1. სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელებისას, თითქმის ყველა შემთხვევაში უგულებელყოფილია „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით დადგენილი სახელმწიფო შესყიდვების დაგეგმვისა და მომზადების წესები და ნორმები. აღნიშნულს ადასტურებს შესყიდვების მიმდინარეობის დროს სატენდერო დოკუმენტაციაში განხორციელებული ცვლილებები, საკვალიფიკაციო მოთხოვნების ცვლილებები, შესყიდვიდან ობიექტების ხშირი ამოღება ან სამუშაოთა სახეობების/მოცულობების ცვლილებები, ხელშეკრულებებში განხორციელებული ხშირი ცვლილებები. კერძოდ:

1.1. პრობლემა - შესყიდვის ობიექტების არასრულყოფილი შესწავლა

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტი ნომერი SB/IDP/CW/25-2009 (ქ. მცხეთაში და მცხეთის რაიონის სოფლებში - მუხრანში, საგურამოსა და წეროვანში იძულებით გადაადგილებულ პირთათვის საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია. კერძოდ: მცხეთაში ყოფილი ტურბაზის 1-ლი და მე-2 კორპუსების, სოფ. მუხრანში მდებარე ორ სართულიანი საცხოვრებელი სახლის, სოფ. საგურამოში მდებარე ხუთ სართულიანი სახლის და სოფ. წეროვანში მდებარე ორ სართულიანი სახლის რეაბილიტაცია).

2009 წლის 26 მარტის წერილი, მცხეთის მუნიციპალიტეტის გამგებელმა მოითხოვა სოფ. მუხრანში მდებარე ორ სართულიანი სახლის რეაბილიტაციის შეჩერება, რადგან შენობა „კონკრეტული შერჩევის საფუძველზე“ პირდაპირი მიყიდვის წესით პრივატიზებულია შპს „ქართული ტრადიციის“ მიერ. საგულისხმოა, რომ 26 მარტისათვის, ამ ობიექტზე მგფ-ის მიერ შესყიდულია საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია, გამოცხადდა ტენდერი და გაფორმებული იქნა შესაბამისი კონტრაქტი, თუმცა საქართველოს პრეზიდენტის განკარგულებით, ის ჯერ კიდევ 2008 წლის 19 ნოემბრიდან არის პრივატიზებული. როგორც დგინდება, მთელი რიგი შესყიდვის მომზადების ღონისძიებები და ხარჯები მგფ-მა განახორციელა კერძო საკუთრებაში არსებული შენობა-ნაგებობის მიმართ, ამავე დროს, არამიზნობრივად.

მაგალითი 2. სატენდერო პაკეტი ნომერი SB/IDP/CW/34-2009 (ქ. ბათუმში ყოფილი ნარკოლოგიური ცენტრის, საზღვაო აკადემიისა და მეზღვაურთა ყოფილი სასტუმროს შენობაში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი ბინების რემონტი).

2009 წლის 20 აგვისტოს, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ მგფ-ში წარდგენილ იქნა კორესპონდენცია, სადაც მითითებულია, რომ სარეაბილიტაციო 3 ობიექტიდან საზღვაო აკადემიის საერთო საცხოვრებლის პირველი და მეორე სართული თავდაცვის სამინისტროს ბალანსზე იმყოფება და მის გადმოცემაზე თავდაცვის სამინისტრო უარს აცხადებს. მნიშვნელოვანია, რომ სარეაბილიტაციო ობიექტი შეირჩა, მასზე რეაბილიტაციის პროექტი მომზადდა და ტენდერი გამოცხადდა ისე, რომ არ იქნა დაზუსტებული, თუ ვის მფლობელობაში იყო შენობა.

1.2. პრობლემა - არასწორად დადგენილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, მაღალი ადმინისტრაციული/ხელოვნური ბარიერები, ტენდერის შეჯიბრითობის შინაარსის ხელოვნურად იგნორირება, კომპანიების შეჯიბრი მხოლოდ წარდგენილი სატენდერო წინადადების ღირებულებით და სხვა მონაცემების იგნორირება

1.2.1. საკვალიფიკაციო მოთხოვნა - ცნობა ბიუჯეტის მიმართ დავალიანების არქონის შესახებ, იგივე, ცნობა ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების შესახებ

წარმოდგენილი სახელმწიფო შესყიდვების ანალიზის შედეგად დადგინდა, რომ პირველ ეტაპზე, შესყიდვების მიმდინარეობისას, სატენდერო დოკუმენტაციით განსაზღვრული იყო საკვალიფიკა ციო მოთხოვნა - ბიუჯეტის მიმართ დავალიანების არქონის შესახებ, რაც, ჩვენი აზრით, მიზანშეწონილი და სწორად ჩამოყალიბებული საკვალიფიკაციო მოთხოვნაა. სამეწარმეო სუბიექტი, რომელიც ვერ ახორციელებს სახელმწიფო გადასახადების სრულყოფილ ადმინისტრირებას და გადახდას, არასანდოა და, შესაძლოა, არაკეთილსინდისიერი კონტრაგენტი აღმოჩნდეს მომავალში. ასევე, სახელმწიფო გადასახადების პრიორიტეტულობა საჯარო და კერძო სამართალში აპრიორად აღიარებული მოთხოვნებია და პირველ რიგში უნდა შესრულდეს. შესაბამისად, აღნიშნული ვალდებულებების პრეტენდენტი კომპანიის მხრიდან ამ ტიპის მოთხოვნების შეუსრულებლობა, ასეთი კომპანიისათვის ტენდერში მონაწილეობის ბარიერს უნდა წარმოადგენდეს. შემდგომში ყველა ეს საკვალიფიკაციო მოთხოვნა შეიცვალა და ჩამოყალიბდა როგორც - ცნობა ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების შესახებ. აღნიშნული სახელმწიფო შესყიდვის მიზნებიდან გამომდინარე, ზემოხსენებული საკვალიფიკაციო მოთხოვნა არანაირი ინფორმაციის ან შედეგის მომცემი ფაქტობრივი გარემოება არ არის, ანუ, ის დამატებით არაფრის მომცემ დოკუმენტს და ქაღალდს არ წარმოადგენს. უფრო მეტიც, ყველაზე უარეს შემთხვევაში, შესაძლებელი იყო პრეტენდენტების შეფასება ბიუჯეტისადმი დავალიანების ოდენობის მიხედვით და მათი ურთიერთშეჯიბრი ამ კუთხითაც, რაც, რა თქმა უნდა, არ მომხდარა.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/05-2009 (ლოტი 1. სენაკის სამხედრო დასახლების №210; 198; 197; 196; 195; 85; 86; 202 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები (საერთო ფართით 12 809 კვ.მ.); ლოტი 2. სენაკის სამხედრო დასახლების №206; 205; 203; 201 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები (საერთო ფართით 11 800 კვ.მ.); ლოტი 3. სენაკის სამხედრო დასახლების №194; 193; 192; 190; 189; 184; 181; 188; 180 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები (საერთო ფართით 9 839 კვ.მ.); ლოტი 4. სენაკის სამხედრო დასახლების №200; 199; 204; 211; 117; 98; 99; 92; 116; 147 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები (საერთო ფართით 11 274 კვ.მ.). პრეტენდენტ შპს „მშენებელი 80“-ს ბიუჯეტის მიმართ გააჩნდა 551 861 ლარის დავალიანება. საკვალიფიკაციო მოთხოვნის სრულყოფილად და სწორად დეფინირების შემთხვევაში, აღნიშნული შესყიდვიდან არასანდო კომპანიის დისკვალიფიკაცია მოხდებოდა. საკვალიფიკაციო მოთხოვნის არასრულყოფილად განსაზღვრის გამო კი, შეუძლებელი გახდა არასანდო პრეტენდენტის შესყიდვიდან გამოთიშვის მექანიზმის გამოყენება.

1.2.2. საკვალიფიკაციო მოთხოვნა - წერილი ბანკიდან, პრეტენდენტი კომპანიის მხრიდან შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, საკრედიტო ხაზის გახსნის მზადყოფნის შესახებ

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტი ნომერი SB/IDP/CW/18-2009 (ქ.ფოთში დანელიას ქ. №4-ში, „ემუს“ ქარხნის ტერიტორიაზე მდებარე ბაღში და მალთაყვას ტურბაზის №-№1, 2, 3 კორპუსებსა და კემპინგებში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია). მნიშვნელოვანია, რომ შპს „სანის“ დისკვალიფიკაციის ერთ-ერთ საფუძველს წარმოადგენდა, კომპანიის გამარჯვების შემთხვევაში 600 000 ლარის ოდენობის საკრედიტო ხაზის არსებობის ან გახსნის შესახებ ბანკის მზადყოფნაზე წერილის წარმოუდგენლობა. შესაბამისად, ყველაზე საუკეთესო სატენდერო წინადადების წარმომდგენი შპს „სანი“ (1 268 188 ლარი) დისკვალიფიცირებული იქნა და გაიმარჯვა შპს „დაგმა“ (1 400 165 ლარი). ყოველივე ზემოაღნიშნული ადასტურებს, რომ საკვალიფიკაციო მოთხოვნის მსგავსი ფორმულირება მას რეალურ შინაარსს აცლის. როგორც ცნობილია, საკრედიტო ხაზი ერთ-ერთ საბანკო პროდუქტს წარმოადგენს. შესაბამისად, თუ კლიენტი დააკმაყოფილებს ბანკის მიერ განსაზღვრულ პირობებს, ყოველგვარი დამატებითი ფაქტობრივი გარემოებების გარეშე საკრედიტო ხაზი გაიხსნება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ალოგიკურია მსგავსი საკვალიფიკაციო მოთხოვნა. ის რეალური შინაარსის მატარებელი არ არის.

