვაიცერი XX საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი ადამიანია - როგორც თეოლოგი, ფილოსოფოსი, მუსიკისმცოდნე, პასტორი, მწერალი, მისიონერი, ორღანისტი, ექიმი. ყველა ამ დარგში მისი ღვაწლი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ მას ყველა ამ დარგის სახელმძღვანელოებში აქვს მოპოვებული ადგილი, მაგრამ მაინც, მოღვაწეობის ასეთი შთამბეჭდავი დიაპაზონი არ განაპირობებდა იმ აღტაცებასა და მოკრძალებას, რომლითაც იგი ათეულობით წლების მანძილზე იყო გარემოცული. მისი ინტერესებისა და პროფესიონალიზმის XX საუკუნისათვის სრულიად უჩვეულო სიფართოვის აღიარებასთან ერთად, უნდა ვაღიაროთ, რომ ყოველ ჩამოთვლილ ცალკეულ სფეროში მის თანამედროვეთა შორის არანაკლები მასშტაბის მოღვაწეების მოძებნა ძნელი საქმე არაა: შვაიცერის ნაშრომები მოციქულ პავლეს მისტიკისა და იესო ქრისტეს ისტორიულობის შესახებ ეპოქის ყველაზე მნიშვნელოვან თეოლოგიურ მიღწევებს არ განეკუთვნება; მისი მთავარი ფილოსოფიური წიგნი - „კულტურა და ეთიკა“ - ან ვრცელი ნარკვევი ინდური აზროვნების განვითარების შესახებ საუკუნის პირველი მესამედის სულისკვეთებითაა აღბეჭდილი; მისი ცნობილი მონოგრაფია ბახის შესახებ მუსიკალურ ლიტერატურაში სხვა არანაკლებ ცნობილ წიგნთა შორის მოიხსენიება; აღიარებულია მისი შესანიშნავი საშემსრულებლო ოსტატობა, მაგრამ იგი არაა მიჩნეული ჩვენი დროის ყველაზე უკეთეს ორღანისტად; მისი აფრიკული ჩანაწერებიც, საყურადღებოა, პირველ ყოვლისა, როგორც ავტორის დიდი სულის ანარეკლი, - და ეს, საერთოდ, ყოველი მისი წიგნის, მთელი მისი შემოქმედების შესახებ შეიძლება ითქვას. მთავარი, ალბათ, ისაა, რომ მისი სტრიქონების კითხვისას, მისი საკონცერტო ჩანაწერების მოსმენისას ის თრთოლვა და მოწიწება გვეუფლება, რომელსაც შიო მღვიმელის ტროპართა ან ფრანჩესკო ასიზელის ჰიმნის კითხვისას განვიცდით ხოლმე, - ბედნიერების ის გრძნობა, რომ სრულყოფილებას მიახლოებულ ადამიანთა ნივთიერ დანატოვარს ვეხებით, მათი სულიერებით გაცისკროვნებულს, რომელიც გვავიწყებს და ზედმეტს ხდის ყოველგვარ მხატვრულ-კრიტიკულ ანალიზს, ხოლო მათი აკადემიური საზომებით შეფასება კი მკრეხელობად და უგემოვნებობად გვეჩვენება ხოლმე. მაგრამ ამჯერად კიდევ უფრო გავკადნიერდებით და იმასაც ვიტყვით, რომ არც ალბერტ შვაიცერის ცხოვრებისეული გადაწყვეტილება - აფრიკაში გამგზავრება და ზანგი ბავშვებისა და მოხუცების, მომაკვდავთა და კეთროვანთა მკურნალობა, მოვლა, პატრონობა იყო გამორჩეული და იშვიათი საქციელი, - არაერთი საუკუნეა თანამოძმეთა დასახმარებლად ევროპიდან მოშორებულ კონტინენტებზე მიემგზავრებოდა და მიემგზავრება ათასობით თავდადებული ადამიანი - იეზუიტი მისიონერები და მართლმადიდებელი ბერები, ბაპტისტი მკურნალები და ლუთერანი მასწავლებლები, უბრალოდ, კეთილშობილი ადამიანები - საქველმოქმედო საზოგადოებათა წევრები თუ ცალკეული მოხალისენი.

ალბერტ შვაიცერის ბიოგრაფიაში მაინც, ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე გადამწყვეტი ის ტეხილია, ის მკვეთრი მობრუნება, რომელმაც მისი ცხოვრება ორ არასიმეტრიულ ნაწილად გაყო, - და არა იმიტომ, რომ 40 წლიან ევროპულ ცხოვრებას 50 წლიანი აფრიკული პერიოდი მოჰყვა, - ცნობისმოყვარეობის სიმწვავეს იმის გაგება იწვევს, რამდენად ირეკლავს ეს ორი ნახევარი ერთმანეთს ან რამდენად შეგვიძლია შავ კონტინენტზე მისი საექიმო მოღვაწეობა იმის გაგრძელებად, განვითარებად, განხორციელებად მივიჩნიოთ, რაც მან მანამდე, ევროპაში წიგნებთან თუ კლავესინთან განმარტოებისას, შეიძინა; როგორც ჩანს, სახარებისა და პავლეს ეპისტოლეთა, გოეთესა და ნოვალისის, ჰენდელისა და მოცარტის ასე გათავისებამ, ასე ღრმა წვდომამ მის პიროვნებას არა მარტო სიდიადე და ამოუწურაობა მიანიჭა, არამედ იგი თავისუფლებისა და სიმამაცის იმ მუხტითაც აღჭურვა, რომელმაც ასე უმტკივნეულოდ ათქმევინა მას უარი დასავლური ბურჟუაზიული იდეალებისათვის, ახალგაზრდა კაცს თავისუფალი სუნთქვის ის მარაგი მოაპოვებინა, რომელმაც იგი მყარი და სტაბილური ცხოვრების უცვლელობისა და გაშეშებისაგან იხსნა.

30 წლამდე იგი ევროპის ინტელექტუალური ელიტის წარმომადგენლის ინტენსიური და ეტალონური ყოველდღიურობით ცხოვრობდა - სწავლობდა საუკეთესო უნივერსიტეტებში, უსმენდა საუკეთესო პროფესორებსა და შემსრულებლებს, კითხულობდა, წერდა, უკრავდა; მალე მისმა წიგნებმა, მოხსენებებმა, კონცერტებმა მას საერთოევროპული სახელი მოუპოვეს... და უცებ იგი აცხადებს, რომ ადამიანს მხოლოდ 30 წლამდე აქვს მიღების უფლება, შემდეგ კი მან გაცემა უნდა დაიწყოს. მისი გადაწყვეტილება შეუვალია: ახალგაზრდა დოცენტი და ორჯერადი დოქტორი მედიცინის ანბანის შესასწავლად სტრასბურგის უნივერსიტეტის სამკურნალო ფაკულტეტის მერხს მიუჯდება, რათა ტანჯულებს ტკივილი დაუამოს, მომაკვდავებს წასვლა შეუმსუბუქოს, განსაცდელში მყოფთ სიცოცხლე შეუნარჩუნოს.

ალბერტ შვაიცერი ჭეშმარიტი ქრისტიანი იყო მაშინ, როცა პიროვნული სრულყოფილების უსასრულო გზას მიიკვლევდა და მაშინაც, როცა მოყვასისათვის დახმარების განგაშში საკუთარი მეობის ძახილს ამუნჯებდა. შემდგომ ეს ორი ვექტორი, ეს ორი მიმართულება და ორი ნახევარი შეერთდა, გაერთიანდა, გამთლიანდა, ხოლო ზღვარზე, ტეხილზე, წახნაგთა კუთხეზე იგი, როგორც ჭეშმარიტი ქრისტიანი, როგორც „ნათელი სოფლისაჲ“, მაგალითისა და ნიმუშის ტვირთს იღებდა საკუთარ თავზე, - მან კარგად იცოდა, რომ მისი ნაბიჯი გამორჩეული არ იყო, მაგრამ ისიც კარგად იცოდა, თუ რა გამოძახილი ექნებოდა თავად ფაქტს, რომ ეს ნაბიჯი გადადგა ბრწყინვალე კარიერით გარანტირებულმა ცნობილმა მეცნიერმა და მუსიკოსმა, თეოლოგიისა და ფილოსოფიის დოქტორის ბერეტების მფლობელმა, რომ სწორედ მან თქვა დემონსტრაციული უარი მშვიდ, განსაზღვრულ, დასაზღვრულ მომავალზე და უცნობ, ამოუცნობ, განუსაზღვრელ მომავალში გადაეშვა. ქრისტიანობის გასაოცარი სიახლე მხოლოდ ის კი არაა, რომ ტანჯულ მოყვასში თავად ღმერთს ხედავს, ქრისტიანობაში მარადიული ახალგაზრდული სულია დაუნჯებული, განახლების ის დიდი ჭეშმარიტებაა გაცხადებული, რომ ყოველი ადამიანის ცხოვრების ყოველი წუთი, ყოველი წამი აღსავსეა მომავალი განუჭვრეტელი პერსპექტივით, რომ ადამიანი ყველგან და ყოველთვის მზადაა (ან მზად უნდა იყოს), ხელახლა დაიბადოს, ხელახლა დაიწყოს ახალი, ნამდვილი ცხოვრება.

საექიმო დიპლომის მიღების შემდეგ, 1913 წელს, ევროპის უკანასკნელ მშვიდობიან წელს, ალბერტ შვაიცერი ტოვებს ძველ კონტინენტს და შორეულ აფრიკულ კოლონიაში საავადმყოფოს ასაგებად მიემართება, რათა იქ, უღრან ტყეში ავადმყოფებსა და დავრდომილებს უმკურნალოს.

შვაიცერის ევროპელობაზე საუბრისას გვახსენდება ის დაუძლეველი გაორება, რომლის წინაშეც აღმოჩნდებიან ხოლმე საცნობარო-საენციკლოპედიო გამოცემები, როცა მისი ეროვნული ან სახელმწიფოებრივი კუთვნილება უნდა განსაზღვრონ: იგი ხომ საკუთრივ არც გერმანელი იყო და არც ფრანგი, - იგი იმ პატარა კუთხის შვილი იყო, რომელსაც ელზასი ჰქვია და რომელიც თავად შვაიცერის სიცოცხლეშიც განუწყვეტლივ გადადიოდა ხელიდან ხელში გერმანიასა და საფრანგეთს შორის (ყოველ შემთხვევაში, ოთხჯერ თუ ხუთჯერ მაინც), ხოლო „ლამბანერული წერილების“ ავტორს თავად უჭირდა განესაზღვრა, რომელი იყო მისი მშობლიური ენა - გერმანული თუ ფრანგული. არაერთ მის წინამორბედთა, კეთილშობილ და თავდადებულ ევროპელთა მსგავსად, რომელთაც ღრმად ჰქონდათ გაცნობიერებული თავიანთი თავგანწირვის არა მარტო ჰუმანური, არამედ ცივილიზატორული ფუნქციაც, დოქტორი შვაიცერიც ევროპის წარმომადგენელი იყო ბედისა და ისტორიისაგან მიტოვებულ და მივიწყებულ კუთხეებში: ალბათ, უკეთესი საქრესტომათიო ნიმუშის მოძებნაც კი გაძნელდება, რომელიც ასე განასახიერებდეს და პიროვნულად ატარებდეს ევროპის რელიგიურ, მორალურ, კულტურულ ფასეულობებს, მაგრამ, ამასთანავე, აფრიკაში მისი გადასახლება ევროპის მიტოვებაც იყო, ევროპისა, რომელსაც იგი, გულდაწყვეტილი, გულაცრუებული, გაწბილებული, ჟამთა დასასრულისა და ამოწურვის გრძნობით ტოვებდა, - ამ განწყობათა აღსაწერად მას განზრახული ჰქონდა წიგნიც კი დაეწერა სათაურით: „ჩვენ, ეპიგონები“. პირველი მსოფლიო ომის ზღურბლზე მას, მაღალი და ღრმა სულის პატრონს, მომავალ კატაკლიზმათა წინათგრძნობაც აფორიაქებდა, - წინ ნახევარი საუკუნე იდო, რომლის განმავლობაში თეთრი ექიმი ეკვატორთან ახლოს რამდენიმე თაობის დედებს უმსუბუქებდა მშობიარობის ტკივილებს, პროგრესის იდეით აღტაცებულ და დაიმედებულ ევროპას კი დაუნდობელი ომები და რევოლუციები, კომუნისტური და ნაცისტური ეპიდემიები, ლაჩრული და უზნეო ხელშეკრულებები, შიში და დამცირება, გულაგისა და გესტაპოს სისხლიანი კოშმარები ელოდა. ალბარტ შვაიცერმა, მოციქულ პავლესა და ბახის მოწაფემ, ამ ევროპაში ცხოვრება არ ისურვა, ამ ევროპის მიწაში დამარხვაზე უარი თქვა...

სიცოცხლის თაყვანისცემის მოძღვრების ავტორი თავის ფილოსოფიურ მასწავლებლად ფრიდრიხ ნიცშეს მიიჩვევდა და სილსმარიელი ზარათუშტრას სიტყვები - „სიცოცხლე მეტია მორალზე“ - უცილობლად აღვივებდა მის თეორიულ შთაგონებას, მაგრამ თავის ყოველდღიურ ცხოვრებაში მან იმ ძნელადდასაჯერებელ, ძნელადგასაზიარებელ, ძნელადმისაღებ ჭეშმარიტებას შეასხა ხორცი, რომელიც სრულიად საპირისპიროდ ჟღერს - მორალი მეტია სიცოცხლეზე...

ოცდაათი წლის წინათ გარდაცვლილი ალბერტ შვაიცერი, მისი ცხოვრება და არჩევანი, უეჭველია, ამ საუკუნის გლობალურ მიმართულებებსა და სულისკვეთებას არ ასახავდა, - ამ საუკუნეში იგი უცილობლად უმცირესობას მიეკუთვნებოდა, მაგრამ იმედი ვიქონიოთ, რომ სისასტიკითა და სისხლით დაღლილი, გულმოჯერებული და დაბრძენებული კაცობრიობა მომავალში მას უმრავლესობაში მიუჩენს ადგილს; იმედი ვიქონიოთ, რომ ალბერტ შვაიცერი XXI საუკუნის მისიონერი იყო XX საუკუნეში...

სექტემბერი, 1995

II

1953 წელს, იმ წელს, როცა ალბერტ შვაიცერს მშვიდობის ნობელის პრემია მიენიჭა და მისი სახელი და ფოტო ყველა ქვეყნის გაზეთების პირველ გვერდებზე იბეჭდებოდა, კარლ გუსტავ იუნგი, მეოცე საუკუნის გამოჩენილი ექიმი, ფსიქოლოგი, მოაზროვნე, საჩუქრად იღებს თანამემულე - შვეიცარიელი - პროტესტანტი თეოლოგის, ვილი ბრემის, წიგნს, რომელიც იმ წელს ციურიხში დაიბეჭდა და რომელსაც ამგვარი სათაური აქვს: „პროტესტანტი ადამიანის გზა ლუთერიდან ალბერტ შვაიცერამდე”. წიგნის სანახევროდ ჩაკითხვის შემდეგ იუნგს გადაუწყვეტია, წერილი მიეწერა ავტორისათვის და თავისი ზოგიერთი შეხედულება გამოეთქვა, - პირველ ყოვლისა, ალბერტ შვაიცერის ასე აღიარებული და ასე გახმაურებული ცხოვრებისა და ღვაწლის შესახებ. თავდაპირველად იუნგი ხაზს უსვამს, რომ იგი დიდ პატივს სცემს შვაიცერს, როგორც ადამიანს, აფასებს მის მეცნიერულ ღვაწლს და აღტაცებას გამოხატავს მისი ნიჭისა და მრავალმხრივობის მიმართ. იგი საგანგებოდ ჩერდება ალბერტ შვაიცერის გადაწყვეტილებაზე, რომ მას თავისი სიცოცხლე (როგორც აღმოჩნდა, საკმაოდ ხანგრძლივი დრო - 50 წელიწადი) შავკანიანი ავადმყოფების მკურნალობისათვის დაეთმო.

მაგრამ, სანამ ამ გადამწყვეტ ნაბიჯს განიხილავდეს, კარლ გუსტავ იუნგი იხსენებს შვაიცერის თავის დროზე გახმაურებულ თეოლოგიურ თვალსაზრისს, რომ იესო ქრისტე და მისი მოწაფეებიც სულ მალე, თავიანთ სიცოცხლეშივე, ელოდნენ მეორედ მოსვლას, რაც არ განხორციელდა და რასაც მათი მწარე გაწბილება მოჰყვა. იუნგი, თავად პროტესტანტი, უღრმავდება პროტესტანტი თეოლოგის ამ შეხედულებას და წამოჭრის კითხვას, შესაძლებელია თუ არა იმ მოძღვრის რწმენა, რომელიც ამგვარ შეცდომას უშვებს ანდა იმ სარწმუნოების ნდობა, რომლის ფუძემდებელი თავის მოძღვრებას ამგვარ მცდარ წანამძღვარზე აფუძნებს. და თუ ეს ასეა, - თუ ქრისტეს ჭეშმარიტებები ფარდობითია, - მაშინ მთელი ქრისტიანობა ყოფილა საეჭვო. ალბერტ შვაიცერის თეოლოგიურ შეხედულებებს კი ლოგიკურად ამგვარ დასკვნებამდე მივყავართ. ეს იმას ნიშნავს, რომ იესო ქრისტე განხორციელებული ჭეშმარიტება კი არ ყოფილა, არამედ - ზნეობის ერთ-ერთი მოძღვარი, მასწავლებელი, სულიერი წინამძღოლი (პითაგორას, სოკრატეს, ბუდჰას, ზარათუშტრას, კონფუციუსის და სხვათა გვერდით). იუნგის სიტყვებით, ამგვარ თვალსაზრისს არ და ვერ მიიღებს ვერც ერთი ქრისტიანული აღმსარებლობა, მაგრამ ის უთუოდ გულს მოუფონებს სხვადასხვა ჯურის რაციონალისტებს, მასონებსა თუ ანთროპოსოფებს.

თუმცა მთავარი კითხვა, რომელსაც იუნგი წამოჭრის, ამგვარად ჟღერს: რატომ უღალატა თავის საქმეს, თავის მოწოდებას თეოლოგმა და ფილოსოფოსმა შვაიცერმა? რატომ თქვა მან უარი ევროპელების სულთა მზრუნველობაზე, რათა შავკანიანების სხეულთა სამკურნალოდ აფრიკაში გამგზავრებულიყო? განა ევროპელთა სულიერი შეჭირვებანი ზეცას არ შეჰღაღადებს?

ცნობილია, რომ ალბერტ შვაიცერი თავის ფილოსოფიურ მასწავლებლად ფრიდრიხ ნიცშეს აღიარებდა, რომლის მოძღვრება მან თავისი ფილოსოფიის - სიცოცხლის თაყვანისცემის - საფუძვლად აქცია. ბუნებაში, მფეთქავ სიცოცხლეში, ყოველივე ცოცხალში ადამიანის, მისი ადგილის, მისი ღმრთაებრივი წარმოშობისა და დანიშნულების გათქვეფას კი უფრო ბუდჰისტურ-წარმართული იერი დაჰკრავს და ბევრი არაფერი აქვს საერთო სამყაროს მხსნელ სახარებისეულ მოძღვრებასთან. მაგრამ იუნგი შვაიცერის მოღვაწეობის (და მანამდე მისი თეოლოგიური აზროვნების) ფატალურ ანალოგიას ხედავს ნიცშეს საკმაოდ გაცვეთილ სიტყვებთან - „ღმერთი მოკვდა!“. იუნგის აზრით, შვაიცერი სწორედ ამიტომ ამბობს უარს ევროპელთა სულების მკურნალობაზე და გვევლინება როგორც შავკანიანების თეთრი მაცხოვარი. თუ ღმერთი მოკვდა, მაშინ მოდის ზეკაცი, და ეს ლოგიკურია, რადგან როცა ადამიანი უარყოფს ღმერთს, იგი თავად იკავებს მის ადგილს, თავად იქცევა ღმერთად (სხვათა შორის, იუნგს მიაჩნია, რომ მსოფლიო მასშტაბით ამის ყველაზე აშკარა მაგალითს რუსეთი წარმოადგენს). ფარდობითი, რელატიური ჭეშმარიტებების მქადაგებელი ქრისტე კი უკვე აღარ არის სახარების ქრისტე, სახარების მაცხოვარი. ვისაც ფარდობითად, რელატიურად მიაჩნია ქრისტეს მოძღვრება, მას საშიშროება ემუქრება, რომ საკუთარი თავი მიიჩნიოს მაცხოვრად, მხსნელად, ხოლო მაცხოვრად ქცევის საუკეთესო ადგილი უთუოდ აფრიკაა. კარლ გუსტავ იუნგი, რომელმაც რამდენიმე წელი გაატარა აფრიკაში, იქაურ ტომებს შორის, წერს: „კარგად ვიცნობ აფრიკას და ვიცი, როგორი ღმრთაებრივი მოწიწებით არის გარემოცული იქ თეთრი ექიმი, როგორი სასიამოვნო და მაცდური განცდაა ეს!“.

და აქ, შესაძლოა, ადამიანს მოაგონდეს ის, რის შესახებაც ალბერტ შვაიცერის სიცოცხლეში იშვიათად წერდნენ, რის შესახებაც, შესაძლოა, არაფერი იცოდა არც დოქტორმა იუნგმა: როცა შვაიცერის გარდაცვალების შემდეგ მის თანამშრომლებს, ასისტენტებს, ავადმყოფებს მიმართეს, აღმოჩნდა, რომ თეთრი ექიმის სოლიდარობა შავკანიანთა მიმართ იმით იყო განპირობებული, რომ იგი დარწმუნებული იყო აფრიკელთა სრულ უუნარობაში, თავად ეპატრონათ საკუთარი თავისათვის. ექიმს წარმოუდგენლად მიაჩნდა, რომ შავკანიანი როდისმე შეძლებდა ავადმყოფის მკურნალობას, მეცნიერების დაუფლებას ან საკუთარი ქვეყნის მართვას. ერთი აფრიკელი ახალგაზრდა იხსენებდა, როგორ გაიკვირვა თეთრმა ექიმმა შვაიცერმა, როცა გაიგო, რომ ამ ახალგაზრდას ენების შესწავლა გადაეწყვეტა და დაბეჯითებით ურჩია მას, თავი დაენებებინა ევროპელთათვის შესაფერისი საქმიანობისათვის, - მისთვის უთუოდ უმჯობესი იქნებოდა, სოფლის მეურნეობისათვის მოეკიდა ხელი. ამდენად, ბუნებრივია, რომ მოხუცი ექიმი არასოდეს დაუშვებდა, ერთ ოთახში ეჭამათ ან დაეძინათ შავკანიანებსა და თეთრკანიანებს.

და მაინც, რა თქმა უნდა, ამ დღეებში ისევ ცოცხლობს (და ისევ ცოცხლდება) მეოცე საუკუნის ერთი ცნობილი თქმულება: ლეგენდა ლამბარენელი თეთრი ექიმის, მუსიკოსისა და ფილოსოფოსის, დოქტორ შვაიცერის, შესახებ. თუმცა სულ უფრო ხშირად ისმის, რომ „კულტურისა და ეთიკის“ ავტორის ინტელექტუალურ და კულტურულ დანატოვარზე უფრო მნიშვნელოვანია მისი სახე, სწორედ როგორც ლეგენდა, როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი სიმბოლო, ნიშანი, მითი.

ამ ლეგენდისათვის მორიგი პატივის მიგების მცდელობა იყო ამ ხუთი წლის წინანდელი ჩვენი ის ზემორე ტექსტიც, სადაც ალბერტ შვაიცერი ქრისტიანული ცხოვრების მაგალითად იყო წარმოჩენილი. მაგრამ ადამიანთა შეფასებებიც იცვლება, ისევე როგორც იცვლებიან თავად ადამიანები ან მათი შეხედულებები.

იანვარი, 2000

რომის პაპის, იოანე პავლე II-ის, ვიზიტი ჩეხეთის რესპუბლიკაში, ავად თუ კარგად, 4 თვის წინ დამთავრდა, მაგრამ ამ სტუმრობის მნიშვნელობისა და შედეგების შესახებ აქამდე არ შეწყვეტილა მსჯელობა საზოგადოებასა თუ მასმედიაში. თუ არ ჩავთვლით ადგილობრივ კათოლიკურ ჟურნალ-გაზეთებს, რომლებიც ვერც დიდი გავლენითა და ვერც დიდი გავრცელებით დაიკვეხნიან, ეს გამოხმაურებანი აღტაცებისა და აღფრთოვანების გამოხატვის სურვილს არ გამოუწვევია. კამათი და განსჯა ისევ იმ საკითხების ირგვლივ ტრიალებს, რაც წინ უძღოდა ვიზიტს: რა ადგილი უკავია ჩეხურ საზოგადოებაში კათოლიკე ეკლესიას? ვისი სტუმარი იყო პაპი - მხოლოდ კათოლიკე მრევლისა თუ მთელი სახელმწიფოსი? მისმა სტუმრობამ მშვიდობა მოუტანა თუ მტრობა ჩამოაგდო ჩეხ ქრისტიანებს შორის? ძალზე ძვირი ხომ არ დაუჯდა მთავრობას პაპის მასპინძლობა და, საერთოდ, ღირდა კი მისი ჩამოსვლა?

ამგვარი კითხვები, ალბათ, მოულოდნელად ჟღერს იმ ქვეყანაში, რომელიც ტრადიციულად კათოლიკურ ქვეყნებს მიეკუთვნება, მაგრამ ამ უცნაურობის ასახსნელად მოსაწყენ და არცთუ ყოველთვის სანდო სტატისტიკას მივმართოთ: სოციოლოგიურ გამოკითხვათა თანახმად, ჩეხეთის რესპუბლიკა ევროპაში პირველობას ისაკუთრებს რელიგიური გულგრილობის თვალსაზრისით (თუ ამერიკულ, აზიურ და აფრიკულ ქვეყნებში რელიგიის მეტად მნიშვნელოვან როლს გავითვალისწინებთ, მაშინ არაა გამორიცხული, რომ ჩეხეთს მსოფლიო პირველობის „პატივიც“ ემუქრებოდეს), აქაური მოსახლეობის 70 პროცენტი გამორიცხავს ღმერთის არსებობას, ღმრთისმსახურებას კი 3-4 პროცენტი ესწრება ხოლმე (დედაქალაქ პრაჰაში ეს პროცენტი 2-ს ძლივს უახლოვდება, ჩრდილოეთ ჩეხეთში კი 1 პროცენტსაც ვერ აღწევს). რიცხობრივ მონაცემებსაც რომ თავი დავანებოთ, ჩეხურ საზოგადოებასთან ხანმოკლე კონტაქტიც კი საკმარისია იმაში დასარწმუნებლად, რომ, მათი მეზობელი პოლონელებისაგან განსხვავებით, მორწმუნე ჩეხი იშვიათ და ეგზოტიკურ გამონაკლისად მიიჩნევა.

ახლა სტატისტიკის ისტორიით ახსნა ან გაგება ვცადოთ: ძნელია ითქვას, რამდენად დასაბუთებულია მოსაზრება ჩეხური ქრისტიანობის კელტური ძირების შესახებ, რასაც ირლანდიელი ბერების სამისიონერო მოღვაწეობას უკავშირებენ (ეს თვალსაზრისი რამდენადმე პოლიტიზებულ საფუძველზეა აღმოცენებული და მიზნად ისახავს დანარჩენ სლავთაგან გამიჯვნას), მაგრამ უეჭველ ფაქტად რჩება, რომ სლავთა განმანათლებელი წმიდა მეთოდე, წმიდა კირილეს ძმა, რომის პაპის კურთხევითა და თანხმობით, მორავის ეპისკოპოსი იყო და იქვეა დაკრძალული (მორავა ჩეხეთის რესპუბლიკის აღმოსავლეთი ნაწილია). ჩეხეთის კათოლიკური ცხოვრება მეტ-ნაკლებად მშვიდად ვითარდებოდა, სანამ XV საუკუნის დასაწყისში იან ჰუსმა რეფორმისტული მოძრაობა არ წამოიწყო (უნდა ითქვას, რომ მისი მოძღვრება მკვეთრად დაუპირისპირდა კათოლიკობას და ბევრ საკითხში უახლოვდებოდა მართლმადიდებლობას). ერეტიკოსად გამოცხადებული ჰუსის კოცონზე დაწვის შემდეგ მთელი ჩეხური მიწები ე. წ. ჰუსიტურმა ომებმა მოიცვა: უამრავი კათოლიკური ეკლესია-მონასტერი მიწასთან იქნა გასწორებული, სამღვდელოების ხოცვა-ჟლეტას კი დასასრული არ უჩანდა. თითქოსდა ამ მიწაზე კათოლიკობის კვალიც კი გაქრა, 140 წლის განმავლობაში პრაჰას კათოლიკე ეპისკოპოსი თვალითაც არ უნახავს, მაგრამ ტრენტოს მსოფლიო საეკლესიო კრების შემდეგ დაწყებულმა კონტრრეფორმაციამ, რომლის სულიერ შთამაგონებლად წმიდა ეგნატე ლოიოლაა მიჩნეული, ჩეხური მიწებისაკენ ასობით იეზუიტს გაუხსნა გზა, რომელთაც, რეკათოლიზაციასთან ერთად, სკოლა და განათლება, ბაროკული არქიტექტურა და ბაროკული მუსიკა მოჰქონდათ თან. იმჟამინდელი ტაძრები თითქმის ყველა ჩეხური და მორავული ქალაქის მშვენებას წარმოადგენს, მაგრამ რეფორმაციული ტრადიციების ამოძირკვამ, რაც ხშირად ძალადობასთანაც იყო დაკავშირებული, ან შემდგომში მას მოდევნებულმა ავსტრიელ მოხელეთა სახელმწიფო იდეოლოგიამ - ავსტროკათოლიციზმმა, როგორც ჩანს, საბოლოოდ და მოუბრუნებლად ჩაუქრო ჩეხებს რელიგიური მგზნებარება.

ჩეხური ეროვნული აღორძინება, - Národní obrození, - რომელიც XIX საუკუნის შუახანებში აღმოცენდა და რომელმაც, ფაქტობრივ, საფუძველი დაუდო ჩეხურ სალიტერატურო ენას, მწერლობას, კულტურას, კათოლიკობის წინააღმდეგ იყო მიმართული და მთელ თავის ყურადღებასა და კეთილგანწყობას მხოლოდ პროტესტანტული მემკვიდრეობისათვის იმეტებდა. ჩეხური ეროვნული თვითშეგნების ერთ-ერთი მესაძირკვლე, ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკის ფუძემდებელი და მისი პირველი პრეზიდენტი, ტომაშ გარიგ მასარიკი, თავის ფილოსოფიურ თუ პუბლიცისტურ ნაწერებში ყოველთვის ამძაფრებდა ანტიკათოლიკურ მოტივებს. შემთხვევითი არაა, რომ ჩეხოსლოვაკიის სახელმწიფოს შექმნისთანავე, 1918 წელს, პრაჰის ძველი ქალაქის მოედანზე, Staroměstké náměstí-ზე, წმიდა მარიამის ქანდაკება იქნა დამხობილი; იმ დღეებისა და იმ წლების საყოველთაო მოწოდება კი ამგვარად ჟღერდა: „შორს ვენისაგან! შორს რომისაგან!“.

ურთიერთობანი რომის კათოლიკე ეკლესიასა და ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკას შორის გაუმჯობესებისაკენ მაშინ წავიდა, როცა ქვეყანას 30-იან წლებში ნაციონალ-სოციალიზმისა და გერმანიზაციის საფრთხე დაემუქრა (როგორც ცნობილია, ნაციონალ-სოციალიზმმა ომი გამოუცხადა არა მარტო ებრაელებსა და ბოშებს, კომუნისტებსა და სოციალისტებს, იეჰოველებსა და ჰომოსექსუალებს, არამედ - თუმცა ნაკლებ სასტიკი ფორმით - კათოლიკე ეკლესიასაც), მაგრამ ყველაზე დიდი განსაცდელი კათოლიკეებს 1948 წლის თებერვლის სტალინურ-გოტვალდური გადატრიალების შემდეგ ელოდათ, - მას შემდეგ, რაც ქვეყანა „ბედნიერი სოციალისტური მომავლის მშენებლობას“ შეუდგა. ჩეხოსლოვაკიის კომუნისტურ ხელისუფლებას ძალა და მრისხანება არ დაუშურებია კათოლიკური ეკლესიებისა და მონასტრების, სემინარიებისა და თეოლოგიური ფაკულტეტების, გამომცემლობებისა და ბიბლიოთეკების დასარბევად: 1950 წელს ნაცისტური ტყვეობიდან თავდახსნილი ეპისკოპოსები თუ უწვერული სემინარისტები, ბერები თუ მონაზვნები, თეოლოგიის პროფესორები თუ ეკლესიის დარაჯები ლამის ერთ ღამეში ერთად შეყარეს და მათ საკონცენტრაციო ბანაკებში უკრეს თავი. ზოგს დახვრეტა ელოდა, უმრავლესობას 10-12 წლიანი პატიმრობა, ბევრს ამაზე მეტიც, - მაგალითად, კარდინალი ბერანი პატიმრობიდან მხოლოდ 15 წლის შემდეგ, 1965 წელს, იქნა გათავისუფლებული, ისიც იმ პირობით, რომ იგი რომს გაემგზავრებოდა და უკან აღარასოდეს დაბრუნდებოდა. დანარჩენები სასჯელის მოხდის შემდეგ „ჯანსაღი კომუნისტური აღზრდის“ მიზნით ან მუშებად იგზავნებოდნენ ქარხნებში ან ჯარისკაცებად - სამხედრო ნაწილებში. თუ არ ჩავთვლით ალბანეთს, სადაც მგზნებარე სტალინელის, ენვერ ხოჯას, პროექტით „მსოფლიოში პირველი ათეისტური სახელმწიფო“ შეიქმნა და სადაც ლოცვის წარმოთქმაც კი სისხლის სამართლის დანაშაულად იყო მიჩნეული, ჩეხოსლოვაკია, ალბათ, ერთადერთი ქვეყანა აღმოჩნდა, სადაც კომუნისტებმა საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან რელიგიის თითქმის სრული ამოძირკვა შეძლეს. უცნაურია, რომ ისტორიულად დადასტურებული საყოველთაო კანონზომიერების მიუხედავად, დევნილობის შარავანდმა ვერც ავტორიტეტი და ვერც მომხრეები შესძინა ეკლესიას. უშიშროების ორგანოები კი 80-იანი წლების მიწურულამდე განაგრძობდნენ იატაკქვეშა მონასტრებისა და სემინარიების დარბევა-გაჩანაგებას, ბერებისა და კათოლიკე ინტელექტუალთა დასჯა-დაპატიმრებას, ეპისკოპოსები თუ მღვდლები კი ყოველ წამს ელოდნენ გამომძიებლის კაბინეტში გამოძახებას ან ციხის საკანში გადაბარგებას.

ასე რომ, როცა იოანე პავლე II თვითმფრინავით პრაჰის აეროპორტში დაეშვა, მის დამხვდურთა უმრავლესობას ყოფილი პატიმრები წარმოადგენდნენ (მათ შორის კიდევ ერთი ყოფილი პოლიტპატიმარი - პრეზიდენტი ვაცლავ ჰაველი - იდგა), თუმცა, უნდა ითქვას, რომ ჩეხეთის ეკლესიის დღევანდელი მეთაური, პრაჰის მთავარეპისკოპოსი, კარდინალი მილოსლავ ვლკი ციხეში არასოდეს მჯდარა, მას - ფილოსოფიის დოქტორს, ისტორიკოსსა და ხელოვნებისმცოდნეს - აკრძალული ჰქონდა როგორც სამღვდელო, ასევე სამეცნიერო მოღვაწეობა და კომუნისტური რეჟიმის დამხობამდე თავის რჩენა პრაჰული ვიტრინების რეცხვით უწევდა.

იოანე პავლე II-ს მოღუშული, მოღრუბლული პრაჰა დახვდა. რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს ნახევრად ცარიელ სტადიონზე წირვის დამთავრების შემდეგ თავისი გამოსვლა დამთავრებულიც არ ჰქონდა, როცა ხალხმა ავტობუსის გაჩერებისაკენ აიღო გეზი, - ალბათ, იმიტომაც, რომ ციოდა და ყოველ წუთს წვიმას ელოდნენ, ალბათ, იმიტომაც, რომ ჩეხეთის საზოგადოებასა და ხელისუფლებას აქამდე აწევს ეკლესიასთან მოუგვარებელი ურთიერთობის ტვირთი. მთავრობა, რომელიც აცხადებს, რომ ეკლესია უმცირესობის იმგვარივე ნებაყოფლობითი გაერთიანებაა, როგორც მეხანძრეთა კავშირი ან მონადირეთა საზოგადოება, ვერა და ვერ იმეტებს დასაბრუნებლად კომუნისტების მიერ წართმეულ ქონებას, თან სამღვდელოებას ხელფასების ჩამორთმევით ემუქრება; რაც შეეხება პარლამენტს, როცა სასამართლომ პრაჰის საკათედრო ტაძარი ეკლესიას მიაკუთვნა, დეპუტატებმა სახალხო მოძრაობა წამოიწყეს მეტროებსა და ქუჩებში ხელმოწერების შესაგროვებლად, რათა საკათედრო ტაძარი, მათი აზრით, უკანონო მფლობელს, ეკლესიას, ჩამორთმეოდა და კანონიერ მფლობელს, ხალხსა და სახელმწიფოს, დაბრუნებოდა; ამ საყოველთაო მღელვარებას ის მოჰყვა, რომ პრეზიდენტმა სასამართლოში აღძრა საქმე ეკლესიის წინააღმდეგ. პაპის ვიზიტის თანამდევ ამ უსიამოვნებებს კიდევ ერთი დაძაბულობა დაერთო, - იოანე პავლე II-ის ჩეხეთში სტუმრობის კანონიკური საბაბი იყო ზდისლავა ლემბერკელისა და იან სარკანდერის წმიდანებად შერაცხვა. აქ კი ჩეხი პროტესტანტების აღელვებასა და აღშფოთებას საზღვარი არ ჰქონდა, - სარკანდერი XVI საუკუნის იეზუიტი მღვდელი იყო, რომელიც მთელი შთაგონებით ახორციელებდა ჩეხეთის ხელახალ კათოლიზაციას, რის გამოც იგი პროტესტანულმა სასამართლომ სიკვდილით დასაჯა. ამ კათოლიკე მოწამის წმიდანად გამოცხადება პროტესტანტებმა შეურაცხყოფად და გამოწვევად მიიღეს. არ გაჭრა არც ვატიკანიდან მოსულმა ახსნა-განმარტებითმა ბარათებმა, არც პაპის პირადმა წერილმა ჩეხი პროტესტანტების მიმართ, არც მისი ჩამოსვლის შემდეგ ჩეხეთის ქალაქ ოლომოუცში მსოფლიოს გასაგონად მოხდილმა ბოდიშმა ყველა იმ უსამართლობათა გამო, რაც რომის კათოლიკე ეკლესიის წევრებს ჩაუდენიათ სხვა ქრისტიანთა მიმართ. მიუხედავად ამისა, პაპის პრაჰაში სტუმრობისას ჩეხმა ევანგელისტებმა მასთან შეხვედრაზე დემონსტრაციული უარი განაცხადეს.

მკითხველს მცდარი წარმოდგენა რომ არ შეექმნას პროტესტანტთა გავლენისა და რაოდენობის შესახებ ჩეხეთის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ისევ უემოციო სტატისტიკას მივმართოთ: ამ ოთხი წლის წინათ ჩატარებული აღწერის საფუძველზე, პროტესტანტები მოსახლეობის ორნახევარ პროცენტს წარმოადგენენ, ლამის ეროვნულ ეკლესიად მიჩნეულ ჩეხოსლოვაკიის ჰუსიტურ ეკლესიას ერთნახევარი პროცენტი მიეკუთვნება, კათოლიკედ კი საკუთარ თავს მიიჩნევს - რაც უნდა პარადოქსულად, აუხსნელად და ირაციონალურად ჟღერდეს - 40 პროცენტი ანუ ათმილიონიანი მოსახლეობიდან ოთხი მილიონი.

აეროპორტიდან ცენტრისაკენ მიმავალ „პაპამობილს“ - პაპის საგანგებო მანქანას - პრაჰის ქუჩები თითქმის ცარიელი დახვდა. იმ მოედანზეც, სადაც პრეზიდენტისა და მთავარეპისკოპოსის სასახლეები დგას, რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს მხოლოდ უცხოელი ჟურნალისტები, შემთხვევით იქ მყოფი ტურისტები და პოლონეთიდან საგანგებოდ ჩამოსული ახალგაზრდები ელოდნენ. როცა პაპი კარდინალებთან და ეპისკოპოსებთან ერთად სასახლეში სადილობდა, იან ჰუსის მიმდევართა ისტორიულ ტანსაცმელში გამოწყობილმა მხედრებმა დემონსტრაციულად, მარშით, ხმაურით იმ აივანს ჩაუარეს წინ, საიდანაც იოანე პავლე II რამდენიმე წუთით ადრე ჩეხ ხალხს ჩეხურ ენაზე ქრისტიანული ჭეშმარიტების ერთგულებისაკენ მოუწოდებდა...

პაპის ვიზიტისას პრაჰაში არ გაწვიმებულა, მაგრამ მთელი ამ ხნის მანძილზე მოღუშული, ღრუბლიანი და ცივი ამინდი იდგა...

სექტემბერი, 1995

ქრისტიანობის ორი უძველესი მიმართულების - მართლმადიდებლობისა და კათოლიკობის მძიმე, დაძაბული, ეჭვიანი ურთიერთდამოკიდებულება ქრისტიანული სამყაროს შეუხორცებელ ჭრილობად აღიქმება. საუკუნეების განმავლობაში დაახლოების არაერთ მცდელობას მტრობისა და ქიშპის უფრო მრავალრიცხოვანი ეპიზოდები ენაცვლებოდა. მართლმადიდებელი და კათოლიკე ეკლესიებიების მეთაურთა ამასწინანდელ შეხვედრას, შესაძლოა, რეალური შედეგები არ მოუტანია, თუმცა, მრავალსაუკუნოვანი მოუწესრიგებელი ურთიერთობის განზომილებაში, მისი თუნდაც სიმბოლური ღირებულება უდავოა.

კონსტანტინოპოლის მთავარეპიკოპოსისა და მსოფლიო პატრიარქის, ბართლომე I-ის, სამდღიანი ვიზიტი რომში და მისი შეხვედრა რომის პაპთან, იოანე პავლე II-სთან, ეკლესიის მნიშვნელოვან მოვლენად იქნა მიჩნეული. როცა ამ შემთხვევაში ქრისტიანული ეკლესიის შესახებ მხოლობით რიცხვში ლაპარაკობდნენ, სწორედ იმ განუყოფელ და ერთიან სხეულს გულისხმობდნენ, რომელიც დღეს მხოლოდ იდეაში არსებობს ან კიდევ მორწმუნე ქრისტიანის მიერ ყოველდღიურად წარმოთქმულ სარწმუნოების სიმბოლოში, - „მრწამს ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“, - თორემ რეალურად, თუნდაც ამჯერად, ერთმანეთს ორი სხვადასხვა ეკლესიის მეთაური ხვდებოდა: იოანე პავლე რომის კათოლიკე ეკლესიას უდგას სათავეში, ბართლომე კი - მართლმადიდებელ ეკლესიას. თავად მართლმადიდებლობა მრავალი დამოუკიდებელი ეროვნული ეკლესიისაგან შედგება, მაგრამ კონსტანტინოპოლელი მამამთავარი, რომელიც სინამდვილეში სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურთა თანასწორია და მათს შინაურ ცხოვრებაში ჩარევის არავითარი უფლება არ მოეპოვება, სწორად თავისი ტიტულით - მსოფლიო პატრიარქი - განასახიერებს მართლმადიდებლობის ერთიანობას.

ქრისტიანული სამყარო კი ძალზე დიდი ხანია მრავალ განსხვავებულ, ხშირად ურთიერთმტრულად განწყობილ ეკლესიებად არის დაყოფილი, მაგრამ ერთ-ერთი ყველაზე მტკივნეული გახლეჩა სწორედ დასავლეთსა და აღმოსავლეთს, კათოლიკობასა და მართლმადიდებლობას შორის მოხდა. საბოლოო და მოუბრუნებელი განხეთქილება თითქმის ათ საუკუნეს ითვლის, მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანული წელთაღრიცხვის პირველ ათასწლეულშიც რომი და კონსტანტინოპოლი ხშირად არცთუ შეთანხმებულად მოღვაწეობდნენ, რისი შედეგი რამდენიმე სქიზმა და არაერთი გაუგებრობა ყოფილა. რომის ეკლესიაში აღიარებულმა ორმა დოგმამ კი საბოლოო და დაუძლეველი უფსკრული გააჩინა კათოლიკობასა და მართლმადიდებლობას შორის: ერთი - მოძღვრება სული წმიდის შესახებ, რომელიც დღემდე უმთავრეს და გადაულახავ განსხვავებად რჩება (კათოლიკეები მიიჩნევენ, რომ სული წმიდა მამისაგან და ძისაგან გამოდის, მართლმადიდებელთა შეხედულებით კი - მხოლოდ მამისაგან); მეორე დოგმა, შეიძლება ითქვას, უფრო ორგანიზაციული ხასიათისაა, - მოძღვრება პაპის პრიმატობის შესახებ (ამ თვალსაზრისით, რომის ეპისკოპოსი მთელი ქრისტიანული სამყაროს მიწიერი მეთაურია, იგი ქრისტეს ნაცვალი და წმიდა პეტრეს მემკვიდრეა და, შესაბამისად, - ყოველი ქრისტიანის მწყემსი. ეს მტკიცება სრულიად მიუღებელია მართლმადიდებლური ცნობიერებისათვის). ამ ორი დოგმის გამო შეხლა-შემოხლა რომსა და კონსტანტინოპოლს შორის რამდენჯერმე განმეორდა, მაგრამ შეუთანხმებლობა იმით დამთავრდა, რომ 1054 წლის 16 ივლისს, დილით, კონსტანტინოპოლში ჩასულმა პაპის ლეგატებმა კონსტანტინოპოლის პატრიარქი მიქაელ კერულარიუსი შეაჩვენეს და ეკლესიიდან განკვეთეს, ხოლო ამ უკანასკნელმა ოთხი დღის შემდეგ საჯაროდ ანათემას გადასცა დასავლური ეკლესიის წარმომადგენლები.

ამ დღიდან ერთიანი ქრისტიანული ეკლესია ორად გაიყო, ამ დღიდან მართლმადიდებლობამ და კათოლიკობამ დამოუკიდებელი და ურთიერთდაპირისპირებული გზები აირჩიეს, ამ დღიდან აღმოსავლელისათვის „ლათინი“ და დასავლელისათვის „ბერძენი“ ბოროტების, ცდუნების, მწვალებლობის, ღალატის სინონიმი და სალანძღავი სიტყვა გახდა. უნდა ითქვას, რომ იმ დაუვიწყარი ივლისიდან ურთიერთანათემა ცხრა საუკუნის განმავლობაში ძალაში რჩებოდა და მხოლოდ ახლახან, ამ 30 წლის წინ, გაუქმდა.

მანამდე კი მრავალი რამ მოხდა: იყო ერთი ეკლესიის მიერ მეორის ძალით დამორჩილების მცდელობაც, მაგალითად, 1204 წელს კონსტანტინოპოლის აღება დასავლელი ჯვაროსნების მიერ, ქალაქის დარბევა და გაძარცვა, მართლმადიდებლური სიწმიდეების შებილწვა; იყო მშვიდობიანი შეერთების ცდებიც - 1439 წლის ფლორენციის მსოფლიო საეკლესიო კრება, სადაც მთელმა ბერძენმა სამღვდელოებამ უნიას - რომის ეკლესიასთან შეერთებას - მოაწერა ხელი და რომის პაპის უზენაესობა აღიარა (თუმცა 14 წლის შემდეგ თავად ბიზანტიის იმპერიამ შეწყვიტა არსებობა და რამდენიმე წელიწადში უნიაც გაუქმდა); შემდგომში - XVI საუკუნის მიწურულს კიევის მართლმადიდებელი მიტროპოლია კათოლიკე ეკლესიას უერთდება, რის შემდეგაც ფართოდ ვრცელდება ე. წ. უნიატობა ანუ ბიზანტიური წესის კათოლიკე ეკლესია, რომელიც ერთგვარ შუალედურ რგოლს წარმოადგენს მართლმადიდებლობასა და კათოლიკობას შორის - აქ უცვლელადაა შენარჩუნებული მართლმადიდებლური ღმრთისმსახურება, ტრადიციები, შინაგანი საეკლესიო ცხოვრება, ოღონდ ეკლესიის უმაღლეს მეთაურად აღიარებულია რომის პაპი (როგორც ჩანს, სულხან-საბა ორბელიანსაც ამგვარად წარმოედგინა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მომავალი); სამსაუკუნენახევრის არსებობის შემდეგ უნიამ აღმოსავლეთ ევროპაში არსებობა შეწყვიტა, - ოღონდ ამ გადაწყვეტილების ერთპიროვნული ავტორი გენერალისიმუსი სტალინი იყო. მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ უშიშროების დაწესებულებათა თანამშრომლები უკრაინელ და სლოვაკ, უნგრელ და რუმინელ უნიატებს ამგვარ არჩევანს სთავაზობდნენ: ან მართლმადიდებლობა მიეღოთ ან გულაგის ბანაკებისაკენ აეღოთ გეზი. ბიზანტიური წესის კათოლიკეთა ამგვარმა იძულებითმა გამართლმადიდებლებამ კიდევ უფრო დაძაბა ურთიერთობა დასავლურ და აღმოსავლურ ეკლესიებს შორის, თან იმასაც თუ გავიხსენებთ, რომ, საბერძნეთის გამოკლებით, მართლმადიდებლები ან ისლამურ ქვეყანათა მცირერიცხოვან უმცირესობას წარმოადგენდენ, ან კომუნისტურ ქვეყანათა მრავალრიცხოვან უმრავლესობას. რაც შეეხება ყველაზე დიდ, ყველაზე ძლიერ, ყველაზე გავლენიან მართლმადიდებელ ეკლესიას - რუსეთის საპატრიარქოს - ის „ბოროტების იმპერიის“ შუაგულში და ყოფილი სემინარისტისა და „ხალხთა დიდი ბელადის“ უჩვეულო, ორაზროვანი მფარველობის ქვეშ აღმოჩნდა.

XX საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლელი და აღმოსავლელი ქრისტიანების ურთიერთობაში გადამწყვეტი გარდატეხა მოხდა - ვატიკანის II მსოფლიო საეკლესიო კრების შემდეგ რომის საყდარმა მართლმადიდებლობა თავის დად აღიარა. 1964 წელს იერუსალემში, ზეთისხილის ბაღში, რომის პაპი, პავლე VI, და კონსტანტინოპოლის პატრიარქი, ათენაგორა I, მრავალი საუკუნის შემდეგ - ძმური ამბორით - ისევ შეხვდნენ ერთმანეთს. ერთი წლის შემდეგ კი, 1965 წელს, ურთიერთანათემების გაუქმების შემდეგ, მეტყველი ჟესტების მოყვარულმა პაპმა, პავლე VI-მ, ურთიერთშენდობისა და ურთიერთმონანიების ნიშნად, რომის წმ. პეტრეს ბაზილიკაში დაუჩოქა და ფეხზე ემთხვია მართლმადიდებლური სამყაროს მეტად ცნობილ მოღვაწეს - ქალკედონელ მიტროპოლიტს, მელიტონს.

მაგრამ კომუნიზმის დამსხვრევასა და კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებში ზოგიერთ დაწესებულებათა მეურვეობისაგან ეკლესიათა განთავისუფლებას კათოლიკურ-მართლმადიდებლური ურთიერთობათა მკვეთრი გაუარესება და ხელახალი დაძაბულობა მოჰყვა: ყოფილ კომუნისტურ ქვეყნებში მეტად მტკივნეულად - ხშირად არცთუ უსისხლოდ - მიმდინარეობს ბიზანტიური წესის კათოლიკე ეკლესიის აღორძინება. განსაკუთრებით მწვავე და სუსხიანია რუსეთის ეკლესიის განცხადებანი, რომელიც რომის საყდარს მართლმადიდებლურ ქვეყნებში კათოლიკობის გავრცელებას აბრალებს. პოლემიკური პათოსით ანთებული უმაღლესი რუსი მღვდელმთავრები კათოლიკობას დემონსტრაციულად ემიჯნებიან და მოულოდნელად იმასაც კი აცხადებენ, რომ მართლმადიდებლებს უფრო მეტი ნათესაობა და სიახლოვე პროტესტანტებთან აერთიანებს. საკმაოდ მძიმე გახდა მცირერიცხოვან კათოლიკეთა მდგომარეობა ბულგარეთში, რუმინეთში, საბერძნეთში. ერთ ბერძნულ ქალაქში ანტიკათოლიკური სულისკვეთებით აღგზნებულმა ბრბომ წმიდა ფრანჩესკო ასიზელის ძეგლიც კი შემუსრა. დღევანდელი მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე მრავალრიცხოვან მართლმადიდებლურ ქვეყანაში - უკრაინაში უკვე რამდენიმე წელია დასასრული არ უჩანს თითქმის ყოველდღიურ ხელჩართულ შეტაკებებსა და ცემა-ტყეპას სხვადასხვა ეკლესიათა წევრ ქრისტიანებს შორის. შემაძრწუნებელი ომი კათოლიკე ხორვატებსა და მართლმადიდებელ სერბებს შორის კიდევ უფრო ამწვავებს დაძაბულობას დასავლურ და აღმოსავლურ ეკლესიებს შორის.

ამგვარ ვითარებაში კათოლიკე და მართლმადიდებელ ეკლესიათა მეთაურების მშვიდობიანი შეხვედრა ორივე მათგანისაგან საკმაო სიმამაცეს მოითხოვდა; ყოველგვარი გაუგებრობისა და ურთიერთწყენის მიუხედავად, ორი უძველესი ქრისტიანული ეკლესიის მწყემსმთავრებს ერთმანეთთან საუბრის ძალა აღმოაჩნდათ; იმ წუთებში კი, როცა იოანე პავლე II და ბართლომე I რომის წმიდა პეტრეს ტაძარში ერთად ლოცულობდნენ, ორად გახლეჩილი ეკლესია თავის პირვანდელ ერთობას იხსენებდა, მაგრამ, ამასთანავე, მომავლისთვის ემზადებოდა, როცა, ეკლესიოლოგიური მოძღვრების თანახმად, ქვეყნად მეორედ მოსულ მაცხოვარს ისევ ერთიანი და განუყოფელი ეკლესია უნდა დახვდეს. მსოფლიოს ტელეეკრანებსა თუ პრესის ფურცლებზე გაიელვა სურათმა: წმიდა პეტრეს საფლავთან, - იმ მოციქულ პეტრესი, რომელსაც იესო ქრისტემ ეკლესიის მეთაურობა უანდერძა, - ერთმანეთის გვერდით ორი მშვიდი გამომეტყველების მოხუცი დგას: ერთი მკაცრ, ბიზანტიურ შავ ანაფორაშია შემოსილი, მეორე - თეთრ სამოსსა და მეწამულ მანტიაში; ერთი კონსტანტინოპოლის მთავარეპისკოპოსისა და მსოფლიო პატრიარქის ტიტულს ატარებს, მაგრამ ეს მხოლოდ ისტორიული ტრადიციის პატივისცემაა, თორემ კონსტანტინოპოლს ხუთი საუკუნეა ისტანბული ჰქვია და მსოფლიო პატრიარქობაც მხოლოდ თანასწორთა შორის პირველობას ნიშნავს, მეორე მწყემსმთავარს რომის ეპისკოპოსი და ღმრთის მსახურთა მსახური ეწოდება, მაგრამ მკაცრად ცენტრალიზებული ერთობის მეთაურია, რომელსაც წევრი დედამიწის ყოველ წერტილში ეგულება; ერთი ბერძენია და თურქეთის მოქალაქეა, მეორე - პოლონელი და დამოუკიდებელი სახელმწიფოს - ვატიკანის - მეთაური; ერთი მსოფლიოს 150 მილიონიან მართლმადიდებელთა ფორმალური მეთაურია, მეორეს ერთი მილიარდი კათოლიკე აღიარებს თავის სულიერ მამად. ამ არცთუ უმნიშვნელო განსხვავებათა მიუხედავად, მათ მაინც შეძლეს ბევრი საერთო გამოენახათ, და არა იმიტომ, რომ ბართლომე I-ის განათლება რომის კათოლიკურ სასწავლებლებშიც აქვს მიღებული, და არც იმიტომ, რომ იოანე პავლე II-მ კათოლიკობასა და მართლმადიდებლობას ქრისტიანობის ორი ფილტვი უწოდა, ალბათ, უფრო იმიტომ, რომ კონსტანტინოპოლის პატრიარქი წმიდა ანდრია პირველწოდებულის მემკვიდრეა, რომის პაპი კი - წმიდა პეტრეს მოსაყდრეა, ხოლო სახარებას თუ გავიხსენებთ, მოციქულები ანდრია და პეტრე სისხლისმიერი ძმები იყვნენ.

ოქტომბერი, 1995

რამდენიმე წელიწადში ჩვენი წელთაღრიცხვის 2000 წლისთავს აღვნიშნავთ. საუკუნეების განმავლობაში ნელ-ნელა გაიცვითა ამ წელთაღრიცხვის თავდაპირველი მნიშვნელობა, წარმოშობა, დანიშნულება, მაგრამ ფაქტად რჩება, რომ ეს თარიღი ქრისტეს დაბადების 2000 წლისთავს ნიშნავს (თუმცა სამეცნიერო-თეოლოგიურ გამოკვლევათა შედეგად დღეს აღიარებულია, რომ მაცხოვრის დაბადება ხუთი-ექვსი წლით წინ უსწრებს ამ წელთაღრიცხვის დასაწყისს).

ამ ორი ათასწლეულის განმავლობაში ქრისტეს სახე და სახელი არასოდეს მოჰშორებია ცივილიზებული სამყაროს ცნობიერებას. რელიგიების ისტორიაში ცნობილია არაერთი ფაქტი, როცა გარკვეული დროის შემდეგ თუ გარკვეული დროის განმავლობაში რელიგია შორდებოდა მისი დამაარსებლის არა მარტო მოძღვრებას, არამედ მის პიროვნებასაც, ხშირად იგი უკანა პლანზეც კი გადადიოდა ხოლმე. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ოცი საუკუნის მანძილზე ქრისტიანული საზოგადოება ხან მეტად, ხან ნაკლებად უახლოვდებოდა ქრისტეს თავდაპირველ მოძღვრებას, მაინც შეუძლებელია ითქვას, რომ განვლილი ორი ათასწლეულის განმავლობაში ქრისტეს პიროვნება როდისმე ყურადღების მიღმა ყოფილიყო მიტოვებული, - ამჯერად სწორედ პიროვნებაზე ვამახვილებთ ყურადღებას, მის ადამიანურ მხარეზე, რადგან მას შემდეგ, რაც მსოფლიო ქრისტიანულმა ეკლესიამ თავის მოძღვრებად დიოფიზიტობა ანუ მაცხოვრის ორბუნებიანობა აღიარა, ამით იესო ქრისტე უეჭველად და საბოლოოდ აღიარა სრულ ღმერთად და სრულ ადამიანად. ყოველ შემთხვევაში, მას შემდეგ ქრისტეს ასახვა, გამოხატვა, დახატვა არათუ შესაძლებლად, აუცილებლად იქნა მიჩნეული, რამაც ერთხელ და სამუდამოდ ქრისტეს პიროვნება ხელმისაწვდომი გახადა ხელოვანთათვის (ბიზანტიის იმპერიაში ხატმებრძოლეობის გავრცელება ეკლესიისათვის ხანმოკლე და წარმავალი მოვლენა იყო). ძალზე სქემატური გამიჯვნა იქნება, ითქვას, რომ მაცხოვრის ღმრთაებრივ არსებას თეოლოგია, კერძოდ, მისი განსაკუთრებული ნაწილი - ქრისტოლოგია - სწავლობდა, ხოლო მისი პიროვნების, ადამიანური განზომილების ასახვა ხელოვნებას მიენდო, რადგან, ერთი მხრივ, ჯოტოსა და რუბლიოვის, ფრა ანჯელიკოსა და ელ გრეკოს ქმნილებები უფაქიზესი საღმრთისმეტყველო სიღრმეების წვდომას ადასტურებს და, მეორე მხრივ, თუნდაც სანიმუშოდ - XX საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი თეოლოგის, რომანო გვარდინის, ნაშრომი „უფლის ადამიანური გამოცდილება“ სწორედ ქრისტეს ადამიანური მხარის წარმოჩენას ემსახურება. მაგრამ იმ ფაქტსაც ვერსად გავექცევით, რომ მას შემდეგ, რაც რელიგია, ეკლესია, თეოლოგია თანდათან საზოგადოებრივი ცხოვრების პერიფერიაზე აღმოჩნდა, ქრისტეს პიროვნება მაინც ინარჩუნებს მიმზიდველობას და ყურადღებაც მის მიმართ არასოდეს განელებულა, - მართალია, ამასთან ერთად, ძნელი დასაჯერებელია, რომ ერთსა და იმავე ქრისტეს გულისხმობდნენ რაფაელი და სალვადორ დალი, ჰენდელი და მესიანი, დავით გურამიშვილი და ბორის პასტერნაკი, ჰეგელი და ერნსტ რენანი; ანდა, ვთქვათ, ოსკარ უაილდის შეხედულებით, ქრისტე მორალისტი არასოდეს ყოფილა და იგი, პირველ ყოვლისა, პოეტი იყო, ხოლო ლევ ტოლსტოის აზრით, მან მხოლოდ მორალური მოძღვრება მოუტანა ადამიანებს და არასოდეს უფიქრია რამე ექადაგა ზეციური სასუფევლის შესახებ. ერთი, თითქმის დაუჯერებელი ფაქტი კი უნდა აღინიშნოს, - მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანულ რელიგიასა და ქრისტიანულ ეკლესიას ოცი საუკუნის განმავლობაში არ მოჰკლებია დევნა-შევიწროვება და დამცირება-შეურაცხყოფა, თავად ქრისტეს პიროვნებაზე თავდასხმისაგან, მისი უშუალო ლანძღვა-გინებისა და დაცინვისაგან თვით კომუნისტებიცა და ნაციონალ-სოციალისტებიც კი იკავებდნენ თავს (თუ ორიოდ გამონაკლისს არ ჩავთვლით, - ამ თავდამსხმელთა შორის მსხვილი მასშტაბის მოაზროვნეთაგან მხოლოდ ფრიდრიხ ნიცშე ან ვასილი როზანოვი შეიძლება გაგვახსენდეს). იესოს პიროვნების, მისი ადამიანური სახისა და მისი პირველადი, სახარებისეული მოძღვრების უძლიერესი შთამაგონებელი ძალის უარყოფა მეტისმეტად ძნელი, ლამის შეუძლებელი აღმოჩნდა. ამიტომ ისიც კი, ვინც მთელი კატეგორიულობით გამორიცხავდა იესო ქრისტეს ღმრთაებრიობას, არ ცდილობდა მისი პიროვნული სიდიადის უარყოფას. მსოფლიო კულტურა უამრავ მაგალითს ითვლის, როცა ათეისტი მოაზროვნე თუ ხელოვანი ღრმა მოკრძალებითა და მოწიწებით ყოფილა განმსჭვალული ქრისტეს მიმართ და ამაღელვებელი ნაწარმოები შეუქმნია მის შესახებ.

არც XX საუკუნის სეკულარული ხელოვნება ჩამორჩა წინა საუკუნეებს და მანაც თავისი იესო, თავისი ნაზარეველი მქადაგებელი დაინახა და ასახა. მათ შორის უმაგალითო პოპულარობითა და საყოველთაო გავრცელებით გამორჩეული ადგილი განეკუთვნება ენდრიუ ლოიდ ვებერისა და ტიმ რაისის ცნობილ როკოპერას „იესო ქრისტე-სუპერვარსკვლავი“, რომლის პირველი წარმოდგენა 1970 წელს შედგა და რომლის ტრიუმფული მსვლელობა სცენებსა და ეკრანებზე დღესაც კარგად ახსოვთ მომსწრეებს, მისი ექო კი აქამდე სწვდება ახალი თაობის სმენას. გამოტეხილად ისიც უნდა ითქვას, რომ იმ ეპოქაში, როცა ესტრადის ვარსკვლავები პოპულარობაში ქრისტეს ეჯიბრებოდნენ (ერთმა ბრიტანელმა ვარსკვლავმა განაცხადა კიდეც, რომ იგი ქრისტეზე უფრო პოპულარულია), თავად როკოპერის ასეთმა ფართო გავრცელებამ ბევრს ქრისტეს პიროვნებით დაინტერესების ბიძგიც მისცა, მით უმეტეს, რომ მასობრივი საზოგადოება სახარების დიდი ცოდნით ვერ დაიკვეხნიდა, და არამარტო კომუნისტურ ქვეყნებში.

„იესო ქრისტე-სუპერვარკვლავი“ 60-იანელთა, ბიტნიკებისა და ჰიპების თვალით დანახული ქრისტეა, მათი თანამოაზრე და თანამებრძოლია. ქრისტეს მითვისების ეს კიდევ ერთი მცდელობა უჩვეულოდ არ იქნა აღქმული, რადგან თავის დროზე თვით სოციალისტებიცა და კომუნისტებიც კი ქრისტეს პირველ სოციალისტად ან პირველ კომუნისტად აცხადებდნენ ხოლმე. „სუპერვარსკვლავის“ იესო, პირველ ყოვლისა, რევოლუციონერი, მოჯანყე, მეამბოხეა, რომელიც მიღებულ, დადგენილ, აღიარებულ შეხედულებებსა და თვალსაზრისებს უპირისპირდება, თავის მიმდევრებსა და მსმენელებს მომხვეჭელობისა და მოპოვების იდეალებზე უარის თქმას ასწავლის, რათა ისინი ყოფნისაკენ, ნამდვილი ცხოვრებისაკენ შემოაბრუნოს. ამ მხრივ როკოპერის წინამორბედად პიერ პაოლო პაზოლინის ფილმი „მათეს სახარება“ შეგვიძლია მივიჩნიოთ, რომელშიაც იესოს ქადაგებებს მეოცე საუკუნის დასაწყისის რუსული რევოლუციური სიმღერების ფონოგრამა გასდევს. სახარების ეკრანიზაცია არამარტო სარისკო და სათუო საქმეა, პრობლემის დაუძლეველობა თითქმის შეუძლებლობის ზღვარს უახლოვდება, მაგრამ თუ ახალ ხელოვნებას - კინოხელოვნებას - ქრისტეს მიწიერი ცხოვრების ასახვაში მაინც არ სურს ჩამორჩეს მუსიკასა და მხატვრობას, მაშინ პაზოლინისეული ფილმი, ალბათ, იმგვარი მწვერვალია, რომლის გადალახვა არცთუ ადვილი ამოცანაა. შესაძლოა, ესეცაა ერთი მიზეზი, რომ, მიუხედავად პაზოლინის ექსტრავაგანტული ბიოგრაფიისა და წინააღმდეგობრივი შეხედულებებისა, ფილმს რომის კათოლიკე ეკლესიისაგან წინააღმდეგობა არ შეხვედრია. თუმცა ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ეკრანზე გადატანილი „მათეს სახარება“ ერთი ფრაზითაც არ სცილდება საღმრთო წერილის ტექსტს და სახარების საკმაოდ ზუსტ ილუსტრაციას წარმოადგენს (რეჟისორის პოზიცია უმთავრესად შემსრულებელთა ან მუსიკის შერჩევაში შეგვიძლია ამოვიცნოთ). განსხვავებით პაზოლინისაგან, როკოპერაში სახარებისეული ფაბულა ოდენ საფუძველია ტიმ რაისის შესანიშნავი პოეტური ლიბრეტოსათვის, რომელიც უფრო ქრისტეს ცხოვრების მოტივებზე შექმნილ თავისუფალ ვარიაციად შეგვიძლია მივიჩნიოთ. მით უმეტეს, რომ როკოპერა ქრისტეს ჯვარცმითა და სიკვდილით მთავრდება და მასში მინიშნებაც კი არაა მომავალი აღდგომის შესახებ (კიდევ მეტი, ოპერაში, ფაქტობრივ, მხოლოდ აღდგომილ იუდას ვხვდებით). ვინც აღდგომას უარყოფს, მათთვის იესო მხოლოდ კეთილი მქადაგებელია და არა ღმერთი, - სწორედ აქ გაჰყავთ ზღვარი იესოსა და ქრისტეს შორის, ნაზარეველ წინასწარმეტყველსა და მესიას შორის. ქრისტეს აღდგომის აღიარების გარეშე ხომ ადამიანი ქრისტიანობის მიღმა აყენებს საკუთარ თავს და ეს უკვე პავლე მოციქულს აქვს ხაზგასმული: „უკეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაჲ ჩუენი და ცუდად არს სარწმუნოებაჲ ეგე თქუენი“ (1 კორ. 15:14). მაგრამ მაინც ეს არაა მთავარი განსხვავება პაზოლინისეულ „მათეს სახარებასა“ და როკოპერა „იესო ქრისტე-სუპერვარსკვლავს“ შორის. მართალია, ორივე ეს ნაწარმოები 60-იანი წლების რევოლუციური ახალგაზრდობის სულისკვეთებას გამოხატავს, მაგრამ ფილმი 1968 წლამდეა შექმნილი, ოპერა კი - 1968 წლის შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ როკოპერა უხვადაა ნასაზრდოები '68 წლის იდეებით და ის სელინჯერისა და კერუაკის თაობის განწყობილებებს გამოხატავს, მაინც, თუ მეტ სიზუსტეს გამოვიჩენთ, უნდა ვთქვათ, რომ ეს უკვე სხვა თაობაა, რადგან სელინჯერისა და კერუაკის პერსონაჟები - ავტორებთან ერთად - ძირითადად ძენბუდჰიზმისა და ლოტოსის სუტრის იდეებით იკვებებოდნენ და ქრისტესა და ქრისტიანობას მათს ცნობიერებაში პერიფერიული ადგილი ეთმობოდა. „სუპერვარსკვლავის“ იესო ბიტნიკებისა და ჰიპების თვალით დანახული იესოა, თუმცა როცა ისინი ბურჟუაზიულ ფასეულობებს, მშობელთა მოწყობილ და აწყობილ ცხოვრებას უპირისპირდებოდნენ, ამ უარსაყოფ ფასეულობებში ხომ ქრისტიანობას და ქრისტიანულ ტრადიციებსაც გულისხმობდნენ. მაგრამ 1968 წლის შემდეგ რადიკალურმა რევოლუციურ-მემარცხენე ნაკადმა ქუჩებიდან, მოედნებიდან, უნივერსიტეტთა აუდიტორიებიდან და პრესტიჟული ჟურნალების ფურცლებიდან გუდა-ნაბადი აიკრა. ახალგაზრდებმაც და არაახალგაზრდებმაც კი ცხოვრების მოსაწყობად ისევ ძველ რეცეპტებს მიაკითხეს და ნაცად, სანდო გზებზე სიარული არჩიეს ჭვავის ყანიდან უფსკრულში გადაჩეხვას. ამ დროს, როცა ირგვლივ კონსერვატიზმის ამინდი დადგა (და ეს ამინდი თითქმის საუკუნის ბოლომდე არ შეცვლილა), ყურადღება ისევ ტრადიციულ ინსტიტუტებს მიექცა და ეგზოტიკური, აღმოსავლური რელიგიებით გატაცების ისტერიამაც ადგილი დაუთმო ინტერესს ქრისტიანობისა და ქრისტიანული ეკლესიის მიმართ. ამ დროს - შემთხვევით თუ არაშემთხვევით - ვატიკანის II მსოფლიო საეკლესიო კრებაც დამთავრდა თავისი ისტორიული გადაწყვეტილებებით, რომლის შემდეგაც - ლიტურგიკული რეფორმის, ტრაპეზის მრევლისაკენ მობრუნების გამო - არა მარტო კათოლიკე პატრები მობრუნდნენ პირით მორწმუნეებისაკენ, არამედ თავად ეკლესიაც მობრუნდა თანამედროვე ადამიანის, თანამედროვე საზოგადოების პრობლემებისაკენ. დღეს ახალგაზრდებთან ხელჩაკიდებული და ჭაბუკებთან და ქალიშვილებთან ერთად როკჯგუფების თანხლებით მომღერალი რომის პაპის ტელეეკრანებზე დანახვა აღარავის აკვირვებს.

აღიარებულია „იესო ქრისტე-სუპერვარსკვლავის“ მნიშვნელობა როკმუსიკის ისტორიაში, მაგრამ იგი იმ მოსაბრუნ, საეტაპო წერტილსაც აღნიშნავდა XX საუკუნის საზოგადოებრივი ცნობიერების განვითარებაში, როცა ერიხ ფრომის მკითხველებმა და ლივერპულელთა ოთხეულის მსმენელებმა ტრადიციული, დასავლური ფასეულობების აღმოჩენა დაიწყეს, რასაც შემდგომში რევოლუციურ იდეალებზე თანდათანობითი უარის თქმა და ახალი კონსერვატიზმის ტალღა მოჰყვა.

ოქტომბერი, 1995

I

კალკუტა ინდოეთის დედაქალაქი არაა, მაგრამ, როგორც ამბობენ, ის ქვეყნის ყველაზე დიდი ქალაქია; იმასაც ამბობენ, რომ მისი ათმილიონიანი მოსახლეობიდან ერთი მილიონი ტროტუარის მოქალაქეა, - ანუ ისინი, ვინც ქუჩაში იბადება და ქუჩაში კვდება...

კალკუტის ერთ-ერთ უღატაკეს უბანში, რომელსაც Lower Circular Road ეწოდება, მისგითის მახლობლად, ვიწრო ჩიხში, ერთ კარს აწერია - დედა ტერეზა, - სახელი, რომელიც დღეს პრესისა და ტელევიზიის დამსახურებით უთვალავი ადამიანისთვისაა ცნობილი. სწორედ აქაა მოთავსებული სიყვარულის მისიონერთა ცენტრი, - დედათა მონასტერი, სადაც ყოველი დღე ქალაქის გაღვიძებამდე ლოცვითა და წმიდა ზიარების მიღებით იწყება. დაახლოებით 7 საათისათვის ამ სახლის ბინადარნი ქუჩებში გამოდიან, რათა ემსახურონ ღატაკთა შორის ყველაზე ღატაკთ, უპატრონოთა შორის ყველაზე უპატრონოთ, - სამონაზვნო წესის მიღებისას მათ ამგვარი აღთქმა აქვთ დადებული.

