შემთხვევითი არ არის, რომ შეხვედრის ორგანიზატორების მხრიდან პოლიტიკურ პარტიებსა და მესამე სექტორს შორის არსებული ურთიერთიერთობების შესახებ დისკუსია სწორედ წინასაარჩევნო პერიოდს დაუკავშირდა. ეს ურთიერთობები ყველაზე დიდი აქტივობით სწორედ არჩევნების პერიოდში გამოირჩევა და ამ ურთიერთობათა თანმდევი პრობლემებიც ყველაზე ნათლად ამ პროცესში ვლინდება.

პოზიციები სამოქალაქო სექტორს შიგნით

როდესაც პოლიტიკურ და არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის არსებულ ურთიერთობებზე ვსაუბრობთ, ჩემთვის განსაკუთრებულ ინტერესს სწორედ ის ნაწილი იკავებს, რომელიც თვით სამოქალაქო ინტიტუტებს შორის არსებულ დიალოგს უკავშირდება. დისკუსიას თემაზე - შესაძლებელია თუ არა, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებს პოლიტიკური სიმპათიები გააჩნდეთ, რომლის აქტიური გამომხატველები და გამტარებლები იქნებიან? პოლიტიკური პროცესებისადმი როგორი მიმართებაა არასამთავრობო ორგანიზაციებისაგან სასურველი - ნეიტრალობა თუ აქტიური მონაწილეობა? საერთოდ, არსებობს თუ არა ერთიანი მიდგომა, მოდელი, რომელიც შესაძლებელი იქნებოდა განგვეზოგადებინა და სექტორის ქცევის საზომად გვექცია პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობის კუთხით? ვეჭვობ, ამ საკითხებზე ცალსახა პასუხები გაგვაჩნდეს; არასამთავრობო სექტორი არ არის ერთიანი ორგანიზმი. მისი ქაოსური ხასიათიდან გამომდინარე, დასმულ შეკითხვებზე უცილობლად აზრთა სხვადასხვაობას ექნება ადგილი.

არასამთავრობო ორგანიზაციების გარკვეული ნაწილი წინა, სხვადასხვა დონის არჩევნების დროს ნეიტრალურები იყვნენ საარჩევნო პროცესთან მიმართებაში (აქტიურ მონაწილეობას არ იღებდნენ საარჩევნო თემაზე დისკუსიებში, კანონმდებლობის შემუშავებაში, მონიტორინგში, სამოქალაქო განათლებაში). შესაბამისად, ნაკლები შეხება ჰქონდათ პოლიტიკურ პარტიებთან და სხვადასხვა საარჩევნო სუბიექტთან. იგივე გრძელდებოდა ნაკლებად აქტიურ და ემოციურ - არჩევნებს შორის პერიოდშიც. ისინი, ახდენდნენ რა სხვადასხვა სფეროს სპეციალიზაციას, ნეიტრალიტეტს სწორედ საკუთარი გრძელვადიანი სტრატეგიების განხორციელებისათვის უსაფრთხოების შექმნას უკავშირებდნენ. რა თქმა უნდა, ყველაზე დიდი საფრთხე მათთვის მიზნობრივი ჯგუფების (საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფის) თვალში შელახული ავტორიტეტი შეიძლება გამხდარიყო, რაც შეიძლება მოჰყოლოდა არჩევნების პროცესში მათ მიერ პოზიციების აქტიურ გამოხატვასა და დაცვას. ამგვარი პოზიცია უკავშირდებოდა დონორების პოლიტიკასაც, რომელთა უმეტესობას გულზე არ ეხატება პოლიტიკურად აქტიური სამოქალაქო ინსტიტუტები. უნდა აღინიშნოს, რომ ნეიტრალურობისაკენ მსწრაფი განწყობის არსებობა დამოკიდებული არ იყო იმაზე, თუ განვითარების რა საფეხურზე იდგა ორგანიზაცია. ყველაზე ნათლად პოზიციათა განსხვავება სწორედ განვითარებულ ორგანიზაციებში იგრძნობოდა.