1.2.3. საკვალიფიკაციო მოთხოვნის გავრცელება პრეტენდენტსა და ქვეკონტრაქტორზე

არის შემთხვევები, როდესაც სატენდერო კომისია, ტენდერის მიზნებიდან გამომდინარე, აჯამებს პრეტენდენტის და ქვეკონტრაქტორის საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს, რაც ყოვლად დაუშვებელია. ასევე, არის შემთხვევები, როდესაც კომისია ქვეკონტრაქტორს საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილებისგან ათავისუფლებს.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/06-2009 (ქარელის რაიონის დაბა აგარაში მდებარე იძულებით გადაადგილებული პირთა დასახლების №1, №2 სახლების და სოფელ დოღლაურაში მდებარე №1-5 კოტეჯების სარემონტო სამუშაოების შესყიდვა). მოცემულ სატენდერო განცხადებაში დადგენილი იყო წესი, რომლის მიხედვითაც, პრეტენდენტისა და ქვეკონტრაქტორის მიერ წარმოდგენილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები ტენდერის მიზნებიდან გამომდინარე ჯამდებოდა. მოგვიანებით, განცხადებაში შეტანილი ცვლილებით, საკვალიფიკაციო მოთხოვნებიდან კომისიამ სრულიად გაათავისუფლა ქვეკონტრაქტორები. „სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების წესის შესახებ“ დებულების დამტკიცების შესახებ სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2006 წლის 3 იანვრის №1 ბრძანების მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „საკვალიფიკაციო მოთხოვნები უნდა ეხებოდეს აგრეთვე ქვეკონტრაქტორებს, თუ ისინი ჩართულნი იქნებიან სახელმწიფო შესყიდვის განხორციელების ნებისმიერ ეტაპზე“. შესაბამისად, არ აქვს მნიშვნელობა რომელ ეტაპზე ჩაერთვება სამუშაოების შესრულებაში ქვეკონტრაქტორი. ძირითადი კონტრაქტორი ვალდებულია, ამის შესახებ შემსყიდველს აცნობოს და წარუდგინოს იგივე საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დამადასტურებელი დოკუმენტები და ინფორმაცია, რაც თვითონ დააკმაყოფილა. შესაბამისად, ქვეკონტრაქტორი ისე ვერ ჩაერთვება შესრულებაში, თუ არ აკმაყოფილებს საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს ინდივიდუალურად, ყოველგვარი დაჯამებისა და წინასწარი გათავისუფლების შესახებ დათქმების მიუხედავად.

1.2.4. საკვალიფიკაციო მოთხოვნა სამუშაოს გამოცდილების შესახებ

სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/13-2009-ზე მოთხოვნილია 21 000 000 მილიონი ლარის უკვე განხორციელებული სამუშაო გამოცდილება, სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/ CW/22-2009-ზე მოთხოვნილია 12 200 000 მილიონი ლარის უკვე განხორციელებული სამუშაო გამოცდილება, სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/41-2009-ზე მოთხოვნილია 12 600 000 მილიონი ლარის უკვე განხორციელებული სამუშაო გამოცდილება და ა.შ. ზოგადი კანონზომიერება აღნიშნული საკვალიფიკაციო მოთხოვნის ოდენობის დადგენის თვალსაზრისით შემდეგი იყო: თითქმის ყოველთვის, მინიმალური სამუშაო გამოცდილების ოდენობის 10%25-ს შეადგენდა სავარაუდო სამუშაო ღირებულება. მაგალითად, თუ შესყიდვის სავარაუდო ღირებულება იყო 1 500 000 ლარი, მაშინ საკვალიფიკაციო მოთხოვნად განისაზღვრებოდა 15 000 000 ლარის სამუშაო გამოცდილება. საკვალიფიკაციო მოთხოვნის მაღალი ოდენობა ხშირად გამხდარა ხარჯების არარაციონალურობის წყარო.

ზოგადად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია აღნიშნული სახის საკვალიფიკაციო მოთხოვნის დადგენა, რადგან ის არის გამოუცდელი და არასანდო პრეტენდენტებისგან თავის დაცვის უნივერსალური მექანიზმი. მაგრამ შემდგომში მისი ოდენობის არათანაზომადი სიდიდით გაზრდა არც შესყიდვის ფისკალური მიზნებიდან გამომდინარეობს და არც სანდოობის მაღალ ხარისხს განსაზღვრავს. პირიქით, ის ერთგვარ ხელოვნურ ბარიერს წარმოადგენს ტენდერში მონაწილეობისათვის და შესაძლებელია ფისკალურადაც არამიზანშეწონილი იყოს. ჩვენი აზრით, შესაძლებელი იყო, მაგალითად, შესყიდვის სავარაუდო ღირებულების ორმაგი ოდენობის, ან თუნდაც მეტი ოდენობის სამუშაო გამოცდილება დადგენილიყო საკვალიფიკაციო მოთხოვნად, ხოლო ვისაც უფრო მეტი სამუშაო გამოცდილება ექნებოდა, შესაძლებელი გახდებოდა შეფასების პრიორიტეტულობის კოეფიციენტით შეფასებულიყო და პრეტენდენტების შეჯიბრი ამ მხრივაც მომხდარიყო.

სახელმწიფო შესყიდვების ანალიზიდან გამომდინარე, საინტერესო და უცნაური გარემება დგინდება. კერძოდ, თუ საკვალიფიკაციო მოთხოვნად დადგენილია, მაგალითად, 21 000 000 ლარის უკვე განხორციელებული სამუშაო გამოცდილება და ტენდერი შედგება ორი ლოტისგან, პრეტენდენტის მიერ ორივე ლოტში მონაწილეობის შემთხვევაში საკვალიფიკაციო მოთხოვნა ლოტების პროპორციულად იზრდება. ანუ, ამ შემთხვევაში მან უნდა წარმოადგინოს 42 000 000 ლარის გამოცდილება. მაგრამ, ამ რეგულაციის საწინააღმდეგოდ, პრეტენდენტს იმავე შემსყიდველის მიერ გამოცხადებულ იმავე სახისა და მოცულობის სხვა ტენდერებშიც შეუძლია მიიღოს მონაწილეობა და ამ შემთხვევაში საკვალიფიკაციო მოთხოვნის ოდენობა პროპორციულად არ იზრდება. მოყვანილი მაგალითი კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ თვით სამუშაო გამოცდილების შესახებ მაღალი საკვალიფიკაციო მოთხოვნა და უფრო მეტიც, ერთი ტენდერის ფარგლებში ლოტების პროპორციულად მისი ოდენობის გაზრდა, არალოგიკურია და არანაირი ფისკალური შინაარსის მატარებელი არ არის.

1.3. პრობლემა - სატენდერო დოკუმენტაციისა და ტენდერის შესახებ განცხადების კანონმდებლობით დადგენილი ფორმებისა და რეგულაციების დაუცველობა

შესწავლილი დაახლოებით 60 ერთეული ტენდერის დოკუმენტაციიდან დგინდება, რომ თითქმის უმრავლესობაში არ არის დაცული ტენდერის შესახებ განცხადებისა და სატენდერო დოკუმენტაციის კანონმდებლობით განსაზღვრული მოთხოვნები. „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-4 პუნქტი და მე-14 მუხლის მე-3 პუნქტი ზუსტად განსაზღვრავს იმ ინფორმაციას და მოთხოვნებს, რომლებიც დაწვრილებით უნდა იქნას წარმოდგენილი. ჩვენს შემთხვევაში, ტენდერის შესახებ განცხადებაში მხოლოდ ნაწილობრივ არის მითითებული ის საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, რომლებიც შემდგომ სატენდერო დოკუმენტაციის საბაზისო მონაცემთა ნუსხაში გვხვდება. აღნიშნული ფაქტი ტენდერის ჩატარების პროცედურების უხეშ დარღვევას წარმოადგენს.

1.4. პრობლემა - ტენდერის დასრულება უარყოფითი შედეგით, როგორც მექანიზმის არასწორი გამოყენება.

შესყიდვის წარმოდგენილი მასალების შესწავლისას გამოიკვეთა რამდენიმე სახის პრობლემა:

1.4.1. უმრავლეს შემთხვევაში, სამუშაოს სავარაუდო ღირებულების შესახებ ტენდერის ანგარიშსა და საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაციაში ინფორმაცია განსხვავებული ოდენობითაა წარმოდგენილი.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/05-2009 (ლოტი 1. სენაკის სამხედრო დასახლების №-№210, 198, 197, 196, 195, 85, 86, 202 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები. ლოტი 2. სენაკის სამხედრო დასახლების №-№206, 205, 203, 201 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები. ლოტი 3. სენაკის სამხედრო დასახლების №-№194, 193, 192, 190, 189, 184, 181, 188, 180 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები. ლოტი 4. სენაკის სამხედრო დასახლების №-№200, 199, 204, 211, 117, 98, 99, 92, 116, 147 სახლების სარეაბილიტაციო სამუშაოები). ტენდერის შესახებ ანგარიშში მითითებულ ტენდერზე შესყიდვის სავარაუდო ღირებულებად არასწორად არის დადგენილი სხვა ღირებულება, ხოლო საპროექტო ორგანიზაციის მიერ მომზადებული ხარჯთაღრიცხვიდან სამუშაოს განსხვავებული ღირებულება დგინდება:

ლოტი 1 - 2 304 014 ლარი (საპროექტო - 1 930 680 ლარი);
ლოტი 2 - 2 103 809 ლარი (საპროექტო - 1 510 384 ლარი);
ლოტი 3 - 1 698 172 ლარი (საპროექტო - 1 757 707 ლარი);
ლოტი 4 - 1 839 496 ლარი (საპროექტო - 1 598 142 ლარი).

აღნიშნულიდან გამომდინარე დგინდება, რომ შესყიდვის სავარაუდო ღირებულებას არ ექცევა სათანადო ყურადღება. შესაბამისად, ხშირად სატენდერო კომისია სატენდერო წინადადებების შეფასებისას არ ითვალისწინებს კონკრეტული სამუშაოების შესყიდვის მიზნით შემსყიდველის ფინანსურ შესაძლებლობას.

1.4.2. უმრავლეს შემთხვევაში, ტენდერის შესახებ ანგარიშში სავარაუდო ღირებულების შესახებ ინფორმაცია წარმოდგენილია ტენდერის მთლიანი ღირებულების ფორმით და არ არის ჩაშლილი თითოეული ლოტის მიხედვით. აღნიშნულს მაშინ აქვს ადგილი, როდესაც ერთი კონკრეტული ტენდერი რამდენიმე ლოტისგან შედგება.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/46-2009 შედგება 4 ლოტისგან. შესყიდვის სავარაუდო ღირებულება შედგება 7 240 106 ლარისგან, მაგრამ თითოეულ ლოტზე რამდენია შესყიდვის სავარაუდო ღირებულება არ არის ცნობილი.