სიყვარულის მისიონერთა ორდენის ფუძემდებელი დედა ტერეზა დღევანდელი მაკედონიის დედაქალაქში, სკოპიეში, ალბანურ ოჯახში დაიბადა 1910 წლის 27 აგვისტოს. წარმატებული სამშენებლო ფირმის მეპატრონის ქალიშვილს მაშინ აგნეს გონქსა ბეიაქსიუ ერქვა. როგორც თავად აცხადებს, მან ჯერ კიდევ თორმეტი წლისამ შეიცნო, რომ მოწოდებული იყო ღატაკთა სამსახურად და გიმნაზიის დამთავრებისთანავე შორეულ ქვეყანაში მისიონერად გამგზავრება გადაწყვიტა. ამ მიზნით იგი დაუკავშირდა ლორეტას ორდენის დებს ირლანდიაში, რომლებიც, სხვათა შორის, კალკუტაშიც მოღვაწეობდნენ. 1928 წელს იგი გაემგზავრა ინდოეთში და კალკუტის ერთ კათოლიკურ სკოლაში გეოგრაფიის მასწავლებლობას შეუდგა. მალე იგი ამ სასწავლებლის დირექტორი გახდა. სკოლაში ძირითადად მდიდარი მშობლების შვილები სწავლობდნენ, მაგრამ მისი კედლების მიღმა ჭუჭყისა და ავადმყოფობის საუფლო იწყებოდა, ხშირად მომწავლელი სუნი შენობაშიც კი აღწევდა. დედა ტერეზა ხშირად გადიოდა ქუჩაში ავადმყოფების საპატრონოდ, რაშიც მას ხანდახან მისი მოწაფეებიც ეხმარებოდნენ. მაგრამ როცა იგი შესანიშნავად მოწყობილ და გაკრიალებულ მონასტერში ბრუნდებოდა, მისი სიტყვებით, მას სინდისი ქენჯნიდა და გრძნობდა, რომ ღმერთი მისგან მეტს მოითხოვდა.

ერთ ღამით, 1946 წლის სექტემბერში, როცა იგი მატარებლით მიემგზავრებოდა, მან საკუთარ თავში მოწოდების ხმა იგრძნო, რომელიც მოუხმობდა, ყველაფერი მიეტოვებინა და უპატრონოთა საპატრონოდ იესოს გაჰყოლოდა. ამის შემდეგ მან რომის პაპს, პიუს XII-ს, მიმართა, ნება დაერთო მისთვის, ლორეტას დედათა სამონაზვნო ორდენიდან გასულიყო, რათა სრულიად მარტოს თავისი ახალი საქმე წამოეწყო, თავისი მოწოდება აღესრულებინა. რამდენიმე დღის შემდეგ მან კალკუტაში ერთი ქოხი დაიქირავა, სადაც ღატაკ ბავშვებს ასწავლიდა და ავადმყოფებს უვლიდა. თავიდან ყველაფერი ისე მძიმე და უიმედო ჩანდა, რომ ხშირად იგი სასოწარკვეთილების ზღვარზე იდგა. როგორც თავად იხსენებს, მან არც კი იცის, შეძლებდა თუ არა იგი ბოლომდე გაძლებას, პირველი დები რომ არ გამოჩენილიყვნენ, რომლებიც თანდათანობით მოდიოდნენ და მის გვერდით დგებოდნენ. სასიხარულო და მოულოდნელი იყო, რომ პირველები მისი ყოფილი მოწაფეები აღმოჩნდნენ, რომლებიც თავიანთი მასწავლებლის მაგალითს მოჰყვებოდნენ. მათ მოაკითხეს ქარიზმით აღბეჭდილ მომცრო ტანის ქალს, რომელსაც ისინი მთელ თავიანთ მონაგარს აბარებდნენ, მისგან კი სანაცვლოდ იღებდნენ სამ ცალ ლურჯზოლებიან თეთრ სარის, სანდლების ერთ წყვილს, ჭილოფსა და ჯვარს. მაგრამ ამ მკაცრად შეზღუდულმა ყოფითმა სიდუხჭირემაც ვერ შეაშინა მისი მიმდევრები, რომლებიც უკვე სხვადასხვა კუთხეებიდან და მხარეებიდან აკითხავდნენ მას.

ამ დროს ინდოეთი დამოუკიდებლობისათვის იბრძოდა და ფართოდ ისმოდა მაჰატმა განდჰის მშვიდი, მაგრამ შთაგონებული და შთამაგონებელი ხმა. ინდოელთა განმათავისუფლებელი მოძრაობის ხელმძღვანელი, პირველ ყოვლისა, რელიგიური მოღვაწე იყო და პოლიტიკური ბრძოლა მისთვის ღმერთისაკენ სვლის, ღმერთთან მიახლოების გზა იყო. მას მიაჩნდა, რომ ერს დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლა ზნეობრივად გამოაწრთობდა, აღზრდიდა და სულიერად აამაღლებდა. მაგრამ პოლიტიკა და მორალი ამჯერადაც ვერ შეერწყა ერთმანეთს, პოლიტიკა და მორალი ამჯერადაც ერთმანეთს შეეჯახა. დამოუკიდებლობის მოპოვებას და ბრიტანელთა ბატონობისაგან განთავისუფლებას მოჰყვა ეროვნულ-ეთნიკური შეჯახებები, ურთიერთჟლეტა, მილიონობით დახოცილი, დასახიჩრებული, აყრილი, გაძევებული ადამიანი. დამოუკიდებელი ინდოეთის ისტორიის ერთ-ერთი პირველი ფურცელია თანამოძმის მიერ 80 წელს მიღწეული განდჰის მკვლელობა... ამ დღეებში დედა ტერეზა ტანჯულთა და მიუსაფართა, დევნილთა და ლტოლვილთა შორისაა, - იგი მათი ტანჯვის შემსუბუქებას, მათი ტკივილების დაამებას, მომაკვდავთა მოვლა-პატრონობას ცდილობს.

1950 წელს, მოღვაწეობის დაწყებიდან ორი წლის შემდეგ, რომიდან სასურველი ცნობა მოდის: პაპმა დაამტკიცა ახალი კონგრეგაცია - სიყვარულის მისიონერები და მას სათავეში დედა ტერეზა ჩაუყენა. წმ. ბენედიქტესა და წმ. დომინიკეს, წმ. ფრანჩესკო ასიზელისა და წმ. ეგნატე ლოიოლას, წმ. ტერეზა ავილელისა და წმ. ჯოვანი ბოსკოს მსგავსად, დედა ტერეზა კათოლიკურ სამყაროს კიდევ ერთ ორდენს შეჰმატებს, მოღვაწეობის კიდევ ერთ მიმართულებას მიანიშნებს. საბერო-სამონაზვნო ცხოვრება დასავლურ ქრისტიანობაში, როგორც ცნობილია, სხვადასხვა ორდენებში ხორციელდება, ყოველი მათგანი განსაკუთრებული მისიითა და დანიშნულებითაა აღჭურვილი. ამით ეკლესია განსხვავებული სულიერი მისწრაფებების მოღვაწეებს საქმიანობის შესაბამის სფეროსა და სივრცეს მოუნიშნავს და ყოველ მათგანს საშუალებას აძლევს, საკუთარი მონაცემებისა და მოწოდების მიხედვით გამონახოს შესაფერისი ადგილი: ბენედიქტელები ცივილიზატორულ საქმეს უდგნენ სათავეში და, ლოცვისა და მწიგნობრობის გარდა, ფიზიკურ შრომასაც არ ერიდებიან, ფრანცისკელები რადიკალური უპოვრობის პრინციპს ამკვიდრებენ, სალეზიელები საფრთხეში ჩაცვენილ ახალგაზრდებს ჰპატრონობენ, კარმელიტები მჭვრეტელობით ცხოვრებას მისდევენ, დომინიკელები საღმრთისმეტყველო მეცნიერებას ემსახურებიან, იეზუიტები - განათლებასა და ქრისტიანულ მისიას. თავად დედა ტერეზა ასე განსაზღვრავს თავისი ორდენის არსს: „ხალხის თვალში, მართალია, საზოგადოებრივ საქმიანობას ვეწევით, მაგრამ სინამდვილეში ჩვენ მჭვრეტელობითი ორდენი გვაქვს, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ ამ სოფლის შუაგულში ვცხოვრობთ, უშუალოდ ვეხებით ქრისტეს სხეულს. 24 საათის განმავლობაში მისი შემსწრენი ვართ. ჩვენ მისიონერები ვართ, რომელთაც მიზნად გვაქვს ქრისტეს სიყვარული შევიტანოთ დღევანდელ სამყაროში“. ამ სიტყვების ჭეშმარიტ მნიშვნელობას მაშინ შევიცნობთ, თუ გავიხსენებთ მაცხოვრის სიტყვებს, რომ ყოველი მშიერი, მწყურვალი, უსახლკარო და პატიმარი თავად ღმერთია და რომ მათი სამსახურით ადამიანი ღმერთს ემსახურება. დედა ტერეზასა და მის დებს სჯერათ, რომ ყოველ ტანჯულთან შეხება ქრისტესთან მისტიკური შეხვედრაა.

უბედურებასა და გაჭირვებას კალკუტაში მრავალგვარი სახე აქვს, მონაზვნები ქუჩებში პოულობენ მომაკვდავებსა და დამშეულებს, სანაგვე ყუთებიდან ამოჰყავთ მიტოვებული ძუძუთა ბავშვები, პატრონობენ უძლურებსა და ღატაკებს. „ჩვენთვის მთავარია ცალკეული ადამიანი“, - ამბობს დედა ტერეზა და ეს სიტყვები, სადაც კიდევ ერთხელაა გაცხადებული ქრისტიანული მოძღვრების ღრმა არსი, არცთუ ჩვეულად ისმის საუკუნეში, როცა რასების, კლასების, ეროვნებების, მასობრივი საზოგადოების საწნახელში პიროვნება უმთავრესად დავიწყებული და გათელილია. თეთრ სარიში ჩაცმული ჩია მონაზონი კი იმეორებს: „ყველაზე მძიმე უბედურება არის არა შიმშილი და ჭლექი, არამედ განცდა იმისა, რომ ადამიანი ზედმეტია და მას არავითარი ფასი არა აქვს“. სწორედ ამიტომ სიღატაკე და მიუსაფრობა მას მეტად ფართოდ ესმის, ამიტომ კონგრეგაციის განყოფილებები მოთავსებულია არა მარტო ვენესუელაში, ეთიოპიაში, პერუში, მექსიკაში, არამედ ლონდონში, ნიუ-იორკსა და პარიზშიც. „არ არსებობს დედამიწაზე ადგილი, სადაც არ არსებობდეს სიღატაკე და უსამართლობა“, - ამბობს სიყვარულის მისიონერთა ხელმძღვანელი.

დედა ტერეზას საოცარი პიროვნული მიმზიდველობისა და მისი უძლიერესი შთამაგონებელი ძალის შესახებ ბევრი რამ დაწერილა და ამაში დარწმუნება თბილისელებმაც შეძლეს, როცა იგი 1989 წელს ჩვენს დედაქალაქს ეწვია. ერთი მხრივ, იგი არის უმაგალითოდ პრაქტიკული და შეუპოვარი ქალი, რომელიც ორივე ფეხით მყარად დგას მიწაზე და, მეორე მხრივ, ესაა მისტიკოსი, რომელიც, სადაც უნდა იყოს და რასაც უნდა აკეთებდეს, ყველგან და ყველაფერში ეძებს ღმერთს, ეძებს განუწყვეტელ კავშირს ქრისტესთან. მას ჰყოფნის სითამამე განაცხადოს ის, რაც უმრავლესობისათვის დღეს მიუღებელია, შეუძლია თქვას, რომ ,,სამყაროს სიმშვიდეს ახლა ემუქრება უდანაშაულო დაუბადებელი ბავშვის ყვირილი, ხოლო ხალხი, რომელიც აბორტის ლეგალიზაციას მოახდენს, ყველაზე ღატაკი ხალხია”. ამასთანავე, ცნობილია მისი ამოუწურავი სიხალისე და მახვილგონიერება, - როცა ერთ ამერიკელ ჟურნალისტს დაუნახავს, თუ როგორ წმენდდა იგი მყრალ, დაჩირქებულ ჭრილობებს, მას ასე უთქვამს: „მილიონი დოლარიც რომ მომცენ, ამას ვერ გავაკეთებო”, დედა ტერეზას კი მისთვის ჩვეული ღიმილით უპასუხია: „მილიონი დოლარისათვის ამას არც მე გავაკეთებდიო“.

დღესაც 85 წლის მისიონერი განუწყვეტლად მოგვიწოდებს: „მოდით, გავაკეთოთ რამე კარგი ღმრთისათვის!“ მომავალი თაობები, ალბათ, იტყვიან, რომ ამ ქალმა არაერთი სირცხვილი მოსწმინდა XX საუკუნეს, მომავალში ეკლესია, ალბათ, ამ ქალს წმიდანად შერაცხავს. ამ მომცრო ტანის მონაზვნის ცხოვრებისეული მაგალითი კი უფრო ძლიერია, ვიდრე პრეზიდენტები ან პარლამენტები, პოლიტიკური პარტიები და პოლიტიკური სისტემები.

ნოემბერი, 1995

II

რამდენიმე დღის წინ, 5 სექტემბერს, გარდაიცვალა დედა ტერეზა, მოწყალების ორდენის ფუძემდებელი, თითქმის ჩამთავრებული საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე სახელგანთქმული ქრისტიანი მოღვაწე. დედა ტერეზას მემკვიდრეობა და გაკვეთილები ქრისტიანული სამყაროს, ქრისტიანული ეკლესიის მარადიულ და წარუვალ ფასეულობებს შეერწყა და თავად ადასტურებს მათს მარადიულობას, წარუვალობასა და დაუსრულებელ სიახლეს, მაგრამ ძნელია გაბედულების პოვნა და იმის თქმა, რომ დედა ტერეზა ჩვენი საუკუნის ადამიანისათვის მაგალითად იქცა, - იმ მაგალითად, რომლის მიბაძვა, მიდევნება, განმეორება შესაძლებლად და ადვილად მისაღწევად ეჩვენება ადამიანს, - დედა ტერეზა უფრო ჰორიზონტია, რომელიც შორს, მაგრამ აშკარად და თვალხილულად ციმციმებს, იმგვარი სულიერი ჰორიზონტი და სულიერი საზომი, რომელიც ერთ წამსაც არ მისცემს გონიერ თუ სულიერ ადამიანს თვითდამშვიდების, თვითკმაყოფილების საშუალებას.

რა თქმა უნდა, როგორც ჭემშარიტი ქრისტიანი, დედა ტერეზაც განიცდიდა სხვადასხვა ჯურის ქრისტესმოძულეთა ზიზღს, შურს, გაგულისებას, დაუფარავ გაღიზიანებას. თუნდაც იმიტომ, რომ მისი გაცისკროვნებული ცხოვრების გვერდით განსაკუთრებით ძნელი ხდება საკუთარი ცხოვრების სტილის, - ანგარებით, შურისძიებითა და მოხვეჭის სურვილით აღსავსე მიზანსწრაფვათა მორალური გამართლება... დღევანდელ მომხმარებლურ საზოგადოებაში, სადაც მიზანი მოპოვებაა და არა გაცემა, დედა ტერეზა თავისი ქმედებითა და ცხოვრებით აშკარად მიანიშნებდა, რომ არსებობს სხვა ფასეულობებიც, - თანამედროვე ადამიანისთვის ძნელი, თითქმის შეუძლებელი, თითქმის მიუღწეველი, - ცხოვრების ორიენტირება იმგვარად, რომ მთავარი ხდება არა მიიღო, არამედ გასცე, არა მოიმსახურო, არამედ მოემსახურო, არა მოიპოვო, არამედ გაიღო მსხვერპლი.

„დუმილის ნაყოფია ლოცვა, ლოცვის ნაყოფია რწმენა, რწმენის ნაყოფია სიყვარული, სიყვარულის ნაყოფია სამსახური, სამსახურის ნაყოფია მშვიდობა“, - ამბობდა თეთრ სარიში ჩაცმული ეს ჩია ქალი, რომლის სახელი, ალბათ, სულ მალე აღიბეჭდება დიდ ქრისტიან წმიდანთა შორის.

სექტემბერი, 1997

რომის უმნიშვნელოვანესი ტერასების გადაკვეთაზე ამ ცოტა ხნის წინ უზარმაზარი აღმოსავლური შენობა წამოიმართა, რომლის ზომები იმგვარია, რომ გამვლელ-გამომვლელს მისი მთლიანი აღქმა უჭირს კიდეც და ყველაზე კარგად, ყველაზე სრულყოფილად ის ან ვერტმფრენიდან ჩანს ან სამშენებლო ამწიდან, ანდა - იმ მაღალი მინარეთიდან, რომელიც მის მარცხენა კუთხეშია აღმართული. თავად შენობა კი, რა თქმა უნდა, მისგითია, რომელიც, როგორც ამბობენ, ყველაზე დიდია ევროპაში და 50 ათასი კაცისთვისაა განკუთვნილი. ქალაქში, სადაც ევროპული ცივილიზაციის სიმბოლოები - კოლოსეუმი და წმიდა პეტრეს ტაძარი დგას, ევროპის ისტორიულ-სულიერ ცენტრში, ანტიკური რომის იმპერიისა და დასავლეთის ქრისტიანთა რელიგიურ დედაქალაქში ევროპელ მუსლიმანთა უდიდესი მისგითი აღიმართა.

როდესაც რომის იმპერია დაეცა, როცა წარმართობამ საკუთარი თავი ამოწურა, ახალი ქრისტიანული იმპერიის დედაქალაქს საფუძველი ჩაეყარა აღმოსავლეთში, ბოსფორის სრუტის პატარა დასახლების, ბიზანტიონის, ადგილას. ოფიციალურად მას ახალი რომის ანუ მეორე რომის ტიტული მიენიჭა, არაოფიციალურად - საუკუნეების განმავლობაში - მას პირველი ქრისტიანი იმპერატორის საპატივცემულოდ კონსტანტინოპოლი ეწოდებოდა. დღეს ამ მილიონიან ქალაქს ისტანბული ჰქვია, ხოლო აღმოსავლეთქრისტიანული სამყაროს ერთ-ერთ უდიდეს და უმნიშვნელოვანეს ტაძარში, - მსოფლიო პატრიარქის კათედრალში, - აია სოფიაში, 1453 წლის შემდეგ აღარ აჟღერებულა ქრისტიანული საგალობლები; ამ დროის განმავლობაში, თითქმის ხუთი საუკუნის მანძილზე, ის მისგითის ფუნქციას ასრულებდა, უკანასკნელი 70 წელი კი მუზეუმად იყო გამოცხადებული, თუმცა, როგორც ჩანს, საქმე იქით მიდის, რომ თურქეთის გავლენიანი პოლიტიკური ძალები და პარტიები მალე მიაღწევენ მასში ისლამური ღმრთისმსახურების აღდგენას.

მეორე რომის ანუ კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ მოსკოვმა თავი მესამე რომად გამოაცხადა და ეს თვალსაზრისი რუსეთის სახელმწიფოს წამყვან იდეოლოგიურ დოქტრინად იქცა. მოსკოვის, ისევე როგორც მთელი რუსეთის, მოსახლეობის უმრავლესობას დღეს, ბუნებრივია, რუსები წარმოადგენენ, მაგრამ მოსკოვშიც და რუსეთშიც რუსებს რაოდენობით ფეხდაფეხ მიჰყვებიან თათრები, ბაშკირები და სხვა მუსლიმანი ხალხები. ბუნებრივია ისიც, რომ მათთვის მოსკოვის მისგითები საკმარისი არ აღმოჩნდა და ქალაქის შუაგულში მათ თითქმის მთელი პარკი შეისყიდეს, რათა ,,მესამე რომში“ გრანდიოზული ისლამური ცენტრი ააშენონ თავისი მისგითითა და მინარეთით.

ევროპის კულტურულ დედაქალაქში, პარიზში, როგორც ამბობენ, ლამის ყველა უბნის მაცხოვრებელს დილაადრიან ახლომახლო წამოჭიმული მინარეთიდან მუეძინის ხმა აღვიძებს და ამ ხმას უკანასკნელ ხანებში კვირაში ერთხელ მაინც მეტროებსა და ქუჩებში აფეთქებების ხმა უერთდება; ამ სისხლიანი ფოიერვერკების ორგანიზატორებმა და შესრულებლებმა კი ცოტა ხნის წინათ ღია წერილი გაუგზავნეს საფრანგეთის პრეზიდენტს, ჟაკ შირაკს, რათა მან დროულად და რეალურად შეაფასოს საკუთარი თავის და თავისი ქვეყნის მომავალი და, სანამ გვიან არ არის, ისლამი მიიღოს.

დასავლური ცივილიზაციის ციტადელში, რომელიც დასავლური ღირებულებების ძალოვან გარანტს წარმოადგენს - შეერთებული შტატების დედაქალაქში ეს-ესაა გრანდიოზული მანიფესტაცია მოაწყო მილიონამდე შავკანიანმა ადამიანმა, რომლებიც თავიანთ თავს „ისლამის ერს“ უწოდებენ და რომლებიც თეთრი ცივილიზაციისა და ქრისტიანული ფასეულობებისაგან განთავისუფლებისათვის იბრძვიან. თუ ამ სამი ათეული წლის წინ შავკანიანთა მოძრაობა და მათი სახელგანთქმული ლიდერი - პასტორი მარტინ ლუთერ კინგი დასაყრდენს ქრისტიანულ მოძღვრებაში ხედავდა, დღევანდელ აფროამერიკელთა დიდი ნაწილი და, განსაკუთრებით, რადიკალურ-რასისტული დაჯგუფებანი ისლამს მიაკუთვნებს თავს.

თავად აფრიკაში, სადაც საუკუნეების მანძილზე კათოლიკე და პროტესტანტ მისიონერთა წარმატებული მოღვაწეობის შედეგად მოსალოდნელი იყო, რომ მალე კონტინენტის მოსახლეობის უმრავლესობა ქრისტიანი იქნებოდა, ყოველწლიურად ათასობით აფრიკელი ქრისტიანობას უარყოფს და თავის რელიგიად ისლამს აღიარებს. ნეტარი ავგუსტინესა და ალბერ კამიუს სამკვიდროში - ალჟირში - სიკვდილი ემუქრება არა მარტო ნებისმიერ არამუსლიმანს, არაარაბს, ევროპელს, არამედ იმათაც კი, ვინც მათ დასაცავად ამოიღებს ხმას.

ჩვენი საუკუნის მიწურულს აგიზგიზებული ახალი ცხელი წერტილები, პოლიტიკოსთა დიპლომატიური განცხადებებით, რელიგიურ ხასიათს არ ატარებს, მაგრამ ეს ხაზგასმა აუცილებელია, რადგან ასე თუ ისე, მაინც ბოსნიაშიც, ყარაბაღშიც, სუდანშიც, ჩეჩნეთშიც ერთმანეთს ქრისტიანები და მუსლიმანები ებრძვიან.

რა თქმა უნდა, მსოფლიოს ქრისტიანულ და ისლამურ ქვეყნებად დაყოფა დღეს მეტად პირობითია, - თუნდაც იმიტომ, რომ ე. წ. ქრისტიანულ ქვეყნებში რელიგიას, ეკლესიას, რელიგიურ ფასეულობებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მეტად პერიფერიული ადგილი განეკუთვნება. და რაც უფრო სეკულარული, ქრისტიანობისაგან მოშორებული ხდება დასავლეთი, მით უფრო მეტ ადგილს იკავებს ისლამი აღმოსავლეთის ქვეყნებში.

ისლამი ქრისტიანობასა და ბუდჰიზმთან ერთად მსოფლიო რელიგიებს განეკუთვნება, ისლამი ქრისტიანობასა და იუდაიზმთან ერთად მონოთეისტური - ერთღმერთიანი - რელიგიაა, მაგრამ მათ შორის ყველაზე ახალგაზრდაა და თავისი არსებობის ცამეტ საუკუნეს ითვლის. როცა ჰეგელი თავის, „რელიგიის ფილოსოფიას“ წერდა, იქ მან ყველა დიდი და მცირე, მნიშვნელოვანი და უმნიშვნელო რელიგიური მოძღვრება განიხილა და, თავისი ფილოსოფიის საფუძველზე, მსოფლიო გონის განვითარების ერთიან ჯაჭვში ჩართო. ამ ჯაჭვის დაგვირგვინებად, უკანასკნელ და უმაღლეს საფეხურად მას ქრისტიანობა მიაჩნდა, ქრისტიანობის შემდეგ აღმოცენებულ ისლამს კი თავის ლექციებში მან ადგილი ვეღარ მოუნახა და ამიტომ ერთი გვერდიც არ დაუთმო.

ქრისტიანობასა და ისლამს კი ბევრი აქვთ საერთო: საერთოა, პირველ ყოვლისა, ბიბლიური საფუძვლები; მუსლიმანებიც, ქრისტიანებისა და იუდეველების მსგავსად, ადამს, ნოეს, მოსეს, აბრაამს, ისაკს, იაკობს თავიანთ მამამთავრებს მიაკუთვნებენ; იესო ქრისტეს ისა წინასწარმეტყველად აღიარებენ და დიდ პატივს მიაგებენ მის დედას, რომელსაც, ბუნებრივია, ღმრთისმშობლად არ მიიჩნევენ (რადგან მუსლიმანთათვის ღმერთი შეუცნობადი და განუხორციელებელია - ხორცი არასოდეს შეუსხამს, ამიტომ მისი გამოსახვაც ისლამში შეუძლებლად და დაუშვებლადაა მიჩნეული). რელიგიური ცხოვრება კი ისლამში, ბუნებრივია, სხვაგვარად მიედინება და მეტისმეტად დიდი ადგილი ეთმობა კანონებისა და წესების აღსრულებას, - ყოველი მუსლიმანისათვის უეჭველ მოვალეობადაა გამოცხადებული ხუთი უმთავრესი მცნების აღსრულება: ალაჰის აღიარება, ლოცვა, მარხვა, უპოვართათვის შემოსავლის მეათედის დათმობა და ჰაჯი (- მექაში გამგზავრება ქააბის წმიდა ქვასთან მუხლის მოსაყრელად).

აღმოცენების დღიდან ისლამი ფართო გავრცელებისაკენ ისწრაფოდა და უმთავრეს მიზნად მიიჩნევდა სხვადასხვა ხალხში მუჰამადის მოძღვრების შეტანას - დღეს მაროკოდან ინდონეზიამდე თითქმის უწყვეტი, უზარმაზარი ისლამური სარტყელია გადაჭიმული და მუსლიმანი მოსახლეობა დღევანდელ მსოფლიოში ერთ მილიარდ ადამიანს ითვლის. რამდენიმე საუკუნის წინ ესპანეთი ისლამური ქვეყანა იყო და ვენის გალავანთან მწვანე დროშის ქვეშ დარაზმული თეთრჩალმიანი მხედრები იდგნენ. დაპყრობილ ქვეყანათაგან ცოტამ თუ შეძლო თავისი ეროვნული თვითმყოფობის შენარჩუნება, მაგალითად, ირანმა, - ალბათ, თავისი მძლავრი და მრავალსაუკუნოვანი კულტურის წყალობით; თუმცა ეგვიპტელები და სირიელები, რომლებიც ხანგრძლივი კულტურული ტრადიციების მატარებლები იყვნენ, ხოლო ქრისტიანობის მიღების შემდეგ კი წამყვან ქრისტიანულ ერებს წარმოადგენდნენ, მუჰამადის მემკვიდრეთა პირველივე შემოტევების შედეგად არაბთა უზარმაზარ ოკეანეს შეუერთდნენ; მძლავრი, მრავალფეროვანი რელიგიურ-კულტურული წარსულის პატრონი ინდოელები ისლამმა ორ ხალხად გაყო - ინდოელებად და მუსლიმან ინდოელებად, რომელთაც შემდგომ ახალ ერად - პაკისტანელებად გამოაცხადეს თავი; ვივეკანანდასა და თაგორის სამშობლო - ბენგალიაც ორად გაიხლიჩა და მის აღმოსავლეთ ნაწილში 100 მილიონიანი ისლამური სახელმწიფო, ბანგლადეში, აღმოცენდა.

ისლამის გავრცელებას ისლამური კულტურის გაფართოება და გაღრმავება მოჰყვა: იმ საუკუნეებში, რომელთაც „ბნელ შუა საუკუნეებს“ უწოდებენ და როცა ევროპაში ანტიკური ტრადიციების შეწყვეტის შემდეგ განათლება და კულტურა საკმაოდ უმწეო მდგომარეობაში აღმოჩნდა, მუსლიმანური ქალაქები დასავლეთსა და აღმოსავლეთში ცოდნის, მწიგნობრობის, ხელოვნების აყვავებულ კერებს წარმოადგენდა. ცნობილია ქრესტომათიული მაგალითები, რომ ძველ ბერძნულ მემკვიდრეობას - არისტოტელეს ფილოსოფიას, ჰიპოკრატეს მედიცინას, არქიმედეს ფიზიკას - ევროპა არაბების გზით გაეცნო და ეზიარა; აღიარებულია რუსთაველის, დანტეს, გოეთეს შემოქმედებაზე ისლამური ლიტერატურის უზარმაზარი გავლენა.

დღეს ისლამს კულტურული ფასეულობები აღარ შეაქვს დასავლეთში, ფუნდამენტალისტი შეიხები და აიათოლები უფრო იარაღის ექსპორტით არიან დაკავებული, რათა ნიუ-იორკში სავაჭრო ცენტრი ააფეთქონ, პარიზში - მეტროს სადგური, რომელიმე ევროპული აეროპორტიდან თვითმფრინავი გაიტაცონ ან მათ მიერ სიკვდილმისჯილ ბრიტანელ მოქალაქეს - სახელგანთქმულ მწერალს თავიანთი განაჩენი აღუსრულონ, ხოლო მისი წიგნის მთარგმნელები და გამყიდველები სიცოცხლეს გამოასალმონ... ისლამი დასავლეთს დემოგრაფიულადაც უტევს: პარიზის, ლონდონის, ბერლინის მოსახლეობის მეტად მოზრდილი ნაწილი - მილიონობით ადამიანი - ყოველ ცისმარე დღეს ალაჰის დიდებით იწყებს; ისლამი ფართოდ ავრცელებს თავის იდეოლოგიურ დოქტრინას და, მართალია, ჯერჯერობით ჟაკ შირაკი არ დათანხმებულა მიეღო მუჰამადის მოძღვრება, მაგრამ ამის პრეცედენტი დასავლეთში არცთუ იშვიათია - ფრანგ ფილოსოფოს რენე გენონით დაწყებული ამერიკელ მოკრივე კასიუს კლეიმდე...

ერთხელ ანდრე მალრომ თქვა, რომ ოცდამეერთე საუკუნე ან რელიგიის საუკუნე იქნება, ან ის საერთოდ არ იქნება. დასავლეთის ქვეყნებში ქრისტიანულ ფასეულობათა უეცარი აღორძინება ნაკლებსავარაუდოა; ვივარაუდოთ, რომ რელიგიური საუკუნე არც რელიგიურ დაპირისპირებებს ნიშნავს, - ამ შემთხვევაში უკვე კაცობრიობის მომავალი გახდება სათუო...

ყოველ პარასკევს კი მარადიული ქალაქის - რომის მუსლიმანები სალოცავად იკრიბებიან ახალთახალ, ქათქათა, ევროპის ყველაზე დიდ მისგითში.

ნოემბერი, 1995

მსოფლიო ქრისტიანული ეკლესიის ორად გახლეჩის შემდეგ, რასაც რომაული კათოლიკობისა და ბიზანტიური მართლმადიდებლობის ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი განვითარება მოჰყვა, დასავლურ ეკლესიას, ფართოდ მოდებული რეფორმაციის შედეგად, კიდევ ერთი განხეთქილება ელოდა - გაყოფა კათოლიკურ და პროტესტანტულ ნაწილებად. რეფორმაციის მეთაურად და სულისჩამდგმელად საყოველთაოდ მიჩნეულია მარტინ ლუთერი, რომლის გარდაცვალების 450 წლისთავი ამ დღეებში აღინიშნება.

ევროპული რეფორმაციის ფუძემდებელი მარტინ ლუთერი 1483 წლის 10 ნოემბერს დაიბადა გლეხის ოჯახში, - ოჯახში, სადაც მყარად იყო შენარჩუნებული შუასაუკუნეობრივი ხალხური სარწმუნოება (მთელი თავისი ჯადოქრებით, ჭინკებითა და ეშმაკებით). მაგრამ ისიც უნდა ითქვას, რომ ეს რწმენა საკმაოდ იყო დაკავშირებული ეკლესიის მოძღვრებასთან, რადგან ხალხი ეკლესიაში და ეკლესიასთან ერთად ცხოვრობდა, ისევე როგორც ეკლესია ცხოვრობდა ხალხში და ხალხთან ერთად. თავდაპირველი განათლების შეძენის შემდეგ თოთხმეტი წლის ლუთერი ერფურტის უნივერსიტეტში იწყებს ფილოსოფიის შესწავლას, რომელსაც ოთხი წლის შემდეგ ხელოვნების მაგისტროსის წოდებით ამთავრებს. მამის სურვილით, იგი ადვოკატი უნდა გამხდარიყო, მაგრამ როცა ერთხელ, ზაფხულში, ჭაბუკი შინიდან ისევ ერფურტში ბრუნდებოდა, დიდ ქარიშხალში მოხვდა და უშუალოდ მის გვერდით გაიელვა, - ეს განცდა და შთაბეჭდილება კი იმის საბაბი გახდა, რათა იგი მონასტერში შესულიყო და ავგუსტინელთა ორდენის წევრი გამხდარიყო. მღვდლად ხელდასხმის შემდეგ იგი ღმრთისმეტყველების შესწავლას ჩაუღრმავდა და ვიტენბერგში თეოლოგიის დოქტორის ხარისხი მოიპოვა. 29 წლის ლუთერი სტუდენტებს ბიბლიის ცალკეულ წიგნებს ასწავლიდა.

ერფურტსა და ვიტენბერგში მიღებულმა თეოლოგიურ-ფილოსოფიურმა განათლებამ გადამწყვეტი გავლენა იქონია ლუთერის შეხედულებების ჩამოყალიბებისას. მან სწორედ იქ განიცადა ღმრთის ნების სიდიადე და საყოველთაობა, რომლის წინაშე ადამიანი და ადამიანის ნება არაფრად ჩანს. იგი მივიდა დასკვნამდე, რომ ცოდვა და მადლი, სიკეთე და ბოროტება ცალკეულ ადამიანზე კი არაა დამოკიდებული, არამედ მხოლოდ ღმრთის ნება-სურვილის გამოხატულებაა. ადამიანი კეთილი იქნება იმ შემთხვევაში, თუ ღმერთი მას მადლით აღსავსე შეხედავს; თუ მას ღმერთი მრისხანებით მიაპყრობს მზერას, ადამიანს ბოროტად ყოფნა ელის. თუკი სურვილი აქვს, ღმერთს შეუძლია ყველაზე დიდ ცოდვილსაც კი წყალობით გადმოხედოს. ამ შემთხვევაში ცოდვილი ადამიანიც კი ცხონდება, თუნდაც იგი მაინც ცოდვილად დარჩეს. ღმერთი უბრალოდ თავისუფლად აჯილდოებს ადამიანებს წყალობით, ხშირად უბრალოდ ასე სურს და იმიტომ, ადამიანს კი არაფერი ძალუძს და მას შეუძლია, მხოლოდ ენდოს ღმერთს და იმედოვნებდეს, რომ ღმერთი მოწყალე იქნება, - ადამიანი ღმერთს მხოლოდ მორჩილებით და მოლოდინით უნდა შეჰყურებდეს. ადამიანს ვერც საეკლესიო-საღმრთისმსახურო რიტუალებში მონაწილეობა მოუტანს რასმე და ვერც თავად ეკლესია. თუ ეკლესია ადამიანსა და ღმერთს შორის შუამავლად, დამხმარედ იყო მიჩნეული, ლუთერი თავისი მოძღვრების უმთავრეს პრინციპად აცხადებს შოლა ფიდე და შოლა შცრიპტურა - ესე იგი ოდენ რწმენით და ოდენ წერილით (რაშიც საღმრთო წერილი ანუ ბიბლია იგულისხმება). ამ თვალსაზრისით, ღმერთთან ზიარების ერთადერთ გზად აღიარებულია ღმერთის უსაზღვრო ნდობა და ბიბლიურ წიგნთა შესწავლა. ეკლესია, როგორც ხსნისა და სიწმიდის ინსტიტუტი, ამ ფონზე, ბუნებრივია, ფერმკრთალდება და უკანა პლანზე გადადის. ლუთერის აზრით, რწმენასა და მადლს ადამიანი უშუალოდ ბიბლიიდან მოიპოვებს. აქ უკვე საუბარი იყო არა ეკლესიის რეფორმაზე, შიგნიდან მის რეფორმაზე, არამედ რეფორმაციაზე, რომელიც, საერთოდ, უარყოფდა ეკლესიის მხსნელ, მაცხოვნებელ ფუნქციას.

მალე რომში, კათოლიკე ეკლესიის ცენტრში, დაიწყო პროცესი მარტინ ლუთერის წინააღმდეგ, რომელსაც ერეტიკოსობაში ედებოდა ბრალი, - უნდა განხილულიყო ის მცდარი შეხედულებანი, რაც მის თეზისებში იყო ასახული. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მეტად გავრცელებული ლეგენდა, თითქოს მან ვიტენბერგის ტაძრის კარიბჭეს მიაჭედა თავისი 95 თეზისი, მხატვრული ფანტაზიის სფეროს ეკუთვნის. თავისი ეს შეხედულებები მან წერილობით ჩამოაყალიბა და ეპისკოპოსებსა და კოლეგა-თეოლოგებს გაუგზავნა. ლუთერი მიწვეულ იქნა რომში, რათა სამსჯავროს წინაშე წარმდგარიყო. თუმცა საქსონიის პატრონის მფარველობამ იგი ინკვიზიციის დილეგისაგან გადაარჩინა და მას რომში წასვლა საერთოდ აღარ მოსწევია, მაგრამ ორი წლის შემდეგ, პაპის საგანგებო ბულის თანახმად, ლუთერისეული 95 თეზისიდან 41 მცდარად გამოცხადდა და იმ შემთხვევაში, თუ იგი მათ არ უარყოფდა, მას ეკლესიისაგან შეჩვენება არ ასცდებოდა. ამ დროს კი განუწყვეტლივ ძლიერდებოდა ლუთერის ანტიეკლესიური, ანტიპაპური პოზიცია. ეკლესია, როგორც ინსტიტუტი, როგორც დაწესებულება, მას უკვე ეშმაკისეულ ქმნილებად წარმოუდგა, პაპი კი, მისი შეხედულებით, ანტიქრისტეა, ქრისტეს მოწინააღმდეგე, რომელსაც ადამიანები დაღუპვამდე მიჰყავს. ლუთერის აზრით, რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურმა ქრისტეს ადგილი დაიკავა, რითაც ღმრთის რისხვა დაიმსახურა. დროთა განმავლობაში ლუთერს სულ უფრო უმტკიცდებოდა რწმენა, რომ პაპი ხორცშესხმული ანტიქრისტე იყო.

როცა ლუთერმა ზემოხსენებული ბულა მიიღო, მისი რეაქცია მგზნებარე და მრისხანე იყო, - მან უკანმოუხედავად დაიწყო ეკლესიისა და პაპობის გმობა და იგი ყველა ქრისტიანს მოუწოდებდა არა რეფორმისა და ეკლესიის შიგნიდან გაჯანსაღებისაკენ, არამედ უკვე ეკლესიასთან საბრძოლველად. იმ ხანებში ლუთერი სახალხო გმირის როლს უფრო თამაშობდა, ვიდრე ეკლესიის მასწავლებლისა და ღმრთისმეტყველისა. ლუთერის მოძღვრება უკვე აშკარად დაშორდა ეკლესიას და რეფორმა რეფორმაციად იქცა. 1520 წლის 10 ნოემბერს ვიტენბერგში, ელსტერის კარიბჭის წინ მან საჯაროდ დაწვა პაპის ბულა, ხოლო 1521 წლის 3 იანვარს რომში იგი საჯაროდ იქნა განკვეთილი ეკლესიიდან. დასავლეთის ეკლესია გაიხლიჩა: რეფორმაცია დაიწყო. იმ წლის გაზაფხულისათვის ლუთერის მიმდევარმა მღვდლებმა დაქორწინება დაიწყეს (როგორც ცნობილია, რომის კათოლიკე ეკლესია დღემდე მოითხოვს მღვდლების დაუქორწინებლობას). მონასტრებს ყოველდღიურად ტოვებდნენ ბერები და მონაზვნები, ორდენთა ხელმძღვანელები მოუწოდებდნენ თავიანთ წევრებს, მიეტოვებინათ ორდენის რიგები. მონასტერთა კარიბჭეები იღებოდა და სენაკები ცარიელდებოდა, ეკლესიის კედლებიდან ძირს ყრიდნენ ხატებს. მალე თავად ლუთერიც დაქორწინდა ყოფილ მონაზონ კატარინაზე. ცოტა ხნის შემდეგ გერმანულ მიწათა უმრავლესობამ თავი ლუთერის მიმდევრად გამოაცხადა, მალე მათ ახალი სახელიც მოიპოვეს - პროტესტანტები. პროტესტანტიზმმა გადააბიჯა გერმანიის საზღვრებს და ევროპის ბევრ ქვეყანას მოედო. უკვე XVI საუკუნის ბოლო მესამედისათვის ლუთერის მოძღვრებას აღიარებდა გერმანიის ორი მესამედი, პოლონეთის დიდი ნაწილი, უნგრეთი, ჩეხეთისა და ავსტრიის მიწები და მთელი სკანდინავია.

თავად ლუთერი სიკვდილამდე ჩაუქრობელი ენთუზიაზმით აღვივებდა მის მიერ აგიზგიზებულ კოცონს, ბოლომდე რჩებოდა ბელადად და მოძღვრად. მაგრამ იგი წმიდანი არასოდეს ყოფილა: იგი არასოდეს ფარავდა თავის გაღიზიანებას, ყოველთვის იყო ჯიუტი, უმაგალითო უხეშობით თავს ესხმოდა მტერსა და მოყვარეს. როცა უცდომელი ავტორიტეტის პრივილეგია მოიპოვა, პროტესტანტიზმის ახალ პაპად იქცა. იგი დარწმუნებული იყო, რომ ღმერთის, იესო ქრისტეს ნების აღმასრულებელი იყო. ყველაფერი, რაც მის შეხედულებებს ეწინააღმდეგებოდა, ეშმაკისეულ საქმედ ცხადდებოდა. დაუოკებელი ზიზღით ლანძღავდა პაპებს, ებრაელებს, მესას, მონასტრებს, - მისი ჭაბუკური ფაქიზი რელიგიურობიდან კვალიც კი აღარ დარჩა. სულ მალე მისმა მომხრეებმა არაერთი ომი გააჩაღეს, მათ შორის გამანადგურებელი ოცდაათწლიანი ომი, რომლის შედეგად გერმანია და ცენტრალური ევროპა კარგა ხნით დიდ უდაბნოდ იქცა.

მაგრამ ამ დროს ლუთერი ცოცხალი აღარ იყო, - იგი 450 წლის წინ, 1546 წლის 18 თებერვალს, გარდაიცვალა.

თებერვალი, 1996

დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთი ირლანდიის გაერთიანებულ სამეფოში დაახლოებით 58 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. მათი დამოკიდებულება ღმერთისა და ეკლესიისადმი დიდად არ განსხვავდება კონტინენტური ევროპისაგან, - თუ არ ჩავთვლით ისეთ უკიდურეს გამონაკლისებს, როგორიცაა პოლონეთი, სადაც ქვეყნის მთელი მოსახლეობა თავს ეკლესიის წევრად მიიჩნევს ან ჩეხეთი, სადაც მთელი საზოგადოება სრულ გულგრილობას ამჟღავნებს რელიგიისა და ეკლესიის მიმართ. ბრიტანელთა 35 პროცენტი (დაახლოებით 20 მილიონი ადამიანი) თავს ათეისტად აღიარებს, 50 პროცენტი - პროტესტანტად, ხოლო 8 პროცენტი - რომის კათოლიკე ეკლესიის წევრად, დანარჩენნი ბუდჰიზმს ან იუდაიზმს მიეკუთვნებიან. საკვირაო წირვას, უკანასკნელი მონაცემების თანახმად, სისტემურად 2,1 მილიონი კათოლიკე ესწრება, ანგლიკანურ ღმრთისმსახურებაში კი 1,8 მილიონი მორწმუნე მონაწილეობს. როცა 1992 წელს ანგლიკან ეპისკოპოსთა უმრავლესობამ მხარი დაუჭირა ქალთა მღვდლად ხელდასხმას, სამღვდელოების მნიშვნელოვანი ნაწილი - მათ შორის 7 ეპისკოპოსი და 712 მღვდელი - რომის კათოლიკობას მიუბრუნდა. იმატა გაკათოლიკებულ ერისკაცთა რიცხვმაც, რაც ყოველწლიურად დაახლოებით ხუთი ათასს აღწევს. მაგრამ ცალმხრივობა არ ივარგებს და ისიც აღსანიშნავია, რომ დღეს მთელს ბრიტანეთში კათოლიკური სამღვდელო სამსახურისათვის ოდენ 71 სემინარისტი ემზადება.

ისტორიას თუ მივუბრუნდებით, უმალ შევნიშნავთ, რომ ანგლიკანური ეკლესია თავისი არსებობის 440 წლის მანძილზე ქანქარასავით ხან პროტესტანტულ ტრადიციას უახლოვდებოდა, ხან - კათოლიკურს. მიმართულებას ძირითადად იმჟამინდელი პოლიტიკური სიტუაცია განაპირობებდა. როცა ცნობილი ისტორიული სკანდალის შედეგად ჰენრი VIII-მ პაპისაგან განქორწინების უფლება ვერ მოიპოვა, ჟინიანმა მონარქმა თავი ინგლისის კათოლიკური ეკლესიის მეთაურად გამოაცხადა. იგი სიკვდილამდე პროტესტანტებს სდევნიდა და იმ რწმენით დაამთავრა სიცოცხლე, რომ ჭეშმარიტი კათოლიკე იყო. მისი ქალიშვილის, ელისაბედ I-ის, დროს პროტესტანტულმა ტენდენციამ იმძლავრა - მთავარეპისკოპოსმა პარკერმა დედოფლის დავალებით 39 პუნქტიანი წესდება შეადგინა, რომელიც დღემდე მოქმედებს და რომელიც ანგლიკანიზმის საფუძველთასაფუძველს წარმოადგენს. ეს მოძღვრება აშკარად განსხვავდება როგორც კათოლიკობისაგან, ისე - პროტესტანტიზმისაგან, მაგრამ ორივე ამ წყაროთი საზრდოობს. როცა ინგლისი თავისი სამხედრო ძალით ჰაბსბურგების დინასტიას აღუდგა წინ, რომის პაპმა ელისაბედ I შეაჩვენა. თავის მხრივ, სამეფო ხელისუფლებამ მკაცრი დევნა გააჩაღა იმათ წინააღმდეგ, ვინც ანგლიკანურ ღმრთისმსახურებას არ ესწრებოდა (რამდენჯერმე ეს სიკვდილით დასჯითაც კი დამთავრდა). შემდეგი ორი საუკუნის განმავლობაში ანტიკათოლიკური კანონმდებლობას ძალა არ დაუკარგავს, - მართალია, XVII საუკუნის მიწურულისათვის რჯულთშემწყნარებლობა გამოცხადდა, მაგრამ სინდისის ფაქტობრივი თავისუფლება ინგლისელმა კათოლიკეებმა მხოლოდ 1829 წელს მოიპოვეს.

უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში კათოლიკე და ანგლიკანური ეკლესიები ერთმანეთისაკენ სულ უფრო და უფრო დაახლოების გზით მიდიოდნენ, მაგარამ ქალთა მღვდლად ხელდასხმამ ანგლიკანური ქანქარა ისევ პროტესტანტიზმისაკენ გადახარა. სიმართლე რომ ითქვას, სხვაგვარად კათოლიკეებსა და ანგლიკანებს ერთმანეთისაგან უმნიშვნელო განსხვავებანი მიჯნავს (მაგალითად, ანგლიკანები, მართლმადიდებლების მსგავსად, არ ცნობენ სამოთხესა და ჯოჯოხეთს შორის სალხინებელს ანუ განსაწმენდელს ანდა პაპის უცდომელობის დოგმას). რაც შეეხება ღმრთისმსახურებას, ლიტურგიკაში განსაკუთრებით ღრმად უნდა იყოს ჩახედული ადამიანი, რომ ვესტმინსტერის სააბატოდან ტელევიზიით გადმოცემული რიტუალი რომელიმე კათოლიკური ტაძრის წირვისაგან გაარჩიოს, - განსხვავება მხოლოდ რამდენიმე წინადადებას შეეხება. ზოგიერთ რადიკალ ინგლისელ კათოლიკეს ხან იმის თქმაც უყვარს ხოლმე, რომ ანგლიკანური ეკლესია ცოტათი ხუმრობას ჰგავს, რომელიც ნამდვილად არ აღმოცენდებოდა, რომ არა ჰენრი VIII-ის მრავალცოლიანობა და დინასტიური ამბიციები.

სოფლად საზღვარი ანგლიკანებსა და კათოლიკეებს შორის არც შეიმჩნევა, საქველმოქმედო რელიგიური ორგანიზაციებიც ერთად მოქმედებენ და ერთადაც ლოცულობენ. განსხვავება და შეუთავსებელი მენტალობა ძირითადად ინტელექტუალთა შორის მჟღავნდება. მაგალითად, ანგლიკანისათვის საფუძველშივეა მიუღებელი რომის ეკლესიის დამოკიდებულება ჩასახვის საწინააღმდეგო საშუალებათა, აბორტების, ცელიბატისა და ჰომოეროტიზმის მიმართ, - თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ მრავალსაუკუნოვან თეოლოგიურ ბრძოლებში გამოწრთობილ და დახვეწილ კათოლიკობას დღეს ყველაზე მეტი თავისმტვრევა და ოფლისღვრა სწორედ ამ საკითხების გამო უხდება და საკუთარ რიგებშიც უთანხმოებას, უპირველეს ყოვლისა, ეს პრობლემები წარმოშობს. ამასთან დაკავშირებით გასათვალისწინებელია, რომ ვატიკანმა ნება დართო ზოგიერთ ცოლიან ყოფილ ანგლიკან მღვდელს - კათოლიკობის მიღების შემდეგ - სასულიერო პირად გაეგრძელებინა მოღვაწეობა. ამიტომ იმ ინგლისელებმა, ვინც სამღვდელო მოწოდებას გრძნობს, მაგრამ დაქორწინება სურს, ამგვარ ხერხს მიმართეს: ცოლის მოყვანის შემდეგ ანგლიკან მღვდლებად ეკურთხებიან, შემდგომ კი კათოლიკე ეკლესიას მიაშურებენ ხოლმე.

ანგლიკანების სიამაყე პატრიოტულ გრძნობებთანაა შერწყმული, - მათ მიაჩნიათ, რომ ინგლისმა თავისი ენის, პოლიტიკური სისტემისა და კანონმდებლობის წარმატებული ექსპორტირება სწორედ არაკათოლიკური გზით სიარულის გამო მოახერხა, ხოლო ამ გზიდან გადახვევა კარგი ინგლისური ტრადიციების ღალატის ტოლფასია. ანგლიკანური ეკლესია მჭიდროდაა გადაჯაჭვული სახელმწიფო სტრუქტურასთან, - ეკლესიის სულიერი მეთაურის, კენტერბერის მთავარეპისკოპოსის, არჩევისას გადამწყვეტი სიტყვა პრემიერ-მინისტრს ეკუთვნის, ეპისკოპოსებს პარლამენტი ამტკიცებს, ეკლესიის სათავეში კი ფორმალურად მონარქი დგას - მეფე ან დედოფალი, თუნდაც თავად იგი ურწმუნო იყოს. თუმცა ბევრ ინგლისელს მიაჩნია, რომ დღევანდელი მონარქი - ელისაბედ II სწორედ სახარების მიხედვით ცხოვრობს, თუნდაც იმიტომ, რომ სამეფო ოჯახში იგი ერთადერთია, რომელიც ქრისტიანული ცოლქმრობის პრინციპებს მისდევს.

ბევრისათვის მაინც გაუგებარი და მიუღებელია ანგლიკანური ეკლესიის მეთაურთა მეტისმეტი ლიბერალიზმი, - ინგლისელები დემოკრატიასთან ერთად ტრადიციასაც სცემენ პატივს, - ამიტომ ანგლიკანი ეპისკოპოსის, ჯენკინსის, სენსაციურმა შეხედულებებმა მხოლოდ ავნო მის ეკლესიას: იგი ხან უბიწოდ ჩასახვაში შეეჭვდებოდა ხოლმე, ხან აღდგომა ან უფლის მეორედ მოსვლა მიაჩნდა სათუოდ. სანამ დამსახურებულ თუ დაუმსახურებელ პენსიაზე გაისტუმრეს, მან ის მაინც მოასწრო, რომ ბეთლემის ვარსკვლავის და აღმოსავლელი მოგვების ისტორიულობა უარეყო.

მიუხედავად იმისა, რომ ინგლისში ერთ დროს ინტელექტუალური მოდა იყო კათოლიკობაზე მოქცევა და ჩესტერტონის მაგალითს ბევრი მიმდევარი აღმოაჩნდა - ივლინ ვო, გრეემ გრინი, მურიელ სპარკი და სხვები, მიუხედავად იმისა, რომ ცნობილი ინგლისელი პოეტის, იეზუიტი მღვდლის, ჯერარდ მენლი ჰოპკინსის, წმიდანად შერაცხვის შემდეგ კათოლიკე ეკლესიამ ჩესტერტონის წმიდანად შერაცხვის პროცესი დაიწყო, შეიძლება ითქვას, რომ დღევანდელ ინტელექტუალთა შორის კათოლიკობა ნაკლები მომხიბლაობით სარგებლობს და ქვეყნის კათოლიკეთა უმრავლესობას ამჟამად მუშები წარმოადგენენ. თუმცა პრესამ დიდი ყურადღება დაუთმო ბოლო თვეების სამ მეტად გახმაურებულ გაკათოლიკებას: ერთი სამეფო ოჯახის წევრია - კენტის ჰერცოგის ქალი, რომელმაც მოკრძალებული რიტუალი კარდინალის სამლოცველოში, ფაქტობრივ, ყველასაგან უჩუმრად შეასრულა; მისგან განსხვავებით, მეორე მანდილოსანმა - სოციალურ საქმეთა მინისტრმა ენ ვაიდკომმა კათოლიკე ეკლესიის შვილად რეფლექტორების შუქში აღიარა თავი; გარემოს დაცვის მინისტრის, ჯონ გუბერის, მოქცევა კი იმით იყო აღსანიშნავი, რომ იგი ცნობილი ანგლიკანი ღმრთისმსახურის შვილია. ალბათ, ამ ფაქტებმა და ასობით ანგლიკან სამღვდელო პირთა მიბრუნებამ კათოლიკე ეკლესიისაკენ საშუალება მისცა კარდინალ იუმს განეცხადებინა, რომ იწყება ინგლისის მოქცევა. ამგვარ გარდატეხაზე საუბარი დღეს, რა თქმა უნდა, ძალზე ნაადრევია. თავად კარდინალსაც ამ სიტყვების გამო კათოლიკურ ტრიუმფალიზმში დასდეს ბრალი და მანაც მაშინვე უკან დაიხია, მაგრამ, ამის მიუხედავად, იგი დღესაც ინგლისის ყველაზე პატივდებულ სასულიერო პირად რჩება. შესაძლოა, მისი დამსახურებაცაა, რომ ამ რამდენიმე თვის წინ დედოფალი კათოლიკურ წირვას დაესწრო, - ამგვარი რამ ინგლისის არცერთ მონარქს არ გაუკეთებია მას შემდეგ, რაც ავბედითმა და მრავალცოლიანმა ჰენრი VIII-მ ზურგი შეაქცია რომის კათოლიკე ეკლესიას.

ანგლიკანური ეკლესიის ქანქარა კი ისევ ირწევა კათოლიკობასა და პროტესტანტიზმს შორის.

აპრილი, 1996

მირჩა ელიადეს გარდაცვალებიდან ერთი წლის შემდეგ ეჟენ იონესკომ თქვა: „დღეს ბევრს ლაპარაკობენ საკრალურის დაბრუნების შესახებ. ამ განახლების წინასწარმეტყველი, შემოქმედი, ალბათ, ელიადე იქნება. როგორც ამბობდა ანდრე მალრო, ოცდამეერთე საუკუნე ან რელიგიის საუკუნე იქნება, ან ის საერთოდ არ იქნება. მაგრამ ის უეჭველად იქნება, და იქნება ელიადეს წყალობით, ელიადეს მოძღვრების წყალობით“. რუმინული წარმოშობის ფრანგი დრამატურგის ამ სიტყვებს პატრიოტულ გადაჭარბებად ან თანატომელის უპირობო მხარდაჭერად ნუ მივიჩნევთ, - ვისაც მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში გაფანტულ ელიადეს აღტაცებულ თაყვანისმცემელთა, მიმდევართა და მოწაფეთა გამონათქვამებისათვის მოუკრავს ყური, იონესკოს სიტყვები უცნაურად აღარ მოეჩვენება. გვიანდელი საბჭოთა ისტორიის არაერთი შემსწრე კი უთუოდ გაიხსენებს, რომ ვისაც იმ წყვდიადით მოცულ წლებში, ყოველგვარი აკრძალვის დაძლევით, მირჩა ელიადეს წიგნების გადათვალიერება ჰხვდომია წილად, წარუვალ შთაბეჭდილებად დარჩებოდა მისი ნაშრომებიდან წამოსული სინათლისა და სიღრმის, სულის აღმაფრენისა და ინტელექტუალური სიზუსტის დაუძლეველი მომხიბლაობა.

მეოცე საუკუნის რუმინული პროზის ბრწყინვალე ოსტატი და მსოფლიო ჰუმანიტარული აზროვნების ერთ-ერთი ყველაზე აღიარებული წარმომადგენელი, მირჩა ელიადე, 1907 წლის 9 მარტს ბუქურეშტში დაიბადა. იგი რუმინეთის არმიის ოფიცრის ვაჟი იყო, მაგრამ სიყმაწვილიდანვე - შესაძლოა, რომანტიკული დედის წყალობითაც - მას ყველაზე მეტად პოეზია და სამყაროს იდუმალება იზიდავდა. მისი გატაცება და აღტაცება ლიტერატურით, ფილოსოფიით, ბიოლოგიით, აღმოსავლური აზროვნებით, ალქიმიით, ეთნოგრაფიით, რელიგიათა ისტორიით ჯერ კიდევ ლიცეუმში სწავლისას იყო შესამჩნევი. წერაც მან მეტად ადრე დაიწყო: თოთხმეტი წლისამ ერთ ლიტერატურულ კონკურსში გაიმარჯვა მეცნიერების პოპულარიზაციისათვის და მისმა მოთხრობამ - „როგორ მოვიპოვე ფილოსოფიური ქვა” - პირველი პრემია დაიმსახურა (სხვათა შორის, კარგა ხნის შემდეგ ერთ, ამგვარსავე ანონიმურ კონკურსში უკვე ოცდაათს გადაცილებულმა, სახელმოხვეჭილმა მწერალმა ელიადემ პირველობა ახალშეღერებულ ლიცეისტს, ყველასათვის უცნობ იონესკოს დაუთმო, იმ ეჟენ იონესკოს, რომელმაც ოცდამეერთე საუკუნეს ელიადეს საუკუნედ ქცევა უწინასწარმეტყველა).

ელიადეს - მწერლისა და მეცნიერის - მემკვიდრეობა მრავალფეროვანი და უზარმაზარია, რადგან იგი სიყმაწვილიდანვე განუწყვეტლივ წერას იყო შეჩვეული და როდესაც იგი, თვრამეტი წლისა, ბუქურეშტის უნივერსიტეტის პირველკურსელის მერხს მიუჯდა, უკვე ასზე მეტი გამოქვეყნებული ტექსტის ავტორი იყო. სტუდენტობის წლებში მან მოძღვარიც აღმოაჩინა, ფილოსოფოსი ნაე იონესკუ და გატაცების ახალი სფეროც - იტალიური რენესანსის ფილოსოფია, მარსილიო ფიჩინო და ჰუმანისტური პლატონიზმი. ამ გატაცებამ მას პირველი მოგზაურობა შთააგონა, - იტალიაში, სადაც მისი სათაყვანო მწერალი, ჯოვანი პაპინი, ცხოვრობდა, რომელთან წერილობითი ურთიერთობა ათეულობით წლები გრძელდებოდა. თუმცა ეს პირველი მოგზაურობა იყო, წინ კი იყო სხვადასხვა კონტინენტები, სხვადასხვა ქვეყნები, ენები და კულტურები.

მაგრამ იმხანად განგებამ ელიადეს ერთი, გადამწყვეტი საჩუქარი უძღვნა - კასიმბაზარის მაჰარაჯა მის თხოვნას გამოეხმაურა და მას სამწელიწადნახევრიანი სტიპენდია შესთავაზა კალკუტის უნივერსიტეტში. თუმცა ოცდაერთი წლის ჭაბუკმა თავისი სატრფიალო თავგადასავლების დასრულების შემდეგ უნივერსიტეტის სუფთა აუდიტორიებსა და დერეფნებს ჰინდუისტურ მონასტრებში - აშრამებში ყოფნა არჩია და ჰიმალაებისაკენ გაემართა, - რათა ექვსი თვის განმავლობაში მორჩილის სამოსი ეტარებინა და იქაურ მოძღვართა, გურუთა სწავლებისათვის დაეგდო ყური.

როდესაც ოცდახუთი წლის ელიადე რუმინეთს დაბრუნდა, რათა საუნივერსიტეტო კარიერას შესდგომოდა, მას უკვე სულიერი სამშობლო ჰქონდა მოპოვებული. მისი აკადემიური სანდოობა და მიუდგომლობა არავის გაუხდია სათუო, მაგრამ მისი ინდოლოგიური ძიებანი არასოდეს ყოფილა ოდენ მეცნიერული კვლევის საგანი. მას განგის სანაპიროზე არამარტო თავისი ცხოვრების ყველაზე მძაფრი გატაცება - თავისი იქაური მოძღვრისა და მასპინძლის, ფილოსოფოს სურენდრანათ დასგუპტას, 16 წლის ქალიშვილი, მაიტრეი, ეგულებოდა, იგი დარწმუნებული იყო, რომ სწორედ ინდოეთშია დამალული სამყაროს საიდუმლოება და რომ სწორედ ინდოეთის სულიერ სივრცეში შეძლებდა იგი საკუთარი არსებობის საიდუმლოს ამოცნობასაც. მისი გახმაურებული და, შესაძლოა, საუკეთესო დასავლური წიგნი იოგას შესახებ ამგვარ ქვესათაურს ატარებს - „უკვდავება და თავისუფლება“.

ელიადეს საბოლოო მიზანი იყო მსოფლიოს სულიერ მოძღვრებათა და ხელოვნებათა ყველა შტოს განახლება, სამყაროში განფენილ იდუმალ უწყებათა ამოხსნა, - იმ გარემომცველ სამყაროში, რომელიც მისთვის დაფარულ მნიშვნელობათა ამოუწურავი საუნჯე იყო. მოგვიანებით, ხანშიშესული ელიადე იხსენებდა, რომ იმხანად მისი ოცნება უნივერსალური ადამიანის მოდელის აღმოჩენას ეთამაშებოდა.

30-იან წლებში ბუქურეშტის უნივერსიტეტის ახალგაზრდა პედაგოგი ინტენსიურ სამწერლო, სამეცნიერო, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ერთვება, ბეჭდავს სამეცნიერო ნაშრომებს, რომანებს, მოთხრობებს, იწყებს საერთაშორისო რელიგიათმცოდნეობითი ჟურნალის - „ზალმოქსისის“ - გამოცემას, მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე აფუძნებს რუმინელ ინტელექტუალთა საკრებულოს - „კრიტერიონს“. თუმცა ეს ჯგუფი, რომლის მონაწილეთა შორის თუნდაც ემილ მიშელ ჩორანის გახსენებაც კმარა, მალე დაიშლება, რადგან ფაშისტთა, კომუნისტთა და დემოკრატთა ერთ ჭერქვეშ ყოფნა, როგორც მოსალოდნელი იყო, შეუძლებელი აღმოჩნდა.

მას შემდეგ, რაც რუმინეთში მონარქიულ-ფაშისტური დიქტატურა გამოცხადდება (უშიშროების სამსახური ამ დროს დააპატიმრებს ელიადეს მასწავლებელს, პროფესორ იონესკუს), ხოლო ევროპაში აგიზგიზებული მეორე მსოფლიო ომისას რუმინეთის სამეფო ნაცისტური გერმანიისა და ფაშისტური იტალიის მოკავშირე აღმოჩნდება, ელიადე თავს დიპლომატიურ სამსახურს შეაფარებს, - იგი კულტურის ატაშედ მსახურობს ჯერ ლონდონის საელჩოში, შემდგომ - ნეიტრალურ ლისაბონში (სადაც იგი გამოსცემს წიგნს „სალაზარი და პორტუგალიის რევოლუცია“).

ომის დამთავრების შემდეგ რუმინეთში კომუნისტური გადატრიალება განხორციელდება. ფაშისტური წარსულის მქონე ინტელექტუალისათვის სამშობლოში დაბრუნება შეუძლებელი აღმოჩნდა და იგი მარქსისტულ-ლენინური დოგმების მიღებას ემიგრაციას ამჯობინებს.

ოცდათვრამეტი წლის ელიადე ხელახლა ირჩევს ქვეყანას, ენას, კულტურას. მალე იგი სორბონის უნივერსიტეტის პროფესორი ხდება და ომისშემდგომ ათწლეულში ფრანგულად ბეჭდავს თავის ყველაზე გახმაურებულ, ყველაზე ღირებულ, ყველაზე შთაგონებულ ნაშრომებს. მოგვიანებით იგი ერნსტ იუნგერთან ერთად აარსებს ჟურნალს - „ანთაიოსს“. თუმცა, როცა მას 1957 წელს ჩიკაგოს უნივერსიტეტის პროფესორად იწვევენ, იგი კიდევ ერთ მობრუნებას გადაწყვეტს და ახალ კონტინენტზე გადასახლდება. თუ თვალს გადავავლებთ ელიადეს დღიურებსა და სხვა ნაწერებს, ადვილად შევნიშნავთ, რომ მას ძალუმად ჰქონდა განვითარებული ბედისწერის შეგრძნება, - სიჭაბუკის წლებიდან მოყოლებული ჩიკაგოში გატარებული უკანასკნელი დღეების ჩათვლით, - ბედისწერისა, რომელიც მას განუწყვეტლივ მოუხმობდა ცხოვრების ერთი ეტაპიდან - მეორისაკენ, მოუხმობდა ახალი ქვეყნისაკენ, ახალი კულტურისაკენ, ახალი გამოცდილებისაკენ.

სიკვდილი მას 1986 წლის 22 აპრილს ჩიკაგოში ელის, სადაც გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, გაურკვეველ ვითარებაში დაიწვა მისი ბიბლიოთეკა, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში - მოგზაურობასა და ძიებაში - მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეში შეგროვებული ფასდაუდებელი საგანძური.

მანამდე კი, სამი ათეული წლის განმავლობაში, მირჩა ელიადე ჩრდილოეთი ამერიკის უნივერსიტეტებში რელიგიათა ისტორიის სწავლასა და შესწავლას მანამდე წარმოუდგენელ მასშტაბებს შესძენს, აარსებს საერთაშორისო ჟურნალს - „History of Religion“, აარსებს რელიგიათა შესწავლის საერთაშორისო საზოგადოებას, სათავეში ჩაუდგება ამ დარგში დღემდე ყველაზე სოლიდური და ყველაზე ფართო ენციკლოპედიის - თექვსმეტტომიანი „რელიგიის ენციკლოპედიის“ გამოცემას, თავად წერს „რელიგიურ იდეათა და შეხედულებათა ისტორიის“ სამტომეულს, ხოლო გვიან ღამით ან შვებულებისას ისევ რუმინულ მოთხრობებს უზის, რადგან მიაჩნია, რომ თუკი მომავალი თაობები მას გახსენების ღირსად მიიჩნევენ, მათთვის იგი, პირველ ყოვლისა, მწერალი იქნება და არა სამეცნიერო ნაშრომების ავტორი.

მაინც, მის აუხდენელ ოცნებად დარჩა, შეექმნა მოკლე და დამუხტული წიგნი რელიგიათა შესახებ, რომლის წასაკითხად მხოლოდ რამდენიმე საღამო იქნებოდა საჭირო, რადგან, მისი აზრით, რელიგიათა ძირეული ერთობა და მათი მუდმივი სიახლე ყველაზე აშკარად სწორედ შეუჩერებელი კითხვისას, თავისუფალ დინებაში გაცხადდებოდა. მას ეოცნებებოდა იმგვარი წიგნის დაწერა, რომლის მკითხველი, მას შემდეგ, რაც გაეცნობოდა პალეოლითელი ადამიანის, შუამდინარელთა და ძველ ეგვიპტელთა აზროვნებასა და სარწმუნოებას, შეხვდებოდა ინდოელ შანკარასა და ირანელ ზარათუშტრას, ბუდჰასა და იოაკიმე დელ ფიორეს, მიყოლებით წაიკითხავდა გნოსტიკოსების, პირველი ქრისტიანების, ალქიმიკოსებისა თუ გრაალის რაინდთა შესახებ, გზად გადაეყრებოდა გერმანელ რომანტიკოსებსა და ჰეგელს, მაქს მიულერსა და ფროიდს, კეცალკოატლსა და გრიგოლ პალამას, პირველ კაბალისტებს, ავიცენას და პარაცელსუსს. ამ არდაწერილ თუ ვერდაწერილ წიგნს იგი უწოდებდა „რომანს რელიგიის ისტორიის შესახებ“ და ამგვარ წიგნს, ალბათ, მის გარდა ან მასზე უკეთესად ვერავინ დაწერდა.

იგი ბევრს წერდა და კიდევ უფრო მეტს კითხულობდა, და არა მარტო იმიტომ, რომ პროფესიონალი ჰუმანიტარი უწყვეტი კითხვის გარეშე ვერ წარმოედგინა, იგი ხედავდა კითხვის მითოლოგიური ძირებსა და დანიშნულებას: მას მიაჩნდა, რომ კითხვას მითოლოგიური ფუნქცია აქვს არა მხოლოდ იმიტომ, რომ პირველყოფილ საზოგადოებებში მიღებულ ტრადიციას - მითოსის თხრობის კომპენსირებას ახდენს, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ, რომ კითხვა ადამიანს საშუალებას აძლევს, დროის ტყვეობას დააღწიოს თავი, - კითხვა ადამიანს საკუთარი დროითი განცდისაგან ათავისუფლებს და სხვა ცხოვრების რიტმს აზიარებს, საშუალებას აძლევს მას, სხვა ისტორიის მსვლელობაში, სხვა დროში იცხოვროს.

ელიადეს ბევრი რამ დაუწერია აღმოსავლური რელიგიების შესახებ, მაგრამ მისი წიგნები იოგასა და ექსტაზის მექანიზმის, შამანიზმისა და მაგიის შესახებ არასოდეს გამხდარა ეგზოტიკასა და ეზოტერიკას მოწყურებული მკითხველის საკითხავი, - შესაძლოა, იმიტომაც, რომ მას არასოდეს უქცევია რელიგია, რელიგიური მოძღვრებანი იდეოლოგიურ იარაღად. მას კარგად მოეხსენებოდა ყოველნაირ იდეოლოგიათა არა მარტო ფასი, არამედ მათი წარმოშობა და საფუძვლები - მარქსს, ნიცშესა და ფროიდს ირონიულად რედუქციონიზმის დიდოსტატებს უწოდებდა და სულ რამდენიმე გვერდი ჰყოფნიდა, რათა მარქსისტული მოძღვრების მითოლოგიური არსი აეხსნა, პროლეტარიატის დიქტატურის თეორიაში კი არქაული, პრიმიტიული ხანის მითოსი დაენახა.

მირჩა ელიადეს მოთხრობები და რომანები, რომლებშიც თითქმის უგამონაკლისოდ თვალშისაცემია ფანტასტიკური ნაკადი, უფრო კლასიკური რომანტიზმის ჯადოსნურ და იდუმალ თხრობას მოგვაგონებს, ვიდრე ეგრეთ წოდებულ სამეცნიერო ფანტასტიკას. მისი პროზაული ნაწარმოებების გმირია ადამიანი, რომელიც ბედის თუ უბედობის წყალობით, გამორჩეული, უჩვეულო, არაჩვეულებრივი გამხდარა. ამას კი, როგორც მოსალოდნელია, ტკივილი, უპასუხობა და მარტოობა მოჰყვება ხოლმე.

სიცოცხლის მიწურულს, პალმ ბიჩში ყოფნისას, ელიადემ დაწერა მოთხრობა „დაიანი“, რომლის გმირი, გენიალური ახალგაზრდა მათემატიკოსი კონსტანტინ ორობეტი, ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ამთავრებს თავის სიცოცხლეს, მას შემდეგ, რაც - დროისა და სივრცის პირობითობების დაძლევის შემდეგ - სამყაროს დასასრულისა და, შესაბამისად, სამყაროს საწყისის ფორმულას აღმოაჩენს. მაგრამ იგი მტკივნეულად აცნობიერებს, რომ მისი სიკვდილი კანონზომიერია, რადგან მან, მათემატიკოსმა, ვერ ამოხსნა სამყაროს საიდუმლო, ვერ შეასრულა ის მოციქულობა, რაც მას, მოშე დაიანივით ცალთვალას, ხედვის გაფართოებისა და ახალი თვალსაწიერის მოპოვების შემდეგ ევალებოდა, ვერ შეასრულა იმიტომ, რადგან იგი მეცნიერი იყო და არა პოეტი.