ამის პარალელურად, ბუნებრივია, საკმაოდ აქტიურად მუშაობდა ორგანიზაციათა მეორე ჯგუფი, რომლებიც აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ საარჩევნო დისკუსიებში, ჩართული იყვნენ პოლიტიკურ პარტიებთან მოლაპარაკებებში. სინამდვილეში, არასამთავრობოების ნაწილსა და პოლიტიკურ პარტიებს შორის დგებოდა გარიგებები „დემოკრატიული ღირებულებების“ დაცვის დაპირებებისა თუ ამ ღირებულებათა განხორციელების რეალური მექანიზმების „გამოსაცინცლად“.

დღეს პოზიციების გადახედვა იგრძნობა სექტორის ორივე ნაწილში. შესაძლებელია, ყველა ორგანიზაცია დღემდე ვერ თანხმდება პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობის, საარჩევნო პროცესებში მონაწილეობის ინსტრუმენტებში, თუმცა იგრძნობა, რომ „ყოფილი ნეიტრალები“ მზად არიან მეტ რისკზე წავიდნენ. ამის განმაპირობებლად უდავოდ საზოგადოებაში არსებული განწყობის ცვლილება მესახება, რომელიც შეუძლებელია სამოქალაქო ინსტიტუტებისთვის „ტონის მიმცემი“ არ გამხდარიყო. ამას დაემატა დონორთა ნაწილის პოლიტიკის გააქტიურება. ისინი მეტ მზაობას გამოთქვამენ მხარი დაუჭირონ ქვეყანაში დემოკრატიული ფასეულობების დაცვის უფრო გაბედულ და რისკიან სტრატეგიებს.

რაც შეეხება ორგანიზაციებს, რომლებიც პოლიტიკურ პარტიებთან აქტიურად ურთიერთობდნენ, კიდევ უფრო აქტიურდებიან. მათი ნაწილი აქტიური სამობილიზაციო-საპროტესტო საქმიანობით კავდება და საზოგადოებას არწმუნებს შეწყვიტოს მოთმენა და გახდეს საარჩევნო უფლების აქტიური გამომყენებელი. მეორე ნაწილი კი თავად მიდის პოლიტიკაში და საზოგადოებას მოუწოდებს ხმის მისაცემად. ბუნებრივია, ამ ორ ჯგუფს შორის ყველაზე აქტიურია დისკუსია პოლიტიკურ ორგანიზაციებთან ურთიერთობის ინსტრუმენტების ირგვლივ და ნებისმიერი განვითარება ამ კუთხით მნიშვნელოვანწილად ამ დიალოგს უკავშირდება.

გარდა ამ ორი ჯგუფისა, სექტორში არსებობენ ორგანიზაციები, რომლებსაც სპეციფიკის მიხედვით განსხვავებული პოზიციები უჭირავთ:

საქველმოქმედო, არასამთავრობო, არაპოლიტიკური ორგანიზაციები - ამ სამ პუნქტს ვიყენებ მათ გასამიჯნავად იმ საქველმოქმედო ორგანიზაციებისგან, რომლებიც პოლიტიკური პარტიების რეკლამაზეც არ ამბობენ უარს.

კვლევითი ინსტიტუტები, რომლებიც თავიანთი სპეციფიკით მთელ ამ პროცესს კვლევის ობიექტის თვალით უყურებენ.

ორგანიზაციები, რომლებიც ჯერ კიდევ ფრთხილობენ (შესაძლებელია ინერციით) და მზად არიან, მიზნობრივ ჯგუფებში რეიტინგი დარტყმის ქვეშ დააყენონ, ვინაიდან უფრო მეტ საფრთხეს ხედავენ გაურკვეველ ახლო მომავალში.

„სამთავრობო არასამთავრობო“ (ვაერთიანებ სახელისუფლო და ოპოზიციურს) ორგანიზაციები, რომელთა პოზიცია ცალსახად გამოხატული და დეკლარირებულია.

აქ დახატული სურათი ალბათ საკმაოდ ფრაგმენტულია, თუმცა, ნაწილობრივ სცემს პასუხს ჩემ მიერ დასაწყისში დასმულ რამდენიმე საკითხს. ფაქტობრივი ვითარების ანალიზი გვაჩვენებს, რომ არ არსებობენ მუდმივად „შეურიგებელნი“, „ნეიტრალურნი“, „სამოქალაქონი“ და ა.შ. ამას ორი ფაქტორი განსაზღვრავს: საზოგადოებრივი განწყობა და დონორების პოზიცია (რომლებსაც მხოლოდ ფინანსური უზრუნველყოფა არ უკავშირდება და მნიშვნელოვანი პოლიტიკური პოზიციის გამომხატველნი არიან).