1.4.3. ტენდერი დასრულდა უარყოფითი შედეგით მაშინ, როდესაც ამას არ ექვემდებარებოდა და არ დასრულდა უარყოფითი შედეგით, როდესაც შემსყიდველის ფინანსური შესაძლებლობა არ შეესაბამებოდა ტენდერით გამოვლენილ ფინანსურ ხარჯს.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/11-2009 (ლოტი 2. კასპის მოსწავლე-ახალგაზრდობის სახლის და შპს „კომუნას“ ყოფილი სასტუმროს შენობაში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი ბინების სარემონტო სამუშაოები). მნიშვნელოვანია, რომ კომისიის მოსაზრებით, „ლოტი 2-ით გათვალისწინებული სამუშაოების მოცულობა პრეტენდენტების მიერ სხვადასხვაგვარად იქნა გაგებული, რაც გამოწვეული იყო საპროექტო დოკუმენტაციის განზოგადებული ვარიანტით. (ნახაზებში მოქცეული იყო სარემონტო ობიექტის მიმდებარე შენობაც).“ შესაბამისად, კომისიის გადაწყვეტილებით, ამ ლოტზე შესყიდვა უარყოფითი შედეგით დასრულდა.

„სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების წესის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე“ სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2006 წლის 3 იანვრის №1 ბრძანების 21-ე მუხლის მეორე პუნქტს თანახმად, დადგენილია ის კონკრეტული საფუძვლები, რომელთა არსებობის შემთხვევაში კომისია იღებს გადაწყვეტილებას ტენდერის უარყოფითი შედეგით დასრულების თაობაზე, კერძოდ:

„ტენდერი ითვლება უარყოფითი შედეგით დასრულებულად, თუ:

ა) არც ერთი პირის მიერ წარმოდგენილი საკვალიფიკაციო მონაცემები ან/და სატენდერო წინადადება არ შეესაბამებოდა შემსყიდველი ორგანიზაციის მოთხოვნებს;

ბ) წარმოდგენილი სატენდერო წინადადების ფასებიდან არც ერთი არ შეესაბამება შემსყიდველი ორგანიზაციის ფინანსურ შესაძლებლობებს.“

შესაბამისად, მითითებულ საფუძვლებში არსად არის წარმოდგენილი ის გარემოება, რომელზე დაყრდნობითაც მიიღო კომისიამ გადაწყვეტილება. აღნიშნულის გათვალისწინებით, კომისია გასცდა თავისი დისკრეციის ფარგლებს და ტენდერზე მიღებული გადაწყვეტილებით უგულებელყო კანონმდებლობის მოთხოვნები. ამავე დროს ხაზგასასმელია, რომ თვით კომისიის მიერ შემჩნეულია და ყურადღება გამახვილებულია სახელმწიფო შესყიდვების არასრულყოფილად მომზადების ფაქტზე.

მაგალითი 2. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/40-2009 (ქ.თელავში, საგარეჯოში და გურჯაანის რაიონის სოფ. ბაკურციხეში დევნილების საცხოვრებელი ბინების გარე წყალსადენისა და კანალიზაციის მოწყობის სამუშაოების სახელმწიფო შესყიდვა). გამარჯვებულად გამოვლინდა შპს „ნიუ-ენერჯი“ სახელშეკრულებო ღირებულებით 238 172 ლარი, რაც შესყიდვის სავარაუდო ღირებულების 117%25-ია. მნიშვნელოვანია, რომ შესყიდვის სავარაუდო ღირებულება შეადგენდა 202 329 ლარს, რაც შესაბამისად ასახული იყო შესყიდვის გეგმაში და ბიუჯეტის ასიგნებაში. ხოლო სატენდერო წინადადებით წარმოდგენილი ფასი 17%25-ით მეტია შემსყიდველის ფინანსურ შესაძლებლობასა და გეგმასთან. „სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების წესის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის 2006 წლის 3 იანვრის №1 ბრძანების 21-ე მუხლის თანახმად, ტენდერი უნდა დასრულდეს უარყოფითი შედეგით, თუ წარმოდგენილი სატენდერო წინადადების ფასებიდან არც ერთი არ შეესაბამება შემსყიდველი ორგანიზაციის ფინანსურ შესაძლებლობებს. ჩვენ მიერ ზემოხსენებულ კონკრეტულ შემთხვევაში, ნორმატიული აქტის აღნიშნული მოთხოვნა შემსყიდველის მხრიდან უხეშად არის უგულებელყოფილი.

1.5. მრავალწლიანი შესყიდვების პრობლემატიკა

1.5.1. სამართლებრივი ბაზის მოკლე ანალიზი. „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის თანახმად: „მრავალწლიანი შესყიდვის განხორციელების საკითხი საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ან/და შესაბამისი ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის საფინანსო ორგანოს თანხმობის მიღების შემდეგ შეტყობინების სახით უნდა ეცნობოს სააგენტოს.“

სახელმწიფო შესყიდვის მონიტორინგის და ზედამხედველობის ერთ-ერთი მექანიზმია შემსყიდველის მიერ ბიუჯეტის სრულყოფილი შესრულება. ანუ, საბოლოოდ შესყიდვის წარმატებულად განხორციელება ფასდება გამოყოფილი ასიგნებების სრულყოფილად ათვისების და დასახული მიზნებისა და ამოცანების შესრულებით. შესაბამისად, ერთწლიანი შესყიდვებისთვის განმსაზღვრელია, წინა წელს შემუშავებული და მომზადებული პროგრამები, ბიუჯეტში ასახვის შემდეგ, ოპერატიულად და სრულყოფილად იყოს ადმინისტრირებული და განხორციელებული მიმდინარე წელს. იმ შემთხვევაში, თუ თავიდანვე ცნობილია, რომ პროგრამა თავისი მიზნებითა და ამოცანებით მრავალწლიანია, მაშინ შესაძლებელია, ბიუჯეტში ის მრავალწლიან შესყიდვად გაიწეროს. ასე რომ, შესყიდვის განხორციელება ერთი კალენდარული წლის ფარგლებში გარკვეული ინდიკატორის როლს თამაშობს და შემსყიდველი დაწესებულებებისათვის ოპერატიული და სრულყოფილი შესყიდვების დაგეგმვისა და განხორციელების გარკვეულ უზრუნველყოფას წარმოადგენს.

2009 წლის 20 ნოემბერს ცვლილება შედის აღნიშნულ მუხლში, რომლის მიხედვით: „შესყიდვა არ განიხილება მრავალწლიან შესყიდვად, თუ იგი ხორციელდება მხოლოდ მიმდინარე საბიუჯეტო წლის განმავლობაში გათვალისწინებული ასიგნებებით, ხოლო მიწოდება ხორციელდება მომდევნო საბიუჯეტო წლის განმავლობაში“. აღნიშნული დეფინიცია არის გაურკვეველი და ბუნდოვანი. დეფინიციაში შესაძლოა იგულისხმებოდეს, რომ მრავალწლიან შესყიდვად არ განიხილება შემთხვევა, როდესაც გამოყოფილი ფინანსური ასიგნების ათვისება ხდება წინასწარი ანგარიშსწორების ფორმით მიმდინარე წელს და მომავალ საბიუჯეტო წელს მოხდება მიწოდება, შესაბამისად - შესყიდვის დასრულებაც. ეს ერთადერთი შემთხვევაა, რომელიც არ დაარღვევს საბიუჯეტო წესრიგს. სხვა შემთხვევაში, თუ ანგარიშსწორება ხორციელდება მომავალ საბიუჯეტო წელს, მიუხედავად იმისა მიმდინარე საბიუჯეტო წელს იყო თუ არა ის გათვალისწინებული შესაბამის ასიგნებაში, მაინც მრავალწლიან შესყიდვად უნდა იქნას განხილული და მასზე უნდა გავრცელდეს შესაბამისი საბიუჯეტო წლის ფინანსური და ეკონომიკური კანონზომიერებები და მოთხოვნები. აღნიშნულიდან გამომდინარე, თუ სახელმწიფო ფინანსური რესურსის განკარგვა ერთი სახელმწიფო შესყიდვის ფარგლებში მიმდინარეობს ორი საბიუჯეტო წლის განმავლობაში, აუცილებელია, ასეთი ფინანსური ვალდებულებების შესახებ ინფორმირებული იყოს ქვეყნის მთავარი საფინანსო ორგანო და შესყიდვების მთავარი კურატორი.

1.5.2. მრავალწლიანი შესყიდვების რეგულაციების იგნორირება და დაუცველობა

დევნილთა საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაციის მიზნით, სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელება დაგეგმილი იყო 2009 წლის საბიუჯეტო წელს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, შესყიდვის ეტაპების ოპერატიულად და მოქნილად განხორციელების მიზნით, სამშენებლო სამუშაოების საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაციის შესყიდვა განხორციელდა ერთ პირთან მოლაპარაკების გზით. მიუხედავად ამისა, ხელშეკრულებებში შეტანილი ცვლილებებით რიგი სახელმწიფო შესყიდვები, ნაცვლად 2009 წელს დასრულებისა, უნდა დასრულდეს მომდევნო 2010 საბიუჯეტო წლის განმავლობაში. შესაბამისად, შემსყიდველი მუნიციპალური განვითარების ფონდი ვალდებული იყო, შესყიდვის მრავალწლიან შესყიდვად გადაქცევის საკითხი შეეთანხმებინა ფინანსთა სამინისტროსთან და აღნიშნულის შესახებ ეცნობებინა შესყიდვების სააგენტოსათვის. თუმცა, წარმოდგენილ მასალებში მსგავსი ინფორმაცია არ მოიპოვება.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/17-2009 (ქ. გორში, თამარ მეფის ქუჩაზე მდებარე ყოფილი სისხლის გადასხმის სადგურში და ცხინვალის გზატკეცილზე არსებული გორის უნივერსიტეტის ყოფილ საერთო საცხოვრებელში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია). ერთ პირთან მოლაპარაკების საშუალებით წარმოუდგენელ ვადებში იქნა მომზადებული საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია. 2009 წლის 13 თებერვალს გამოცხადდა ტენდერი. გამარჯვებულ კომპანიასთან ხელშეკრულება გაფორმდა 2009 წლის 16 მარტს. შესყიდვის/მიწოდების დასრულების ვადა იყო 2009 წლის 23 აგვისტო. შემდგომში, შესყიდვის მიმდინარეობის დროს, ხელშეკრულებაში 4-ჯერ შედის ცვლილება და სამუშაოების დასრულების ვადად განისაზღვრა 2010 წლის 28 თებერვალი. შესაბამისად, შესყიდვა გარდაიქმნა მრავალწლიან შესყიდვად და შემსყიდველი ვალდებული გახადა, შეასრულოს „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მოთხოვნები, რაც არ განხორციელებულა.

