ბაჩევა ცხენთა შეჯიბრებაზე არასოდეს ყოფილა. რომ არა თინათის დაჟინება, ცხადია, არც დღეს წავიდოდა - თინათიმ არ მოასვენა: წამოდი, დიდებულნი, საქართველოს უკეთესი შვილნი იქ იყრიან თავს, უსათუოდ უნდა ნახო. მთავარი მერე თქვა: იქ უშუს გაგაცნობ, ბოლოს და ბოლოს ხომ უნდა იცნობდე საქართველოს ღირსეულ შვილებსაო. თინათის დაჟინება რომ დაეცხრო, ბაჩევამ უხალისოდ მიუგო: ვინძლო, მოვიდეო.

უშუ სამეფო დარბაზის წევრის, ფრიად დიდებულის, საურმაგის ერთადერთი ვაჟი გახლდათ. თინათი გამუდმებით უშუს ახსენებდა: ,,უშუმ ეგრე თქვა,“ „უშუმ მოიწყინა“ „უშუს კონსტანტინეპოლში ისეთი მოძღვარნი ჰყავდა, ჩვენში არც კი გაუგიათ.“ ერთხელ კი ოცნებაში წასულმა, თვალებმილულულმა ბაჩევას გაანდო: “უშუს რომ გულში რაიმე არ ედოს, ეგრე ცისკარივით ხომ არ გამიღიმებდა?!“ ისიც დასძინა თინათიმ: ,,რომ იცოდე, როგორი ღიმილი აქვს - გულისკარს გაგიხსნის და შიგ ჩაგისახლდებაო.“

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს სამეფოს გული - ტფილისი არც ისე დიდი ქალაქი გახლდათ, ბაჩევა უშუს არასოდეს შეხვედრია, თვალიც კი არ მოუკრავს მისთვის, მაგრამ თინათიმ იმდენი რამ უამბო, ასე ეგონა, დანახვისთანავე ვიცნობო.

ცნობისმოყვარეობამ სძლია, თუ თინათის დაჟინებამ, ბაჩევა უხალისოდ, მაგრამ მაინც მივიდა და ორივენი მტკვრის გაყოლებაზე გადაშლილი დიდი ველისაკენ გაეშურნენ - ყოველი აღდგომის წინა კვირას ცხენთა ასპარეზობა აქ იმართებოდა ხოლმე. თინათის ძლიერ უხაროდა ბაჩევასთან ერთად რომ მიდიოდა ცხენთა შეჯიბრებაზე - სულ კისკისებდა: მისი ხმამაღალი, გამომწვევი სიცილი ახლადშეფოთლილ ბუჩქებს ლამის არხევდა - დარწმუნებული იყო უშუთი ბაჩევას გააკვირვებდა და ეს ახალისებდა.

ებრაელთაგან დოღის სანახავად პატარა ბიჭები თუ გაიქცეოდნენ - რვა-ათი წლისა. მერე დოღზე დასწრების სურვილი არავის უჩნდებოდა: გართობა ქართველთა საქმეა, ებრაელებს კი იქ არაფერი ესაქმებათო. მიაჩნდათ, რომ ებრაელებს ყველაზე მეტი საზრუნავი აქვთ. ალბათ, არც თუ უსაფუძვლოდ. ყ ველა ებრაული ადათის, ჩვეულების, რელიგიური დოგმის ზედმიწევნით ზუსტად შესრულება და ოჯახის მოვლა-დაპურება დიდ დროსა და ჯაფას თხოულობდა.

ბაჩევას ოჯახი კი ძლიერ განსხვავდებოდა სხვა ებრაელთა ოჯახებისაგან: ერთობ ღირსეული კაცის შვილი იყო, ისეთ ოჯახში გაიზარდა, ბედს ისე ჰყავდა განებივრებული, რომ არარა საზრუნავი არ აწუხებდა. მთავარი სურვილი იყო, მთავარი იყო რაიმე მოსურვებოდა. ხელი რას ან რატომ უნდა შეეშალა? დიდებულები, რომლებიც მეფის კარზე ტრიალებდნენ, ამა თუ იმ ასპარეზობას, დარბაზობებს ამშვენებდნენ, ბაჩევას ოჯახის სტუმრებიც იყვნენ - მათი მდიდრულად მოკაზმული ცხენები ბაჩევას სახლის წინ არაერთხელ შემდგარან. ისინი ბაჩევას მამას - ზანქანს სტუმრობდნენ ხოლმე. დიდებულები აუჩქარებლად გადმოვიდოდნენ ცხენებიდან, სადავეებს მსახურთ მიუგდებდნენ და საკუთარი ღირსების ხაზგასმით - თავაღერილნი, ამაყად მომზირალნი შემოდიოდნენ ეზოში. მოურავი შელო ფეხაკრეფით ეახლებოდა ზანქანს, ხმადაბლა, აუჩქარებლად მოახსენებდა: „გამჩენის ნებით, დიდებული გიორგი მობრძანდა, ღმერთმა სასიკეთო ქნას მისი სტუმრობა“ ან „გამჩენის სურვილით, დარბაზის წევრმა დიდაზნაურმა ივანემ ჩვენთან მობრძანება მიიჩნია საჭიროდ, ღმერთმა სასიკეთო ქნას მისი სტუმრობა“. ზანქანიც მშვიდად, აუჩქარებლად მიუგებდა: ,,მიეგებე, პატივით მიიღე“ თავად კი განიერი კიბის თავში დადგებოდა, უფროს შვილს - მორდეხაის გვერდში ამოიყენებდა და სტუმარს იქ ელოდა. ვინ, რომელი დიდებული არ მობრძანებულა ამ ოჯახში და ბაჩევას არ ახსოვს მამა კიბის თავს ჩამოსცილებოდეს. ერთხელ ღვინით და თურქ-სელჩუკებთან ბრძოლაში გამარჯვებით გათამამებულ რომელიღაც დიდებულს შეუძახნია: ,,ეს რასა ჰგავ, ამხელა კაცი გესტუმრე, ზანქან, შენ კი კიბის თავიდან გადმომცქერ, ქვევით ჩამოსვლას არ ნებულობ“ ზანქანს სტუმრისთვის მდაბლად დაუკრავს თავი და აუჩქარებლად უპასუხნია:

- მაგის უფლებას მეფისადმი რიდი და კრძალვა მაძლევს. აქედანა და ჭიშკრამდე მანძილი იმას ეკუთვნის. შენ რომ მანდ შეგეგებო, საქართველოს მეფეს სადღა მოვუყარო მუხლი. ვინძლო, ერთ მზიან დღეს ღმერთმა ღირსმყოს და საქართველოს მეფე მესტუმროს!

ზანქანისა და სტუმრის საუბარი, ზოგჯერ პურობა, კონსტანტინეპოლის ყაიდაზე მორთულ დარბაზში იმართებოდა, ან ეზოში, დიდი მუხის ქვეშ. თუ ზანქანი სტუმართან ბაასს აქ მოისურვებდა, შელოს ეტყოდა, დღეს მუხის ქვეშ ჯდომას არაფერი სჯობსო. შელოც თავს დაუკრავდა და ეზოში ჯერ ჭილოფებს და ბალიშებს გამოარბენინებდნენ, მერე ტაბლასა და ხმელ ხილს, ზანქანი და მისი სტუმარი კიბეზე მერეღა დაეშვებოდნენ. აუჩქარებლად, დინჯი ბაასით მოდიოდნენ.

ზანქანის სასახლეს არა მარტო ყორე, კედლებიც იმოდენა ჰქონდა, ოთახებში სიცივე ვერ ატანდა. ზაფხულობით კი სიგრილე იდგა. თუმცაღა, ოჯახი ზაფხულს იშვიათად ატარებდა ტფილისში - შაბუყოთიდან¹ მოყოლებული შუა სელიხოთამდე² მთაში, გუდამაყრის ხეობაში, შავი არაგვისპირა სახლში იყვნენ. ბაჩევას მთელი ზაფხული შავი არაგვის დგაფუნი ჩაესმოდა ყურებში, შესცქეროდა დიდ ლოდებზე როგორ ხტოდა მდინარე. არაგვისპირა სახლი ფეთხაინისას არ ჰგავდა - სამივე მხარეს განიერი ოვალური აივანი ჩასდევდა.

არაგვი სწორედ ამ აივნის ქვეშ ხტოდა, დგაფუნობდა. ზანქანს ამ აივანზე უყვარდა სტუმრის მიღება. აქ უმეტესად ებრაელები სტუმრობდნენ, ისინი არაგვის იქეთა ნაპირზე, ბექობზე ცხოვრობდნენ. ამბობდნენ, ეს სახლი სწორედ იმ მიდამოებში დგას, რომელშიც ერთ დროს სპერის ზღვით საქართველოში მოსულ ებრაელთა შთამომავლები დასახლდნენო. საქართველოს იმდროინდელი დედაქალაქის - მცხეთის შემოგარენიდან აქ დიდძალი ებრაელობა მას შემდეგ ამოსულა, რაც მცხეთის ებრაელობის ერთ ნაწილს ქრისტიანობის გავრცელება დაუწყია. იმათ, ვინც მოსეს თორის ერთგულნი დარჩნენ, მთას მიას მიაშურეს. ამით გაერიდნენ ახალ ღმერთს.

ბაჩევას არ ახსოვს მამას სიმღერა წამოეწყოს - ხმადაბლა, თავაზითა და შთამაგონებლად საუბრობდა. ღვინო იშვიათად ერეოდა - იმდენს არც სვამდა, ღვინოს დაეჯაბნა. სტუმრების სიმღერები კი ხშირად ესმოდა - გატაცებით მღეროდნენ. გარინდებული ზანქანის სახეზე ამ დროს ნეტარება იკითხებოდა - ძლიერ უყვარდა ქართული სიმღერები და მათი მოსმენა ნამდვილ სიამეს ჰგვრიდა.

თინათი ცხენიდან მარდად გადმოხტა, მშვიდობით მოვედითო და პირჯვარი გადაიწერა, სადავე კი მსახურს მიუგდო. ბაჩევაც მყისვე გადმოხტა ცხენიდან. სადავე მსახურს მიაწოდა და გაუღიმა.

ბაჩევა ადამიანების სიმრავლემ გააოცა - ცხენთა შეჯიბრებაზე ზღვა ხალხი მოსულიყო. ბაჩევამ ჯერაც არ იცოდა როგორ საქართველოში მოუწია ცხოვრება, ჯერ მხოლოდ მეჩვიდმეტე წელიწადში იდგა და არ უწყოდა, რომ საქართველოში ყოველთვის ასე არ იყო - ადამიანებს ასე არ უყვარდათ ერთმანეთი, ხოლო როცა ადამიანებს ერთმანეთი არ უყვართ, მტერსაც დაჯაბნილი ჰყავს და სიდუხჭირესაც.

ცხენთა შეჯიბრება, ცხადია, საამო საცქერი იყო, მაგრამ უფრო საამო ის იყო, რომ ადამიანებს ერთმანეთთან შეხვედრა, ბაასი ახარებდათ. მტკვრისპირა ველი პირთამდე გავსებულიყო, ხმაური, აურზაური მაინც არ იდგა. ადამიანები მშვიდად მიმოდიოდნენ, ერთმანეთს თავაზიანად უკრავდნენ თავს, თან ხელს ისე მიიდებდნენ მკერდზე, ზედ გულთან, აშკარა იყო, რომ ერთმანეთისადმი მოწიწებას გამოხატავდნენ. ბაჩევას ათასგზის ენახა ქართველთა ასეთი მისალმება - ერთმანეთისადმი ხაზგასმული პატივისცემის ასეთი გამოხატვა, მაგრამ დღევანდელი დღე მაინც განსხვავებული იყო: პირველად ხედავდა ერთად შეყრილ ამოდენა ხალხს, პირველად ჩაესმოდა ყურში ამდენი მშვიდად, თავშეკავებულად წარმოთქმული ,,სალამი და გამარჯვება, ბატონო ჩემო!“ „გამარჯვება ნუ მოგიშალოს ღმერთმა,“ ,,გამარჯვება, დიდაზნაურო!“ ,,დიდება, შენდა, ღმერთო, რახან გიხილე, დიდებულო!“ უფრო ხშირად ქალთა თავისუფალი, ლაღი კისკისი ისმოდა - მას შემდეგ, რაც საქართველოს სამეფო ტახტზე ქალი დაჯდა, მას შემდეგ, რაც მეფედ ქალი აკურთხეს, თავშეყრის ადგილებში ქალთა კისკისმა იმატა. ქალების მზერას, ხმას სითბოც მეტი დაეტყო და სილბოც. ბაჩევას ასეთი რამ ბიზანტიაშიც კი არ ენახა. შარშან მამამ მთელი შემოდგომა-ზამთარი ასტუმრა კონსტანტინეპოლს - აქ მორდეხაი ვარსკვლავთმრიცხველობას სწავლობდა - რა დიდებულ ოჯახებში იყვნენ წვეულნი, რამდენ ადამიანს შეხვდნენ. მორდეხაიმ სპარტაკიადის ასპარეზობასაც კი აწვია, მაგრამ ქალთა ასეთი კისკისი არსად არ სმენია. ისეთი შთაბეჭდილება რჩებოდა, რომ საქართველოს ტახტის მეუფე ქალის ძალა და ღირსება ყოველ ქალში გადანაწილდა. ესენიც, ქართველი ქალები, ისევე ღირსეულად, ამაყად და მეგობრულად მომღიმარნი იდგნენ, როგორც თავად მეფე დადგებოდა. ბაჩევამ მეფეს კი ამ რამდენიმე თვის წინათ, მხოლოდ ერთხელ მოჰკრა თვალი - მეფედ კურთხევის დიდ დარბაზობაზე. ამ დარბაზობაზე ზანქანის მთელი ოჯახი იყო მიწვეული. ეს ამბავი მანამ იყო, სანამ მორდეხაი სასწავლებლად კონსტანტინეპოლს გაემგზავრებოდა, დარბაზობაზე მორდეხაიც კი იყო.

ზანქანი და იოხაბედი მეფეს ეახლნენ ისე, როგორც სხვა დიდებულნი. კურთხევა მიულოცეს. ბაჩევა და მორდეხაი მოშორებით იდგნენ, მაგრამ კარგად ხედავდნენ მეფეს.

თამარი მეფედ კურთხევის დღეს ფიქრმორეული უფრო იყო, ვიდრე გახარებული. მასთან მისალოცად მისულ ადამიანებს თითქოს სულის სიღრმეში სჭვრეტდა. ალბათ, ამიტომ თქვა იმ ღამეს სახლში მობრუნებულმა ზანქანმა: „ქალი ბრძანდება ჩვენი მეფე, მაგრამ გამჩენს კაცის გონება მიუცია.“

ბაჩევა ყურადღებით შესცქეროდა შეჯიბრებაზე მოსულ ქალებს, აკვირდებოდა მათს მოძრაობას, იმას, თუ როგორ ბაასობდნენ და კვლავ მამის ნათქვამი ახსენდებოდა. ამას წინათ ზანქანი იოხაბედს ეუბნებოდა: „თუ შეამჩნიე, რაც ჩვენს მეფედ ქალი დაჯდა, როგორ შეიცვალნენ ქართველი ქალები?“ „არა, ბატონო, არსად მინახავს“ მიუგო იოხაბედმა ქმარს. ,,თუ კარგად დააკვირდები, დაინახავ: ქართველი ქალები, ახალგაზრდები, გაუთხოვარნიც კი, ამაყნი და მზერით გამჩხრეკნი გახდნენ.“

თითქოს მამის ნათქვამს ამოწმებსო, ბაჩევამ თინათის გადახედა. თინათის ბაჩევას აქ ყოფნა დაავიწყდა კიდეც - ვიღაცას გაფაციცებული დაეძებდა. ბაჩევას დაჟინებულმა მზერამ მაინც მოახედა, ჯერ გაუღიმა, მერე კი ნაღვლიანად თქვა:

- ნეტა, სად არის? რატომ არა ჩანს?

ბაჩევამ პასუხი არ გასცა. მას ახლა ადამიანების ცქერა უფრო იზიდავდა, ვიდრე იმის გარკვევა, თუ რატომ არ მოვიდა უშუ. კარგა ხანს შესცქეროდა მოსეირნე ადამიანებს. რამდენიმე ნაცნობ, მამასთან დამეგობრებულ დიდებულსაც კი მოჰკრა თვალი. ხოლო ტანმაღალმა, თავმომწონედ მომავალმა, გამხმარი თუთუნისფერი ქსოვილის ქუდიანმა აბულასანმა - ქართლის ამირამ, ტფილისის გამგებელმა და სამეფო დარბაზის წევრმა, ცოლ-შვილით რომ ჩაიარა და ბაჩევა დაინახა, შეჩერდა, ცოლს უთხრა, აგერ, დიდვაჭარ ზანქანის ქალწულიც აქ არისო, ბაჩევას თბილად გაუღიმა და გზა განაგრძო. რამდენიმე ნაბიჯი რომ გაიარა, აბულასანი თანამეცხედრეს მიუბრუნდა:

- ხომ იცი, ხომ გახსოვს რომელია ეგ ზანქანი!

აბულასანის მეუღლემ, მკერდსავსე და ცისფერთვალება ქალმა, თანხმობის ნიშნად თავი დააქნია და ღიმილით თქვა:

- ასე ვგონებ, არცა სტყუოდა!

წინა კვირას მთელი ქალაქი ზანქან ზორაბაბელზე ლაპარაკობდა. დედა-ქალაქში ერთი ისეთი ამბავი მოხდა, იყო კიდეც სალაპარაკო: კვირას, ნაშუადღევს ფანასკერტელიანთ დიდი წვეულება ჰქონდათ: დღეიდან იუდეველნი აღარა ვართ, იუდევლობაზე საქვეყნოდ ვამბობთ უარს, წელს აღდგომას ჭეშმარიტ ქრისტიანებად ვეგებებით და ამის დასტურად ფესახში პურობას ვმართავთო.

უკვე კარგა ხანი იყო იუდეველს ქრისტეს რწმენა არ მიეღო, აღარც კი ახსოვდათ ის დრო, იუდეველმა როდის გამოიცვალა რჯული.

ზანქანს პურობაზე მიწვევა რომ მიუღია, ბევრი უცინია და საქვეყნოდ გამოუცხადებია:

- იუდეველთაგან ქრისტიანად გადასვლა არახალია, მთავარი სხვა რამ არის: უფანასკერტელობას იუდეველნი არ დაიტირებენ, ღმერთმა ქნას, ეგ ოჯახი ხვალ მაზდეანთ არ მიუერთდნენ!

ეგრე რადაო, ქრისტეს რჯულზე მოქცევა, ღიმილისმომგვრელი რად არისო, უკითხავს თურმე ვიღაცას - ზანქანის ღიმილით განაწყენებულს - რაზეც საურმაგს, სამეფო დარბაზის წევრს, უთქვამს:

- სწორად უბნობს ზანქანი - წაღმა-უკუღმა მჯდომარენი რჯულს ძალას აკლებენ.

ბაჩევა მარტოობამ რომ მოჰქანცა, სწორედ მაშინ იგრძნო ვიღაცის დაჟინებული მზერა. ეს მზერა იმდენად ძლიერი იყო, თითქოს გამოფხიზლდა, ძალა მოიკრიფა, წინააღმდეგობის მისთვის დღემდე უცნობი გრძნობა დაეუფლა - წინააღმდეგობა კი ის იყო, რომ ასე ჯიუტად მომზირალს ზურგი აქცია.

ზანქანის ასული თავდახრილი იდგა, მიწას დასცქეროდა და ბრაზობდა, ასე დაჟინებით ვინ და რატომ მომჩერებიაო.

თავს თითქოს ჯიბრზე არ სწევდა, არ უნდოდა ასე ჯიუტად მომზირალისათვის სახე დაენახვებინა. მერე გაიფიქრა, რახან ასე ჯიუტად მომჩერებია, ერთი თავხედი ვინმე უნდა იყოს, მე კი სახეს ბალღივით ვუმალავ, თითქოს დედას ვებუტებოდეო და ბრაზმორეულმა ასწია თავი, ეწადა მზერით დაეტუქსა ის ჯიუტი მოთვალთვალე, მზერით ეთქვა: აბეზარი რომ ხარ, ამას აიტანდა ადამიანი, ქვეყნად შენნაირ აბეზართ რა გამოლევს, დიდი თავხედიც ყოფილხარო.

ბაჩევამ მოთვალთვალეს კუშტი მზერა შეავლო თუ არა, სიწითლე მოერია, თავი უმალ დახარა. თვალები მოხუჭა, სული მოითქვა და ასე მოეჩვენა, მოთვალთვალე ბიჭს კი არა, გაზაფხულს შეავლო თვალი. ის ბიჭი გაზაფხულს ჰგავდა: ახლადაბიბინებული წვერულვაში, ხორბლისფერი სახე, ცისფერი თვალები, განსაკუთრებით კი ღიმილი, გაზაფხულს ამსგავსებდა. ბაჩევას სიბრაზემ უმალ გაუარა, გაეღიმა კიდეც. იმ ბიჭს გაუღიმა? არა, იმას, რაც დაინახა - გაზაფხულს. იმდენად მომხიბლავი სურათი იყო - აპრილის მოწმენდილ, ლურჯი ცის ფონზე ეს უცნობი მომღიმარი ბიჭი... თავს ვერ სძლია - ამ სურათს კუშტად ვერავინ შეხედავდა. ამ სურათის შემხედვარეს შუბლი უნდა გაგეხსნა.

გახსნა კიდეც - გაიღიმა.

სწორედ ამ დროს შემოჰკრეს ზარს. შეჯიბრი იწყებოდა. იმ ბიჭმა ცხენს აღვირში წაავლო ხელი, ბაჩევას კიდევ ერთხელ გაუღიმა და წავიდა. ათიოდ ნაბიჯი არ ექნებოდა გავლილი, რომ მობრუნდა, ბაჩევას ახლო მეგობარივით დაუქნია ხელი და იქით გაემართა, სადაც შეჯიბრების დიდი ალამი იყო აღმართული.

დოღმა მიწა გაახურა - ცხენები ისეთი ძალმოსილებით გარბოდნენ, გეგონებოდათ, იქ, სადაც მიირბენენ, მხედრებს აღიარება კი არა, უკვდავების მიმნიჭებელი ფირმანი ელითო... მხედრები ყიჟინას სცემდნენ, მაყურებელი - კიდევ უფრო მეტად. ისეთი ხმაური დადგა, ადამიანს თავბრუ დაეხვეოდა. მტკვრისპირა ველზე ამ ხმაურით, ყიჟინით, უხამსი შეძახილებითაც კი თუ შეიტყობდი, რომ სულ რამდენიმე ათეული წელი გასულიყო მას შემდეგ, რაც ამ ქვეყანაში იშმაელნი მეუფებდნენ. ჯირითის მაცქერალნი უდაბნოთა ყიჟინას სცემდნენ, იმას კი არ უწყოდნენ, რომ იშმაელნი ქვეყნიდან გაეძევებინათ, სულიდან კი - ვერა. ამგვარი არაქართული ყიჟინით ადასტურებდნენ, რომ იშმაელიანობა სულში შემორჩენოდათ.

ბაჩევა დოღს შესცქეროდა, მაგრამ ვერაფერს ხედავდა - მისი ფიქრი სულ სხვაგან ქროდა. თვალწინ ის ღიმილი ედგა, იმ ყმაწვილს დაეძებდა. ვერსად მოჰკრა თვალი.

მერე მისი ხილვის იმედი სულაც დაჰკარგა. ამან კიდევ უფრო ატკინა გული. შეჯიბრისადმი ინტერესი ისედაც არ ჰქონდა, ახლა სულაც უგუნებოდ, უგულოდ იჯდა წიფლის ხისგან ახლად გაჩორკნილ ფიცარზე. თინათის სიტყვებიც ვერ გააცნობიერა. ესმოდა, როგორ არ ესმოდა თინათის ნათქვამი: ,,აგე, უშუც მოვიდა, აგე, უშუ!“ კარგად ესმოდა, მაგრამ სიტყვებს გონება ვერ აცნობიერებდა. ბაჩევას დაბნეულობას იმანაც შეუწყო ხელი, რომ ის გაზაფხული, ის ღიმილი ისევ მოევლინა - აგერ, მის წინ იდგა და გარემოს ისევე ასხივოსნებდა, როგორც ამ რამდენიმე წუთის წინათ.

უშუ ძე საურმაგ ფავნელისა იმ ქართველ ახალგაზრდათაგანი იყო, საქართველოს უკანასკნელი წლების გამარჯვებები გონივრულად რომ გამოიყენეს. თურქ-სელჩუკებზე გამარჯვებას, საქართველოს ტერიტორიიდან მათს საბოლაო განდევნას, ბევრი სიკეთე მოჰყვა. ერთი ამათგანი ის იყო, რომ ქართველი ჭაბუკები ბიზანტიას მიეტანნენ - ზოგი ბიზანტიის ეკლესია-მონასტრებში ქართველ ბერ-მონაზონთა კვალს მისდევდა, ზოგი ვარსკვლავთმრიცხველთ - ასტრონომთ დაუდგნენ შეგირდებად, ზოგი კიდევ მჭერმეტყველთ. მათგან სწავლა იქციეს მთავარ საქმედ. უშუმ ფილოსოფოსთაგან სწავლა ირჩია. საურმაგ ფავნელი გამგზავრების წინ სულ სხვა რამეს სთხოვდა, მაგრამ უშუ მაინც ამათ უსმენდა - ისე კარგად ხსნიდნენ სამყაროს წარმომავლობას, ბიზანტიისა, თუ სხვა ქვეყნების უკეთეს შვილთა აზრის მისნობას, უშუს სხვარამ არც იზიდავდა.

უშუმ სამი წელი გაატარა კონსტანტინეპოლს და რომ არა ყმაწვილი მეფე თამარი - მას სწორედ უშუსნაირი ახალგაზრდები სჭიროდა - დღესაც იქ იქნებოდა. ორიოდ თვის წინ დაბრუნდა თბილისში. „თუ თქვენ, ძმანო ჩემნო, დაუბრუნდებით სამშობლოს, იგი კიდევ ერთ ნაბიჯს წარსდგამს წინ“, - უთხრა მეფემ პირველსავე შეხვედრაზე უშუს და მის მეგობრებს.

დღეს კი უშუ უგუნებოდ იყო: ამ ორიოდ კვირის წინათ ბიზანტიიდან კიდევ ერთი ჭაბუკი, სწორედ კონსტანტინეპოლში დამეგობრებული აბესალომ ძე იორამისა ჩამოვიდა. იგი თავის მიწა - მამულს - ბაზალეთს დაუბრუნდა, მაგრამ მალე ქალაქისაკენ გამოუწია გულმა, აქ მეგობრებში ტრიალებდა. გუშინ მზე გადახრილი იყო, უშუ და აბესალომი ძე იორამისა ერთმანეთს რომ გადაეხვივნენ, იქედან მოყოლებული ლამის მზის ამოსვლამდე ისხდნენ და ბაასობდნენ. ცხადია, ღვინოსაც შეექცეოდნენ, მაგრამ ამასაც კონსტანტინეპოლურად - ცოტას.

მზემ რომ ქვეყნიერება ხელახლა გააცისკროვნა, ორივემ ძილს მისცა თავი. მაგრამ აბა, რა ძილს მოასწრებდა უშუ - შუადღისპირზე მტკვრისპირა ველზე, ასპარეზობაზე უნდა ყოფილიყო - სიტყვა ჰქონდა მიცემული. წელი ძლივს აითრია. დღეს უშუს შეჯიბრი არ ეწადა. დღეს ძილი უნდოდა. ასე ფიქრობდა მანამ, სანამ თინათის გვერდით უცნობ გოგონას მოჰკრავდა თვალს. როგორც კი ეს გოგონა დაინახა, ფეხქვეშ მიწა იგრძნო და თავსზემოთ ცა. გოგო გაღიმებულ, სავსე მთვარეს ჰგავდა, მაგრამ ეგ არ იყო მთავარი - რამდენი ასეთი პირბადრი მთვარის მსგავსი გოგონა უნახავს უშუს - ეს სხვანაირი იყო. თითქოს კარგა ხნის ნაცნობი და ახლობელი. ამიტომ შესცქეროდა ასეთი გასხივოსნებული ღიმილით, ხოლო მოგვიანებით, როცა იმ გოგონამ ზურგი აქცია, მოეჩვენა, ქვეყნიერებაზე ბინდმა დაისადგურაო - უხმო, უფერო და უღონო ადამიანები სიბნელეში დაეხეტებოდნენ და არაფერი, სრულიად არაფერი არ ჰქონდათ საერთო ერთმანეთთან.

მერე ცხენთა შეჯიბრიც დაიწყო. უშუ იქით გაემართა, მივიდა კიდეც იქ, საიდანაც ჯირითი უნდა დაწყებულიყო. სავსე მთვარემ სწორედ მაშინ გაუღიმა, აქეთ რომ მოეშურებოდა. ამ ღიმილმა გაამხნევა, ძალა მისცა. მაინც არ უნდოდა ახლა ცხენზე შეჯდომა, რა დროს შეჯიბრება იყო! ერთხანს დიდ ალამთან იტრიალა, მერე უკან გამობრუნდა, იქით, სადაც გოგო ეგულებოდა. მიდიოდა და ფეხს ითრევდა. იცოდა, დარწმუნებულიც იყო, გოგო დამეძებს, მელოდებაო. ამით სიამაყის გრძნობა ეუფლებოდა: აი, ის მელოდება, ესეიგი ამქვეყნად მე და ის ვართო. როცა გოგოსა და თავისი ერთად არსებობა დააკონკრეტა, აჩქარებული ნაბიჯით გამოსწია იქით, სადაც სავსე მთვარე დატოვა. გზად ამანელისძის ასულმა შეაჩერა. დიდებულის ქალი რაღაცას ელაპარაკებოდა, თან შვილს - ხუთიოდ წლის ლუარსაბს თმაზე ისე ეალერსებოდა, სხვა დროს უშუ უთუოდ მიუხვდებოდა გულისთქმას, მაგრამ დღეს ვერაფრით ვერ მიხვდებოდა იმას, რაც დიდებულის ასულს ეწადა. მის კითხვებს რაღაცას პასუხობდა, მერე ისე გაეცალა, ამანელისძის ასულმა გაოცებული მზერა გააყოლა - უშუს ცხენის აღვირისათვის ჩაევლო ხელი და ჩქარი ნაბიჯით მიდიოდა.

უშუს დანახვაზე თინათი სიხარულით ცას ეწია. ლამის ყელს მოხვეოდა, უშუ კი ბაჩევას მიუბრუნდა. ბაჩევას ღიმილი მოედო სახეზე. თინათი სახტად დარჩა: მიხვდა, ამ ორ ადამიანს რაღაც საერთო ჰქონდათ, ამ ორ ადამიანს აკავშირებდა ის, რაზეც თინათის წარმოდგენა არ ჰქონდა, თინათი ამ აზრმა შეაშფოთა, ააფორიაქა. უშუმ კი ბაჩევას მაჯაში ჩაავლო ხელი, თინათის მიუბრუნდა და თქვა:

- რა კარგია!

- რა თქვი? - ნერწყვი ძლივს გადაყლაპა თინათიმ.

- რა ლამაზია! რა ჰქვია? - უშუ ბაჩევას მიუბრუნდა - ვინა ხარ? რა გქვია?

ბაჩევამ უშუს ხელი გამოსტაცა და გაიქცა.

- ვერსად წამიხვალ, შენ ჩემი ცოლი უნდა გახდე! - მიაძახა უშუმ.

თინათი გახევდა. უშუს აღშფოთებულმა შესძახა:

- რას ამბობ!

ბაჩევა შედგა, უშუს მოუბრუნდა. მის მზერაში ნაღველი, სასოწარკვეთა და საყვედური იკითხებოდა. ამ მზერამ შეაშფოთა უშუ და ბაჩევასაკენ გადადგა ნაბიჯი.

ბაჩევა კვლავ გაიქცა.

თინათიმ უშუს მკლავში ორივე ხელი ჩაავლო და შესძახა:

- რას სჩადი, უშუ, იცი ეგ ვინ არის?

- ვინც არ უნდა იყოს, ეგრე მოხდება! - მიუგდო უშუმ და შეეცადა მკლავი, რომელსაც თინათი ორივე ხელით ჩაფრენოდა, გაენთავისუფლებინა - ბაჩევასაკენ ესწრაფვოდა.

- იუდეველია, ზანქან ზორაბაბელის ქალწული!

ბაჩევა ცხენისაკენ გარბოდა. უშუ თინათის მიაცქერდა.

ცხენთა ფლოქვების ქვეშ მიწა ტორტმანებდა.

ადამიანები კვლავ ყიჟინას სცემდნენ.

______________________

1.შაბუყოთი - სინაის მთის ძირას თორის მიღების აღსანიშნავი დღესასწაული. იმართება მაისის ბოლოს, ივნისის დამდეგს.

2. სელიხოთი - ებრაული ახალი წლის დადგომამდე ორმოცი დღის განმავლობაში გარიჟრაჟის ლოცვა.

ფესახის¹ პირველი საღამოს აგადას² ყოველი ტფილისელი ებრაელი თავის ოჯახში ატარებდა. ცხადია, ისე ატარებდა, ვისაც როგორი ძალაც მოსდევდა. ხოლო ვინ რისი შემძლე იყო და როგორ დღესასწაულობდა ფესახს, ამის გაგება არც ისე რთული საქმე გახლდათ: თუ სახლში რამდენიმე სანთელი ენთო, ეს იმას ნიშნავდა, ამ ჭერქვეშ აგადას ის ადამიანები იხდიდნენ, რომლებიც ცხოვრებასთან ჭიდილში დამარცხებულად არ თვლიდნენ თავს. ცხადია, ისეთი ოჯახებიც იყო, და ძალიან ბევრი - უმეტესზე უმეტესი - ფესახს ერთი ჭრაქის შუქზე რომ დღესასწაულობდნენ. მაგალითად, აბრამიკოს ფარღალალა საცხოვრისში ერთი ჭრაქიღა ბჟუტავდა. ოჯახის უფროსი - კოჭლი აბრამიკო ხმადაბლა, წამღერებით, დროდადრო ხვნეშა-ოხვრით კითხულობდა ეგვიპტელთა ტყვეობიდან ებრაელთა თავდახსნის ამბავს. აბრამიკო ასე იმიტომ ოხრავდა, რომ არ სჯეროდა, იმისა, რასაც კითხულობდა: თუ ეს მართლა ასეა, თუ ღმერთი ასე პატრონობს ისრაელიშვილს, მე მთელი სიცოცხლის მანძილზე ერთხელ მაინც რატომ არ გადმომხედა, ერთხელ მაინც რატომ არ მიშველაო. რომ არ სჯეროდა, ალბათ, იმიტომაც იყო ასეთ დღეში. ზოგიერთი სახლიდან არა მხოლოდ დიდი შუქი, სიმღერის, მოლხენის ხმაც კი გამოდიოდა. მაგალითად, ბენო კაკიტელას ოჯახში საფესახო თიკანზე ისე მღეროდნენ, სმენას ვერ მოსწყვეტდით.

აი, იმას კი ვერავინ გეტყოდათ, ზანქან ზორაბაბელის სახლში რამდენი სანთელი ენთო. ამ სახლიდან არც რამ ხმა ისმოდა - უზარმაზარი ეზოსთვის იმოდენა ყორე შემოევლოთ, ზორაბაბელისას ვერც ვერას გაიგონებდით, ვერც ვერას მოჰკრავდით თვალს.

ადრე ყოველი ტფილისელი ებრაელი ფესახის ორივე სააგადო საღამოს თავის ოჯახში ატარებდა. ერთხელ, კარგა ხნის წინათ, ზანქანის ნეტარხსენებულმა მამამ მორდეხ ზორაბაბელმა თქვა:

- ზოგიერთ ისრაელს ღმერთმა მისცა და აქვს საშუალება აგადა ღირსეულად ჩაატაროს, ბევრს, ღმერთმა ყველას მოუფონოს, ლუკმა-პური გაჭირვებით შეაქვს ოჯახში. ეგვიპტელთა მონობიდან თავდახსნის დღესასწაული კი ყოველი ებრაელისთვის უნდა იყოს სასიხარულო, ყველამ ისე უნდა იგრძნოს თავი, თითქოს თვითონ გადაიგდო მონობის უღელი, ამიტომ საჯამაათო აგადა უნდა მოვაწყოთ, რომ ყველა - მდიდარიც და ღარიბიც, დიდიც და პატარაც, ერთად დავსხდეთ.

ამ დღიდან მოყოლებული მორდეხ ზორაბაბელი ფესახის ყოველ მეორე საღამოს თავის ეზოში დიდ სუფრას შლიდა და მთელი ტფილისის ებრაელობას ეპატიჟებოდა: ,,ყოველი ისრაელიშვილი უნდა მოვიდეს და გაიზიაროს განთავისუფლების სიხარული. თქვენ ჩემთან კი არ მოდიხართ, ფესახს ზეიმობთ.“

ზანქანი მამის ხსოვნისადმი ერთგულებას, მისი საქმეების გაგრძელებაშიც ხედავდა. ამიტომ ყოველ ფესახში, მეორე აგადის საღამოს, მის ეზოში დიდძალი ხალხი იყრიდა თავს. ხახამ აბრამი ბეით ქნესეთში³ გამოაცხადებდა:

- ჯამაათო პატიოსანო, ზანქან ბენ მორდეხაი ყველას გაუწყებთ, რომ მისი სახლის ეზოში გაიმართება საფესახო საჯამაათო სედერი. ვისაც სურდეს, მოვიდეს და იფესახოს, ვისაც სურდეს, მოვიდეს და ჭამოს, თქვენ მრავალს დაგასწროთ გამჩენმა, მას კი ფარნასა⁴ უმრავლოს!

ეს იყო და ეს! ბეით ქნესეთში კიდეც არ გამოეცხადებინათ, ამ სერობას არც დიდი დააკლდებოდა, არც - პატარა. თუ სულაც საპყარი არ იყო. ყოველი ტფილისელი ებრაელი, თუ ნაბიჯის გადადგმა შეეძლო, ფესახის მეორე საღამოს მთელი თავისი ოჯახით, შვილებით, შვილიშვილებით ზანქანის სახლისაკენ მიიჩქაროდა. ეს დღესასწაული ყოველ მათგანს შეახსენებდა, რომ ებრაელობა ღვთის მხედველობის არეში მოქცეული ერია და განთავისუფლებაც სწორედ ღვთის ნებით მოხდა. ეს ძალას მატებდათ. კიდევ იმიტომ არ აკლდებოდნენ ამ აგადას, რომ წელიწადში ერთხელ ზანქანის სახლში შესვლა, თუნდაც ეზოში, ახლადშეფოთლილი მუხების ქვეშ, ყოველი ამათგანისათვის დასამახსოვრებელი დღე იყო.

ზანქან ზორაბაბელი შთამომავალი გახლდათ იმ ებრაელებისა, ბაბილონიდან სპერის ზღვით რომ მოვიდნენ საქართველოში. ამაზე არა მხოლოდ მისი გვარი მეტყველებდა, ხალხის მეხსიერებაც. იგი იმათი ჩამომავალი იყო, ბაბილონის მდინარეებთან რომ ისხდნენ და დაკარგულ, იავარქმნილ იუდეაზე რომ მოთქვამდნენ. ორი-სამი თაობის შემდეგ იუდეის დამანგრეველი ბაბილონი სპარსელებმა რომ გააცამტვერეს და ებრაელებს შინ დაბრუნების უფლება მისცეს, ზორაბაბელთა ერთი ნაწილი იერუსალიმს მიბრუნდა. ებრაული წყაროები ზორაბაბელთა წინაპრებს ზერუბაველებად მოიხსენიებენ. სწორედ ისინი მიუძღოდნენ ბაბილონიდან სამშობლოში მიბრუნებულ თანამოძმეებს. იერუსალიმში კი ტაძრის აღდგენას ჩაუდგნენ სათავეში. ზაქარია წინასწარმეტყველი ზანქანის წინაპარზე ამბობს: ,,რა ხარ შენ, დიდო მთაო, ზერუბაველთან შედარებით - დაბლობი მხოლოდ». ზორაბაბელთა მეორე შტო იმათ შორის აღმოჩნდა, ვინც კბილებში დანაგარჭობილ ბაბილონელთაგან დანავლულ იერუსალიმს არ დაუბრუნდა - აქ ბაბილონური თალმუდი იქმნებოდა. ერის, რწმენის და სამშობლოს რაობას წიგნში გამოხატავდნენ. წიგნში აქცევდნენ იმას, თუ როგორი უნდა იყოს სამშობლოს მაცოცხლებელი ადამიანი, ამ წიგნშივე ხედავდნენ რწმენის, ერის გადარჩენის და ამ გზით სამშობლოს გაცოცხლების საწინდარს, რადგან მიაჩნდათ - მიწა-წყალი, ჰაერი მშობლიური მხოლოდ ადამიანით არის, ამიტომ ადამიანის სულზე ზრუნავდნენ. ნაბუქოდონოსერის მიერ ადრეც, სამშობლოდან ოტებული ებრაელობა სიცოცხლის გადარჩენის დაუოკებელმა წადილმა მიმოფანტა. მომავალში იგი წიგნს უნდა შეეკრიბა, წიგნით უნდა გაერთიანებულიყო ერი.

იმათ შორის, ვინც წლობით ჩაჰკირკიტებდა ბაბილონურ თალმუდს, ზანქანის წინაპრებიც იყვნენ. მათთვის არარა მნიშვნელობა არ ჰქონდა დროს, არც იმას ეძებდნენ, თუ ვინ იჯდა სამეფო ტახტზე: მეფე ის კი არ არის, ვინც ტახტზე დაჯდა, ის, ვინც ერს საგანძურს უქმნისო. მარადიულ საგანძურად კი წიგნს მიიჩნევდნენ. თაობათა არსებობის მიზანი წიგნში მოქცეულიყო - რადგან იცოდნენ: თუ ხალხს სულის კირად წიგნს არ გაიხდის, მუცელს გააღმერთებს, მუცლის მოთაყვანე ერი კი დაღმართში მიექანება. ამიტომ აღმოსავლეთის ბნელ ღამეებში, თუ ლაჟვარდოვანი განთიადისას, გამთანგველ სიცხესა, თუ უჟმური წვიმიანობისას, მაგიდებზე გადახრილნი წელგაუმართავად ჩაჰკირკიტებდნენ ერის სულის კირს. ასე იყო მანამ, სანამ სპარსეთის ჯერიც არ დადგა, მანამ სანამ ალექსანდრე დიდი არ მიადგა სპარსეთს და ისეთივე დღე არ აწია, როგორც სპარსეთმა ბაბილონს, ბაბილონმა - იუდეას. სისხლის ნაკადულები რბოდნენ ბაბილონის მიწაზე.

ამჯერად მაკედონელთა შუბებს გამოექცნენ ებრაელები - ადრე ოტებულთა ნაკვალევში ჩადგნენ და სიცოცხლის გადარჩენა, მშვიდი ნავსაყუდარი შეავედრეს ღმერთს. ზანქანის წინაპრებმა საქართველოში პოვეს ის, რასაც ღმერთს ევედრებოდნენ. სხვებმაც. ზოგმა კი საქართველოს ახლო-მახლო დასცა კარავი.

ზორაბაბელები ძლიერ მდიდრები იყვნენ, ზორაბაბელთა ერთმა შტომ ბაბილონიდან იმდენი თვალმარგალიტი, ოქრო გამოიტანა, მაკედონელ ჭაბუკს ეს რომ სცოდნოდა, უთუოდ გამოუდგებოდა და კიდევ უფრო დიდ ნადავლს გაუნაწილებდაო თავის მამაც ბიჭებს.

წელიწადი წელიწადს მისდევდა, საუკუნე საუკუნეს. ზანქანის წინაპრები საქართველოს ღვიძლ შვილებად იქცნენ. უკვე ძნელი გახდა იმის გარჩევა, რელიგიის გარდა, რა ანსხვავებდათ ქართველთაგან. დამპყრობელი ვერარა განსხვავებას ვერ პოვებდა და ორივეს ერთნაირად ურტყამდა. ზანქანის წინაპრებისათვის, თავად ზანქანისათვის წმინდა და ხელშეუხებელი ადონაისადმი რწმენა დარჩა, განსხვავებული რწმენა კი განსხვავებულ ცხოვრებას კარნახობდათ. არც ეწადათ სხვებში ათქვეფა: ჩვენ ჩვენი რწმენა გვაქვს, ჩვენი ღმერთი გვყავს და ისე უნდა ვიცხოვროთ, როგორც ღმერთს სინაის მთის ძირში აღვუთქვითო.

- საუკუნეები აქა ვართ და მაინც უცხოდ რომ ვრჩებით? - კითხულობდნენ ჭაბუკნი, ხნოვანნი მხრებს იწურავდნენ: რა ვქნათ, რა ვუყოთ, ჩვენ სინაის მთის ძირში დადებულ პირობაზე უარს ვერ ვიტყვითო.

ამ კითხვას ყოველი თაობა სვამდა - იმათ ეკითხებოდნენ, ვინც ადრე თავად კითხულობდა - შინაურნი ვართ და უცხოდ რადა ვრჩებითო. ახლა ესენი, უკვე ჭაღარამორეულნი, წელში მოხრილნიც იწურავდნენ მხრებს:

„რა ვქნათ, რა ვუყოთ, ადონაის რწმენას ვერ დავაგდებთო“.

აგადის წამყვანი ხახამ აბრამი შეკრებილთ გატაცებით უამბობს, თუ როგორ ცდილობს მოსე ღვთის ნების ასრულებას - ეგვიპტიდან ებრაელთა უფათერაკოდ გამოყვანას, როგორ ჯიუტობს ფარაონი. ფარაონს არ სურს მონების განთავისუფლება. ეს საბრალო, უმეცარი მპყრობელი არად აგდებს ღვთის ნებას.

ზანქანი აგადაზე შეკრებილ ხალხს ათვალიერებს. ამათგან უმეტესობა, ხომ მის სამსახურში დგას. ზოგი აქ, თბილისში, ზოგი შორს, ტრაპიზუნდსა თუ არანში,⁵ კონსტანტინეპოლსა, თუ რუსეთის სამთავროებში გამართულ სავაჭროებში, ცხადია, ტფილისშიც. ეს ათი წელიწადია რუსეთშიც შეაღწია ზანქანმა და ყველაფერს ამ ადამიანების მეოხებით აკეთებდა. ფესახისათვის კი ყველა შინ, ტფილისში ჩამოსულიყო, რათა დღესასწაული თავიანთ ოჯახებში გაეტარებინათ. ზანქანი ყოველი მათგანის საქმიანობას იგონებდა, აჯამებდა. ხახამ აბრამი კი უკვე იმაზე საუბრობდა, თუ როგორ დაედევნა ფარაონი ეგვიპტიდან გამოსულ ებრაელობას. ფარაონის ჯარი ხმაურით, ყიჟინით მიჰქრის უდაბნოში. მათი ეტლები მალია და საშიში. სადაცაა ჯარი თავდახსნილ ხალხს მოეწევა. გარბიან ჭაბუკნი, ხეიბრები, ქალები, საპყარნი, მოხუცნი, თუ ჯანძლიერნი - ეგვიპტელთა პირბასრ შუბებს გაურბიან, მაგრამ სადღა გაიქცევიან, წინ მეწამული ზღვა გადაშლილა, უკან ეტლები მოსდევენ, ეტლებზე კი ჯარისკაცები ამხედრებულან, ხელში პირბასრი შუბები უჭირავთ. ყოველი შუბის წამახული წვერი მზეზე ელვარებს. აჰა, აჰა, სადაცაა წამოეწევიან, სადაცაა პირბასრი შუბები გაუპობენ გულს ბალღსაც და მოხუცსაც, პირბადრ ქალწულსაც და აგე, ამ კოჭლ კაცსაც. თუ ეგ არა, ზღვა შთანთქავს მათს გაოფლილ, უდაბნოს სილითა და მზით სავსე სხეულებს. ზღვის ტალღებში შთაინთქმებიან საბრალონი. მოსე სწორედ იქით, ზღვისკენ უხმობს იუდეველთ. ზღვა - საშიშია, სიცოცხლის მშთანთქავი, დაუნდობელი და გულგრილი. იუდეველნი შიშდარეულნი, გატრუნულნი, სულგანაბულნი ადგამენ პირველ ნაბიჯებს სველ ქვიშაში... აჰა, ახლა იქუხებს ტალღა და... არა, ზღვა მორჩილად იხევს უკან... ებრაელები ზღვას მისდევენ. აქოჩრილი, პირზე ქაფმოდებული, ყანჩასავით ცალფეხზე შემდგარი ტალღები თავს უხრიან იუდეველთ.

ზანქანი კვლავ სუფრის წევრებს ათვალიერებს. კი, ბევრი ამათგანი მის საქმეს ემსახურება, მაგრამ ისეთნიც არიან, თავად რომ მიჰყვეს ხელი ვაჭრობას და ზანქანთან აღარაფერი აღარ აკავშირებთ, გარდა სალოცავისა. აგერ, მაგალითად, ბენო კაკიტელა ცოლთან და ორ ვაჟთან ერთად თავმომწონედ რომ ზის. მას შემდეგ, რაც სუფრას მიუჯდა, არც მარჯვნივ გაუხედნია, არც - მარცხნივ, ქადაგად დავარდნილ ხახამ აბრაამისთვისაც კი არ შეუვლია თვალი - ამით თავის დამოუკიდებლობას, ღირსებას უსვამს ხაზს. თავად მიაჩნია ასე: „ზანქანი ჩემთვის დიდი ვერაფერი შვილია, უბრალოდ, აგადა არ გავაცდინე“. შეძლებული კაცია ბენო კაკიტელა, ერთ-ერთი იმათგანი, ვისაც ზანქანის დიდი სახელი გულს უკლავს. არაერთგზის უთქვამს: ,,მე რომ მაგდენი ფული მქონდეს...“ ან ,,მაგისი მამა-პაპაც ხელმწიფის კარზე მიღებული ხალხი იყო, დავით ჰაგადოლს,⁶ იმ სულკურთხეულს, თურმე ძლიერ უყვარდა მაგ მიშფახა.⁷ რატომ არ იქნებიან ყინჩად!“. ზანქანმა ყველაფერი ეს იცოდა - ზოგს თავად ხვდებოდა, ზოგს სხვები მიახვედრებდნენ, ან სულაც პირდაპირ ეტყოდნენ: ენის მიმტანთ ჩვენს ებრაელობაში რა გამოლევს! აჰა, კვლავ მოსდევენ შუბგალესილი ეგვიპტელები ებრაელებს... ესენი კი ზღვაში შიშით შეაბიჯებენ. ხახამ აბრაამი თავდახსნის ამ ეპიზოდზე ისე საუბრობს, აგადის მონაწილეთა შორის შიშმაც კი დაისადგურა, თითქოს შარშანწინ, იმის წინ, აქვე, ამავე ეზოში, არ გაეგონოთ, თუ როგორ გაუპო ღმერთმა ზღვა მათს წინაპრებს, მაგრამ საუკუნეების წინათ მომხდარის ხელახლა, ისე განცდა, თითქოს დღეს ხდება, ფესახის დღესასწაულის ერთ-ერთი პირობაა. ყოველ ამათგანს კარგად ახსოვდა დიდი წიგნის შეგონება „ყოველი თაობის ებრაელმა ისე უნდა იცხოვროს, თითქოს თავად დაიხსნა თავი ეგვიპტიდან“.

მერე ხახამ აბრაამმა წამღერებით, ლამის ცრემლისაღმძვრელი რეჩიტატივით დასძინა:

- ვაი იმას, ისრაელებო, ვისაც ეს დაავიწყდება, არ დაგავიწყდეთ, არ დაგავიწყდეთ: ჩვენ ყოველთვის პირბასრი შუბებისა და ზღვის ტალღებს შუა ვართ მოქცეულნი. რა კაი ცხოვრებაც არ უნდა გვქონდეს, არც ზღვის ტალღები უნდა გვავიწყდებოდეს, არც ჩვენი გულების გასაპობად გალესილი შუბები.

- აჰავაი! - ამოიგმინა ხალხმა.