ელიადეს ყველა მხატვრული ტექსტი რომანტიკოსთათვის ჩვეული მსუბუქი სევდითა და ირონიული პესიმიზმითაა განმსჭვალული. ამ მოთხრობასაც სევდა და ტკივილიანი ღიმილი გასდევს თან. შესაძლოა, თავად მირჩა ელიადეც, საქვეყნო სახელის მეცნიერი, რომელიც ისე იცნობდა მსოფლიოს ყველა რელიგიასა და მსოფლმხედველობრივ მოძღვრებას, როგორც ცოტა ვინმე ამ საუკუნეში, დაუამებელ სატკივრად განიცდიდა, რომ თავისი უკიდეგანო ცოდნა სამყაროს საიდუმლოს ამოსაცნობად ვერ გამოიყენა, რომ დროსა და სივრცეში მრავალწლიანი მსხემობისას მოპოვებული მისი გამოცდილება მაინც საკმარისი არ აღმოჩნდა თავისუფლებისა და უკვდავების გზის მისაგნებად.

აპრილი, 1996;
მარტი, 1997

კარპატის მხარეში, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ერთი ქვეყნის განმგებლობიდან მეორის განმგებლობაში გადადიოდა, ერთი მცირერიცხოვანი სლავი ერი ცხოვრობს, რომელსაც განუწყვეტლივ ართმევდნენ თავის თვითმყოფადობას, ენას, სარწმუნოებას, მენტალობას, - ყველაფერ იმას, რაც მის ეროვნულ ნიშნებს ასახავდა, ართმევდნენ თვით სახელსაც კი: თავის თავს ეს ერი რუსინებს უწოდებს და, მიუხედავად იმისა, რომ თითქმის ნახევარი საუკუნის განმავლობაში ისინი საბჭოთა კავშირის მოქალაქეები იყვნენ, მათს ამ სახელს ვერსად შეხვდებოდით ოფიციალურ საბჭოთა ენაში ან სტატისტიკურ ცხრილებში. დღეს დამოუკიდებელ უკრაინაში მათ ისევ თავიანთი თვითმყოფადობისათვის ბრძოლა უწევთ, - ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ ისინი კარპატისგაღმა უკრაინელები კი არ არიან, არამედ რუსინები; რომ ისინი ერთ-ერთ უკრაინულ დიალექტზე კი არ მეტყველებენ, არამედ რუსინულ ენაზე; რომ ისინი მართლმადიდებლები ან უკრაინის კათოლიკური ეკლესიის წევრები კი არ არიან, არამედ - ბიზანტიური წესის კათოლიკენი. ამ დღეებში მათ კიდევ ერთხელ შეძლეს განეცხადებინათ თავიანთი ეროვნული და რელიგიური განსხვავებულობის შესახებ, დღეებში, როცა უჟგოროდის უნიის 350 წლისთავი აღინიშნა: 1646 წლის 24 აპრილს უჟგოროდის ციხე-სიმაგრის სამლოცველოში კარპატის მხარის მართლმადიდებელი სამღვდელოების წარმომადგენლებმა ხელი მოაწერეს უნიას რომის კათოლიკე ეკლესიასთან. პოლონეთ-ლიტვის სამეფოში ეს უკვე მეორე ამგვარი შემთხვევა იყო, - 1596 წელს ბრესტ-ლიტოვსკის უნიის შემდგომ, როცა კიევის მიტროპოლიტმა რომის საყდრის უზენაესობა აღიარა.

უნიის წევრები უცვლელად ინარჩუნებენ შინაგან საეკლესიო ცხოვრებას, თავის ყველა ტრადიციასა და რიტუალს - ბიზანტიურ ღმრთისმსახურებას, თაყვანისცემას აღმოსავლური ეკლესიის წმიდანთა მიმართ, ტაძართა და სამღვდელო პირთა გარეგნულ ფორმას; მღვდელთათვის არ არსებობს ცელიბატის ანუ დაუქორწინებლობის აუცილებლობა; მღვდელმთავრად - ეპისკოპოსად ხელდასხმისათვის კი, მართლმადიდებლური ტრადიციის მიხედვით, ბერობაა საჭირო (უნიატი ბერები ძირითადად წმიდა ბასილის ორდენს მიეკუთვნებიან; სხვათა შორის, ამ ორდენის წევრი იყო სულხან-საბა ორბელიანი). ეპისკოპოსს სამღვდელოება ირჩევს, რომელსაც შემდგომ რომში ამტკიცებენ.

უჟგოროდის უნიამ რუსინებს შეუნარჩუნა მართლმადიდებლური საეკლესიო ცხოვრება, მართლმადიდებლური წეს-ჩვეულებები, მაგრამ ეკლესიის მეთაურად მათ რომის პაპი აღიარეს. ამის შემდგომ მათი სამღვდელოება ლათინური წესის სამღვდელოებას გაუთანაბრდა, მომავალი უნიატი სასულიერო პირების მოსამზადებლად კი მალე, ერთი წლის შემდეგ, მუკაჩევოში სემინარია გაიხსნა, რომელმაც შემდგომში უჟგოროდის ციხე-სიმაგრეში გადაინაცვლა, სადაც მოგვიანებით საეპისკოპოსო კათედრაც დამკვიდრდა. დასავლურ სტილზე აღზრდილმა სამღვდელოებამ დიდი როლი შეასრულა კარპატის მხარის სასკოლო განათლებისა და კულტურული განვითარების საქმეში. XIX საუკუნის 60-იან წლებამდე, სანამ ძლიერი უნგრული გავლენა დაიწყებოდა, საგნები სკოლებში რუსინულ ენაზე ისწავლებოდა. XX საუკუნის დასაწყისისათვის კი სკოლებშიც და ეკლესიაშიც უპირატესობა უნგრულ ენას ენიჭება.

ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის დაცემისა და დაშლის შედეგად კარპატელი რუსინები არჩევანის წინაშე აღმოჩნდნენ: ადგილობრივ ინტელექტუალთა ნაწილი მიიჩნევდა, რომ მადიარიზაციისაგან (გაუნგრელებისაგან) თავის დასაღწევად ყველაზე უპრიანი იქნებოდა უკრაინასთან შეერთება, მაგრამ მაშინვე გამოითქმებოდა შიში, რომ ამ შემთხვევაში რუსინულ ენას უკრაინული წალეკავდა; საზოგადოების მეორე ნაწილი განვითარების უმჯობეს გზად მიიჩნევდა იმხანად ახალაღმოცენებულ ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკასთან შეერთებას; იყვნენ ისეთებიც, ვინც, რუსინთათვის გარკვეული თვითმმართველობის მინიჭების შემთხვევაში, ისევ უნგრეთის შემადგენლობაში დარჩენას ამჯობინებდნენ. მაგრამ მცირერიცხოვანი ერების - და არამარტო მცირერიცხოვანი ერების - პოლიტიკურ ბედს, მათდა დაუკითხავად, ძლიერი და მრავალრიცხოვანი ერები განაგებენ ხოლმე. 1919 წლის სექტემბერში პარიზის სამშვიდობო კონფერენციამ გადაწყვიტა, კარპატელი რუსინები ჩეხოსლოვაკიისათვის მიეერთებინა. ამის შემდეგ საკამათო და გადაუწყვეტელ საკითხად იქცა, თუ რომელ ენაზე წარმართულიყო სწავლება სკოლებში - რუსინულად, უკრაინულად, რუსულად თუ ჩეხურად. რუსინთა მეთაურებს საერთო პოზიციის გამონახვა მეტად გაუჭირდათ. განხეთქილება წარმოიშვა ეკლესიაშიც - ნაწილი ისევ უნგრელი უნიატებისაკენ მიისწრაფოდა, უმრავლესობა ჩეხოსლოვაკიის ბერძნულ კათოლიკე ეკლესიას შეუერთდა, ნაწილმა კი - რუსეთზე ორიენტირებულ, რუსეთის მოიმედე პოლიტიკოსთა და სამღვდელო პირთა გავლენით - მართლმადიდებლობა მიიღო.

როცა 1939 წელს ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკამ არსებობა შეწყვიტა, რუსინებმა დამოუკიდებლობის გამოცხადება სცადეს, მაგრამ უმალვე მათი მიწა-წყალი უნგრეთის მიერ იქნა ოკუპირებული. ომის შემდგომ კარპატის მხარე მოულოდნელად საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში აღმოჩნდა, სადაც საბჭოთა ჩეკისტებმა ფართო რეპრესიული ოპერაციები ჩაატარეს მათი ჩვეული ხელწერით - დახვრეტებით, დაპატიმრებებით, დეპორტაციებით. რუსინებს ჩამოართვეს ყველაფერი ის, რასაც მეტნაკლებად ინარჩუნებდნენ პოლონეთ-ლიტვის სახელმწიფოში, ავსტრია - უნგრეთის იმპერიაში, ჩეხოსლოვაკიის რესპუბლიკაში, უნგრეთის სამეფოში, - ჩამოართვეს სახელი, ენა, საკუთარი რელიგიური ტრადიციები. მას შემდეგ, რაც საბჭოთა სახელმწიფო უშიშროების დაწესებულებებმა 1946 წელს წარმატებით განახორციელეს დასავლეთი უკრაინის ბიზანტიური წესის კათოლიკე ეკლესიის ძალისმიერი მიერთება რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, კარპატელ უნიატთა რიგიც დადგა. ნელ-ნელა დაიხურა ეკლესიები და სემინარიები, ახალგაზრდა მუკაჩევოელი ეპისკოპოსი ბუნდოვან საავტომობილო კატასტროფაში მოხვდა, მაგრამ რაკიღა ცოცხალი გადარჩა, ჩეკისტების „დახმარებით“ რამდენიმე დღეში საავადმყოფოში გარდაიცვალა. ცოტა ხნის შემდეგ, 1949 წლის აგვისტოში, გაიმართა უჟგოროდის ეგრეთ წოდებული „საეკლესიო კრება“, რომელმაც გააუქმა სამასი წლის წინანდელი უნია და ბიზანტიური წესის კათოლიკე რუსინები რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლად გამოაცხადა. გასათვალისწინებელია, რომ ამ „კრებაზე“ 354 კარპატელ სასულიერო პირს მხოლოდ 3 მღვდელი წარმოადგენდა; შემდგომში, უშიშროების მუშაკთა „ახსნა-განმარტებითი მუშაობის“ შედეგად, მათმა რიცხვმა ძლივძლივობით 38-ს მიაღწია. დანარჩენებმა იმ მატარებლებში ამოყვეს თავი, რომლებიც გულაგის სხვადასხვა მისადგომებისაკენ მიემართებოდა.

ტანჯვისა და დევნილობის ორმოცწლიანი უდაბნო გაიარეს კარპატელმა რუსინებმა, მაგრამ მათ არც ამის შემდგომ ელოდათ აღთქმული მიწა. 1989 წელს უკრაინის მთავრობამ ცნო ბერძნული კათოლიკე (უნიატური) ეკლესია, მაგრამ უჟგოროდის საკათედრო ტაძრის დაბრუნება მხოლოდ 1991 წლის მიწურულს მოხერხდა; მეტად დაიძაბა ურთიერთობა მართლმადიდებლებსა და უნიატებს შორის; იქაურ მართლმადიდებელ სამღვდელოებას მიაჩნია, რომ უნიის განახლებას ეკლესიათა დაახლოება კი არ მოჰყვება, არამედ - მათ შორის გახლეჩისა და გაუცხოების გაღრმავება.

ნელ-ნელა დგება ფეხზე მუკაჩევოელ და უჟგოროდელ რუსინთა - ბიზანტიური წესის კათოლიკე ეკლესიის მიმდევართა საეკლესიო ცხოვრება, იხსნება და შენდება ტაძრები, მონასტრები, სემინარიები. მათს ტაძრებში ისევ განახლდა ღმრთისმსახურება ყველა სლავის დედაენაზე - ძველ სლავურად, იმ ენაზე, რომელიც მათ წმიდა კირილემ და წმიდა მეთოდემ უანდერძეს, ორმა ბერძენმა ძმამ, ვისაც კათოლიკენიც და მართლმადიდებლებიც თავიანთ სულიერ მასწავლებლებად, ზნეობისა და წიგნიერების ნიმუშად მიიჩნევენ.

მაისი, 1996

თანამედროვე პროტესტანტიზმი თავის ახალ სახეს ეძებს, - ტრადიციასთან და, შესაბამისად, ტრადიციულ ქრისტიანულ დოგმატურ მოძღვრებასთან სპეციფიკურად თავისუფალი დამოკიდებულების გამო ის ცდილობს ახალი პასუხები იპოვოს ძველ კითხვებზე ან თავისი პასუხები გასცეს დღევანდელი მსოფლიოს სეკულარული საზოგადოების ახალ უჩვეულო კითხვებს.

ჩვენი დროის პროტესტანტული აზროვნების ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი წარმომადგენელი, იურგენ მოლტმანი, 1926 წელს დაიბადა ჰამბურგში. ვერმახტის ჯარებში სამსახური მას სამწლიან ტყვეობად დაუჯდა, - 1945 წლიდან 1948 წლამდე იგი სამხედრო ტყვეთა ბანაკში იმყოფებოდა ბელგიასა და ინგლისში. სწორედ ამ დროს პოულობს იგი ქრისტიანობაში იმედსა და ხსნას და სწორედ ამ განსაცდელისას მოექცევა ქრისტიანობაზე. მისი სიტყვებით, ასე მოევლინა იგი თავის ჰამბურგულ თავისუფლადმოაზროვნე ოჯახს პირველ „თეთრ ყვავად“. 1952 წელს, თეოლოგიური განათლების შეძენის შემდეგ, იგი პასტორად იწყებს სამსახურს. 1958 წლიდან მოლტმანი სასულიერო სემინარიის პროფესორია ვუპერტალში, ათი წლის შემდეგ კი მას სისტემური თეოლოგიის პროფესორად იწვევენ ტიუბინგენის უნივერსიტეტში, სადაც იგი უკანასკნელ ხანებამდე მოღვაწეობდა.

მოლტმანი პროდუქტიული ავტორია: მას ეკუთვნის არაერთი ნაშრომი და გამოკვლევა ფილოსოფიისა და თეოლოგიის სხვადასხვა დარგში. ავტორის სიტყვებით, მისი პირველი სამი წიგნის მიზანი იყო, აღექვა თეოლოგია მთლიანად, მაგრამ ერთი გარკვეული თვალსაწიერიდან, შემდგომში კი მან საღმრთისმეტყველო გამოკვლევათა ახალი წყება წამოიწყო ერთიანი სათაურით - „მესიანური თეოლოგია“, რომლის სამი ტომი უკვე დაიბეჭდა, მაგრამ, ავტორის დაპირებით, კიდევ ორი უნდა გამოვიდეს.

ამ ნაშრომთა სისტემურობა, პირველ ყოვლისა, იმაში გამოვლინდა, რომ მოლტმანი თანმიმდევრულად აღწერს და საკმაოდ დაწვრილებით განიხილავს საუკუნეთა განმავლობაში წარმოშობილ სხვადასხვა საღმრთისმეტყველო შეხედულებებს. ამდენად ავტორს ის კი არ ამოძრავებს, ერთი გარკვეული თეოლოგის - ესე იგი საკუთარი აზროვნების კონტურები წარმოაჩინოს, არამედ მისი მიზანია, ერთიანად განიხილოს მთლიანი დოგმატური სისტემა.

მაინც, მოლტმანის ყველაზე გახმაურებული ნაშრომია ,,იმედის თეოლოგია”, რომელიც 1964 წელს დაიბეჭდა. სწორედ ამ წიგნმა განუმტკიცა მას XX საუკუნის ერთ-ერთი გამოჩენილი და გამორჩეული პროტესტანტი თეოლოგის სახელი, მისი წინამორბედებისა და მასწავლებლების, - კარლ ბართისა და რუდოლფ ბულტმანის შემდეგ. მოლტმანის წიგნში ქრისტიანული სარწმუნოება გაგებულია როგორც ბედნიერი მომავლის იმედი, რაც საგანგებოდაა დანახული ქრისტეს აღდგომის თვალსაწიერიდან. ავტორს მიაჩნია, რომ ახალი აღთქმისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანია ესქატოლოგია - მოძღვრება სამყაროს დასასრულის შესახებ და ამიტომ მან მიზნად დაისახა, ესქატოლოგია თეოლოგიის შუაგულში დაებრუნებინა. მოლტმანის სიტყვებით, „თავიდან ბოლომდე, დასაწყისიდან დასასრულამდე - და არა მხოლოდ როგორც ეპილოგი - ქრისტიანობა არის ესქატოლოგია, ქრიტიანობა არის იმედი, მზერა და მოძრაობა წინ და ამიტომაც მას ძალუძს რევოლუციურად გარდატეხოს და სახე უცვალოს თანამედროვეობას. ესქატოლოგია არ არის ქრისტიანობის მხოლოდ ერთი ელემენტი, იგი ერთადერთი საფუძველია ყველაფერი იმისა, რაც სახარებაშია დაწერილი, ეს არის ნათელი, რომელიც აცისკროვნებს მთელ მომავალს, აცისკროვნებს ახალი დღის განთიადს. ესქატოლოგიური თვალსაზრისი დამახასიათებელია ყველა ქრისტიანული უწყებისათვის, ყველა ქრისტიანი არსებისა და მთელი ეკლესიისათვის. ესქატოლოგიური პერსპექტივა ნიშნავს, რომ მეორედ მოსვლა ესაა იმედი ბედნიერი მომავლისა, ესაა ეკლესიის დანიშნულების საფუძველთასაფუძველი. ეკლესიას ევალება გარდაქმნას სამყარო ახალი, აღთქმული ქვეყნის მოლოდინში. ეკლესია არის სამყაროში გასროლილი ისარი, რათა მან ცხადყოს, მიანიშნოს გზა მომავლისაკენ. სახარების აზრი და მიზანი ოდენ ინდივიდუალური, პირადი ხსნა კი არაა, არამედ ისაა, რომ რეალური გახადოს სამართლიანობის იმედი, დაამკვიდროს ჰუმანურობა და მოუტანოს მშვიდობა ყველა არსებას. ღმერთთან ზიარების ეს მეორე მხარე უყურადღებოდ ჰქონდა დატოვებული ტრადიციულ ეკლესიას და ამიტომ ეკლესია ვალდებულია, დღეს მაინც იზრუნოს სოციალური ცვლილებებისათვის. ამის საფუძველი კი უნდა იყოს ბედნიერი მომავლის რწმენა“.

თავის შემდგომ წიგნში „ჯვარცმული ღმერთი“ მოლტმანი აყალიბებს მოძღვრებას ღმერთის შესახებ ჯვრის პერსპექტივიდან. ავტორის აზრით, ეს იმას ნიშნავს, რომ ბოლო უნდა მოეღოს შეხედულებას ღმერთის შესახებ, რომელსაც არ ძალუძს გაიგოს და განიცადოს შორეული სამყაროს ტანჯვა და განცდა. ქრისტიანული ღმერთი ესაა ტანჯული ღმერთი, რომელიც აღსავსეა სიყვარულით. მოლტმანმა იცის, რომ ღმერთი უცვლელი და შეუბღალავია, მაგრამ ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ, იმ არსებათაგან განსხვავებით, რომელიც ღმერთმა შექმნა, მისი იძულება არავის ძალუძს; არანაირ გარეშე ძალას არ შეუძლია, შეცვალოს და ტანჯოს იგი. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ღმერთს არ შეუძლია თავად შეიცვალოს ნებაყოფლობით და, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, მას შეუძლია ნებაყოფლობით დაუშვას, რომ მასზე სხვებმა - მისმა შექმნილმა არსებებმა - იმოქმედონ, შეუძლია დაუშვას, რომ მას სხვებმა მიაყენონ ტანჯვა. ამით არაფერი იცვლება ღმერთის უზენაესობაში, ღმერთის ტანჯვა სისუსტით კი არაა განპირობებული, არამედ - სიყვარულით. ეს არის არა პასიური, არამედ აქტიური ტანჯვა, ეს არის ნებაყოფლობით მიღებული, თავისუფალი, სიყვარულით განპირობებული ტანჯვა და ამიტომ მას არაფერი აქვს საერთო არანებაყოფლობით ტანჯვასთან. ამის დაშვების, ამგვარი გაგების გარეშე შეუძლებელია ვილაპარაკოთ ღმერთის შესახებ, რომელიც არის სიყვარული.

მოლტმანისათვის ჩვეულია, საუკუნოვანი ტრადიციის საკითხები თანამედროვეობის შუქზე წარმოაჩინოს, - ამჯერადაც ტანჯულ ღმერთზე საუბრისას იგი ცნობილი მწერლისა და მოაზროვნის, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატის, ელი ვიზელის, ერთ მაგალითს მოიხმობს, რომელსაც სიჭაბუკე საკონცენტრაციო ბანაკში აქვს გატარებული. „მთელი ბანაკის თვალწინ ესესელებმა ორი ებრაელი მამაკაცი და ერთი ბიჭი ჩამოახრჩვეს, - იხსენებს ყოფილი ოსვენციმელი, - უფროსებმა უმალ განუტევეს სული, მაგრამ ბიჭის სასიკვდილო აგონია ნახევარ საათს გრძელდებოდა. „სად არის ღმერთი? სად არის?“ - მესმოდა ვიღაცის ხმა ზურგსუკან. როცა კრუნჩხვებისაგან დაკლაკნილი სხეული კარგა ხნის შემდეგ თოკზე უსულოდ დაეკიდა, ისევ მომესმა ხმა: „ახლა სად არის ღმერთი?“ და მაშინ ჩემ შიგნით გავიგონე პასუხი: „სად არის? აქ არის. აი, აქ კიდია სახრჩობელაზე...“ ებრაელი მწერლის ამ სიტყვების დამოწმებას მოლტმანი ასე ამთავრებს: „ნებისმიერი სხვა პასუხი მკრეხელობა იქნებოდა. ამგვარ კითხვაზე სხვანაირი ქრისტიანული პასუხი არ არსებობს“.

წიგნში „ეკლესია სული წმიდის ძალით“, რომელიც მოლტმანის ყველაზე ნაკლებმიმზიდველ წიგნადაა მიჩნეული, იგი აუცილებლად მიიჩნევს, ეკლესია იყოს უფრო ღია - ღია ღმერთისა და ადამიანების მიმართ, ღია ღმერთისა და ადამიანების მომავლის მიმართ.

80-იან წლებში იურგენ მოლტმანმა თეოლოგიურ მონოგრაფიათა ახალი წყება წამოიწყო, რომელთაგან პირველი იყო ,,სამება და მეუფება ღმრთისა“. თუ წიგნში „ჯვარცმული ღმერთი“ მოლტმანი სამების შესახებ თავის მოძღვრებას ჯვარცმის თვალსაწიერიდან აყალიბებდა, ამ წიგნში სამებაზე მსჯელობა ძე ღმერთის შესახებ მთელ თხრობას ეფუძნება - ქრისტეს დაბადებიდან მის მეორედ მოსვლამდე, სამყაროს დასასრულამდე. მოძღვრება სამების შესახებ მოლტმანისათვის იქცევა „სოციალურ მოძღვრებად სამების შესახებ“. მისთვის შთამაგონებელი აღმოჩნდა ანდრეი რუბლიოვის ცნობილი ხატი, სადაც სამება ასახულია როგორც სამი პიროვნების სრულყოფილი ჰარმონია. გერმანელ თეოლოგს მიაჩნია, რომ ღმერთის ერთიანობაზე ან სამების მხოლოდ ერთ პირზე ყურადღების გამახვილებას შედეგად ყოველთვის მოსდევს ავტორიტარული და რეპრესიული რეჟიმების განმტკიცება ეკლესიასა თუ საზოგადოებაში. მოძღვრება სამების შესახებ, მოლტმანის აზრით, არის არა უქმი ვარჯიში აბსტრაქტულ თეოლოგიაში, არამედ ესაა საფუძველი იმ მისიისათვის, რაც ეკლესიას ეკისრება დღევანდელ საზოგადოებაში.

თავის ყოველ ნაშრომში მოლტმანი დიდ ადგილს უთმობს იმ პოლიტიკური შეხედულებებისა და დასკვნების დაწვრილებით გადმოცემას, რაც მისი თეოლოგიური მოძღვრებიდან გამომდინარეობს. წიგნში „ღმერთი შესაქმეში“ იგი ეკოლოგიურ პრობლემებს განიხილავს. ავტორის აზრით, დღევანდელი კრიზისის პირობებში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ ღმერთი მყოფობს ყველგან, იგი მსჭვალავს ყოველივეს და არა იმას, რომ ღმერთი მიწიერი სამყაროს მიღმა სუფევს, რასაც დაუღლელად აღნიშნავდნენ საუკუნეების განმავლობაში. ამიტომაც მოლტმანი გადამწყვეტ მნიშვნელობას ანიჭებს სული წმიდას - ღმერთს, რომელიც მუდამ ჩვენ შორისაა, მუდამ და განუშორებლად იმყოფება მიწიერ სამყაროში.

ამ წიგნის გამოსვლის შემდეგ მოლტმანს პირველად უსაყვედურეს, რომ მისი შეხედულებები ზოგიერთ უმთავრეს, პრინციპულ საკითხზე განიცდის ებრაული, იუდაისტური ფილოსოფიის საკმაოდ ძლიერ გავლენას. ეს საყვედურები კიდევ უფრო გაძლიერდა, როცა მოლტმანის ბოლო ნაშრომები დაიბეჭდა.

მისი ერთ-ერთი უკანასკნელი წიგნია „იესო ქრისტეს გზა“, რომელიც კიდევ ერთი, ახლებური მცდელობაა ჩაუღრმავდეს ქრისტეს პიროვნებას, და ისევ ეკოლოგიურ პრობლემებთან მიმართებაში.

ამ ბოლო ხანს გამოსულ თავის წიგნებში მოლტმანი ცდილობს ახლებურად, თეოლოგის თვალით შეხედოს ჩვენი ეპოქის, „პოსტმოდერნისტული სამყაროს“ პრობლემებს - სიღატაკეს, ბირთვულ საშიშროებას, ეკოლოგიურ კრიზისს. იგი დღემდე მტკიცედ იცავს იმედის თეოლოგიას და მთელ თავის რწმენას ბედნიერი მომავლის იმედს აფუძნებს.

ივლისი, 1996

საუკუნეების განმავლობაში ათეისტურ აზროვნებას არაერთი ფორმა მიუღია და ბევრჯერ მომხდარა, რომ რელიგიური და ათეისტური შეხედულებების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა არც ისე ადვილი ყოფილა, ხოლო თუ დოსტოევსკის დავუჯერებთ, ყველაზე ახლოს უდიდეს რწმენასთან სწორედ უდიდესი, ძალზე ძლიერი ურწმუნოებაა. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ სახარების მორალური მუხტისა და თავად მაცხოვრის პიროვნული სახის შთამაგონებელი გავლენის დაძლევა ბევრ თავგამოდებულ ათეისტსაც კი გასჭირვებია. თუმცა საქმე ისაა, რომ ქრისტიანობის უმთავრესი დოგმების უარყოფის შემდეგ ქრისტიანობიდან საკმაოდ შორს აღმოჩენის გარდაუვალობა ჩნდება ხოლმე.

რუდოლფ ბულტმანი ამ საუკუნის იმ მოაზროვნეებს განეკუთვნება, რომელიც უეჭველად არ ყოფილა ათეისტი და რომლისთვისაც აშკარად ძვირფასი იყო სახარებაში გაცხადებული პრინციპები, მაგრამ მეცნიერულ ჭეშმარიტებაზე თუ ობიექტურ რეალობებზე ამაღლებული რწმენა მისთვის ძნელად მისაღები თუ ძნელად გასაგები აღმოჩნდა. იგი თანამედროვე ადამიანისათვის სახარების შენარჩუნებას ცდილობდა, მაგრამ მის მოძღვრებაში რა დარჩა შენარჩუნებული თავად სახარებიდან, ძნელი სათქმელია...

რუდოლფ ბულტმანი 1884 წელს დაიბადა გერმანული ქალაქის, ოლდენბურგის, ახლოს. თეოლოგია მან ტიუბინგენის, ბერლინისა და მარბურგის უნივერსიტეტებში შეისწავლა. სწავლის დამთავრების შემდეგ იგი ლექციების კითხვას შეუდგა მარბურგის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტზე. უმაღლესი სასწავლებლის პედაგოგის კათედრასთან იგი სხვაგანაც მდგარა, მაგრამ მისი აკადემიური მოღვაწეობა ძირითადად სწორედ ამ ქალაქს უკავშირდება, სადაც ოცდაათი წლის განმავლობაში, 1921 წლიდან 1951 წლამდე, ახალი აღთქმის სალექციო კურსს კითხულობდა. პენსიაში გასვლის შემდეგაც, გარდაცვალებამდე, - 1976 წლამდე, იგი მარბურგის უნივერსიტეტის საპატიო პროფესორად რჩებოდა.

სიმართლე რომ ითქვას, ბულტმანს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ახალი აღთქმის ერთ-ერთ საუკეთესო, აღიარებულ და გავლენიან სპეციალისტად უფრო მიიჩნევდნენ, ვიდრე საკუთრივ თეოლოგად. მისი პირველი გახმაურებული ნაშრომი იყო „სინოპტიკური ტრადიციის ისტორია“, რომელიც 1921 წელს დაიბეჭდა. მან საფუძვლიანად შეისწავლა ადრექრისტიანული ზეპირი ტრადიცია, მისი ფუნქცია პირვანდელ ეკლესიაში, მისი ისტორიულობა და იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ მაცხოვრის გამონათქვამთა უმრავლესობა თავად იესოს კი არ ეკუთვნის, არამედ უძველეს ქრისტიანულ საკრებულოებში წარმოიშვა. უკვე ამ ნაშრომში ბულტმანმა საკმაოდ ძლიერი ეჭვი გაამჟღავნა, შესაძლებელია თუ არა, საერთოდ, რასმე ცოდნა ისტორიული იესოს ცხოვრების შესახებ.

ცნობილია, რომ XIX საუკუნის ევროპის ლიბერალურ საზოგადოებას ნათლად ჰქონდა ჩამოყალიბებული ეგრეთ წოდებული „ისტორიული იესოს“ სახე, და გალილეველი მოძღვრის ამ პორტრეტში, რომლის დახატვაში თავისი წვლილი შეიტანეს ლუდვიგ ფოიერბახმაც, დავით შტრაუსმაც და ერნსტ რენანმაც, აშკარად გაირჩეოდა ლიბერალი, ჰუმანური მორალისტის შტრიხები. ბულტმანიც, რა თქმა უნდა, ამ ლიბერალური ტრადიციით იყო ნასაზრდოები, მაგრამ, მასთან აზრობრივად მეტად ახლოს მყოფ კარლ ბართთან ერთად, მან პრინციპულად გამორიცხა ისტორიული იესოს ძიება. ბულტმანს მიაჩნდა, რომ ამისათვის მას სამი მიზეზი მაინც მოეძევებოდა. პირველი: სახარება მეტად მწირ ცნობებს გვაწვდის ისტორიული იესოს შესახებ, რათა მათ საფუძველზე მისი ცხოვრების აღწერა იყოს შესაძლებელი. მეორე მიზეზი ისაა, რომ ისტორიული იესოს შესახებ მსჯელობა სრულიად არაა საჭირო. სახარებას ისტორიულ საფუძვლად მხოლოდ ის ეყოფა, რომ იესო ცხოვრობდა და მოკვდა, რაც ქრისტიანული მსოფლხედვისათვის სრულიად საკმარისია. და მესამე: ისტორიული იესოს მიმართ ყურადღების მიპყრობა უბრალოდ დაუშვებელია, გაუმართლებელია, რადგან გაუმართლებელია თავად ყურადღება ქრისტეს სხეულის მიმართ. ბულტმანი, როგორც პროტესტანტი, იმასაც იხსენებს, რომ რეფორმაციული მოძრაობის მიზანი ისტორიის გაგება და გააზრება კი არ იყო, არამედ ოდენ რწმენა - sola fide. თუმცა არცერთ რეფორმატორს აზრად არ მოსვლია, რწმენის პრიმატის აღნიშვნისას ქრისტეს ისტორიულობაში შეეტანა ეჭვი, - პირიქით, ისინი რწმენით და ოდენ რწმენით აღიქვამდნენ ყოველივე იმას, რაც სახარებაშია მოთხრობილი.

თავად ბულტმანს მიაჩნდა, რომ იგი უარყოფდა ლიბერალურად აღქმულ ქრისტიანობას, რათა ადგილი გაეთავისუფლებინა ექსისტენციალურად გაგებული ქრისტიანობისათვის, რაშიც იგი, პირველ ყოვლისა, თანამედროვე ადამიანისათვის მისაღებ და გასაგებ მოძღვრებას გულისხმობდა.

როგორ დავძლიოთ უფსკრული პირველ საუკუნესა და მეოცე საუკუნეს შორის? როგორ ვამცნოთ ახალ თაობებს ახალი აღთქმის სათქმელი? როგორ მივიტანოთ ის მეოცე საუკუნის ადამიანამდე? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა ბულტმანმა სცადა თავის წიგნში „ახალი აღთქმა და მითოლოგია“, რომელიც 1941 წელს დაიბეჭდა და რომელიც ჩვენი საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ თეოლოგიურ ნაშრომადაა მიჩნეული. სწორედ ამ ნაშრომს უკავშირდება ის ცნება, - დემითოლოგიზაცია, რითაც ბულტმანის სახელი უეჭველად შევიდა თეოლოგიის ისტორიაში.

ბულტმანის შეხედულებით, თანამედროვე ადამიანს არ შეუძლია ახალი აღთქმის მიღება, რადგან მისთვის მიუღებელია ახალ აღთქმაში დახატული სამყარო. „შეუძლებელია ოთახს ანათებდეთ ელექტრონათურით, სარგებლობდეთ რადიოთი, ნდობით უყურებდეთ თანამედროვე მედიცინასა და ქირურგიას და, ამავე დროს, გწამდეთ დემონებისა და სასწაულების ახალი აღთქმისეული სამყარო“, - წერდა ბულტმანი. მისი აზრით, მითოსური წარმოდგენების აღიარება დღეს შეუძლებელია და არცაა საჭირო, და, რაც მთავარია, მასში არაფერია ქრისტიანული, ეს უბრალოდ წინამეცნიერული ეპოქის შეხედულებებია.

მაგრამ საქმე ისაა, რომ ბულტმანმა თავისი რეცეპტით - დემითოლოგიზაციით - უარი კი არ თქვა მითოლოგიაზე და მეცხრამეტე საუკუნის კვალობაზე სახარებიდან მხოლოდ რამდენიმე ეთიკური პრინციპი კი არ დატოვა, არამედ გადაწყვიტა აეხსნა მითოლოგია, - პირველ ყოვლისა, ექსისტენციალური თვალსაზრისით. „მითოსის ნამდვილი არსი ის კი არაა, სამყაროს ობიექტური სურათი დაგვიხატოს, არამედ ასახოს, თუ როგორ ხედავს საკუთარ თავს ადამიანი, როგორ ესმის მას საკუთარი თავი იმ სამყაროში, რომელშიც იგი ცხოვრობს“, - წერდა ბულტმანი.

პარადოქსი იქ იმალება, რომ, მიუხედავად ბულტმანის მცდელობისა, თავი დაეღწია „მოლიბერალო“ თეოლოგობისაგან, სინამდვილეში მისი მიმართება ქრისტიანული დოგმების მიმართ (რომლებიც ყველა ქრისტიანს კარგად მოეხსენება თუნდაც ნიკეა-კონსტანტინოპოლის სარწმუნოების სიმბოლოს - „მრწამსის“ მკაფიოდ ჩამოყალიბებული ფორმულებიდან) იმგვარსავე ლიბერალურ დამოკიდებულებას ამჟღავნებს. მაგალითად, ბულტმანისათვის მოძღვრება ქრისტეს განკაცების, მაცხოვარების, აღდგომისა თუ მეორედ მოსვლის შესახებ მხოლოდ მითოსის სფეროს განეკუთვნება და მათი პირდაპირი მნიშვნელობით გაგება არაფერს აძლევს თანამედროვე ადამიანს. ბულტმანს მიაჩნია, რომ თუნდაც აღდგომა უბრალოდ შეუძლებელია როგორც ისტორიული მოვლენა.

ბულტმანის შეხედულებებს, ბუნებრივია, მრავალი ოპონენტი გამოუჩნდა ორთოდოქსი თუ სრულიად არაორთოდოქსი მოაზროვნეების სახით. ბევრი მას არაორიგინალურობასაც უსაყვედურებდა და მისი ძველი მარბურგელი კოლეგის, მარტინ ჰაიდეგერის, იდეების გადამღერებაში სდებდა ბრალს. ბულტმანი კი ამ საყვედურს მტკივნეულად იღებდა და ყოველთვის ამბობდა, რომ ნამდვილი ფილოსოფია იმასვე ამბობს, რასაც ახალი აღთქმა, და ამბობს ამას ფილოსოფიისაგან დამოუკიდებლად.

ბულტმანის დემითოლოგიზებული სახარება წარმოადგენს არა უწყებას ძე ღმერთის ქვეყნად მოვლინების და ადამიანის ხსნის შესახებ, არამედ ეს არის მოძღვრება ადამიანისა და მისი ნამდვილი ცხოვრების შესახებ შიშისა და ძრწოლის მიუხედავად. გერმანელი თეოლოგის აზრით, გწამდეს ნიშნავს იმას, თავისუფლად გაეხსნა მომავალს. აღსანიშნავია, რომ თავად ბულტმანი არ გამორიცხავდა, რომ თეოლოგიის - ღმერთის შესახებ მოძღვრების - ადგილს მომავალში დაიკავებს ანთროპოლოგია - მოძღვრება ადამიანის შესახებ, რომელიც მთელ თავის ყურადღებას ადამიანის ყოფნას, ყოფიერებას დაუთმობს. „აშკარაა, რომ თუკი ადამიანს სურს ილაპარაკოს ღმერთის შესახებ, მან ღიად უნდა ილაპარაკოს საკუთარი თავის შესახებ“, - ამბობდა იგი.

ბულტმანი შეშინებული თეოლოგი იყო, - მას ეშინოდა, რომ ტექნიკური პროგრესის გარემოში აღმოჩენილ თანამედროვე ადამიანს გაუჭირდება ქრისტიანული ჭეშმარიტებების რწმენა. მას მიაჩნდა, რომ სახარებასთან მისვლას მხოლოდ დემითოლოგიზაციის გზა გააადვილებს. თუმცა არც ისაა დასავიწყებელი, რომ სახარების რწმენა არასოდეს ყოფილა ადვილი, - თუნდაც მაშინ, როდესაც არც ტელეფონი და არც კომპიუტერი არსებობდა.

სექტემბერი, 1996

უკვე არაერთი საუკუნეა გრძელდება ფიქრი და კამათი იმის შესახებ, თუ რა ადგილი უკავია ქრისტიანობას, ქრისტიანულ ეკლესიას საზოგადოების ცხოვრებაში და რა ადგილი ელის მას მომავალში. მაგრამ დღეს უკვე ის კითხვაც ჩნდება ხოლმე, თუ სად ელის მას ეს ადგილი. აშკარაა, რომ უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ევროპა კარგავს თავის ოცსაუკუნოვან წარმმართველ პოზიციებს და ქრისტიანული ეკლესიის, თეოლოგიური კვლევა-ძიების, სამონასტრო თუ სამისიონერო ცხოვრების ბევრი უმნიშვნელოვანესი კერა უკვე ძველი კონტინენტის მიღმა აღმოჩნდა. არაევროპული ქრისტიანობა კი, რომელსაც თავის ტრადიციად და საფუძვლად აღარ სურს მიიჩნიოს ბერძნულ-რომაული ან ევროპული შუასაუკუნეობრივი მემკვიდრეობა, თავისებურ, სრულიად ახალ და მოულოდნელ კითხვებსა თუ პრობლემებს წამოჭრის. აფრიკული ქრისტიანობის დღევანდელ მდგომარეობას, მის მიზნებსა და მისწრაფებებს კარგად გამოხატავს აფრიკელი თეოლოგი ჯონ მბიტი, რომლის მოღვაწეობა და ნაშრომები ფართოდაა ცნობილი ქრისტიანულ სამყაროში.

ჯონ მბიტი კენიის ქალაქ კიტვეში დაიბადა 1931 წელს, ხოლო დაწყებითი განათლება აფრიკის ადგილობრივი ეკლესიის სკოლაში მიიღო, რომელიც მისიონერების მიერ იყო დაარსებული. სწავლა-განათლება დამწყებმა თეოლოგმა უგანდაში, მაკერერის უნივერსიტეტში, განაგრძო, შემდგომში კი - ამერიკის შეერთებულ შტატებში (ბარინგტონის უნივერსიტეტში) და დიდ ბრიტანეთში (კემბრიჯის უნივერსიტეტში). სწორედ კემბრიჯში მოიპოვა მან დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი 1963 წელს. მისი სადისერტაციო ნაშრომი შემდგომში წიგნადაც დაიბეჭდა სათაურით - „ახალი აღთქმის თეოლოგია აფრიკის პირობებში“. მაგრამ მას მალე აღარ აკმაყოფილებს მისი აღმზრდელი აფრიკის ადგილობრივი ეკლესია და იგი გადადის ანგლიკანურ ეკლესიაში, სადაც მას მოკლე ხანში მღვდლად აკურთხებენ. თავდაპირველად იგი ბირმინგემისა და ჰამბურგის უნივერსიტეტებში კითხულობს ლექციებს, შემდგომში კი მაკერერის უნივერსიტეტის რელიგიისა და ფილოსოფიის პროფესორი ხდება. 1972 წელს მას შვეიცარიაში იწვევენ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ეკუმენიკური ინსტიტუტის დირექტორად. დღეს იგი შვეიცარიის რეფორმატორული ეკლესიის პასტორია.

დღევანდელ აფრიკელ თეოლოგთა შორის მბიტის ვერავინ გაეჯიბრება არა მარტო სახელითა და ავტორიტეტით, არამედ პროდუქტიულობითაც, - მის მრავალრიცხოვან ნაშრომებში ასახულია მისი ფართო ინტერესები, იქნება ეს ბიბლიური კვლევა-ძიება, აფრიკის წინაქრისტიანული რელიგიური ტრადიციები, მათი კონტაქტები ქრისტიანობასთან თუ აფრიკის კულტურულ-რელიგიური ცხოვრება.

ჯონ მბიტი, ისევე როგორც აფრიკელ თეოლოგთა უმრავლესობა, კრიტიკულად უყურებს ქრისტიან მისიონერთა მოღვაწეობას აფრიკაში. მართალია, მას არასოდეს ავიწყდება მადლიერება, რომ მისიონერებმა ევროპიდან და ამერიკიდან აფრიკაში ქრისტიანობა მოიტანეს, მაგრამ, ამავე დროს, მიაჩნია, რომ მისიონერებს თან მოჰქონდათ დასავლური ტიპის ქრისტიანობა და ყველანაირად ცდილობდნენ მის დანერგვას აფრიკაში - ჩასაცმლით, მუსიკით, არქიტექტურით, აზროვნების წესით. ისინი აფრიკელებს სიტყვითა და საქმით არწმუნებდნენ, რომ თავდაპირველად კულტურულ წინადაცვეთაზე უნდა დათანხმებულიყვნენ და მხოლოდ ამის შემდეგ შეძლებდნენ ქრისტიანად გახდომას. მბიტის აზრით, აფრიკას არასოდეს ჰყოლია თავისი მოციქული პავლე, - მოციქული, რომელიც აცხადებდა, რომ არაებრაელთათვის, წარმართთათვის სულაც არაა საჭირო წინადაცვეთა და ამგვარად მათი ებრაელებად ქცევა. აფრიკელ ღმრთისმეტყველს მიაჩნია, რომ პირველი მისიონერები უეჭველად ღრმადმორწმუნე, უშიშარი და თავიანთი საქმისათვის თავდადებული ადამიანები იყვნენ, მაგრამ ისინი თეოლოგები არ იყვნენ და, ამავე დროს, ცხოვრობდნენ ეპოქაში, როცა ევროპული კულტურის აღმატებულობა უკამათოდ იგულისხმებოდა, რასაც შედეგად მოჰყვა ის, რომ მისიონერთა მიერ გავრცელებული ქრისტიანობა ვერ შეერწყა ტრადიციულ აფრიკულ რელიგიებსა და წარმოდგენებს.

თუკი როდისმე ნამდვილი აფრიკული ქრისტიანობა უნდა ჩამოყალიბდეს, მაშინ ის უშუალოდ იმ რელიგიურ შეხედულებებს უნდა დაემყაროს, რომლებიც აფრიკაში შემოსულ ქრისტიანობას იქ დახვდა. ამიტომაც ეთმობა მბიტის ნაშრომებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი გამოკვლევებს აფრიკელთა ტრადიციული რელიგიების შესახებ: „აფრიკული რელიგიები და ფილოსოფია“, „ღმერთის გაგება აფრიკაში“, „აფრიკულ რელიგიათა ლოცვები“. მისი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნაშრომი - ამ ათი წლის წინათ დაბეჭდილი „ბიბლია და თეოლოგია აფრიკულ ქრისტიანობაში“ - წარმოადგენს ყველაზე ვრცელ, ყველაზე ფართო პანორამას დღევანდელი აფრიკული ქრისტიანობის შესახებ. აშკარაა, როცა მბიტი ტრადიციულ აფრიკულ რელიგიებს იკვლევს, მას სრულიად განსხვავებული მიზანი აქვს, ვიდრე მრავალრიცხოვან ანთროპოლოგ-ეთნოლოგებს, - ეს შესწავლა მას, პირველ ყოვლისა, საკუთარი თეოლოგიური ძიებებისათვის სჭირდება.

პირველმა მისიონერებმა, რომლებიც აფრიკაში ჩავიდნენ, როგორც ცნობილია, მეტად უარყოფითი პოზიცია დაიკავეს აფრიკულ რელიგიათა მიმართ. მათ მიაჩნდათ, რომ იქაური რელიგიური ტრადიციები სატანური კერპთაყვანისმცემლობა იყო, რომლისგანაც სახარების ქადაგების შემდეგ და შედეგად ნაკვალევიც აღარ უნდა დარჩენილიყო. მბიტი იხსენებს, რომ წინარექრისტანული აფრიკა არ იყო ათეისტური და, მისი შეხედულებით, აფრიკელთა რელიგიური წარმოდგენები და რიტუალები იყო შემზადება სახარებისათვის. თავად მას მიაჩნია, რომ მისი ეს თვალსაზრისი ენათესავება კლიმენტი ალექსანდრიელისა და ეკლესიის სხვა მამათა დამოკიდებულებას ბერძნული ფილოსოფიის მიმართ. როგორც ცნობილია, მათი თვალსაზრისით, ძველი ბერძენი ფილოსოფოსები წინასწარ უკვალავდნენ გზას ქრისტიანობას. მბიტის სიტყვებით, „იესო ქრისტეს მამა ღმერთი იგივე ღმერთია, რომელსაც ათასეულობით წლების განმავლობაში აღიარებდნენ და სხვადასხვანაირად ეთაყვანებოდნენ აფრიკელები“. მიუხედავად თავისი ამგვარი შეხედულებებისა, მას არავითარ შემთხვევაში არ ეეჭვება, რომ მხოლოდ იესო ქრისტეა ყველა სხვა სარწმუნოების ერთადერთი განმსჯელი. „ქრისტიანობის ერთადერთობა ვლინდება თავად იესო ქრისტეს პიროვნებაში, - ამბობს აფრიკელი თეოლოგი, - ქრისტე არის ის დაბრკოლების ქვა, რომელზედაც იმსხვრევა ყველა იდეოლოგია და ყველა სხვა რელიგიური სისტემა. ქრისტე და მხოლოდ ქრისტე უნდა იყოს მიზანი, საზრისი და საზომი ყოველი ცალკეული ადამიანისა და მთელი კაცობრიობისათვის. ტრადიციული რელიგიები, ისლამი და სხვა სარწმუნოებები ეს არის შემზადება, მაგრამ, ამავე დროს, - საყრდენი უმაღლესი ჭეშმარიტების საძიებლად. მხოლოდ ქრისტიანობას აქვს უზარმაზარი პასუხისმგებლობა, მიუთითოს გზა უმაღლესი მეობისაკენ, უჩვენოს ხსნის საფუძველი და წყარო“.

ჯონ მბიტის უარყოფითი დამოკიდებულება „იმპორტირებული ქრისტიანობის“ მიმართ ემყარება მის ღრმა რწმენას, რომ ერთმანეთისაგან განსხვავდება, ერთი მხრივ, სახარება და ქრისტიანული რწმენა ( - ის, რაც მარადიულია) და, მეორე მხრივ, ქრისტიანობა (ანუ რელიგიის გამოვლინება გარკვეულ კულტურაში). „ქრისტიანობა ეს არის საბოლოო შედეგი იმ პროცესისა, როცა სახარება მიდის გარკვეულ კულტურულ გარემოში და ამ გარემოში ადამიანები რეაგირებას ახდენენ სახარებაზე რწმენის საშუალებით“, - წერს იგი. მისი აზრით, აფრიკას სჭირდება აფრიკული ქრისტიანობა, მაგრამ ეს არ ნიშნავს უკვე არსებული, დასავლური ქრისტიანობისა და მისი თეოლოგიური სისტემის გადატანას აფრიკულ პირობებში, ეს ნიშნავს ჭეშმარიტად აფრიკული ქრისტიანობისა და თეოლოგიის შექმნას, რაც აფრიკულ კულტურას დაემყარება, - ნამდვილი აფრიკული ღმრთისმსახურებით, რომელიც გაითვალისწინებს ტრადიციულ საზოგადოებრივ ცხოვრებას, მის ფასეულობებს, განათლებას და ა.შ.

მბიტი ამბობს, რომ სახარება ყოველ კულტურულ გარემოში მოდის როგორც უცხო და მან იქ უნდა დაიკავოს თავისი ადგილი. სახარება ადგილობრივ კულტურას კი არ განდევნის, არამედ შედის გარკვეულ კულტურაში და ადამიანთა ცხოვრებას შემოაბრუნებს სწორედ ამ კულტურაში. აფრიკული კულტურა უნდა შეეგებოს ქრისტიანობას როგორც პატივსაცემ სტუმარს, მაგრამ ყოველი ადამიანური კულტურა, - მიუხედავად იმისა, რამდენად შთამბეჭდავი და ამაღლებულია ის, - მაინც ცოდვითაა შელახული. ოდენ სახარებას ძალუძს გარდაქმნას კულტურა. სახარება კულტურის კეთილი მსაჯულია. მხოლოდ მას შეუძლია განსაჯოს, შეაფასოს და გარდაქმნას კულტურა. კიდევ მეტი, სახარება კულტურაზე მეტია, აჭარბებს მას და მის ადგილს იკავებს. ამიტომ ჯონ მბიტის მიაჩნია, რომ „ქრისტიანი ადამიანი კულტურული მკვიდრი კი არაა, არამედ კულტურული მსხემია, რომელიც თავისი კულტურული ტვირთით განუწყვეტლივ დაეხეტება ესქატოლოგიის ანუ სახარებისეულ გზაზე“.

ქრისტიანული რელიგია ხმელთაშუა ზღვის ნაპირებზე აღმოცენდა და ჩამოყალიბდა. აფრიკის ცხელი ცის ქვეშ მცხოვრებთათვის ხმელთაშუაზღვისპირული ფასეულობები საკმაოდ შორია, ამიტომ ისინი თავიანთი რელიგიური ცხოვრების სხვაგვარ ღირებულებებზე დაფუძნებას ცდილობენ. ჯონ მბიტი აფრიკელთათვის უფრო მეტად გასაგებ და ახლობელ აფრიკულ ქრისტიანობას ამკვიდრებს.

ოქტომბერი, 1996

ეს მასალა, რომელიც ცინცხალი ფაქტების საფუძველზე და ცხელ გულზეა დაწერილი, რადიო „თავისუფლების“ არხით 1996 წლის 17 ოქტომბერს გადაიცა. ყველას მოეხსენება, რომ პოლიტიკური მოვლენები მეტისმეტად მალე ძველდება. იმ ფაქტებმაც, რის შესახებაც ქვემოთაა საუბარი, ამ ხნის განმავლობაში, რა თქმა უნდა, დაკარგა თავდაპირველი აქტუალობა და სიმწვავე, მაგრამ განა შეიძლება იგივე ითქვას თავად პრობლემის შესახებაც?

როდესაც შარშან გერმანელ წიგნის ვაჭართა გილდიამ თავისი მეტად პრესტიჟული მშვიდობის პრემია გამოჩენილ გერმანელ პროფესორ- ორიენტალისტს ანემარი შიმელს მიანიჭა, ბევრისათვის ეს გადაწყვეტილება საკმაოდ საკამათო აღმოჩნდა, რადგან ყველასათვის ცნობილი იყო, რომ მშვიდობის პრემიის ახალ ლაურეატს ადრე არაერთხელ დაუჭერია მხარი არცთუ მთლად მშვიდობიანი მუსლიმანი მოღვაწეებისათვის. ისლამური მისტიკისა და პოეზიის საყოველთაოდ აღიარებული მკვლევარი ყოველთვის ისლამის დამცველთა შორის იდგა და განუწყვეტლივ ამტკიცებდა, რომ თავად ისლამს არაფერი აქვს საერთო ექსტრემიზმთან. ამ დაცვა-ადვოკატობაში მას ხანდახან ზომიერების გრძნობაც კი დაჰკარგვია, - მაგალითად, სალმან რუშდის გახმაურებული საქმისას მან მის მდევნელთა პოზიცია გაიზიარა და ნებსით თუ უნებლიეთ იმათ მხარეზე აღმოჩნდა, რომელთაც არცთუ ურიგო ბრიტანელ მწერალს „სატანური ლექსების“ დაწერისათვის სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანეს.

ამ რამდენიმე დღის წინ კი ფრაუ შიმელმა ღია წერილით მიმართა ეგვიპტის პრეზიდენტს, ხოსნი მუბარაქს, სადაც აფრთხილებს მას, გაითვალისწინოს, თუ რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ეგვიპტისათვის იქაური სასამართლოს მიერ ქაიროელი პროფესორის, აბუ ზაიდის, გასამართლებას, რის გამოც მსჯავრდადებული მეცნიერი დღეს უხიფათო ნიდერლანდებს აფარებს თავს.

ეგვიპტე დღევანდელ პოლიტიკურ პასიანსში ლიბერალურ ქვეყნად არის მიჩნეული და, სხვა ისლამურ ქვეყნებს თუ შევადარებთ, ეს შეფასება მთლად უსაფუძვლოდ არ მოგვეჩვენება, რადგან იქ ჯერჯერობით არც პლაჟებია აკრძალული, როგორც, ვთქვათ, ირანში და არც ქალებს უშლიან შინიდან მარტო გამოსვლას და უნივერსიტეტში სწავლას, როგორც, მაგალითად, ავღანეთში. თუმცა სანიმუშოდ შეგვიძლია გავიხსენოთ, რა განაცხადა ამას წინათ ეგვიპტის კულტურის მინისტრმა: „ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკური აკრძალვები არ არსებობს, მაგრამ, რა თქმა უნდა, უყურადღებოდ და უკონტროლოდ არ ვტოვებთ არაფერს, რაც რელიგიურ და სქესობრივ ცხოვრებას ეხება“. სხვათა შორის, ამ უკანასკნელთან დაკავშირებით კარგადაა ცნობილი, რომ ევროპული თუ ამერიკული ფილმები ეგვიპტის ეკრანებზე იმგვარი უმანკო სახით გადის, რომ, როგორც ამბობენ, იქაურ რევიზორებთან შედარებით საბჭოთა ხანჟური ცენზურაც კი ყოვლად ფერმკრთალად გამოიყურება. რაც შეეხება რელიგიურ კონტროლს, - რომ აღარაფერი ვთქვათ ძირძველი ეგვიპტელების ანუ ქრისტიანი კოპტების დაუსრულებელი დევნა-შევიწროების შესახებ, - ისევ პროფესორ ზაიდის მაგალითს დავუბრუნდეთ, რომელიც ქაიროს ინტელექტუალურ წრეებში სოლიდურ ლიტერატურისმცოდნედ და ყურანის კარგ სპეციალისტად იყო ცნობილი. მაგრამ ისლამურ გარემოში ყურანის აკადემიურ შესწავლას, ბუნებრივია, არავინ მიესალმება და პროფესორი ზაიდიც ვერ ასცდა ისლამის მოძღვართა სახიფათო ყურადღებას: რელიგიური ორგანიზაციები მას მტკიცედ გადაეღობნენ წინ და საშუალება არ მისცეს, ქაიროს უნივერსიტეტის ორდინარული პროფესორის ადგილი დაეკავებინა. მიზეზი კი მისი ერეტიკოსობა ანუ განდგომილობა იყო, რაც ყურანის თავისუფალ კვლევაში გამოიხატებოდა. მალე მის წინააღმდეგ მტრული კამპანია გააჩაღა სამთავრობო გაზეთებმაც. ამასთანავე, დასასრული არ უჩანდა მუქარის წერილებს, რომლებშიც მას უეჭველ სასჯელს ჰპირდებოდნენ, რაც ფუნდამენტალისტთა ენაზე ერთადერთ რასმე ნიშნავს - სიკვდილით დასჯას.

საკმაოდ უჩვეულო აღმოჩნდა ისლამის დამცველთა შემდეგი ნაბიჯი, - მათ გადაწყვიტეს, უფლება არ მისცენ პროფესორ ზაიდის მეუღლეს, რომანული ფილოლოგიის პროფესორს, იუნის იბთიქალს, მეუღლესთან გაემგზავროს. ამისათვის კი მათ სასამართლოსაგან იმის დადასტურება მოითხოვეს, რომ ისინი მეუღლეები არ არიან, რამდენადაც ისლამური კანონმდებლობა არ ცნობს ერეტიკოსის ქორწინებას. ეგვიპტის უზენაესმა სასამართლომ დააკმაყოფილა სამღვდელოების მოთხოვნა და შარიათის საფუძველზე ძალადაკარგულად ცნო ქორწინება, - კიდევ ერთხელ დავაზუსტოთ, ქმრის არაორთოდოქსული შეხედულებების გამო.

ისლამურ წრეებს დღეს ეგვიპტეში დიდი გავლენა აქვთ, მათი პოზიციების გამყარებას საკმაოდ უწყობდა ხელს პრეზიდენტი ანვარ სადათი (რომელიც, ამის მიუხედავად, ჯიჰადელი ტერორისტის მსხვერპლი გახდა) და ისიც იმიტომ, რომ მშვიდობის ნობელის პრემიის ლაურეატი ცდილობდა, ყველაფერი იმის საწინააღმდეგოდ გაეკეთებინა, რასაც მისი წინამორბედი პრეზიდენტი, საბჭოთა კავშირის გმირი და ნიკიტა ხრუშჩოვის მეგობარი, გამალ აბდელ ნასერი ახორციელებდა, ხოლო ნასერის პრეზიდენტობა ის ხანმოკლე პერიოდი იყო ეგვიპტის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, როცა შესამჩნევად შესუსტდა აგრესიულ ისლამისტთა პოზიციები.

ახლახან, როცა მსოფლიო პრესის ფურცლებზე საბჭოთა კავშირის კიდევ ერთი მეგობრის, ბოძზე ჩამომხრჩვალი ავღანეთის ყოფილი კომუნისტი პრეზიდენტის, ნაჯიბულას, ფოტო დაიბეჭდა, ყოველ თავისუფალ პიროვნებას კიდევ ერთხელ მოუწია იმ მტანჯველი არჩევანის გამო ჩაფიქრება, თუ ვის უნდა დაუჭიროს მხარი წესიერმა ადამიანმა, როცა კომუნისტების თუ პროკომუნისტების პირისპირ ნაციონალ-სოციალისტი, ნაციონალ-ტერორისტი ან მუსლიმანი ფუნდამენტალისტი აღმოჩნდება. როცა ორი ყაჩაღი ერთმანეთს ანგარიშს უსწორებს, გონიერი ადამიანი გვერდზე გადგომას ამჯობინებს, მაგრამ ევროპელ ინტელექტუალს ხომ ტრადიციად მოსდევს, ყველა ცემა-ტყეპისას თავად განსაჯოს, ვინაა უფრო მეტად დაჩაგრული და სწორედ მას ამოუდგეს გვერდით.

იმ დღეებში, როცა ტალიბანის რაზმებმა ქაბულში შეაბიჯეს, მასმედიამ, ველურად დასჯილი ნაჯიბულას ფოტოების გარდა, ავღანეთის ტანჯული დედაქალაქის არაერთი სხვა კადრიც შემოგვთავაზა, - ძმობის, ერთობისა და თავისუფლების იდეალებზე აღზრდილ ევროპელთათვის უეჭველად თავზარდამცემი იყო ახალ მმართველთა მკაცრი იძულების შედეგად ჩადრით თავით ფეხებამდე შებურული ქალების თვალის მოკვრა, - ყოველ შემთხვევაში, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ჩადრის ქვეშ უეჭველად ქალები არიან, რადგან ავღანეთის ხელისუფლება მამაკაცებს ისლამური კანონმდებლობის, შარიათის, საფუძველზე მხოლოდ წვერის ტარებას ავალდებულებს, თან წვერის მოშვების ვადა ავღანეთის ამ ახალმა მთავრობამ თავდაპირველი თხუთმეტი დღიდან მოწყალედ გაზარდა ორმოცდახუთ დღემდე.

ნახევარი საუკუნის წინათ ნაციონალ-სოციალიზმის წინააღმდეგ ერთიანი ბრძოლისას კომუნისტებმა ყველაზე მეტი ქულა და, სამწუხაროდ, სიმპათია და მხარდაჭერა მოიპოვეს. ახლაც, ქაბულის დღევანდელი სურათების ნახვისას ადამიანს უთუოდ საბჭოთა ოკუპაციის პერიოდის ავღანელი მოხელეები გაახსენდება და თუკი თუნდაც ერთხელ უსაუბრია ბაბრაქ ქარმალისა და ნაჯიბულას თანამებრძოლ, ცივილიზებულ და თავაზიან გენერლებთან, გუბერნატორებთან თუ ჟურნალისტებთან (სხვათა შორის, ყველა ისინი, რუსულის გარდა, თავისუფლად ლაპარაკობენ არაერთ უცხოურ ენაზე), კომუნისტ და ანტიკომუნისტ ავღანელს შორის არჩევანის გაკეთებისას მეტად გაუჭირდება ერთმნიშვნელოვნად დაუჭიროს მხარი ამ უკანასკნელს.

გულდასაწყვეტია, რომ ახლა, როცა თავგახურებული სტალინისტები და მაოისტები, სანდინისტები თუ პოლპოტისტები თვალში ნაკლებად ეჩხირებიან ზნეკეთილ დასავლელ მოქალაქეებს, დანარჩენი კომუნისტები ჭკვიანად ანუ ეშმაკურად იქცევიან: მოწიწებით დადიან ეკლესიაში თუ მისგითში; ანთებენ სანთლებს და მუხლმოყრილი უსმენენ ყურანს; რუსი კომუნისტების მეთაური ზიუგანოვი, სანამ ლენინის ძეგლს ყვავილებით შეამკობდეს, წმ. სერაფიმე საროველის ნეშტს მოილოცავს; ფიდელ კასტროს სულიერი ძმა, ნიკარაგუელი დანიელ ორტეგა - უკვე თეთრ პერანგში - ხელახლა საპრეზიდენტოდ ემზადება და ვიცე-პრეზიდენტად ცნობილ მილიონერსა და მიწათმფლობელს ასახელებს, რომელსაც რამდენიმე წლის წინათ რევოლუციურმა მთავრობამ ქონების კონფისკაციით დასდო პატივი; კამბოჯელი ჯალათის, პოლ პოტის, მარჯვენა ხელი იენგ სარი გვერდით უდგას მეფე სიანუკს, რომელსაც ამ ოციოდე წლის წინათ თითქმის ყველა შვილი და შვილიშვილი გაუჟლიტა.

მაგრამ ფიზიკის კანონის თანახმად, სივრცე ვერ იტანს სიცარიელეს, - საუბედუროდ, ჩანს, დედამიწაზე ყოველთვის უნდა იყოს ვიღაც, ვინც იტყვის, რომ, როცა მტერი არ გნებდება, მას ანადგურებენ. და აი, კვირა ისე არ გაივლის, ისლამური სამყაროდან რამე შემზარავმა ფაქტმა არ გაიელვოს ყოველდღიური გაზეთების ფურცლებსა თუ ტელეეკრანებზე - ერთ დღეს იმას გაიგონებ, როგორ გამოსჭრეს ყელი ალჟირში კათოლიკე ბერებს, მეორე დღეს ტელევიზიით ევროპელი ტურისტების აფეთქებულ ავტობუსს მოჰკრავ თვალს პირამიდების მახლობლად, რამდენიმე დღის შემდეგ მომცრო შენიშვნას წაიკითხავ, რომ დასავლეთის დიდ მეგობრად ცნობილ არაბულ ქვეყანაში რამდენიმე კაცი ქრისტიანობის მიღებისათვის სიკვდილით დასაჯეს, მერმე უცებ, ინტელექტუალთა რომელიმე საერთაშორისო თავყრილობაზე, შვედი მცველებით გარშემორტყმულ ახალგაზრდა ბანგლადეშელ მწერალ ქალს გადაეყრები, რომელიც, მართალია, მეტად უღიმღამო პროზაიკოსია, მაგრამ რომელსაც რელიგიური თავისუფლადმოაზროვნეობისათვის თავის სამშობლოში სიკვდილის განაჩენი გამოუტანეს.

და ისევ არ გშორდება ფიქრი, მაინც რომელი ყაჩაღია უკეთესი - ჰალსტუხიანი თუ ჩალმიანი, მერმე ხელს ჩაიქნევ და იტყვი, რომ არცერთი უქნია ღმერთს და მათზე ფიქრიც არ ღირს... მაგრამ დაუფიქრებლობაც რომ არ ხერხდება!..

ოქტომბერი, 1996

მიგელ დე უნამუნო უშიშარი ადამიანი იყო, რომელიც არასოდეს უფრთხოდა არც საკუთარ თავს და არც საკუთარ ეჭვებს, არც ოფიციალური აკადემიური წრეების სამსჯავროს და არც ეკლესიის ოფიციალურ პოზიციას (მისი ნაწერები რომის კათოლიკე ეკლესიამ აკრძალული წიგნების სიაში შეიტანა), არც კომუნისტებსა და არც ფაშისტებს, არც სახელმწიფო მოხელეთა რისხვას და არც ყოფილ თანამოაზრეთა განდგომას. სიკვდილამდე სულ ცოტა ხნით ადრე მან უკანმოუხედავად შეუტია გენერალ ფრანკოს თანამებრძოლს, რაც მოხუც პოეტსა და ფილოსოფოსს, სალამანკის უნივერსიტეტის რექტორს, განდევნად დაუჯდა.

მიგელ დე უნამუნო ბრწყინვალე ლექსების, მოთხრობების, ესეების, რომანების, ფილოსოფიური ნაშრომების ავტორია, მაგრამ იგი ნამდვილი ესპანელი აზნაური იყო და მისთვის შემოქმედება, პირველ ყოვლისა, ბედისწერასთან და გარდაუვალობასთან ბრძოლის ასპარეზს წარმოადგენდა.

როცა მისი საუკეთესო რომანის, „ბურუსის“, მთავარი მოქმედი პირი, აუგუსტო პერესი აღმოაჩენს, რომ იგი დამოუკიდებელი არსება კი არა, არამედ მწერალ უნამუნოს ქმნილებაა, ყველანაირად ეცდება თავი დააღწიოს ავტორის ბატონობას, მზადაა თავიც კი მოიკლას, რათა თავისი დამოუკიდებლობა და თავისი ბედის ბატონ-პატრონობა დაადასტუროს. მაგრამ სულ მალე იგი კარგად ხვდება, რომ ავტორის ნება-სურვილს ვერსად გაექცევა, ვერსად დაემალება. მიგელ დე უნამუნოც მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე ცდილობდა, უზენაესი მსაჯულის მფარველობასა და განმგებლობას გაჰქცეოდა, იგი იმის დამტკიცებასაც კი ცდილობდა, რომ ესპანელებს საკუთარი რელიგია აქვთ - დონკიხოტიზმი, რელიგია, რომელმაც ისინი ყოველგვარი ილუზიებისა და ფუჭი იმედებისაგან უნდა გაათავისუფლოს, ხოლო ნამდვილი იმედი ისაა, რომ, დონ კიხოტის მსგავსად, მარადიული და თვალით უნახავი დულსინეას ერთგული დარჩე...

ალბათ, უნამუნოს შემოქმედებაში ყველაზე სუბიექტური, ყველაზე დრამატული, ყველაზე მტკივნეული ნაწარმოებია მოთხრობა „წმიდა მანეუელ კეთილი, მოწამე“, რომელშიაც თავად ავტორის სულიერი ცხოვრების უმთავრესი დრამაა არეკლილი, - თავისი ამ მოთხრობის გმირის მსგავსად, რომელიც, შესაძლოა, საუკეთესო ქრისტიანი ყოფილიყო, ქრისტეს რწმენა რომ შესძლებოდა, მაცხოვრის მსხვერპლი და გამოსყიდვა საკუთარ გამოსყიდვად რომ მიეჩნია, მიგელ დე უნამუნოც განუწყვეტლივ ეძებდა ღმერთს, და ძნელია ითქვას, რა უფრო მძიმე ტვირთი იყო მისთვის - რწმენა თუ ურწმუნოება ანდა რატომ იყო იგი მუდამ ასეთი სევდიანი. მან ხომ ყოველთვის კარგად იცოდა, რომ არსებობს ავტორი, რომელიც ყველა ჩვენგანის ცხოვრებას წერს და რომლის დამსაზღვრელ მარჯვენასაც ვერასოდეს, ვერსად გავექცევით. ნუთუ იგი ეძებდა ამ ავტორის კარებს და ვერ მიაგნო მას? ან იქნებ მან, ესპანელმა აზნაურმა, კარგად იცოდა, სად იყო ეს კარი, მაგრამ იქ მიკაკუნებას მთელი ცხოვრება გაურბოდა...

დეკემბერი, 1996

გერმანული რეფორმაციის ერთ-ერთი მესაჭე, ფილიპ მელანხთონი, 1497 წელს დაიბადა სამხრეთ გერმანიაში. სანამ იგი ჭკუაში არ ჩავარდა და უნივერსიტეტის სტუდენტი არ გახდა, ჰუმანისტურ და ჰუმანიტარულ სფეროებში ბევრი არაფერი გაეგებოდა, მაგრამ ჰაიდელბერგსა და ტიუბინგენში სწავლისას, რომელთა კურსი წარმოუდგენლად სწრაფად დაამთავრა, მალე აღმოაჩინა, რომ საოჯახო ტრადიციებით სიამაყის საფუძველი უეჭველად და კანონიერად მოეპოვებოდა - ცნობილი გერმანელი ჰუმანისტი, იოჰან როიხლინი, მისი გარეთა პაპა იყო. ტიუბინგენში განსაკუთრებით ძლიერი იყო ქრისტიანული ჰუმანისტური ტრადიციები და ცოდნას მოწყურებული ჭაბუკი სწორედ იქ გაეცნო ერაზმუს როტერდამელის ნაწერებს, რის შემდეგ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში, იგი ერაზმუსის თაყვანისმცემლად დარჩა.

ნათესაური კავშირები ზედმეტი არასოდეს ყოფილა, - როგორც ჩანს, არც ხუთი საუკუნის წინათ. ამიტომ მეტად დროული აღმოჩნდა როიხლინის რეკომენდაცია, რათა მისი დისშვილიშვილი ვიტენბერგის უნივერსიტეტში მიეღოთ ბერძნული ენის მასწავლებლად. გასათვალისწინებელია, რომ ამ დროს მელანხთონი ოცდაერთი წლისა იყო. ჭაბუკური ასაკი, ბუნებრივია, ხელს უწყობს ადამიანის სულიერ ღიაობას და ახალგაზრდა აღმზრდელიც არა მარტო ბერძნულის შესწავლას მოწადინებულ სტუდენტთა შორის აღმოჩნდა, არამედ თავად მელანხთონსაც იქ ახალი გავლენები, ახალი ქარისქროლა და ახალი მასწავლებლები ელოდა. იმდროინდელ გერმანიაში ანტიკათოლიკური რეფორმისტული მოძრაობა ჩქეფდა და ღვიოდა - მელანხთონიც ლუთერული მოძღვრებით მოიხიბლა და სულ მალე რეფორმატორთა ბანაკში აღმოჩნდა. 1519 წელს იგი თეოლოგიის ფაკულტეტზე ჩაირიცხა, თუმცა მას არც არტისტული ანუ სახელოვნო ფაკულტეტი მიუტოვებია.

გაივლის სულ ცოტა ხანი და მელანხთონი ლუთერის უახლოესი მეგობარი ხდება, და ეს იმის მიუხედავად, რომ მათ სრულიად განსხვავებული ხასიათები ჰქონდათ - ლუთერის მგზნებარება და აფექტურობა საქვეყნოდაა ცნობილი, მელანხთონი კი, როგორც თანამედროვენი ადასტურებენ, საკმაოდ თავშეკავებული და ფრთხილი, მშვიდი და მშვიდობიანი ჰუმანისტი მეცნიერი იყო. საკმაოდ განსხვავდებოდა მათი თეოლოგიური შეხედულებებიც და ამ მსოფლმხედველობრივ გამიჯვნას განსაკუთრებული გულისყურით ჩაუღრმავდნენ ლუთერის მოწაფეები, რომლებმაც შემდგომში დაუნდობელი ბრძოლა გამოუცხადეს თავიანთი ბელადის ოდინდელ მეგობარს. თუმცა ამ განსხვავებებს ლუთერისა და მელანხთონის მხურვალე მეგობრობისათვის ხელი არ შეუშლია. მნიშვნელოვანწილად სწორედ ამ პირადმა ურთიერთობამ განაპირობა, რომ ბერძნული ენის პროფესორს გადამწყვეტი ადგილი ერგო მთელი რეფორმისტული მოძრაობის ისტორიაში.

ჯერ კიდევ 1521 წელს ფილიპ მელანხთონმა გამოსცა თავისი პირველი თეოლოგიური ტრაქტატი - „Loci communes“, რომელიც ზედიზედ არაერთხელ დაიბეჭდა და რომელიც პროტესტანტული სისტემური თეოლოგიის ჩამოყალიბების პირველ მცდელობას წარმოადგენს. მაგრამ რელიგიურ მოძრაობათა ისტორიისათვის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ სწორედ ფილიპ მელანხთონის დაწერილია აუგსბურგის აღსარება, - ლუთერანთა მრწამსი, რეფორმისტთა თეოლოგიური მოძღვრების პირველი დოგმატური ჩამოყალიბება.