1.6. პრობლემა - საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია სამშენებლო სამუშაოების სახელმწიფო შესყიდვის დროს. რა მონაცემებს შეიცავს საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია ჩვენ მიერ განხილულ სახელმწიფო შესყიდვებში და რა ფუნქციის მატარებელია იგი?

1.6.1. საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია, უპირველეს ყოვლისა „სამშენებლო საქმიანობის შესახებ“ და „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“, საქართველოს კანონების შესაბამისად განსაზღვრავს შესყიდვის ობიექტის მახასიათებლებს (მოცულობა, მდებარეობა, შესასრულებელი სამუშაოების სახეობები, არსებული დაზიანების ხარისხობრივი მაჩვენებელი და მისაღწევი შედეგი). შესაბამისად, მის სიზუსტეზე და სრულყოფილებაზე არსებითად დამოკიდებულია როგორც სახელმწიფო შესყიდვის მიზნისა და დაგეგმილი ხარისხის მიღწევა, ასევე გამოყოფილი საბიუჯეტო ასიგნებების ფარგლებში დასახული ამოცანების შესრულება (შესყიდვის სავარაუდო ღირებულების დადგენა). აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო შესყიდვის, როგორც საბიუჯეტო ასიგნებების ჩარჩოების დაცვის, ასევე, შემდგომში შესყიდვის სრულყოფილად განხორციელების მიზნით, აუცილებელია ტენდერის გამოცხადებამდე და შესაბამისი პროცედურების განხორციელებამდე შემსყიდველს გააჩნდეს სრულყოფილი საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია. სახელმწიფო შესყიდვების ანალიზისას დადგინდა რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც შემსყიდველს ან საერთოდ არ გააჩნდა საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია, ან მხოლოდ არასრულყოფილი და ზოგადი მონახაზები/ინფორმაცია ჰქონდა ხელთ.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/13-2009 (ლოტი 1. ქუთაისში ახალგაზრდობის პროსპექტზე მდებარე იძულებით გადაადგილებულ პირთა ათ სართულიანი ადმინისტრაციული კორპუსის გადაკეთება 106 ბინიან საცხოვრებელ სახლად. ლოტი 2. ქუთაისში ბელორუსის ქუჩაზე მდებარე საბავშვო ბაღის შენობის გადაკეთება 16 ბინიან სახლად). 2009 წლის 10 თებერვალს გამოცხადდა ტენდერი. სატენდერო დოკუმენტაციის გაცემა წარმოებდა 2009 წლის 11 თებერვლიდან. 2009 წლის 20 ნოემბერს წარმოდგენილი დაზუსტებული მასალებიდან ირკვევა, რომ ორივე ლოტით გათვალისწინებულ სამშენებლო სამუშაოებზე მგფ-ს სს „ხუროსთან“ 2009 წლის 20 იანვარს გაფორმებული აქვს ხელშეკრულება საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაციის (რომელიც შემდგომ გამოიყენება სატენდერო მასალად - არქიტექტურული ნაწილი, განმარტებითი ბარათი, ბინების გეგმები, ელექტრონული ნაწილი, სანტექნიკა-წყალმომარაგება, კარ-ფანჯრების სპეციფიკაცია, მშენებლობის წინასწარი ხარჯთაღრიცხვა, ფოტომასალა) მომზადებაზე. კონტრაქტით გათვალისწინებული სამუშაოები უნდა დასრულდეს 2009 წლის 27 თებერვალს. შესაბამისად, სრულიად წარმოუდგენელია, თუ რა სატენდერო დოკუმენტაცია უნდა გასცეს მგფ-მა 2009 წლის 11 თებერვალს, როცა მისი შემადგენელი დოკუმენტების (არქიტექტურული ნაწილი, განმარტებითი ბარათი, ბინების გეგმები, ელექტრონული ნაწილი, სანტექნიკა-წყალმომარაგება, კარ-ფანჯრების სპეციფიკაცია, მშენებლობის წინასწარი ხარჯთაღრიცხვა, ფოტომასალა) მომზადების ვადაა 2009 წლის 27 თებერვლამდე პერიოდი.

უფრო მეტიც, 2009 წლის 20 იანვრის ხელშეკრულების შესაბამისად, შემსრულებელი ვალდებული იყო, 17 თებერვალს წარედგინა დეტალური პროექტის საწყისი ვარიანტის ანგარიში, ხოლო 27 თებერვალს - სატენდერო მასალებთან ერთად დეტალური პროექტის საბოლოო ვარიანტის ანგარიში. 2009 წლის 31 მარტს შედგენილია სამუშაოს მიღება-ჩაბარების აქტი მგფ-სა და შემსრულებელ სს „ხუროს“ შორის. იგულისხმება, რომ სამუშაოები საბოლოოდ დასრულდა სწორედ მითითებულ დროს - 2009 წლის 31 მარტს. თუმცა, აღნიშნულ ვადამდე ტენდერიც დამთავრდა, გამარჯვებული კომპანიებიც გამოვლინდა და შესაბამისი ხელშეკრულებებიც გაფორმდა.

1.6.2. ჩვენ მიერ განხილულ სახელმწიფო შესყიდვებში უმნიშვნელოვანესი იყო ერთი ძირითადი საკითხი, რომელთან დაკავშირებითაც შესყიდვის დასრულებამდე არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება და პრეტენზიები არსებობდა ბენეფიციარების მხრიდან. საკითხი შეეხებოდა სარეაბილიტაციო სამუშაოებს, იმას, თუ რა სახის სამუშაოები უნდა ჩატარებულიყო და რა სტანდარტებისა ან ნორმების შესაბამისად უნდა განხორციელებულიყო. ამ კუთხით აღსანიშნავია მგფ-ის ჩამოყალიბებული და ზუსტად გაწერილი პოზიცია, რაც შემდგომ აისახა და დამუშავდა „ტექნიკური დავალებისა და მომსახურების აღწერილობებში“. მგფ-ის მიერ ყოველი კონკრეტული სამშენებლო სამუშაოს სატენდერო დოკუმენტაციის, მათ შორის, საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაციის შესყიდვის მიზნით განხორციელდა შესაბამისი მომსახურების შესყიდვა. ერთიანი სტანდარტისა და მიზნების მისაღწევად მგფ-ში დამუშავდა „ტექნიკური დავალებისა და მომსახურების აღწერილობის“ საერთო წესები, ნორმები და სტანდარტები. შესაბამისად, ყოველი სამშენებლო სამუშაოს საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაციაც უნდა მომზადებულიყო ამ მისაღწევი შედეგისა და სტანდარტების გათვალისწინებით, რაც უმრავლეს შემთხვევაში არ იქნა დაცული და ორი სახის პრობლემად ჩამოყალიბდა:

1. შემსრულებელი საპროექტო ორგანიზაციის მიერ არ იქნა დაცული ან ხარვეზით და არასრულყოფილად იქნა შესრულებული სამუშაო. მგფ-ის მიერ აღნიშნული კატეგორიის სამუშაოს, როგორც უნაკლო სამუშაოს მიღება-ჩაბარებამ შემდგომში აუცილებელი გახადა ხშირი ცვლილებების განხორციელება. ამის შედეგად კი მივიღეთ, რომ აბსოლუტურად ყველა კონტრაქტში საჭირო გახდა ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა, რამაც იმოქმედა როგორც სამუშაოს შესრულების ხარისხზე, ასევე შესრულების ვადებზეც და დიდი ზიანი მიაყენა შესყიდვების კანონზომიერებას ფისკალური თვალსაზრისით. აქვე ხაზგასასმელია ის ფაქტიც, რომ მგფ-ის მიერ, არცერთი ასეთი საპროექტო კომპანიის მიმართ, არ მომხდარა ხარვეზით ან არასრულყოფილად შესრულებული სამუშაოს გამო შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაკისრება და მიყენებული ზიანის აღმოფხვრის ვალდებულების დაკისრება.

2. მეორე პრობლემად გამოიკვეთა შემთხვევები, როდესაც საპროექტო-სახარჯთაღრიცხვო დოკუმენტაცია მეტ-ნაკლებად შესაბამისი ხარვეზების გათვალისწინების შემდეგ შეესაბამებოდა „ტექნიკური დავალებისა და მომსახურების აღწერილობის“ საერთო წესებს, ნორმებს და სტანდარტებს. თუმცა, შემდგომში ბენეფიციართა დაჟინებული მოთხოვნის და შემსყიდველის სუსტი და არამტკიცე პოზიციის შედეგად, მთლიანად დაირღვა ერთიანი მიდგომა და პრინციპები, რაც პირველ რიგში ბენეფიციართა სხვა წრის ინტერესებს აზიანებს და ასევე რიგ დაუსაბუთებელ ფინანსურ დანახარჯებს იწვევს.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/25-2009 (ქ.მცხეთაში, მცხეთის რაიონის სოფლებში: მუხრანში, საგურამოში და წეროვანში დევნილთათვის საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია). პირველად 2009 წლის 1 ივნისს გაფორმდა შეთანხმება კონტრაქტის ღირებულების გაზრდის შესახებ, რითაც სატენდერო ღირებულება გაიზარდა დაახლოებით 148%25-ით, 236 131 ლარიდან გაიზარდა 351 475 ლარით და შეადგინა 587 607 ლარი. გაზრდის საფუძვლად, საპროექტო ორგანიზაცია შპს „არქსერვისის“, მგფ-ის, მიმწოდებელი შპს „პასატისა“ და მცხეთის მუნიციპალიტეტის გამგეობის წარმომადგენლების მიერ მითითებულია სამშენებლო სამუშაოების დაზუსტების შედეგად მოცულობების გაზრდა. მეორედ, 2009 წლის 10 აგვისტოს (როდესაც კონტრაქტით სამუშაოები უნდა დასრულებულიყო 10 ივნისს) გაფორმდა შეთანხმება კონტრაქტის ღირებულების გაზრდის შესახებ, რითაც სატენდერო ღირებულება გაიზარდა დაახლოებით 37,4%25-ით. შესაბამისად, სამუშაოების ღირებულება გაიზარდა დამატებით 220 236 ლარით და შეადგინა 807 843 ლარი. 2009 წლის 02 ოქტომბერს მესამედ შედის ცვლილება ხელშეკრულებაში, ღირებულება იზრდება 123 013 ლარით და შეადგენს 930 856 ლარს. ჯამში, სატენდერო ღირებულება თავდაპირველი 236 131 ლარიდან იზრდება დამატებით 694 725 ლარით, რითაც 294%25-ით იზრდება სატენდერო ღირებულება. მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნული ცვლილებით დამატებით გათვალისწინებულ იქნა ისეთი სამუშაოები, როგორიცაა სველ წერტილებში შეკიდული ჭერის მოწყობა, სამზარეულოს კედლების კაფელით მოპირკეთება, აივნების იატაკების მეტლახით მოპირკეთება და ა.შ. შესაბამისად, აბსოლუტურად უგულებელყოფილ იქნა ის ერთიანი სტანდარტი და ნორმები, რომლის მიხედვითაც ხორციელდებოდა სხვა დანარჩენი სახელმწიფო შესყიდვები.