- მაგრამ ვინ არის ჩვენი მხსნელი, ჩვენი გადამრჩენელი, ჯამაათო? - იკითხა ხახამ აბრაამმა და სუფრის წევრებს გადახედა - ძლიერი მეფე? სად არი, არა გვყავს. ჯარი? არც ესა გვყავს, ჯამაათო, - ისევ გადახედა ხალხს, ჰაერი ჩაისუნთქა და ისევ წამღერებით წარმოთქვა, - ნეტარი არის ის, ვისაც ახსოვს ჩვენი გადამრჩენი, იკურთხოს სახელი მისი - ადონაი! - ეს არის ის, ვინც ჩვენ ამოგვირჩია!

ზანქანს შელო მიუახლოვდა და ჩურჩულით უთხრა:

- აბულასანის კაცი გეახლა, ამირა გთხოვს მასთან მიბრძანდე.

ზანქანმა თავი გააქნია, შელოს ანიშნა მადროვეო.

ქართლის ამირამ და ტფილისის გამგებელმა აბულასანმა - კარგად იცის, რომ ამ საღამოს ზანქანი ებრაელობის მონობიდან განთავისუფლებას დღესასწაულობს. ისიც კარგად ეცოდინება, რომ ზანქანის ეზოში ასობით ადამიანი იგონებს, თუ როგორ დაავალა ღმერთმა მოსეს ებრაელობის განთავისუფლება. მაშ, რა ხდება? ასე სასწრაფოდ რისთვის უხმობს?

- ახლა არ შემიძლია, აგადას ვერ მივატოვებ, მოგვიანებით შენთან ვიქნებითქო - ჩურჩულით მიუგო ზანქანმა. შელომ თავი დაუკრა და უხმოდ გაეცალა, ზანქანი კი კვლავ ფიქრმა მოიცვა. თუმცა, ეს საზრუნავის გაცნობიერების ცდა უფრო იყო, ვიდრე ფიქრი. უკვე აღარ ესმოდა მეწამულ ზღვაში შესული ებრაელების ამბავი - იმაზე ფიქრობდა, თუ რატომ, რისთვის იწვევდა ქართლის ამირა და სამეფო დარბაზის წევრი.

ზანქან ზორაბაბელი ვაჭარი გახლდათ - ბიზანტიას, არანს, რუსეთს, ეგვიპტესაც კი სერავდნენ მისი ქარავნები და ყველგან დიდი სახელი ჰქონდა. ვაჭარი დიდი ვერ გახდება, ფრთებს ვერაფრით გაშლის, თუ სამეფო კარი არ მფარველობს. ყველა ამ ქვეყანაში სწორედ სამეფო კარი სცნობდა ზანქანს, მაგრამ იმ სამეფო კარის მფარველობა, რომელსაც ხელისუფლება ძლიერ არ უპყრია ხელთ, დიდი ვერაფერი შვილია. მეფე გიორგი მესამეს ქვეყნის სადავეებს ვერც ვერავინ შეეცილებოდა. ამიტომაც ჰქონდა ფასი ზანქანისადმი მის ყურადღებას, ამანაც შეუწყო ხელი მეზობელ ქვეყნებში ზანქანის გაძლიერებას. მეფე თამარის ყურადღებას კი ყურთლუღ არსლანის აჯანყების შემდეგ მეტი ფასი დაედო.

ზანქანი დარწმუნებული იყო: ყურთლუღ არსლანის აჯანყებამ, მეამბოხეთა თითქოსდა, გამარჯვებამ, დიდი სამსახური გაუწია მეფე თამარს - ხალხმა დაინახა, რომ მეფისათვის მეტი გონიერება, განსჯის უნარი უბოძებია ღმერთს, ვიდრე ყველა აჯანყებულისათვის ერთად: მეფემ მეამბოხეთ დიდბუნებოვანად დაუთმო - მამულები, სავარძლები დაურიგა და ამით დაამარცხა კიდეც - ხალხს დაანახა, თუ რა მუცლის გვრემა ჰქონდათ ყურთლუღ არსლანსა და მის მორჩილთ.

აჯანყება დამთავრდა. ბრძოლა კი ფარულად გრძელდება. უშფოთველი, უხმო ბრძოლა. გუშინ მეამბოხენი, დღეს სავარძლებში მოქცეულნი, ყოველმხრივ ცდილობენ ქვეყანას უჩვენონ, რომ სწორედ მისთვის ირჯებოდნენ.

აგადის მონაწილე ტფილისის ებრაელობა სულგანაბული უსმენდა ხახამ აბრაამს და სულით ხორცამდე განიცდიდა ეგვიპტიდან გამოსულ წინაპართა ყოფას. მათთან ერთად გულშეკუმშული, სულდალეული გადიოდა წითელი ზღვის ფსკერზე ქაფმოდებულ ტალღებს შორის. მათთან ერთად აწუხებდა შიმშილი და უდაბნოს თაკარა მზე, სული ეხუთებოდათ მოხუცთ და ვერა გაეგოთ ბავშვებს, ზანქანი კი ვერაფერ ამას ვერ გრძნობდა - ფიქრში ჩაფლულიყო. ლამობდა ამოეცნო, რისთვის იხმობდა ქართლის ამირა.

ამ ბოლო დროს აბულასანს თავისი გვარ-სახელი ავი ნაგაზივით უყეფს. იშმაელიანებმა მის წინაპარს გვარ-სახელი თავის ყაიდაზე რომ მოუქციეს და დიდმოხელეობაც უბოძეს, აბულასანობა იშმაელიანთა დიდკაცობაში სანდო კაცის სახელს გიხვეჭდა, ხოლო ქართველთაგან ხმამაღლა არავინ დაგძრახავდა. ახლა კი... სხვა დრო დადგა - რა ხანია საქართველო იშმაელიანთაგან განთავისუფლდა - ქართველთა სულებში, თუ რამ ჭუჭყი, უკეთურობა დაგროვილიყო, ერთად მოუყარეს თავი, ერთად და ერთხმად მოისროლეს მტკვარში. ახლა საქართველო ლამის თავად გადაიქცეს წინა აზიის მბრძანებელ ქვეყნად, ხალხი ნელ-ნელა იბრუნებს თავის სახეს. ამიტომ დღეს სანაქებო და სასახელო სულაც არ არის ის, რომ შენმა წინაპარმა გვარ-სახელი შეიცვალა... დღეს სანაქებონი ისინი არიან, ვინც არც სახელი იცვალა, არც გვარი და არც - რწმენა. ჩაჯდა თავის მამულში, პირჯვარს იწერდა და დრტვინვით ელოდა, თუ როდის ინებებდა ღმერთი იშმაელიანთაგან საქართველოს განთავისუფლებას.

დღეს აბულასანისთვის ორივე ერთია - რა გამოდევნებული ავი ნაგაზი და რა იშმაელიანთ ყაიდაზე მოქცეული ეს გვარ-სახელი!

წინგახედული კაცი იყო აბულასანი - ხვალინდელი დღის დანახვის უნარის მქონე, ხშირად სწორად ამოუცვნია მოსახდენი. თუ არ მოსწონდა, შეუცვლია კიდეც ის, რაც უნდა მომხდარიყო. მოსდევდა საამისო ღონე. როცა ქვეყანას დასჭირვებია, არც ხმალი უქნევია ცუდად. ვერავინ დაუწუნებს. ყურთლუღ არსლანს დროულად დაუდგა გვერდით. დაუდგა და აჯანყებაც ისე წარიმართა, როგორც ქვეყნისათვის აჯობებდა. აბულასანს მტკიცედ სჯერა: მეტისმეტი, განუსაზღვრელი ძალაუფლება ათას ვაებაგამოვლილ, მორჭმულ მეფესაც კი ურევს გზა-კვალს. კი, მეფეა, მაგრამ ადამიანია, ადამის ძეს კი, მრავალი ცდუნება სდევს. ჯერ აბულასანმაც არ იცის, როგორი მეფე იქნება თამარი, ის კი კარგად იცის, დიაცს, მით უმეტეს, ყმაწვილს, მეფედ ახლახანს ნაკურთხს, მოდარაჯე მზერა რომ არ უნდა მოაცილო. აჰა, მეფედ ვაკურთხეთ - ღვთის ნება ავასრულეთ, მაგრამ ისიც უნდა ახსოვდეს, რომ ჩვენც ვარსებობთ ქვეყნად - მძლავრნი. როცა საჭიროდ ჩავთვლით, მეფის ყოფასაც კი შევცვლით და რაც მოხდება, ისიც ღვთის ნება იქნება.

პირმოთნეთ და ზურგსუკან გამქირდავთ რა გამოლევს ქვეყნად. მამულის სამსახურში გაჭაღარავებული რამდენი კაცი შფოთავს იმის გამო, რომ სწორედ აბულასანი გახდა ქართლის ამირა, ტფილისის გამგებელი, სამეფო დარბაზის წევრი და არა თვითონ. შფოთავს უხმოდ. ესენი, აბულასანის ავადმჭვრეტელნი, ფრთხილნი არიან, ჭკვიანნიც. ფრთხილმა და ჭკვიანმა ადამიანებმა კი ყოველთვის იციან ენამასწარა, წინგაუხედავ კაცებს სად, როგორ და როდის ათქმევინონ ის, რაც ასე სწადიათ ქვეყანას გააგებინონ, მაგრამ სწორედ იმის გამო, რომ ფრთხილნი არიან, თავად არასოდეს არ იტყვიან. სასახლეში, თუ წარჩინებულთა ოჯახებში ხშირად გაიგონებდით ამგვარ ქირქილს: ,,აბულასანი?! ვაჟო, ეგ სახელი რომ მესმის, ასე მგონია, იშმაელნი არსადაც არ წასულან, ეგრე უბრალოდ ვიქნიეთ ხმალი?!“, „როგორა, ეგა აქ დარჩა? განა ეგ იშმაელიანთ არ გაჰყვა?!“, ,,დაიხსენ, ღმერთო, ეგ ქვეყანა აბულებისაგან, ჰასანებისაგან - ყველა იშმაელიანისაგან!“ ამის მთქმელმაც კარგად იცოდა, რომ აბულასანი თხემით ტერფამდე ქართველი იყო და გამგონემაც, ორივე ერთად შესციცინებდა აბულასანს, თავს უქონავდა, აქ კი, ზურგს უკან, მაინც ერთი სიცილ-ხარხარი ატყდებოდა ხოლმე. ამ ქილიკითა და ხარხარით იმას უსვამდნენ ხაზს, რომ ამათ წინაპრებს არც რჯული უცვლიათ, არც გვარ-სახელი გადაუკეთებიათ დამპყრობთა ყაიდაზე და არც მდივანბეგობა, თუ ამირობა მიუღიათ. აბულასანის მტრები ესენი არ იყვნენ, ესენი მჩატენი იყვნენ და ხმამაღლა ამბობდნენ იმას, რასაც სხვანი ჩასძახოდნენ, რომ ამათ მერე წვეულებებზე, თუ ქელეხებში ამათგან განაგონი ეუბნათ. ეს იყო და ეს! აბულასანის მტრები ამათ აქეზებდნენ, ქირქილს ჩააგონებდნენ არა სიტყვებით, არა დარიგებით ეგრე და ეგრე უნდა თქვაო, არა, სულაც არა! აბულასანზე გადაკრული საუბრით, ირონიული გაღიმებით, გამოხედვით, სამშობლოს სამსახურში დამაშვრალი კაცის ამოოხვრით, გმინვით.

ცხადია, აბულასანმა ყველაფერი კარგად უწყოდა. ამირა და ქალაქის გამგებელი ვით იქნებოდა, თუ მეფის კარზე, გამორჩეულ, წარჩინებულთა ოჯახებში მსტოვრები არ ეყოლებოდა. დიომიდე რომ მოახსენებდა, ამგვარად შეგამკესო, ხან ღიმილი ერეოდა, ხანაც თავს ისე დაიჭერდა, ვითომ არად არ ენაღვლებოდა ვინ რას იტყოდა მასზე. ,,მაგათ სხვა რაღა დარჩენიათ!“ ჩაილაპარაკებდა და გაიღიმებდა, ამას ამბობდა, თორემ ახალ საქართველოში იშმაელიანთა სახელის ტარება სიკეთეს რომ არ უქადდა, იცოდა და მწარედაც განიცდიდა. მსტოვრთა მეთაურ დიომიდეს, კი ცივად ეტყოდა, ე მანდ არარა გამოგრჩეთ, ვინც რას იტყვის, წვრილად უნდა მაუწყოთ ყველაფერიო - დაწვრილებით უნდა სცოდნოდა, რომ მტერთა, თუ მოქირქილეთა სახვალიო ნაბიჯები ამოეცნო.

არაერთგზის უფიქრია ჩემს გვარს დავიბრუნებო, მაგრამ ამ ნაბიჯის გადადგმასაც ის წინაპრები უშლიდნენ, რომლებმაც აბულასანობა არჩიეს.ძლიერი, სახელოვანი წინაპრები ჰყავდა აბულასანს, თუმცა, მათი ბედი რომ გაახსენდებოდა, სხეულში სიცივე უვლიდა. გონიერი, წინდახედული მეთაურნი ჯარისა, მუდამ მეფეთაგან ისჯებოდნენ, ისჯებოდნენ, რადგან უმხედრდებოდნენ ხოლმე. ერთი სასულიერო პირიღა გამოერია წინაპართა შორის - ეპისკოპოსი. ისიც კი აუხირდა მეფე დავით მეოთხეს: შენაო, ეკლესიას ძალას აცლიო. იმ სულკურთხეულმა, მეფემან, არ დააყოვნა - არ იცოდა დაყოვნება: თუ გასაჭრელი იყო, უმალ გაჭრიდა - ძალა ღმერთსა აქვს, შენ ძალა კი არა, ღორმუცელობა გწადია, მაგ უგვანო ლაპარაკით კი მეფის დაჩიავება განგიზრახავს და არ გაპატიებო. განა მხოლოდ ეპისკოპოსის, მის გვერდით რომ ორი მომღიმარი მღვდელი იდგა, იმათი თავებიც ისე განაცალკევა სხეულებისაგან, ახლობლებმა ერთად შეკრებაც ვერ გაბედეს.

- რა დაგიმალო, ბიძაჩემო, მართალი იყო დავითი: მეფე, რომელიც ხელისუფლების დაჩიავებას ეგუება, მხოლოდ თავის თავზე ზრუნავს: ჩემს მეფურ ღირსებას არა დააკლდეს რა და ქვეყანა თავად უშველისო თავს. ეგეთი

მეფის ხელში ქვეყანა სანთელივით ილევა.

ვატუ პაპაც ახლო პირი იყო მეფე დავითისა. ერთ დღეს დავითმა შესძახა: ჩემი ახლო პირი ჩემს ძლიერებას უნდა სურვობდეს, შენ კი პირუკუ იქცევიო. დაინდო, სიკვდილით არ დასაჯა, მაგრამ ვაი, ასეთ სიცოცხლეს - თუ რამ ებადა - დიდძალი სახნავ-სათესი მიწები, ცხვარ-ძროხა, თუ ყმები, მუჭში მოქცეული თხილივით წარსტაცა, ხაზინას გადასცა და თვალებიც დაათხრევინა.

რამდენი რამ გაიხსენოს აბულასანმა წინაპართა ცხოვრებიდან!

მეფე თამარმა ყურთლუღ არსლანი რომ დაატუსაღა, განა აბულასანმა არ შეჰყარა შიშდარეული თანამოაბჯრენი? განა მან არ მოითხოვა ამბოხისთავის განთავისუფლება? ახალგაზრდა მეფე-ქალ თამარს განა მისმა გაბედულებამ არ უკარნახა სიფრთხილე? განა მისმა გაბედულებამ არ ათქმევინა: „იყოს მშვიდობა, დავსხდეთ, მოვითათბიროთ!» მოილაპარაკეს და თამარს იმის პირობა დაადებინეს, რაც ეწადათ. მაინც ამათ გაიმარჯვეს, ყურთლუღ არსლანის დასის წევრებმა, აბულასანის მარჯვეობითა, სიყოჩაღითა. განა მისმა გაბედულებამ არ იხსნა ყურთლუღ არსლანიც. ცოტაც, სულ ცოტაც რომ დაეკლო აბულასანს, დღეს ამირა, სამეფო დარბაზის წევრი და ტფილისის გამგებელი კი არა, უკუნეთის უტყვი ბინადარი იქნებოდა. იმასაც ხომ მიაღწია, რომ სამეფო დარბაზის სიტყვას მეფეც კი ვერ აუქცევს გვერდს - დარბაზის გადანაწყვეტი მეფემაც უნდა გაიზიაროს და აღასრულოს.

ცხადია, უნდა აღიდგინოს თავისი გვარი აბულასანმა, მაგრამ ამ საკითხზე რამდენჯერაც შეჰყვა ფიქრს, თავმოკვეთილი, თვალებდათხრილი წინაპრები წამოადგნენ თავს. ვერავინ შეიცნობს მეფეთა ბუნებას - ნავში ჩაუჯდები? ერთი პირობა სიკეთით აგავსებს, დრო დადგება და მდინარეში გადაგაგდებს, ხოლო თუ ისე ვერ აამე, როგორც მის გოროზ გულს მიესალბუნება, თავს წაგაცლის.

არა, არ სურს აბულასანს მისი და მეფე თამარის ურთიერთობა რაიმეთი ემსგავსოს მეფეთა და წინაპართა ბედს.

- მისხალ-მისხალ, მისხალ-მისხალ უნდა აიწონოს ყველაფერი - ხმამაღ-ლა, თითქოს ვიღაცას ეკამათებაო, წარმოთქვა აბულასანმა, წამოდგა, ხატთან მივიდა და პირჯვარი გადაიწერა.

მეფისათვის საქმროს შერჩევის საკითხმა კარგად გამოაჩინა საქართველოს მეფის კარზე ვის რა სწადია, ვინ რას ესწრაფვის, თუ ვინ არიან ისინი, ვინც გაიძახის თამარის უღლისგამწევი ბიზანტიის უფლისწული ალექსი კომნინოსი უნდა იყოსო!

- ალექსი კომნინოსი, ალექსი კომნინოსი - ფიქრს ჩაუღრმავდა აბულასანი, ტახტის საზურგეს გადააწვა, ფეხები გაშალა - ალექსი კომნინოსი... ალექსი ძე ანდრონიკე კომნინოსისა - აბულასანმა ირგვლივ მუთაქები შემოიწყო - ვინ არიან? ვის უნდა ალექსი კომნინოსი საქართველოს მეფის ქმრად? გააბეს კავშირი ბიზანტიიდან ექსორიაქმნილ ალექსი კომნინოსთან, სწადიათ თამარ მეფის მეუღლედ იხილონ. ბ იზანტიურად გვიმართოს ქვეყანა, ბიზანტიური კანონები უნდა გადმოგვიღოსო. ამათ ჰგონიათ, მაგ კომნინოსს ბიზანტიის მართვის რაიმე გაეგება! - ერთი მე მოვირთხამ ფეხს საქართველოს სამეფო ტახტზე და მეორე ეგ წამოსკუპტება ბიზანტიის ჭრელა-ჭრულა, მორყეულ სამეფო სკამზე!

ხვდება, კარგად ხვდება აბულასანი: საურმაგს, ძეს ბაქარისას, ივანე ფალავანდს, თარხანის ძეს, სხვა დიდებულთ სწადიათ კომნინოსის მეოხებით შესცვალონ საქართველოს სამეფო კარის ცხოვრება, შესცვალონ ის, რაც ამირსპასალარ ყურთლუღ არსლანის აჯანყებამ მოაპოვებინა ხალხს - ქვეყნის მმართველობაში მონაწილეობის უფლება. აი, მაშინ კი აიხდენენ ოცნებას აბულასანზე მოქირქილენი.

- ვერ ეღირსებიან. განა მისთვის ავუმხედრდით მეფეს, რომ ახლა ეგენი მოექცნენ სათავეში... არა... არ შეიძლება, დანებება არ იქნება!

კომნინოსს ისეთი სასიძო უნდა დაუპირისპიროს, ხმაც ვერავინ დასძრას. დარბაზში ტიმოთე შემოვიდა. კართან დადგა. ჩვეულებისამებრ, ხმადაბლა, თქვა:

- მობრძანდა, ბატონო!

აბულასანმა ვერაფერი გაიგო. ფიქრებიდან ვერ გამოერკვა და უაზროდ მიაჩერდა ტიმოთეს. ტიმოთემ კვლავ ხმადაბლა თქვა:

- ბატონმა ხომ ზანქან ზორაბაბელს უხმო?!

- უკვე დასხდნენ ვარსკვლავები ცაზედა? - აბულასანი წამოდგა, კართან მივიდა და გასძახა - ზორაბაბელი გამოატარეთ, ზანქანი არ შეაყოვნოთ! - მანამ არ გაეცალა კარს, სანამ ზანქანი არ შემოვიდა - აუჩქარებელი და მომღიმარი ზანქანი:

- მშვიდობა შენს ჭერ-კუთხეს, აბულასან! - ზანქანმა თავი დაუკრა მასპინძელს.

- მშვიდობა ნუ მოგკლებოდეს, პასექის დღესასწაული გიდგათ თურმე! - სტუმარს პატივით მიეგება აბულასანი.

- კი, დღესასწაული გვაქვს, მაგრამ... სწორედ აქ წამოსვლის წინ შემატყობინეს: საღირისძეს ქალწული გაუთხოვებია და..ზეგ ქორწილში უნდა მოვილხინოთ, ეგ ყმაწვილი ბიზანტიაში იყო, ცოდნას იქ ეწაფებოდა.

- და ოცი ებრაელის ოჯახს პატარძალს მზითვად ატანს თურმე, - დღესასწაული რომ ეცლია?! ოცი ებრაელის ოჯახი ამ დღესასწაულში მაყრიონს უნდა გაჰყვეს.

- კარგია, ძალიან კარგი! მძახალი მოხარული იქნება - ეგ ოჯახები მამულში აღებმიცემობას გაუმრავლებენ, ხელოსნობას წამოიწყებენ.

- იქნება, დღესასწაული ადროვოს? სულ ერთი კვირა!

აბულასანმა სამი თითი წვერში შეიყო, მოიქექა, დაფიქრდა.

- აბა, რა გითხრა... იქნებ, ჩემგან არ ივარგოს... განა, შენს სიტყვას ნაკლები ძალა ექნება, თავად უთხარი. - აბულასანი ტახტზე დაეშვა. ახლა კი იმაზეც ვთქვათ, რისთვისაც გიხმე - ზანქანს სავარძელზე მიუთითა - შენ არაერთგზის მიშველებიხარ სამეფო ხაზინას. შესაძლოა, შენი შველა ქართლის საამიროს დასჭირდეს. როგორ მიგდის საქმე - ოქროს გვასესხებ?

ზანქანი უხმოდ იჯდა. მისი მზერა შეკითხვას გამოხატავდა: საქმე ის არის, რამდენი ოქრო სჭირდება ხაზინასაო.

- ეგ რომ ათასი, გინდაც სამი ათასი ოქრო არ იქნება, თავადაც მიხვდები - ორი წლით გვჭირდება. გირაოდ ქსნის ხეობას დავდებთ. ამ ორ წელიწადში მთელი ხეობის მოსავალი შენი სარგებელი იქნება.

ზანქანი დაიძაბა. ხაზინისათვის არაერთგზის უსესხებია ოქრო. ეს იყო ომიანობისას. ახლა? დღეს ქართლში დიდი დოვლათი იქმნება. სოვდაგრებსაც მეტი შეაქვთ ხაზინაში, ვიდრე ადრე. ზანქანს შეუძლია მიახლოებით მაინც გამოიანგარიშოს რამდენი უნდა იყოს ხაზინის წლიური შემოსავალი. ზანქანის ოქრო რისთვის უნდა სჭიროდეთ? ომს იწყებენ? ვისთან? ან იქნებ... ყურთლუღ არსლანის აჯანყებამ ასეთი რა ზარალი მიაყენა ხაზინას? - გამალებული ფიქრობდა ზანქანი. აზრს აზრს უპირისპირებდა, ადარებდა. მერე კი აუჩქარებლად უთხრა პასუხის მომლოდინე ქართლის ამირას:

- ოქროს სესხებაზე უარს არა ვარ. რახან გირაოდ ქსნის ხეობას სდებთ, ბევრი ოქრო გჭირდებათ. საბოლაო პასუხს მაშინ გეტყვით, როცა გავიგებ, თუ რამდენი გინდათ.

ბატონი ხარო, მიუგო აბულასანმა, მალე დავიანგარიშებთ და ზუსტად გეტყვით, თუ რამდენი გვჭირდება. შენ ხომ არსაით მიეშურები? კი, მივეშურები, ჩვენი დღესასწაული დამთავრდება თუ არა, არანისაკენ უნდა გავსწიოო, რომ მიუგო ზანქანმა, აბულასანი არც შეწუხდა, მაშ, როგორ მოვიქცეთ, ამ ჩვენს საქმეს როგორ ვუშველოთო, არ უკითხავს. ისეთი რამ იკითხა, ზანქანს გაოცება მოჰგვარა: ამ ბოლო ჟამს ბიზანტიაში თუ იყავი, ერთი დაწვრილებით მიამბე კონსტანტინეპოლს რა ხდება, ხალხი როგორა ცხოვრობს, რა გუნებაზე არისო.

და ზანქანმაც დაიწყო თხრობა. ბიზანტიის ამბებს სრულად და ცხადად უამბობდა ქართლის ამირას. უამბო რაოდენ დიდებული ქვეყანაა ბიზანტია, ხალხი კანონს მორჩილებს და მუხლჩაუხრელ შრომასთან ერთად ესეც არისო მიზეზი მათი დალხენილი ყოფისა. ჯარი კვლავაც ძლიერი ჰყავს, თუმცაღა, ისიც უნდა გითხრა, ჩემო აბულასან, ბიზანტია თავის ძველ დიდებას დღითიდღე ემშვიდობებაო. ეს ერთი, მეორე კი..- უფლისწულ კომნინოსზე თუ ისმის რაიმე, ხალხი თუ მოისაკლისებს?

მასპინძელმა სიტყვა პირიდან რომ გამოსტაცა, ზანქანი სახტად დარჩა. აბულასანს მიაცქერდა. აბულასანის მზერამ - ახლა აბულასანი ყურადღებად ქცეულიყო, ისე აინტერესებდა ზანქანის ნათქვამი, წინ წახრილიყო, თვალებშიც ელვა ჩადგომოდა მომლოდინე კაცს - დაარწმუნა ამ საღამოს, აქ იმისთვის არ მოუწვევიათ, რომ ოქრო დაესესხონ. სხვა მიზეზი ჰქონდა აბულასანს, მაგრამ რომელი? ზანქანი ისევ ალაპარაკდა, ლაპარაკობდა, თან იმას ცდილობდა აბულასანის გულისწადილი ამოეკითხა: ეგ უფლისწული ხალხს ისე ახსოვს, როგორც ის, შარშან რამდენი ზეთისხილი მოვიდა ბიზანტიის მინდვრებში, ალექსი კომნინოსის დრო კარგა ხანია წავიდა, ხელისუფლება ჯერ კიდევ მამამისმა დაჰკარგა, დღევანდელ კეისარს ხალხი ძლიერ ემადლიერებაო.

აბულასანმა გარჩეული თხილით სავსე თასი გაუწოდა, მიირთვი, ოდიშურიაო, ზანქანმა მადლობა მოახსენა - ფესახის დღესასწაული იდგა და ცხადია, ოჯახის გარეთ, არაებრაული წესით დამზადებულსა და ჭურჭელში მოქცეულს არაფერს არ შესჭამდა. აბულასანმა კი გაიღიმა: შენ ამ თხილით ვინ გაგაკვირვებს - უამრავი გაგაქვს ბიზანტიასა და რუსეთშიო, მერე ღიმილითვე იკითხა სად მეტად გადის თხილი, სად მეტად ეტანებიანო.

- ცხადია, ბიზანტიაში, აქ ხალხმა იცის თხილის გემო, რუსეთში კი... რუსეთში ჯერ კუჭის ამოვსებაზე ფიქრობენ და არა პირის გემოზე.

- მაშ, რაღად დადიხარ რუსებში, რისთვის ჰკარგავ დროსა და ფულსა?- აბულასანს პირზე ღიმილი არ შორდებოდა.

- ჩემი შვილიშვილისათვის - მიუგო ზანქანმა.

აბულასანს სახეზე დაეტყო, რომ ვერაფერი გაიგო.

- მე ასე ვფიქრობ, აბულასან: რუსეთი ხვალინდელი ქვეყანაა, რუსეთი ხვალ იქნება ის, რაც გუშინ ბიზანტია იყო. მოვა დრო, რუსეთში ფეხს ვერ ჩადგამ. ჟამი სხვა დადგება, მე კი ჩემი დროით ჩემს შთამომავლობასთან ვიქნები.

აბულასანი ფიქრმა მოიცვა. ის, რაც ზანქანმა აუწყა, თითქმის იცოდა, მაგრამ დიდვაჭარ ზანქან ზორაბაბელის ნათქვამს სხვა ძალა ჰქონდა - ვაჭარი კაცი ყველაზე ადრე და ყველაზე ცხადად გრძნობს ქვეყნის ავკარგს.

- მაშ... მაშ... გამოდის რომ... იქნებ... იური ბოგოლუბსკიზე რას მეტყვი, ბოლოს როდის ნახე?

ზანქანმა, ცხადია, ერთმანეთთან ვერაფრით ვერ დააკავშირა ბოგოლუბსკი და ბიზანტია, აბულასანს კი მიუგო:

- უფლისწული ერთობ სახიერია და მამაციც ჩანს, ფერხორცით სავსე და ძლიერიც, მაგრამ ზნით არ ვიცნობ, რაც ყმაწვილობის ჰასაკიდან გამოვიდა, ყივჩაყეთს არა ვყოფილვარ.

- რიგორა ფიქრობ, შესაძლოა, მაგ ყმაწვილმა ტახტი დაიბრუნოს? - რა ხანია ზანქანი აბულასანს იცნობს, არასოდეს შეუნიშნავს თვალები ასე მოეჭუტოს, ესოდენ ცივი ხმით ელაპარაკოს.

ზანქანი პასუხს აყოვნებს, ფიქრობს, ფიქრში თითქოს ტუჩებიც კი მონაწილეობენო - ტუჩები დაებრიცა.

დაძაბული აბულასანი მზერას არ აცილებს ზანქანს.

- რუსეთი ძალიან შორს არის ბიზანტიური სრულყოფილებისაგან. ბიზანტიაში კანონი მეფობს, რუსეთში - ძალა - ზანქანი ხმადაბლა, აუჩქარებლად ლაპარაკობს - ამიტომ რუსეთში შეიძლება ყველაფერი მოხდეს: თუ მაგ უფლისწულმა რაიმე ძალა მონახა, თუ ძლიერთან შეჰკრა პირი, იქნებ, დაიბრუნოს კიდეც!

აბულასანი წამოდგა, ზანქანს ნელი ნაბიჯით მიუახლოვდა:

- შენ ამით ისიც მითხარი, რომ ალექსი კომნინოსი ტახტს ვერ დაიბრუნებს.

- ალბათ, ეგრე იქნება, აბულასან, ბიზანტიას კანონი მართავს. ბიზანტია ჩვენთვის არ არის საშიში ქვეყანა და თუ ქვეყანა არ არის საშიში ვაჭრისათვის, იგი არავისთვის არ არის საშიში. აი, რუსეთი კი...

- იმას კი ამბობ, რომ რუსეთი დიდი ქვეყანა დადგება? - აბულასანი ლამის ზანქანის ცხვირწინ დაერჭო.

- ეგრე იქნება, მაგრამ... - ზანქანი შეყოვნდა. ფიქრობს.

- მაგრამ? - ლამის ბრაზით იკითხა აბულასანმა.

- ეს არც დღეს მოხდება, არც - ხვალ.

- ბიზანტია დღითიდღე კარგავს ძალას. დღევანდელი ბიზანტია ხომ ის აღარ არი, რაც გუშინ იყო! - აბულასანს სულსწრაფობა ეტყობოდა, დაუყოვნებლივ ეწადა დასტური მიეღო თავის ნათქვამზე, ზანქანი კი არ ჩქარობდა, ყოველ სიტყვას სწონიდა.

- ჰო, ეგრეა, მაგრამ... ბერძნები დღესაც ჭკუით ირჯებიან, დღესაც ეშმაკურ ფანდებს მიმართავენ და...

- დღესაც? ცხადად მითხარი, ზანქან რას გულისხმობ! - მოუთმენლად შესძახა აბულასანმა.

- პრომეთეოსის ამბავი იხილე, აბულასან, პრომეთეოსი თავის სახედ შეჰქმნეს ბერძნებმა. ეშმაკობა იხმარა და სასჯელს თავი დააღწია. კლდეს მიჯაჭულმა თავი აიშვა, კვლავ ქვეყანას დაუბრუნდა - ეგ არი ბერძენთა წარსულიცა და მომავალიც.

- ეგრე შენ იმასაც მეტყვი, ამირანი ქართველთა ბედსა და მომავალს გვიჩვენებსო! - აბულასანმა ზანქანის ნათქვამი გულუბრყვილობად მიიჩნია და ირონიულად გაიღიმა. ეგ ღიმილი კარგა ხანს შერჩა სახეზე, თითქმის იმდენივე ხანს, რამდენსაც ზანქანი ფიქრობდა. ზანქანმა კი გვიან გასცა პასუხი.

- კი, ეგრეა, აბულასან, მაგასაც გეტყვი - ამირანი ქართველთა სახეა.

- ეგ როგორ! - შესძახა აბულასანმა და ზანქანისაკენ გადმოიხარა.

- ეგრეა, აბულასან, ეგრე: პრომეთეოსმა ეშმაკობით შეიტყო ზევოსის საიდუმლო და თავი აიშვა. ბერძენია პრომეთეოსი, საიდუმლო გამოსტყუა. ამირანი ქართველია - ღმერთს მარტოხელა ეურჩება და დღესაც იქ არი მიჯაჭული, არ იქნა და არც ტყვეობა დამთავრდა, არც - ურჩობა. რომ გგონია აჰა, სადაცაა თავს აიშვებს მიჯაჭული ამირანიო... - ზანქანმა ხელები გაშალა, დადუმდა. კარგა ხანს დუმდა. მერე თითქმის თავისთვის ჩაილაპარაკა - ვერც ამირანმა იხმარა ხერხი რაიმე, ღმერთი კი არც თავისუფლებას ანიჭებს, არც - სიცოცხლეს ართმევს... ახალ ძალას შთაბერავს ხოლმე, რომ კვლავ იბრძოლოს, თითქოს მასაც მუდამ მებრძოლი ამირანი სჭირია.

აბულასანი წამოდგა. ზანქანს მიუახლოვდა. სახეზე ღიმილი კი არ დასთამაშებდა, შეჰყინვოდა, თითქოს მოულოდნელობას შეეჩერებინა მის სახეზე ღიმილი.

- რუსნი? რუსებზე რაღას იტყვი? ისინიც ასე ურჩობენ? - აბულასანს თავისი საზრუნავი აწუხებდა.

- არა, რუსთა ბედნიერების სათავე სწორედ ის არის, რომ ბედს კი არ ეურჩებიან, მორჩილებენ. მე არ ვიცი სხვა ერი, ასე რომ მორჩილებდეს ღმერთს. რუს კაცს ის უყვარს, როცა მის ბედს ღმერთი განაგებს, ქართველს კი უნდა ღვთის საქმეც აკეთოს და თავისიც. ეს კი...

- რა?! ეს რა! - მოუთმენლად იკითხა აბულასანმა.

- მაინც ხომ მოდის ქვეყანა, მაინც ხომ არი, ეს კი იმას ნიშნავს ღმერთს ასეთიც სწადია.

აბულასანი უხმოდ იდგა. ფიქრმორეული ერთ წერტილს მისჩერებოდა. ზანქანს ისიც კი მოეჩვენა, ჩემი აქ ყოფნა მიავიწყდაო, წამოდგა. დამშვიდობებას აპირებდა, აბულასანმა რომ ხმა ამოიღო:

- კარგი, ზანქან, ფრიად მადლობელი ვარ შენი.

ზანქანი ქუჩაში გაღიზიანებული გამოვიდა. ცხენთან შედგა. მხლებელნი გარინდულნი ელოდნენ, თუ როდის ინებებდა ცხენზე შეჯდომას. ზანქანს კი ფიქრისგან ვერ დაეღწია თავი - უკმაყოფილო იყო - ვერა და ვერ მიხვდა რისთვის მოიწვია ამირამ. არ უყვარდა ზანქანს, როცა არ იცოდა რაზე, რისთვის ლაპარაკობდა. დღეს სწორედ ასეთი საუბარი ჰქონდა აბულასანთან და ამიტომ არის უკმაყოფილო. მეფე თამარის მამას, მეფე გიორგი მესამეს, არაერთხელ მიუწვევია ზანქანი - მთვარის ამოსვლისას დაწყებული საუბარი მაშინ დაუმთავრებიათ, ფანჯრებს მზე რომ მოსდგომია, მაგრამ ასეთი მოთენთილობა ერთხელაც არ უგრძვნია. ეს იმიტომ რომ ნათელი კაცი გახლდათ მეფე გიორგი: ბიზანტია იყო მისი ფიქრის ანი და ჰოე, დროდადრო არანის ამბებსაც გამოიკითხავდა, ზანქანმა ყოველთვის იცოდა რას რისთვის კითხულობდა მეფე, ამიტომ საუბარიც შეუბრკოლებელი იყო.

მეხსიერებაში მეფე თამართან ამასწინანდელი საუბარი ამოტივტივდა. მეფე თამარი შეკითხვებს სვამდა. ზანქანი პასუხობდა - ბევრს ლაპარაკობდა, თითქოს იმას ცდილობდა ყველაფერი მიეცა მეფისათვის, ყველა ცოდნა, რაც კი გააჩნდა, მეფე კი ნირშეუცვლელად შესცქეროდა დიდვაჭარს, მოფიქრალი უფრო იყო, ვიდრე მსმენელი, მაგრამ კითხვები არწმუნებდნენ ზანქანს, თუ რაოდენი ყურადღებით უსმენდა მეფე. უსმენდა და ნათქვამს სწონიდა. ამ შეკითხვებმა დაარწმუნეს ზანქანი: დღეს ქალწული - ხვალ ბრძენი მეფე დადგებოდა. წამოსვლისას ღიმილმორეულმა შეჰბედა კიდეც მეფეს თავისი ნაფიქრი. წარბშეკრულმა მეფემ კი მის ღიმილს ყინულივით ცივი მზერა შეაგება და ჰკითხა:

- საქართველოს მომღიმარე, დამთმობი მეფე სჭირდება, თუ მათრახმომარჯვებული - ქართველი კაცისავე სასიკეთოდ რომელი უმჯობესია?

კითხვა იყო, ცხადია, კითხვას სვამდა მეფე, მაგრამ კითხვასაც არ ჰგავდა, მოთხოვნა უფრო იყო, ვიდრე შეკითხვა. ამან დააბნია ზანქანი. ვერც კი წარმოიდგენდა, თუ ყმაწვილ მეფეს ამგვარი ფიქრი დასტრიალებდა თავს. „განიცდის? ყურთლუღ არსლანს რომ დაუთმო, დღეს ნანობს! « გაუელვა თავში.

როგორც ჩანს, პასუხი შეუყოვნდა. თავჩაქინდრულს კვლავ მეფის ხმა მოესმა:

- გიჭირს, განთავისუფლებ პასუხისაგან. ღამე მშვიდობისა! - მეფემ კარისაკენ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა. ის-ის იყო დიდ, მძიმე კაკლის ხისაგან ნაკვეთ კარში უნდა გასულიყო, თავდახრილმა ზანქანმა თქვა:

- თუ ნებას მომცემ, მეფეო, მე მაინც მინდა შენს კითხვას ვუპასუხო - მეფე თამარი მობრუნდა, თანხმობის ნიშნად გაიღიმა, ზანქანმა ორიოდ ნაბიჯი წარსდგა - მე ვხვდები, რისთვისაც მანთავისუფლებ პასუხისაგან - ზანქანმა კვლავ დახარა თავი - თუ მომიტევებ, ვიტყვი: არ არის ეგრე. მე თექვსმეტი ასწლეულია ამ მიწაზე ვცხოვრობ, დრომ, ამ ქვეყნისადმი ებრაელთა ერთგულებამ, ამ მიწაში ჩაღვრილმა ჩვენმა ოფლმა, არა მხოლოდ საამოს, სიმართლის თქმის უფლებაც მომანიჭა.

- ბრძანე, ბრძანე, ზანქან იუდეველო! - ისევ გაეღიმა მეფე თამარს - ჩემს ქვეყანას და ხალხს რა არგებს?

- ვერავინ იტყვის შენმა დიდმა პაპამ, მეფე დავით მეოთხემ მტრისთვის მეტად იქნია ხმალი, თუ მათრახი - ქართველთათვის. ბრძენი იყო და იცოდა: კაცი, რომელიც მეფის სიტყვას არად ჩააგდებს, არც ღვთის მორჩილი იქნება. თავისი ხალხი მხოლოდ ძლიერ მეფეთ დაუსჯიათ ისე, როგორც მეფე დავით მეოთხე სჯიდა, მაგრამ ქართველ ხალხს ჯერ არც ერთი მეფე შეუყვარებია ისე, როგორც დავითი. ფიქრი გვმართებს იმაზე, თუ რატომ უყვარს ხალხს მეფე, რომელმაც ამდენი მათრახი ურტყა.

- იქნებ, ამაზეც გაქვს პასუხი? - იკითხა მეფე თამარმა.

ზანქანი შეყოვნდა. მეფეს უხმოდ შესცქეროდა.

- იქნება მქონდეს კიდეც, მაგრამ... მეფეს მხოლოდ ის უნდა უთხრა, რაც ძლიერ გჯერა, მტკიცედა გწამს.

- ბრძანე, ზანქან! - პირზე ღიმილი ედო მეფეს, ხმაში კი ბრძანება ისმოდა.

- მე ასე მგონია, მეფეო, რომ... ის სულგანათლებული მთელი თავისი ცხოვრება ამ მიწაზე მცხოვრებ ყოველ კაცს ჩააგონებდა: სახელმწიფოში ცხოვრობთ და ოჯახზე მეტად მას უნდა მოუაროთო. ვისაც ეს არ ესმოდა, მათრახით მისწვდა. ჩვენში თუ მათრახის შიში არა აქვთ, კანონს ეურჩებიან, კანონის ურჩნი კი სახელმწიფოს ვერ ჰქმნიან.

ერთხანს უხმოდ იდგა. მერე ბრძანა მეფემან თამარ, ასულმან გიორგისა:

- მადლობელი ვარ, ზანქან ზორაბაბელო. ღამე მშვიდობისა! - და გზა განაგრძო.

ზანქანმა თავი მაშინ ასწია, მეფე დიდ, მძიმე კარს რომ მიეფარა. თამარ მეფის ქოშების ხმა კვლავაც ისმოდა - აუჩქარებლად მიდიოდა.

ზანქანი აბულასანის სახლის წინ დაბნეული იდგა - ამირას ვერაფერს მიუხვდა და ასე ეჩვენებოდა, ბუღით მოცულ აბანოში, ძლივს გასარჩევ შიშველ სხეულებს შორის დავაბიჯებო.

ფიქრებიდან ცხენის ფრატუნმა გამოარკვია. უნაგირს მოჰკიდა ხელი რომ ზედ შემჯდარიყო. გადაიფიქრა. სადავე მსახურს გადაუგდო და ფეხით გასწია. მსახურმა წინ უსწრო. ხელში ჩირაღდანი ეჭირა და ბატონს გზას უნათებდა. ზანქანს ჩირაღდნის მოლაპლაპე შუქი ფიქრს უშლიდა. ხმადაბლა თქვა:

- არ არის საჭირო, მთვარეც კარგად ანათებს.

ზანქანი შინაც მივიდა, ლოგინშიც ჩაწვა, აბულასანის ყოველი სიტყვა და ჟესტი ყურში ჩაესმოდა, თვალწინ უტრიალებდა. ყველაფერს კიდევ ერთხელ მოავლო გონების თვალი, მაგრამ... არა, აბულასანს ვერაფერს მიუხვდა. გაღიზიანებულს დიდხანს არ მიეკარა რული. ზანქანს არ უყვარდა როცა მისგან ყველაფრის გაგება ეწადათ, თავად კი არაფერს არ აუწყებდნენ.

მეორე დილას, ვიდრე ბეით ქნესეთში სალოცავად მივიდოდა, საღირის ძეს ეწვია. საღირისძე ფრიად გაახარა ზანქანის დანახვამ. ზანქანმა თქვა:

- იმად მოველ, რომ... ხომ გაგიგია, ქართველთ მეფენი ჩვენს ხალხს მოსეს

რჯულის კანონით ასამართლებენ. შენ როგორა ფიქრობ - ეგრე რად ირჯებიან, როცა საქართველოს თავისი წესიცა აქვს და კანონებიც.

- პირდაპირ თქვი, ზანქან, რისთვის გარჯილხარ!

- იმადა, რომ დღესასწაული გვიდგას - პასექი, არ იქნება დღესასწაულში ხალხის აყრა, ერთი კვირა აცალე! მიქელას ძენი მზითევს ერთი კვირის შემდეგაც სიხარულით მიიღებენ.

საღირისძემ გაიცინა.

_____________________

1.ფესახი - პასექი, ეგვიპტელთა ტყვეობიდან ებრაელობის განთავისუფლების დღესასწაული. აღინიშნება მარტ-აპრილში.

2.აგადა - ფესახის (პასექის) საზეიმო სუფრა, რომელზეც საუბრობენ იმაზე - მოსემ, ღვთის ნებით, როგორ გამოიყვანა ებრაელობა ეგვიპტიდან.

3. ბეით ქნესეთი - სამლოცველო, სინაგოგა.

4.ფარნასა - შემოსავალი.

5.არანი - მუსლიმური სახელმწიფო წარმონაქმნი, დაახლოებით დღევანდელი აზერბეიჯანის ტერიტორიაზე.

6. დავით ჰაგადოლი - დავით დიდი, აქ - დავით აღმაშენებელი.

7. მიშფახა - ოჯახი, საგვარეულო.

ბაჩევასა და უშუს ისეთი გრძნობა დაუფლებოდათ, თითქოს დიდი, ძალიან დიდი ხანია ერთმანეთს იცნობდნენ. - ცხენთა შეჯიბრების მერე თინათი ორივესათვის ყველაზე ძვირფასი, ყველაზე საჭირო ადამიანი გახდა - იმდენად ძვირფასი, რომ ლამის ანგელოსის სახე მიეღო - ადამიანების მშველელი ანგელოსისა. ბაჩევა და უშუ თინათის სახლში შვებას ჰპოვებდნენ. თუნდაც მარტო ყოფილიყო ბაჩევა, გნებავთ, უშუ - თუ ერთი ამათგანი დააგვიანებდა, ან სულაც არ მოვიდოდა, მაინც აქ ერჩიათ ყოფნა, რადგან მეორის არსებობა თავისთავად იგულისხმებოდა. ბაჩევას ცხენი, შაბათის გარდა, ყოველ ნაშუადღევს მიადგებოდა თინათის სახლს. ეფრო - ბაჩევას გამყოლი - თინათის სახლის წინ დიდი, ტოტებგადაშლილი მუხის ჩრდილში უშუს ყმას „თხილობანას“ ეთამაშებოდა. პაწია ორმოში ვინც მეტ თხილს ჩააგორებდა, მოგებულიც ის იყო. ახლომახლო მიმოფანტულ თხილს პაწია ორმოსაკენ წკიპურტებით მიაგორებდნენ. თხილით ჯიბეებგამოტენილი ეფრო შებინდებამდე ელოდა, როდის ინებებდა ბაჩევა გამოსვლას. ზანქანის ასული ზოგჯერ თინათისა და უშუსთან ერთად სადღაც მიეშურებოდა, ყმებიც უკან მისდევდნენ - აბა, ვის შეეძლო გამოეცნო ბატონს - უშუს, გნებავთ ბაჩევას, როდის რა დასჭირდებოდა.

დღეები დედაბრის ფიქრივით მდორედ მიიზლაზნებოდნენ. ბაჩევა და უშუ კი ბედნიერად გრძნობდნენ თავს - ძლიერ უკვირდათ რამდენს იტევდა ყოველი დღე: ერთმანეთს ხედავდნენ, ებაასებოდნენ, უღიმოდნენ. ერთხელ უშუმ ბაჩევას თითებიც კი დაიჭირა ხელში. რა სალბუნივით საამო და თავბრუდამხვევი ხელი ჰქონდა უშუს! ისიც კარგად იგრძნო ბაჩევამ ღაწვებზე როგორ მოედო ალმური. შეყვარებულთა საიდუმლოს არამკითხე ადამიანებზე მეტად, მათივე მზერა გასცემს. ბაჩევას მზერაში ჩამდგარი ხალისი, შუქი მუხასავით სახედანაოჭებულ ლალა ესთერს როგორ გამოეპარებოდა. ლალა ესთერს სახე ჰქონდა ნაოჭებით სავსე, თორემ ხელები და გული იმდენ სითბოს გამოსცემდნენ, ბაჩევა სულ მკერდზე ეკვროდა. ერთხელ, მზერაგაბრწყინებული ბაჩევა შინ შებინდებისას რომ მობრუნდა და სიხარულმორეული ლალას ჩაეკრა, ესთერმა ჰკითხა: ,,ნუთუ, შენს ლალას, შენს ესთის არ ეტყვი ქათმის დაბუდების ჟამამდე სად ხარ?“ ბაჩევამ პასუხად დანაოჭებული სახე დაუკოცნა. ეს იყო და ეს! ორიოდ დღის შემდეგ ესთერმა მანდილი ნიკაპთან შეიკრა და გაფრთხილების ტონით უთხრა გაზრდილს: ,,რატომ არაფერს არ მეუბნები?!“ ბაჩევას ნათქვამი: ,,გეტყვი, უსათუოდ გეტყვი, შენ რას დაგიმალავ!“ არაფრად ჩააგდო და ესთერმა ქართლური პირდაპირობით მიახალა ეფროს: ,,თუ ახლავე, ამ წუთში არ მეტყვი, ყოველდღე სად დადის ჩემი გაზრდილი, ხვალიდან ზანქან ზორაბაბელის სახეს თვალს ვეღარ მოჰკრავ“. ზანქანის ოჯახში სამსახური კი მხოლოდ სამსახური როდი იყო - ზანქანის ოჯახის მსახური ათასი მდიდარი კაცის მსახურზე უკეთესი იმით იყო, რომ ზანქანს ემსახურებოდა. და რახან პატრონი ოჯახში იჩერებდა, ე.ი. ენდობოდა. ის, ვისაც ზანქანი ენდობოდა, ჯამაათისთვის საყურადღებო კაცი იყო. ეფრომ ესთერს ასევე ქართლური გულახდილობით მიუგო - ბაჩევა თინათისთან დადისო. თინათის მამას - დიდ ლუარსაბს კი ზანქანის ოჯახთან მეგობრობა ჰქონდა, ქვეყანამ ისიც იცოდა, ბაჩევა და თინათი ლამის ერთად რომ იყვნენ გაზრდილნი.

