1994 წელს საქართველოში დაარსდა ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრი, რომელიც ეწევა საზოგადოებრივ - საგანმანათლებლო მუშაობას ქალებისათვის. ცენტრის ძირითადი სამუშაო მიმართულებებია: პოლიტიკურ-საგანმანათლებლო მოღვაწეობა; ფსიქოლოგია და სექსუალობა; ქალთა თვითდამკვიდრებისათვის ხელის შეწყობა.

ცენტრი 1996 წლიდან ახორციელებს პროექტს ქ. ჰამბურგის ქალთა ფონდის (FAS) ფინანსური შემწეობით, რომელიც 1997 წლის ნოემბერში შეუერთდა ქ. ბერლინის ჰაინრიხ ბიოლის (ბერლინი)

ორგანიზაციის ძირითადი მიზნებია:

საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება გენდერულ საკითხებთან დაკავშირებით, რათა შეიცვალოს ტრადიციული პატრიარქალური მიდგომები და გასაგები გახდეს, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს ქალთა მონაწილეობას სოციალურ განვითარებაში;

ცენტრის მუშაობის სპეციფიკა მდგომარეობს სემინარებისა და კონფერენციების ორგანიზებაში, რომლებშიც მონაწილეობენ როგორც სპეციალისტები საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სფეროდან (ფსიქოლოგები, იურისტები, ეკონომისტები), ისე სახელმწიფო სტრუქტურებში მომუშავე პირები და ფართო საზოგადოებრიობის წარმომადგენლები. ჩატარებული მუშაობის შესახებ მოსახლეობას ინფორმაცია მიეწოდება მასმედიის საშუალებით.

1996 წელი ცენტრმა დაუთმო თემას: „ადამიანის უფლებები - ქალთა უფლებებია“. განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა ქალთა უფლებების ადგილს საქართველოს კანონმდებლობაში. 1997 წლის განმავლობაში ცენტრი აგრძელებდა ქალთა უფლებების შესწავლას.

1998-99 წწ. მიეძღვნა ქალთა უფლებების შესწავლას და ქვეყნის ცხოვრების სხვადასხვა სფეროს გამოკვლევას გენდერული თვალსაზრისით. 2000-2001 წწ. წამყვანი თემა კი იყო „ძალადობა ქალების მიმართ”. ქალთა უფლებები კვლავაც რჩებოდა ცენტრის მუშაობის პრიორიტეტად.

ცენტრი 2000 წლიდან მოყოლებული რეგულარულად ატარებს სემინარების ციკლს, რომელიც ეძღვნება ქალთა უფლებების დაცვის ძირითად საერთაშორისო მექანიზმებს. ამ ციკლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი საქართველოს რეგიონებში ქალთა უფლებების პრობლემის აქტუალიზაციაა.

ცენტრის მუშაობა ასევე შეეხო ქალის პრობლემების განხილვას რელიგიურ საკითხებთან კავშირში. ჩატარდა სემინარები თემაზე „ქრისტიანობა და ქალის პრობლემები“, სადაც საუბარი იყო ქალის როლისა და ფუნქციის განსაზღვრაზე ქრისტეს მოძღვრების მიხედვით.

2001 წელს ცენტრის სამუშაო მიმართულებებს შორის განსაკუთრებული ადგილი დაეთმო ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენლებთან თანამშრომლობას, რამაც საფუძველი ჩაუყარა ცენტრში (FBZ) ახალგაზრდული დებატ-კლუბის დაარსებას. ამ წამოწყების მიზანი იყო საზოგადოებაში არსებული მწვავე გენდერული პრობლემების განხილვა-ანალიზი ახალგაზრდებისა და ექსპერტების ერთობლივი ძალისხმევით (კვლევითი პროექტი: „ქალწულობის ინსტიტუტი“ როგორც პრობლემა).

ცენტრის ბაზაზე განხორციელდა არაერთი სოციოლოგიური გამოკვლევა, რომელთა მიზანს წარმოადგენდა საქართველოს ახალგაზრდების, კერძოდ, უფროსკლასელთა და სტუდენტთა დამოკიდებულებების ანალიზი გენდერული ურთიერთობებისა და გენდერული ძალადობის შესწავლის საფუძველზე.

წინამდებარე პუბლიკაციაში თავმოყრილია ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრში ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკვლევების მასალები, რომლებიც შეეხება გენდრულ საკითხებს. პუბლიკაციის მიზანია ხელი შეუწყოს გენდრის საკითხების პოპულარიზაციასა და საზოგადოების სენსიბილიზაციას ამ პრობლემებთან დაკავშირებით.

ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრი აგრძელებს თავის საზოგადოებრივ-საგანმანათლებლო მუშაობას და მზადაა ითანამშრომლოს ყველასთან, ვინც იზიარებს მის მიზნებსა და ღირებულებებს საქართველოში არსებული გენდერული პრობლემების გადასაჭრელად.

ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრი მადლობას უხდის ჰაინრიხ ბიოლის ფონდს წინამდებარე პუბლიკაციის მომზადებისა და გამოცემისათვის საჭირო ფინანსური მხარდაჭერისათვის.

ლალი სურმანიძე
ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი

საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესები, რომლებიც დაკავშირებულია ცვლილებებთან და განახლებასთან, საზოგადოების ცხოვრების ყველა სფეროში ითხოვს კორექციას. ამ ვითარებაში განსაკუთრებით აქტუალურია ახალგაზრდების მსოფლმხედველობის, გარე სოციალური რეალობის მიმართ მათი ადექვატური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება და მზაობის შექმნა იმისათვის, რომ ახალგაზრდა აქტიური, ქმედითი პოზიციით დადგეს ცხოვრების პირისპირ და იღვაწოს საზოგადოებაში ჯანსაღი ატმოსფეროს შესაქმნელად.

პიროვნების ჩამოყალიბებაში, მის თვითიდენტიფიკაციაში განსაკუთრებული როლი ენიჭება საკუთარი სქესის განცდას, რადგან პიროვნულობა მას სწორედ საკუთარი სქესის გავლით ეძლევა - იგი არის „ქალი“ ან „მამაკაცი“. ქართული ტრადიციული აღზრდის სისტემა კულტურული ღირებულებების შესაბამისად ამზადებს ადამიანს სქესობრივი როლის შესასრულებლად. აქ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება „კარგი შვილის“, „კარგი ოჯახის ქალის“, „კარგი მეოჯახის“ და ა.შ. ჩამოყალიბებას.

მაგრამ, ტრადიციული კულტურული პროგრამის შესაბამისი განწყობების შექმნა, ჯერ კიდევ არ ნიშნავს თავისუფალი, დამოუკიდებელი პიროვნების ჩამოყალიბებას. დღევანდელ ცვალებად ვითარებაში ძალზე მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ მომავალი თაობის დამოკიდებულებები, ორიენტაციები და განწყობები გენდერის პრობლემასთან მიმართებაში. რეალური ვითარების აღმწერი სურათი ამ თვალსაზრისით ნაკლებად არსებობს, უფრო სწორად ეს სურათი ეყრდნობა ჩვენს წარმოდგენებს და სპეკულანტურ მსჯელობებს ახალგაზრდობის შესახებ. მეორე მხრივ, სწორედ ახალგაზრდობაა ქვეყნის მომავალი, ახალგაზრდები ყალიბდებიან დამოუკიდებელ, თავისუფალ და აქტიურ პიროვნებებად, რაც ქვეყნის სასიცოცხლო ინტერესებშია. ამდენად, ანგარშგასაწევია მათი აზრებიც და წარმოდგენებიც, განსაკუთრებით ისეთ მნიშვნელოვან და მათთვის აქტუალურ სფეროში, როგორიცაა ურთიერთობები საპირისპირო სქესთან.

ამ პრობლემების შესასწავლად უფროსკლასელებთან ჩატარდა ემპირიული კვლევა გენდერისა და გენდერული ძალადობის საკითხებზე. კვლევა განხორციელდა ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრის პროექტის ფარგლებში და მის მიზანს წარმოადგენდა უფროსკლასელთა ცნობიერების ორიენტაციების შეცვლა გენდერული ძალადობის სფეროში.

კვლევა ჩატარდა თბილისის სკოლების მოსწავლეებში. მათემატიკური შერჩევის პრინციპებზე დაყრდნობით თბილისის სხვადასხვა რაიონში შეირჩა 28 სკოლა. გამოკითხვა ჩაუტარდა VIII-XI კლასის 500 მოსწავლეს. მასში მონაწილეობდნენ გოგონებიც და ვაჟებიც.

მონაცემთა ანალიზის შედეგების ზოგადი მიმოხილვა

ემპირიული კვლევის ჩატარების მიზნით სპეციალურად შექმნილი ანკეტა გამოყოფდა შემდეგ ძირითად საკითხებს:

1. სექსისტური ტენდენციები; 2. გენდერული ასიმეტრია; 3. ქალის სოციალური მდგომარეობა და უფლებები; 4. ძალადობა ოჯახში; 5. სქესობრივი ურთიერთობები და სექსუალური ძალადობა.

გარდა ამისა, იყო კონკრეტულ საკითხებზე მიმართული რამდენიმე შეკითხვა.

სექსისტური ტენდენციების ბლოკში შევიდა მსჯელობები, რომლებსაც რესპონდენტი ეთანხმებოდა, ან არ ეთანხმებოდა. ეს მსჯელობები წარმოდგენილი იყო 7 წინადადების სახით, რომლებიც აფიქსირებდენ განსხვავებულ სტერეოტიპებს, სოციალურ წარმოდგენებსა და დამოკიდებულებებს ქალისა და მამაკაცის მიმართ.

მონაცემთა ანალიზმა გამოავლინა, რომ უფროსკლასელებში არსებობს საკმაოდ ძლიერი სექსისტური ტენდენციები და ამ თვალსაზრისით, თბილისის რაიონებს შორის დიდი განსხვავება არ არის.

გამოვლინდა განსხვავებები სქესის მიხედვით. ცალკეული დებულებების შეფასებისას გამოვლინდა შემდეგი სურათი: აღმოჩნდა, რომ გარკვეულ დებულებებს გოგონებიც და ვაჟებიც დაახლოებით ერთნაირად ღებულობენ, ხოლო სხვებს - პირიქით, ძალზე განსხვავებულად. მაგალითად, გოგონებიც და ვაჟებიც მიიჩნევენ, რომ „სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს, პირველ რიგში, ქმარი და ოჯახი სჭირდება” (გოგონების 78,9% და ვაჟების 86,8%); „ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს” (გოგონების 80, 1% და ვაჟების 85,5%); „ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს” (გოგონების 88,7% და ვაჟების 86,8%). უთანხმოება აქვთ მოსაზრებებში, რომ „თუ ოჯახში ერთი შვილია, სჯობს, ვაჟი იყოს“; რომ სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ენიჭებოდეს“; რომ „მამაკაცს, ქალთან შედარებით, ყველაფერი უკეთ გამოსდის“; რომ „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს“.

მონაცემები ავლენს ვაჟთა უფრო მაღალ სექსიზმს, ხოლო გოგონები ისწრაფვიან მეტი თავისუფლებისაკენ.

ამგვარად, თბილისის თითქმის ყველა რაიონის მოსწავლეთა გამოკითხვით ვლინდება სექსიზმის საკმაოდ მაღალი ხარისხი.

2. გამოკითხვა ასევე ადასტურებს უფროსკლასელთა ცნობიერებაში არსებულ გენდერულ ასიმეტრიას. ცნობილია, რომ მშობლების ურთიერთობათა მოდელი შვილების ცნობიერებაში გენდერულ ურთიერთობათა მოდელის სახით ფიქსირდება. შეკითხვები ეხებოდა ოჯახში გადაწყვეტილების მიღებას, საპირისპირო შეხედულებათა შემთხვევაში პოზიციის დათმობას და იმას, თუ რით უნდა იყოს დაკავებული ქალი და კაცი, აგრეთვე უნდა დაესახელებინათ იდეალური ქალისა და მამაკაცის ტიპები.

მონაცემთა ანალიზით ვლინდება, რომ პასუხთა უმრავლესობა მიუთითებს მოსწავლეთა ოჯახებში გენდერული ასიმეტრიის არსებობაზე. გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებით გამოვლინდა ანალოგიური სურათი. ამ საკითხის კვლევისას გამოკითხულთა უმრავლესობა მიუთითებს (გოგონების 63,2%, ვაჟების 59,4%), რომ ოჯახში გადაწყვეტილებას ღებულობს ორივე მშობელი. მაგრამ გამოვლინდა სოციალურ ფსიქოლოგიაში ცნობილი ფენომენი ოჯახურ საქმიანობაში მეუღლეთა მიერ საკუთარი წვლილის გადაფასებისა, ოღონდ ამ შემთხვევაში განისაზღვრა შვილების სქესის მიხედვით: გადაწყვეტილების მიმღებად დედას ასახელებენ ძირითადად გოგონები, ხოლო მამას, ძირითადად - ვაჟები. უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი პასუხები - „ძირითადად დედა“, „ძირითადად მამა“ - შეუდარებლად უფრო მცირეა, ვიდრე პასუხი -„ორივე ერთნაირად“.

რაც შეეხება საპირისპირო შეხედულებათა შემთხვევაში პოზიციის დათმობას, პასუხთა დიდი უმრავლესობა დედაზე მიუთითებს.

გენდერულ ასიმეტრიას აფიქსირებს გამოკითხვის შედეგები იმის თაობაზეც, თუ რითი უნდა იყოს დაკავებული ქალი და მამაკაცი. აქაც შენარჩუნებულია ტრადიციული სტერეოტიპი - ქალი ოჯახით, ხოლო მამაკაცი - სამსახურით და ოჯახით. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, ბუნებრივია, რომ პასუხისმგებლობის მეტი ხარისხი მამაკაცს მოეთხოვებოდა.

იდეალის დახასიათებისას, ჩვეულებრივ, ვლინდება ადამიანის ფარული ორიენტაციები და ღირებულებები. ასეთი მყარი ორიენტაციებია სტერეოტიპული წარმოდგენები ქალსა და მამაკაცზე. გარდა ამისა, იდეალის დახასიათებისას ხდება საკუთარი სქესის იდეალთან იდენტიფიკაცია და არარეალიზებულ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილება.

მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი რესპონდენტების მონაცემებში იდეალურ ქალსა და იდეალურ მამაკაცზე არსებობს გარკვეული განსხვავებები სქესის მიხედვით, მთლიანობაში შეიძლება ითქვას, რომ მათში შენარჩუნებულია ტრადიციული წარმოდგენები, თუმცა ამ სტერეოტიპებში იგრძნობა გარკვეული ცვლილებების ტენდენცია. მაგალითად, ქალის იდეალში გოგონებისთვის აქტუალური აღმოჩნდა განათლება და ინტელექტი, აგრეთვე დამოუკიდებლობა და აქტიურობა. ვაჟებთან კი ამ უკანასკნელთა რეიტინგი ქალის იდეალში ძალზე დაბალია. ცოტათი მოულოდნელი აღმოჩნდა ის ფაქტი, რომ ვაჟებისთვის მამაკაცის იდეალში ერთ-ერთი წამყვანი აღმოჩნდა „კარგი მეოჯახე“, ხოლო გოგონებში ამ მახასიათებელს მამაკაცთან მიმართებაში ნაკლები ღირებულება ენიჭება.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ უფროსკლასელებში იდეალები ისეთივე კანონზომიერებებით ვლინდება, როგორც ზრდასრულებში; სქესთა შორის „იდეალური მამაკაცის“ შესახებ შეხედულების მხრივ განსხვავებები თითქმის არ დადასტურდა, ხოლო გოგონებისა და ვაჟების მიერ წარმოდგენილი „იდეალური ქალი“ საგრძნობლად განსხვავდება ერთმანეთისაგან: გოგონებისთვის იგი უფრო აქტიური და დამოუკიდებელია, ვიდრე ვაჟებისათვის.

3. ქალის სოციალურ მდგომარეობასა და უფლებებთან დაკავშირებით დასმულმა შეკითხვებმა გამოავლინა, რომ უფროსკლასელთა აზრით, ქალს ყველაზე მეტი უფლება ოჯახში აქვს, ხოლო მამაკაცს - ოჯახში და ყველგან. ამასთან დაკავშირებით, ვაჟებისა და გოგონების პასუხებში საგრძნობი სხვაობა არ არის. აღსანიშნავია, რომ ვაჟებთან შედარებით გოგონები უფრო მეტად აღნიშნავენ მამაკაცის უფლებებს პასუხებით - „სამსახურში” და „ყველგან”. ამგვარად, რესპონდენტები ქალის უფლებების სფეროდ გარდა ოჯახისა საზოგადოებასაც მიიჩნევენ, რაც საქართველოში არსებული დედის კულტით აიხსნება, ხოლო მამაკაცების უფლებათა სფეროდ მიიჩნევენ, პირველ რიგში, ოჯახსა და სხვა დანარჩენს - საზოგადოებას, სამსახურს და ა.შ. ეს ფაქტი აფიქსირებს ერთი მხრივ გენდერულ ასიმეტრიას, მეორე მხრივ, გარკვეულ თავისებურებებს ქართულ კულტურაში, კერძოდ, დედაქალის ღირებულებას და ოჯახის ასევე მაღალ ღირებულებას სქესისგან განურჩევლად. ამ ვითარებას ეხმაურება მონაცემი, რომელიც ქალის სოციალურ მდგომარეობათაგან ყველაზე პრესტიჟულად „ოჯახის ქალს“ ასახელებს, ეს მონაცემიც ასევე იმეორებს უფროსთა გამოკითხვის შედეგებს, რომლის მიხედვითაც „გათხოვილი ქალის როლური მოდელი ყველაზე უფრო პრესტიჟულად რჩება.”

აღნიშნული მონაცემები ადასტურებს ქალის სოციალურ მდგომარეობაში საზოგადოების ტრადიციული შეფასებების აქტუალობას.

4. ოჯახი და ძალადობა. რესპონდენტთა გამოკითხვა ავლენს, რომ მათ ირგვლივ იშვიათად, მაგრამ მაინც არის ქმრის მიერ ცოლის ცემის ფაქტები; ასევე დასტურდება ფსიქოლოგიური ძალადობის არსებობაც, თუმცა, დიდი უმრავლესობა ასეთ ფაქტებს „სხვებთან“ დაკავშირებით აფიქსირებს და არა საკუთარ ოჯახში.

გამოკითხვა ავლენს, რომ საზოგადოებაში გენდერული ძალადობის ფაქტებს ადგილი უფრო ხშირად აქვს, ვიდრე აღიარებენ. ამასთან, თითქმის ყველა საკითხთან დაკავშირებით გოგონები უფრო არიან მიდრეკილნი აღიარონ ეს ვითარება, ვიდრე ვაჟები. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ ფიზიკური ძალადობის ფაქტების დამალვა რესპონდენტთა უმრავლესობას მისაღებად მიაჩნია, თანაც აქ ვაჟები უფრო სჭარბობენ, თუმცა გოგონათა უმრავლესობაც იმავე პოზიციაზე დგას. ამ ვითარების არგუმენტაცია ეყრდნობა ოჯახის პრესტიჟის გაფრთხილებასა და მოვლას. პარადოქსია ის ვითარება, რომ ქალის მიმართ ფიზიკური ძალადობა უფრო მეტად ქალის პრესტიჟის შემლახავად მიიჩნევა, ვიდრე მამაკაცისა.

რაც შეეხება აკრძალვებს, გამოკითხვით ვლინდება, რომ უფროსკლასელთა აზრით, მეუღლეებს ერთმანეთის მიმართ ამკრძალავი უფლებები არ გააჩნიათ, მაგრამ თუ რომელიმე მათგანს აკრძლვის პრეროგატივა მაინც ენიჭება, ეს - ქმარია, თანაც ასეთ პასუხს ძირითადად ვაჟები იძლევიან. ამკრძალავი სტატუსი ასევე მიეწერება ძმას, და-ძმას შორის, თუმცა, ამ შემთხვევაშიც რესპოდენტთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ არც ერთ მათგანს არა აქვს აკრძალვის უფლება.

5. სქესობრივი ურთიერთობები და სექსუალური ძალადობა. სექსუალური ძალადობის შესახებ შეკითხვა ეხებოდა მოტაცების სიტუაციას გოგონას სურვილის უგულებელყოფის ვითარებაში. უფროსკლასელთა დიდი უმრავლესობის აზრით, მოტაცება მისაღები არ არის, თუმცა, მათ დიდ ნაწილს ეს უფლებების დარღვევად არ მიაჩნია, რადგან, ძირითადად აპელირებენ სიტუაციაზე. უფროსკლასელთა ის ნაწილი კი, ვისთვისაც მოტაცება ადამიანის უფლებების დარღვევაა, მომხდარი ფაქტის ვითარებაში ამჯობინებს ტრადიციული არჩევანის გაკეთებას - ოჯახის შექმნას. ეს ვითარება არგუმენტირებულია მშობლების ოჯახში დაბრუნების შემდგომი პრობლემების საფრთხით, რაც უშუალოდაა დაკავშირებული საზოგადოებრივი აზრის გამოკვეთილ სექსიზმთან.

რაც შეეხება სქესობრივ ურთიერთობებს, გამოკითხვა ამ სფეროშიც ავლენს ტრადიციული შაბლონების სიმყარეს. მაგალითად, ინდივიდუალურ დონეზე ქორწინებისგარეშე სქესობრივიøკონტაქტი მისაღები აღმოჩნდა ვაჟების 63%-ისათვის და გოგონების 5%-ისათვის, ხოლო ნორმატულად რესპონდენტთა 52%-მა ასეთი კონტაქტი დასაშვებად მიიჩნია მხოლოდ ვაჟებისათვის. ეს მონაცემი სქესის მიხედვით განსხვავებას არ აჩვენებს - გოგონებიც და ვაჟებიც ამ საკითხში ერთსულოვანი არიან.

ანალოგიური ტენდენცია ვლინდება ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტის მქონე ქალის მიმართ დამოკიდებულებაშიც - ასეთი ქალი მიუღებელი აღმოჩნდა გამოკითხულთა 75%-ისათვის, ამასთან გოგონებთან აღინიშნება მეტი ტოლერანტობა, ვაჟებთან - კატეგორიული მიუღებლობა. ქალწულობის ინსტუტუტის მისაღებობასაც ასევე უმრავლესობა იზიარებს - მათთვის ქალწულობა ღირებული, ურღვევი ტრადიცია და ქართველი ქალის სიწმინდის გამოხატულებაა.

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ მხოლოდ გამოკითხულ უფროსკლასელთა 20% აღიარებს დედობის უფლებას ყოველგვარ ვითარებაში, რაც გამოვლინდა ქორწინებისგარეშე შვილის მისაღებობაში.

დასკვნა: „უფროსკლასელთა ცნობიერების ორიენტაციების კვლევა გენდერული ძალადობის სფეროში“ ავლენს გენდერული ასიმეტრიის დასაშვებობის, ტრადიციული წარმოდგენების სიმყარეს ქალის უფლებებთან, და სქესობრივი ურთიერთობების სფეროსთან მიმართებაში.

გენდერული ძალადობის პლანში ვლინდება ძალადობის ფაქტები, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ გამოკითხულთა დიდი უმრავლესობა ასეთ ფაქტებს თავის ოჯახში არ აღნიშნავს. კვლავ ვლინდება კულტურის ღირებულება, რომლის მიხედვითაც ქალის მიმართ ფიზიკური ძალადობა ნორმალურად არაა მიჩნეული, ასევე არ არის ნორმატული სექსუალური ძალადობაც, თუმცა ამგვარი ძალადობა მოტაცების სახით ადამიანის უფლების დარღვევად ფაქტიურად არ მიიჩნევა. უფრო გამოკვეთილად გამოვლინდა კულტურული ორიენტაცია ტაბუზე სექსუალურ სფეროსთან მიმართებაში და, აქედან გამომდინარე, გარკვეული ძალადობრივი ორიენტაცია მოტაცების მსხვერპლ ქალთა მიმართაც, რომელთათვისაც ქცევის ყველაზე მისაღებ შაბლონად მომტაცებელთან ოჯახის შექმნა რჩება.

თინათინ ბასილაშვილი

დღეს ჩვენში ხშირად საუბრობენ ოჯახში განხორციელებული ძალადობის ფაქტებზე, მაგრამ ძალზე ძნელია ამგვარი ფაქტების დაფიქსირება, რადგან ისინი საზოგადოებისაგან ან გულდასმით იმალება, ან გამომჟღავნების შემთხვევაშიც არ ხდება მათზე სათანადო რეაგირება. ლაპარაკია არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ ფსიქოლოგიურ ძალადობაზეც, რომელიც უმეტესწილად არსებულ სოციალურ ფონზე არც კი აღიქმება ძალადობად.

ჩვენს კითხვარში პირდაპირი და მაკონტროლებელი კითხვების მეშვეობით შევეცადეთ გამოგვევლინა რეალური მდგომარეობა. რესპონდენტებს უნდა გაეცათ პასუხები როგორც საკუთარ ოჯახებში, ისე ზოგადად საზოგადოებაში არსებული ძალადობის ფაქტების გამოვლენის შესახებ. ამისათვის მათ აღვუწერეთ რეალური მდგომარეობა, როდესაც ცოლ-ქმარს შორის რომელიმე მათგანი აგდებით და დამამცირებლად ეკიდება მეორეს და ვკითხეთ, მათ მშობლებში ვინ იქცეოდა უფრო ხშირად ასე?

აბსოლუტური უმრავლესობის პასუხების მიხედვით, მათ ოჯახებში ამგვარ ფაქტს ადგილი არ ჰქონია. თუმცა, დარჩენილი 8%-ის აზრით, ასეთი საქციელი მამისთვისაა დამახასიათებელი. ამ ფაქტს გოგონები უფრო აღიარებენ, ვიდრე ვაჟები. გამოკითხულთა მხოლოდ 3% აღიარებს, რომ დედა ექცევა დამამცირებლად მამას. ქ. თბილისის ვაკისა და დიდუბის რაიონის მოსწავლეები საერთოდ უარყოფენ თავიანთ ოჯახებში დედის ამგვარ ქმედებას.

როგორც აღმოჩნდა, რესპონდენტთა უმრავლესობის პასუხებიდან გამომდინარე, არც ნასვამი მამის სახლში დაბრუნებისას იძაბება სიტუაცია. მაგრამ აღსანიშნავია ერთი ფაქტი, რომ ბიჭები სიტუაციის დაძაბვის მიზეზად უფრო მეტად მამას ასახელებენ, რომელიც აგრესიულად იქცევა, გოგონები კი - დედას, რომელიც ეჩხუბება ნასვამ მამას. ღია კითხვაზე, რომელშიც რესპოდენტებს თავიანთი აზრი უნდა დაეფიქსირებინათ, მხოლოდ ერთადერთი პასუხი იყო რადიკალურად განსხვავებული, რომლის მიხედვითაც სიტუაციის დაძაბვას იწვევდა ის, რომ დედა მოდიოდა ნასვამი და არა მამა.

ჩვენს უფროსკლასელებს უნდა ეთქვათ, სმენიათ თუ არა მათ ირგვლივ (ნაცნობ-მეგობრებში, მეზობლებში) შემთხვევები, როცა ქმარი უშვერი სიტყვებით ლანძღავდა და აგინებდა ცოლს. თუ გავაერთიანებთ დადებით პასუხთა ვარიანტებს, როგორებიც იყო: „ძალიან ხშირად“, „ხშირად“ და „იშვიათად“, მაშინ ასეთი ფაქტების არსებობას აღიარებს გამოკითხულთა 59% და მათგან უმრავლესობა გოგონებია. გამოკითხულთა მხოლოდ 36% ამბობს, რომ ასეთი ფაქტების შესახებ არაფერი სმენიათ. ამ აზრს ეთანხმება ბიჭების 48%. ეს კითხვა შეეხებოდა ზოგადად საზოგადოებას, გამოკითხულთა გარემოს, მაგრამ იგივე შეკითხვა დავუსვით მათ საკუთარი მშობლების შესახებაც. ამ შემთხვევაში რესპონდენტთა გაცილებით დიდი რაოდენობა - 77%, საერთოდ უარყოფს მამის მიერ დედის ლანძღვა-გინებას, მაშინ, როცა წინა კითხვაში მოსწავლეთა მხოლოდ 41%-მა უარყო მათ ირგვლივ ამგვარი ფაქტების არსებობა. აქაც საგრძნობი განსხვავებაა სქესის მიხედვით: გოგონები უფრო აღიარებენ მამის აგრესიულობას, ვიდრე ბიჭები.

ჩვენ გვაინტერესებდა ნორმატიულად თუ ამართლებდნენ რესპონდენტები ქალზე განხორციელებულ ძალადობას და მიიჩნევდნენ თუ არა ისინი დასაშვებად ქმრის მიერ ცოლის ცემას. ამ კითხვას უპირობოდ ეთანხმება გამოკითხულთა ძალზე მცირე ნაწილი - 1,4%. ხოლო გოგონების 11% და ვაჟების 22% თვლის, რომ „ცოლის ცემა დასაშვებია, თუ ის ამას იმსახურებს“. ამ პასუხში ბიჭების წილი 2-ჯერ აღემატება გოგონებისას, მაგრამ ამ უკანასკნელთა მიერ დადებითი პასუხის გაცემა ჩვენთვის ძალზე გასაკვირი იყო. ამის შემდეგ რესპონდენტებს ვკითხეთ, სმენიათ თუ არა მათ ნაცნობ-მეგობრებში, ქმარის მიერ ცოლს ცემის ფაქტი. პასუხები შემდეგნაირად განაწილდა: „ძალიან ხშირად“ - 1,8%; „ხშირად“ - 6%, „იშვიათად“ 43, 6% და „არასდროს“ 48,6%. როგორც წინა შემთხვევაში, აქაც გოგონების გულახდილობა უფრო დიდია, ვიდრე ვაჟებისა. რაც შეეხება ამგვარი ფაქტების არსებობას მათ საკუთარ ოჯახებში, გამოკითხულთა დიდი უმრავლესობა კატეგორიულად უარყოფს ასეთ შემთხვევებს (71,2%). მხოლოდ 3,6% აღიარებს მამის მიერ დედის ცემის ფაქტს და აქედან უმრავლესობა კვლავ გოგონებია. დარჩენილ რესპონდენტებს კი ან უჭირთ პასუხის გაცემა, ან არ იციან ჰქონდა თუ არა ადგილი მათ ოჯახში ძალადობის ამგვარ შემთხვევას. ეს ორი უკანასკნელი პასუხის ვარიანტი შეიძლება დავუკავშიროთ დადებით პასუხს, რადგანაც, როდესაც ცოლი ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი ხდება, ამის შესახებ ყველაზე ადრე სწორედ შვილები იგებენ. რაც შეეხება ვარიანტს: „მიჭირს პასუხის გაცემა“ - ამით რესპონდენტები ერთგვარად თავს იზღვევენ, მათ თუმცა იციან, რომ ძალადობა ნორმატულად გაუმართლებელია, მაგრამ კატეგორიულად ვერ უარყოფენ თავიანთ ოჯახებში ამგვარი ფაქტების არსებობას და დადებითი პასუხიდან თავის არიდების საუკეთესო საშუალებად ამ ვარიანტის არჩევას თვლიან. ამას გვიდასტურებს ის მონაცემიც, რომლის თანახმადაც რესპონდენტთა ოჯახების უმრავლესობა მალავს ფიზიკური ძალადობის ფაქტების არსებობას საკუთარ ოჯახებში. იმ გამოკითხულთაგან, რომელთაც გაუჭირდათ პასუხის გაცემა, მხოლოდ 7,3% ამბობს, რომ ამგვარი ფაქტები არ იმალება და მათი უმრავლესობაც გოგონებია. 61% კი ირჩევს პასუხს: „გააჩნია ვისთან“, რაც შეიძლება ფაქტის დამალვის ტოლფასად მივიჩნიოთ.

უფროსკლასელთა აზრით ფიზიკური ძალადობის ფაქტები არა მხოლოდ საკუთარი ოჯახის შემთხვევაში იმალება, არამედ უნდა იმალებოდეს ნებისმიერ ოჯახში, სადაც ადგილი აქვს ქმრის მიერ ცოლის ფიზიკურ შეურაცხყოფას. მაგრამ აღსანიშნავია ისიც, რომ როცა საქმე საკუთარ ოჯახს არ ეხება, რესპოდენტები გაცილებით თამამად პასუხობენ, რომ ამგვარი ფაქტები არ უნდა დაიმალოს. განსხვავებაა სქესის მიხედვითაც: როცა ლაპარაკია საკუთარ ოჯახზე, გოგონები უფრო ემხრობიან ფიზიკური ძალადობის სააშკარაოზე გამოტანას, ხოლო როცა კითხვა ზოგადი ფორმით ისმება, ამ შემთხვევაში თუმცა მცირე მაჩვენებლით, მაგრამ მაინც ვაჟების უარყოფითი პასუხების რაოდენობა აღემატება გოგონებისას.

საინტერესოა თუ რატომ უნდა დაიმალოს ფაქტები, როცა ოჯახში მამაკაცი ფიზიკურ შეურაცხყოფას აყენებს ცოლს. ამის გამოსავლენად რესპონდენტებს ჩვენს მიერ მიწოდებული მიზეზები უპირატესობის მიხედვით უნდა დაელაგებინათ. ასევე გვქონდა ღია პასუხის ვარიანტიც. როგორც მოსალოდნელი იყო, რესპონდენტთა უმრავლესობა პირველ მიზეზად ასახელებს ოჯახის სახელს, რომელსაც მოფრთხილება უნდა, ამგვარი ფაქტების გამომჟღავნება კი ჩრდილს მიაყენებს მას. მეორე მიზეზად გამოკითხულებმა დაასახელეს ის, რომ ეს ქალის თავმოყვარეობას შელახავს. საინტერესოა, რომ მამაკაცის მიერ ცოლზე განხორციელებული ძალადობა აღიქმება, როგორც ქალის თავმოყვარეობის შელახვა და არა მამაკაცის პრესტიჟისა (ეს უკანასკნელი ძალზე მცირე სიხშირით სახელდება ძალადობის ფაქტების დამალვის მიზეზებში).

გამოვლინდა გარკვეული განსხვავება სქესის მიხედვით, რაც იმაში გამოიხატება, რომ გოგონებისთვის უფრო მნიშვნელოვანია ქალის თავმოყვარეობის საკითხი, ბიჭები კი თვლიან, რომ ქალი უნდა გაჩუმდეს, რათა ოჯახი არ დაინგრეს; ანუ ოჯახის შენარჩუნება წარმოადგენს უპირველეს მიზანს, თუნდაც იგი ამგვარ ძალადობრივ ურთიერთობებს ეფუძნებოდეს. განსაკუთრებით VIII-IX კლასელები თვლიან, რომ ძალადობის მსხვერპლმა ქალმა უნდა გამოავლინოს მოთმინება და უმჯობესია იგი გაჩუმდეს.