1530 წელს საღმრთო რომის იმპერატორმა, კარლოს V-მ, ქალაქ აუგსბურგში იმპერიის საბჭო შეკრიბა, რათა მის ქვეშევრდომ ქრისტიანთა შორის მეტად გამძაფრებულ დაპირისპირებათათვის ერთხელ და საბოლოოდ დაესვა წერტილი. იმპერატორს იმედი ჰქონდა, რომ პროტესტანტებთან მოლაპარაკებას მოახერხებდა და სწორედ ამ მიზნით - რათა ჰქონოდათ საფუძველი, რომელსაც მომავალი მსჯელობა დაემყარებოდა - ფილიპ მელანხთონს დაევალა, შეედგინა იმ შეხედულებათა ნუსხა, რომელთა გამოც პროტესტანტები ასე დაჟინებით და დაუნდობლად ედავებოდნენ კათოლიკეებს. მელანხთონი დავალების შესრულებას შეუდგა და უმთავრესად ლუთერის ნაწერებს დაეყრდნო. თავის მოკლე ტექსტში მან იმის სხარტად, გასაგებად და გამართულად ჩამოყალიბება სცადა, რაც ლუთერის ვრცელ და არცთუ სისტემურ ნაწერებში იყო გადმოცემული. როცა თვით რეფორმაციის ბელადი გაეცნო აუგსბურგში მომზადებულ ტექსტს, კმაყოფილი დარჩა და თავისი თანხმობის ქაღალდი დაურთო. თავად ლუთერი შეკრებას არ ესწრებოდა და ვერც დაესწრებოდა, რადგან ამ დროს იგი უკვე ეკლესიიდან იყო განკვეთილი. ივნისში აუგსბურგის აღსარება იმპერატორს გააცნეს. თავისი ენითა და ტონით ის ბევრად უფრო მშვიდი და გაწონასწორებული იყო, ვიდრე ლუთერის ან სხვა პროტესტანთა მგზნებარე, დაუნდობელი და გესლიანი ნაწერები, მაგრამ ეს მხოლოდ მელანხთონის პირადი თვისებებით არ იყო იყო განპირობებული - იმჯერად მთავარი იყო, პროტესტანტებს იმპერატორის გული მოეგოთ და მისი თანაგრძნობა მოეპოვებინათ. ხელმწიფემ აუგსბურგის აღსარება რამდენიმე გამოჩენილ კათოლიკე თეოლოგს გადასცა, რომელთაც თავიანთი საპასუხო ტექსტი იმპერატორს უკვე აგვისტოში გააცნეს. ამის შემდეგ მელანხთონს მოუწია დაეწერა აუგსბურგის აღსარების დაცვა ანუ აპოლოგია, რომელიც კარლოს V-ს სექტემბერში გადაეცა, მაგრამ მან ამჯერად უარი განაცხადა მის მიღებასა და გაცნობაზე.

ამ დროს მელანხთონი თავის მიზნად მიიჩნევდა ღმრთისმეტყველების გათავისუფლებას ფილოსოფიის ბორკილებიდან. მას, როგორც ჭეშმარიტ პროტესტანტს შეჰფეროდა, სურდა, ქრისტიანული აზროვნების უმთავრეს და ფაქტობრივად ერთადერთ წყაროდ საღმრთო წერილი - ბიბლია დაეტოვებინა. ბერძნულის მასწავლებელს განსაკუთრებით აღაშფოთებდა ქრისტიან მოაზროვნეთა მხრივ პლატონისა და არისტოტელეს საუკუნეების განმავლობაში განმტკიცებული განდიდება და ერთგან ჩიოდა კიდეც კოლეგა თეოლოგების შესახებ: „უკანასკნელ ხანს ჩვენს ფიქრებში არისტეტოლეს სიყვარულმა ქრისტეს სიყვარულის ადგილი დაიკავაო“. მაგრამ ისიც გასათვალისწინებელია, რომ მელანხთონს მაინც რიტორიკულ-სქოლასტიკური სკოლა ჰქონდა გავლილი და სულ მალე თავისი დამოკიდებულება არისტოტელეს მიმართ იმდენად შეცვალა, რომ უნივერსიტეტის სტუდენტებს ურჩევდა კიდეც, კარგად დაემუშავებინათ „მეტაფიზიკის“ ავტორის ნაწერები.

დროთა განმავლობაში მან, ამასთანავე, დაიწყო ადრექრისტიანული ეკლესიის მამათა და მოძღვართა ნაწერების დაფასებაც. მისი შეხედულებით, საღმრთო წერილი ყოველი ქრისტიანისათვის ერთადერთ ნორმად რჩება, მაგრამ თავისი უეჭველი ღირებულება აქვს ეკლესიის მამათა შეხედულებებსაც, რომლებიც, როგორც დარწმუნებული იყო მელანხთონი, თითქმის ყველაფერში ეთანხმება ლუთერის მოძღვრებას.

როდესაც ლუთერსა და ცვინგლის შორის კამათი აღმოცენდა ზიარების შესახებ, მელანხთონი ლუთერის გვერდით აღმოჩნდა, ხოლო როცა მარბურგში გადამწყვეტი დისპუტი გაიმართა, მან მისთვის უჩვეულო სიმტკიცე და შემტევობა გამოიჩინა, რათა ლუთერის პოზიცია დაეცვა. მაგრამ 1540 წელს დაბეჭდილი აუგსბურგის აღსარების განახლებულ რედაქციაში მელანხთონმა ნაწილობრივ შეცვალა თავისი პოზიცია და რამდენადმე გაემიჯნა ლუთერის შეხედულებებს. ამჯერად მელანხთონის თვალსაზრისი მისაღები და ახლობელი აღმოჩნდა შვეიცარული რეფორმაციის ბელადისათვის, კალვინისათვის, რამაც გული ატკინა ლუთერს, თუმცა საჯაროდ მას ერთი სიტყვაც არ დასცდენია თავისი მეგობრის საწინააღმდეგოდ. მთლად ჩვეულებრივი და ადვილად გასაგები არ იყო მელანხთონის საქციელი, როცა მან ლუთერის სიკვდილის შემდეგ განაცხადა, რომ ლუთერმა სიცოცხლის მიწურულს თავისი ბევრი ადრინდელი შეხედულება უარყო, მაგრამ თითქოს მოერიდა ამის საჯაროდ გამჟღავნებას, რადგანაც კარგად მოეხსენებოდა, რომ ამით მთელი მისი მოძღვრება დაინგრეოდა.

1546 წელს ლუთერული გერმანიის უმთავრესი ნაწილი იმპერატორ კარლოს V-ის ჯარებმა დაიკავეს. ამ მიწებზე ხელმწიფემ დროებითი მმართველობა - ინტერიმი დააწესა. მაგრამ მისი შეტევა პროტესტანტების წინააღმდეგ დაუნდობელი და გამანადგურებელი არ ყოფილა, - მას სურდა, გარკვეული კომპრომისი გამოენახა ლუთერულ მოძღვრებასთან და, რაც მთავარია, მის მიმდევრებთან. მელანხთონი თავდაპირველად მერყეობდა და არ სურდა ინტერიმის აღიარება, მაგრამ ბუნებითა და ხასიათით იგი კომპრომისების ადამიანი იყო და დათანხდა, დათმობებზე წასულიყო. ამას კი, როგორც მოსალოდნელი იყო, შედეგად ის მოჰყვა, რომ ორივე მხარე - კათოლიკურიცა და პროტესტანტულიც - მის წინააღმდეგ განეწყო. ფილიპ მელანხთონის განსაცდელი და უბედურება ის იყო, რომ იგი, მშვიდობიანი და წყნარი ადამიანი, დაუნდობლობის ხანასა და გარემოში აღმოჩნდა. ამის შემდეგ მას დიდხანს აღარ მოსცილებია ლუთერის სულიერი მემკვიდრეობის გამყიდველისა და მოღალატის სახელი. იგი 1560 წელს გარდაიცვალა. შეტევები და შეურაცხყოფა მას არც სიცოცხლეში დაჰკლებია და არც მისი სიკვდილის შემდეგ შეწყვეტილა. საბოლოოდ, ლუთერის მიმდევრებმა მისი შეხედულებები და თავად მისი მოღვაწეობა საჯაროდ დაგმეს. თეოლოგიურ-რეფორმატორული კამათები კიდევ დიდხანს გრძელდებოდა, მაგრამ იმ რეფორმებისათვის, რაც ფილიპ მელანხთონმა გერმანულ სკოლებში გაატარა, მას კარგა ხნის განმავლობაში „გერმანიის მოძღვრად“ მოიხსენიებდნენ.

აპრილი, 1997

997 წლის 23 აპრილს, პარასკევ დღეს, პრუსთა წარმართმა მთავარმა სიკომ შუბით განგმირა სლავნიკთა საგვარეულოს წარმომადგენელი ვოიტეხი, - ეპისკოპოსი, ბერი და მისიონერი, რომელიც ორი წლის შემდეგ ეკლესიის მიერ წმიდანად იქნა შერაცხილი და რომელსაც საუკუნეების განმავლობაში სლავები მოიხსენიებდნენ ვოიტეხად (ვოიცეხად), გერმანულენოვან ქვეყნებში - ადალბერტად, უნგრეთში კი - როგორც ბელას.

ხორვატთა მთავრის, სლავნიკისა, და ჩეხ დიდგვაროვანთა ასულის, სტრეჟისლავას, ვაჟი ვიოიტეხი, 950-იან წლებში დაიბადა ჩეხური პოდებრადის მახლობლად, ლიბიცეს კოშკში. როგორც გადმოცემა გვაუწყებს, მშობლები ჭაბუკს საერო-სამხედრო ცხოვრებისათვის ამზადებდნენ, მაგრამ წყაროებიდან ისიც აშკარაა, რომ იგი ბავშვობიდანვე სუსტი ფიზიკური აგებულებით და საკუთარ თავში ჩაღრმავებულობით გამოირჩეოდა. სამი წლის ვოტეხი მძიმედ დაავადდა და მისი სასწაულებრივი გადარჩენის შედეგად მშობლებმა აღთქმა დადეს, ჭაბუკი საღმრთო სამსახურისათვის მოემზადებინათ. სულ მალე იგი მაგდებურგს მიემგზავრება სასულიერო განათლების შესაძენად, თუმცა, მამის გარდაცვალებისთანავე, ცხრა წლის ვოიტეხი შინ ბრუნდება და თავაწყვეტილ სამხედრო ცხოვრებაში გადაეშვება. მაგრამ სულიერი მოქცევა მას იმ წუთებში ელის, როცა პრაჰელი ეპისკოპოსის, დეტმარის, გარდაცვალებას შეესწრება. მაშინ იგი სინანულის ნიშნად თავზე ფერფლს დაიყრის და ტანზე მონანულის ჯვალოს ჩაიცვამს.

982 წლის 19 თებერვალს მას პრაჰის ეპისკოპოსად აკურთხებენ, თუმცა თავისი სამღვდელმთავრო პატივის დასადასტურებლად მას იტალიურ ვერონაში უწევს ჩასვლა, სადაც იმ დროს გერმანელ მთავართა საბჭო მიმდინარეობდა. რამდენიმე დღეში ვოიტეხი იმპერატორ ოტო II-ისაგან საეპისკოპოსო კვერთხს მიიღებს. სულ მალე კი იგი ისევ პრაჰაშია, სადაც, ტრიუმფული მიღების შემდეგ, იგი ხალხის მორალურ გამოღვიძებას დაისახავს მიზნად, - ქვეყანაში, სადაც იმ დროს ჩვეულებრივი იყო მონობა, სისხლის აღება, მრავალცოლიანობა, სისხლის აღრევა, მღვდლების ცოლიანობა. იმჟამინდელი ქრონიკის სიტყვებით, „ხალხი განცხრომის მონად იყო ქცეული“. ვოიტეხის ბრძოლას ზნეობრივ მანკიერებათა წინააღმდეგ, როგორც მოსალოდნელი იყო, დიდი დაპირისპირება მოჰყვება, და არა მარტო საერო, არამედ სასულიერო პირთა მხრიდანაც.

გულგატეხილი ვოიტეხი მიიჩნევს, რომ მისმა ეპოსკოპოსობამ არანაირი შედეგი არ გამოიღო და საეპისკოპოსო კათედრას მიატოვებს, რათა შორეული იერუსალემისაკენ გაემართოს. მაგრამ გზად იგი გადაწყვეტილებას შეცვლის და ბერად აღიკვეცება რომის ერთ-ერთ მონასტერში. როგორც ჩანს, სამონასტრო ასკეტიზმი ბევრად უფრო შეესაბამებოდა ვოიტეხის სულიერ წყობას, ვიდრე საეკლესიო ოლქის მართვა. მაგრამ ამ დროს რომში ჩამოდის ბოლესლავ II-ის ელჩობა, რომელიც ვოიტეხისაგან მოითხოვს, დაუბრუნდეს პრაჰას და თავის მოვალეობას.

ადრინდელი წარუმატებლობით გამოცდილი ვოიტეხი უკვე საკუთარ პირობებს წამოაყენებს პრაჰაში დასაბრუნებლად. ამ მოთხოვნებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ბენედიქტელთა ორდენის დაფუძნების უფლება იმჟამად ჯერ კიდევ ნახევრადწარმართულ ჩეხეთში, - ეს ორდენი, როგორც ცნობილია, კულტურისა და ცივილიზაციის უპირველესი მეურვე იყო შუასაუკუნეობრივ ევროპაში. გარდა ამისა, ვოიტეხი დარწმუნებული იყო, რომ ორდენი ეპისკოპოსისათვის მყარი დასაყრდენი იქნებოდა, რომლის გარეშე ამ მგზნებარე ქრისტიანს და ევროპელ ინტელექტუალს რამე საქმიანობის წარმართვა რელიგიურად იმხანადვე გულგრილ ჩეხებს შორის საკმაოდ გაუჭირდებოდა. ამასთანავე, მას უფლება მიეცა აეგო ახალი საეპისკოპოსო ტაძრები და ძალადაკარგულად გამოეცხადებინა ქორწინებანი ახლო ნათესავებს შორის, რაც იმხანად იქ საკმაოდ გავრცელებული ყოფილა. როგორც ჩანს, ვოიტეხი ის პიროვნება იყო, რომელსაც პატივისცემით ეკიდებოდნენ რომის პაპიც, საქსონიის მთავარეპისკოპოსიც და ჩეხეთის მთავარიც, რის გამოც მისი მოთხოვნები უმალ დაკმაყოფილდა. ერთადერთი, რაშიც მგზნებარე ეპისკოპოსს ხელი მოეცარა, იყო ის, რომ იგი ვერაფერს გახდა სამღვდელოების დაქორწინების საკითხში.

მალე მდინარე შარკას ხეობაში, სოფელ ბრჟევნოვთან, ვოიტეხი აფუძნებს პირველ ჩეხურ ბენედიქტურ მონასტერს, რომელიც, პაპის ბულის თანახმად, ცხადდება ჩეხეთის ყველა მომავალი მონასტრის მეთაურად, ამასთანავე, ბრჟევნოვის მონასტერს დაეკისრება მისიონერული დანიშნულებაც - ქრისტიანობის გავრცელება ცენტრალური ევროპის სლავებს შორის.

სახელოვანი ეპისკოპოსი დაუცხრომლად მოგზაურობს, ქადაგებს და საფუძველს უყრის ტაძრებს. მაგრამ პრაჰის ეპისკოპოსის მგზნებარე მოღვაწეობა რამდენიმე წლის შემდეგ მოულოდნელად წყდება: ჩეხი დიდებულების - ვრშოვეცთა საგვარეულოს ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა თავის მეუღლეს ახალგაზრდა მღვდელთან ღალატში დასდო ბრალი. წარმართული ჩვეულების თანახმად, ქმარს უფლება ჰქონდა, მოღალატე ცოლისათვის თავი მოეკვეთა ან ჩამოეხრჩო იგი. მაგრამ სასოწარკვეთილი ქალი ვოიტეხმა შეიფარა წმიდა ირჟის (ანუ წმიდა გიორგის) მონასტერში პრაჰის ჰრადზე. განრისხებულ ბრბოს კი, რომელმაც ალყა შემოარტყა მონასტერს, ეპისკოპოსმა განუცხადა, რომ სიცოცხლის ფასადაც რომ დასჯდომოდა, ქალს მათ არ გადასცემდა. მაგრამ მკვლელები მუხანათურად მაინც შეიპარნენ მონასტერში და საბრალო ბრალდებული პირდაპირ საკურთხეველში დაახრჩვეს. როგორც ქრონიკა გადმოგვცემს, საეკლესიო თავშესაფრის დარღვევის ფაქტი იმდენად თავზარდამცემი აღმოჩნდა ვოიტეხისათვის, რომ მან მეორედ მიატოვა პრაჰის კათედრა და რაკიღა არც მთავარმა ბოლესლავმა მოინდომა დამნაშავეთა დასჯა, როგორც თანამედროვე გვაუწყებს, „ყველა შეაჩვენა“.

ჩეხეთიდან გაქცეული ვოიტეხი ქრისტიანობის გასავრცელებლად უნგრეთში მიემართება, სადაც იგი მონათლავს პანონიის წარმართ მთავარს, რომელსაც სტეფანეს უწოდებს და რომელიც ევროპის ისტორიაში ცნობილია როგორც მადიართა სახელმწიფოს ფუძემდებელი. ამის შემდეგ ვოიტეხი, ეს დაუცხრომელი მოგზაური, რომს ჩადის, რათა დარჩენილი დღეები ავენტინუმის მონასტერში გაატაროს, სადაც იგი მტკიცედ უარყოფს შემოთავაზებულ წინამძღვრობას და სადაც იგი ძმათა შორის ღარიბულ და შეუმჩნეველ ცხოვრებას ისურვებს.

მაგრამ არც ისე დიდი ხნის შემდეგ, 996 წელს, - მას შემდეგ, რაც პაპი რომში იმპერატორის გვირგვინს დაადგამს თხუთმეტი წლის ოტო III-ს, - სინოდის სხდომა გაიმართება. სწორედ აქ მოითხოვს საქსონიის მთავარეპისკოპოსი ვილინგსი, რათა ვოიტეხი პრაჰის ეპისკოპოსის მიტოვებულ კათედრას დაუბრუნდეს. პაპმა და ეპისკოპოსებმა მისი განცხადება სამართლიანად ცნეს და ვოიტეხს მოსთხოვეს, თავისი მოვალეობის შესრულებას დაჰბრუნებოდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი მას ანათემა არ ასცდებოდა. ვოიტეხი დაემორჩილა სინოდის გადაწყვეტილებას, მაგრამ ამჯერადაც თავისი პირობები წამოაყენა, - პაპი დაითანხმა, რომ თუ ხალხი მას არ მიიღებდა, უფლებას იტოვებდა, იქაურობას გასცლოდა და ქრისტიანობა მეზობელ ტომებში გაევრცელებინა. ამ დაპირების მიღების შემდეგ ვოიტეხი კიდევ ერთხელ გადალახავს ალპებს (ამჯერად უკვე მეექვსედ) და ხანგრძლივად შეყოვნდება საფრანგეთში, საქსონიასა და პოლონეთში. რაკიღა პრაჰიდან ამბავი ჩამოვა, რომ მისი დაბრუნების შემთხვევაში მძაფრი კონფლიქტი მასა და ჩეხ დიდებულებს შორის გარდაუვალია, ისარგებლებს პაპის აღთქმით და, ვითარცა მისიონერი ეპისკოპოსი, ლაბესპირა სლავების მოსანათლავად გაემართება. მაგრამ ამ დროს იქ გაჩაღებული ომების გამო იგი მიმართულებას შეიცვლის და ჩრდილოეთი ბალტიისაკენ, წარმართი პრუსების სამკვიდროსაკენ აიღებს გეზს.

ბალტიელი პრუსები, რომლებიც შემდგომში მთლიანად გაანადგურეს გერმანულმა ტომებმა და თან მათი სახელი მიისაკუთრეს, წარმართული ტრადიციების მკაცრი მიმდევრები იყვნენ. ამიტომ პრუსებმა ვოიტეხის მიერ ერთი ჭეშმარიტი ღმერთის ქადაგება თავიანთ ღმრთაებათა შეურაცხყოფად და გამოწვევად მიიღეს. როდესაც პრაჰელი ეპისკოპოსი პრუსებს მაცხოვრის მხსნელი სისხლის შესახებ უქადაგებდა, მსმენელები ხმამაღალი ყვირილით ცდილობდნენ მის გაჩუმებას, ბოლოს დაემუქრნენ კიდეც მას, რომ, თუ იქაურობას არ გაეცლებოდა, სიკვდილი არ ასცდებოდა. მაგრამ ვოიტეხი შეუვალი იყო: 997 წლის 23 მაისს ვოიტეხმა წარმართთა საღმრთო ჭალაში შეაბიჯა, სადაც მან ქრისტიანული ჟამისწირვა ჩაატარა. გაოგნებულ და შეძრწუნებულ ბრბოს მთავარი სიკო გამოეყო და ვოიტეხი შუბით განგმირა. შემდეგ კი მას ირგვლივ მყოფი განრისხებული პრუსები მიესივნენ.

რამდენიმე წუთის შემდეგ წარმართთა სალოცავ ადგილას ეგდო გასისხლიანებული, უსულო ვოიტეხი - ეპისკოპოსი, ბერი, მისიონერი, მწერალი, წმიდანი. პრუსებს წინ გაჟლეტა და დავიწყება ელოდათ, ვოიტეხს - სიკვდილისშემდგომი დიდება და სახელი.

მაისი, 1997

შვედეთის ევანგელისტურ-ლუთერული ეკლესია ევროპული რეფორმაციის ხანაში აღმოცენდა, - იმ დროს, როცა შვედები დანიელთა ბატონობისაგან განთავისუფლებისათვის იბრძოდნენ. განმათავისუფლებელ მოძრაობას სათავეში ედგა შვედი დიდებული გუსტავ ერიქსონი, - დამოუკიდებელი შვედეთის მომავალი მეფე გუსტავ ვაზა. სწორედ მან მოინდომა თავის ქვეყანაში ეკლესიის გარდაქმნა, რომელიც მანამდე რომის კათოლიკე ეკლესიის ნაწილი იყო და, შესაბამისად, რომის პაპს ემორჩილებოდა. მეფეს მიაჩნდა, რომ უწმიდეს საყდარზე დამოკიდებული ეკლესია მნიშვნელოვანი დაბრკოლება იყო ერთიანი, ცენტრალიზებული სახელმწიფოს შესაქმნელად.

ეროვნული ეკლესიის ბედი გადაწყდა 1527 წელს, რიკსდაგის - შვედური პარლამენტის სხდომაზე, როცა ამ თავყრილობამ მთლიანად დაუჭირა მხარი მეფის სურვილს, ჩამორთმეოდა ეკლესიას ეგრეთ წოდებული ზედმეტი ქონება და ეკლესიის მეთაურად თავად მეფე გამოცხადებულიყო. 1571 წლიდან დაწყებული, როცა ახალი საეკლესიო წესდება იქნა მიღებული, შთამბეჭდავი კათოლიკური მესა მკაცრმა და მარტივმა ლუთერულმა ღმრთისმსახურებამ შეცვალა, რომელიც უკვე არა ლათინურად, არამედ შვედურად სრულდებოდა და რომლის აღსრულებაში საერო პირებიც მონაწილეობდნენ. მღვდლებსა და ერისკაცებს საშუალება მიეცათ, თავად აერჩიათ ეპისკოპოსები, თუმცა საეკლესიო თანამდებობაზე დანიშვნისას უკანასკნელი სიტყვა მაინც მეფეს ეკუთვნოდა. შემდგომში, როცა მეფის ფუნქციები სახელმწიფოში მკვეთრად შეიზღუდა, მისი ეს უფლებები მთავრობას გადაეცა. რეფორმაციის საბოლოო გამარჯვება იყო რიკსდაგის 1593 წლის დადგენილება, რომლის ძალითაც ლუთერანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა და, ამავე დროს, შვედეთის მიწა-წყალზე აიკრძალა სხვა, არალუთერანული ღმრთისმსახურების აღსრულება. ზემოდან გატარებულმა ამგვარმა რეფორმამ საუკუნეების განმავლობაში განუშორებლად დააკავშირა ეკლესია და სახელმწიფო. ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ცნებები შვედეთის მოქალაქე და ლუთერანი განუყოფელი გახდა. შვედეთის ეკლესიის მეთაურად მეფეა მიჩნეული, მაგრამ ეკლესიის სულიერ წინამძღოლად აღიარებულია უფსალის ეპისკოპოსი, „პირველი თანაბართა შორის“, რომელიც მთავარეპისკოპოსის ტიტულს ატარებს.

ისევე, როგორც სხვა პროტესტანტულ ქვეყნებში, შვედეთშიც გაუქმდა კათოლიკური ინკვიზიცია, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავდა, რომ დისიდენტებს (ანუ რელიგიურ სხვაგვარადმოაზროვნეებს) ამის შემდეგ ნაკლები სისასტიკით დევნიდნენ. ჯადოქრებად და ალქაჯებად გამოცხადებული ადამიანების საჯარო დასჯა მეჩვიდმეტე საუკუნის შვედეთის ჩვეულებრივი ყოველდღიურობა იყო. პროცესები ჯადოქრობაში ეჭვმიტანილთა წინააღმდეგ მეთვრამეტე საუკუნის შუახანებამდე გრძელდებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროისათვის სასიკვდილო განაჩენი უკვე იშვიათი იყო.

მეჩვიდმეტე საუკუნის მიწურულს მიღებული საეკლესიო წესდება სამეფო ხელისუფლებისადმი ეკლესიის საბოლოო დამორჩილებას განამტკიცებდა, ამასთანავე, კიდევ ერთხელ ადასტურებდა მეფის უფლებას, დაენიშნა ეპისკოპოსები და შვედეთის თითოეული მოქალაქის ვალდებულებას, ეღიარებინა ოდენ ევანგელისტური მოძღვრება, რომლისაგან გადახრაც კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში ისჯებოდა თანამდებობიდან გადაყენებით და ქვეყნიდან გაძევებით. მლოცველთა ყოველგვარი შეკრებანი, ოფიციალური ეკლესიის ღმრთისმსახურების გარდა, მკაცრად იდევნებოდა.

1809 წლის შვედური კონსტიტუცია აღიარებდა გარკვეულ სამოქალაქო უფლებებსა და თავისუფლებებს, მათ შორის რელიგიური სინდისის თავისუფლებას, მაგრამ ამკრძალავი კანონები ისევ ძალაში რჩებოდა: რელიგიური ქმედება სახელმწიფო ეკლესიის ჩარჩოებს მიღმა, არასახელმწიფო ეკლესიის მღვლდელმსახურისაგან მიღებული ზიარება ან ნათლობა ისევ ძველებურად პატიმრობით ან განდევნით ისჯებოდა. ამ მკაცრ ზომებს ძალა არ დაუკარგავს მეცხრამეტე საუკუნის შუახანებამდე, რასაც ადასტურებს არაერთი სასამართლო პროცესი განდგომილთა წინააღმდეგ. ბოლო ამგვარი პროცესი 1858 წელს შედგა, როცა ექვს ქალს, რომლებიც რომის კათოლიკე ეკლესიას შეუერთდნენ, სასამართლომ ლუთერანული შვედეთიდან გაძევება მიუსაჯა. ამ მოვლენას დიდი გამოხმაურება და აღშფოთების ტალღა მოჰყვა როგორც თავად შვედეთში, ისე საზღვარგარეთ და უკვე წლის ბოლოსათვის სასტიკი რეფორმისტული კანონი გაუქმდა.

შემდგომში ლიბერალიზაცია უფრო სწრაფი ნაბიჯებით წავიდა წინ, - შვედეთის მოქალაქეებმა უფლება მოიპოვეს, გამოსულიყვნენ შვედეთის ეკლესიიდან, თუ ისინი სხვა ქრისტიანულ სამრევლოს შეუერთდებოდნენ, ამასთანავე, მათ ნება დართეს, თავად შეექმნათ საკუთარი რელიგიური საკრებულო. მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველად ძალზე ცოტა ვინმე თუ წყვეტდა კავშირს სახელმწიფო ეკლესიასთან, სწორედ ამ დროს ჩნდება შვედეთში სხვა ქრისტიანული ეკლესიები თუ სამრევლოები. ქვეყანაში საფუძველი ჩაეყრება ბაპტისტთა, მეთოდისტთა, ადვენტისტთა და სხვა ქრისტიანულ საკრებულოებს, რომლებიც დამოუკიდებელნი იყვნენ როგორც სახელმწიფოსაგან, ისე სახელმწიფო ეკლესიისაგან.

შვედეთის ეკლესიის წევრად ითვლება ყველა ის, ვისიც ორივე ან ერთ-ერთი მშობელი ამ ეკლესიის წევრია, სხვა შემთხვევაში ამისათვის საკმარისია განცხადების დაწერა. ეკლესიის ყველა წევრს ევალება გადასახადის გადახდა. ეკლესიიდან გამოსასვლელადაც ისევ განცხადების წარდგენაა საჭირო. შვედეთის ეკლესიის ერთ-ერთი განსაკუთრებული ნიშანია, რომ ნათლობა არაა მიჩნული ეკლესიის წევრობისათვის აუცილებელ პირობად. ეს აუცილებელია მხოლოდ იმათთვის, ვისაც რამე საეკლესიო თანამდებობა უკავია. უკანასკნელი წლების სტატისტიკით, შვედეთის ეკლესიის წევრთაგან ნახევარი მილიონი ადამიანი მოუნათლავია, რომელთაგან საკმაოდ მოზრდილი ნაწილი, საერთოდ, ათეისტია.

უკანასკნელ წლებში მშობლები ნათლავენ ახლადდაბადებულთა 80 პროცენტს, ჯვარისწერათა 63 პროცენტი ეკლესიაში სრულდება, ხოლო გარდაცვლილთა 95 პროცენტს საეკლესიო წესების მიხედვით ემშვიდობებიან. შვედეთის ეკლესიის წევრთათვის ყველა რიტუალი უფასოა.

1951 წელს შვედეთის მოქალაქეებმა პირველად მოიპოვეს უფლება, გამოსულიყვნენ სახელმწიფო ეკლესიიდან, იმის მიუხედავად, შემდგომში შევიდოდნენ თუ არა ისინი რომელიმე სხვა ქრისტიანულ ეკლესიაში, რაც ადრე აუცილებლად იყო მიჩნეული. თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ ამ უფლებით ცოტა ვინმემ თუ ისარგებლა, ყოველ შემთხვევაში, ამ კანონის მიღებიდან ათი წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთ პროცენტზე ნაკლებმა შვედმა მიატოვა შვედეთის ეკლესია, შესაძლოა, იმ მიზეზის გამოც, რომ თვით ურწმუნონიც კი მას შვედეთის ეროვნულ სიმბოლოდ მიიჩნევენ.

მეცხრამეტე საუკუნის 60-იანი წლებიდან მოკიდებული, ეკლესიის წარმომადგენლები რეგულარულად იწვევენ საეკლესიო კრებებს, რომელსაც მხოლოდ ვეტოს უფლება აქვს, ხოლო მის დადგენილებებს კანონის ძალა მხოლოდ მას შემდეგ მიენიჭება, თუ მას შვედეთის რიკსდაგი დაადასტურებს. ეკლესიის უმაღლეს აღმასრულებელ ორგანოდ მიჩნეულია მთავრობა. ხელისუფლება განაგებს ეკლესიის მსხვილ თუ წვრილმან საკითხებს, მაგალითად, არა მარტო ეპისკოპოსების დანიშვნას, არამედ ორი სამრევლოს გაერთიანებასაც. მთავრობა წყვეტს სამღვდელოების რაოდენობის საკითხს, მათ ხელფასს, ნიშნავს ეკლესიათა წინამძღვრებს, ეპისკოპოსებსა და მთავარეპისკოპოსს, აგრეთვე, უნივერსიტეტების თეოლოგიურ ფაკულტეტთა პროფესორებს. მიუხედავად იმისა, რომ დანიშვნას ყოველთვის წინ უსწრებს არჩევნები, სრულიად შესაძლოა, სწორედ იმ კანდიდატმა ვერ მოიპოვოს თანამდებობა, ვინც ხმათა უმრავლესობა დააგროვა. გასათვალისწინებელია, რომ უმაღლესი საეკლესიო თანამდებობის მოპოვების იმედი არ უნდა ჰქონდეს მას, ვინც ქალების მღვდლად ხელდასხმის წინააღმდეგ გამოდის. როგორც ამბობენ, ეს უმთავრესად პრაგმატიკული მოსაზრებითაა გამოწვეული, რადგან შვედეთში უკვე საკმაოდ მრავლადაა ქალი-ღმრთისმსახური და ამგვარი ხელდასხმის მოწინააღმდეგეთა დანიშვნა უთუოდ პრობლემებს წარმოქმნიდა ცალკეულ ეპარქიებში. სხვათა შორის, ქალთა ხელდასხმის დადგენილება შვედეთის რიკსდაგმა 1958 წელს მიიღო, როცა სამღვდელოების უმრავლესობა ამ გადაწყვეტილების წინააღმდეგი იყო. დღეს კი ქალები შვედეთის ეკლესიის სამღვდელოების მესამედს შეადგენენ. ყველა საფეხურის სამღვდელოების წარმომადგენლები, ისევე როგორც სხვა სახელმწიფო მოხელეები შვედეთში, პენსიაზე 65 წლისა გადიან.

უკანასკნელი ორი ათეული წელია შვედეთის ეკლესიაში ძლიერდება მოძრაობა საეკლესიო ცხოვრების უფრო მეტი დემოკრატიზაციისა და ეკლესიის მეტი დამოუკიდებლობის მოპოვების მიზნით.

1995 წლის აგვისტოში საეკლესიო კრებამ, იმავე წლის დეკემბერში კი რიკსდაგმა მიიღო ისტორიული დადგენილება, რომლის საფუძველზე შვედეთის ეკლესია გამოეყოფა სახელმწიფოს 2000 წლის 1 იანვარს. ამ დღის შემდეგ ეკლესია სრულიად დამოუკიდებელი გახდება და თვითონ გადაწყვეტს თავის ყველა საკითხს. ეკლესიის წევრად გახდომა მხოლოდ ნათლობის საფუძველზე მოხდება. კანონი ეკლესიის გამოყოფის შესახებ სახელმწიფოდან - ეს რელიგიურ-საზოგადოებრივ ცხოვრებაში დემოკრატიის მომხრეთა გამარჯვებაა, იმ ძალებისა, რომლებიც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ეკლესიის დამოუკიდებლობის პრინციპებისა და ყველა რელიგიური საკრებულოს თანასწორობის დასაცავად იბრძოდნენ.

მაისი, 1997

დგას 1936 წელი. ესპანეთში ახალი გაჩაღებულია სამოქალაქო ომი. ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდნენ, ერთი მხრივ, მემარცხენე რესპუბლიკელები - ძირითადად სოციალისტ-ანარქისტები და, მეორე მხრივ, მემარჯვენე ფრანკისტები - ძირითადად ფაშისტ-ფალანგისტები. პირველების უკან კომუნისტური რუსეთი ილანდება, მეორეთა უკან კი - ნაცისტური გერმანია. შემთხვევით თუ არაშემთხვევით ორად გახლეჩილი დამანგრეველი ძალების ეს პირველი შეტაკება მრავალი ვინმესათვის (და არა მხოლოდ ესპანელთათვის) ცხოვრებისეულად გადამწყვეტი აღმოჩნდა: ზოგმა არჩევანი ერთ-ერთის სასარგებლოდ გააკეთა, ზოგმა განდგომა და მაყურებლობა ამჯობინა, ზოგმა - სამწუხაროდ, უმცირესობამ - გერმანული ნაციონალ-სოციალიზმისა და რუსული კომუნიზმის არსებითი ერთიანობა და საფუძველში განურჩევლობა დაინახა.

მაგრამ, როგორც არაერთგზის მომხდარა არაერთი საუკუნის განმავლობაში, „თავისუფლებისა და ადამიანთა თანასწორობისათვის მებრძოლები“ თავიანთ ბრძოლას ნგრევით, ჟლეტითა და ყოველგვარი სულიერების განადგურებით იწყებდნენ. ასე იყო ამჯერადაც: შინსახკომსა და წითელ არმიაში გამოწრთობილი ინსტრუქტორებით გადავსებულ ესპანეთში - საბჭოთა ლენინურ-სტალინური გამოცდილების გათვალისწინებით - ენით უთქმელი სისასტიკით მუსრს ავლებდნენ ქრისტიანობას, ეკლესიას, სამღვდელოებას, მორწმუნეებს. ხუან დე ლა კრუსისა და ტერეზა ავილელის, ელ გრეკოსა და ველასკესის, ფრანსისკო სუარესისა და ეგნატე ლოილას ქვეყანაში მემარცხენე რევოლუციონერები - ანარქისტები, სოციალისტები თუ კომუნისტები - სამი წლის განმავლობაში უმოწყალოდ ხვრეტდნენ გზად შეხვედრილ ყველა მღვდელსა თუ ეპისკოპოსს, ბერსა თუ მონაზონს. როცა წითელი ტერორი ჩაცხრა, გაირკვა, რომ დახვრეტილი იყო 7000 სასულიერო პირი...

ქალაქ ბარბასტრში სამოქალაქო ომის პირველი დღეებია. და როგორც ხშირად ხდება ხოლმე სამოქალაქო ომებისას, მოსახლეობას უჭირს გაარკვიოს, ვისი სამხედრო რაზმები იკავებს ან ტოვებს მონაცვლეობით ქალაქს. მაგრამ ამჯერად ქალაქი, ჩანს, წითლების ხელშია, რადგან ივლისის მიწურულის ერთ გვიან საღამოს ეკლესიიდან სრულიად ახალგაზრდა მღვდელი გამოჰყავთ და დასასჯელად მიჰყავთ - იმიტომ, რომ სასულიერო პირია, იმიტომ, რომ მორწმუნეა, იმიტომ, რომ ქრისტიანია.

ამ დროს გზად რაზმელებს იქაური მოხუცი ბოშა პელე გადაეყრებათ, ჩეფერინო ხიმენეს მალა, რომელიც შინ ბრუნდება. ღრმად მორწმუნე უწიგნურ ბოშას თავზარს დასცემს ნანახი და ცდილობს მოძალადეებს ხელიდან გამოსტაცოს ახალგაზრდა ღმრთისმსახური. რა თქმა უნდა, მასაც საპყრობილეში უკრავენ თავს. საკანში მასთან ერთად რამდენიმე სასულიერო პირია. უახლოეს დღეებში ყველას დახვრეტა ელის. მდიდარ და გავლენიან მოხუცს რევოლუციონერები ქრისტეს უარყოფას და სიცოცხლის შენარჩუნებას სთავაზობენ. ბოშა პელეს კი პასუხისათვის არ სცალია, - დაუცხრომლად ლოცულობს და სიკვდილისათვის ემზადება.

2 აგვისტოს ოცი ქრისტიანი პატიმარი სასაფლაოზე მიჰყავთ და დილის სამ საათზე ოცივეს დახვრეტენ. სიცოცხლის გადასარჩენად საკმარისი იყო, რომელიმე მათგანს განეცხადებინა, რომ უარს ამბობდა თავის რწმენაზე. მოხუც პელეს სიცოცხლის უკანასკნელ წუთებამდე ხელში სავარდე უჭირავს და მაცხოვართან შესახვედრად ემზადება. მისი უკანასკნელი სიტყვებია: „Laudetur Jesus Christus!“ - „გაუმარჯოს იესო ქრისტეს!“.

შემდეგ ყველანი საერთო საფლავში ჩაყარეს და თხრილი კირით ამოავსეს. 75 წლის პატივდებული ბოშის დახვრეტის ამბავი ახლომახლო სწრაფად გავრცელდა. ბარბასტრის ქრისტიანებმა - ბოშებმაც და თეთრებმაც - პელე მოწამედ აღიარეს და მის სახელზე ლოცვები დააწესეს.

ბოშა პელე ანუ სრული სახელით - ჩეფერინო ხიმენეს მალა 1861 წელს ჩრდილოესპანურ ქალაქ ფრაგაში დაიბადა. მისი მშობლები, ისევე როგორც ათასობით თუ მილიონობით ბოშა, მოხეტიალე ცხოვრებას მისდევდნენ და კატალონიისა თუ ჩრდილოეთი არაგონიის მრავალი ქალაქი და სოფელი ჰქონდათ შემოვლილი. ბავშვობა პელემ დიდ სიღატაკეში გაატარა, - თუნდაც იმის გამო, რომ მამამისმა ცოლ-შვილი ადრე მიატოვა და სხვა ქალთან ცხოვრობდა. ამიტომ პელეს უკვე პატარაობიდანვე დაევალა თავის უმცროს და-ძმებზე ზრუნვა და მათთვის ლუკმაპურის მოპოვება. ბიძამისმა მას სიყმაწვილეშივე ასწავლა თხების მოვლა-პატრონობა და სულ მალე პელე თავისი ჯოგით ესპანეთის შარაგზებს შეუდგა, რათა თხები სოფელ-სოფელ გაეყიდა. სკოლაში კი მას არასოდეს უვლია და ამიტომ არც წერა-კითხვა იცოდა და არც ანგარიში. ენა ახალამოდგმული ჰქონდა, როცა კატალონიურ ენაზე ლოცვები დაისწავლა და სიკვდილამდე განუწყვეტლივ იმეორებდა მათ.

მრავალწლიანი მოხეტიალე ცხოვრების შემდეგ, 18 წლის პელე ქალაქ ბარბარსტრში დასახლდა, სადაც მან ახალ საქმიანობას მოჰკიდა ხელი - ცხენების ყიდვასა და გაყიდვას. მალე იგი ბოშა გოგონაზე - ტერეზა ხიმენესზე დაქორწინდა. მართალია, იგი მორწმუნე ქრისტიანი იყო, მაგრამ ბოშური წეს-ჩვეულებით დადასტურებული ქორწინება თავდაპირველად მას სავსებით საკმარისად მიაჩნდა კანონიერი ცოლქმრობისათვის, თუმცა, ოცდაათწლიანი ერთად ცხოვრების შემდეგ, მან მაინც გადაწყვიტა, საეკლესიო კურთხევაც მოეპოვებინა და წმიდა ლავრენტის ეკლესიაში კათოლიკური რიტუალით დაიწერა ჯვარი. საკუთარი შვილები პელეს არასოდეს ჰყოლია და გასაზრდელად თავისი მეუღლის დისშვილი აიყვანა, რომელიც ცოლის გარდაცვალების შემდეგ სასწრაფოდ გაათხოვა, რათა ქალაქში არასასურველი ხმები არ დარხეულიყო. მაგრამ ნაშვილები ქალიშვილის ქმარი შინ ჩაისიძა და შვიდ შვილიშვილთან ერთად თავის ვეებერთელა სახლში ბედნიერი პაპის ცხოვრებით ტკბებოდა. თუმცა მალე სახლი გამრავლებულ მემკვიდრეებს დაუტოვა და თავად უნივერსიტეტის პროფესორის, დონ ნიკოლას სანტოს დე ოტოს, მამულში გადასახლდა, სადაც მოურავად დაიწყო სამსახური.

პელეს ცხოვრებიდან თანამედროვეთა მიერ შემონახული ფაქტები შუასაუკუნეობრივ ლეგენდებს ან ჰაგიოგრაფიის ზოგიერთ ფურცელს მოგვაგონებს: მაგალითად, როგორ დაურიგა მან თითქმის მთელი თავისი მონაგარი უპოვარ თანაქალაქელებს, თუ როგორ დაბრალდა მას საქონლის მოპარვა და როგორ სასწაულებრივად გაიმართლა თავი, ან თუ როგორ უპატრონა ქუჩაში წაქცეულ, სისხლით გათხვრილ ჭლექიან მოხუცს, რომელსაც სენის გადადების შიშით ვერავინ ეკარებოდა და რომელიც ყოფილი მამასახლისი დონ რაფაელ იორდანი აღმოჩნდა. სწორედ მისმა ძმამ, მადლიერების გამოსახატავად, უხვად დააჯილდოვა ჭაბუკი პელე, - ყოველ შემთხვევაში, თანხა იმხელა იყო, რომ მან საფრანგეთში ნახირი შეისყიდა და სულ მალე წმიდა იპოლიტეს უბანში საკუთარი სახლის მფლობელი გახდა.

არც ისე დიდი ხნის შემდეგ წერა-კითხვის უცოდინარი პელე მთელ ესპანეთში ცნობილ კაცად იქცა და მაშინ, როცა მადრიდში მაცხოვრის უწმიდესი გულის დიდი დღესასწაული ჩატარდა, ოფიციალურ რიტუალზე ბოშებს სწორედ პელე წარმოადგენდა, სადაც იგი ესპანეთის მეფეს, ალფონს XIII-ს, მის მინისტრებსა და იქ მყოფ ეპისკოპოსებს შეხვდა. ეს ფაქტი ესპანელი ბოშებისათვის ამაღელვებელი მოვლენა იყო, - ესპანეთის სამეფო კარმა და უმაღლესმა სამღვდელოებამ კი, რა თქმა უნდა, არ იცოდა, თუ კათოლიკე ეკლესიის მომავალ წმიდანს, პირველ ბოშა წმიდანს ელაპარაკებოდა.

ბოშები კი ესპანეთში უკვე კარგა ხანია ცხოვრობდნენ. ერთი ადრეული ლეგენდის თანახმად, ისინი ეგვიპტიდან გადმოსახლდნენ და რომისაკენ გაემართნენ, რათა პაპს მათთვის წინაპართა ცოდვა მიეტევებინა. მათი ცოდვა კი ის იყო, რომ როცა წმიდა ოჯახი - ყრმა ქრისტე, მარიამი და იოსები - ეგვიპტეს აფარებდნენ თავს, გადმოცემის მიხედვით, სწორედ ბოშები არ დაეხმარნენ დევნილებს. ზოგიერთები მათ მონგოლების, ზოგიერთები - თურქების, ან უფრო მეტნი ინდოელების შთამომავლებად მიიჩნევდნენ, ზოგიერთთათვის კი ისინი ლეგენდარული ატლანტიდის მოსახლეობის ნარჩენებს წარმოადგენდნენ. ძნელია ითქვას, ამ ლეგენდების თუ თავად მათი თავდაპირველი უწყინარობის ბრალი იყო, მაგრამ როდესაც ბოშები პირველად გამოჩნდნენ ევროპაში - XIV-XV საუკუნეების მიჯნაზე - ისინი აქ მშვიდობიანად მიიღეს, თუმცა ეს მანამ გაგრძელდა, სანამ 1427 წელს პარიზის მთავარეპისკოპოსმა ისინი ანათემას გადასცა, - იმის გამო, რომ ლიტურგიკული წლის განრიგს არ იცავდნენ, იმის გამო, რომ ხელზე მკითხაობასა და წვრილმან ქურდობას მისდევდნენ, იმის გამო, რომ მომთაბარე ცხოვრებას იყვნენ ჩვეულნი. მას შემდეგ ბოშების ჩაქოლვა კანონიერად იქნა მიჩნეული, ხოლო ბოშის მოკვლა ცოდვად არ ჩაითვლებოდა. იმპერატრისა მარია ტერეზიასა და მისი ვაჟის, იოსებ II-ის, განმანათლებლურ ეპოქაში პირველად დადგა ბოშათა მიმართ შემწყნარებლობის ხანა. იმპერიულ საბუთებში მათ ახალი ეროვნული სახელდება მიენიჭათ - „ახალი ავსტრიელები“. იმდროინდელი კანონებით ბოშებს ურიგდებოდათ მიწები, აუცილებლად ევალებოდათ ნათლობა და სკოლაში სიარული, მაგრამ ეკრძალებოდათ საკუთარ ენაზე ლაპარაკი.

ადოლფ ჰიტლერმა კომუნისტებსა და სოციალისტებთან, ებრაელებთან და ჰომოსექსუალებთან ერთად, ბოშების თავიდან მოშორებაც დაისახა მიზნად, მაგრამ იმის გამო, რომ, სხვათაგან განსხვავებით, მათ დღემდე ვერ შექმნეს მძლავრი იდეოლოგიურ-პროპაგანდისტური მანქანა, ბოშურ ჰოლოკოსტზე დღეს ცოტა ვინმე თუ ლაპარაკობს.

ომის შემდეგ დანიელმა ცოლ-ქმარმა ტამბურებმა შექმნეს ბოშათა საერთაშორისო კათოლიკური კომიტეტი, რომელმაც მსოფლიოში გაფანტული ბოშების დაცვა დაისახა მიზნად. 1957 წელს რომის კათოლიკე ეკლესიამ ლურდში ბოშათა მსოფლიო მომლოცველობა მოაწყო. რვა წლის შემდეგ რომის პაპმა პავლე VI-მ საგანგებო მიღება მოუწყო მათ წარმომადგენლებს, იოანე პავლე II-მ კი მხარი დაუჭირა მათს მოთხოვნებს, დაიცვან საკუთარი ენა, კულტურა და ეროვნული მეობა.

1993 წელს დაიწყო ბოშური წარმოშობის ესპანელი მოწამის, ჩეფერინო ხიმენეს მალას, ნეტარად შერაცხვის პროცესი, რომელიც 1996 წლის 4 მაისს რომის წმიდა პეტრეს ტაძარში აღსრულდა.

მაისი, 1997

ქრისტიანობა დღევანდელი ბულგარეთის მიწაზე ჯერ კიდევ მანამ იყო გავრცელებული, სანამ იმპერატორი კონსტანტინე დიდი 313 წლის ცნობილი ედიქტით - მილანოს ედიქტით - ქრისტიანობას ნებადართულ რელიგიად გამოაცხადებდა. მალე აქ საეკლესიო ცხოვრების მრავალი კერა აღმოცენდა, მაგრამ მათ შორის გამორჩეული ადგილი დაიკავა ქალაქმა სარდიკიამ, რომელიც დღევანდელი სოფიის ადგილას მდებარეობდა და სადაც 343 წელს ცნობილი საეკლესიო კრება გაიმართა. მეშვიდე საუკუნის დასასრულისათვის აღმოსავლეთი რომის იმპერიის ამ ნაწილს წარმართი ბულგარელები დაატყდნენ თავს, რომლებმაც აქ თავიანთი სახელმწიფო დააარსეს. ბულგარეთის ეკლესიის დასაწყისად კი მიჩნეულია მეფე ბორის I-ის მოქცევა, რაც 865 წლით თარიღდება. ბულგარეთის მდებარეობამ მართლმადიდებლურ კონსტანტინოპოლსა და კათოლიკურ რომს შორის განაპირობა ბულგარელ მეფეთა ხანგრძლივი მერყეობა საეკლესიო ორიენტაციის არჩევისას.

მას შემდეგ, რაც კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა უარი განაცხადა, ბულგარეთის დამოუკიდებელი საპატრიარქო დაფუძნებულიყო, მეფე ბორისმა თავისი მზერა რომისაკენ მიმართა, მაგრამ მალე სასწორი ისევ აღმოსავლეთის სასარგებლოდ გადაიხარა, რადგან ამ დროს კონსტანტინოპოლიდან ბერძენი ეპისკოპოსები, ხოლო მორავიდან სლავი მისიონერები - წმიდა კირილესა და წმიდა მეთოდეს მოწაფეები ჩამოვიდნენ.

ბულგარეთის ისტორიის „ოქროს ხანაში“, მეცხრე საუკუნის დასასრულსა და მეათის დასაწყისში, მეფე სიმეონის მმართველობისას, პრესლავის მთავარეპისკოპოსმა თავი პატრიარქად გამოაცხადა. მისი ეს ტიტული ათი წლის შემდეგ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქომაც ცნო. მაგრამ ბულგარეთის შემდგომი დაპყრობისას ბიზანტიელები ისევ მის ელინიზაციას აგრძელებდნენ - ბერძენი იყო სამღვდელოება, ბერძნული იყო საღმრთისმსახურო ენა. შემდგომში, XIII საუკუნეში, ბულგარეთის ეკლესია ერთ ხანს რომის საყდრის სამწყსოს ეკუთვნოდა, თუმცა მეთოთხმეტე საუკუნე, რომელიც მართლმადიდებლობისაკენ მიბრუნებით აღინიშნა, საეკლესიო ცხოვრებისა და საეკლესიო კულტურის გაფურჩქვნის ხანად არის მიჩნეული, განსაკუთრებით პატრიარქების, თევდოსისა და ეფთვიმეს, მამამთავრობის ხანა.

ოსმალეთის ხუთსაუკუნოვანი ბატონობა ყველაზე ტრაგიკული ფურცელია ბულგარეთის ისტორიაში. ამ დროს ბულგარელებს ორმხრივი ჩაგვრის უღელი დააწვა. ცნობილია, რომ ოსმალები ოტომანთა იმპერიაში მცხოვრებ ყველა მართლმადიდებლის საეკლესიო-პოლიტიკურ მეთაურად კონსტანტინოპოლის პატრიარქს მიიჩნევდნენ, რის გამოც ამ ხანაში კიდევ უფრო გაძლიერდა ეკლესიის ელინიზაცია - ბერძენთა სრული საეკლესიო ბატონობა.

ამიტომ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოპოვების უმალ, 1878 წელს, ბულგარეთის ეკლესიამაც თავი დამოუკიდებლად - ავტოკეფალურად გამოაცხადა, რასაც კონსტანტინოპოლის პატრიარქი 1945 წლამდე არ აღიარებდა. მხოლოდ მეორე მსოფლიო ომის მიწურულს, რუსეთის ეკლესიის შუამდგომლობით, აღდგა ურთიერთობა ორ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის, მაგრამ ისიც არახანგრძლივად - მას შემდეგ, რაც 1953 წელს ბულგარეთის ეკლესიის მეთაურმა თავი პატრიარქად გამოაცხადა, კონტაქტები მათ შორის 1961 წლამდე ისევ შეწყვეტილი იყო.

ორმოცწლიანი კომუნისტური მმართველობისას ბულგარეთის ეკლესიას არც დევნა ასცდენია და არც სახელმწიფო უშიშროების დაწესებულებათა თვალმოუხუჭავი ყურადღება, მაგრამ რელიგიური თავისუფლების მოპოვების შემდეგ, ისევე, როგორც პოსტკომუნისტურ მართლმადიდებლურ ქვეყანათა უმრავლესობა, ბულგარეთიც ვერ ასცდა საეკლესიო განხეთქილებას: მღვდელმთავართა ჯგუფმა ეკლესიის ხელმძღვანელობას - პატრიარქ მაქსიმეს მეთაურობით - იდეოლოგიურ-სადაზვერვო სამსახურებთან თანამშრომლობა დააბრალა და ახალ პატრიარქად 91 წლის მიტროპოლიტი პიმენი აკურთხა, თუმცა სამამამთავრო კვერთხზე არც პატრიარქ მაქსიმეს უთქვამს უარი. ასე რომ, დღეს ბულგარეთში არის ორი იურისდიქცია, ორი იერარქია და ორი პატრიარქი, - ქვეყანაში, სადაც ასე ცოტაა მოქმედი ეკლესია, მონასტერი, სასწავლებელი, სადაც სამღვდელოების კატასტროფული ნაკლებობაა. თუმცა ეკლესიის სულიერი ცხოვრება რაოდენობრივი პარამეტრებით არასოდეს განისაზღვრებოდა, ბულგარეთის მართლმადიდებელი ეკლესია კი მრავალი სულიერი საგანძურის მფლობელია, მათ შორის ერთ-ერთ უდიდეს სიწმიდედ - რილის მონასტერთან ერთად - მიჩნეულია ბაჩკოვოს თითქმის ცხრაასწლოვანი მონასტერი, რომელსაც ქართულად პეტრიწონის მონასტერი ეწოდება და რომელიც ქართველმა დიდგვაროვანმა, გრიგოლ ბაკურიანისძემ, ბულგარეთის ერთ უმშვენიერეს ხეობაში დააფუძნა.

ივნისი, 1997

P.S. ბულგარეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში განხეთქილება 1992 წელს მოხდა, რომელსაც სათავეში ედგა არქიმანდრიტი ქრისტეფორე სიბევი. სახელმწიფოს დაუფარავი მხარდაჭერით მან უკანონოდ მიიჩნია ბულგარეთის პატრიარქის, მაქსიმეს, სამამამთავრო უფლებები. ბრალდება პატრიარქის მიმართ, რომელიც ბულგარეთის ეკლესიას 1971 წლიდან უდგას სათავეში, ყოფილი კომუნისტური ქვეყნების საეკლესიო ცხოვრებისათვის ჩვეული იყო - თანამშრომლობა კომუნისტურ, ღმრთისმებრძოლ სახელმწიფოსთან და ამ რეჟიმის უშიშროების უწყებებთან. პოსტკომუნისტური ბულგარეთის მთავრობის ძლიერი ზეწოლის მიუხედავად, პატრიარქ მაქსიმეს გადაყენებას მხოლოდ სამმა მღვდელმთავარმა დაუჭირა მხარი, - მათ შორის, 90 წლის მიტროპოლიტმა პიმენმა, რომლის მომხრეებმა, საპატრიარქო დაწესებულებათა ხელში ჩაგდების შემდეგ, 1996 წლის აპრილში იგი პატრიარქად გამოაცხადეს. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო ამ მეამბოხე ეკლესიას ამოუდგა გვერდით, მის იერარქიას მართლმადიდებელ სამყაროში არავინ ცნობდა.

1998 წლის ოქტომბრის დასაწყისში სოფიაში შემდგარმა მსოფლიოს ყველა მართლმადიდებელ ეკლესიათა მეთაურების შეხვედრამ იმედი ჩასახა, რომ განხეთქილების დაძლევა შესაძლებელია. რუსეთის პატრიარქმა ალექსიმ მოუწოდა პატრიარქ მაქსიმეს, საშუალება მისცეს მონანულ განდგომილებს, ისევ ეკლესიის წიაღს დაუბრუნდნენ, ხოლო ალბანეთის ეკლესიის მეთაურმა, მთავარეპისკოპოსმა ანასტასიმ, ბულგარეთის ეკლესიის მეთაურს ურჩია, ნებაყოფლობით დათმოს სამამათავრო საყდარი და გადადგეს. მონაწილეთა მოწმობით, მოლაპარაკებები მეტად დრამატულად მიმდინარეობდა, მაგრამ, როგორც ჩანს, ბულგარეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მთლიანობის აღდგენის შესაძლობლობა უკვე რეალურად გამოიკვეთა.

ოქტომბერი, 1998

სახელმწიფოებრივი გაერთიანების პროცესი იტალიისთვისაც, სხვა ევროპული სახელმწიფოების მსგავსად, მტკივნეული და ხანგრძლივი იყო. მტკივნეული იყო იმითაც, რომ მეტ-ნაკლებად მსგავს ენაზე მოლაპარაკე, აპენინის ნახევარკუნძულზე გაბნეული ტომები ძნელად თუ აცნობიერებდნენ თავს ერთ ერად. იტალიელისა და იტალიური ენის განსაზღვრა ადვილ ამოცანას არ წარმოადგენდა არც განმათავისუფლებელი მოძრაობის მონაწილეთათვის, არც მეცნიერთათვის და არც პოლიტიკოსთათვის. თუმცა ამ პრობლემის წინაშე თითქმის ყველა მრავალრიცხოვანი თუ მცირერიცხოვანი ერი აღმოჩენილა, - გინდა ამ საუკუნეში, გინდა წინა საუკუნეში, თუნდაც რამდენიმე საუკუნის წინ.

იტალიელებსაც თავიანთი დანაკუწებული და უფლებააყრილი სამშობლოს ნაწილ-ნაწილ შეკრება დიდ ტკივილად და დღემდე გადაუწყვეტელ მრავალ პრობლემად დაუჯდათ. არც ისე უმნიშვნელო და ყურწასაგდები საკითხი იყო, რომ იტალიური ეროვნული სახელმწიფოს მხარდამჭერთა შორის არ იყვნენ არც რომის პაპი და არც იტალიელი სამღვდელოება. ხოლო როდესაც სარდინიის მეფის, ვიქტორ ემანუელის ჯარებმა, რომელმაც მანამდე სრულიად იტალიის მეფედ გამოაცხადა თავი, 1870 წლის ივნისში ალყა შემოარტყეს რომს, კათოლიკე ეკლესიის მეთაურმა ანათემას გადასცა იტალიის გაერთიანებისათვის მებრძოლები, - მეფისა და ჯუზეპე გარიბალდის ჩათვლით. ისტორიის სახელმძღვანელოებიდან ყველას მოეხსენება, რომ მაშინ რომის პაპმა თავი ვატიკანის ტყვედ გამოაცხადა და რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში იგი არასგზით არ ცნობდა იტალიის სამეფოს, რომლის დედაქალაქად ახლადშექმნილმა სახელმწიფომ მარადიული ქალაქი - უწმიდესი საყდრის სატახტო ქალაქი - რომი გამოაცხადა. მაშინ ეკლესიამ ერთადერთ ადეკვატურ პასუხად მიიჩნია არა მარტო ანათემა, არამედ მორწმუნე კათოლიკისათვის ყოველგვარი მონაწილეობის აკრძალვა ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში, სახელმწიფო დაწესებულებებში მუშაობის ჩათვლით. ძნელია ითქვას, რომ ამ აკრძალვას როდისმე ან საყოველთაო მხარდაჭერა ან საყოველთაო ზემოქმედება მოჰყვა.

ეს აკრძალვა 1919 წლამდე მოქმედებდა, იმ დრომდე, როცა დონ ლუიჯი სტურცომ Partito popolare - სახალხო პარტია დააარსა. ეს პარტია იტალიის სამეფოს ნახევარსაუკუნოვან ისტორიაში პირველი კათოლიკური ორგანიზაცია იყო, - ორგანიზაცია, რომელიც ეკლესიის მიერ იყო ნაკურთხი და რომელიც კათოლიკე იტალიელებისა და კათოლიკე ეკლესიის ინტერესებს გამოხატავდა. მაგრამ რამდენიმე წლის შემდეგ ქვეყანაში ფაშისტური რეჟიმი მყარდება, ყველა პარტია აკრძალულად გამოცხადდება, ხოლო დონ სტურცო ემიგრაციას შეაფარებს თავს. რაკიღა ამგვარმა ექსპერიმენტმა იმჯერად არ გაამართლა, ეკლესიის ოფიციალურმა წარმომადგენლებმა მუსოლინისთან უშუალო მოლაპარაკება გადაწყვიტეს.

1929 წლის ეგრეთ წოდებული ლატერანის მოლაპარაკებების შედეგად უწმიდესმა საყდარმა იტალიისაგან დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრიობა მოიპოვა, - თუნდაც ერთი გოჯა მიწა, რომელიც წმიდა პეტრეს ტაძარსა და ვატიკანის სასახლის გარშემო უბნებს მოიცავდა. იტალიის სახელმწიფოში კათოლიკურმა სარწმუნოებამ ფაქტობრივ სახელმწიფო რელიგიის სტატუსი მოიპოვა. სამაგიეროდ კი, ვატიკანმა ცნო მუსოლინის ფაშისტური რეჟიმი და მთელი ომის განმავლობაში ის ნეიტრალიტეტს ინარჩუნებდა. მაგრამ 1943 წელს მოკავშირეები სიცილიაზე გადმოსხდნენ, მეფემ და მთავრობამ მიატოვეს რომი, ხოლო ქვეყანა გერმანელი ოკუპანტების ხელთ აღმოჩნდა.

უკვე მაშინ, როცა მეორე მსოფლიო ომი ჯერ დამთავრებული არ იყო, ვატიკანი ხელახლა მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ საერო სახელმწიფოში ეკლესიის ინტერესების დაცვას ყველაზე უკეთ პოლიტიკური პარტია შეძლებდა. ამგვარი კათოლიკური პარტიის ორგანიზაციის საქმეს სათავეში ჩაუდგა მომავალი კარდინალი ჯოვანი ბატისტა მონტინი, იმჟამად ვატიკანის სახელმწიფო მდივანი, შემდგომში პაპი პავლე VI. ცნობილ პოლიტიკოს ალჩიდე დე გასპერისა და სოციალურ რეფორმატორ ჯუზეპე დოსეტისთან ერთად მონტინიმ ფაქტობრივ საფუძველი ჩაუყარა ქრისტიანულ-დემოკრატიულ პარტიას, - პარტიას, რომელიც უკანასკნელ წლებამდე განსაზღვრავდა იტალიის პოლიტიკურ ორიენტაციასა და პოლიტიკურ სახეს.

სწორედ იმ დროს დგამდნენ თავიანთ პირველ პოლიტიკურ ნაბიჯებს - ვატიკანის მფარველობით - იტალიის მომავალი სახელმწიფო მოღვაწენი: ჯოვანი ლეონე, ალდო მორო, ჯულიო ანდრეოტი. მიზანი უკვე დასახული იყო - დემოკრატიულ საფუძველზე შექმნილიყო ერთიანი კათოლიკური პარტია, რომელსაც არ უნდა დაეშვა ქვეყნის კათოლიკური წრეების გადახრა არც მარჯვნივ და არც მარცხნივ, ანუ გამოერიცხა კათოლიკურ მოძრაობათა თანამშრომლობა როგორც ფაშისტებთან, ისე კომუნისტებთან. თუ იმდროინდელ იტალიას ხელახალი ფაშიზაციის საფრთხე ნაკლებად ემუქრებოდა, კომუნიზმი იმ ხანებში მრისხანე და ძლევამოსილ ძალას წარმოადგენდა ევროპისათვის, აზიისათვის, ამერიკისათვის. კათოლიკე ეკლესიისა და ქრისტიანულ-დემოკრატიული პარტიის დამსახურებით იტალია მეტ-ნაკლებად გადაურჩა ამ საფრთხეს, - მეტ-ნაკლებად იმიტომ, რომ, მართალია, შემდგომი ნახევარი საუკუნის განმავლობაში კომუნისტებმა ვერც ერთხელ ვერ მოახერხეს სახელმწიფოს სადავეების ხელში ჩაგდება, მაგრამ ისიც გასათვალისწინებელია, რომ კომუნისტები აკონტროლებდნენ ადგილობრივ ხელისუფლებას, მრავალ სახელმწიფო, ეკონომიკურ თუ კულტურულ დაწესებულებას.

მალე თავად ქრისტიანულ-დემოკრატიულ პარტიაში გაჩნდა პირველი ბზარები, - გაჩნდა ეგრეთ წოდებული კორენტი, ანუ ნაკადები, რომელთაც საკუთარი სტრუქტურა, ლიდერები და პროგრამები ჰქონდა. ასე რომ, კარდინალ მონტინის იდეა, იტალიაში ყოფილიყო ყველა კათოლიკის ერთადერთი პარტია, ნელ-ნელა კარგავდა ცხოვრებისეულ ძალას, თუმცა ცივი ომისა და განუწყვეტელი კომუნისტური საფრთხის პირობებში ქრისტიანულ-დემოკრატიული პარტია მაინც ახერხებდა ერთიანობის შენარჩუნებას. მაგრამ ისიც უნდა ითქვას, რომ მისთვის დიდი გამოცდა აღმოჩნდა ვატიკანის II მსოფლიო საკლესიო კრება, რომელმაც სრულიად შეცვალა სახელმწიფოსა და ეკლესიის, ეკლესიისა და ეკლესიათა, პოლიტიკისა და საზოგადოებრივი ცხოვრების მიმართ ვატიკანის დამოკიდებულება. ამ გარდატეხის შემდეგ თავად პაპი პავლე VI, რომელიც ქრისტიანულ-დემოკრატიული პარტიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი იყო, ხაზგასმით ემიჯნებოდა პარტიულ კურსს და დამოუკიდებელ პოლიტიკას მისდევდა.

ქრისტიანულ-დემოკრატიული პარტია ანტიკომუნისტურ საფუძველზე იყო დამყარებული. ამიტომ ბუნებრივად ჩანს, რომ კომუნისტური სისტემის კრახის შემდეგ, მას შემდეგ, რაც იტალიაში თავად კომუნისტურმა პარტიამ შეწყვიტა არსებობა (ყოველ შემთხვევაში, იტალიელი მარქსისტ-ლენინელები ამ სახელს აღარ ჩაბღაუჭებიან), ქრისტიანულ-დემოკრატიულ პარტიასაც აღარ გაუგრძელებია თავისი მოღვაწეობა (რაშიაც მას გახმაურებულმა სკანდალებმაც შეუწყო ხელი) და ის რამდენიმე წვრილ პარტიად დაიშალა, - მემარჯვენეებად, მემარცხენეებად, ცენტრისტებად, კონსერვატორებად, ლიბერალებად.

კათოლიკე ეკლესიის თვალსაზრისი დღეს არცერთი პარტიის პროგრამასთან აღარ არის გაიგივებული. ეკლესია და მისი წარმომადგენლები თავად ამბობენ თავიანთ სათქმელს: რომის პაპი იოანე პავლე II კარგა ხანია გმობს მაფიას და მის კავშირს პოლიტიკასთან; იგი ღრმა შეშფოთებას გამოთქვამს მასმედიის წამყვანი, განმაპირობებელი გავლენის გამო საზოგადოებაში (რაც, სხვათა შორის, იმასაც ნიშნავს, რომ ამით პაპი მედიის მაგნატის და პოლიტიკურად გავლენიანი სილვიო ბერლუსკონის წინააღმდეგ გამოდის); კარდინალი კამილო რუინი, იტალიის ეპისკოპოსთა კონფერენციის თავმჯდომარე, დაუშვებლად მიიჩნევს ჩატარდეს ახალი, საგანგებო არჩევნები; მილანელი კარდინალი კარლო მარია მარტინი, მსოფლიოს ყველაზე დიდი დიოცეზიის მეთაური, მოითხოვს, კათოლიკეები უფრო აქტიურად ჩაერთონ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. ,,დემოკრატია - ეს ჩვენ ვართ!”, - მისი აზრით ამგვარი უნდა იყოს ყოველი კათოლიკის ლოზუნგი.

იმ დროიდან, რაც ქრისტიანული ეკლესია აღმოცენდა, არასოდეს შენელებულა ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის მწვავე, მტკივნეული, ხშირად ტრაგიკული პრობლემა. ქრისტიანული წელთაღრიცხვის ჯერ კიდევ პირველსავე საუკუნეებში ამ საკითხზე განსხვავებული თვალსაზრისები შეიმუშავა აღმოსავლურმა და დასავლურმა თეოლოგიამ. მალე ქრისტიანობა თავისი არსებობის ოც საუკუნეს აღნიშნავს, მაგრამ სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობა ამ ხნის განმავლობაში არასოდეს მოგვარებულა ისე, რომ კმაყოფილი დარჩენილიყვნენ პოლიტიკოსებიც, სამღვდელოებაც, მრევლიც, გარეშე მაყურებლებიც. თუმცა მთავარია, ალბათ, პასუხისმგებლობა და სიმართლე იმის წინაშე, ვინც ამ ოცი საუკუნის წინ ჩაუყარა საფუძველი ეკლესიას, - მსხემს, დევნილსა და მოციქულს ამ მიწიერ, დროებით და წარმავალ ქვეყანაში.

ივლისი, 1997

1947 წლის ზაფხულის ის მცხუნვარე დღე უკვე დაისისაკენ გადახრილიყო, როცა პატარა არაბმა ბედუინმა აღმოაჩინა, რომ მისი თხები მოულოდნელად სადღაც გაუჩინარებულიყვნენ. ბედუინთა მომთაბარე ტომი იმჯერად ყუმრანის უდაბნოში დაბანაკებულიყო, მკვდარი ზღვის სამხრეთი სანაპიროს ახლომახლო, იერიქონიდან დაახლოებით 15 კილომეტრის მოშორებით. რაკიღა ბედუინი ბიჭი დარწმუნდა, რომ ნელ-ნელა ღამდებოდა, ხოლო თხები კი მართლაც არსად ჩანდა, პატარა მწყემსმა გადაწყვიტა, ძიება ირგვლივ მყოფ გამოქვაბულებში გაეგრძელებინა. თხების ძებნა და ძახილი კიდევ კარგა ხანს გაგრძელდა, ერთ-ერთ გამოქვაბულში თითქოს რაღაც დაილანდა კიდეც, მაგრამ, რადგან მოხმობას არავინ გამოსძახებია, თხების დასაფრთხობად და გამოქვაბულიდან გამოსაყვანად ჭაბუკმა მოზრდილი ქვა გაისროლა ჩაბნელებული კედლისაკენ. უეცრად და მოულოდნელად მის ყურს მტვრევის ხმა მისწვდა...

ძნელია ითქვას, ჰქონდა თუ არა მოსმენილი იმ არაბ ბიჭს კოცონთან ჯდომისას „ათას ერთი ღამის“ ზღაპრები, ისევე როგორც ძნელია ითქვას, თუ რა ფიქრები გათამაშდა მის გონებაში ვეებერთელა დამსხვრეული ქოთნების დანახვისას, მაგრამ საქმე ისაა, რომ ჭაბუკს საზრიანობამ არ უღალატა და, რაკიღა ქოთნებში არც ოქროს სამკაულები და არც ძვირფასი ქვები არ აღმოჩნდა, წარწერებით აჭრებული ძონძები უყურადღებოდ არ დატოვა და საჩვენებლად უფროსებს მიუტანა, რომელთაც იმდენი გამჭრიახობა აღმოაჩნდათ, რომ უმალ მიმხვდარიყვნენ აღმოჩენილი საგანძურის ღირებულებას. მართალია, ხელნაწერების შესაფასებლად ისინი თავიანთ ცოდნა-განათლებას არ ენდნენ და ქრისტიან ეპისკოპოსს მიაკითხეს, მაგრამ უეჭველად მათი დამსახურება იყო (ან, უფრო ზუსტად, მათი აღმოჩენის დამსახურება იყო), რომ ცოტა ხანში ყუმრანის უდაბნოსა და მკვდარი ზღვის სანაპიროებს ასობით მოხალისე და მცოდნე არქეოლოგი, გადამყიდველი და საქმოსანი, ფათერაკებისა თუ მეცნიერული ჭეშმარიტების არაერთი მაძიებელი მიაწყდა. იქ დაბანაკებული ბედუინები კი არავის უმხელდნენ, სად იყო მოთავსებული ხელნაწერებით სავსე ქოთნები და მათ მიერ დასაკუთრებულ პერგამენტის თითოეულ ფურცელს მხოლოდ ხანგრძლივი და ხელსაყრელი მოლაპაკების შემდეგ უთმობდნენ მკვლევრებს, სამღვდელოებას, მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მუზეუმებისა და უნივერსიტეტების წარმოგზავნილებს.

ეს პატარა ამბავი კარგად მოეხსენება ყველას, ვისაც კი ამ ნახევარი საუკუნის განმავლობაში რამე შეხება მაინც ჰქონია ჰუმანიტარულ მეცნიერებებთან - აღმოსავლეთმცოდნეობასთან, ბიბლეისტიკასთან, რელიგიათა ისტორიასთან. ეს ამბავი მოთხრობილია თითქმის ყველა იმ წიგნში, რომლებიც ყუმრანის ანუ მკვდარი ზღვის ჩანაწერების აღმოჩენის ფაქტს აღწერს, თუმცა გულდაწყვეტით უნდა ითქვას, რომ არცერთ წიგნში არაფერია ნათქვამი, იპოვა თუ არა საბოლოოდ იმ პატარა არაბმა ბედუინმა თავისი დაკარგული თხები და ამ საქმეშიც ისევე გაუმართლა თუ არა მას, როგორც მსოფლიო მნიშვნელობის ჩანაწერების მისდაუნებურად მოპოვებისას.