ესთერი ქართლელი ებრაელი იყო - ჯიუტი და სიმართლის ძირისძირამდე მიმყოლი. ეფროს შემოწმება გადაწყვიტა და მომდევნო დღეს ბაჩევას შეუმჩნევლად აედევნა უკან. თინათის სახლის წინ, ფერდობზე ტოტებგაფარჩხულ ლეღვის ხეს ამოეფარა, არც უნდოდა ამოფარება, თინათის სახლიცა და მუხაც ქვემოთ იდგა, ლეღვის ხე კი - ფერდობზე, ამიტომ მთელი მიდამო ხელისგულზე ედო. სამხრობის ჟამმა რომ მოაღწია, თინათი, უშუ და ბაჩევა სახლიდან გამოვიდნენ და სიცილკისკისით გაუყვნენ გზას. ესთერი ყმათაგან შეუმჩნევლად მიჰყვა ახალგაზრდებს. სიცილ-კისკისში იმ ყმაწვილისა და ბაჩევას ხმა მეტად ისმოდა. იცოდა ესთერმა ასე როდის კისკისებდა ბაჩევა - როცა თავს ძალიან კარგად გრძნობდა. ახალგაზრდები ხასხასა მოლზე დასხდნენ, ესთერი კი მუხის ჩრდილში მოკალათდა. ცხოვრების ავ-კარგის მცოდნე ლალას მწარე ფიქრი დასტრიალებდა თავს: როცა სამი ყმაწვილი ერთმანეთს ხვდება, იმ სამიდან ერთი ვაჟია და ორი ქალი, იმ ვაჟს ერთ-ერთი, იმ ვაჟს ერთ-ერთთან... რა საშინელი ფიქრი დასტრიალებს ლალას!... იმ ქალთაგან ერთ-ერთს იმ ყმაწვილისთვის უძგერს გული... ვინ, რომელია ის ერთი ქალი? ეს რომ თინათი იყოს, ბაჩევას აქ ყოველდღე არაფერი ესაქმება, კი, უყვარს თინათის, თავსაც ურჩევნია, მაგრამ... არა, არც ისურვებდა მის ყოველდღე სტუმრობას... ან ის ვაჟი რისთვის ინდომებდა... გამოდის, ბაჩევაა ის ყმაწვილი ქალი... ამაზე ბაჩევას კისკისი და გაცისკროვნებული მზერაც მეტყველებს! მის მზერაში იგრძნობა, რომ იგი რჩეულია, თინათის კი ნაღველი ჩადგომია თვალებში. კი, ასეა, ამას ყველა მიხვდება, ამას ესთერისნაირი გამოცდილი ქალი კი არა, - ყმაწვილიც იოლად აუღებს ალღოს. რა ქნას, რა წყალში გადავარდეს ესთერი?! ეს საქვეყნო სირცხვილია. ზანქან ზორაბაბელის ქალიშვილი ქართველი დიდებულის ვაჟთან... სმენია, როგორ არ სმენია, კარგად ახსოვს ესთერს როგორი ზიზღი გააყოლა ფეთხაინის მოსახლეობამ შაბათა კოჭლის ქალიშვილს ქრისტიანი, მენახშირე ვანოს ბიჭი რომ შეიყვარა. იმ ბიჭსაც სული მისდიოდა მის სიყვარულში, მაგრამ ოჯახმა არ ინდომა მალქა - იუდეველი ქალი ჩვენი რძალი რად უნდა იყოსო. მტკვარში გადახტა ჩვიდმეტი წლის, შავთვალება მალქა - ისეთ ადიდედებულ, მღვრიე მტკვარს მისცა თავი, კაცმა ვერ გაბედა საშველად შესვლა. ის ყმაწვილი კი თრიაქს მიეძალა და მისი მსხვერპლიც გახდა. ერთ წელიწადში დამთავრდა ყველაფერი და მალქას ამბავი ფეთხაინს, ებრაელობას დარჩა, როგორც მკაცრი გაფრთხილება, გაკვეთილი.

სევდაშეპყრობილი, სასოწარკვეთილი ესთერი დიდხანს იჯდა მუხის ქვეშ: რა იღონოს, ზანქანს რა პასუხი გასცეს. არა, ვერარას ეტყვის, ან რა აქვს სათქმელი! ლალა ესთერი დამნაშავეა ღვთის წინაშე, ბრალეულია ზანქანისა და იოხაბედის წინაშეც. ჩაქოლვას იმსახურებს ლალა ესთერი, ჩაქოლვას! ამიტომ ვერ დგება ფეხზე, აი, მზეც ჩავიდა, სამყაროს ბინდიც მოედო, მაგრამ ლალა ესთერს ღონე არ ყოფნის წამოდგეს და შინ წავიდეს. ლალა ესთერმა

ცხადია, უშუს მამის, სამეფო დარბაზის წევრის, საურმაგ ფავნელის ნათქვამი

არ იცის, თორემ... აი, რა უბრძანებია სახელოვან დიდებულს: „ეგღა მაკლია ჩემს ოჯახში იუდეველი რძლად შემოვიდეს!“ საურმაგი მუდამ იმას ლაპარაკობდა, რასაც ფიქრობდა და იმას აკეთებდა, რასაც ლაპარაკობდა. ,,იქნებ, კარგიც არის, მაგრამ იუდეველია, მორჩა!“ ფავნელის ეს სიტყვები ისე ესალბუნებოდნენ თინათის გულს, როგორც შხაპუნა წვიმა პურის ჯეჯილს. თინათის - აუჩქარებელსა და მოდარაჯეს - ესღა დარჩა იმედად. ასე სწამდა თინათის, სულ რაღაც თექვსმეტი წლის, მეჩვიდმეტე წელში ახლახან გადამდგარ ასულს დიდი აბულეთის ძისა: „იტრიალებენ, იწრიალებენ, აქეთ მიეხლებიან, იქითაც, მაგრამ... კოვზი მაინც ჩემს ჯამში ჩავარდება“. არ იყო ეს მეჩვიდმეტე წელიწადში გადამდგარი ქალის ფიქრი, მაგრამ მდგომარეობის საღად გაზომვა, გონივრული აწონ-დაწონვა, ალბათ, ჭკვიანი მამისაგან მიჰრან აბულეთის-ძისგან თუ მოსდევდა.

მეორე თუ მესამე დღეს აივანზე რომ ისხდნენ, თინათიმ ღიმილით, სხვათა შორის თქვა:

- გაიგეთ, რა უბრძანებია საურმაგს, მამაშენსა? - უშუს მიუბრუნდა თინათი - მაგ ჰურია ჩემს ოჯახში ფეხს ვერ მოირთხამსო.

- არა, არაფერი მსმენია - თქვა უშუმ, ცოტა ხნის შემდეგ კი დასძინა საურმაგმა სხვა რა უნდა თქვას.

თითქოს ამით უნდა დამთავრებულიყო ეს საუბარი, ბაჩევასაგან არც არას ელოდა თინათი, ან რა უნდა ეთქვა, დიდი-დიდი, თვალებში ნაღველი ჩაუდგებაო, ფიქრობდა თინათი. ეს კი ცოტა იყო, ეს არ ჰყოფნიდა, ამიტომ განაგრძო:

- ეგრე, რომა, ჩემო ბაჩე, ან უშუ უნდა დაივიწყო, ან ქრისტეს რჯულზე უნდა მოინათლო - ესეც ღიმილით თქვა თინათიმ, მაგრამ ბაჩევამ ისეთი რამ მიუგო დობილს, თინათის ღიმილი პირზე შეაშრა.

- მართალია, დიდებული, სწორს ამბობს. მერე რა მოხდა!

- რაო, განა მოინათლები ქრისტეს რჯულზედა? - არა მარტო პირზე შეშრობოდა ღიმილი თინათის, მღელვარებისაგან პირის სიმშრალეს გრძნობდა, სიტყვის წარმოთქმა გაუჭირდა.

- მერე რა მოხდა, განა ჩვენ, ებრაელებმა არ დავიწყეთ ქრისტიანობა? მე ასე გამიგია - ბაჩევა იმდენად გულწრფელად ლაპარაკობდა, ისე უბრალოდ, ძალდაუტანებლად თქვა ეს სიტყვები, თინათი გაოგნდა: „ნუთუ, მართლა აქამდე მივა? იუდეველნი ხომ ეგრე ჰაიჰარად არ სტოვებენ თავიანთ რჯულსა?“

უშუ თავჩაქინდრული უსმენდა თინათისა და ბაჩევას საუბარს და გული სიხარულით ევსებოდა.

უკვე შებინდდაო, თქვა მერე ბაჩევამ, წამოხტა, კიბე უცებ ჩაირბინა და ეზოდან გავიდა. ბაჩევამ ჭიშკარი გაიხურა თუ არა, უშუსა და თინათის ქუჩიდან უცნაური შეძახილები მოესმათ. შეძახილებს ბაჩევას შეკივლებაც მოჰყვა. ბაჩევა მშველელს უხმობდა.

- ბაჩევა ჰკივის! - ნერვიულად წამოიძახა თინათიმ, კედელს ეცა, ხანჯალი ჩამოხსნა და ეზოში დაეშვა, თან მსახურებს გასძახოდა მომყევითო. უშუსაც კი გაასწრო, უშუ ჭიშკართან წამოეწია. მტვრიან ქუჩაში რომ გამოვიდნენ, აქ აღარავინ დახვდათ.

- ბაჩევას ხმა იყო, ნამდვილად ბაჩევას ხმა იყო! - თინათის ხმა უთრთოდა. მუხის ძირში ვიღაც კვნესოდა. უშუ მივარდა, გადმოაბრუნა. ეფროს ბარძაყიდან სდიოდა სისხლი. ,,რა მოხდა, რა მოხდა!“ ჩასძახა თინათიმ. ეფრომ კი ძლივს ჩაიჩიფჩიფა: ,,იქით გაიტაცეს ყაჩაღებმა, მტკვრისაკენ.“

- ცხენი! - იყვირა უშუმ.

- ცხენი, ჩქარა! - იკივლა თინათიმ.

თინათი ცხენს რომ მოახტა, უშუს ცხენი უკვე ნაპერწკლებს ისროდა. ცქვიტი იყო თინათის „გვანცა“ - მალე წამოეწია უშუს.

უშუმ მტკვარზე გადასასვლელ ბორანთან უწია ბაჩევას გამტაცებლებს. ის-ის იყო ბორანი ნაპირს უნდა გასცლოდა, რომ უშუმ ზედ შეაგდო ცხენი და ორთაყვირზე ხელებჩავლებულ ყაჩაღს მათრახი გადაუჭირა. ყაჩაღი არ შედრკა - ხანჯალი გააშიშვლა და ის იყო უშუსათვის უნდა ეძგერებინა, უცნაური რამ მოხდა: „გვანცა“ მსუბუქად გადაევლო სივრცეს და ბორანზე დახტა, თინათიმ კი „რას სჩადი, უბედუროო“ დასჭყივლა ყაჩაღს, და ხანჯალი მკლავზე ისე დაარტყა, ლამის მკლავი ჩამოაცალა. ამასობაში უშუს ბიჭებმაც შემოაგელვეს ცხენები ბორანზე და დანარჩენ ორ ყაჩაღს ეცნენ. უშუსა და თინათის ხელიც აღარ გაუნძრევიათ. ყმებმა ყაჩაღებთან ცოტა ხანს იძიძგილავეს, ორიოდ წუთში სამივე ყაჩაღი იატაკზე ეყარა. აი, იმას, ორთაყვირისთვის რომ ჩაევლო ხელი და თინათიმ ხანჯალი აძგერა, დიდძალი სისხლი სდიოდა, მისი ერთი მეგობარი კი ბარძაყში გახლდათ დაჭრილი. პირაკრული და გაკოჭილი ბაჩევაც იქვე იყო. უშუ რომ დაინახა, ცრემლი მოერია - იმედგამრთლებული ადამიანის სიხარულის ცრემლი. ხელები შეუხსნეს თუ არა, პირზე აკრული დოლბანდი თავად მოისროლა და უშუს მოეხვია. პირველად მოეხვია იმას, ვინც მისი ყმაწვილქალური სიზმრების განუყრელი სტუმარი გამხდარიყო. სიხარულდაუფლებულს არც უშუს ლოყის მხურვალება უგრძვნია, არც - მისივე ხელების სითბო. ბუტბუტებდა: „როგორა ხარ, უშუ, ხომ არსად დაგჭრეს, ხომ არა გტკივა?“

უშუს, ბაჩევას მკერდის სითბო რომ იგრძნო, ლამის თავბრუ დაეხვა. თინათი ბორანს ნელი, მძიმე ნაბიჯებით გაეცალა. ხმელეთზე გადავიდა და იქ დაელოდა ქალ-ვაჟის გამოსვლას.

იმ სამ ყაჩაღთაგან ერთი ადრე შეძლებული ებრაელის - იოშუაყ შალელაშვილის ვაჟი - ეუდა აღმოჩნდა. თინათიმ მკლავში სწორედ ის დასჭრა.

ყაჩაღთაგან ებრაელის აწიოკებაში მისივე თვისტომი - ებრაელი - არაერთხელ გარეულა. ისინი უმეტესწილად მდიდარი ებრაელის ოჯახზე მიუთითებდნენ ყაჩაღებს, ან იმას აცნობებდნენ, ეს მდიდარი ებრაელი, მისი შვილი, ძმა, თუ მამა რა დროს სად იქნებოდა. ასეთი შემთხვევები ყოფილა და ზანქანმა ეს იცოდა, ის კი არ სმენია, ებრაელს თავად გაეტაცოს ვინმე - ასე საქვეყნოდ გაეცხადებინოს ყაჩაღი გავხდიო. ამიტომ ზანქანი ჯერ ეუდას სანახავად წავიდა - მასთან საუბარი ეწადა - გუჩუს და ჯაჩუს მერე ვნახავო, გადაწყვიტა. ან რა ჰქონდა მათთან გასარკვევი - ორივენი ცნობილი ყაჩაღები იყვნენ, ზანქანს არაერთხელ გაუმართია მათთვის ხელი, დღეს კი გაიძახიან არ ვიცოდით ზანქანის გოგოს თუ ვიტაცებდით, იმ ჰურიამ შეგვაცდინა, მაგას ეგრე და ეგრე ვუზამთო.

იოშუაყ შალელაშვილის სახლიც, ცხადია, ფეთხაინში იდგა. იქ მივიდა ზანქანი, მაგრამ მსახურს უთხრეს, ეს ერთი ხანია აქ აღარ ცხოვრობს, ეს სახლი მევალეებმა წაართვესო. მეზობლებშივე მიასწავლეს, თუ სად ცხოვრობდა დღეს შალელაშვილების უქალო ოჯახი. დიასახლისს მძიმე ყოფა ვერ აეტანა და წუთისოფელს გასცლოდა.

ზანქანი შალელაშვილის მიწურში რომ შევიდა, ლამის სული შეეხუთა. მიწურისთვის ჭერში სარკმელი არ დაუტანებიათ. ამიტომ დიდ კუბოს ჰგავდა. ამ კუბოში კვამლი იდგა. ზანქანმა კვამლში კერიასთან მჯდომი იოშუაყი ძლივს გაარჩია, მერე ისიც დაინახა, მუხლებზე ფსალმუნი რომ დაედო იოშუაყს.

- შალომ ყალეხემ! ¹ - თქვა ზანქანმა.

იოშუაყმა სტუმარს ამოხედა, დააცქერდა, „ყალეხემ შალომ“ მიუგო და ისევ ფსალმუნს მიუბრუნდა - ბუტბუტით განაგრძო კითხვა. სტუმარმა კერიიდან ხუთიოდ ნაბიჯზე ნაბადზე მწოლარე დაინახა. მიუახლოვდა, მიმოიხედა, ჯორკოზე ჩამოჯდა. ეუდა აუჩქარებლად აათვალიერა. ,,კარგი ვაჟკაცია!“ გაიფიქრა და კიდევ ერთხელ დააცქერდა ცისფერთვალება ეუდას, მერე მკლავზე ჰკითხა გტკივა თუ არაო. ეუდამ თავი დაუქნია. ზანქანმა ცივად იკითხა: „რატომ, რისთვის მოიტაცე ჩემი შვილი?!“ ეუდამ ხმადაბლა, გულგრილად მიუგო: „იმიტომ, რომ ფული მჭიროდა“. ზანქანს პასუხი არ მოეწონა, ეწყინა კიდეც.

- გუჩუსა და ჯაჩუს ამას არ შევეკითხები, შენგან კი უნდა გავიგო: ისრაელიშვილმა ამ დღისთვის ვითარ გაიმეტე ისრაელიშვილი? - ხმადაბლა, აუღელვებლად, დაინტერესებული კაცის ინტონაციით იკითხა ზანქანმა.

- იმად, რომ შენი ქალია, შენ კი მდიდარი კაცი ხარ!

- შენ ხომ იცოდი, რომ ისრაელის ქალია! ისრაელისშვილს...

- უმოთაყოლამზე² შეიძლება?

- მე ყაჩაღობისთვის არ გთხოვ პასუხს. მე, ისრაელი კაცი, შენ - ისრაელ კაცს პასუხს გთხოვ იმაზე, რაც ისრაელიშვილს გაუკეთე. გამეცი პასუხი! - ეუდა დუმდა. უხმოდ მისჩერებოდა ჭერს. - ჩვენ გამჩენი ერთმანეთის პატრონობას გვავალებს. შენ კი ისრაელის ქალი ამ დღეში ჩააგდე.

- გამჩენი! სად არი, გამჩენმა ზურგი გვაქცია! - თქვა ეუდამ.

ზანქანს ზურგსუკნიდან მოესმა იოშუაყის მიერ თითქმის გოდებით ნათქვამი:

- არ იციან, ამ საცოდავებმა არ იციან: ის კურთხეული პირს იმათგან იბრუნებს, ვისაც მისი დიდება არ სწამს.

იოშუაყი სკამზე ირწეოდა, სიტყვას წელავდა. რომ დაამთავრა, ისევ ფსალმუნში ჩარგო თავი, ზანქანი კი ეუდას მიუბრუნდა. ეუდას სახეს კვლავ კერიიდან წამოსული კვამლი გადაფარვოდა, მის თავს ზემოთ თავმოყრილი კვამლი ნელა, აუჩქარებლად მოძრაობდა.

- შენი იმედიც მქონდა, დამინდობდი! - თქვა ეუდამ.

ეუდას თავზე კვამლი გაიფანტა. მისი სახე გამოჩნდა. ზანქანი კიდევ ერთხელ, ყურადღებით დააკვირდა: „ოცი წლისა თუ იქნება, ხამორი³ სულაც არ ჩანს,“ - გაიფიქრა და იოშუაყს მიუბრუნდა.

- იოშუაყ, მობრძანდი ამ საღამოს, ლოცვის მერე, ფულს გასესხებ - გინდა შენი სახლი დაიბრუნე, გინდა - სხვა იყიდე.

იოშუაყმა ფსალმუნის კითხვა არ შეწყვიტა. ჯორკოზე მჯდარი კვლავაც ირწეოდა, ზანქანმა გაიფიქრა, ჩემი ნათქვამი ვერ გაიგონაო. ერთხანს იყუჩა. იოშუაყი კითხვის რიტმს მოძრაობას აყოლებდა. ზანქანი ნათქვამის გამეორებას აპირებდა, იოშუაყმა მოძრაობა შეწყვიტა, ფსალმუნი დაკეცა, ხელი ზედ დაადო და თქვა:

- გამჩენის სამსახურისთვის, ლოცვისთვის, კარგი სახლი აუცილებელი არ არის, ბეითქნესეთში ვლოცულობ, აქ მოვდივარ და მძინავს. დანარჩენი ყველაფერი გამოვცადე და დავრწმუნდი: უმაგისოდაც შეიძლება გამჩენის სამსახური.

ზანქანი ისევ უხმოდ იჯდა. იოშუაყის ნათქვამს აცნობიერებდა. მერე თქვა:

- ანაკლიაში ერთგული კაცი მჭირდება, ფარნასა გექნება.

იოშუაყი პასუხის გაცემას არ ჩქარობდა.

- ა, შეხედე, რა წერია აგერ აქ: ,,ნეტარ არს კაცი, რომელსაც სჯი უფალო, და ასწავლი თორას“. მე ამ ტანჯვით ვნეტარებ, ზანქან! - იოშუაყმა ფსალმუნის კითხვა განაგრძო, ჩიფჩიფით კითხულობდა, კვლავ ირწეოდა.

ზანქანი ეუდას მიუბრუნდა:

- მე ვიცი თქვენ ვისი ყმებიცა ხართ. რომ დაგიხსნათ?.

- ბატონი ბატონია. შენც ისევე გემსახურებით, როგორც იმას ვემსახურები.

- არა, ეგრე არა. მე შენ გამოგისყიდი და გაგანთავისუფლებ.

ეუდა ყურადღებით მიაცქერდა ზანქანს და იკითხა:

- მერე?

- ერთი პირობა უნდა მომცე.

- არ შეიძლება, არ იქნება ყველა თავისუფალი იყოს! - ისევ მოესმა ზურგსუკნიდან იოშუაყის ხმა - ყველას თავისუფლებას ქვეყნისთვის უბედურება მოაქვს, მეტი არაფერი! - ზანქანი ჯორკოზე შემობრუნდა, იოშუაყს კითხვით მიაჩერდა. იოშუაყი კი არ ჩქარობდა. დუმილი გაუგრძელდა. მერეღა თქვა - შენ თავისუფლებას ვერავის ვერ მიანიჭებ, ზანქან! - თავისუფლება ჯერ გამჩენის სამსახურმა, მერე ცოდნამ უნდა მისცეს ადამიანს - იოშუაყი ისევ ლამის გოდებით, ოდნავი წამღერებით ლაპარაკობდა - თავისუფლება ცოდნაა, მხოლოდ ცოდნა და ვაი იმას, ვისაც ამის გაგება არ უნდა!

- მეც მაგ პირობას ვთხოვ შენს შვილს, იოშუაყ: როგორც კი რეფუას⁴ მიცემს გამჩენი, რაბისთან მივიდეს და თორის სწავლა დაიწყოს. დავითმა⁵ ღონით კი არა, ჭკუით დაამარცხა გოლიათი. ეს ერთი. მეორე: ამერიმერ მიწევს სიარული, გზაზე ათასი ფათერაკი მხვდება. ჩემი გამყოლი და მოდარაჯე იქნება.

იოშუაყმა არაფერი თქვა, თვალებმოჭუტული უხმოდ შესცქეროდა ზანქანს, მერე კვლავ ფსალმუნს მიუბრუნდა, ზანქანმა იოშუაყს საყვედურნარევი ღიმილით უთხრა:

- ყრმას რატომ არ ასწავლე ის, რასაც მანდ კითხულობ, რატომ დაადგა ყაჩაღობის გზას, კარგად უნდა მიგეხედნა შვილისთვის!

იოშუაყმა ისევ მოჭუტა თვალები, ფსალმუნი მიწაზე მოწიწებით დადო და თქვა:

- გამჩენს შენთვის ქონებაც მოუცია და ჭკუაც. ჩვენი წესიც კარგად იცი - ყოველი კაცი თვითონ ირჩევს რა გზით იაროს. მე ჩავაგონებდი, ამან არ შეისმინა.

ზანქანმა მცირე ხნის შემდეგ, ხმადაბლა თქვა:

- ადამიანს ყოველთვის შეუძლია გამჩენისკენ ქნას პირი, ჩვენ კი ხელი უნდა შევუწყოთ. ღმერთმა მშვიდობა მოგცეთ! - გასასვლელისაკენ ორიოდ ნაბიჯი გადადგა.

- ნუ იჩქარებ, ზანქან, რახან ჩემს ოჯახში მობრძანდი, ორი სიტყვა უნდა გითხრა.

კერიაზე სველი შეშა ისევ ხრჩოლავდა. კვამლმა ზანქანს თვალები ატკინა.

- უფულო კაცის ნათქვამი ვის რაში უნდა, ერთ დროს შემძლე და მერე გაღატაკებული კაცისა, კიდევ უარესი, ჩემნაირების ნათქვამს არც მე ვაგდებდი რამედ. მაინც გეტყვი: ჩვენ ისრაელიშვილები ვართ, ისინი - ბატონიშვილები. რამდენი სიკეთეც არ უნდა გააკეთო, ერთ დღეს ყველაფერს ივიწყებენ. დანდობა არა აქვთ, დანდობა, ამან მომიყვანა ამ მიწურში!

- ვის დანდობაზე ლაპარაკობ, იოშუაყ!

- შენზე ამბობენ, ბატონიშვილობა დიდ პატივს სცემსო, საქვეყნო საქმეში არისო შებმული.

- არი მაგაში რამე საძრახი? - ზანქანმა თვალი მოისრისა.

- საძრახი?! - იოშუაყი ზანქანს სიბრალულით შესცქეროდა - მაგით ბედნიერი კაცი მე რო არ მინახავს, ჩემო ზანქან?! არ არი, დანდობა არ არი! - კვამლი ახლა იოშუაყს შემოხვეოდა.

- რა რჩევას მაძლევ, იოშუაყ?

- რჩევას? არაფერს. ჭკუა არ გაკლია და გამოცდილება. მე ჩემი გითხარი, დანარჩენი შენ იცი! - იოშუაყმა კვლავ ფსალმუნი აიღო ხელში, გადაშალა და კითხვა განაგრძო.

ზანქანი მიწურიდან პირზე ღიმილმოდებული გამოვიდა. ფიქრობდა:

- ასეა ადამიანი საქმეს რომ ჩამოსცილდება, უნდობი, ეჭვიანი ხდება.

კი, ასე ფიქრობდა ზანქანი, მაგრამ იოშუაყის სიტყვები მაინც მთელი კვირა თან დასდევდა.

გუჩუსა და ჯაჩუს ეწვია, ორივეს ვერცხლი დაუტოვა, გააზატებას და მერე თავის გუშაგთა შორის ჩარიცხვასაც დაპირდა, მაგრამ იოშუაყის ნათქვამი მაინც სულს უღრღნიდა.

__________________________

1.შალომ ყალეხემ - მისალმება. სიტყვა სიტყვით - მშვიდობა თქვენ!

2.უმოთ-ჰაყოლამ - არაებრაელი.

3.ხამორი - ვირი. აქ სულელი, ხეპრე.

4. რეფუა - ჯანმრთელობა.

5.იგულისხმება ბიბლიური მეფე დავითი.

უშუ მოლოდინმა მოჰქანცა - ერთი კვირა ხდებოდა, ბაჩევა არ ენახა. „თუ ბაჩი მოინათლება, წინ რაღა უნდა დაგვიდგეს?“ - ფიქრობდა უშუ, მაგრამ მამის ამრეზილი გამომეტყველების შემყურე ხვდებოდა, ვინც დაუდგებოდა წინ. ამიტომაც დუმდა. უნდოდა ისეთი რამ ეთქვა საურმაგისათვის, რაც მას უარისთქმის საშუალებას წაართმევდა. ეს სათქმელი კი ვერა და ვერ მონახა. მერეღა მოიფიქრა - ამაზე ნამდვილი, ამაზე სასიამოვნო და ამაზე უბრალო რა უნდა ვუთხრაო და ერთ საღამოს მამას უთხრა:

- იქნებ, მირჩიო, ის გოგო ვის მოვანათვლინო! ძალიან მწადიან დროულად იყოს ეგ ამბავი!

ვინ გოგოო, ლამის იკითხა საურმაგ ფავნელმა. მიხვდა, ვისაც გულისხმობდა უშუ და თავიც კი არ ასწია.

უშუ მზერით საყვედურობდა მამას - ჩემთან თავის მოკატუნება რად სჭირდებაო და ლამის დამარცვლით, გაფრთხილების ინტონაციითაც თქვა:

- თუ ბაჩევა მოინათლება, თუ ბაჩევა ქრისტიანი გახდება, რაღა დარჩა?

მას შემდეგ, რაც უშუ კონსტანტინეპოლიდან მობრუნდა, მამას მასთან საუბარი უჭირდა - მამა-შვილს ერთმანეთის არ ესმოდათ. მიუხედავად ამისა, საურმაგს ორი რამ აიმედებდა: მამის აზრს ისედაც ჩახვდება და ესეც საკმარისია, მამის სიტყვას ეგ არ გადავაო და მეორე: მიაჩნდა, რომ უშუ მის ჩაურევლადაც გაეცლებოდა იუდეველს: მალე მობეზრდებაო. მაგრამ იმან, რაც ახლა უშუმ თქვა, საურმაგს გული სიამით აუვსო.

- იუდეველი ქრისტიანად იქცევა? ეს ხომ დიდი მადლია! ეს ხომ სიკეთეა! ზანქან ზორაბაბელის ქალწული ქრისტეს რჯულზე მოიქცევა? ეს ხომ იმას ნიშნავს, ზანქანს ფრთები შეაჭრა. რჯულის მოღალატე ქალის მამა, თანაც ისეთი კაცისა, როგორიც ზანქანია!... არა, სალამს ვერ დაასწრებ, თავმდაბალიც არის, მაგრამ მორჩილი არ არის. ოჰ, ოჰ, ოჰ! ეგ ეგრე მხრებგაშლილი ვეღარ ივლის ტფილის ქალაქში... მაგრამ... მაგრამ იქნებ, ზანქანმა რაიმე ოინი მოიფიქრა? იქნებ, ქალიშვილს უბრძანა ეგრე მოიქეციო, რომ მერე... თუმცა...არა, ეგრე არ არი... ზანქანმა ვის რა უნდა გამოსტყუოს ისეთი, თავად რომ არა აქვს - ვერარა გაიგო საურმაგ ფავნელმა. შვილმა შეკითხვა რომ გაუმეორა, საურმაგმა მიუგო:

- მონათვლა ყოველთვის კარგია, მონათვლა ქრისტეს რჯულის განდიდებას ნიშნავს. ამას ყოველი ქრისტიანი უნდა ცდილობდეს. ყოჩაღ!

უშუ დაძაბული შესცქეროდა, კიდევ რას იტყვის მამაჩემიო, არაფერი თქვა, საურმაგმა თბილად გაიღიმა და თითქოს არც რამ მნიშვნელოვანი გაეგოს, არხეინად განაგრძო კრიალოსნის ტრიალი.

უშუ კარგად იცნობდა მამას. ჩინებულად მიხვდა, უთქმელობით რა თქვა საურმაგმა.

- თუ თავისი რჯული უკუაგდო და ქრისტესი მიიღო, თუ მოინათლა, შენ რა - უშუს სიტყვა ყელში ეჩხირებოდა, ღელავდა, ამიტომ ვერ თქვა ის, რისი თქმაც ეწადა - შენ ისევ არ გეყვარება? - თქვა უშუმ და უმალ მიხვდა კითხვა სხვაგვარად უნდა დაესვა. საურმაგი ამ კითხვას სხვაგვარად გამოიყენებდა. საურმაგი შეკითხვამ ისე გააღიზიანა, შვილს ლამის შესძახა ,,ახლა მაგ იუდეველის სიყვარულსაც მთხოვ!?“ მაგრამ სიბრაზე დაიოკა და გაიღიმა. ეს იყო და ეს! საურმაგს არაფერი უთქვამს. უშუ ამ ღიმილმა თითქმის დაარწმუნა, რომ მამის თანადგომის იმედი არ უნდა ჰქონოდა.

მთელი ღამე იმაზე ფიქრობდა, როგორ ემოქმედნა: იმ დროს დალოდებოდა, როცა საურმაგი აზრს შეიცვლიდა, თუ დაუყოვნებლივ დაეწერა ჯვარი.

ორიოდე დღის შემდეგ, საუზმისას უშუ საბოლოოდ დარწმუნდა, რომ საურმაგი ბაჩევას რძლად არ ისურვებდა. ეს ამბავი ასე იყო: საურმაგმა ცივად მოხარშულ ბარკალს დიდი ნაჭერი რომ ააცალა და ხორცი პირში ჩაიდო, თქვა:

- განა რა შეიცვლება, გინდაც მოინათლოს, მაინც ებრაელი არ იქნება?

უშუ მიხვდა: ეს საურმაგის საბოლოო გადაწყვეტილება იყო. ისედაც დაძაბული, ამ შეკითხვამ წონასწორობიდან გამოიყვანა და შესძახა:

- ხომ არ დაგავიწყდა, ერთ დროს არც ჩვენი მამა-პაპა იყო ქრისტიანი, ეგ იუდეველი მაინც არი - ერთი ღმერთი სწამს. განა მაგათ არ მოგვცეს ქრისტიანობა? - საურმაგი გამქირდავი ღიმილით შესცქეროდა შვილს. ცხადია, არ იზიარებდა მის ნათქვამს - არა გჯერა? - არ ცხრებოდა უშუ - ქრისტიანობა იმან შეჰქმნა, რომ ეგენი სამართლიანობის მაძიებელი ხალხია.

საურმაგმა მაგიდას ისე დასცხო მუშტი, არა მხოლოდ თეფშები, მტკაველისოდენა სპილენძისაგან ნაკვეთი სამარილეც კი გადმოტრიალდა. მარილი მაგიდაზე მიმოიფანტა, ერთხანს ბრაზით შესცქეროდა შვილს, მერე ხელსახოცი მაგიდაზე დააგდო და სასადილო დარბაზიდან გავიდა.

უშუმ საბოლოოდ გადაწყვიტა: ჯვარი უნდა დაიწეროს. ნათლობაც და ჯვრისწერაც მალე, ძალიან მალე - ამ დღეებშივე უნდა გაიმართოს. ეს გადაწყვეტილება მიიღო თუ არა, თავი თავისუფალ კაცად იგრძნო - სწორედ ისეთად, როგორც ადამიანი წარმოედგინა საერთოდ.

ამ სულისკვეთებით გაუდგა თავისი სულიერი მამისაკენ - მამა როსტომისაკენ მიმავალ გზას - ჯერ მასთან უნდა ეთათბირა, ბაჩევას მერე ნახავდა.

ვითარ თამთა თუმიანისთვის,
ვითარ ამირან ხორაშნისთვის,
ვითარ ხოსროშანშა ბანუისთვის,
ვითარ მზეჭაბუკ მზისთვის ხაზართასა,
ვითარ იაკობ რაქელისთვის და იოსებ ასანეთისთვის, დავით ბერსაბესთვის და აბისაკისთვის, ვითარ პელოპი მხნედ მებრძოლი იპოდამისთვის, ონომაოს ასულისა,
ვითარ პლუტონ პერსეფონისთვის, ვითარ რამინ ვისისთვის, ვითარ ფრიდონ შაჰრინო სარნავაზისთვის, ვითარ შადბერ აინლიეთისთვის. ,,ქართლის ცხოვრება,“

„ისტორიანი და აზმანი
შარავანდედთანი“

ზანქან ზორაბაბელი სამეფო დარბაზის სტუმართა ოთახს ათვალიერებდა. ამ ოთახში ოქროს სასანთლე დაუდგამთ, - ორგზის მოზრდილი, ვიდრე ადრე იდგა. სავარძლის სახელურების ჩუქურთმებზეც ოქრო დაეყოლებინათ. სახელურს დააცქერდა, ფრჩხილით მოსინჯა, იმის გაგება ეწადა თუ სადაური ოქრო იყო. სწორედ ამ დროს შემოვიდა კართუხუცესი: სამეფო დარბაზი გიხმობსო ხმადაბლა თქვა და ზანქანს ფეხაკრეფით გაუძღვა წინ.

დარბაზის წევრთაგან ბევრი მოწიწებით მიესალმა ზანქანს: ხანმორეული ფარნავაზის ძე ადგილიდან წამოიწია და ისე დაუკრა თავი. ფარნავაზის ძეს სხვებმაც მიბაძეს: გაბაონმა - ძვალმსხვილმა, ღაჟღაჟა ლოყება, მუდამ მომღიმარმა კაცმა თავის დაკვრისას გულთანაც კი მიიდო ხელი ნიშნად დიდი პატივისცემისა, ხოლო ახალგაზრდა, სამეფო კარზე ერთობ პატივდადებულმა დიდებულმა, სახეს ნახმლევი რომ დასჩენოდა (თუმც აქიმნი ერთხმად ამბობდნენ, შობისთვის ჭრილობის კვალსაც კი ვერ იპოვითო), ჯორჯიკის ძემ წამოიძახა: ,,აი, ჩვენი ძვირფასი ზანქანიც მობრძანდა, ეს კი იმას ნიშნავს კარგ საქმეს ვიწყებთ“. ზანქანს საურმაგის თავშეკავება არ გამოპარვია. განა მხოლოდ არ გაინძრა საურმაგი, განა მხოლოდ თავი არ დაუკრა შემოსულს, თავიც არ აუწევია - ჯიუტად მისჩერებოდა ერთ წერტილს. ,,განა, ასეთი რა უნდა მომხდარიყო?!“ ზანქანს ფიქრი აბულასანმა შეაწყვეტინა - მოუახლოვდა, ხელი მკლავში გამოსდო, იქ მიიყვანა, სადაც თვითონ იჯდა, გვერდით მოისვა და დარბაზს მიმართა:

- მამულიშვილნო, ღმერთმა ინება და ჩვენ გადავწყვიტეთ მეფე თამარის სახლობის საკითხი - თამარის ქმრად მოვუხმობთ როსტოვ-სუზდალის დიდი მთავრის ანდრია ბოგოლუბსკის ძეს - იურის. ვინძლო ეს ქორწინება საქართველოს წაადგეს. ჩვენ დავუმოყვრდებით მეზობელ ხალხსა. ღმერთმა ბედნიერი ქნას ჩვენი ერთობა. მე გითხარით, მეფისწული იური სამშობლოდან ექსორიაქმნილია და ყივჩაყეთს ბინადრობს. ბევრი ვიფიქრე ვინ წარვგზავნოთ ჩვენს დესპანად უფლისწულთან. მან საქმეც უნდა გაარიგოს და უფლისწულიც უნდა ჩამოიყვანოს. ჩვენი დავალების პირნათელ შემსრულებლად ზანქან ზორაბაბელი ვპოვე. გონიერება უბოძებია ღმერთს მისთვის. ეგ არის ყველაზე სანდო. თქვენს დასტურს ველოდები, დარბაზისიერო!

მოულოდნელობისაგან გაოცებული ზანქანი ყურადღებით უსმენდა აბულასანს. ფარნავაზის ძის ხმამ ფიქრი შეაწყვეტინა:

- კარგად გიფიქრია, აბულასან, ზორაბაბელი სწორედ ის კაცია, ჩვენს სურვილს პირნათლად რომ შეასრულებს.

- იქნებ, ჯერ ზორაბაბელისათვის გვეკითხნა?

- თქვენა, უმრავლესნი, ვის რას ეკითხებით! - მრავალნი ხართ, თავადა ჭრით და თავადვე კერავთ - წამოიძახა თარხანის ძემ და ზანქანმა კარგად დაინახა, რომ საურმაგის გარშემო მსხდომთ გულითადად გაიცინეს. თარხანის ძემ მარჯვენა ასწია: - არა, აბულასან, ეგრე არ არი როგორც შენ უბნობ - ჩვენ არ გადაგვიწყვეტია ბოგოლუბსკი გახდეს საქართველოს მეფე-ქმარი. ეგ შენა თქვი.

საურმაგმა ხაზგასმით, აუჩქარებლად თქვა:

- ჩვენ ისევ ჩვენსაზე ვდგავართ და ვამბობთ: მეფე თამარის ქმარი ალექსი კომნინოსი უნდა გახდეს. ჩვენ ბიზანტიას უნდა ვეძმოთ და არა გადამთიელსა.

დარბაზში სიჩუმე ჩამოვარდა. აბულასანი სავარძელში ჩაეშვა.

- დიდებულნო, დარბაზისერო, მე არაერთგზის გითხარით, არ იქნება ბიზანტიელებთან ისევ დამოყვრება, ბიზანტიელი კაცის მეფე-ქმრად ქცევა. ნუთუ, არ კმარა, ნუთუ, არ დადგა დრო ქართველთაც გაშალონ ფრთები, ნუთუ, კვლავაც ბიზანტიის ჩრდილქვეშ ყოფნა გინდათ, ქართველნო!

- ბიზანტიას რას უწუნებ, ამირავ, იქნებ, თავაზიანობა არ მოგწონს მათი, ან წიგნიერება, ანაც ძალოვნება?! - შესძახა დარბაზის რომელიღაც წევრმა - ზანქანმა ვერ დაინახა.

აბულასანმა პასუხი არ იჩქარა. მერე წამოდგა და ღიმილით თქვა:

- ჰაი, ჰაი, რომ მომწონს, მომწონს და მეტიცა, მაგრამ ერთიცა ვთქვათ, ქართველნო - მეტისმეტად ხომ არ გავალაღეთ ბიზანტიონნი? ჩვენს მამულში, მორჩილნი ვართ ბიზანტიისა, თუ თანამდგომნი? დღეს მორჩილთ ვგავართ. ვემორჩილებით იმ ხალხს, ქვეყანას, რომლის ძალოვნება დღითიდღე სუსტდება. შორს გავიხედოთ, ახალი ნათესავნი ვეძებოთ, ჩამავალი მზე აღარ გათბობს, ამომავალი მზეა ცხოველი - აბულასანი შეჩერდა, ორიოდ ნაბიჯი წინ წარსდგა, დარბაზის წევრთ გადახედა - თქვენა, უმცირესნი, გუშინდელ დღეს იხსენებთ ქებითა, მეც მინდა შეგეწიოთ, მაგრამა ხვალინდელი დღე მიჯობს. რუსეთი, იური ბოგოლუბსკი ხვალინდელი დღეა, ბიზანტია კი - ქანცგამოცლილი ბეწვებმცვენარა სახედარი. ჩვენ ხვალესაკენ მივალთ - მრავალნი ვართ და განა მხოლოდ ხმოსნებით, აზრით გჯობნით. ეგრე იქნება!

დარბაზში სიჩუმე გამეფდა. დუმილი კარგა ხანს გაგრძელდა. მერეღა თქვა თარხანის ძემ:

- ჰო, ყოჩაღად უბნობ, აბულასან, მაგრამ ეგრეც რომ არ არი საქმე? არც ის არი ბეწვებმცვენარა სახედარი და არც რუსეთი - ამომავალი მზე...

- ჩვენ, მრავალთ, ეგრე გვითქვამს და ეგრე იქნება! - შესძახა ჯორჯიკის ძემ.

თარხანის ძე წამოდგა. ხმადაბლა დაიწყო:

- მეფე თამარს არ სურს ბოგოლუბსკის ცოლობა. ვითარ იქნებაო, არ ვიცნობთო ამ კაცის ბუნებასა...

- მეფე იმას ისურვებს, რასაც სამეფო დარბაზი ინდომებს! - შეაწყვეტინა აბულასანმა - ყურთლუღ არსლანმა ეს პირობა ჩამოართვა მეფეს!

- არც ზანქანს ეკითხებით? სწადს კი საქართველოს მომავალ მეფესთან მოლაპარაკება? სურს კი დაადგეს ამხელა გზასა!

- სამეფო დარბაზის სურვილი განა მხოლოდ მეფისთვის არის კანონი! - მოსჭრა აბულასანმა.

თარხანის ძე დაჯდა და ზანქანს მიაცქერდა. ზანქანი დუმდა, ფიქრობდა.

- ბრძანე, ზანქან! - თქვა აბულასანმა.

- საქართველოს უკეთესნო შვილნო - ხმადაბლა დაიწყო ზანქანმა - მე ღონეს არ დავაკლებ შევასრულო საქართველოს სამეფო დარბაზის დავალება.

- ზანქანი შეყოვნდა, ცოტა ხნის შემდეგ დასძინა - აქ მოსატანი ის კი არ არის, რა სწადია ზორაბაბელსა, ზორაბაბელი მზად გახლავთ შეასრულოს თქვენი გადანაწყვეტი. საკითხავი ის არის რა უმჯობეს არს საქართველოსათვის.

- მაშ, გასაგებად ითქვა, არა? - თარხანის ძეს მიუბრუნდა აბულასანი - ეგრე, გადაწყდა! - ზანქან ზორაბაბელს ვნიშნავთ ჩვენს დესპანად. ვალდებულს ვყოფთ ჩავიდეს ყივჩაყეთს, გამართოს თათბირი უფლისწულ იურისთან და შემდეგ ისე ჩამოიყვანოს, როგორც მეფეს ეკადრება.

საურმაგ ფავნელი მძიმედ წამოდგა, ყალიონი გვერდზე გადასდო და სამარისებურ სიჩუმეში, რომელიც მის წამოდგომას მოჰყვა, აუჩქარებლად დაიწყო:

- აი, აბულასან, ამირავ ქართლისა და გამგებელო ტფილისისა - შენა და შენთა კაცთა, სიმდიდრით ალაღებულთ, დაგვიწუნეთ ალექსი კომნინოსი, არ ისურვეთ საქართველოს მეფე მზეთამარის უღლის გამწევი ყოფილიყო ბიზანტიის უფლისწული ალექსი კომნინოსი - ჭაბუკი ღირსეული და ფრიად საქებარი. ჩვენ მას არა მხოლოდ ფერ-ხორცით, ზნითაც ვიცნობთ, ისიც კარგად გვიცნობს და უყვარს ჩვენი წესი და მამული. შენა და შენმა დოსტებმა - სიმდიდრით ალაღებულთ რუსი უფლისწული იური ბოგოლუბსკი ირჩიეთ, თუმცა, არც ფერ-ხორცით ვცნობთ, არც - ზნითა. თქვენ მრავალნი ხართ ამ დარბაზში და თქვენმა აჯობა!

- ვაი, არ სცილდება საქართველოს უგუნურ შვილთა გამო! - წამოიძახა ხანმორეულმა ერისთავმა ივანე ფალავანდმა - ვაი!

- ნუ ჩქარობ, ერისთავო, თავშისაცემი ახლა გვექნება.

- რად, რისთვის ავიტანოთ ცოცხლად დამარხვა, არად ჩაგდება! - არ ცხრებოდა ფალავანდი.

საურმაგ ფავნელი კი კვლავ აუღელვებლად, მშვიდად ლაპარაკობდა:

- მეც მაგას მოგახსენებ, ერისთავო - დაამშვიდა ფალავანდი საურმაგმა და ისევ აბულასანს მიუბრუნდა - ეს ყველაფერი ავიტანეთ, აბულასან, ახლა გწადია იმაზეც გავჩუმდეთ, რომ საქართველოს მომავალ მეფე-ქმართან ზანქანს გზავნი. რა უთხრას ზანქანმა რუსთ უფლისწულს: მე, ისრაელიანი, იუდეველი - ქართველთა მეფეზე გაქორწინებო? ნუთუ, ეგრე წავხდით, რომ ქართველთა შორის ვერა ვპოვებთ გონიერებით რჩეულთ, ყივჩაყეთს წარსაგზავნად? - საურმაგმა მომხრეებს გადახედა - ჩვენ, ყველანი, უმცირესნი სამეფო დარბაზისა, პასუხს ვითხოვთ, აბულასან! - საურმაგი ვალმოხდილი კაცის იერით დაჯდა.

- რატომ, რისთვის, გაგვეც პასუხი, აბულასან! - შესძახა თარხანის ძემ.

- იმად, რომ ისრაელიანი ჩვენი ძმაა! - მშვიდად თქვა ფარნავაზის ძემ.

- ყაბულს ვყოფილვარ და ვარ კიდეცა - ისრაელიანი ჩვენი ძმაა, მაგრამ საქართველოს მეფის სახლობის საკითხი ჩვენი გასაკეთებელი საქმეა - ეს ისევ თარხანის ძე იყო.

ზანქანმა თავი ასწია. დარბაზის ავიშვიშებულ წევრებს მოავლო თვალი. ,,ასეთი აურზაურისათვის რად გამიმეტა აბულასანმა? რაღაც ჩაიფიქრა, კი, უთუოდ ასეა! რა? რა განიზრახა ამირამ? მას ხომ უნდა სცოდნოდა: თუ დესპანად მხოლოდ მე ამირჩევდა, დარბაზის წევრები ამხედრდებოდნენ. მაინც მე ამირჩია, მრისხანებას არ მოერიდა, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ... ეს იმას ნიშნავს, რომ... უფრო დიდ მოგებას ელოდება. რას?“ აბულასანის გამოხედვაში დიდი ძალა იგრძნობოდა, იმდენად დიდი, რომ ამ ახმაურებულ, აბობოქრებულ ადამიანებს - საბრალობელ ბრბოდ აქცევდა. მოქიშპეთ კარგა ხანს არ მოაცილა იავარმქმნელი მზერა. მერე თქვა:

- ახლა ისმინეთ ჩემი პასუხი: პირველი: თუ ჩაფიქრდებით, იქნება მიხვდეთ, რისთვისა ხართ თქვენ მცირენი, ჩვენ კი - მრავალნი. აბა, მე რა გიყოთ, რით გაგამხნევოთ, როცა იუდეველთ უცხოდ მიიჩნევთ და გავიწყდებათ, რომ ჩვენი მეფენი - ბაგრატოვანნი, ჩვენი მზეთამარი - დავითიან და სოლომონიანია. და ჩვენ რომ იუდეველი გავგზავნოთ დავითიან-სოლომონიანის ნაშიერის სახლობისათვის, ეს თქვენს რისხვას იწვევს. მეორე: ვითარ ვერ ხვდები, დარბაზისერო: უნდა წავიდეს ერთი კაცი და არავინ უნდა უწყოდეს რისთვის წავიდა. ზანქანი დღენიადაგ უცხო ქვეყნებშია და ვერავინ აიღებს გეშსა, თორემ ვიდრე იური ბოგოლუბსკი აქ ჩამოვა, სასიძონი კარს აგვიტალახებენ, ბევრსა სწადია მზეთა-მარის ქმრობა. დიდებულნო, უნდა ხვდებოდეთ, რასაც ნიშნავს სიძეობაზე უარი უთხრა მეზობელ სახანოთა, თუ სახონთქაროთა დალხინებულთ. - აბულასანმა მარჯვენა აღმართა და მტკიცედ განაგრძო - საქართველოს მეფე თამარის მომავალი ქმრის ჩამოსაყვანად დიდვაჭარი ზანქან ზორაბაბელი გაემგზავრება - რწმენით იუდეველი, ისრაელიანი, სულით უფრორე ქართველი, ჩამომავალი დავითიან-სოლომონიანთა, ვინაც ერთგულად მსახურებს ბაგრატოვანთა ტახტსა. ასეთია ნება საქართველოს სამეფო დარბაზისა. ასეა საჭირო საქართველოსთვის! - აბულასანი ზანქანს მიუბრუნდა - ზორაბაბელო, სამეფო დარბაზი ვალდებულს გყოფს არ დააყოვნო. გზას ამ კვირა უნდა დაადგე!

საურმაგი ერთობ უშფოთველად იჯდა, კმაყოფილიც კი შესცქეროდა აბულასანს. ეტყობოდა, რომ მტერს დაეთანხმა - რატომ?

ზანქანი საურმაგის სიმშვიდემ შეაშფოთა.

გადაწყვეტილებას წინ ვეღარაფერი დაუდგებოდა: თამარ მეფის მეუღლე - ხდებოდა იური ბოგოლუბსკი - ძე მთავრისა ვსევოლოდისა. ბედმა იური ინება თამარისათვის ვითარ თამთა თუმიანისთვის, ვითარ ამირან ხორაშანისთვის.

საღამო იწურებოდა. ჩამავალი მზე ქვეყნიერებას ეალერსებოდა.

შინ მიმავალი ზანქანის ფიქრი სამეფო დარბაზს დასტრიალებდა. იცოდა: ვიდრე აბულასანის ჩანაფიქრს არ ამოხსნიდა, ბნელში ხელების ფათურით მოსიარულე კაცის დღეში იქნებოდა.

- ფილისტიმელებთან ბრძოლის წინ, რეფაიმის ველზე, იდგა დავით მეფე და გამჩენს ეკითხებოდა: ვეკვეთო თუ არა ფილისტიმელებს, ვპოვებ თუ არა გამარჯვებას ამ ბრძოლაშიო. მე ფეთხაინში ვდგავარ, ვითარ ვკითხო ღმერთს გავიმარჯვებ, თუ არა ამ საქმეში? კიდეც ვკითხო, პასუხის ღირსად მცნობს?

მზე თითქმის ჩასულიყო. მისი მოალერსე სხივები ახლა ცას ამშვენიერებდა. ზანქანი ვერ წარმოთქვამდა, უხმოდ, გულში ივლებდა:

- შემეწიე გამჩენო, მიკარნახე სწორი აზრი, რომ არ შევრცხვე ქვეყნის წინაშე!

ეს იყო ოცნება ქართველი ებრაელი კაცისა, რომელსაც გონებაში აღბეჭდილი სურათი: მშვიდად, აუღელვებლად მჯდარი საურმაგი, სიფრთხილეს ჩააგონებდა.

მერე მზის სხივებიც რიბირაბოში შთაინთქა. ზანქანმა პირი იბრუნა და ბეითქნესეთისაკენ წავიდა - ყარბითის¹ ჟამი დგებოდა.

_________________________

1.ყარბითი - შებინდების ლოცვა.

ზანქანი ყივჩაყეთისაკენ მიმავალ გზას რომ დაადგა, კვირა იყო - მზე კარგა ხნის ამოსული. (მზარეულნი რიჟრაჟზე გავიდნენ ქალაქიდან, პატრონს არაგვისპირის სახლში უნდა დახვედროდნენ). ცხადია, ზანქანს იოხაბედისათვის არ უთქვამს სად და რისთვის მიემგზავრებოდა - მეფე თამარის სახლობის საკითხი საიდუმლო გახლდათ.