როდესაც საუბარია არასამთავრობოების პოლიტიზირებულობის დოზის შესახებ, ჩემი ხედვისთვის მნიშვნელოვანია, რომ არასამთავრობოები, რომლებიც მუშაობენ განსაკუთრებით არჩევნებისა და ადამიანის უფლებების დაცვის საკითხებზე, მაქსიმალურად ინარჩუნებდნენ დამოუკიდებლობას და მიუკერძოებლობას. ვფიქრობ, საზოგადოება სწორედ ამას მოელის მათგან.

გარდა ამისა, როდესაც ვსაუბრობთ არასამთავრობოების პოლიტიკური აქტიურობის შესახებ, ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ ისინი უპირველესად სიმართლეს და კანონის უზენაესობის პრინციპს ემსახურებოდნენ. ამ შემთხვევაში გამოირიცხება ამ ორგანიზაციათა მიმართ - ხშირად ბრმა - ბრალდება, რომ ისინი პოლიტიკურ ორგანიზაციებთან უსამართლო გარიგებებს აწარმოებენ. არასამთავრობო ორგანიზაციები მხარდაჭერას უნდა გამოხატავდნენ იმ პოლიტიკური ძალების მიმართ, რომლებიც კონკრეტულ შემთხვევაში იქნებიან სამართლიანნი, ქვეყნის ინტერესების გამტარებლები და კანონის იარაღით აღჭურვილნი. ანუ, სექტორი უნდა მოგვევლინოს არა პოლიტიკური ძალების დამცველთა როლში, არამედ დემოკრატიული ღირებულებებისა და ადამიანის უფლებების დამცველთა რანგში. თუ აქ ინტერესთა თანხვედრა მოხდა, მიმდინარე გადაწყვეტილების ძალით უნდა განისაზღვროს, ამ ღირებულებების ინტერესიდან გამომდინარე, რომელ პოლიტიკურ ძალებთან იქნება თანამშრომლობა მისაღები.

ის ორგანიზაციები კი, რომლებიც პირდაპირ არიან დაკავშირებულნი პოლიტიკურ ორგანიზაციებთან, ვფიქრობ, ღიად უნდა აცხადებდნენ ამის შესახებ. მათი მხრიდან, ნათლად გამოხატული პოზიცია დისკუსიის საგანი უნდა იყოს სექტორისთვის, საზოგადოებისთვის, რაც მათ შესაბამისი დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას მისცემს. არც დასავლური დემოკრატიებისთვის არის უცხო მათთან არსებული ფონდების საშუალებით ცალკეული სამოქალაქო ინიციატივების ფინანსური თუ პოლიტიკური მხარდაჭერა. ჩემი აზრით, ამგვარი მექანიზმი ბევრად უფრო გამჭვირვალესა და გასაგებს გახდიდა სექტორის შიგნით არსებულ ურთიერთობებსაც და სექტორსა და პოლიტიკურ პარტიებს შორის არსებულ დამოკიდებულებებს.

პოლიტიკური პარტიებისა
და არასამთავრობო ორგანიზაციების ურთიერთობა

პოლიტიკური პარტიებისა და არასამთავრობო სექტორის ურთიერთობის ხასიათის განსაზღვრისთვის ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ამ ორგანიზაციათა ასაკი ერთ ათეულ წელზე ცოტა მეტს ითვლის. 90-იანი წლების დასაწყისში, ერთი მხრივ, არასამთავრობო ორგანიზაციათა და მეორე მხრივ, „დემოკრატიული ღირებულებების მატარებელი და დამცველი“ პოლიტიკური ლიდერების ერთი ჯგუფი აშშ-ებისა და დასავლური დემოკრატიების პოლიტიკური და ფინანსური მხარდაჭერის სუბიექტები გახდნენ. მნიშვნელოვანწილად, სწორედ აშშ მთავრობის გავლენით (განათლება, გამოცდილების გაზიარება, ფინანსური უზრუნველყოფა) ლიდერები იქცნენ არასამთავრობო და პოლიტიკურ ორგანიზაციებად, რომლებიც ბოლო დრომდე აგრძელებენ ინსტიტუციონალურ განვითარებას და აყალიბებენ სამოქმედო არეალსა და სტრატეგიულ მიმართულებებს. უამრავი დადებითის პარალელურად ამ პროცესს უარყოფითი ხაზიც გაჰყვა. 90-იანი წლებისთვის დამახასიათებელი დიალოგი სამოქალაქო ინტიტუტებისა და პოლიტიკურ ლიდერებს შორის ქვეყნის განვითარების სტრატეგიაზე, ორგანიზაციული განვითარების პარალელურად, დაიკარგა და „დემოკრატიული ქვეყნის მშენებლებს“ შორის დაიწყო გამყინვარება, გაუცხოება და უნდობლობა.