1.7. პრობლემა - სატენდერო წინადადებების განხილვა და შეფასება

იშვიათ შემთხვევაში, მაგრამ მაინც აქვს ადგილი სატენდერო კომისიის მიერ პრეტენდენტების სატენდერო წინადადების არასწორად განხილვასა და კანონშეუსაბამო დისკვალიფიკაციას. კერძოდ, კომისია არ იყენებს „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ სატენდერო წინადადებების უზუსტობების აღმოფხვრის მექანიზმს, რაც მეტად უზრუნველყოფდა ხარჯების რაციონალურ ხარჯვას.

მაგალითი 1. ტენდერი ნომერი SB/IDP/CW/31-2009-ზე (ქობულეთში ყოფილი სასაზღვრო საგუშაგოს, ყოფილ სანეპიდსადგურის და ბათუმში ყოფილი ტექნიკური სკოლის შენობებში დევნილების საცხოვრებელი ბინების რეაბილიტაცია). ყველაზე საუკეთესო ფასის წარმომდგენი, პრეტენდენტი შპს „სერვისი“ დისკვალიფიცირებულ იქნა იმ მოტივით, რომ წარმოდგენილი მასალებით არ გააჩნდა 9 მილიონი ლარის სამუშაო გამოცდილება. ხოლო სატენდერო წინადადებით და თანდართული დოკუმენტაციით დგინდება, რომ შპს „სერვისის“ მიერ 2006-2007-2008 წლებში შესრულებული სამშენებლო სამუშაოების ჯამი შეადგენს დაახლოებით 21 მილიონ ლარს. შესაბამისად, სრულიად წარმოუდგენელია და კანონსაწინააღმდეგოა იმ კომპანიის დისკვალიფიკაცია, რომელმაც, ამავე დროს, 33 000 ლარით უკეთესი წინადადება წარმოადგინა გამარჯვებულ კომპანიასთან შედარებით. რაც შეეხება აღნიშნულის დადასტურებას მოგების გადასახადის დეკლარაციით, საგულისხმოა, რომ 2006-2007 წლების მოგების გადასახადის დეკლარაციის შესაბამისად შპს „სერვისის“ სამუშაო გამოცდილებაა 2877920+6251385=9129305. ანუ, მხოლოდ ორი წლის მონაცემს თუ ავიღებთ, სრულიად აკმაყოფილებს 9 მილიონიან სამუშაო გამოცდილებას (საკვალიფიკაციო გამოცდილებას). რაც შეეხება იმ საკითხს, თუ რატომ არ იქნა წარმოდგენილი შპს „სერვისის“ მიერ 2008 წლის მოგების გადასახადის დეკლარაციები, უნდა აღინიშნოს, რომ სატენდერო პაკეტები გაიხსნა 2009 წლის 23 მარტს, ხოლო 2008 წლის დეკლარაციის წარდგენის ვადა არის 2009 წლის 30 მარტამდე. შესაბამისად, სრულიად კანონზმიერია, რომ კომპანიას ობიექტური მიზეზების გამო ჯერ არ გააჩნდა მოგების გადასახადის დეკლარაცია.

ამის საწინააღმდეგოდ, კონკურენტ პრეტენდენტს შპს „ვიპ-დიზაინს“ წარმოდგენილი აქვს სამშენებლო სამუშაოების შესახებ მხოლოდ 2008 წლის ინფორმაცია და შესრულებული სამუშაოების ღირებულება შეადგენს დაახლოებით 3 440 000 ლარს. მნიშვნელოვანია, რომ „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-4 პუნქტის „ი“ ქვეპუნქტის და მე-14 მუხლის მე-3 პუნქტის „ნ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კომისიის გადაწყვეტილებით, არც ერთი საკვალიფიკაციო მოთხოვნა შემდგომ დაზუსტებას არ დაექვემდებარა. შესაბამისად, დაუშვებელი იყო კომისიის გადაწყვეტილება, რომლითაც პრეტენდენტს მიეცა საშუალება გარკვეულ ვადაში დაეზუსტებინა საკვალიფიკაციო მოთხოვნა და წარმოედგინა 2008 წლის საგადასახადო მოგების დეკლარაცია. თუმცა, კომისია არც ამ შემთხვევაში ამახვილებს ყურადღებას შესაბამისი ინფორმაციის არ არსებობის თაობაზე. დამატებით შპს „ვიპ-დიზაინის“ მიერ წარმოდგენილი დეკლარაციით დგინდება, რომ პრეტენდენტს გააჩნია შემდეგი ბრუნვა: 2006 - 1 666 889 ლარი; 2007 - 2 014 474 ლარი; 2008 - 3 872 720 ლარი. ანუ, ჯამში, მოგების დეკლარაციების შესაბამისად, კომპანიას გააჩნია 7 554 083 ლარის სამუშაო გამოცდილება, რითაც ვერ აკმაყოფილებს საკვალიფიკაციო მოთხოვნას (9 მილიონი ლარი). შესაბამისად, კომპანიას უნდა მიეღო დისკვალიფიკაცია, მითუმეტეს, რომ ასევე კანონდარღვევით მიეცა საშუალება, დამატებით წარმოედგინა დოკუმენტაცია!

1.8. პრობლემა - ცვლილებები სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულებებში

განსაკუთრებულად უნდა გაესვას ხაზი შესყიდვის შესახებ ხელშეკრულებებში განხორციელებულ ხშირ ცვლილებებს, ღირებულების შეუსაბამოდ ზრდას, მოცულობების ცვლას, სამუშაოს სახეობებისა და ობიექტების ცვლილებებს. უმეტეს შემთხვევაში უგულებელყოფილია „სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნები:

1.8.1. ხშირად ცვლილებები სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულებაში შედის ყოველგვარი დასაბუთებისა და არგუმენტაციის გარეშე. შესაბამისად, შესყიდვის მასალებში იშვიათად თუ მოიპოვება აღნიშნულის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია. უმრავლეს შემთხვევაში, სახეზეა ერთსა და იმავე სამშენებლო ობიექტზე, ერთი და იგივე სამუშაო სახეობაში ჯერ სატენდერო დოკუმენტაციით დადგენილი მოცულობის შეუსაბამოდ ზრდა და, შემდგომში, ასევე ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე შემცირება.

მაგალითი 1. ტენდერი ნომერი SB/IDP/CW/18-2009 (ფოთში, დანელიას ქ. №4-ში, „ემუს“ ქარხნის ტერიტორიაზე მდებარე ბაღში და მალთაყვას ტურბაზის №1,2,3 კორპუსებში და კემპინგში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი ბინების რეაბილიტაცია). ხელშეკრულების გაფორმებიდან სამუშაოების დასრულებამდე კონტრაქტში 4-ჯერ შედის ცვლილება. სამუშაოს ღირებულება იზრდება დაახლოებით 70%25-ით, ანუ სახელშეკრულებო ღირებულება 881 199 ლარიდან იზრდება 1 206 322 ლარამდე!

დაუსაბუთებელ ცვლილებებს ადასტურებს შემდეგიც: ქალაქ ფოთში, დანელიას ქუჩა №4-ში მდებარე მრავალსართულიან საცხოვრებელ სახლში, სამუშაოს სახეობის - იატაკზე ლამინირებული პარკეტის დაგება - მოცულობა სატენდერო დოკუმენტაციით განისაზღვრა 2124 კვ.მ-ით. შემდგომში, 2009 წლის 14 აგვისტოს ცვლილების/დამატების შედეგად აღნიშნული მოცულობა გაიზარდა 200 კვ.მ-ით და შეადგინა 2324 კვ.მ. გაზრდილ მონაცემს ასევე ადასტურებს მგფ-ის მიერ დამატებით, ბოლოს მოწოდებული გაურკვეველი წარმოშობისა და თარიღის დეფექტური აქტი, რომელსაც ხელს აწერს შპს „არქიტექტურის ოფისის“ მთავარი ინჟინერი.

შემდგომში, 2009 წლის 1 დეკემბერს განხორციელებული ცვლილებით კი, აღნიშნულ შენობაში ზუსტად იგივე სამუშაო სახეობაში სამუშაოს მოცულობა მცირდება 360,2 კვ.მ-ით და შეადგენს 1963,8 კვ.მ-ს. ანუ, ფაქტობრივად, აღნიშნულ შენობაში შესასრულებელი სამუშაოების მოცულობა სატენდერო დოკუმენტაციაში დაფიქსირებულზე მცირე იყო. შესაბამისად, გაზრდა და გაზრდის საფუძვლად მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები (გაურკვეველი დეფექტური აქტები) სრულიად უსაფუძვლო გახლდათ. ამ მცირე მაგალითიდან და მოწოდებული დოკუმენტებიდანაც კი ნათლად ჩანს, რომ უმეტესწილად ცვლილებები არ იყო დასაბუთებული.