ვიდრე ზანქანი ტფილისში იყო, ვიდრე ათას საზრუნავს აგვარებდა (კონსტანტინეპოლში გემი უნდა გაეგზავნა, მომავალ კვირას არანს უნდა გამგზავრებულიყო ვაჭრებთან მოსალაპარაკებლად - იმათ თურმე საქართველოს წყაროების წყალი აინტერესებდათ. ასეა: როცა სახელმწიფოს პატრონი არ უვარგა, ჯარს უგზავნიან და ხმლით გააქვთ გასატანი, მაგრამ თუ ქვეყანას კარგი პატრონი ჰყავს, ვაჭრების მეოხებით გამოაქვთ ის, რაც მოსწონთ და ხაზინას დიდ სიკეთეს მატებენ. ისპაჰანში კაცი გაგზავნა, მოიბოდიშა, ორიოდე თვით გადავდოთო ეგ მოლაპარაკება), გონებას ფიქრი უსხლტებოდა, ფიქრად ვერ მოიცალა. ვერ ჩახვდა, თუ რატომ იყო საქართველოსთვის საჭირო სწორედ ზანქანის გამგზავრება, ვერც იმას ჩასწვდა საურმაგს რატომ უნდა შეეშალა ხელი საქართველოს სასიკეთო საქმისათვის.

ასე ეგონა, აბულასანის გეგმას გზაში ჩახვდებოდა, მაგრამ გზას დაადგა თუ არა, ატირებული ბალღივით ბაჩევაზე ფიქრი დაედევნა: „თექვსმეტი წელი შეუსრულდა, კარგა ხანია გათხოვების დრო დაუდგა, დედამისი - იოხაბედი 15 წლისა ხუფის¹ ქვეშ იდგა“, ფიქრობდა ზანქანი და გონების თვალით ტფილისელ ყმაწვილებს ათვალიერებდა. სასიძოდ ვერც ერთს ვერ მიიჩნევდა. „დავბრუნდები თუ არა, ქიზიყში უნდა ჩავიდე, სურამის ებრაელობასაც უნდა გადავავლო თვალი, ქრცხლოვანშიც მუხლმაგარი ბიჭები იზრდებიან. არ იქნება ერთი რიგიანი ყმაწვილი ვერ ვიპოვო“. ფიქრში ჩაძირულმა ისე გალია ტფილისის შემოგარენი, ებრაელთა პირველი ნასახლარები: ზანავი, მცხეთა, ხერკი, ჰურიათუბანი, არც გაუგია. არაგვისპირა სახლს მზის ჩასვლის ჟამს მიადგა, დიდი, ფორთოხლისფერი, ჩახჩახა მზის სხივები ხეთა ტოტებში, ორღობეებში, მდინარის ზედაპირზე იფანტებოდა და არაგვისპირს საამო სახილველს ხდიდა.

ზანქანმა პურისჭამა არ ინება. იაყაკობს უთხრა მზის ამოსვლას მაღლა, წყაროსთან უნდა შევხვდეთო და ლოგინს მიაშურა.

კარგა ხანს ესმოდა, თუ როგორ ხტოდნენ არაგვის ტალღები, როგორ ეცემოდნენ ერთმანეთს.

გვიან, ჩაეძინა - არაგვისპირის თავზე ვარსკვლავები კაშკაშებდნენ.

გზით მოქანცული, არაგვის ხმაურით სმენადაღლილი, მძინარე ზანქანი ხედავს: ზღვის სიღრმეში შესულა ბაჩევა, მაგრამ წყალი მუხლებამდე სწვდება, კისკისებს, დროდადრო გაიქცევა, ზღვაში ისე გარბის, როგორც ხმელეთზე - გარბი-გამორბის, კისკისებს, წყალი მუხლებს მაღლა არ სცდება. ეს ვინ არის? ეს ვინ მოსდევს მოკისკისე ბაჩევას? ქალია! ლალა ესთერი! ასე რატომ მოსდევს? როგორ გაახალგაზრდავებულა ესთერი, როგორ გალამაზებულა! შუბლშეჭმუხნილი ესთერი ბაჩევას ეძახის, ბაჩევა კი გარბის, კისკისებს. ესთერის ძახილი არ ესმის. ესთერის ხმა არც ისმის - ესთერი პირს აღებს, ყვირის, კისრის ძარღვები ებერება, ხმა კი არ ამოდის პირიდან... პირშივე იხშობა ესთერის ხმა, ,,ესთერ, ესთერ, ასე რამ გაგალამაზა, ასე რამ გაგამშვენიერა, ესთერ! ასე ის ქალები მშვენიერდებიან, კაცები რომ ჰყავთ“. ესთერი მორცხვად იღიმის, თავს ხრის, მერე ისევ ბაჩევას მისდევს. ბაჩევა გარბის, ესთერის ძახილი არ ესმის, ორჯერ-სამჯერ ხელიც აუქნია. ესთერი შეჩერდა. დაიღალა? უი, გული როგორ უცემს!.. ბაჩევა კი კისკისებს. გარბის და კისკისებს, ესთერის გულისცემას არად დაგიდევს:

- რა ლამაზი ხარ, ესთერ, ასე რამ გაგამშვენიერა?!

ესთერი დგას, ზანქანი კი ლოგინიანად წყალში იძირება. ლალა ესთერი ადგილიდან არ იძვრის, ნუთუ, ვერ ხედავს ზანქანის საწოლი ზღვაში რომ იძირება? ,,ჰა, ესთერ, ესთერ, გაინძერი! ან ბაჩევა სად არის? ეგ სილამაზე რას

გიშველის, ყელამდე მოვიდა წყალი! აგე, ბაჩევა, თურმე ბაჩევა აწვება ზანქანის საწოლს. რა ძლიერი ყოფილა ბაჩევა! სწორედ ბაჩევა გზავნის ზღვის ფსკერისაკენ მამის საწოლს. „ბაჩე, შვილო, რას შვრები?!“

ზანქანს გამოეღვიძა. შიშდარეულმა მიმოიხედა. ლოგინიდან წამოდგომა ეწადა, ვერ იძვროდა. ცას ახედა. სარკმელშიც კარგად ჩანდა, რომ ცას მტრედისფერი დასდებოდა. „დალახვროს ღმერთმა, ავი სიზმარი“. ძლივს წამოდგა, ხალათი მოისხა, არაგვზე უნდა ჩავიდე, ავი სიზმარი წყალს უნდა გავატანოო. კარი გამოაღო. კართან მძინარე, მოდარაჯე ეუდას ფრთხილად აუარა გვერდი, მდინარესთან ჩავიდა. არაგვი რაღაცას ებუტბუტებოდა ზანქანს. დაიხარა, ხელი გადაიბანა, ჩემი უცნაური სიზმარი ამ წყალს გაჰყვესო. ჩამოჯდა. არაგვი, გამთენიის ხანს ძალას იკრებდა - მზე ამოვიდოდა თუ არა, მზის ქვეშ ისევ უნდა ებობოქრა, ათას ქვა-ლოდს კვლავ ჩაუქად უნდა გადავლებოდა თავს. მდინარის პირას ჯდომამ ზანქანი დაამშვიდა. ალბათ, იმის გამოც, რომ ამასობაში ცისქვეშეთში სინათლემ იმატა: აი, ღობე ცხადად ჩანდა, ბოსტანიც, წამოდგა, უკან გამობრუნდა, იმ ოთახში შეიხედა, რომელშიც იაყაკობი იძინებდა, ოთახში არც შესულა, კარებშივე ხმადაბლა, ლამის ჩურჩულით თქვა: „აბრძანდი, იაყაკობ, სადაცაა გათენდება, შახრითი² ვილოცოთ“. იაყაკობი, თითქოს ამ ჩურჩულს ელოდაო, მყის წამოხტა: ,,ახლავე, ბატონო, ახლავე!“ისიც ჩურჩულით ამბობდა.

ზანქანმა პირი დაიბანა, ციცითკატანი³ მხრებზე გადაიდო და ტანთ ჩაიცვა.

- შალომ ყალეხემ! - თქვა დარბაზში შესვლისას. მხლებლები, მზარეულები, უკვე აქ შეკრებილიყვნენ. ყველა ფეხზე წამოიჭრა. მანამ არ დასხდნენ, სანამ ზანქანი თავის სკამთან არ მივიდა. იაყაკობი - გამხდარი, აწოწილი, მუდამ მომღიმარი და გამელოტებული კაცი - ფეხაკრეფით მიუახლოვდა, ციცითი,⁴ თეფილინი,⁵ სიდური⁶ წინ დაუდო და კვლავ ჩურჩულით თქვა:

- ორშაბათი დილა გათენდა ყველასათვის სასიკეთოდ! - ამით იაყაკობმა ზანქანი გააფრთხილა ლოცვისას ორშაბათ დილას საკითხავი ტექსტები არ გამოგრჩესო.

- ვიცი - თავი დაუკრა და ხმადაბლა მიუგო ზანქანმა.

და ყველა ერთად შეუდგა დილის ლოცვას - ხმადაბლა, ლამის ღიღინით

ლოცულობდნენ, ხოლო მოგვიანებით, ღვთის საგალობელი ,,ეინ ქეელოენუ“ რომ წამოიწყეს, მათი გალობა უკვე ახმაურებულ, არტახებაშვებულ არაგვს შეუერთდა.

არაგვისპირში ტკბილი გალობა ისმოდა.

_______________________

1. ხუფა - საქორწინო აქტი.

2. შახრითი - დილის ლოცვა.

3.ციცით-კატანი - პატარა ციცითი, რომელსაც დღენიადაგ ატარებენ.

4. ციცითი - თეთრი, ცისფერზოლიანი ლოცვისას მოსასხამი ქსოვილი.

5.თეფილინი - ფილაქტერია. დილის ლოცვის განუყრელი ატრიბუტი, მარცხენა მკლავზე იხვევენ.

6. სიდური - ლოცვანთა წიგნი.

ზანქანი და მისი მხლებლები თვალს რომ მიეფარნენ, იოხაბედმა ბაჩევას ჰკითხა: არანი სად არისო (ზანქანს უთქვამს არანს მივეშურებიო). ბაჩევა ფიქრში იყო ჩაფლული, შეკითხვა არ გაუგია. შიში დაუფლებოდა. ქვეშეცნეულად გრძნობდა, ზანქანის გამგზავრება მთელ მის ცხოვრებას ცვლიდა და სწორედ ეს გვრიდა შიშს.

დედამ შეკითხვა გაუმეორა, ბაჩევამ ხმადაბლა, უღონოდ მიუგო: „არ ვიცი, დედა, მგონი, იქ, სადაც ძლიერ ცხელა“ და თავის ოთახში შევიდა.

მოსალოდნელი მონათვლა და ჯვარისწერა ბაჩევას გაუცნობიერებელ შიშს კი გვრიდა, მაგრამ უშუსადმი ლტოლვა შიშს ჯაბნიდა. ყველა მისი სურვილი უშუს უკავშირდებოდა. ამასთან შედარებით ის შიში მაინც ფერმკრთალი იყო: უშუ ჩემს გვერდით იქნება და რა უნდა გამიჭირდესო, ხოლო თავს ლოგინში, უშუს გვერდით მწოლარეს რომ წარმოიდგენდა, ისეთი ჟრუანტელი უვლიდა, ეწადა ეს ჟამი დიდხანს გაგრძელებულიყო.

ლალა ესთერი თვალებში ჩააცქერდებოდა და ხმადაბლა, ლამის ჩურჩულით, თუმცა, ოთახში სხვა არავინ იყო, ეკითხებოდა: „ხომ არაფერი გაწუხებს, შვილო?“ ,,არა, ლალა, არაფერი.“ ,,იცოდე, გამხელილი ჭირი, წელში გადატეხილი მტერია,“ ისევ ხმადაბლა, ისევ ჩურჩულით ამბობდა ლალა ესთერი. ლალას ალერსი ბაჩევას აბნევდა, ცდილობდა მზერა აერიდებინა, რადგან ლალა სულში ჩასცქეროდა. მზერის არიდება ეწადა, მკერდში კი ბალღივით ჩაეკვრებოდა, ისიც ისეთი ალერსით ჩაიკრავდა აღზრდილს, ისე მიუალერსებდა, ბაჩევა, ცოტაცდა, მთელ თავის საიდუმლოს გაანდობდა.

ლალა ესთერს აბულეთის ძეთა ველზე ნანახი საბოლაო გადაწყვეტილების გამოტანის უფლებას არ აძლევდა, ნანახს ენდობოდა, მაგრამ ვერ დაეჯერებინა, რომ მისი გაზრდილი არაებრაელს შეიყვარებდა. ამიტომ ეწადა ზანქანთან საუბარი. გადაწყვეტილი ჰქონდა: შაბათი, ღვთისგან კურთხეული დღე, გაბრძანდეს და კვირას, ნასადილევს ზანქანს ვთხოვ მომისმინოსო. ამ საუბრისას ზორაბაბელს მოსალოდნელ საფრთხესაც გაანდობდა და რჩევასაც მიიღებდა, მაგრამ კვირას ზანქანი ისე გაუსხლტა ხელიდან, როგორც ონავარი ბალღი რულმორეულ დედას.

ლალა ესთერმა გადაწყვიტა ასი თვალი და ასი ყური გამოება. ცდილობდა ბაჩევასი არაფერი გამოპარვოდა.

დილის მზემ ქალაქის ყოველ კუთხეში რომ შეიხედა და მუხლიც მოირთხა, ბაჩევამ ლალა ესთერს უთხრა თინათისთან მივდივარო და წავიდა.

ბაჩევას გასვლისთანავე ლალა ესთერმა პირი-სახე შალით დაიბურა. შუკა-შუკა, მოკლე გზებით ირბინა და თინათის სახლთან ბაჩევაზე ადრე მივიდა.

ბაჩევა აუჩქარებლად მომავალ ცხენზე იჯდა და მშვიდად ათვალიერებდა გარემოს. ესთერს პირკატა ეცა - ბაჩევა მარტო წამოსულიყო სახლიდან.

მზით გაჩახჩახებული მტვრიანი ქუჩიდან ეკლესიაში შესულმა ბაჩევამ სიგრილე იგრძნო. ვერაფერი დაინახა. მიუხედავად იმისა, რომ აქა-იქ სანთლები ენთო, ეკლესიაში ვერაფერს ხედავდა, გარდა სანთლების მოლაპლაპე ალისა.

ცოტა ხანში, მისი თვალების გუგებში მზის ელვარება რომ ჩაქრა და სიბნელეს თვალი შეაჩვია, სანთლებთან მდგარი, მავედრებელი ადამიანებიც დაინახა. ადამიანები რაღაცას ბუტბუტებდნენ. ,,ღმერთს ესენიც ჩვენსავით ევედრებიან?!“ შვებით გაიფიქრა ბაჩევამ. უკვე კარგად ხედავდა ყველაფერს. ეკლესიაში დუმილი დასადგურებულიყო. ხატების სიმრავლემ გააოცა ბაჩევა. ხატებზეც კი ადამიანები იყვნენ გამოსახული. ოქროს ფერმა თვალი მოსჭრა.

საითაც არ გაიხედა, ყვითელი ფერი აფრენილი ქორივით შეეფეთა. „რად უნდათ ამდენი გამოსახულება, ან ოქრო?!“ ეწადა თინათისთვის ეკითხნა ეს რა არის, ან ამ რკინაზე ვინ არის გამოსახულიო, ხმა ვერ ამოიღო, რადგან თინათი არ იყო, თინათი გვერდით არ ედგა და ესეც თრგუნავდა. თინათი რომ გვერდით ჰყოლოდა, ასე ხელფეხშეკრულივით აღარ იქნებოდა - თინათიმ, თავი მტკივაო, თქვა და არ წამოვიდა.

ბაჩევა ნანახით იმდენდ იყო მონუსხული, ხმის ამოღება უჭირდა. ერთ ახალგაზრდა კაცს მიუახლოვდნენ - იმ მშვიდი მზერის და სათნო ღიმილის კაცზე უშუმ თქვა ჩემი სულიერი მამა როსტომიაო. ბაჩევამ, ცხადია, ვერაფერი გაიგო, გარდა იმისა, რომ ეს ახალგაზრდა კაცი უშუს მამა ყოფილა. ვერც იმას ხვდებოდა, ეს ახალგაზრდა კაცი რას ეკითხებოდა. უცნაურად, წამღერებით ელაპარაკებოდა. მერეღა გაუელვა თავში „ეს მამა როგორ იქნება, ალბათ, რაბი თუ არი, უშუს რაბი“ და მღვდელს კიდევ ერთხელ დაუქნია თავი. ,,უშუს რაბი“ თუ რამეს ეკითხებოდა, ბაჩევა ღიმილით უკრავდა თავს - ყველაფერზე თანხმობას აცხადებდა. კი, კი, რასაკვირველია, თავად მოინდომა აქ მოსვლა, არა, არა, ძალით არავის მოუყვანია, მააშ, იმიტომ მოვიდა, რომ მოინათლოს, ცხადია, თავად უნდა, ასე სურს, რატომ? უშუს გამო, უშუ... უშუს... უშუს თანამეცხედრე უნდა გახდეს... მის გვერდით... უშუსთან ყოფნა ვერავინ... ვერაფერმა დაუშალოს...- დაგლოცოს ღმერთმა! - თქვა „უშუს რაბიმ“.

„ისე თქვა, როგორც ხახამ აბრაამი მეუბნება ხოლმე“ - გაუელვა ბაჩევას.

- მაშ, დავიწყოთ! - ისევ ღიმილით თქვა ,,უშუს რაბიმ“ და წავიდა. მამა

როსტომი მიდიოდა და რაღაცას ბუტბუტებდა, უშუ და ბაჩევა უკან მისდევდნენ. უშუმ ბაჩევას გადმოხედა, ღიმილით გაამხნევა.

ეკლესიიდან მზით გაჩახჩახებულ ეზოში გამოვიდნენ. ეზოდანაც გავიდნენ და გზავიწროს დაადგნენ. წინ მამა როსტომი მიდიოდა. მისი განიერი მხრები ყველაფერს ფარავდა. არ ჩანდა საით მიდიოდნენ. უშუ რაღაცას ელაპარაკებოდა, ბაჩევას კი არ ესმოდა - რას. მხოლოდ იმას გრძნობდა, კარგადაც აცნობიერებდა, რომ უშუ აქ იყო, მის გვერდით მოდიოდა, მიმავალთ ლამის ცხვირწინ ხოხბები აუფრინდნენ. მამა როსტომი შეჩერდა, მზერა ხელით მოიჩრდილა და ხოხბებს მიაჩერდა, მერე თავი გადააქნია და გზა განაგრძო.

მტკვრისპირას მივიდნენ. ,,უშუს რაბი“ ანაფორის გაუხდელად შევიდა მღვრიე მდინარეში. ბაჩევას ხელი გამოუწოდა, მომყევიო. ბაჩევა უშუს მიაჩერდა - როგორ მოვიქცეო, ეკითხებოდა. უშუმ ღიმილით დაუქნია თავი. ბაჩევა მამა როსტომს მდინარეში შეჰყვა. ჯერ კიდევ ცივი მტკვარი ბრაზიანი ლეკვივით ეცა ბაჩევას.

მამა როსტომი რაღაცას ბუტბუტებდა. დროდადრო ქალს კითხვებს უნაცვლებდა, თუმცა, ბაჩევას ბევრი რამ არ ესმოდა და „უშუს რაბის“ ღიმილით უქნევდა თავს. მამა როსტომმა პეშვში მოქცეული მდინარის წყალი თავზე გადაავლო. ერთხელ, მეორედ, მესამედ. მერე ხელი თავზე დაადო, დააწვა კიდეც - წყალში ჩაყურყუმალებას თხოვდა ბაჩევას. ბაჩევამ, ისევ მზერით, უშუს ჰკითხა რჩევა. უშუმ კვლავ გაუღიმა - ნებას დაჰყეო. ბაჩევამ სამჯერ ჩარგო წყალში თავი. წყალი წურწურით ჩამოსდიოდა, თმა დაებლანდა. მერე „უშუს რაბიმ“ ჯიბიდან ოქროს ჯვარი ამოიღო, ბაჩევას შუბლზე ეამბორა და წამღერებით თქვა:

- ღმერთმა გაკურთხოს, სიდონია. შენი წინაპარი იყო სიდონია, ქრისტეს რწმენის ჩვენი გულებისაკენ გზის გამკაფავი. გფარვიდეს მისი მადლი - მამა

როსტომმა ბაჩევას ხელი გაუწოდა - მობრძანდი, სიდონია - თავად წინ გაუძღვა.

მტკვარზე გადასასვლელი აქანავებული ხიდიდან სწორედ ამ დროს გაისმა კაცის ხმა:

- უშველეთ, მიეშველეთ!

მდინარეში რაღაც ჩავარდა. წყლის შხეფები ლამის ხიდს ასწვდა. ყველამ იქით გაიხედა. მდინარის ზედაპირზე არაფერი ჩანდა, ეგ არის, რომ იმ ადგილას, სადაც რაღაც, თუ ვიღაც ჩავარდა, წყალი ტორტმანებდა - შეშინებული ბავშვის გულივით ცახცახებდა.

- აქეთ, აქეთ ჩავარდა! - იძახდა ხიდზე მდგარი კაცი და ხიდს ქვემოთ უთითებდა. მამა როსტომი მდინარის სიღრმეში შებრუნდა, მიხვდა ანაფორა ცურვაში ხელს უშლიდა, გაიხადა და ბაჩევასაკენ მოისროლა. ბაჩევა კი ადგილიდან არ იძვროდა. გაოგნებული იდგა, ანაფორის გადმოგდებაც კი ვერ გააცნობიერა. მდინარეში უშუც გადაეშვა. ორივენი - მამა როსტომიცა და უშუც - აღმა მიცურავდნენ. მალე მიაღწიეს იმ ადგილამდე, სადაც ის, ხიდზე მდგარი კაცი, ათითებდა. ჯერ უშუმ ჩაყვინთა მდინარეში, მერე - მამა როსტომმა. ვერაფერი ვერ იპოვეს. მამა როსტომმა თქვა:

- ეშმაკეული ხომ არ იყო? ასე უცებ სად გაქრა! - მერე ხიდზე მდგარ კაცს ასძახა - ეშმაკეული ხომ არ იყო, ან ხომ არ მოგეჩვენა?!

- რას მიქვიან, მომეჩვენა, ქალი აგე, აქ იდგა!

სწორედ ამ დროს გაისმა ბაჩევას კივილი. ბაჩევა განწირულის ხმით ჰკიოდა, რადგან - მიცვალებული ჯერ სწორედ მის ცხვირწინ ამოაგდო მდინარემ, მერე აქაფებულმა ტალღამ ფეხებში შეუგდო. ორივემ - უშუმაც და მამა როსტომმაც იქით გაცურეს. უშუმ ბაჩევას ჰკიდა ხელი, მამა როსტომმა დამხრჩვალ ქალს ჩაავლო მარჯვენა და როგორც იქნა, გვამი ნაპირზე გამოიტანეს. სულს ძლივს ითქვამდა ბაჩევა. მამა როსტომმა გვამი მიწაზე დაასვენა, პირჯვარი გადაიწერა და თქვა:

- იდიდოს, უფალო, სახელი შენი! ეს ქალი დამხრჩვალი არ არის, ერთი წვეთი წყალიც არ გადაუყლაპავს... როგორ უცებ გაშავდა. ამას ჯერ გული გაუსკდა, მდინარეში მერე გადავარდა - კარგად დააცქერდა და თქვა - შეხე, ყელზე რა უკეთია, ისრაელიანია! - მამა როსტომმა ისევ პირჯვარი გადაისახა და შეშინებულმა უკან დაიხია.

ბაჩევამ ეს რომ გაიგონა, წამოდგა, უშუ უმალ გვერდით ამოუდგა, ნაბიჯარეული უახლოვდებიან გვამს. თუმცა, არც არის საჭირო... გრძნობს... იცის ბაჩევამ ვინც არის... კარგად გრძნობს... ყველაფერს ხვდება ბაჩევა, მაგრამ უშუს მარჯვენა ჩაუვლია და მოჰყავს. ერთად მოდიან ცხედრისაკენ. აჰა, მოვიდა, დახედა ბაჩევამ... რასაკვირველია, ესთერია, ლალა ესთერი! ლალას როდის მიუტოვებია ბაჩევა, ან რატომ ეგონა, რატომ იფიქრა ბაჩევამ, რომ დღეს მოაცილებდა მზერას?

ლალა ესთერს თვალები თითქოს იმისთვის დარჩენოდა ღია, რომ ბაჩევას ყელზე ჩამოკიდებული მოქანავე ჯვრისათვის გაოცების გამომხატველი მზერა არ მოეცილებინა. ბაჩევას ეჩვენებოდა ასე, თორემ... ბაჩევას სირცხვილი დაეუფლა - მოქანავე ჯვარი ხელით შეაჩერა.

იმ საღამოს ლალა ესთერის გვამი მიწაში რომ ჩაუშვეს, ხახამ აბრაამი მიცვალებულის წინგამძღოლ ტექსტს რომ კითხულობდა, ხოლო საფლავთან შეკრებილი დამწუხრებული მამაკაცები „ამენს“ რომ შესძახებდნენ, ხეზე ამძვრალმა ერთმა პატარა ბიჭმა ხალხს გადმოსძახა:

- გაქრისტიანებული ბაჩევა, ქრისტიანი ბაჩევა! შეხედეთ, ჯვარი!

ისრელიკო „პრანჭიამ“ ორიოდ ნაბიჯით უკან დაიხია, შებრუნდა და სირბილით გაეცალა შეკრებილ ხალხს. ისხაკია „დაბალმა“ ბაჩევას ზიზღის გამომხატველი მზერა არ მოაცილა, თვალისდაუხამხამებლად იხევდა უკან - ასე ეცლებოდა იმ ადგილს, სადაც ბაჩევა გამოჩნდა, დანიელა „მწიფე“ სირბილით დაეშვა ბექობიდან, რომელზეც სასაფლაო იყო, ხოლო ქარელელმა შათულიამ დოინჯი შემოიყარა, მერე ხელი ბაჩევასაკენ გაიშვირა და თქვა:

- „ვისაც თქვენი ოქრო-ვერცხლი შეშურდეს, იმას დაექცეს სიყვარულით ნაშენები ოჯახი!

- შეჩერდი, ჯამაათო, მიცვალებულის დაპატიოსნებას, გამჩენი გვავალებს! - გაისმა რაბი აბრაამის მშვიდი ხმა. ყველა რაბი აბრაამს მიუბრუნდა, გაქცეულნი შეჩერდნენ. რაბი აბრაამი კი ბაჩევას მოუტრიალდა - ჩვენი საბრალო, საცოდავი ზანქანის ასულო, შენ, ალბათ, არ იცი, რომ ისრაელისშვილის დასაფლავებაზე დედაკაცის ყოფნა არ იქნება. არც ებრაელის, არც - არაებრაელის. მანამ სანამ ქალი აქ იქნება, მიცვალებულს ვერც ერთ წესს ვერ შევუსრულებთ. - რაბი აბრაამი შეყოვნდა და სათნო ღიმილით დასძინა - მოგვიტევე, ზანქანის ასულო!

ბაჩევამ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა და შეჩერდა. ლამის ბეჭებში გაევლო ჯამაათის წევრთა მზერას. რაღაცის თქმა ეწადა, ვერ თქვა. ცრემლებიც აწვებოდა. ვერ ტიროდა. ჯამაათიც დუმდა - ხმას არ იღებდა, თორემ ნეტავ, ჩაგეხედათ მოშია ,,ყურუ-ყურუს“, ყობია „ყანჩას“, დანო „ტრიკიანის“, არონია „ფათა-ფათას“ თვალებში.

ბაჩევა წავიდა. ხახამ აბრაამმა კი გაიფიქრა:

- ჩვენ წესს დაემორჩილა, წავიდა ისრაელობა არ დაუკარგავს.

მერე არეს მოედო ხახამ აბრაამის მშვიდი, აუღელვებელი ხმა. იგი მიცვალებულს კადიშს¹ უკითხავდა. ჯამაათი კი ხმაშეწყობილად შესძახებდა: „ამენ!“

ჯამაათის ხმა ბექობს გადაევლებოდა.

ბაჩევა კი ქვევით ეშვებოდა. იქ, ქვევით უშუ ელოდა. შეჩერდა. ჯამაათის ხმა მარტოობის განცდას უძლიერებდა. მაგრამ ხახამ აბრაამის ნაკითხი ტექსტი, მისი რიტმი, ზოგიერთი ნაცნობი სიტყვა, გულს სალბუნად ედებოდა. ჯამაათის შეძახილს ,,ამინ“ თითქოსდა ხელი ჩაევლო და სადღაც მიჰყავდა. ძალიან უმწეოდ იგრძნო თავი.

სხვა მხარეს წავიდა, იქ არც არავინ იყო, ვერც ვერავინ დაინახავდა.

_________________________

1.კადიში - მიცვალებულის სულის მოსახსენებელი ტექსტი.

ეფრემ მოიზიჩს არც ერთი თავისი ნაბიჯი, არც ერთი გადაწყვეტილება არ უნანია: ანდრეი ბოგოლუბსკისთან ყრმობის ასაკიდან მეგობრობდა. თავად შავგვრემანსა და მორჩილი ტანისას ძლიერ უყვარდა ეს ქერა, როხროხა, წითელლოყება რუსი. ანდრეიც ერთგული და მოყვარული მეგობარი იყო. ეფრემ მოიზიჩისა და ანდრეის მეგობრობას ერთხელაც არ დაღამებია - მუდამ მზიანი დილა ედგა.

ჯორივით ამტანი კაცი იყო ანდრეი. მეზობელ სამთავროებთან ომში (რაც არ უნდა დიდი ომი ჰქონოდა სუზდალის დიდ მთავარს, ეფრემ მოიზიჩი იტყოდა ჩხუბი გვაქვს, მეზობელ სამთავროს ამოდენა ტყე, მდინარე და სახნავ-სათესი უნდა წავართვათო) ეს ამტანობა დიდად ადგებოდა, მაგრამ ჯორივით ჯიუტიც რომ იყო?! რამდენს ეცადა ეფრემ მოიზიჩი ძმების შერიგებას, ვსევოლოდს დაუთმე, ეგრე ნუ ჯიუტობო, არაფერი გამოუვიდა, ჯერ ერთი, დიდი მთავარი ერთობ შეუსმენელი კაცი იყო, მეორეც ძლიერ სჯეროდა თავისი სიმართლისა, ეგ რომ დიდი მთავარი იყოს და მე უქონელი, სიცოცხლესაც არ შემარჩენდა, ვაი, თუ ტახტი წამართვასო.

მართალს ამბობდა დიდი მთავარი ანდრეი ბოგოლუბსკი: ვსევოლოდისაგან არც ეფრემ მოიზიჩი ელოდა სიკეთეს - გული ცუდს უთქვამდა. ერთ დილას ნადირობიდან მობრუნებულ მთავარს გვერდით მიუჯდა და ეუბნება:

- თუ კაცს ყველაფერს წაართმევ, ისა სჯობია, მოკლა!

- ეგ რატომ, რისთვის?! სიკვდილი სჯობია სიღარიბეს?

ბევრისთვის სწორედ ეგრეა, ბევრისთვის სჯობია, როგორ არა სჯობიაო, მიუგო ეფრემ მოიზიჩმა, შენც ეგრე გერჩიოს: ან სალოღნავი უნდა მისცე, ან უნდა მოჰკლა. ვსევოლოდს შენ ყველაფერი წაართვი, ახლა ალბათ, სულ იმაზე ფიქრობს, შენ როგორ მოგკლასო.

ანდრეი ბოგოლუბსკიმ სიცილი დაიწყო. გულიანად იცინოდა. ეფრემ მოიზიჩი კი გულმოკლული შეჰყურებდა.

იმ დღის მერე აღარც უნახავს დიდი მთავარი - ცოცხალი აღარ უნახავს, თორემ, მკვდარი.

ანდრეის ცოლი - პირბადრი, ცისფერთვალება დედოფალი ეკატერინე - ლოგინში რომ წვებოდა (მთვარე უკვე სავახშმოდ იყო წასული, სანამ უნდა დალოდებოდა სანადიროდ წასულ მთავარს), საბანი გადასწია და ბალიშზე ქმრის მოკვეთილი თავი დაინახა. უცებ ვერც მიხვდა რა უნდა ყოფილიყო ეს სიშავემორეული ხორცის მასა, ბალიში სისხლით რომ მოეთხვარა, მერე...დედოფლის კივილმა მთელი სასახლე შესძრა.

მთავრის დიდებულთაგან, ახლობელთაგან ყველა სასახლეში რომ დაიგულა, სწორედ მაშინ მობრძანდა ვსევოლოდი, ცხენით შემოვიდა დარბაზში და ვისაც მოეპრიანებოდა, მათრახს იმას გადაუჭერდა. მერე ძმისშვილი მოიკითხა - იური. დედოფალმა საფრთხე იგრძნო თუ არა, თავი წამოსწია და იკითხა, „ეგ როგორ, ჩემი შვილიც ხომ მამასთან იყო სანადიროდ, ის კი ცოცხალი გადაგირჩა?“

ეფრემ მოიზიჩი დედოფლის ეშმაკობას მიხვდა, ვსევოლოდს თავი მდაბლად

დაუკრა და უთხრა:

- მომყიდე, ცოცხალიც მომყიდე და მკვდარიც.

ვსევოლოდი ერთხანს ჯიუტად დასცქეროდა ეფრემ მოიზიჩს, მერე კბილები გააკრაჭუნა და ხმადაბლა თქვა:

- მოგყიდი, მაგრამ ძვირად დაგისვამ...- ნამდვილი მეგობრობა იაფი არც არასდროს ყოფილა.

ძმის მკვლელმა ახალმა მთავარმა ეფრემ მოიზიჩს მოსთხოვა ამაღამვე გაეცალეთ აქაურობას, აღარც შენ დაგედგომება სუზდალში, ამას კი, ძმა ვარ და მე დავმარხავო.

მეგობრის ცოლი ეკატერინე და შვილი - პატარა იური იმავე ღამეს წამოიყვანა ეფრემ მოიზიჩმა. ვსევოლოდს კი თავისი სიტყვა სანანებლად ექცა: ასე რად მოვიშორე ის ურია, დახეთ, როგორი მეგობრობა სცოდნიაო.

ეფრემ მოიზიჩი კი არაფერს ნანობს: მეგობრის ოჯახს უპატრონა. რა ხანია ყივჩაყეთს ცხოვრობს, აქაც დიდვაჭარია, შვილები წამოეზარდნენ, თავიანთ ცხოვრებას თავად მიხედეს, ქვეყანა პატივსა სცემს. ერთობ მდიდარი კაცია, მაგრამ ხალხი მის ყველაზე დიდ სიმდიდრედ მაინც ცედაკის¹ გაცემის ნიჭს მიიჩნევს. ებრაელთათვის სავალდებულო წესს - შემოსავლის მეათედი ღარიბ-ღატაკთათვის უნდა გაიღოო, არად დაგიდევს. მეტს გასცემს. ვის არ უმართავს ხელს - ქრისტიანს, მუსლიმს, თუ ებრაელს ერთმანეთისაგან არ არჩევს. ღიმილით, სიცილითაც კი იტყვის ხოლმე:

- ყველანი ადამიანები არა ვართ? პირი, კუჭი, ყველას ხომ ერთნაირი გვაქვს, ერთნაირად ვსუნთქავთ და ერთნაირად ვკვდებით!

მუდამ მომღიმარი, ლაღი ეფრემ მოიზიჩი ამასაც ამბობდა ხოლმე: ღმერთს ჩემთვის ოქროთუხუცესობა არ დაუვალებია, არც რამ კლიტენი ჩაუბარებია, ის შევინახო, რასაც მაძლევს. იმ ხალხს გამჩენი ჩემი ხელით აძლევს და მადლობელი ვარ რომ ამ საქმისთვის მე ამომირჩიაო.

- ეს ფეხები ჯირკივით არ მქონდეს, ჩემო ზანქან, ხო წამოვხტებოდი და ძველებურად ხომ მოგეხვეოდი. - წამოიძახა ზანქანის ხილვით ნასიამოვნებმა ეფრემ მოიზიჩმა. ზანქანი თავად დაიხარა, მოეხვია, მხარზე ეამბორა.

ბევრი იბაასეს, სადილიც მიირთვეს, ხილიც იხილეს, იცინეს კიდეც (ეფრემ მოიზიჩს უყვარდა სასაცილო ამბების მოყოლა), მზე რომ გადაიწვერა და საღამოც ჩამოდგა, ზანქანმა თქვა:

- ბოგოლუბსკის ოჯახთან დიდი მეგობრობა გქონდა...

- ახლაცა მაქვს... ეეჰ, დიდი კაცი იყო მამა მაგისი - ღირსეული.

ზანქანმა ეფრემ მოიზიჩს უამბო ყივჩაყეთში ჩამოსვლის მიზეზი, თუმცაღა, ყველაფერი არ თქვა, გვსურს ეგ ყმაწვილი ჩვენი მეფის მეუღლე გახდესო, არ უთხრა. ერთ დიდებულს სწადია სიძედ გაიხადოს, მაგ უფლისწულს დიდი ბედი ელის, როგორ მირჩევ, რომელი მხრიდან მივუდგე ამ საქმესო.

- ეეჰ, როგორი რიდი აქვთ ქართველებს უცხოელებისა! - ღიმილით გააქნია თავი მოიზიჩმა - ბოგოლუბსკი რისთვის ირჩიეს, რა ღირსება პოვეს?

- სამეფო სისხლისაა, ერთმორწმუნე და ამადაც ინდომეს - მიუგო ზანქანმა.

ეფრემ მოიზიჩი ტაბლაზე ხილს დააცქერდა, კარგა ხანს დუმდა, მერე ზანქანს ჯიქურ ჩახედა თვალებში და ჰკითხა:

- მითხარი, შენ რატომ გაერიე ამ საქმეში?

ეს ის კითხვა იყო, რომელზე პასუხიც ზანქანს არ ჰქონდა. ეფრემისათვის ყველაფერი რომ გაემხილა, უნდა ეთქვა სამეფო დარბაზმა დამავალაო, მაგრამ ახლა სამეფო დარბაზს ვერ ახსენებდა.

ამიტომ თითქოს სხვათა შორის მიუგო:

- მთხოვეს, უარი ვერ ვუთხარი. მაინც აქეთ მოვეშურებოდი.

ეფრემ მოიზიჩი კარგა ხანს დუმდა.

- ის თუ შეგიძლია, მაგ საქმეს გაერიდო? - ხმადაბლა, ფიქრიანად იკითხა, ცოტა ხნის შემდეგ კი დასძინა - თუ მოახერხებ, ამ საქმისაგან თავის დასაღწევად, ოქროც არ დაიშურო.

ზანქანი დუმდა. აშკარა იყო, ეფრემ მოიზიჩს არ მოსწონდა ქართველთა არჩევანი, ზანქანმა ინანა კიდეც აქ მოსვლა. „რისთვის მოვედი, მე დარბაზმა ბოგოლუბსკისთან გარიგება დამავალა და არა ამასთან მოთათბირებაო“, მაგრამ არა, ეს საქმე ხომ საქართველოს საკეთილდღეოდ კეთდება.

- ასე რატომ, რისთვის ელტვიან ქართველნი უცხოელთ! - მე არ გირჩევ ამ საქმეში გარევას. იმაზე იფიქრე, როგორ შეიძლება თავი დააღწიო.

- ჰო, მაგრამ თუ ეს საქმე ჩემს ქვეყანას გამოადგება?

ეფრემ მოიზიჩმა პასუხი არ იჩქარა.

- შენს ნათქვამში ის მომწონს, ჩემი ქვეყანაო, რომ ამბობ. კი, შენი ქვეყანაა, და უნდა ემსახურო, მაგრამ... - ისევ აუჩქარებლად ლაპარაკობდა ეფრემ მოიზიჩი - მაგრამ... რომ არ გამოადგეს? შენს ქვეყანას ეგ კაცი რომ არ გამოადგეს? - გაჩუმდა, ზანქანიც უხმოდ იჯდა. მსახური შემოვიდა, ფეხაკრეფით დადიოდა, სანთლებს ანთებდა - გულახდილად და პირდაპირ გეტყვი, ზანქან, - ეგ კაცი, ბოგოლუბსკი, საქართველოს არ გამოადგება და როცა იქ დაინახავენ, თუ როგორი კაცი იწვიეს სიძედ.

კიდევ კარგა ხანს იბაასეს ეფრემმა და ზანქანმა. ზანქანი რომ ქუჩაში გამოვიდა, ზეცა ვარსკვლავებს გაებრწყინებინა. იოშუაყი გაახსენდა. გაიფიქრა:

- ეგრეა, ეგრე შინ ჯდომა - ეჭვიანი და უნდო ხდები.

და ზანქანმა ძალიან უბრალოდ აუარა გვერდი პასუხს, რომელსაც ეძებდა. პასუხი გვერდზე იდო, სულ ახლოს - ვერ შეამჩნია და ჩვეულებრივად განაგრძო გზა.

______________________

1.ცედაკა - ღარიბ-ღატაკთა გაკითხვა, ქველმოქმედება.

ზანქან ზორაბაბელის მამას - მორდეხს ასეთი ჩვეულება ჰქონდა: ებრაული ახალი წლის - როშ ჰაშანის¹ წინა დღეებში, მთელი ქართლის სოფელ-ქალაქს დაივლიდა, ყოველ სოფელსა, თუ ქალაქში ბეით ქნესეთში მიდიოდა, ღარიბ-ღატაკთა სახლები მიმასწავლეთო, ითხოვდა. ღარიბებს შინ მიადგებოდა და სახარჯო ფულს უტოვებდა: ახალი წელი დგება, ყველამ სიხარულს მივცეთ თავი, აბა, რა ვიცით, მომავალ წლამდე გამჩენი რა სიკეთეს გამოიმეტებს ჩვენთვისო. ზოგიერთის ეზოში ჩამოჯდებოდა, ჭიდან წყალს ამოაღებინებდა, მასპინძლებს გამოელაპარაკებოდა და ისევ გზას გაუდგებოდა. შინ სწორედ როშ ჰაშანისთვის ბრუნდებოდა. საახალწლო სუფრას მით უფრო კმაყოფილი და ნასიამოვნები მიუჯდებოდა, რაც მეტ ღარიბ-ღატაკს დაუტოვებდა საროშ ჰაშანოდ სახარჯო ფულს: ახლა ისინიც საახალწლო სუფრას უსხედანო. 30 წლისა იყო ეს მადლი რომ დაიწყო, ოთხმოცდათორმეტამდე მოჰყვა ძალა - ფული არასოდეს არ გაუგზავნია, თავად დადიოდა სოფელ-ქალაქს, თავად ნახულობდა ყოველ ოჯახს: მადლი სწორედ ეს არისო, ფიქრობდა. ოთხმოცდათორმეტისა რომ გახდა, საღამო ხანს ლოგინში ჩაწვა, ,,შემაყ, ისრაელ“² წარმოსთქვა და დაიძინა.

დილას „შემაყ, ისრაელ“ აღარ უთქვამს - ვეღარ გაიღვიძა.

იოხაბედი ქარელში, ისხაკია „ღრანჭას“ ოჯახში ნახა - დიდთვალება, ტუჩთხელი და მკერდსავსე გოგო იყო. შვლის ნუკრს ამ მიწურში რა უნდაო, გაიფიქრა და ისხაკია „ღრანჭას“ მოუტრიალდა:

- ბიჭი მყავს თვრამეტი წლის, შენი გოგოც იქნება თოთხმეტის - იოხაბედს მზერას არ აცილებდა - მგონი, გამჩენმა სარძლო მაპოვნინა. შენ რას იტყვი?

ისხაკიამ მიუგო, მე ამენის გარდა არაფერი მეთქმისო.

მაშ, ეს გოგო ჩემი ზანქანისათვის დამინიშნავს, „სიმხათ თორაში“³ ჩამოვალთ, ხუფისათვის გაემზადეთ - თქვა მორდეხ ზორაბაბელმა, კიდევ ერთხელ გადახედა იოხაბედს და ისევ გაუელვა თავში: შვლის ნუკრს ამ მიწურში რა უნდაო. მერეღა იკითხა: წიგნი თუ იცისო. ისხაკია „ღრანჭას“ გაეღიმა და კიდევ უფრო მოექცა სახე:

- ეგ რა ჩვენი საქმეა, ბატონო, სამაგისო ან ბედი ვინ მოგვცა, ან - ფული, ან სულაც... რისთვის არი საჭირო, რა სიკეთის მომტანი ეგ არის?

დაღონდა ზორაბაბელი, იფიქრა, იფიქრა და თქვა:

- აბა, ასე მოვიქცეთ ჩვენ: აჰა, შენ ეს ფული, გოგოს ხვალ დილიდანვე დააწყებინე ლაშონ ჰა კოდეშით⁴ და ქართულით წერა-კითხვა, სიმხათ თორაში ქეთუბა⁵ კი არა, ნიშნობა გადავიხადოთ, ქეთუბა კი ხანუქის მერე წავუკითხოთ. ეს დრო საკმარისია იმისათვის, რომ წერა-კითხვაში გაიწაფოს. ხომ გაგიგია: ეინ თორა, ეინ ქოახ! ⁶

ისხაკია „ღრანჭას“ გამოჩენილ, სახელოვან კაცთან დამოყვრება არ გახარებია ისე, როგორც ამდენი ვერცხლის დანახვა - მორდეხ ზორაბაბელს ფული არც დაუთვლია, ჯიბიდან ამოიღო და ისხაკიას პეშვი გაუვსო. იოხაბედი იხმო და სახელი ჰკითხა, მერე კი უთხრა:

- დღეიდან ჩემი ძის - ზანქან ზორაბაბელის დანიშნული ხარ, სწავლას უნდა შეუდგე, რომ წიგნის კითხვა შეგეძლოს. შენი საქმრო ისეთ იეშიბაში⁷ დადიოდა, იერუშალაიმში აღარ არი მაგნაირი - მერე ისევ ისხაკია ,,ღრანჭას“ მიუბრუნდა - ნიშნობის წინ ჩემს ხალხს გამოგიგზავნი, ისინი მოამზადებენ ყველაფერს. ამის მზითევი პატიოსნება და წიგნი იქნება.

ტფილისში მობრუნებულმა მორდეხმა დილას, ბეით-ქნესეთში წასვლისას ზანქანს უთხრა:

- მომილოცე, შვილო, რძალი შევიგულე - შენი მომავალი ცოლი. ისეთი გოგო შეგირჩიე, ტფილის-ქალაქში მაგნაირს არც გაუვლია.

ნიშნობის გადასახდელად, მართლაც, სიმხათ თორაში ჩავიდნენ ქარელში. მორდეხმა ცხენიდან ფეხი გადმოდგა თუ არა, იოხაბედს ჰკითხა სწავლის საქმე როგორა გაქვსო. ისხაკია ,,ღრანჭამ“ შვილს დაასწრო: ამან რომ ისწავლა, ბარე ორს არ დაესიზმრებაო. მორდეხმა კიდევ ერთი პეშვი ვერცხლი დატოვა, სწავლისთვის არაფერი დაიშუროთო.

საქმე ის იყო, რომ ამ ერთ თვეში იოხაბედი კიდევ უფრო დამშვენებულიყო. მორდეხმა შვილსაც შეატყო და მეუღლესაც, რომ ოჯახისთავის არჩევანი მოსწონდათ. ამან კარგ გუნებაზე დააყენა. ცხადია, არ უწყოდა, რომ იოხაბედმა დღესაც ის იცოდა, რაც როშ ჰაშანის წინ. სიღარიბის მიზეზი მხოლოდ უიღბლობა და ხელმოცარულობა როდია - სულმოკლეობა და უგუნურობაც.

ისხაკია „ღრანჭამ“ როგორც ნამდვილმა ყამაარეცმა,⁸ ამდენი ვერცხლი რომ დაინახა, ლამის სუნთქვა შეეკრა, თავისსავე მიწურში მიწა ამოთხარა, ვერცხლი ქოთანში ჩაყარა და მიწაში ჩამარხა. იმ დღიდან ჭილოფი სწორედ იქ ჰქონდა გაფენილი, სადაც ქოთანი ჩამარხა. თუ ღამე იყო, ზედ იწვა, თუ დღე, იმ ადგილს არ სცილდებოდა - იქ იჯდა. მიწას მზერაგაბრწყინებული დასცქეროდა და ფიქრობდა: „ვითომ რით არა ვარ ხონთქარი, რა მაკლია, თუ მოვინდომე, ორმოცდაათ ატლასის ხალათს და ქოშს ჩავიცმევო“. ცოლს არ უმხელდა ამდენი ვერცხლის პატრონი გავხდიო, არც შვილს - „მაგასთან რა ხელი მაქვს, სტუმარია, ხვალ-ზეგ მოვა ის კაცი, წაიყვანს და მორჩა!“ იოხაბედს წერა-კითხვა ვასწავლოო, არც უფიქრია. ,,ჩემმა შვილმა ყველაფერი იცის: მუხუდოს მოხარშვაც და ღელეზე თეთრეულის გარეცხვაც, სხვა რაღა უნდა!“

ქორწილში თავისი მოყვრის სახლ-კარს, სიმდიდრეს რომ მოავლო თვალი, ქარელში სხვა კაცად დაბრუნდა - სულ იმ ჭილოფს დასტრიალებდა თავს. სოფლად თუ გავიდოდა, ზედაც არავის უყურებდა, თავის სოფლელებს, გუშინდელ ტოლ-ამხანაგებს შესძახებდა - თქვენ ვინ მიგდიხართო. ქარელელები კი, ქართველი იქნებოდა, თუ იუდეველი, თავში წაუთაქებდნენ რა ყეინივით მიდი-მოდიხარ სოფელშიო. ისხაკია „ღრანჭა“ კი გაიძახოდა, ყეინი ვინ მიგდია, ერთი მაგის ოხერ-მუდრეგი დედაცო.

ყეინობა ამოიჩემა, ჭილოფს აღარ სცილდებოდა, დღეცა და ღამეც ზედ იწვა, ან იჯდა და ბუტბუტებდა ,,რით არა ვარ ყეინი, რითვინ არა ვარ ყეინი!“.

- ადე, კაცო, სოფელში გაიარე! - შესძახებდა ცოლი - მაგ ჭილოფს რა დარაჯად დაუდექ! არაო, ერთი წუთითაც რომ გავეცალო, ჭინკები დაეპატრონებიანო - ფიქრობდა. ყეინობის სურვილმა და ჭინკების შიშმა ამ საბრალოს ჭკუა ისე აურია, გულმავიწყობის სენმა შეიპყრო, ძალიან მალე ეს სენი ისე გაუძლიერდა, ისიც კი“ დაავიწყდა, იმ ჭილოფს რისთვის დარაჯობდა. მალე ლოგინად ჩავარდა, იმ ჭილოფიდან ვეღარ დგებოდა. ცხადია, აღარც ჭილოფქვეშ, მიწაში მოქცეული განძი ახსოვდა და ცოტა ხანში ისეთივე ღარიბ-ღატაკად ამოხდა სული, როგორაც მორდეხ ზორაბაბელის გამოჩენამდე ცხოვრობდა. მიწაში ჩამარხული განძის ამბავი ცოლმა არ იცოდა და ისხაკია ჯამაათის ხარჯით დაასაფლავეს.

მორდეხმაც და ზანქანმაც გვიან აღმოაჩინეს, რომ იოხაბედმა წიგნი არ იცოდა. გული ძლიერ დაწყდათ, მელამედი⁹ მიუსვეს, მაგრამ ვერას გახდნენ. - თვალწარმტაცი იოხაბედი სიტყვა-პასუხითა და თავაზიანობით არ გამოირჩეოდა. ვიდრე ხმას ამოიღებდა, საამო სანახავი იყო, თუ რამეს იტყოდა, ყურებზე ხელები უნდა აგეფარებინა. მორდეხს სიხარული სინანულით შეეცვალა და დაასკვნა: ალბათ, ღმერთს ჩემი დასჯა ეწადა და ასე დამსაჯაო. ბოგანოთა ოჯახში აღზრდილი იოხაბედი, მას შემდეგ, რაც ზორაბაბელთა ოჯახში შემოვიდა, ბრძანების კილოთი ლაპარაკს დაეჩვია. მსახურთადმი ისეთი ულმობელი იყო, მორდეხ ზორაბაბელსა და მის მეუღლეს გული ელეოდათ. დედამთილ-მამამთილს კი ისე უკმეხად ელაპარაკებოდა, თითქოს თვითონ იყო სრა-სასახლის პატრონი, ესენი კი მისი - ხიზნები. ამიტომ გაცლა ამჯობინეს, - თავიანთთვის ფეთხაინზევე ახალი სახლი ააშენებინეს, შვილ-რძალს კი სასახლე დაუტოვეს.