ეს ალბათ მათი ასაკით აიხსნება. მათ სურთ ჰქონდეთ „სრულყოფილი ოჯახი“ და ჰყავდეთ დედაც და მამაც. ისინი მშობლებისაგან მოითხოვენ, რომ პირველ რიგში მათ გაუწიონ ანგარიში, რადგან თვლიან, რომ ჩხუბის შედეგად სწორედ ბავშვები იჩაგრებიან. ეს პოზიცია უფროსკლასელებმა დააფიქსირეს ღია კითხვაში, სადაც ასევე ხშირად დასტურდებოდა პასუხის ის ვარიანტი, რომლის თანახმადაც ამგვარი ფაქტები ოჯახის პირადი საქმეა და შეიძლება მათი ხმაურის გარეშე მოგვარებაც. მხოლოდ ერთი პასუხი იყო ძალზე განსხვავებული და ჩვენთვის საინტერესო, რომელსაც პირდაპირი ტექსტით მოგიყვანთ: „სოციოლოგიურ გამოკითხვაში არ უნდა დამალო ძალადობის ფაქტი, როცა ამას უცნობს ეუბნები“.

ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, გამოიკვეთა ტენდენცია: ფიზიკური ძლადობა ნორმატიულად უარყოფილია. აქედან გამომდინარე, მისი გამოვლენა ჩრდილს აყენებს ოჯახის სახელს და იგი უფროსკლასელთა მიერ უფრო ქალის თავმოყვარეობის შელახვად აღიქმება, ვიდრე მამაკაცის პრესტიჟისა. არა და პირიქით უნდა იყოს, რადგან სწორედ კაცი სჩადის არანორმატულ ქცევას. ეს მონაცემები ალბათ საზოგადოებაში გაბატონებულ შეხედულებას ეთანადება, რომლის მიხედვითაც ოჯახში ძალადობისას ხდება თავად მსხვერპლის დადანაშაულება. როგორც რესპონდენტები აღნიშნავდნენ, ქალის ადგილი ოჯახშია; ქალი ღირებულია მხოლოდ მაშინ, როცა მას ოჯახი აქვს და ამიტომაც იგი უნდა გაჩუმდეს, მოითმინოს ფსიქოლოგიური და ფიზიკური ძალადობაც კი, რომ არ დაინგრეს ის, რაც წარმოადგენს მისი „მოღვაწეობის“ ერთადერთ თუ არა, ერთ-ერთ ყველაზე ღირებულ სფეროს. თუ ის არ გაჩუმდება, დაკარგავს ერთადერთ საყრდენს და მისი სტატუსიც საგრძნობლად დაეცემა. ამ დასკვნის საშუალებას გვაძლევს მონაცემი, რომლის მიხედვითაც, უფროსკლასელთა აზრით, ყველაზე მეტ პატივისცემას სხვა მდგომარეობის ქალებთან შედარებით, როგორებიცაა ქვრივი, გაუთხოვარი (შინაბერა), განქორწინებული, ოჯახის ქალი იმსახურებს. აქედან ჩანს, რომ ქალი ფასდება ქმართან და ოჯახთან მიმართებაში. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ რესპონდენტთა მხოლოდ 27% ფიქრობს, რომ ყველა ქალი ერთნაირად პატივსაცემია. დანარჩენ შემთხვევაში პასუხის ეს ვარინტი ერთგვარ გამყოფად გვევლინებოდა რანჟირებულ კითხვაში, რომლის ზევითაც ანუ დადებით „პატივსაცემ ქალთა“ ველში ხვდებოდნენ ოჯახის ქალები და ქვრივები, მის ქვევით უარყოფით ველში კი - შინაბერები და განქორწინებულები.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეიძლება აღვნიშნოთ შემდეგი: ოჯახში არსებულ ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ძალადობას უფროსკლასელები არც თუ ისე ხშირ მოვლენად მიიჩნევენ. მით უმეტეს, თუ საუბარი მათ მშობლებს შეეხებათ. ეს მათთვის მტკივნეული თემაა დ ამიტომ პასუხის გაცემისას შეიძლება ეჭვიც შევიტანოთ გამოკითხულთა გულახდილობაში. ამას ისიც გვიდასტურებს, რომ მათი უმრავლესობა ძალადობის ფაქტების გამომჟღავნებას საჭიროდ არ თვლის. მათ განგებ მივაწოდეთ მაკონტროლებელი კითხვები, რათა მიღებული ინფორმაციის სანდოობა შეგვემოწმებინა. როგორც აღმოჩნდა, ძალადობის ფაქტები ოჯახებში უფრო ხშირი უნდა იყოს, ვიდრე ამას პირდაპირ გვეუბნებიან ჩვენი რესპონდენტები. ეს კი იმის შედეგია, რომ მიუხედავად რეალური სიტუაციისა ძალადობა და, მითუმეტეს ქალზე ძალადობა, ღირებულების დონეზე ძალზე უარყოფითად ფასდება. საზოგადოებაში იგი ითვლება ერთგვარ ტაბუირებულ თემად, რომლის შესახებაც ყველამ იცის და ამასთან, მასზე ხმამაღლა საუბარს ყველა ერიდება. გარკვეული განსხვავება გამოვლინდა სქესთა შორის, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ გოგონები გაცილებით დიდი სიხშირით აღიარებენ როგორც საერთოდ ამგვარი ფაქტების არსებობას საზოგადოებაში და მათ საკუთარ ოჯახებში, ისე მამის დამამცირებელ მოპყრობას დედისადმი. ეს მაჩვენებელი საერთო მონაცემებთან შედარებით არც ისე დიდია, მაგრამ ვაჟებისა და გოგონების განსხვავებულ შეხედულებებს გვიჩვენებს. ამ უკანასკნელთა პოზიცია ალბათ იმით აიხსნება, რომ ამგვარ სიტუაციებში ძირითადად ქალები იჩაგრებიან და მათდამი თანაგრძნობა, მათივე სქესის წარმომადგენლებისაგან უფრო მოსალოდნელია.

ნატო გაბინაშვილი

ხშირად ამბობენ, რომ საქართველოში რეალურად არ დგას გენდერული ძალადობის პრობლემა და ამ თემაზე საუბარი ფუჭი ლაყბობაა. ვფიქრობთ, ეს აზრი სიმართლეს არ შეესაბამება. რადგანაც, არ არსებობს საზოგადოება, რომელსაც ეს პრობლემა არ აწუხებდეს. ცხადია, იგი ყველგან ერთნაირად ძლიერად და ერთნაირი ფორმით არ არის გამოვლენილი და ამ გამოვლენას ყოველთვის ადევს „მშობელი“ კულტურის (თუ საზოგადოების) სპეციფიკის დაღი. სწორედ ამ კონტექსტში შევეცდებით წარმოვაჩინოთ თუ რას ფიქრობენ უფროსკლასელები გენდერულ ძალადობაზე, - კერძოდ, გენდერული ძალადობის გამოვლინებაზე სექსუალურ სფეროში. დასაწყისშივე უნდა ითქვას, რომ ეს სფერო ყველაზე უფრო დახურული, ტაბუდადებული და ძნელად სასაუბროა, რაც განპირობებულია ქართული კულტურული ღირებულებებით, მკაცრი დოგმებით და სექსუალური ცხოვრების რეგლამენტაციით. ეს ჩვენი რესპონდენტების პასუხებშიც აისახა. ისინი ყველაზე უფრო ტრადიციულები, გაუბედავები, საზოგადოებრივი აზრის მიმდევარნი და მორჩილნი სწორედ ამ კუთხით აღმოჩნდნენ.

თავდაპირველად დავინტერესდით თუ რას ფიქრობენ უფროსკლასელები ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის შესახებ. როგორც გამოირკვა მათი უმრავლესობა - 52% თვლის, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები“. 18%-ის აზრით „სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია როგორც ვაჟებისთვის, ასევე გოგონებისათვის (ორივესთვის ერთნაირად)“. 29%-ს „უჭირს პასუხის გაცემა“ და მხოლოდ 0,6% ამბობს, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ გოგონებისთვის არის დასაშვები. აღსანიშნავია, რომ ამ პასუხის ავტორები ვაჟები არიან და მათი პასუხები ალბათ უფრო ხუმრობად უნდა ჩაითვალოს, ვიდრე რეალური პოზიციის დაფიქსირებად. სქესის მიხედვით გარკვეული განსხვავება გამოვლინდა: გოგონების უმეტესობას უჭირს პასუხის გაცემა, ბიჭების შედარებით დიდი ნაწილი კი თვლის, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი ორივესთვის ერთნაირად მისაღებია. ხოლო გოგონებისა და ბიჭების 52%-მა ერთსულოვნად აღიარა, რომ „ასეთი კონტაქტები მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები“. როგორც მონაცემებიდან ირკვევა, უფროსკლასელებში მყარად არის შენარჩუნებული ქალწულობის ინსტიტუტის ტრადიცია, და რაც ყველაზე საგულისხმოა, არა თუ ვაჟები, არამედ თავად გოგონებიც კი არ არიან ორიენტირებულნი ცვლილებაზე და პროტესტის გარეშე იღებენ კულტურით განპირობებულ ნორმებს. ამ მოსაზრების გამყარების საშუალებას იძლევა მომდევნო კითხვის მონაცემები: „პირადად თქვენთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დასაშვებია?“ გამოკითხულთა 32%-მა უპასუხა „დიახ“, 50%-მა - „არა“”, 19%-მა - „მიჭირს პასუხის გაცემა“. სქესის ნიშნის მისედვით კი შემდეგი განსხვავება დაფიქსირდა: გოგონების მხოლოდ 5%-სთვის არის მისაღები ქორწინების გარეშე სქესობრივი ურთიერთობა, 76%-სთვის მიუღებელი, 19 -ს კი უჭირს პასუხის გაცემა. ბიჭების 63%-ისთვის მისაღებია, 20%-სთვის - მიუღებელი, 18%-ს კი უჭირს პასუხის გაცემა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კულტურაში გაბატონებული ქალწულობის ინსტიტუტი კვლავ შენარჩუნებულია, რის ხელშემწყობ გარემოებადაც შეიძლება არსებული აღზრდის მეთოდი ჩაითვალოს, რადგანაც ჩვენს შეკითხვაზე, „თუ რატომ არ არის მისაღები ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი?“ გამოკითხულ გოგონათა 61%-მა უპასუხა: „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია - მე ასე აღმზარდეს“. იმ ბიჭების უმრავლესობამ კი - 40%-მა, ვისთვისაც ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირი მიუღებელია, მიზეზად რელიგიური დოგმა დაასახელა, რაც, ალბათ იმით აიხსნება, რომ ვაჟის სექსუალური ცხოვრება ნაკლებად რეგლამენტირებულია ქართულ კულტურაში და, შესაბამისად, აღზრდის პროცესში ამ მხრივ აკრძალვები ნაკლებად მოიაზრება. თუმცაღა, საერთოდ ქრისტიანულ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული ქართული კოლექტივისტური კულტურისათვის სექსუალური სფერო, „მრუშობისა“ და „მეძავობის“ სოციალური ნიშნურობით, რეპრესირებულობის განსაკუთრებულ წნეხს გულისხმობს არა მარტო ქალებისათვის, არამედ მამაკაცებისთვისაც. ქალებთან მიმართებაში რეპრესია ეხება სექსუალური კონტაქტის თვით ფაქტს, ხოლო მამაკაცებთან მიმართებაში ამგვარი კონტაქტის მისაღებობა-მიუღებლობას (ამის შესახებ იხ. ლ. სურმანიძის სტატია „ქართული კულტურა და გენდერული ურთიერთობები“). რაც შეეხება დანარჩენ რესპოდენტებს (გოგონების 16% და ვაჟების 25%). ისინი ამბობენ, რომ მათთვის მიუღებელია ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტები, რადგან ფიქრობენ (შიშობენ), რომ მათდამი უარყოფითი დამოკიდებულება გაჩნდება საზოგადოების მხრიდან.

ამ მონაცემებთან შესაბამისობაში მოდის შემდეგი კითხვის პასუხები: „როგორ ფიქრობთ, მისაღებია ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები?“ გამოკითხულთა მხოლოდ 7%-მა თქვა - „დიახ“, 17%-მა აღნიშნა, რომ „უფრო მისაღებია, ვიდრე არა“, 35%-მა „უფრო არა, ვიდრე კი“, ხოლო 40,4%-მა - „არა“. სქესის მიხედვით აქ არსებითი განსხვავება არ არის. მხოლოდ უნდა აღინიშნოს, რომ რესპონდენტი ბიჭების უმრავლესობა ერთხმად აცხადებდა, რომ ასეთი ქალი მიუღებელია, გოგონები კი შედარებით უფრო ტოლერანტულ-შემწყნარებლური პასუხის ვარინტს ირჩევდნენ - „უფრო არა, ვიდრე კი“. მაგრამ საბოლოოდ, თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ სტერეოტიპი: „ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს“ კვლავ მყარადაა გაბატონებული კულტურულ მენტალიტეტში და მომავალი თაობაც მტკიცედ იცავს რა ამ ტრადიციას, უარყოფითადაა განწყობილი წესის დამრღვევებისადმი.

ამდენად, ერთი მხრივ გამოკითხული გოგონები ამბობენ, რომ მათთვის მიუღებელია ქორწინებისგარეშე სექსუალური კონტაქტი, რადგან საზოგადოებაში უარყოფითი განწყობა გაჩნდება მათ მიმართ, მეორე მხრივ კი ისინი თავად წარმოადგენენ ამ საზოგადოებას და თავად ამტკიცებენ და იცავენ მის დოგმებს. ანუ მათ არ სურთ სექსუალური თანასწორობის მიღწევის გზაზე პიონერობა იკისრონ და მორჩილად იღებენ უკვე დაკანონებულ ნორმებს. აღსანიშნავია, რომ ზემოთ ნახსენები სტერეოტიპი: „ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს“ ცალკე მსჯელობის სახით იყო ჩვენს კითხვარში მოცემული და გამოკითხულ გოგონათა 89% და ბიჭების 87% დაეთანხმა მას. რაიონების მიხედვით რაიმე სერიოზული განსხვავება არ ყოფილა, ასევე არ ყოფილა განსხვავება კლასების მიხედვითაც. უფროსკლასელები ერთნაირად ტრადიციულნი არიან სექსუალურ სფეროში, რაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა „ქალიშვილობის წესის” მათეული განმარტებით. რესპონდენტთა 35%-მა თქვა, რომ ეს ქართული ტრადიციაა, რომელიც არ უნდა დაირღვეს. 42%-ის აზრით, ესაა ქართველი ქალის სიწმინდის გამოხატულება, 12% კი თვლის, რომ ესაა არასასურველი, მაგრამ ანგარიშგასაწევი წარსულის გადმონაშთი და მხოლოდ 11% ფიქრობს, რომ ეს უაზრო წესია, რომელიც ართულებს გოგონასა და ბიჭის ურთიერთობას. ამ მონაცემებთან ალბათ უპრიანი იქნებოდა გვეხსენებინა იმ ექსპერიმენტის¹ შედეგებიც, რომელიც ეხებოდა სიღრმისეულ კულტურულ სემანტიკურ კავშირებს და რომლის დამუშავების შემდეგაც გამოიყო ერთიანი სემანტიკური ველები. ერთ ნაწილში „მოგროვდა“ „უწმინდური“, ხოლო მეორეში - „უბიწო“ გულისთქმანი, მაგალითად, ცნებები „ჰომოსექსუალური“, „მეძავი“ - „ლტოლვა“ ერთ ქვეჯგუფად განლაგდა, „სქესი“ - „სქესობრივი კონტაქტი“ - „ძალა“ - „ფული“ - სხვა ქვეჯგუფად. ამავე სემანტიკურ ველში მეორე მხარეს ლაგდება, ასე ვთქვათ, „პატიოსნების” აღმწერი მნიშვნელობები: „ქალწულობა”, „წესის დაცვა”, „ღმერთი” - „რწმენა რელიგია” - „პასუხისმგებლობა”. თავად ამ ექსპერიმენტის ფართო ანალიზისაგან თავს შევიკავებთ, რადგან ეს შესანიშნავად გააკეთეს სხვა ავტორებმა. ერთი რამ კი ცხადია, შუა საუკუნეების იდეოლოგია კვლავ აქტუალურ როლს თამაშობს დღევანდელ ქართულ მენტალიტეტში. იმდროინდელი ნეგატიური დამოკიდებულება სექსუალური სფეროს შეფასებისას და დამცავ მექანიზმად „ქალიშვილობის ინსტიტუტის“ ტრადიცია, რეალობაში ჰპოვებს ასახვას, რაც ნათლად გამოვლინდა როგორც სოციოლოგიურ გამოკვლევებში, ასევე ექსპერიმენტში.

ამ კონტექსტში ვფიქრობთ, საინტერესოა თუ როგორ უყურებენ ჩვენი რესპონდენტები ქორწინებისგარეშე (უქმროდ) შვილის გაჩენას, - გამოკითხულთა 20%-მა თქვა, რომ „დადებითად“, რადგან ქალს ყველა სიტუაციაში აქვს უფლება გახდეს დედა. 24% ამგვარ ფაქტს უარყოფითად აფასებს, რადგან ქალმა პირველ რიგში ანგარიში უნდა გაუწიოს საზოგადოებას. გამოკითხულთა ყველაზე უფრო დიდ ნაწილს - 39%-ს უჭირს პასუხის გაცემა - უმამოდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია, ხოლო 17,2%-ს ამ მოვლენისადმი ნეიტრალური დამოკიდებულება აქვს. აქაც, როგორც წინა შემთხვევაში, მისაღებია თუ არა თქვენთვის ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები? ვაჟებმა უფრო კატეგორიულად უარყოფითი პოზიცია დაიკავეს. გამოკითხულ ვაჟთა 33,8%-მა განაცხადა, რომ უქმროდ ბავშვის გაჩენა უარყოფითი მოვლენაა, ქალს არ აქვს ამის უფლება.

როგორც ირკვევა, უფროსკლასელთათვის ის ქალი უფრო მისაღებია, რომელმაც ქორწინებისგარეშე გააჩინა შვილი, ვიდრე ის, რომელიც ქორწინებისგარეშე ამყარებდა სქესობრვ კონტაქტს. ამის თქმის საშუალებას იძლევა იმ დადებით პასუხთა პროცენტულ მაჩვენებლებს შორის არსებული სხვაობა (37%-24%), რომელიც ამ ორ კითხვას ეკუთვნის. ამის მიზეზი ალბათ შეიძლება ავხსნათ იმ ფაქტით, რომ საქართველოში ოდითგანვე არსებობდა დედის კულტი, მაგრამ უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ დედის კულტი ყოველთვის მამასთან, ოჯახთან ერთად მოიაზრებოდა და არა ცალკე. რასაც გვიდასტურებს გამოკითხულთა პასუხებიც, - როდესაც მათი უმრავლესობა აცხადებს, რომ უქმროდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში იჩაგრება, როგორც არასრულფასოვანი წევრი ამ საზოგადოებისა და ქალს საერთოდ არ აქვს უფლება ქორწინებისგარეშე შვილი გააჩინოს, ვინაიდან ეს საზოგადოებაში არსებულ ნორმებს არ შეესაბამება. მეორე მხრივ, თვალწინ წარმოგვიდგება ღვთისმშობლის ხატი; მარიამმა ქალწულმა შვა შვილი, სწორედ ამიტომაც საზოგადოება უფრო შემწყნარებელია იმ ქალებისადმი, რომელთაც ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტისკენ „დედობის ინსტინქტმა“ უბიძგა, ვიდრე მათდამი, ვინც ასეთ კავშირში მხოლოდ ტკბობაზე ფიქრობს და ამით „არასანქცირებულ“ ქცევას სჩადის.

რადგანაც ჩვენი თემა სექსუალურ სფეროში გენდერული ძალადობაა, საჭიროდ ჩავთვალეთ ყურადღება გაგვემახვილებინა კიდევ ერთ ტრადიციაზე, რომელიც თავის ძალადობრივ ხასიათში მოიცავს ადამიანის (ქალის) უფლების შელახვას. საუბარია ყველასათვის ცნობილ გოგონას მოტაცების პრეცენდენტზე. კითხვაზე, „ქალის მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით, მისი სურვილის საწინაანღმდეგოდ, არის თუ არა ქალის უფლების შელახვა?“ გამოკითხულთა 47,4%-მა დადებითად უპასუხა. 8,2%-მა აღნიშნა, რომ „ეს არ არის ქალის უფლების შელახვა“, ხოლო 44,4%-მა პასუხის ვარიანტად - „გააჩნია სიტუაციას“ აირჩია. ერთი შეხედვით შეიძლება ვიფიქროთ, რომ გოგონას მოტაცების ფაქტი უფროსკლასელებში ქალის უფლების შელახვად არის მიჩნეული, მაგრამ მეორე მხრივ, საკმაოდ დიდი მაჩვენებელია ის 44,4%, რომლებმაც „გააჩნია სიტუაციას“ შემოხაზეს და, ფაქტიურად, ამით თავისი პოზიცია დააფიქსირეს, რომ მათთვის გოგონას მოტაცება პრინციპში არ არის ქალის უფლების დარღვევა. რადგანაც კითხვარში ცალსახად იყო მითითებული, რომ ეს ქმედება გოგონას სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდებოდა. ნებისმიერი ფაქტი კი რომელსაც ადამიანის სურვილის საწინააღმდეგოდ ახორციელებენ მის მიმათ, უყოყმანოდ შეიძლება ჩაითვალოს ამ ადამიანის უფლების დარღვევად. აღსანიშნავია რესპონდენტი ბიჭების ის 14%-იც, რომლებმაც პირდაპირ განაცხადეს, რომ გოგონას მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, არ არის ქალის უფლების დარღვევა. ხოლო შეკითხვაზე, რომელიც მხოლოდ გოგონებს ეხებოდა და შემდეგნაირად იყო ფორმულირებული -„რას გააკეთებდით თქვენ, ასეთი ფაქტის წინაშე რომ დამდგარიყავით?“ მხოლოდ 32%-მა უპასუხა, რომ მშობლებთან დაბრუნდებოდა. დანარჩენმა რესპონდენტებმა კი ნაწილმა განაცხადა, რომ შეეგუებოდა და კარგი ოჯახის შექმნას შეეცდებოდა, ნაწილმა კი პასუხების ღია ვარიანტი აირჩია და თავისი შეხედულება პირადი მოსაზრებებით დააფიქსირა. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ თითქმის ყველა ტექსტი მეორდებოდა და ძირითადად გულისხმობდა იმას, რომ თუ „ნორმალური ბიჭია“, „არ სვამს“, „არ იკეთებს“, „კარგი ოჯახიდანაა“, მაშინ მომტაცებელთან დარჩებოდა და ჰარმონიული ოჯახის შექმნას შეეცდებოდა.

მხოლოდ ერთი პასუხი იყო რადიკალურად განსხვავებული, რომელსაც პირდაპირი ტექსტით მოვიყვანთ: „სასამართლოში ვიჩივლებდი და შინ მშობლებთან დავბრუნდებოდი“.

როგორც მონაცემებიდან ირკვევა, გოგონას მოტაცების ფაქტი რესპოდენტთა ერთ ნაწილს საერთოდ არ მიაჩნია ქალის, ადამიანის უფლების დარღვევად, მეორე ნაწილი კი ფიქრობს, რომ შეიძლება თავად მოვლენა ძალადობრივია, მაგრამ არსებობს სერიოზული მიზეზები (პრობლემები), რომლებიც მოტაცებულ გოგონას შეიძლება შეექმნას შემდეგში, თუკი ის მშობლებთან დაბრუნდება. ამიტომაც, გამოკითხულთა უმრავლესობა საუკეთესო გამოსავალს ასეთ სიტუაციაში დარჩენასა და ოჯახის შექმნაში ხედავს. კონკრეტულად კი რანჟირებულ კითხვაზე - მოტაცების შემთხვევაში რატომ არ ბრუნდებიან გოგონები მშობლებთან? -შემდეგი მონაცემები მივიღეთ:

გამოკითხულთა უმრავლესობამ 37,8% (მათ შორის, გოგონების 45,9% და ბიჭების 28,6%) ჩამოთვლილ მიზეზებს შორის პირველი ადგილი მიაკუთვნა მოსაზრებას: გოგონებს ეშინიათ, რომ დაბრუნების შემთხვევაში პატიოსანი ქალის სახელი აღარ ერქმევათ. მეორე ადგილზე სქესის მიხედვით განსხვავება დაფიქსირდა. გოგონები (35%) ფიქრობენ, რომ მოტაცებული ქალიშვილი შინ არ ბრუნდება, რადგანაც მშობლებს ურჩევნიათ, რომ მას ოჯახი ჰქონდეს, ანუ რჩება მშობლების ძალდატანებით. ბიჭებმა კი (30%) ჩათვალეს, რომ გოგონები იმიტომ რჩებიან, რომ მათ მომტაცებელი უყვარდებათ, თუმცაღა მათმა დიდმა ნაწილმა (27,4%) გოგონების მსგავსად მშობლების გავლენა აღიარა. მესამე ადგილი ორივე სქესის რესპოდენტებმა მიაკუთვნეს იმ შეხედულებას, რომ გოგონები მომტაცებელთან იმიტომ რჩებიან, რომ ინტიმური ცხოვრების შემდეგ სხვა გზა აღარ აქვთ. ყველაზე ნაკლებმნიშვნელოვან ფაქტორად კი ორივე სქესის რესპონდენტებმა მიიჩნიეს ის აზრი, რომ გოგონები მომტაცებელთან რჩებიან, რადგანაც მოსწონთ სექსუალური კონტაქტი.

როგორც გამოირკვა, აქაც მსგავსად ყველა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქმე სექსუალურ სფეროს ეხება, გოგონები ყველაზე მეტად უფრთხიან უარყოფით საზოგადოებრივ აზრს (მსგავსად საკუთარი მშობლებისა) და იმ შემთხვევაშიც კი როცა მათი „ქალწულებრივი მდგომარეობა“ დარღვეული არ არის, არ „რისკავენ“ და პირადი სურვილის საწინააღმდეგოდ რჩებიან მომტაცებელთან. ბიჭები კი დაიმედებულნი არიან რა იმ გარემოებით, რომ გოგონები „მოუფრთხილდებიან“ საკუთარ სახელს, უფრო გაბედულად მოქმედებენ და დარწმუნებულნიც არიან, რომ თავს შეაყვარებენ მათ.

რაც შეეხება უშუალოდ სექსუალურ კავშირს, აქაც ნათლად გამოიკვეთა, რომ ინტიმური ცხოვრების შემდეგ სხვა გამოსავალი აღარ რჩება და გოგონა იძულებულია შეეგუოს თავის „ბედს“. აღსანიშნავია ისიც, რომ თავად სექსუალური კონტაქტის მოწონების ფაქტორს მომტაცებელთან დარჩენის გამომწვევ მიზეზად ნაკლებ მოიაზრებენ. ეს ალბათ ერთი მხრივ იმით არის გამოწვეული, რომ ამ თემაზე საუბარი და ასეთი „თამამი აღიარება“ ერიდებათ და, მეორე მხრივ, გასათვალისწინებელია ის შემთხვევებიც, როდესაც სექსუალურ კონტაქტს ძალისმიერი გზით ახორციელებს მომტაცებელი. ასეთი კავშირი კი, რა თქმა უნდა, მიუღებელი და დამთრგუნველია, მოწონებაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.

კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ მოზარდები, ისევე, როგორც ჩვენი საზოგადოების დანარჩენი წევრები ძალზედ ტრადიციულნი არიან სექსუალობის სფეროსთან მიმართებაში. უდიდესი ღირებულება ენიჭება საზოგადოებრივ აზრს, სტერეოტიპულ განწყობებსა და შეფასებებს, რაც შეიძლება ავხსნათ ქართული კულტურის კოლექტივისტური ხასიათით. ცნობილია, რომ კოლექტივისტურ კულტურებში საზოგადოებრივი აზრი, ნორმები და ღირებულებები ყოველთვის პირადულზე მაღლა დგას და განსაზღვრავს მას.

ამდენად, დღევანდელ პირობებში, როცა ქალი ცდილობს თავისი შესაძლებლობების განვითარებას, იგი აუცილებლად უნდა შეეცადოს არა მარტო იბრძოლოს მემკვიდრეობით მიღებული და გაბატონებული ემოციური განწყობებისა და ორიენტაციების გადახალისება-შეცვლისათვის, არამედ, პირველ რიგში, თავის თავში უნდა დაძლიოს ის წინააღმდეგობა, რომელიც ჩამოუყალიბდა ტრადიციული იდეალის გამყარების წყალობით.

_____________________

1. ექსპერიმენტი ჩაატარეს დოც. სურმანიძემ და მაგისტრანტმა ნ. თვალაბეიშვილმა

სოფიო ჩაჩანიძე

ჩვენთვის საინტერესო იყო უფროსკლასელთა მოსაზრებები და შეხედულებები იმის თაობაზე, თუ როგორ ხდება მათ ოჯახებში გადაწყვეტილებების მიღება, ვინ თმობს პოზიციებს კონფლიქტის დროს; როგორია ქალისა და მამაკაცის უფლებრივი მდგომარეობის თანაფარდობა მათ წარმოდგენებში; სად და როგორ ხედავენ ისინი ქალსა და მამაკაცს დღევანდელ საზოგადოებაში; აქვთ თუ არა დისკრიმინაციული განწყობები ამა თუ იმ სქესის წარმომადგენლების მიმართ და ყოველივე ამის ფონზე, როგორ წარმოუდგენიათ მათ ქალისა და მამაკაცის იდეალური ტიპები. ამასთან ძალზე საინტერესოა, თუ რას თვლიან უფროსკლასელები ოჯახის დანგრევის უმთავრეს მიზეზად. შევეცდებით ყველაფერზე ვისაუბროთ მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით.

გამოკითხულთა უმრავლესობა (61,4%) თვლის, რომ გადაწყვეტილებას ორივე მშობელი ერთნაირად იღებს, მაგრამ თუ რომელიმე მათგანს უჭირავს წამყვანი პოზიცია, ეს რაღა თქმა უნდა მამაა. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ დედის თუ მამის წამყვან როლს გადაწყვეტილების მიღებაში ძირითადად მათივე სქესის წარმომადგენელი შვილები აღიარებენ. უნდა ითქვას, რომ ბებია-ბაბუების მონაწილეობა ოჯახში გადაწყვეტილების მიღებაში ძალზე უმნიშვნელოა. უფრო მაღალ კლასებში თანდათან იზრდება ოჯახში გადაწყვეტილების მიღებისას მშობელთა თანაბარი მონაწილეობის აღიარება.

თუ გადაწყვეტილებას ორივე მშობელი თანაბრად იღებს, ალბათ, ლიგიკურია, რომ ისინი პოზიციებსაც თანაბრად უნდა თმობდნენ, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ზემოაღნიშნულის საპირისპიროდ საწინააღმდეგო შეხედულებების ქონისას პოზიციებს თმობს ან მხოლოდ დედა, ან უფრო დედა, ვიდრე მამა. და თუ ადრე უმრავლესობა ამბობდა, რომ დედა და მამა თანაბრად ღებულობენ გადაწყვეტილებას, ახლა უკვე მათი ნახევარიც არ აღიარებს, რომ დედა და მამა თანაბრად თმობენ პოზიციებს. ასე რომ დედის როლი გადაწყვეტილების მიღებაში არც ისე დიდია, ყოველ შემთხვევაში ასე თვლიან უფროსკლასელები. ამასთან ისინი გვეუბნებიან, რომ ქალს ყველაზე მეტი უფლება აქვს ოჯახში (42,8%). აქედან ადვილად შეგვიძლია ვიმსჯელოთ საერთოდ ქალის უფლებრივ მდგომარეობაზე საქართველოში - მას ყველაზე მეტი უფლება აქვს ოჯახში, სადაც, ყველაზე მეტად თვითონ თმობს პოზიციებს. კლასების მიხედვით პასუხებში გარკვეული განსხვავებაა. VIII კლასელები თვლიან, რომ ქალებს უფლებები გააჩნიათ ოჯახში, უფრო დიდები (XI) კი მის საზოგადოებრივ უფლებებს აღიარებენ. არც ქალს და არც კაცს არა აქვთ უფლებები სამსახურში. საინტერესოა, რომ კაცებს ყველაზე მეტი უფლება ყველგან ჰქონიათ და, მათ შორის, ოჯახშიც. ამასთან ბიჭები ძალიან ერთსულოვნად პასუხობენ, რომ კაცებს უფლებები ყველგან აქვთ.

გამოკითხულთა 30,6% თვლის, რომ ქალს უფლებები აქვს საზოგადოებაში, რაც დიდი მაჩვენებელია მამაკაცის 9,2%-თან შედარებით. საინტერესოა რა იგულისხმება ქალის საზოგადოებრივ უფლებებში? ეს ძალზე ზოგადი პასუხია და ალბათ პასუხზე ერთგვარი თავის არიდების საშუალებაც. ნათელია, რომ ქალის უფლებრივი მდგომარეობა ძალზე მძიმეა, მაგრამ არც მამაკაცის ყოფაა ძალზე სახარბიელო, რადგან ადგილი აქვს არა უფლება-მოვალეობათა გადანაწილებას, არამედ სრულ ასიმეტრიას - მამაკაცს პასუხისმგებლობა ეკისრება ყველა სფეროში. ამ ყველაფრის ფონზე, რაღა თქმა უნდა, უფროსკლასელები კარგად ხედავენ, რომ ქალს არა აქვს ისეთივე უფლებები, როგორიც მამაკაცს - თუმცა ამ პოზიციას ძირითადად გოგონები იზიარებენ.

ყველაფერ ზემოაღნიშნულთან თანხმობაში მოდის ის, რომ უფროსკლასელების აზრით, ქალი უფრო მეტად ოჯახით უნდა იყოს დაკავებული, ვიდრე სამსახურით, მამაკაცი კი, რაღა თქმა უნდა, ორივეთი ერთნაირად და მიუხედავად მისი შესაძლებლობებისა თავი უნდა გაართვას ამ ორივე სფეროს. ქალისა და მამაკაცის მოღვაწეობის სფეროსთან დაკავშირებით ძირითადი ტენდენცია ასეთია: არც ქალი და არც მამაკაცი მხოლოდ სამსახურით არ უნდა იყოს დაკავებული, მაგრამ იმ განსხვავებით, რომ ქალი უფრო მეტად ოჯახით უნდა იყოს დაკავებული. მამაკაცი კი - რაღა თქმა უნდა - ორივეთი ერთნაირად.