მაგალითი 2. იდენტური პრობლემებით ხასიათდება ასევე ტენდერი ნომერი SB/IDP/CW/19-2009 სახელმწიფო შესყიდვა, სადაც სამუშაოების მოცულობების გაზრდის საფუძვლით ხდებოდა ხელშეკრულების ღირებულების კორექტირება/გაზრდა და შემდგომში ისევ მცირდებოდა მოცულობები. შესაბამისად, არანაირი კანონზომიერება და, თუნდაც, ლოგიკური საფუძველი რიგ სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულებებში განხორციელებულ ცვლილებებს არ გააჩნია.

1.8.2. ხელშეკრულების ღირებულების გაზრდის მიზნით, დამატებით წარმოშობილი სამუშაოს მოცულობების განფასება ხდება მეტი ღირებულებით, ვიდრე წარმოდგენილი იყო სატენდერო წინადადებით. მუნიციპალური განვითარების ფონდი ხელშეკრულების გაზრდის საფუძვლად მიუთითებდა საპროექტო ორგანიზაციის, შემსყიდველის და, რიგ შემთხვევებში, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლების მიერ დადასტურებულ გაზრდილ სამუშაოს მოცულობებს. აქვე ხაზს უსვამდა იმ გარემოებას, რომ გაზრდილი მოცულობების განფასება ხდებოდა თვით ხელშეკრულების არსებით შემადგენელ ნაწილში, ხარჯთაღრიცხვაში დაფიქსირებული ერთეულის ღირებულების შესაბამისად. თუმცა, მიუხედავად შემსყიდველის აღნიშნული პოზიციისა, არის შემთხვევები, როდესაც გაზრდილი მოცულობების განფასება ხდებოდა ასევე გაზრდილი ღირებულებით.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/32-2009 (ქუთაისში, კოპიტნარის სამხედრო დასახლებაში №6,7,9,10,11,12,14 სახლებში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი ბინების რეაბილიტაცია). 2009 წლის 12 აგვისტოს დამატებით წარმოშობილი საჭიროების საფუძვლით, რომელიც დადასტურდა საპროექტო ორგანიზაციის მიერ და მგფ-ის თანამშრომლის მოხსენებითი ბარათის საფუძველზე, საკონტრაქტო ღირებულება 1 393 692 ლარიდან იზრდება 911 428 ლარით და შეადგინა 2 305 121 ლარი. აღნიშნული ცვლილების საჭიროებას ადასტურებს ასევე წყალტუბოს მუნიციპალიტეტის გამგეობის წარმომადგენელიც. შესაბამისად, გაფორმდა შეთანხმება კონტრაქტის ღირებულების გაზრდის თაობაზე, რითაც სატენდერო ღირებულება გაიზარდა დაახლოებით 65%25-ით (911428/1393692*100=65%25). ცვლილების და ღირებულების გაზრდის საფუძველი არის ისეთი სამუშაოები, რომელთა უდიდესი ნაწილი დაფარულ სამუშაოთა სახეობას წარმოადგენს. (მნიშვნელოვანია, რომ სამუშაოს სახეობა „კედლიდან ნალესის ჩამოყრა“ სატენდერო დოკუმენტაციაში ხარჯთაღრიცხვით განფასებული იყო 1კვ.მ - 0,10 ლარი, ხოლო ცვლილების შედეგად გაზრდილ მოცულობაზე განფასებული იყო 1კვ.მ - 0,35 ლარით).

1.8.3. ხელშეკრულების ღირებულების გაზრდა უზრუნველყოფილია ისეთი სამუშაოების დამატებით და შესაბამისი განფასებებით, როგორიცაა ძველი, არსებული კარების, ფანჯრების, იატაკის და მსგავსი სახეობის სამუშაოების დემონტაჟით. დემონტაჟის სამუშაოების ცალკე სახეობად გამოყოფა და შესაბამისი ფინანსური რესურსის დამატებით განკარგვა არამიზანშეწონილია. აღსანიშნავია, რომ დემონტაჟის სამუშაოები არ წარმოადგენს სამოქალაქო კოდექსის 398-ე მუხლით გათვალისწინებული ხელშეკრულების ცვლილების საფუძველს. კერძოდ, “ხელშეკრულების დადების შემდეგ არსებითად შეიცვალა გარემოება ან ის წარმოდგენები, რომლებიც არსებობდა, მცდარი აღმოჩნდა“. პრაქტიკაში დემონტაჟის სამუშაოები, შესაძლებელია, ცალკე სახეობად იქნას გამოყოფილი და შესაბამისი განფასებაც გააჩნდეს, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში დემონტაჟის სამუშაოების ღირებულება გათვალისწინებულია შესაბამისი სახეობის მონტაჟის სამუშაოების ღირებულებაში. მიგვაჩნია, რომ მოგვიანებით ხელშეკრულების ღირებულების გაზრდის საფუძვლად დემონტაჟის სამუშაოების მითითება ხელოვნურია და არ შეიძლება ის ობიექტურ საფუძვლად ჩაითვალო

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/17-2009 (ქ. გორში, თამარ მეფის ქუჩაზე მდებარე ყოფილი სისხლის გადასხმის სადგურში და ცხინვალის გზატკეცილზე არსებული გორის უნივერსიტეტის ყოფილ საერთო საცხოვრებელში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია) გაზრდილი ღირებულების ხარჯთაღრიცხვაში წარმოდგენილია მთელი რიგი ისეთი ახალი სახეობები სამუშაოებისა, რომელიც არსებითად არ არის დაკავშირებული სამოქალაქო კოდექსის 398-ე მუხლით გათვალისწინებულ ხელშეკრულების ცვლილების საფუძვლებთან. ხარჯთაღრიცხვის მე-6 პუნქტში სამუშაოს სახეობა - „ხის იატაკის მოხსნა“ საერთოდ არ იყო გათვალისწინებული, ხოლო ცვლილებით აღნიშნული სახეობის სამუშაოსათვის გათვალისწინებულია 11 081 ლარი, რაც ყოვლად წარმოუდგენელია და კონტრაქტის ღირებულების დაუსაბუთებლად/ხელოვნურად გაზრდას წარმოადგენს.

1.8.4. ხელშეკრულებებში შემდგომში განხორციელებული სამუშაოების ღირებულების მაღალი მოცულობის ზრდა

„სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, მიმწოდებელთან დადებული ხელშეკრულების პირობების შეცვლა დაუშვებელია, თუ ამ ცვლილების შედეგად შემსყიდველი ორგანიზაციისათვის იზრდება ხელშეკრულების ღირებულება ან უარესდება ხელშეკრულების პირობები, გარდა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 398-ე მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. ხელშეკრულების ღირებულების გაზრდა მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, როდესაც არსებობს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული გარემოებები. კერძოდ, ხელშეკრულების დადების შემდეგ არსებითად შეიცვალა გარემოება ან ის წარმოდგენები, რომლებიც არსებობდა, მცდარი აღმოჩნდა. მგფ-ის მიერ განხორციელებულ სახელმწიფო შესყიდვებში მოგვიანებით თითქმის ყველაში განხორციელდა დამატებებისა თუ ცვლილებების შეტანა და რიგი კონტრაქტების ღირებულება არათანაზომიერად გაიზარდა.

მაგალითი 1. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/15-2009 (ლოტი 2. დაბა სურამში სანატორიუმ „ნაკადულის” №3 სამსართულიან კორპუსში, სანატორიუმ „მზიურის“ „დ“ კორპუსში, სანატორიუმ „ნაკადულში“ და ბავშვთა საძილე კორპუსში განთავსებული დევნილების საცხოვრებელი ბინების რეაბილიტაცია). ხელშეკრულება გაფორმდა 2009 წლის 08 აპრილს ღირებულებით 682832 ლარზე. შემდგომში, 2009 წლის 24 ივნისს გაფორმდა ზემოაღნიშნული კონტრაქტის დამატება, სადაც ხელშეკრულების ღირებულება შემცირდა 474 595 ლარით და შეადგინა 208 236 ლარი. მნიშვნელოვანია, რომ შეტანილი ცვლილებებით შესყიდვიდან ამოღებული იქნა რიგი სამუშაოთა სახეობა და დარჩენილი სამუშაოთა სახეობების ღირებულებები გაიზარდა. კერძოდ:

ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოების სახეობის შემცირებით ხელშეკრულება გაიზარდა დაახლოებით 65 077 ლარით. რეალურად, ტენდერით გათვალისწინებული სამუშაოების ღირებულება განისაზღვრა 143 159 ლარით (64576+78583=143159). შესაბამისად, გაზრდას თუ შევადარებთ რეალურ სატენდერო ფასთან, სამუშაოების სახეობების მიხედვით დაახლოებით 45%25-ით გაიზარდა სამუშაოთა ღირებულება (65077/143159*100=45%25).

შემდგომში, 2009 წლის 21 სექტემბერს მეორეჯერ გაფორმდა ზემოაღნიშნული კონტრაქტის დამატება, სადაც ხელშეკრულების ღირებულება გაიზარდა 208 236 ლარიდან 6 5087 ლარით და 273 324 ლარი შეადგინა. შესაბამისად, კონტრაქტის სატენდერო ღირებულება საბოლოოდ გაიზარდა 91%25-ით. (130164/143159*100=91%25)

მაგალითი 2. არის ასევე შემთხვევები, როდესაც პრეტენდენტი წარმოადგენს ძალიან დაბალი ფასს, მოიპოვებს უპირატესობას და სამუშაოების მიმდინარეობისას ხორციელდება მის მიერ შემოთავაზებული ღირებულების შეუსაბამოდ გაზრდა. მაგალითად, SB/IDP/CW/30-2009-ზე გამარჯვებულად გამოვლინდა შპს „ბლოკ-ჯორჯია“ სახელშეკრულებო ღირებულებით 1 117 246 ლარი. სამუშაოს სავარაუდო ღირებულება შეადგენდა 3 507 428 ლარს. მნიშვნელოვანია, რომ გამარჯვებული წინადადება შესყიდვის სავარაუდო ღირებულების 30%25-ს შეადგენს, ანუ 70%25-ით დაბალი ფასი შემოგვთავაზა პრეტენდენტმა, ვიდრე იყო შესყიდვის სავარაუდო ღირებულება. შესაძლებელია ვივარაუდოთ, რომ პრეტენდენტმა 70%25-ით შეამცირა სამუშაოს მიახლოებითი ღირებულება უპირატესობის მოპოვების მიზნით და შემდგომ მის მიერ მოთხოვნილი იქნა სატენდერო წინადადების 44%25-ით გაზრდა.