იოხაბედს არც სხვა მხრივ გაუხარებია ზორაბაბელების ოჯახი - კარგა დრომ გაიარა, ვიდრე შვილი გაუჩნდა. მორდეხი ამის გამოც ადანაშაულებდა თავის თავს: ბერწი ქალი როგორ მოვნახე ამხელა ქვეყანაშიო, ეს კიდევ უფრო არწმუნებდა, რომ გამჩენი სჯიდა, მაგრამ ათიოდე წლის შემდეგ ბიჭი რომ დაიბადა, მორდეხ ზორაბაბელი ღმერთს მადლობას წირავდა: როგორც იქნა, ჩემსკენ მოიხედა და წყალობა ინებაო.

ლალა ესთერის გარდაცვალება რომ გაიგო, იოხაბედმა „უი, საცოდავიო“, წამოიძახა. ეს იყო და ეს! დაკრძალვაზე, ცხადია, არ მისულა - ლალა ესთერი იმ წრის ქალი არ იყო, რომლის გასვენებაზე მისვლას იოხაბედი ინებებდა. მომდევნო დილას, იოხაბედს ეზოში თმა რომ გაეშალა და ივარცხნიდა, შუკაში მომავალი როკაპი ხავა დაინახა. ხავას ქაშერი რძე, მაწონი, ყველი დაჰქონდა ზორაბაბელებთან.

რამ მოკლა შენი საცოდავი მეზობელი, ქალო! - იკითხა იოხაბედმა.

ხავას ყურს არ გამოეპარა, რომ იოხაბედმა ისე, სხვათა შორის იკითხა ესთერის ამბავი. ამით დარწმუნდა, იოხაბედი მისი მეზობლისა და მეგობრის გარდაცვალებას აინუნშიც არ აგდებდა.

- ესთერს სასიკვდილო არაფერი ჭირდა, მაგრამ შენმა ქალმა გაუხეთქა გული! - ხავა რის როკაპი იქნებოდა, თუ იოხაბედს პირში არ მიახლიდა სათქმელს - ისედაც არ უყვარდა ზორაბაბელების რძალი. ზანქანი რა თავმდაბალი კაცია, იოხაბედს კი ისე უჭირავს თავი, თითქოს მთელ ფეთხაინს მისით უდგასო სული. წუხელ მთელი ფეთხაინის ებრაელობა ლალა ესთერს მისტიროდა, იოხაბედზე კი პირში წყალს იგუბებდნენ. ისიც არავის უთქვამს, გასვენებაზე მოსვლაც არ ინებაო, ყველაფერი იგულისხმებოდა. ბაჩევაზე კი ყველა ერთხმად ამბობდა, „ეგ საბრალო, ეგაო“.

იოხაბედმა თავი გააქნია, გაშლილი თმა სპარსული ოქროს სავარცხლით ჩამოივარცხნა და ხავას დამცინავი ღიმილით ჰკითხა:

- ჩემ ქალს რითვინ უკბინე, ხავია?!

ხავას ოქროს სავარცხელი თვალს სჭრიდა, მაგრამ ამას შეეგუებოდა. იმან უფრო გააღიზიანა ამ ქალმა თავისი თმის, პირისახის და უკანალის მეტი არაფერი იცის, ისიც კი არ ენაღვლება, შვილი რომ გაუქრისტიანდაო და წყრომით შესძახა:

- შენი ქალი რო ქრისტიანი გახდა, ისიც არ იცი, განა!

- შენ ხო არ გადაირიე, ქალო!

- ქრისტიანი შვილი გყავს, ქრისტიანი! - ზიზღით მიუგდო ხავამ და ლამის სირბილით გავიდა ეზოდან.

მიუხედავად იმისა, რომ იოხაბედი ტანკენარი გოგო აღარ იყო, ერთობ დასრულებულიყო კიდეც, მაინც შურდულივით გაექანა ბაჩევას ოთახისაკენ. ბაჩევა გუშინ საღამოს რომ მოლასლასდა და ტახტზე დაჯდა, არც განძრეულა, თვალზე არც რული მიკარებია, არც რამ ცრემლი სდენია - იჯდა უხმოდ, ღონეწართმეული. დედა რომ ოთახში შევარდა, მზერაჩამქრალმა და ფერდაკარგულმა ბაჩევამ თავი ასწია. მის ყელზე ჩამოკიდებული ჯვარი აქანავდა. ცხადია, ჯვარი თვალში ეცა იოხაბედს, იკივლა და შვილისაკენ გაექანა. ბაჩევა როგორც გითხარით, სევდამორეული იჯდა, ამიტომ აუჩქარებლად წამოდგა, ზონზროხა იოხაბედმა კი სხეული ვერ დაიმორჩილა, ტახტს დაენარცხა და საბრალოს ჯერ კვნესა აღმოხდა, მერეღა წასცვივდა ცრემლები.

- შვილი მომიკვდა, შვილი! რატომ, რისთვის, შვილო, ბაჩევა, რისთვის გაეცალე წუთისოფელს! - მოთქვამდა იოხაბედი.

იოხაბედის მოთქმამ ბაჩევასაც ცრემლი მოჰგვარა. დაიხარა და დედას მოეხვია. ბაჩევას დედის ალერსი, თუნდაც მოხვევა, არასოდეს ნდომებია ისე, როგორც ახლა, ამ წუთში. იოხაბედმა კი ბაჩევას ხელები ზიზღით ჩამოიშორა, წამოხტა და როგორ მოულოდნელადაც შემოვიდა, ისევე გავიდა შვილის ოთახიდან.

რამდენიმე ხანში ბაჩევას ეზოდან შემოესმა კივილი. ფანჯარას მივარდა, ეზოში ქალები შეკრებილიყვნენ. ქალები ტიროდნენ, კიოდნენ, პირს იხოკდნენ. ბაჩევამ შავადმორთული იოხაბედი მოგვიანებით დაინახა - შუა ეზოში სკამზე იჯდა. აქეთ-იქით შოშანა, რიბკა, რუთო და ლია მისხდომოდნენ. ყოველ ამათგანს შავ-შავი კაბა ეცვა. თავზეც შავი შალი ეხურათ, წინ კი ტახტი დაედგათ. ტახტზე რაღაც ეფინა - ბაჩევამ თავისი კაბა იცნო და შეჰკივლა.

ეზო თანდათან ივსებოდა ქალებით. ჭიშკარს გადმოსცდებოდნენ თუ არა, ისეთ კივილს ასტეხდნენ, ისე იხოკდნენ პირი-სახეს, ადრე მოსულნი, სულ ცოტა ხნის წინათ ასევე რომ გაჰკიოდნენ, გაოცებას იყვნენ: ასე რა აკივლებთ, ნეტავ, მართლა ხომ არ გარდაიცვალა ზანქანის და იოხაბედის ქალიშვილიო.

მოსულნი შეცხადებას რომ მოითავებდნენ, ვალმოხდილნი განაპირდებოდნენ, ეზოს კი ახალი მოტირალნი - სამ-ხუთ ქალიანი ჯგუფი მოადგებოდა. ახალმოსულნი ცდილობდნენ თავთავიანთი შეკივლება-შეძახილებით წინარენი დაეჩრდილათ, რომ უფრო შთამბეჭდავად გამოჩენილიყვნენ. ყველაფერს ამას თან სდევდა იოხაბედის მოთქმა:

- რატომ, რისთვის დაგვტოვე, შვილო!

ამის გამგონე ქალები ისე სულისშემძვრელად შეჰკივლებდნენ ხოლმე, ბაჩევას თვალთაგან ცრემლი არ შორდებოდა. ეზოში მიხი შემოვიდა - ბეით-ქნესეთის შამაში.¹⁰ აჩქარებული ნაბიჯით გაემართა იოხაბედისაკენ, მიუახლოვდა და ლამის ბრძანების ტონით უთხრა:

- რაბი აბრაამმა, ახლავე შეწყვიტეთ ეს ამბავი, ცოდვას ნუ ამრავლებთო!

იოხაბედი მიხის დააცქერდა, სახე დაემანჭა (ზიზღმა დაუმანჭა სახე) და კბილებს შორის გამოსცრა:

- თუ რაბი აბრაამიც გაქრისტიანდა, არაფრად მჭირდება, თუ ისევ ისრაელია და რაბიდ მიიჩნევს თავს, აქ მობრძანდეს, ყველა წესი და რიგი ჩამატარებინოს, თორემ ზანქანი არც გაიხედავს მაგის ბეითქნესეთისაკენ - იოხაბედმა ზიზღის გამომხატველი მზერა არ მოაცილა მიხის, იყუჩა, მერეღა დასძინა - წადი და ასე მოახსენე!

მიხი არ ჩქარობდა. თანაგრძნობით შესცქეროდა იოხაბედს.

ბენო კაკიტელა ფეხაკრეფით მიუახლოვდა იოხაბედს და მიხის.

- იოხაბედ, ჩემო უბედურო დაო, ხომ იცი, როგორი მეგობარი ვარ თქვენი ოჯახის, რაც გეწადოს, ის დამავალე, მიმსახურე რამეთი - სახე-პირზე სათნოება გამოხატვოდა.

- რაბი აბრაამმა ახლავე შეწყვიტეთ ეს ამბავიო, ბრძანა - თქვა მიხიმ.

ბენო კაკიტელამ კი გაიოცა:

- ახლა ამ ოჯახს თანაგრძნობა უნდა და არა ჭკუის სწავლება! ზანქანის ოჯახი ისე არ წაქცეულა, რომ იოხაბედის სიტყვა არ გაიგონონ!

- ახლავე აქ მობრძანდეს რაბი აბრაამი და შვილი დამამარხვინოს! - ბრძანა მხარდაჭერით გულმოცემულმა იოხაბედმა - ვერცხლს კი არა, ერთ თეთრს არ მისცემს მაგ ლოცვას ზანქანი, ერთ თეთრს! ახლავე მობრძანდეს!

შამაში მიხი უხმოდ გაეცალა იოხაბედს და ბენო კაკიტელას. უხმოდ და უკმაყოფილოდ. ბენო კაკიტელა ფეხაკრეფით გაშორდა იოხაბედს, ერთობ კმაყოფილი იყო, თუმცაღა, სახეზე კვლავ მწუხარება აღბეჭდვოდა.

ეზოში ხმაური მინელდა. აღარც ტიროდნენ, აღარც არავინ კიოდა. მომსვლელიც უკვე მოსულიყო. ქალები, ეზოს კუთხეში შეკრებილი სამი-ოთხი მამაკაცი, ერთმანეთს ებაასებოდნენ - მთავარი საქმე მოეთავებინათ და მუსაიფის ჯერი დამდგარიყო. რადგან არავინ იცოდა შემდეგ რა უნდა ეკეთებინათ, ყველა ერთ საკითხს - ბაჩევას გაქრისტიანებას უტრიალებდა. არავინ არაფერი არ იცოდა - არც ის, თუ რატომ მოინათლა ბაჩევა, არც ის, ბაჩევას მონათვლის გამო გარდაიცვალა თუ არა ლალა ესთერი. ამიტომ წარმოსახვას დიდი გასაქანი მიეცა.

- ესთერი, ის საცოდავი, თურმე მუხლებზე დაეცა და ისე ეხვეწა: ნუ იზამ ამ საქმესო - თქვა ლეღვიაანთ თამარმა.

- ერთ ქალს დაუნახავს, მღვდელმა რო გააგდო ესთერი: წადი, თორემ შენ ცმოგნათლავო - თქვა რიბკამ.

- კი, ასე უქნია - რა შენი საქმეა, ხელს რატომ უშლიო!

- ასე ყოფილა, კი, მეც მითხრეს - კვერი დაუკრა ვიღაცამ.

საშუალო ასაკის ქალები ერთად იდგნენ და ერთმანეთს შესჩიოდნენ:

- ასე რაფერ წახდა ჯეელობა, რა არის ეს!

- წახდა? წახდა კი არა, შორს, შორს!

- მაგას გულისსწორიც ეყოლებოდა!

- კი, ასეა, ამ ორი დღის წინ იოხაბედს მისი უსტარიც უნახავს.

- არ იქნება, არა, არ უნდა ასწავლო შვილს წიგნი. რო არ ცოდნოდა, ხო ვერ წაიკითხავდა იმ წიგნს!

ჭიშკართან ახლო მდგარ ქალთა წრეში ერთმა მწითურმა, ელამმა ქალმა საიდუმლოს განდობის ინტონაციით, ხმადაბლა თქვა:

- მე ვიცი - მაგას ჭინკამ გადაუჭრა გზა.

- სად იყო ეს ამბავი!

- აგერ აქ, მოსახვევში, ახალ დაღამებულზე.

- აბა, ჭინკა დღის სულზე გამოვა კარში?

- სს... აცალე!

მერე?

- დედა, დედა, დედა! - ლოყაზე შემოირტყა ხელი მარიამმა - არ იქნება საღამოს კარში გასვლა, არ იქნება!

- რას ამბობ, გოო, კიდე კარგი რო გავიდა და ჭინკამ გააფრთხილა, თორე... მამაკაცებიც ბჭობდნენ, მამაკაცებიც ეძებდნენ ბაჩევას ქრისტიანად მოქცევის მიზეზს. იქ თქვა ბენო კაკიტელამ:

- არ ვარგა მეფის კართან დაახლოება: ზანქანი მეცოდება მეტისმეტად. მაგას მოსთხოვეს თურმე გაქრისტიანება, ჯერ შვილი გააქრისტიანა. ალბათ, მალე თვითონაც...

ამ დროს ეზოში ძლიერი კივილი გაისმა. ქალები, ბაასი მობეზრებოდათ, თუ ვერ ხვდებოდნენ რა ხდებაო, ერთხმად აკივლდნენ. ყველა სულმოუთქმელად გაჰკიოდა. ბაჩევა ფანჯარას მივარდა. ეზოში თინათი შემოსულიყო.

თინათის გაეგო ბაჩევა გარდაიცვალა, დღესვე ასაფლავებენო და ელდანაცემი მოახტა ცხენს. ეზოში რომ შემოვიდა და ასეთი კივილი ატყდა, ლამის თვალთ დაუბნელდა. განსაკუთრებული სიმწარით იოხაბედი მოთქვამდა: „შენი ბაჩევა აღარა გყავს, სხვად იქცა“-ო. თინათის ღაპაღუპით სდიოდა ცრემლები, თავბრუ ეხვეოდა და ეჩვენებოდა, სადაცაა წავიქცევიო. თავს იკავებდა. ცრემლებმაც თვალები ისე ამოუვსეს, ვერაფერს ხედავდა. ცოტა ხნის შემდეგ გააცნობიერა: ტახტზე მიცვალებული კი არ დაესვენებინათ, კაბა გადაეფინათ. ალბათ, ასეთი წესი აქვთ იუდეველებსო, გაიფიქრა და იოხაბედს ჩაეკრა. თან ლუღლუღებდა:

- უშუ რა დღეში ჩავარდება, ხვალ-ზეგ ხომ ჯვარი უნდა დაეწერათ!

ამ ცნობამ იოხაბედი მწარედ ააკივლა, ახლო-მახლო მჯდარმა ქალებმაც ისე აუბეს მხარი, რომ თინათი ცრემლად დაიღვარა.

იოხაბედი ისე გაჰკიოდა, გეგონებოდათ, ცოფიანი ძაღლი დასდევსო.

მაგრამ ტირილი, მოთქმა-გოდება უცებ შეწყდა. ეზოში სიჩუმე ჩამოვარდა

ცრემლმორეულმა თინათიმ ეზოში შემოსული რაბი აბრაამი გაარჩია. აუჩქარებლად მოდიოდა იოხაბედისაკენ. ტანსრული კაცი იყო ხახამ აბრაამი, შუა ხანს გადაცილებული, თეთრი წვერი მთელ მკერდს უფარავდა. რაბი აბრაამი იოხაბედს მოუახლოვდა. შეჩერდა, ჯერ ქალებს მოავლო მზერა, მერე იოხაბედს გაუსწორა მზერა.

- ადამიანის სული გამჩენის კუთვნილებაა, ვიდრე სული სხეულში დგას, არავის აქვს უფლება, ადამიანი იმ ყოლამზე¹¹ იგულვოს. ზანქანის ასული გადაცდენილია, მან ღმერთთან კავშირი გაწყვიტა. მაგრამ თქვენ არა ხართ განაჩენის გამომტანი, არა გაქვთ ამის უფლება.

- თხოვდებოდა თურმე, ჯვრისწერას აპირებდაო - კივილით შეაწყვეტინა იოხაბედმა რაბი აბრაამს.

რაბი აბრაამი არ იყო ჩვეული სიტყვის ასეთ წართმევას. პასუხი არ იჩქარა. ყურადღებით დააცქერდა იოხაბედს და თქვა:

- სანამ ადამიანი ცოცხალია, განა მხოლოდ მისი არსებობა უნდა ვცნოთ, გადაცდომის უფლებაც. დაანებეთ ფიქრი - გაზომოს თავისი ნაბიჯი. რატომ ართმევთ უფლებას იყოს ადამიანი და თავს თავად მოუაროს. - რაბი აბრაამი მშვიდად, შთამაგონებლად ლაპარაკობდა - გაპატიოთ გამჩენმა, ყველას შეგენდოთ ცოცხალი ადამიანის ტირილი - რაბი აბრაამი შებრუნდა და ისევე აუჩქარებლად გაემართა ჭიშკრისაკენ, როგორც ლაპარაკობდა. მიხი უკან მისდევდა.

ქალები თავჩაქინდრულნი იდგნენ. ერთმანეთისთვისაც ვერ გაესწორებინათ მზერა.

თინათის სიბრაზე ყელში მოაწვა. წამოდგა და სირბილით გადაჭრა ეზო.

თინათიმ ყველას უშველა, ყველას გაუიოლა იმის გაკეთება, რაც ეწადათ და ვერ გაებედნათ - მწითური და ელამი ხანა ლამის ჭიშკართან წამოეწია თინათის. იმოდენა ნაბიჯებს დგამდა, გაასწრო კიდეც. მას ეთი დაედევნა, ეთის კი მზერაცარიელი, ჩასუქებული სიმხა მიჰყვა. მას კიდევ ვიღაცა და მალე ჭიშკართან ხალხმრავლობა შეიქმნა. უხმოდ, თავჩაქინდრულნი სტოვებდნენ იოხაბედს. იოხაბედი კი გულში იქადდა:

- აწი ნახე, ხახამ აბრაამ, აწი ნახე, რასაც მიიღებ ზანქანისაგან!

ბაჩევა ფანჯარასთან იდგა და შესცქეროდა, თუ როგორ გარბოდა მის გასვენებაზე მოსული ხალხი. ბაჩევას გარეთ გასვლის ძალა არ ჰქონდა. ტახტზე დაეშვა.

ბენო კაკიტელა ერთობ კმაყოფილი იყო.

ებრაელთა დღესასწაულის დღეებში ბენო კაკიტელას სახლის ყველა ოთახი სანთლების შუქით იყო გაჩახჩახებული, მაგრამ რა?! მთელ ქალაქს ზანქანის სახელი ეკერა პირზე - ზანქანს უქებდნენ თავმდაბლობასა და გაცემის უნარს, სიმდიდრესა და ოჯახისშვილობას.

- რატომ არ იქნება კეთილი, რატომ არ გასცემს - მაგის მამა-პაპა ცურავდა ოქრო-ვერცხლში - უკმაყოფილებას არ მალავდა ბენო კაკიტელა. დღეს კი...საღამო ხანს, სალოცავში, ვიდრე მინხას¹² დაიწყებდნენ, ლამის თვალზე ცრემლმომდგარი ამბობდა:

- საცოდავი, საბრალო ზანქანი! როგორ გააცამტვერა შვილმა!

ძალიან ცდილობდა ჯამაათის წევრები მიჩვეოდნენ იმ აზრს, რომ დღეიდან ზანქან ზორაბაბელი გაცამტვერებული კაცი იყო, მაგრამ სალოცავში ყველა თავს არიდებდა ბაჩევას საქციელზე საუბარს. თითქოს პირი შეჰკრესო, საუბარში ვერავინ აიყოლია.

ცხადია, ჯამაათის დუმილი ბენო კაკიტელას სიხარულს ჩრდილს ჰფენდა, მაგრამ ისიც ცხადი იყო, რომ დუმილი ვერაფერს დააკლებდა ბენო კაკიტელას ბედნიერებას.

_________________________

1.როშ ჰაშანა - ახალი წელი

2.შემაყ, ისრაელ - ისმინე ისრაელ!

3.სიმხათ თორა - შემოდგომის დღესასწაული, კარვობა.

4.ლაშონ ჰა კოდეშ - წმინდა ენა. ასე უწოდებენ ებრაულ ენას.

5. ქეთუბა - საქორწინო ხელშეკრულება. ქორწინება.

6.ეინ თორა, ეინ კოახ - არ არის ცოდნა, არ არის ძალა.

7. იეშიბა - სასწავლებელი, სადაც ძირითადად ღვთისმეტყველებას ეუფლებიან.

8. ყამა ჰაარეცი - უბირი კაცი

9.მელამედი - მასწავლებელი

10. შამაში - სინაგოგის მსახური

11.ყოლამი - სამყარო. აქ საიქიო.

12. მინხა - ნაშუადღევის ლოცვა.

ქალბატონს სახეზე ღიმილი მოეფინა, სტუმარს ხელებგაშლილი, გახარებული მიეგება:

- ზანქან, ძვირფასო, ჩვენო საყვარელო ზანქან, ასე რატომ დაგვივიწყე, რა ხანია ჩვენთან არ ყოფილხარ!

ზანქანმა ქალბატონის წინ თავი დახარა და თქვა:

- დიდად მიხარის თქვენი ნახვა. ჩინებულად გამოიყურებით.

- მართლა? - ქალბატონს თვალები აუციმციმდა - შენცა, შენცა, ჩემო ზანქან, თმაში ერთი ჭაღარაც არ შეგპარვია.

- განა შავთმიანი ბებერი არ გინახავთ? აი, მე ვდგავარ თქვენს წინაშე შავთმიანი ბებერი კაცი.

- ბებერი? შენ ბებერი ხარ?! მე კი მგონია, დღესაც ისეთივე ყოჩაღი და მოალერსე ხარ, როგორც წლების წინ.

- უფლისწული როგორ ბრძანდება? - იკითხა ზანქანმა - ძლიერ ეწადა უფლისწულის ნახვა და ამიტომ საუბარი უმალ მასზე გადაიტანა.

- უფლისწული?! - მცირე პაუზის შემდეგ იკითხა მასპინძელმა - კარგად, კარგად. - ვინ არის, ვინ მოვიდა? - მოისმა მეზობელი ოთახიდან.

- გამოხვალ და ნახავ, ძვირფასი სტუმარია! - გასძახა ეკატერინე ივანოვნამ - ზანქანს უფლისწულის დედის ხმაში უკმაყოფილება არ გამოეპარა. ყურადღება დაძაბა.

დარბაზში უფლისწული შემოვიდა - მაღალი, ქერა, ტანსრული და მზერაამღვრეული, ძილნაკლულობისა, თუ სხვა რამ სენისგან ფერწასულიც. უფლისწული კი არ მოდიოდა, მოქანაობდა - იფიქრებდით, თავის სხეულს ვერ ერევაო.

- ვინ არის? - ისე იკითხა უფლისწულმა, თითქოს ახლა გააღვიძესო.

- აბა, თუ იცნობ?! - ღიმილით უთხრა დედამ. ეკატერინე ივანოვნას ღიმილი ძლიერ უხდებოდა.

ზანქანი ღიმილით მისჩერებოდა იურის. იური სკამზე დაეშვა, ზანქანს დააცქერდა და ღონეწართმეულმა ამოთქვა:

- ვინა ხარ?

ზანქანმა უხერხულად იგრძნო თავი, უმწეოდ მიმოიხედა.

- თავს მეტ პატივს რომ სდებდე, უფლისწულო, უსათუოდ იცნობდი - ამჯერად დედის საყვედური შეფარული არც იყო - მაგრამ ახლა შენი გონება... მოიკოჭლებს - გონებას ძალა გამოლევია.

- მაგას ნუ მეტყვი, ძვირფასო დედილო, მე კარგადა ვარ, ძლიერ კარგად! - უფლისწული ზანქანს თვალს არ აცილებდა, თუმც კი სიტყვებით დედას მიმართავდა. მერე უცებ სახე გაუნათდა და წამოიძახა - მახსოვს, თქვენ ხომ ბიზანტიური ხალათი მაჩუქეთ!

- სწორია!

- ამ სამი წლის წინათ!

- დიდებული მეხსიერება გქონიათ!

- აი, ხედავ? - დედას მიუბრუნდა იური - შენ კი მეუბნები, გონება... რაო? ჰო, მოიკოჭლებსო - მერე ისევ ზანქანს მოუტრიალდა

- მე თქვენ გელოდით!

- მელოდით?

უფლისწულს დაბნეულობა დაეტყო.

- მოგვენატრეთ, ზანქან, მოგვენატრეთ და ამიტომ გელოდით - თქვა ეკატერინე ივანოვნამ და შვილს საყვედურით გადახედა.

ზანქანი კარგა ხანს შერჩა ბოგოლუბსკების ოჯახში. დიდხანს მასლაათობდნენ, გარდასულ დღეებს იგონებდნენ. უფლისწულის დედა, სინანულით იხსენებდა წარსულს. ზანქანს ეკითხებოდა, ხომ გახსოვს, რა ლამაზი ვიყავიო. ხოლო იური ბოგოლუბსკი ზანქანს უღიმოდა და ეუბნებოდა - მე თქვენი დიდი მეგობარი ვარო, ლამის ეხვეოდა.

საღამო ხანს ბოგოლუბსკები დატოვა თუ არა, ეუდა იხმო:

- აქ უნდა დარჩე. ამ სახლიდან გამოსულ უფლისწულს კარგად უნდა ადევნო თვალი. სადაც წავა, თან გაჰყვები, ეცადე, ისიც შეიტყო, იქ რას გააკეთებს.

მომდევნო დილას ეუდამ ზანქანს მოახსენა:

- უფლისწული რო სახლიდან გამოვიდა, ბატონო... ცხენზე რო შეჯდა და წავიდა? კატა ხო გინახია, კატის სიარული, ე, ისე მივყევი უკან, კატასავით. შორს არ წასულა. ერთ დიდ, ყორეშემოვლებულ სახლში შევიდა. იქით მივდექი, აქეთ მოვდექი, ამას ვკითხე, იმას ვკითხე აქ ვინ ცხოვრობს-მეთქი. აქაური დიდებული ვინმე ყოფილა. შებნელდა თუ არა, ღობესაც კატასავით გადავევლე. რამდენი არ ვუტრიალე სახლს, ვერაფრით ვერ გავიგე რას აკეთებდნენ შიგ. გული მეუბნება, უბედური საქმეები უნდა კეთდებოდეს იქ, აბა, რატოა დაგმანული ყველაფერი. უკან დავბრუნდი და ვარსკვლავების ამოსვლამდე ქუჩაში ველოდე. გამოვიდა, არეულ-დარეულად მოდიოდა, თავს ვერ იმაგრებდა, ღვინო სძლევდა თავსა, რაღაცას გაიძახოდა, არა, სიტყვებს ვერ ახერხებდა და გაჰყვიროდა - ენასაც ძლევდა ღვინო. ცხენზე ძლივს შესვეს, მსახურიც უკან მიუჯდა, რომ ბატონი ცხენიდან არ გადმოვარდნოდა. ცხენი ღონიერი ჰყავს, არსად არ გადაუხვევიათ, შინ მივიდნენ.

ზანქანი ეუდას ყურადღებით უსმენდა.

- დღესაც ეგრე ჰქმენ, თვალი არ მოაშორო, სადაცაა გაიღვიძებს, ალბათ, - თქვა კარგა ხნის ფიქრის შემდეგ.

ის, რაც მომდევნო დღეს ეუდამ ზანქანს მოახსენა, წყლის წვეთივით ჰგავდა წინა დღეს მოტანილ ამბავს.

ეუდა კიდევ შვიდი დღე და შვიდი ღამე დარაჯობდა უფლისწულს და მისი ნაამბობი ზანქანს გუნებას უმღვრევდა. მერე თავად უჭვრეტდა იური ბოგოლუბსკის - ზოგჯერ განთიადამდეც კი და ზანქან ზორაბაბელი, ძე მორდეხაისა, ფიქრს ჩაუღრმავდა: სამეფო დარბაზისაგან უფლისწულ იური ბოგოლუბსკის ტფილისს დროული ჩაყვანა ჰქონდა დავალებული, მაგრამ მას შემდეგ, რაც უფლისწული მსმურობაზე გადაგებული იხილა, ღირდა კი ამ ნაბიჯის გადადგმა? ზანქანს, ძეს მორდეხ ზორაბაბელისას, ვერ გადაეწყვიტა როგორ მოქცეულიყო - მსმურობას გადაგებული კაცისათვის შეეთავაზებინა საქართველოს სიძეობა? მეორეს მხრივ, სამეფო დარბაზმა ზანქანი უფლისწულის დასაზვერვად კი არა, საქართველოში ჩამოსაყვანად გამოგზავნა.

როგორ მოიქცეს, რა იღონოს?

პარასკევ დილას ლოცვა დაამთავრა თუ არა, ბოგოლუბსკებთან ჯერ საჩუქრებით ხელდამშვენებული ეუდა გაგზავნა, მერე კი თავად მივიდა - უფლისწულთან მშვიდი, საყველპურო საუბარი ეწადა.

უფლისწული ღიმილით შეეგება სტუმარს. ერთობ თავაზიანად ირჯებოდა, მაგრამ მისი ღიმილი ამაოდ იფრქვეოდა - მზერაჩამქრალი უილაჯოდ, უღიმღამოდ დააბიჯებდა, ნათქვამი გვიან წვდებოდა მის გონებას, პასუხსაც შეყოვნების შემდეგ იძლეოდა.

ზანქანს მოსვლის მიზეზი მოფიქრებული ჰქონდა. იქნებ, თქვენს მშობლიურ მხარეში, ისეთ კაცთან მიმგზავნოთ, ან წიგნიც კი გამატანოთ, რომელიც ბეწვეულის ყიდვაში დამეხმარება, ისა მწადს, ბეწვეული რუსეთიდან ბიზანტიაში ვზიდოო. უფლისწული მზერაცარიელი მისჩერებოდა ზანქანს. განაბულიც კი იჯდა. მისი უაზრო გამოხედვა ზორაბაბელს აბნევდა. „იქნებ, ვერ გაიგო, რაცა ვთქვი?“ გაიფიქრა ზანქანმა და დასძინა:

- თქვენს მხარეში საუკეთესო ბეწვეულია.

ეკატერინე ივანოვნა თავჩაქინდრული იჯდა. უფლისწულმა თავი დააქნია - ყველაფერი გავიგეო. ხმას კი არ იღებდა. კარგა ხნის შემდეგ დედოფალმა თქვა:

- ახლა იქ მხოლოდ ჩვენი მტრები ცხოვრობენ. მეგობრები მანამ გვყავდა, სანამ ტახტი გვეპყრა.

- ტახტის დაბრუნებაზე აღარც ოცნებობენ - გაიფიქრა ზანქანმა. უფლისწულმა კი ხელი ხელს შემოჰკრა და მსახურმა სასმელი შემოიტანა. უფლისწულმა ხისგან ნაკვეთი სასმისი ხელის კანკალით გაავსო, რაღაც, ჩაილაპარაკა და გადაჰკრა.

- ნუთუ, ძველთაგან არავინ დარჩა? - იკითხა ზანქანმა.

- დარჩნენ, მაგრამ თავს გვარიდებენ, გვიფრთხიან - თქვა ეკატერინე ივანოვნამ.

ზანქანმა უფლისწულს შეავლო თვალი. იურის მზერა გაბრწყინებოდა, ფერიც მოსვლოდა.

- ეგრეა! - თქვა უფლისწულმა და სასმელი ისევ გაავსო - ეგრეა, მაგრამ... არა გვცნობენ და, ნუ გვცნობენ! ვითომ რას ვაგებთ ამით? ისევ გაგვიმარჯოს!

- თქვა და კვლავ გადაჰკრა.

ეკატერინე ივანოვნამ ამოიოხრა:

- ჩვენ იქით არც ვიხედებით.

„არა, ამათ ტახტზე ოცნების თავიც აღარა აქვთ!“ - გაიფიქრა ზანქანმა.

- ბიძაჩემი ეჭვიანი კაცია, თუ რამ შეიტყო, ტახტის წართმევას არ გვაკმარებს... აქაც მოგვწვდება - უფლისწულმა კვლავ გაავსო სასმელი - უნდა იჯდე წყნარად, ხელი არავის არ უნდა შეუშალო, ეს არის მთავარი - თქვა, გაიღიმა და არაყი გადაჰკრა, თვალები მოხუჭა, რამდენიმე წამში გააღო და ისევ გაიღიმა

- აქ ცხოვრება კარგია, ყივჩაყთა ხელმწიფე გვწყალობს - დამნაშავესავით გაიღიმა ეკატერინე ივანოვნამ - ყივჩაყებს წესადა აქვთ: ახლობლად თუ გიგულეს, სიკვდილამდე ერთგულნი არიან.

- გამოდის, რომ ტახტი... - ზანქანი შეყოვნდა, ინანა კიდეც ტახტზე სიტყვა რომ ჩამოაგდო, მერე გაიღიმა და სხვა რამ თქვა - თუმცა, შეიძლება ყველაფერი შეტრიალდეს...

- ტახტს არყის სმით არ იბრუნებენ! - ბრაზით წამოიძახა ნადედოფლარმა, ხელი ხელს შემოჰკრა, ოთახში მსახური შემოვიდა, ანიშნა სასმელი გაიტანეო. ეს რომ უფლისწულმა დაინახა, ჭიქა სასწრაფოდ დაცალა. მსახურმა ადროვა, მერე ჭურჭელი მაგიდიდან აიღო, ზანქანის დაუცლელ ჭიქას მიაცქერდა. - ეგ ჭკვიანია, გაიტანე! - ბრძანა უფლისწულის დედამ.

უფლისწული სკამის საზურგეზე გადაწვა და სიმღერა წამოიწყო - ზანქანისათვის გაუგებარ, სევდიან სიმღერას მღეროდა.

გრძელი და დაუმთავრებელი იყო ეს სიმღერა.

ზანქანი ნაღველმორეული, გულმოკლულიც კი შესცქეროდა უფლისწულს და თვალწინ მზისსადარი მეფე თამარი ედგა.

აბულასანს ლამის გული დაელიოს.

სამეფო დარბაზის სამ წევრთან სამი მაცნე გააგზავნინა:

- თუ სხედან, ადგომა არ დააყოვნონ, წამოხტნენ და აქეთ გამოეშურონ, თუ ფეხზე დგანან, არ დასხდნენ, დაუხანებლად წამოვიდნენ - ბრძანა აბულასანმა. რა ხანია მაცნენი გაიქცნენ. იმ სამთაგან ჯერ არც ერთი არ ჩანს.

ცუდ გუნებაზეა აბულასანი - სხვაგვარად არც იქნება: რამდენი არ უტრიალა, რამდენი არ იფიქრა, ზანქან ზორაბაბელის უსტარს ვერარა გაუგო, ვერც მისი საქციელი ახსნა: რატომ, რისთვის მოიწერა ეს უსტარი, რა სწადია? უსტარი აიღო, კიდევ ერთხელ გადაავლო თვალი: ,,პატივქმნილო და დიდებულო, აბულასან, ამირავ ქართლისა და გამგებელო ტფილისისა, წევრო სამეფო დარბაზისა და ძალავ მეფე თამარისა“. აბულასანმა კითხვა შეწყვიტა. ბოლო ფრაზა ისევ გადაიკითხა. რას უნდა ნიშნავდეს ეს, რისი თქმა სწადია? ნართაულად მელაპარაკება? შეყოვნდა. ვერა, ვერარა აზრს ვერ მიაგნო. კითხვა განაგრძო: „ძალავ მეფისა თამარისა! კეთილისმყოფელი და კვლავაც ერთგული შენი ზანქან ზორაბაბელი მდაბლად გიკრავ თავს და სალამს გიძღვნი ყივჩაყეთიდან. კვლავაც მხნეობას, ძალოვნებას, ქვეყნისა და შეძენილ მტერთა იავარქმნას გისურვებ და საჭიროდ ვცნობ გაუწყო: ვიხილე უფლისწული იური ბოგოლუბსკი - კვლავაც კეთილაღნაგი პირმშვენიერი, თუმც მხნეობით ნაკლული, რამეთუ მისცემია გლახაკთა ჩვევას - მსმურობას ყოველ ცისმარე დღესა, რაიც ვაი, რომ...“

უსტარის კითხვა ტიმოთეს შემოსვლამ შეაწყვეტინა.

- გეახლნენ, ბატონო!

- რაღას ელოდები, შემოუძეხ!

ტიმოთე გავიდა თუ არა, დარბაზში სამი დიდებული - სამეფო დარბაზის სამი წევრი შემოვიდა.

- სალამი აბულასან, ხომ მშვიდობაა! - ჯორჯიკის ძემ თავდაჭერილად, მოკრძალებულადაც კი იკითხა.

- ვინათმე, ომს ვიწყებთ, სხვა რა უნდა მომხდარიყო! - სავარძელში შვებით ჩაეშვა ფარნავაზის ძე.

- წაიკითხეთ! - აბულასანმა მოწვეულთ უსტარი გაუწოდა.

- მოხდა რამე?- გაბაონმა შეშფოთებით ჩამოართვა უსტარი:

- წაიკითხეთ, წაიკითხეთ!

ჯორჯიკის ძე გაბაონს ამოუდგა, ერთად იწყეს უსტარის კითხვა.

- ცოტა მაღლა ასწიე, ჰო, კარგია, ერთი ამას დამიხედეთ!

ფარნავაზის ძემ ვეღარ მოითმინა, წამოდგა, გაბაონს მეორე მხრიდან ამოუდგა და უსტარის კითხვა დაიწყო. დარბაზში სიჩუმე ჩამოვარდა. აბულასანი უხმოდ მიმოდიოდა, მერე სავარძელს მიუბრუნდა და იკითხა:

- რას იტყვით, როგორ ავხსნათ ეს უსტარი?

სამივენი - ჯორჯიკის ძეც, გაბაონიც, ფარნავაზის ძეც უხმოდ იდგნენ.

- აბა, რა გითხრა, აბულასან, ვერ არის კარგი მაცნე - შეყოვნების შემდეგ, თითქმის თავისთვის ჩაილაპარაკა ფარნავაზის ძემ და სავარძელში მოიკალათა. ჯორჯიკის ძემ კი ცხარედ თქვა:

- თქვენ უნდა გახსოვდეთ, მე თავიდანვე უარს ვიყავი - არ მომწონდა ზორაბაბელი. ეგ რატომ, რისთვის უნდა გაგვეგზავნა - ჯორჯიკის ძეს პასუხი

არავინ გასცა. ამან უფრო გააცხარა იგი. - რატომ არ მიდასტურებთ ჭეშმარიტებას, დიდებულნო, პირში წყალი რად ჩაიგუბეთ!

აბულასანი ფიქრობდა: „ჭეშმარიტება! ამათ ჭეშმარიტება ხეზე ჩამოკონწიალებული კენკრა ვაშლი ჰგონიათ, ის კი არ იციან ჭეშმარიტებას ბროწეულივით მრავალი მარცვალი რომ აქვს“ - მერე კი თქვა:

- ახლა ეს არის მთავარი? იქნებ, იმაზე ვითათბიროთ, დღეს რა გზას დავადგეთ, რა ვიღონოთ?

- რა უნდა გადავწყვიტოთ? - იკითხა გაბაონმა.

- ზორაბაბელს პასუხი უნდა მივცეთ: წამოიყვანოს თუ არა უფლისწული.

- მე კი მგონია, ჯერ იმას უნდა ჩავწვდეთ, რატომ, რისთვის მოიწერა ეს უსტარი. რა სწადია? საით მივყავართ? - ცხარედ თქვა ჯორჯიკის ძემ.

ეს კითხვა იყო აბულასანს მთელი დღე რომ აწვალებდა, პასუხი კი ვერა და ვერ იპოვა, ამიტომ ყურადღებით მიაჩერდა ჯორჯიკის ძეს. ჯორჯიკის ძე - დუმდა - არაფერს ამბობდა.

- მაინც რატომ, რისთვის უნდა მოეწერა ასეთი წერილი? - იკითხა გაბაონმა.

ჯორჯიკის ძე კვლავ დუმდა, ფიქრობდა, თავისსავე მოსაზრებას თუ ეკამათებოდა. მერეღა თქვა.

- იქნებ, იმიტომ რომ... იქნებ, იმიტომ რომ ეგ რუსი მართლა მაგ გზას დასდგომია, ეს კი ქალწული მეფის ღალატი იქნება, მაგრამ... მაგრამ - შეყოვნდა, ფიქრობდა... - მაგრამ იქნებ, აბულასანის ამ სანდო კაცს ამ საქმის ჩაშლა სწადია? - ისევ დადუმდა ჯორჯიკის ძე, ერთხანს დუმდა, მერე მის მზერაში ელვა გაკრთა, თვალები აენთო - იმისთვის ხომ არ მოიწერა ეგ წერილი აბულასანის სანდო კაცმა, რომ საურმაგ ფავნელთან შეჰკრა პირი? საურმაგ ფავნელი კი...

- არა, არა, ეს არ მოხდება! - შესძახა აბულასანმა. სავარძლიდან წამოხტა.

ჯორჯიკის ძემ თქვა ის, რისაც ყველაზე მეტად ეშინოდა აბულასანს, მთელი დღე გულს უღრღნიდა, საკუთარ თავს არ უცხადებდა ამ შიშს. დარბაზში აღელვებული მიმოდიოდა, უცებ მიხვდა, ამგვარი აღელვებით დარბაზის მოწვეულ წევრებს დააფრთხობდა. კვლავ სავარძელში ჩაეშვა და ხაზგასმული სიმშვიდით თქვა:

- არა, არა ვგონებ, ეგრე იყოს.

- მე კი სულ სხვა ფიქრი ამედევნა და ვგონებ, ეს არის მთავარი - ხმადაბლა, თითქოს თავისთავს ელაპარაკებაო, თქვა ფარნავაზის ძემ.

ყველა მას მიაჩერდა. რა შეატყო, ფარნავაზის ძე აზრის გამოთქმას არ ჩქარობდა, გაბაონი ჩაეკითხა:

- რა ფიქრი? რა ფიქრი გდევს?

ფარნავაზის ძემ პასუხის გაცემა არ იჩქარა. აბულასანს ეწადა ერთი ძლიერ შეეძახა რა ფიქრი გდევს ასეთიო, როცა ფარნავაზის ძემ კვლავ სასხვათაშორისოდ ჩაილაპარაკა:

- და თუ ზორაბაბელმა ასეთივე უსტარი მეფე თამარსაც მისწერა?!

ფარნავაზის ძის სიტყვები აბულასანს მეხივით დაეცა. ენა ძლივს მოიბრუნა:

- რაო, რა თქვი? - კი, სწორედ ასე იყო - ენას ძლივს იბრუნებდა აბულასანი.

- რომელი თქვენგანი მეტყვის დაბეჯითებით, რომ ზანქანმა ასეთივე უსტარი მეფე თამარსაც არ გამოუგზავნა? - მშვიდად, აუღელვებლად იკითხა ფარნავაზის ძემ.

აბულასანმა სტუმრებს გადახედა. ყველას შეშფოთება აღბეჭდვოდა სახეზე.

- გვიბრძანე, აბულასან, ეგ შენი რჩეული ასეთ საქმეს იზამდა თუ არა? - ჯორჯიკის ძე სიტყვებს კბილებში სცრიდა.

აბულასანმა იგრძნო, ჯორჯიკის ძეს თავმოყვარეობა ამხედრებდა. არ აჩქარდა. არც ეწადა პასუხის გაცემა, ფიქრი ერჩია, ერჩია ფარნავაზის ძის მოსაზრებაზე ეფიქრა, ჯორჯიკის ძის შეკითხვაზეც, მაგრამ ჯორჯიკის ძე არ ცხრებოდა:

- იზამდა თუ არა?

აბულასანმა კი, ვითომც ვერც იგრძნო ასე რა ამხედრებდა ჯორჯიკის ძეს, თქვა:

- მე ვიცი, მეფისაგან პატივდებულია და... - კვლავ არ აჩქარდა აბულასანი, კიდევ ერთხელ ჩაფიქრდა - მას შეუძლია მეფეს უსტარი შეჰბედოს, მაგრამ...აცალეს აბულასანს, უხმოდ ისხდნენ, მაგრამ აზრის გასრულება რომ შეაყოვნა, ჯორჯიკის ძე კვლავ ჩაეკითხა:

- გამოუგზავნიდა? რომ შეუძლია, ეგ ერთია, იზამდა თუ არა?

აბულასანი პასუხს არ ჩქარობდა:

- არ ვიცი, ვერ გეტყვით, დაფიქრება გვმართებს.

- მე კი ასე გეტყვით: თუ ზანქან ზორაბაბელს ამ საქმის ჩაშლა სწადია, მეფე თამარს უსტარს უსათუოდ გამოუგზავნიდა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ დავმარცხდით... არა მხოლოდ დავმარცხდით... და თუ მეფეს არაფერი აცნობა - ფარნავაზის ძე შეყოვნდა - თუ მეფეს უსტარი არ გამოუგზავნა, ყველაფერს მოევლება.

- ეგ როგორ!

- ფიქრი უნდა, დავსხდეთ და მოვიფიქროთ.

- როდის მოვიდა უსტარი? - მოულოდნელად იკითხა ჯორჯიკის ძემ.

- გუშინ, ბინდის ჩამოწოლის ჟამს - თქვა აბულასანმა და ზარი მოუთმენლად დარეკა - უსტარის მომტანი აქა მყავს, მზე არც უნახავს დღესა - დარბაზში ტიმოთე შემოვიდა - უსტარის მომტანს მგონი, პურიც არ უჭამია, თავად შეუტანე, დააპურე, ღვინოც ასვი, კარგი ბიჭი ჩანს, იქნებ, ისიც ამოსტყუო კიდევ ვის გამოუგზავნა ზანქანმა უსტარი და ვისი ხელითა - ტიმოთემ ბატონს თავი დაუკრა და უხმოდ გავიდა. აბულასანი ერთხანს დუმდა, მერე თქვა - ზანქანს შეუძლია მეფეს უსტარი გამოუგზავნოს, უფრორე იმიტომ, რომ სამეფო საქმე დავაკისრეთ.

- მერედა, რად გიკვირთ, თამარ მეფეს აცნობოს: კაცი, რომელიც დიდებულთ საქმროდ შეგირჩიეს, მსმური და მფსმელი ყოფილაო! - წამოიძახა ფარნავაზის ძემ.

- თუ ეს ამბავი მეფე თამარს ეცნობა, შენ განწირული ხარ, აბულასან, შენ მოინდომე ბიზანტიის უფლისწულს რუსთ უფლისწული დავუხვედროთო, ჩვენ კი მხარი მოგეცით...

- ჩემი ხათრით არა, განა ჩემი ნდომითა! - ხმაში სიბრაზე შეეპარა აბულასანს, თავის წეღანდელ დაოკებას ახლა უთხრა უარი - საურმაგ ფავნელის ბეჭებზე დასაცემად ისურვეთ ეგრე, ბიზანტიელსა თქვენაც ისურვებდით, საურმაგ ფავნელის და ივანე ფალავანდის მეხოტბე რომ არ იყოს! მე ნუ მამუნათებთ, თქვენც ის გიჯობდათ, ალექსი კომნინოსი არ გამხდარიყო საქართველოს მეფექმარი.

- თვალისჩინნო საქართველოსი, ახლა ფიქრი გმართებთ და არა ყვირილი, დინჯი დაფიქრება - თქვა გაბაონმა.

- მე კი მინდა გაგიცხადოთ: კარგად ვიცნობ ზორაბაბელსა, გონიერ კაცად მეგულვის და განა ვერ მიხვდებოდა, თუ ამ ამბავს მეფეს აცნობებს, ამით აბულასანს... - ისევ აბულასანი! - ფარნავაზის ძეს სიტყვა პირიდან აართვა აბულასანმა.

- ბატონი ხარ! - ჩვენ ყველას გვწირავს. ამას ვერ მიხვდებოდა? - აზრი გაასრულა ფარნავაზის ძემ.

- იქნება, იმიტომაც გააკეთა, რომ მიხვდა! როცა საქმე მეფე თამარს ეხება... - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

- და შენ ფიქრობ, რომ ზანქანი მეფის გულის მოსაგებად ჩვენ გაგვწირავს? - ფარნავაზის ძე ჯორჯიკის ძეს მიუბრუნდა.

- ეგ მე არა, იმას უნდა ჰკითხო! - აბულასანზე მიუთითა ჯორჯიკის ძემ - ეგ უკეთ იცნობს.

- ფიქრია საჭირო, უნდა ვიფიქრო - თქვა აბულასანმა.

- ის ხომ არა სჯობდა, მანამ გვეფიქრა, ადრე?! - ღიმილით იკითხა ჯორჯიკის ძემ.

- ახლა ისიც ვიკითხოთ, ზანქანმა რისთვის უნდა ქნას ეგ საქმე - ხმამაღლა ფიქრი განაგრძო ფარნავაზის ძემ - მან ხომ იცის, აბულასანის გაწირვა ეგრე იოლად არ ჩაივლის, ისიც იცის, რომ აბულასანი მარტო არ არის. თუ ჩვენ ზღვაში გადაგვაგდებს, ტალღების დიდი ცემა ატყდება, ის ტალღები კი ბევრს ხერხემალსაც დაუმტვრევს.

- მაშ, ფიქრობთ, რომ იმ ტალღების შიშით არ იზამდა? - ჯერ ფარნავაზის ძეს მოავლო ირონიული მზერა ჯორჯიკის ძემ, მერე გაბაონს, დიდ სასანთლესთან რომ იდგა და ჩიბუხს ეწეოდა - ჰა, ასე გგონიათ? ტალღები, ზღვის ტალღები... მაგრამ თუ მეფის კალთას შეაფარებს თავს? განა არ იცით დიდებულნო, მეფის კალთას თავშეფარებულ კაცს ვერარა ტალღა ვერ მისწვდება? თქვენ კი... ჩვენ ყველას... ვინ იცის, რა გველის...

- მეფე... მეფის კალთა... რომელ დროში ცხოვრობთ, დიდებულნო, ისევ იქა ხართ? წარსულში? მეფეს ეგეთი ძალა ადრე ჰქონდა, ეგ როდის იყო, ასე რამ დაგაფრთხოთ. მეფე ისე უნდა გაისარჯოს, როგორც ჩვენ ვბრძანებთ - დიდებულნი, სამეფო დარბაზი - შესძახა გაღიზიანებულმა აბულასანმა.

გაბაონმა ჩიბუხი ჯამზე დაფერთხა და იკითხა:

- რა ხდება, წარჩინებულნო, ასე რატომ ცხარობთ, ან რა მღელვარებას შეუპყრიხართ. ვიცნობ მე მაგ კაცს, კარგად ვიცნობ ზორაბაბელსა, წინდახედულია და ისეთ რამეს არ გააკეთებს, სხვას ავნოს... მაგრამ იყოს ეგრე. ვთქვათ მეფის კალთის ქვეშ ყოფნისათვის გადადგა ასეთი ნაბიჯი, კი ბატონო, მივიღოთ ეგრე - ვთქვათ, მისწერა უსტარი მეფე თამარსა, მერე რა მოხდა? განა დღევანდელი მეფე ისე ღონიერია, რომ...

- რას უბნობ, განა იმისთვის დათრგუნე სამეფო დარბაზის უმცირესნი, რომ ღვინის დღედაღამ მსმურს ნებულობდი საქართველოს მეფექმრად? - გაბაონს სიტყვა გააწყვეტინა ჯორჯიკის ძემ.

- არა, ეგრე არა, ეგ რითვინა! - ისევ გაიცინა გაბაონმა. მე ვიცოდი, რომ ბოგოლუბსკი კარგი ჭაბუკი იყო, მაგრამ თუ მერე მსმურობას და მფსმელობას მიჰყო ხელი, განა სიზმრად ვნახავდი! არა, სიზმრად არ მინახავს, ხოლო იმითვინ რატო სიზმარი არ ნახეო, ვინ დამამუნათებს!