მიუხედავად იმისა, რომ 1947 წლის შემდეგ, ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში, არაერთ ენაზე არაერთი წიგნი, სტატია თუ გამოკვლევა დაიწერა მოპოვებული ჩანაწერების შესახებ, მაინც ყუმრანულ ხელნაწერებთან დაკავშირებული მრავალი საკითხი დღემდე გაურკვეველი და დაუდგენელი რჩება. მართალია, ამ ხნის განმავლობაში ოცი საუკუნის წინანდელი ბიბლიოთეკიდან თითქმის ყველაფერი აღმოჩნდა და დათავისთავდა, რაც აღმოსაჩენი და დასათავისთავებელი იყო და კარგა ხანია არქეოლოგებმაც შეწყვიტეს კვლევა-ძიება, მაგრამ ყველაზე რთული და ყველაზე საკამათო საქმიანობა - ნაპოვნი ტექსტების თარგმნა, გაგება და ახსნა - ჯერ შუაგზაზეც არაა მისული.

ყველაზე ადვილი მათი დათარიღება აღმოჩნდა: ხელნაწერები, როგორც ჩანს, უდაბნოში თავშეფარებულ ებრაელებს დაუტოვებიათ, რომელთაც იქ საუკუნენახევარი ქრისტიანული წელთაღრიცხვის ჩამოდგომამდე უცხოვრიათ, ხოლო კიდევ ნახევარი საუკუნე - ქრისტეს შობის შემდეგაც, უფრო სწორად, მანამდე, სანამ ებრაელებს პირველი საუკუნის სამოციანი და სამოცდაათიანი წლების მიჯნაზე თავიანთი წინაპრების მიწაზე ცხოვრება სიკვდილის სასჯელით არ აეკრძალათ. ისიც აშკარაა, რომ იქ საიდუმლოდ დასახლებულებს ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირი კრავდა, მაგრამ არცთუ ისე ადვილია ითქვას, რა იყო ამ საკრებულოს ერთიანობის საფუძველი: ყველაფრიდან ჩანს, რომ მკვდარი ზღვის სანაპიროზე დასახლებულ ებრაელებს მათს სამკვიდროში გაბატონებული რომაელები დიდად არ ეხატებოდათ გულზე, მაგრამ ამგვარი იყო თითქმის ყველა ებრაელი; იმის შესახებ კი ცოტა რამაა ცნობილი, იუდას უდაბნოში განმხოლოება მხოლოდ ამ სოფლიდან განდგომის გზა იყო თუ მათ შორის იმგვარებიც აფარებდნენ თავს, რომელთაც რომაელთა წინააღმდეგ მიმართულ არაერთ აჯანყებაში მიეღოთ მონაწილეობა. მაინც, დღეს ყველაზე გავრცელებული შეხედულებით, მკვდარი ზღვის სანაპიროზე აღმოცენებული თემი ერთ ებრაულ, იუდაისტურ სექტას წარმოადგენდა, ალბათ, იმ სექტას, რომელიც ძველ წყაროებში ესეველების სახელით მოიხსენიება.

მკაცრად დადგენილი წესებით შეკრული ეს სექტა თავს ბიბლიური წიგნების ერთადერთ უცდომელ ინტერპრეტატორად მიიჩნევდა. საღმრთო წერილის ტექსტების წაკითხვის საფუძველზე კი ისინი მტკიცედ მივიდნენ იმ აზრამდე, რომ მათი ცხოვრების ხანა მესიის მოსვლის ხანა იყო. ყველაფერი ის, რითაც აღსავსე იყო სექტის ყოველდღიური ცხოვრება, სინამდვილეში ესქატოლოგიური ბრძოლისათვის, სამყაროს დასასრულის უკანასკნელი და გადამწყვეტი ბრძოლისათვის მზადება იყო. სექტის წევრებს სწამდათ, რომ სულ მალე ქვეყანა დაამთავრებს თავის არსებობას, მაგრამ მანამდე დაიბადება ორი მესია: ერთი, მეფე დავითის მემკვიდრე, რომელიც დროებით აიღებს ხელთ ქვეყნის სადავეებს, მეორე კი, მღვდელმთავარ აარონის კვერთხის მფლობელი, დარღვეულ საღმრთო ღმრთისმსახურებას აღადგენს.

სექტის წევრები მარტივ ცხოვრებას მისდევდნენ და არ ღალატობდნენ სიღარიბისა და დაუქორწინებლობის აღთქმას. საკუთარ ქონებაზე უარის თქმა სექტაში შესვლისთანავე აუცილებლად იყო მიჩნეული. საერთო ქონება, საერთო საქმე და საერთო სუფრა მათი ყოველდღიური ყოფის წესი იყო. ამ მხრივ, ესეველების განრიგება თითქოსდა მომავალი ქრისტიანული მონასტრის წეს-ჩვეულებებს მოგვაგონებს.

და აქ, ალბათ, გაჩნდება კითხვა, რომელიც მკვდარი ზღვის ჩანაწერების აღმოჩენისთანავე სოლიდურ მკვლევართა შორის ნაკლებ ყურადღებას იმსახურებდა, მაგრამ რომელმაც ბევრ საერო თუ ანტირელიგიურ მკვლევარს აატკივა თავი. როგორც კი პირველი ყუმრანული ტექსტები დაიბეჭდა, არაერთი ნაფიცი და ხელფასიანი ათეისტი შეუდგა იმის მტკიცებას, რომ სწორედ ამ ხელნაწერებს შეეძლო გაერკვია ქრისტიანობის წარმოშობის საკითხი, დაედგინა, თუ ვინ იყო იესო ქრისტე და გამოეაშკარავებინა, თუ როგორ აღმოცენდა სინამდვილეში ეკლესია. მაგრამ პროფესიონალი მეცნიერების სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ ამგვარ იდეოლოგიურ-პროპაგანდისტულ საქმიანობაში ისინი თითქმის არ ჩაბმულან, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მათგანი აღნიშნავდა მსგავსებას ყუმრანულ სექტასა და ადრინდელ ქრისტიანობას შორის.

დაქირავებული ათეისტების განსაკუთრებულ ყურადღებას იწვევდა ჩანაწერებში მოხსენიებული „ჭეშმარიტების მოძღვარი“, რომელიც თითქოსდა იესო ქრისტეს პროტოტიპი იყო. მაგრამ ხომ კარგადაა ცნობილი, რომ ამგვარი ებრაელი მოძღვარი მაცხოვრის მიწიერი მოღვაწეობის ხანაში, მანამდე თუ შემდეგ, მრავლად იყო პალესტინის მიწაზე. თანამედროვეთა უმრავლესობისთვისაც იესო ნაზარეველი ხომ ოდენ რეფორმატორი მოძღვარი - რაბი იყო, და მხოლოდ ერთეულებმა შეძლეს მასში სამყაროს შემოქმედი ღმერთის ხორცშესხმული სახება დაენახათ. მაინც, ყუმრანელები - და იუდეველთა ყოველი სხვა სექტა - იმ არსებითით განსხვავდებოდა ჯერ კიდევ მეტად მცირერიცხოვანი ქრისტიანული თემისაგან, რომ ქრისტიანები მესიის უკვე მოსვლით, მისი სახარებით ხარობდნენ და იმ შეგნებით იყვნენ აღსავსენი, რომ ისინი თავისუფლები, მაცხოვრის მაცხოვნებელი სისხლის მიერ ხსნილნი და განთავისუფლებულნი იყვნენ.

ყუმრანის სექტის ტრაგედია მარტო ის კი არ იყო, რომ მათ არსებობა დამპყრობელთა იარაღის ძალამ შეაწყვეტინა, არამედ ის, რომ ისინი, - რომლებიც უთუოდ სათუთად გრძნობდნენ მესიის ქვეყნად მოვლინების ხანას, რაშიაც ისინი ნამდვილად უცდომელნი აღმოჩნდნენ, - მას შემდეგაც ამაოდ ელოდებოდნენ მას, რაც ქვეყნად მოვლენილი ქრისტეს მიწიერი ცხოვრება მათ გვერდით, მათთან ასე ახლოს გაილია და იგი, მამა ღმერთის მარჯვენით ამაღლდა „ცოცხალთა და მკვდართა განსასჯელად“, ამაღლდა იქ, სადაც იყო სამყაროს შექმნამდე, სადაც იქნება სამყაროს დასასრულის შემდეგ.

ამის მისაწვდომად კი არც პოზიტივიზმი, არც აკადემიზმი და არც მკვდარი ზღვის ჩანაწერების კარგი ცოდნა საკმარისი ნამდვილად არაა.

ივლისი, 1997

მენო სიმონსი ჩრდილოეთ ჰოლანდიაში, ფრისლანდში, 1497 წელს დაიბადა. იგი ჯერ ოცდაათი წლისაც არ იყო, როცა კათოლიკე მღვდლად აკურთხეს. როგორც თავად წერს, იმჟამად მას ეკლესიის მოძღვრებაში არაფერი სათუო არ ეჩვენებოდა, მაგრამ სულ მალე ეჭვი გაუჩნდა ერთ-ერთი უმთავრესი ქრისტიანული დოგმის მიმართ - წირვისას მართლა გარდაიქმნებოდა თუ არა ღვინო და პური ქრისტეს სისხლად და ხორცად. ამ კითხვაზე პასუხის საპოვნელად იგი იმდროინდელ საეკლესიო სახელმძღვანელოებს არ დასჯერდა და გადაწყვიტა, გულდაგულ წაეკითხა ბიბლია. სხვათა შორის, საყურადღებოა, რომ, თავად მისი განცხადებით, მან მაშინ პირველად მოჰკიდა ხელი საღმრთო წერილს, მანამდე კი მას მხოლოდ იმ ნაწყვეტებით იცნობდა, რაც ეკლესიაში ყოველდღიური ღმრთისმსახურებისას იკითხებოდა. ბიბლიის გაცნობის შემდეგ იგი ერთმნიშვნელოვნად მივიდა დასკვნამდე, რომ რომის კათოლიკე ეკლესიის მოძღვრება შორია ღმრთაებრივი ჭეშმარიტებისაგან და ბევრ რამეში სრულიად არ ეთანხმება ბიბლიას. მიუხედავად ამისა, იგი მაშინ მაინც არ დაჰპირისპირებია ეკლესიას და თავისი მოვალეობის - მოძღვრის მოვალეობის შესრულებას დინჯად განაგრძობდა.

მალე მენომ ყური მოჰკრა, რომ ახლომახლო სიკვდილით დასაჯეს ადამიანი იმის გამო, რომ მან ბავშვობაში საკუთარი მონათვლა ძალის უქონლად მიიჩნია და გადაწყვიტა, ხელახლა მონათლულიყო. თავად მენო თავისი ცხოვრების ამ ყველაზე ძლიერ შთაბეჭდილებას ამგვარად აღწერს: „როცა პირველად გავიგონე მეორედ ნათლობის შესახებ, იმთავად მეტად უცნაურად მომეჩვენა. დიდი გულმოდგინებით შევუდექი ბიბლიის შესწავლას და მთელი შეგნებით დავიწყე ფიქრი იმის შესახებ, რაც იქ ამოვიკითხე. მაგრამ აშკარად დავინახე, რომ ჩვილების მონათვლის შესახებ ბიბლიაში ერთი სიტყვაც არ იყო ნათქვამი“. ამის შემდეგ მენომ გადაწყვიტა, ეკლესიის ადრეულ მამათა ნაწერებისათვის მიემართა, შემდგომში კი იმხანად ევროპას ფართოდ მოდებული რეფორმატორების ნაწერებსაც ჩაუღრმავდა, მაგრამ საბოლოოდ მივიდა იმ შეხედულებამდე, რომ არსად არაფერი იყო ნათქვამი უწლოვანი, ჩვილი ბავშვების მონათვლის შესახებ. „ჩემი დასკვნა ამგვარი იყო: ჩვილების მონათვლის საკითხში ჩვენ საუკუნეების განმავლობაში მოტყუებულნი ვიყავით“. თუმცა, რაც უნდა უცნაურად ჟღერდეს, მენოს თავისი ფიქრები, ეჭვები და დასკვნები არავისთვის გაუნდია და შეუფერხებლად აგრძელებდა საეკლესიო მოღვაწეობას.

1534 წელს ქალაქი მიუნსტერი ხელში ჩაიგდეს ანაბაპტისტების - ხელახალი მონათვლის მომხრეებმა. მაგრამ ეს ჯგუფი განსაკუთრებული რადიკალიზმით გამოირჩეოდა და მოპოვებული ქალაქი ახალ იერუსალემად გამოაცხადეს, იმ ახალ იერუსალემად, რომლის შესახებაც წინასწარმეტყველება იოანე ღმრთისმეტყველის გამოცხადებაშია შენახული. ისინი ხელახლა ნათლავდნენ ბავშვობაში მონათლულთ და დიდი გულისყურით კითხულობდნენ ბიბლიას, თუმცა, როგორც ყოველთვის მომხდარა ყოველგვარ სექტანტურ მოძრაობაში, კითხულობდნენ და ხედავდნენ მხოლოდ იმას, რისი კითხვაც და დანახვაც უნდოდათ. ძველ აღთქმაში კი მათ, მაგალითად, აღმოაჩინეს, რომ ძველ ისრაელში დაშვებული იყო მრავალცოლიანობა და მათაც სასწრაფოდ თავიანთ ქალაქში - მათი შეხედულებით, ახალ იერუსალემში - მრავალცოლიანობა შემოიღეს. ანაბაპტებისტების რელიგიური ცხოვრება და მათი ყოფა იმდენად უცხო იყო შუასაუკუნეობრივი ევროპის ტრადიციებისათვის, რომ კათოლიკეებმა და პროტესტანტებმა თავიანთი ძალები გააერთიანეს და ქალაქს ალყა შემოარტყეს. ცოტა ხანში მიუნსტერი დაეცა, ხოლო მომხდურებმა ქუჩებსა და მოედნებზე სისხლის ტბები დააყენეს. ქალაქში შემოღებული წეს-ჩვეულებების შესახებ მეზობელ თუ არამეზობელ ქვეყნებში იმგვარი ამბები ვრცელდებოდა, რომ მთელი მოძრაობა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში სრულიად სახელგატეხილი აღმოჩნდა. მიუნსტერის დაცემის შემდეგ რადიკალურმა ანაბაპტიზმა, ფაქტობრივ, არსებობა შეწყვიტა.

სწორედ ამ დროს მეორედ მონათლულთა მოძრაობას სათავეში ჩაუდგა მენო სიმონსი, რომლის სახელის მიხედვით სულ მალე მათ მენონიტები ეწოდათ. როცა ჯერ კიდევ კათოლიკე მენომ დაინახა დარბეული და ჩაგრული, მოძღვრისა და ბელადის გარეშე დარჩენილი ანაბაპტისტები, რომელთაც ის მთელი შეგნებით თანაუგრძნობდა, არც ისე ხანგრძლივი ჭოჭმანის შემდეგ გადაწყვიტა, კავშირი გაეწყვიტა რომის კათოლიკე ეკლესიასთან, - რადგან უეჭველად მიიჩნია, რომ ერთის ფიქრი და მეორის სამსახური ფარისევლობა იყო. დიდი დრო არ გასულა, რომ მან აშკარად დაიწყო იმის ქადაგება, რაც მისი აზრით, ჭეშმარიტებას და ბიბლიას შეესაბამებოდა.

1536 წელს მენო სიმონსმა თავისი სახლ-კარი მიატოვა და მოხეტიალე მქადაგებლის ცხოვრებას შეუდგა. თვრამეტი წლის განმავლობაში იგი განუწყვეტლად შარაგზებზე დაეხეტებოდა და ამ დროის მანძილზე მისი ცხოვრება ერთი დღითაც არ ყოფილა უხიფათო. თუმცა 1554 წელს მან ჩრდილოეთ გერმანიაში, ჰოლშტაინის სამთავროში, ჩაუშვა ღუზა, - იქაური მებატონის მამულში, რომელიც მისადმი და მისი მოძღვრების მიმართ თანაგრძნობით განეწყო. აქ კი მას უშფოთველი, მშვიდი ცხოვრება ელოდა - ქადაგება, წიგნების კითხვა, წერა და ბეჭდვა, და ასე, სიკვდილამდე, 1561 წლამდე.

სულ მალე მენო ანაბაპტისტური მოძრაობის ბელადად იქცა მთელ ჰოლანდიასა და ჩრდილო-დასავლეთ გერმანიაში. მან ჩამოაყალიბა დამოუკიდებელი ჯგუფები - საკრებულოები, რომელთაც - ყოველ მათგანს - სათავეში საკუთარი მოძღვარი ჩაუყენა. მეტ-ნაკლებად ტოლერანტულ და რჯულთშემწყნარებელ ჰოლანდიაში მოძრაობა ნელ-ნელა უფრო მრავალრიცხოვანი და გავლენიანი ხდებოდა. ამ დროიდან მათ უკვე მთელ ევროპაში მენონიტებს უწოდებდნენ. XVIII საუკუნეში მენონიტებმა ფეხი მოიკიდეს რუსეთშიც, სადაც ისინი ეკატერინე დიდმა მიიწვია. თუმცა შემდგომში, XIX საუკუნის 70-იან და 80-იან წლებში, იქ მათ შევიწროება დაუწყეს. რა თქმა უნდა, კიდევ უფრო სასტიკი და დაუნდობელი დევნა-განადგურება მათ კომუნისტურ რუსეთში ელოდათ. თავშეფრის მაძიებელმა მენონიტებმა უკვე გასულ საუკუნეშივე მიაშურეს ჩრდილოეთ ამერიკას - შეერთებულ შტატებსა და კანადას, სადაც ამჟამად მათი უმრავლესობა ცხოვრობს.

მენონიტებს დღემდე უკომპრისო პოზიცია უკავიათ ჩვილი ბავშვების მონათვლის საკითხში, რაც მათთვის სრულიად მიუღებლად რჩება. ასევე, ისინი ცნობილი არიან შეუვალ პაციფისტებად. თავად მენო ეწინააღმდეგებოდა მათ შორის ჩამოყალიბებულ ჯგუფს - ეგრეთ წოდებულ სპირიტისტებს, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ ისინი ფლობდნენ განსაკუთრებულ შინაგან ნათელს, რისი საშუალებითაც პირად გამოცხადებას იღებდნენ. მენო ცდილობდა თავისი მოძღვრება მხოლოდ ბიბლიის ტექსტზე დაემყარებინა. რეფორმატორთა უმრავლესობის მსგავსად, იგი მიიჩნევდა, რომ ყოველი მოძღვრების საბოლოო და უმაღლესი პირობა საღმრთო წერილია. მაგრამ მათგან განსხვავებით, მენო, ამასთანავე, ღრმა მოწიწებით იყო განმსჭვალული ადრეული ხანის ეკლესიის მამების მიმართ, თუმცა მაინც მიაჩნდა, რომ მათი შეხედულებები შემოწმებული და დადასტურებული უნდა ყოფილიყო ბიბლიასთან მიმართებაში.

მენო სიმონსი 25 წლის განმავლობაში სათავეში უდგა ანაბაპტისტების ანუ, როგორც მათ შემდგომში ეწოდათ, მენონიტების მოძრაობას. იგი განუწყვეტლივ წერდა და მან დატოვა მრავალი ასეული გვერდი. მისი გარდაცვალების შემდეგ დარჩა ორგანიზებული რელიგიური მოძრაობა, რომელიც დღემდე აგრძელებს არსებობას. დღევანდელ მენონიტებს ბევრი საერთო აქვთ ბაპტისტებთან, მაგრამ მათთან შედარებით ბევრად უფრო რადიკალურნი არიან, მათთვის განსაკუთრებით პრინციპული საკითხია უპირობო პაციფიზმი.

ჩვილი ბავშვების მონათვლა, რა თქმა უნდა, სხვა ქრისტიანებთან კამათისას უმთავრესი საკითხი იყო, მაგრამ აქ უფრო პრინციპული პრობლემა იდგა - ანაბაპტისტები უარყოფდნენ სახელმწიფო ეკლესიას, რომლისადმი კუთვნილებაც იმხანად სავალდებულოდ იყო მიჩნეული. მათი აზრით, ქრისტიანული სარწმუნოება უნდა იყოს თავისუფალი და ნებაყოფლობითი და გამორიცხული უნდა იყოს ყოველგვარი იძულება. ეკლესია, მენონიტების აზრით, არის ქრისტეს ერთგულ მიმდევართა ნებაყოფლობითი ერთობა. მათ მიაჩნდათ, რომ ეკლესია ოდენ ნამდვილად მორწმუნე ქრისტიანთაგან უნდა ჩამოყალიბებულიყო. ჭეშმარიტი ეკლესია, მათი შეხედულებით, ესაა ქრისტეს მოწაფეთა კრებული, რომელიც გამოყოფილია, გამიჯნულია დანარჩენი სამყაროსაგან. მისი სიწმიდე და გამორჩეულობა კი დაცული უნდა იქნეს მონანიების არმოსურნე ცოდვილების განკვეთით. ეკლესიის ყველა წევრი ქრისტესათვის თავდადებული ქრისტიანი უნდა იყოს და აქტიურად უნდა მიიღოს მონაწილეობა სარწმუნოების გავრცელების საქმეში.

მაშინ, XVI საუკუნეში, ეკლესიის ანაბაპტისტური მოდელი მტკიცედ იქნა უარყოფილი. დღეს კი ევროპის სეკულარულ საზოგადოებაში, სადაც სულ უფრო ნაკლებ ადგილს იჭერს ქრისტიანული ფასეულობანი, ეკლესია მართლაც გამოცალკევებული აღმოჩნდა, ეკლესიის ჭეშმარიტი წევრობა კი დღეს მართლაც ნებაყოფლობით, პირადი არჩევანის საკითხად იქცა.

მენონიტების მთავარ პრობლემად ის დარჩა, რომ მათთვის გაუგებარი აღმოჩნდა ქრისტიანული მოძღვრების ორმაგი საფუძველი - ერთი მხრივ, საღმრთო წერილი და, მეორე მხრივ, ეკლესიის გადმოცემა, ეკლესიის მრავალსაუკუნოვანი ტრადიცია. მენონიტებმა კი უარი თქვეს ჯანმრთელ სუნთქვაზე და ერთი ფილტვით სუნთქვა გადაწყვიტეს...

ივლისი, 1997

ქრისტიანული ეკლესიის დაფუძნება ეგვიპტეში წმიდა მოციქულის, მარკოზის, სახელს უკავშირდება, რომელმაც, უძველესი გადმოცემის თანახმად, ქალაქ ალექსანდრიაში მოწამებრივად დაამთავრა თავისი სიცოცხლე ქრისტეს შობიდან 62 წელს. ალექსანდრია, როგორც ცნობილია, ძველი სამყაროს ერთ-ერთი უმთავრესი პოლიტიკური და კულტურული ცენტრი იყო, ქალაქი, სადაც იკვეთებოდა იმდროინდელ ცივილიზაციათა გზები, სადაც ერთმანეთს ხვდებოდა აღმოსავლური და ბერძნული კულტურები, იდეები და რელიგიური ძიებანი.

მეოთხე საუკუნისათვის ალექსანდრიის ეკლესიის მეთაურს პატივის მიხედვით მეორე ადგილი ეკავა ქრისტიანული სამყაროს მამამთავართა შორის - რომის ეპისკოპოსის შემდეგ (სხვათა შორის, ალექსანდრიის პატრიარქს, ერთადერთს მართლმადიდებლურ სამყაროში, პაპი ეწოდება). მის სამწყსოში იმ დროისათვის 100 საეპისკოპოსო შედიოდა.

ალექსანდრიის ეკლესიაში დიდი განხეთქილება მოხდა 451 წლის ქალკედონის IV მსოფლიო კრების შემდეგ, როცა ადგილობრივ ქრისტიანთა უმრავლესობა მონოფიზიტობას მიემხრო და მაცხოვრის მხოლოდ ერთბუნებოვანი არსება აღიარა. მაგრამ ამ განხეთქილებამ რამდენადმე ეთნიკური ხასიათიც მიიღო: მეშვიდე საუკუნისათვის ბიზანტიის იმპერატორის ერთგული მართლმადიდებელი ბერძნები 200-300 ათასი კაცი აღმოჩნდა, მათთან დაპირისპირებული მონოფიზიტი კოპტები კი - 18 მილიონი. მათ შორის შეურიგებლობის გადალახვა საუკუნეების განმავლობაში არ მოხერხდა. ეს მიზეზიც განაპირობებდა იმას, რომ გადიოდა წლები თუ საუკუნეები, ხოლო მართლმადიდებელი პატრიარქის საყდარი დაქვრივებული რჩებოდა. მხოლოდ XIX საუკუნის შუახანებისათვის გაუმჯობესდა მართლმადიდებელთა მდგომარეობა ეგვიპტეში და პირველად, ხანგრძლივი დროის შემდეგ, პატრიარქს საშუალება მიეცა თავისი უძველესი კათედრა დაეკავებინა. თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ იმ დროისათვის მართლმადიდებელთა რაოდენობა ეგვიპტეში 2 ათას კაცს არ აღემატებოდა, მაგრამ მეოცე საუკუნის დასაწყისისათვის ეს მცირერიცხოვანი მრევლი ალექსანდრიაში გადმოსახლებული ბერძნებისა და ქრისტიანი არაბების ხარჯზე გაიზარდა.

დღევანდელი სტატისტიკით, ეგვიპტეში ცხოვრობს 3 ათასი მართლმადიდებელი ბერძენი და 15 ათასი მართლმადიდებელი არაბი. თუმცა დღევანდელი ალექსანდრიის საპატრიარქოს სამწყსოში, რომელიც 14 ეპარქიისაგან შედგება, მთელი აფრიკის მართლმადიდებელი მოსახლეობა შედის, მაგალითად, სუდანელები, ლიბიელები, მაროკოელები, ტუნისელები, ალჟირელები. უკანასკნელ ხანს მართლმადიდებლური სამრევლოები გაჩნდა შავკანიან აფრიკელთა შორის, მაგალითად, კენიაში, უგანდაში, განაში, ტანზანიაში, ზაირში. ზანგი სამღვდელოების რაოდენობა უკვე ორ ასეულს უახლოვდება. სამიოდე წლის წინ უგანდის მიტროპოლიტად ხელდასხმულ იქნა პირველი შავკანიანი მართლმადიდებელი მღვდელმთავარი. 1996 წელს, მისი გარდაცვალების შემდეგ, კათედრა ისევ შავკანიანმა ეპიკოპოსმა დაიკავა.

როდესაც 1996 წლის დეკემბერში ალექსანდრიის პატრიარქი პართენი III გარდაიცვალა, სამღვდელოთა და ერისკაცთა საეკლესიო კრებამ ახალ პატრიარქად აირჩია კვიპროსელი ბერძენი მიტროპოლიტი პეტრე პაპაპეტრუ, რომელიც ალექსანდრიის ეკლესიის ყველაზე ახალგაზრდა მღვდელთმთავარია. ახალარჩეულმა მამამთავარმა არა მარტო შავკანიან სამღვდელოთა ხელდასხმას დაუჭირა მხარი, არამედ ერთ-ერთი ეპარქიის მმართველობა მის მიერ ხელდასხმულ არაბ ეპისკოპოსს ჩააბარა, რაც მნიშნელოვანი სიახლეა ორიათასწლოვანი საპატრიარქოს ისტორიაში.

ალექსანდრიის მართლმადიდებელი ეკლესია დღესაც აგრძელებს თავის სამეცნიერო-საღმრთისმეტყველო ტრადიციებს. რამდენიმე წლის წინ აღინიშნა საპატრიარქო ბიბლიოთეკის ათასწლეული, რომელშიაც ქრისტიანული სამყაროსათვის უმნიშვნელოვანესი ხელნაწერები და საბუთებია დაცული. ახლახან მიიღეს გადაწყვეტილება აღმოსავლურ კვლევათა ინსტიტუტის მუშაობის განახლების შესახებ. ამასთანავე, საპატრიარქოს გადაწყვეტილი აქვს გამოსცეს ჟურნალი „ანალექტა“.

სექტემბერი, 1997

უძველეს ანტიოქიას დღეს ანტაკია ჰქვია, - მართალია, ამჟამად ის ფაქტობრივ პატარა სოფელს წარმოადგენს დღევანდელ სირიაში, მაგრამ ელინისტურ და ადრექრისტიანულ ხანაში ანტიოქია ბერძნულ-სირიული ცივილიზაციის ერთ-ერთი უმთავრესი ცენტრი იყო. გადმოცემის თანახმად, სწორედ იქ დააფუძნა პირველი ქრისტიანული საკრებულო მოციქულმა პავლემ და პირველად სწორედ ანტიოქიაში უწოდეს იესოს მიმდევრებს ქრისტიანები. იყო დრო, როცა ანტიოქიის მამამთავრის სამწყსოს ფარგლები სირიას, ფინიკიას, არაბეთს, პალესტინას, კილიკიას, კვიპროსსა და მესოპოტამიას მოიცავდა. პირველი მსოფლიო საეკლესიო კრებისას, რომელიც 325 წელს შედგა ნიკეაში, ანტიოქიის ეკლესიის მეთაურს მესამე ადგილი ეკავა ქრისტიანული სამყაროს მამამთავართა შორის, - რომისა და ალექსანდრიის პაპების შემდეგ. მაგრამ დროთა განმავლობაში ანტიოქიის საპატრიარქოს ფარგლები სულ უფრო მცირდებოდა. ეფესოს საეკლესიო კრების შემდეგ (431 წ.), რომელმაც დაგმო კონსტანტინოპოლელი პატრიარქის, წარმოშობით სირიელი ნესტორის ერეტიკული მოძღვრება, ანტიოქიის ეკლესიის წევრთა მოზრდილმა ნაწილმა სირიის აღმოსავლური (ნესტორიანული) ეკლესიის მიმდევრობა არჩია, ამასთანავე, მალე დამოუკიდებლობა მოიპოვა კვიპროსის ეკლესიამაც. IV მსოფლიო საეკლესიო კრებამ, რომელიც 451 წელს შედგა ქალკედონში, გადაწყვიტა იერუსალემის საპატრიარქოს დაფუძნება, რომლის სამწყსოს განეკუთვნა ანტიოქიის საპატრიარქოს 58 ეპარქია. რაც შეეხება მონოფიზიტობას, - მოძღვრებას, რომელიც დაგმო ამ კრებამ, - ანტიოქიელ ქრისტიანებს შორის მასაც გამოუჩნდა მიმდევრები, რომელთაც სირიულ-იაკობიტური ეკლესია შექმნეს. არაბთა დაპყრობების შემდეგ დაიწყო მართლმადიდებელ ქრისტიანთა დევნა, ანტიოქიის პატრიარქს კი თავის კათედრაზე დარჩენის საშუალება წაერთვა. იგი იძულებული იყო, კონსტანტინოპოლში მოეპოვებინა თავშესაფერი, უმთავრესად კი საპატრიარქო კათედრა, საერთოდ, დაქვრივებული იყო. ჯვაროსნების მიერ ანტიოქიის აღების შემდეგ მართლმადიდებელი პატრიარქი ისევ კონსტანტინოპოლში რჩებოდა, ხოლო ჯვაროსნებმა ანტიოქიის საყდარზე ლათინური წესის კათოლიკე პატრიარქი დასვეს.

XIV საუკუნის დასასრულისათვის ანტიოქიის პატრიარქმა თავისი ტიტული შეინარჩუნა, მაგრამ საპატრიარქო საყდარი უკვე პატარა დასახლებად ქცეული ანტიოქიიდან დამასკოში გადაიტანა. მეცხრამეტე საუკუნეში ანტიოქიის ეკლესიის სამწყსოს უმრავლესობას მართლმადიდებელი არაბები შეადგენდნენ, თუმცა სამღვდელოება ბერძენი რჩებოდა. დაპირისპირება არაბებსა და ბერძნებს შორის ნელ-ნელა მწვავდებოდა. საუკუნის ბოლოსათვის, 1899 წელს, საპატრიარქო კათედრაზე აღყვანილ იქნა არაბი მელეტი, რაშიაც გადამწყვეტი როლი რუსეთის მართლმადიდებელმა ეკლესიამ შეასრულა. მას შემდეგ მღვდელმთავრები არაბები არიან, ღმრთისმსახურებაც არაბულად სრულდება.

დღეს ანტიოქიის საპატრიარქოს ეპარქიები განლაგებულია სირიასა და ლიბანში: სირიაში ასზე მეტი მოქმედი მართლმადიდებლური ტაძარია, ლიბანში - თითქმის სამასი. თუმცა ამ ქვეყნებში მართლმადიდებლებს სხვა მიმდინარეობის ქრისტიანებთან უწევთ თანაარსებობა, - პირველ ყოვლისა, კათოლიკეებთან (იქნებიან ეს ლათინური წესის თუ მარონიტული, მელქიტური, სომხური, ქალდეური და სირიული წესის კათოლიკეები); ამას გარდა, მათ უწევთ მეზობლობა ნესტორიანელებთან, სომეხ, სირიელ და კოპტ მონოფიზიტებთან, არც ისე მცირერიცხოვან პროტესტანტულ საკრებულოებთან. დღეს ხუთი სხვადასხვა ეკლესიის მეთაური ატარებს ანტიოქიისა და სრულიად აღმოსავლეთის პატრიარქის ტიტულს.

მართლმადიდებლებს სირიელ ქრისტიანთა შორის რაოდენობის მიხედვით პირველობა ეკუთვნით, ლიბანში ისინი მეორენი არიან კათოლიკეების შემდეგ. ანტიოქიის ეკლესიის ერთი ეპისკოპოსი სულიერ მზრუნველობას უწევს ირანელ, ერაყელ და სხვა არაბულ ქვეყნებში მცხოვრებ მართლმადიდებლებს. საპატრიარქოს უფრო მეტი სულიერი შვილი ჰყავს - დაახლოებით ერთი მილიონი ადამიანი - ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკაში, ევროპასა და ავსტრალიაში. ამ ქვეყნებში ანტიოქიის ეკლესიის ცხრა ეპარქიაა დაფუძნებული.

1970 წელს ტრიპოლის მახლობლად საფუძველი ჩაეყარა სასულიერო სემინარიას, რამდენიმე წლის შემდეგ იქვე გაიხსნა ისტორიაში პირველი მართლმადიდებლური უნივერსიტეტი. განახლდა სამონასტრო ცხოვრება - ახალგაზრდა ბერები მიდიან არა მარტო ძველ, მიტოვებულ სავანეებში, არამედ იხსნება ახალი მონასტრებიც.

უძველესი ტრადიციების აღმოსავლური ეკლესიები - და მათ შორის ანტიოქიის მართლმადიდებელი ეკლესია - ოცი საუკუნეა ადასტურებენ თავიანთ ერთგულებას წარუვალი და მარადიული ქრისტიანული ფასეულობების მიმართ.

სექტემბერი, 1997

იმ დროისათვის, როცა დღევანდელი საბერძნეთის მიწაზე პირველი ქრისტიანული საკრებულოები ანუ პირველი ეკლესიები აღმოცენდა, საბერძნეთი რომის იმპერიის ერთ-ერთი პროვინცია იყო. პირველი ქრისტიანი მისიონერი, რომელმაც ელადის ნიადაგზე შეიტანა სახარება, - მაცხოვრის ქვეყნად მოსვლისა და ხსნის უწყება, - წარმართთა მოციქული, წმიდა პავლე, იყო. საქმე მოციქულთა - ახალი აღთქმის ის წიგნი, რომელიც უმთავრესად სწორედ პავლეს სამოძღვრო გზების შესახებ მოგვითხრობს, საკმაოდ დაწვრილებით გადმოგვცემს ახალი სარწმუნოების მგზნებარე მქადაგებლის მოღვაწეობას ათენში, არეოპაგში, ბერძნულ კუნძულებსა თუ სანაპირო ქალაქებში.

მას შემდეგ, რაც იმპერიის დედაქალაქად - ახალ რომად კონსტანტინოპოლი გამოცხადდა და კონსტანტინოპოლელ მამამთავარს მსოფლიო პატრიარქის ტიტული მიენიჭა, საბერძნეთის ქრისტიანული მრევლი მის სამწყსოს განეკუთვნა. ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგ კი, როცა ბალკანეთის ნახევარკუნძულზეც ოსმალთა ბატონობა დამყარდა, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა არა მარტო ბერძენთა უმაღლესი სულიერი მოძღვრის პატივი შეინარჩუნა, არამედ სულთნისაგან მას ახალი დანიშნულებაც დაეკისრა: ყოფილიყო მთელი სასულთნოს მართლმადიდებელი მოსახლეობის საერო მეთაურიც, - ეთნარქიც.

ოსმალეთის იმპერიის შესუსტებას მძლავრი ეროვნული მოძრაობის გაშლა მოჰყვა. ერთ-ერთი პირველები, ვინც დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრიობისაკენ ბრძოლით მიიკვლევდნენ გზას, ბალკანელი ბერძნები იყვნენ. ბერძენთა 1821 წლის აჯანყებაში მონაწილეობდა არაერთი მღვდელმთავარი, მღვდელი, მონაზონი. რაკიღა კონსტანტინოპოლის პატრიარქი მხარს არ უჭერდა აჯანყებას და სულთნის ერთგულებას ინარჩუნებდა, კავშირი ბერძნულ ეპარქიებსა და საპატრიარქოს შორის გაწყდა. როცა 1822 წელს საბერძნეთმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა, მართლმადიდებლობა ქვეყნის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა.

მართალია, მაშინ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო მაინც დედაეკლესიად იქნა მიჩნეული, მაგრამ მალე, 1830 წელს, საბერძნეთის სამეფოს აღმოცენების შემდეგ, ქვეყნის სამღვდელოების საეკლესიო კრების დადგენილების საფუძველზე, საბერძნეთის ეკლესია ავტოკეფალურად (დამოუკიდებლად) გამოცხადდა, ხოლო ეკლესიის მეთაურობა მეფეს დაეკისრა. კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ამ დადგენილებას უკანონოდ მიიჩნევდა, მაგრამ ოცი წლის შემდეგ, 1850 წელს, საპატრიარქომ მაინც აღიარა საბერძნეთის ეკლესიის ავტოკეფალია. თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ კუნძულებზე კრეტაზე, დოდეკანესზე, პატმოსზე და ათონის ნახევარკუნძულზე დღემდე არ ვრცელდება საბერძნეთის ეკლესიის უფლებამოსილება (იურისდიქცია) და ისინი ისევ კონსტანტინოპოლის მთავარეპისკოპოსისა და მსოფლიო პატრიარქის სამწყსოს განეკუთვნება.

დღეს მართლმადიდებელ ეკლესიათა ნუსხაში ანუ დიპტიხში საბერძნეთის ეკლესიას მეთერთმეტე ადგილი უკავია. 1975 წლის კონსტიტუციის საფუძველზე ეკლესია გამოყოფილია სახელმწიფოსაგან, თუმცა მართლმადიდებლობა გაბატონებულ რელიგიადაა მიჩნეული და სკოლა არაა გამოყოფილი ეკლესიისაგან. ეკლესიის მეთაურია ათენისა და სრულიად საბერძნეთის მთავარეპისკოპოსი. ამ პატივში 1974 წლიდან იმყოფება უნეტარესი სერაფიმე (ტიკასი), რომელიც ამავე დროს სათავეში უდგას წმიდა სინოდსა და უმთავრეს საეკლესიო დაწესებულებებს. მათ შორის განსაკუთრებული ადგილი განეკუთვნება 1936 წელს დაფუძნებულ „აპოსტოლიკურ დიაკონიას“, სამოციქულო სამსახურს, რომელიც წარმართავს ეკლესიის მთელ საგანმანათლებლო, სასკოლო, საგამომცემლო, სამისიონერო და სოციალურ საქმიანობას. სწორედ მისი მხარდაჭერით განხორციელდა ეკლესიის მამათა მრავალტომიანი გამოცემა, მისი შემწეობით მოქმედებს მართლმადიდებლური სამისიონერო ცენტრები აფრიკაში, კორეაში, იაპონიაში.

ამჟამად საბერძნეთში 80 ეპარქიაა, რომელთაც მიტროპოლიტები უდგანან სათავეში. საერთოდ, საბერძნეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას ეკუთვნის 7000-ზე მეტი ტაძარი, სამღვდელო პირთა რაოდენობა კი თითქმის რვა ათასია. სამი ათასზე მეტი ბერ-მონაზონი ცხოვრობს დედათა და მამათა 300 მონასტერში.

უმაღლესი საეკლესიო განათლების მიღება საბერძნეთში შესაძლებელია ორ საღმრთისმეტყველო ფაკულტეტზე: ათენისა და თესალონიკეს სახელმწიფო უნივერსიტეტებში. მაგრამ, ამას გარდა, ეკლესიასაც აქვს განათლების თავისი სისტემა - უმაღლესი თუ საშუალო თეოლოგიური კურსები.

1971 წლიდან ათენში, პენდელის მონასტერში, მოქმედებს საბერძნეთის ეკლესიის მართლმადიდებელთაშორისი ცენტრი, სადაც ხორციელდება კონტაქტები მსოფლიოს მართლმადიდებლებს შორის.

ოქტომბერი, 1997

რომის პაპი პავლე VI კათოლიკე ეკლესიას თხუთმეტი წლის განმავლობაში ედგა სათავეში, მისი ხელმძღვანელობით ჩატარდა ვატიკანის II მსოფლიო კრების სამი სესია (სულ შედგა ოთხი სესია), იგი უშუალოდ წარმართავდა მეოცე საუკუნის უმნიშვნელოვანეს საეკლესიო რეფორმებს, მაგრამ სწორედ მისი პონტიფიკატის პერიოდში ეკლესია უმწვავესი პრობლემებისა და რთულად მოსაგვარებელ გაურკვევლობათა პირისპირ აღმოჩნდა.

მომავალი პაპი, ჯოვანი ბატისტა მონტინი, 1897 წლის 26 სექტემბერს დაიბადა იტალიელი ადვოკატის, ჟურნალისტისა და ადგილობრივი პოლიტიკური მოღვაწის ოჯახში. სანამ ყმაწვილს საეკლესიო სასწავლებელში მიაბარებდნენ, მან შინაური განათლება შეიძინა, რადგან სკოლაში სიარული მისთვის ადვილი არ ყოფილა - ბავშვობიდანვე იგი მეტად სუსტი და ავადმყოფი იყო. სისუსტე მას ზრდასრულობაშიც გაჰყვა: როცა იგი, 26 წლის ახალნაკურთხი მღვდელი, უწმიდესი საყდრის ვარშავის ნუნციატურის თანამშრომლად დანიშნეს, ჯანმრთელობის გაუარესების გამო მას რამდენიმე თვეში უკან, რომში, დაბრუნება მოუწია. შემდგომში მან ვატიკანის აკადემია დაამთავრა, სადაც ევროპის საეკლესიო, ინტელექტუალური და დიპლომატიური ცხოვრების მომავალ წამყვან პიროვნებებს გაეცნო და დაუმეგობრდა.

1939 წლიდან მონტინი პაპის კანცელარიასთან დაახლოებული პირია და, მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურად უწმიდესი საყდრის სახელმწიფო მდივანი არ ყოფილა, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ვატიკანის სასახლეში ჰქონდა თავისი რეზიდენცია. 1953 წლიდან იგი მილანის მთავარეპისკოპოსია, თუმცა მაშინ უარს ამბობს მიიღოს კარდინალის წოდება, რაზეც მხოლოდ 1958 წელს, რეფორმატორი პაპის, იოანე XXIII-ის, შეთავაზების შემდეგ დათანხმდება. როგორც ამბობენ, მოხუც, მაგრამ ენერგიულ პაპს მონტინი იშვიათად შორდებოდა და ეკლესიის მეთაურიც თავის ყველა გადაწყვეტილებას მასთან ათანხმებდა. იოანე XXIII-ის გარდაცვალების შემდეგ, პაპობის ისტორიაში კარდინალების ყველაზე ხანმოკლე - ორდღიანი - კონკლავი შედგა, რომლის არჩევანი თითქმის ერთსულოვანი იყო - 1963 წლის 21 ივნისს კარდინალი ჯოვანი მონტინი რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურად, 264-ე პაპად აირჩიეს (პირველ პაპად მიჩნეულია წმიდა მოციქული პეტრე).

ამ დღიდან იგი მთელ თავის მოღვაწეობას წარმართავს იმ მიმართულებით, რათა მღელვარე და ცვალებად მეოცე საუკუნეში არაფერი მოაკლდეს ეკლესიის მიერ წარსულის უცვლელი და მუდმივი ღირებულებების ერთგულ მოწმეობას, ამასთანავე, იქითკენაც, რათა ეკლესიამ (რომლის მიმდევრები დღევანდელ მსოფლიოში ერთ მილიარდს აღწევს) უარი თქვას იმ ტრადიციებზე, ადათ-წესებზე, ჩვეულებებზე, რაც დროებითია, რასაც არაფერი აქვს საერთო ქრისტიანობის მარადიულ არსთან და ჩვენს ეპოქაში შემთხვევით ანაქრონიზმად შემორჩენილა.

ინტელექტუალი, მწიგნობარი, დიპლომატი, რეფორმატორი პაპის, პავლე VI-ის, პონტიფიკატის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს შედეგად, ვატიკანის II მსოფლიო კრების ჩატარებისა და მის გადაწყვეტილებათა ხორცშესხმის გარდა, მიჩნეულია შერიგება ქრისტიანული სამყაროს დასავლურ და აღმოსავლურ ნაწილებს შორის, კათოლიკე და მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის. 1964 წლის იანვარში პავლე VI ჩადის წმიდა მიწაზე, იერუსალემში, რათა მსოფლიო მართლმადიდებლობის მეთაურს, კონსტანტინოპოლის მთავარეპისკოპოსსა და მსოფლიო პატრიარქს, ათენაგორას, შეხვდეს იმ ურთიერთანათემის გასაუქმებლად, რომელმაც 910 წლის წინ, 1054 წელს, სათავე დაუდო ქრისტიანული ეკლესიის ორ ნაწილად გახლეჩას. შემდგომში, სამიოდ წლის შემდეგ, იგი ჩადის უშუალოდ კონსტანტინოპოლში, უშუალოდ მსოფლიო პატრიარქთან, რათა მართლმადიდებელი სამყაროს შუაგულში პირადად დაადასტუროს განხეთქილების დასასრული. მანამდე კი ვატიკანში, წმიდა პეტრეს ტაძარში, საღმრთო მესისას პავლე VI ფეხზე ემთხვევა ქალკედონის მართლმადიდებელ მიტროპოლიტ მელიტონს, - თავმდაბლობისა და მართლმადიდებლურ ფასეულობათა მიმართ მოწიწების ნიშნად.

პავლე VI პირველი პაპი იყო, რომლის მთელი მოღვაწეობა ტელეეკრანებზე აისახა, პირველი პაპი იყო, რომელიც თვითმფრინავში ჩაჯდა, პირველი პაპი იყო, რომლის სამოძღვრო გზები შორს გასცდა ევროპას.

რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაური პავლე VI 1978 წლის 6 აგვისტოს 80 წლისა გარდაიცვალა რომში, პაპის საზაფხულო რეზიდენციაში, - კასტელ განდოლფოში.

ოქტომბერი, 1997

როცა 1824 წელს, ქართლში, სოფელ დისევში, იქაურ მღვდელს, დავით ოქროპირიძეს, ვაჟი შეეძინა, რომელსაც ალექსანდრე უწოდეს, აღმოსავლეთ საქართველოში გაჩაღებული ანტირუსული აჯანყებები და ამბოხებანი ახალ დამპყრობელთა მიერ სასტიკი და სისხლიანი ძალადობით უკვე ჩახშობილი იყო. ჩრდილოეთიდან მოსულ ერთმორწმუნე მოძალადეს წინააღმდეგობის ნაპერწკლის ჩაქრობა იმჟამად ძირითადად დასავლეთ საქართველოში უხდებოდა. რაკი ქართლისა და კახეთის უმაღლესი თუ რიგითი სამღვდელოება იმ დროისათვის უკვე ან ციხე-საპატიმროებში იყო გაგზავნილი ან - საპატიო გადასახლებებში გამწესებული, ჯერი იმერეთისა და, საერთოდ, დასავლეთი საქართველოს სასულიერო პირებზე მიმდგარიყო. უკვე თავიანთი ტანჯული ცხოვრების გზა დაემთავრებინათ სახელგანთქმულ მიტროპოლიტებს ქუთათელ დოსითეოსსა და გენათელ ეფთვიმეს, - ხალხში გავრცელებული ხმებით, ქუთათელი მიტროპოლიტი რუსმა სამხედროებმა გზაში დაახრჩვეს, გენათელმა კი რუსეთის ერთი შორეული მონასტრის - სვირის მონასტრის საპატიმროში დაამთავრა სიცოცხლე.

ალექსანდრე ოქროპირიძეს, მომავალ ალექსანდრე ეპისკოპოსს, როგორც სასულიერო პირის შვილს, უფლება ჰქონდა სახელმწიფო ხარჯზე მიეღო სასულიერო განათლება. სხვათა შორის, ეს უკვე რუსული საეკლესიო და სახელმწიფოებრივი წეს-ჩვეულებების დამკვიდრება იყო, - ცნობილია, რომ რუსეთის იმპერიაში სასულიერო წოდება მემკვიდრეობით-ფენობრივი სამსახური იყო და რუსეთის სამღვდელო პირთა შორის ვერ შეხვდებოდით ვერც თავადსა და ვერც გლეხს (ქართული საეკლესიო ცხოვრებისათვის კი - დამოუკიდებელი განვითარების პირობებში - მომავალ სასულიერო პირთა სხვადასხვა ფენებიდან მოხმობა სრულიად ჩვეულებრივი მოვლენა იყო). სხვათა შორის, ამ მიზეზმაც განაპირობება XIX საუკუნეში იმპერიის სამღვდელოების უკიდურესი გაუცხოება, ერთი მხრივ, უბრალო ხალხთან და, მეორე მხრივ, ქვეყნის ინტელექტუალურ წრეებთან მიმართებაში.

ჭაბუკი ალექსანდრე ოქროპირიძე ჯერ გორის სასულიერო სასწავლებელში სწავლობდა, შემდგომ კი - ტფილისის სასულიერო სემინარიაში. უთუოდ ყურადსაღებია, ვინ ედგა ამ დროს სათავეში ქართულ ეკლესიას, - ეს იყო მთავარეპისკოპოსი ევგენი ბაჟენოვი, რომელიც საქართველოს ეგზარქოსის ტიტულით ათი წელი განაგებდა მთელი საქართველოს საეკლესიო ცხოვრებას. როგორც ცნობილია, ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის იმპერიისათვის იძულებითი მიერთების შემდეგ, ჯერი ქართულ ეკლესიაზე მიდგა და 1811 წელს ათასხუთასწლოვანი ეკლესიის დამოუკიდებლობაც გაუქმდა, რომელიც რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ შემადგენელ ნაწილად - საეგზარქოსოდ გადაიქცა, რომელსაც სათავეში ჩაუყენეს პეტერბურგიდან მონაცვლეობით დანიშნული ეგზარქოსები. ისიც უნდა ითქვას, რომ ისინი ძირითადად ქართველი ერის, ქართული ენისა და ქართული კულტურის მძაფრი სიძულვილით გამოირჩეოდნენ.

რაც შეეხება ეგზარქოს ევგენი ბაჟენოვს, როცა იგი 1834 წლის 1 იანვარს მინსკის კათედრიდან ტფილისს გადმოიყვანეს, მთელი მინსკის მოსახლეობა ამ ამბავს ზეიმით შეხვდა და დღესასწაულივით ულოცავდნენ ერთმანეთს, - როგორც ჩანს, ამ ქალაქში ყოფნის ორი წელი სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა მთელი იქაური საზოგადოებისათვის თავის შესაძულებლად. რუსეთის უწმიდესი სინოდი კი საქართველოში - ქართული ენის ამოსაძირკვად, ქართული კულტურის კვალის წასაშლელად - სწორედ ამგვარ სასულიერო პირებს აგზავნიდა. ეგზარქოს ევგენის შემთხვევაში წაშლა პირდაპირი მნიშვნელობითაც უნდა გავიგოთ, რადგან მან საფრანგეთიდან საგანგებოდ გამოიწვია არქიტექტორი რინარი, რომელსაც სვეტიცხოვლის ფრესკების ჩამოფხეკა და შეთეთრება დაავალა. სხვათა შორის, როგორც არაერთი თანამედროვე იხსენებს, მღვდელმთავრის ყოველი წირვა, რომლიც მისი მხრივ სამღვდელო თუ საერო პირების განუწყვეტელი დაცინვისა და აბუჩად აგდების თანხლებით მიმდინარეობდა, თითქმის ყოველთვის ჩხუბით მთავრდებოდა.

ამ დროს კი ოცი წლის ალექსანდრე ოქროპირიძე ამთავრებს ტფილისის სასულიერო სემინარიას, ტფილისის ფერისცვალების (დარიას) მონასტერში ბერად აღიკვეცება და სწავლის გასაგრძელებლად, უმაღლესი სასულიერო განათლების მისაღებად ყაზანის სასულიერო აკადემიას მიაშურებს. ისიც აღსანიშნავია, რომ, ევროპული ტრადიციისაგან განსხვავებით, რუსეთის უნივერსიტეტების შემადგენლობაში არასოდეს შედიოდა ღმრთისმეტყველების ფაკულტეტები, რაც იმპერიის მომავალ სასულიერო პირებსა თუ მომავალ თეოლოგებს - რომ აღარაფერი ვთქვათ პედაგოგებზე - სრულიად უკვეთავდა საშუალებას, უნივერსიტეტული სულით განმსჭვალულიყვნენ ან სიჭაბუკიდანვე პიროვნულად ყოფილიყვნენ დაკავშირებულნი ქვეყნის ინტელექტუალურ-შემოქმედებით წრეებთან.

მღვდელმონაზონმა ალექსანდრემ ყაზანის სასულიერო აკადემია - ღმრთისმეტყველების კანდიდატის ხარისხით - 1850 წელს დაამთავრა, მაგრამ, როგორც მომსწრენი ადასტურებენ, მას იქ თავი გამოუჩენია არა მარტო გამორჩეული სწავლით, არამედ იმ თავდადებითაც, რაც ქოლერის ეპიდემიის საშინელი მძვინვარებისას გამოუმჟღავნებია ავადმყოფთა თავდაუზოგავი და თავგანწირული მოვლით.

სამშობლოში დაბრუნებული ალექსანდრე ოქროპირიძე პედაგოგიურ მოღვაწეობას შეუდგა: ასწავლიდა ტფილისის, ქუთაისისა და სოხუმის სასულიერო სასწავლებლებში. 1856 წელს იგი არქიმანდრიტის ხარისხში იქნა აღყვანილი, 1862 წლის 4 მარტს კი სიონის საკათედრო ტაძარში იგი სოხუმისა და აფხაზეთის ეპისკოპოსად აკურთხეს. მღვდელმთავრის ასაკი - 38 წელი - იმდროინდელ რუსეთის იმპერიაში საკმაოდ იშვიათი და უჩვეულო იყო, თუმცა ისიცაა აღსანიშნავი, რომ ახალგაზრდა ეპისკოპოსის წინსვლასა და მოღვაწეობას ნახევარი საუკუნის განმავლობაში მიზანსწრაფულად ეშლებოდა ხელი.

ეპისკოპოსად ხელდასხმის შემდეგ ალექსანდრე ოქროპირიძე მოღვაწეობდა აფხაზეთში, გორში, გურიაში, მაგრამ როგორც დამხმარე ქორეპისკოპოსი. საკლესიო კათედრის მმართველობა კი მას მხოლოდ თავისი სამღვდელმთავრო მოღვაწეობის მიწურულს ეღირსა: 74 წლის ეპისკოპოსს ეგზარქოსისაგან მეტ-ნაკლებად დამოუკიდებელი ეპარქია - გურია-სამეგრელოს კათედრა ჩააბარეს, თუმცა ხუთი წლის შემდეგ, მას შემდეგ, რაც ეპისკოპოსი წინ აღუდგა დასავლეთი საქართველოს სკოლებში დეკანოზ ვოსტორგოვის რუსიფიკატორულ საგანმანათლებლო პოლიტიკას, მოხუცი მღვდელმთავარი ეპარქიის მართვა-გამგეობიდან გადააყენეს. მაშინ ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ თავის ნაამაგარ შიომღვიმის მონასტერს მიაშურა, სადაც, 83 წლისა, 1907 წლის 9 ნოემბერს გარდაიცვალა.

თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის განმავლობაში მან აღადგინა არა მარტო შიომღვიმის მიტოვებული და გაუქმებული მონასტერი, არამედ საკუთარი ხარჯით განაახლა ზედაზნისა და დავითგარეჯის მონასტრებიც, მცხეთის ჯვრის ტაძარი და სხვა არაერთი საეკლესიო ნაგებობა. ვისაც როდისმე ხელში აუღია XIX საუკუნის საუკეთესო და უმნიშვნელოვანესი გამოცემები: ანტონი I-ისა და ამბროსი ნეკრესელის საღმრთისმეტყველო ნაშრომები, სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონის პირველი ნაბეჭდი გამოცემა, ათონის, შიომღვიმისა თუ სხვა ქართული ეკლესია-მონასტრების ისტორიული საბუთები, იპოლიტოვ-ივანოვის მიერ ნოტებზე გადაღებული ძველი ქართული საგალობლები, შესაძლოა, ახსოვდეს, რომ ყველა ეს წიგნი - სხვა მრავალთან ერთად - ალექსანდრე ეპისკოპოსის სახსრებითა და მხარდაჭერით დაიბეჭდა.

ზნემაღალი და მწიგნობარი მღვდელმთავრის პიროვნებისა და ღვაწლის წარმოსაჩენად საუკეთესო და სანდო წყარო მისადმი მიძღვნილი ილია ჭავჭავაძის სიტყვაა, რომელიც, სამწუხაროდ, არ შესულა კომუნისტურ საქართველოში დაბეჭდილ ილიას თხზულებათა არცერთ გამოცემაში, - რა თქმა უნდა, ამ მიჩქმალვისა და დადუმების მცდელობა საბჭოთა ცენზურის რუსიფიკატორი თუ ღმრთისმებრძოლი მოხელეების დამსახურებაა. „სჩანს ღმერთს კიდევ არ დავვიწყებივართ, რადგან თქვენისთანა სათნოებიან კაცს მოუვლენს ხოლმე ჩვენს ქვეყანას”, - მიმართავს ილია ღვაწლით გაბრწყინებულ მღვდელმთავარს და თავის სათქმელს ასე აგრძელებს: „თქვენი ცხოვრება სათნოების სკოლაა ჩვენთვის და ამიტომაც მარტო ერთი ხსენება სახელისა ჩვენი მწვრთნელია“.

ილია ჭავჭავაძის ეს შესანიშნავი სიტყვა, რომელიც მან ეპისკოპოს ალექსანდრეს ფოთში გადაყვანისას, 1893 წელს, წარმოთქვა, უთუოდ მრავლისმეტყველია, თუმცა ვისაც კი რამე უთქვამს ან დაუწერია ამ გამორჩეული მღვდელმთავრის შესახებ, არავის გამორჩენია აღენიშნა, რომ იგი უკიდურესად მოკრძალებული, თავმდაბალი, სხვების მიმართ ლმობიერი და საკუთარი თავის მიმართ მკაცრი, ზომიერების გრძნობით აღსავსე ადამიანი იყო. თავად მომჭირნეობით მცხოვრები, იგი უშურველად გასცემდა სიკეთეს, ხელს უწვდიდა უქონელსა და უსასოს, მისი ხარჯითა და დახმარებით არაერთ მოწაფეს მიუღია განათლება. იგი თამამი და მოურიდებელი იყო იმათ მიმართ, ვისი შეძლება, გავლენა თუ ძალა გვერდით მყოფთა შემწეობასა და მხარდაჭერას არ ემსახურებოდა.

ერთი სიტყვით, წმიდა ეპისკოპოსი ალექსანდრე ოქროპირიძე ნამდვილი ქრისტიანის ჩვეულებრივი ქრისტიანული ცხოვრებით ცხოვრობდა.

ნოემბერი, 1997

1762 წლის 8 იანვარს, სამშობლოსაგან შორს, ცივ რუსეთში, ასტრახანში, გარდაიცვალა ქართლის მეფე თეიმურაზ II. მას, ბუნებრივია, არაფერი გაუგია, რომ იმავე დღეს, საკუთარი ნებით თუ გარემოებათა იძულების გამო მიტოვებულ მის სატახტო ქალაქში, მის სამეფო სასახლეში დაიბადა მისი შვილიშვილი, - მისი ძის, ერეკლე II-ის ვაჟი, - რომელსაც პაპისათვის პატივის მისაგებად თეიმურაზი დაარქვეს. როცა 1827 წლის 21 დეკემბერს კიდევ უფრო შორეულ ჩრდილოეთში, ნიჟნი ნოვგოროდში, უმცროსი თეიმურაზი ემშვიდობებოდა წუთისოფელს, რუსეთში სიკვდილის გარდა, მას ცოტა რამ ჰქონდა საერთო თავის პაპასთან, თვით სახელიც კი აღარა, - რადგანაც ბერად აღკვეცის შემდეგ მას ანტონი ეწოდა და ქართველ მამამთავართა გრძელ ნუსხაში კათოლიკოს-პატრიარქ ანტონი II-ის სახელითაა ცნობილი.

აღმოსავლეთი საქართველოს ეკლესიის მომავალი საჭეთმპყრობელი მეფე ერეკლე II-ისა და მისი მესამე მეუღლის, დადიანის ქალის, დარეჯან დედოფლის, ვაჟი იყო. იგი ჯერ ცხრამეტი წლისაც არ იყო, როცა მამამ ნოვოგეორგიევსკში დადებული ტრაქტატის გამო რუსეთის იმპერატრისა, ეკატერინე II-სთან, გაგზავნა, ქართლ-კახეთის სამეფოს ელჩობასთან ერთად, - ელჩობასთან, რომელსაც სათავეში გარსევან ჭავჭავაძე ედგა, ხოლო მისი კიდევ ერთი წევრი ბატონიშვილი მირიანი იყო, შემდგომში რუსეთის იმპერიის გენერალ-ლეიტანანტი და სენატორი. მეფის ძე და ჭაბუკი იეროდიაკონი, თეიმურაზყოფილი ანტონი, მოლაპარაკებებზე საქართველოს სამეფო ტახტსაც წარმოადგენდნენ და საეკლესიო საყდარსაც. როგორც ცნობილია, იმ ავბედითი ტრაქტატის საფუძველზე სამეფოსაც და ეკლესიასაც რუსეთის იმპერიის მხრიდან დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გარანტია ეძლეოდა, მაგრამ, რუსეთის პოლიტიკურ ტრადიციათა კვალობაზე, შეთანხმებებსა და დაპირებებს, როცა საჭიროება მოიხსნა, დიდი მნიშვნელობა აღარ მიჰნიჭებია.

ერთი წლის შემდეგ, მეფე ერეკლეს თხოვნის საფუძველზე, იმპერატრისასა და რუსეთის უმაღლესი სამღვდელოების თანდასწრებით, რუსეთის სატახტო ქალაქის ახლოს, ცარსკოე სელოს სასახლის კარის ეკლესიაში, ოცი წლის ჭაბუკის, ანტონის, ნინოწმიდელ ეპისკოპოსად ხელდასხმა განხორციელდა. იმავე წელს, როცა პეტერბურგს მყოფი ანტონი ჯერ ისევ ოცი წლისა იყო, მეფის ძეს დაუსწრებლად ალავერდელი მიტროპოლიტის კათედრის მმართველობა ჩაჰბარდა. ასაკიც, კათედრიდან და სამწყსოდან შორს ყოფნაც საეკლესიო კანონების აშკარა დარღვევა იყო, მაგრამ ეკლესიის მეთაური, კათოლიკოსი ანტონი I, სურვილიც რომ ჰქონოდა, ვერაფერს იტყოდა, რადგან თავადაც მიტროპოლიტის საყდარი ოცი წლისამ დაიკავა, ხოლო საკათოლიკოსო კვერთხი 24 წლისამ აღიპყრო ხელთ. როცა ანტონი I გარდაიცვალა, მომავალი კათოლიკოსიც 24 წლისა იყო და, წინამორბედის მსგავსად, იგი დაუყოვნებლივ იქნა აღყვანილი საპატრიარქო საყდარზე, - 1788 წლის 29 ოქტომბერს.

როცა ქართლსა და კახეთს თავს რუსული იმპერიული უბედურება დაატყდა და სამეფომ - პეტერბურგიდან მიღებული დეკრეტის საფუძველზე - არსებობა შეწყვიტა, კათოლიკოსმა ანტონიმ იმპერატორის დიდი ერთგულება გამოიჩინა და სიონში ათასობით ხალხი რუსთა ხელმწიფის ერთგულებაზე დააფიცა. საიმპერატორო კარმა ერთგულება დაინახა და ჯილდოსაც არ დაუხანებია. თუმცა კოლონიზატორთა მადლიერება - როგორც ისტორიის სახელმძღვანელოებიდანაა ცნობილი - ძირითადად ბრჭყვიალა და თვალისმომჭრელი ნივთების ჩუქებაში გამოიხატებოდა. კათოლიკოსი ანტონიც რუსეთის სახელმწიფო ინტერესების დაცვისა და განხორციელებისათვის ალექსანდრე ნეველის ორდენითა და მარგალიტის სერაფიმებიანი თეთრი სამღვდელმთავრო ბარტყულათი დაჯილდოვდა. სხვათა შორის, თეთრი თავსარქმელი - თეთრი ბარტყულა რუსულ მართლმადიდებლობაშია მიღებული და დამკვიდრებული (შემდგომში სხვა სლავურ ქვეყნებშიც გავრცელებული), თორემ უმაღლესი სამღვდელოების სიწმიდისა და სისპეტაკის ამგვარ ხაზგასმას არაფერი აქვს საერთო ბიზანტიურ-ბერძნული ტრადიციების მართლმადიდებლობასთან, მათ შორის, ქართულ ტრადიციებთანაც.

კათოლიკოს-პატრიარქი ახალი ხელისუფლების, რუსეთის მმართველობის მიმართ თავდაპირველად სრულ ლოიალობას ამჟღავნებდა, მაგრამ იმპერიასა და იმპერიულ ეკლესიას აუცილებლად მიაჩნდა, საქართველოში დამოუკიდებლობის ყოველგვარი ნიშანი წაშლილიყო: შესაბამისად, საშური და საჩქარო იყო რუსეთის ეკლესიას მიერთებოდა საქართველოს თხუთმეტსაუკუნოვანი ეკლესია, - თუნდაც იმგვარი, რომლის მეთაური სამღვდელმთავრო ხელდასხმას რუსეთის იმპერატორის საზაფხულო რეზიდენციის კარის ეკლესიაში მიიღებდა.

მთავარმმართებლები კნორინგი, ციციანოვი თუ ტორმასოვი რუს მოხელეთათვის ჩვეული მოურიდებლობითა და თავხედობით ერეოდნენ ქართლ-კახეთის ეკლესიის ყოველდღიურ ცხოვრებაში, კათოლიკოსი ანტონი კი, მორჩილების მიუხედავად, მაინც ვერ ახერხებდა დაევიწყებინა, რომ ძველთაძველი ეკლესიის მეთაური იყო და თან მეფის ძე. ეს კი, ერთი მხრივ, დამპყრობელთა ხელისუფლებას აღიზიანებდა, მეორე მხრივ კი, უკვე თავად პატრიარქს უჭირდა რუსეთის ადმინისტრაციის ცენტრალისტური დირექტივების უსიტყვო აღსრულება ეკლესიის მმართველობის რუსულ წესებზე გარდასაქმნელად. იმპერიული ეკლესიის სასარგებლოდ საკითხის მოსაგვარებლად - ქართული ეკლესიის ავტოკეფალიის გასაუქმებლად საჭირო იყო მხოლოდ საბაბი.

წლების განმავლობაში ანტონის მოქიშპედ იყო მიჩნეული ტფილელი მიტროპოლიტი არსენი, ძე იესე მეფის უკანონო შვილის, აბდულაბეგისა, რომელსაც თანამედროვენი „თავხედ, ამპარტავან და გულფიცხ“ ადამიანად ახასიათებენ. არსენი განუწყვეტლივ იმის მცდელობაში იყო, რუსეთის ხელისუფლებისათვის კიდევ უფრო მეტი ერთგულება დაემტკიცებინა, ვიდრე ამას ეკლესიის მეთაური - კათოლიკოსი ანტონი ახერხებდა. კოლონიზატორებს არც რუსოფილი ტფილელი მიტროპოლიტისათვის ენანებოდათ ბრჭყვიალა თვლები - ანას პირველი ხარისხის ვარსკვლავიანი ორდენი თუ ბრილიანტის ჯვრით შემკული თეთრი ბარტყულა. მაგრამ ეს იაფფასიანი სატყუარა იყო, ამიტომ როცა რუსეთიდან მიღებული ინსტრუქციის საფუძველზე ტფილისის სამიტროპოლიტო კათედრა გაუქმდა და სიონის ტაძარი კეთილშობილთა სასწავლებლის დირექტორის განმგებლობაში გადავიდა, ფიცხმა არსენიმ ჯერ პეტერბურგს აფრინა საჩივარი, რომელიც ანტონის დასმენა-საყვედურებით იყო აღსავსე, შემდგომ კი პირდაპირ ტაძარში ატეხა აყალმაყალი: 1809 წლის 12 დეკემბერს, იმპერატორის დაბადების დღეს, საზეიმო წირვაზე მიტროპოლიტმა სიონის საკურთხეველში საჯარო შეურაცხყოფა მიაყენა მიტროპოლიტ ვარლამსა და დეკანოზ ალექსი პეტრიაშვილს. სწორედ ეს აურზაური აღმოჩნდა საბაბი ანტონის რუსეთში გასაწვევად და მის არყოფნაში ეკლესიის ავტოკეფალიისა და კათოლიკოსობის გასაუქმებლად.

იმპერატორის დაჟინებითი „მიპატიჟებით“, ანტონი რუსეთში გასამგზავრებლად გაემზადა: 1810 წლის 3 ნოემბერს, სვეტიცხოველში წირვისა და პარაკლისის გადახდის შემდეგ, საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი, მეფის ძე ანტონი, ქვითინით გამოეთხოვა სამშობლოს. რუსეთის მთავრობის გადაწყვეტილებით, საქართველოში შეიქმნა საეგზარქოსო, რომლის გამგებლობა ჩაბარდა ქსნის ერისთავის ძეს, მიტროპოლიტ ვარლამს, - ეგზარქოსთა შორის პირველ და ერთადერთ ქართველ მღვდელმთავარს, - როგორც ეკლესიის მმართველობაში ახალი, რუსული წესების შემოღებისათვის უფრო შესაფერისსა და აღმასრულებელ პიროვნებას.

თუმცა არც კათოლიკოსყოფილი დარჩა უკომპენსაციოდ: სამშობლოდან მოშორების სანაცვლოდ მას ერგო მწვანე ხავერდის მანტია, წმიდა ანდრიას ორდენი, ყოველწლიური პენსია - 54 ათასი ასიგნაციებით და ექვსცხენიანი ოქროცურვილი სარკმლიანი ეტლი, რომელიც ადრე იმპერატრისა ელიზავეტა პეტროვნას ეკუთვნოდა. მაგრამ ანტონის პეტერბურგში ცხოვრება მეტად ძვირი უჯდებოდა და ამიტომ სამუდამო საცხოვრებლად ნიჟნი ნოვგოროდი აირჩია, რომლის ახლომახლო მამამისის ოდინდელი მოქიშპენი - ვახტანგ VI-ისა და ბაქარ ბატონიშვილის ჩამომავალნი ცხოვრობდნენ, თუმცა ორსავე მხარეს, ორსავე ფრთას პოლიტიკური ამბიციები უკვე უკან ჰქონდა მოტოვებული.

საქართველოდან კი გულსაკლავი ამბები მოდიოდა: სისხლში ჩახშობილი მთიულეთის აჯანყების შემდეგ, 1812 წელს აღდგა კახეთი - დამცირებული, შეურაცხყოფილი, გაძარცვული და აწიოკებული, რომელიც რუსეთის არმიის დამსჯელი ოპერაციების შემდეგ სახრჩობელებითა და დახოცილი ქართველების გვამებით აივსო; შემდეგ მოჰყვა აჯანყებანი იმერეთში, გურიაში, საქართველოს თითქმის ყველა კუთხესა და სოფელში; აღწევდა ხმები დატყვევებული და რუსი ოფიცრების მიერ გზაში ნაწამებ-ჩახოცილი ქუთათელი და გენათელი მიტროპოლიტების შესახებ; ბევრს მოეკრა ყური მთავარმართებელ ერმოლოვის სიტყვებისათვის ქართული სოფლების, ბაღ-ვენახების, მინდვრების გადაწვისა და გაჩეხვის შემდეგ: ,,ქართველები კიდევ დიდხანს ვერ აღიდგენენ თავიანთ პირვანდელ მდგომარეობას, უკიდურესი სიღარიბე იქნება მათი სასჯელი”.

სიკვდილის კარიბჭეს მიახლოებული მღვდელმთავარი, საქართველოს უკანასკნელი მეფის ძმა და ქართლ-კახეთის სამეფოს უკანასკნელი კათოლიკოს-პატრიარქი, ალბათ, სიკვდილის წინ დარწმუნდა, რომ რუსი გენერლები, საერთოდ, ცდილობენ თავიანთი მუქარის განხორციელებას და, თუკი ძალა შესწევთ, ახერხებენ კიდეც.

დეკემბერი, 1997

1943 წლის აგვისტოში რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს, პაპ პიუს XII-ს, თხოვნით მიმართა ებრაელთა მსოფლიო კონგრესმა, თავისი გავლენა გამოეყენებინა, რათა იტალიის ხელისუფლებას საინტერნაციო ბანაკებიდან გაეთავისუფლებინა ოცი ათასი ებრაელი ლტოლვილი. „ჩვენი შეშფოთებული ძმები შეჰყურებენ თქვენს უწმიდესობას როგორც დევნისა და სიკვდილის საფრთხისაგან გადარჩენის ერთადერთ იმედს“, - ეწერა მიმართვაში. უკვე სექტემბერში, როცა ვატიკანის მცდელობანი შედეგიანად დამთავრდა, ებრაელთა მსოფლიო კონგრესის სახელით, მისმა წარმომადგენელმა, ესტერმანმა, მადლობის წერილი გაუგზავნა პაპის დესპანს ლონდონში: „კარგად ვიცით, რომ ამ ბედნიერ დასასრულამდე მიგვიყვანა მისი უწმიდესობისა და უწმიდესი საყდრის მცდელობამ. მსურს გადმოგცეთ უწმიდეს საყდარსა და პირადად თქვენ ებრაელთა მსოფლიო კონგრესის უმხურვალესი მადლობა“.