1.9. პრობლემა - სამუშაოს დასრულების დაგეგმილი ვადების არასრულყოფილი ადმინისტრირება და დაცვა

მაგალითი 1. SB/IDP/CW/25-2009-ზე (ქ. მცხეთაში და მცხეთის რაიონის სოფლებში მუხრანში, საგურამოში და წეროვანში იძულებით გადაადგილებულ პირთათვის საცხოვრებელი სახლების რეაბილიტაცია: მცხეთაში ყოფილი ტურბაზის №1,2 კორპუსები, სოფ. მუხრანში მდებარე ორ სართულიანი საცხოვრებელი სახლი, სოფ. საგურამოში მდებარე ხუთ სართულიანი სახლი, სოფ. წეროვანში მდებარე ორ სართულიანი სახლი) გამარჯვებულად გამოვლინდა შპს „პასატი“ სახელშეკრულებო ღირებულებით - 271 635 ლარი. ხელშეკრულება გაფორმდა 2009 წლის 8 აპრილს. სამუშაოები უნდა დასრულებულიყო 2009 წლის 10 ივნისს. დაირღვა ხელშეკრულებით დადგენილი სამუშაოების 10 ივნისამდე დასრულების ვადა. შემსყიდველის მიერ 2009 წლის 10 აგვისტოს ცვლილებით, საპატიოდ იქნა ჩათვლილი ვადის დარღვევა კონტრაქტორის მიერ და დადგინდა ახალი ვადა - 2009 წლის 15 ოქტომბრამდე.

მიუხედავად ზემოთ აღნიშნულისა, მოგვიანებით გამოიკვეთა საინტერესო გარემოება. კერძოდ, 2009 წლის 02 ოქტომბერს შედის ცვლილება და სამუშაოს ვადები გადაიწევს 1 და 2 პოზიციაზე 2009 წლის 5 ნოემბრამდე, ხოლო 3 და 4 პოზიციაზე 2009 წლის 15 ოქტომბრამდე. 2009 წლის 24 ნოემბერს მხარეთა შორის ფორმდება მიღება-ჩაბარების აქტი, რომლის მიხედვითაც „სამუშაოები დასრულდა 2009 წლის 12 ნოემბერს, ხოლო კონტრაქტით სამუშაოები უნდა დასრულებულიყო 2009 წლის 5 ნოემბერს. შესაბამისად, კომპანია დაჯარიმდა 9300 ლარით.“ მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული სანქციის გამოყენება ძალიან სიმბოლურია. იმ გარემოებათა გამო, რომ სამუშაოების დასრულების ვადა იყო არა 5 ნოემბერი, არამედ 3 და 4 პოზიციაზე 2009 წლის 15 ოქტომბერი, შესაბამისად 3 და 4 პოზიციაზე ჯარიმები უნდა დათვლილიყო არა 5 ნოემბრიდან, არამედ 15 ოქტომბრიდან.

მაგალითი 2. სატენდერო პაკეტის ნომერი SB/IDP/CW/16-2009 (გარდაბნის რაიონის დასახლებაში დევნილების საცხოვრებელი ბინების რეაბილიტაცია). სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულება გაფორმდა შპს „დაგთან“. კონტრაქტი გაფორმდა 2009 წლის 16 მარტს. სამუშაოების დასრულების ვადად განისაზღვრა 2009 წლის 23 აგვისტო. 2009 წლის 17 ივნისს გაფორმდა ზემოაღნიშნული კონტრაქტის დამატება, რომლის მიხედვით სამუშაოების შესრულება გადავადდა 2009 წლის 23 აგვისტოდან 2009 წლის 23 სექტემბრამდე. 2009 წლის 17 ივნისის დამატების შედეგად, მე-13 კორპუსის გამაგრებითი სამუშაოების და გარე წყალსადენ-კანალიზაციის სამუშაოების დასრულების ვადად დადგინდა 2009 წლის 8 ნოემბერი, ხოლო სხვა დანარჩენი სამუშაოების დასრულების ვადა - 2009 წლის 23 სექტემბერი - დარჩა უცვლელი. შემდგომში, 2009 წლის 03 ნოემბერს მესამედ შედის ცვლილება და სამუშაოთა დასრულების ვადა გადაიწევს 2009 წლის 25 დეკემბრამდე. მნიშვნელოვანია, რომ ხელშეკრულებაში ცვლილების შეტანის დროისათვის, გარკვეულ სამუშაოთა სახეობებზე სამუშაოთა დაგეგმილი ვადა (2009 წლის 23 სექტემბერი) გასული იყო და კომპანია ექვემდებარებოდა დაჯარიმებას.

სახელმწიფო შესყიდვის მასალების შესწავლისას, ასევე დადგინდა, რომ ყველა სახელმწიფო შესყიდვის ხელშეკრულება შეიცავდა შესრულებული სამუშაოს მიღება-ჩაბარების შემდეგ წესს/მეთოდს: მიმწოდებელი, სამუშაოების შერულების შემთხვევაში, ვალდებული იყო წერილობით ეცნობებინა ამის შესახებ შემსყიდველისათვის, რომელიც 2 კვირის ვადაში მოახდენდა სამუშაოს საბოლოო მიღება-ჩაბარებას. აღნიშნული პროცედურების სრული დაცვით მხოლოდ რამოდენიმე შესყიდვა განხორციელდა. სხვა შესყიდვის მასალებში არ მოიპოვება მიმწოდებლების მიერ შემსყიდველისადმი წარდგენილი ოფიციალური კორესპონდენციები სამუშაოს დასრულების შესახებ.

დასკვნა: წარმოდგენილი ორი მაგალითის საფუძველზე ნათელია, რომ შემსყიდველის მიერ არ ხდებოდა სამუშაოს შესრულების დაგეგმილი ვადების სრულყოფილი დაცვა და ხელშეკრულებაში ხშირი ცვლილებების შეტანის, ვადების გაზრდის პირობებში, იშვიათ შემთხვევებში დაჯარიმდა მიმწოდებელი დადგენილი ვადების დარღვევის გამო.

2. სტატისტიკა მონაწილე კომპანიების, მათ მიერ შესრულებული სამუშაოს ფინანსური მოცულობისა და შესყიდვების რაოდენობის შესახებ

მნიშვნელოვანია, რომ:

სახელმწიფო შესყიდვის დროს განკარგული ფინანსური რესურსების პროცენტული თანაფარდობები

ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ 85 სახელმწიფო შესყიდვის პოზიციაზე თითქმის ნახევარ - 34 პოზიციაზე უპირატესობა მოიპოვა ორმა კომპანიამ. ასევე, ამ კომპანიებსა და მათ მიერ ათვისებულ ფინანსურ მოცულობაზე (37 400 000 ლარზე) მოდის განკარგული სახელმწიფო ფინანსური ასიგნების თითქმის ნახევარი.

3. სახელმწიფო შესყიდვის დაგეგმვის - სავარაუდო შესყიდვის ღირებულების, სატენდერო წინადადებით მოთხოვნილი დაფინანსების მოცულობის, ზრდის ოდენობის და გაზრდილი სახელშეკრულებო ღირებულების ურთიერთთანაფარდობა

სახელმწიფო შესყიდვების გზით ადმინისტრირებული ფინანსური რესურსის ანალიზისას დგინდება ზოგადი კანონზომიერება, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს ჩვენ მიერ ზემოთ წარმოდგენილ და დასაბუთებულ შესყიდვებში არსებულ პრობლემებს. თუ ჩვენ დავაკვირდებით სატენდერო წინადადების ღირებულებების ჯამის თანაფარდობას შესყიდვის სავარაუდო ღირებულებასთან, შევნიშნავთ, რომ დაახლოებით შესყიდვის სავარაუდო ღირებულების 64%25 იქნა მოთხოვნილი პრეტენდენტების მიერ დადგენილი სამუშაოს შესრულებისათვის. აღნიშნული თანაფარდობა ძალიან დაბალია, რაც იმას ნიშნავს, რომ კომპანიებმა, უპირატესობის მოპოვების მიზნით, შესაძლებელია არარეალური განფასებაც კი წარადგინეს. არასწორი მიმართულებით ტენდერის განვითარების საფუძველი არასრულყოფილი სახელმწიფო შესყიდვა იყო. კერძოდ:

შემდგომში ყველა კონტრაქტში ხდებოდა დაახლოებით 2-დან 4-მდე ცვლილების შეტანა. ამის გამო იზრდებოდა ხელშეკრულების ღირებულება, რის საფუძვლადაც მხარეებს მითითებული აქვთ დამატებით წარმოშობილი მოცულობები. ფინანსური ანალიზის შედეგად დადგინდა, რომ ჯამში სატენდერო წინადადებით დადგენილი ღირებულება დაახლოებით 27%25-ით გაიზარდა. აღნიშნული ზრდის მოცულობის მაღალი მაჩვენებელი ფისკალურად გაუმართლებელია და ნათლად მეტყველებს სახელმწიფო შესყიდვის ორ უარყოფით ასპექტზე:

საქართველოს მთავრობის მიერ გამოყოფილი 42 000 000 ლარის ფარგლებში, საქართველოს მუნიციპალური განვითარების ფონდმა დევნილებისათვის 1 263 ობიექტი ააშენა. მათ შორის, კასპის რაიონში - 89, ქარელის რაიონში - 158, ხოლო გორის რაიონში - 1 016.

აღნიშნული მიზნით, სულ დაიდო 16 ხელშეკრულება. 14 ხელშეკრულება დადებულია 16 სექტემბერს, ხოლო 2 - 22 სექტემბერს.

13 ხელშეკრულებით სამუშაოების დასრულების თარიღად განსაზღვრულია 2008 წლის 17 ნოემბერი, ხოლო 3 ხელშეკრულებით - 20 ნოემბერი

ხელშეკრულების ფასი გაიზარდა 16-დან 14 შემთხვევაში. სამუშაოს დასრულების დრო ცვლილებას დაექვემდებარა 16-დან 13 შემთხვევაში.