- არა, მაგითვინ ვერავინ ვერ დაგამუნათებს, მაგრამ... ეს ხომ იმას ნიშნავს... - ფარნავაზის ძემ ფრაზა არ დაასრულა.

- ბოგოლუბსკიზე ხელი უნდა ავიღოთ. იური ბოგოლუბსკიზე ხელის აღებით კი ბიზანტიის უფლისწულს ალექსი კომნინოსს გავიხდით სიძედ. კომნინოსი საურმაგ ფავნელის, ივანე ფალავანდის, თარხანის ძის - ჩვენს მოქიშპეთა მწყალობელი იქნება. ზღვაში განა ზანქანი, ეგენი გადაგვისვრიან! - ცხარედ თქვა აბულასანმა.

- მაინც ზორაბაბელი მაგათი ხელებით - ჩაილაპარაკა ჯორჯიკის ძემ.

დარბაზში დუმილი ჩამოვარდა. აბულასანმა იგრძნო - ეს დუმილი შიშმა ჩამოაგდო. შიშს გაუყუჩდა, გაერინდა ყველა. სწორედ ამ დროს შემოაღო კარი ტიმოთემ.

- მაცნე ამბობს უსტარი მხოლოდ აბულასანთან გამომატანესო - თქვა ხმადაბლა.

აბულასანი ერთხანს უაზროდ მისჩერებოდა მსახურს, მერეღა ხმადაბლა თქვა:

- კარგი! ტიმოთე უხმოდ გავიდა.

- ეგ არც რამეს ნიშნავს. შესაძლოა, ამან არც რამ იცის. თუ მეფე თამარს უსტარი გამოუგზავნა, სხვა მაცნეს შეარჩევდა - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

- შესაძლოა, ეგრეც იყოს, თუმცა, ისიც შეიძლება... - გაბაონმა წინადადება აღარ გაასრულა, რადგან ჯორჯიკის ძე აბულასანს მიუბრუნდა.

- მაშ, უსტარი შენთან მწუხრის ჟამს მოვიდა?

- სწორედ ასეა!

- თუ ზორაბაბელმა მეფე თამართან სხვა მაცნე აფრინა, ჯერ მასთან გაგზავნიდა უსტარს, მერე - შენთან. შენ ვალის მოსახდელად გამოგიგზავნა კაცი. სწორია? - იკითხა ჯორჯიკის ძემ.

- ჭკუასთან ახლოს უნდა იყოს - მცირე ფიქრის შემდეგ მიუგო აბულასანმა.

- მაშ ასე, მეფე თამარმა უსტარი გუშინ დილით მიიღო, იქნებ, გუშინწინაც კი. ახლა კი ჩავხვდეთ რა უნდა ექნა მეფეს უსტარის მიღების შემდეგ?

დარბაზში ფიქრი გამეფდა.

- შევეცადოთ, იქნება ჩავხვდეთ? უწინარესად, შენ უნდა მიგიხმოს, აბულასან, - ჯორჯიკის ძე აუჩქარებლად ლაპარაკობდა - პირველად შენ ახსენე ბოგოლუბსკი, ახსენე და ბოლომდე გაიტანე კიდეც შენი ნათქვამი. ამიტომ შენ უნდა მიეხმე!

- ალბათ, ალბათ, ეგრე უნდა იყოს! - დაეთანხმა აბულასანი.

- და უნდა ეთქვა, ბოგოლუბსკი საქართველოს მეფის ქმრად არ გამოდგებაო. ეგრეა?

- ალბათ, ეგრეა - ჯორჯიკის ძეს დაეთანხმა აბულასანი - მაგრამ...- მიგიხმო?

- არა!

- მაშ, რა გამოდის? რატომ არ მიგიხმო? ახლა ამაზე ვიფიქროთ.

- აბა, აბულასანმა საიდან იცის? - ჩაერია ფარნავაზის ძე.

- არც მე ვიცი, არავინ იცის, მაგრამ იქნებ, ჩავხვდეთ? - ჯორჯიკის ძე ისევ გაჩუმდა, გაირინდა. მერე თქვა - ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ უსტარი არ მიუღია?

- იქნება სწორედ მაგას ნიშნავს, მაგრამ... არც ნიშნავს. შესაძლოა, უსტარი კიდეც მიიღო... რატომ, რისთვის უნდა იხმოს მეფემ აბულასანი, რატომ უნდა მოახსენოს თავისი აზრი - გაბაონი გაღიზიანებული ჩანდა.

ოთახში ისევ ფიქრი გამეფდა.

- მე კი ასე გეტყოდით: მეფემ შეიძლება იხმოს აბულასანი და უთხრას: თქვენს წამოწყებულ საქმეს გამარჯვება არ უწერიაო. თუ არ მიიხმო, ეგ იმას არ ნიშნავს, რომ უსტარი არ მიუღია - ფარნავაზის ძე უძრავად იჯდა - იქნებ, მეფეს არ ეცალა? ვინ იცის, გუშინ, დღეს რას აკეთებდა მეფე?

- გუშინ? გუშინ დილას ამირსპასალარ სარგისთან ბჭობდა. შესაძლოა, ტაოსკარში ბრძოლამ გვიწიოს. შემდეგ... მეჭურჭლეთუხუცესი კახაბერ ვარდანის ძე იწვია.

- აჰა, აკი გითხარით - მეფეს არ ეცალა! - შესძახა ფარნავაზის ძემ.

- არა, ვარდანის ძის წვევა მცირე ხანს გაგრძელდა... შემდეგ... ჰო, შემდეგ მამიდა რუსუდანთან შევიდა, იქ ისადილა, მთელი დღე ერთად იყვნენ, ერთად ილოცეს.

- მთელი დღე? - ჩაეძია ჯორჯიკის ძე.

- კი, მთელი დღე - მცირე ფიქრის შემდეგ თქვა აბულასანმა - ერთი ხანი ბაქარ ბაქარის ძე შევიდა მათთან. ეგ იყო და ეგ! დასაძინებლადაც იქიდან წავიდა!

- გამოდის, რომ მეფეს დრო ბევრი ჰქონია! - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

- ეგრეა! - დაემოწმა აბულასანი.

- დღეს?

აბულასანი ერთხანს ფიქრობდა:

- დილას ოთაღო შერვაშიძე - ცხუმის ერისთავი ეწვია, კარგა ხანს ბჭობდნენ, მეფე თამარს ცხუმთან ნავთშესაყრის აგება სურს. ამის მერე... ამის მერე არაფერი... მეფის კარი არც არავის შეუღია. სადილად ისევ მამიდა რუსუდანთან დაჯდა. ახლაც იქ უნდა ბრძანდებოდეს.

- ეს კი იმას უნდა ნიშნავდეს, რომ მეფე თამარს უსტარი არ მიუღია - დაასკვნა ჯორჯიკის ძემ.

- ჰო, ალბათ, ეგრეა, მაგრამ... - ფარნავაზის ძე სავარძლიდან წამოდგა, რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა - მეფეს ძლიერ უყვარს მამიდა რუსუდანი. რუსუდანი კი ერთობ გონიერი ქალია. იქნებ, გუშინაც, დღესაც სწორედ ამ უსტარზე ბჭობენ. შენ კი არ დაგიძახა, აბულასან, რა საჩქაროა, ჯერ მამიდასთან თათბირობს - ფარნავაზის ძე ერთ წერტილს მიაჩერდა, პაუზით ისარგებლა გაბაონმა:

- მანდ არც რა გახლავს სათათბირო, დიდებულო, თუ ამ ამბავმა მეფე თამარის ყურამდე მიაღწია...

- კი, ასეც იქნება, მამიდა უთუოდ ურჩევს უარი თქვი ბოგოლუბსკიზე, არ გამოგვადგებაო. ექსორიაქმნილი, მსმური და მფსმელი უფლისწული კი არა, მეფე დემეტრეს კიევის მთავრის იზიასლავ მსტისლავის ძის სიძეობა არად გამოადგაო. რუსუდანზე უკეთ ვინ იცის ეს! თამარმა იქნებ, უკვე გამოიხმო კიდეც ზანქანი, მანდ არა გესაქმება, შინ დაბრუნდიო.

ფარნავაზის ძის ამ სიტყვებმა ლამის აღაშფოთა აბულასანი:

- ეგ როგორ, როგორ იქნება, სამეფო დარბაზმა თავისი სიტყვა თქვა, მეფე დარბაზის სურვილს ვერ გადავა. ეგრე ვალდებულჰყო თავისი თავი!

- არა, მეფე მაგდენს ვერ გაბედავს - თქვა ჯორჯიკის ძემ - ვერ იზამს ამას!

ფარნავაზის ძემ წვერში შეიყო ხელი, ნიკაპი მოიფხანა:

- ყურთლუღ არსლანის ამბოხი დავიწყებას ეძლევა, მეფე თამარი კი დღითიდღე ძალას იცემს. იქნებ, ყურთლუღ არსლანის ქომაგნი ერთ მშვენიერ დღეს გაგვკოჭონ კიდეც.

- გამოდის, რომ გვიღალატა იუდეველმა! - შესძახა ჯორჯიკის ძემ - რატომ არაფერს ამბობ, აბულასან!

- თუ მეფეს უსტარი მისწერა, ეგ ღალატია!

- სასჯელიც, სასჯელიც დღესვე უნდა გადავუწყვიტოთ!

- თუ გვიღალატა, სასჯელი, მართლაც ეკუთვნის, მაგრამ... - ფარნავაზის ძე იჭვს შეეპყრო.

- სწორად არ ირჯებით, წარჩინებულნო! - მშვიდად თქვა გაბაონმა - სწორ გზას არ ადგახართ.

- ეგ რატომ, რისთვის! - ჯორჯიკის ძეს არ მოეწონა სასჯელის გადაწყვეტა რომ შეყოვნდა.

- ჩვენ ზანქან ზორაბაბელი ყივჩაყეთს იმისთვის გავგზავნეთ, რომ ჩამოიყვანოს საქმრო ივერთ მეფისათვის. ხომ ასეა? ხომ არა მეშლება რა? - გაბაონმა მსმენელებს გადახედა, - ჩავიდა და იხილა ბოგოლუბსკი ვერ არის, საღი კაცი - მსმურობას წარუტაცნია. რა ქნას ზორაბაბელმა - მაინც წამოიყვანოს? არა, ეგრე არ იქცევა და სწორადაც ირჯება, გვაუწყებს: სხვა კაცთან მივდიოდი და სულ სხვა დამიხვდაო, როგორ მოვიქცეო, გვეკითხება. ახლა ჩვენ ან თანხმობის უსტარი უნდა გავუგზავნოთ, ანაც...- გამოდის, ჩვენზე ჭკვიანია! - შესძახა ჯორჯიკის ძემ.

- არა, ეგრე არ არის! - ზორაბაბელი ფრთხილი კაცია, ფხიზელი. არ სურს ხვალ საყვედური ჰკადრონ და გვეკითხება ეს მსმური კაცი დავუსვათ ქმრად საქართველოს მეფესაო? - დააკონკრეტა გაბაონმა.

- მერედა, რატომ გვეკითხება, ან მაგას რომ გვეკითხება, ჩვენგან რა პასუხს ელის! - არ ცხრებოდა ჯორჯიკის ძე.

აბულასანი ისევ წამოდგა, სანთელს მიადგა, ცვილს აცლიდა.

- მერე რა, რომ გვეკითხება: მანაც იცის, ზოგი მსმურია, ზოგი ყრუი, ზოგიც - ცვედანი, მაგრამ მეფობენ - აბულასანმა სანთელს ცვილი შემოაცალა.

- ქალწულ მეფესთან მსმურს რა ხელი უნდა ჰქონდეს? - ბრაზით იკითხა გაბაონმა - ეგეთ ცოდვას თავს ვინ დაიდებს?!

- მაშ, ბიზანტიის უფლისწული უნდა ვიყაბულოთ და შვებად მივიღოთ ყველა ის ვნება, რასაც მისი მეაბჯრენი გვითავაზებენ!

- მე კი სულ სხვა რამ მინდა გითხრათ - ხომ შეიძლება, ეგ რუსი უფლისწული სულაც არ იყოს მსმური და... - ჯორჯიკის ძემ დარბაზში მყოფთ ყურადღებით გადახედა.

- და ეგ ყველაფერი ზანქანმა მოიგონა? - იკითხა თვალმოჭუტულმა აბულასანმა.

- არა, ზანქანი მაგას არ იკადრებდა, მაგრამ... ხომ კარგად ვიცნობთ ივანე ფალავანდსა - კაცსა ხარბსა და დაუნდობელსა, არც ვერაგი საურმაგ ფავნელია თქვენთვის უცნობი და არც მელაკუდობით საქვეყნოდ ცნობილი თარხანის ძე. ჩვენ ხომ არ ვიცით რა ძალა იღონეს, რომ ზანქანს ასეთი უსტარი მოეწერა, ხომ შეიძლება, ამით ცდილობდნენ ხელი აგვაღებინონ იური ბოგოლუბსკიზედ, თუ ჩვენ ამ უსტარით დავფრთხებით, მერე ყველაფერი გაუიოლდებათ.

- და მაინც... კიდეც ვნება მიაყენონ ჩვენმა მტრებმა... მაინც ქვეყნის ერთგული იქნება ზორაბაბელი?

დარბაზში დუმილი ჩამოვარდა. ყველა ფიქრს მიეცა. მწარე იყო ეს ფიქრი: ოთხივე ცდილობდა წარმოედგინათ, თუ რა შედეგი მოჰყვებოდა იური ბოგოლუბსკიზე უარის თქმას, როგორ შეიცვლებოდა მათი ცხოვრება.

- ღმერთსა ვფიცავ, ვერ გამიგია რას უნდა ნიშნავდეს მსმურობას გადაყოლა - როგორ იქნება კაცმა ღვინო ირჩიოს მეგობრად! - თქვა ფარნავაზის ძემ.

- ეგ არც მე მსმენია - რატომ რისთვის უნდა ქნას კაცმა ეგა? - ჩაილაპარაკა გაბაონმა.

- მე კი მსმენია: არიან ადამიანები ნინუას რომ ემიჯნურებიან - თქვა ჯორჯიკის ძემ. აბულასანს ეგ საუბარი არაფრად უღირდა. ამიტომ ასე დასვა საკითხი:

- როგორ მოვიქცეთ, წარჩინებულნო, რა გზას დავადგეთ, რა ვირჩიოთ - ბოგოლუბსკი და გამარჯვება, თუ ბიზანტიის უფლისწული და ჩვენი გაცამტვერება?

- არა, ეგრე არ იქნება, დამარცხებას ვინ ირჩევს. ჯერ სხვა რამ უნდა გადავწყვიტოთ - ჯერ ის ვთქვათ, ვენდობით თუ არა ზორაბაბელსა, გვჯერა თუ არა ამ კაცის ნამუსიანობისა - იკითხა გაბაონმა. დარბაზში ისევ დუმილი გამეფდა.

- ბრძანეთ, დიდებულნო, გისმენთ. თუ ვენდობით ზორაბაბელსა, მისი უსტარიც მივიღოთ, და ისე მოვიქცეთ, როგორც ქვეყნის პატრონთ ეკადრებათ, თუ არა გვჯერა მისი, სხვაგვარად გადავწყვიტოთ ეს საქმე.

დუმილი არც ერთმა არ დაარღვია. არც ერთს არ ეწადა თავისი აზრის გამხელა. - აბულასან, იქნებ, შენ ბრძანო? დღეს ენდობი თუ არა ზორაბაბელს? - გაბაონი თავს წაადგა აბულასანს. აბულასანი ხმას არ იღებდა, დუმილს ირჩევდა, მაგრამ გაბაონი ჯიუტად შესცქეროდა - შენს პასუხს ველით, აბულასან, ბრძანე! - გაბაონის ხმაში მოთხოვნა იგრძნობოდა.

- კი, მე ვენდობი ზორაბაბელს - თავაუღებლად, კბილებში გამოსცრა აბულასანმა.

- ღმერთმა სიკეთე მოგცეს სიმართლის თქმისთვის! - მიუგო გაბაონმა და დანარჩენთ მიუბრუნდა - თქვენ რაღას ბრძანებთ, ბატონებო?

პასუხის გაცემას კვლავ არ ჩქარობდნენ. უხმოდ ისხდნენ. ჯორჯიკის ძემ მოგვიანებით თქვა:

- აბულასანი, ცხადია, ენდობა, მისივ რჩეულია!

- შენა? შენ თუ არ ენდობი, გვიბრძანე!

ჯორჯიკის ძე პასუხს აყოვნებდა.

- არაფერს ამბობ, მაშ, არ ენდობი ზორაბაბელსა! - დაასკვნა გაბაონმა.

- არა, მე ეგ არ მითქვამს.

- ენდობა!

- არც ეგ მითქვამს, და თავს ნუ მადგახართ, მე არ მინდა რაიმე გითხრათ.

- ნება შენია, ყმაწვილო, მაინც სიკეთე მოგცეს ღმერთმა. მე გეტყვით ჩემს სათქმელსა: მჯერა, ზანქანი ჩვენს უკან პირს არავისთან შეჰკრავდა, არც მეფეს მისწერდა უსტარსა. ჩვენ მოგვწერა ის, რაც ნახა, იმათ მოსწერა, ვინც იქ გაგზავნა. შენ რაღას ბრძანებ? - ფარნავაზის ძეს მიუბრუნდა გაბაონი.

- ვიცი, ვიცნობ და მჯერა: აუგს არ იკადრებს - დაუყოვნებლივ თქვა ფარნავაზის ძემ. გაბაონს მზერა გაუბრწყინდა.

- მაშ, რაღა დაგვრჩენია? მართალია, ბოგოლუბსკის სიძეობაზე აბულასანი ალაპარაკდა და ჩვენც გვერდით დავუდექით...

- ისევ აბულასანი! - აბულასანს გაღიზიანება დაეტყო.

- ნუ ჩქარობ, აბულასან! - მშვიდად თქვა გაბაონმა - დღეს ერთად ვართ, ერთადვე უნდა ვიყოთ, ერთად მივიდეთ მზეთამართან და წვრილად მოვახსენოთ: ჩვენი კაცისაგან შევიტყვეთ, მეფეო, რომ ბოგოლუბსკი ის არ გამოდგა, რაიც გვეგონა. ჩვენ ასე ვფიქრობთ. არჩევანი თავად გააკეთე, მეფეო, რასაც ინებებ, ჩვენ, სამეფო დარბაზის უმრავლესნი, ყაბულს ვიქნებით - დარბაზში კვლავ დუმილმა დაისადგურა. პასუხს არავინ ჩქარობდა - ჰა, რას იტყვით, მეფესთანაც მართალნი ვიქნებით და ღმერთთანაც!

- საკუთარ თავთან? საკუთარ ოჯახთან? ეს ხომ იმას ნიშნავს თავს უღალატო - ივანე ფალავანდს, თარხანის ძეს თოკები ჩამოვურიგოთ, თანაც შევევედროთ ხელ-ფეხი შეგვიბოჭეო - თქვა ფარნავაზის ძემ.

- თოკს, ჩვენც არ გავუწოდოთ, თავად მონახავენ, ისე შეგვკრავენ, მთელი სიცოცხლე ვერ დავიხსნათ თავი - ჩაილაპარაკა აბულასანმა.

- სხვაგვარად ჩვენ ვერ მოვიქცევით, მზეთამარს მსმელსა და მფსმელს ვერ შევრთავთ! იქნებ, ის სჯობდეს, რუსუდან დედოფალს გავუტყდეთ, ჯერ მამიდასთან მივიდეთ.

- ვგონებ, ეგრე აჯობებს - გაბაონს კვერი დაუკრა ფარნავაზის ძემ - ზანქანს კი ვუბრძანოთ, ხვალვე გამობრუნდეს უკან.

ჯორჯიკის ძე მოღუშული იჯდა. ბრაზმორეული შეჰყურებდა გაბაონსა და ფარნავაზის ძეს.

- უფალი ბრძანდებით, ეგრე ვქნათ, მივიდეთ რუსუდან დედოფალთან, პატიება ვთხოვოთ, მერე მეფე თამარის წინაშე მოვიყაროთ მუხლი, ვეაჯოთ. კი, ბატონო, ეგრე ვქნათ, მაგრამ... - აბულასანი გაჩუმდა - მერე? ეს ხომ ყველაზე იოლია. ეს ხომ უბრალო გამოსავალია. ამაზე უბრალო კი ის იქნებოდა, თქვენთვის თავი არ მომეყარა. ეს ამბავი დამემალა - რა მოხდებოდა? არც რამე! იმისთვის გიხმეთ, რომ გონივრული რამ მოვიფიქროთ და კიდევ უფრო შევიკრათ. ჩვენ დიდი ომი გვაქვს. ამ ომში დამარცხებით ყველაფერს ვკარგავთ.

- რა გწადია, აბულასან? - გაბაონს მოუთმენლობა დაეტყო.

- მე ის მწადია, რომ... - აბულასანი ერთ წერტილს მისჩერებოდა - ასე მოვიქცეთ... სასწორის ერთ მხარეს ბოგოლუბსკი დავაყენოთ, მეორე მხარეს ჩვენი დამარცხების სიმწარე. მწარეა დამარცხება ადამიანისა, მაგრამ... სამეფო დარბაზის უმრავლესთა უგუნურებაზე ხარხარი, დაცინვა კიდე ათგზის მწარეა.

- კი, აბულასან, დამარცხება არავის უხარის, მაგრამ სასწორის მეორე მხარეს მეფის მსმური ქმარი დგას, ეს კი მთელი საქართველოს დამარცხებაა - გაბაონი აღარც ფარავდა გაღიზიანებას. აბულასანი კი დაჟინებით და გამქირდავად შესცქეროდა. მერე თქვა:

- ნუ ჩქარობ, დიდებულო, მე ხომ ვიცი, შენ ძლიერ მოგწონს სამეფო დარბაზის წევრობა, გიყვარს ყველა ამქვეყნიური სიკეთე. ხვალ კი... რა იქნება ხვალ? თუ ბოგოლუბსკის მხარდამჭერი იქნები, ვინ იცის, როგორ დაგიფასდება ამაგი... ნუ აჩქარდები... შენს ოჯახს დღევანდელი ხვალ აღარ ყოფნის, ხვალ მეტი უნდა... მეტი კი... კარგად უნდა იცოდე, მეტი ვის ხელშია.

- შესწყვიტე, შესწყვიტე ეგ ვაჭრობა, აბულასან, ხომ არ დაგავიწყდა დიდებულ გაბაონს ელაპარაკები და არა ქალაქის ვაჭარს!

- მომავალზე თუ არ იფიქრე, დღეს დიდებული ხვალ მოაჯე იქნები! - თქვა ჯორჯიკის ძემ - ამიტომ ეგ განრისხება არას მაქნისია.

- თქვენა ვინა ხართ, თქვენა საქართველოს დიდებულნი ხართ, თუ ვაჭართგამგებელნი, მე ვხედავ, თქვენ მაინც მსმურ კაცს ირჩევთ საქართველოს მეფე-ქმრად, არ მინდა, მე მაგას არ ვიზამ... თუმც დარბაზის წევრობაც მიხარის და სხვა სიკეთენიც.

- რას აპირებ? - მშვიდად იკითხა ფარნავაზის ძემ.

- თქვენგან გაცლას, მეტს არაფერს! - გაბაონი კარისაკენ გაემართა - საქართველოს მეფეს ქმრად მსმურ კაცს ვერ მოვგვრი. კარგად ბრძანდებოდეთ! - თქვა და კარი გამოაღო.

აბულასანმა ახლა კი ინანა შეთქმულთ თავი რომ მოუყარა. კართან მივიდა, მშვიდად მიხურა და გაბაონს უთხრა:

- მე გირჩევ, გეაჯები კიდეც, ნუ აჩქარდები, პატივსა გცემ და იმად გეაჯები. მე ვიცი, თავშეკავება რაოდენ შვებას და სიამეს მოჰგვრის ბოგოლუბსკის მხარდამჭერთ. მოდით, ვაჭართა აუგს თავი ვანებოთ, ქვეყნის ჭაპანს

დღეს ეგენი ეზიდებიან და სასწორიც ხელიდან არ დავაგდოთ. ყველაფერი

ავწონდავწონოთ. იმით დავიწყოთ რომ ვიკითხოთ, თუ ვინ არის ბოგოლუბსკი. მიბრძანე, გაბაონ, შენ მითხარი, ვინ არის ბოგოლუბსკი?

- ჰო, მართლმადიდებელი ქრისტიანია. ეგ ძლიერ კარგია!

- კიდევ რა ვიცით? სამეფო სისხლისა არის?

- კი, ბატონო, არის - ყაბულს გახდა გაბაონი.

- ეგეც ხომ კარგია? - იკითხა აბულასანმა და თანხმობის დუმილი რომ არავინ დაარღვია, განაგრძო - კიდევ? კიდევ რა ღირსება აქვს?

- მეტი არარა ღირსება არა აქვს! უნათესავო კაცია - ექსორიაქმნილი, ერთადერთი ბიძა მტრად მოკიდებული...

- ე მანდ უნდა შედგე, ახლა ეს ვნახოთ გამოწვლილვითა - გაბაონს სიტყვა პირიდან გამოგლიჯა ჯორჯიკის ძემ. გაბაონმა გაოცებული მზერა მიაპყრო - ნუ გამინაწყენდები, დიდებულო, სიტყვა წაგართვი, მაგრამ ახლა ის ვნახოთ, ეს როგორია, კარგია, თუ ცუდი ეგ კაცი რომ უნათესავო და ექსორიაქმნილია?!

- რა განსჯა მაგას უნდა - უნათესავოა, ექსორიაქმნილია - ცუდია, მაშა?!

- მაშ, შენ ამბობ რომ ცუდია? - აუჩქარებლად ჩაეკითხა ჯორჯიკის ძე.

- მაშა, მაშა! რა, ეგრე არ არი? - მყის იკითხა გაბაონმა.

ჯორჯიკის ძემ პასუხი არ იჩქარა. მერეღა, ხმადაბლა თქვა:

- თუ ის გვინდა, რომ მეფე უზენაესი იყოს და ჩვენი ბედიც ხელთ ეპყრას, ცხადია, ცუდია. ჩვენ კი სხვაგვარად ვფიქრობთ: მეფემ უნდა შეასრულოს დარბაზის გადანაწყვეტი, მეფე - დარბაზის გამგონე. ასეთი ბოგოლუბსკია ჩვენთვის კარგი - აუჩქარებლად თქვა ჯორჯიკის ძემ - ასეთი და არა ნათესავ-ჯარით ძლიერი!

- რაო? რას ამბობ, ვეჟო! - ლამის აღშფოთებით წამოიძახა გაბაონმა და დარბაზში სიჩუმე გამეფდა. სიჩუმე კარგა ხანს იდგა. აბულასანი სავარძელს მიუბრუნდა, ჩაჯდა და ბრძანა:

- დიდებულო, გაბაონ, ნათესავიანი, ღონიერი, ძლიერი მეფე-ქმარი მეფეს ძალას კიდევ უფრო შეჰმატებს და შენ - ქვეყნის პატრონო დიდებულო, ისღა დაგრჩება, მეფის ყოველ გადანაწყვეტს პირზე ღიმილით შეეგებო, ხმა კი ვერ ამოიღო, მაგრამ თუ... - აბულასანი გაჩუმდა, ერთ წერტილს მიაჩერდა - თუ ის მსმური და ბედოვლათი იქნება, ვინ უნდა ზიდოს ქვეყნის ჭაპანი, ვინ უნდა გადაწყვიტოს ბედი ქართვლისა... ჩვენ, დიდებულთ და არა მეფემ - ერთმა სულიერმა - აბულასანი ისევ გაჩუმდა, ფიქრობდა - მსმური და უძალო, ვერც ჯარს გაუძღვება. ეს საქმე ვინ უნდა ითავოს? შენა, გაბაონ, შენა, ფარნავაზის ძევ, შენა ჯორჯიკის ძევ, მე... ჩვენა. ჩვენ შვებასა და სიამეს სამშობლოს ასეთი სამსახური მოგვანიჭებს...

შვებაცა და სიამეც ღმერთმა უნდა მომანიჭოს და არა მსმური უფლისწულის მხარდაჭერამ - თქვა გაბაონმა. კარი ისევ გამოაღო, ნაბიჯიც გადადგა, მაგრამ არ გავიდა, კარებში ჩადგა - აი, როგორ დაგვცინის ბედი, რა სასაცილოდ ვიხდით თავსა. უცხო, გადამთიელი გვთრგუნავდა. ხან არაბი გვხდიდა სულს, ხან თურქსელჩუკი, ბიზანტიელიც სიკვდილის ანგელოსივით გვადგა თავს. ჩვენს უბედურებათა სათავედ მტერს მივიჩნევდით, უცხოელთ - ჩვენს დასათრგუნად, ჩვენი მიწა-წყლის წასართმევად მოსულთ. ვგმინავდით, ვკვნესოდით, სიმღერებშიც კი ვოხრავდით - თავისუფლებას ცრემლითა ვნატრულობდით და ხმლით ვპოვებდით აჰა, მოგვეცა თავისუფლება და გუშინ მკვნესარენი, დღეს საკუთარ მეფეს რას ვუშვრებით! ვიდრე თავს არ გამოვუტყდებით, რომ ჩვენვე ვართ სათავე ჩვენივ უბედურებათა - ჩვენი გაუმაძღრობა, წესთა აბუჩად აგდება, ეგრე ვიქნებით!

გაბაონმა კარი უხმოდ გაიხურა, დარბაზში კი სიჩუმე ჩამოვარდა. ფიქრმორეული ფარნავაზის ძე, ჯორჯიკის ძე იატაკს დასცქეროდნენ. დუმილი კარგა ხანს გაგრძელდა, ბოლოს კი აბულასანის სიცილმა დაარღვია. ფარნავაზის ძემ თავი ასწია, აბულასანს მიაჩერდა. ჯორჯიკის ძეც.

- ხომ კარგად ბრძანდები, ამირავ? - იკითხა მერე ფარნავაზის ძემ.

ამირა კი გულიანად იცინოდა.

- აბულასან, ჰა, აბულასან!

აბულასანმა როგორც იქნა, თავი დაიოკა და თქვა:

- კი, კარგადა ვარ, ძალიან კარგად! ის წარმოვიდგინე, საქართველოში ჩამოსული უფლისწული რომ საკუთარ თავს მოერევა, სენს შეერკინება და საქმეს გერგილიანად მოეკიდება, გაბაონი რა დღეში ჩავარდება. ჰო, როგორ დაეკოდება გული! ჩვენი შვება, სიხარული კიდევ უფრო აღუშფოთებს სულსა.

ჯორჯიკის ძესა და ფარნავაზის ძეს პირზე ღიმილი მოადგათ.

- აბულასან, ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, რა შვებასა და სიხარულზე ლაპარაკობ? - იკითხა ჯორჯიკის ძემ.

- შვებაც დიდი იქნება და სიხარულიც! უნაკლო ადამიანი ჯერ არ გაუჩენია ღმერთსა. რამდენი მეფე გამხდარა თრიაქის კერძი, რამდენს ნადირობის ტრფიალმა მოუღო ბოლო. მეფსალმუნე მეფე დავითს, წინასწარმეტყველსა კი ქალმა ჩაადენინა დიდი ცოდვა. მსმურობის გამო ამ საქმის ჩაშლა არ ეგების. ჩამოვიდეს, ქვეყანას რომ გადახედავს, მეფე-ქმარი გახდება, სხვაგვარად გაირჯება. ჩვენც შევუძახებთ საქართველოში ეგ საქმე არ გამოვათქო, ხოლო თუ ჩვენ ახლა უარს ვიტყვით და დარბაზის უმცირესთა ყბაში ჩავვარდებით, კარგი დღე არ გველის. ეს ხომ ცხადია. დღეს კი არ მინდა იმაზე საუბარი, თუ როგორ დაგვიფასებს ამაგს მეფექმარი.

- თუ ჩვენ ჩვენსავე აზრს პატივი არ დავდეთ, ეგენი მასხარებად გაგვხდიან! - დასძინა ფარნავაზის ძემ.

- მაგრამ არც ისე გამოვა საქმე, აბულასან, ეგ შვება მხოლოდ შენთვის იყოს, ჩვენ კი... - გაფრთხილების ტონით წარმოთქვა ჯორჯიკის ძემ.

- მე უკვე გითხარით: შვება და სიხარული ყველას გველის.

- ეგ კი ბრძანე, მაგრამ შვებაც არის და შვებაც! შენ სუფრაზე კარგად ილხინო და ჩვენ ნამცეცობაზე დაგვიძახო, ეგრე არ იქნება, არ გამოვა - ჯორჯიკის ძე ყოველ სიტყვას დამარცვლით წარმოთქვამდა.

- ერთი ნახე, აბულასან, გაბაონმა კარი გაიხურა, არ ისურვა ამ საქმეში გარევა. ჩვენც რომ მის გზას დავადგეთ, ჩვენც რომ წავიდეთ, რად ეღირება შენი ამდენი ხნის მეცადინეობა! - ფარნავაზის ძე პირზე ღიმილმომდგარი ლაპარაკობდა - ამიტომ რაიმეს დავიწყება, საქმის წახდენას ნიშნავს.

- ეგ ყველაფერი ჩემი საფიქრალია, საქმეს არ წავახდენ, მაგრამ მაინც ის მიჯობს, ერთად ვიყოთ.

- ბატონი ხარ, ვიყოთ ერთად, არც მე მინდა ივანე ფალავანდისა და საურმაგ ფავნელის საქილიკოდ გავიხადო საქმე, მაგრამ ისე არ მოხდეს, ბოგოლუბსკის შენ წარუდგე: რომ არა ჩემი ნება, მეფე თამარის ქმარი ვერ გახდებოდიო, ჩვენ კი გაღმა ნაპირიდან შემოგცქეროდეთ - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

- მე მაგის თქმის საბაბი რომ არ მომიცია!

- მოგიცია, ჰაი, ჰაი რომ მოგიცია, აბულასან, ამბოხი ერთად დავიწყეთ, ყურთლუღ არსლანს ერთად ვედექით გვერდში. ამირაც შენ გახდი ქართლისა, ტფილისის გამგებელიც. სხვანი არ ვიყავით მაგ ამბოხში?

- მერე თქვენ განა დამავიწყდით!

- მე ის მიჯობს, ახლავე დავთქვათ, ვინ სად დადგება - ჯიუტობდა ჯორჯიკის ძე.

- მე არცა მითქვამს თქვენ უკან და მე თავში-მეთქი. მე ვთქვი - ერთად-მეთქი.

- ეგ კი თქვი, აბულასან, მაგრამ მე სხვა რამეს მოგახსენებ: ჩემთვის რუსთ უფლისწულიც ის არის, რაც ბიზანტიისა. ბოგოლუბსკი განა იმისთვინ ვინდომე, რომ შენ ინავარდო.

- სწორად არ ირჯები, დიდებულო!- ჯორჯიკის ძეს მიმართა ფარნავაზის ძემ - დღეს სხვა რა გითხრას ქართლის ამირამ. დღეს მთავარი ის არის, სამეფო დარბაზის უმცირესთ არ პოვონ გამარჯვება უმრავლესზედ - ბიზანტიის უფლისწული არ იქცეს მეფე თამარის მეუღლედ. დღეს მთავარია ბოგოლუბსკი ჩამოვიყვანოთ და ქორწილიცა ვქნათ, ჩვენი დიდი გამარჯვება ეს იქნება. ამ გამარჯვებას კი სიამენი უსათუოდ მოჰყვება.

- მაშ, შენ, ამირავ ქართლისა, გამგებელო ტფილისისა, გვპირდები, რომ მარტო არ წარსდგები რუსთ უფლისწულის წინაშე, რომ შვება, სიხარული ყველას ერთნაირად შეგვხვდება?

- ეგრე მითქვამს და ვამბობ - შველა ყველას შეგვხვდება! - აბულასანმა პირჯვარი გადაიწერა.

- მაშ, დაჰკა ხელი! - პირმცინარმა ჯორჯიკის ძემ მარჯვენა გაუწოდა აბულასანს. ქართლის ამირამაც მარჯვენა დაჰკრა ჯორჯიკის ძის მარჯვენას.

- შენა? - ფარნავაზის ძეს მიუბრუნდა ჯორჯიკის ძე.

- მეც თქვენთან, ცხადია, მეც თქვენთან, ძმანო! - ფარნავაზის ძემ თავისი ლომის თათისოდენა ხელი ჯორჯიკის ძისა და აბულასანის ხელებს დაადო.

- ეგრე!

- ღმერთმა ბედნიერი ქმნას ჩვენი გადაწყვეტილება!

- ეგრეც იქნება, მაგრამ ზანქანს ერთი კარგად უნდა შევძახოთ, რატომ, რისთვის აყოვნებს ამ საქმეს! სამეფო დარბაზმა ამოდენა პატივი დასდო. დავალება უნდა შეასრულოს - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

- მაცნე ახლავე უკან გავაბრუნოთ, უსტარიც ისეთი გავატანოთ, საქმე აღარ დაყოვნდეს - ფარნავაზის ძეს თვალები უბრწყინავდა.

- უსტარი? - აბულასანმა ხელი ხელს შემოჰკრა. ტიმოთე უმალ შემოვიდა.

- შიკრიკი! - ბრძანა აბულასანმა. ტიმოთე გავიდა - უსტარი! - აბულასანმა ზანქანის უსტარი აიღო, სანთელთან მიიტანა და ცეცხლი წაუკიდა - უსტარი აღარ არსებობს.

- მართალს ამბობ, არც უნდა გამოეგზავნა, განა იმისთვის წარვგზავნეთ ყივჩაყეთს, უსტარები გვიგზავნოს. მას მეფისწულის ჩამოყვანა ევალება, მეტი არაფერი! - თქვა ჯორჯიკის ძემ.

ტიმოთე ეუდას შემოუძღვა.

- მაშ, შენა ხარ ზანქანის შიკრიკი? - ჰკითხა აბულასანმა.

- მე გახლავარ, შენი კვნესამე!

- როგორ ბრძანდება შენი ბატონი, რასა იქმს?!

- რახან ყოველდღე სტუმრად დაბრძანდება, ცუდად არ უნდა იყოს. სხვა არა ვიცი რა!

- ახლავე უნდა გაეშურო ყივჩაყეთს, დაბნელებამდე კარგა მანძილს გაივლი.

- მზადა ვარ, შენი კვნესამე.

- საქმე ძლიერ საშურია - აბულასანი შეყოვნდა, რომ მომდევნო სიტყვებისათვის მეტი ძალა მიენიჭებინა - ძლიერ საშური, გესმის?

- უსტარს გამოგატანსო.

- უსტარისა არც წერა მიყვარს, არც - კითხვა.

- ეგრევე ვეტყვი, შენი კვნესამე.

- ყური მიგდე - აბულასანი ეუდას მიუახლოვდა, ხაზგასმით უთხრა - შენს პატრონს ის უთხარი, რაც გეწადოს, მთავარი კი ოთხი სიტყვაა - უსტარის სანაცვლო ოთხი სიტყვა. გაიგე?

- არა გითქვამს რა, ბატონო, ვით გავიგებდი!

- საქმეს ნუღარ აყოვნებ, ზანქან! კარგად დაიხსომე ეს ოთხი სიტყვა. საქმეს ნუღარ აყოვნებ, ზანქან! გამიმეორე!

- საქმეს ნუღარ აყოვნებ, ზანქან!

- ამხელა კაცი ოთხ სიტყვას როგორ ვერ ჩაიტან ყივჩაყეთში.

- გინდაც ოთხჯერ ათი იყოს, ბატონო!

- მე შენ მომწონხარ, შიკრიკო! ტიმოთე, უხმარი წუღა და ახალუხი მიჩუქნია შიკრიკისათვის! - აბულასანი ეუდას მიუბრუნდა - გასწი, დღეც უნდა იარო და ღამეცა!

- შენს ბატონს ჩემგან სალამი გადაეცი: სამეფო დარბაზის წევრი ვამეხ ჯორჯიკის ძე პატივით გიხსენებსთქო!

- ეგრე ვეტყვი, ბატონო!

- მაგრამ მთავარი ის ოთხი სიტყვაა. რაო, როგორ გითხარი? - იკითხა აბულასანმა.

- საქმეს ნუღარ აყოვნებ, ზანქან!

- აბა, ვინა თქვა, რომელმა ბრძანეთ ეგ შიკრიკი წუღა-ახალუხის ღირსი არ არისო!

- ყოფილა, ყოფილა! - გაიცინა ფარნავაზის ძემ.

აბულასანი ტიმოთეს მიუბრუნდა:

- საჯინიბოში ყველაზე მარდი ცხენი შეურჩიე. თან ორი რჩეული ვაჟკაცი გააყოლე, არსად შეჩერდნენ!

- მადლობელი ვარ, ბატონო! - ეუდამ აბულასანს თავი დაუკრა და გავიდა, ტიმოთე თან მიჰყვა.

- ჩვენ კი იმ ოთახში სუფრას მივუსხდეთ, ამ უსტარმა ისე დამიკარგა მოსვენება, მთელი დღე პური არ გამიტეხია - აბულასანი სტუმრებს მეზობელ ოთახში შეუძღვა, სადაც ოთხი კაცისთვის გაშლილი სუფრა დახვდათ - მობრძანდით, ბატონებო, დავილოცოთ. ეგ მეოთხე სკამი გაბაონისათვის იყო, მაგრამ... რა გაეწყობა, ასე ირჩია - ამბობდა აბულასანი, თან ჯამებში ღვინოს ასხამდა.

- ჰა, რა სუნი აქვს პურსა! - თქვა ფარნავაზის ძემ.

- გინა ღვინო რა სურნელს აფრქვევს! - დასძინა ჯორჯიკის ძემ - ოჰ! ოჰ! ოჰ!, არც გეწადოს, მაინც შეგასმევინებს თავსა.

- დალოცვილი მიწა გვაქვს, დიდებულნო, დალოცვილი! წყალმდინარენი?! აბა, ეს თევზი იხილეთ!

- დიდებულია, დიდებული! - ილუკმებოდა ფარნავაზის ძე.

- აი, რად მოსწონდათ გადამთიელთ ჩვენი წყალ-ჭალა, კურთხეულია და იმად, მაგრამ მეფე დავითმა სამარედ უქცია ეს მიწა!

- არც მეფე დემეტრეს დაუკლია რამე მტრებისთვის, არც მეფე გიორგისა. მზეთამარი კი ჩვენის შემწეობით და ძალოვნებით უარესს დამართებს მაგათ. აბულასან, გვითხარი რამე, გაშრა ყელი! - შესძახა ჯორჯიკის ძემ.

აბულასანმა ჯამი ასწია:

- ჩვენს მეფეს დიდება, მზეთამარსა! მისის მოთავეობით მრავალ მტერს გავუმკლავდებით!

- დედას არ ვუტირებთ, რო!

- დიდება მეფეს!

სამივემ ერთდროულად დაცალა ჯამები. ჯორჯიკის ძემ კი მრავალჟამიერი წამოიწყო. აბულასანი და ფარნავაზის ძეც აჰყვნენ. გატაცებით მღეროდნენ.

ესთერის გარდაცვალებამ სწორედ ის ქმნა, რასაც ცოცხალი ესთერი ვერაფრით ვერ შესძლებდა - ბაჩევამ და უშუმ ჯვარი ვერ დაიწერეს, ჯვრისწერა ჩაიშალა.

„უშუს რაბის“ ნათქვამმა ამ ქალს ჯერ გული გაუსკდა და მტკვარში მერე გადავარდაო, ბაჩევას უსასოობა კიდევ უფრო გააძლიერა, - იოლად მიხვდა, თუ რამ გაუხეთქა გული იმ საბრალოს. უხმოდ, იატაკზე, მარტოკა ჯდა თავის ოთახში და გამზრდელის გარდაცვალებას გლოვობდა. გადაწყვიტა შვიდდღიანი მგლოვიარობა ისევე ამოეთია ლალა ესთერისათვის, როგორც მისი ღვიძლი შვილი მოიქცეოდა. იქნებ, ამით მაინც მოვუოხო მის სულსაო, ფიქრობდა. თუმცაღა, ძლიერ უჭირდა იმის წარმოდგენა, შვიდი დღე ოთახში, მარტოკა როგორ უნდა ეგლოვა. ყველაზე მეტად ის აშფოთებდა, მთელი კვირა უშუს უნახავად ვითარ გაძლებდა. შესძლებდა? კი, ლალა ესთერს გლოვობდა, მისთვის ჯდა იატაკზე, მაგრამ ფიქრით მაინც უშუსთან იყო: „ნეტა, ახლა რასა იქმს?“, ,,ნეტა, ახლა სად არის?“, „ვისთან საუბრობს?“ გული უთქვამდა, მთელი კვირა უშუს უნახაობა ძლიერ გაუჭირდებოდა, ისეთი ჟამიც უდგებოდა, წამოდგომა და უშუსაკენ გაქცევა ძლიერ ეწადა. ასე ეგონა, თუ ახლა უშუსთან არ მივალ, თუ თვალს არ შევავლებ, სუნთქვა შემეკვრებაო. მაგრამ თავს იმორჩილებდა და ჩასძახოდა: „ახლა არა, ახლა არა!“. კვლავ იატაკზე რჩებოდა და რამდენიმე წუთის შემდეგ გული სიამაყით ევსებოდა - სურვილს ვაჯობე, ლალა ესთერის სულის საოხად ისევ აქ დავრჩიო. თუმცა, იმასაც გრძნობდა, რომ ასე დიდხანს ვერ გაძლებდა.

ასე გაილია სამი ძალიან გრძელი დღე და ორი კიდევ უფრო გრძელი ღამე.

მას შემდეგ, რაც ბაჩევასაკენ სავალი გზები ჩაეხერგა, უშუს ერთი ფიქრი დასტრიალებდა თავს: ამოდ ვარსებობ, ამქვეყნად აღარა საქმე აღარ დამრჩაო. ვერ ჩასწვდომოდა რისთვის იყო ქვეყნად, რა ფუნქციას ასრულებდა. იმასაც დარდობდა, ვაითუ, ბაჩევამ გლოვას დიდხანს ვერ დააღწიოსო თავი. თუმცაღა, საქციელს ძლიერ უწონებდა: მაშ, როგორ უნდა მოიქცეს, გამზრდელის გლოვა უთუოდ მართებსო.

უშუ ვერარა საქმეს გულით ვერ მოეკიდა. ბერძენი მესიტყვის თხზულების ადრე დაწყებულ თარგმანებას მიუბრუნდა. ვერ შესძლო - ან როგორღა შესძლებდა, როცა იმასაც ვეღარ სწვდებოდა, რასაც კითხულობდა. წინადადება რამდენჯერაც არ უნდა წაეკითხა, ვერაფერს ხვდებოდა. სხვაგან - იქ, ზანქანის სამოსახლოში - რბოდა მისი ფიქრი. ადრე თარგმნილი ტექსტი ამოიღო უჯრიდან - იქნებ, ფხიზელი თვალი კიდევ ერთხელ გადავავლოო. ვერა, ვერ შესძლო.

განა მხოლოდ უაზროდ მიმოდიოდა, ღონეც წართმეოდა. ძალაგამოცლილი დააბიჯებდა. ვერაფრით ვერ აეხსნა, რით იყო ეგრე. მერეღა მიხვდა: მამის - საურმაგ ფავნელის ხასიათი აფრთხობდა. შიშობდა, ვაითუ, თავისი არ დაიშალოს, ისე, როგორც ჩვევიაო და ეს ფიქრი აცლიდა ღონეს. ლალა ესთერის დაღუპვა ცუდად ენიშნა: თუ იმ დღეს მონათვლას ჯვრისწერაც მოჰყვებოდა, აწ მამასთან საკამათო აღარაფერი ექნებოდა - საურმაგი იმას შეიტყობდა, რაც მტკვარსა და ეკლესიაში მოხდებოდა. გაბრაზდებოდა? მერე რა მოხდა! იფეთქებდა?! ჰო, მაგრამ არა იუდეველი ბაჩევა, ქრისტიანი ქალი სიდონია, ისიც და ესეც იუდეველყოფილი, უკვე მისი ჯვარდაწერილი თანამეცხედრე იქნებოდა. ახლა კი... ახლა საურმაგი შეეცდება თავისი გაიტანოს.

ვერც საურმაგი იყო გუნებაზე. ბაჩევას მონათვლის ამბავი რომ გაიგო, მიხვდა, შვილზე ზეგავლენას ჰკარგავდა. კარგად უწყოდა: ბიზანტიიდან დაბრუნების შემდეგ უშუს მამისა ბევრი რამ არ მოსწონდა. ზოგჯერ ამას არც მალავდა - საურმაგს ნაქნარსა თუ ნათქვამს უწუნებდა, მაგრამ ის მამა-შვილის კამათი იყო. იმას კი ვერაფრით წარმოიდგენდა საურმაგი, თუ მისი ერთადერთი შვილი იუდეველს ისურვებდა ცოლად და მამას - საქვეყნოდ ცნობილ, ღირსეულ მამულიშვილს საურმაგ ფავნელს - ზურგს აქცევდა. ბაჩევას მონათვლისა და ჩაშლილი ჯვრისწერის ამბავი რომ გაიგო, ლამის გაშმაგდა:

- იმ იუდეველი ქალის სიკვდილს გადავურჩენივარ, თორემ... უშუ... უშუს არც მამა ჩაუგდია რამედ, არც - დედა, არც ქრისტე და არც - სახლის ანგელოსები... გამოდის, იუდეველს უნდა ვუმადლოდე! - ფიქრობდა ბრაზმორეული საურმაგი.

თავი შეიკავა. უშუს არაფერი უთხრა. წუხელ კი გადაწყვიტა - ქალაქს დავტოვებ, ერთხანს მამულში ვიქნებიო. ,,მარტოკა რომ დავტოვებ, იქნებ, გონს მოეგოს. ან თუ მაინც თავისას იზამს, მე არაფერ შუაში ვარ, მიხვდება, რომ მამა-შვილობა წაგვიხდება.“

ლოგინიდან წამოდგა თუ არა, მოურავს უბრძანა ურემი გაამზადე, მამულში ვეშურებიო. დარეჯანს კი ჰკითხა ურემს როგორს ინებებ, მოჩარდახულსა, თუ თავღიასა, იქნებ, მამულს მისვლამდე კიდეც იწვიმოსო.

- ბიჭი? ბიჭიც ხომ ჩვენთან ერთად მოდის? - იკითხა დარეჯანმა - უშუ იყო მისი ფიქრის თავი და ბოლო.

საურმაგმა კი დარეჯანის ნათქვამს ყურადღება არ მიაქცია - ათასი საფიქრალ-სადარდებელი ჰქონდა, მაგრამ ცოტა ხანში კვლავ მიუბრუნდა:

- აბა, უთხარ, დარეჯან, იქნება, შენ გაგიგონოს, იქნება, წამოვიდეს ეგეცა, განა ახლა მამულში ყოფნას რამე სჯობია!

დარეჯანმა ცხადია, არაფერი იცოდა არც ბაჩევაზე, არც იმაზე, საურმაგისა და უშუს გულებში რა ცეცხლიც ტრიალებდა და თქვა:

- როდის ყოფილა ბატონო, უშუს მამისა არ ესმოდა!

საურმაგმა ერთხანს სინანულით უცქირა მეუღლეს, მერე თავი გააქნია, მაგიდას მიუჯდა და პური გატეხა.

უშუს შემოსვლას არც საურმაგი ელოდა და არც - დარეჯანი. საურმაგს თავიც არ აუღია, ჭამა განაგრძო.