დაახლოებით იმავე დროს გერმანელთა მიერ ოკუპირებულ რომში რომის პოლიციის გერმანელი შეფი დაემუქრა იქაურ ებრაელებს, რომლებიც საერთოდ გათავისუფლებულნი იყვნენ სამხედრო ვალდებულებისაგან, რომ ორასამდე ებრაელს რუსეთის ფრონტზე გაგზავნიდა, მაგრამ ამას ისიც დააყოლა, რომ ამ საფრთხისაგან მათ იმით შეეძლოთ თავის დახსნა, თუ 36 საათის განმავლობაში რაიხის საჭიროებისათვის 50 კილოგრამ ოქროს ან მის შესაბამის ვალუტას მოიტანდნენ. რაკიღა ებრაელთა შორის ამ რაოდენობის ოქროს მოპოვება შეუძლებელი აღმოჩნდა, უმაღლესმა რაბინმა დახმარება ვატიკანს სთხოვა. ეკლესიამ ებრაელთა გადასარჩენად უმალ გამოძებნა 15 კილოგრამი ოქრო, დანარჩენი კი თავისუფალი ვალუტის სახით მიაწოდა ებრაელთა საკრებულოს. ეს მღელვარე 36 საათი მხატვრულ ლიტერატურასა და კინემატოგრაფშიც აისახა.

იმავე დღეებში ებრაელთა შესაძლო საფრთხისაგან გადასარჩენად, პაპის პირადი განკარგულების საფუძველზე რომაელ ებრაელთა ნახევარზე მეტმა ვატიკანის საეკლესიო შენობებს შეაფარა თავი, რომლებიც ხელშეუხებლობის პრივილეგიით სარგებლობდა.

1943 წლის ნოემბერში რაბინმა ჰერცოგმა წერილი გაუგზავნა კარდინალ რონკალის (რომელიც შემდგომში პაპის საყდარზე იოანე XXIII-ის სახელით აღსაყდრდა): „ვსარგებლობ შემთხვევით, რათა გულწრფელი მადლობა და ღრმა პატივისცემა გამოვუცხადო თქვენს აღმატებულებას თქვენი გულითადი დამოკიდებულებისა და იმ ფასდაუდებელი დახმარების გამო ისრაელი ერის მიმართ, რაც კათოლიკე ეკლესიამ აღმოუჩინა ებრაელ ხალხს მისი ტანჯვისას. თქვენი მხრიდან დიდი კეთილშობილება იქნებოდა, სიონის ეს გრძნობები გადაგეცათ მისი უწმიდესობისათვის, პაპისათვის, იმის დადასტურებით, რომ ისრაელი ერი შეძლებს მისი პოზიციისა და დამოკიდებულების დაფასებას“. ებრაელთა საერთაშორისო კონგრესმა ომის დასასრულს პაპს, პიუს XII-ს, მადლობა გამოუცხადა და ამ მადლიერების გამოსახატავად ვატიკანს მომავალი საქველმოქმედო საქმიანობისათვის ოცი ათასი ლირა გადასცა.

ახლადშექმნილი ისრაელის ელჩმა იტალიაში კი უკვე მშვიდობიან დროს განაცხადა: „კათოლიკე ეკლესიამ ომის განმავლობაში გადაარჩინა უფრო მეტი ებრაელის სიცოცხლე, ვიდრე ერთად აღებულმა ყველა სხვა ეკლესიამ, რელიგიურმა დაწესებულებამ და ლტოლვილთა დამხმარე ორგანიზაციამ. ვატიკანის ღვაწლი სრულ კონტრასტში აღმოჩნდა იმასთან შედარებით, როგორც იქცეოდნენ წითელი ჯვარი და დასავლეთის დემოკრატიული ქვეყნები“, - ამტკიცებდა ებრაელი ელჩი. ყოველ შემთხვევაში, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ომის განმავლობაში 10-15 ათას ებრაელს მისცა თავშესაფარი, ხოლო რაც შეეხება უწმიდეს საყდარს, თუ უკანასკნელ ხანს გამოქვეყნებულ არაერთ დოკუმენტს დავეყრდნობით, კათოლიკე ეკლესიამ 800 000 ებრაელს შეუნარჩუნა სიცოცხლე.

ან თუნდაც ერთი ეპიზოდი მეორე მსოფლიო ომის ისტორიიდან: როცა პაპის ნუნციუსი უნგრეთში ათასობით ყალბი და შეუვსებელი პასპორტით ებრაელებს გაქცევა-დამალვაში ეხმარებოდა, წითელი ჯვრის ორგანიზაცია პროტესტს გამოხატავდა, რომ ვატიკანის მიერ გაცემული ყალბი დოკუმენტები ეწინააღმდეგებოდა ჟენევის კონვენციის პირობებს. ღმრთის მადლით, ეს პროტესტი სადღაც საკანცელარიო საქაღალდეებში ჩაიკარგა და პაპის ნუნციუსს ერთი დღითაც არ შეუწყვეტია დევნილთა გადარჩენა.

როცა გერმანელმა ოკუპანტებმა ნიდერლანდები დაიკავეს, ქვეყნის ქრისტიანულმა ეკლესიებმა გადაწყვიტეს, ერთიანი პროტესტი განეცხადებინათ ნაცისტების მიერ დაგეგმილი ებრაელთა დეპორტაციის გამო, მაგრამ მაშინ გერმანელებმა დაიმუქრეს, რომ პროტესტის გამოქვეყნების შემთხვევაში დარჩენილ ებრაელებსაც დაატყვევებდნენ. ამის შემდეგ ჰოლანდიის რეფორმისტულმა და სხვა ეკლესიებმა უარი თქვეს ამ ჩანაფიქრზე, მხოლოდ ქვეყნის კათოლიკე ეპისკოპოსებმა გამოაქვეყნეს თავიანთი ცნობილი განცხადება, რომელშიც დაგმობილი იყო ებრაელთა დეპორტაცია. რამდენიმე დღის შემდეგ გესტაპომ ხელახალი შეტევა დაიწყო ებრაელთა წინააღმდეგ, რომელსაც ბევრი მონათლული ებრაელიც ემსხვერპლა, - მათ შორის, რომის კათოლიკე ეკლესიის მიერ შემდგომში ნეტარად შერაცხილი ედით შტაინი¹, ედმუნდ ჰუსერლის თანამშრომელი, სახელგანთქმული ფილოსოფოსი და იმჟამად უკვე კათოლიკე მონაზონი. როგორც კი ამ სასტიკმა ამბებმა ვატიკანამდე მიაღწია, პაპმა გადაწყვიტა, თავადაც პროტესტით გამოსულიყო, მაგრამ უკანასკნელ წუთს გადაიფიქრა, გაზეთში გამოსაქვეყნებელი ტექსტი დაწვა და თანამოღვაწეებს უთხრა: „ჰოლანდიელი სამღვდელოების პროტესტი ორმოცი ათას კაცს სიცოცხლედ დაუჯდა, ჩემი პროტესტი კი სულ მცირე ორასი ათას სიკვდილს გამოიწვევს“. ეკლესია კი ისევ აგრძელებდა დევნილთა და ჩაგრულთა შეფარებას, გადარჩენას, დაპურებას - ისე, როგორც სახარებაში იყო ნაქადაგები, ისე, რომ მოყვასისთვის შემწეობის აღმოჩენისას ერთმა ხელმა არ უნდა იცოდეს, რას აკეთებს მეორე.

რა თქმა უნდა, უსაფრთხოების მოსაზრებითაც ყველაფერი შეფარული უნდა ყოფილიყო, - მაგალითად, ის, რომ ვატიკანში ყალბი ნათლობის ფურცლები დამზადდა ან ის, რომ გერმანიის ელჩს ვაიცზეკერს თითქოს „მონათლულთა“ - სინამდვილეში კი ებრაელთა - სია მიაწოდეს, რომელთა ევაკუაციას ვატიკანი საკუთარ თავზე იღებდა. ბანაკებიდან გაქცეულ და გადარჩენილ ათასობით ადამიანს შეუნარჩუნა სიცოცხლე უწმიდესი საყდრის გაცემულმა პასპორტებმა. მაგრამ საეკლესიო ხელისუფალთა გადაწყვეტილებით, მათი რეგისტრაციაც კი არ განხორციელდა, რათა ეს სიები - საიდანაც აშკარა გახდებოდა, რომ ლტოლვილთა პასპორტების უმრავლესობას ებრაელები იღებდნენ - გესტაპოს არ ჩავარდნოდა ხელთ.

კარგადაა ცნობილი, რომ რომის უმაღლესი რაბინი, იზრაელ ზოლი, ომის დამთავრებისთანავე ქრისტიანობაზე მოექცა და კათოლიკედ მოინათლა. მან თხოვნით მიმართა რომის პაპს, პიუს XII-ს, რომელთან ერთადაც იგი წლების განმავლობაში თანამშრომლობდა ათასობით ებრაელის გადასარჩენად, პირადად მოენათლა რაბინი და მისი ნათლია გამხდარიყო. დოქტორმა ზოლიმ თავის ქრისტიანულ სახელად ეუჯენიო აირჩია, - პაპის ერისკაცობის სახელი.

რომის განთავისუფლების შემდეგ პაპმა პიუს XII-მ ომს, ოკუპაციასა და დევნას გადარჩენილი რომაელი ებრაელების დიდი ჯგუფი ვატიკანში მიიღო. მისი ბრძანებით, მათთვის კეისრის კიბეები განიხვნა. ის აქამდე, საუკუნეების განმავლობაში, მხოლოდ გვირგვინოსანთათვის იყო განკუთვნილი (ებრაელთა გარდა, შემდგომში კიდევ ერთხელ იქნა დაშვებული გამონაკლისი - საფრანგეთის პრეზიდენტის, გენერალ შარლ დე გოლის, სტუმრობისას). პაპმა ებრაელები სასაუბროდ წმ. სიქსტეს კაპელაში მიიღო, მაგრამ როგორც კი შენიშნა, რომ ისინი ქრისტიანულ ტაძარში თავს უხერხულად გრძნობდნენ, ტახტიდან ჩამოვიდა, მხურვალედ მიესალმა და მათ ასე მიმართა: „მინდა თავი ისე იგრძნოთ, როგორც საკუთარ სახლში. მე მხოლოდ ქრისტეს მოსაყდრე ვარ, ხოლო თქვენ კი - მისი ნამდვილი ოჯახი“.

ომის განმავლობაში, როცა ერთმანეთს ორი ღმრთისმოძულე, ღრმთისმებრძოლი, ღმრთისმგმობელი ძალა შებმოდა, - გერმანული ნაციზმი და რუსული ბოლშევიზმი, - მონასტერსა თუ ტაძარში, სამრევლო ნაგებობასა თუ ეპისკოპოსის სასახლეში, კათოლიკურ კოლეჯსა თუ სამღვდელო სემინარიაში თავს აფარებდა არაერთი დევნილი, - უმთავრესად ეკლესიისაგან მეტად შორეული ადამიანები: ებრაელები, კომუნისტები, სოციალისტები, ბოშები. მაგრამ კიდევ რამდენი მილიონი დევნილი, უსასო და მიუსაფარი ადამიანი იყო შორს თუ ახლოს, შორეული თუ ახლობელი, რომელთა გადარჩენა ეკლესიამ ვერ შეძლო, ვერ მოახერხა, ისევე როგორც ვერ გადაარჩინა საკუთარი შვილები, - მაგალითად, მხოლოდ ბუხენვალდში 1940 წელს რვაასი კათოლიკე მღვდელი დაიღუპა, 1942 წელს - ათას ორასი, 1943 წელს კი - სამი ათასი. და ეს მხოლოდ ბუხენვალდში, - რაიხს კი სხვაგანაც ბევრგან ჰქონდა საკონცენტრაციო ბანაკები...

თუმცა ქრისტიანები იშვიათად ითვლიან ხოლმე, - ანკი რა დათვლის?! რომ აღარაფერი ვთქვათ ცილისწამებაზე, დაცინვაზე, დამცირებაზე, შეურაცხყოფაზე, ოცი საუკუნის განმავლობაში არასოდეს შეწყვეტილა ქრისტეს ერთგულთა და მიმდევართა დევნა და ჟლეტა. მაგრამ ქრისტიანისათვის რაოდენობა არასოდეს ყოფილა ყურადსაღები, ქრისტიანისათვის ხომ ყოველი ცალკეული ადამიანი, ყოველი ცალკეული პიროვნებაა ფასეული...

__________________

1. ამჟამად იგი უკვე შერაცხილია წმიდათა შორის (კანონიზაცია მოხდა 1998 წლის 11 ოქტომბერს, რომში, წმიდა პეტრეს მოედანზე) და პაპის მიერ გამოცხადებულია ევროპის მფარველად

იანვარი, 1998

მეოცე საუკუნის იუდაისტური აზროვნების ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი წარმომადგენელი მარტინ ბუბერი 1878 წლის 8 თებერვალს დაიბადა ვენაში. დედამისი და მამამისი (რომელიც აგრონომი იყო) ასიმილირებული ებრაელები იყვნენ და, შესაძლოა, ჭაბუკსაც იგივე ბედი ელოდა, რომ არა დედამისის შინიდან გაქცევა და სამი წლის მარტინის ლვოვში, მაშინდელ ლემბერგში, პაპისეულ სახლში გადასახლება. სხვათა შორის, გაუჩინარებული დედის ძიება შემდგომში ერთ-ერთ მძლავრ სტიმულად იქცა ბუბერისეული დიალოგის ფილოსოფიის ჩამოყალიბებისას.

პაპა კი, სოლომონ ბუბერი, არა მარტო მდიდარი კომერსანტი და ბანკირი იყო, - ავსტრია-უნგრეთის ბანკისა და გალიციის სადაზღვევო ბანკის მმართველი, ლემბერგის სავაჭრო პალატის პრეზიდენტი და ასე შემდეგ, - არამედ მიდრაშული ლიტერატურის (რაბინული სამართლის) ერთ-ერთი პირველი შემსწავლელი და გამომცემელი. პაპა, ამასთანავე, ბერძნული ენის შესწავლასაც უღრმავდებოდა ხოლმე, ბებია კი ევროპელ ებრაელთა შორის საგანმანათლებლო მოძრაობის სახელგანთქმული მოღვაწე იყო და ბევრს წერდა და დიდად ზრუნავდა ებრაული კულტურის მოდერნიზაციისათვის. ამ გარემოში გაზრდილი ჭაბუკი ებრაულ მემკვიდრეობასაც შესანიშნავად დაეუფლა და ბერძნულ-რომაულ კულტურასაც, თუმცა, როგორც ბიოგრაფები აღნიშნავენ, იმ ხანებში მისთვის შილერის ლექსები უფრო ახლობელი იყო, ვიდრე თალმუდის უსასრულო ფურცლები. მომწიფების ხანაში კი მან სრულიად შეწყვიტა ებრაული რელიგიური ადათ-წესების აღსრულება.

შემდგომში ბუბერი ევროპული განათლების უმნიშვნელოვანეს ცენტრებში - ვენის, ბერლინის, ლაიფციგისა და ციურიხის უნივერსიტეტებში - ეუფლება ფილოსოფიასა და ჰუმანიტარულ მეცნიერებებს. აზროვნების სიზუსტესა და სიღრმეს იგი ვილჰელმ დილთაისა და გეორგ ციმელის ფილოსოფიურ სემინარებში ითვისებს. სადოქტორო დისერტაციაში კი ქრისტიანული მისტიკის ორი დიდი წარმომადგენლის - ნიკოლოზ კუზელისა და იაკობ ბემეს - მოძღვრებას შეისწავლის. თუმცა შემდგომში ანტიქრისტიანთა შორის გამორჩეული ანტიქრისტიანის, ფრიდრიხ ნიცშეს, ჰეროიკული ნიჰილიზმი და თანადროული კულტურის ნიცშეანური კრიტიკა გაიტაცებს და სწორედ ეს მიაბრუნებს მას ებრაული ცხოვრების წესისაკენ, სიონიზმისაკენ, ებრაული ფასეულობების მიღებისა და გაზიარებისაკენ. გაივლის ათეულობით წლები და მარტინ ბუბერი მომდევნო თაობებისათვის არა მარტო ექსისტენციალური ფილოსოფიის ერთ-ერთ სახელგანთქმულ წარმომადგენლად, მეოცე საუკუნის მეტად მნიშვნელოვან რელიგიურ მოაზროვნედ და გერმანული ენის თვალსაჩინო ოსტატად დარჩება, არამედ, ამასთანავე, სიონისტური მოძრაობის ერთ-ერთ ფუძემდებლად და მეთაურადაც.

სიონიზმის ფუძემდებელი, თეოდორ ჰერცლი, სიონისტთა მესამე კონგრესზე მას მოხსენების წაკითხვას სთხოვს და სიონისტური ყოველკვირეულის „Die Welt“-ის რედაქტორობას ანდობს. თუმცა ბუბერი იმთავითვე ოპოზიციაში აღმოჩნდება სიონისტურ უმრავლესობასთან, რადგან მოძრაობის მთავარ საშუალებად არა პროპაგანდას, ფართო პოლიტიკურ საქმიანობასა და დიპლომატიურ მოლაპარაკებებს მიიჩნევს, არამედ ერის განათლებას და სულიერ-ზნეობრივ აღორძინებას. სხვათა შორის, მიუხედავად იმისა, რომ ბუბერი სიცოცხლის ბოლომდე სიონისტური იდეების ერთგული რჩებოდა, ერთ წელიწადში გადადგა „Die Welt“-is რედაქტორობიდან და ფუნდამენტურ საკითხებში განუწყვეტლივ ოპოზიციაში ედგა არა მარტო პარტიის წამყვან კურსს, არამედ შემდგომში ისრაელის სახელმწიფო პოლიტიკასაც.

1916 წელს ბუბერი აფუძნებს ყოველთვიურ ჟურნალს - „Der Jude“, რომელიც, პირველ ყოვლისა, გერმანულად მკითხველ ებრაელ ინტელექტუალთათვის იყო განკუთვნილი და სადაც რედაქტორი აშკარად უჭერდა მხარს სიონისტთა შორის მეტად არაპოპულარულ იდეას - პალესტინის მიწაზე ებრაულ-არაბული ორეროვანი სახელმწიფოს შექმნას.

მალე ბუბერი ქორწინდება პაულა ვინკლერზე, - არაებრაელ, მაგრამ პროსიონისტურად განწყობილ გერმანელ ქალზე, რომელიც მალე იუდაიზმს მიიღებს. ფილოსოფოსი კი ამ დროს ხასიდურ სიბრძნეს ჩაუღრმავდება. თავდაპირველად მის ყურადღებას წმინდა ესთეტიკური ინტერესები განაპიროებებს, - თარგმნოს რაბი ნახმანის თხრობანი, თუმცა შემდგომში ხასიდთა რელიგიურ-ზნეობრივ მოძღვრებას თანადროული მსოფლიოსათვის უმნიშვნელოვანეს უწყებად მიიჩნევს და თავისი ხანგრძლივი ცხოვრების არაერთ წელს, თავისი მრავალმხრივი შემოქმედების არაერთ ნიმუშს - სტატიებს, წიგნებს, გამოკვლევებს - ხასიდური მემკვიდრეობის პროპაგანდას მიუძღვნის.

1923 წელს იბეჭდება მარტინ ბუბერის წიგნი „მე და შენ“. წიგნის (და მოაზროვნის მთელი შემდგომი განვითარების) გამჭოლი იდეაა დიალოგი, შეხვედრა ადამიანისა ადამიანთან, ადამიანისა გარემოსთან, ადამიანისა ღმერთთან, - იმგვარი შეხვედრა და იმგვარი კავშირი, როცა ორივე მხარე ამჟღავნებს საკუთარი არსის, საკუთარი შინაარსის სისრულეს, ისე, როგორც უდიდესი სიყვარულის უმაღლესი წუთების განცდისას, ისე, როგორც იდეალური მეგობრობისას, ისე, როგორც ღმერთისა და ადამიანის იდუმალი, გაცისკროვნებული საუბრისას.

1925 წელს იბეჭდება ბიბლიის ახალი გერმანული თარგმანის პირველი ტომი, რომლის თარგმნაც საკუთარ თავზე აიღეს მარტინ ბუბერმა და ფრანც როზენცვაიგმა, ჩვენი საუკუნის კიდევ ერთმა სახელგანთქმულმა ებრაელმა რელიგიურმა მოაზროვნემ. რამდენიმე წლის შემდეგ როზენცვაიგი გარდაიცვალა და ბუბერმა მარტომ მიიყვანა დაწყებული საქმე ბოლომდე - ბიბლიის მისეული გერმანული თარგმანის ბოლო ტომი 1961 წელს დაიბეჭდა, როცა მთარგმნელი უკვე 83 წლისა იყო.

ოციანი წლების შუახანებიდანვე ბუბერი ფრანკფურტის უნივერსიტეტის ებრაული რელიგიისა და ეთიკის პროფესორი ხდება, მაგრამ გერმანიაში ნაციონალ-სოციალიზმის გაბატონების შემდეგ იგი იძულებულია შეწყვიტოს საუნივერსიტეტო მოღვაწეობა და სათავეში ჩაუდგეს ებრაელთა განათლების ცენტრალურ დაწესებულებას. ეს ორგანიზაცია საკუთარ თავზე იღებდა ზრუნვას ებრაელთა შორის განათლების ქსელის გასავითარებლად მას შემდეგ, რაც ,,მესამე რაიხის” ოფიციალურ, სახელმწიფო უნივერსიტეტებში ებრაელებს სწავლა აეკრძალათ. 1933 წელსვე ბუბერი სათავეში უდგება ებრაელთა სასწავლებელს ფრანკფურტში. ნაცისტების მმართველობის საწყის ხანაში ბუბერი მოგზაურობს მთელ გერმანიაში - კითხულობს ლექციებს, ასწავლის, მხნეობას შთააგონებს თანატომელებს, ცდილობს სულიერად დარაზმოს ისინი ჰიტლერიზმის წინააღმდეგ. 1935 წელს მას აეკრძალება საჯარო გამოსვლები ებრაელთა თავყრილობებზე, მაგრამ იგი ქვაკერთა შეკრებებზე გადაინაცვლებს, სადაც იგი სიტყვით გამოდის მანამ, სანამ გესპატო იქაც არ აუკრძალავს სალექციო მოღვაწეობას.

ჯერ კიდევ ძალაუფლების ხელში ჩაგდებამდე ჰიტლერი, თავისი ავსტრიელი თუ გერმანელი მასწავლებლების კვალობაზე, პირობას დებდა, რომ გერმანელებს გაათავისუფლებდა სლავებისა და რომის კათოლიკე ეკლესიისაგან, - მათი არაგერმანულობის გამო და ებრაელებისაგან, - მათი არაარიელობის გამო. ნაციონალ-სოციალისტური მმართველობის დამყარების შემდეგ კი რეჟიმი ყოველდღიურად სულ უფრო და უფრო მკაცრდება, - დევნიან ებრაელებს, კომუნისტებს, სოციალ-დემოკრატებს, ჰომოსექსუალებს, ბოშებს. 1938 წელს მარტინ ბუბერი გადაწყვეტს, მიატოვოს გერმანია და პალესტინაში გადასახლდეს. მას იერუსალემის ებრაულ უნივერსიტეტში სოციალური ფილოსოფიის პროფესორად იწვევენ, 1942 წელს კი გამოდის მისი პირველი წიგნი, დაწერილი ებრაულად, - „წინასწარმეტყველთა რწმენა“.

წინაპართა მიწაზე დაბრუნებული ფილოსოფოსი ისევ თავისი ძველი იდეის ერთგული რჩება - შეიქმნას პალესტინის ორეროვანი (ებრაულ-არაბული) სახელმწიფო. სიცოცხლის ბოლომდე იგი ნაციონალისტური იმპულსების დათრგუნვას და კომპრომისებისათვის სასურველი ნიადაგის მომზადებას ქადაგებს. ბუბერს ირჩევენ ისრაელის მეცნიერებისა და ხელოვნებათა აკადემიის პრეზიდენტად, მის ღვაწლს აღნიშნავენ არაერთი ჯილდოთი, გულისყურით უსმენენ მის ლექციებს შეერთებულ შტატებსა და ევროპაში. მაგრამ მაინც, როგორც ყველა გამორჩეული და სტერეოტიპებისაგან თავისუფალი ადამიანისათვის, როგორც ადამიანისთვის, რომელმაც სიღრმისეულად იცის თავისი ერის ავიცა და კარგიც და ამიტომ უფლება აქვს დაინახოს და აღნიშნოს ეს ავი და კარგი, მარტინ ბუბერისთვისაც სიცოცხლის მიწურულს სულ უფრო ძნელდებოდა დიალოგი საკუთარ ერთან.

დიალოგის ფილოსოფიის ფუძემდებელი 1965 წლის 13 ივნისს იერუსალემში გარდაიცვალა.

თებერვალი, 1998

ვისაც უკანასკნელ წლებში რამე ცნობარი ან ენციკლოპედია გადაუთვალიერებია, სადაც დღევანდელი მართლმადიდებლობის შესახებ იყო საუბარი, შესაძლოა, შეენიშნა, რომ ტრადიციული მართლმადიდებლური ქვეყნების გვერდით დასახელებული იყო ტროპიკული აფრიკის ზოგიერთი სახელმწიფოც, სადაც მართლმადიდებელი სარწმუნოება ამ უკანასკნელ ხანებში გავრცელდა.

კენიის დედაქალაქ ნაირობიში ჩასული ადამიანი შესაძლოა ქალაქის გარეუბანში, რირუფეში, აღმოჩნდეს, სადაც, როგორც ამბობენ, უმალ თვალს მოჰკრავს მთავარეპისკოპოს მაკარი III-ის სახელობის მართლმადიდებლურ სასულიერო სემინარიას, რომელსაც ალექსანდრიის საპატრიარქო მეურვეობს და რომლის სტუდენტები მომავალი მართლმადიდებელი მღვდლები არიან. ადგილობრივი, კენიელი ჭაბუკების გარდა, სასწავლად იქ ტროპიკული აფრიკის სხვადასხვა მეზობელი თუ არამეზობელი ქვეყნებიდანაც ჩამოსულან - უგანდის, ტანზანიის, კამერუნის, ნიგერიის, მაგადასკარისა თუ ზიმბაბვეს მართლმადიდებელ ეკლესიებში აღზრდილ-ჩამოყალიბებული შავკანიანი მართლმადიდებლები. სასულიერო სასწავლებლის მიზანია, ადგილობრივ მკვიდრთაგან სამღვდელოება მოამზადოს იმ აფრიკული საკრებულოებისათვის, რომელთაც არც ისე დიდი ხნის წინ მიიღეს ქრისტიანობა იმ სახით, რასაც მსოფლიოში მართლმადიდებელ ანუ აღმოსავლურ ქრისტიანობას უწოდებენ. ტროპიკულ აფრიკაში მართლმადიდებელ მისიონერთა მოღვაწეობა და მათი მისიის ფორმები სრულიად განსხვავებულია და, შეიძლება ითქვას, მთელი ის მრავალფეროვანი გამოცდილება გამოიყენება, რაც ეკლესიას ორი ათასწლეულის განმავლობაში მოუპოვებია: ზოგი ეკლესიის კარებს განკურნების ან განსაცდელისაგან თავდახსნის შემდეგ მოაშურებს, ზოგი - უცხოეთში ყოფნისას აღმოაჩენს მართლმადიდებლური ღმრთისმსახურების წარმტაც სიმშვენიერეს და, მის უძველეს და უღრმეს სულიერებას ზიარებული, ამგვარ ქრისტიანულ სარწმუნოებას თავის სამშობლოში ჩამოიტანს, ზოგიც მისიონერის - მკურნალისა და მასწავლებლის - მადლიერების ნიშნად მოინათლება. ხშირად იმასაც აღნიშნავენ, რომ აფრიკელთა სწრაფვას არადასავლური ქრისტიანობისაკენ ისიც განაპირობებს, რომ ამით ისინი ცდილობენ თავიანთ კოლონიურ წარსულს ჩამოშორდნენ, რაც უმთავრესად კათოლიკურ ან პროტესტანტულ ფასეულობებთან იყო დაკავშირებული.

შეიძლება ითქვას, რომ აფრიკული მართლმადიდებლობის ცენტრი ძირითადად ვიქტორიას ტბის სანაპიროებზე იმყოფება - კენიას, უგანდასა და ტანზანიას შორის. სწორედ ამ მხარეებში ცხოვრობს შავკანიან მართლმადიდებელთა უმრავლესობა.

უგანდელ მართლმადიდებლებს წლების განმავლობაში სათავეში ედგა მიტროპოლიტი თეოდორე, პირველი შავკანიანი მღვდელმთავარი მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტორიაში, რომელიც 1997 წელს გარდაიცვალა. ადგილობრივ თუ უცხოელ მხარდამჭერთა და გულშემატკივართა შემწეობის მიუხედავად, უგანდისა და მეზობელი ქვეყნების ეკლესიებმა მრავალი განსაცდელი გადაიტანა სამოქალაქო ომებისა და პოლიტიკური შეტაკებების გამო. არაერთი ტაძარი და საეკლესიო სკოლა საერთოდ დაინგრა, მრავალი საკრებულო გაიფანტა, სამღვდელობა თუ მორწმუნეები ბრძოლებში ან შიმშილისაგან დაიხოცა.

მეოცე საუკუნის დასაწყისში კენიის ყველა სკოლა დასავლურ - კათოლიკურ თუ პროტესტანტულ - მისიებს განეკუთვნებოდა, მაგრამ ჯერ კიდევ 1929 წელს შეიქმნა კიკიუს ორი დამოუკიდებელი მართლმადიდებლური სასკოლო ორგანიზაცია (კიკიუ კენიის ყველაზე მრავალრიცხოვანი ტომია): „კიკიუს დამოუკიდებელ სკოლათა ასოციაცია“ და „კიკიუ კარანგას განათლების ასოციაცია“ (კარანგა ადგილობრივ დიალექტზე „სუფთას“ ნიშნავს, რაც, ამავე დროს, შეიძლება ითარგმნოს, როგორც „მართლმადიდებელი“). ამ ორმა ასოციაციამ სულ მალე მრავალ ახალ სკოლას ჩაუყარა საფუძველი და ბევრმა პედაგოგმა თუ მოსწავლემ მიატოვა უცხოური მისიები.

ეპისკოპოსმა დანიელ ალეგზანდერმა, რომელიც აფრიკის მართლმადიდებელი ეკლესიას ეკუთვნოდა (სხვათა შორის, ამ ეკლესიის კანონიკურობას არ ცნობს არცერთი ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია), 1935 წელს, კენიაში ყოფნისას, იქ სამღვდელო სემინარია დააარსა, სადაც რვა სტუდენტი აღიზარდა, რომლებიც სწავლების დამთავრებისთანავე ეპისკოპოსმა მღვდლებად აკურთხა. როცა უგანდელმა მართლმადიდებლებმა გაზეთებიდან შეიტყვეს კენიაში საკრებულოების შექმნის ამბავი, იქაურ სასულიერო პირებს შესთავაზეს, ალექსანდრიის მართლმადიდებელი ეკლესიის შემადგენლობაში შესულიყვნენ.

1942 წელს აქსუმის მიტროპოლიტი ნიკოლოზი სამოძღვრო ვიზიტით აღმოსავლეთ აფრიკას ეწვია, ხოლო რამდენიმე წლის შემდეგ ალექსანდრიის მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურმა, ალექსანდრიისა და სრულიად აფრიკის პაპმა და პატრიარქმა, თავის მფარველობაში მიიღო კენიისა და უგანდის მართლმადიდებელი ეკლესიები. ამ დროიდან მათი საქმიანობა და ღვაწლი სულ უფრო ფართო და მრავლმხრივი ხდებოდა, მაგრამ ასე გაგრძელდა 1952 წლამდე, მანამდე, სანამ კოლონიურმა მთავრობამ მთელ ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, რომლის დროსაც - ფართოდ მოდებული სახალხო აჯანყების გამო - ყველა ადგილობრივი ორგანიზაცია აიკრძალა, ყველა მართლმადიდებლური ტაძარი და სკოლა დაიხურა, რომელთა უმრავლესობა შემდგომში ცეცხლმა შთანთქა, ხოლო მართლმადიდებელი სამღვდელოების დიდი ნაწილი კი საკონცენტრაციო ბანაკებში იქნა ინტერნირებული.

იმავე ხანებში ამგვარივე ანტიკოლონიური აჯანყება იყო გაჩაღებული კუნძულ კვიპროსზეც, სადაც ეროვნულ მოძრაობას სათავეში ედგა მთავარეპისკოპოსი მაკარი III, რომელიც ბრიტანულმა კოლონიურმა ადმინისტრაციამ სეიშელის კუნძულებზე გადაასახლა. როცა მან - თავის ქვეყანასთან ერთად - თავისუფლება მოიპოვა, იგი სამშობლოში კენიის გავლით დაბრუნდა, სადაც, ნაირობის ტაძარში, მან რამდენიმე ქადაგებაც კი წარმოთქვა კენიელთა ანტიკოლონიური ბრძოლის მხარდასაჭერად.

როგორც ჩანს, ამანაც განაპირობა, რომ კვიპროსისა და კენიის პირველ პრეზიდენტებს - მთავარეპისკოპოსს მაკარისა და ჯომო კენიატუს - ურთიერთგაგებისა და სოლიდარობის მჭიდრო ძაფები აკავშირებდათ. 1970 წელს მაკარი ოფიციალური ვიზიტით ეწვია კენიას. ქვეყნის შემოვლისას მას თავზარი დაეცა, როცა ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიისა და, საერთოდ, იქაური მოსახლეობის სიღატაკე და მიუსაფრობა ნახა. მან მაშინვე მიმართა ალექსანდრიის პატრიარქს, რათა თავისი დახმარება შეეთავაზებინა. ერთი წლის შემდეგ, 1971 წელს, მაკარი III-მ კენიის პრეზიდენტის მიერ შეთავაზებულ მიწაზე სასულიერო სემინარია დაარსა, რომლის გახსნისას მან თავად მონათლა ათასობით კენიელი. სემინარიას წლების განმავლობაში ხელმძღვანელობდა ბერძენი მიტროპოლიტი ანასტასი იანულატოსი, სახელგანთქმული მართლმადიდებელი მისიონერი (იგი ამჟამად სათავეში უდგას ალბანეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას, - მრავალწლიანი კომუნისტურ-ათეისტური ტერორისაგან წელში გატეხილ ავტოკეფალურ ეკლესიას, რომელიც დიდი ტკივილისა და გაჭირვების გამოვლის შემდეგ ნელ-ნელა იწყებს აღორძინებას).

ნაირობის სემინარია მეტად მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კენიის ეკლესიის ცხოვრებაში. სწორედ სემინარიის პედაგოგებისა და აღზრდილების დამსახურებით საღმრთისმსახურო ტექსტები უკვე კენიის თერთმეტ დიალექტზეა თარგმნილი.

ყურადსაღებია ამგვარი ფაქტიც: რამდენიმე წლის წინათ სემინარიის ერთ-ერთი სტუდენტის ოჯახი ლუგარიში, ტურკანის ტომის გარემოცვაში, დასახლდა. თანაჯგუფელებმა, თავის მეგობართან ერთად, გადაწყვიტეს, სახარება ექადაგათ იქ მცხოვრებთათვის. ერთი წლის შემდეგ 156 ადამიანი უკვე მონათლული იყო. თავდაპირველად მხოლოდ ერთ კაცს შეეძლო ადგილობრივ ენაზე ლიტურგიის წარმართვა, ახლა ამ მხარის ყველა მართლმადიდებელი საკრებულო ღმრთისმსახურებას ტურკანის დიალექტზე აღასრულებს.

არცთუ ჩვეულებრივია ერთი ამბავი, რომელიც ზიმბაბველი სტუდენტის, რაფაელ განდას, ბედს წარმოგვიჩენს. საოფიცრო სასწავლებელში მთავრობამ იგი საბერძნეთს მიავლინა, სადაც ახალგაზრდა კაცი პირველად დაესწრო ჟამისწირვას. ზიმბაბვეში დაბრუნების შემდეგ მან მიატოვა არმია და მართლმადიდებლურად მოინათლა. რამდენიმე თვის შემდეგ ზიმბაბვეს მიტროპოლიტმა ქრიზოსთომემ იგი ნაირობის სემინარიაში გააგზავნა ღმრთისმეტყველების შესასწავლად. მისი არაერთი მეგობარი და მათი ოჯახების წევრები მართლმადიდებლობას ეზიარნენ და ახლა ისინი ჰარარეს საკათედრო ტაძრის მრევლს ეკუთვნიან. თავად განდამ საღმრთისმსახურო ტექსტები - მაგალითად, იოანე ოქროპირის ჟამისწირვა - შონას დიალექტზე გადათარგმნა.

მეოცე საუკუნის მიწურულს აფრიკის შორეულ და მივარდნილ სოფლებში სხვადასხვა აფრიკული ტომების ენებზე ათასწლოვანი მართლმადიდებლური ლიტურგია აღევლინება.

მარტი, 1998

ჯიროლამო სავონაროლას პაპაცა და მამაც სახელგანთქმული მკურნალები იყვნენ და ნიჭიერ, ცნობისმოყვარე, ჩაფიქრებულ ყმაწვილსაც წინაპართა მიერ გაკვალულ გზაზე დიდ წარმატებას უწინასწარმეტყველებდნენ. იგი 1452 წლის 21 სექტემბერს შეძლებულ ფერარელ მოქალაქეთა ოჯახში დაიბადა. სასკოლო სწავლა-განათლების შეძენის შემდეგ ჭაბუკი ადგილობრივ უნივერსიტეტში მიაბარეს, სადაც იგი თავდაპირველად ხელოვნების, ხოლო შემდგომ კი საექიმო ფაკულტეტზე სწავლობს, თუმცა, რაც დრო გადის, იგი სულ უფრო მეტ დროს უთმობს საღმრთო წერილისა და ღმრთისმეტყველების, განსაკუთრებით - წმიდა თომა აკვინელის ნაწერების შესწავლას. ოცი წლის სტუდენტს მეგობარი ცოტა ჰყავს და დროს ძირითადად წიგნებს, მუსიკასა და ბუნების ჭვრეტას უთმობს, დანტეს გავლენით ლექსებს წერს და ფლეიტაზე უკრავს.

სწორედ ამ დროს მედიცინის სტუდენტი გაიცნობს თავად რობერტო სტროცის უკანონო ქალიშვილს, პირმშვენიერ ლაოდამიას, და მასზე დაქორწინებას გადაწყვეტს, მაგრამ უშედეგოდ - ქალიშვილი სასტიკ უარზეა. ზოგიერთი ბიოგრაფის აზრით, სწორედ ამ უარმა განაპირობა სავონაროლას ცხოვრებისეული გარდატეხა და ბერად აღკვეცა, მაგრამ ლიბერალური სტერეოტიპების მოყვარულებს ამჯერად ყურს ნუ დავუგდებთ, ყური დავუგდოთ მის სიტყვებს მშობლებისადმი მიწერილი წერილიდან, რომელიც დომინიკელთა ორდენში მისი შებიჯების რამდენიმე დღის შემდეგ დაიწერა: „ღმერთმა მოგანიჭათ თქვენ შვილი და იგი თავის მეომრად აღიარა. განა არ ფიქრობთ, რა უდიდესი მოწყალება გერგოთ, რომ თქვენი შვილი იესო ქრისტეს რაინდია?“.

სახლ-კარის იდუმალი მიტოვებისა და ბოლონიაში, დომინიკელთა მონასტერში, ნოვიციატის გასრულების შემდეგ, 27 წლის სავონაროლა მღვდლად აკურთხეს. თუმცა მას ისევ თავის ქალაქში, ფერარაში, აგზავნიან, სადაც იგი კიდევ სამი წელი სწავლობს უნივერსიტეტში. 1489 წლიდან კი იგი ფლორენციის წმიდა მარკოზის მონასტერში დაიდებს ბინას. თავდაპირველი სამქადაგებლო წარუმატებლობის შემდეგ, რის გამოც მას პერიფერიულ ეკლესიებში ამწესებენ ხოლმე, მგზნებარე დომინიკელ ბერს ფლორენციის საკათედრო ტაძარში მიიწვევენ საქადაგებლად.

ნელ-ნელა მისი მსმენელების რიცხვი დაუჯერებლად მატულობს: ტანმორჩილი ბერის უჩვეულო ქადაგებათა ყურის დასაგდებად ათასობით ადამიანი მოედინება, - და არა მარტო ფლორენციელები. ამგვარი რამ საეკლესიო კათედრიდან მათ არასოდეს სმენიათ: სიტყვები, აღსავსე სულიერი მგზნებარებით, აზრის სინათლითა და მისტიკური სიღრმით. მქადაგებელი შეკრებილთ მოუწოდებს მონანიებისა, განწმენდისა და სულიერი აღორძინებისაკენ; გმობს უზნეობასა და უღმერთობას; იცავს მიუსაფართ, უპოვართ და უძლურთ; არასოდეს უშინდება ძლიერთ და არასოდეს იკავებს თავს მხილებისაგან.

მისი აღფრთოვანებული მსმენელებია მარსილიო ფიჩინო და პიკო დელა მირანდოლა, სანდრო ბოტიჩელი და მიქელანჯელო ბუონაროტი, ბართოლომეო დელა პორტა და ლორენცო დი კრედი. მისი ქადაგებების შემდეგ კი ფლორენციელები დაუჯერებელ გადაწყვეტილებებს იღებენ: ქალები უარს ამბობენ ძვირფას სამკაულებზე, მევახშეები უკან აბრუნებენ უკანონოდ (და ცოდვით) მოპოვებულ ფულს, ახალგაზრდები ანადგურებენ უზნეო სურათებსა და ბანქოს ქაღალდს, ფლორენციის ყველა სახლში - დიდებულები თუ ღატაკები - დაუღალავად ლოცულობენ და მარხულობენ. მთელ ქალაქში მანამდე უნახავი და უჩვეულო გარემო ჩამოდგა.

სავონაროლა კი წინასწარმეტყველებს - ამბობს, რომ სულ მალე საიქიოს გაემგზავრებიან ცოდვებით დამძიმებული ფლორენციის ფაქტობრივი მმართველი ლორენცო დე'მედიჩი, ნეაპოლის მეფე და თავად რომის უწმიდესი პაპი. მაგრამ ამ წინასწარმეტყველების სიმწვავე კიდევ უფრო თვალშისაცემი ხდება, როცა ტაძარში ქადაგების მოსასმენად თვით დიდებული ლორენცო მოდის. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ყველანაირად ცდილობს დომინიკელი ბერის გულის მოგებას, - არ აცდენს წმიდა მესას, გასცემს დიდძალ მოწყალებას, ნივთიერ მხარდაჭერას არ აკლებს ეკლესიებსა და მონასტრებს, მაინც ყველაფერი ამაო აღმოჩნდება, - ბერი შეუვალია.

მოახლოებული სიკვდილის წინ ცოდვებითა და ტკივილებით გატანჯული ლორენცო მედიჩი უხმობს სავონაროლას და სთხოვს მას მიტევებას. მაგრამ ბერი მისგან მოითხოვს სამი პირობის აღსრულებას: ჯერ ერთი - ღმრთის უსაზღვრო მადლისა და მოწყალების ნდობას, შემდეგ - შვილებისათვის ანდერძად დატოვებას, რათა მათ მამის მიერ ჩადენილი დანაშაულობანი გამოასწორონ და მესამე - ფლორენციისათვის თავისუფლების მინიჭებას. გავრცელებული ლეგენდით, ამ უკანასკნელ პირობაზე ლორენცო არ თანხმდება, სავონაროლა კი განრისხებულ დიდ ბატონს უარს ეუბნება განტევებაზე და ისე ტოვებს სასახლეს; ცოტა ხანში, შენდობის გარეშე, შემზარავი ტანჯვით, დიდებული ლორენცო ტოვებს ამ სოფელს. ამგვარია ლეგენდა, თუმცა სინამდვილე უფრო მოწყალეა - ქრისტიანმა მოძღვარმა, სავონაროლამ, ქრისტიანულად მიუტევა ცოდვები ფლორენციის დაუდგრომელ გამგებელს.

სახელგანთქმული მქადაგებელი ამ დროს უკვე დომინიკელთა მონასტრის წინამძღვარია, რომიდან მიღებული ნებართვის შემდეგ კი მას ახალი, მის მიერ დაარსებული კონგრეგაციის მეთაურადაც ირჩევენ. მაგრამ ფლორენციაში ისევ არეულობებია: ლორენცო დიდებულის ვაჟის, ლამაზი და დაუოკებელი, თამამი და ამპარტავანი პიერო მედიჩის უხერხემლო ხელისუფლება ემხობა და ქალაქის ფაქტობრივი გამგებელი ჯიროლამო სავონაროლა ხდება. ფლორენციაში ახალი წესრიგი მყარდება, - ისეთი, როგორიც დომინიკელ ბერს უმჯობესად მიაჩნია ქრისტიანული რესპუბლიკის მოსახლეობისათვის: კვირაობით დაუშვებლად იქნა მიჩნეული რამე საქმიანობა, დაიკეტა დუქნები და საროსკიპოები, ქალაქიდან გააძევეს მევახშეები და მეძავები.

სავონაროლას სწამს, რომ ფლორენციაში მეუფება ღმრთისა დამყარდება, ქალაქის გერბზე კი გაჩნდება სიტყვები: „იესო ქრისტე, ფლორენციის მეფე“. მაგრამ უკმაყოფილოთა და მტრების რიცხვი განუწყვეტლად, ყოველდღიურად მატულობს. ქალაქის წინამძღოლი და მქადაგებელი კი სავალალოდ ცნობილი პაპის, ალექსანდრე VI-ის, წინააღმდეგ განწყობილა. ეკლესიის მეთაური მას რომში დაიბარებს, მაგრამ იგი ავადმყოფობის გამო უარს იტყვის იქ ჩასვლაზე, ხოლო როცა პაპი მას კარდინალის ქუდს შესთავაზებს, სავონაროლა ასე შეუთვლის: „არავითარი მეწამული ქუდი, მე სისხლიანი ქუდისათვის განვმზადებულვარ!“. სულ მალე, რომიდან მიღებული დადგენილებით, სავონაროლას ქადაგება ეკრძალება. ქალაქში მდგომარეობა კიდევ უფრო იძაბება. ერთმანეთის პირისპირ მისი მომხრეები და მოწინააღმდეგეები აღმოჩნდებიან.

ერთი მძაფრი დაპირისპირებისას მის ერთ უახლოეს თანამოაზრეს, ფრა დომინიკეს, ფრანცისკელი ბერი ცეცხლში ერთად შესვლას და უცოდველობის დადასტურებას მოსთხოვს, სავონაროლაც მხარს დაუჭერს ამგვარ გამოცდას, მაგრამ როცა დამფრთხალი მოწინააღმდეგეები მთავარ მოედანზე აღარ გამოცხადდებიან, თავად სავონაროლაც უარს იტყვის ცეცხლში შესვლაზე. სასწაულის მომლოდინე გააფთრებული ბრბო ტაძარში შეიჭრება და სავონაროლასა და მის მოწაფეებს ბორკილებს დაადებს.

თვენახევრის შემდეგ, პატიმრობის, დაკითხვებისა და წამების შემდეგ, 1498 წლის 23 მაისს 45 წლის სახელგანთქმულ მქადაგებელსა და მის ორ თანამოღვაწეს ფლორენციის მთავარ მოედანზე ჩამოახრჩობენ, შემდეგ დაწვავენ და ფერფლს მდინარე არნოში გადაყრიან.

ფრა ჯიროლამო სავონაროლას ვნებანი და გზნება, მედიჩების ფლორენცია და ბორჯების რომი დღეს, ინტერნეტისა და მობილური ტელეფონების ეპოქაში, მეტად შორეულად და მოშორებულად (ან, უფრო ზუსტად, თავიდან მოშორებულად) ჩანს. მაგრამ თუკი ჩვენი საუკუნის დასაწყისში თომას მანმა თავის ერთ ადრეულ და არცთუ საუკეთესო ნოველაში თავის თანამედროვედ წარმოიდგინა ფლორენციელი მქადაგებელი, როცა იგი მანქანებითა და სავაჭრო სახლებით აღსავსე, მოზუზუნე და მოფუსფუსე გერმანულ ქალაქში გადმოასახლა, არც ჩვენთვის იქნება ძნელი დასავლური ცივილიზაციის რომელიმე ცენტრში, რომელიმე მეტროპოლიაში მისი განუმეორებელი პროფილისა და ჟესტების დალანდვა, - და არც ისაა ძნელი წარმოსადგენი, თუ რას იტყოდა და რას მოიმოქმედებდა შეუვალი და უკომპრომისო ბერი მაკდონალდსების, პოპვარსკვლავების, ავსტრალიური სერიალებისა და ამ ერთი თვის წინ გამოშვებული ვიაგრას, მამაკაცური პოტენციის ასამაღლებელი წამლის, გარემოში, რომლის „წყალობით“, სხვათა შორის, როგორც ამბობენ, შეერთებულ შტატებში უკვე ექვსი ადამიანი გარდაიცვალა.

ივნისი, 1998

რომანო გვარდინის შემოქმედების არათუ საფუძვლიანი გაცნობა, არამედ მისი ნაწერებისათვის უბრალოდ თვალის გადავლებაც კი უთუოდ წარმოშობს გაკვირვებას, თუ რამდენი კითხვის დასმა ან საკითხის მოცვაა შესაძლებელი ერთი ადამიანური ცხოვრების განმავლობაში, თუ ამ კითხვებზე რამდენი საფუძვლიანი და ღრმა პასუხის გაცემა ხერხდება.

რომანო გვარდინი უკვე ჩამთავრებული საუკუნის იმ დიად სულებს განეკუთვნება, - გაბრიელ მარსელთან, ჟაკ მარიტენთან, მაქს შელერთან, კარლ იასპერსთან, ნიკოლაი ბერდიაევთან, ჰანს ურს ფონ ბალთაზართან ერთად, -რომელთაც ორი მსოფლიო ომის ახლომახლო ევროპული აზროვნების ჰორიზონტსა და ორიენტაციას განსაკუთრებული სულიერი სიღრმე და განზომილება მიანიჭეს. მეოცე საუკუნის შემაძრწუნებელი კატასტროფების ფონზე მათი აზროვნების მასშტაბებმა განაპირობა ის, რომ თანამედროვე ადამიანმა მათს აზროვნებაში სულიერი განახლებისა და სიმყარის სანდო წყარო აღმოაჩინა. არაერთი მაძიებელი სულისათვის აღმოჩნდა ახლობელი ეთიკური, ესთეტიკური თუ ინტელექტუალური ძიებებისას ძველი, სანდო გზების ხელახალი აღმოჩენა, შეფასება თუ დაფასება, ევროპული კულტურის საწყისებისა და საფუძვლებისაკენ მიბრუნება. სულის ამ დიად მოღვაწეთა მიზანი იყო იმ ბილიკების მიგნება, რომელიც ადამიანს საკუთარი თავის გაგებაში დაეხმარებოდა, - დაეხმარებოდა სამყაროს არსის თუ ამ სამყაროში ადამიანის ადგილის ამოცნობაში.

იტალიურ ვერონაში 1885 წლის 2 თებერვალს დაბადებული რომანო გვარდინი გერმანიაში იტალიის კონსულის ვაჟი იყო. ამიტომ მან გერმანიაში არა მარტო სასკოლო თუ საუნივერსიტეტო განათლება შეიძინა, არამედ მთელი ცხოვრებაც იქ გაატარა და მისი მრავალრიცხოვანი წიგნებიც გერმანულადაა დაწერილი, - თან იმგვარი გერმანულით, რომ ისინი, შემფასებელთა თვალსაზრისით, ენობრივი ოსტატობის ნიმუშებად შეიძლება იქნეს მიჩნეული. რომანო გვარდინის შესახებ არაერთხელ თქმულა, რომ იგი იტალიური გულისა და გერმანული გონების თეოლოგი იყო, - და ეს დახასიათება, ალბათ, უსაფუძვლო არ უნდა ჩანდეს, თუ გავითვალისწინებთ მის ფაქიზ გრძნობას ფორმის სიმშვენიერის მიმართ და დაუფარავ სწრაფვას ნამდვილი რომანული გამჭვირვალობისაკენ. ამავე დროს, განათლების მოპოვებისას მან ადვილად გაითავისა გერმანული აზროვნების სიღრმე და საფუძვლიანობა, რაც მის წიგნებსაც არასოდეს მოჰკლებია.

თავდაპირველად, სიჭაბუკეში, რომანო გვარდინის ბუნებისმეტყველება იტაცებდა და პროფესიის არჩევასაც ამ მიმართულებით აპირებდა. რამდენიმე სემესტრი იგი ბიოლოგიასა და ეკონომიკას სწავლობდა, მაგრამ მალე იგრძნო სამღვდელო მოღვაწეობის მოწოდება. ამიტომ მან თეოლოგიური განათლების მიღება გადაწყვიტა, რისთვისაც ფრაიბურგისა და ტიუბინგენის უნივერსიტეტებს მიაშურა. იმავე წლებში, როცა, უნივერსიტეტებში სწავლის გარდა, სულიერი საზრდოს მისაღებად იგი ხანგრძლივად ცხოვრობდა ხოლმე მონასტრებშიც, გვარდინი სოკრატესა და პლატონის მიმართ მგზნებარე სიყვარულით აენთო, - იმ სიყვარულით, რომელიც მას მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვა.

1910 წელს 25 წლის გვარდინი მღვდლად ეკურთხა და ათი წელი სასულიერო სამსახურს ეწეოდა. შემდგომში, თეოლოგიის დოქტორანტურის კურსის გავლის შემდეგ, დისერტაციის დაცვის შედეგად, მან კათოლიკური დოგმატიკის დოცენტურა მოიპოვა ბონის უნივერსიტეტში.

ამ დროს მთელი მისი სულიერ-ინტელექტუალური განვითარება განაპირობა მჭიდრო კავშირმა ახალგაზრდულ მოძრაობასთან, როცა სრულად გამოვლინდა მისი უნარი, სულიერი საზრდო მიეცა მოწადინე ადამიანებისათვის, კერძოდ, გერმანიის აკადემიურ-სტუდენტური ახალგაზრდობისათვის, ამასთანავე, გვარდინიმ შეძლო ღრმად და უშუალოდ ჩასწვდომოდა პირველი მსოფლიო ომის საშინელებებით თავგზააბნეული, დამფრთხალი და დაქსაქსული ახალგაზრდების პრობლემებსა თუ ძიებებს. იგი მზად იყო ყველგან შეხვედროდა ჭაბუკებსა და ქალიშვილებს, - ტაძარში, უნივერსიტეტის აუდიტორიაში, დისკუსიებისა და დისპუტების დროს, ქალაქგარეთა ექსკურსიაზე თუ სულიერი წვრთნისას. სწორედ ამ შეხვედრების, ამ საუბრების საფუძველზე აღმოცენდა გვარდინის მომცრო წიგნები, რომელიც საღმრთისმეტყველო-პედაგოგიკური ლიტერატურის საუკეთესო ნიმუშებს განეკუთვნება.

ახალგაზრდებთან ინტენსიურმა კონტაქტებმა მალე დაარწმუნეს თავადაც ახალგაზრდა ღმრთისმსახური, რომ ჭაბუკებისა და ქალიშვილებისაგან შემდგარი ცოცხალი ქრისტიანული საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლად აუცილებელია მათი შემოკრება საღმრთო ლიტურგიის, ღმრთისმსახურების ირგვლივ. გვარდინის თვალსაზრისით, სწორედ ამ დროს უნდა განხორციელდეს საღმრთო სიტყვის თუ სიმბოლიკით აღსავსე ლიტურგიკულ ქმედებათა და საგანთა ის ძლიერი ზემოქმედება, რომელმაც ახალგაზრდის სულიერი სამყაროს ჩამოყალიბება უნდა განაპირობოს. ამის შემდეგ ღმრთისმსახურების აღორძინება გვარდინის საცოცხლო საქმედ იქცევა. მის განსახორციელებლად იგი ორი მიმართულებით იღვწის: ერთია - მორწმუნეთა იმგვარად აღზრდა და ჩამოყალიბება, რომ ისინი უკეთ იყვნენ მომზადებულნი ღმრთისმსახურებაში მონაწილეობის მისაღებად, ამასთანავე, მცდელობა, რათა მრევლისათვის თითქმის უკვე გაუგებარი ლიტურგია ისევ გახდეს მორწმუნეთა სულიერი აღდგომის, სულიერი წინსვლის წყარო და საწინდარი. გვარდინის წიგნმა „ლიტურგიის სული“ გადამწყვეტი გავლენა მოახდინა მეოცე საუკუნის ლიტურგიკული თეოლოგიის ჩამოყალიბებაზე.

რომანო გვარდინის განსაკუთრებულმა უნარმა, თუნდაც ყველაზე რთული თეოლოგიური და ფილოსოფიური საკითხების შესახებ თქმულიყო გასაგებად, მისაწვდომად და მიმზიდველად, მისმა გამორჩეულმა პედაგოგიურმა აღლომ, ენის ფლობის უმაღლესმა კულტურამ, რომელიც ავტორს საშუალებას აძლევდა ოსტატურად და ზუსტად გამოეთქვა მეოცე საუკუნის ადამიანის მთავარი პრობლემები, განაპირობა ის, რომ გვარდინის მცირე მოცულობის, მაგრამ დატვირთული, მჭიდრო, მედიტაციური წიგნები ფართოდ გავრცელდა ევროპელ მკითხველთა შორის. მათი უმრავლესობა, მათ შორის წიგნი მაცხოვრის მიწიერი ცხოვრების შესახებ - „უფალი“ - ასიათასობით ტირაჟითაა გამოცემული ევროპის ყველა ცივილიზებული ერის ენაზე.

20-იანი წლებიდან რომანო გვარდინის კვლევითი მუშაობა გადაინაცვლებს რელიგიის ფილოსოფიისა და კულტურის ისტორიისაკენ. გამოდის მისი სახელგანთქმული წიგნები პლატონის, ავგუსტინეს, დანტეს, პასკალის, ჰოლდერლინის, კირკეგორის, დოსტოევსკის, რილკეს შესახებ. გვარდინის მიიწვევენ პროფესორად ბერლინის უნივერსიტეტში, მაგრამ, როგორც კი ქვეყანას ნაციონალ-სოციალისტები ჩაუდგებიან სათავეში, მას იქიდან უმალ დაითხოვენ. ომის განმავლობაში მისი ერთადერთი წიგნი იბეჭდება - სოკრატეს სიკვდილის შესახებ.

მისი ნაწერები ლიტერატურისა და კულტურის შესახებ არა მარტო კულტურის ისტორიკოსთათვისაა საინტერესო, - საყოველთაოდაა აღიარებული, რომ მათ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინეს მრავალ ფილოსოფიურ თუ თეოლოგიურ ნაშრომზე. რომანო გვარდინის წიგნებში წარმოჩენილია ქრისტიანი მოაზროვნის პოზიცია ჩვენი ეპოქის მოზღვავებულ იდეოლოგიათა პირობებში, იმ გარემოში, როცა სიყვარული, მადლი, ცოდვა, სინანული თუ სხვა ქრისტიანული ფუნდამენტური ცნებები ოდენ სუბიექტური გრძნობების გამოვლინებადაა მიჩნეული.

მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისთანავე რომანო გვარდინის იწვევენ ჯერ ტიუბინგენის, ხოლო შემდგომ მიუნხენის უნივერსიტეტების პროფესორად, სადაც იგი სიკვდილამდე მოღვაწეობს. სიცოცხლის მიწურულს მას ფართო აღიარება და დაფასება ხვდა წილად. მას მიენიჭა მრავალი ევროპული პრემია და ჯილდო, ამავე დროს, შესთავაზეს კარდინალის ბერეტი, რაზეც თავისი უარი ხუმრობით იმით ახსნა, რომ არ ეხალისებოდა საზეიმო ცერემონიისას საგანგებო, საზეიმო ტანსაცმლით შემოსვა.

თავის მოღვაწეობაში, ლექციებში, წიგნებში რომანო გვარდინი ცდილობდა წარმოეჩინა და ხაზი გაესვა, თუ რა არის ქრისტიანული ეკლესიის ჭეშმარიტი მოწოდება, არსი, საფუძველი, გაეწმინდა ის საუკუნოვანი დანალექებისაგან, ნათელეყო ქრისტიანობის ისტორიული და მარადიული განზომილება და მისი გადამწყვეტი მნიშვნელობა დღევანდელი თუ ხვალინდელი დღის მწვავე კითხვებზე პასუხების ძიებისას.

83 წლის რომანო გვარდინი 30 წლის წინ, 1968 წლის 1 ოქტომბერს მიუნხენში გარდაიცვალა.

ოქტომბერი, 1998

გაბრიელ მარსელი მეოცე საუკუნის გამორჩეულად გავლენიან ფილოსოფოსად იყო აღიარებული, განსაკუთრებით საუკუნის შუახანებში. იგი მიჩნეული იყო არა მარტო პირველ ფრანგ ექსისტენციალისტ ფილოსოფოსად, არამედ, საერთოდ, ექსისტენციალიზმის პირველ წარმომადგენლად მსოფლიო აზროვნების ისტორიაში. თუმცა, ამასთანავე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ თავად მარსელი საკმაოდ დაჟინებით უარყოფდა თავისი ფილოსოფიური სისტემის ამგვარ განსაზღვრებას, მაშინაც კი, - იმ 20-25 წლის განმავლობაში, - როცა ექსისტენციალიზმი ყველაზე მოდურ მიმართულებად იქცა მსოფლიოს ლამის ყველა კონტინენტის ინტელექტუალთა შორის.

ამჟამად ეს პერიოდი თანამედროვე თვალსაწიერიდან საკმაოდ მოშორებულად ჩანს, მაგრამ მარსელმა სწორედ მაშინ არ მოისურვა მსოფლიოში მჭექარე და ჟღერად ექსისტენციალისტურ სახელთა შორის აღმოჩენილიყო, როცა ყოველივე არაექსისტენციალისტური დროსა და ჟამს ჩამორჩენილ ანაქრონიზმად იყო მიჩნეული, ხოლო მაშინ, როცა რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურმა საჯაროდ დაგმო ეს ფილოსოფიურ-კულტურული მიმდინარეობა, როგორც არაქრისტიანული და ზნეობრივად სათუო, გაბრიელ მარსელმა კიდევ უფრო დაჟინებით მოითხოვა, გაეთავისუფლებინათ მისი ფილოსოფიური და ლიტერატურული მემკვიდრეობა ამ სახელწოდებისაგან და მტერსა თუ მოყვარეს მოუწოდა, მისი ფილოსოფია ამიერიდან ,,ნეოსოკრატიზმად” მოეხსენიებინათ. სოკრატესა თუ პლატონის პიროვნებისა და აზროვნებისაკენ მიბრუნება კაცობრიობის ისტორიის არცერთი ეპოქისათვის არ ყოფილა უჩვეულო, ამაში არც მეოცე საუკუნე ჩამორჩენია წინამორბედებს, მაგრამ სწორედ გაბრიელ მარსელის მიბრუნება სოკრატული სულიერი და ინტელექტუალური ფასეულობების მიმართ, სოკრატეს ზნეობრივი და გონითი ძიებების მიმართ სრულიად ბუნებრივი ჩანს, - ბუნებრივი ჩანს გაბრიელ მარსელის ბიოგრაფიისა და ფილოსოფიური თუ ლიტერატურული მემკვიდრეობისათვის ზერელე თვალისგადავლების შემთხვევაშიც კი.

1889 წლის 12 დეკემბერს დაბადებული გაბრიელ მარსელი ანრი მარსელის ერთადერთი შვილი იყო, - ღრმად განათლებული, კულტურისა და ცოდნის მოთაყვანე მზრუნველი მამისა, რომელსაც მისდროინდელი საფრანგეთის კულტურულ თუ სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში ყოველთვის მნიშვნელოვანი და გამორჩეული ადგილი ეჭირა, სხვათა შორის, იგი ხანგრძლივად ხელმძღვანელობდა საფრანგეთის ეროვნულ ბიბლიოთეკასა და ეროვნულ მუზეუმს (თუ საფრანგეთის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში კულტურულ ინსტიტუტთა ადგილსა და როლს გავითვალისწინებთ, მაშინ ადვილად წარმოსადგენია, რომ ოჯახი უთუოდ მაღალ სოციალურ ფენას განეკუთვნებოდა). მაგრამ ისიც სათქმელია, რომ თუ ღრმა ინტელექტუალური მომზადება და შესანიშნავი აკადემიური წვრთნა მამის დაჟინებული და მიზანსწრაფული ზეგავლენის შედეგი იყო, რელიგიური სულისკვეთება მომავალ ფილოსოფოსს ოჯახური გარემოდან არ გამოუტანია.

გაბრიელ მარსელის მამა მტკიცე აგნოსტიკოსი იყო, დედა კი ებრაული წარმოშობის ლიბერალურ-პროტესტანტულ ოჯახში იყო აღზრდილი. ამასთანავე, დედა მაშინ გარდაიცვალა, როცა ყმაწვილი გაბრიელი სულ ოთხიოდ წლისა იყო და იგი ძირითადად ბებიისა და დეიდის კალთის ქვეშ იზრდებოდა, თუმცა დეიდა მალე დედინაცვლად იქცა, რადგან მამამისი დაქვრივების შემდეგ თავის ცოლისდაზე დაქორწინდა. მართალია, ამ ქალმა უმნიშვნელოვანესი გავლენა მოახდინა მომავალი მწერლისა და მოაზროვნის ადრეულ ჩამოყალიბებაზე, მაგრამ მის შინაგან მზერას არასოდეს მოჰშორებია დედის სახე, - რაც მთავარია, მძაფრი განცდა დედის ფიზიკური დაკარგვისა და მარადიული სულიერი თანამყოფობისა, სულიერად შვილის გვერდით ყოფნისა.

მიუხედავად იმისა, რომ მთელი სიჭაბუკის განმავლობაში მარსელი ოჯახის ყურადღებისა და მზრუნველობის შუაგულში იყო მოქცეული, მიუხედავად იმისა, რომ უფროსებმა ყველაფერი გააკეთეს მისი აკადემიურ-საზოგადოებრივი წარმატებებისათვის, მას მთელი სიცოცხლე შერჩა უსიამოვნო განცდა და დამოკიდებულება აღზრდის უპიროვნო, დეპერსონალიზებული, ნაძალადევი ფორმების მიმართ. როცა მამამისი საფრანგეთის წარმომადგენლად დაინიშნა შვედეთში, ჭაბუკი მარსელიც მამას გაჰყვა და ამის შემდეგ მისი თავდაუზოგავი სამოგზაურო ვნება სიცოცხლის დასასრულამდე არ დაშრეტილა. სხვათა შორის, დედამიწის სხვადასხვა კუთხესა თუ კიდეში ხეტიალი მოხილულ ქვეყანათა ძნელად დასათვლელი ენების ცოდნასაც გულისხმობდა.

გაბრიელ მარსელის სულიერი ჩამოყალიბება სამი მიმართულებით ვითარდებოდა, მისი შემოქმედებაც სამი გზით წარიმართა: მუსიკა, დრამატურგია და ფილოსოფია. არა მარტო მის ცხოვრებაში, არამედ შემოქმედებითი განცდისას მისთვის გადამწყვეტ როლს თამაშობდა მუსიკის მოსმენა, დაკვრა და შეთხზვა. ერთხელ მარსელმა ისიც კი თქვა, რომ მისი პიროვნების სულიერ-რელიგიურ ჩამოქნაში მოცარტისა და ბახის ქმნილებებმა არანაკლები როლი შეასრულა, ვიდრე წმიდა ავგუსტინეს ან ბლეზ პასკალის ნაწერების კითხვამ. საკუთარ სამუსიკო შემოქმედებას იგი საზოგადოებრივი ყურადღების ღირსად არ მიიჩნევდა და ნაკლებად აქვეყნებდა მათს სანოტო გამოცემებს, თუმცა დიდი წადილით ქმნიდა ვოკალურ თხზულებებს მისი სათაყვანო პოეტების ლექსების საფუძველზე, - იქნებოდა ეს შარლ ბოდლერი თუ რაინერ მარია რილკე.

მუსიკის მსგავსად, დრამატულ პოეზიასაც მომავალი სახელგანთქმული დრამატურგი ოჯახურ გარემოში ეზიარა, - როცა კლასიკური ლიტერატურის დიდი ტრფიალი, მამამისი, ახლობელთათვის საათობით ხმამაღლა კითხულობდა ფრანგულ თუ არაფრანგულ პიესებს. ყმაწვილმა მარსელმაც სულ ადრევე მოჰკიდა ხელი დრამატურგობას ანუ დაუწერელი პიესების შეთხზვას, რომლებიც მის წარმოსახულ დებთან თუ ძმებთან დიალოგებისაგან შედგებოდა. შემდგომში, გაბრიელ მარსელის საკმაოდ გახმაურებული პიესები, რომლებშიც რწმენისა და ურწმუნოების, პიროვნული ნამდვილობისა თუ სიყალბის, ადამიანური ურთიერთობის ტკივილისა თუ სიხარულის დაუძლეველი კითხვებია წამოჭრილი, მუსიკისა და ფილოსოფიის გადაკვეთაზეა შექმნილი, - არც ერთისა და არც მეორისათვის სიკვდილამდე არასოდეს უღალატია დრამატურგს, ისევე როგორც არც თავად დრამატურგიული შემოქმედებისათვის.

რაც შეეხება ფილოსოფიას (რითაც იგი, ალბათ, ყველაზე ცნობილი გახდა ,,ზიარებულთა” თუ ,,არაზიარებულთა” შორის), მართალია, 19 წლის ჭაბუკმა მარსელმა შელინგის ფილოსოფიის შესახებ მოამზადა სადიპლომო ნაშრომი, მაგრამ აკადემიური კარიერის მიმართ დიდად სკეპტიკური დამოკიდებულების გამო - შესაძლოა, ოჯახის მოთხოვნების, ოჯახისეული ფასეულობების მიმართ დაპირისპირების მიზეზითაც - არასოდეს დაუცავს სადოქტორო დისერტაცია. სხვათა შორის, მას არც ლექციები უკითხავს სადმე სისტემურად და საკუთარ თავს საჯარო მკითხველად, მწერლად, რედაქტორად ან ლიტერატურულ კრიტიკოსად უფრო მიიჩნევდა, ვიდრე პროფესიულ ფილოსოფოსად.

როგორც თავად ამბობდა, მისი მსოფლმხედველობისა და აზროვნებითი ჰორიზონტის ჩამოყალიბებაზე ორმა მოვლენამ მოახდინა გადამწყვეტი გავლენა: ერთი მათგანი იყო პირველი მსოფლიო ომის ფრონტზე წითელი ჯვრის რაზმებში სამსახური, სადაც იგი დაჭრილთა და დახოცილთა ბარათებს ავსებდა. მისი სიტყვებით, ამ დროს მან დაინახა იმ ადამიანების ხელშესახები სიახლოვე, რომლებიც ფიზიკურად არასოდეს ენახა და იგრძნო სიკვდილის პირისპირ მათი დგომის რეალურობა. მეორე მოვლენა კი, რამაც მთლიანად შემოაბრუნა გაბრიელ მარსელის ცხოვრება და სულიერი განვითარება, იყო მისი შესვლა რომის კათოლიკე ეკლესიის წიაღში, რომლის უნივერსალური მოძღვრება მან საყოველთაო რწმენისა და ხსნის წყაროდ მიიჩნია. მანამდე მოუნათლავი, 39 წლის მწერალი და ფილოსოფოსი 1929 წლის 23 მარტს კათოლიკედ მოინათლა. ურწმუნო დედასა და მამას არასოდეს უჩვენებიათ შვილისათვის ეკლესიის კარი და ამიტომაც, მათი განუწყვეტელი მეურვეობის მიმართ ღრმა შვილური მადლიერების მიუხედავად, მშობლების გარემოში გატარებული წლები მარსელს სულიერი ტყვეობისა და მონობის ხანად მიაჩნდა. მაგრამ, ამავე დროს, იგი დარწმუნებული იყო, რომ სწორედ ამგვარ გარემოში ჩამოყალიბებამ განაპირობა მისი რელიგიური ძიებანი და რწმენის ფილოსოფიური ძირების კვლევა.

ვისაც გაბრიელ მარსელის ფილოსოფიური შეხედულებანი თუ მისი მსოფლმხედველობის სხვადასხვა ჭრილი მიიზიდავს, 25 წლის წინ, 1973 წლის 9 ოქტომბერს გარდაცვლილი მოაზროვნის სახელის პოვნა ფილოსოფიის სახელმძღვანელოებში თუ ფილოსოფიის სემინარებზე მას ნამდვილად არ გაუჭირდება.

ოქტომბერი, 1998

ამ საუკუნის ორი შემზარავი ტოტალიტარული სისტემა - რუსული ბოლშევიზმი და გერმანული ნაციონალ-სოციალიზმი - აღმოცენების დღიდანვე თავის ერთ-ერთ მიზნად ქრისტიანული ეკლესიის, ქრისტიანულ ფასეულობათა სრულ განადგურებას მიიჩნევდა, შესაბამისად, დაუნდობელი ბრძოლა მიმართული იყო იმათ წინააღმდეგ, ვინც ამ ფასეულობათა განსახიერებას წარმოადგენდა. ქრისტიანი მოწამეები კი, ისევე როგორც ყოველთვის, ორი ათასი წლის განმავლობაში, ისევ მოწამეებად ანუ ქრისტეს მოძღვრების მოწმეებად რჩებოდნენ და სამყაროს წინაშე ადასტურებდნენ იმ სიმამაცესა და უშიშრობას, რასაც მაცხოვრის ჭეშმარიტი რწმენა აძლევს ქრისტიანს.

ნაციონალ-სოციალისტების მიერ სიკვდილით დასჯილ ქრისტიანთა შორის გამორჩეული ადგილი უჭირავს კარმელიტელ მონაზონს და ტერეზა ბენედეტა ჯვრისას, - გამორჩეული თავისი ეროვნული წარმოშობით, თავისი ცხოვრების გზით, ინტელექტუალური ბიოგრაფიით და, რაც მთავარია, რწმენითა და თავგანწირვით.