გამოკითხულთა თითქმის ნახევარი თვლის, რომ ცოლსა და ქმარს თანაბარი უფლება აქვთ აუკრძალონ მეუღლეს ის, რაც მათ არ მოსწონთ, მაგრამ ამ აზრს ძირითადად გოგონები იზიარებენ. მათი საკმაოდ დიდი ნაწილი ქმარს ანიჭებს ამის უფლებას, მაშინ როცა ცოლს თითქმის არა აქვს აკრძალვის ნება. ტენდენცია, რომ ცოლსა და ქმარს თანაბრად აქვთ აკრძალვის უფლება იზრდება VIII-IX-X კლასებში, XI კლასელები კი თვლიან, რომ არც ერთს არა აქვს ამის უფლება. როგორც მოსალოდნელია, გოგონებზე ორჯერ მეტი ბიჭი თვლის, რომ ქმარს აქვს ამის უფლება. ქმარი მეტადაა უფლებამოსილი გააკონტროლოს მეუღლის ხარჯები. ამ მონაცემებმა უკვე ნორმატიულად აღიარეს კაცის უფლებრივი უპირატესობა.

ასევე ასიმეტრიულია ურთიერთობა და-ძმას შორის. თუმცა გამოკითხულთა საკმაოდ დიდი ნაწილი თვლის, რომ არც დას და არც ძმას არა აქვს აკრძალვის უფლება, მაგრამ ასევე დიდი ნაწილი მხოლოდ ძმას ანიჭებს უპირატესობას. საწინააღმდეგო აზრს კი თითქმის არავინ იზიარებს. ძმის ამ უფლებას ყველაზე მეტად მთაწმინდის რაიონის მოსწავლეები აღიარებენ (51%). ამას თუ შევადარებთ ცოლ-ქმარს შორის არსებულ ურთიერთობებს, აღმოვაჩენთ, რომ აქ სუბორდინაციული დამოკიდებულებაა. - ეს ალბათ იმით აიხსნება, რომ ქალი, მას შემდეგ, რაც გახდება მამაკაცის სექსუალური ფლობის ობიექტი, დამოკიდებული ხდება მასზე და ქმრის მიერ მისი უფლებების შელახვა უფრო დასაშვები და, რაც ყველაზე ცუდია, მოსალოდნელიცაა.

სექსისტური ორიენტაციების, ანუ ქალისა და მამაკაცის მიმართ დისკრიმინაციული განწყობების გამოსავლენად ჩვენ გამოკითხულებს მივაწოდეთ მსჯელობები, რომლებსაც ისინი ან უნდა დათანხმებოდნენ, ან არა. მართალია მსჯელობაზე - „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს”, დადებით და უარყოფით პასუხთა რაოდენობა თანაბრად განაწილდა, მაგრამ ეს მოხდა იმის ხარჯზე, რომ გოგონები არ დაეთანხმნენ, ბიჭები კი - პირიქით. თუმცა გასაკვირი ისაა, რომ ამ აზრს გოგონების 40% იზიარებს.

გამოკითხულთა უმრავლესობა (82,6%) თვლის, რომ „სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს პირველ რიგში ქმარი და ოჯახი სჭირდება“. საინტერესოა, რომ თავად გოგონებიც ქალების ადგილს პირველ რიგში ოჯახში ხედავენ და ეს ნორმატული წარმოდგენა თანხვედრაშია იმ მონაცემთან, რომ ქალი ძირითადად ოჯახით უნდა იყოს დაკავებული.

თუმცა უმრავლესობა არ იზიარებს აზრს, რომ „სამსახურში მიღებისას უპირეტესობა მამაკაცს უნდა ეძლეოდეს“, მაგრამ სამაგიეროდ აბსოლიტური უმრავლესობა თვლის, რომ „ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს“. ეს გვაფიქტებინებს, რომ წინა კითხვაზე პასუხი მხოლოდ ნორმატიული წარმოდგენაა და არა რეალური სიტუაციის ასახვა. შესაძლოა მამაკაცის უფრო დიდი შემოსავალი იმით აიხსნება, რომ კაცები უნდა მუშაობდნენ წამყვან თანამდებობებზე ან ასრულებდნენ მაღალანაზღაურებად სამუშაოს.

გამოვლინდა ერთი სინტერესო მომენტი, რომ მამაკაცთა უფლებრივი უპირატესობა ყველა სფეროში სულაც არ ყოფილა მათი გამორჩეული უნარებისა და შესაძლებლობების შედეგი, რადგან უმრავლესობა არ იზიარებს აზრს, რომ „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის“. ჩვენ უბრალოდ საქმე გვაქვს ტიპიურ მასკულინურ კულტურასთან, რომელიც მამაკაცს ყველა სფეროში ანიჭებს მეტ თავისუფლებას და მასვე დიდ პასუხისმგებლობასაც აკისრებს.

აღსანიშნავია, რომ სექსისტური ტენდენციები კლასების ზრდასთან ერთად მცირდება. აქედან არ უნდა დავასკვნათ, რომ VIII-IX კლასელები მომავალშიც უფრო სექსისტურად ორიენტურებულნი იქნებიან. ეს ალბათ ის ასაკია, როცა მათი დამოუკიდებელი აზროვნება ფართოვდება, უყალიბდებათ საკუთარი შეხედულებები, თავისუფლდებიან ოჯახის გავლენისაგან და აღარ არიან უბრალო ანარეკლი იმ საზოგადოებისა, რომელშიც ასე ფართოდ არის ფესვგადგმული სექსისტური ტენდენციები. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მხრივ ყველაზე უარყოფითი შედეგები აჩვენეს ქ. თბილისის გლდანის, დიდუბის, სამგორისა და კრწანისის რაიონების მოსწავლეებმა.

ჩვენთვის ძალზე საინტერესო იყო თუ რას თვლიან უფროსკლასელები ოჯახის დანგრევის მიზეზად. აქ კი საგრძნობი განსხვავებაა გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის. ბიჭებისათვის უპირველესი მიზეზი ერთმნიშვნელოვნად ღალატია, შემდეგ მოდის ეჭვიანობა და, მხოლოდ მესამე ადგილზე აღმოჩნდა უსიყვარულობა, მაშინ, როცა გოგონებში ეს მიზეზი პირველ ადგილზეა. ღალატი, გოგონების აზრით, ოჯახის დანგრევის რიგით მეორე მიზეზია, ეჭვიანობა კი ქმრის ალკოჰოლიზმსა და უყურადღებობაზე ნაკლები მნიშვნელობისაა. გოგონებთან შედარებით ბიჭები ნაკლებად აღნიშნავენ სექსუალური ცხოვრების პრობლემებს, მატერილური სიდუხჭირე კი ორივე სქესის წარმომადგენლებისათვის იჯახის დანგრევის ყველაზე უმნიშვნელო მიზეზია.

კითხვარში, გარდა იმისა, რომ გვქონდა რეალური სიტუაციების აღმწერი კითხვები და სტერეოტიპების გამომხატველი მსჯელობები, რესპონდენტებს ასევე უპირატესობის მიხედვით უნდა დაელაგებინათ ქალისა და მამაკაცის იდეალური ტიპისათვის დამახასიათებელი თვისებები. აღმოჩნდა, რომ იდეალური ტიპისათვის, როგორც ქალის, ისე მამაკაცის უპირველესი თვისებაა ფიზიკური მომხიბვლელობა. გოგონები იდეალური ქალის აუცილებელ თვისებად თვლიან განათლებას. ამ თვისებებს რიგით მოსდევს „კარგი მეოჯახე“, „სანიმუშო დედა“. აღსანიშნავია, რომ XI კლასელები გაცილებით დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ ქალის იდეალური ტიპის თვისებებში „კარგ სპეციალისტსა და პროფესიონალს“. არც მთლად პასიური ქალია მათთვის მოსაწონი, მაგრამ, არც „დამოუკიდებელი და აქტიური“ ქალი აღმოჩნდა მისაღები უფროსკლასელი ბიჭებისათვის. იდეალური მამაკაცის თვისებებში ფიზიკური მომხიბვლელობის შემდეგ გოგონები ასახელებდნენ „რისკიან, გაბედულ ვაჟკაცს“, ხოლო თავად ბიჭები „კარგ მეოჯახეს“. იდეალური მამაკაცის თვისებები შემდეგი თანმიმდევრობით განაწილდა: განათლებული და საინტერესო, სექსუალური, ფიზიკურად ძლიერი, დამოუკიდებელი და პატივმოყვარე. ბოლო ადგილზე, აქაც კარგი მატერიალური მდგომარეობა აღმოჩნდა. შეიძლება ითქვას, რომ გოგონების გაცილებით დიდი რაოდენობა იდეალური ქალის თვისებებში ასახელებს განათლებას, დამოუკიდებლობასა და აქტიურობას; ისინი თავის იდეალს დამოუკიდებლობის გაცილებით მეტ ხარისხს მიაწერენ, რაშიც ალბათ დაუკმაყოფილებელი მოთხოვნილებების არსებობაც გამოიხატება. იდეალური მამაკაცის ტიპთან დაკავშირებით გოგონებისა და ბიჭების შეხედულებებს შორის ის განსხვავებაა, რომ „კარგი მეოჯახეობა“ ბიჭების მიერ უფრო მოიაზრება იდეალის ატრიბუტად.

შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას შემდეგი: ოჯახში გადაწყვეტილების მიღებისას ქალის როლი არც ისე დიდია, რადგან კონფლიქტის დროს ძირითადად ის თმობს პოზიციებს და თუ ქალს ყველაზე მეტი უფლებები ოჯახში აქვს, აქედან ადვილად შეგვიძლია ვიმსჯელოთ საერთოდ ქალის უფლებებზე, მით უფრო, რომ იგი ოჯახში ქმრის აკრძალვებისა და კონტროლის მსხვერპლიც ხდება. ამასთან უფროსკლასელები ნორმატიულად აღიარებენ კაცის უფლებრივ უპირატესობას (თუმცა არა მის განსაკუთრებულ უნარ-შესაძლებლობებზე დაყრდნობით). და აქ გოგონების წილი საკმაოდ დიდია, ანუ საქმე გვაქვს ტიპობრივ მასკულინურ კულტურასთან, სადაც თითქმის უაზროა საუბარი მამაკაცის ცხოვრების რეგლამენაციასა და შეზღუდვაზე ქალთა მდგომარეობის ფონზე. მიუხედავად ყველაფრისა, უფროსკლასელები არ არიან ორიენტირებულნი რაიმე ძირეული ცვლილებების განხორციელებისაკენ. ყოველ შემთხვევაში ამ სფეროში. ოჯახის დანგრევის მიზეზებზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ ქალები უფრო ემოციურ სფეროზე არიან ორიენტირებულნი, ბიჭები კი ცოლის სექსუალური საკუთრების განცდაზე. აღსანიშნავია, რომ გოგონების მიერ საპირისპირო სქესის იდეალი მოიაზრება როგორც წმინდა მამაკაცური ატრიბუტებით დატვირთული. ბიჭები კი ქალის იდეალად მიიჩნევენ ოჯახის ქალსა და სანიმუშო დედას. რაზე დაყრდნობითაც ოჯახი შემდგომ იქცევა ქალის მდგომარეობის განმსაზღვრელად.

D.I სქესი:...................................1. გოგო; 2. ბიჭი

D.II კლასი: ................................1. VIII კლასი ;.... 2. IX კლასი; 3. X კლასი; 4. XI კლასი

D.III საცხოვრებელი რაიონი: ----------------------------------------------

D.IV ოჯახის შემადგენლობა: 1. დედა; 2. მამა; 3. და; 4. ძმა; 5. ბებია; 6. ბაბუა

D.V აღმსარებლობა:..................1. მართლმადიდებელი; 2. კათოლიკე; 3. სხვა...

გთხოვთ, აირჩიოთ ერთი პასუხი:

1. თუ ოჯახში ერთი შვილია, უმჯობესია ვაჟი იყოს.

1.ვეთანხმები..........................2. არ ვეთანხმები

2.სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს, პირველ რიგში, ქმარი და ოჯახი სჭირდება.

1.ვეთანხმები/////////////////////2. არ ვეთანხმები

3. ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები........................2. არ ვეთანხმები

4. სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ეძლეოდეს.

1. ვეთანხმები........................2. არ ვეთანხმები

5. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის.

1. ვეთანხმები........................2. არ ვეთანხმები

6. ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს.

1. ვეთანხმები.........................2. არ ვეთანხმები

7. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები........................2. არ ვეთანხმები

გთხოვთ, უპასუხოთ შეკითხვებზე და აღნიშნოთ პასუხის ის ვარიანტი, რომელიც ყველაზე უკეთ გამოხატავს თქვენს აზრს.

8. ვინ ღებულობს გადაწყვეტილებას თქვენს ოჯახში?

1.ძირითადად მამა;......2.ძირითადად დედა;....3.ორივე;....4. ასაკით უფროსი ბებია-ბაბუა

9. საპირისპირო შეხედულებების შემთხვევაში ვინ თმობს პოზიციას თქვენს ოჯახში?

1.დედა;.....2.უფრო დედა, ვიდრე მამა;......3.ორივე ერთნაირად;

4.უფრო მამა, ვიდრე დედა;..........5.მამა

10. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება ქალს?

1. ოჯახში;......2. სამსახურში;.....3. საზოგადოებაში;.......4. ყველგან

11. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება კაცს?

1. ოჯახში;......2. სამსახურში;.....3. საზოგადოებაში; .......4. ყველგან

12. რით უნდა იყოს დაკავებული:

13. თქვენი აზრით, რატომ ინგრევა ოჯახი? (ჩამოთვლილი მიზეზები დაალაგეთ რიგის მიხედვით):

14. ვის უფრო მეტი უფლება აქვს აუკრძალოს მეუღლეს ის, რაც მას არ მოსწონს?

1.ქმარს; ..........2.ცოლს;...........3.ორივეს თანაბრად; .........4.არც ერთს არა აქვს ამის უფლება

15. ვის აქვს უფლება გააკონტროლოს მეუღლის ხარჯები (ბიუჯეტი)?

1.ქმარს;.........2.ცოლს;.............3.ორივეს თანაბრად;...........4.არც ერთს არა აქვს ამის უფლება

16. დედმამიშვილებს შორის ვის აქვს უფლება აუკრძალოს მეორეს ის, რაც მას არ მოსწონს?

1. დას;.............2. ძმას;..............3.ორივეს ერთნაირად;.........4.არც ერთს

17-18. თქვენი აზრით, როგორია :

(თვისებები დაალაგეთ თანმიმდევრულად უპირატესობის მიხედვით)

19. ხდება ხოლმე, ცოლ-ქმარში რომელიმე აგდებით და დამამცირებლად ეკიდება მეორეს. თქვენს მშობლებს შორის ვინ იქცევა ასე უფრო ხშირად?

1.დედა;........2.მამა;............3.ასეთი რამ არ ხდება.

20. თქვენს ირგვლივ არის შემთხვევები, როცა ქმარი უშვერი სიტყვებით ლანძღავს ან აგინებს ცოლს?

1.ძალიან ხშირად; ..........2. ხშირად;.........3. იშვიათად;............4. არასოდეს.

21. თქვენს ოჯახში ხდება ასეთი რამ?

1.ძალიან ხშირად; ...........2. ხშირად;...........3. იშვიათად;................4. არასოდეს

22. თუ ნასვამი მამის სახლში დაბრუნებისას სიტუაცია იძაბება, ვისი მიზეზით ხდება ეს?

1. მამის - ის აგრესიულად იქცევა, სიტყვიერად ამცირებს დედას, მოითხოვს გადამეტებულ ყურადღებას და თავისი ახირებების დაკმაყოფილებას;

2. დედის - ეჩხუბება ნასვამ მამას და ამ სიტუაციას იყენებს დაგროვილი წყენის გადმოსანთხევად;

3. სხვა...

4. ასეთი შემთხვევები არ არის.

23. დასაშვებია, რომ ქმარმა ცოლი სცემოს?

1.დიახ;..........2. დიახ, თუ ის ამას იმსახურებს;..............3. არა

24. თქვენს ირგვლივ (ნათესავ-ახლობლები, ნაცნობები, მეზობლები) არის შემთხვევები, როცა ქმარი სცემს ცოლს?

1.ძალიან ხშირად;................2.ხშირად;............3.იშვიათად; 4.არასოდეს;

25. თქვენს ოჯახში ყოფილა შემთხვევა, როცა მამა ფიზიკურად შეეხო დედას?

1.დიახ; ...............2.არა; ...............3.მიჭირს პასუხის გაცემა; ...............4.არ ვიცი

მათთვის, ვინც უპასუხა „1“ და „3“:

26. თქვენი ოჯახი მალავს ასეთ შემთხვევებს?

1.დიახ; ...............2.არა; ...............3.გააჩნია ვისთან; ...............4.არ ვიცი.

27. როგორ ფიქრობთ, უნდა დაიმალოს ფაქტები, როცა ოჯახში მამაკაცი ფიზიკურ შეურაცხყოფას აყენებს ქალს (ქმარი ცოლს, ძმა დას)?

1.დიახ; ...............2.არა; ...............3.მიჭირს პასუხის გაცემა

მათთვის, ვინც უპასუხა "1", "3":

28. რატომ? (დაალაგეთ რიგის მიხედვით):

ვაჟებისთვის:

9. წარმოიდგინეთ სიტუაცია: გიყვართ გოგონა, ის კი თქვენს მიმართ გულგრილია. რას მოიმოქმედებდით?

(გთხოვთ, პასუხები დაალაგოთ თანმიმდევრულად იმის მიხედვით, რას ანიჭებთ უპირატესობას და მიუწეროთ ნომრები):

გოგონებისთვის:

30. წარმოიდგინეთ სიტუაცია: გიყვართ ვაჟი, ის კი თქვენს მიმართ გულგრილია. რას მოიმოქმედებდით? (გთხოვთ, პასუხები დაალაგოთ თანმიმდევრულად იმის მიხედვით, რას ანიჭებთ უპირატესობას და მიუწეროთ ნომრები):

31. როგორ ფიქრობთ, ქალის მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ არის ქალის უფლებების შელახვა?

1.დიახ; ...............2.არა; ...............3.გააჩნია სიტუაციას.

გოგონებისთვის:
(აღნიშნეთ მხოლოდ ერთი პასუხი)
32. თქვენ რას გააკეთებდით, ასეთი ფაქტის წინაშე რომ დამდგარიყავით?

33. როგორ ფიქრობთ, მოტაცების შემთხვევაში რატომ არ ბრუნდებიან გოგონები
მშობლებთან?

(დაალაგეთ თანმიმდევრობით მნიშვნელობის მიხედვით):

34. მიმაჩნია, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტები მისაღებია:

1. ვაჟებისთვის;....2.გოგონებისთვის; ..3.ორივესთვის ერთნაირად;.....4.მიჭირს პასუხის გაცემა.

35. პირადად თქვენთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დასაშვებია?

1.დიახ; ...............2.არა; ...............3.მიჭირს პასუხის გაცემა

მათთვის, ვინც უპასუხა „2“ და „3“:

36. რატომ?

1. ჩემდამი გაჩნდება უარყოფითი დამოკიდებულება საზოგადოებაში;

2. „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია“- ასე გამზარდეს;

3. რელიგია კრძალავს სქესობრივ კავშირს ქორწინებამდე.

37. თქვენი აზრით, რას ნიშნავს „ქალიშვილობის“ წესი? (აღნიშნეთ 2 პასუხი)

38. როგორ ფიქრობთ, მისაღებია ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები?

1.დიახ; ...............2.უფრო კი, ვიდრე არა; ...............3.უფრო არა, ვიდრე კი; ...............4.არა.

39. როგორ ფიქრობთ, საქართველოში ქალს ისეთივე უფლებები აქვს, როგორც კაცს?

1.დიახ; ...............2.უფრო კი, ვიდრე არა; ...............3.უფრო არა, ვიდრე კი; ...............4.არა

40. საქართველოში ყველაზე მეტ პატივისცემას იმსახურებს: (გთხოვთ, დაალაგოთ რიგის მიხედვით):

41. როგორ უყურებთ ქორწინებისგარეშე (უქმროდ) შვილის გაჩენას?

1. დადებითად - ქალს ყველა სიტუაციაში აქვს უფლება გახდეს დედა;

2. უარყოფითად - ქალმა პირველ რიგში ანგარიში უნდა გაუწიოს საზოგადოებისა და მამაკაცის აზრს;

3. მიჭირს პასუხის გაცემა - უმამოდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია;

4. ნეიტრალურად.

ნატა გაბინაშვილი

სხვადასხვა კულტურაში არსებული განწყობებისა და ქცევების მნიშვნელოვანი მრავალფეროვნება ამტკიცებს, რომ გენდერული როლები კულტურის პროდუქტია. სოციალური სქესი უფრო საზოგადოებითაა ფორმულირებული, ვიდრე ბიოლოგიურად. ამ მოსაზრებას ადასტურებს სხვადასხვა კულტურის წიაღში არსებული სექსუალური ქცევების მრავალფეროვნება. მაგალითად, ზოგიერთ საზოგადოებაში კოცნა სიყვარულისა და ეროტიზმის გამომხატველ ნიშანადაა მიჩნეული, მაგრამ ზოგიერთი ხალხისთვის ის მიუღებელი და ზიზღისმომგვრელია.

დასავლური ქვეყნების სექსუალური განწყობების ჩამოყალიბებაში უდიდესი როლი ითამაშა რელიგიამ. ქრისტიანული ეკლესია ნერგავდა აზრს, რომ უნდა მომხდარიყო სექსუალური ქცევის მაქსიმალური მინიმალიზაცია და მას მხოლოდ რეპროდუქციული ფუნქცია უნდა დაკისრებოდა. გამეფებული იყო აზრი, რომ ქალი სრულიად გულგრილია სექსთან მიმართებაში და მეუღლესთან სქესობრივ კავშირს მხოლოდ ვალის მოხდის მიზნით ამყარებს.

სექსუალური სფეროს პირველი სერიოზული მკვლევარი იყო ამერიკელი მეცნიერი კინსი, რომელმაც მიუხედავად ძლიერი საზოგადოებრივი წინააღმდეგობისა, 1940-50-იან წლებში, მოახერხა და გამოიკვლია 18000 თეთრკანიანი ამერიკელის სექსუალური ცხოვრება. მონაცემებმა საზოგადოების შოკი გამოიწვია, რადგან საოცარი განსხვავება იყო მოსალოდნელ სექსუალურ განწყობებსა და რეალურ მონაცემებს შორის. უფრო მოგვიანებით კი, 60-70-იან წლებში, „სექსუალური ლიბერალიზმის“ პერიოდში, სექსუალურ სფეროში არსებულ უთანასწორობაზე ხმამაღლა ალაპარაკდნენ ფემინისტური მიმდინარეობების წარმომადგენლები. რადიკალ ფემინისტთა აზრით, მამაკაცის გემოვნების მიხედვით ქალის სექსუალობის განსაზღვრის პრინციპი თითქმის უნივერსალურია, რაც ხშირად გამოიყენება მამაკაცების მხრიდან ქალთა სამართავად.

გამონაკლისი არც საქართველოა და მიმაჩნია, რომ სქესთა შორის უთანასწორობის პრობლემა ჩვენთვისაც არ უნდა იყოს უცხო, რადგან არ არსებობს საზოგადოება, რომელსაც ეს პრობლემა არ აწუხებდეს. ცხადია, ეს პრობლემა ყველგან ერთნაირი სიძლიერით და ერთნაირი ფორმით არ არის გამოვლენილი და ამ გამოვლენას ყოველთვის ადევს „მშობელი“ კულტურის სპეციფიკის დაღი. ყოველივე ეს დადასტურდა კიდეც ჩვენს მიერ ჩატარებულ სოციოლოგიური კვლევის შედეგად, რომლის მიზანიც იყო უფროსკლასელთა გენდერული ორიენტაციების გამოვლენა ძალადობის სფეროში.

ამჟამად შევეცდებით წარმოვაჩინოთ თუ რას ფიქრობენ სტუდენტები გენდერულ ძალადობაზე, კერძოდ, გენდერული ძალადობის გამოვლინებაზე სექსუალურ სფეროში. დასაწყისშივე უნდა ითქვას, რომ ეს სფერო ყველაზე უფრო ტაბუდადებული და ძნელად სასაუბროა, რაც განპირობებულია როგორც თემის ინტიმურობით, ასევე ქართული კულტურული ღირებულებებით, მკაფიო დოგმებითა და სექსუალური ცხოვრების მკაცრი რეგლამენტაციით. ეს ჩვენი რესპოდენტების პასუხებშიც აისახა. ისინი, მსგავსად უფროსკლასელებისა, სწორედ ამ კუთხით აღმოჩნდნენ ყველაზე უფრო ტრადიციულნი, გაუბედავნი და საზოგადოებრივი აზრის მიმდევარნი.

თავდაპირველად დავინტერესდით თუ რას ფიქრობენ სტუდენტები ქორწინემაბდე სქესობრივი კონტაქტის შესახებ. როგორც გაირკვა, გამოკითხულთა თითქმის ნახევარი (47,6%25) თვლის, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია მხოლოდ ვაჟებისათვის. აქედან უმრავლესობა (58,2%25) თავად ვაჟები არიან. 27,6%25-ის აზრით, ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია როგორც გოგონებისთვის, ასევე ვაჟებისთვის (ორივესთვის ერთნაირად), - ამ პასუხის ავტორებშიც ვაჟები ჭარბობენ (31,6%25). კითხვაზე პასუხის გაცემა გაუჭირდა რესპოდენტთა 24,4%25-ს, ხოლო ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ გოგონებისთვისააო მისაღები - განაცხადა 0,4%25-მა, ანუ გამოკითხული 500 სტუდენტიდან მხოლოდ ორმა, რაც ალბათ მათში მოზღვავებულ იუმორის გრძნობაზე უფრო მეტყველებს, ვიდრე რეალური პოზიციის გამოხატვაზე. ოჯახური მდგომარეობის, სკოლის დამთავრების ადგილისა და უმაღლესი სასწავლებლის მიხედვით დაფიქსირებულ განსხვავებებს შორის კი გამოიკვეთა დასაქორწინებელ და დაქორწინებულ რესპოდენტეთა უმრავლესობის აზრი: მათ მიაჩნიათ, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები, რასაც არ იზიარებს განქორწინებულ სტუდენტთა დიდი ნაწილი (60%25) და აცხადებს, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი ორივესთვის ერთნაირადაა მისაღები. ასევე შედარებით უფრო ხშირად ამ პასუხის ვარიანტს ირჩევენ ის სტუდენტები, რომლებმაც სკოლა თბილისში დაამთავრეს (30%25) და სტუდენტები, რომლებიც სწავლობენ თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში (35%25). ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტთა 60%25 და სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტთა 50%25 კი მიიჩნევს, რომ ქორწინებამდე სსქესობრივი ურთიერთობა მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები.

როგორც გაირკვა, ქართველი სტუდენტების უმრავლესობა ქორწინებამდე სქესობრივ კავშირს ძირითადად ვაჟების პრეროგატივად მიიჩნევს და ქალწულობის წესი მათთვის კვლავაც მნიშვნელოვანი და ღირებულია. ამ მოსაზრების კიდევ უფრო გამყარების საშუალებას იძლევა მომდევნო კითხვის შედეგად მიღებული პასუხები: „დასაშვებია თუ არა პირადად თქვენთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი?“ - გამოკითხულთა 50,6%25-მა უპასუხა „დიახ“, 36%25-მა „არა“, 14%25-ს კი გაუჭირდა პასუხის გაცემა. ერთი შეხედვით პოზიციები თანაბრად განაწილდა, მაგრამ სქესის მიხედვით რსებული განსხვავება საპირისპიროზე მეტყველებს. გამოკითხულ გოგონათა მხოლოდ 13%25-თვის არის მისაღები ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი, 65%25-თვის მიუღებელია, 21%25-ს კი უჭირს პასუხის გაცემა. რაც შეეხება რესპოდენტ ვაჟებს, მათი 90%25-თვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია, 4%25-თვის მიუღებელი, 6%25-ს კი გაუჭირდა პასუხის გაცემა. მიღებულ პროცენტულ მაჩვენებლებზე დაყრდნობით შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ კვლავ ძალაში რჩება ე.წ. „ორმაგი სტანდარტი“ (როდესაც ქორწინებამდე სექსუალური პარტნიორის ყოლის უფლება მხოლოდ მამაკაცს აქვს).

მონაცემთა დამუშავებისას გამოვლინდა ერთი თავისებურება, რაც ვფიქრობ საგულისხმოა და დაკვირვებას იმსახურებს. როგორც გაირკვა, სექსუალობის სფეროსთან მიმართებაში, კერძოდ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის შეფასებისა და პირადად მისაღებობა-დასაშვებობის თვალსაზრისით განსაკუთრებით „ბუნდოვანნი და მოუმზადებელნი“ აღმოჩნდნენ რესპოდენტი გოგონები. მათ გაცილებით დიდ ნაწილს (38%25), ვაჟებისგან განსხვავებით (9%25) კითხვაზე: „მიგაჩნიათ, თუ არა, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია? - პასუხის გაცემა გაუჭირდა, ხოლო როცა ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის პირადად დასაშვებობაზე იყო საუბარი, „მიჭირს პასუხის გაცემა“ შემოხაზა მათმა 21%25-მა, ვაჟთაგან კი მხოლოდ 6%25-მა. განსხვავება ნათელია, მას შეიძლება ორგვარი ახსნა მოეძებნოს: გოგონები, სურთ რა საკუთარი პოზიციის დამალვა, თავს აფარებენ პასუხის ბუნდოვან ვარიანტს, რაც შესაძლოა მათი გაუბედაობითა და სიფრთხილით იყოს გამოწვეული და რაც თავისთავად საკითხის მტკივნეულობასა და პრობლემურობაზე მეტყველებს, ან ისინი მართლა გაურკვეველ სიტუაციაში იმყოფებიან და უჭირთ მყარი პოზიციის ჩამოყალიბება, რადგანაც განიცდიან საზოგადოებრივი აზრის ძლიერ გავლენას და შესაბამისად ვერ იღებენ მკაფიო გადაწყვეტილებებს ტაბუდადებული სფეროს შესახებ.

ვფიქრობ, საინტერესო იქნება ჩვენი მონაცემების იმ მონაცემებთან შედარება, რომლებიც ზემოთ უკვე ნახსენებ უფროსკლასელებზე ჩატარებული კვლევისას მივიღეთ. ეს შედარება საშუალებას მოგვცემს სექსუალურ სფეროში არსებული გენდერული უთანასწორობისა და ძალადობის პრობლემა ასაკობრივ განასერშიც დავინახოთ. უნდა აღინიშნოს, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის მისაღებობის თვალსაზრისით რესპოდენტთა პოზიციებში სერიოზული განსვავება არ შეინიშნება. უფროსკლასელებისა და სტუდენტთა უმრავლესობა ერთნაირად თვლის, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ვაჟებისთვის არის მისაღები. მაგრამ გამოიკვეთა ერთი თავისებურება: თუ უფროსკლასელ ვაჟთა 51%25 თვლიდა, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ბიჭებისთვის არის მისაღები, სტუდენტ ვაჟებში ეს მაჩვენებელი 58%25-მდე გაიზარდა. ხოლო ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის პირადად მისაღებობა-დასაშვებობის კუთხით პროცენტულ მაჩვენებლებს შორის განსხვავება უფრო მკვეთრად გამოვლინდა. უფროსკლასელ ვაჟებში ეს მაჩვენებელი 63%25-ია, ხოლო სტუდენტ ვაჟებში ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია 90%25-თვის. როგორც ირკვევა, ასაკის მატებასთან ერთად ახალგაზრდა ვაჟები ერთის მხრივ, უფრო გამბედავები ხდებიან, ხოლო მეორეს მხრივ, უფრო დოგმატურნიც, აღიარებენ რა, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ მათი პრეროგატივაა. გოგონებს კი მართებთ ანგარიში გაუწიონ და დაიცვან ტრადიციებით მიღებული „ქალწულობის ინსტიტუტის“ წესი. ამ მხრივ არც გოგონები, არც უფროსკლასელები და არც სტუდენტები არ არიან ორიენტირებული ცვლილებაზე და პროტესტის გარეშე იღებენ კულტურით განპირობებულ ნორმებს. ყოველივე ამის ხელშემწყობ გარემოებად შეიძლება ჩაითვალოს არსებული აღზრდის მეთოდი, რადგანაც ჩვენს შეკითხვაზე, თუ „რატომ არ არის მისაღები ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი?“ გამოკითხულ გოგონათა 66,5%25-მა უპასუხა: „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია - მე ასე აღმზარდეს“. იმ ბიჭების უმრავლესობამ კი - (42,3%25), ვისთვისაც ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირი მიუღებელია, მიზეზად რელიგიური დოგმა დაასახელა. რაც ალბათ იმით აიხსნება, რომ ვაჟის სექსუალური ცხოვრება ნაკლებად რეგლამენტირებულია ქართულ კულტურაში და, შესაბამისად, აღზრდის პროცესში ამ მხრივ ნაკლებად მოიაზრება აკრძალვები. რაც შეეხება დანარჩენ სტუდენტებს მათთვისაც მიუღებელია ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი, რადგან მათ აშინებთ საზოგადოების უარყოფითი დამოკიდებულება.