ჯამში, ხელშეკრულებებში შესული ცვლილებების შედეგად, მშენებლობების თავდაპირველი ღირებულება გაიზარდა 1 194 691. 46 ლარით.

მუნიციპალური განვითარების ფონდის მიერ სახელმწიფო შესყიდვის ერთ პირთან მოლაპარაკების ფორმის გამოყენების გზით ათვისებულ იქნა 41 630 652,07 ლარი. მოცემული თანხა განხორციელებულ სამუშაოებზე შემდეგნაირად გადანაწილდა:

დევნილთა დასახლებების გზებითა და წყალმომარაგებით უზრუნველყოფის მიზნებისათვის, საქართველოს მუნიციპალური განვითარების ფონდმა სულ 27 ხელშეკრულება დადო და ჯამში 7 229 829,62 ლარი განკარგა. 27-დან 12 ხელშეკრულებში ცვლილების შედეგად გაიზარდა ხელშეკრულების ფასი, ხოლო 4 ხელშეკრულებასთან მიმართებით - შემცირდა. 8 ხელშეკრულებაში სამუშაოების დასრულების ვადებმა გადაიწია დროში უფრო გვიან.

ფასების კორექტირება. შესაძლებელია თუ არა ფასების ცვლილება სახელმწიფო შესყიდვების ხელშეკრულებებში?

მუნიციპალური განვითარების ფონდის მიერ დევნილებისათვის საცხოვრებელი სახლების მშენებლობის მიზნით, სამშენებლო კომპანიებთან გაფორმებული კონტრაქტების ზოგადი პირობების¹ 47-ე პარაგრაფის I წინადადების თანახმად, „ფასები კორექტირებული იქნება დანახარჯების ღირებულების მერყეობის შესაბამისად, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს გათვალისწინებულია კონტრაქტის განსაკუთრებულ პირობებში.“ ამის შემდეგ მოცემულია ფორმულა, რომელიც გამოიყენება ფასის კორექტირების კოეფიციენტის გამოსათვლელად.

კონტრაქტის განსაკუთრებული პირობების 47.1. პუნქტის მიხედვით კი, „კონტრაქტის ზოგადი პირობების 47-ე პარაგრაფის თანახმად, კონტრაქტი არ წარმოადგენს ფასის კორექტირების საგანს.“ როგორც ვხედავთ, კონტრაქტის ზოგად პირობებში შემუშავებული ფორმულა მოცემულ შემთხვევაში არ გამოიყენება, ვინაიდან კონტრაქტი საერთოდ არ ექვემდებარება ფასთა კორექტირებას. მაშინ რითი არის გამართლებული მგფ-ის მიერ სამშენებლო კომპანიებთან გაფორმებული 27 ხელშეკრულებიდან 16 მათგანში ცვლილებების შეტანა ფასთან დაკავშირებით?

2006 წლის 3 იანვრის სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის №1 ბრძანებით დამტკიცებული „სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების წესის შესახებ დებულების“ 26-ე მუხლი აწესრიგებს სახელმწიფო შესყიდვის შესახებ ხელშეკრულების შესრულების კონტროლის საკითხებს. მოცემული მუხლის მე-12 პუნქტის მიხედვით: „სახელმწიფო შესყიდვის შესახებ ხელშეკრულების პირობების შეცვლა დაუშვებელია, თუ ამ ცვლილებების შედეგად იზრდება ხელშეკრულების საერთო ღირებულება ან უარესდება ხელშეკრულების პირობები შემსყიდველი ორგანიზაციისათვის, გარდა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 398-ე მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. ხელშეკრულების პირობების გადასინჯვა ხდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.“ ხელშეკრულების პირობების გაუარესებად ასევე შესაძლებელია ჩაითვალოს სამუშაოების დასრულებისათვის დადგენილი ვადების გადაწევა.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 398-ე მუხლი შეეხება ხელშეკრულების მისადაგებას შეცვლილი გარემოებებისადმი. ამასთან, მოცემული მუხლის გამოყენებისათვის მნიშვნელოვანია, რომ გარემოებები, რომელიც ხელშეკრულების დადების საფუძველი გახდა, ხელშეკრულების დადების შემდეგ აშკარად იცვლებოდეს. ეს კი განაპირობებს მხარეთა რაციონალურ მოლოდინს იმის თაობაზე, რომ ისინი არ დადებდნენ ამ ხელშეკრულებას ან დადებდნენ სხვა შინაარსით, ეს ცვლილებები რომ გაეთვალისწინებინათ. ასეთი ტიპის შეცვლილ გარემოებად უნდა განვიხილოთ ის შემთხვევები, როდესაც ხელშეკრულების დადების შემდეგ დამკვეთმა (მგფ-მ) არსებითად გადასინჯა მის მიერ კონტრაქტორისათვის წარდგენილი პროექტი, შეიტანა ცვლილებები ხელშეკრულების საფუძვლად გამოყოფილ ხარჯთაღრიცხვებში და თვისობრივად განსხვავებული სახლების აშენება მოითხოვა. თუმცა, ასეთ საპატიო შემთხვევებად ვერ დავაკვალიფიცირებთ გარემოებებს, როდესაც სხვა მიზეზით ხდებოდა მოცემული ხელშეკრულების შეცვლა.

დროის კონტროლი

სამოქალაქო კოდექსის 416-ე მუხლის ძალით, მხარეებს შეუძლიათ ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად ხელშეკრულებით გაითვალისწინონ დამატებითი საშუალებებიც. მათ შორისაა პირგასამტეხლო. მოთხოვნის უზრუნველყოფის აღნიშნული საშუალება წარმოადგენს მხარეთა შეთანხმებით განსაზღვრულ ფულად თანხას, რომელიც მოვალემ უნდა გადაიხადოს ვალდებულების შეუსრულებლობის ან არაჯეროვნად შესრულებისათვის.

თუკი პირგასამტეხლო გათვალისწინებულია იმ შემთხვევებისათვის, როცა მოვალე თავის ვალდებულებებს არ ასრულებს დადგენილ დროში, კრედიტორს შეუძლია ერთდროულად მოითხოვოს პირგასამტეხლოს გადახდაც და ვალდებულების შესრულებაც.

მგფ-ს მიერ დადებული ხელშეკრულებების განსაკუთრებული პირობების 49.1 პუნქტი სპეციალურად შეეხება სამუშაოთა დასრულების ვადის გადაცილების შემთხვევებს და ადგენს: „საჯარიმო თანხა სამუშაოთა ვადის გადაცილებისათვის არის ერთი ერთეულის ფასის 0.1 პროცენტი დღეზე. მაქსიმალური საჯარიმო თანხა სამუშაოთა დასრულების ვადის გადაცილებისათვის არის კონტრაქტის საბოლოო ფასის 10 პროცენტი.“

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 361-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „ვალდებულება უნდა შესრულდეს ჯეროვნად, კეთილსინდისიერად, დათქმულ დროსა და ადგილას.“ შესაბამისად, მუნიციპალური განვითარების ფონდი ვალდებული იყო, ვადის გადაცილების შემთხვევებში კონტრაქტორები დაეჯარიმებინა და მათთვის გადასახდელი თანხის ოდენობიდან ჯარიმის თანხა გამოექვითა. ამის ნაცვლად, მგფ თანხმდებოდა ხელშეკრულებაში ცვლილების შეტანაზე და კონტრაქტორებს უგრძელებდა სამუშაოების შესრულებისათვის დადგენილ ვადას. აღნიშნული შეფასებულია საქართველოს კონტროლის პალატის 2008 წლის საქმიანობის ანგარიშშიც: „დამკვეთების მიერ არ ხდებოდა ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სანქციების გამოყენება დამრღვევების მიმართ და, შესაბამისად, სახელმწიფო ბიუჯეტი კარგავდა მნიშვნელოვანი ოდენობის თანხებს.”²

წინასწარი ანგარიშსწორება და გარანტირების მექანიზმის არარსებობა

მგფ-ს მიერ გაფორმებულ ხელშეკრულებათა განსაკუთრებული პირობების 51.1. პარაგრაფი ითვალისწინებს წინასწარ ანგარიშსწორებას: „წინასწარი (საავანსო) გადახდა იქნება: კონტრაქტის ფასის 50 პროცენტი და გადაეხდება კონტრაქტორს კონტრაქტის ხელმოწერიდან არა უგვიანეს 1 კვირის განმავლობაში.“ ამავე ხელშეკრულების 43.1. პარაგრაფით გადახდის გრაფიკი შემდეგნაირად განისაზღვრა:

„1. ავანსი: კონტრაქტის ღირებულების 50%25
2. 1 თვის შემდეგ - კონტრაქტის ღირებულების 25%25
3. 2 თვის შემდეგ, კონტრაქტის დასრულების შემდეგ - კონტრაქტის ღირებულების 25%25“.

„სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელების წესის შესახებ დებულების“ 26-ე მუხლის მე-18 პუნქტის შესაბამისად: „წინასწარი ანგარიშსწორების შემთხვევაში მიმწოდებელი ვალდებულია, წარუდგინოს შემსყიდველ ორგანიზაციას წინასწარ გადასახდელი თანხის იდენტური ოდენობის გარანტია იმ ფორმითა და მოქმედების ვადით, რომელიც სახელმწიფო შესყიდვის შესახებ ხელშეკრულებით იქნება გათვალისწინებული.“ აღსანიშნავია, რომ მგფ-ის მიერ შემუშავებული ხელშეკრულებების განსაკუთრებული პირობების 52.1. პარაგრაფის მიხედვით, კონტრაქტის შესრულების გარანტია არ გამოიყენება. აღსანიშნავია, რომ მოცემული ფორმით სტრუქტურირებული ხელშეკრულებები ეწინააღმდეგება სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ დებულებას. თავისთავად, დიდი რისკია წ ნასწარი ანგარიშსწორების გათვალისწინება გარანტირების მექანიზმის გარეშე. სწორედ ამ რისკის დაზღვევას ემსახურება დებულებაში არსებული სპეციალური ნორმაც. მისი სავალდებულო ხასიათის მიუხედავად, ხელშეკრულებაში ის გამოყენებული არ ყოფილა.