ტერეზა ბენედეტა ჯვრისა ებრაელ გოგონად, ედით შტაინად, 1891 წლის 12 ოქტომბერს დაიბადა მაშინდელ გერმანულ ბრესლაუში ანუ დღევანდელ პოლონურ ვროცლავში. ედითი შეძლებული კომერსანტის, ხით მოვაჭრე ზიგფრიდ შტაინის, მეშვიდე შვილი იყო. ქალიშვილის დაბადებიდან ორი წლის შემდეგ ბავშვის მამა გარდაიცვალა და ოჯახისა და მთელი ფირმის ხელმძღვანელობა საკუთარ თავზე დედამ აიღო, - ენერგიულმა, მკაცრმა, მომთხოვნმა და ღრმად მორწმუნე იუდეველმა ქალმა. თუმცა ისიც სათქმელია, რომ ედითი უკვე სიყმაწვილეშივე არ მიჰყვება დედის გზას: გიმნაზიის დამთავრებისთანავე უარს ამბობს წინაპართა სარწმუნოებაზე, შეწყვეტს სინაგოგაში სიარულს და სასწავლებლად შედის ბრეცლავის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე, - სხვათა შორის, იგი ერთადერთი გოგონა აღმოჩნდა მთელ ფაკულტეტზე.

მალე ახალგაზრდა ფილოსოფოსის ყურადღებას მიიპყრობს მაშინ მეტად გახმაურებული ფენომენოლოგიური სკოლა, და მისი მამამთავრის, ასევე ებრაული წარმოშობის ედმუნდ ჰუსერლის, ლექციების მოსასმენად იგი გეტინგენის უნივერსიტეტს მიაშურებს. მასწავლებელზე იმდენად დიდ შთაბეჭდილებას მოახდენს ედით შტაინის ფილოსოფიური სიღრმე და ინტელექტუალური გაქანება, რომ ჰუსერლი ახალგაზრდა ქალს სადოქტორო დისერტაციის დაცვისთანავე თავის ასისტენტად აიყვანს, რაც ასევე უჩვეულო მოვლენა აღმოჩნდება არა მარტო გეტინგენის, არამედ, საერთოდ, გერმანული თუ ავსტრია-უნგრეთის უნივერსიტეტების ანალებში.

სხვათა შორის, ედით შტაინი სწორედ ჰუსერლის გარემოცვაში დაუმეგობრდა ახალმოქცეულ კათოლიკეებს, რომლებთანაც ხანგრძლივმა და შინაარსიანმა საუბრებმა დამწყები ფილოსოფოსის მზერა რომის კათოლიკე ეკლესიისაკენ მიმართა. მის წიაღში შესვლას იგი უკანმოუხედავად, წმიდა ტერეზა ავილელის ცხოვრებისა და ნაწერების წაკითხვისთანავე გადაწყვეტს.

საახალწლოდ, 1922 წელს, ბად-ბერგცაბერნის წმიდა მარტინის ტაძარში ედით შტაინი კათოლიკედ მოინათლება და ტერეზას სახელს მიიღებს. დედამისისათვის ეს უმძიმესი სულიერი ჭრილობაა - მორწმუნე ებრაელი ქალი შვილის საქციელს წინაპართა სარწმუნოების ღალატად მიიჩნევს, შვილი კი დედის მრისხანებას ქრისტიანული სიყვარულითა და ალერსით უპასუხებს, დედის პატივისცემის გამო მასთან ერთად ხანდახან სინაგოგაშიც კი დადის. ქრისტიანობის მიღება მისთვის ებრაელობის გაყიდვა კი არა, ებრაელობის განვითარების უმაღლესი წერტილია, რადგან, როგორც თავად ამბობს, სწორედ იესოა ის მესია, რომლის მოსვლასაც იუდეველები დღემდე ელიან. ახალმონათლული ქალი არ მალავს, თუ რა ბედნიერია იგი მაცხოვართან არა მარტო სულიერი, არამედ სისხლისმიერი სიახლოვის გამოც.

ედით შტაინი მონათვლისთანავე გადაწყვეტს, გაჰყვეს თავისი სულიერი მასწავლებლის, წმიდა ტერეზა ავილელის, გზას და კარმელიტელთა მონასტერში მონაზვნად აღიკვეცოს. მაგრამ იმჯერად ეს არ ხერხდება, ამიტომ პირად ცხოვრებაში იგი მკაცრ ასკეტურ წესებს მისდევს, გარეგნულად კი ისევ გრძელდება ყოველდღიური აკადემიურ-პედაგოგიური მოღვაწეობა: მუშაობა სტუდენტებთან, სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებლებში ლექციების კითხვა, მრავალრიცხოვანი სტატიებისა და წიგნების მომზადება, წმიდა თომა აკვინელის ნაწერების გერმანულად თარგმნა და კომენტირება.

რამდენიმე წლის შემდეგ გერმანული ფენომენოლოგიის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი წარმომადგენელი პროფესორი ედით შტაინი მაინც გაჰყვება მოწოდებას და სამონაზვნო სახელით - ტერეზა ბენედეტა ჯვრისა - 1933 წლის 14 ოქტომბერს კელნის კარმელიტელთა მონასტერში შეაბიჯებს. 1935 წელს იგი პირველ დროებით სამონაზვნო აღთქმას დებს, სამი წლის შემდეგ კი - სამუდამო სამონაზვნო აღთქმას. თუმცა ორდენის მეთაურთა ნებართვით, იგი მონასტერშიც აგრძელებს თავის სამეცნიერო საქმიანობას.

ამ დროს გერმანიაში აღზევებული და მოზეიმე ნაციონალ-სოციალიზმი ყოველგვარი სხვაგვარადმოაზროვნეობის, სხვაგვარობის, განსხვავებულობის დევნას იწყებს, ხორციელდება ერის „რასობრივი გაწმენდის“ ღონისძიებები, „მესამე რაიხში“ წარმართულ-მკრეხელური ორგიები და ტერორი ღვივის. ტერეზა ბენედეტა თავისი სამონასტრო მყუდროებიდან მწუხარებითა და შეშფოთებით აღსავსე ბარათს გაუგზავნის რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს, პაპს პიუს XI-ს, რომელშიაც ამცნობს მას, თუ რა ხდება, რა უბედურება ტრიალებს გერმანიაში. მონაზონი ქალი უწმიდესი საყდრისაგან იმჯერად პასუხს ვერ მიიღებს, მაგრამ სულ მალე ქვეყნდება პაპის საგანგებო ენციკლიკა, კათოლიკობის ისტორიაში პირველი ენციკლიკა, დაწერილი გერმანულად, მრავლისმეტყველი სახელწოდებით - „Mit brenender Sorge“ - „მწველი მზრუნველობით“, რომელიც გერმანიის ყველა კათოლიკური ეკლესიის ამბიონიდან იქნა წაკითხული და რომელიც დაუფარავად გმობს ნაციონალურ-სოციალისტურ იდეოლოგიასა და პრაქტიკას.

„მესამე რაიხში“ შექმნილი მდგომარეობის გამო ტერეზა ბენედეტა სთხოვს ორდენის ხელმძღვანელობას, ნება დართონ, გადასახლდეს ებრაული წარმოშობის ადამიანისათვის უფრო უხიფათო ადგილას და იგი სულ მალე პატარა ჰოლანდიური ქალაქის, ეხტის, კარმელიტ დათა მონასტერში აღმოჩნდება, სადაც იგი უმძიმესი განსაცდელის მიუხედავად, წერს გამოკვლევას ესპანელი კარმელიტელი მისტიკოსისა და პოეტის, წმიდა ხუან დე ლა კრუსის, 400 წლისთავის გამო. წიგნს ჰქვია „მოძღვრება ჯვრის შესახებ“. სულ მალე იმავე მონასტერს შეაფარებს თავს მისი და როზა, რომელიც ასევე კათოლიკედ მოინათლება.

1939 წლის შობას ტერეზა ბენედეტა სთხოვს მონასტრის წინამძღვარს, ნება დართოს მას, მსხვერპლად შესწიროს საკუთარი თავი იესოს უწმიდეს გულს, რათა, მისი სიტყვებით, „შენარჩუნდეს და სრულყოფილი გახდეს ჩვენი ორდენი, რათა შეწყალებულ იქნეს ებრაელი ერი, რათა თვისტომებმა უფალი აღიარონ, რათა ქვეყნად მისი მეუფება დამკვიდრდეს, გერმანიის სახსნელად და მთელს ქვეყანაზე მშვიდობის დასამყარებლად“. ტერეზა ბენედეტას მსხვერპლი მიღებულ იქნა.

1940 წლის მაისში გერმანიის მიერ ნიდერლანდების ოკუპაციის შემდეგ მთელს ქვეყანაში ებრაელების ინტერვენცია და დეპორტაცია დაიწყო, რასაც ქვეყნის კათოლიკე ეპისკოპოსების მწვავე პროტესტი - სამოძღვრო ეპისტოლე მოჰყვა, რომელიც 1942 წლის 26 ივლისს ქვეყნის ყველა კათოლიკურ ტაძარში იქნა წაკითხული. რამდენიმე დღის შემდეგ გამხეცებულმა ნაციონალ-სოციალისტებმა მთელს ჰოლანდიაში სასტიკი ტერორი გააჩაღეს. გესტაპო ყოველდღიურად აპატიმრებს ათასობით ებრაელსა და კათოლიკეს, საერო და სასულიერო პირებს.

ორდენის ხელმძღვანელობა უშედეგოდ ცდილობს დები შტაინები შვეიცარიაში გახიზნოს. კარმელიტელი მონაზონი, ებრაული წარმოშობის გერმანელი ფილოსოფოსი ტერეზა ბენედეტა, გესტაპომ პირდაპირ მონასტრის ეზოში დააპატიმრა. რამდენიმე დღის შემდეგ, 1942 წლის 7 აგვისტოს დალუქული ვაგონით, სხვა პატიმრებთან ერთად, იგი ოსვენციმში (აუშვიცში) გააგზავნეს. ორი დღის შემდეგ კი სამუდამოდ ქრება მისი ფიზიკური კვალი. ერთადერთი, რაც მისი ცხოვრების ბოლო დღეებიდან არის ცნობილი, ისაა, რომ იგი, რომელიც მამათა სარწმუნოების მოღალატედ იქნა გამოცხადებული, საკონცენტრაციო ბანაკში ებრაელ ბავშვებს უვლიდა.

1998 წლის 11 ოქტომბერს ნეტარი მოწამე ტერეზა ბენედეტა ჯვრისა, საერო სახელით ედით შტაინი, წმიდანად იქნა შერაცხილი.

ოქტომბერი, 1998

ერთმა შესანიშნავმა რუსმა მანდილოსანმა, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში საბჭოთა კომუნისტურ-ათეისტურ წყვდიადში სინათლის შეტანას ანუ ევროპული ქრისტიანული ლიტერატურის თარგმნას, კომენტირებასა და გავრცელებას ცდილობდა, ახლახან ნახევრადხუმრობით თქვა, საბჭოთა ადამიანის ქრისტიანული განათლების, ქრისტიანული მოქცევის საქმეში კლაივ სტეიპლზ ლუისის მნიშვნელობა ეკლესიის მამათა სიტყვის წონასა და გავლენას უტოლდებაო. მაგრამ ისიც სათქმელია, რომ არა მარტო კომუნისტურ გვალვაში, - ალბათ, მსოფლიოს ყველა კუთხეში მოიძებნება ისეთი ქრისტიანი, რომელსაც რწმენის არცთუ ადვილ გზაზე სწორედ ლუისის წიგნები ამოსდგომია მხარში გარდაუვალი მერყეობისას, შეყოვნებისას, დაეჭვებისას.

ბრიტანელი მწერალი და მეცნიერი კლაივ სთეიფლზ ლუისი ასი წლის წინ, 1898 წლის 29 ნოემბერს, დაიბადა ირლანდიულ ბელფასტში, სადაც მამამისი ადვოკატად მუშაობდა. შინაური განათლებისა და რამდენიმე კერძო სკოლაში სწავლის შემდეგ, ჭაბუკი ლუისი 1917 წელს ოქსფორდის უნივერსიტეტის სტუდენტი ხდება, მაგრამ სულ მალე მას სამხედრო სამსახურში და პირველი მსოფლიო ომის ფრონტზე გაიწვევენ. ახალგაზრდა ლეიტენანტი საფრანგეთში იბრძვის, მაგრამ ცოტა ხანში იგი ჰოსპიტალში აღმოჩნდება. ამ დროს ომიც დამთავრდება და დემობილიზაციის შემდეგ ლუისი, ერთწლიანი პაუზის შემდეგ, ისევ სტუდენტის მერხს მიუჯდება. შუა საუკუნეებისა და რენესანსის ლიტერატურის მომავალი სახელმოხვეჭილი მკვლევარი ბაკალავრისა და მაგისტრის წოდებას სწორედ ოქსფორდში მოიპოვებს. სწავლების გასრულების შემდეგ მას იქვე მიიწვევენ პედაგოგად და იგი, გამორჩეული და გულისხმიერი მასწავლებელი, 30 წლის განმავლობაში მარიამ მაგდალინელის კოლეჯში სტუდენტებს ინგლისურ ლიტერატურას ასწავლის. მისმა ფუნდამენტურმა ნაშრომმა, „სიყვარულის ალეგორია: შუასაუკუნეობრივი ტრადიციის ნარკვევი“, რომელიც პირველად 1936 წელს დაიბეჭდა, ლუისს შეურყეველი ავტორიტეტი მოუპოვა შუა საუკუნეებისა და აღორძინების ლიტერატურის მკვლევართა შორის. 1954 წელს კი იგი კემბრიჯის უნივერსიტეტში გადადის, სადაც მისი გახმაურებული და აღიარებული პედაგოგიური მოღვაწეობა კიდევ ცხრა წელს, 1963 წლამდე, - მის სიკვდილამდე გასტანს.

კემბრიჯში ყოფნისას მის ცხოვრებაში ახალი სიო შემოიჭრება, - 57 წლის ლუისი იქ გაცნობილ ახალგაზრდა ამერიკელ ქალზე დაქორწინდება, მაგრამ ხუთი წლის შემდეგ მისი სათაყვანო მეუღლის გარდაცვალება ძლიერ გავლენას მოახდენს მწერლისა და მოაზროვნის უკანასკნელი წლების ცხოვრებასა თუ შემოქმედებაზე. შემთხვევითი არაა, რომ მისი ბოლო წიგნები თეოლოგიურ არგუმენტებზე უფრო მეტად პირად, ბიოგრაფიულ, ყოფით გამოცდილებას ემყარება, რითაც იგი არანაირად არ სწყდება ინგლისური ქრისტიანული ლიტერატურის ტრადიციებს, - მათ შორის ჩესტერტონის ნაწერების სტილსა და სულისკვეთებას.

კემბრიჯში გადასვლის შემდეგაც ლუისი კავშირს არ კარგავს ჯერ კიდევ ოქსფორდში ყოფნისას ჩამოყალიბებულ მეგობართა იმ მჭიდრო ჯგუფთან, რომელსაც თავად წევრებმა „Inklings“ - „მინიშნებანი“ დაარქვეს და რომელიც, ლუისის გარდა, აერთიანებდა სახელგანთქმულ მწერალს, ჯონ ტოლკიენს, მის ძმას უორენს, პროზაიკოს ჩარლზ უილიამს, პროფესორ ჰუგო დაისონს და რამდენიმე სხვას. სხვათა შორის, სწორედ ამ წრეში მიიღო საბოლოო სახე ტოლკიენის მსოფლიოში აღიარებულმა ტრილოგიამ, „ბეჭედთა მბრძანებელმა“, რადგან ჯგუფის წევრები თითქმის არაფერს ბეჭდავდნენ ერთმანეთთან მოთათბირების, ერთმანეთისათვის საკუთარი ნაწერების წაკითხვისა და ურთიერთგანსჯის გარეშე.

ინგლისელ ინტელექტუალთა ეს საძმო მიზნად ისახავდა ქრისტიანული ფასეულობების, - ქრისტიანული დოგმატიკის, ეთიკისა თუ ესთეტიკის გავრცელება-გაფართოებას მხატვრული ლიტერატურის და, მათ შორის, ფანტასტიკურ-საზღაპრო ნაწარმოებების გზით. ისიც სათქმელია, რომ კლაივ სთეიფლზ ლუისი ათეისტური განსაცდელიდან პირველი მსოფლიო ომის დამთავრების, ომის საშინელებათა განცდის შემდეგ სწორედ ტოლკიენმა გამოიყვანა და მას ქრისტიანული სარწმუნოების ჭეშმარიტება და განუმეორებლობა დაანახა.

კლაივ სთეიფლზ ლუისი ტრადიციულ ანგლიკანურ ოჯახში დაიბადა, მაგრამ ჯერ კიდევ სასკოლო ასაკში, პიროვნული თუ ფილოსოფიური მიზეზების გამო, მან ზურგი შეაქცია სარწმუნოებას და მისი ადრეული წიგნები - განსაკუთრებით ლექსების პირველი ორი კრებული - ათეისტური სულისკვეთებითაა განმსჭვალული. მხოლოდ ოცდაათ წელს გადაცილებული პროფესორი დაუბრუნდა ქრისტიანობას, - ამ გაცისკროვნებული, ბედნიერი მონაპოვრის შესახებ ყველაზე უკეთ, ყველაზე ამაღელვებლად და ყველაზე მგზნებარედ თავად ლუისი მოგვითხრობს წიგნში „სიხარულით გაოცებული“, წიგნში, რომელსაც რელიგიურ ავტობიოგრაფიათა მრავალსაუკუნოვან წყებაში უთუოდ ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილი უკავია.

ლუისის სარწმუნოებრივ მოქცევას მოჰყვება ახალი წიგნები, გამოკვლევები, რადიოგამოსვლები (სხვათა შორის, „ბი-ბი-სის“ რადიოარხებით გადაცემულ მის საუბრებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა მეორე მსოფლიო ომის დღეებში). ომის დამთავრების წელს, 1945 წელს, იბეჭდება „დიდი განხეთქილება“, რომელსაც ბევრმა შემფასებელმა თანამედროვეობის „ღმრთაებრივი კომედია“ უწოდა; გამოდის ჩვენი საუკუნის საყმაწვილო ლიტერატურის ერთ-ერთი საუკეთესო ნიმუში - შვიდნაწილიანი „ნარნიას ქრონიკები“; მრავალჯერ გამოიცემა ლუისის ყველაზე ცნობილი წიგნი „მაცდურის წერილები“, რომელშიაც გამოცდილი ეშმაკი თავის დისშვილს რჩევა-დარიგებებს აძლევს, თუ როგორ მოახერხოს ახალგაზრდა ქრისტიანის ცდუნება.

წლების განმავლობაში კლაივ სტეიპლზ ლუისი თუ მისი თანამოაზრენი ქრისტიანული სულისკვეთების დამკვიდრებასა და გაღვივებას ცდილობენ, - მათი შეხედულებები მკვეთრად კონსერვატიული და ანტილიბერალურია, მძაფრად კრიტიკულადაა განწყობილი ეგრეთ წოდებული მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის თუ ათასნაირი მოდერნიზმის ან, უფრო ზუსტად, ფსევდომოდერნიზმის მიმართ. თავის წიგნებში ლუისი ყმაწვილებსა თუ ზრდასრულებს იმ ფასეულობათა მნიშვნელობის შესახებ ესაუბრება, იმ ფასეულობათა ერთგულებასა და დაცვას ასწავლის, რაც დღევანდელ სამყაროში მეტისმეტად მოძველებულადაა მიჩნეული, - იქნება ეს პატიოსნება, ღირსება, სიმართლე, ნდობა თუ რწმენა.

დასასრულ, ერთი შენიშვნა, რომელსაც კლაივ სტეიპლზ ლუისის დაბადების ასი წლისთავთან, ერთი შეხედვით, არაფერი აკავშირებს: ამ დღეებში შვედეთის დედაქალაქში, სტოკჰოლმში, ისევ შეიკრიბებიან პატივცემული და პატივსაცემი ადამიანები მსოფლიოს ყველაზე პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიის გადასაცემად. პრემიის დამფუძნებლის, ალფრედ ნობელის, სურვილის თანახმად, ჯილდო ლიტერატურის დარგში ყოველწლიურად უნდა მიენიჭოს იმას, ვინც კეთილშობილ იდეებს სიტყვიერად შეასხამს ხორცს და ლიტერატურაში იდეალისტურ ანუ იდეალურ ღირებულებებს დაამკვიდრებს. არცთუ ადვილია ითქვას, რა საერთო აქვს ნობელის ანდერძთან მისი სახელობის პრემიის ბევრზე ბევრ ლაურეატს, უღიმღამო მწერლებს და სახიფათო პოლიტიკური არჩევანის წარმომადგენლებს, თუნდაც შარშანდელს, - მგზნებარე იტალიელ კომუნისტ ჯამბაზს, თუნდაც წლევანდელს, - კიდევ უფრო მგზნებარე კომუნისტს, ევროპის ყველაზე უფრო პროსაბჭოთა კომპარტიის ერთგულ წევრს, რომელმაც თავისი სამშობლოს, პორტუგალიის, ფარგლებს გარეთ სახელი იმით გაითქვა, რომ პაროდია თუ პამფლეტი დაწერა სახარებაზე. რომ აღარაფერი ვთქვათ ამ ეპიგონური წიგნის მეტად საეჭვო ლიტერატურულ ღირებულებებზე, ის უკანმოუხედავად შეურაცხყოფს ნებისმიერი ქრისტიანის გრძნობებსა და შეხედულებებს. მართალია, ქრისტიანები დღევანდელ სეკულარიზებულ ევროპაში უმცირესობას განეკუთვნებიან, მაგრამ მათი რიცხვი დედამიწაზე სულ მცირე მილიარდნახევარი მაინცაა. წესიერ საზოგადოებაში ადამიანის რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფა, დაცინვა, აბუჩად აგდება მთლად მისაღებ საქციელად არაა მიჩნეული, მილიარდნახევარი ქრისტიანის შეურაცხყოფისათვის კი თურმე ნობელის პრემიის მოპოვებაც შეიძლება.

კლაივ სტეიპლზ ლუისი, რა თქმა უნდა, კომუნისტი არასოდეს ყოფილა, მას, ალბათ, არც ნობელის პრემიაზე უფიქრია როდისმე, იგი ქრისტიანული უმცირესობისათვის წერდა ან, უფრო ზუსტად, იმათთვის, ვინც ურწმუნო უმრავლესობიდან მორწმუნე უმცირესობისაკენ თავის პირველ ნაბიჯებს დგამს, იმ უმცირესობისთვის, რომელსაც ქვეყნად მოსულმა მაცხოვარმა „მარილი სოფლისაჲ“ უწოდა.

ნოემბერი, 1998

1968 წლის 10 დეკემბერს, ტაილანდის დედაქალაქში, ბანგკოკში, შეკრებილ დასავლელ და აღმოსავლელ ბერებს, - ქრისტიანული და აღმოსავლური რელიგიური ტრადიციების წარმომადგენელთა შეხვედრის მონაწილეებს, - ერთმანეთისათვის მოულოდნელი და გულსატკენი ამბის გაზიარება მოუხდათ: შეკრების ერთ-ერთი გამორჩეული დელეგატი, სახელგანთქმული ამერიკელი ტრაპისტი ბერი, მწერალი, პოეტი და მოაზროვნე, ტომას მერტონი, იმ დღეს იქ უბედურმა შემთხვევამ შეიწირა - ელექტროდენის შემთხვევითმა ჩართვამ იგი მიწიერ სიცოცხლეს გამოასალმა.

არაერთი იმათგან, ვინც მაშინ მხურვალედ გამოეხმაურა ცნობილი რელიგიური მწერლისა და მქადაგებლის მოულოდნელ სიკვდილს, სიმბოლურად მიიჩნევდა, რომ 53 წლის მერტონის ცხოვრების გზა აღმოსავლეთში დამთავრდა, - იმ აღმოსავლეთში, რომლის მრავალსაუკუნოვან რელიგიურ მემკვიდრეობაში ღრმად გარკვევას ცდილობდა ამერიკელი კათოლიკე ბერი და რომლის სულიერ ტრადიციებში იგი თავისი ცხოვრების უკანასკნელ წლებში განსხვავებულ, მიუკვლეველ, უცნობ მისტიკურ განზომილებებს ეძებდა.

სიმბოლურად იქნა მიჩნეული ისიც, რომ მისი ცხედრის გადასვენება ამერიკაში იმ თვითმფრინავს მოუწია, რომელსაც სამშობლოსაკენ ვიეტნამის ბრძოლებში დახოცილი ამერიკელი ჯარისკაცების გვამები მიჰქონდა. მერტონი, რომელიც სიჭაბუკიდანვე, ოჯახურად პაციფისტურ ტრადიებზე იყო აღზრდილი და რომელიც სიცოცხლის მიწურულს უძალადობის ერთ-ერთ მგზნებარე მხარდამჭერად და მქადაგებლად იქცა, წლების განმავლობაში მკვეთრად ილაშქრებდა ვიეტნამის ომის სისასტიკეთა წინააღმდეგ.

ომებმა და საომარმა ძალადობამ კი ღრმა კვალი დააჩნია არა მარტო მერტონის შემოქმედებას, არამედ მის პირად ბიოგრაფიასაც: მის მშობლებს, ამერიკელ ფერმწერ ქვაკერ ქალს, რუთ ჯენკინსსა და ახალზენლანდიური წარმოშობის ბრიტანელ პეიზაჟისტს, ოუენ მერტონს, ყრმა ტომასი, 1915 წლის 31 იანვარს, საფრანგეთში ცხოვრებისას შეეძინათ, სადაც ისინი, სამუდამოდ თუ არა, ხანგრძლივად დარჩენას მაინც აპირებდნენ, მაგრამ უყოყმანო პაციფისტებმა პირველი მსოფლიო ომის ევროპაში აგიზგიზებული ხანძრისათვის თავის აცილება არჩიეს და ხელოვანთა ოჯახი სულ მალე ამერიკაში გადასახლდა. ყმაწვილი ტომასი ექვსი წლისა იყო, როცა დედამისი გარდაიცვალა, თექვსმეტისა კი იგი მამითაც დაობლდა. ტომასის უმცროსი ძმა მეორე მსოფლიო ომის ბრძოლებისას დაიღუპა, მისი სიჭაბუკისდროინდელი სატრფო და მასთან შეძენილი კანონგარეშე შვილი კი - გერმანელ ნაცისტთა მიერ ლონდონის დაბომბვისას. ამ არაერთმა განსაცდელმა და სულიერმა ტკივილმა ღრმა კვალი დააჩნია მგრძნობიარე ჭაბუკის განვითარებასა და ჩამოყალიბებას.

ტომას მერტონმა დაწყებითი და საშუალო განათლება შეერთებულ შტატებში, საფრანგეთსა და ინგლისში შეიძინა, საუნივერსიტეტო განათლებას კი იგი კემბრიჯის უნივერსიტეტში შეუდგა, თუმცა იქ ერთი წლის სწავლის შემდეგ ჭაბუკი ისევ შეერთებულ შტატებს დაუბრუნდა და უმაღლესი განათლების კურსი ნიუ-იორკის კოლუმბიის უნივერსიტეტში გაასრულა, - 1939 წელს მან ლიტერატურის დარგის ხელოვნებათა მაგისტრის დიპლომი მოიპოვა.

სტუდენტობისას მის მეგობართა წრე ფართო და მრავალმხრივი იყო: ქერათმიანი, ცისფერთვალება, შესამჩნევი ბრიტანული აქცენტით მოსაუბრე მერტონის თანაკურსელთა შორის იყვნენ მომავალი სახელგანთქმული პოეტები, ლიტერატორები, პუბლიცისტები, მუსიკისმცოდნეები, სოციოლოგები, მხატვრები. როგორც მომსწრენი იხსენებენ, დასასრული არ უჩანდა მათ საუბრებს ჯაზის, ფილმებისა და ჰარლემის შესახებ. ამავე ხანებში ტომას მერტონს საუკუნის საყმაწვილო სახადიც შეეყრება, მაგრამ, საბედნიეროდ, ეს სახიფათო და მომწამვლელი ციებ-ცხელება - კომუნისტური იდეებით გატაცება - დიდხანს არ გასტანს. მერტონის სულიერ ძიებებსა და ღრმა ინტერესზე მისტიკისა თუ სამონასტრო ცხოვრების მიმართ გადამწყვეტი გავლენა მოახდინა მისმა თანაკურსელმა და მომავალმა ცნობილმა პოეტმა, რობერტ ლუქსმა. უნივერსიტეტში სწავლების გასრულებამდე ერთი წლით ადრე, 1938 წელს, 23 წლის რობერტ მერტონმა, სულიერი მოქცევის შემდეგ და შედეგად, რომის კათოლიკე ეკლესიის წიაღს მიაშურა.

საუნივერსიტეტო დიპლომის მოპოვების შემდეგ რობერტ მერტონი ინგლისური ენის მასწავლებლობას იწყებს - ჯერ კოლუმბიაში, ხოლო შემდგომ ნიუ-იორკის შტატში, ორლეანის ახლოს, წმიდა ბონავენტურას უნივერსიტეტში. მაგრამ პედაგოგიური საქმიანობა დიდხანს არ გრძელდება, ისევე როგორც სადოქტორო დისერტაციაზე მუშაობა (დაუმთავრებელი სადისერტაციო ნაშრომის თემა იყო ჯერარდ მენლი ჰოპკინსის შემოქმედება). იგი ჯერ ჰარლემის კათოლიკურ თავშესაფარში იწყებს მუშაკობას, ხოლო 1941 წელს ტრაპისტთა ორდენის გეთსიმანიის მონასტერში შედის, - ლუისვილის ახლოს, კენტაკის შტატში.

ამით მთავრდება ტომას მერტონის ცხოვრების პირველი მონაკვეთი - საერო ცხოვრება. წინაა ჯერ სამონასტრო, ხოლო შემდგომ - საზოგადოებრივი მოღვაწეობა. 1949 წელს ტომას მერტონი ბერად აღიკვეცება.

ტრაპისტების ორდენი დასავლურქრისტიანულ სამყაროში ცნობილია თავისი გამორჩეული მომთხოვნელობითა და უკიდურესი სიმკაცრით. ორდენის წევრები უარს ამბობენ მეტყველებაზე, საუბარზე და ფაქტობრივ მთელ ცხოვრებას მარტოობასა და დუმილში ატარებენ. ამასთანავე, ისინი თავიანთი საზრდოდან სრულიად გამორიცხავენ ყოველგვარ ცხოველურ საკვებს და თითქმის მთელ დღეს ლოცვას უთმობენ, რომელიც ყოველდღიურად ღამის 2 საათიდან იწყება. ამგვარ სიმკაცრეთა მიზანია კონტემპლაციური, მჭვრეტელობითი ცხოვრების უშეღავათო ხორცშესხმა და მის საფუძველზე სულიერი სრულყოფილების მიღწევა. ის, ვინც ტომას მერტონს იცნობდა, ამტკიცებს, რომ მონასტერში ცხოვრებისას მან მისტიკური ჭვრეტის უნარი მოიპოვა. სიცოცხლის ბოლო სამი წლის განმავლობაში კი იგი სავსებით განმარტოვდა და, ორდენის ხელმძღვანელთა ნებართვით, მონასტრის საძმოსაგან გამიჯნულად ცხოვრობდა. თუმცა ეს უკვე მერტონის ცხოვრების მესამე და უკანასკნელი მონაკვეთია, როცა მისი სახელი და საქმე საყოველთაოდ ცნობილი ხდება.

მისი იმდროინდელი ყოველდღიური ცხოვრება აღსავსეა წიგნების წერით, საზოგადოებრივი პროტესტის მოძრაობაში ჩართვით, აღმოსავლური სულიერების, მისტიკისა და ასკეტური პრაქტიკის შესწავლით. 40-იან წლებში იბეჭდება მერტონის ლექსების სამი კრებული, მაგრამ ისინი თითქმის შეუჩნეველი რჩება, 1948 წელს კი გამოდის მისი ყველაზე ცნობილი, ყველაზე გახმაურებული წიგნი „შვიდსართულიანი მთა“. ამ ავტობიოგრაფიულ ჩანაწერებში აღწერილია ავტორისეული გზა უსაყრდენო აქტიურობიდან - მჭვრეტელობითი ცხოვრებისაკენ, თვითგანცხრომიდან - თვითდისციპლინისაკენ, სულიერი გაფანტულობიდან - შინაგანი მოკრებულობისა და სიმყარისაკენ. წიგნს, ჯერ კიდევ ხელნაწერის სახით, აღტაცებით შეხვდნენ ივლინ ვო, კლეარ ლუსი, გრეემ გრინი. „შვიდსართულიანი მთის“ დაბეჭდვის შემდეგ მისი ტირაჟი ყოველთვიურად რამდენიმე ათასი ცალით მატულობდა, მაგრამ მკითხველთა ინტერესი თვეებისა და წლების განმავლობაში არ ნელდებოდა. განუწყვეტლად მოდიოდა გამოხმაურებები მთელი მსოფლიოდან: ახალგაზრდა კათოლიკე ბერის სულიერი ძიებების გაცნობა აღფთოვანებით აღავსებდა მართლმადიდებელ ბორის პასტერნაკსა და იუდეველ აბრაჰამ იოშუა ჰეშელს, კათოლიკე ჩესლავ მილოშსა და ანგლიკან კანონიკ ელკინს, - მათი მიწერ-მოწერა მერტონთან მეოცე საუკუნის სულიერი ისტორიის ყურადსაღები ფურცელია.

ამის შემდეგ ყოველწლიურად იწერება და იბეჭდება მისი ერთი ან ორი ახალი წიგნი (საბოლოოდ მათმა რიცხვმა სამოცს გადააჭარბა) - ლექსების კრებულები, ავტობიოგრაფიის გაგრძელებანი, მედიტაციური ჩანაწერები, სულიერი განსჯანი, გამოკვლევანი აღმოსავლურ რელიგიათა და სულიერ ტრადიციათა შესახებ, ასეულობით სტატია. ამას გარდა, ტრაპისტი ბერი ჩაერთვება საზოგადოებრივ მოძრაობაში - პროტესტს გამოთქვამს ვიეტნამის ომისა და ატომური შეიარაღების, ამერიკაში ადამიანის თავისუფლებათა შელახვისა და ტექნოლოგიურ მიღწევათა დეჰუმანიზაციის იარაღად ქცევის წინააღმდეგ.

სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში იგი ღრმად ეცნობა ჰინდუისტურ და ბუდჰისტურ სულიერ მემკვიდრეობას, ინტენსიურ დიალოგს მართავს აღმოსავლური რელიგიების წარმომადგენლებთან, მაგრამ შინაგანი გამოცდილების გაფართოებას ოდნავადაც არ შეუსუსტებია მისი ერთგულება ქრისტიანულ ჭეშმარიტებათა და დედაეკლესიის მიმართ, რომლის ერთგულ შვილადაც ტომას მერტონი სამუდამოდ დარჩა.

დეკემბერი, 1998

მეთერთმეტე საუკუნის მეორე ნახევარში ქართველების თავზე დამტყდარ უბედურებათა წყებას და წყებას - თორმეტწლიან ვარამს, გასაჭირსა და უბედურებას - მზის გამონათება მოჰყვა: ქრისტეს შობიდან 1073 წელს დაიბადა გიორგი მეფის ძე, დავითი, რომელიც თექვსმეტი წლის შემდეგ, თავად თექვსმეტი წლისა, 1089 წელს, ქართველ ხელმწიფეთა სამეფო ტახტზე ავიდა. მემატიანის სიტყვებით, „ათორმეტ წელ ამათ თვითოსახეთა ჭირთა განგრძობითა ბნელსა უკუნსა შინა იწყო აღმოცისკრებად მზემან ყოველთა მეფობათამან, დიდმან სახელითა და უდიდესმან საქმითა, სახელმოდგამმან დავით, ღმრთისა მამისამან, და თვით სამეოცდამეათვრამეტემან შვილმან ამის დავითისმან, დავით“. შემდგომში დავით აღმაშენებლად წოდებული მეფე, რომელმაც დიდი სახელი მოიპოვა, მაგრამ რომელსაც სახელზე უფრო დიდი საქმე და ღვაწლი ამშვენებდა, დავით წინასწარმეტყველის, მაცხოვრის მიწიერი წინაპრის, ებრაელთა მეფისა და ფსალმუნთმგალობელის, სეხნია იყო (რომელსაც მემატიანე „ღმრთის მამას“ უწოდებს), მისი სამოცდამეთვრამეტე მემკვიდრე, მასავით ძლევამოსილი მეფე და მონანიე მგალობელი, - შუასაუკუნეობრივი გაძლიერებულ-ფრთამომაგრებული ქართული სახელმწიფოს ფუძემდებელი და „გალობანი სინანულისანის“ შემქმნელი.

მაგრამ დავით აღმაშენებლის სახელი ოდენ საქართველოს ისტორიის ქრონიკებს არ ეკუთვნის, წმიდა კეთილმსახურ მეფე დავითს მოსახსენებელი ქართული ეკლესიის წმიდათა საკრებულოშიც აქვს მოპოვებული. სამეფო ტახტზე მის მემკვიდრეთაგან, დემეტრე თავდადებულისა თუ ლუარსაბ II-ისაგან განსხვავებით, მას ქრისტიანული სარწმუნოების ერთგულება თავისი მოწამებრივი სისხლით კი არ დაუდასტურებია, არამედ ქრისტიანულ სულიერ ფასეულობათა ერთგულებით, მათ დასაცავად თვალმოუხუჭავი ბრძოლით, ეკლესიისათვის ზრუნვითა და ღვაწლით, იმ ღრმა შინაგანი საღმრთისმეტყველო ხედვითა და განცდით, რასაც ჩვენამდე შემონახული მისი ანდერძებიც და მისი გალობანიც ადასტურებენ.

შემთხვევითი არც ის იყო, რომ დავით აღმაშენებლის ბრძოლა უსჯულოთა და ქრისტიანობის მტერთა წინააღმდეგ სწორედ მაშინ გაღვივდა, როცა ევროპელი ქრისტიანი მხედრობა უსჯულოთაგან მაცხოვრის საფლავის გასათავისუფლებლად აღმოსავლეთისაკენ გაემართა, როცა სარწმუნოებისა და ეკლესიის ერთგულმა ჯვაროსნებმა იარაღი აისხეს და საქრისტიანოს საზღვრების დასაცავად და გასაფართოებლად შთაგონებით ჩაებნენ თავგანწირულ ბრძოლებში. ქმედებათა ამ შეთანხმებულობაზე, ევროპელი ქრისტიანების მიზანსწრაფვათა მიმართ დავითისა თუ, საერთოდ, ქართული საზოგადოებრივი ცნობიერების ორიენტაციაზე მიანიშნებს დავითის მემატიანე, რომლის სიტყვები „ქართლის ცხოვრების“ ნუსხებს შემოუნახავს:

„ამას ჟამსა გამოვიდეს ფრანგნი და აღიღეს იერუსალემი და ანტიოქია და შეწევნითა ღმრთისაჲთა მოეშენა ქუეყანაჲ ქართლისაჲ, განძლიერდა დავით და განამრავლა სპანი, და არღარა მისცა სულტანსა ხარაჯა და თურქნი ვერღარა დაიზამთრებდეს ქართლსა“.

როცა ევროპამ, დიდი დროითი ინტერვალის შემდეგ, ისევ აღმოსავლეთისაკენ, ქრისტიანობის აკვნისა და ქრისტიანობის პირველი კერებისაკენ გაიხედა, საქართველოსაც ხანგრძლივი ამოსუნთქვის - და სულ მალე აყვავების - საშუალება მიეცა.

დავითის ქმედებათა შორის მისი მეისტორიე, - სანამ მის ძლევამოსილ ბრძოლათა აღწერას შეუდგებოდეს, - უპირველეს ყოვლისა, ჯერ საეკლესიო საკითხების მოგვარებასა და შემდგომ ქართულ მიწაზე ქრისტიანული სულიერებისა და განათლების, მწიგნობრობისა და სწავლულობის ძლიერი კერის - გელათის მონასტრის - დაფუძნებას მოიხსენიებს. მემატიანის აზრით, მსოფლიო საეკლესიო კრებათა - „წმიდათა ათორმეტთა კრებათა“ - მიმსგავსებული რუის-ურბნისის კრება, რომელმაც წესრიგი შეიტანა ქართული ეკლესიის ამღვრეულ და არეულ შინაგან ცხოვრებაში, მეფეთმეფის უპირველეს მიზანსა და მიზანსწრაფვას გამოხატავდა, ამიტომაც სწორედ ის „აღასრულა მეფემან დავით უწინარეს ყოველთა კეთილთა საქმეთა თვისთა“. ალბათ, იმიტომაც, რომ ქვეყნისა და ერის ჯანმრთელობისათვის ეკლესიის ჯანმრთელობაა აუცილობელი ან, სხვაგვარად, სულიერად ჯანსაღი საზოგადოების მომწიფება შეუძლებელია ჯანსაღი და მაცხოვრის ერთგული დედაეკლესიისაკენ მიბრუნების გარეშე. თავად ამ კრების ჩატარება კი მატიანეში ღმრთივსასურველ საქმედაა მიჩნეული, რომლის ჯილდოსაც სულ მალე წყალობად მიიღებს მთელი ქართველობა, ქრისტეს ერთგულ იმ ადამიანთა ერთობა, რომელსაც დავითის ისტორიკოსი ახალ ისრაელად, ახალ ღმრთივრჩეულ ერად აღიქვამს. თუნდაც იმიტომ, რომ მაცხოვრის ქვეყნად მოსვლის შემდეგ რჩეულია მხოლოდ ის, ვინც სახარების ჭეშმარიტებას აღიარებს და დაიცავს, თუნდაც იმიტომ, რომ კიდევ ერთი ქართველი მემატიანის, მეოცე საუკუნის ქართველი მოძღვრისა და ისტორიკოსის, მიქელ თამარაშვილის სიტყვებით, ქართველების დარად, ესპანელების გარდა, არავის უბრძოლია ამგვარი თავდადებითა და თავგანწირვით უსჯულოთა წინააღმდეგ ქრისტიანობის დასაცავად.

მაგრამ ქრისტიანული სულიერების შესანარჩუნებლად, გასაღვივებლად, გასავითარებლად აუცილებელია ლოცვისა და ფიქრის, განსჯისა და ცოდნის სიმაგრეების აგებაც, - ღმერთთან საუბრისა და ღმერთის წვდომის სადგომების დაფუძნებაც. დავითის მიერ ფუძეჩაყრილი მონასტერი, სადაც ლეგენდის თანახმად, თავადვე ინება დამარხვა, მეფეთმეფის ნებითა და მონდომებით, ყოველგვარი სულიერი, გონიერი და ნივთიერი საჭიროებით იყო აღჭურვილი, - მის ყველაზე დიდ სიმდიდრეს კი, წმიდა ნაწილებთან და წმიდა ხატებთან ერთად, წმიდა მამები წარმოადგენდნენ, გაუბზარავი სარწმუნოებითა და საღმრთო ცოდნით აღსავსე მოძღვართა საკრებულო, რომელთაც დავით მეფე მთელი ახლომახლო ქვეყნებიდან იწვევდა, - შესაფასებლად და დასაფასებლად კი, მემატიანის სიტყვებით, ხელმწიფისათვის გადამწყვეტი ღირებულებანი იყო „სიწმიდე, სიკეთე, სისრულე, სულიერითა და ხორციელითა სათნოებითა აღსავსეობა“.

„მეფეთმეფის დავითის ცხოვრებაში“ მემატიანე ვრცლად აღწერს ხელმწიფის ბრძოლებსა და აღმშენებლობას, მის დაუღალავ ღვწას ქვეყნის გაფართოებისა და გაძლიერებისათვის, მაგრამ ასევე ვრცლად საუბრობს მწიგნობრობისა და კითხვის მისი დაუოკებელი სიყვარულის შესახებ. წიგნებია მისთვის „საზრდელ - ყოველთა გემოან და სასმელ - ტკბილ და საწადელ“, წიგნებია მისთვის „შუება, განცხრომა... და სარგებელ“. მეფე ძველი და ახალი აღთქმის ხელნაწერთა თავდაუზოგავი მაძიებელია და თან თავის ცხოვრებას იმდენად უთანხმებს საღმრთო წერილის სიტყვასა და არსს, რომ მეისტორიეს სიტყვებით, შეიძლება ითქვას, „მათ შინა ცხოველ არს და მათ შინა იძრვის“, ანუ იმდენად გაითავისებს იმას, რაც წიგნებშია ნათქვამი, რომ ამ წიგნებში ცხოვრობს და ამ წიგნებში მოქმედებს. ხელმწიფე უარს ამბობს ძილზე, ნადირობაზე, მოსვენებაზე, რათა საკითხავი დრო არ მოიკლოს. როცა თვალები დაეღლება, სხვას სთხოვს დახმარებას და თავად დაძაბულ მსმენელად იქცევა. დავით მეფეს ჩვეულებად ჰქონია, წაკითხული წიგნის დასასრულ ჯვარი დაესვა, - მემატიანე სანიმუშოდ იხსენებს, რომ მას ერთი წიგნის ბოლოს ერთი წლის განმავლობაში დასმული 24 ჯვარი შეუნიშნავს. მაგრამ ისიც ყურადსაღებია, რომ ეს წიგნი სამოციქულოა, - საზრდო გულისა და გონებისა, რწმენისა და ღმრთის წვდომისა, წიგნი, რომლის არჩევანი და რომლის არსშიც მეფის ასე გულდაგულ ჩაღრმავების მცდელობა ყველაზე უკეთ მეტყველებს მკითხველის ვინაობაზე... და, ალბათ, ასევე ნათლად მეტყველებს მის ვინაობაზე საეკლესიო კრებაზე სულიერ მამათა მიმართ მდაბლად წარმოთქმული სიტყვები: „ესე საცნაურ არს თქვენდა, რამეთუ მე შორს ვარ სწავლულებასა და მეცნიერებასა, ვითარცა მხედრობათა შინა აღზრდილი“...

მეფეთმეფის დავითის შესახებ საუბარი უკვე რვა საუკუნეა გრძელდება, - საფიქრებელია, რომ რამე ახლის თქმა ისევე ზედმეტი და არასაჭიროა, როგორც ძველის და ნაცნობის გამეორება. მემატიანის სიტყვებს თუ დავიმოწმებთ, „მრავლისაგან ყოვლად მცირედი და კნინი წარმოვთქვით“. იმავე მეისტორიის სიტყვებით, 53 წლის დავითი მიწიერი გვირგვინისა და სამეფო პორფირის დატოვების შემდეგ მიემგზავრება იქ, სადაც სულიერი გვირგვინით და სულიერი პორფირით შემოსვა ელის, - მართალთა შორის, იქ, იმ სოფელში, სადაც არის „შუება და სიხარული, რომელსა არა აქვს მწუხარება და სიმდიდრე, ... რომელსა არა აქუს აღსასრული, მუნ არს ცხოვრება, რომელსა არა შეამღურევს სიკვდილი“.

დეკემბერი, 1998

1919 წლის 5 თებერვალი. რუსეთში რევოლუციური სისასტიკე მძვინვარებს. ბოლშევიკურ ქარბორბალას ნგრევა და სისხლი, შიმშილი და სიკვდილი მოაქვს. მოსკოვის მახლობლად, ძველ რუსულ ქალაქ სერგიევ პოსადში, წმიდა სერგი რადონეჟელის მიერ დაარსებული მონასტრის ახლოს, სიცოცხლეს ემშვიდობება ვასილი როზანოვი, - მეგობრის გაუმთბარ სახლს თავშეფარებული, მშიერი, ჯანგამოცლილი, დათრგუნული.

სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე იგი მეოცე საუკუნეს ახალ მძაფრ მეტაფორას - „რკინის ფარდას“ - დაუტოვებს და თავისი უკანასკნელი წიგნის დაბეჭდვას მოასწრებს, რომელსაც ნიშანდობლივი სათაური აქვს - „ჩვენი დროის აპოკალიფსი“. ამჯერადაც ყველა ის უბედურება, რისი დატრიალებაც ბოლშევიკურმა ძალებმა თავისი გაბატონების პირველსავე დღეებში მოასწრეს, ისევ ქრისტიანობას, ქრისტიანულ ტრადიციასა და კულტურას ბრალდება, - იმგვარადვე, როგორც აქამდე, ათწლეულების მანძილზე, როზანოვისავე წიგნებსა და სტრიქონებში (თუ სტრიქონებს მიღმა) ქრისტიანობას ბრალდებოდა არა მარტო კაცობრიობის ჭეშმარიტი გზიდან აცდენა, ადამიანთათვის ადამიანურ სიხარულთა უსულგულო წაგლეჯა, არამედ ერთი კერძო პირის, რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო კონტროლის საგანგებო დავალებათა მეშვიდე კლასის მოხელის, ვასილი როზანოვის, საოჯახო, საზოგადოებრივი თუ შემოქმედებითი წარუმატებლობანიც: ყოფილ მეუღლესთან, დოსტოევსკის ყოფილ სატრფოსთან, აპოლინარია სუსლოვასთან, ოფიციალური გაყრის შეუძლებლობა; ამ გარემოებაში ფარული სატრფოს სახელმწიფოს მხრივ კანონიერ მეუღლედ არცნობა; იმპერიის კანონმდებლობის საფუძველზე მისი შვილების უკანონო შვილებად მიჩნევა; აკადემიურ წრეებში მისი ნაწერების სრული უგულებელყოფა; ნივთიერი შეჭირვება თუ სისტემური ცოდნის უქონლობის კომპლექსი.

იმგვარი რელიგიურ-მსოფლმხედველობითი მოძღვრების საგულდაგულო ძიება კი, სადაც ღმერთი არა მარტო სიცოცხლეს, არა მარტო საოჯახო კერასა და ქორწინებას აკურთხებდა, არამედ სადაც რელიგიური ცხოვრება სქესობრივ ცხოვრებას ერწყმოდა, ვასილი როზანოვს ქრისტიანობის გალავნის მიღმა გაიყვანს, - პირველ ყოვლისა, იუდაიზმისა და წარმართობის წიაღში. სწორედ იქ ახერხებს იგი ებრაული, ბერძნული თუ ეგვიპტური ყოველდღიურობის განცხრომაში ჩაძირვას, თუნდაც ეს ყოველდღიური ცხოვრება ოდენ წიგნებში ამოკითხული ან ოდენ ყურმოკრული იყოს. ამასთან ერთად აშკარაა ისიც, რომ როზანოვისეული განცხრომანიც წიგნისმიერი და კალმისმიერია, ისევე როგორც მისი სულიერი ძმების, ფრიდრიხ ნიცშესა და ზიგმუნდ ფროიდის, სახიფათო და საეჭვო ძიებანი თუ მიგნებანი.

თუკი მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეთა მიჯნაზე ვისმე რამე მარჯვედ და მახვილად უთქვამს ქრისტიანულ ფასეულობათა თუ თავად იესო ქრისტეს პიროვნების წინააღმდეგ, ერთ-ერთი პირველი, ერთ-ერთი ყველაზე უშეღავათო და მძაფრი ვასილი როზანოვი იყო; თუ იმავე ხანაში რამე მანამდე გამოუთქმელი და გაუმჟღავნებელი, უჩვეულო და მოულოდნელი დაწერილა ადამიანის სქესობრივი ცხოვრების, სქესობრივ თავისუფლებათა ანდა ჰომოსექსუალობის შესახებ, ერთ-ერთი პირველი როზანოვის წიგნებია; თუ რამე არაყალბი, გულახდილი და უშუალო ამოთქმულა ღმერთმიტოვებულობისა და ქრისტესმოძულეობის წყვდიადიდან, ერთ-ერთი ყველაზე სანდო „განმარტოებულის“ ავტორის სტრიქონებია, თუმცა, შესაძლოა, როზანოვის შემდეგ ამ თვალსაწიერიდან, ამ ამოსახედიდან ბევრი არც არაფერი დაწერილა მნიშვნელოვანი, ჩასაფიქრებელი და გასათვალისწინებელი.

ალბათ, ამიტომაც იყვნენ მისი დაუღალავი და მღელვარე მკითხველები ლევ ტოლსტოი და ანტონ ჩეხოვი, პაველ ფლორენსკი და მიხაილ ბახტინი, ვიაჩესლავ ივანოვი და მარინა ცვეტაევა, ანდრე ჟიდი და ერნსტ იუნგერი. და კიდევ, ვასილი როზანოვის ქართული კონტექსტი: სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში სულიერად განმარტოებული, როზანოვივით ქრისტიანულ და წარმართულ ვნებათა შორის გახლეჩილი აკაკი გაწერელია სინანულითა და გულისტკივილით იხსენებდა, თუ მან, სტალინურ-ბერიული ტერორის მძვინვარების წლებში, მოახლოებული საშიშროებისაგან დამფრთხალმა, როგორ მისცა ცეცხლს დაწერილ-გამზადებული მონოგრაფიები კნუტ ჰამსუნისა და ვასილი როზანოვის - მისთვის ორი ყველაზე ახლობელი და ყველაზე ძვირფასი მწერლის - შესახებ. დღეს, რა თქმა უნდა, ძნელია ამ დაჩივლებაში მითოლოგიზაციის წილისა და კვალის განსაზღვრა, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ აკაკი გაწერელიას პიროვნული და შემოქმედებითი პორტრეტის წარმოდგენა „დაცვენილი ფოთლების“ ავტორის აჩრდილის შეუმჩნევლად ძნელად თუ მოხერხდება.

1919 წლის 5 თებერვალს, როცა მეოცე საუკუნის უთვალავი განსაცდელი ჯერ კიდევ წინ იყო, მოსკოვის მახლობლად, ძველ რუსულ ქალაქ სერგიევ პოსადში, ვასილი როზანოვის სარეცელთან მართლმადიდებელ მღვდელს უხმეს. მომაკვდავმა აღსარების თქმა და ქრისტეს ხორცთან და სისხლთან ზიარება ისურვა, - შესაძლოა, იმიტომაც, რომ მან, ბოლშევიკური რევოლუციის აბოგინების შემსწრემ, ანტიქრისტიანულ, ქრისტესმოძულე მოზეიმე ძალთა ნამდვილ სახეს მოჰკრა თვალი. ამჯერად ის სახე ხელშესახები და აშკარა იყო, - და არა წიგნებში, უძველესი ასოებით დაწერილ წიგნებში, ამოკითხული.

თებერვალი, 1999

გამოჩენილი ფრანგი ფილოსოფოსი ქალი სიმონ ვეილი, პირველ ყოვლისა, რელიგიური მოაზროვნე იყო. თუმცა რელიგიურ ჭემშარიტებებამდე, ქრისტიანულ ფასეულობებამდე მისი მტკივნეული გზა, ისევე როგორც მისი მიწიერი ცხოვრების გზა, ხანმოკლე და შეწყვეტილი აღმოჩნდა.

სიმონ ვეილი 1909 წლის 3 სექტემბერს პარიზელი ებრაელი ექიმის ოჯახში დაიბადა და მთელი ბავშვობა შემდგომში გენიალურ მათემატიკოსად აღიარებული უფროსი ძმის გვერდით გაატარა. ოჯახური ტრადიციების კვალობაზე, არც იგი ყოფილა გულგრილი მათემატიკისა და ბუნებისმეტყველების მიმართ, მაგრამ საუნივერსიტეტო განათლებად ვეილმა ფილოსოფია აირჩია და, დეკარტის შესახებ სადისერტაციო ნაშრომის დაცვის შემდეგ, სწავლა დოქტორის ხარისხით დაამთავრა.

თუმცა, განსაკუთრებული წარმატებებისა და მხარდაჭერის მიუხედავად, მან მაშინვე უარი თქვა აკადემიურ მოღვაწეობაზე და მარქსის, ლენინისა და ტროცკის წიგნების კითხვა იმით დაგვირგვინდა, რომ ვეილმა მუშათა მოძრაობაში ჩართვა გადაწყვიტა. კაბინეტურ სოციალისტ-კომუნისტთაგან განსხვავებით, ეს იმაში გამოიხატა, რომ ფილოსოფიის დოქტორმა ქარხანაში დაიწყო მუშაობა, - რათა საკუთარ თავზე გამოეცადა ის, რასაც იმხანად იგი „ფიზიკური შრომის ბედნიერებას“ უწოდებდა.

ამ დროს ბოლშევიზმის ერთ-ერთი მესაძირკვლე, ლევ ტროცკი, თავისდა უნებურად, ევროპაში აღმოჩნდა და სიმონ ვეილსაც მალე მასთან მოსაუბრეს ვხედავთ, თუმცა ეს შეხვედრები მხოლოდ იმ შედეგით დამთავრდა, რომ ახალგაზრდა ფილოსოფოსმა ქალმა (რომელიც, სხვა ფრანგ ინტელექტუალთაგან განსხვავებით, არასოდეს ყოფილა საბჭოთა კომუნიზმის თაყვანისმცემელი), სულ მალე, საერთოდ, უარი თქვა მემარცხენურ-სოციალისტურ ილუზიებზე. მის ამ „მოქცევაში“, ისევე როგორც, მაგალითად, ორუელისა და კესტლერის შემთხვევაში, კიდევ ერთი გადამწყვეტი მოვლენა იყო ესპანეთის სამოქალაქო ომში მონაწილეობა და საკუთარი თვალით ნახვა იმისა, თუ რას ნიშნავს მაუზერიანი კომუნისტი.

1937 წელს სიმონ ვეილი, იტალიაში ყოფნისას, პირველად დაიჩოქებს ღმრთისმშობლის ქანდაკების წინ სანტა მარიას სამლოცველოში, სადაც ოდესღაც წმიდა ფრანჩესკო ასიზელი ლოცულობდა. იწყება მისი დაძაბული, დაუმთავრებელი გზა რომის კათოლიკე ეკლესიის წიაღისაკენ. იგი სიხარულსა და ჭეშმარიტებას სახარებაში, წმიდათა ცხოვრებასა და ნაწერებში პოულობს. ვეილი ამბობს, რომ იგი კათოლიკეა „უფლებით და არა ფაქტობრივ“. მისი აზროვნება, მისი ცხოვრება მაცხოვართან მისტიკური ერთობის ძიების გზაზე წყდება...

ჭლექით დაავადებული, 34 წლის სიმონ ვეილი 1943 წლის 24 აგვისტოს ინგლისში მოუნათლავი გარდაიცვალა. რამდენიმე წელიწადში მისი მეგობრები აქვეყნებენ ვეილის მრავალრიცხოვან დაუბეჭდავ ნაწერებს, რომელიც უმალ იქნება მიჩნეული ჩვენი საუკუნის რელიგიური შთაგონების, რელიგიური აზროვნების ერთ-ერთ უმაღლეს გამოვლინებად.

,,არ არსებობს ქრისტიანული თვალსაზრისი და სხვაგვარი თვალსაზრისი, - არსებობს ჭეშმარიტება და ცდომილება. არა ის, რაც ქრისტიანულია, არის ჭეშმარიტი, არამედ ის, რაც ჭეშმარიტია, არის ქრისტიანული“, - წერია სიმონ ვეილის სიკვდილის შემდეგ დაბეჭდილი ჩანაწერების ერთ-ერთ გვერდზე.

თებერვალი, 1999

ფილოსოფიური აზროვნება ანუ სინამდვილის ჭვრეტა დროით განზომილებებზე არაა დამოკიდებული. სინამდვილის მიმართ გაოცება თუ აღფრთოვანება, რაც ფილოსოფიური აზროვნების პირველადი საფუძველია, ერთნაირადაა ჩვეული ანტიკური, შუა საუკუნეების თუ თანამედროვე ადამიანისათვის. ამიტომ ფილოსოფიის განვითარება არ ემთხვევა და არ ჰგავს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა განვითარებას და, შესაძლოა ითქვას, რომ ის უფრო მეტად ხელოვნებას ენათესავება. კლასიკური არქიტექტურის, ფერწერისა თუ ლიტერატურის ჭეშმარიტი ნიმუშები არ ძველდებიან. დორიული სვეტის თუ ვერგილიუსის სტრიქონის სილამაზეს არაფერი აქვს საერთო დროის მდინარებასთან. ფილოსოფიური განცდა კი შინაგან განცდას ენათესავება, და ამდენად მეტად უცნაურად (და არცთუ გონივრულად) ჟღერს განცხადება, რომ პავლე მოციქულისა თუ ფრანჩესკო ასიზელის, გრიგოლ ხანძთელისა თუ ხუან დე ლა კრუსის შინაგანი ცხოვრების მიღწევანი დღეისათვის მოძველდა.

წმიდა თომა აკვინელის თეოლოგიურ-ფილოსოფიური მემკვიდრეობა, პლატონისა თუ არისტოტელეს აზროვნების მსგავსად, კაცობრიობის ისტორიის, კაცობრიობის სულიერი ისტორიის დაუძველებელ და მამოძრავებელ ფასეულობებს განეკუთვნება.

თომა აკვინელი 1225 წელს დაიბადა არისტოკრატულ დიდ ოჯახში, რომელიც იმპერატორის საგვარეულოს ენათესავებოდა. მამამისი ლანდოლფო აკვინელი როკაზეკასა და მონტესანჯოვანის გრაფი იყო. სწორედ როკაზეკას კოშკში, სამხრეთ იტალიაში, დაიბადა დასავლური ეკლესიის მომავალი დოქტორი და მოძღვარი. რაკიღა თომა ვაჟებს შორის ყველაზე უმცროსი იყო, ოჯახური ტრადიციის თანახმად, გადაწყდა, იგი მონასტერში მიებარებინათ, რათა მომავალში მონტე კასინოს - დასავლური საქრისტიანოს ყველაზე დიდი მონასტრის - წინამძღვარი გამხდარიყო. მაგრამ ჭაბუკი აკვინელი ურჩი აღმოჩნდა და მშობლების ნებას არ დაემორჩილა. მართალია, მონასტერში ყოფნა მან ბიბლიური, თეოლოგიური, ფილოსოფიური თუ საბუნებისმეტყველო განათლების შეძენას მოახმარა, მაგრამ მალე, ოჯახისთვის თავზარდასაცემად, თომამ იმხანად აღმოცენებულ დომინიკელთა ორდენს, წმიდა დომინიკეს მიერ დაფუძნებულ უპოვართა საძმოს მიაშურა. არ გაჭრა არც უფროსი ძმის მიერ შარაგზიდან მოტაცებამ, არც დედის მრისხანებამ, არც შინაურ ტყვეობაში აღმოჩენამ, არც მამისეულ სასახლეში მომხიბლავი ქალებით მისი ცდუნების მცდელობამ.

1245 წელს ოცი წლის თომა პარიზის უნივერსიტეტის სტუდენტი ხდება და ქრისტიანული თეოლოგიის სიღრმეებს შუა საუკუნეთა ფილოსოფიის უდიდესი წარმომადგენლის, წმიდა ალბერტუს დიდის, ხელმძღვანელობით ეუფლება. სამი წლის შემდეგ აკვინელი მოძღვართან ერთად პარიზიდან კელნში გადასახლდება, სადაც ალბერტუს დიდი არა მარტო დიონისე არეოპაგელის ნაწერების შესწავლას და სწავლებას აგრძელებს, არამედ იქაურ ახალ უნივერსიტეტსაც ჩაუდგება სათავეში. ამის შემდეგ იწყება თომას თეოლოგიური ღვაწლი, - ღმრთისა და მოყვასის ინტელექტუალური სამსახური, მრავალრიცხოვანი ლექციები, გამოსვლები, დისპუტები, საღმრთისმეტყველო, ბიბლიოლოგიურ, ფილოსოფიურ წიგნთა უსასრულო წყება, უფაქიზესი ლიტურგიკული საგალობლები, ორი უზარმაზარი საუნჯე - „შეჯამება წარმართთა წინააღმდეგ“ და „თეოლოგიის შეჯამება“, - კაცობრიობის ფილოსოფიური აზროვნების უმაღლესი მწვერვალი.

წმიდა თომა აკვინელის აზროვნების მიუწვდომელი სიწმიდე და სინათლე განუყოფელი იყო მისი გულის სიწმიდისაგან, - მორწმუნე, ერთგული ქრისტიანის უმანკო და უხინჯო ცხოვრებისაგან. ბიოგრაფებს შემოუნახავთ თომას საუნივერსიტეტო მოღვაწეობის ერთი დეტალი, რომელიც, ალბათ, არცთუ უმნიშვნელოა მისი სულიერი პორტრეტის წარმოსადგენადაც. მისი ყოფილი სტუდენტები იხსენებდნენ, რომ, საკმარისი იყო მას ზარის ხმა გაეგონა, ლექციას შუა სიტყვაზე წყვეტდა და აუდიტორიიდან გადიოდა. სწორედ ეს აბსოლუტური დისციპლინა წარმოადგენდა მისი აზროვნებითი სისტემის საფუძველს, - აბსოლუტური და უშუალო მზადყოფნის არსს, მთელი სულით, მთელი გულით, მთელი გონებით მიეღო ის, რასაც იგი ჭეშმარიტებად ჭვრეტდა.

სრულიად გასაოგნებელია წმიდა თომას შრომისუნარიანობა. თავისი მიწიერი სიცოცხლის 49 წლის განმავლობაში იგი განუწყვეტლად მოგზაურობდა, მონაწილეობდა საეკლესიო თუ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, დაუღალავად და შეუსვენებლივ ასწავლიდა უნივერსიტეტებში. სიკვდილამდე სულ ცოტა ხნით ადრე იგი ჩადის ნეაპოლში, რათა, პაპის ნება-სურვილის თანახმად, იქ დომინიკურ უნივერსიტეტს ჩაუყაროს საფუძველი. თანაშემწე მას მხოლოდ ცხოვრების უკანასკნელ წლებში უწევდა დახმარებას და ამდენად, შესაძლოა ითქვას, რომ მან საკუთარი ხელით შექმნა ის უზარმაზარი წერილობითი მემკვიდრეობა, რომლის სრული აკადემიური გამოცემა დღემდე არაა დამთავრებული და რომელიც ჯერჯერობით 48 ტომს მოიცავს.

თომა აკვინელმა თავისი არცთუ ხანგრძლივი ცხოვრების მანძილზე სახედრით თუ ფეხით რამდენჯერმე გადასერა ევროპა, - კელნი, პარიზი და ნეაპოლი მისი ამ დაუსრულებელი მოგზაურობების წარმოსახვით სამკუთხედს შემოხაზავს. თომა არასოდეს დაღლილა აზრით, კალმით, ლოცვით ბრძოლებისას, - მთელი მისი სიცოცხლე ინტელექტუალურ შეტაკებებში ჩაილია. მაგრამ შეუცვლელი და მყარი იყო თომას პრინციპი: თავდაპირველად მოწინააღმდეგესთან ერთობლივი პოზიციის პოვნა და მხოლოდ შემდეგ, მხოლოდ ამ პოზიციდან კამათის წარმართვა. ერთი მხრივ, იგი იბრძოდა წარმართული თუ ისლამიზებული არისტოტელიზმის - თვალშისაცემად მატერიალიზებული არისტოტელიზმის - წინააღმდეგ, რაც იმდროინდელი ქრისტიანული აზროვნების სახიფათო მოქიშპეს წარმოადგენდა. მეორე მხრივ, იგი წინ აღუდგა პლატონიზმის უკიდურესად სპირიტუალიზებულ ფორმებს, რასაც ბევრი არაფერი ჰქონდა საერთო განკაცებული, განკაცებული ღმერთის სარწმუნოებასთან, - ქვეყნის საცხონებლად ქვეყნად მოსული მაცხოვრის რწმენასთან.

ამასთანავე, იგი დაუქანცველი მგზნებარებით იცავდა ქრისტიანული უპოვრობის პრინციპებს. სწორედ ფრანცისკელთა და დომინიკელთა ორდენების გადასარჩენად, შესანარჩუნებლად მიემართებოდა იგი ლიონის საეკლესიო კრებაზე, როცა სიკვდილმა მას გზად უსწრო, ცისტერციართა მონასტერში მოსასვენებლად გაჩერებულს, პატარა ქალაქ ფოსანოვაში, ტერაცინოს მახლობლად. წმიდა თომა აკვინელი 1274 წლის 7 მარტს გარდაიცვალა.

1323 წლის 18 ივლისს თომა აკვინელი რომის კათოლიკე ეკლესიამ წმიდანად შერაცხა. 1879 წლის 4 აგვისტოს კი გამოცხადდა, რომ კათოლიკე ეკლესიის ფილოსოფიური მოძღვრება შეიძლება გადმოცემულ იქნეს მხოლოდ თომიზმის - თომა აკვინელის მიერ ჩამოყალიბებული აზროვნებითი სისტემის - საფუძველზე.

დასასრულ, პატარა მონაკვეთი ჩვენი საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოეტის, პოლ კლოდელის, პირადი წერილიდან: „ჩემი მოქცევის შემდეგ ჩემი პირველი მოძღვარი დაჟინებით მარწმუნებდა, შემესწავლა წმიდა თომას მემკვიდრეობა. უკეთესი რჩევის მოცემა შეუძლებელი იყო. მე გადავწყვიტე, სახელმძღვანელოებისა და მიმოხილვების მაგივრად, წამეკითხა თავად წმიდა თომა. და მე უმალ შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ აღმოვჩნდი რაღაც უმანკო, აუმღვრეველ, სრულიად უცნობ გარემოში. შევუდექი სქოლასტიკური ენის ათვისებას მასთან დინჯი და აუჩქარებელი მიახლოებით. ასიოდე გვერდის წაკითხვის შემდეგ კი უკვე შემეძლო თავისუფლად გავდევნებოდი აზრის მსვლელობას, რომელიც არნახულად ნათელი აღმოჩნდა. ამგვარად მე ორივე „შეჯამება“ წავიკითხე. და ეს იყო ჩემი გონების გაუგონარი საზრდო და უჩვეულო წვრთნა“.

ვისაც წმიდა თომა აკვინელის გამჭვირვალე, ნათელ, რწმენითა და აზრით გაციკროვნებულ ტექსტებში ჩაღრმავების ბედნიერება ჰხვდომია წილად, პოლ კლოდელის ამ სიტყვებს უთუოდ დაეთანხმება.

მარტი, 1999

რელიგიათმცოდნეთა შორის აღიარებულია თვალსაზრისი, რომ იეჰოვას მოწმეები, მორმონებთან თუ საინტოლოგებთან ერთად, რელიგიათა ისტორიაში წმინდა ამერიკული წვლილის შემტანებად უნდა იქნენ მიჩნეულნი. იეჰოვას მოწმეებმა თავიანთი მოკრძალებული დასაწყისიდან, რომელიც სათავე XIX საუკუნის 70-იანი წლებიდან იღებს, თვალშისაცემ წარმატებებს მიაღწიეს, - და არამარტო თავიანთ სამშობლოში: დღეს მათი რაოდენობა მსოფლიოს თითქმის ორას ქვეყანაში უკვე რამდენიმე მილიონია (თავად ამ მიმდინარეობის წევრთაგან გამოსული ცნობის თანახმად, მათმა რაოდენობამ მსოფლიოში უკვე ხუთმილიონნახევარს გადააჭარბა).

იეჰოველები თავიანთ სახელწოდებას აფუძნებენ ბიბლიაში, უფრო ზუსტად, ძველ აღთქმაში, ღმერთის სახელდების ებრაულ ფორმაზე, რაც გვიანდელი, არასწორი წაკითხვით „იეჰოვად“ იკითხებოდა, თუმცა ორიგინალურ ვერსიაში, ძველ ებრაულ გარემოში, ეს სიტყვა, ალბათ, „იაჰვედ“ უნდა გამოთქმულიყო. იეჰოველები თავს არ მიიჩნევენ ქრისტიანებად და, საერთოდ, გაურბიან ამ სიტყვის ხმარებას. მათი საკუთარი სახელწოდებაა „მოწმეები“, რასაც საღმრთო წერილის რამდენსამე ადგილას მორწმუნეთა ამგვარად მოხსენიებაზე აფუძნებენ. სხვათა შორის, აქვე უნდა ითქვას, რომ იეჰოვას მოწმეები საღმრთო წერილის - ძველი და ახალი აღთქმის - თავიანთი საკუთარი თარგმანით სარგებლობენ, რაც საკმაოდ განსხვავდება ბიბლიის კანონიკური თარგმანებისაგან, - აღსანიშნავია თუნდაც ის, რომ ბიბლიაში ექვსი ათასზე მეტჯერ მოხსენიებული ღმერთის სხვადასხვა სახელი იეჰოველთა მიერ გამოცემულ ბიბლიაში ყოველთვის „იეჰოვად“ ითარგმნება.

იეჰოვას მოწმეთა მოძრაობას სათავე დაუდო პიტსბურგში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, 1852 წელს დაბადებულმა ჩარლზ რასელმა, რომლის მშობლები პრესბიტერიანულ ეკლესიას ეკუთვნოდნენ. მაგრამ ადვენტისტი მქადაგებლის, უილიამ მილერის, გავლენით ჭაბუკმა უარი თქვა მშობლების სარწმუნოებაზე და ოცი წლისამ პენსილვანიაში თავის ირგვლივ თანამოაზრეთა ჯგუფი შემოიკრიბა ბიბლიის შესასწავლად, სადაც ტექსტის ყოველი მონაკვეთი ქრისტეს მეორედ მოსვლის პერსპექტივიდან იკითხებოდა და განიხილებოდა. რასელის ჯგუფი განუწყვეტლად იზრდებოდა და 1884 წელს ის უკვე ცალკე ორგანიზაციად ჩამოყალიბდა. რამდენიმე წლის შემდეგ იეჰოვას მოწმეთა მიმდევრები მთელს ამერიკაში გაჩნდნენ, ამასთანავე, მათ ფესვი გაიდგეს სხვა, მეზობელ თუ არამეზობელ ქვეყნებში. 1909 წელს ორგანიზაციის შტაბ-ბინა ბრუკლინში, ნიუ-ორკში, გადაბარგდა და დღემდე იქიდან ხელმძღვანელობს მთელს მსოფლიოში თავიანთ მრავალრიცხოვან მიმდევართა საქმიანობას. სხვათა შორის, იმ დროიდან სწორედ იქ იბეჭდება მათი ჟურნალები და სხვადასხვა ლიტერატურა, რომელიც 80-ზე მეტ ენაზე გამოდის სულ მცირე 10 მილიონიანი ტირაჟით. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ მათს გამოცემებში ვერსად შეხვდებით მითითებას ავტორებზე, რადგან თითქმის ყველა მათი პუბლიკაცია პრინციპულად ანონიმურია. იქიდანვე დაიწყო რასელის ხმის ჩანაწერების, მისი ლოცვებისა და ქადაგებების გავრცელება, რომელიც იეჰოველ პროპაგანდისტებს მათი ორგანიზაციისათვის პერსპექტიულ სახლებში უნდა აეჟღერებინათ.