საბოლოოდ, თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ ჩვენი საზოგადოების კულტურულ მენტალიტეტში სტერეოტიპი: „ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს“ კვლავ მყარადაა გაბატონებული და დღევანდელი ახალგაზრდობაც მტკიცედ იცავს ამ ტრადიციას. კითხვარში ნახსენები სტერეოტიპი მსჯელობის სახით იყო წარმოდგენილი და რესპოდენტ სტუდენტთა 74%25 დაეთანხმა მას. განსაკუთრებით მხურვალედ დაუჭირეს მხარი ამ მოსაზრებას რაიონში ან სოფელში სკოლადამთავრებულმა რესპოდენტებმა (85%25). სქესის მიხედვით მნიშვნელოვანი განსხვავება არ ყოფილა, რაც ვფიქრობ იმ ფაქტს ადასტურებს, რომ ახალგაზრდები ერთნაირად ტრადიციულნი არიან სექსუალურ სფეროში, რაც კიდევ ერთხელ გამოვლინდა „ქალწულობის წესის“ მათეულ განმარტებაში: „ესაა ქართული ტრადიცია, რომელიც არ უნდა დაირღვეს“, - ფიქრობს გამოკითხულ რესპოდენტთა 43%25. „ესაა ქართველი ქალის სიწმინდის გამოხატულება“ - 34%25. ქალწულობის ინსტიტუტი რომ არასასურველი, მაგრამ ანგარიშგასაწევი წარსულის გადმონაშთია, - აღიარა 17%25-მა და მხოლოდ 5%25-მა განაცხადა, რომ ესაა უაზრო წესი, რომელიც ართულებს გოგოსა და ბიჭის ურთიერთობას. უფროსკლასელთა და სტუდენტთა წარმოდგენები ამ საკითხის შესახებაც ემთხვევა ერთმანეთს. ეს არცაა გასაკვირი, შუა საუკუნეების მორალით, აზროვნებაში ღრმად ფესვგამდგარი ტრადიციებითა და სექსუალური სფეროს მკაცრი რეგლამენტაციით აღზრდილ თაობას ბუნებრივია ნეგატიური დამოკიდებულება უყალიბდება სექსუალური სფეროს შეფასებებისას და დამცავ მექანიზმად „ქალწულობის ინსტიტუტის“ ტრადიციას იყენებს. ეს ტენდენცია აშკარად გამოვლინდა როგორც სოციოლოგიურ გამოკვლევებში, ასევე იმ ექსპერიმენტშიც, რომელიც ეხებოდა სიღრმისეულ კულტურულ სემანტიკურ კავშირებს და რომლის დამუშავების შემდეგაც გამოიყო ერთიანი სემანტიკური ველები. „უწმინდურ“ გამოთქმებში გაერთიანდა ცნებები: „სქესობრივი კონტაქტი, ძალა, ლტოლვა, მეძავი, ჰომოსექსუალი, ფული“, ხოლო „პატიოსნების“ განმსაზღვრელ აღნიშვნებში მოექცა: „ქალწულობა, წესის დაცვა, ღმერთი, რწმენა, რელიგია, პასუხისმგებლობა“. (თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტებს შორის ექსპერიმენტი ჩატაარდა დოც. ლ. სურმანიძემ და მაგისტრანტმა ნ. თვალაბეიშვილმა).

ვფიქრობ, ამ კონტექსტში საინტერესო იქნება გავიცნოთ ჩვენი რესპოდენტების დამოკიდებულება იმ ქალებისადმი, რომელთაც აქვთ ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები. გამოკითხულთა მხოლოდ 15%25-მა განაცხადა, რომ ასეთი ქალი საზოგადოებისათვის მისაღებია, 23%25-ის აზრით - „უფრო მისაღებია, ვიდრე არა“ სტუდენტთა 34%25 თვლის, რომ „უფრო არა, ვიდრე კი“, ხოლო 28%25 კატეგორიულია და მიიჩნევს, რომ ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები, მიუღებელია. როგორც გაირკვა, მთლიანობაში ასეთი ქალებისადმი „დადებითი“ დამოკიდებულება რესპოდენტთა გაცილებით უფრო მცირე ნაწილს (38%25) გააჩნია „უარყოფითად“ განწყობილთა (62%25) რაოდენობასთან შედარებით. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ვაჟები გაცილებით უფრო ნეგატიურნი არიან (70%25) ვიდრე გოგონები: ასეთივე პოზიცია უკავიათ მათ, ვინც სკოლა რაიონში ან სოფელში დაამთავრა (68%25), ხოლო, რაც შეეხება უმაღლესი სასწავლებლთა მიხედვით არსებულ განსხვავებებს, აშკარად გამოიკვეთა, რომ სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტებისათვის (რომელთა უმრავლესობა გოგონებია), ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტების მქონე ქალი მიუღებელია. გამოკითხულთა მხოლოდ 1,8%25-მა განაცხადა, რომ ასეთი ქალი მისაღებია. საერთოდ, მთლიანი მონაცემები გვაფიქრებინებს, რომ პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტები სექსუალობის სფეროსთან მიმართებაში ყველაზე უფრო კონსერვატული შეხედულებების მქონენი არიან.

საჭიროდ ჩავთვალეთ გამოგვეაშკარავებინა სტუდენტთა პოზიცია ქორწინებისგარეშე შვილის გაჩენასთან დაკავშირებითაც. შეკითხვაზე: „როგორ უყურებთ ქორწინებისგარეშე (უქმროდ) შვილის გაჩენას?“ - გამოკითხულთა 31%25 დადებითად პასუხობს, რადგანაც ქალს ყველა სიტუაციაში აქვს უფლება გახდეს დედა - 11%25-მა განაცხადა, რომ „უარყოფითად“, რადგანაც ქალმა პირველ რიგში საზოგადოებას უნდა გაუწიოს ანგარიში, 32%25-ს გაუჭირდა პასუხის გაცემა, ვინაიდან უმამოდ გაჩენილი ბავშვი იჩაგრება, ხოლო 25%25-ს ამ ფაქტისადმი ნეიტრალური დამოკიდებულება აქვს. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ვაჟებისა და რაიონებიდან ჩამოსული სტუდენტების შედარებით დიდმა ნაწილმა დააფიქსირა საკუთარი უარყოფითი პოზიცია. ხოლო განქორწინებულ რესპოდენტთა უმრავლესობამ (80%25-მა) ქორწინებისგარეშე შვილის გაჩენა დედის უპირობო უფლებად მიიჩნია და განაცხადა, რომ ამგვარ ფაქტს დადებითად აფასებს.

ზოგადად კი, როგორც გამოირკვა სტუდენტთათვის ის ქალი უფრო მისაღებია, რომელმაც ქორწინებისგარეშე გააჩინა შვილი, ვიდრე ის, რომელიც ქორწინებისგარეშე ამყარებდა სქესობრივ კონტაქტს. ამის თქმის საშუალებას იძლევა იმ დადებით პასუხთა პროცენტულ მაჩვენებლებს შორის არსებული განსხვავება (63%25-38%25), რომელიც ამ ორ კითხვას ეკუთვნის. ამის მიზეზი ალბათ შეიძლება ავხსნათ იმ ფაქტით, რომ საქართველოში ოდითგანვე არსებობდა დედის კულტი, მაგრამ უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ დედის კულტი ყოველთვის მამასთან, ოჯახთან ერთად მოიაზრებოდა და არა ცალკე. რასაც გვიდასტურებს გამოკითხულთა პასუხებიც, როდესაც ყველაზე დიდი ნაწილი აცხადებს, რომ უქმროდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია, როგორც არასრულფასოვანი წევრი ამ საზოგადოებისა და ქალს საერთოდ არ აქვს უფლება ქორწინებისგარეშე შვილი გააჩინოს, რამეთუ ეს საზოგადოებაში არსებულ ნორმებს არ შეესაბამება. მეორეს მხრივ, თვალწინ წარმოგვიდგება ღვთისმშობლის ხატი, მარიამმა ქალწულმა შვა შვილი, სწორედ ამიტომაც საზოგადოება უფრო შემწყნარებელია იმ ქალებისადმი, რომელთაც ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტისკენ „დედობის ინსტინქტმა“ უბიძგა, ვიდრე მათდამი, ვინც ასეთ კავშირში მხოლოდ ტკბობაზე ფიქრობს და ამით „არასანქცირებულ“ ქცევას სჩადის.

უფროსკლასელთა და სტუდენტთა ამ საკითხის მიმართ დამოკიდებულებების შედარებამ კი ცხადყო, რომ სტუდენტები გაცილებით უფრო ლოიალურები არიან იმ ქალების მიმართ, ვისაც ქორწინებისგარეშე სექსუალური კონტაქტები აქვთ და მათდამი, ვინც უქმროდ აჩენს შვილს თუმცა ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს ძირითადად სტუდენტი გოგონების „შემწყნარებლობისა და ტოლერანტობის“ ხარჯზე მოხდა, ხოლო სტუდენტ ვაჟთა ორიენტაციები ამგვარი ფაქტებისადმი ასაკის მატებასთან ერთად არ შეცვლილა და მათი უმრავლესობა უფროსკლასელი ბიჭების მსგავსად კატეგორიულია. ისინი იცავენ რა კულტურულ მენტალიტეტში გაბატონებულ სტერეოტიპს - „ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს“, უარყოფითად არიან განწყობილნი წესის დამრღვევებისადმი.

კითხვარში წარმოდგენილი იყო სხვადასხვაგვარი სიტუაცია, როდესაც ბიჭს უყვარს გოგონა, ის კი გულგრილია მის მიმართ და ანალოგიურად, როდესაც გოგონას უყვარს ვაჟი და ის გულგრილია მის მიმართ. კითხვის არსი მდგომარეობდა შემდეგში: „როგორ იქცევიან (ან მოიქცევიან) ჩვენი რესპოდენტები მსგავს სიტუაციებში?“. შესაბამისად ჩამოთვლილი იყო შესაძლო პასუხების ვარიანტები, რომლებიც რანჟირების მეთოდით ანუ უპირატესობის მინიჭების ხარისხის მიხედვით უნდა დაელაგებინათ. როგორც გაირკვა ვაჟი ასეთ სიტუაციაში, პირველ რიგში, შეეცდება დაუმტკიცოს გოგონას, რომ „მასავით არავის ეყვარება და მის გარეშე სიცოცხლე არ შეუძლია“ (I ადგილი). ასევე ძალზე მნიშვნელოვან ფაქტორად მიიჩნიეს მისი გულის მონადირება საჩუქრებითა და ყურადღებით (II ადგილი). აღნიშნეს ისიც, რომ მამაკაცი აქტიური უნდა იყოს, - „გადავეკიდები და ყველგან თან ვდევ, ჩამოვაშორებ ყველა თაყვანისმცემელს“ (IV ადგილი). თუმცა ვაჟების საკმაოდ დიდმა ნაწილმა (დაახლოებით 30%25-მა) ამაყად განაცხადა: „თუ მას არ უნდა ჩემი სიყვარული, თავს გავანებებ“. რესპოდენტ ვაჟთა თითქმის მესამედი კი ასე მსჯელობს: „მოვიტაცებს და სექსუალურ კონტაქტსაც დავამყარებს თუ სხვა გამოსავალი არ მექნება“. გოგონები კი მსგავს სიტუაციაში მსჯელობას „პოზიციების დათმობიდან“ იწყებენ - „თუ მას არ უნდა ჩემი სიყვარული, თავს დავანებებ“ (I ადგილი). მეორე არგუმენტად კი ასახელებენ, რომ გოგოს მხრიდან ყოველგვარი აქტიურობა მიუღებლად მიაჩნიათ (II ადგილი). გარდა ამისა, იშველიებენ ცნობილ გამოთქმას, - „ქალი იჯდა, ბედს ელოდაო“ და მორცხვად აცხადებენ, რომ კაცმა უნდა აირჩიოს, ისინი ვერაფერს გააწყობენ (IV ადგილი). მეხუთე პოზიცია მიაკუთვნეს შემდეგ მოსაზრებას: „შევეცდები დავუმტკიცო, რომ ჩემსავით არავის ეყვარება და მის გარეშე სიცოცხლე არ შემიძლია“, ხოლო ვაჟთან განმარტოვება და ინტიმური სიტუაციის შექმნის მომენტი თითქმის გამორიცხეს და მას უკიდურესი მეექვსე ადგილი მიანიჭეს. ვფიქრობ, სტანდარტული როლები, მოქმედების არეალი და შესაძლებლობები ნათლად გამოიკვეთა. გოგონები ტრადიციულად პასიურ პოზიციას იკავებენ, საკუთარ ძალებში დაჯერებული და სტერეოტიპული წარმოდგენებით ზურგგამაგრებული ვაჟები კი უფრო ქმედით ხერხებს მიმართავენ. თუმცაღა თანხვედრა ჩვენ რესპოდენტთა განწყობებს შორის მაინც დაფიქსირდა. კერძოდ, გოგონებმაც და ვაჟებმაც მსგავს სიტუაციებში საუკეთესო გამოსავლად შემდეგი მოსაზრება მიიჩნიეს: „ჩემი ან მისი მეგობრების დახმარებით შევეცდები შევქმნა ისეთი საურთიერთო გარემო, რომ უკეთ დავანახო და მოვაწონო ჩემი ღირსებები“ (III ადგილი). ამდენად, სპეციფიკურად კოლექტივისტურ ქართულ კულტურაში რეფერანტულ ჯგუფზე (სამეგობრო წრეზე) მიჯაჭვულობა, მასზე იმედების დამყარება და ნდობა ძალიან დიდია.

რადგანაც ჩვენი განსახილველი თემა სექსუალურ სფეროში გენდერული ძალადობაა, საჭიროდ ჩავთვალეთ ყურადღება გაგვემახვილებინა კიდევ ერთ ტრადიციაზე, რომელიც თავის ძალადობრივ ხასიათში მოიცავს ადამიანის (ქალის) უფლების შელახვას. საუბარია ყველასთვის ცნობილ ქალის მოტაცების პრეცენდენტზე. კითხვაზე, „ქალის მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, არის თუ არა ქალის უფლების შელახვა?“ 56%25-მა უპასუხა „დიახ“, 6%25-მა - „არა“, ხოლო 38%25-მა პასუხის ვარიანტად „გააჩნია სიტუაციას“ აირჩია. სქესის ნიშნის მიხედვით გაირკვა, რომ რესპოდენტი ვაჟების შედარებით დიდმა ნაწილმა განაცხადა, რომ გოგოს მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით არ არის ქალის უფლების შელახვა, ასევე შედარებით დიდი ნაწილი აპელირებს სიტუაციაზე. ხოლო სოფელში სკოლადამთავრებულ სტუდენტთაგან კი მხოლოდ 28%25-მა აღიარა, რომ ასეთი საქციელი ქალის უფლების შელახვაა. ვფიქრობ, მიუხედავად რესპოდენტთა იმ 56%25-ისა, რომლებმაც გოგოს მოტაცება ადამიანის უფლების შელახვად მიიჩნიეს, დანარჩენთა რიცხვი ძალზედ დიდია, ანუ გამოკითხულთა თითქმის ნახევარი ასეთ ძალისმიერ საქციელს უფლების შელახვად არ მიიჩნევს და სიტუაციით მანიპულირებს. შეკითხვაზე კი, რომელიც მხოლოდ გოგონებს ეხებოდა და შემდეგნაირად იყო ფორმულირებული - „თქვენ რას გააკეთებდით, ასეთი ფაქტის წინაშე რომ დამდგარიყავით?“ 42%25-მა უპასუხა, რომ მშობლებთან დაბრუნდებოდა. 11%25-მა განაცხადა, რომ, შეეგუებოდა და შეეცდებოდა კარგი ოჯახის შექმნას. 41%25-ს კი გაუჭირდა პასუხის გაცემა, რაც ალბათ შინაარსობრივად წინა კითხვის პასუხს „გააჩნია სიტუაციას“ უტოლდება და ფაქტობრივად გარემოებასთან შეგუებას ნიშნავს.

როგორც მონაცემებიდან ირკვევა, მოტაცების ფაქტი რესპოდენტთა ერთ ნაწილს არ მიაჩნია ქალის უფლების დარღვევად, მეორე ნაწილი კი ფიქრობს, რომ თუმცა თავად მოვლენა ძალადობრივია, მაგრამ, თუ კი მოტაცებული გოგონა მშობლებთან დაბრუნდება, შესაძლოა მას შემდეგში სერიოზული დაბრკოლებები (პრობლემები) შეექმნას, კონკრეტულად კი რანჟირებულ კითხვაზე - „მოტაცების შემთხვევაში რატომ არ ბრუნდებიან გოგონები მშობლებთან?” - შემდეგი მონაცემები მივიღეთ: გამოკითხულთა ყველაზე დიდმა ნაწილმა 41,2%25-მა ჩამოთვლილ მიზეზებს შორის პირველი ადგილი მიაკუთვნა მოსაზრებას: - „გოგონებს ეშინიათ, რომ დაბრუნების შემთხვევაში პატიოსანი ქალის სახელი აღარ ერქმევათ“. მეორე არგუმენტად მშობლების როლი დაასახელეს, ანუ სტუდენტთა 32%25 ფიქრობს, რომ გოგონები შინ არ ბრუნდებიან, რადგანაც მშობლებს ურჩევნიათ, რომ მათ ქალიშვილს ოჯახი ჰქონდეს, რადგან მიბრუნების შემთხვევაში ოჯახის პრესტიჟი ილახება. „დამრჩენ ფაქტორებს“ შორის ორივე სქესის წარმომადგენლებმა დიდი მნიშვნელობა მიანიჭეს ინტიმურ კავშირს - ანუ გოგონებს ინტიმური ცხოვრების შემდეგ სხვა რაღა დარჩენიათ, - უნდა შეეგუონ სიტუაციას (III ადგილი).

როგორც გამოირკვა, აქაც, მსგავსად ყველა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქმე სექსუალურ სფეროს ეხება, გოგონები ყველაზე მეტად უფრთხიან უარყოფით საზოგადოებრივ აზრს (მსგავსად საკუთარი მშობლებისა. და იმ შემთხვევაშიც კი როცა მათი „ქალწულებრივი მდგომარეობა“ დარღვეული არ არის, არ „რისკავენ“ და პირადი სურვილის საწინააღმდეგოდ რჩებიან მომტაცებელთან. ბიჭები კი დაიმედებულნი არიან რა იმ გარემოებით, რომ გოგონები „მოუფრთხილდებიან“ საკუთარ სახელს, უფრო გაბედულად მოქმედებენ და დარწმუნებულებიც არიან, რომ თავს შეაყვარებენ მათ. რაც შეეხება უშუალოდ სექსუალურ კავშირს, აქაც აშკარად გამოვლინდა, რომ ინტიმური ცხოვრების შემდეგ გოგონა სხვა გამოსავალს ვერ ხედავს და გოგო იძულებულია შეეგუოს თავის „ბედს“.

კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ სტუდენტები, ისევე როგორც ჩვენი საზოგადოების დანარჩენი წევრები, ძალზე ტრადიციულნი არიან სექსუალობის სფეროსთან მიმართებაში. უდიდესი ღირებულება ენიჭება საზოგადოებრივ აზრს, სტერეოტიპულ განწყობებსა და შეფასებებს, რაც შეიძლება ავხსნათ ქართული კულტურის კოლექტივისტური ხასიათით. ცნობილია, რომ კოლექტივისტურ კულტურებში საზოგადოებრივი აზრი, ნორმები და ღირებულებები ყოველთვის მაღლა დგას და განსაზღვრავს მას. აღსანიშნავია ისიც, რომ უფროსკლასელთა და სტუდენტთა ორიენტაციები თითქმის იდენტურია და ასაკობრივი ჭრილისა და დროის მცირე მონაკვეთის სხვაობით გამოწვეულ მნიშვნელოვან ცვლილებებზე საუბარი შეუძლებელია.

ამდენად, დღევანდელ პირობებში, როცა ქალი ცდილობს თავისი შესაძლებლობების განვითარებას, იგი აუცილებლად უნდა შეეცადოს არა მარტო იბრძოლოს მემკვიდრეობით მიღებული და გაბატონებული ემოციური განწყობებისა და ორიენტაციების გადახალისება-შეცვლისთვის, არამედ, პირველ რიგში, თავის თავში უნდა დაძლიოს ის წინააღმდეგობა, რომელიც ჩამოუყალიბდა ტრადიციული იდეალის გამყარების წყალობით. რაც ვფიქრობ მომავლის საქმეა და ვიმედოვნებ, რომ ეს მომავალი არც თუ ისე „შორეული“ იქნება.

თინათინ ბასილაშვილი

ოჯახურ კერებს უსაფრთხოდ, ბედნიერად მიიჩნევენ და ხშირად აიდეალებენ კიდეც მათ, თუმცა ისიც კარგადაა ცნობილი, რომ ოჯახებში ადგილი აქვს ძალადობას - ოჯახის ერთი წევრის მიერ მეორის მიმართ განხორციელებულ ფიზიკურ შეურაცხყოფას. გამოკვლევებით დასტურდება, რომ ოჯახური ძალადობის დროს ფიზიკური შეურაცხყოფის ძირითადი მსხვერპლნი ქალები არიან.

ოჯახური ძალადობა განისაზღვრება, როგორც ოჯახის ერთი წევრის მიერ მეორის ფიზიკური შეურაცხყოფა.

ქალის მიმართ ძალადობა ქორწინების ჩვეულებრივი თანმხლები იყო სხვადასხვა ეპოქაში. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში XIX საუკუნის ბოლომდე არ არსებობდა კანონები, რომლებიც კრძალავდნენ ქალზე ძალადობას. დღესდღეობით ქალები შესამჩნევად უკეთ არიან დაცულნი კანონიერების მხრივ, მაგრამ მათ მიმართ მკაცრი მოქცევა მაინც ფართოდ არის გავრცელებული.

„ფაქტობრივად, სახლი - ოჯახი ყველაზე სახიფათო ადგილია თანამედროვე საზოგადოებაში. სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, ადამიანი ფიზიკური თავდასხმის ობიექტი უფრო ხშირად სახლში ხდება, ვიდრე ქუჩაში ღამით“, - წერს ამერიკელი სოციოლოგი ენტონ გიდენსი.

ჩვენ კვლევის მიზანია იმის შესწავლა, თუ რამდენად ხშირია საქართველოში ოჯახური ძალადობა, როგორია საზოგადოებრივი აზრი მის მიმართ და ხდება თუა არა ჩვენში ამგვარი ფაქტების სააშკარაოზე გამოტანა. დასმული საკითხის გამოსაკვლევად შევადგინეთ კითხვარი. რესპოდენტებს ვეკითხებოდით ჰქონდა თუ არა ადგილი ოჯახური ძალადობის ფაქტებს როგორც ზოგადად საზოგადოებაში, ისე მათ საკუთარ ოჯახებში. კითხვარში პირდაპირ კითხვებთან ერთად დასმული იყო მაკონტროლებელი კითხვებიც, რაც ძალზე დაგვეხმარა რეალური მდგომარეობის გამოვლენასა და ინფორმაციის სანდოობის შემოწმებაში.

სტუდენტებს ვკითხეთ: „სმენიათ თუ არა, რომ (ნაცნობ-მეგობრებში, მეზობლებში), ქმარი უშვერი სიტყვებით ლანძღავს და აგინებს ცოლს. პასუხები შემდეგნაირად განაწილდა: „ძალიან ხშირად“ - 6%25, „ხშირად“ - 13%25, „იშვიათად“ - 60,8%25 და „არასოდეს“ - 20,2%25. როგორც ჩანს, აქ სტუდენტთა დაახლოებით 80%25-მა აღიარა ამგვარი ფაქტების არსებობა. რაც შეეხება წინა კვლევას, რომლის მიზანი იყო უფროსკლასელთა გენდერული ორიენტაციების გამოკვლევა ძალადობის სფეროში, იქ უფროსკლასელთა მხოლოდ 59%25-მა დაადასტურა ნაცნობებსა და მეზობლებში ცოლის ლანძღვა-გინების შემთხვევები.

აღსანიშნავია ერთი ფაქტი: ისეთ კატეგორიულ პასუხს, როგორიცაა „ძალიან ხშირად“ იძლევა განქორწინებულ სტუდენტთა 40%25, როცა დაუქორწინებელთა და დაქორწინებულთა წილი ამ პასუხზე მხოლოდ 5-6%25-ს შეადგენს.

რაც შეეხება უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტთა პასუხებში არსებულ განსხვავებას, აქ უნდა აღინიშნოს, რომ სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტები თავს იკავებენ კატეგორიული პასუხისაგან. ყველაზე თამამად საზოგადოებაში ამგვარი ფაქტების არსებობას კი აღიარებენ ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტები (82%25). ამასთან ისიც შეინიშნება, რომ ვაჟები უფრო მეტად გულახდილნი არიან, ვიდრე გოგონები.

რესპოდენტებს აღვუწერეთ იგივე სიტუაცია და მომდევნო კითხვით მივმართეთ: „ხდებოდა თუ არა ასეთი რამ მათ ოჯახში?“ ამ შემთხვევაში „არასდროს“ პასუხის პროცენტული მაჩვენებელი მკვეთრად გაიზარდა წინასთან შედარებით და 20,2%25-იდან 69,2%25-ს მიაღწია. მაგრამ ეს რიცხვი მაინც ჩამოუვარდება უფროსკლასელთა მონაცემს, რომელიც 77%25-ს უდრიდა. ასეთი შედეგი კიდევ ერთხელ ადასტურებს სტუდენტთა უფრო მეტ გულახდილობას მოსწავლეებთან შედარებით.

განსაკუთრებით განქორწინებული სტუდენტები აღიარებენ თავიანთ ოჯახებში ლანძღვა-გინების ფაქტის არსებობას (20%25), ვინაიდან ალბათ სწორედ ეს გახდა მათი ოჯახის დანგრევის მიზეზი. თუმცა 20%25 არც ისე დიდი ციფრია, მაგრამ გარკვეულ განსხვავებას იძლევა დაუქორწინებელ და დაქორწინებულ სტუდენტთა თითო-თითო პროცენტის ფონზე.

სკოლის დამთავრების ადგილისა და სქესის მიხედვით რაიმე მნიშვნელოვანი განსხვავება არ დაფიქსირებულა. რაც შეეხება უმაღლეს სასწავლებლებს, როგორც აღმოჩნდა, ამგვარ ფაქტს - ძალადობას, ყველაზე მეტად ადგილი აქვს სულხან-საბა ორბრლიანის სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტების ოჯახებში (41,8%25), მაგრამ ისინი ამას იშვიათ მოვლენად მიიჩნევენ. რაც შეეხება თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტს, აქ რესპოდენტთა მხოლოდ 27%25 აღიარებს ქმრის მიერ ცოლის ლანძღვა-გინების ფაქტს საკუთარ ოჯახში.

როგორც ცნობილია, დაწესებულებებსა და სხვა საზოგადოებრივ ადგილებში მოქმედებს კანონები, რომლის თანახმადაც არც ერთ ადამიანს არ აქვს უფლება დაარტყას მეორეს, რა გამომწვევიც არ უნდა იყოს მისი მოქმედება. მაგრამ ოჯახის შემთხვევაში საქმე სხვაგვარადაა. მრავალი გამოკვლევა ადასტურებს, რომ უმეტესი ნაწილი წყვილებისა განსაკუთრებულ შემთხვევაში ცოლის ცემას დასაშვებად მიიჩნევს. მაგალითად, დაახლოებით ყოველი მეოთხე ამერიკელი თვლის, რომ შეიძლება წარმოიშვას საკმაოდ საფუძვლიანი მიზეზი იმისა, რომ ქმარმა დაარტყას ცოლს.

ჩვენ დავინტერესდით, თუ რა ვითარებაა ამ მხრივ საქართველოში. ამართლებდნენ თუ არა რესპოდენტები ქალზე განხორციელებულ ძალადობას და მიიჩნევდნენ თუ არა ისინი დასაშვებად ქმრის მიერ ცოლის ცემას. ამ კითხვას უპირობოდ ეთანხმება გამოკითხულთა ძალზე მცირე ნაწილი 0,8%25; აქედან მათი უმრავლესობა განქორწინებული სტუდენტებია და რა თქმა უნდა, აქ ბიჭების წილი ორჯერ აღემატება გოგონებისას. ე.ი. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ განქორწინებულ და „დაბოღმილ“ ვაჟთა უმრავლესობა სიამოვნებით „ასწავლიდა ჭკუას“ ყოველგვარი საბაბის გარეშე მათ საპირისპირო სქესის წარმომადგენელს. ხოლო როცა ცემის დამსახურების საკითხი დგება, აქ განქორწინებულ სტუდენტთა წილი 0%25-ს შეადგენს. ეს მონაცემი კიდევ ერთხელ გვიდასტურებს, რომ განქორწინებულ ვაჟებს თავიანთი ოჯახური მარცხის განცდის შემდეგ საერთოდ გული აქვთ აცრუებული ქალებზე და ზოგადად მათ მიმართ ძალადობის გამოყენებაზეც არ იტყოდნენ უარს.

ქალის ფიზიკურ შეურაცხყოფას ყველაზე მეტად ამართლებენ სოფელის სკოლადამთავრებული სტუდენტები. მათი აზრით, ზოგიერთი ქალი ცემას იმსახურებს, ქალის, ცოლის ცემა ყველაზე მეტად მისაღებია აგრეთვე თბილისის სულხან-საბა ორბელიანი სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტებისთვის. ყველაზე ნაკლებად კი ძალადობას უშვებენ თბილისის ივანე ჯავახისვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტები, მაგრამ მათი შეხედულება დიდად როდი განსხვავდება ტექნიკური და სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტთა აზრისაგან. რაც შეეხება ასაკობრივ სხვაობას, ქალის ცემას დამსახურების მიხედვით მისაღებად მიიჩნევდა უფროსკლასელთა 16,4%25, სტუდენტების შემთხვევაში კი ეს პროცენტი 9,4%25-მდე შემცირდა.

მომდევნო შეკითხვა შემდეგში მდგომარეობდა: რესპოდენტებს ვკითხეთ „სმენიათ თუ არა მათ თავიანთი ნაცნობების წრეში, რომ ქმარი სცემდა ცოლს?“ თუ გავაერთიანებთ დადებითი პასუხების ვარიანტებს, როგორებიც იყო „ძალინ ხშირად“, „ხშირად“ და „იშვიათად“, ამგვარი ფაქტის არსებობას აღიარებს სტუდენტთა 54%25. მათგან უმრავლესობა კვლავ განქორწინებული რესპოდენტებია. ყველაზე ნაკლებად ამგვარი ფაქტების შესახებ სმენიათ დაუქორწინებლებს. სკოლის დამთავრების ადგილის მიხედვით რაიმე მნიშვნელოვანი განსხვავება არ გამოვლენილა. აღსანიშნავია მხოლოდ ერთი რამ, რომ ასეთ ფაქტებს ხშირ მოვლენად უფრო მეტად სოფელში სკოლადამთავრებულნი ასახელებენ. რაც შეეხება სქესის მიხედვით განსხვავებას, აქ ვაჟებთან შედარებით გოგონათა დაახლოებით 9%25-ით მეტი უარყოფს მათ ირგვლივ ამგვარი ფაქტის არსებობას. სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტთა ნახევარზე მეტს, 53,4%25-ს ასევე არაფერი სმენია საზოგადოებაში ამგვარი ფაქტების გამოვლენის შესახებ. ტექნიკურ უნივერსიტეტში სტუდენტთა 60%25 აღიარებს მათ ირგვლივ ძალადობის შემთხვევების არსებობას, მაგრამ ისინი ამას არც თუ ისე ხშირ მოვლენად თვლიან.

უფროსკლასელები და სტუდენტები თითქმის ერთნაირი სიხშირით აფიქსირებენ ქმრის მიერ ცოლის ცემის მათ წრეში მომხდარ ფაქტს. ხოლო რაც შეეხება მათ საკუთარ ოჯახებში ქალზე განხორციელებული ძალადობის არსებობას, ამას გამოკითხულთა დიდი უმრავლესობა 79,2%25 კატეგორიულად უარყოფს. მხოლოდ 3,2%25 აღიარებს საკუთარ ოჯახში განხორციელებული ძალადობის შემთხვევას. დანარჩენებს კი ან გაუჭირდათ პასუხის გაცემა ან არ იციან ჰქონდა თუ არა ადგილი მათ ოჯახში ამგვარ ფაქტს. საკუთარ ოჯახში ძალადობის ფაქტის არარსებობა სტუდენტთა შემთხვევაში 9%25-ით გაიზარდა მოსწავლეებთან შედარებით.

თავიანთ ოჯახებში ამგვარი ფაქტის არსებობას უფრო მეტი სიხშირით აღიარებენ პედაგოგიური და სხელმწიფო უნივერსიტეტების სტუდენტები ვიდრე ტექნიკური და სამედიცინო უნივერსიტეტების სტუდენტები. ეს უკანასკნელნი საერთოდ უარყოფენ ოჯახურ ძალადობას როგორც საზოგადოებაში, ასევე საკუთარ ოჯახებშიც. ბუნდოვან პასუხებს იძლევიან ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტები; მათ ან უჭირთ პასუხის გაცემა ან არაფერი იციან ამგვარი ფაქტის არსებობის შესახებ. რაც შეიძლება იმით იყოს გამოწვეული, რომ გამოკითხულთა ოჯახების უმრავლესობა მალავს ასეთ შემთხვევებს და ერიდება მათ სააშკარაოზე გამოტანას. რესპოდენტთა მხოლოდ 8,6%25 ღიარებს ამგვარ ფაქტებს, ოჯახების 13,8%25-ის კი მალავს, 62,1%25 პასუხობს: „გააჩნია ვისთან“, რაც შეიძლება ასევე ფაქტის დამალვის ტოლფასად მივიჩნიოთ. პასუხის ამ უკანასკნელ ვარიანტზე მოდის დაქორწინებულთა 100%25, ანუ მათ უკვე შექმნილი აქვთ საკუთარი ოჯახები და ზუსტად იციან, რომ თუ იქ მოხდება ძალადობის ფაქტი, იგი არ დატოვებს ოჯახის ფარგლებს და საზოგადოებისგან გულდასმით დაიმალება.

როგორც აღმოჩნდა, სოფლის სკოლადამთავრებულ სტუდენტთა ოჯახებიდან აბსოლუტურად ყველა მალავს ასეთ შემთხვევებს, მხოლოდ დედაქალაქში სკოლადამთავრებულ სტუდენტთა 15%25 პასუხობს, რომ ამგვარი ფაქტები არ იმალება, მაშინ როცა დანარჩენების პასუხი ამ კითხვაზე 0%25-ია. ამ მოვლენას ყველაზე მეტად მალავენ აგრეთვე პედაგოგიური და სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტთა ოჯახები. ამ უკანასკნელთაგან არც ერთ რესპოდენტს არ უთქვამს, რომ მისი ოჯახი არ მალავს ამგვარ ფაქტს. ყველაზე მეტად ოჯახური ძალადობის ფაქტი სააშკარაოზე გამოაქვს სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტების 20%25-ს. განსხვავება სქესის მიხედვით ის არის, რომ გოგონათა უმეტესობამ ვაჟებთან შედარებით არ იცის იმალება თუ არა ქალის ფიზიკური შეურაცხოფა საზოგადოებისგან.

სტუდენტთა აზრით, არა თუ საკუთარ, არამედ ნებისმიერ ოჯახში მომხდარი ძალადობის ფაქტები, თუ ადგილი აქვს ქმრის მიერ ცოლის ფიზიკურ შეურაცხყოფას არ უნდა გამჟღავნდეს. ამ აზრს ყველაზე მეტად ემხრობიან ტექნიკური და სამედიცინო უნივერსიტეტების სტუდენტები. მათი დადებითი პასუხები 2-ჯერ აღემატება სახელმწიფო და პედაგოგიური უნივერსიტეტების სტუდენტთა დადებით პასუხებს. სოფლის სკოლადამთავრებული სტუდენტების უმეტესი ნაწილიც ამგვარი ფაქტის დამალვის საჭიროებას ხედავს. განქორწინებულთა 80%25 კი თვლის, რომ საჭიროა ამგვარი შემთხვევების სააშკარაოზე გამოტანა. გოგონებს ვაჟებთან შედარებით კვლავ უფრო მეტად უჭირთ პასუხის გაცემა.