- აბა, რასა გევხარ, შვილო, რა ხდება შენს თავსა - თვალებიც კი ჩაგღამებია! - თქვა დარეჯანმა და უშუს, როცა მისკენ დაიხარა, სახეზე ალერსით მოუსვა ხელი. სწორედ ამ დროს შეავლო თვალი საურმაგმა - მზერაჩამქრალ უშუს ფერიც კი დაჰკარგვოდა. თვალებში ნაღველი ჩადგომოდა. უხალისოდ, მძიმედ მოძრაობდა. შუა დარბაზში შედგა. საურმაგმა იგრძნო, უშუ რაღაცის თქმას აპირებდა. მიხვდა, რასაც იტყოდა, რაზეც ეწადა ლაპარაკი - არ იყო ისეთი მამა, შვილის წადილი გამოპარვოდა - უშუსთან კამათი არ უნდოდა, ამიტომ უცებ, ნაჩქარევად ჩაიქირქილა:

- იჰ... იჰ... იჰ! რას არ აკეთებს ხალხი, დარეჯან, რა ღონეს არ ხმარობს, გინა ქალი, - გინა კაცი, ჰა! ქალი რომ თავის რჯულს დააგდებს და მტლაშა-მტლუშისათვის სხვა რჯულზე გადავა, ჰა? ის ქალი ოჯახს გამოადგება?

- უი, დამიდგეს თვალი, აბა, რას უბნობ, ბატონო! - წამოიძახა აღშფოთებულმა დარეჯანმა.

უშუ მამას მიაცქერდა. საურმაგმა ვერ გაიგო, ვერ ამოიკითხა შვილის თვალებში ზიზღი დასადგურებულიყო, თუ გაოცება.

- განა ეგრე არ არი? განა მართალს არ ვამბობ? - კვლავ ჩაიხითხითა საურმაგმა და მოხარშული ქათმის ბარკალი ჩაკბიჩა. უშუ კი ისევ დაჟინებით შესცქეროდა. უშუმ მამას მზერა რომ არ მოაცილა, საურმაგმა ხორცის ღეჭვა შეწყვიტა, შვილს მიუბრუნდა და ხმადაბლა თქვა - რა, განა, ეგრე არ არი?!

საურმაგის ხმაში გაბრაზებაც იგრძნობოდა, შვილის დატუქსვაც.

- რა, განა, ეგრე არ არი?! უშუს ეს სიტყვები შოლტივით მოხვდა. მამა უბრაზდებოდა, ტუქსავდა, ემუქრებოდა კიდეც. თუ არ გამიგონებ, თუ ჩემს ნათქვამს ჭეშმარიტებად არ მიიღებ, ნახავ, რა დღესაც ეწევიო. და სწორედ მაშინ, როცა უშუს უნდა ეთქვა თავისი სათქმელი, სწორედ მაშინ, როცა მამისთვის მზერა უნდა გაესწორებინა, უშუმ არაფერი თქვა - საურმაგის ძლიერ მზერას ვერ გაუძლო უშუმ. საურმაგი მისკენ გადახრილიყო, გეგონებოდათ, ასაფრენად შემზადებულ, ფრთებგაშლილ არწივს ადამიანის სახე მიუღიაო. თვალებიდან კი ელვას კვესავდა.

- მომეც პასუხი, განა ეგრე არ არის? - ახლა ხმადაბლა, ლამის დამარცვლით იკითხა საურმაგმა. შვილს თვალებმოჭუტული შესცქეროდა. აუღელვებელი, უშფოთველი სიცივე მისი მზერისა, უშუს ისარივით ეცემოდა გულს. კარისაკენ გაემართა - ნელი, მძიმე ნაბიჯებით მიდიოდა, სული ეხუთებოდა, სუნთქვა უჭირდა, ამიტომ ეწადა ჩქარა, ძალიან მალე გაცლოდა აქაურობას.

- ეგრე რად ერქინები, შვილსა, ბატონო?! განა, საბრალო არ არის?! - ხმადაბლა იკითხა დარეჯანმა.

საურმაგმა მეუღლეს უკმაყოფილოდ გადახედა, დაბეჯითებით დააცქერდა, კარგა ხანს შესცქეროდა, მერე თავი გადააქნია და წამოდგა, ერთხანს უხმოდ იდგა. საჩქარო აღარაფერი ჰქონდა. აღარც მამულში მიმალვა იყო საჭირო - რაღად უნდა გადაიმალოს, სათქმელი უკვე ითქვა, უშუმაც სწორედ ისე გაიგო, როგორც საურმაგს ეწადა. რაღა დარჩა? ახლა უშუმ იფიქროს, ახლა უშუმ გადაწყვიტოს, თუ როგორ დააღწიოს თავი იმ იუდეველს.

საურმაგ ფავნელს კმაყოფილების გრძნობა დაეუფლა.

სასადილო დარბაზიდან გავიდა - უნდა იფიქროს საურმაგმა, კარგად უნდა მოიფიქროს, წავიდეს თუ არა მამულში. ან ეს ფიქრი რაღა საჭიროა. ყველაფერი ისედაც ცხადია.

უშუ კი ეზოში უაზროდ იდგა. სული ყელში ებჯინებოდა, კეფა უხურდა. ქუთუთოებიც დამძიმებოდა. არა, ეგრე არ ივარგებს, უნდა შებრუნდეს, სასადილო დარბაზში უნდა შებრუნდეს და მამას უნდა ესაუბროს. მამას დინჯად, აუჩქარებლად უნდა გააგებინოს, რომ სცოდავს, რომ ეგრე არ იქნება, რომ... კი ასე, ამას ფიქრობს უშუ: უნდა შევიდეს, უნდა გააგებინოს, უნდა აუწყოს... მამას... საურმაგს... როგორ უხურს კეფა... მამას დინჯად უნდა აუხსნას, აუწყოს...

მაგრამ კვლავ ადგილზე დგას უშუ, ნაბიჯი ვერ გადაუდგამს. იცის, კი, ეგრეა: უნდა შებრუნდეს, მაგრამ...

ვერავინ იტყვის რამდენ ხანს იდგა უშუ ეზოში. ეს კია, მზე ორჯერ მოექცა ღრუბლებში, ორჯერ გამოაჭყიტა, ორჯერ მოჰფინა მხურვალე სხივები მიდამოს. ამასობაში ეზოს ვიღაც მოადგა. მამა როსტომის შიკრიკი იყო. მამა როსტომი უშუს უთვლიდა, აქამდე გელოდები, დათვზე სანადიროდ ხომ დილიდანვე უნდა წავსულიყავითო.

უშუს სიხარული დაეუფლა.

მზე შუბის ტარზე იდგა, უშუ და მამა როსტომი სანადიროდ რომ გაუყვნენ გზას. უშუმ მსახური იახლა. ოთხშაბათი იდგა.

ხუთშაბათს, ფიდო და ვანუა, იქნება გზა მოკლეზე მოვჭრათო და სოფლისაკენ ტყე-ტყე რომ მიეშურებოდნენ, სამ ვერსაცნობ გვამს წააწყდნენ. იქვე ერთი ხანჯლით მოკლული დათვი ეგდო.

- ე, რა არი კაცო, ე ამხელა დათვი ვით მოაკვდინეს! - წამოიძახა ვანუამ.

- დათვს რას კითხულობ, ამათ შეხედე! - ფიდო ეკალბარდებთან იდგა.

სწორედ იქ ეყარნენ უშუს მსახური და მამა როსტომი.

- ეგე, ეგენა, კიდევ ერთი! - ვანუამ კიდევ ერთი კაცი დაინახა. ხანჯალი ხელში ჩაებღუჯა. ეს უშუ იყო.

მზის სხივები ფოთლებზე, მიწაზე დაღვრილ სისხლს დასთამაშებდა.

- აგე, სისხლი, დათვი იქით წასულა! - წამოიძახა ფიდომ.

- ორი დათვი ყოფილა!

ფიდომ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა. სისხლის წვეთებს მიჰყვა და ელდა ეცა - მიწას გართხმულმა დათვმა ადამიანის მიახლოება რომ იგრძნო, თავი წამოსწია, დაიღმუილა, წამოიწია, წამოდგა კიდეც და ფიდოსა და ვანუასაკენ დაიძრა. ერთობ ღონიერი ჩანდა. უზარმაზარი ტორები ჰქონდა. სისხლისაგან იცლებოდა, ძალაც ამიტომ გამოლეოდა. ფიდოსა და ვანუას სუნთქვა შეეკრათ. ხანჯლები იშიშვლეს.

- რამოდენაა, კაცოო! - ჩაიჩურჩულა ვანუამ.

- შენ იქით დადექ, ეგე, იქა, უკნიდან მოუარე და ჩასცხე, თუ აქეთ გამოექანოს - ჩურჩულით თქვა სუნთქვაშეკრულმა ფიდომ.

ვანუამ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა. წელში გადამტვრეულ ხეს აეკრა.

დათვს თავისი უზარმაზარი სხეული ფიდოსაკენ მრისხანედ მოჰქონდა. დაბარბაცდა, შედგა. შეუყოვნდა ხანჯალშემართული ფიდოს ცქერა. რატომ აღარ გადმოდგა ნაბიჯი - ხანჯალმა შეაკრთო?

აი, ისევ ასწია ტორი, ჯერ ერთი, მერე - მეორე და ფიდოსაკენ დაიძრა. თუმცაღა, ვერა, ვერ შესძლო და ნელ-ნელა ჩაიკეცა. დათვი საბრალობლად ეშვებოდა მიწაზე. თუმც ბედს არ ნებდებოდა, ფიდოსკენ უნდოდა წამოსვლა, ხანჯალშემართულ მონადირეზე ტორის მოქნევა ერჩია, მაგრამ მიწაც იზიდავდა, მიწა თავისკენ უხმობდა, მიწა არ ანებებდა იმ ხანჯლიან კაცს დასხმოდა თავს. სხეულიც რომ არ ნებდებოდა? მუდამ ღონიერი, მუდამ შეკრული სხეული უძლური, უღონო გამხდარიყო და მიწისაკენ ეწეოდა. ჯერ წელქვემოთ მოწყდა საბრალო - უკანა ფეხები ჩაეკეცა, სწორედ ის ფეხები, სიხარულისას თავის ბელებთან თამაშისას რომ აეცეკვებოდა ხოლმე. ნამდვილი ფეხები! სწორედ უკანა ფეხებით აიმართებოდა, ისე აიმართებოდა, ღრუბლის უზარმაზარ ქულას ჰგავდა.

სწორედ ამ ფეხებმა უმტყუნეს ახლა - მოდუნდნენ, მოეშვნენ და ჩაიკეცნენ. მერე წელი ჩაეზნიქა დათვს. უძალობამ ჩაუზნიქა წელი. არა, არ მოსდევდა ღონე და რაღა გზა ჰქონდა - მინებდა უძალობას, ამ ხანჯალშემართულ კაცებთან, წარბები ერთმანეთზე რომ გადაბმოდათ, რაღას გააწყობდა! არა, აღარა ღონე აღარ მოსდევდა დათვს, რომ სხეული დაემორჩილებინა, რომ ისევე მდგარიყო მიწაზე, როგორც წლების განმავლობაში იდგა. აღარ იყო, მისი ძლიერი, მოქნილი სხეული, აღარ იყო. მძიმე, ძლიერ მძიმე ტვირთად ქცეულიყო. აი, ამ ტვირთს ეწადა მიწაზე განერთხო ამოდენა სხეული. აჰა, დაეშვა კიდეც მიწაზე. მზერა ებინდებოდა. სული უკვნესოდა.

- დავცხოთ და სულიც გავაფრთხობინოთ! - გადმოსძახა ვანუამ ფიდოს.

- მოიცა! - ფიდო დაძაბული მისჩერებოდა დათვს. მიწაზე დაეშვა, ჩაცუცქდა. თითქოს ნახტომისათვის ემზადებოდა.

დათვი კვნესოდა. კი, კი, აშკარად კვნესოდა დათვი. დროდადრო გულსაკლავად ამოიოხრებდა ხოლმე.

- ჰა, რაღას უყურებ, კაცო! - ვეღარ ითმენდა ვანუა.

- მე მაგას ხანჯალს ვერ ჩავცემ - თქვა ფიდომ და წამოდგა.

- რას ამბობ, ვეჟო, იქ რომ სამი მიცვალებული ყრია?

- შენ ეგ გატყავებული თუ გინახავს? - ფიდო დათვს მზერას არ აცილებდა.

- იმდენჯერ ქალიც არ მინახავს შიშველი.

- ეგ ხომ ადამიანივით არი, დათვისა და ადამიანის ტანი განა ერთი არ არი? ნახე, როგორა კვნესის. მე რით ვუშველო საბრალოს? - ფიდო ისევ დათვს მიუბრუნდა, დააცქერდა - უჩვენოდაც კვდება, წამო, მიცვალებულებს მივხედოთ.

ფიდო წავიდა. ვანუაც მიჰყვა.

დათვმა ისევ ამოიოხრა. მიშველეთო, ივედრებოდა ნუ მიმატოვებთო.

ფიდო მობრუნდა. დათვს კიდევ ერთხელ დააცქერდა.

- აბა, რა უნდა გიყო, შე საბრალოვ, შენა! მე ის მიცვალებულები მყავს მისახედი - ჩაილაპარაკა და გზა განაგრძო.

- ის კარგი იყო, სამ კაცს რომ სიცოცხლე მოუსწრაფე?! - ვანუამ ქვა აიღო და დათვს ესროლა - ეგდე ახლა მანდა!

დათვმა ისევ ამოიოხრა.

ვანუა მამა როსტომს დაადგა თავს. იმას ფიქრობდა ორმა კაცმა სამი მიცვალებული როგორ გავიყვანოთ საურმე გზამდეო. სწორედ ამ დროს მოესმა ფიდოს ხმა:

- ვეჟო, ეს დათვის დაგლეჯილი არ არი, შეხე, ნაკაწრიც არა აქვს, საღსალამათი წაქცეულა საბრალო!

ფიდო უშუს დასტრიალებდა თავს.

„სიცოცხლევ და სიხარულო ჩემო! ეს ქაღალდი გულია ჩემი, კალამი კი - სული ჩემი. ეს სოფელი რა ბნელ საქმეთა დამტევი ყოფილა! უშენო დღეთა სიბნელე და სიცარიელე გამოცდაა ჩვენი გულებისა, ჩვენი ერთიმეორის ერთგულებისა. ნიშნად იმისა, რომ განსაცდელმა ვერარა დამაკლო, გწერ ამ წიგნსა, დიდო იმედო და სიხარულო ჩემო: ასე მგონია, საუკუნე გაილია იმ დღიდან. მეტს ვეღარა ვძლებ. როდემდე ვიყო გამოკეტილი ამ ციხეში? ლალა ესთერმა მშვიდობა და თავისი უხმარი დღეები დაგვიტოვა. ერთად გვახსოვდეს ლალა ესთერი, რადგან სიცოცხლეს ხსოვნა აძლევს აზრსა. ჩემი გული კი უშენობას ხვალ დილამდე თუ აიტანს. ხვალ დილას უნდა დავიწყოთ ის, რასაც ჩვენი - შენი და ჩემი - ცხოვრება ერქმევა. დილას მამა როსტომთან ვიქნები“.

ბაჩევა შეჩერდა, ბატის ფრთა ტუჩებზე მოისვა. ფიქრობდა კიდევ რა დავწეროო. კარი აცრემლებულმა თინათიმ შემოაღო. ბაჩევას ენა ლამის სასას მიეკრო. ძლივს ამოსთქვა:

- რა მოხდა?

თინათი მწარედ, ხმამაღლა აქვითინდა. ბაჩევას ჩაეკრა, ბაჩევას მკერდი მდუღარე ცრემლებმა დაუსველეს.

- რა მოხდა, თინათი!

- უშუ, უშუ აღარ არი, შენთან მოვედი, რომ ერთად ვიტიროთ!

- რა? - ბაჩევას თვალწინ მთელი ოთახი დაიძრა, დატრიალდა. ოთახი ტრიალებდა - სიჩქარეს ხან უმატებდა, ხან - უკლებდა. ხან წაღმა ტრიალებდა, ხან - უკუღმა.

ოთახი უცებ შედგა, ოთახმა ტრიალი, ბზრიალი, ტორტმანი უცებ, ერთბაშად შეწყვიტა.

და ბაჩევა იატაკს დაემხო.

თინათი ცრემლად იღვრებოდა. ბაჩევასთან დაეშვა.

- აბა, ეგ რა არი, ბაჩე, მე იმისთვის მოვედი, რომ ერთად გვეტირა.

იმ ღამეს იოხაბედს უცნაურმა, გაურკვეველმა ხმამ გაუკრთო ძილი. გულისცემა აუჩქარდა. თვალი რომ გაახილა, ხმა ისევ ჩაესმა, გაინაბა, სუნთქვაც კი დაიოკა, ლოგინში წამოჯდა. კი, კი, სწორედ ასე იყო. არაფერი არ ეშლებოდა: ბაჩევა კისკისებდა. იოხაბედს ბაჩევას ხმა სხვისაში როგორ აერეოდა! კი, ბაჩევას ხმა ღამეს ჰკვეთდა.

იოხაბედმა ხელი ხელს შემოჰკრა. არავინ შემოვიდა, ლოგინიდან გადმოვიდა, ფეხები ქოშებში გაჰყო, ტანზე კონსტანტინეპოლური ხალათი მოისხა, თმა გაისწორა და კარი გამოაღო. შელო კართან ატუზულიყო - ოთახში შესვლა ვერ გაებედნა.

- ყველანი გაწყდით? ყველა ერთად? - ბაჩევასთან ვინ არი!

შელომ კიდევ უფრო დახარა თავი, ბაჩევასთან არავინ არ არი. აბულეთის ქალი - თინათი ბრძანდებოდა, კიბე ერთი ამბით ჩაირბინა, ეზოც სულ ფართხაფურთხით გადაირბინა და წავიდაო, ისე თქვა შელომ, თავი არც აუწევია.

- იმის სიკვდილის ამბავი მოუტანა? - იოხაბედს სახეზე ღიმილმა გადაურბინა - მაინც შედი, ნახე ვინ არი!

აგერ უკვე ერთი კვირაა თავად ერთხელაც არ შეუღია შვილის ოთახის კარი. არც ბაჩევა გამოდიოდა ოთახიდან.

შელო გაოგნებული მობრუნდა, ლუღლუღებდა:

- ბატონო... ბატონო... ოთახში... ოთახში არავინ არი... შიშველი, სულ შიშველი ბაჩევა იატაკზე წევს.

- იატაკზე წევს? - იოხაბედის თვალებში ელდა კი არა, ვეფხის მზერა გაკრთა.

- შიშველ-ტიტველი იატაკზე აგდია და... - შელომ წინადადება აღარ გაასრულა.

- და? - იოხაბედის თვალებში ვეფხის მზერა გაკრთა.

- ჩემი შესვლაც ვერ გაიგო, დავუძახე - ვერა გაიგონა, არ გაიგონა - შელოს ლოყებზე ცრემლები ჩამოუგორდა.

იოხაბედი მეხდაცემულივით იდგა. უაზროდ მისჩერებოდა შელოს. რაღაცის თქმა ეწადა, ენა ვერ მოებრუნებინა, მერე ბაჩევას ოთახისაკენ წავიდა. არა, არ მიდიოდა იოხაბედი, მილასლასებდა. იოხაბედის სიამაყე, გოროზი გამოხედვა, მოძრაობა ღამის წყვდიადმა თუ შთანთქა.

იოხაბედი გათენებამდე ეკვროდა შვილს, ჩასძახოდა, აქა ვარ, შენი უბედური დედა ვარ, მომხედეო, მაგრამ ბაჩევას არაფერი ჩაესმოდა - უხმოდ, უაზროდ შესცქეროდა ჭერს. იოხაბედს კი გათენებაც არ გაუგია - შვილის გვერდით ჩამხობილიყო.

ზანქანს თითქმის წარმოედგინა, თუ რა ბედი ეწეოდა მეფე თამარისა და იური ბოგოლუბსკის ქორწინებას - იგი ჩინებულად იცნობდა გარემოს, რომელშიც მეფე თამარი აღიზარდა, იცნობდა ქართველ დიდებულთა ბუნებას და დარწმუნებული იყო: ამ ქორწინებას სასიკეთო პირი არ უჩანდა.

- დიდებულთაგან ბევრს არ სწადია მისი სიძეობა, დღეს აბულასანმა აჯობა, ხვალ? ხვალ თუ აბულასანს სძლიეს? ბოგოლუბსკიც მისცემს საბაბსა, როგორც კი მსმურობას შეუტყობენ, დაიწყება ქილიკი - ზანქანი ჭერზე ერთ წერტილს მიაჩერდა, თითქოს ჭერზე კითხულობდა ქართველი დიდებულნი როგორ დაუწყებდნენ გამასხარავებას მეფე-ქმარს, მერე კი მთელი ხალხი აიგდებს მასხრად, არავინ დაინდობს. ქართლში ამგვართა დანდობა არა აქვთ.

ერთობ უგუნებოდ ზანქანი. ცხადია, იური ბოგოლუბსკის მსმურობაზე ნაკლებ არც ის აფიქრებს, რაც დღეს არ ჩანს, რისი დანახვაც დღეს ვერც ზანქანს ძალუძს, ვერც სხვას - მსმურობა მრავალ სენს წარმოშობს. ყველა ეს სენი ხვალ საქართველოს მეფე-ქმარს აღმოაჩნდება, ქმარს, რომელსაც საქართველოში იუდეველი ზანქან ზორაბაბელი ჩაიყვანს. შესაძლოა, ძეს, ან ასულს ახლადშეუღლებულთა ისეთი სენი დაჰყვეს, რომ... - ზანქანს ამის გაფიქრებაზე გააჟრჟოლა. - მერედა, ვის ეცოდინება, რომ ზანქან ზორაბაბელმა რუსი უფლისწული სამეფო დარბაზის დავალებით ჩამოიყვანა? ოცდაათორმოც კაცს, იქნებ, ორმოცდაათს, გინდაც ასი იყოს!.. ხვალ მთელი საქართველო გაიგებს მეფე თამარს მეუღლე ზანქანმა მოჰგვარაო. მერე ეს ქმარი მსმური და ათასი სენის მატარებელი აღმოჩნდება. სნეული მამა კი სნეულ ასულს, ძეს - ტახტის სნეულ მემკვიდრეს აჩუქებს საქართველოს - ზანქანს მთელ სხეულში მხურვალებამ დაუარა, ტანზე ოფლი ციებიანივით მოერია - არა, არა, ახლა ლოგინზე წოლა არ შეიძლება. ვერ ისვენებს, ოთახიც ეპატარავება... აჰა, რამდენიმე ნაბიჯი და შესაძლოა, კედელსაც მიარტყას თავი. ოცი, ოცდაათი ნაბიჯი და...- რატომ, რისთვის უნდა მოხდეს ასე, იუდეველი საქართველოს დამამცრობელ საქმეში როდის გარეულა! - ეძებს ზანქანი თავდასაღწევ გზას. ვერა, ვერაფერს პოულობს. ან როგორ იპოვის? აბულასანს, ესე იგი სამეფო დარბაზს, ბოგოლუბსკის ამბავი რომ აცნობა, უკან დასაბრუნებლად ემზადებოდა. ეგონა აბულასანი შემოუთვლიდა მყისვე დასტოვე ყივჩაყეთი, ქალაქს ჩამოდიო, იმან კი უსაყვედურა საქმეს აყოვნებო. ზანქანისთვის ცხადი გახდა, ამირას მეფის დაოჯახება თავისთვის სჭიროდა.

„ღმერთო, შენ გადამარჩინე ქვეყნის წინაშე შერცხვენას, ქვეყანა კი ქვეყნიერებასთან ამყოფე პირნათელი“.

ზანქანმა ისევ ლოგინს მიაშურა. დაწვა. კვლავ ფიქრის ნავში ჩაჯდა:

ყოველი თამარ მეფეს აცნობოს? ალბათ, ასე უნდა მოიქცეს. ალბათ, უნდა

შეატყობინოს მეფეს. სხვაგვარად როგორ იქნება! ჰო, მაგრამ... ამ ნაბიჯის გადადგმა ხომ იმას ნიშნავს... გამოდის, რომ სამეფო დარბაზი მტრად უნდა მოიკიდოს... მტრები... დიდვაჭარს სამეფო დარბაზის მტრობა? უგუნურებაა... მეფე არ მტრობს სამეფო დარბაზს, მისი ნებით თხოვდება კიდეც... და მე ვიქციო მტრად? სხვა რა გზა არსებობს? თუმცაღა, თუმცაღა... საქართველოს მეფის ეგრე გაწირვას, მისი მომავლის, სამეფოს ღირსების არად ჩაგდებას იქნებ, ისევ ის სჯობდეს... არა, დარბაზის არად ჩაგდებაც არ ივარგებს.

ზანქანმა თვალები მოხუჭა, გაირინდა.

- ახლა ის ვნახოთ, ის დავიანგარიშოთ, რას წამიხდენენ დარბაზის წევრები? - თავის თავს ჰკითხა ზანქანმა. ფიქრის ნავი შეტორტმანდა, ტალღის თავზე მოქცეული სულ სხვა მხარეს გადაქანდა - ეს იმაზეა დამოკიდებული,

ვის მეტად წაეკიდება ცეცხლი. დარბაზის წევრთაგან უმცირესნი გაიხარებენ...

მაშ, ასე: თუ მე ბოგოლუბსკის ამბავს მეფეს ვაცნობებ, დარბაზის უმცირესნი გაიხარებენ. დასტურ, მ ოყვრად მექცევიან. უმრავლესთ კი ცეცხლი წაეკიდებათ. თუ ამ ამბავს კარგად ავუხსნი, გავაგებინებ, ნუთუ, უმრავლესნი მაინც ერთ გუნდად შეიკვრებიან?

თუ მეფეს აუწყებს, რა უსტარიც გაუგზავნა, იმასაც, მერე რა პასუხი მიიღო აბულასანისაგან, ცხადია, ყველაზე დიდი ცეცხლი აბულასანს წაეკიდება, უწინარეს მტრად იგი ექცევა ზანქანს. აბულასანი კი უსიტყვო მტერია, გაუღიმებს, ხელსაც გადაუსვამს, მოეხვევა კიდეც, ღიმილით, პირმომცინარე გაუთხრის სამარეს. ამას სხვათა ხელებით გააკეთებს, თავად ცხარე ცრემლს დაღვრის „ეგ რა მოგსვლიაო, ჩემო ზანქან!“ ზანქანმა აბულასანის გვერდით მდგომთ მოავლო გონების თვალი. ყველა გაიხსენა, მთელი დასტა. კარგად იცის ზანქანმა: სიავის ქმნა კაცობის ზღვარს გადასვლას საჭიროებს. ამიტომ იმის ამოცნობას ლამობდა, სად იყო ზღვარი თითოეული მათგანის სიხარბისა, ვინ რამდენად გადასცდებოდა კაცობის ზღვარს. აკი უთქვამს კიდეც ერთერთ ამათგანს საურმაგისთვის: ვიცი რომ ღონიერი ხარ, მაგრამ მაინც ვერას დამაკლებ - იმას ვერ იკადრებ, რასაც - მე, სირცხვილ-ნამუსი დაგძლევს და ვერ იკადრებო.

- არა, უმრავლესთაგან აბულასანს ზოგი კი აქცევს ზურგს. როცა ბოგოლუბსკის სენს შეიტყობენ, მტრად არ მომეკიდებიან... კი, ასე იქნება, მაგრამ მაინც ბევრი დაუდგება გვერდით, ბევრი და ძლიერნიც... ესენი ზღვარს არ სცნობენ - დაასკვნა ზანქანმა და დიდაზნაურის სტეფანე კორინთელის სახე დაუდგა თვალწინ. ძლიერი იყო სტეფანე, დიდი საგვარეულოთი გარემოცულიც, მაგრამ რა დღეში ჩააგდეს იმის გამო, რომ ყურთლუღ არსლანის ამბოხში არ გაერია: ჩემს მეფეს არ გადავუდგებიო, თქვა, თქვენ არას გავნებთ, მაგრამ მეფე თამარს, ტახტზე ახლახან ნაკურთხს, ვერ ავუმხედრდებიო. მეფემაც რომ არ დაიცვა, არ დაიფარა!

- ეეჰ, რაოდენ იოლად იმეტებენ მეფენი ერთგულთა და მხარში მდგომთ. გამოდის, რომ... გამოდის რომ... თუ ბოგოლუბსკის სენს მეფეს აცნობებს, ცხოვრება უნდა შეიცვალოს. თუ ასე არ მოიქცევა, არ მოასვენებენ, ააწიოკებენ - კორინთელის დღეში ჩააგდებენ... გამოდის რომ... გამოდის რომ... საქართველოდან უნდა წავიდეს. კი, ასეა - თუ ამ ამბავს მეფეს აცნობებს, დასტურ, თუ საქართველოს მეფეს დაიცავს, საქართველო უნდა დასტოვოს! რამდენი ხნით? ხუთი წლით მაინც უნდა გაეცალოს ქვეყანას, თორემ ვერც ცოლს შეინარჩუნებს, ვერც - შვილს, ვერც ქონებას! იქნებ, სიცოცხლესაც გამოეთხოვოს. სტეფანე კორინთელის ბედი ხომ კარგად ახსოვს! ზანქანსაც იგივე დღე ელის, იქნებ, უარესიც! იმას, რასაც ზანქანი გააკეთებს - მეფესთან უსტარის გაგზავნა, ამით აბულასანის ჩანაფიქრის გამოაშკარავება - კიდევ ის დაემატება, რომ... ის დაემატება რომ... უთუოდ ასე იქნება... ეგ უცხო არის და არ დაგვინდოო... იმას კი არ იტყვიან, მეფის ერთგულია და სხვაგვარად არ ძალუძდაო, არა, ცხადია, დღესავით ნათელია, უცხოაო, ჩვენი არ არისო, იტყვიან. გააპარტახებენ, მიწასთან გაასწორებენ. გაძლებს კი ხუთი წელი უსამშობლოდ? ახლა თუმც თვეობით ტოვებს ხოლმე საქართველოს, ტფილისს, მაინც იქ არის, ქალაქში - იცის მალე მობრუნდება, იცის: როცა მოისურვებს, საქმეს მოილევს თუ არა, ქალაქისაკენ წამოვა... ხუთი წელი, იქნებ, შვიდიც, იქნებ, კიდევ უფრო მეტი!

დარბეულ იქმნენ დამარბეველო ყოველი ადამიანის სამშობლოსი!

- ღმერთო დიდებულო, გამჩენო ქვეყნიერებისა, მე არც დავითი ვარ, არც - შელომო, შენ უნდა ჩამაგონო სწორი აზრი, შენ უნდა მაჩვენო გზა - როგორ მოვიქცე, რომ ქვეყანასთან არ წავხდე... ქვეყანა კი... - უხმოდ შეჰღაღადა ზანქანმა თავის ღმერთს და ისევ ფიქრს მისცა თავი - კარგი, ვაცნობე მეფეს ეს ამბავი, რა მოჰყვება ამას? რას იღონებს მეფე თამარი? მეფე თამარი... მეფე თამარი... დასჯის, შეებრძოლება, თუ წაუყრუებს? ცხადია, ჩემი მადლიერი იქნება, ქორწინებას, ალბათ, ჩაშლის, რუსუდანი გონიერი ქალია, მიეშველება... ქორწილი რომ ჩაიშლება, ეს კარგია, მაგრამ... დღესაც ახსოვს და დიდხანს ეხსომება თამარს რამდენ დედას ჩააცვა თალხი ყურთლუღ არსლანის ამბოხმა, რამდენი ბალღი დააობლა. ამიტომ... სწორედ ამის გამო... წაუყრუებს. თამარი არ აპატიებს, არ შეარჩენს აბულასანს, მაგრამ წაუყრუებს. დღეს მეფე თამარს მაგათთან ჩხუბი ხელს არ აძლევს... მაგათი ხმლებისა და ენების ტრიალი. ეგ გიორგის შვილია - მის კვალზე მავალი. თამარის ეს თვისება მე ვიცი, აბულასანმა? აბულასანმა ჩემზე მეტი და ჩემზე უკეთ! ახლა ის ვნახოთ, მეფე თამარი რომ წაუყრუებს, აბულასანი, მისი თანამეაბჯრენი როგორ გაირჯებიან? იმათ ხომ ჩემზე უკეთ იციან მეფე გიორგის ხასიათი. ისიც იციან: თამარის გზაც ის არის, რაც გიორგისა იყო. დასტურ, იციან, რომ თამარი დროს დაელოდება, დროს შეარჩევს. ამიტომ... ამის გამო... ეს ყველაფერი რომ იციან, როგორ მოიქცევიან? რა კითხვა უნდა - გადარჩენისათვის იბრძოლებენ, მაგათი გადარჩენის ერთადერთი გზა ისევ ყურთლუღ არსლანის გზაა. ისიც იციან, რომ დღეს მეფეს სხვა, უფრო საშური საქმეები აქვს. სწორედ ამიტომ შეეცდებიან მეფეს დაასწრონ. კი, ესენი დაარტყამენ მეფეს... სხვაგვარად თავს როგორ დაიცავენ? ასე მოიქცევიან: ჩვენ გაგამეფეთ და თუ ჩვენი არ გესმის, ჩვენვე გაგაცამტვერებთო. ამად აიჩემეს მეფე გიორგის სიცოცხლეშივე მეფედ ნაკურთხი თამარის ხელახლა კურთხევა - დღეს ამათ ღონე მოსდევთ და იმის შიშით, მეფე თამარმა არ დაგვცეს ბეჭებზეო, თავად აყელყელავდებიან ურჩი დიდებულნი, ეს კი... ეს კი... ყურთლუღ არსლანის ამბოხი ტკბილ მოგონებად დარჩება საქართველოს... გამოდის რომ... თუ მე სიმართლეს ვიტყვი, რას მივიღებთ? ისევ აირევა ქვეყანა, ისევ სისხლი, სიკვდილი.

დავით და სოლომონ წინასწარმეტყველნი, მეფენი იუდეისა.

უნდა იფიქროს ზანქანმა, ბევრი უნდა იფიქროს რა ამჯობინოს - სიმართლე, თუ სიბრძნე?სიმართლე, თუ გონიერება?

ლოგინში ვეღარ მოისვენა. ისევ წამოდგა, აივანზე გავიდა, ყივჩაყეთი დუმილში შთანთქმულიყო. ცა ვარსკვლავებით ისე მოჭედილიყო, როგორც ქართლის ველებს ყაყაჩოები მოეფინება ხოლმე.

- მაგრამ ამაზეც უნდა დაფიქრდეს კაცი: რისი იმედი აქვს აბულასანს, ასე დაბეჯითებით რომ მოითხოვს ბოგოლუბსკის ჩაყვანას, ხომ იცის, რომ ხვალ, ზეგ ეს ამბავი არ დაიმალება. ხომ კარგად იცის, რას ნიშნავს ის, რაც მე მივწერე? - უკვე ვარსკვლავებს აღარ შესცქეროდა ზანქანი. სხვადასხვა აზრს უსადაგებდა ერთმანეთს, რამდენიმე ვარიანტი გასინჯა, კარგად გაჩხრიკა, ვერც ერთი ვერ მიიჩნია გონივრულად. რიჟრაჟი ისე გადაეკრა თავს, გამოსავალი ვერა და ვერ იპოვა.

რიჟრაჟზე ლოგინს მიაშურა, უმალ ჩაეძინა. რომ გაეღვიძა, მოქმედების გეზი ნაპოვნი ჰქონდა. არა, გამოსავალი არა - გამოსავალი ერთადერთი იყო - ყივჩაყეთიდან დღესვე გამგზავრება, ქალაქში მეფე თამართან მისვლა, მაგრამ... ის, რაც გაღვიძებისთანავე (ძილში თუ ვფიქრობდიო) გაიფიქრა, საუკეთესოდ მიიჩნია, საუკეთესოდ იმიტომ რომ მეფეს, აბულასანსაც ხვალ თავისუფალი მოქმედების საშუალებას მისცემდა. არც თავად იგრძნობდა თავს ბრალეულად.

ეუდას უხმო. ბოგოლუბსკის სახლში გაგზავნა - დღეს თქვენი ნახვა მწადიაო. ერთობ კარგ გუნებაზე შეჯდა ცხენზე - ჰქონდა კიდეც მიზეზი: სადღეისოდ საუკეთესო გამოსავალი იპოვა. ამინდიც დიდებული იყო.

ჯერ ბეით-ქნესეთში შეიარა - ამ კვირის ცედაკა არ გაეცა, არავინ დაუხვდა. ღარიბღატაკნიც სადღაც გახეკილიყვნენ. ფული ცედაკის ყუთში ჩაყარა და ბოგოლუბსკებისაკენ გაუდგა გზას. ეუდა წინ მიუძღოდა პატრონს. უკან გუჩუ მისდევდა.

იური ბოგოლუბსკი უცნაურად დაუხვდა ზანქანს. ეს უცნაურობა მის მორთულობასა და ქცევაში გამოიხატებოდა: ასეთი ძვირფასი, კეთილშობილი ბეწვის მოსასხამი, ბეწვისავე მაღალი თავსაბურავი უფლისწულის ტანზე ზანქანს არ ენახა.

იურის ძლიერ უხდებოდა სამეფო ოჯახის წევრის მორთულობა.

- დღეს რატომ მორთულა ასე? - გაიკვირვა ზანქანმა, იური დიდი დარბაზისაკენ რომ გაუძღვა. უფლისწული მსუბუქი ნაბიჯებით, მხრების ნება-ნება ქნევით მიდიოდა. მოსასხამის კალთებს ნიავი აფრიალებდა. ასეთი თავსაბურავი და მოსასხამი ისედაც ზორბა, მხარბეჭიან ბოგოლუბსკის კიდევ უფრო ამაღლებდა. დიდ, ფართო ნაბიჯებს უდარდელი, ყველა საზრუნავს მოკლებული კაცის იერით დგამდა და ტანმორჩილ, ოდნავ შესუქებულ ზანქანს გაუჩნდა სურვილი - ნაბიჯი არ აეჩქარებინა. ასეც მოიქცა - ბოგოლუბსკი სავარძელში რომ ჩაეშვა და ზანქანს მოუბრუნდა, ზანქანი ჯერ კიდევ შუა დარბაზში იყო და აუჩქარებლად მოდიოდა უფლისწულისაკენ. უფლისწულს მომქანცველი, მოწყალე მოლოდინი გამოეხატა სახეზე. ზანქანმა აქედანვე დაინახა: სავარძელი ტახტს ჰგავდა, მაგრამ ტახტი არ იყო. თუმცა, ბოგოლუბსკი ისე ჩაჯდა მასში, ხელებიც ისე დააწყო სახელურებზე, როგორც მორჭმულ მეფეთ ჩვევიათ. ზანქანი ბოგოლუბსკის მიუახლოვდა, მიიხედ-მოიხედა, სკამი მოშორებით იდგა.

გისმენ, ძვირფასო, ზანქან! - ბოგოლუბსკი მტრის დამარცხების ამბის მომლოდინე ხელმწიფეს ჰგავდა - სახეგაცისკროვნებული შესცქეროდა სტუმარს. ზანქანმა კიდევ ერთხელ მიმოიხედა, სკამი უფლისწულმაც რომ არ მოიკითხა, შეყოვნდა, უფლისწულს ახედა. იგი პირმოცინარი შესცქეროდა სტუმარს. ზანქანი მიხვდა: სკამი საგანგებოდ დაედგათ მოშორებით. ბოგოლუბსკიმ ხელი სკამისაკენ გაიშვირა, ზანქანს ანიშნა მოიტანეო და თქვა:

- გისმენ, ბრძანე, სტუმარო! - თქვა მოწყალედ მომღიმარმა უფლისწულმა.

ზანქანი კი იმას ფიქრობდა, ახლა რა აჯობებდა: სკამისაკენ საერთოდ არ გაეხედნა და ფეხზე მდგარს ელაპარაკნა? იქნებ, ის სჯობდა, სკამი აქ კი არ მოეტანა, სადაც იდგა, იქ დამჯდარიყო და იქიდან ესაუბრნა? ასეც გადაწყვიტა, დაჯდა, ფეხი ფეხზე გადაიდო და ღიმილით თქვა:

- საქართველოში სტუმრობაზე რას იტყვი, უფლისწულო? - მწადია საქართველოში დაგპატიჟო თქვენ და დედაქალბატონი - იური ბოგოლუბსკის ღიმილი სახეზე შეეყინა.

- დიდებული ქვეყანა გვაქვს, უფლისწულო, ძალიან ლამაზია, ხალხი - სტუმართმოყვარე, უბოროტო, შნოიანი. მჯერა, დიდად გეამებათ საქართველოში სტუმრობა.

ბოგოლუბსკიმ თავი ასწია, გაოცებული შესცქეროდა სტუმარს.

- სტუმრად? მერე? - იკითხა ბოგოლუბსკიმ.

- იქნებით ჩვენი სტუმარი, ძალიან გავიხარებთ. იმდენ ხანს დარჩებით, რამდენიც თქვენს სულს ეამება.

ბოგოლუბსკიმ ზანქანს მტრული მზერა ესროლა. წამოდგა. რამდენიმე წამი უხმოდ იდგა. მერე ხაზგასმით თქვა:

- არ მცალია. სტუმრობის დრო არა მაქვს, არ დავდივარ! - ტახტს გაეცალა, კარისაკენ გაემართა - ის-ის იყო დარბაზი უნდა გაელია, მობრუნდა - მე კი მეგონა, თქვენ მართლა იყავით ჩვენი ოჯახის მეგობარი.

ბოგოლუბსკი თავჩაქინდრული მიდიოდა, მხრებს ნება-ნება აღარ აქანავებდა, მისი ძვირფასი ბეწვის მოსასხამის კალთები დუნედ ფრიალებდა.

ზანქანი კი სკამიდან ვერ ამდგარიყო. არც წელი მოსდევდა, არც - ძალა მუხლებში, რომ აქაურობას გასცლოდა. სახეზე ალმური ასდიოდა. უნდა წავიდეს, ცხადია, აქაურობას უნდა გაეცალოს, მაგრამ... - არა, არა, ახლა აქედან წასვლა არ ივარგებს, ახლა აქედან წასვლა იმას ნიშნავს...

აბულასანს, სამეფო დარბაზს რა პასუხი გასცეს? ხომ ეტყვიან, უფლისწულის ჩამოსაყვანად გაგგზავნეთო... მაგრამ... უფლისწული ასე რამ გააღიზიანა? რატომ იყო ათიოდე წუთის წინ ასე მომღიმარი და მყის რატომ შეიცვალა? საქართველოში მიპატიჟება ასე რატომ უნდა სწყენოდა?! აჰ! - ზანქანი შეტოკდა, ფიქრმა შეატოკა, მოულოდნელმა ფიქრმა - უფლისწული სხვა ცნობას ელოდა და არა საქართველოში მიპატიჟებას? - კი ასეა, ყოველი მოსვლისას ტკბილად მხვდებოდა, დღეს მორთულ-მოკაზმული შემეგება, საქართველოში მიპატიჟებამ უმალ შეცვალა. აქედან რა გამოდის? აქედან ის გამოდის, რომ... ის გამოდის რომ... ასეა კი... უფლისწული სხვა ამბავს ელოდა და სხვა მოისმინა... რას ელოდა?

ზანქანი ისევ ფიქრის ნავში ჩაჯდა. შეეცადა გონების თვალით მისწვდომოდა იმას, თუ რისი მომლოდინე უნდა ყოფილიყო ბოგოლუბსკი. იფიქრა, ბევრი იფიქრა ზანქანმა - კარგა ხანს იტორტმანა ფიქრის ნავში, ვერას გახდა. ჯარს ელოდა? არა! - ამას არა მხოლოდ არ შესწევს ქვეყნის დაბრუნების უნარი, ამაზე ფიქრის ღონეც არა აქვს.

ზანქანი სკამზე მოკალათდა. არა, ამ სახლიდან ნაბიჯსაც არ გადგამს, მანამ სანამ არ ჩასწვდება ექსორიაქმნილი უფლისწული თუ რისი მომლოდინე უნდა ყოფილიყო მტრებზე გამარჯვებული, მეზობელთა მძლეველი ქვეყნისაგან. უნდა მიხვდეს, უსათუოდ უნდა ჩასწვდეს, მაგრამ ფიქრი რომ შეჩერდა? აქამდე რუს მიჰყვებოდა ფიქრი, რუს ზედაპირზე ტორტმანობდა, მაგრამ რუს აგერ, სულ რაღაც ორიოდ მტკაველზე ჯებირი ჩაუდგეს. რუ გუბედ იქცა და ფიქრიც ერთ ადგილზე ტრიალებს, წრიალებს, წინ ვერ წასულა, წინ ვერ გაუტევია.

ზანქანმა თვალები მოხუჭა. თავს ჩაეკითხა: ,,რას ელოდა ჩემგან უფლისწული?“ თვალმოხუჭული იჯდა უზურგო სკამზე, იცოდა არ გადმოვარდებოდა - ზურგად ერთ ადგილას მოწრიალე ფიქრი ექცა, გვერდებშიც ის ფიქრი შეუდგა: ,,ჩემგან რას ელოდა ბოგოლუბსკი?“ კიდევ ერთხელ ჩაეკითხა თავს და პასუხად ისეთი რამ გაიგონა, სახტად დარჩა, აქამდე როგორ ვერ მივხვდიო.

- ბოგოლუბსკი შენგან იმის მოსმენას ელოდა, რის სათქმელადაც აქ გამოგგზავნეს. აჰა, აი, სულ ორი-სამი, გინდაც ათი წამი გავიდა, მაგრამ ზანქანს აღარ ახსოვს, ეს პასუხი შეკითხვის გაგრძელებად დაიბადა, თუ ვინმემ უკარნახა? მთავარი კი ის გახლავს, რომ პასუხი არის და ყველაფერი ნათელი, გასაგები გახდა. პასუხი ხელისგულზე უდევს.

- ბოგოლუბსკი შენგან მხოლოდ იმას ელოდა, რის სათქმელადაც აქ გამოგგზავნეს.

ჰო, ჰო, ეგრეა, სწორედ ეგრეა. ამას აქამდე როგორ ვერ მიხვდი, ზორაბაბელო, ასე რამ დაგიხშო გონება... საიდან? როგორ? მაშ, ასე... მაშ, ასე!.. უფლისწულმა იცოდა, თუ რისთვის ჩამოვედი ყივჩაყეთს. იცოდა და ელოდა, რაც უნდა მეთქვა - ბოგოლუბსკი ჩემგან სიძეობის შეთავაზებას, სამეფო დარბაზის გადაწყვეტილების შეტყობინებას ელოდა, მე კი...

აბულასან, აბულასან!

ზანქანი აბულასანის მოქმედების კვალს დაუბრუნდა, ბევრი სურათი გაუცოცხლდა თვალწინ, აბულასანის შეძახილიც: „საქართველოსთვის ასეა საჭირო!“ ჩაესმა ყურში. მისი აზრი აქამდე ვერ ამოეცნო, ახლა კი ამოცნობის გზაზე შედგა, რადგან უხილავმა ხელმა ჯებირი მოხსნა. რუ დაიძრა, რუ კვლავ არაკრაკდა და ფიქრი რუს მოჰყვება - ამოიცნობს, უნდა ამოიცნოს ზანქანმა ასე რატომ არის საჭირო საქართველოსთვის! განა, ამ ერთმა შეძახილმა არ ჩააჩუმა დარბაზის ახმაურებული, აბობოქრებული, მტრადქცეული უმცირესნი? აჰა, ზანქანიც ხვდება, ზანქანის ფიქრმაც მოიმარჯვა გასაღები...

- კი, მაგრამ... თუ საქართველოსთვის ასეა საჭირო, მე რატომ არა, რისთვის არ გავირჯებოდი... მაგრამ.

ზანქანს აბულასანის სახე ედგა თვალწინ და ძალიან წყდებოდა გული - ამდენი რამ გამოპარვია, რამდენ რამეს ვერ ჩახვდა. აბულასანს, როგორც ჩანს, იმის ფიქრიც არ გასჩენია, ზანქანი განზრახვას მიმიხვდებაო, მაგრამ... აჰა, ამოიცნო ზანქანმა აბულასანის ფიქრი: „ამირას არ სწადია საქართველოს მეფე-ქმარი ბიზანტიელი უფლისწული გახდეს. აბულასანს ეს მხოლოდ იმიტომ არ სწადია, რომ კომნინოსი ივანე ფალავანდის, საურმაგ ფავნელის, თარხანის ძის და უმცირესთა სხვათა და სხვათა მხარდამჭერია. აბულასანს რუსთ უფლისწულთან ჰქონია შეთქმა. ძალა შესწევს და თავისიც გაიტანა! კი, ბატონო, კეთილი, პატიოსანი, მისი ნებაა, ვისთანაც სურს, იმას შეეყაროს... მაგრამ ზანქანი? ზანქანი რაღა შუაშია? რატომ ზანქანი? - ფიქრი ისევ რუს მოჰყვებოდა, რუ კი მირაკრაკებდა, ამიტომ ხტუნავდა ფიქრი - ხან კენჭებზე გადაივლიდა, ხან ქვას შეეხეთქებოდა, და ერთხანს ყოვნდებოდა. რუ ხან მარცხნიდან დაუვლიდა, ხანაც - მარჯვნიდან, რათა ადგილიდან დაეძრა ქვასა, თუ კენჭებს გამოდებული ფიქრი. ისიც ცდილობდა, წვალობდა, ტყვეობას თავს აღწევდა და ცეკვა-ცეკვით, ხტუნვა-ხტუნვით მისდევდა რუს.

- შენ იმ შუაში იყავ, რომ... ჯერ ერთი, კარგად იცნობ ბოგოლუბსკების ოჯახს, მისვლა-მოსვლა გაქვს, ესე იგი მათთვის სანდო კაცი ხარ! „კი, მაგრამ სხვა რომ მისულიყო - დარბაზის რომელიმე წევრი - უნდო რისთვის იქნებოდა?“ „არა, არა, შენ სანდო იყავი! მეორე და მთავარი... მეორე და მთავარი, ჩემო ზანქან, შენ ცნობილი, სახელოვანი ებრაელი ხარ... ებრაელი კი საქართველოში არა უცხოდ, თავისიანად, შინაურ კაცად მიაჩნიათ, თავისიანად... შენ ქართველისათვის გარეული კაცი არა ხარ... შინაური ხარ, მაგრამ ცოტა... ცოტა გარეულის, უცხოს, სტუმრის იერი მაინც მოგდევს, ცოტა, სულ ცოტა... ან ის გარეული კაცი ხარ, შინ რომ ხარ - მოყვარე და დამნდობი, გამტანი და სიტყვის შემნახველი... ჰო, ეგრეა, ეგრე, კი... უცხოთა შორის ყველაზე ახლო ხარ, შინაურთა შორის ცოტა უცხო და თუ ამჯერად ფარად დასჭირდი... ფარად? ფარად, სწორედ რომ ფარად!“ ,,ფარად რატომ?“ ,,ფარად დასჭირდი საქართველოს, ქართველებს“... ,,კი, მაგრამ ეგ ერთი აბულასანია საქართველო?“ ,,კი, აბულასანიც საქართველოა!“ ,,თუ ეგ არჩევანი, ეგ უფლისწული საქართველოსა და მის მეფეს გამოადგებათ, ხომ სიკეთე და ბედნიერებაა... ხომ კიდევ ერთხელ გაიმარჯვებს ქვეყანა...“ ,,თუ არ გამოადგება? თუ ჩემი გული-სთქმა გამართლდა? რა ბედი ეწევა ქვეყანას და როგორი იქნება ჩემი წილი ქვეყნის წახდენაში?“ ,,სწორ გზაზე შედექ, ზანქან, სწორადა ხვდები - შენ იმისთვისა ხარ, თუ ეგ უფლისწული ქვეყანას არ გამოადგება, აი, ამიტომა ხარ დღეს ფარი საქართველოსი, მისი მეფისა, აბულასანისა, სხვებისაც!“ ,,მე ხომ ვიცი, მე ხომ მჯერა, ეგ კაცი ჩემს მეფესა და ქვეყანას არ გამოადგება... ვერც მეფე თამარი იგუებს იური ბოგოლუბსკის მსმურობას, ვერც ქართველი დიდებულნი!.“ „აი, მაგისთვის ხარ შენ საჭირო - უცხო შინაური, მაგისთვის უნდა შეუშვირო ბეჭები როზგს. თავს ნუ უმალავ, ზანქან, თავს მაინც გამოუტყდი. უცხო შინაური ხარ და უნდა დაიდო მხრებზე უცხო შინაურის ტვირთი და ზიდო... უნდა ზიდო ეს ტვირთი... შენ სხვა გზა არა გაქვს... უცხო შინაური ხარ, თუ გაშინაურებული უცხო. ამ ქვეყნის, ამ ხალხისა ხარ და ვერსად წაუხვალ!“

- „რატომ, რისთვის, რატომ ვარ უცხო შინაური?!“ - თავს აუჯანყდა ზანქანი - განა დღეს მოველ ამ მიწაზე, რამდენი სისხლი, ოფლი მიღვრია, ვიღაცეები გუშინ მოვიდნენ, გუშინსწინ და... ის შინაურია, მასპინძელია, მე კი უცხო, სტუმარი?“ „კი, ეგრეა, ჩემო ზანქან, ეგრე, შენ ამდენი ხანია მოხვედი, ოფლიც ღვარე, სისხლიც, ვინ უარობს, მაგრამ იუდეველი ხარ, იუდეველად დარჩი... შენს ღმერთს ემსახურები... ეს კი ქრისტიანთა ქვეყანაა... ეს მიწა ქრისტიანთ არგუნა ღმერთმა, ამიტომ ნურც უცხო შინაურობა გეაფრაკება!“ ,,ჰო, მაგრამ დღესვე, ახლავე ვიცი, ეგ კაცი საქართველოს არ გამოადგება!“

ფიქრმა მხრები აიწურა და ღიმილით მიაჩერდა ზანქანს. სახეგაცისკროვნებულმა ფიქრმა კარგა ხნის მერე თქვა: „შესაძლოა, ეგრეც იყოს, მაგრამ შენ საქართველოს ბედის გადაწყვეტას არავინ გთხოვს. შენ მსხვერპლს გთხოვენ. ებრაელი კაცის მსხვერპლს!“

ზანქანს კი სხვაგვარად მოეფიქრებინა ყველაფერი: ბოგოლუბსკის სტუმრად მივიწვევ, საქართველოში სასიძოდ კი არა, ერთობ სასურველ სტუმრად ჩავიყვან, ერთ ხანს იქნება ჩვენთან, იცხოვრებს, ქვეყანას გაიცნობს, ჩვენი ხალხიც დააკვირდება, შეიცნობს. სამეფო დარბაზს, თავად მეფე თამარს არჩევანის უფლება ექნება. თუ სამეფო დარბაზი, მეფე ქორწინებას მაინც გადაწყვეტენ, მე რა მეთქმის... მთავარი ის არის, რომ მე არ ვიქნები საქმეში გარეული, მაგრამ... არ გამოვიდა, განთქმა ადრევე მომხდარა... აბულასან, აბულასან! გამოდის, რომ ეს მძიმე ტვირთი უნდა ვზიდო... ვერსად ვერ წავუვალ.