1916 წელს, რასელის გარდაცვალების შემდეგ, იეჰოვას მოწმეებს სათავეში ჩაუდგა ჯოზეფ რეზერფორდი, რომელიც პირველი მსოფლიო ომის განმავლობაში, თავის შვიდ თანამოაზრესთან ერთად ციხეში აღმოჩნდა, - დაპატიმრების მიზეზი იყო მათი პაციფისტური პოზიცია და ომში მონაწილეობაზე უარის თქმა. თუმცა იეჰოვას მოწმეებს ციხეშიც არ შეუწყვეტიათ თავიანთი მოძღვრების ქადაგება, სადაც მათ ბიბლიის შემსწავლელი ჯგუფები შექმნეს.

განსაკუთრებული დევნა იეჰოვას მოწმეებს მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში დაატყდათ თავს, - როგორც ნაციონალ-სოციალისტების მხრიდან, ისე მოკავშირეთა ქვეყნებში. ნაცისტურ გერმანიაშიც და კომუნისტურ საბჭოთა კავშირშიც იეჰოველად ყოფნა სისხლის სამართლის დანაშაულად იყო მიჩნეული და საკმარისი საბაბი იყო საკონცენტარაციო ბანაკში მოსახვედრად.

მიუხედავად იმისა, რომ იეჰოვას მოწმეები თავიანთ მოძღვრებას ბიბლიაზე აფუძნებენ, ამ მოძღვრების მიმდევარნი მაინც ნამდვილად გამიჯნულ სექტად უნდა იქნეს მიჩნეული თვით ამერიკულ ფუნდამენტალისტურ მიმდინარეობებს შორის, რომლებთანაც მათ ბევრი რამ აქვთ საერთო. იეჰოვას მოწმეთათვის ღმერთი, რომელსაც ისინი „იეჰოვას“ უწოდებენ, ერთადერთი უმაღლესი და საყოველთაო ღმრთაებაა. რაც შეეხება იესო ქრისტეს, მათი შეხედულებით, იგი ღმერთის უპირველესი ქმნილებაა და მისი მიწიერი ცხოვრება ადამიანების ხსნას შეეწირა, იგი პალოზე (და არა ჯვარზე) სიკვდილის შემდეგ მკვდრეთით აღდგა როგორც სულიერი არსება და დღესაც აგრძელებს სამყაროში სულიერ არსებობას, მაგრამ იგი უთუოდ დაქვემდებარებულია იეჰოვას (ალბათ, შეხსენებას არ საჭიროებს, რომ ქრისტიანული თვალსაზრისით, იესო ქრისტე მამა-ღმერთის თანასწორი და თანაარსი ღმერთია). ამასთანავე, იეჰოვას მოწმეები, ქრისტიანთაგან განსხვავებით, უარყოფენ იესოს უბიწოდ ჩასახვას, არ აღნიშნავენ შობასა და აღდგომას (რომელიც, მათი აზრით, წარმართული წარმოშობის დღესასწაულებია), უარყოფენ მარხვასა და ლიტურგიას, მაგრამ დაწესებული აქვთ საგანგებო სერობის რიტუალი, რომელიც წელიწადში ერთხელ ტარდება.

იეჰოველთა მოძღვრების მთავარი ძარღვია სამყაროს დასასრულის მოლოდინი, რომელიც, მათი შეხედულებით, მალე მოგველის. ისტორიის დასასრული დიდი შეტაკებით დაიწყება, - არმაგედონით, - ბრძოლით ბოროტ და კეთილ ძალებს შორის. კატასტროფული ნგრევის შედეგად სატანა გაიმარჯვებს და კაცობრიობა განადგურდება, მაგრამ სიკვდილი ადამიანებს ადამის ცოდვისაგან გაათავისუფლებს. ცხონებით კი მხოლოდ ისინი ცხონდებიან, რომელთაც იეჰოვა მოუხმობს მარადიული ცხოვრებისაკენ, - უფრო ზუსტად, ესენი იქნებიან იეჰოვას მოწმეები და მათი რიცხვი ზუსტადაა ცნობილი: კაცობრიობის ისტორიიდან ოდენ 144 ათას ჭეშმარიტად მორწმუნეს ელის ხელახლა დაბადება იეჰოვას სულიერ შვილებად, რომლებიც, ქრისტესთან ერთად, ზეცად გაემართებიან. ზეცაში კი ქრისტე ახალ სამეუფოს დაამყარებს, სადაც მხოლოდ სიკეთე იბატონებს.

სამყაროს დასასრულის დადგომამდე იეჰოვას მოწმეებმა თავი შორს უნდა დაიჭირონ ამ სოფლისაგან, - მათ მხოლოდ იმ სამოქალაქო კანონებს შეუძლიათ დაემორჩილონ, რომლებიც მათს სარწმუნოებრივ შეხედულებებს არ ეწინააღმდეგება. ესეც განაპირობებს, რომ მათ არ სურთ არავითარი ურთიერთობა ქრისტიანობის სხვადასხვა მიმდინარეობების წარმომადგენლებთან და რომ ისინი სრულიად ემიჯნებიან ყოველგვარ სამოქალაქო ხელისუფლებას. შესაბამისად, ისინი უარს ამბობენ, პატივი სცენ სახელმწიფო დროშას თუ გერბს (რაც მათ კერპთა თაყვანისცემად მიაჩნიათ) და უარს ამბობენ, იმსახურონ ჯარში. კიდევ ერთი თვისება, რითაც იეჰოვას მოწმეები არიან ცნობილი, ისაა, რომ ისინი გადაჭრით ამბობენ უარს სისხლის გადასხმაზე, რადგან მიაჩნიათ, რომ ეს იეჰოვას კანონებს ეწინააღმდეგება.

იეჰოვას მოწმეებმა თავიანთი მოძღვრება საჯაროდ უნდა აღიარონ ჭეშმარიტებად, რასაც ისინი ყოველდღიურად უნდა ადასტურებდნენ, ქადაგებდნენ და ავრცელებდნენ: მათ მილიონიან გამოცემებში, მსოფლიო მასშტაბის პროპაგანდაში, მრავალრიცხოვანი საკვირაო შეხვედრებისას თუ საზეიმო რიტუალებისას, კარდაკარ დაუღლელი სიარულით მომხრეების შემომატების მცდელობისას, - ყველაზე მეტად სწორედ ასე და ამგვარად გახდნენ ცნობილი იეჰოვას მოწმეები არაიეჰოვური მსოფლიოსათვის.

ივლისი, 1999

მეოცე საუკუნის პირველი ნახევრის ინდოეთის სახელგანთქმული საზოგადო და რელიგიური მოღვაწე, მოჰანდას კარამჩანდ განდჰი, 1869 წლის 2 ოქტომბერს მომცრო ინდურ სამთავროში, გუჯარათში, დაიბადა. თავდაპირველი განათლება ჭაბუკმა თავის სამშობლოში მიიღო, 19 წლისა კი, როგორც კეთილშობილ და შეძლებულ ინდოელს შეჰფეროდა, ინგლისისაკენ გაემართა. იურისტის დიპლომის მოპოვების შემდეგ ევროპულ ტანსაცმელში გამოწყობილი განდჰი სამხრეთ აფრიკაში დასახლდება, სადაც იგი არა მარტო სამართლებრივ დახმარებას აღმოუჩენს იქაურ თანამემამულეებს, არამედ სათავეში ჩაუდგება ინდური უმცირესობის ბრძოლას თანასწორობისათვის. მაგრამ ეს ბრძოლა მაშინაც და შემდგომაც, სამხრეთ აფრიკასა თუ ინდოეთში, ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, სიცოცხლის ბოლომდე, განსაკუთრებული იქნება - არაძალადური, უსისხლო, მაგრამ არა უმსხვერპლო. ამ მოძრაობას დამფუძნებელმა სატიაგრაჰა უწოდა, - ბრძოლა ჭეშმარიტებისათვის.

მოჰანდას კარამჩანდ განდჰის სიჭაბუკე აღსავსე იყო სულიერი და რელიგიური ძიებებითა და არაერთი დაეჭვებით. იყო ქრისტიანობაზე მოქცევის მცდელობები პრეტორიაში და ლევ ტოლსტოის თუ ჰენრი ტოროს ტრაქტატების გატაცებული კითხვა, ახალი აღთქმის სინათლით გაცისკროვნება - განსაკუთრებით მთაზე ქრისტეს ქადაგების კითხვისას და ბჰაგავადგიტას სიბრძნის წვდომა და მიღება. განსაკუთრებული გავლენა მასზე ამ ფუნდამენტური ჰინდუისტური წიგნის ორ მცნებას მოუხდენია - ერთი იყო აპარიგრაჰა, რაც არამომხვეჭელობას ნიშნავს, ყოველგვარ მატერიალურ ფასეულობებზე უარის თქმას, ხოლო მეორე - სამაბჰავა, რაც გულისხმობს სრულ გულგრილობას, აუღელვებლობის შენარჩუნების უნარს ტკივილისას თუ სიამოვნებისას, გამარჯვებისას თუ დამარცხებისას; შრომას და ღვაწლს იმაზე დაუფიქრებლად, იმის გათვალისწინებისა და გათვლის გარეშე, წარმატებული იქნება შედეგი თუ წარუმატებელი.

პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე რამდენიმე დღით ადრე 45 წლის განდჰი ტოვებს სამხრეთ აფრიკას და ინდოეთისაკენ გაემგზავრება. თუ ადრე განდჰი ინდოეთში ბრიტანელთა ბატონობის მომხრე იყო, მალე იგი იმპერიული მმართველობის მტკიცე და შეუპოვარი მოწინააღმდეგე ხდება.

1927 წელს იბეჭდება განდჰის ავტობიოგრაფია - „ჭეშმარიტების ჩემეული გამოცდილების ამბავი“ - რამდენიმე ასეული გვერდის შემცველი წიგნი, აღსავსე ღმერთის ძიებითა და ადამიანური გულისტკივილით, გამსჭვალული ღრმა სულიერებით, მოწიწებითა და თავმდაბლობით, შესაძლოა, ყველაზე მართალი, ყველაზე გულწრფელი, ყველაზე ვაჟკაცური წიგნი ამ საუკუნის პოლიტიკურ მოღვაწეთა ნაწერებს შორის.

განდჰის უმთავრესი მიზანი იყო მორალური პრინციპებით გაეჯერებინა პოლიტიკა, - პოლიტიკა დაექვემდებარებინა ზნეობრივი საწყისისთვის, და არა პირიქით. პოლიტიკურ ბრძოლას იგი ადამიანების ზნეობრივი აღზრდის სკოლად მიიჩნევდა და თავისი საზოგადოებრივი ქმედებების საფუძველს კაცობრიობის სულიერ მასწავლებელთა და რელიგიურ განმანათლებელთა მოძღვრებაში ხედავდა. მისთვის მნიშვნელოვანი იყო არა პოლიტიკური გამარჯვება, არამედ პოლიტიკური ბრძოლისას მოპოვებული ზნეობრივი წინსვლა. უარის თქმა ყოველგვარ ძალადობასა და შიშზე და, რაც მთავარია, ორივეზე ერთად, ერთმანეთისაგან განუყოფლად, ზრუნვა ცალკეული ადამიანისათვის და არა აბსტრაქტული, არცთუ ყოველთვის გამჭვირვალე პოლიტიკური მიზნებისათვის - აი, განდჰის პოლიტიკური ან, უფრო ზუსტად, ზნეობრივ-რელიგიური მოძღვრების პრინციპები.

ომის დამთავრების შემდეგ, 1947 წლის 15 აგვისტოს, ბრიტანეთის სამეფო დამოუკიდებლობას მიანიჭებს თავის ყოფილ კოლონიას - ინდოეთს, ოღონდ ქვეყანა ორ სახელმწიფოდ - ჰინდუისტურ ინდოეთად და ისლამურ პაკისტანად - იყოფა, თუმცა განდჰი ბოლომდე თავდაუზოგავად იღვწოდა სახელმწიფო ერთიანობის შესანარჩუნებლად. ამ დროს იწყება ჰინდუისტების, მუსლიმების, სიქჰების ურთიერთდარბევა და ურთიერთჟლეტა. განდჰი იწყებს საპროტესტო შიმშილობას. ერთი ჰინდუისტი ჭაბუკი მას მოწინააღმდეგეთა მომხრეობაში დასდებს ბრალს და 1948 წლის 30 იანვარს მლოცველთა შორის მყოფ მოჰანდას კარამჩანდ განდჰის ტყვიას ესვრის. მისი ბოლო სიტყვები ღმერთ რამასადმი მიმართული ლოცვა იყო.

დღეს, განდჰის გარდაცვალებიდან ნახევარ საუკენეზე მეტი ხნის გასვლის შემდეგ, ძნელია გადაჭრით ითქვას, - უკვე კარს მომდგარი, მომავალი საუკუნის ადამიანი რას მიიჩნევს ყველაზე ღირებულად განდჰის სულიერი მემკვიდრეობიდან: მისი პოლიტიკური ბრძოლის ფორმებსა და მეთოდებს თუ იმ მოუღლელ რელიგიურ ძიებებსა და სამყაროში განფენილი უნივერსალური კანონზომიერების დაძაბულ მიყურადებას, რითაც ასე აღსავსე იყო მოჰანდას კარამჩანდ განდჰის ამქვეყნიური ცხოვრება?

ოქტომბერი, 1999

საქართველოში რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურის, იოანე პავლე II-ის, მოახლოებულ ისტორიულ სტუმრობასთან დაკავშირებით, ზერელედ მაინც გადავავლოთ თვალი საქართველოს ურთიერთობას რომთან ანუ წმიდა პეტრეს საყდართან, - კათედრასთან, რომელიც თავის სამოციქულო ტრადიციებს თითქმის ოცი საუკუნის განმავლობაში მიჰყვება. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ თავად თემა ლამის ამოუწურავია და მრავალ დიდტანიან ტომს მოიცავს და მოითხოვს.

***

ქართლში ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადებისთანავე, ქართული ეკლესიისათვის საფუძვლის ჩაყრისთანავე მოდის კურთხევა რომიდან - ქართველთა განმანათლებელი წმიდა ნინო, მეფე მირიანი და მთელი ქართლის ერი იღებს კურთხევის წერილებს რომის პაპისაგან.

VI საუკუნის მიწურულს, 596 წელს, მართლმადიდებლობის დასაცავად სომეხ კათოლიკოსთან დავაში ჩაბმული ქართლის კათოლიკოსი კირიონი მსაჯულად და განმსჯელად რომის პაპს მიმართავს და რომიდანაც წმიდა პაპის, გრიგოლ დიდის, სამოძღვრო წერილი მოდის.

მეცხრე საუკუნეში, წმიდა ილარიონ ქართველი, იმდროინდელი მსოფლიოს უმთავრესი ქრისტიანული სიწმიდეების, უმთავრესი ქრისტიანული ადგილების მოსალოცად მიდის და იგი ჩადის იერუსალემში, თესალონიკეში, კონსტანტინოპოლში. შემდგომ კი იგი მიემგზავრება რომს და კათოლიკე ეკლესიის დედაქალაქში ორწლიანი ყოფნისას იქაურ სულიერ სიმდიდრეებს ეზიარება.

ერთი საუკუნის შემდეგ ათონზე, - ივერთა მონასტრის დამაარსებლის, იოანე ათონელის, დროს, - ვხედავთ ქართველი ბერების ბენედიქტელ მოწესეებთან მეგობრობასა და ურთიერთთანადგომას წმიდა მთაზე საბერო-სამონასტრო ცხოვრების გასაღვივებლად. „იოანესა და ეფთვიმეს ცხოვრებაში“ მოთხრობილია, რომ ლეონ რომაელი ხშირად სტუმრობდა ივერთა მონასტერს და გაბრიელ ქართველის ახლოს, მისთვის საგანგებოდ განკუთვნილ სენაკში, რჩებოდა.

ისტორიკოსებსა და ისტორიულ წყაროებს თუ ვერწმუნებით, მას შემდეგაც კი, რაც 1054 წლის 16 ივლისს მანამდე ერთიანი ქრისტიანული ეკლესია სქიზმის შედეგად აღმოსავლურ და დასავლურ ანუ მართლმადიდებლურ და კათოლიკურ ნაწილებად გაიყო, ქართულ სამეფო-სამთავროებსა და ქართულ ეკლესიას მაინც არ შეუწყვეტია კავშირი რომის საყდართან და ქართველი სასულიერო თუ პოლიტიკური მოღვაწეები კათოლიკურ სამყაროსთან ურთიერთობას ბიზანტიის საეკლესიო პოლიტიკისაგან დამოუკიდებლად წარმართავდნენ. რომისა და კონსტანტინოპოლის იმჟამინდელ საეკლესიო კონფლიქტში ქართველი სამღვდელოება არც ჩაბმულა (თუ არ ჩავთვლით გიორგი მთაწმიდელის განცხადებას 1065 წელს ბიზანტიის იმპერატორის, კონსტანტინე დუკას, კარზე, სადაც მან ხელმწიფეს რომის კათოლიკე ეკლესიის უპირატესობა და ქრისტეს მოძღვრებისაგან გადაუხვევლობა მოაგონა, - და ამ დროს უკვე თერთმეტი წელია გასულია მას შემდეგ, რაც ბიზანტიის ეკლესიამ კათოლიკური სარწმუნოება მწვალებლობად გამოაცხადა და შეაჩვენა. ყურადსაღებია, რომ გახარებულმა რომაელმა დიდებულებმა ქართველ ბერს რომის პაპთან შეხვედრა შესთავაზეს, თუმცა რამდენიმე დღის შემდეგ გიორგი მთაწმიდელის გარდაცვალების გამო ეს შეხვედრა ვეღარ მოხერხდა).

ხოლო მაშინ, როცა აგონიაში მყოფმა ბიზანტიის იმპერიამ რომის საყდრის უზენაესობა აღიარა და უნიაზე - დასავლურ ეკლესიასთან გაერთიანებაზე დათანხმდა, ქართველი მღვდელმთავრები ბიზანტიელების გვერდით აღმოჩნდნენ. ამის დასტურად 1437-1439 წლების ფერარა-ფლორენციის საეკლესიო კრების ოქმები გამოდგება, იმ მსოფლიო საეკლესიო კრებისა, რომლის შემდეგაც მართლმადიდებელმა ეკლესიამ აღიარა კათოლიკური დოგმები (მათ შორის, პაპის უზენაესობა) და რომის კათოლიკე ეკლესიას შეურთდა. ამ კრების მსვლელობაში, როგორც ცნობილია, ქართველი მღვდელმთავრებიც მონაწილეობდნენ. თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ უნიამ - კავშირმა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის საქრისტიანოს შორის - რამდენიმე ათეული წელიც ვერ გაძლო და ფაქტობრივ ბიზანტიის იმპერიის დაცემისთანავე შეწყვიტა მოქმედება.

მაგრამ სქიზმის მიუხედავად, ქართველი სულიერი მოღვაწენი ცდილობდნენ არ მოსწყვეტოდნენ დასავლური სულიერების წყაროს. ისიცაა აღსანიშნავი, რომ, თუ ისევ საქმის მცოდნე სპეციალისტებს დავეყრდნობით, გვიანდელ შუა საუკუნეებამდე ქართულად ერთადერთი ანტიკათოლიკური თხზულება არსებულა, - და ისიც, ბერძნულიდან თარგმნილი. თუმცა მოგვიანებით, XVIII საუკუნეში, ამ ტიპის პოლემიკური თხზულებების შექმნაში ქართველი თეოლოგებიც ჩაბმულან, თუნდაც ბესარიონ კათოლიკოსი (ბესარიონ ბარათაშვილ-ორბელიშვილი), რომლის „გრდემლი“ მძაფრი ანტიკათოლიკური პათოსითაა გაჟღენთილი. მაგრამ ეს უკვე ის ხანაა, როცა საქართველოს ეკლესიის და ქართული სამეფო-სამთავროების თავკაცები ქვეყნისათვის გადამწყვეტი არჩევანის პირისპირ აღმოჩნდებიან: იმჟამად საქართველოს პოლიტიკურმა და საეკლესიო ხელმძღვანელობამ სასურველად არ მიიჩნია ევროპული ორიენტაცია და მართლმადიდებლობის და, შესაბამისად, ერთმორწმუნე რუსეთის ერთგულება ამჯობინა.

***

საქართველოს ისტორიაში არაერთხელ გამკრთალა ისეთი გადამწყვეტი მობრუნებები, როცა ქართველი სახელმწიფო მოღვაწენი თავიანთ პოლიტიკას რომის ან, უფრო ფართოდ, ევროპულ პოლიტიკასთან ათანხმებდნენ, - მაგალითად, დიდგორის ბრძოლის და დავით აღმაშენებლის მიერ ტფილისის გათავისუფლების წინაპირობების შექმნისას. დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი, რომლის დაწერილია ქართული ისტორიული პროზის უბრწყინვალესი ნიმუში, „ცხოვრება მეფეთმეფისა დავითისი“, ამ წინაპირობებს ამგვარად აღწერს: „ამას ჟამსა გამოვიდეს ფრანგნი და აღიღეს იერუსალემი და ანტიოქია და შეწევნითა ღმრთისაჲთა მოეშენა ქუეყანაჲ ქართლისაჲ, განძლიერდა დავით და განამრავლა სპანი, და არღარა მისცა სულტანსა ხარაჯა და თურქნი ვერღარა დაიზამთრებდეს ქართლსა“ (აღსანიშნავია, რომ „ფრანგი“ აგერ, მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე ქართულ სიტყვათხმარებაში ლათინური წესის კათოლიკეს ნიშნავდა).

დავითის ერთ-ერთი მემკვიდრე ბაგრატიონთა სამეფო სახლიდან, მეფე რუსუდანი, უკვე სრულიად სხვაგვარ პირობებსა და უთუო შეჭირვებაში, რომის პაპს, გრიგოლ IX-ს, წერილით მიმართავდა და სთხოვდა, დასავლურ სამყაროს დახმარება აღმოეჩინა მონგოლთაგან მეტისმეტად შევიწროებული ქართული ქრისტიანული სამეფოსათვის. ყურადსაღებია, რომ წმიდა კეთილმორწმუნე მეფის, თამარის, ასული კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს ამგვარად მიმართავს: „უწმიდეს პაპს, მამას და ყველა ქრისტიანის მეთაურს, წმიდა პეტრეს მოსაყდრეს“.

არც ისე დიდი ხნის შემდეგ, XIII საუკუნის დასაწყისისათვის, საქართველოში ფრანცისკელი ბერები - მინორიტები ჩამოდიან, რომლებიც იაკობ როგსანელის მეთაურობით ტფილისში კათოლიკურ მონასტერს უყრიან საფუძველს. მოკლე ხანში მათ დომინიკელები შემოუერთდებიან და თავიანთ მონასტერს ააგებენ ქალაქის შუაგულში. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ამ ორ ორდენს უკავშირდება ეპოქის ყველაზე მნიშვნელოვანი სულიერ-ინტელექტუალური მოძრაობანი ევროპაში. თუ ფრანცისკელები და, პირველ ყოვლისა, ორდენის დამაარსებელი წმიდა ფრანჩესკო ასიზელი საუკუნეების განმავლობაში ქრისტიანული სიქველის ხორცშესხმულ სიმბოლოდ აღიქმება, დომინიკელები (მათ შორის, ერთ-ერთი დომინიკელი, წმიდა თომა აკვინელი) ევროპულ ინტელექტუალურ ფასეულობათა დაცვასა და გამრავლებას იტვირთავენ საკუთარ მხრებზე. 1329 წელს კი ტფილისში, რომის პაპის, იოანე XXII-ის, განკარგულებით, ლათინური წესის საეპისკოპოსო კათედრა არსდება, - მას დომინიკელი ბერი იოანე ფლორენციელი მეთაურობს, რომელსაც, როგორც ჩანს, მანამდე კარგა ხანს უცხოვრია საქართველოში და ქართულ ენასაც შეძლებისდაგვარად დაუფლებია.

XV საუკუნის 50-იან წლებში ერთიანი საქართველო უკვე ნაწილებად, სამეფო-სამთავროებად დაშლილა, რომლებიც ერთმანეთთან ძნელად პოულობენ საურთიერთო ენას, მაგრამ როცა საქმე რომთან მოლაპარაკებასა და დასავლური ქრისტიანობის აღიარებაზე მიდგება, მეფეები თუ მთავრები ერთიანნი აღმოჩნდებიან ხოლმე, - მაგალითად, როცა ისინი ერთსულოვნად დაჰპირდებიან პაპის ელჩს, ლუდოვიკო ბოლონიელს, რომ, დასავლეთის მხრივ დახმარების შემთხვევაში, საქართველოს ეკლესია უმალ აღიარებს რომის სამოციქულო საყდრის უზენაესობას.

მაგრამ გადის დრო და ქართული მიწები სულ უფრო და უფრო წყდება ევროპას, ისლამურ გარემოცვასა და იზოლაციაში აღმოჩენილი ქვეყანა ჩაკეტილი და განმარტოებული აღმოჩნდება. XVI საუკუნეში პოლიტიკურად, საზოგადოებრივად, კულტურულად დაცემულ საქართველოში უქმდება არა მარტო კათოლიკური მონასტრები, არამედ თვით ტფილისის საეპისკოპოსო კათედრაც.

მომდევნო საუკუნეში ქართული სამეფო-სამთავროებისაკენ რომიდან წამოსული მისიონერები გამოემართებიან, მათი სახელები და მათი ღვაწლი უკეთაა ცნობილი, - პირველი ქართული ნაბეჭდი წიგნები, პირველი ქართული გრამატიკა, ქართული ხალხური ზღაპრების პირველი ჩანაწერები, - მაგრამ ეს ხომ საგანგებო და უფრო ღრმა საუბარს მოითხოვს...

ოქტომბერი, 1999

ერაზმუს როტერდამელს, ნებსითა და უნებურად, გზაჯვარედინზე დგომა მოუწია, და ეს გზაჯვარედინი ისტორიულიც იყო და პირადულიც. შესაძლოა, საკუთარი თავისათვის დეზიდერიუსი ერაზმუსი საცხოვრებლად, სამოღვაწეოდ, სამასწავლებლოდ ცოტა უკეთეს დროს, ცოტა უფრო მშვიდ და მყარ ეპოქას აირჩევდა (თუ ასეთი პერიოდების დაძებნა ჟამთამსვლელობაში ვისმე ადვილ საქმედ ეჩვენება), მაგრამ ევროპის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სახელმოხვეჭილი მეცნიერი, მწერალი, მოაზროვნე, მწიგნობარი XVI საუკუნეში დაიბადა და მას იმათ გვერდით უწევდა ცხოვრება, რომლებიც ხუთი საუკუნის წინ რელიგიურად ორად გაყოფილი ქრისტიანული კონტინეტის კიდევ ერთ გახლეჩას ამზადებდნენ. თუ XI საუკუნის შუახანებიდან მოკიდებული სულ უფრო და უფრო შორდებოდა ერთმანეთს ქრისტიანული სამყაროს ორი ნაწილი - დასავლურ-კათოლიკური და აღმოსავლურ-მართლმადიდებლური, იმ დროისათვის, როცა ერაზმუს როტერდამელი თავის ხელნაწერებს, თარგმანებსა და კომენტარებს უკირკიტებდა, თავად დასავლეთის საქრისტიანო იხლიჩებოდა ორად - კათოლიკურ და პროტესტანტულ მხარეებად, რომელთა შორის შეტაკებანი უკვე გამოსულიყო თეოლოგიური დისპუტების ფარგლებიდან და სისხლიან და დაუნდობელ შეტაკებებში გადაზრდილიყო (რომლებმაც, როგორც ცნობილია, საუკუნეების მანძილზე გასტანა). სხვათა შორის, ჯერ კიდევ მაშინ, როცა კამათები თეოლოგიურ განზომილებებს არ გასცდენოდა, მართლმადიდებლებმა (და მათ შორის, კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა) უარი თქვეს, თავიანთი აზრი გამოეთქვათ და რომელიმე მხარეს მიმხრობოდნენ, რადგან პაპის საყდარსა და ლუთერის მომხრეთა შორის შეჯახებანი, მართლმადიდებელთა საჯარო განცხადებით, დასავლური ეკლესიის შინაური (და შინაურულად მოსაგვარებელი) საქმე იყო.

პარადოქსი ისაა, რომ ერაზმუს როტერდამელი ამ გაორებული ეპოქის, გაორებული ისტორიის პირობებში ორსავე დაპირისპირებულ მხარეს თავის კაცად მიაჩნდა და ორივე მხარე მის დიდ სახელს, ევროპის განათლებულ და მმართველ წრეებში აღიარებულ სიტყვას თავის სასარგებლოდ იმოწმებდა და იდასტურებდა. მაგრამ ინტელექტუალურად მომთხოვნმა და კულტურულად დახვეწილმა ერაზმუს როტერდამელმა, ავგუსტინელმა ბერმა, რომელსაც მონასტერში თავისი ცხოვრების არცთუ მოზრდილი მონაკვეთი ჰქონდა გატარებული, ასევე ავგუსტინელი ბერის, ოღონდ ყოფილი ბერის, მარტინ ლუთერისაგან, შორს ყოფნა არჩია და რომის კათოლიკე ეკლესიის ერთგულებისათვის სიკვდილამდე არ უღალატია, თუმცა ცნობილია, რომ, ამავე დროს, მან უარი თქვა კარდინალის შეთავაზებულ ბერეტზე და მთლად ადვილი სათქმელი დღესაც არაა, რამ განაპირობა მისი ამგვარი ნაბიჯი - სიკვდილამდე სრულიად დამოუკიდებლად ყოფნის, სრულიად დამოუკიდებლად განსჯის დაუძლეველმა სურვილმა თუ ქრისტიანულმა თავმდაბლობამ და მოკრძალებამ, ოფიციალურ პოზიციათა დაკავებისა და გამოკვეთის უსურველობამ თუ ყოვლად უბრალო ყოფითმა მიზეზებმა, რომელთა წყაროები, შესაძლოა, არც არასოდეს გამჟღავნდეს.

დღევანდელი თვალსაწიერიდან კაცი იფიქრებდა, რომ ერაზმუსის ცხოვრება ყველაზე შესაფერი და შესაბამისი შვეიცარიაში იქნებოდა, სადაც, შვეიცარიულ სიმშვიდესა და დაუძაბველობისათვის თუნდაც ჩვენი საუკუნის არაერთ პაციფისტსა და მწიგნობარს შეუფარებია თავი, - ჰერმან ჰესე იქნებოდა იგი თუ რომენ როლანი. ისტორიის მოდერნიზაციაში რომ არ დაგვედოს ბრალი, გავითვალისწინოთ, რომ ამ ქვეყნის ერთ-ერთი მყარი ხატი იქაურ 700 წლოვან მშვიდობიანობას, ტოლერანტობასა და თავისუფალ მართვა-გამგებლობას გულისხმობს, მაგრამ თანამედროვე ხატები, მითები და ლეგენდები უმთავრეს შემთხვევებში საკმაოდ შორია ხოლმე სინამდვილისაგან. ამჯერადაც ნუ დავიზარებთ გავიხსენოთ, რომ სწორედ შვეიცარიული ბაზელის მიტოვება მოუწია ერაზმს სიკვდილამდე არც ისე დიდი ხნით ადრე, სწორედ შეუწყნარებლობისა და პროტესტანტული შეურიგებლობის შედეგად, - მას შემდეგ, რაც ბაზელში საერთოდ აიკრძალა კათოლიკური ღმრთისმსახურება. თვალშისაცემი და ნიშანდობლივია, თუ რაგვარი არატოლერანტობისა და განსხვავებულ შეხედულებათა მიუღებლობის გარემოში უწევდა ცხოვრება ერაზმუსს, რომელიც თავისი საქმითა და ღვაწლით ყველგან და ყველასთან სიფართოვესა და გახსნილობას ამკვიდრებდა.

ერაზმუსის ცხოვრების შედეგთა კიდევ ერთი პარადოქსი ისიცაა, რომ იგი ისტორიული პერსპექტივით საეკლესიო რეფორმის ერთ-ერთ უმთავრეს წამომწყებად და თავკაცად ჩანს, - და ისევ ორსავე მხარეს, ორივე მხარისათვის: ტრადიციული ტერმინოლოგიით, რეფორმაციისა და კონტრრეფორმაციისა ან, ამჟამად უფრო მიღებული სიტყვათხმარებით, პროტესტანტული რეფორმისა და კათოლიკური რეფორმისა. ფაქტი ისაა, რომ ორივე ამ ნაკადმა არსებითად უცვალა სახე ძველ კონტინენტს და, ალბათ, საერთოდ, ქრისტიანულ თუ მის მეზობელ სამყაროს, ხოლო ერაზმუსის წვლილი კი ამ ცვლილებებში სრულიად უეჭველია. ოღონდ საქმე ისაა, რა შეფასდეს შედეგებად და როგორ შეფასდეს: ბაროკული გზით, ღმერთისა და კაცის დამაკავშირებელი გზით სიარული ტრადიციულ ქრისტიანულ გარემოში თუ ახალი არჩევანის პროტესტანტულ ქვეყნებში ლიბერალიზმის პირველი მარცვლების ჩაყრა. შემთხვევითი, ალბათ, არც ისაა, რომ დეზიდერიუსი ერაზმუსი ხშირად ევროპული ლიბერალიმზის ერთ-ერთ პიონერადაა ხოლმე მიჩნეული.

ერაზმუსი, ექიმის ქალიშვილისა და მღვდლის, როჟე გერარის, ვაჟი 1469 წელს დაბადებულა, მაგრამ რაკიღა ცელიბატის აღთქმის გამო კათოლიკე მღვდელს ცოლის ყოლა ეკრძალება, გასაგებია, რომ ერაზმუსი უკანონო შვილად იქნა მიჩნეული. ამ დამღას (როგორც ჩანს, ერაზმუსის დროინდელ ევროპაში არც ისე თავზარდამცემად ხელისშემშლელს, - თუნდაც ლეონარდო და ვინჩის მაგალითი გავიხსენოთ, - როგორც მომდევნო, ეგრეთ წოდებულ უფრო ლიბერალურ ხანებში) ერაზმუსისათვის არც სიჭაბუკეში და არცთუ ხანმოკლე 67 წლის განმავლობაში ხელი დიდად არაფერში შეუშლია, - ყოველ შემთხვევაში, არც შესანიშნავი განათლების შეძენაში, არც ბერად აღკვეცასა და მღვდლად ხელდასხმაში, არც უნივერსიტეტის პროფესორობის მოპოვებაში და არც საკმაოდ წარმატებულ საკარო-პოლიტიკურ კარიერაში. რომ აღარაფერი ვთქვათ რომის კათოლიკე ეკლესიაში ერაზმუსის უზარმარი გავლენისა და ავტორიტეტის შესახებ, რომის საყდართან მისი უშუალო და უშუამავლო დამოკიდებულების შესახებ, გავიხსენოთ, რომ იგი დანიშნეს 16 წლის დიდი ჰერცოგის, კარლოსის, საპატიო კანცლერად, იმ კარლოსისა, რომელიც შემდგომში სახელგანთქმული იმპერატორი კარლოს V გახდა. სხვათა შორის, სწორედ მისი მეურვეობისა და აღზრდისას დაიწერა ერაზმუსის ერთი ყველაზე ცნობილი წიგნი - „ქრისტიანი მთავრის აღზრდა“.

მაგრამ ერაზმუსის მთავარ დამსახურებათა შორის ევროპული კულტურის წინაშე არა მარტო მისი წიგნები უნდა მოვიხსენიოთ, - ერთი მხრივ, რენესანსული განწყობით აღსავსე „სიბრიყვის ქება“ თუ „მოურიდებელი საუბრები“ და, მეორე მხრივ, ისეთი ნაწერები, როგორიცაა, მაგალითად, „ქრისტიანი მხედრის ენქირიდიონი ანუ დაშნა“, რომელიც ქრისტიანული მორალის, ქრისტიანული აღზრდის უთუოდ საგულისხმო სახელმძღვანელოა, - არამედ, აგრეთვე, მისი საგანმანათლებლო-საგამომცემლო საქმიანობა, რომელიც მოიცავს ძველი ბერძნული ტექსტების მოძიებასა და გამოცემას და ერაზმუსის ტექსტოლოგიური მოღვაწეობის მწვერვალს - ახალი აღთქმის ბერძნული ორიგინალის გამოცემას ახალი ლათინური თარგმანისა და კომენტარების თანდართვით. შემთხვევითი არაა, რომ სხვა არაერთ საპატიო წოდებებთან ერთად, რომელიც ერაზმუსმა თანამედროვეთა და მოგვიანო მემკვიდრეთაგან მოიპოვა, ერთ-ერთია თანამედროვე ევროპული ფილოლოგიის ფუძემდებლის ტიტული.

პროტესტანტთაგან მრავალრიცხოვან მიწვევებზე უარის თქმის შემდეგ, ბაზელის იძულებითი მიტოვების შემდეგ, იგი გადადის ფრაიბურგის კათოლიკურ უნივერსიტეტში. გაივლის წლები და ერაზმუსი კიდევ ერთხელ დაბრუნდება ბაზელში, რათა თვალყური მიადევნოს საკუთარი წიგნის ბეჭდვას, მაგრამ 1536 წლის 12 ივლისს ერთ დროს მისთვის აგრე ღვიძლ ქალაქში იგი მოულოდნელად გარდაიცვალა. როგორც მოწმეები ამბობენ, მისი უკანასკნელი სიტყვები ყოფილა: „ჩემო ძვირფასო ღმერთო!“.

ერაზმუსის ცხოვრება და ღვაწლი ამ ხუთი საუკუნის განმავლობაში არაერთხელ გამხდარა ევროპელ ინტელექტუალთა განსჯისა და ჩაფიქრების საგანი, ხშირად საკუთარი სათქმელის დაზუსტების თუ გამოთქმის საშუალება. XX საუკუნის ლიტერატურაში ერთი ამგვარი ნიმუშია შტეფან ცვაიგის სიკვდილისწინა წიგნი „ერაზმუს როტერდამელის ტრიუმფი და ტრაგედია“, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის ზღურბლზეა დაწერილი.

ნოემბერი, 1999

ვლადიმირ სოლოვიოვი საზოგადოდ მიჩნეულია რუსეთის ინტელექტუალურ ისტორიაში პირველ სისტემურ ფილოსოფოსად, თუმცა ამ დღეებში, როცა მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის უნივერსიტეტებსა და სამეცნიერო ცენტრებში მისი გარდაცვალების ასი წლისთავისადმი მიძღვნილი შეკრებები თუ სამეცნიერო კონფერენციები მიმდინარეობს, ისევ წამოიჭრება ხოლმე კითხვა, შეიძლება თუ არა, საერთოდ, ვლადიმირ სოლოვიოვის მიჩნევა ფილოსოფოსად - ამ სიტყვის ევროპულ კულტურაში დამკვიდრებული მნიშვნელობის გათვალისწინებით. სოლოვიოვი ხომ, ჯერ ერთი, უფრო მეტ დროსა და გარჯას ფილოსოფიურ პუბლიცისტიკას უთმობდა, ვიდრე აკადემიურ მეტაფიზიკურ მსჯელობებს, ამასთანავე, მისი აზროვნება ფილოსოფიისა და თეოლოგიის, ფილოსოფიისა და ლიტერატურის, ფილოსოფიისა და მისტიკის მიჯნებზე მიედინებოდა. მაგრამ ამგვარი შემთხვევები სხვაც ხომ არაერთია თუნდაც იმავე ევროპული ფილოსოფიის ისტორიაში. ამიტომ, შესაძლოა, უპრიანი იყოს მისი მიკუთვნება მისტიკური ფილოსოფიის ანდა თეოლოგიური ფილოსოფიის სფეროსათვის.

და მაინც, ვლადიმირ სოლოვიოვი სათავეს უდებს არა მარტო რუსულ ფილოსოფიას, არამედ ახალი დროის თეოლოგიური აზროვნების განვითარებას, და არა მარტო რუსეთში, არამედ, საერთოდ, მართლმადიდებლურ სამყაროში, სადაც ისტორიულ მიზეზთა გამო ფილოსოფიური თუ თეოლოგიური განსჯანი არაერთი საუკუნის განმავლობაში უსიცოცხლოდ იყო გაქვავებული. მაგრამ აქ ერთი ხაფანგი გველის: მთლად ადვილი არაა ვლადიმირ სოლოვიოვის მიკუთვნება მართლმადიდებლური ტრადიციისათვის, და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ მის აზროვნებაზე უზარმაზარი გავლენა მოახდინა ანტიკურმა წარმართობამ და ებრაულმა კაბალამ, გნოსტიციზმმა და პანთეიზმმა, არამედ იმიტომაც, რომ დღემდე არ წყდება კამათი იმის შესახებ, თუ ვინ იყო აღმსარებლობით ვლადიმირ სოლოვიოვი, - მართლმადიდებელი თუ კათოლიკე, თუ რომელ აღმსარებლობაში დალია მან სული ამ ასი წლის წინ და მართლმადიდებელ მღვდელს თუ კათოლიკე პატრს ანდო მან თავისი უკანასკნელი აღსარება.

ცნობილია, რომ 1881 წელს, რუსეთის იმპერატორის, ალექსანდრე II-ის, მკვლელობის შემდეგ, მან, მოსკოვის უნივერსიტეტის 28 წლის პროფესორმა, თხოვნით მიმართა გარდაცვლილი ხელმწიფის ვაჟს, ალექსანდრე III-ს, ეპატიებინა მამამისის მკვლელთათვის, ხოლო როცა ამას სამეფო კარის დუმილი და მის მიერ უნივერსიტეტის დატოვება მოჰყვა, ვლადიმირ სოლოვიოვის ფილოსოფიურ თუ საზოგადოებრივ აზროვნებაში კარდინალური გარდატეხა მოხდა. მან მაშინ განაცხადა, რომ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია მკვდარია და სამყაროს ქრისტიანული გარდაქმნის მისია, მთელი ქრისტიანული მსოფლიოს გაერთიანება მხოლოდ და მხოლოდ რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურმა - პაპმა - შეიძლება იტვირთოს. ბუნებრივია, სოლოვიოვის ამგვარი შეხედულებების შემცველი წიგნების ბეჭდვა რუსეთში კარგა ხნის მანძილზე - სოლოვიოვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში - აკრძალული იყო.

სიცოცხლის მიწურულისათვის მოხეტიალე ფილოსოფოსი და თეოლოგი, რომელსაც საკუთარი ჭერიც კი არ გააჩნდა, მისტიკურად ხედავდა სამყაროს დასასრულის მოახლოებას, ანტიქრისტეს ხელისუფლების გაბატონებას და მთელი ქრისტიანული სამყაროს - მართლმადიდებელთა, პროტესტანთა, კათოლიკეთა - გაერთიანებას ანტიქრისტეს წინააღმდეგ წმიდა პეტრეს მოსაყდრის, რომის პაპის, მეთაურობით.

პოეტი და მოაზროვნე, რომელმაც უზარმაზარი გავლენა მოახდინა მთელი შემდეგდროინდელი რუსული აზროვნების, კულტურის, ლიტერატურის განვითარებაზე, მოსკოვის ახლოს, უზკოეში, 47 წლისა გარდაიცვალა.

ივლისი, 2000

ევროპული კულტურის ისტორიაში არცთუ ისე ბევრი მოიპოვება ისეთი ფილოსოფოსის სახელი, რომლის ნააზრევი დღემდე ცოცხალ მემკვიდრეობას წარმოადგენდეს. არც ისაა ადვილი, ითქვას, რომ რამდენიმე ასეული თუ ათასეული წლის წინ მცხოვრები ამა თუ იმ მსხვილი მოაზროვნის თუნდაც სახელი რასმე ეუბნებოდეს განათლებულ ევროპელს. ამგვარ იშვიათ სახელებს კი უთუოდ განეკუთვნება წმიდა ალბერტუს დიდი ანუ ალბერტუს კელნელი ანუ, კიდევ სხვაგვარად, რომის კათოლიკე ეკლესიაში მიღებული სახელდების თანახმად, Doctor Universalis, რაც საყოველთაო დოქტორს ნიშნავს. რა თქმა უნდა, ზემოთქმული სრულიადაც არ გულისხმობს, რომ ფართო საზოგადოებრივი წრეები, თუნდაც ინტელექტუალურ-საუნივერსიტეტო წრეები ღრმად იყოს გაცნობილი მის მრავალრიცხოვან ნაწერებს, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, ის ინფორმაცია მაინც საკმაოდაა გავრცელებული, რომ ალბერტუს დიდი შუა საუკუნეთა დასავლური აზროვნების მონუმენტური წარმომადგენელია და ერთი, კიდევ უფრო მეტად ცნობილი ფაქტი, რომ იგი წმიდა თომა აკვინელის მასწავლებელი იყო.

ალბერტუს დიდი 1200 წელს დაბადებულა შვაბიაში, დღევანდელ გერმანიაში, და იგი 80 წლის ასაკში, 1280 წლის 15 ნოემბერს გადაცვლილა კელნში. იგი ცნობილია არა მარტო როგორც არისტოტელიზმისა და სქოლასტიკური ფილოსოფიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, არამედ, ამასთანავე, როგორც დაუღალავად მოღვაწე დომინიკელი ბერი და ეპისკოპოსი, რომელმაც დიდი დრო და გარჯა დაუთმო თავისი დროისა და გარემოს საეკლესიო ცხოვრებას. მისი მოღვაწეობა კი საკმაოდ ფართო გეოგრაფიულ სივრცეს მოიცავდა - დღევანდელ იტალიას, საფრანგეთს, გერმანიას. ამას გარდა, ალბერტუს დიდს უკავშირდება ბუნებისმეტყველების აღორძინება შუა საუკუნეების ევროპაში და ამ დარგის ჩართვა, ლეგიტიმიზაცია ქრისტიანული ტრადიციული ცოდნის სისტემაში. აღსანიშნავია, რომ იგი თავისი დროის ერთადერთი მეცნიერი იყო, რომელსაც „დიდი“ ეწოდა და, სხვათა შორის, ეწოდა სიცოცხლეშივე.

ალბერტუსი საკმაოდ შეძლებული გერმანელი მიწათმფლობლის უფროსი ვაჟი ყოფილა, მაგრამ საერო საქმიანობაზე, საერო ცხოვრებაზე მას ადრევე უთქვამს უარი. პადუის უნივერსიტეტში თავისუფალ ხელოვნებათა დარგში სწავლა-განათლების გასრულების შემდეგ, დაახლოებით 23 წლისა, იგი იმ დროს ახალდაარსებულ დომინიკელთა ორდენში შესულა. ამის შემდეგ ახალგაზრდა მონაზონი ღმრთისმეტყველებისა და ფილოსოფიის შესწავლას ჩაჰღრმავებია იმავე პადუისა და ბოლონიის უნივერსიტეტებში. სულ მალე იგი თავად იწყებს მასწავლებლობას და გერმანიის სხვადასხვა მონასტრებში თეოლოგიური ცოდნის გავრცელებას შეუდგება. დაახლოებით 1245 წლისათვის დომინიკელთა ორდენი მას პარიზის უნივერსიტეტში მიავლინებს, სადაც იგი არისტოტელეს ლათინურად იმხანად ახალგადათარგმნილ ნაწერებს გაეცნობა. მალე იგი თეოლოგიის ფაკულტეტის მაგისტროსის წოდებას მოიპოვებს. სწორედ პარიზში იქაური სულიერ-ინტელექტუალური ცხოვრებით შთაგონებული ალბერტუსი იწყებს გრანდიოზულ საქმეს - მთელი იმდროინდელი ცოდნის შეკრებას, შეჯამებას, კომენტირებას. მის მიერ განმარტებულ თხზულებათა შორისაა ბიბლიის ყველა წიგნი და არისტოტელეს იმ დროისათვის ცნობილი ყველა ნაწარმოები. ამ პროექტის განხორციელებისას, რომელმაც დაახლოებით ოცი წელი გასტანა, ალბერტუს დიდის მოწაფეთა შორის, როგორც ჩანს, პირველად აღმოჩნდება წმიდა თომა აკვინელი, დასავლური სამყაროს ყველაზე დიდი თეოლოგი და ფილოსოფოსი, შემდგომში რომის კათოლიკე ეკლესიის მოძღვარი.

1248 წელს ალბერტუსი ტოვებს პარიზს და ბრუნდება კელნში, სადაც მას დაევალება დააფუძნოს გერმანიაში პირველი სტუდიუმ გენერალე, - დომინიკელთა მთავარი სასწავლო სახლი, სადაც იგი ექვსი წლის განმავლობაში მთელ თავის დროს, ლოცვისა და მედიტაციების გარდა, უთმობს სწავლას, სწავლებას, წერას. შემდგომში ალბერტუს დიდს ირჩევენ დომინიკელთა ორდენის ტევტონიის ანუ გერმანიის პროვინციის მეთაურად. ამით მისი ყოველდღიური დატვირთვა კიდევ უფრო იმატებს, მაგრამ იგი ოდნავადაც არ ანელებს თავის ინტელექტუალურ მოღვაწეობას, - და არც მაშინ, როცა პაპის, ალექსანდრე IV-ის, ნებით რეგენსბურგის ეპისკოპოსი ხდება, თუმცა მალე იგი უარს ამბობს საეპისკოპოსო კათედრაზე და ღმრთისმეტყველების მასწავლებლობას უბრუნდება. ამ დროს იგი, როგორც პაპის ლეგატი, შემოივლის გერმანიასა და ბოჰემიას (ჩეხეთს), ასწავლის ვიურცბურგსა და სტრასბურგში. სიცოცხლის მიწურულს ალბერტუსი ორ დიდ მოგზაურობას განახორციელებს - მონაწილეობას მიიღებს ლიონის საეკლესიო კრებაში და ჩადის პარიზში, რათა დაიცვას რამდენიმე წლით ადრე გარდაცვლილი თომა აკვინელის სახელი და მოძღვრება. ამ სოფელს კი დაუღლელი მონაზონი, მოძღვარი, ღმრთისმეტყველი და მეცნიერი ტოვებს 1280 წელს, კელნის დომინიკურ მონასტერში, - ძმათა, მოწაფეთა, თანამოაზრეთა გარემოცვაში.

1931 წელს ალბერტუს დიდი წმიდათა შორის იქნა შერაცხილი, 1941 წელს კი რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაური, პიუს XII, მას ბუნებისმეტყველ მეცნიერთა მფარველ წმიდანად გამოაცხადებს. და მაინც, ალბერტუს დიდი, პირველ ყოვლისა, ღმრთისმეტყველი და ღმრთისმჭვრეტელი იყო, რომელიც ერთმანეთისაგან მიჯნავდა, ერთი მხრივ, ცოდნას, რომლის წყაროა გამოცხადება და რწმენა და, მეორე მხრივ, ცოდნას, რომელიც მეცნიერებასა და ფილოსოფიურ აზროვნებას ეფუძნება. თუმცა რწმენა და მეცნიერება, ალბერტუსის აზრით, არ უპირისპირდება ერთმანეთს და არ არსებობს არანაირი „ორგვარი ჭეშმარიტება“: ერთი - რწმენის და მეორე - გონების ჭეშმარიტება. ყველაფერი, რაც ნამდვილად ჭეშმარიტია, სრულიად ეთანხმება ერთმანეთს. მაგრამ, ამავე დროს, არსებობს უმაღლესი ქრისტიანული ჭეშმარიტებები, ქრისტიანული მოძღვრების დოგმატური საიდუმლონი, რომელთა წვდომა მხოლოდ რწმენით, ლოცვით, სულიერი სწრაფვით, მისტიკური ჭვრეტითაა შესაძლებელი.

დიდ ევროპელ სქოლასტიკოსთა - ანსელმ კენტერბერიელის, ალბერტუს დიდის, თომა აკვინელის ფილოსოფიურ-თეოლოგიური მემკვიდრეობა, პლატონისა და არისტოტელეს აზროვნების მსგავსად, კაცობრიობის სულიერი ისტორიის დაუძველებელ და მამოძრავებელ ფასეულობებს ეკუთვნის.

აგვისტო, 2000

2002 წლის 6 ოქტომბერს, კვირას, რომში, წმიდა პეტრეს ტაძარში, წმიდანად იქნა შერაცხილი ორგანიზაცია „Opus Dei“-ს ფუძემდებელი, ხოსემარია ესკრივა დე ბალაგერ ი ალბა.

„Opus Dei“ თავის არსებობას 1928 წლის 2 ოქტომბრიდან ითვლის, - იმ დღიდან, როცა ესპანელმა მღვდელმა, ხოსემარია ესკრივამ, რომელიც ცნობილი იყო თავისი იურიდიული და ჟურნალისტური მოღვაწეობით, გადაწყვიტა დაეფუძნებინა ქრისტიანული საძმო ღატაკებისა და ავადმყოფების, სულიერ თუ ნივთიერ შეჭირვებაში ჩავარდნილ ადამიანთა დასახმარებლად. „Opus Dei“ ლათინურად საღმრთო საქმეს ნიშნავს და, როგორც თავად მისი დამაარსებელი ამბობდა, ორგანიზაციის სახელიც და იდეაც ღმრთაებრივი შთაგონების შედეგი იყო. მადრიდში დღესაც უჩვენებენ ზარს, რომლის რეკვის დროსაც ხოსემარია ესკრივას ჩაესახა იდეა ანუ, მისი სიტყვებით, მის სმენას ამ დროს ღმრთის ხმა მისწვდა, საფუძველი ჩაეყარა იმგვარი კათოლიკური მოძრაობისათვის, რომელიც უკეთ მოემსახურებოდა მეოცე საუკუნის ადამიანის გარემოსა და მოთხოვნებს. ორი წლის შემდეგ, 1930 წელს, ხოსემარია გადაწყვეტს, ორგანიზაციის საქმიანობაში ქალებიც ჩართოს.

„Opus Dei“-ს დაარსებიდანვე ორგანიზაციის მთავარი მიზანი გახდა არა სამონასტრო-საბერო ორდენის შექმნა, რომელიც, შესაძლოა, ამ სოფლიდან მეტ-ნაკლებად მოშორებული აღმოჩენილიყო, არამედ იმგვარი ერთობის დაფუძნება, რომელიც ჩვეულებრივი ადამიანის ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ყოფაში ქრისტიანული ცხოვრების წესსა და რიგს შეიტანდა. „Opus Dei“-ს დამფუძნებელს მიაჩნდა, რომ ადამიანი არც მხოლოდ განსაკუთრებულ, სამსახურიდან თავისუფალ დროს უნდა უთმობდეს თავისი ქრისტიანული მოვალეობების აღსრულებას და არც უარს უნდა ამბობდეს თავის საერო საქმიანობაზე, - თანამედროვე ადამიანი თავისი სამსახურის, თავისი მოღვაწეობის ადგილას უნდა შრომობდეს ისე, როგორც ქრისტიანს შეეფერება ანუ სრული პასუხისმგებლობით, თავდადებითა და ერთგულებით, ღმრთის სიყვარულითა და ქრისტიანული სულისკვეთების დამკვიდრებით. ხოსემარიას მოძღვრების საფუძველმდები იდეა იყო, დაეძლია თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებაში წარმოშობილი გაორება, - წინააღმდეგობა სამსახურეობრივ და სულიერ მოვალეობებს შორის. რაკიღა ყოველდღე, ყოველ წამს ადამიანის ცხოვრება ღმერთთან განუწყვეტლივ დიალოგში უნდა მიედინებოდეს, ხოსემარია ესკრივას აზრით, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებაც ღმრთისმსახურებად უნდა იქცეს. ამიტომ ენიჭება „Opus Dei“-ს სულიერ პრაქტიკაში ასეთი გადამწყვეტი, განმაპირობებელი, უმთავრესი მნიშვნელობა შრომის კურთხევის პრინციპს.

***

30-იან წლებში ესპანეთში რესპუბლიკელების ანუ ღმრთისმებრძოლთა ძალების გაბატონებას, რომელთა ზურგს უკან ბოლშევიკი ინსტრუქტორები იდგნენ, ქრისტიანთა იმგვარი დევნა მოჰყვა, რაგვარიც ამ ქვეყანაში მანამდე არავის უნახავს და არავის წარმოედგინა. მემარცხენე რევოლუციონერებმა - ანარქისტებმა, სოციალისტებმა თუ კომუნისტებმა - გადაწყვიტეს, მუსრი გაევლოთ ეკლესიის მსახურთათვის. შემდგომში აღმოჩნდა, რომ წითელი ტერორის შედეგად დახვრეტილი იყო 7000 სასულიერო პირი.

ხოსემარია ესკრივა მაშინ იძულებული გახდა, სამშობლოში თუ საზღვარგარეთ სხვადასხვა თავშესაფარი ეძებნა, მაგრამ ესპანეთში გენერალ ფრანსისკო ფრანკოს გამარჯვების შემდეგ „Opus Dei“-ს საშუალება მიეცა, ფართოდ გაეშალა თავისი მოღვაწეობა. იყო წლები, როცა ფრანკისტული მთავრობის წევრთა უმრავლესობა სწორედ „Opus Dei“ -ს მიეკუთვნებოდა. იმავე ხანებში, 1952 წელს, პამპლონაში იხსნება ნავარის უნივერსიტეტი, რომელსაც დღესაც მთლიანად „Opus Dei“ მეურვეობს.

1975 წლის 26 ივნისს მონსინიორი ესკრივა მიწიერ სოფელს რომში გამოეთხოვა. გარდაცვალებიდან 17 წლის შემდეგ, 1992 წელს, იგი ნეტარად იქნა შერაცხილი, ახლახან კი მან რომის კათოლიკე ეკლესიის წმიდათა შორის დაიმკვიდრა ადგილი.

თუ თავდაპირველად, მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებამდე, „Opus Dei“ მხოლოდ ესპანეთში მოქმედებდა, დღეს მისი წევრები მსოფლიოს თითქმის სამოცდაათ ქვეყანაში მოღვაწეობენ.

***

ამ სტრიქონების ავტორს რამდენიმე წლის წინათ, „Opus Dei“-ს პრაჰის წარმომადგენლობაში, მოუხდა ენახა ვიდეოკასეტა, რომელზეც აღბეჭდილი იყო ,,Opus Dei”-ს ფუძემდებლის ერთ-ერთი უკანასკნელი სამოძღვრო მოგზაურობა: გარდაცვალებამდე რამდენიმე თვით ადრე სხეულებრივად დაუძლურებული, თითქმის დაბრმავებული ხოსემარია ესკრივა ვენესუელის რომელიღაც შორეულ, მთიან სოფელში მრავალრიცხოვან მორწმუნეებს ხვდებოდა. მისი გულწრფელი და გამჭვირვალე რწმენა, მისი სიხალისე და მფეთქავი იუმორი, მისი დაუღლელობა სხვათა მოსასმენად, მისი ფართოდ გაღებული გული, ადამიანური ტკივილისა და სიხარულის გაზიარების იშვიათი ნიჭი და, რაც მთავარია, მაცხოვრის, ღმრთისმშობლის, ეკლესიის დაუეჭვებელი ერთგულება მაცოცხლებელ წყაროდ წარმოჩინდებოდა ჩვენს სულიერად გამოფიტულ და გრძნობიერად ამოშანთულ ყოველდღიურობაში. და კიდევ: უჩვეულო, მოულოდნელი, დაუჯერებელი იყო ის ენა, რომლითაც მეტყველებდა ეს მგზნებარე ესპანელი მღვდელი. შეუძლებელი იყო, დაგეძლიათ შეგრძნება: აი, ასე ლაპარაკობდნენ, აი, ასე ლაპარაკობენ წმიდანები. ჩვენ ამგვარ ცოცხალ, ხალას, უშიშარ, მართალ ენას შეჩვეული არა ვართ, - პოლიტიკური ტრიბუნებიდან, რადიოდან, ტელევიზიიდან, ინტერნეტიდან სრულიად სხვაგვარი ენა იფრქვევა.

როცა ამ შეხვედრისას ხოსემარიას ესკრივას შეკითხვით მიმართა გონებრივად ჩამორჩენილი ყმაწვილის დედამ, თუ რატომ მოუვლინა ღმერთმა მას და მის მეუღლეს ასეთი მძიმე განსაცდელი, უბრალო შავ სუტანაში ჩაცმულმა მღვდელმა დასევდიანებულ დედას ასე უპასუხა: „ეს თქვენი, მთელი თქვენი ოჯახის საჩუქარია, ეს საღმრთო ძღვენია, რადგან ღმერთი თავის ყველაზე ღირსეულ შვილებს ირჩევს და სწორედ მათ ავალებს და ანდობს ამგვარ ბავშვებზე მზრუნველობას. მაგრამ ერთ რამეს გთხოვთ, - როცა შინ მიხვალთ, ეცადეთ, ეცადეთ დიდხანს, ეცადეთ დაუღლელად, თქვენს შვილს ათქმევინოთ სიტყვები: ღმრთისმშობელო ქალწულო, გიხაროდენ, მიმადლებულო მარიამ, უფალი შენთანა, კურთხეულ ხარ შენ დედათა შორის და კურთხეულ არს ნაყოფი მუცლისა შენისა, - იესო. დამიჯერეთ, მერწმუნეთ, როცა თქვენი შვილი ამ სიტყვებს წარმოთქვამს, ცაში ანგელოზები სიხარულის ზარებს ააგუგუნებენ“.

წმიდანები ასე ხედავენ, წმიდანებს ასე სწამთ.

ოქტომბერი, 2002

ა

აბდულაბეგი

აბრაამი

ადალბერტი იხ. ვოიტეხი

ადამი

ავგუსტინე

ავიცენა

ათენაგორა

ალბერტუს დიდი

ალეგზანდერი, დანიელ

ალექსანდრე

ალექსანდრე IV

ალექსანდრე VI

ალფონს XIII

ამბროსი ნეკრესელი

ანასტასი

ანდრეოტი, ჯულიო

ანდრია

ანსელმ კენტერბერიელი

ანტიქრისტე

ანტონი I

ანტონი II

ანჯელიკო

არისტოტელე

არსენი

არქიმედე

ბ

ბალთაზარი, ჰანს ურს ფონ

ბაჟენოვი, ევგენი

ბარათაშვილ-ორბელიშვილი, ბესარიონ იხ. ბესარიონი

ბართი, კარლ

ბართლომე I

ბასილი

ბაქარი

ბახი, იოჰან სებასტიან

ბახტინი, მიხაილ

ბეიაქსიუ, აგნეს გონქსა იხ. ტერეზა

ბელა იხ. ვოიტეხი

ბემე, იაკობ

ბენედიქტე

ბერანი, იოზეფ

ბერდიაევი, ნიკოლაი

ბერლუსკონი, სილვიო

ბესარიონი

ბოდლერი, შარლ

ბოლესლავ II

ბორის I

ბოსკო, ჯოვანი

ბოტიჩელი, სანდრო

ბრემი, ვილი

ბუბერი, მარტინ

ბუბერი, სოლომონ

ბუდჰა

ბულტმანი, რუდოლფ

ბუონაროტი, მიქელანჯელო

გ

განდჰი, მოჰანდას კარამჩანდ

გარიბალდი, ჯუზეპე

გაწერელია, აკაკი

გენონი, რენე

გერარი, როჟე

გვარდინი, რომანო

გიორგი II

გიორგი მთაწმიდელი

გოეთე, იოჰან ვოლფგანგ

გოტვალდი, კლემენტ

გრიგოლ IX

გრიგოლ დიდი

გრიგოლ პალამა

გრინი, გრეემ

გუბერი, ჯონ

გურამიშვილი, დავით

გუსტავ ვაზა

დ

დავით აღმაშენებელი

დავითი

და ვინჩი, ლეონარდო

დაისონი, ჰუგო

დალი, სალვადორ

დანტე ალიგიერი

დარეჯანი

დასგუპტა, სურენდრანათ

დე გასპერი, ალჩიდე

დე გოლი, შარლ

დე ოტო, ნიკოლას სანტოს

დეკარტი, რენე

დემეტრე II

დი კრედი, ლორენცო

დილთაი, ვილჰელმ

დიონისე არეოპაგელი

დომინიკე

დოსეტი, ჯუზეპე

დოსითეოსი

დოსტოევსკი, ფიოდორ

ე

ეკატერინე II

ელ გრეკო

ელიადე, მირჩა

ელიზავეტა

ელისაბედ I

ელისაბედ II

ელკინი

ერაზმუს როტერდამელი

ერეკლე II

ერისთავი, ვარლამ

ერიქსონი, გუსტავ იხ. გუსტავ ვაზა

ერმოლოვი, ალექსეი

ესკრივა, ხოსემარია

ესტერმანი

ეფთვიმე

ეფთვიმე მთაწმიდელი

ვ

ვაიდკომი, ენ

ვაიცზეკერი

ვახტანგ VI

ვებერი, ენდრიუ ლოიდ

ვეილი, სიმონ

ველასკესი, დიეგო

ვივეკანანდა, სვამი

ვიზელი, ელი

ვილინგსი

ვინკლერი, პაულა

ვიქტორ ემანუელი

ვლკი, მილოსლავ

ვო, ივლინ

ვოიტეხი

ვოიცეხი იხ. ვოიტეხი

ვოსტორგოვი, იოანე

ზ

ზაიდი, აბუ

ზარათუშტრა

ზდისლავა ლემბერკელი

ზიუგანოვი, გენადი

ზოლი, იზრაელ

თ

თაგორი, რაბინდარანათ

თამარი

თაყაიშვილი, ექვთიმე

თეიმურაზ II

თეოდორე

თომა აკვინელი

ი

იაკობი

იანულატოსი, ანასტასი იხ. ანასტასი

იასპერსი, კარლ

იბთიქალი, იუნის

იენგ სარი

იესე

იესო ქრისტე

იეჰოვა

ივანოვი, ვიაჩესლავ

ილარიონ ქართველი

იოაკიმე დელ ფიორე

იოანე

იოანე XXII

იოანე XXIII

იოანე ათონელი

იოანე ოქროპირი

იოანე პავლე II

იოანე ფლორენციელი

იონესკო, ეჟენ

იონესკუ, ნაე

იორდანი, რაფაელ

იოსებ II

იპოლიტე

იპოლიტოვ-ივანოვი, მიხაილ

ისა იხ. იესო ქრისტე

ისაკი

იუდა

იუმი, ბეზილ

იუნგერი, ერნსტ

იუნგი, კარლ გუსტავ

კ

კალვინი, ჟან

კამიუ, ალბერ

კარლოს V

კასტრო, ფიდელ

კატარინა

კენიატუ, ჯომო

კერუაკი, ჯეკ

კერულარიოსი, მიქაელ

კესტლერი, არტურ

კეცალკოატლი

კინგი, მარტინ ლუთერ

კირილე

კირიონ I

კირიონ II (III)

კირკეგორი, სიორენ

კლეი, კასიუს

კლოდელი, პოლ

კნორინგი, კარლ

კონსტანტინე

კონსტანტინე დუკა

კონფუციუსი

ლ

ლავრენტი

ლანდოლფო აკვინელი

ლეონე, ჯოვანი

ლეონიდე

ლეონ რომაელი

ლოიოლა, ეგნატე

ლუარსაბ I

ლუდოვიკო ბოლონიელი

ლუთერი, მარტინ

ლუისი, კლაივ სტეიპლზ

ლუისი, უორენ

ლუსი, კლეარ

მ

მათე

მაკარი III

მალრო, ანდრე

მანი, თომას

მარიამი

მარიამ მაგდალინელი

მარია ტერეზია

მარიტენი, ჟაკ

მარკოზი

მარსელი, ანრი

მარსელი, გაბრიელ

მარტინი

მარტინი, კარლო მარია

მარქსი, კარლ

მასარიკი, ტომაშ გარიგ

მაქსიმე

მბიტი, ჯონ

მედიჩი, ლორენცო დი

მედიჩი, პიერო

მეთოდე

მელანხტონი, ფილიპ

მელეტი

მელიტონი

მერტონი, ოუენ

მერტონი, ტომას

მესიანი, ოლივიე

მილოში, ჩესლავ

მირანდოლა, პიკო დელა

მირიანი (მეფე)

მირიანი (ბატონიშვილი)

მიულერი, მაქს

მოლტმანი, იურგენ

მონტინი, ჯოვანი ბატისტა იხ. პავლე VI

მორო, ალდო

მოსე

მოცარტი, ვოლფგანგ ამადეუს

მუბარაქი, ხოსნი

მუსოლინი, ბენიტო

მუჰამადი

ნ

ნასერი, გამალ აბდელ

ნახმანი

ნაჯიბულა

ნესტორი

ნიკოლოზი

ნიკოლოზ კუზელი

ნინო

ნიცშე, ფრიდრიხ

ნობელი, ალფრედ

ნოე

ნოვალისი

ო

ორბელიანი, სულხან-საბა

ორტეგა, დანიელ

ორუელი, ჯორჯ

ოტო II

ოტო III

ოქროპირიძე, ალექსანდრე იხ. ალექსანდრე

ოქროპირიძე, დავით

პ

პავლე

პავლე VI

პაზოლინი, პიერ პაოლო

პაპაპეტრუ, პეტრე

პაპინი, ჯოვანი

პარაცელსუსი

პართენი III

პარკერი

პასკალი, ბლეზ

პასტერნაკი, ბორის

პელე იხ. ხიმენეს მალა, ჩეფერინო

პეტრე

პეტრიაშვილი, ალექსი

პიმენი

პიუს XI

პიუს XII

პლატონი

პოლ პოტი

პორტა, ბართოლომეო დელა

ჟ

ჟიდი, ანდრე

რ

რაისი, ტიმ

რამა

რასელი, ჩარლზ

რაფაელი

რეზერფორსი, ჯოზეფ

რენანი, ერნსტ

რილკე, რაინერ მარია

როზანოვი, ვასილი

როზენცვაიგი, ფრანც

როიხლინი, იოჰან

როლანი, რომენ

რონკალი იხ. იოანე XXIII

რუბლიოვი, ანდრეი

რუინი, კამილო

რუსთაველი, შოთა

რუსუდანი

რუშდი, სალმან

ს

სადათი, ანვარ

სავონაროლა, ჯიროლამო

სალაზარი, ანტონიუ

სარკანდერი, იან

საძაგლიშვილი გიორგი იხ. კირიონ II (III)

სელინჯერი, ჯერომ დევიდ

სერაფიმე

სიანუკი

სიბევი, ქრისტეფორე

სიკო

სიმეონი

სიმონსი, მენო

სლავნიკი

სოკრატე

სოლოვიოვი, ვლადიმირ

სპარკი, მურიელ

სტალინი, იოსებ

სტეფანე

სტრეჟისლავა

სტროცი, ლაოდამია

სტროცი, რობერტო

სტურცო, ლუიჯი

სუარესი, ფრანსისკო

სუსლოვა, აპოლინარია

ტ

ტამბური

ტერეზა

ტერეზა ავილელი

ტერეზა ბენედეტა ჯვრისა იხ. შტაინი, ედით

ტიკასი, სერაფიმე იხ. სერაფიმე

ტოლკიენი, ჯონ

ტოლსტოი, ლევ

ტორმასოვი, ალექსანდრ

ტროცკი, ლევ

უ

უაილდი, ოსკარ

უილიამსი, ჩარლზ

უნამუნო, მიგელ დე

ფ

ფიჩინო, მარსილიო

ფლორენსკი, პაველ

ფოიერბახი, ლუდვიგ

ფრანკო, ფრანსისკო

ფრანჩესკო ასიზელი

ფროიდი, ზიგმუნდ

ფრომი, ერიხ

ქ

ქარმალი, ბაბრაქ

ქრიზოსთომე

ყ

ყიფშიძე, გრიგოლ

შ

შანკარა

შელერი, მაქს

შელინგი, ფრიდრიხ ვილჰელმ იოზეფ

შვაიცერი, ალბერტ

შიმელი, ანემარი

შიო მღვიმელი

შირაკი, ჟაკ

შტაინი, ედით

შტაინი, ზიგფრიდ

შტაინი, როზა

შტრაუსი, დავით

ჩ

ჩესტერტონი, გილბერტ კიტ

ჩეხოვი, ანტონ

ჩორანი, ემილ მიშელ

ც

ცვაიგი, შტეფან

ცვეტაევა, მარინა

ციმელი, გეორგ

ციციანოვი, პავლე

წ

წერეთელი, გრიგოლ

ჭ

ჭავჭავაძე, გარსევან

ჭავჭავაძე, ილია

ხ

ხიმენეს მალა, ჩეფერინო (პელე)

ხოჯა, ენვერ

ხრუშჩოვი, ნიკიტა

ხუან დელა კრუსი

ჯ

ჯენკინსი

ჯენკინსი, რუთ

ჯოტო

ჰ

ჰაველი, ვაცლავ

ჰამსუნი, კნუტ

ჰეგელი, გეორგ ვილჰელმ ფრიდრიხ

ჰენდელი, გეორგ ფრიდრიხ

ჰენრი VIII

ჰერცლი, თეოდორ

ჰერცოგი

ჰესე, ჰერმან

ჰეშელი, აბრაჰამ იოშუა

ჰიპოკრატე

ჰიტლერი, ადოლფ

ჰოლდერლინი, იოჰან ქრისტიან ფრიდრიხ

ჰოპკინსი, ჯერარდ მენლი

ჰუსერლი, ედმუნდ

ჰუსი, იან

მერაბ ღაღანიძე დაიბადა 1961 წლის 12 იანვარს თბილისში.

მას შემდეგ, რაც დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი და ასპირანტურა (ძველი ქართული მწერლობის განხრით), 1984 წლიდან 1993 წლამდე, ასწავლიდა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტსა და თბილისის სამხატვრო აკადემიაში ქართული ლიტერატურის ისტორიას, მითოლოგიას, რელიგიათა ისტორიას.

1994 წლიდან 1997 წლამდე მუშაობდა დომინიკელთა ორდენის ქრისტიანული კულტურის ცენტრში პრაჰაში, 1997-2001 წლებში ასწავლიდა პრაჰის კარლოსის უნივერსიტეტის ფილოსოფიისა და თეოლოგიის ფაკულტეტებზე ქრისტიანულ თეოლოგიას, რელიგიათა ისტორიას, ზოგად და შედარებით ლიტერატურათმცოდნეობას.

ამჟამად ასწავლის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტსა და ილია ჭავჭავაძის სახელობის თბილისის ენისა და კულტურის უნივერსიტეტში, ხელმძღვანელობს ქრისტიანული თეოლოგიისა და კულტურის ცენტრს.

გამოქვეყნებული აქვს მონოგრაფია ,,სინამდვილე და წარმოსახვა დავით გურამიშვილის „მხიარულ ზაფხულში“ (თბ., 2002) და სტატიები რელიგიის, ლიტერატურისა და კულტურის საკითხებზე.