საინტერესოა რატომ იმალება ფაქტები, როცა მამაკაცი ფიზიკურ შეურაცხყოფას აყენებს ცოლს? ამის გამოსავლენად, რესპოდენტებს ამჯერად შევთავაზეთ ამ მოვლენის გამომწვევი მიზეზები, რომლებიც მათ უნდა დაელაგებინათ უპირატესობის მიხედვით. როგორც მოსალოდნელი იყო, რესპოდენტთა უმრავლესობა უპირველეს მიზეზად ასახელებს ოჯახის სახელს, მის პრესტიჟს, რომელსაც ამგვარი ფაქტის გამოვლენა ჩრდილს აყენებს. მეორე მიზეზად გამოკითხულებმა დაასახელეს ქალის თავმოყვარეობა, რომელიც ასეთ შემთხვევაში ილახება. განსაკუთრებით დაქორწინებული რესპოდენტები აღიქვამენ ოჯახში ფიზიკური ძალადობის განხორციელებას ქალის პრესტიჟის შელახვად და თვლიან, რომ ქალი უნდა გაჩუმდეს, ოჯახი რომ არ დაინგრეს. დაუქორწინებელნი კი უფრო მეტად მამაკაცის პრესტიჟზე საუბრობენ. მამაკაცის პრესტიჟის შელახვად მიიჩნევენ ამგვარ ფაქტს ასევე პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტები, მაგრამ ამასთანავე ისინი თვლიან, რომ კონფლიქტის თავიდან აცილების მიზნით ქალი უნდა გაჩუმდეს.

ეს მონაცემი მთლიანად ეთანაბრება უფროსკლასელთა შეხედულებებს და მათგან არაფრით არ განსხვავდება. ასევე ერთსულოვანნი არიან უფროსკლასელები და სტუდენტები სხვადასხვა მდგომარეობაში მყოფ ქალებთან მიმართებაში, რომლებიც მათ რიგის მიხედვით უნდა დაელაგებინათ მათი პატივცემულობის კლების მიხედვით. აქ სტუდენტთა შეხედულება დაემთხვა მოსწავლეათა აზრს. საქართველოში ყველაზე მეტ პატივისცემას იმსახურებს ოჯახის ქალი, შემდეგ ქვრივი, შინაბერა, განქორწინებული და მხოლოდ ბოლოს ყველა ერთნაირად. როგორც აღმოჩნდა, უმეტესწილად ყველა მდგომარეობის ქალს თანაბრად მიაგებენ პატივს სოფელთან და საქართველოს სხვა ქალაქთან შედარებით დედაქალაქში.

ოჯახის ქალისათვის პირველი ადგილის მიკუთვნებაში, ალბათ ადვილი მისახვედრია, რომ ყველაზე დიდი წვლილი სწორედ დაქორწინებულებს მიუძღვით. ბოლო ადგილზე ოჯახის ქალს მხოლოდ და მხოლოდ განქორწინებულთა 20%25 აყენებს. ეს ალბათ იმით აიხსნება, რომ მათ ეს როლი ვერ შეიფერეს და თავს იმით იმშვიდებენ, რომ მიიჩნევენ ოჯახის ქალები არც ისე პატივსაცემნი არიანო. საპირისპირო შეხედულება აქვთ სოფელის სკოლადამთავრებულ სტუდენტებს, მათთვის სწორედ ოჯახის ქალია ყველაზე მეტად ღირებული. ასევე ფიქრობს თბილისის სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის პედაგოგიური უნივერსიტეტის სტუდენტთა უმრავლესობაც.

როგორც ვნახეთ, ქალთა შეფასება ოჯახთან მიმართებაში ხდება. რესპოდენტთათვის ყველაზე ღირებულია ოჯახური კერა, მისი სახელი და ქალი, რომელსაც ოჯახი აქვს. ამიტომ იგი უნდა გაჩუმდეს, ფსიქოლოგიური და ფიზიკური ძალადობაც კი უნდა მოითმინოს, რათა არ დაიჩრდილოს მისი სახელი და არ დაინგრეს ოჯახი, რადგან სწორედ ოჯახური კერა წარმოადგენს მისი „მოღვაწეობის“ ერთ-ერთ ყველაზე ღირებულ სფეროს. წინააღმდეგ შემთხვევაში ქალი დაკარგავს ერთადერთ საყრდენს და მისი საზოგადოებრივი სტატუსიც საგრძნობლად დაეცემა.

ორივე კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით შეგვიძლია შემდეგი დავასკვნათ: ოჯახში არსებულ ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ძალადობას როგორც უფროსკლასელები, ასევე სტუდენტებიც არც თუ ისე ხშირ მოვლენად თვლიან. განსაკუთრებით, როცა საუბარია მათ საკუთარ ოჯახებზე. მაგრამ თუ ამგვარ ძალადობრივ ფაქტს მაინც აქვს ადგილი, იგი საზოგადოებისგან გულდასმით იმალება, ამიტომ უნდა ვივარაუდოთ, რომ ასეთ ვითარებას უფრო ხშირი ხასიათი უნდა ჰქონდეს, ვიდრე ამას პირდაპირ გვეუბნებიან ჩვენი რესპოდენტები. ეს კი განპირობებულია იმით, რომ ძალადობა ნორმატიულად გაუმართლებელია, ამიტომ მის სააშკარაოზე გამოტანას ყველა გაურბის.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამოვლინდა შემდეგი ტენდენციები:

სტუდენტები უფროსკლასელებთან შედარებით მეტ გულახდილობას იჩენენ და მათ მიერ ძალადობის ფაქტების აღიარების ხარისხი უფრო მაღალია. მაგრამ ეს შეიძლება იმით ავხსნათ, რომ ისინი ბავშვებთან შედარებით მეტ ინფორმაციას ფლობენ როგორც გარე სამყაროზე, ასევე საკუთარი ოჯახის შიგნით მიმდინარე მოვლენებზეც. მათ ასევე უკეთ აქვთ გაცნობიერებული ადამიანის უფლებები და ქალზე განხორციელებულ ძალადობას მოსწავლეებთან შედარებით ნაკლებად დასაშვებად მიიჩნევენ. რაშიც ერთსულოვანნი არიან უფროსკლასელები და სტუდენტები, ეს არის მათი შეხედულება ოჯახის დანგრევის მიზეზებზე და სხვადასხვა მდგომარეობის ქალებზე. როგორც ჩანს, ქართულ კულტურაში იმდენად ღრმად არის ფესვგადგმული ოჯახური კერისა და შესაბამისად ოჯახის ქალის პატივისცემა, რომ მათ თანაბრად სცემენ თაყვანს მოზარდებიც და სტუდენტებიც. ეს შეხედულება ყველაზე უფრო მეტად გამჯდარი აქვთ სოფელის სკოლადამთავრებულ სტუდენტებს, რაც არ არის გასაკვირი, რადგან სწორედ სოფლებშია ყველაზე კარგად შემონახული საუკუნეობრივი ტრადიციები.

გამოვლინდა გარკვეული სხვაობა სქესთა შორის. წინა კვლევისაგან განსხვავებით სტუდენტების შემთხვევაში ვაჟები მეტად გულახდილნი არიან, ვიდრე გოგონები, ამ უკანასკნელთ კი ხშირად უჭირთ პასუხის გაცემა ან არ გააჩნიათ ინფორმაცია, თუ რა ხდება მათ ირგვლივ, წარმოდგენა არა აქვთ საკუთარ სახლში განხორციელებულ ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ძალადობის ფაქტებზე, ერთი სიტყვით, მეტად ბუნდოვან პასუხებს იძლევიან.

რაც შეეხება უმაღლესი სასწავლებლების სტუდენტთა პასუხებს შორის არსებულ განსხვავებას, აქ შეიძლება აღინიშნოს შემდეგი: სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტები ყველაზე ჩაკეტილები არიან, და ნაკლებად აღიარებენ ძალადობის არსებობას საზოგადოებაში. შესაბამისად, მათი ოჯახების აბსოლუტური უმრავლესობაც მალავს ასეთ შემთხვევებს და თავად სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტებიც არ ემხრობიან ნებისმიერ ოჯახში მომხდარი ამგვარი ძალადობის ფაქტების სააშკარაოზე გამოტანას, მათ მიაჩნიათ, რომ ეს ოჯახის საიდუმლოა და იგი ოჯახის ფარგლებშივე უნდა დარჩეს. ასევე ფიქრობენ სოფლის სკოლადამთავრებული სტუდენტებიც. ძალადობის ფაქტების არსებობას, როგორც საზოგადოებაში, ასევე საკუთარ ოჯახებში, ყველაზე თამამად აღიარებენ სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტები. ასევე დიდ გულახდილობას იჩენენ განქორწინებულნიც. ეს ალბათ იმით აიხსნება, რომ მათ გადალახეს გარკვეული ბარიერი და პირადი გრძნობები და შეხედულებები საზოგადოებრივ აზრზე და ტრადიციებზე მაღლა დააყენეს და თავიანთი ემოციური სამყარო არ შესწირეს მხოლოდ იმ ფაქტს, რომ ოჯახის ქალი მეტად ღირებულია და ოჯახური კერა მეტად პატივსაცემი.

სოფო ჩაჩანიძე

საზოგადოებში მიმდინარე ცვლილებების ფონზე განსაკუთრებით აქტუალურია ახალგაზრდობის მსოფლმხედველობის, გარე სოციალური რეალობის მიმართ მათი ადექვატური დამოკიდებულების ჩამოყალიბება, იმისათვის, რომ ახალგაზრდები ჯანსაღი, აქტიური და ქმედითი პოზიციით დადგნენ ცხოვრების პირისპირ.

ინდივიდის პიროვნებად ჩამოყალიბებასა და მის თვითიდენტიფიკაციაში უმნიშვნელოვანესი როლი ენიჭება საკუთარი სქესის განცდას, რაც ბავშვს ძირითადად მშობლების გავლით ეძლევა. ხდება არა მხოლოდ ბიოლოგიური სქესის დადგინება, არამედ ყალიბდება გენდერული სტერეოტიპი, მყარი შეხედულებები ქალისა და მამაკაცის „ადგილზე” საზოგადოებაში, მათ როლებსა და ფუნქციებზე. ალბათ საკამათო არ არის გენდერული ასიმეტრიის არსებობა ისეთ ტრადიციულ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა. ეს პრობლემა არსებობს დასავლური კულტურის მკვლევართა თვალთახედვის არეში და თანამედროვე მეცნიერების საქმიანობის საკმაოდ დიდ ნაწილს იკავებს. ძნელი სათქმელია, თუ როგორი რეალური სურათია გენდერული ურთიერთობების მხრივ საქართველოში, რადგან ამ თემაზე ჩატარებული კვლევების რიცხვი ძალზე მცირეა.

ქართულ რეალობაში ამ პრობლემის შესასწავლად ჩავატარეთ სოციოლოგიური კვლევა, რომლის პირველი ეტაპი რამდენიმე თვის წინ განხორციელდა და რომელიც მიზნად ისახავდა უფროსკლასელთა გენდერული ორიენტაციების შესწავლას; მეორე ეტაპზე კი იმავე საკითხების გამოკვლევას სტუდენტებთან შევეცადეთ მათემატიკური შერჩევის პრინციპზე თბილისის ოთხ უმაღლეს სასწავლებელში: თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში, თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტსა და სულხან-საბას ორბელიანის სახელობის პედაგოგიურ უნივერსიტეტში. სულ 500 სტუდენტი გამოიკითხა.

სოციოლოგიური გამოკვლევა განხორციელდა ქალთა განათლებისა და ინფორმააციის ცენტრის მიერ ინიცირებულ გენდერული პროგრამის ფარგლებში.

ამ კვლევის შედეგად ჩვენ გარკვეული წარმოდგენა შეგვექმნა იმის შესახებ, თუ როგორ აისახება გენდერისა და გენდერული ურთიერთობების საკითხი უფროსკლასელთა ცნობიერებაში და როგორ გაგრძელებას პოულობს ამ საკითხის შესახებ წარმოდგენები სტუდენტებში.

ჩვენ შევეცადეთ გამოგვერკვია სტუდენტთა შეხედულებები იმის თაობაზე, თუ როგორ ხდება მათ ოჯახში გადაწყვეტილების მიღება, ვინ თმობს პოზიციებს კონფლიქტის დროს, როგორია მათ წარმოდგენებში ქალისა და მამაკაცის უფლებრივი თანაფარდობა, რას თვლიან ოჯახის დანგრევის ძირითად მიზეზად, როგორ წარმოუდგენიათ ქალისა და მამაკაცის იდეალური ტიპები, აქვთ თუ არა დისკრიმინაციული განწყობები ქალისა თუ მამაკაცის მიმართ და თვლიან თუ არა, რომ ქალები უფრო აქტიურად უნდა იყვნენ წარმოდგენილნი საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

გამოკითხულ სტუდენტთა 54%25 თვლის, რომ გადაწყვეტილებას მათ ოჯახში თანაბრად იღებენ უფროსი თაობის წარმომადგენლები (დედა, მამა, მეუღლის დედა, მეუღლის მამა), მაგრამ დანარჩენ გამოკითხულთა უმრავლესობა, რა თქმა უნდა მამის უპირატესობას აღიარებს. ამასთან უნდა აღინიშნოს, რომ მამის წამყვან პოზიციაზე ძირითადად ბიჭები საუბრობენ. აგრეთვე განსხვავებულია დაქორწინებულ და დაუქორწინებელ სტუდენტთა პასუხები: დაქორწინებულთა უმეტესობა მეუღლესთან ერთად იღებს გადაწყვეტილებას, დაუქორწინებლები კი თითქმის არ მონაწილეობენ გადაწყვეტილების მიღებაში. დაქორწინებულებისაგან განსხვავებით განქორწინებულები თავად კი არ იღებენ გადაწყვეტილებას (20%25), არამედ კვლავ მშობელთა გავლენის ქვეშ ექცევიან და იმის მაგივრად, რომ დამოუკიდებლად ცხოვრება განაგრძონ, უბრუნდებიან ცხოვრების იმ სტილს, რომელიც დაოჯახებამდე ჰქონდათ. ეს, ალბათ დღევანდელი სოციალური პირობების გამოძახილიცაა.

უმაღლესი სასწავლებლების გამოკითხულ სტუდენტთა პასუხების მიხედვით შეიძლება აღინიშნოს შემდეგი: მამის წამყვან პოზიციას, სხვა სასწავლებლებთან შედარებით, ყველაზე დიდი პროცენტი ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტთა პასუხებში ერგო. ეს შეიძლება იმითაც აიხსნას, რომ აქ გამოკითხულთა უმრავლესობას ბიჭები წარმოადგენენ.

უფროსკლასელთა გამოკითხვისას გამოიკვეთა ერთი მომენტი - დიდი განსვლა იყო ბავშვების მხრივ მშობელთა მიერ გადაწყვეტილების მიღების შეფასებასა და მათ მიერ პოზიციების დათმობის შეფასებას შორის. სტუდენტთა გამოკითხვისას ასეთი სხვაობა არ გამოვლენილა: 50%25-ის აზრით პოზიციას ორივე მშობელი თანაბრად თმობს (გადაწყვეტილებას ორივე მშობელი თანაბრად იღებს 54%25-ის აზრით). მაგრამ აქაც ასიმეტრიას აქვს ადგილი: 25,6%25-ის აზრით, საწინააღმდეგო შეხედულებების არსებობის შემთხვევაში პოზიციებს თმობს დედა, მაშინ, როცა საწინააღმდეგო აზრს, ანუ მამის მიერ პოზიციების დათმობის ფაქტს მხოლოდ 7,4%25 იზიარებს. მართალია, გოგონებზე მეტი ბიჭი აღნიშნავდა საკუთარ როლს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მაგრამ იმასაც აღიარებდნენ, რომ პოზიციებს თვითონაც ხშირად თმობენ. აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად ამ ორ კითხვაზე ვაჟთა პროცენტული რაოდენობის თანაფარდობისა, აშკარად ჩანს ბიჭების მიერ აქტიური პოზიციის გამოვლენა ოჯახში, ხოლო როცა ოჯახურ ცხოვრებაში მონაწილეობაზეა ლაპარაკი, ისინი გოგონებთან შედარებით უფრო ხშირად ხაზავენ პირადად მათთან დაკავშირებულ პასუხის ვარიანტებს.

უნდა აღინიშნოს, რომ სტუდენტები უფროსკლასელებთან შედარებით რეალურად აფასებენ ქალთა უფლებრივ მდგომარეობას. როგორც წინა გამოკვლევის შედეგებმა გამოავლინა ბავშვები თვლიან, რომ ქალს საქართველოში ყველაზე დიდი უფლება ოჯახში აქვს, მიუხედავად იმისა, რომ ოჯახური კონფლიქტის დროს უფრო ხშირად თვითონვე თმობს პოზიციებს.

გამოკითხულ სტუდენტთა ყველაზე დიდი ნაწილი თვლის, რომ საქართველოში ქალს ყველაზე მეტი უფლება საზოგადოებაში აქვს (42,6%25). ასევე საკმაოდ დიდი ნაწილის აზრით ქალის უფლებები რეალიზდება ოჯახში (31,6%25), თუმცა საერთო უმრავლესობა აღიარებს ქალთა საზოგადოებრივ უფლებებს. ამ აზრს განქორწინებულთა თითქმის 0%25 ეთანხმება და ისინი საუბრობენ ქალის უფლებებზე ოჯახში. იმაზე, თუ რა მდგომარეობაშია განქორწინებული, კერძოდ კი განქორწინებული ქალი, ამაზე კვლევის შემდგომი მონაცემებიც მეტყველებს: რაიონების მიხედვით დიდი განსხვავებები არ გამოვლენილა ქალებისა და მამაკაცების მიერ გადაწყვეტილების მიღებასა და პოზიციების დათმობასთან განსხვავებულ მონაწილეობასთან დაკავშირებით. უბრალოდ, სოფლის სკოლადამთავრებული სტუდენტები სხვებთან შედარებით მეტად აღნიშნავენ მამის წამყვან პოზიციას.

ისე, როგორც უფროსკლასელთა შემთხვევაში, სტუდენტთა უმრავლესობა პასუხობს, რომ მამაკაცს მეტი უფლება აქვს (56,2%25). აღსანიშნავია, რომ აქ ბიჭების წილი გოგონებთან შედარებით მეტია (60,7%25-52%25). გოგონებიც და ბიჭებიც, აღიარებენ რა მამაკაცის უფლებებს „ყველგან“, აღნიშნავენ მის ოჯახურ უფლებებსაც (34,2%25). მამაკაცის ოჯახურ უფლებებზე განსაკუთრებით დაქორწინებული და განქორწინებული სტუდენტები საუბრობენ. ქალთა სამსახურეობრივ უფლებებს, თუმცა არც ისე დიდი სიხშირით, მაგრამ მაინც, სხვებთან შედარებით, გამორჩეულად თბილისელი სტუდენტები აღნიშნავენ.

კითხვაზე, თუ „რით უნდა იყოს დაკავებული ქალი და მამაკაცი?“ სტუდენტთა უმრავლესობა პასუხობს, რომ „ქალი დაკავებული უნდა იყოს ან მხოლოდ ოჯახით, ან უფრო მეტად ოჯახით, ვიდრე სამსახურით“. თუმცა აქ საკმაო განსხვავბაა გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის, რაც არ აღინიშნებოდა უფროსკლასელთა შემთხვევაში. გოგონების უმრავლესობა (60,9%25) თვლის, რომ „ქალი დაკავებული უნდა იყოს ოჯახითა და სამსახურით თანაბრად“. ამ აზრს ბიჭების მხოლოდ 29,1%25 იზიარებს. რაც შეეხება მამაკაცთა მოღვაწეობის სფეროს, აქ ორივე სქესის წარმომადგენლები ერთხმად აღნიშნავენ, რომ იგი დაკავებული უნდა იყოს ორივე სფეროთი ერთნაირად და აქ უკვე გოგონების წილი უფრო მეტია. იმას, რომ ქალი დაკავებული უნდა იყოს ოჯახით, უფრო მეტად დაუქოწინებელი სტუდენტები აღნიშნავენ. საქართველოს სოფლებსა და სხვა ქალაქებში სკოლადამთავრებული სტუდენტები თბილისელებთან შედარებით მეტად შემოფარგლავენ ქალის საქმიანობას ოჯახით, მაშინ როცა მამაკაცს ამ მოთხოვნას ნაკლებად უყენებენ.

იმასთან დაკავშირებით, თუ ცოლ-ქმარს შორის ვის აქვს უფლება აუკრძალოს მეუღლეს ის, რაც მას არ მოსწონს, 30%25 პასუხობს, რომ - „ქმარს“, თუმცა აქ ბიჭების წილი გოგონებზე ორჯერ მეტია. გოგონების უმრავლესობა კი პასუხობს, რომ „ცოლ-ქმარს თანაბრად აქვს აკრძალვის უფლება, ან - არც ერთს“. იგივე მდგომარეობაა მეუღლეების მიერ ერთმანეთის ხარჯების გაკონტროლების მხრივაც: გოგონები აქაც თანაბარუფლებიანობას აღიარებენ, ბიჭები კი ქმრის წამყვან პოზიციას. უნდა აღინიშნოს, რომ დაქორწინებულები გაცილებით ობიექტურები არიან და ცოლ-ქმრის თანაბარუფლებიანობაზე საუბრობენ, მაგრამ თუ მათგან რომელიმეს წამყვანი პოზიცია უკავია, ეს მათი აზრითაც, რა თქმა უნდა, მამაკაცია. რაიონების მიხედვით დიდი განსხვავებები არ გამოვლენილა, თუმცა სოფლის სკოლადამთავრებული სტუდენტები აქ სხვებთან შედარებით მეტად აღიარებენ ხარჯების გაკონტროლებისას ცოლის უფლებებს.

დედმამისშვილებს შორის ურთიერთობაშიც ძმა მეტად უფლებამოსილია, თუმცა ამას ძირითადად ბიჭები ეთანხმებიან და არა გოგონები, თანაც, უმეტეს შემთხვევასი თბილსისა და სოფლის სკოლადამთავრებულები. როდესაც იგივე შეკითხვებით მივმართეთ უფროსკლასელებს, გამოირკვა რომ ისინი მეტ უფლებას მამრობითი სქესის წარმომადგენლებს ანიჭებენ, კერძოდ კი - ქმარს. სტუდენტთა გამოკითხვისას მიღებულ შედეგებში ეს ასიმეტრია მართალია შედარებით შემცირდა, მაგრამ და-ძმას შორის გაიზარდა. თუმცა, საერთო მაჩვენებლების მიხედვით სტუდენტებს უფრო თანაბარუფლებიანობის განწყობა დაუფიქსირდათ.

ამგვარად, სტუდენტები კარგად ხედავენ, რომ ქალს საქართველოში არა აქვს ისეთივე უფლებები, როგორიც მამაკაცს, თუმცა ამ შემთხვევაში ბიჭები უფრო ხშირად იძლევიან კატეგორიულ პასუხს - „არა“, მაშინ, როცა უფროსკლასელთა გამოკითხვისას საპირისპირო სურათი გამოვლინდა. გამოიკვეთა კიდევ ერთი განსხვავება: ის სტუდენტები, რომლებმაც სკოლა დაამთავრეს სოფელში, უფრო მეტად ეთანხმებიან აზრს, რომ საქართველოში ქალს ისეთივე უფლებები აქვს, როგორიც მამაკაცს, თუმცა მათი უმრავლესობაც მამაკაცის უფლებრივ უპირატესობას აღიარებს.

გამოკითხვის მონაცემებმა დაადასტურა, რომ უფროსკლასელთა მსგავსად, სტუდენტებშიც არსებობს გარკვეული სექსისტური ტენდენციები. სექსიზმში მოიაზრება ქალისა თუ მამაკაცის გარკვეული დისკრიმინაციული განწყობები და ქცევები, ძირითადად ქალის მიმართ, იქნება ეს ინსტიტუციონალური თუ ჩვეულებით-საყოფაცხოვრებო. სექსისტური სტერეოტიპები, ერთის მხრივ, იმ კულტურისა და საზოგადოების ნაყოფია, რომელშიც ისინი არსებობენ, მეორეს მხრივ, ისინი ხელს უწყობენ არსებული განწყობების და არათანასწორი საზოგადოებრივი ურთიერთობების განმტკიცება-გახანგრძლივებას.

ჩვენს რეალობაში სექსისტური ტენდენციების, ანუ ქალისა და მამაკაცის მიმართ დისკრიმინაციული განწყობების გამოსავლენად სტუდენტებს მივაწოდეთ მსჯელობები, რომლებსაც ისინი ან უნდა დათანხმებოდნენ, ან - არა. მსჯელობაზე - „მამაკაცს ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს ქალთან შედარებით“ - დადებით და უარყოფით პასუხთა რაოდენობა თითქმის თანაბრად განაწილდა, მაგრამ, როგორც უფროსკლასელების შემთხვევაში, ეს ახლაც იმის ხარჯზე მოხდა, რომ გოგონების უმრავლესობა არ დაეთანხმა, ბიჭების კი - პირიქით. თუმცა უფროსკლასელებთან შედარებით ნაკლები სტუდენტი გოგონა იზიარებს იმ აზრს, რომ მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს.

როგორც თავში აღინიშნა, ქალის მოღვაწეობის ძირითად სფეროდ ოჯახი მოიაზრება და ამჯერადაც სტუდენტთა 68,8%25-მა აღნიშნა, რომ „სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს პირველ რიგში ქმარი და ოჯახი სჭირდება“. მიუხედავად იმისა, რომ აქაც დიდი განსვლაა გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის, გოგონების უფრო დიდი ნაწილიც საკუთარ ადგილსა და როლს პირველ რიგში ოჯახში ხედავს.

საგულისხმოა, რომ მამაკაცის უპირატესობის ნორმატიულობას სხვებთან შედარებით სოფლის სკოლადამთავრებული სტუდენტები უფრო აღიარებენ, აგრეთვე აღნიშნავენ, რომ „სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს პირველ რიგში ქმარი და ოჯახი სჭირდება“. ამ აზრს იზიარებენ დაქორწინებულებიც. მართალია გამოკითხულ სტუდენტთა მცირე ნაწილი დაეთანხმა მსჯელობას, რომ `'სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ენიჭებოდეს” (თუმცა აქაც დიდი განსხვავებაა გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის), სამაგიეროდ უმრავლესობა თვლის, რომ ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს და ამ აზრს გამოკითხულ სტუდენტთა 76%25 იზიარებს. ამ შემთხვევაში უკვე აღარ დაფიქსირდა განსხვავება გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის. ზუსტად იგივე მონაცემები მივიღეთ უფროსკლასელთა გამოკითხვის დროსაც და დავუშვით ვარაუდი, რომ წინა კითხვაზე პასუხი მხოლოდ ნორმატიული წარმოდგენა იყო და არა რეალური სიტუაციის ასახვა. ან ეს შეიძლება აიხსნება იმითაც, რომ მამაკაცები უნდა მუშაობდნენ საპასუხისმგებლო თანმდებობებზე, ან ასრულებდნენ მაღალანაზღურებად სამუშაოს. თუმცა გამოკითხულთა 76%25 თვლის, რომ ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს, მათი დიდი ნაწილის აზრით „უნდა გაიზარდოს ქალთა რაოდენობა გადაწყვეტილების მიმღებ და საპასუხისმგებლო თანამდებობებზე“ (65,6%25). მაგრამ, როგორც მოსალოდნელი იყო, ამ აზრს იზიარებს გოგონების თითქმის უმრავლესობა და ბიჭების მხოლოდ ნახევარი. რაც შეეხება ქალების პოლიტიკაში აქტიურად ჩაბმის სურვილს, აქ დადებით და უარყოფით პასუხთა რაოდენობა თითქმის თანაბრად განაწილდა ბიჭებისა და გოგონების პასუხებს შორის საგრძნობი, მაგრამ არც თუ ისე დიდი განსხვავებით.

მართალია დაქორწინებულებს უფრო სურთ, რომ გაიზარდოს ქალთა რაოდენობა საპასუხისმგებლო და გადაწყვეტილების მიმღებ თანამდებობებზე, მაგრამ, სამაგიეროდ ისინი არ თვლიან, რომ ქალები უფრო აქტიურად უნდა იყვნენ წარმოდგენილნი პოლიტიკაში.

ყველაზე დიდი განსხვავება რაიონში სკოლადამთავრებულ სტუდენტებს შორის ქალის სამსახურეობრივ და საზოგადოებრივ უფლებებთან დაკავშირებით გამოვლინდა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ქალის საზოგადოებრივ უფლებებს ყველანი ერთნაირი აქტიურობით უსვამენ ხაზს. ამის შედარება სხვა რეალურ მაჩვენებლებთან გვაფიქრებინებს, რომ ქალის საზოგადოებრივ უფლებებზე საუბარი მხოლოდ ლიტონი სიტყვებია, ან პასუხზე თავის არიდების ერთგვარი საშუალებაა და არა რეალური სიტუაციის ასახვა.

ამგვარად, როგორც ნორმატიულ მსჯელობებში, ისე რეალური სიტუაციის აღმწერ კითხვებში გამოვლინდა ქალისა და მამაკაცის ასიმეტრიული მდგომარეობა, კერძოდ კი მამაკაცის უფლებრივი უპირატესობა. მაგრამ ეს სულაც არ ყოფილა დასაბუთებული მათი განსაკუთრებული უნარშესაძლებლობების მიზეზით, რადგან მსჯელობას: „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის“ დაეთანხმა 31,4%25, თუმცა ბიჭებსა და გოგონების პასუხების განსხვავებულობის ხარჯზე, მაგრამ მაინც. ანუ საქმე გვაქვს უფლებამოვალეობების გადანაწილებასთან არა ადამიანთა რეალური შესაძლებლობების შესაბამისად, არამედ მამაკაცებს აპრიორულად ენიჭებათ მათი უფლებები და ამასთან ეკისრებათ მეტი პასუხისმგებლობაც - მათ უფლება აქვთ ყველგან და დაკავებული უნდა იყვნენ ყველაფრით, თუმცაღა ისინი არანაირი განსაკუთრებული უნარშესაძლებლობებით არ არიან დაჯილდოვებულნი. ანუ საქმე გვაქვს უსაფუძვლო ასიმეტრიასთან, უფრო სწორად კი ამ ასიმეტრიას საფუძვლად უდევს მასკულინური კულტურა, რომელიც მართალია ქალს ნორმატიულად ზღუდავს, მაგრამ არც მამაკაცს აყენებს მთლად სახარბიელო ვითარებაში, რადგან ცხოვრების ყველა სფეროში ერთპიროვნული უფლებები და მასთან დაკავშირებული მოვალეობები, რომლის აღსრულებასაც ამ უფლების მიმნიჭებელი გარემო მოითხოვს, არც თუ ისეთი იოლად საზიდი ტვირთი უნდა იყოს.

უფროსკლასელებთან ჩატარებულმა გამოკვლევამ გამოავლინა, რომ კლასების ზრდასთან ერთად მცირდებოდა სექსისტური გამწყობები და ჩვენ დავუშვით ვარაუდი, რომ ეს კანონზომიერი მოვლენა იყო, რადგან ეს ის ასაკია, როცა მოზარდებს უყალიბდებათ დამოუკიდებელი აზროვნება და მათი წარმოდგენები აღარაა მექანიკური ანარეკლი იმ საზოგადოებისა, რომელშიც ასე ფესვგადგმულია სექსისტური ორიენტაციები. იგივე ტენდენცია გაგრძლდა სტუდენტების გამოკითხვის დროსაც, თუმცა ეს არც ისე მძლავრია, როგორსაც ველოდით და თან საგრძნობი განსხვავებებია სქესების მიხედვით. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს განსხვავებების სხვადასხვა სახეს იღებს კონკრეტულ საკითხებთან დაკავშირებით.

გამოკითხულებს ჩამოვუთვალეთ ოჯახის დანგრევის მიზეზები და ვთხოვეთ დაელაგებინათ ისინი უპირატესობის მიხედვით. უფროსკლასელთა გამოკითხვისას გამოვლინდა ერთი ტენდენცია: საკმაო განსხვავებაა გოგონებისა და ბიჭების პასუხებს შორის და ეს იმით აიხსნება, რომ გოგონები უფრო ემოციურ სფეროზე არიან ორიენტირებულნი, ბიჭები კი ცოლის სექსუალური კუთვნილების განცდაზე. სტუდენტი ბიჭებიც ოჯახის დანგრევის მთავარ მიზეზად აქაც ღალატს თვლიან, მათთვის ძალზე მნიშვნელოვანია აგრეთვე ეჭვიანობა და თუმცა უსიყვარულობაც საკმაო სიხშირით აღინიშნებოდა, ეს მაინც მცირე მაჩვენებელია იმ ფონზე, რომ გოგონებისათვის ოჯახის დანგრევის მთავარი მიზეზი სწორედ რომ უსიყვარულობაა და მხოლოდ შემდგომ მოდის ღალატი, ეჭვიანობა კი თითქმის საერთოდ არ მნიშვნელობს.

მაშინ, როცა უფროსკლასელები თითქმის საერთოდ არ აღნიშნავენ პრობლემებს სექსუალურ ცხოვრებაში და მატერიალურ სიდუხჭირეს, სტუდენტები, თუმცა არა უმრავლესობა, მაგრამ საკმაოდ დიდი ნაწილი, აღიარებს ამ პრობლემების მნიშვნელობას ოჯახის შენარჩუნებაში.

დაქორწინებულები ოჯახის დანგრევის მიზეზებში სხვებთან შედარებით მტკივნეულად განიცდიან მეუღლის უყურადღებობას, დამცირებას მეუღლის მხრიდან და უსიყვარულობას. გამოვლინდა ერთი საინტერესო მომენტი: ღალატი პირველ ადგილზე დააყენა თბილისში სკოლადამთავრებულთა 27%25-მა; საქართველოს სხვა ქალაქში სკოლადამთავრებულთა 33,6%25-მა და სოფლის სკოლადამთავრებულთა 40,9%25-მა. აგრეთვე, ოჯახის დანგრევის მიზეზებში გაცილებით მეტი სიხშირით სახელდება მატერიალური სიდუხჭირე. ზოგადად მიზეზები შემდეგნაირად განლაგდა: ღალატი (30,4%25), უსიყვარულობა (26,2%25), ეჭვიანობა (10,4%25), მატერიალური სიდუხჭირე (10%25), პრობლემები სექსუალურ ცხოვრებაში (8%25), ბოლო ადგილებზე კი გავიდა მეუღლის უსაქმურობა, უყურადღებობა, დამცირება მეუღლის მხრიდან და ალკოჰოლიზმი.