ზანქანი მძიმედ წამოდგა, სწორედ იქით წავიდა, საითაც ბოგოლუბსკი. სასადილო ოთახში შევიდა თუ არა, როგორც კი ბოგოლუბსკის მოჰკრა თვალი, მიხვდა: უფლისწულს უკვე მოესწრო არყის დალევა.

- თქვენ კიდევ აქა ხართ? - გაიღმიჭა ბოგოლუბსკი.

- უფლისწულო, როგორც არ უნდა აჩქარდეთ, ჩემთვის ძვირფას ადამიანად დარჩებით. გთხოვთ დიდ ქალბატონს უხმოთ.

იური ბოგოლუბსკის ბავშვივით გაეღიმა. მზერა დაცარიელებოდა. უცნაურად, შენელებულად მოძრაობდა. სახიდან ღიმილი არ შორდებოდა. ,,ეს კაცი როგორ ჩავუყვანო მეფე თამარს,“ გაიფიქრა ზანქანმა და მწარე ფიქრებში ისე ჩაეფლო, ეკატერინე ივანეს ასულის შემოსვლაც არ გაუგია.

- გისმენთ! - ბრძანა დიდმა ქალბატონმა.

მასპინძელი ჩვეული ხალისით რომ არ შეხვდა, ზანქანი მიხვდა: მან ყველაფერი იცოდა.

- უფლისწულ იური ბოგოლუბსკის და თქვენ, ძვირფასო ეკატერინე ივანეს ასულო, გთხოვთ მეწვიოთ საქართველოში, იყოთ ჩემი სტუმრები. ეს თხოვნა მე უფლისწულს გადავეცი, მაგრამ უთქვენოდ არ ვუთხარი მთავარი: საქართველოს ჰყავს დიდებული მეფე - სილამაზითა და გონიერებით შემკული თამარი. მას ეთაყვანება აღმოსავლეთი. საქართველოს ღონიერ შვილთა სურვილია, თუ თქვენი ნებაც იქნება, დედოფალო - ზანქანმა დედოფლის წინაშე თავი დახარა - თუ თქვენი სურვილი იქნება, უფლისწულო - ზანქანი ბოგოლუბსკის მიუტრიალდა და თავი დაუკრა - შეუღლდნენ მეფე საქართველოსი და უფლისწული იური ბოგოლუბსკი.

- ურა, როგორც იქნა! - იყვირა უფლისწულმა და ჭიქა არყით შეავსო. დედოფალმა კი ჭიქას ხელი გადააფარა და შუბლშეჭმუხვნილმა თქვა:

- გაუგებარია, რას ნიშნავს საქართველოს ღონიერი შვილები.

- რა არის აქ გაუგებარი, გასაგებია, ყველაფერი გასაგებია! - შესძახა უფლისწულმა.

ეკატერინე ივანეს ასულმა შვილის შეძახილი არად ჩააგდო და ზანქანს ჩაეძია.

- მიპასუხებთ, ზანქან?

- მოგახსენებთ, დედოფალო, - აუჩქარებლად დაიწყო ზანქანმა, - მეფე თამარისა და უფლისწულის შეუღლების სურვილს გამოსთქვამენ სამეფო დარბაზის წევრები, ესენი კი, მოგეხსენებათ, საქართველოს უძლიერესი მმართველნი გახლავან.

- აჰა, ეს საინტერესოა, - თქვა უტახტო დედოფალმა, - ახლა ყველაფერი გასაგებია, - დასძინა და გაირინდა. მერე კი იკითხა - წერა თუ იციან და კითხვა?

ზანქანის თავს ერთი ფიქრი დატრიალდა. უფრო სწორად ოცნება: ,,რა იქნება გამჩენმა ჩააგონოს აზრი, რომელიც ჩემს მეფესა და ქვეყანას ათას ხიფათს აარიდებს. რა იქნება არ მოეწონოს, რაღაც არ მოეწონოს დედოფალს და უარი მითხრას?!“

- წერა-კითხვა თუ იციან მეთქი, - კითხვა გაიმეორა დედოფალმა.

ზანქანს სახე გაუცისკროვნდა და უმალ მიუგო:

- აბა, როგორ გითხრათ... თითო-ოროლა კაცს იპოვნით, კი.

უტახტო დედოფალმა თავი მრავალმნიშვნელოვნად გადააქნია და ჩაილაპარაკა:

- ოო... ეგ ცუდია, ძალიან ცუდი... მეფე თამარი? მეფე თამარი რას ამბობს?

ზანქანი, ცხადია, ამ კითხვას არ ელოდა. არა, იმის თქმა მეფე დარბაზს მორჩილებს და უკვე ყველაფერი გადაწყვეტილიაო, არ იქნება. არა, ზანქანი ამას არ იტყვის. ზანქანმა ახლაც ისეთი რამ უნდა თქვას, რომელსაც ის პასუხი უნდა მოჰყვეს, მას რომ გაახარებს - მის სამშობლოს და მეფეს ათას ფათერაკს აარიდებს.

- ოო მეფე... დედოფალო, მე ვაჭარი ვარ - მე იმ ბედნიერებას ვინ მომანიჭებს, მეფეთა გულისწადილი ვიცოდე. ერთხელ შორიდან თუ მომიკრავს თვალი, - იყუჩა და თქვა, - მეფეს უნდა ჩააგონონ... მეფეს ალბათ, ურჩევენ, რომ ბოგოლუბსკისთან ქორწინებაა საუკეთესო. კი, ასე იქნება... ურჩევენ და ვნახოთ - ზანქანი კმაყოფილი იყო: ორივე შეკითხვას ისეთი პასუხი მისცა, თავისი ვარაუდით, სასურველი პასუხი უნდა მიეღო - უარი. ,,ღმერთო ისე მოაქციე საქმე, მე ქვეყნის წინაშე არ შევრცხვე, ქვეყანა კი ქვეყნიერებასთან იყოს პირნათელი!“

დედოფალმა ზანქანს თვალებში ჩახედა. ზანქანი შეკრთა. ნათქვამმა ტყუილმა შეაკრთო, მაგრამ ისე ძლიერ ეწადა დედოფალს მისი ნათქვამი მნიშვნელოვნად მიეღო, თავს სძლია და დედოფალს მხნედ გაუსწორა თვალი: ,,იქნებ, ინებოს გამჩენმა, იქნებ, არ მოეწონოს დედოფალს...“

დედოფალმა კი თავი მრავალმნიშვნელოვნად გააქნია და ცივად ბრძანა:

- იმის გამო, რომ ჩვენ სამეფო ოჯახის წევრები ვართ, შენს აზრს ვერ გავიზიარებთ...

,,შეისმინა გამჩენმა ჩემი ვედრება?“ - გაუელვა ზანქანს და სიხარულიც დაეუფლა.

- და ვერ ვიქნებით შენი სტუმრები, - განაგრძო ეკატერინემ, - ჩვენ სიამოვნებით წამოვალთ საქართველოში, რათა ერთმანეთს დავუმოყვრდეთ, წამოვალთ, როგორც სამეფო ოჯახის სტუმრები და მომავალი სიძე!

- ურა! - წამოიძახა საქართველოს სასიძომ.

,,არ შეისმინა გამჩენმა ჩემი თხოვნა. ნაღალატევ საქმეში ღმერთი არ ერევა“ - გაიფიქრა გულდაწყვეტილმა ზანქან ზორაბაბელმა.

იმის მიხედვით, თუ როგორ წამოდგა დედოფალი, როგორ გავიდა ოთახიდან - ზანქანი მიხვდა: ამ ოჯახში მისი მეგობრები აღარ იყვნენ. ამ ოჯახში მას უკვე ხელქვეითად მიიჩნევდნენ.

ელდა შუბივით ეძგერა. ამ ელდამ ბაჩევას მამა უსასოობის, უღონობის მარწუხებში მოიქცია და ცისქვეშეთში ყველაზე უმწეო, უძლურ ადამიანად აქცია. იმდენად უღონო გახდა, საკუთარი სხეულის ტარება უჭირდა. უმწეობამ ამაოების შეგრძნება გაუძლიერა. ამიტომ შეიყვარა ასე ,,იერემიას გოდება“. დღისითაც მას კითხულობდა და ღამითაც, თითქოს აბის თვის¹ სამგლოვიარო დღეები დამდგარიყოს. ჭმუნვის, სიმწრის პურს ჭამდა ზანქანი და ,,იერემიას გოდება“ - სხვათა აწრიალებული, გაშმაგებული სულების მოთქმა კიდევ ერთხელ არწმუნებდა, რომ ტანჯვა ადამიანის განუყრელი თანამგზავრია. ეს აღმოჩენა, რასაკვირველია, სიმშვიდეს არ ჰგვრიდა, მაგრამ ჭირთათმენას უიოლებდა, რადგან კანონზომიერებას მიაგნო: სვებედნიერი ადამიანი არ არსებობს, ტანჯვა ადამიანის თანამდევია, ტანჯვის დღეები გვეხმარება უკეთ დავინახოთ გამჩენის სიდიადეო. ამ ბოლო ხანს საოცარი გულგრილობით ავლებდა თვალს თავის სასახლეს, გონების თვალით იმასაც სინჯავდა, თუ რაოდენი განძის მფლობელი იყო და მორდეხისა და ბაჩევასათვის რამდენჯერ გაიზრდებოდა სიმდიდრე. ყველაფერ ამას რომ წარმოიდგენდა, გული ეკუმშებოდა - ბაჩევას ძლიერმა სენმა, იმან, რომ ბაჩევას ამ ქვეყნისა არც რა ესმოდა, არც რა ანაღვლებდა და კვლავაც აზრმიმქრალი ჯდა, ხვალინდელი დღე ბურუსში გაახვია - უკვე ძალიან ძნელი მისახვედრი გახდა, თუ როგორ დაეუფლებოდა ბაჩევა ამ სიმდიდრეს. სჭიროდა კი ეს განძი? სიმდიდრის გემოს ხომ მხოლოდ ის იგრძნობს, ვინც მისთვის თვალმოუხუჭავად მეცადინეობს, არც დღეს დაგიდევს და არც - ღამეს. იბრძვის, ეძებს.

ბაჩევა კი ყველაფერ ამისგან შორს იყო. სჭიროდა კი მისი მდგომარეობის ადამიანს სიმდიდრე? იგრძნობოდა კი ლუკმა-პურის შეუჭირვებელი პატრონი იყო, თუ აურაცხელი ქონების? ცხადია, ზანქანს ეს ფიქრი სიკვდილის ანგელოსივით დასდგომოდა თავს, მაგრამ ზორაბაბელის უსასოობის, უმწეობის მთავარი მიზეზი ის გახლდათ, რომ დროში არსებობის იმედს ჰკარგავდა. მხოლოდ ერთი შვილის - მხოლოდ ბიზანტიას წასული მორდეხის იმედზე ვერ იქნებოდა, ებრაელი ქალი შობს ებრაელ შთამომავლობას. იცოდა: თუ მისი მოდგმა არ გაგრძელდებოდა, თუ არ შეიქმნებოდა მისი შთამომავლობა, ამით ებრაელი ხალხის დროში არსებობას საფრთხე არ დაემუქრებოდა, მაგრამ ისიც იცოდა, რომ ებრაელი ხალხი მისნაირებისაგან შესდგებოდა და ეს მისნაირები, სწორედ ზანქანივით გალუთში² ცხოვრობდნენ, გალუთში ცხოვრებას კი ის მოსდევს, რაც ბაჩევას თავს ტრიალებს. ისიც, ხახიაშვილების ოჯახს მეხივით რომ დაატყდა თავს: კონსტანტინეპოლს სასწავლებლად წასულმა ცხაკუმ - უფროსმა ვაჟმა - მალქას და იოსებს თვალებბრიალა ბერძენი გოგო ჩამოუყვანა, აი ჩემი ცოლიო.

ამიტომ უშფოთებდა სულს ის, რაც ებრაელი ხალხისათვის ესოდენ აუცილებელი გახლავთ - დროში არსებობა. ებრაელობა არც ადრე, არც ზანქანის დღეებში, არც მერე არ ესწრაფვოდა სივრცეში არსებობას. მიუხედავად იმისა, რომ მრავალგზის გამხდარა სივრცეთა მომპოვებელთა მსხვერპლი, მაინც დროში არსებობას ამჯობინებდა სივრცეში არსებობას - ღმერთი მარადიულია და ღმერთსა და ებრაელობას შორის არსებული კავშირი ღვთისადმი სამარადისო ერთგულებას, ე.ი. ებრაელობის დროში არსებობას გულისხმობს.

გულის სიღრმეში იმასაც ფიქრობდა, ღმერთთან ესოდენი სიახლოვის, მისი მსედველობის არეში მოქცეულობის გამოისობით ვართ ასეთი ვნებულნი, ტანჯულნი და მარადიულობისთვის ქმნილნი - სწორედ ღმერთი ზრუნავს დროში ჩვენს არსებობაზეო. ჩვენი ურჩობის, დაუდგრომლობის გამო ისევე გვატარებს დროში, როგორც მამა-შვილსაო. ჯირითისას მოსხეპილი წკეპლებივით მიმოიყარნენ ისინი, ვინც სივრცეებისათვის, მათს შორის გამჩენის მიერ ებრაელობისადმი ბოძებული სივრცეების, მოპოვებისათვის იბრძოდნენ, ამან კიდევ უფრო დაარწმუნა ერი: მარადიულობის ერთ-ერთი პირობა სწორედ დროში არსებობაა. ზანქანი კი თავის მომავალს დროში ვერ ხედავდა და ამით დათრგუნვილი იკეტებოდა ოთახში. მისი სული ისევე მოთქვამდა, როგორც ბაბილონის მდინარეების პირას მჯდარი მისივე ტყვე წინაპრებისა. „იერემიას გოდება“ მოთქმათა შორის სულის მოოხება იყო - ასეთი ყოფილა კაცთა ცხოვრებაო, მაგრამ დრო რომ გამოხდა, გასაჭირი რომ გაუყოველ-დღიურდა, მეფე დავითის ფსალმუნებისაკენ გაუწია გულმა - რაც ჭირდა, ამოსაცნობი არ იყო, ახლა მოთქმა კი არა, იმედი უნდა ეძებნა. მეფე დავითის ფსალმუნნი კი იმედს უსახავდა. ცხადია, იმედით მოგვრილი შვება, ერთობ ხანმოკლე იყო მაგრამ ხომ იყო, ხომ ითქვამდა სულს, თორემ სხვა რას ელტვოდა - მხოლოდ იმაზე ფიქრობდა, თუ როგორ ეშველა შვილისა და თავისი თავისათვის, როგორ არ გამოკლებოდა ერის სალაროს. რამდენი დღე და რამდენი მრუმე, ფიქრებით დახლართულ-დასერილი ღამე გაილია ამ ფიქრში. ვერარა აზრს ვერ მიაგნო. ყველაფერი ჰქონდა, ყველაფერი ხელთ ეპყრა, ოღონდ აზრი ეპოვნა, გასაჭირის ძლევის გზისთვის მიეგნო და მის გალევას წინ რა დაუდგებოდა, ხელს რა შეუშლიდა. ის აშფოთებდა, რომ სწორი გეზისათვის ვერ მიეგნო.

დათრგუნვილი, ღონეშეჭმული და იმედგადაწურული ზანქანი დროდადრო ბაჩევას ოთახის კარს შეაღებდა, შვილს გვერდით მიუჯდებოდა და ნელა, ძალიან ნელა, აუჩქარებლად თმაზე უსვამდა ხელს. ბაჩევა კი იატაკს დასჩერებოდა, ხანაც ჭერისაკენ აღაპყრობდა უაზრო მზერას. მამის არც ერთ სიტყვას არ პასუხობდა. ზანქანი არც იყო დარწმუნებული, რომ შვილი მის ალერსს გრძნობდა - ვერც ატყობდა. ორ-სამჯერ საოცარი გულუბრყვილობით დააპირა შვილის ბავშვურ თამაშში ჩაბმა: თმა აუწეწა, გაეხუმრა, წაეთამაშა. ამ უილაჯო ხუმრობა-თამაშობამ კიდევ უფრო დაარწმუნა, რაოდენ ძლიერ სენს შეეპყრო ბაჩევა - არც რაიმეს გრძნობდა, არც რამ ესმოდა. მერე თინათი იგულვა მშველელად - იქნებ, მეგობარმა გაუხსნას შუბლი და კრიჭაო. ამან ისევე აღავსო იმედით, როგორც ის წყალწაღებული უშველებელ ზღვაში თავისივე გემის ნამსხვრევს რომ წაეპოტინება, იქნებ, სიცოცხლე გადავირჩინოო, მაგრამ პაწია ტალღამ ეს ოცნებაც წარსტაცა - ბაჩევასთვის თინათიც ის გმოდგა, რაც - იოხაბედი, ან ზანქანი იყო - ვერც თინათის გრძნობდა, კვლავაც უაზროდ ჯდა ტახტზე - ხან ჭერს მისჩერებოდა, ხანაც იატაკს დასცქეროდა. შვილზე არ ბრაზობდა რჯული რატომ იცვალა, ებრაელობას რისთვის განუდგაო, ებრალებოდა. საკუთარი თავიც ებრალებოდა - ყველაზე დიდ განძს ვერ გაუფრთხილდა, ყველაზე დიდი განძი პეშვში დაგროვილი წყალივით თითებსშუა გაეპარა და ამით თავისი ერის სალაროს გამოეცალა, რადგან დროში არსებობის შანსი დაჰკარგა. არც კი იცის, რამდენ ხანს ჭამდა ჭმუნვის, სიმწრის პურს - რამდენჯერ ჩავიდა მზე და რამდენჯერ ამოვიდა მთვარე, რამდენჯერ გაილია მთვარე და ამობრწყინდა მზე, რამდენჯერ დალიეს რუს წყალი ტფილისის ხოხბებმა, რამდენი ხანი არ გასულა სახლიდან - სასადილო ოთახშიც კი არ შესულა, იოხაბედსაც კი არ ხვდებოდა - არ ჰქონდა იმის იმედი, რომ ცოლი მის დამძიმებულ სულს მიუსალბუნებდა. თავისსავე ოთახში ფლასებში გაეხვეოდა და ტახტზე მიწვებოდა. შვებას ფსალმუნებსა და ლოცვაში ჰპოვებდა. მას შემდეგ, რაც 13 წლისა გახდა, ე.ი. რაც ჯამაათის წევრად ცნეს, თორა, თეფილინი ხელიდან არ გაუგდია, მაგრამ დღეს, გასაჭირმა სული რომ დაუგუბა, შვება სწორედ ლოცვასა და დავითის ფსალმუნებში აღმოიჩინა. ლოცვა ამშვიდებდა, ფსალმუნნი იმედს უსახავდა, თუმცაღა, ისიც უწყოდა, რომ სიმშვიდე და ხვალის იმედი კი არა, შვილის ჯანმრთელობა სჭიროდა. სჭიროდა დღეს, ამ წუთში, ამავე წამს.

მისი ვარამი სწორედ იმან გაიზიარა, ვისგანაც ამრეზილ მზერას ელოდა: ერთ დილას, ლოცვის შემდეგ შელომ რომ მოახსენა, ხახამ აბრაამი მობრძანდაო, ზანქანს გული კიდევ უფრო დაეწურა - რა ვუთხრა, როგორ ვესაუბრო სულიერ მოძღვარს, ვისაც ათასთა ბედის გამგებლად მივაჩნივარ, ერთი შვილი კი სწორ გზაზე ვერ დამიყენებიაო, მაგრამ ხახამ აბრაამი შემოვიდა თუ არა, მასპინძელს მზერა გაუსწორა და თქვა:

- არ უნდა დაგავიწყდეს, რომ ადამიანი ხარ, ადამიანი კი გამჩენის შეწევნით არსებობს: დიდად გამჩენი გაქცევს, საკუთარი თავის დამცრობაში კი ეშმაკს შენ ეხმარები. კაცის ცხოვრება ეშმაკთან ყოველდღიური ბრძოლაა, რომ არ დავპატარავდეთ, არ წავხდეთ.

დასხდნენ და კარგა ხანს ისაუბრეს. ხახამ აბრაამი მეტწილად მეფე დავითის, კაცთა მოდგმის გასაჭირთა თაობაზე ლაპარაკობდა. საღამოს კი ბეითქნესეთში ერთად წავიდნენ. სალოცავში ზანქანისათვის თვალი არავის აურიდებია - ყველას ისე ეჭირა თავი, თითქოს არც არაფერი მომხდარა. ლოცვა რომ დამთავრდა, სალოცავიდან რომ გადიოდნენ, ყველამ ჩვეულებრივად ჩამოართვა ხელი, ყველამ უბრალოდ უსურვა მშვიდობის ღამე. ბენო კაკიტელა და იორამ ბაზაზა კი მომღიმარნი შესდგნენ ზანქანის წინ. ბენო კაკიტელას ზანქანის ხელი კარგა ხანს ეჭირა ხელში.

- ხომ კარგად ხარ, ჩვენო თვალისჩინო, ზანქან, ხომ კარგად! - ცხადია, ამ ირონიამ ზანქანს გული დაუკოდა, მაგრამ ეს არაფერი იყო იმასთან შედარებით, რაც აწი უნდა მოესმინა, - აფერუმ, ჩემო ზანქან, ჩვენო თვალისჩინო, აფერუმ, რა ისრეელი ოჯახი გქონია, შვილიც რა გადასარევი! - ბენო კაკიტელას თვალები უციმციმებდა, სახე გაბადროდა, რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა, იორამ ბაზაზამ მკლავში ჩაავლო ხელი, შეაჩერა, მერე მარჯვენა წვერში შეიყო და აუჩქარებლად თქვა:

- ზანქან, შენ დიდად ჭკვიანი კაცი ხარ, თორის მცოდნე, ნუსხური წერაც იცი, გეხსომება რომელმა ბრძენმა თქვა, ეს ცხოვრება კიბე არი, ზოგი ადის, ზოგი ჩამოდისო, ჰა?

ზანქანმა თავი გააქნია, არა, არ მახსოვსო. ბენო კაკიტელა კვლავ სახეგაბადრული, თვალებაციმციმებული შესცქეროდა ზანქანს.

- რაც არ გინდა, არც გახსოვს, ხო? - ისევ აუჩქარებლად თქვა იორამმა.

- მე მშვიდობის ღამეს გისურვებთ! - თქვა ზანქანმა და ორივეს ზურგი აქცია.

სალოცავის ეზოში გასული იორამ ბაზაზა ჯამაათს აღშფოთებული ელაპარაკებოდა: ამაყია ეს თქვენი ზანქან ზორაბაბელი, ჩვენთან საუბარიც კი არ ისურვაო, ისინიც უსმენდნენ, თავს უხმოდ უკრავდნენ.

იმ დღიდან მოყოლებული ზანქანი და ხახამ აბრაამი ლოცვის შემდეგ ბეით-ქნესეთში სასაუბროდ, თორის კითხვისა და განმარტებისათვის რჩებოდნენ. ამ საუბრებმა ზანქანი თავის თავთან დააბრუნეს. ეს კი იმის დასტური გახლდათ, რომ ელდამ გაუარა.

ხუთშაბათ დილას, ბეით-ქნესეთიდან გამოსული, ფეთხაინის აღმართს რომ შეუდგა და დროდადრო გზისპირას ჩამომავალ ღელესთან თავმოყრილ ხოხბებს ავლებდა თვალს, ვიღაცის დაჟინებული მზერა იგრძნო. მომზირალისაკენპირი არ იბრუნა, მაგრამ ხოხბები რომ რაღაცამ დააფრთხო და მტკვრისაკენ ჟივილით დაეშვნენ, თვალი გააყოლა და ზანქანმა ცხენზე მჯდარი, მომღიმარი ბახა ოფიმარი დაინახა. ბახა ცხენიდან ჩამოხტა, ზანქანს მიეგება და მხარზე ემთხვია. ერთმანეთი რომ მოიკითხეს, ზანქანმა ღიმილნარევი საყვედურით თქვა:

- რა ხანია, ოსტატო, შენი ნაფუნჯარი არ მინახავს, რატომ არაფერს მაჩვენებ?

- ოფიმართა კარი მუდამ ღიაა ზორაბაბელისათვის, გნებავს ახლავე!

- ახლავე იყოს! - მიუგო ზანქანმა.

ფეთხაინი ჩამოიარეს, მტკვრისაკენ დაეშვნენ. მდინარის პირას (ამღვრეული მტკვარი ბრაზობდა, ხმაურობდა, თოლიები უაზროდ გაჰკიოდნენ). მზის სხივებით გაჩახჩახებულ ბახას დარბაზში შევიდნენ.

ზანქანი არაერთხელ ყოფილა აქ. შინ ბახას ხუთიოდ ნახატი ჰქონდა - კონსტანტინოპოლიდან ჩამოტანილ ნახატებთან ერთად ეკიდა ფეთხაინზე და არაგვისპირა სახლში. კარგად იცნობდა ამ დარბაზს, მაგრამ შემოსვლისთანავე უჩვეულო განცდა დაეუფლა. მერეღა მიხვდა - დიდი სულიერი სხივი ქმნიდა ამ განცდას. ეს სხივი კი ბახას ახალი ნახატიდან მოდიოდა - ბახას სამეფო სამოსში მორთული მეფე თამარი დაეხატა.

ზანქანი მოჯადოებულივით შესცქეროდა ღვთიური სხივით მოსილი მეფე თამარის სახეს. მის არსებაში დაუნჯებული სიმშვიდე რწმენისმომგვრელ ძალად იკითხებოდა.

მერე ტახტზე დაეშვა და იატაკიდან ჭერამდე აღმართულ პორტრეტს თვალმოჭუტული შესცქეროდა.

- მეფე თამარს შენ დიდებული მზერა აჩუქე, - თქვა ზანქანმა, - მზერა რაა, ჩემო ბახა, იმ ოსტატთაგანი ხარ, მეფეთ მარადიულ სიცოცხლეს რომ ჩუქნიან, - აღარ იქნება ჩვენი მეფე, აღარ ვიქნებით ჩვენ, მომდევნონი შენგან ბოძებული ღიმილით, მზერით დაიმახსოვრებენ და შეიყვარებენ თამარს.

გაჩუმდა. კვლავ ნახატს მისჩერებოდა. დუმილი ბახამ დაარღვია:

- ხილს მაინც მოგართმევ, ზანქან, ბატონო, ვიცი ქრისტიანის ოჯახში სხვას არას ინებებ.

- ურიგო არ იქნება, ჯერაც უსაუზმო ვარ, სალოცავად დილაადრიან გავედი.

ბახამ ლანგარზე დალაგებული ხილი გამოიტანა. ზანქანი მსხალს დასწვდა. მისი მზერის არეში სწორედ ამ დროს მოხვდა ჭაბუკის სახე. მომცრო ნახატი თამარის პორტრეტის გვერდით, ლამის თამარის კაბის ქვედა ნაწილთან, კედელზე უკუღმა მიეყუდებინათ. ზანქანი წამოდგა, ნახატი ისე დადგა, რომ უკეთ შეეთვალიერებინა, კედელს გაეცალა და ყურადღებით დააცქერდა: ტილოზე ჭაბუკს სევდის შარავანდედი ადგა. სევდა იმდენად დიდი იყო, რომ გეგონებოდათ, სევდის გაუვალ რკალში მოვექეციო.

- ჭაბუკი კაცია, გონივრული მზერის, ამოდენა სევდაში რად მოაქციე? - იკითხა ზანქანმა.

ბახამ უცებ არ უპასუხა. ისიც ჭაბუკის პორტრეტს მისჩერებოდა, ისე შესცქეროდა, თითქოს პირველად ხედავსო.

- მეგობარი იყო ჩემი, - თქვა მერე ბახამ.

- იყო?

- ახლა სასუფეველშია.

ზანქანს გულისცემა გაუძლიერდა. მღელვარება ხმაზე დაეტყო:

- ვერა ვცნობ, ვინ არის?

ზანქანი ბახას მეტყველმა დუმილმა მიახვედრა, თუ ვინ იყო პორტრეტზე გამოსახული. იმასაც მიხვდა, რომ ბახამ ყველაფერი უწყოდა.

- ეს უშუა, ზანქან ბატონო, უშუ ძე საურმაგ ფავნელისა, - მაშინ თქვა ბახამ, როცა ზანქანისათვის ყველაფერი ცხადი იყო.

- უშუ, უშუ, უშუ, საურმაგი, საურმაგი.. უშუ ძე საურმაგისა! - ზარივით რეკდა თავში, თავად კი ტუჩებშეკრული, უძრავად იჯდა - კაცი, რომელმაც ჩემი ცხოვრება შეცვალა, ამან შეცვალა ჩემი ცხოვრება - ისევ ზარივით დარეკა თავში და იმ ზარის ხმას მოსდევდა აზრი, რომელსაც ამდენ ხანს ეძებდა, ელოდა და ვერ ეპოვნა. აჰა, ეს აზრიც მოვიდა - თავში ატეხილი ზარის ცემის ხმას მოჰყვა. ზანქანი არ იყო ახალი აზრის ეგრე იოლად მიმღები კაცი, ათასგზის სწონიდა, სინჯავდა. ახალწვეული აზრი კი ერთხელაც არ გაუსინჯავს, ერთხელაც არ დაეჭვებულა ვარგოდა, თუ არა. ეს აზრი ზარის ხმას მოჰყვა და ადგილიც უმალ დაიმკვიდრა. ამიტომაც შეუვალად თქვა:

- ეს ნაფუნჯარი მე უნდა მეკუთვნოდეს, მჭირდება, ესენიც, ბახა!

ტახტზე გადაზნექილი, მკერდგაღეღილი ბაჩევა კვლავ ჭერს მისჩერებოდა. კაბა ლამის ბარძაყებამდე აჩეჩოდა. ეუდამ კარი რომ შეაღო და ნახატები შეიტანა, არც შერხეულა. ამ ოთახში ადამიანები შემოდიოდნენ, მერე გადიოდნენ, ბაჩევას არავისთან არარა ხელი არ ჰქონდა.

ეუდას მზერის არეში ბაჩევას სავსე მკერდი, ვნებისაღმძვრელი ბარძაყები რომ მოექცა, სუნთქვა შეეკრა. მოეჩვენა, თავბრუ მეხვევაო, შედგა, თვალები მოხუჭა. ბაჩევას მკერდი და ბარძაყები კვლავ თვალწინ ედგა. მერე თვალები გაახილა. ნახატები კედელთან მიდგა და უცებ დატოვა ოთახი. ზანქანი უხმოდ მიაჩერდა ეუდას. ეუდამ რომ ორ ნახატს წაავლო ხელი, უთხრა:

- იყუჩე!

ეუდა შეჩერდა. ნახატები ხელში ეჭირა. ზანქანი გულგრილად შესცქეროდა მათ. ერთ ნახატზე თვალგაუწვდენელი მწვანე, საამო სახილველი ველი გადაჭიმულიყო. ველზე ბალახი ბიბინებდა. ონავარი ნიავი უაზროდ მიმორბოდა. ველს მზერა შორს, ძალიან შორს მიჰქონდა. იქ კი ნაყოფით დახუნძლული, აფერადებული ხე იდგა. ზანქანს ეს ნახატი ქვეყნიერების უსასრულობაში არწმუნებდა. იმაშიც არწმუნებდა, თუ რაოდენ შორსაა ყოველი ნაყოფი, რამდენი უნდა იმეცადინო, რამდენი ოფლი უნდა ღვარო, რომ იმ ნაყოფს ხელი შეახო. არაერთხელ ყოფილა: ფარდაგზე მჯდარი ამ ნახატს შესცქეროდა და სამყაროს შექმნის მესამე დღეზე ფიქრობდა: ალბათ, ასეთი იყო იმ დღეს პირველქმნილი ზღვა და ხმელი, ალბათ, ასე სუნთქავდა და ბიბინებდა ბალახი ,,და თქვა ღმერთმა: ,,აღმოაცენოს დედამიწამ აღმონაცენი - ბალახი, თესლის მთესველი, ხე - ნაყოფიერი, ნაყოფის მომტანი... და იქმნა ასე“

ამ ნახატის ცქერის შემდეგ ლოცვის სურვილი უჩნდებოდა.

მეორე ნახატიც - ,,არწივი“ - კონსტანტინოპოლიდან ჩამოიტანა. მაშინ ბაჩევა ორიოდ წლისა იქნებოდა... მხატვრის სახლი კონსტანტინოპოლში, ზღვის პირას იდგა. სანაპიროზე იმდენი წერო ჩამომსხდარიყო, ისე გამალებული ეძებდნენ ლუკმას, როგორც ბეჩავი ადამიანები. ზანქანმა მხატვრის სახლამდე ძლივს მიიკვლია გზა. სულ წეროების კივილი და ფრთათა ტკრციალი ჩაესმოდა ყურში. ზანქანმა მხატვარს ჰკითხა, ახალი თუ გაქვს რაიმე ისეთი, ამ ზღვების გადაღმა წასაღებად რომ ღირდესო. აი, არწივი დავხატე, მაგის წასაღებად ორი კი არა ხუთი ზღვის გადმოცურვაც ალალი იქნებოდაო, მიუგო ბერძენმა მხატვარმა, რომელსაც ტუჩები უცნაურად დაებრიცა და თავის საქმეს მიუბრუნდა. ცოტა ხნის შემდეგ კი ნახატს ასეთი ფასი დაადო: ერთ ვერცხლად ანატოლიის მთებში დატყვევებულ ორ არწივს მოგგვრი, ჩემს დახატულ არწივს კი ხუთასი ვერცხლიც არ ეყოფა. ცოცხალი არწივი მიიცვლება, ჩემი არწივი მარად იცოცხლებსო.

ზანქანმა კარგა ხანს უცქირა ,,არწივს“. მერე თქვა: მე ის მიკვირს, ფასი როგორ დაადეო.

ზანქანი დერეფანში უხმოდ მიმოდიოდა. ეუდას კი იქით, ბაჩევას ოთახისაკენ მიუწევდა გული. კვლავ მისი მკერდი, ბარძაყები ედგა თვალწინ და გული აჩქარებით უძგერდა.

- ახლა კი შედი, შეიტანე, - თქვა ცოტა ხნის შემდეგ ზანქანმა და ეუდას მოუთმენელ მოლოდინს მოუღო ბოლო. ეუდა უმალ ბაჩევას ოთახისაკენ გაემართა. ბაჩევა ისევე დახვდა, როგორც დატოვა - თითქმის წამოწოლილი, მკერდგაღეღილი, კაბა - ლამის წამოხდილი. ეუდამ თვალები დახუჭა და გაიფიქრა: „ასე რავა იქნება, ცოდო-მადლის საქმეა! ახლა ეს ასე კი არ უნდა იჯდეს, ოთხში უნდა გყავდეს მოქცეული და სიამით უნდა კრუსუნებდეს. ასე გამოშტერდება, აბა, რა!“ - მერე ნახატები იატაკზე დაყარა და ბაჩევასაკენ დაჯერებული კაცის ნაბიჯებით გაემართა - თითქოს იმ კუთხეში რაიმე ნივთი დარჩა და უნდა აიღოსო. მიუახლოვდა, ტახტზე გადაწოლილ ქალს, მის ვარდისფერ ფეხებს, მკლავებს დააცქერდა და სუნთქვა შეეკრა, მერე ბარძაყზე ფრთხილად გადაუსვა ხელი. ბაჩევა, ცხადია, არც შერხეულა. ეუდა კი ჟრჟოლვამ აიტანა და ახლა უფრო მეტი სიბეჯითით გადაუსვა ქალს ხელი ბარძაყზე, თან თვალებში ჩასცქეროდა პატრონის ასულს. ბაჩევას მზერა კვლავაც გაჰყინვოდა - იგი არაფერს არ გრძნობდა. ეუდას მთელ სხეულზე ცივი ოფლი მოედო, ხელი დაუშვა და სინანულით დააცქერდა ქალს. ბაჩევას არა მხოლოდ მისი ხელის შეხება არ უგრძვნია, ეუდას აქ ყოფნასაც ვერ აცნობიერებდა.

ყმაწვილს ის დღე გაახსენდა, ბაჩევა ხელში რომ აიტაცა და ბორანისაკენ გააქანა - რა თბილი, ვნებისაღმძვრელი იყო ქალის სხეული, მაგრამ იმ დღეს ეუდას სხვა რამ ჰქონდა საფიქრალი, ამიტომ სხეულის სითბო ვნებისაღმძვრელი კი არა, ხელისშემშლელი იყო და ამ გრძნობას არ ემორჩილებოდა.

ილაჯწართმეულმა უღონოდ აიღო ნახატები, კედელთან მიდგა და გასასვლელისაკენ გაემართა. ვიდრე გავიდოდა, კიდევ ერთხელ გახედა ბაჩევას და გაიფიქრა: ,,არა, ასე არ იქნება, ამას სხვანაირად უნდა მივხედო, ასე დაჭკნება“

დერეფანში გასულ ეუდას ზანქანი კითხვის გამომხატველი მზერით მიაჩერდა. ეუდამ თავი გააქნია.

- ახლა ეს ორი შეიტანე! - ზანქანმა ბახა ოფიმარის ორ ნახატზე მიათითა. ერთი მათგანი უშუს პორტრეტი იყო. ეუდამ ნახატები უხმოდ აიღო და კვლავ ბაჩევას ოთახისაკენ გაემართა. ზანქანს კი ლამის სუნთქვა შეეკრა, სმენად იქცა. ზანქანი დაძაბული ელოდა მოხდებოდა თუ არა ის, რასაც ელოდა, რისთვისაც ეს ნახატი შინ მოიტანა. სუნთქვაშეკრულს სიჩუმე საუკუნედ ეჩვენა და ის იყო იმედამოწურულმა გაიფიქრა არც ამ გზამ გამიმართლაო, ბაჩევას კივილი გაისმა - ბაჩევამ განწირულივით შეჰკივლა.

ეუდა ოთახიდან გამოვარდა.

- მე არაფერი... მე არაფერი მიქნია... მე გამოვდიოდი... ასეთი რა დაინახა... მე გლახა არაფერი...

ზანქანს კი გული სიამით ევსებოდა, სიხარულმორეულმა შვებით ამოისუნთქა და წამოწითლებულ, ოფლმოდებულ ეუდას უთხრა:

- ახლა ეს ორი შეიტანე და დააკვირდი!

ეუდამ ნახატები ბაჩევას ოთახისაკენ წაიღო. დერეფანში იოხაბედი გამოჩნდა.

- რა ხდება, ბატონო, რატომ დაიკივლა ბაჩევამ, რა ხანია მაგის ხმა არ გამიგონია! - იკითხა მუდამ აუღელვებელმა იოხაბედმა.

- ოთახში მიბრძანდი, იოხაბედ, თავის დროზე ყველაფერს გაიგებ, - მიუგო ქმარმა.

იოხაბედმა კარი მიიხურა.

- ტირის ბატონო, მწარედ მოთქვამს - ფრიად სასიამოვნო რამ აუწყა ბაჩევას ოთახიდან გამოსულმა ეუდამ პატრონს. ზანქანს კი ეწადა დიდხანს ესმინა ბაჩევას ტირილი. ასეთი ნეტარება ზანქანს ალბათ, არასოდეს განეცადა.

ეუდა კარგად ხედავდა, თუ როგორ იცვლებოდა მისი პატრონის სახე - ზანქანს მზერა გაუბრწყინდა. მერე ეზოსაკენ გაემართა - უნდოდა შელოსთვის ებრძანებინა, თინათი აბულეთის ძე მოიპატიჟე, ბაჩევას დაელაპარაკოსო. ორიოდ ნაბიჯი გადადგა თუ არა, მოულოდნელად ეუდას ხმა მოესმა:

- შარშან მოგატყუე, ბატონო!

ზანქანი მყისვე მოტრიალდა, ეუდას ჯიქურ ჩააცქერდა თვალებში. სახტად დარჩენილმა ეუდამ მზერა დახარა:

- შარშან, ჩემსას რომ მობრძანდი, გითხარი, ფულისთვის გავიტაცე შენი ქალი-მეთქი, მოგატყუე, - ეუდა გაჩუმდა.

- გისმენ! - თქვა ზანქანმა მოკლედ და მშრალად.

- მომწონდა და იმითვინ გავიტაცე! - ეუდას. საკუთარი ხმა ეუცხოვა, ინტონაციაც. თითქოს სულ სხვა კაცი ლაპარაკობდა.

„იკურთხოს, გამჩენო, შენი სახელი! ეს კიდევ რა არის!“

ზანქანმა ეუდას შეძახილი დროში არსებობის მეორე ნიშნად მიიჩნია, ეუდას დააკვირდა და გაიფიქრა: ,,კარგი ის არი, რისთვისაც ეს ტყუილი დასჭირდა“. ეზოსკენ გზა განაგრძო.

ბაჩევას პორტრეტი არასოდეს ენახა.

მართალია, ზანქანს კონსტანტინოპოლიდან ნახატები ხშირად ჩამოჰქონდა, ზოგი მათგანი ტფილისში ეკიდა, ზოგი - შავი არაგვისპირა სახლში, პორტრეტი კი არასოდეს არ უყიდნია. ერთი გარემოების გამო - პორტრეტის შექმნა ღვთისეული მცნების უარყოფად მიაჩნდა. ადამიანის ხატვა მის კერპად ქცევას ნიშნავსო. ამ მიზეზის გამო არ ენახა ბაჩევას ტილოზე გადატანილი ადამიანის სახე.

ფიქრწართმეული, გაოგნებული ბაჩევა ჭერს მისჩერებოდა. ეუდამ ოთახში ორი ტილო რომ შეიტანა, რაღაცამ შეაკრთო. არა, ტილო ჯერ არც დაენახა, ჯერაც ჭერს მისჩერებოდა, მაგრამ სხეულმა მაინც იგრძნო, რომ ოთახში რაღაც განსაკუთრებული მოხდა. ჭერს მიბჯენილი მზერა ქვემოთ რომ დაეშვა და უშუს სახეს ჰკიდა თვალი, ელდა მშიერი, კბილებღრჭიალა მგელივით დაეძგერა ბაჩევას და ამიტომ შეჰკივლა ასე მწარედ. შეჰკივლა და გონებაში ფიქრთა მდინარებაც აღსდგა. როგორც კი ფიქრთა მდინარება აღსდგა, შიში დაეუფლა. კედლისაკენ იბრუნა პირი. აქაც უშუს სახე შეეფეთა: უშუ შემოსცქეროდა და რაღაცას ეუბნებოდა. ამიტომ მყისვე მოუბრუნდა, ნახატს მიაჩერდა და ზურგი აღარ აქცია: უშუ საყვედურობდა, ზურგს რატომ მაქცევ, რისთვის გამირბიხარო. აი, ამ დროს წასკდა ცრემლები.

უშუს გარდაცვალებიდან რა ხანი გავიდა!

დღეს პირველად და მწარედ ატირდა ზანქანის ასული. აქამდე თითქოს არც არსებობდა. მის გონებაში ახლა შემოიკრა იმის ზარი, რაც რამდენიმე თვის წინათ მოხდა და საქართველოს დედაქალაქისათვის ერთობ მოძველებული ამბავი იყო. თითქოს ახლა, ამ წუთში გაქრა ქვეყნიერების პირიდან ის, ვის მკლავებშიც წარმოიდგენდა ხოლმე თავს და ეს წარმოსახვა განუზომელ ყმაწვილქალურ სიამოვნებას ანიჭებდა.

ბაჩევა მწარედ მოთქვამდა.

ზანქანს კი ნეტარებას გვრიდა იმის სმენა, თუ როგორ მოსთქვამდა მისი შვილი. ამ წუთებს, ამ დღეს ცხოვრების უბედნიერეს დღედ მიიჩნევდა. სიხარულისაგან ცრემლიც კი მოადგა თვალზე - უფალს მადლობა შესწირა, რომ მისი ვედრება შეისმინა. ეზოში ჩავიდა და შელოს უბრძანა, ახლავე ვინმე გაგზავნე, თინათის ვეაჯები აქ მოვიდესო. ვიდრე თინათი არ მოვიდა, სახლში არ შესულა - ეზოში ელოდა, თუმცაღა, ცრიდა, ეზოს დამამშვენებელი - წვიმაში გალუმპული - ხოხბები საწყალობლად გამოიყურებოდნენ. თინათი საც არ დაუყოვნებია - დროულად მოაგელვა ცხენი. რა ხდებაო, აფორიაქებულმა ჰკითხა შეგებებულ ზანქანს. ზანქანმა კი მშვიდად მიუგო: ბაჩევა ტირის, შენთან ერთად მოთქმაც გაუიოლდებაო. თინათი ბაჩევას კარამდე მიაცილა, და ერთობ კმაყოფილი გაემართა თავისი ოთახისაკენ.

საღამო ხანს, მზე თვალს რომ მიეფარა და უმზეოდ დარჩენილი გარინდული ქვეყნიერება თითქოს ცას გამოეკიდა, ზანქანმა ბაჩევას ხელი ჩაჰკიდა, ეზოში ჩამოიყვანა და სთხოვა ხოხბები დააპურეო. ბაჩევამ უხმოდ დაიწყო ხოხბების დაპურება. ზანქანმა კი ეუდა ახმობინა.

- მოგატყუეო, მეუბნებოდი, - თქვა მშრალად.

- კი, ბატონო, ასეა, ჩვენსას რომ მობრძანდი, ფულისთვის გავიტაცემეთქი, გითხარი, მომწონდა და იმად გავიტაცე, ცოლად მიმყავდა.

ზანქანი კარგა ხანს დუმდა. ხან ეუდას ახედავდა, ხანაც მაგიდას დასცქეროდა.

- რამდენი წლისა ხარ? - იკითხა მერე.

- მგონი, საფესახოდ ოცდაერთის გავხდები, ან ოცდაორის.

„დიდი დრო გასულა“, - გაიფიქრა ზანქანმა და მაგიდას დააცქერდა, - დროში არსებობაზე ფიქრობდა, დროში არსებობის აუცილებლობაზე: „მთავარი დროში არსებობაა. დანარჩენი ღვთის ხელშია. წვრთნაც არ უნდა დააკლო ახალგაზრდა კაცს“.

- ეს მითხარ, ეუდა, რამდენი ფულის პატრონი ყოფილხარ?

ეუდა დაბნეული მიაჩერდა პატრონს - ვერ გაიგო, რას ეკითხებოდა.

- რამდენი გქონია ფული. გინდაც ჯიბეში, გინდაც შენახული. ათი, ასი?

- ასი? რას ამბობ, ბატონო, გინდაც ათი იყოს! არც მინახავს - თქვა ეუდამ და გაეცინა. ალალი სიცილი გულწრფელობას ადასტურებდა.

ზანქანი უხმოდ იჯდა - დროში არსებობის ახლადაღმოჩენილ შანსს ჩხრეკდა. მერე თქვა:

- შენ როგორა გგონია, ეუდა, ფულის შოვნას მეტი ჭკუა უნდა, თუ ხარჯვას?

ეუდამ ხმამაღლა გაიცინა.

- ფულის ხარჯვას რა დიდი ჭკუა უნდა, შოვნაა მთავარი! შოვნა თხოულობს ჭკუას. ხარჯვა რა, ამოიღე ჯიბიდან და მორჩა!

ზანქანი უხმოდ მისჩერებოდა ეუდას. მერეღა თქვა:

- ფული ხომ ხამორებსაც³ უშოვნიათ?!

ეუდამ გულიანად გადაიხარხარა:

- მდიდარი ხამორი მე ჯერ არ მინახავს.

- ვერც ნახავდი, ეუდა, ჩვენი ისრეელობა სიბრიყვეს უფულო კაცში ეძებს და არა იმათში, ვისაც გაუმართლა.

- გაუმართლა? რატომ გაუმართლა? იქნება, კი არ გაუმართლა...

„არა, ეს ნამდვილად არ არი ბრიყვი. თუ ძალა იგრძნო, ცხოვრებას რქებში წაავლებს ხელს“ - გაიფიქრა ზანქანმა.

- მაშ, შენ ამბობ, რომ ფულისთვის არ მოგიტაცნია ჩემი ქალი, - მოგწონდა და იმად მოიტაცე? - თქვა მერე ხმადაბლა.

- კი, ასეა - მიუგო დაბნეულმა ეუდამ.

- ჰო?! - ზანქანის ხმაში ისეთი გაკვირვება იგრძნობოდა, თითქოს ახლა, ამ წუთში გაიგო ყველაფერი ეს. ეუდასაკენ არც მობრუნებულა. ისევ ეზოს გადასცქეროდა, იმას აკვირდებოდა, თუ როგორ იბუდებდნენ ხოხბები. მერე აუჩქარებლად მოტრიალდა, და ეუდას თვალი თვალში გაუყარა - ახლა ეს მითხარი, ეუდა, ამ დილას რატომ მომატყუე, ახლაც მატყუებ - შენი ქალი მომწონდა და მომწონსო.

ეუდამ პასუხი შეაყოვნა. ზანქანმა იგრძნო, ყმაწვილი თანატოლივით შესცქეროდა.

- მაგრამ ახლა სხვანაირად არი საქმე და თუ მოვახერხე, მართლა მოვიტაცებ.

- რატომ? - ხმადაბლა იკითხა ზანქანმა, - ასე გიჯობს?

- არა, ასე მინდა! - ეუდას ხმაში კატეგორიულობა იგრძნობოდა, - მომწონს შენი ქალი და მოვიტაცებ, - მე არაფრად მენაღვლება, მაგი რო აქ მტკვარში ჭყუმპალაობდა. ქალის ჭკუა სად გაგონილა! - თქვა და კარისაკენ გაემართა.

ზანქანი მშვიდად შესცქეროდა მიმავალ ეუდას. ახალგაზრდა კაცი რომ გავიდა, სავარძელში ჩაჯდა, სავარძლის საზურგეს თავი მიადო და თვალები მოხუჭა. კარგა ხანს იჯდა უძრავად, უხმოდ, ფიქრში ჩაძირული. წამოდგა, ერთხანს ეზოს შესცქეროდა მერე შელოს გასძახა, ეუდა მოვიდესო. რამდენიმე წუთში ეუდა კვლავ მის წინ იდგა.