რეალური მდგომარეობის გამომხატველ კითხვებსა და სექსისტური ტენდენციების დამაფიქსირებელ მსჯელობებთან ერთად, ჩვენ გამოკითხულებს მივაწოდეთ იდეალური ქალისა და იდეალური მამაკაცის ტიპებისათვის დამახასიათებლი თვისებები, რომლებიც მათ უნდა დაელაგებინათ უპირატესობის მიხედვით. იდეალის დახასიათებისას ჩვეულებრივ ვლინდება ადამიანის ფარული ორიენტაციები და ღირებულებები. სტერეოტიპები ქალისა და მამაკაცის შესახებ სწორედ ასეთი სახის მყარი ორიენტაციებია. გარდა ამისა, იდეალის დახასიათებისას ხდება საკუთარი სქესის იდეალთან იდენთიფიკაცია და არარეალიზებული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. როგორც უფროსკლასელებისათვის, ასევე სტუდენტებისათვის იდალური ქალის უპირველესი თვისება ფიზიკური მომხიბვლელობაა. რიგით მეორე თვისებად მოდის: „განათლებული და საინტერესო“, მაშინ, როცა ბავშვებისათვის ფიზიკური მომხიბვლელობის შემდეგ იდეალური ქალის თვისებად „კარგი მეოჯახეობა“ და „სანიმუშო დედობა“ აღინიშნებოდა. ანუ ქალის იდეალური ტიპი შემოსაზღვრული იყო როლური ჩარჩოებით. ბიჭების საპირისპირო სქესის იდეალის თვისებები შემდეგი უპირატესობით დალაგდა: „ფიზიკურად მომხიბვლელი“, „სექსუალური“, განათლებული და საინტერესო“, „კარგი მეოჯახე“. გოგონები კი საკუთარ იდეალს მეტ დამოუკიდებლობასა და აქტიურობას მიაწერენ, მათთვის იდეალური ქალის უპირველესი თვისებაა - „განათლებული და საინტერესო“, რაშიც, ალბათ, გამოიხატება ზემოთ აღნიშნული არარეალიზებული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. სოფელში სკოლადამთავრებული სტუდენტები სხვებთან შედარებით მეტ მნიშვნელობას ანიჭებენ ქალის ფიზიკურ მომხიბვლელობას, დანარჩენები კი - განათლებას.

იდეალური მამაკაცის ტიპთან დაკავშირებითაც სტუდენტთა მონაცემები განსხვავდება უფროსკლასელთა მონაცემებისაგან. აქ პასუხები შემდეგი თანმიმდევრობით განაწილდა: „რისკიანი, გაბედული და ვაჟკაცი“, „განათლებული და საინტერესო“, „ფიზიკურად მომხიბვლელი“, „კარგი მეოჯახე“. თუმცა პირველი თვისება ბიჭი გამოკითხულებისათვის უფრო მნიშვნელოვანია, გოგონები კი მამაკაცის თვისებებში ასახელებენ „განათლებულსა და საინტერესოს“. კარგი მატერიალური მდგომარეობა, თითქმის ბოლო ადგილზე გავიდა.

შეჯამების სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ სტუდენტთა ორიენტაციების კვლევისას აღინიშნა სექსისტური ტენდენციებისა და გენდერული ასიმეტრიის გამოვლენის შემცირება უფროსკლასელებთან შედარებით, მაგრამ ეს ალბათ უფრო მეტად სტუდენტ გოგონებზე შეიძლება ითქვას. რაიონების მიხედვით მკვეთრი განსხვავებები არ გამოვლენილა. ანუ თბილისის, საქართველოს სოფლებსა და სხვა ქალაქებში სკოლადამთავრებულ სტუდენტებს შორის მხოლოდ მცირე განსხვავებები აღინიშნა ზოგიერთ კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით. ის, რომ ტექნიკური უნივერსიტეტის სტუდენტებში შეინიშნებოდა სექსისტური განწყობების სიჭარბე შეიძლება იმით აიხსნას, რომ ამ სასწავლებლის უმეტესობას ვაჟები წარმოადგენენ და მიუხედავად იმისა, რომ სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის უნივერსიტეტის გამოკითხულ სტუდენტთა თითქმის აბსოლუტური უმრავლესობა გოგონა იყო, აქ მაინც ბევრად უფრო მკვეთრად ასიმეტრიული გენდერული განწყობები და სექსისტური ტენდენციები გამოვლინდა, ვიდრე თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტსა და თბილისის სამედიცინო უნივერსიტეტში.

DD.I სქესი: ...............1. გოგო;...............2. ბიჭი

D II უმაღლესი სასწავლებელი..... ----------------------------------------

D III ოჯახური მდგომარეობა: .1. დაუქორწინებელი;...............2. დაქორწინებული;...............3. განქორწინებული.

D IV სკოლის დამთავრების ადგილი:.....1. თბილისი;.......2. საქართველოს სხვა ქალაქი;.......3. სოფელი.

გთხოვთ, აირჩიოთ ერთი პასუხი:

1.სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს, პირველ რიგში, ქმარი და ოჯახი სჭირდება.

1.ვეთანხმები ............... 2. არ ვეთანხმები

2. ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები...............2. არ ვეთანხმები

3. სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ეძლეოდეს.

1. ვეთანხმები ...............2. არ ვეთანხმები

4. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის.

1. ვეთანხმები...............2. არ ვეთანხმები

5. ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს.

1. ვეთანხმები...............2. არ ვეთანხმები

6. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები...............2. არ ვეთანხმები

გთხოვთ, უპასუხოთ შეკითხვებზე და აღნიშნოთ პასუხის ის ვარიანტი, რომელიც ყველაზე უკეთ გამოხატავს თქვენს აზრს.

7. ვისთან ერთად ცხოვრობთ?

1. დედა...2. მამა;...............3. მეუღლე;...............4. მეუღლის დედა;...............5. მეუღლის მამა;.........6. სხვა.-----------

8. ვინ ღებულობს გადაწყვეტილებას თქვენს ოჯახში?

1.ძირითადად მამა(ან მეუღლის მამა);.......2.ძირითადად დედა(ან მეუღლის დედა);...............3. ორივე ერთად;

4. მე;.........5. ჩემი მეუღლე;...............6. მე და ჩემი მეუღლე ერთად.

9. საპირისპირო შეხედულებების შემთხვევაში ვინ თმობს პოზიციას თქვენს ოჯახში?

1. ძირითადად მამა (ან მეუღლის მამა); 2. ძირითადად დედა (ან მეუღლის დედა); 3. ორივე თანაბრად;

4. ძირითადად მე;5. ძირითადად ჩემი მეუღლე;6. მე და ჩემი მეუღლე თანაბრად.

10. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება ქალს?

1. ოჯახში;.........2. სამსახურში;........3. საზოგადოებაში;........4. ყველგან

11. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება კაცს?

1. ოჯახში2. სამსახურში;3. საზოგადოებაში;4. ყველგან.

12. რით უნდა იყოს დაკავებული:

13. თქვენი აზრით, რატომ ინგრევა ოჯახი? (ჩამოთვლილი მიზეზები დაალაგეთ რიგის მიხედვით):

14. ვის უფრო მეტი უფლება აქვს აუკრძალოს მეუღლეს ის, რაც მას არ მოსწონს?

1. ქმარს .........2. ცოლს; ...... 3. ორივეს თანაბრად;........4. არც ერთს არა აქვს ამის უფლება

15. ვის აქვს უფლება გააკონტროლოს მეუღლის ხარჯები (ბიუჯეტი)?

1.ქმარს; ...2.ცოლს; ...... 3.ორივეს თანაბრად......4.არც ერთს არა აქვს ამის უფლება

16. დედმამიშვილებს შორის ვის აქვს უფლება აუკრძალოს მეორეს ის, რაც მას არ მოსწონს?

1.დას ......2. ძმას;......3.ორივეს ერთნაირად;......4.არც ერთს.

17-18. თქვენი აზრით, როგორია:
(თვისებები დაალაგეთ თანმიმდევრულად უპირატესობის მიხედვით)

19. თქვენს ირგვლივ არის შემთხვევები, როცა ქმარი უშვერი სიტყვებით ლანძღავს ან აგინებს ცოლს?

1.ძალიან ხშირად;......2.ხშირად;......3.იშვიათად;......4. არასოდეს.

20. თქვენს ოჯახში ხდება ასეთი რამ?

1.ძალიან ხშირად;......2.ხშირად;......3.იშვიათად;......4. არასოდეს.

21. დასაშვებია, რომ ქმარმა ცოლი სცემოს?

1.დიახ;......2. დიახ, თუ ის ამას იმსახურებს;......3. არა

22. თქვენს ირგვლივ (ნათესავ-ახლობლები, ნაცნობები, მეზობლები) არის შემთხვევები, როცა ქმარი სცემს ცოლს?

1.ძალიან ხშირად;......2.ხშირად;......3.იშვიათად;......4. არასოდეს.

23. თქვენს ოჯახში ყოფილა შემთხვევა, როცა მამა ფიზიკურად შეეხო დედას?

1.დიახ;......2.არა; ......3.მიჭირს პასუხის გაცემა;......4.არ ვიცი

მათთვის, ვინც უპასუხა „1“ და „3“:

24. თქვენი ოჯახი მალავს ასეთ შემთხვევებს?

1.დიახ;...... 2.არა; ......3.გააჩნია ვისთან;......4.არ ვიცი.

25. როგორ ფიქრობთ, უნდა დაიმალოს ფაქტები, როცა ოჯახში მამაკაცი ფიზიკურ შეურაცხყოფას აყენებს ქალს (ქმარი ცოლს, ძმა დას)?

1.დიახ;......2.არა; ......3.მიჭირს პასუხის გაცემა

მათთვის, ვინც უპასუხა „1“, „3“:

26. რატომ? (დაალაგეთ რიგის მიხედვით):

ვაჟებისთვის:

27. წარმოიდგინეთ სიტუაცია: გიყვართ გოგონა, ის კი თქვენს მიმართ გულგრილია. რას მოიმოქმედებდით?

(გთხოვთ, პასუხები დაალაგოთ თანმიმდევრულად იმის მიხედვით, რას ანიჭებთ უპირატესობას და მიუწეროთ ნომრები):

გოგონებისთვის:

28. წარმოიდგინეთ სიტუაცია: გიყვართ ვაჟი, ის კი თქვენს მიმართ გულგრილია. რას მოიმოქმედებდით?

(გთხოვთ, პასუხები დაალაგოთ თანმიმდევრულად იმის მიხედვით, რას ანიჭებთ უპირატესობას და მიუწეროთ ნომრები):

29. როგორ ფიქრობთ, ქალის მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ არის ქალის უფლებების შელახვა?

1.დიახ; ......2.არა; ...... 3.გააჩნია სიტუაციას.

გოგონებისთვის:

(აღნიშნეთ მხოლოდ ერთი პასუხი)

30. თქვენ რას გააკეთებდით, ასეთი ფაქტის წინაშე რომ დამდგარიყავით?

31. როგორ ფიქრობთ, მოტაცების შემთხვევაში რატომ არ ბრუნდებიან გოგონები მშობლებთან?

(დაალაგეთ თანმიმდევრობით მნიშვნელობის მიხედვით):

32. მიმაჩნია, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტები მისაღებია:

1. ვაჟებისთვის;......2.გოგონებისთვის; ......3.ორივესთვის ერთნაირად;......
4.მიჭირს პასუხის გაცემა.

33. პირადად თქვენთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დასაშვებია?

1.დიახ; ......2.არა; ......3.მიჭირს პასუხის გაცემა

მათთვის, ვინც უპასუხა „2“ და „3“:

34. რატომ?

1. ჩემდამი გაჩნდება უარყოფითი დამოკიდებულება საზოგადოებაში;
2. „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია“ - ასე გამზარდეს;
3. რელიგია კრძალავს სქესობრივ კავშირს ქორწინებამდე.

35. თქვენი აზრით, რას ნიშნავს „ქალიშვილობის“ წესი? (აღნიშნეთ 2 პასუხი)

36. როგორ ფიქრობთ, მისაღებია ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები?

1.დიახ; ......2.უფრო კი, ვიდრე არა;......3.უფრო არა, ვიდრე კი;......4.არა.

37. როგორ ფიქრობთ, საქართველოში ქალს ისეთივე უფლებები აქვს, როგორც კაცს?

1.დიახ; ......2.უფრო კი, ვიდრე არა;......3.უფრო არა, ვიდრე კი;......4.არა.

38. როგორ ფიქრობთ, უნდა გაიზარდოს ქალთა რაოდენობა გადაწყვეტილების მიმღებ და საპასუხისმგებლო თანამდებობებზე?

1. დიახ.......2. არა.

39. მიგაჩნიათ, რომ ქალები უფრო აქტიურად უნდა ჩაერთონ პოლითიკაში?

1. დიახ.......2. არა.

40. საქართველოში ყველაზე მეტ პატივისცემას იმსახურებს:
(გთხოვთ, დაალაგოთ რიგის მიხედვით):

41. როგორ უყურებთ ქორწინებისგარეშე (უქმროდ) შვილის გაჩენას?

1. დადებითად - ქალს ყველა ვარიანტში აქვს უფლება გახდეს დედა;

2. უარყოფითად - ქალმა პირველ რიგში ანგარიში უნდა გაუწიოს საზოგადოებისა და მამაკაცის აზრს;

3. მიჭირს პასუხის გაცემა - უმამოდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია;

4. ნეიტრალურად.

თინათინ ბასილაშვილი

ფიზიკური ძალადობა ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევაა. მამაკაცთან შედარებით ქალი ფიზიკურად უფრო სუსტია, რაც მას უფრო მეტად დაუცველს ხდის ძალადობის აქტისაგან. ქალთა წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულს ადგილი აქვს ყოველდღიურ ცხოვრებაში, მაგრამ ეს ფაქტი მაშინ არის უფრო შემაშფოთებელი, როცა ქორწინებაში მყოფი ქალი ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი ხდება და ამის თავიდან ასაცილებლად არანაირი მექანიზმი არ არსებობს, პირიქით, ხშირად სწორედ მსხვერპლი აღიქმება ხოლმე დამნაშავედ.

ამ საკითხების შესასწავლად მივმართეთ მცხეთისა და დუშეთის რაიონებს თბილისში უკვე აპრობირებული კითხვარით, რომელშიც პირდაპირ კითხვებთან ერთად მოცემული იყო მაკონტროლებელი კითხვებიც, რაც ძალზე დაგვეხმარა რეალური მდგომარეობის გამოვლენასა და ინფორმაციის სანდოობის შემოწმებაში. ჩვენი კვლევის მიზანს წარმოადგენდა იმის შესწავლა, თუ რამდენად ხშირია ოჯახში განხორციელებული ძალადობა საქართველოში, ხდება თუ არა ამგვარი ფაქტების გამოაშკარავება და რა რეაგირება მოსდევს მას საზოგადოების მხრიდან.

ჩვენს რესპონდენტებს წარმოადგენდნენ როგორც უფროსკლასელები, ასევე სტუდენტები. მათ უნდა მოეცათ პასუხები როგორც საზოგადოებაში, ასევე მათ საკუთარ ოჯახებში არსებული ძალადობის ფაქტების შესახებ.

კითხვაზე: „სმენიათ თუ არა მათ ირგვლივ (ნაცნობ-მეგობრებში, მეზობლებში) შემთხვევები, როცა ქმარი უშვერი სიტყვებით ლანძღავდა და აგინებდა ცოლს?“ პასუხები შემდეგნაირად გადანაწილდა: უფროსკლასელთა 10%25, ხოლო სტუდენტთა 13%25 ადასტურებს მათ ირგვლივ ამგვარი ფაქტის არსებობას და მას ხშირ მოვლენად მიიჩნევს. უფროსკლასელთა 55%25, ხოლო სტუდენტთა 61,7%25 კი თვლის, რომ ამგვარი შემთხვევები იშვიათია. მსგავსი ფაქტების შესახებ არასოდეს სმენია რაიმე უფროსკლასელთა 34%25-ს, ხოლო სტუდენტების 25%25-ს. როგორც ვხედავთ, საზოგადოებაში ამგვარ შემთხვევებს მოსწავლეებთან შედარებით სტუდენტების 10%25-ით მეტი რაოდენობა ადასტურებს. თბილისში კი იმ სტუდენტთა რაოდენობა, რომლებიც აღიარებდნენ მათ გარშემო ქალთა სიტყვიერ შეურაცხყოფას 21%25-ით აღემატებოდა მოსწავლეთა რაოდენობას.

მცხეთისა და დუშეთის რაიონების იმ მოსწავლეთაგან, რომელთაც არაფერი სმენიათ ამგვარი ფაქტების შესახებ ყველაზე ნაკლებნი XI კლასელები არიან. აღსანისნავია, რომ ასეთ ფაქტებს შედარებით ნაკლებად უარყოფენ გოგონები და სტუდენტები, ანუ ასაკის მატებასთან ერთად ამგვარი შემთხვევების დაფიქსირებაც მეტად ხდება.

რაც შეეხება საკუთარ ოჯახებში ამგვარი უსიამოვნების არსებობას, აქ რესპონდენტთა უმრავლესობამ (75.5%25-მა) გამორიცხა ამის შესაძლებლობა. იმათგან ვინც აღიარა საკუთარ ოჯახში მომხდარი ძალადობის შემთხვევა 57,3%25 გოგონებია, 42,7%25 კი - ვაჟები. როგორც ვხედავთ, აქაც გოგონების გულახდილობა აღემატება ვაჟებისას. X-XI კლასელები უფრო მეტად გულახდილნი არიან, ვიდრე VIII-IX კლასის მოსწავლეები. რაც შეეხებათ სტუდენტებს, აქ საპირისპირო სურათს ვხვდებით: ვაჟები უფრო მეტ გულახდილობას იჩენენ (65,2%25), ვიდრე გოგონები (34,8%25). თუ ამ მონაცემებს შევადარებთ დედაქალაქში ჩატარებული კვლევის მონაცემებს, საინტერესო განსხვავებას დავაფიქსირებთ: ცენტრისა და რაიონის უფროსკლასელები თითქმის ერთსულოვანნი არიან, მაგრამ თბილისის უმაღლესი სასწავლებლის სტუდენტები უფრო მეტად გულახდილნი აღმოჩდნენ, როგორც უფროსკლასელებთან, ასევე რაიონის სტუდენტებთან შედარებითაც. მათი მხოლოდ 69%25 უარყოფს საკუთარ ოჯახში მამაკაცის მიერ მეუღლის სიტყვიერ შეურაცხყოფას, რაც 11%25-ით აღემატება რაიონის სკოლადამთავრებულთა აღიარებას.

ჩვენ დავინტერესდით, ნორმატულად თუ ამართლებდნენ რესპონდენტები ქალზე განხორციელებულ ძალადობას და მიიჩნევდნენ თუ არა ისინი დასაშვებად ქმრის მიერ ცოლის ცემას: ამას უპირობოდ ეთანხმება უფროსკლასელთა მხოლოდ 0,8%25, იმ პირობით თუ ცოლი ამას იმსახურებს 22%25, ხოლო არავითარ შემთხვევაში არ ეთანხმება 77%25, სადაც გოგონების წილი 14%25-ით აღემატება ვაჟებისას. რაც შეეხება რაიონების მიხედვით განსხვავებას, მცხეთელებისათვის უფრო მეტად მიუღებელია ქალის ფიზიკური შეურაცხყოფა, ვიდრე დუშელებისათვის, რომელთა 26%25 დასაშვებად მიიჩნევს ამგვარ ქმედებას, თუ ქალი ამას იმსახურებს. ყველაზე მეტად მიუღებელია ქალის ცემა VIII-IX კლასელთათვის, ხოლო დამსახურების მიხედვით ამას ყველაზე ნაკლებად ამართლებენ XI კლასელები, ალბათ მათ ყველაზე მეტად აქვთ გაცნობიერებული, რომ ქალის ცემა დაუშვებელია, ან თუ დასაშვებია, მაშინ ყოველგვარი პირობა უაზრობაა. ასევე ფიქრობენ სტუდენტებიც, აქ უფროსკლასელებთან შედარებით უფრო მეტი წილი მიიჩნევს დასაშვებად ქალის ცემას და უფრო ნაკლები ამ ქმედების განხორციელებას დამსახურების გამო, მაგრამ რა თქმა უნდა მათი აბსოლუტური უმრავლესობა - 80%25 გამორიცხავს ქალის ფიზიკური შეურაცხყოფის გამართლებას. აქაც, რა თქმა უნდა, როგორც უფროსკლასელების შემთხვევაში, გოგონების წილი სჭარბობს, მაგრამ მოსწავლე ვაჟებთან შედარებით, იმავე სქესის სტუდენტები უფრო მეტად ლოიალურნი აღმოჩდნენ: თუ უფროსკლასელ ვაჟთა 67,7%25 უარყოფდა ქალის ცემის მისაღებობას, აქ ეს პროცენტი 74,2%25-მდე გაიზარდა.

ამის შემდეგ, რესპონდენტებს ვკითხეთ: „სმენიათ თუ არა მათ ირგვლივ შემთხვევები, როცა ქმარი სცემდა ცოლს?“ თუ გავაერთიანებთ დადებით პასუხთა ვარიანტებს, როგორებიც იყო: „ხშირად“ და „იშვიათად“, მაშინ ფიზიკური შეურაცხყოფის არსებობას საზოგადოებაში აღიარებს გამოკითხულთა 30%25, რაც 2-ჯერ ნაკლებია მათ ირგვლივ ცოლის სიტყვიერი შეურაცხყოფის ფაქტების დაფიქსირების ხარისხზე. უფროსკლასელებსა და სტუდენტებს შორის განსხვავება თითქმის არ არის. ასევე არ შეინიშნება რაიმე არსებითი სხვაობა კლასებს შორისაც. რაც შეეხება სქესის მიხედვით მიღებულ მონაცემებს, აქ გოგონები უფრო ხშირ, ხოლო ვაჟები უფრო იშვიათ მოვლენად მიიჩნევენ საზოგადოებაში ამგვარ ფაქტს.

წინა კვლევასთან შედარებით უნდა აღინიშნოს ერთი რამ: თბილისში უფროსკლასელთა მხოლოდ 48,6%25, ხოლო სტუდენტთა 46%25 უარყოფდა მათ ირგვლივ ამგვარი შემთხვევების არსებობას, რაიონში კი ეს პროცენტები 70,3-მდე გაიზარდა. მცხეთისა და დუშეთის რაიონების რესპონდენტთა ზუსტად ამდენივე პროცენტი უარყოფდა საკუთარ ოჯახებში ქალზე განხორციელებულ ფიზიკურ ძალადობას. მხოლოდ 2,4%25 აღიარებდა ამგვარი შემთხვევების არსებობას, 15,3%25-ს გაუჭირდა პასუხის გაცემა, 12%25-მა კი არ იცოდა ჰქონდა თუ არა ადგილი მის ოჯახში ძალადობას. მაგრამ აქ შეიძლება ვივარაუდოთ ფაქტის დაფარვის შესაძლებლობაც, რადგან საქმე ეხება რესპონდენტთა ოჯახებს, ეს კი მათთვის მტკივნეული თემაა, ამიტომ შეიძლება ეჭვი შევიტანოთ მათი პასუხების გულწრფელობაში; განსაკუთრებით კი მათში, ვინც პასუხის ბოლო 2 ვარიანტი აირჩია, რადგან როდესაც ოჯახში ძალადობის ფაქტი ხდება, ამის შესახებ ყველაზე უკეთ სწორედ ამ ოჯახის წევრმა უნდა იცოდეს, ხოლო რაც შეეხება ვარიანტს: „მიჭირს პასუხის გაცემა“, ამით გამოკითხულნი ერთგვარად თავს იზღვევენ, რადგან იციან, რომ ძალადობა ნორმატულად გაუმართლებელია, მაგრამ კატეგორიულად ვერც უარყოფენ ამგვარი შემთხვევების თავიანთ ოჯახებში არსებობას, პასუხიდან თავის არიდების საუკეთესო საშუალებად ამ ვარიანტის არჩევას თვლიან. ამგვარ ბუნდოვან პასუხებს უფრო მეტად ვაჟები ირჩევენ, გოგონები კი მეტ გულახდილობას იჩენენ. კლასების ზრდის პირდაპირპროპორციულად იზრდება აღიარების ხარისხიც. ამგვარი ფაქტის არსებობას უარყოფს მცხეთელების 72,6%25 და დუშელების - 66%25. ამ უკანასკნელთაგან არ ფლობს ინფორმაციას 16%25, ხოლო მცხეთელთაგან - 10%25.

სტუდენტების შემთხვევაში უარყოფით პასუხთა მაჩვენებელი 70%25-იდან 84%25-მდე გაიზარდა, შესაბამისად შემცირდა ბუნდოვან პასუხთა რაოდენობაც (კერძოდ „მიჭირს პასუხის გაცემა“ - 15,3%25-იდან 5,2%25-მდე დავიდა, „არ ვიცი“ კი 12%25-იდან 8%25-მდე). ამ უკანასკნელთ ვაჟები უფრო მეტად ირჩევენ, ვიდრე გოგონები. დედაქალაქში ჩატარებული კვლევის დროსაც უფრო მეტად სკოლადამთავრებულნი იძლეოდნენ უარყოფით პასუხებს, ვიდრე უფროსკლასელები.

რესპონდენტთა გულახდილობაში ეჭვის შეტანის საბაბს ის გარემოებაც გვაძლევს, რომ იმ გამოკითხულთა ოჯახების უმრავლესობა, რომელთაც გაუჭირდათ პასუხის გაცემა, მალავს ამგვარ შემთხვევებს საზოგდოებისგან (15%25), 59%25 კი „გააჩნია ვისთან“, რაც ასევე ფაქტის დამალვის ტოლფასად უნდა მივიჩნიოდ. მხოლოდ და მხოლოდ ოჯახების 9%25 არ მალავს, 17,6%25-მა კი არ იცის, როგორ იქცევა ასეთ შემთხვევაში მისი ოჯახი. ყველაზე მეტად საკუთარი ოჯახის მიერ ძალადობის ფაქტის დაფარვას აღიარებენ VIII კლასის მოსწავლეები (40%25), ყველაზე ნაკლებად კი IX კლასელები (4,3%25). ნაკლებ ინფორმირებულნიც სწორედ ამ 2 კლასის მოსწავლეები არიან. როგორც ზემოთ მოყვანილ ყველა შემთხვევაში, აქაც გოგონები მეტად აღიარებენ, რომ მათი ოჯახები მალავენ მსგავს შემთხვევებს და ერიდებიან მათ სააშკარაოზე გამოტანას. ასევე მცხეთელ რესპოდენტთა 18,6%25 ამბობს, რომ ამგვარი ფაქტები ოჯახის ფარგლებს არ სცილდება. ეს პროცენტი აღემატება დუშელების აღიარების 8%25-ს, რომლებიც ასევე ნაკლებ ინფორმაციას ფლობენ.

სტუდენტთა 22%25-მა არ იცის თუ როგორ იქცევა ასეთ შემთხვევაში მისი ოჯახი, ზუსტად ამდენივემ კი იცის, რომ ისინი ძალადობის ფაქტს არ მალავენ. ეს პროცენტი მკვეთრად გაიზარდა უფროსკლასელებთან შედარებით, სადაც მხოლოდ 9%25-ის ოჯახები არ ერიდებოდნენ თავიანთი პრობლემების სააშკარაოზე გამოტანას. რაც შეეხება პასუხის ვარიანტს: „გააჩნია ვისთან“, მისი ამორჩევის ხარისხი მოსწავლეებთან შედარებით 59%25-იდან 44%25-მდე შემცირდა.

ეს მონაცემები შეიძლება შედარდეს ნორმატულ შეხედულებას ქალის ფიზიკურ შეურაცხყოფაზე, უფროსკლასელებისაგან განსხვავებით აქ სტუდენტები უპირობოდ ეთანხმებოდნენ, ან არ ეთანხმებოდნენ (გაცილებით დიდი მაჩვენებლით) ქალზე განხორციელებულ ძალადობას და აქ ყოველგვარი პირობა და დამსახურება გამორიცხული იყო, ისევე როგორც ამ შემთხვევაში, როდესაც ისინი უპირობოდ მალავენ ან არ მალავენ თავიანთ ოჯახებში ამგვარი ფაქტის არსებობას, ვისგან და რისგან, ეს უკვე ნაკლებ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ვერ ვიტყვით რომ მთლად უმნიშვნელო იყოს, რადგან პასუხის ამ ვარიანტს მაინც 44%25 ხვდა წილად.

საინტერესო განსხვავება დაფიქსირდა სქესთა მიხედვითაც: სტუდენტთა 11%25 აღიარებს, რომ მათი ოჯახი მალავს ძალადობის ამგვარ შემთხვევებს და ამ პროცენტს მთლიანად ვაჟები შეადგენენ. რაც შეეხებათ გოგონებს, მათი პასუხები ზუსტად თანაბარად 33,3%25-ით გადანაწილდა დანარჩენ სამ ვარიანტზე.

თუ ამ მონაცემებს განვიხილავთ ასაკობრივ ჭრილში, აღმოჩნდება, რომ მოსწავლე გოგონების მეტი რაოდენობა აღიარებდა, რომ ძალადობის ფაქტები მათი ოჯახის ფარგლებს არ სცილდება; სკოლადამთავრებულთა შემთხვევაში კი პირიქით მოხდა.

ჩვენ გვაინტერესებდა, მიიჩნევდნენ თუ არა გამოკითხულნი საჭიროდ, ზოგადად საზოგადოებაში მომხდარი ძალადობის ფაქტების სააშკარაოზე გამოტანას. აქ რესპონდენტთა პასუხები, როგორებიც იყო: „დიახ“, „არა“ და „მიჭირს პასუხის გაცემა“ თანაბრად განაწილდა. რაც შეეხება რაიონების მიხედვით განსხვავებას, გამოკითხულ მცხეთელთა 40%25-ს, ხოლო დუშელთა 26%25-ს მიაჩნია, რომ ამგვარი ფაქტები უნდა დაიმალოს. მათი ამგვარი შეხედულება შეესაბამება რეალურ მონაცემს, რომლის თანახმადაც მცხეთის რაიონის რესპონდენტთა ოჯახების უფრო მეტი წილი მალავს ასეთ შემთხვევებს და, შესაბამისად, უფრო მეტად სწორედ მათ მიაჩნიათ, რომ ამგვარი ფაქტების გახმაურება არ არის მიზანშეწონილი, ვიდრე დუშელ რესპონდენტებს. ასეთივე ვითარებაა VIII კლასის შემთხვევაშიც, სადაც ნორმატული შეხედულება და რეალური ფაქტი სრულ თანხმობაშია ერთმანეთთან. სქესთა მიხედვით მნიშვნელოვანი განსხვავება არ დაფიქსირებულა; მაგრამ უფრო მეტად გოგონები არიან გახმაურების წინააღმდეგნი, ვიდრე ვაჟები. პასუხის გაცემა ყველაზე ნაკლებად გაუჭირდათ XI კლასელებსა და სტუდენტებს. ამ უკანასკნელთა დადებითი და უარყოფითი პასუხები თანაბრად განაწილდა, მაგრამ სქესთა მიხედვით საპირისპირო სურათი დაფიქსირდა: აქ ვაჟები (76,2%25) უფრო მომხრენი არიან ოჯახში ძალადობის ფაქტების დაფარვისა, ვიდრე გოგონები (23,8), რაც განასხვავებს მათ მოსწავლეთაგან. პასუხის გაცემა აქ უფრო მეტად გოგონებს გაუჭირდათ, ასევე იყო თბილისშიც.

საინტერესოა, რატომ უნდა დაიმალოს მამაკაცის ქალზე ძალადობის ფაქტები? ამის გამოსავლენად რესპონდენტებს ჩვენს მიერ მიწოდებული მიზეზები უნდა დაელაგებინათ უპირატესობის მიხედვით. როგორც მოსალოდნელი იყო, მათ უმთავრეს მიზეზად მიიჩნიეს ოჯახის სახელი, რომელსაც ამგვარი შემთხვევების გამოვლენა ჩრდილს მიაყენებს.

მეორე მიზეზად დასახელდა ქალის თავმოყვარეობა, რომელსაც ასევე საფრთხე ემუქრება. პარადოქსია, მაგრამ ფაქტია, რომ გამოკითხულთა აზრით, ამ დროს ქალის თავმოყვარეობა უფრო ილახება, ვიდრე იმ მამაკაცის პრესტიჟი, რომელიც სჩადის სწორედ ამ არანორმატულ ქცევას. „კარგი ცხენი მათრახს არ დაირტყამსო“ - ნათქვამია და ეს მაგალითიც ამ ანდაზის დამამტკიცებლად შეიძლება მივიჩნიოთ.

მამაკაცის პრესტიჟს, ყველაზე მნიშვნელოვნად მიიჩნევენ XI კლასის მოსწავლეები, ყველაზე უმნიშვნელოდ კი VIII კლასელები. IX კლასის მოსწავლეები კი თვლიან, რომ ქალი უნდა გაჩუმდეს, ოჯახი რომ არ დაინგრეს და ამით მისი თავმოყვარეობა არ შეილახოს. სტუდენტებშიც მიზეზების ზუსტად ამავე თანმიმდევრობას ვხვდებით, რაც აბსოლუტურად ეთანადება თბილისში ჩატარებული კვლევის მონაცემებს. აქ ნამდვილად ერთსულოვანნი არიან, როგორც ცენტრის, ასევე რაიონის ორივე სქესის, მოსწავლეები და სტუდენტები. სრულ თანხმობაში არიან ისინი სხვადასხვა ოჯახურ მდგომარეობაში მყოფ ქალებთან მიმართებაშიც:

გამოკითხულთა აბსოლუტურმა უმრავლესობამ ყველაზე პატივსაცემად მიიჩნია ოჯახის ქალი. ეს უკანასკნელი მათი აზრით ყველაზე ღირებულია და მასთან მიმართებაში განისაზღვრება ყველა დანარჩენი, როგორებიცაა: ქვრივი, რომელსაც II ადგილი მიენიჭა, რადგან იგი თავისდა უნებურად აღმოჩნდა ამ მდგომარეობაში, ისე რომ პირადად მას ამაში ბრალი არ მიუძღვის. ჩვენმა რესპონდენტებმა III ადგილზე დააყენეს გაუთხოვარი (შინაბერა), რომელმაც ჯერ ვერ მოიპოვა ეს სტატუსი, მაგრამ შანსი კიდევ აქვს. IV ადგილი ხვდა წილად განქორწინებულს, რომელმაც ვერ „შეიფერა“ და ვერ შეინარჩუნა ეს მდგომარეობა. V ადგილზე აღმოჩნდა პასუხის ვარიანტი: „ყველა ერთნაირად“, რაც თვალნათლივ მიგვითითებს, რომ სტუდენტ-ახალგაზრდობას სხვადასხვა მდგომარეობის ქალთა გათანაბრება თითქმის წარმოუდგენლად მიაჩნია. ამის შემდეგ რა გენდერულ გათანაბრებაზე შეიძლება საუბარი ქვეყანაში, სადაც თავად ქალის კლასიფიკაცია მისი ოჯახური მდგომარეობის მიხედვით ხდება და ამ სფეროში აღინიშნება ასიმეტრია. შეხედულებები ასაკის მატებასთან ერთად არ იცვლება. ერთადერთი განსხვავება, და ისიც უმნშვნელო, რაც სქესებს შორის დაფიქსირდა ის არის, რომ გოგონები I ადგილს უფრო მეტად ოჯახის ქალს ანიჭებენ, ვაჟები კი - ქვრივს. რაც შეეხება, განქორწინებულ ქალს, გოგონათაგან არც ერთმა არ დააყენა იგი I ადგილზე, ვაჟთაგან კი მხოლოდ 1,5%25-მა. როგორც ჩანს, ვაჟები უფრო შემწყნარებელნი აღმოჩდნენ, ვიდრე თავად გოგონები საკუთარი სქესის მიმართ. მათი მოთხოვნები უკომპრომისოა. მათთვის განქორწინებული აღიქმება, როგორც ერთგვარი „დევიანტი“, რომელმაც დაარღვია მათთვის მისაბაძი ე.წ. „სრულყოფილი ქალის“ იდეალი.

ყოველივე ზემოთქმულიდან, შეიძლება გამოვიტანოთ დასკვნა, რომ პატრიარქალური კულტურის შეცვლის პროცესი და ქალთა თანასწორობის მიღწევა დიდძალ ენერგიასა და უშრეტ ძალისხმევას მოითხოვს.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ მცხეთისა და დუშეთის რაიონებში ჩატარებული კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით გამოვლინდა შემდეგი ტენდენციები:

1. მცხეთისა და დუშეთის რაიონების რესპონდენტები ქალზე განხორციელებულ ძალადობას, არც თუ ისე ხშირ მოვლენად თვლიან. ისინი უფრო მეტად უარყოფენ საზოგადოებაში ამგვარი ფაქტების არსებობას, ვიდრე თბილისის უფროსკლასელები და სტუდენტები. რაც შეიძლება იმით ავხსნათ, რომ რაიონის მცხოვრებნი უფრო მეტად ტრადიციულებ არიან, მათთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ოჯახის სახელი, რომელსაც ამგვარი ფაქტების გამოაშკარავება ჩრდილს მიაყენებს, ამიტომ უფრო მეტად ერიდებიან მათ გამომზეურებას.

2. ასაკის მატებასთან ერთად, იზრდება დამაჯერებელ პასუხთა რიცხვიც. ამას გვიდასტურებს ის მონაცემი, რომლის თანახმადაც სტუდენტები და XI კლასის მოსწავლეები უფრო გარკვეულ პასუხებს იძლევიან, ვიდრე VIII-IX კლასელები, რომლებიც ბუნდოვანი პასუხების არჩევას ანიჭებენ უპირატესობას. საერთოდ XI კლასის მოსწავლეთა შეხედულებები უფრო სტუდენტების შეხედულებებს ეთანადება, ვიდრე უფროსკლასელებისას.

3. რაიონების მიხედვით შემდეგი განსხვავება დაფიქსირდა: მცხეთელთათვის უფრო მეტად მიუღებელია ქალის ცემა, ვიდრე დუშელთათვის. შესაბამისად მცხეთის რაიონის რესპონდენტების უფრო მეტი წილი უარყოფს მათ ირგვლივ ძალადობის ფაქტების არსებობას და უფრო მეტად მომხრეა, რომ ამგვარი შემთხვევები ოჯახის ფარგლებს არ გასცდეს. მათი უმრავლესობა ასეც იქცევა. აქ ნორმატული შეხედულება და რეალური მდგომარეობა შეესაბამება ერთმანეთს. რაც შეეხებათ დუშელებს, მათთვის შედარებით მეტად დასაშვებია მეუღლის ფიზიკური შეურაცხყოფა, თუ ის ამას იმსახურებს. ისინი ნაკლებ ინფორმირებულნი არიან და უფრო მეტად ბუნდოვან პასუხებს ირჩევენ. XI კლასელებთან და სტუდენტებთან შედარებით, ასევე ნაკლებ ინფორმაციას ფლობენ VIII-IX კლასის მოსწავლეები, რაც ალბათ არცაა გასაკვირი და აიხსნება მათი ასაკით.

სოფიო ჩაჩანიძე

დღეისათვის ჩვენში ქალთა საკითხებზე უამრავი ორგანიზაცია თუ ცალკეული მეცნიერი მუშაობს. იმართება კონფერენციები, იბეჭდება სტატიები, უცხოეთიდან შემოდის უამრავი მასალა და ინფორმაცია, რომლებიც ადრე მიუწვდომელი იყო. მაგრამ მეტ-ნაკლებად მაინც არ არსებობს სრული სურათი იმისა, თუ როგორი სიტუაციაა დღეს საქართველოში გენდერული ურთიერთობების მხრივ, რადგან მცირეა ემპირიული მასალა. ამ პრობლემის ერთი ხელის მოსმით გადაწყვეტა შეუძლებელია და არც არავის აქვს ამის ამბიცია, მაგრამ აუცილებელია საკითხის თანდათანობითი მეცნიერული შესწავლა და ემპირიული მასალის დაგროვება, რომელიც, საბოლოო ჯამში, დასკვნების გაკეთების საშუალებას მოგვცემს. სწორედ ამას ემსახურება „ქალთა განათლებისა და ინფორმაციის საერთაშორისო ცენტრის“ პროექტი, რომელიც მიზნად ისახავს საქართველოს ახალგაზრდობის (უფროსკლასელებისა და სტუდენტების) გენდერული ორიენტაციების შესწავლას სოციოლოგიური კვლევის საფუძველზე. პროექტი სამ ეტაპად განხორციელდა. სოციოლოგიური კვლევის პირველ ეტაპზე გამოკითხულ იქნა თბილისის ხუთივე რაიონის 500 უფროსკლასელი (VIII, IX, X, XI კლასები), ხოლო შემდგომ, რადგანაც საინტერესო მონაცემები მივიღეთ, მართებულად ჩავთვალეთ კვლევის გაგრძელება. მეორე ეტაპზე ანალოგიური სახის კვლევა ჩატარდა თბილისის უმაღლეს სასწავლებლებში (გამოიკითხა 500 სტუდენტი) და საშუალება მოგვეცა ეს ორი თავისთავად მეტად საინტერესო მონაცემი ერთმანეთისათვის შეგვედარებინა. მოსწავლეებისა და სტუდენტების შერჩევა მოხდა მათემატიკური შერჩევის პრინციპებზე დაყრდნობით.

თბილისელ უფროსკლასელთა და სტუდენტთა გამოკითხვებმა საინტერესო შედეგები მოგვცა. ეს მონაცემები გამოქვეყნდა და დაინტერესებულ საზოგადოებას საშუალება მიეცა გასცნობოდა მათ. რადგან გამოხმაურება საკმაოდ დიდი იყო, გადავწყვიტეთ იგივე შინაარსის კვლევა საქართველოს სხვა რეგიონებშიც გაგვემეორებინა, მითუმეტეს, რომ ის მცირე ინფორმაციაც კი, რომელიც არსებობს საქართველოში გენდერული ურთიერთობების შესახებ, როგორც წესი, თბილისთანაა დაკავშირებული და რეგიონების შესახებ, ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა, თითქმის არავინ არაფერი იცის. გამოკვლევისათვის შეირჩა მცხეთა-თიანეთის რეგიონი. ეს რეგიონი თავისთავად საინტერესო იყო, რადგან, გარდა იმისა, რომ შესაძლებელი იყო მიღებული მონაცემების დედაქალაქის მონაცემებთან შედარება, ასევე შეგვეძლო ერთმანეთისთვის შეგვედარებინა მცხეთისა და დუშეთის რაიონებში მიღებული შედეგები, რადგანაც ეს ორი რაიონი თვისებრივად განსხვავებულია - მცხეთა ბარია, დუშეთი კი - მთა. მათემატიკური შერჩევის საფუძველზე გამოკითხულ იქნა მცხეთა-თიანეთის რეგიონის 500 უფროსკლასელი და სტუდენტი.

უფროსკლასელთა უმრავლესობა (54,5%25) თვლის, რომ გადაწყვეტილებას მათ ოჯახებში დედა და მამა თანაბრად იღებენ, მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ რომელიმე მშობელი ერთპიროვნულად იღებს გადაწყვეტილებას, მაშინ წამყვანი პოზიციები მამას უკავია (30%25 11%25-ის საწინააღმდეგოდ). აღსანიშნავია, რომ უფროსკლასელი ბიჭები უფრო მამის წამყვან პოზიციებზე საუბრობენ, გოგონები კი - თანასწორობაზე.

დედისა და მამის მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში უფრო განსხვავებულადაა წარმოდგენილი სტუდენტებში. სტუდენტთა ნახევარზე მეტი, უფროსკლასელების მსგავსად, პასუხობს, რომ „დედა და მამა ერთად იღებენ გადაწყვეტილებებს“, მაგრამ ძალზე მცირე ნაწილი (6%25 33%25-ის საწინააღმდეგოდ) აღიარებს, რომ „მათ ოჯახში გადაწყვეტილებას დედა იღებს“. განსხვავებაა სტუდენტი ვაჟებისა და გოგონების პასუხებს შორისაც - ვაჟების 41%25 თვლის, რომ „მათ ოჯახში გადაწყვეტილებას მამა იღებს“, მაშინ, როცა ამ პოზიციას გოგონების მხოლოდ 22%25 იზიარებს. აქ ალბათ გარკვეულ განწყობაზეც შეიძლება საუბარი - ბიჭების პასუხში, რომ „მათ ოჯახში გადაწყვეტილებას ძირითადად მამა იღებს“, რეალური სიტუაციის აღწერასთან ერთად, გარკვეული სურვილი თუ მამის მიმართ დადებითი დამოკიდებულებაც იკითხება. ამგვარი ვარაუდის გაკეთების საფუძველს, ერთი მხრივ, გოგონათა პასუხებიც იძლევა, რადგან გამოკითხული გოგონები და ვაჟები ერთი ძალზე კონკრეტული საზოგადოების წარმომადგენლები არიან და არ შეიძლება ასეთი სხვაობა რეალური იყოს. თუმცა, მეორე მხრივ, შესაძლოა გოგონების პასუხებზეც ემოქმედა სურვილს, რომ საკუთარი სქესის წარმომადგენელი მშობელი უფრო „ავტორიტეტულად“ წარმოედგინა.

სტუდენტები თითქმის არ საუბრობენ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში თავიანთ მონაწილეობაზე. თვით დაოჯახებულ რესპონდენტთა ის მცირე ნაწილიც კი, რომელიც ჩვენ გამოვკითხეთ, გვპასუხობს, რომ გადაწყვეტილებას მათ ოჯახებში უფროსი თაობის წარმომადგენლები იღებენ. მაგრამ ეს მხოლოდ ახლად შექმნილი ოჯახების შემთხვევაში. რადგან ჩვენს რესპონდენტებს სტუდენტები წარმოადგენდნენ, იმთავითვე იგულისხმებოდა, რომ საქმე გვქონდა ახალგაზრდა ოჯახთან და თუ გავითვალისწინებთ ჩვენს ქვეყანაში არსებულ სიტუაციას, სავარაუდოა, რომ ისინი ფინანსურად მშობლებზე არიან დამოკიდებულნი. აქ ალბათ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ რეგიონებში გაფართოებული ოჯახის ტიპებს ვხვდებით, სადაც წამყვანი პოზიციები უფროსი თაობის წარმომადგენლებს უკავიათ. ზოგადად კი პასუხის ვარიანტს: „გადაწყვეტილებას ჩვენს ოჯახში ოღებენ ასაკით უფროსი - ბებია-ბაბუა“ - გამოკითხულთა ძალზე მცირე ნაწილი დაეთანხმა.

ოჯახში გადაწყვეტილების მიღებასთან მჭიდროდაა დაკავშირებული კონფლიქტური სიტუაციების დროს პოზიციების დათმობა და ეს ერთგვარი ტესტიც არის ჩვენი რესპონდენტებისათვის, რადგან წინა გამოკითხვებში დაფიქსირდა ერთი თვალსაჩინო შეუსაბამობა - გამოკითხულთა (თბილისის სტუდენტთა და უფროსკლასელთა) ნაწილი, რომელიც ამბობდა, რომ „გადაწყვეტილებას ორივე მშობელი ერთნაირად იღებს“, შემდგომში გვპასუხობდა, რომ „კონფლიქტის დროს პოზიციებს ძირითადად დედა თმობს“, ანუ პასუხი წინა შეკითხვის პასუხი არ ასახავდა რეალურ სიტუაციას.

ამ გამოკვლევის დროსაც იგივე წინააღმდეგობა დაფიქსირდა - უფროსკლასელების თითქმის 50%25 და სტუდენტების 41,7%25 პასუხობს, რომ საპირისპირო შეხედულებების არსებობის შემთხვევაში პოზიციებს ძირითადად დედა თმობს. თანასწორ პოზიციებზე კი, ამ შემთხვევაში, უკვე გაცილებით მცირე ნაწილი მიუთითებს (37,4%25).

უნდა აღინიშნოს, რომ გამოკითხული სტუდენტები თვითონ ნაკლებად მონაწილეობენ ოჯახში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და არც კონფლიქტური სიტუაციების მოგვარებისას უკავიათ გამოკვეთილი პოზიცია.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით არ დაფიქსირებულა მკვეთრი განსხვავება მცხეთისა და დუშეთის რაიონების გამოკითხულთა შორის. რაც შეეხება თბილისში მიღებულ შედეგებთან მიმართებას, ტენდენცია, შეიძლება ითქვას, იგივეა, მიუხედავად პროცენტულ მაჩვენებლებში მცირედი განსხვავებებისა.

კითხვაზე, თუ „საქართველოში სად აქვს ქალს ყველაზე მეტი უფლებები?“, გამოკითხულთა უმრავლესობა (60%25-ზე მეტი) პასუხობს, რომ სამსახურშიც და სახლშიც ქალის უფლებები თანაბრად რეალიზდება. თუმცა, უფროსკლასელები, სტუდენტებთან შედარებით, ქალის უფლებებს უფრო მეტად ოჯახში აფიქსირებენ (30,5%25). აღსანიშნავია, რომ როგორც უფროსკლასელთა, ასევე სტუდენტი გოგონების უმრავლესობა თვლის, რომ ქალს სამსახურშიც და ოჯახშიც თანაბარი უფლებები აქვს, ბიჭები კი ოჯახზე მიუთითებენ. აქ შეიძლება ვისაუბროთ გამოკითხული ვაჟების სექსისტურ ტენდენციაზე ქალის უფლებებთან დაკავშირებით - ისინი, ერთი მხრივ, გვპასუხობენ, რომ ქალს ყველაზე მეტი უფლებები აქვს ოჯახში, მეორე მხრივ კი ქალი, მათი აზრით, ნაკლებად მონაწილეობს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და კონფლიქტის დროსაც უფრო მეტად თმობს პოზიციებს - ანუ ცხოვრების ის სფეროც კი, რომელშიც ქალის უფლებები ყველაზე მეტად რეალიზდება, მისთვის შეზღუდულია. გამოკითხულთა დიდმა უმრავლესობამ (უფროსკლასელთა 78,9%25-მა და სტუდენტთა 81,7%25-მა) გვიპასუხა, რომ მამაკაცის უფლებები მაქსიმალურად რეალიზდება სამსახურშიც და სახლშიც, აქ კი პასუხებში სქესის მიხედვით მკვეთრი განსხვავებები არ დაფიქსირებულა, ანუ გოგონებიც და ვაჟებიც თვლიან, რომ მამაკაცებს შეუზღუდავი უფლებები აქვთ ცხოვრების ყველა სფეროში. საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ თბილისში ჩატარებული გამოკითხვების დროს ასეთი რადიკალური პოზიციები არ გამომჟღავნებულა - უფროსკლასელებიც და სტუდენტებიც მართალია თვლიდნენ, რომ მამაკაცს უფლებები აქვს „ყველგან“, მაგრამ ამგვარი პასუხების პროცენტული მაჩვენებელი ბევრად ჩამოუვარდებოდა მცხეთა-დეშეთის რაიონების გამოკითხვის დროს მიღებულ მაჩვენებელს. როგორც ჩანს, რაიონებში უფრო ძლიერად მოქმედებს მამაკაცის „ყოვლისშემძლეობის“ სტერეოტიპი, რომელიც თბილისში ბოლო წლებში მომხდარმა ცვლილებებმა ასე თუ ისე დაანგრია.

ქალისა და მამაკაცის მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მათი პოზიციები კონფლიქტური სიტუაციების დროს და უფლებრივი მდგომარეობა ის რეალობაა, რომელიც მეტ-ნაკლები სიზუსტით აისახება ახალგაზრდების ცნობიერებაში და, ალბათ, საინტერესოა, თუ რამდენად სამართლიანად მიაჩნიათ მათ ეს რეალობა. ამის გამოსავლენად ჩვენს რესპონდენტებს დავუსვით კითხვა: „რით უნდა იყოს დაკავებული ქალი?“ თუმცა მცირე ნაწილი თვლის, რომ „ქალი მხოლოდ ოჯახით უნდა იყოს დაკავებული“, მაგრამ საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ ამგვარ პასუხებს თითქმის მხოლოდ ბიჭები იძლევიან; საერთო ჯამში კი ბიჭებისა და გოგონების უმრავლესობა (უფროსკლასელების 53,2%25 და სტუდენტების 49,6%25) თვლის, რომ ქალი დაკავებული უნდა იყოს „უფრო ოჯახით, ვიდრე სამსახურით“. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ უფროსკლასელები მეტად ახდენენ ქალის საქმიანობის სფეროების დიფერენცირებას, ვიდრე სტუდენტები, რომელთა საკმაო ნაწილის (34,8%25) აზრით, ქალი სამსახურითაც და ოჯახითაც თანაბრად უნდა იყოს დაკავებული.

ამ მონაცემებთან ერთად საინტერესოა რესპონდენტთა აზრი იგივე საკითხზე მამაკაცებთან მიმართებაში - „რით უნდა იყოს დაკავებული მამაკაცი?“ როგორც მოსალოდნელი იყო, უმრავლესობის აზრით, „მამაკაცი დაკავებული უნდა იყოს ოჯახითა და სამსახურით თანაბრად“, რაც ორივე სფეროზე პასუხისმგებლობის აღებასაც ნიშნავს. როგორც ქალებთან დაკავშირებით, ისე ამ შემთხვევაშიც უფროსკლასელების შეხედულებები განსხვავებულია, სტუდენტთა უმრავლესობა (62,2%25) კი აქაც გვპასუხობს, რომ „მამაკაცი ორივე სფეროთი თანაბრად უნდა იყოს დაკავებული“. როგორც აღმოჩნდა, გამოკითხულთა მიერ აღწერილი სიტუაცია გარკვეულწილად ემთხვევა მათივე ნორმატულ წარმოდგენებს, რაც, ალბათ, ერთგვარად უზრუნველყოფს არსებული რეალობის შენარჩუნებას.

რესპონდენტთა უმრავლესობა თვლის, რომ ქმარს აქვს უფლება აუკრძალოს ცოლს ის, რაც მას არ მოსწონს. ამ მოსაზრებას, როგორც წესი, ძირითადად ბიჭები იზიარებენ, თუმცა გოგონების პასუხებიც საგულისხმოა, რადგან ამ შემთხვევაში საუბარია არა რეალურ სურათზე, რომლის შეცვლაც შეიძლება სასურველი იყოს, არამედ ნორმატულ წარმოდგენაზე - ცნობიერების დონეზე, გარკვეულწილად უკვე გარანტირებულია უთანასწორობა. გოგონების უმეტესი ნაწილის აზრით, აკრძალვის უფლება თანაბრად აქვს ან ორივე მეუღლეს, ან - არც ერთს.

შედარებით თანაბრადაა გადანაწილებული ქალისა და მამაკაცის უფლებები მეუღლის ხარჯების გაკონტროლებასთან დაკავშირებით, თუმცა ცოლის უფლებები აქაც შეზღუდულია (განსაკუთრებით სტუდენტების აზრით). მეუღლეებს შორის უფლებათა გადანაწილებაზე საუბრისას განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ თბილისში ჩატარებული გამოკითხვებისაგან განსხვავებით, სადაც ასაკის ზრდასთან ერთად სექსისტური ტენდენციების გარკვეული შემცირება აღინიშნებოდა, მცხეთა-დუშეთის რაიონების გამოკვლევამ საწინააღმდეგო სურათი აჩვენა - სტუდენტები უფროსკლასელებთან შედარებით უფრო სექსისტურად არიან განწყობილნი.

საერთო დისკრიმინაციული განწყობა მცირდება და-ძმის ურთიერთობის შემთხვევაშიც, მაგრამ ეს ვლინდება გოგონების პასუხების ხარჯზე - აკრძალვის უფლება კი მაინც ეძლევა ძმას. ამ აზრს გამოკითხულთა დაახლოებით 35%25 იზიარებს, მაშინ როცა დის უფლებებზე თითქმის არავინ საუბრობს. მკვეთრად განსხვავდება სტუდენტი გოგონებისა და ვაჟების პასუხები - გოგონების 71,4%25 თვლის, რომ დასაც და ძმასაც თანაბარი უფლება აქვთ აუკრძალონ დედმამისშვილს ის, რაც მათ არ მოსწონთ; სტუდენტი ბიჭები კი თვლიან რომ სწორედ მათ აქვთ დისათვის აკრძალვის უფლება.

უფროსკლასელთა და სტუდენტთა სექსისტური ორიენტაციების გამოსავლენად ჩვენს რესპონდენტებს მივაწოდეთ სტერეოტიპული მსჯელობები, რომლებსაც ისინი ან უნდა დათანხმებოდნენ, ან - არა. მსჯელობას: „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს“, უმრავლესობა დაეთანხმა და, რაც ყველაზე დამაფიქრებელია, კლასების ზრდასთან ერთად ამ მსჯელობაზე გაცემული დადებითი პასუხების რაოდენობა იზრდება. ეს ტენდენცია გრძელდება სტუდენტებშიც; ამასთან, მართალია ბიჭებთან შედარებით მცირე, მაგრამ გოგონების ძალზე დიდი ნაწილი (უფროსკლასელთა 41,2%25 და სტუდენტთა 53,1%25) დაეთანხმა ამ მსჯელობას, რითაც ნორმატულად აღიარა მამაკაცის უფლებრივი უპირატესობა.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, გამოკითხულთა უმრავლესობა ქალის საქმიანობის ძირითად სფეროდ ოჯახს მიიჩნევდა. ამ განწყობას უფრო ნათლად წარმოაჩენს მსჯელობა: „სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს პირველ რიგში ქმარი და ოჯახი სჭირდება“, რომელზეც გამოკითხულთა აბსოლუტურმა უმრავლესობამ დადებითად უპასუხა და არც სქესის მიხედვით პასუხებში გამოვლინდა დიდი სხვაობა.

გამოკითხულთა თითქმის ნახევარი თვლის, რომ სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ენიჭებოდეს (ეს მაჩვენებელი თბილისთან შედარებით ძალზე დისკრიმინაციულია). თუმცა ამ პოზიციას გოგონების ძალზე მცირე ნაწილი იზიარებს, მაგრამ, სამაგიეროდ, როგორც გოგონების, ისე ბიჭების აბსოლუტური უმრავლესობის აზრით, ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს. შემოსავლის რაოდენობა კი, ალბათ, პირდაპირ კავშირშია სამუშაო ადგილის ხარისხთან. მართლაც, ქალები მამაკაცებთან შედარებით ნაკლებად არიან წარმოდგენილნი საპასუხისმგებლო და გადაწყვეტილების მიმღებ თანამდებობებზე. ამ საკითხთან დაკავშირებით გამოვლინდა მცირე, მაგრამ მაინც საგულისხმო განსხვავება მცხეთისა და დუშეთის რაიონების მოსწავლეების პასუხებს შორის - მცხეთელი რესპონდენტები უფრო ხშირად აფიქსირებენ დადებით პოზიციას ჩვენს მიერ მიწოდებულ სექსისტურ მსჯელობებზე.

რესპონდენტთა 50%25-ზე მეტი არ ეთანხმება მოსაზრებას, რომ „მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის“, მაგრამ ამ შემთხვევაში დიდი განსხვავება მოგვცა პასუხებმა სქესის მიხედვით: გოგონების 71-75%25 უარყოფითად პასუხობს. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ამ მსჯელობას ბიჭების საკმაო ნაწილი არ დაეთანხმა, განსაკუთრებით სტუდენტები. ანუ გარკვეული ნაწილი თუმცა აღიარებს მამაკაცთა უფლებრივ უპირატესობას, მაგრამ ამის საფუძვლად სულაც არ მიაჩნია მათი განსაკუთრებული შესაძლებლობები.

ყველა ის საკითხი, რაზეც ჩვენ ზემოთ გვქონდა საუბარი, მჭიდრო კავშირშია ოჯახის წარმატებით ფუნქციონირებასთან. ჩვენთვის საინტერესო იყო, თუ რას ფიქრობენ ჩვენი რესპონდენტები ოჯახის დანგრევის მიზეზებზე. ამის გასარკვევად მათ მივაწოდეთ ჩამონათვალი იმ მიზეზებისა, რომელთა გამოც, გავრცელებული აზრის მიხედვით, ყველაზე ხშირად ინგრევა ოჯახები და ვთხოვეთ დაელაგებინათ ისინი უპირატესობის მიხედვით. ამ შემთხვევაშიც შეგვიძლია დაახლოებით იგივე განწყობებზე ვისაუბროთ, რაც თბილისში ჩატარებული გამოკითხვების დროს დაფიქსირდა. ბიჭებისათვის ოჯახის დანგრევის ერთმნიშვნელოვანი მიზეზი ღალატია, შემდეგ მოდის ეჭვიანობა და უსიყვარულობა, რომლებიც თითქმის ერთნაირი სიხშირით სახელდება. გარკვეული განსხვავებები გამოიკვეთა უფროსკლასელი და სტუდენტი გოგონების პასუხებს შორის: თუ უფროსკლასელები ოჯახის დანგრევის მთავარ მიზეზად უსიყვარულობას ასახელებენ, სტუდენტი გოგონები პირველ ადგილზე აყენებენ ღალატს და შემდეგ უკვე უსიყვარულობას; ეჭვიანობა კი, რომელიც ბიჭებისთვის ძალზე მნიშვნელოვანი იყო, გოგონების მიერაც საკმაო სიხშირით სახელდება (III ადგილი). თუმცა, ეს მიზეზი გადამწყვეტად არ მიაჩნიათ. უფროსკლასელებისაგან განსხვავებით, სტუდენტი გოგონები ოჯახის დანგრევის მიზეზად ასახელებენ მეუღლის უსაქმურობას და უპასუხისმგებლობას ოჯახური მოვალეობებისადმი. გამოიკვეთა გარკვეული განსხვავებები კლასების მიხედვით პასუხებში - მცირე ასაკისანი ოჯახის დანგრევის მიზეზებში უფრო ღალატსა და უსიყვარულობაზე მიუთითებენ, ასაკის ზრდასთან ერთად კი მატულობს ისეთი ფაქტორების მნიშვნელობა, როგორებიცაა უყურადღებობა, ოჯახური მოვალეობებისადმი უპასუხისმგებლობა და მატერიალური სიდუხჭირე. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ არც მოსწავლეებმა და არც სტუდენტებმა ოჯახის დანგრევის მიზეზებში მნიშვნელობა არ მიანიჭეს სექსუალურ ცხოვრებაში არსებულ პრობლემებს.

ქალისა და მამაკაცის როლებსა და სტატუსზე საუბრისას ძალზე მნიშვნელოვანია ის იდეალური ტიპები, რომლებიც ჩამოყალიბებულია ამა თუ იმ სქესის წარმომადგენლებთან მიმართებაში. იდეალური ტიპი გარკვეულწილად ამჟღავნებს პიროვნების ფარულ ორიენტაციებსა და სურვილებს, რომლებიც შესაძლოა არ იყოს რეალიზებული გარემო პირობების გამო. ჩვენს რესპონდენტებს მივაწოდეთ იდეალური ქალისა და იდეალური მამაკაცისათვის დამახასიათებელი თვისებების ჩამონათვალი და ვთხოვეთ დაელაგებინათ ისინი რიგის მიხედვით.

იდეალური ქალის დახასიათებისას, მსგავსად თბილისში ჩატარებული კვლევებისა, გამოკითხულები, როგორც ვაჟები, ისე გოგონები, პირველ ადგილზე აყენებენ ფიზიკურ მომხიბვლელობას (უფროსკლასელების 38,2%25 და სტუდენტების 40%25). შემდგომ კი იდეალური ქალის აუცილებელ თვისებებად სახელდება: „კარგი მეოჯახეობა“ (18,9-15,7%25) და „სანიმუშო დედობა“ (16,3-9,6%25) - ანუ, ქალი ისევ ოჯახთან მიმართებაში ფასდება და არა როგორც დამოუკიდებელი პიროვნება. უნდა აღინიშნოს, რომ სტუდენტები იდეალური ქალის დახასიათებისას საკმაოდ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ განათლებასა და ინტელექტს და ამ მოსაზრებას ბიჭების გოგონებზე გაცილებით დიდი ნაწილი იზიარებს; უფროსკლასელი ვაჟები კი საპირისპირო სქესის იდეალის დახასიათებისას უპირველეს თვისებად ერთმნიშვნელოვნად ფიზიკურ მომხიბვლელობას ასახელებენ. უფროსკლასელების გამოკითხვისას გამოვლინდა ერთი საინტერესო ტენდენცია - იდეალური ქალის დახასიათებისას კლასების ზრდასთან ერთად პირველ ადგილზე უფრო ხშირად სახელდება ფიზიკური მომხიბვლელობა და ნაკლები ყურადღება ექცევა ისეთ თვისებებს, როგორებიცაა: „კარგი მეოჯახეობა“ და „სანიმუშო დედობა“. დანარჩენი თვისებები რიგის მიხედვით შემდეგნაირად გადანაწილდა: სექსუალური (ქალის ამ თვისებას ვაჟები უფრო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ), დამოუკიდებელი და აქტიური, უმანკო და უმწეო, იდუმალი და გამოუცნობი, კარგი სპეციალისტი, პროფესიონალი. უნდა აღინიშნოს, რომ ქალის პროფესიონალიზმს სტუდენტები უფრო მეტად აფასებენ, თუმცა ეს მაჩვენებელი იმდენად მცირეა, რომ აღნიშვნადაც არ ღირს.

რაც შეეხება იდეალურ მამაკაცს, აქაც პირველ ადგილზე ფიზიკური მომხიბვლელობა სახელდება (უფროსკლასელები - 33,9%25; სტუდენტები -32,2%25), თუმცა ვაჟები საკუთარი იდეალის დახასიათებისას მეტ მნიშვნელობას ანიჭებენ ისეთ თვისებებს, როგორებიცაა: „რისკიანი, გაბედული და ვაჟკაცი“. ეს მამაკაცური ატრიბუტები ასევე საკმაოდ გვხვდება გოგონების მიერ საპირისპირო სქესის იდეალის დახასიათებისას. ანუ განსხვავებით ქალის იდეალისაგან, რომელშიც ყურადღება მახვილდება ოჯახთან დაკავშირებულ როლებზე, იდეალური მამაკაცისათვის უკვე პიროვნული თვისებები ხდება გადამწყვეტი და ის არ არის მიჯაჭვული ერთ რომელიმე სფეროს. „კარგი მეოჯახეობა“ მამაკაცისთვისაც აუცილებელია, მაგრამ ჩვენი რესპონდენტები ამ თვისებას მესამე-მეოთხე ადგილებზე აყენებენ, შემდგომ კი სახელდება ისეთი თვისებები, როგორიცაა: „განათლებული და საინტერესო“. დანარჩენმა თვისებებმა: სექსუალურობა, პროფესიონალიზმი, ფიზიკური სიძლიერე, მატერიალური მდგომარეობა, დამოუკიდებლობა და აქტიურობა - მეტ-ნაკლებად თანაბარი დაბალი ქულები მიიღეს.

კითხვარში, გარდა ქალისა და მამაკაცის საქმიანობასა და უფლებებთან დაკავშირებული კონკრეტული კითხვებისა, დასმული გვქონდა შემდეგი შეკითხვა: ,,როგორ ფიქრობთ, თქვენს ქალაქში ან სოფელში ქალს ისეთივე უფლებები აქვს როგორიც მამაკაცს?“ ამ კითხვაზე უფროსკლასელთა და სტუდენტთა 63%25-ზე მეტმა უარყოფითად გვიპასუხა („უფრო არა, ვიდრე კი“ ან „არა“), თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ დადებით პასუხებში ბიჭების წილი მეტია, გოგონები კი პასუხებს: „დიახ“, „არა“ ერიდებიან და ირჩევენ უფრო შუალედურ ვარიანტებს („უფრო კი, ვიდრე არა“, „უფრო არა, ვიდრე კი“). ამ საკითხთან დაკავშირებით მცხეთისა და დუშეთის რაიონებს შორის არსებითი განსხვავება არ გამოვლენილა.

ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ის გენდერული სტერეოტიპები და დისკრიმინაციული განწყობა, რომელიც თბილისში ჩატარებული კვლევების დროს გამოვლინდა, მცხეთა-თიანეთის რეგიონში უფრო მძაფრად იგრძნობოდა. და ეს ალბათ არც არის გასაკვირი. ყველაზე შემაშფოთებელი ის ფაქტია, რომ, თუ თბილისის ახალგაზრდობის შემთხვევაში ასაკის მატებასთან ერთად შეიმჩნეოდა სექსისტური განწყობების შემცირება, აღნიშნულ რაიონებში შებრუნებული სურათი მივიღეთ. თავად მცხეთისა და დუშეთის რაიონების უფროსკლასელების შეხედულებებში კი არსებითი განსხვავებები არ გამოვლენილა.

ნატო გაბინაშვილი

დღეს ჩვენს ქვეყანაში ძალზე ბევრს საუბრობენ ქალთა პრობლემებზე და მათი უფლებების დაცვაზე. არსებობს უამრავი ქალთა ორგანიზაცია, რომელთა ინტერესთა სფეროც ქალთა და მამაკაცთა თანასწორუფლებიანობისკენ სწრაფვაა. ეწყობა შეხვედრები და კონფერენციები, იმართება სემინარები და დისკუსიები, ცნობილი ექსპერტები იძლევიან რეკომენდაციებს და საუბრობენ მსოფლიოს ამა თუ იმ ქვეყანაში აპრობირებულ მოდელებზე. მაგრამ მაინც იგრძნობა საქართველოში არსებული რეალური სიტუაციის ამსახველი მონაცემების დეფიციტი. არადა, დამეთანხმებით, რომ ემპირიულ მასალებზე დაყრდნობით მოპოვებული საზოგადოებრივი აზრის, განწყობებისა და ღირებულებების ცოდნა აუცილებელი წინაპირობაა ქართულ რეალობაში გასარკვევად და პრობლემის გადასაჭრელად.

კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით შევეცდებით წარმოვაჩინოთ, თუ რას ფიქრობენ საქართველოს ერთ-ერთ რეგიონში მცხოვრები უფროსკლასელები და სტუდენტები გენდერულ ძალადობაზე, კერძოდ გენდერული ძალადობის გამოვლინებაზე სექსუალურ სფეროში. დასაწყისშივე უნდა ითქვას, რომ ეს სფერო ყველაზე უფრო ტაბუდადებული და ძნელად სასაუბროა, რაც განპირობებულია როგორც თემის ინტიმურობით, ასევე ქართული კულტურული ღირებულებებით, მკაფიო დოგმებითა და სექსუალური ცხოვრების მკაცრი რეგლამენტაციით. ეს ჩვენი რესპონდენტების პასუხებშიც აისახა. ისინი, მსგავსად თავიანთი დედაქალაქელი თანატოლებისა, სწორედ ამ კუთხით აღმოჩნდნენ ყველაზე უფრო ტრადიციულნი, გაუბედავნი და საზოგადოებრივი აზრის მიმდევარნი.

თავდაპირველად დავინტერესდით თუ რას ფიქრობენ ჩვენი რესპონდენტები ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირის შესახებ. როგორც გაირკვა, გამოკითხულ უფროსკლასელთა მესამედი (30,5%25) თვლის, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები”; 18,4%25-ის აზრით „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია როგორც ვაჟებისთვის, ასევე გოგონებისთვის (ორივესთვის ერთნაირად)”; 31,6%25 თვლის, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მიუღებელია ორივე სქესის წარმომადგენლებისათვის“; 17,95%25-ს გაუჭირდა კითხვაზე პასუხის გაცემა; ხოლო „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ გოგონებისთვისაა მისაღებიო“ - განაცხადა 1,6%25-მა, ანუ გამოკითხული 380 უფროსკლასელიდან ხუთმა ვაჟმა, რაც, ალბათ, მათში იუმორის მოზღვავებულ გრძნობაზე უფრო მეტყველებს, ვიდრე რეალური პოზიციის გამოხატვაზე. საინტერესო განსხვავება დაფიქსირდა სქესის ნიშნის მიხედვითაც. როგორც გაირკვა, უფროსკლასელი გოგონების უმრავლესობა (42,8%25) თვლის, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მიუღებელია ორივე სქესის წარმომადგენლისთვის. ვაჟების უმრავლესობა (36,6%25) კი მიიჩნევს, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ მათი პრეროგატივაა. ანუ, როგორც ჩანს, გოგონებს გააზრებული აქვთ, რომ მათთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია და იგივეს მოითხოვენ ვაჟებისგანაც. რაც შეეხებათ გამოკითხულ სტუდენტებს, აქ პასუხები ასე განაწილდა: გამოკითხულთა 43,5%25 მიიჩნევს, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები“, 18,3%25 თვლის რომ „ასეთი კონტაქტები ორივესთვის ერთნაირადაა მისაღები“, 16,5%25-ს „უჭირს პასუხის გაცემა“, 20%25 კი აცხადებს, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მიუღებელია, როგორც ვაჟების, ასევე გოგონებისთვისაც“. სქესის ნიშნის მიხედვით აქაც დაფიქსირდა საკმაოდ მკვეთრი განსხვავებები: გოგონების მხოლოდ 6,1%25 თვლის, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი ორივე სქესის წარმომადგენლისთვისაა მისაღები“ (ვაჟები - 27,3%25) და გაცილებით უფრო კატეგორიულები არიან, როდესაც საქმე ეხება ასეთი კონტაქტების მიუღებლობას ორივე სქესის წარმომადგენლებისთვის (გოგონები - 38,8%25; ვაჟები - 6,1%25). აშკარაა, რომ ასაკის მატებასთან ერთად ქორწინებამდე სქესობრივ კონტაქტებთან დამოკიდებულებაში „ორმაგი სტანდარტი“ მყარდება. თუ უფროსკლასელი გოგონების მხოლოდ 24,7%25 ფიქრობდა, რომ სქესობრივი კონტაქტი ქორწინებამდე მხოლოდ ვაჟებისთვისაა მისაღები, სტუდენტებში მათი რიცხვი უკვე 38,8%25-მდე გაიზარდა, ანალოგიური პასუხები დაფიქსირდა ვაჟებთანაც (უფროსკლასელები - 36,6%25 და სტუდენტები - 47%25). ხოლო თუ უფროსკლასელი ვაჟების 20%25 ფიქრობდა, რომ „ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მიუღებელია, როგორც გოგონებისთვის, ასევე ვაჟებისთვის“ (ანუ მათთვის), სტუდენტებში ეს მაჩვენებელი მესამედამდე შემცირდა (6,1%25).

მოსაზრებას საქართველოში ,,ქალწულობის ინსტიტუტის“ ,,ორმაგი სტანდარტის“ არსებობაზე კიდევ უფრო ამყარებს მომდევნო კითხვის შედეგად მიღებული პასუხები.

კითხვაზე: „დასაშვებია თუ არა პირადად თქვენთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი?“ გამოკითხულ უფროსკლასელთა 25,3%25-მა უპასუხა „დიახ“, 56,1%25-მა - „არა“, 18,7%25-ს კი გაუჭირდა პასუხის გაცემა. სქესის ნიშნის მიხედვით, ცხადია, განსხვავება აქაც დაფიქსირდა. გოგონების აბსოლუტურმა უმრავლესობამ (79,4%25) განაცხადა, რომ მათთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მიუღებელია, 16,5%25-ს გაუჭირდა პასუხის გაცემა და მხოლოდ 4%25-მა განაცხადა, რომ პირადად მათთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია. ვაჟებთან კი პასუხები ასე განაწილდა: „დიახ“ - 47,3%25, „არა“ - 31,7%25, „მიჭირს პასუხის გაცემა“ - 21%25. გოგონების ნეგატიური განწყობა ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტების მიმართ აშკარაა, როგორც ზოგადად, ასევე პირადად მისაღებობის თვალსაზრისით. რაც შეეხებათ უფროსკლასელ ვაჟებს, გარკვეული სექსისტური ტენდენციები აქაც იკვეთება, თუმცა ისინი, თავიანთი თბილისელი თანატოლებისაგან განსხვავებით, გაცილებით მორიდებულები არიან და ასეთ თემაზე „ხმამაღლა“ საუბარი სირცხვილად მიაჩნიათ.

რაც შეეხება გამოკითხულ სტუდენტთა დამოკიდებულებას ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტის პირად ასპექტში მისაღებობის მიმართ, გამოირკვა, რომ მათი 40%25-სთვის ასეთი კავშირი მისაღებია, 50,4%25-სთვის მიუღებელი, 9,6%25-ს კი გაუჭირდა პასუხის გაცემა. სქესის ნიშნის მიხედვით განსხვავება აქაც მკვეთრია. გოგონების 87,8%25 აცხადებს, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი პირადად მისთვის მიუღებელია, ვაჟების უმრავლესობა კი (65,2%25) თვლის, რომ მათთვის ასეთი კავშირი მისაღებია.

როგორც ირკვევა, ასაკის მატებასთან ერთად ვაჟები, ერთი მხრივ უფრო გამბედავები ხდებიან, ხოლო მეორე მხრივ, უფრო დოგმატურნიც - აღიარებენ რა, რომ ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირი მხოლოდ მათი პრეროგატივაა. მონაცემთა დამუშავებისას გამოვლინდა ერთი თავისებურება, რაც, ვფიქრობთ, საგულისხმოა და დაკვირვებას იმსახურებს. როგორც დედაქალაქელი, ასევე მცხეთელი და დუშელი გოგონების უმრავლესობა ფიქრობს, რომ ასეთი კონტაქტები მხოლოდ ვაჟების პრეროგატივაა, ხოლო პირადად მათთვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი ერთმნიშვნელოვნად მიუღებელია. თბილისშიც და რაიონებშიც გოგონების დამოკიდებულება იდენტურია, რასაც ვერ ვიტყვით ვაჟებზე. დედაქალაქელი ვაჟების (როგორც სტუდენტი, ასევე უფროსკლასელი) უმრავლესობისათვის ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი მისაღებია (სტუდენტები-83,3%25; უფროსკლასელები-62,2%25). ხოლო რეგიონში მცხოვრები ვაჟების პასუხებში ეს მაჩვენებელი ძალზე დაბალია (სტუდენტები-65,2%25; უფროსკლასელები-47,3%25), როგორც ჩანს დედაქალაქის სინდრომი მაინც მოქმედებს. თბილისელი ვაჟები გაცილებით გულახდილები და გაბედულები არიან ინტიმურ საკითხებთან მიმართებაში, ხოლო რეგიონში მცხოვრებთათვის ეს უფრო მეტად ტაბუდადებული და მოსარიდებელია. თუმცა ერთი საერთო ტენდენცია მაინც გამოიკვეთა: როგორც თბილისელი, ასევე რეგიონელი ვაჟები ასაკის მატებასთან ერთად სექსუალურ სფეროსთან მიმართებაში უფრო გაბედულები ხდებიან და თავიანთ ,,მონოპოლისტურ“ ბუნებასაც ამჟღავნებენ. ,,ჰარმონიულად თანხმდებიან“ იმაშიც, რომ გოგონებს მართებთ ანგარიში გაუწიონ და დაიცვან ტრადიციებით მიღებული ,,ქალწულობის ინსტიტუტი“. ამ მხრივ გოგონები - არც სტუდენტები და არც უფროსკლასელები, არ არიან ორიენტირებული ცვლილებაზე და პროტესტის გარეშე იღებენ კულტურით მიღებულ ნომებს. ყოველივე ამის ხელშემწყობ გარემოებად შეიძლება ჩაითვალოს არსებული აღზრდის მეთოდი, რადგანაც ჩვენს შეკითხვაზე, „რატომ არ არის მისაღები ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი?“ გამოკითხულ გოგონათა (როგორც უფროსკლასელთა, ასევე სტუდენტთა) მესამედმა უპასუხა: ,,ქორწინებამდე სქესობრივი კონტაქტი დაუშვებელია - მე ასე აღმზარდეს“. იმ ბიჭების უმრავლესობამ კი, ვისთვისაც ქორწინებამდე სქესობრივი კავშირი მიუღებელია, მიზეზად რელიგიური დოგმა დაასახელა. რაც ალბათ იმით აიხსნება, რომ ვაჟის სექსუალური ცხოვრება ნაკლებად რეგლამენტირებულია ქართულ კულტურაში და, შესაბამისად, აღზრდის პროცესში ამ მხრივ ნაკლებად მოიაზრება. რა თქმა უნდა, რელიგიური აკრძალვა მნიშვნელოვანი არგუმენტია გოგონებისთვისაც (55%25).

საბოლოოდ თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ ჩვენი საზოგადოების კულტურულ მენტალიტეტში სტერეოტიპი: ,,ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს“, კვლავ მყარადაა გაბატონებული და ახალგაზრდობაც მტკიცედ იცავს ამ ტრადიციას - აღნიშნულ მსჯელობას უფროსკლასელთა 89,5%25 და სტუდენტთა 89,6%25 დაეთანხმა. განსაკუთრებით მხურვალედ დაუჭირეს მხარი ამ მოსაზრებას უკვე „ჭკუადამჯდარმა“ სტუდენტმა ვაჟებმა (95,5%25). სტუდენტი და უფროსკლასელი ვაჟების პასუხთა ასეთი თანხვედრა, ვფიქრობთ, იმ ფაქტს ადასტურებს, რომ ახალგაზრდები ერთნაირად ტრადიციულნი არიან სექსუალურ სფეროში, რაც კიდევ ერთხელ გამოვლინდა ქალწულობის წესის მათეულ განმარტებაში: „ესაა ქართული ტრადიცია, რომელიც არ უნდა დაირღვეს“ - ფიქრობს გამოკითხულ უფროსკლასელთა 68,9%25 და სტუდენტთა 71,3%25. „ესაა ქართველი ქალის სიწმინდის გამოხატულება“ - უფროსკლასელები 24%25, სტუდენტები 27%25. „ქალწულობის ინსტიტუტი” რომ არასასურველი, მაგრამ ანგარიშგასაწევი წარსულის გადმონაშთია, აღიარა უფროსკლასელთა 6%25-მა და სტუდენტთა 1,7%25-მა, ხოლო მოსაზრება, რომ „ქალწულობის ინსტიტუტი“ - ესაა უაზრო წესი, რომელიც ართულებს გოგონასა და ვაჟის ურთიეთობას, თითქმის არავინ გაიზიარა. უფროსკლასელთა და სტუდენტთა წარმოდგენები ამ საკითხის შესახებაც დაემთხვა ერთმანეთს. ეს არცაა გასაკვირი, შუა საუკუნეების მორალით, აზროვნებაში ღრმად გამჯდარი ტრადიციებითა და სექსუალური სფეროს მკაცრი რეგლამენტაციით აღზრდილ თაობას, ბუნებრივია ნეგატიური დამოკიდებულება უყალიბდება სექსუალური სფეროს შეფასებისას და დამცავ მექანიზმად „ქლწულობის ინსტიტუტს“ იყენებს.

ვფიქრობთ ამ კონტექსტში საინტერესოა, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვთ უფროსკლასელებსა და სტუდენტებს ქალისადმი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტი. გამოკითხულ სტუდენტთა 7,9%25 თვლის, რომ „ასეთი ქალი მისაღებია“; 8,4%25-ს მიაჩნია, რომ „უფრო მისაღებია, ვიდრე არა“; 30,3%25-ისათვის ასეთი ქალი „უფრო მიუღებელია, ვიდრე მისაღები“; ნახევარზე მეტისათვის კი (53,4%25) ასეთი ქალი ერთმნიშვნელოვნად მიუღებელია. რაც შეეხებათ სტუდენტებს, მათი 7%25 აღიარებს, რომ „ასეთი ქალი მისაღებია“, 10,4%25 აცხადებს, რომ ,,უფრო მისაღებია, ვიდრე არა“, 20,9%25 ფიქრობს, რომ „უფრო ა რა, ვიდრე კი“, 61,7%25 კი კატეგორიულია და აფიქსირებს, რომ მისთვის ასეთი ქალი მიუღებელია.

პირველ რიგში თვალშისაცემია „დადებით“ და „უარყოფით“ განწყობებს შორის განსხვავება. გამოკითხულ რესპონდენტთა ორივე კატეგორიის პასუხებში უფროსკლასელები (16,3%25-83,7%25), სტუდენტები (17,4%25-82,6%25). ასევე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სქესის მიხედვით განსხვავება თითქმის არ არის. ანუ ქალი, რომელსაც აქვს ქორწინებისგარეშე ურთიერთობები, ერთნაირად მიუღებელია როგორც ვაჟებისთვის, ასევე გოგონებისთვისაც. დედაქალაქელი და რეგიონელი რესპონდენტების საკითხისადმი ასეთი მიდგომა მათ შორის არსებულ კიდევ ერთ განსხვავებას აფიქსირებს: მართალია როგორც რეგიონში, ასევე თბილისშიც „უარყოფითად“ განწყობილთა რიცხვი სჭარბობდა „დადებითად“ განწყობილთა რიცხვს (62%25-38%25), მაგრამ ცხადად ჩანს, რომ რეგიონში გაცილებით მეტ რესპონდენტს აქვს უარყოფითი დამოკიდებულება იმ ქალებისადმი, რომლებსაც ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტები აქვთ. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ თბილისელი გოგონები შედარებით „ლოიალურები“ იყვნენ ამ ქალებისადმი და მათი დიდი ნაწილი ირჩევდა პასუხის შედარებით „არამკაცრ“ ვარიანტს - „უფრო არა, ვიდრე კი“. რეგიონში კი ეს ტენდენცია არ დაფიქსირებულა და, როგორც ვაჟების, ასევე გოგონების უმრავლესობამ პასუხის კატეგორიული ვარიანტი აირჩია.

საჭიროდ მივიჩნიეთ გამოგვეაშკარავებინა მომავალი თაობის პოზიცია ქორწინების გარეშე შვილის გაჩენასთან დაკავშირებითაც. შეკითხვაზე: „როგორ უყურებთ ქორწინების გარეშე (უქმროდ) შვილის გაჩენას?“ გამოკითხულ უფროსკლასელთა 16,6%25-მა განაცხადა, რომ „დადებითად“, რადგან ქალს ყველა შემთხვევაში აქვს უფლება გახდეს დედა; 26,6%25 ასეთი მოვლენის მიმართ უარყოფითადაა განწყობილი, რადგანაც ქალმა, პირველ რიგში, ანგარიში უნდა გაუწიოს საზოგადოების აზრს; 44,2%25-ს გაუჭირდა პასუხის გაცემა - „უმამოდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია“, 12,6%25-ს კი ამ ფაქტის მიმართ ნეიტრალური დამოკიდებულება აქვს. უნდა აღინიშნოს, რომ უფროსკლასელი ვაჟების გაცილებით დიდი ნაწილი (34%25) გოგონებთან შედარებით მკაცრად უარყოფითადაა განწყობილი, (19,6%25). რაც შეეხება სტუდენტთა პოზიციას, მათი 19,1%25 თვლის, რომ ქალს ყველა შემთხვევაში აქვს უფლება გახდეს დედა, ზუსტად ამდენივე (19,1%25) პასუხთა უარყოფით ვარიანტს ირჩევს და იმ არგუმენტით აპელირებს, რომ ქალმა საზოგადოების აზრს უნდა გაუწიოს ანგარიში. 44,3%25-ს უჭირს პასუხის გაცემა, ხოლო ნეიტრალურადაა განწყობილი 17,4%25. ჩვენი რესპონდენტები, როგორც უფროსკლასელები, ასევე სტუდენტები, შედარებით ლოიალურად არიან განწყობილი იმ ქალებისადმი, რომლებიც უქმროდ აჩენენ შვილს, ვიდრე მათდამი, ვისაც ქორწინებისგარეშე სქესობრივი ურთიერთობები აქვთ. მსგავსი ტენდენცია შეიმჩნეოდა დედაქალაქელ გამოკითხულთა შორისაც, რაც კიდევ უფრო ამყარებს თბილისში ჩატარებული კვლევის შედეგების ანალიზისას გამოკვეთილ მოსაზრებას. საქართველოში ოდითგანვე არსებობდა დედის კულტი, მაგრამ ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ დედის კულტი ყოველთვის მამასთან, ოჯახთან ერთად მოიაზრებოდა და არა ცალკე, რასაც გვიდასტურებს გამოკითხულთა პასუხებიც, როდესაც ყველაზე დიდი ნაწილი (44%25) აცხადებს, რომ უქმროდ გაჩენილი ბავშვი საზოგადოებაში დაჩაგრულია, როგორც არასრულფასოვანი წევრი ამ საზოგადოებისა. მაგრამ საზოგადოება უფრო შემწყნარებელია იმ ქალებისადმი, რომელთაც ქორწინებისგარეშე სქესობრივი კონტაქტისკენ „დედობის ინსტინქტმა“ უბიძგა, ვიდრე მათდამი, ვინც ასეთ კავშირში მხოლოდ ტკბობაზე ფიქრობს და ამით „არასანქცირებულ“ ქცევას სჩადის.

კითხვარში წარმოდგენილი იყო სიტუაცია, როდესაც ვაჟს უყვარს გოგონა, ის კი გულგრილია მის მიმართ და ანალოგიურად - როდესაც გოგონას უყვარს ვაჟი და ის გულგრილია მის მიმართ. კითხვის არსი მდგომარეობდა შემდეგში: „როგორ იქცევიან (ან მოიქცევიან) ჩვენი რესპონდენტები მსგავს სიტუაციებში?“ შესაბამისად ჩამოთვლილი იყო შესაძლო პასუხების ვარიანტები, რომლებიც რანჟირების მეთოდით უნდა დაელაგებინათ. როგორც გაირკვა რესპონდენტი ვაჟები (როგორც უფროსკლასელები, ასევე სტუდენტები) ასეთ სიტუაციაში, პირველ რიგში, შეეცდებიან დაუმტკიცონ გოგონას, რომ „მასავით არავის ეყვარება და მის გარეშე სიცოცხლე არ შეუძლია“ (I ადგილი). მეორე პოზიციაზე მათი მოსაზრებები გაიყო. უფროსკლასელი ვაჟები უფრო აქტიურები აღმოჩნდნენ და განაცხადეს: „კაცი აქტიური უნდა იყოს, გადავეკიდები და ყველგან თან ვდევ, ჩამოვაშორებ ყველა თაყვანისმცემელს“. სტუდენტმა ვაჟებმა კი ასეთ სიტუაციაში უფრო დიდი იმედები რეფერენტულ ჯგუფზე (სამეგობრო წრეზე) დაამყარეს - „ჩემი ან მისი მეგობრების დახმარებით შევეცდები საურთიერთო სიტუაციების შექმნას იმისთვის, რომ ჩემი ღირსებები დაინახოს და მოვეწონო“ (II ადგილი). უფროსკლასელებმა და სტუდენტებმა მნიშვნელოვან ფაქტორად მიიჩნიეს გოგონას გულის მონადირება საჩუქრებითა და ყურადღებით (III ადგილი). რესპონდენტ ვაჟთა მესამედზე მეტი კი ასე მსჯელობს: „მოვიტაცებ და, თუ საჭიროდ მივიჩნევ, სქესობრივ ურთიერთობაშიც შევალ მისი სურვილის მიუხედავად - სხვაგვარად შეიძლება დავკარგო“ (IV ადგილი). უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ ვაჟთა დაახლოებით 20%25-მა ასეთ ქმედებას ჩამონათვალში პირველი ადგილი მიაკუთვნა. სტუდენტებმა და უფროსკლასელებმა ბოლო ადგილი მიაკუთვნეს მოსაზრებას, რომ „თუ გოგონას არ უნდა მისი სიყვარული, თავს დაანებებს“ (V ადგილი).

გოგონები კი მსგავს სიტუაციაში მსჯელობას „პოზიციების დათმობიდან“ იწყებენ - „თუ მას არ უნდა ჩემი სიყვარული, თავს დავანებებ“ (I ადგილი). მეორე ვარიანტად კი ასახელებენ, რომ გოგონას მხრიდან ყოველგვარი აქტიურობა მიუღებლად მიაჩნიათ (II ადგილი). გარდა ამისა, იშველიებენ ცნობილ გამოთქმას: „ქალი იჯდა - ბედს ელოდაო“ და მორცხვად აცხადებენ, რომ კაცმა უნდა აირჩიოს, ისინი ვერაფერს გააწყობენ (III ადგილი). მეგობრების იმედი რესპონდენტ გოგონებსაც აქვთ და მათი მეშვეობით ვაჟის მოხიბლვის პერსპექტივას მეოთხე ადგილს ანიჭებენ. მეხუთე პოზიციაზე გოგონები უკვე აქტიურ ქმედებას აყენებენ - „შევეცდები დავუმტკიცო, რომ ჩემსავით არავის ეყვარება და მის გარეშე სიცოცხლე არ შემიძლია“. ხოლო უკიდურესი VI ადგილი დაიკავა მოსაზრებამ - „შევეცდები მასთან განმარტოებას და ინტიმური სიტუაციების შექმნას“. დასკვნა მეტად მარტივი და ცალსახაა: ვაჟები ქმედებას იწყებენ მაქსიმალური აქტიურობით და საკუთარი წარმატების სჯერათ, ხოლო გოგონები მაქსიმალური პასიურობით და „ბედის და კაცის“ იმედად რჩებიან.

რადგანაც ჩვენი განსახილველი თემა სექსუალურ სფეროში გენდერული ძალადობაა, ამიტომ საჭიროდ ჩავთვალეთ ყურადღება გაგვემახვილებინა კიდევ ერთ ტრადიციაზე, რომელიც თავის ძალადობრივ ხასიათში მოიცავს ადამიანის (ქალის) უფლებების შელახვას. საუბარია ქალის მოტაცების ყველასათვის ცნობილ ტრადიციაზე. კითხვაზე: „ქალის მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, არის თუ არა ქალის უფლებების შელახვა?“ გამოკითხულ უფროსკლასელთა 41,6%25-მა უპასუხა: „დიახ“. 10%25-მა „არა“, ხოლო 48%25-მა პასუხის ვარიანტად ,,გააჩნია სიტუაციას“ აირჩია. სტუდენტებთან კი შემდეგი განაწილება მივიღეთ: 46%25-მა უპასუხა „დიახ“, 14%25-მა „არა“, 40%25-მა „გააჩნია სიტუაციას“. სქესის ნიშნის მიხედვით გაირკვა, რომ რესპონდენტი ვაჟების შედარებით დიდმა ნაწილმა განაცხადა: „გოგოს მოტაცება ცოლად შერთვის მიზნით არ არის ქალის უფლებების შელახვა“ (უფროსკლასელები 15%25, სტუდენტები 21%25). ასევე შედარებით დიდი ნაწილი აპელირებს სიტუაციაზე. ვფიქრობთ, მიუხედავად უფროსკლასელთა იმ 46%25-სა და სტუდენტთა იმ 48%25-სა, რომლებმაც გოგონას მოტაცება ადამიანის უფლებების შელახვად მიიჩნიეს, დანარჩენთა რიცხვი ძალზე დიდია. ანუ გამოკითხულთა ნახევარზე მეტი ასეთ ძალისმიერ საქციელს ქალთა უფლებების შელახვად არ მიიჩნევს და სიტუაციით მანიპულირებს. შეკითხვაზე კი, რომელიც მხოლოდ გოგონებს ეხებოდა და შემდეგნაირად იყო ფორმულირებული: „თქვენ რას გააკეთებდით ასეთი ფაქტის წინაშე რომ დამდგარიყავით?“ უფროსკლასელთა 29%25-მა განაცხადა, რომ მშობლებთან დაბრუნდებოდა; 28%25-მა უპასუხა, რომ შეეგუებოდა და შეეცდებოდა კარგი ოჯახის შექმნას; 43%25-ს გაუჭირდა პასუხის გაცემა, რაც ალბათ „გააჩნია სიტუაციას“ უტოლდება და ფაქტობრივად გარემოებასთან შეგუებას ნიშნავს. რაც შეეხება სტუდენტ გოგონებს, მათმა შედარებით დიდმა ნაწილმა (42%25) განაცხადა, რომ მშობლებთან დაბრუნდებოდა.

როგორც მონაცემებიდან ირკვევა, მოტაცების ფაქტი რესპონდენტთა ერთ ნაწილს არ მიაჩნია ქალის უფლებების დარღვევად. მეორე ნაწილი კი ფიქრობს, რომ თავად მოვლენა ძალადობრივი ხასიათისაა, მაგრამ დაბრუნების შემთხვევაში გოგონას შესაძლოა სერიოზული პრობლემები შეექმნას. კითხვაზე: „მოტაცების შემთხვევაში რატომ არ ბრუნდებიან გოგონები მშობლებთან?“ შემდეგი მონაცემები მივიღეთ: „გოგონებს ეშინიათ, რომ დაბრუნების შემთხვევაში მათ პატიოსანი ქალის სახელი აღარ ერქმევათ“. თუმცა უფროსკლასელ ვაჟებს შორის განსხვავება დაფიქსირდა - მათმა უმეტესობამ უმთავრეს მიზეზად მოტაცებული გოგონას მშობლების აქტიურობა ჩათვალა - „მშობლებს ურჩევნიათ მათ ქალიშვილს ოჯახი ჰქონდეს, რადგან მიბრუნების შემთხვევაში ოჯახის პრესტიჟი ილახება“. ეს მიზეზი დანარჩენ რესპონდენტებთან (უფროსკლასელ გოგონებთან და ორივე სქესის წარმომადგენელ სტუდენტებთან) II ადგილზე დასახელდა. უკლებლივ ყველამ ძალზე მნიშვნელოვან ფაქტორად მიიჩნია ინტიმური კავშირი, რის შემდეგაც გოგონები იძულებულნი არიან „შეეგუონ სიტუაციას“ (III ადგილი). ვაჟების დიდმა ნაწილმა ამაყად განაცხადა, რომ გოგონებს მომტაცებელი უყვარდებათ; ეს მოსაზრება გოგონათა მცირე ნაწილმა გაიზიარა. ორივე სქესის წარმომადგენლებმა „დამრჩენ ფაქტორებს“ შორის ბოლო ადგილი მიაკუთვნეს მოსაზრებას, რომ „გოგონები რჩებიან, რადგან მოსწონთ სექსუალური კონტაქტი“.

როგორც გამოირკვა აქაც, მსგავსად ყველა შემთხვევისა, როცა საქმე სექსუალურ სფეროს ეხება, გოგონები ყველაზე მეტად უფრთხიან უარყოფით საზოგადოებრივ აზრს (მსგავსად საკუთარი მშობლებისა), რადგან ამით არა მხოლოდ მათ „პატიოსნებას“ ადგება ჩრდილი, არამედ მთელი „ოჯახის პრესტიჟი“ დგება ეჭვქვეშ. და იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მათი „ქალწულებრივი მდგომარეობა“ დარღვეული არ არის, არ რისკავენ და პირადი სურვილის საწინააღმდეგოდ რჩებიან მომტაცებელთან. ბიჭები კი იმით, დაიმედებულნი რომ გოგონები მოუფრთხილდებიან საკუთარ სახელს, უფრო გაბედულად მოქმედებენ და დარწმუნებულნი არიან, რომ თავს შეაყვარებენ მათ. რაც შეეხება უშუალოდ სექსუალურ კავშირს, აქაც აშკარად გამოვლინდა, რომ ინტიმური ცხოვრების შემდეგ გოგონა სხვა გამოსავალს ვერ ხედავს და იძულებულია შეეგუოს თავის ბედს.

კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით თვალნათლივ გამოიკვეთა, რომ რეგიონის ახალგაზრდობა, ისევე, როგორც ჩვენი საზოგადოების დანარჩენი წევრები, ძალზე ტრადიციულნი არიან სექსუალურ სფეროსთან მიმართებაში. მათთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს საზოგადოებრივ აზრს, სტერეოტიპულ განწყობებსა და ღირებულებებს. გამოიკვეთა, რომ ისინი ნაკლებად არიან ორიენტირებულნი ცვლილებებზე; გოგონები ერიდებიან თამამი ნაბიჯების გადადგმას ინტიმურ სფეროში, რადგანაც უფრთხიან საზოგადოების უარყოფით განწყობას; მეორე მხრივ კი, თავად წარმოადგენენ ამ საზოგადოებას და, როგორც მათი პასუხებიდან ირკვევა, თავადვე ამტკიცებენ და იცავენ მის დოგმებს. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ, როგორც მოსალოდნელი იყო, რეგიონელი ახალგაზრდები დედაქალაქელ თანატოლებთან შედარებით კიდევ უფრო მეტად ტრადიციულნი და კონსერვატულნი არიან.

ამდენად, დღევანდელ პირობებში, როცა ქალი ისწრაფვის თავისი შესაძლებლობების განვითარებას, იგი აუცილებლად უნდა შეეცადოს არა მარტო იბრძოლოს მემკვიდრეობით მიღებული და გაბატონებული განწყობებისა და ორიენტაციების გადახალისება-შეცვლისათვის, არამედ, პირველ რიგში, თავის თავში უნდა დასძლიოს ის წინააღმდეგობა, რომელიც ჩამოუყალიბდა ტრადიციული იდეალების წყალობით. უნდა დავფიქრდეთ იმ გარემოებაზეც, რომ სექსუალურ სფეროში მომავალი თაობა, მსგავსად წინა თაობებისა, გენდერული კუთხით ზომაზე მეტად კონსერვატორული და ასიმეტრიულია. ამ პრობლემების სწორად გადაჭრისათვის აუცილებელად უნდა გავითვალისწინოთ ის რეალური სურათი, რომელიც დღეს ჩვენს ქვეყანაშია.

D.I სქესი: 1. გოგო;......2. ბიჭი

D II კლასი: 1. VIII კლასი;......2. IX კლასი;......3. X კლასი;......4. XI კლასი.

D III საცხოვრებელი ადგილი: ......1. მცხეთის რაიონი; ......2. დუშეთის რაიონი.

D IV ოგახის შემადგენლობა: ......1. დედა;......2. მამა;......3. და;......4. ძმა;......5. ბებია;......6. ბაბუა.

გთხოვთ, აირჩიოთ ერთი პასუხი:

1.სამსახური კარგია, მაგრამ ქალს, პირველ რიგში, ქმარი და ოჯახი სჭირდება.

1.ვეთანხმები ...... 2. არ ვეთანხმები

2. ქმარს ცოლზე მეტი შემოსავალი უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები...... 2. არ ვეთანხმები

3. სამსახურში მიღებისას უპირატესობა მამაკაცს უნდა ეძლეოდეს.

1. ვეთანხმები......2. არ ვეთანხმები

4. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერი უკეთ გამოსდის.

1. ვეთანხმები......2. არ ვეთანხმები

5. ქალი ქალწული უნდა გათხოვდეს.

1. ვეთანხმები......2. არ ვეთანხმები

6. მამაკაცს ქალთან შედარებით ყველაფერში მეტი თავისუფლება უნდა ჰქონდეს.

1. ვეთანხმები......2. არ ვეთანხმები

გთხოვთ, უპასუხოთ შეკითხვებზე და აღნიშნოთ პასუხის ის ვარიანტი, რომელიც ყველაზე უკეთ გამოხატავს თქვენს აზრს.

7. ვინ ღებულობს გადაწყვეტილებას თქვენს ოჯახში?

1.ძირითადად მამა;......2.ძირითადად დედა;......3. ორივე ერთად;......4.ასაკით უფროსი(ბებია-ბაბუა)

8. საპირისპირო შეხედულებების შემთხვევაში ვინ თმობს პოზიციას თქვენს ოჯახში?

1. დედა;......2. უფრო დედა, ვიდრე მამა;......3. ორივე ერთნაირად;......4. უფრო მამა, ვიდრე დედა......5.მამა

9. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება ქალს?

1. ოჯახში; ......2. სამსახურში;......3. ორივეში;......4. არც ერთში

10. საქართველოში სად აქვს ყველაზე მეტი უფლება კაცს?

1. ოჯახში;......2. სამსახურში;......3. ორივეში; ......4. არც ერთში

11. რით უნდა იყოს დაკავებული:

12. თქვენი აზრით, რატომ ინგრევა ოჯახი?
(ჩამოთვლილი მიზეზები დაალაგეთ რიგის მიხედვით):