90-იანი წლების შუახანებში ხელისუფლება, მისი მმართველი პარტია (მოქალაქეთა კავშირი), საკუთარი პოზიციების გამყარებით იყო დაკავებული. ომის შემდგომი ჭრილობების მოშუშება, კომუნისტური ნომენკლატურის დაბრუნება, კორუფციის არნახული აყვავება, „ქართული ეკონომიკური სასწაულის“ მითის გაქრობა, ადამიანის უფლებათა მასობრივი დარღვევები, არჩევნების ტოტალური გაყალბება თითქოს გადაუჭრელ მოთხოვნებს უყენებდა მმართველ პარტიას (ალბათ ვინმე დაუნახაობაში დამდებს ბრალს და იტყვის, რომ იყო გამარჯვებებიც). მას დასავლელი პარტნიორების თვალში დემოკრატიის შელახული ავტორიტეტის ამაღლებაევალებოდა. კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლით, სიტყვის თავისუფლების პრინციპების დაცვით დაწყებული (ქმედების პრინციპი: ჯერ არღვევდა და შემდეგ იცავდა), საზოგადოებასთან ხელისუფლების გამჭვირვალე ურთიერთობების აუცილებლობის ქადაგებით დამთავრებული, მმართველმა პარტიამ არაერთი საშუალება სინჯა. ეს პერიოდი, სინამდვილეში, ერთპარტიული პერიოდის გაგრძელებას წარმოადგენდა (თუ არ ჩავთვლით „აღორძინებას“ აჭარაში).

ამ დროს არასამთავრობო სექტორიც იზოლირებულად ვითარდება. ყალიბდება ორგანიზაციულად, არკვევს სამოქმედო სფეროებს და პერიოდული დემარშებითა და აქტივობებით (ძირითადად, ადამიანის უფლებების სფეროში) იქმნის ხელისუფლების მოწინააღმდეგეთა, ალტერნატიული პოზიციის მქონეთა იმიჯს. თუმცა, ამის პარალელურად ძლიერდება ნეიტრალური, სხვადასხვა სფეროში საქმის მკეთებელი ორგანიზაციები და მრავლდება არაფრის მკეთებელი ორგანიზაციები.

სექტორის რაოდენობრივი ზრდა, მათი ცალკეული გახმაურებული საქმეები (ძირითადად, ადამიანის უფლებათა დაცვის ფაქტები) მმართველმა პარტიამ საქართველოში დემოკრატიის განმსაზღვრელ ფაქტორად „შერაცხა“ და დასავლურ დემოკრატიებს თავი მოაწონა. სხვათა შორის, ამ დროს ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ არასამთავრობო ორგანიზაციების განვითარების პროგრამაში მიწვევდნენ კომისიის წევრად. მინდა გავიხსენო, ყველა პროექტის დასაბუთება სწორედ მსგავსი სიტყვებით იწყებოდა „როგორც თქვენთვის ცნობილია, არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლები ქვეყნის დემოკრატიულობის განმსაზღვრელი ფაქტორია“. დღევანდელი გადასახედიდან ჩემთვის ესეც იმის საერთო „ფსიქოზის“ შემადგენელი ნაწილი იყო, რომლის გამოყენებას სახელისუფლო პარტია არა მარტო დასავლური დემოკრატიების მოსახიბლად, არამედ თვით სექტორის სადავეების ხელში ჩასაგდებად ცდილობდა. ამისთვის საფუძველი ისინჯებოდა „შეურიგებელ“ არასამთავრობოებთან, „ნეიტრალურებთან“, თუმცა მათთან წარუმატებელი ურთიერთობების ფონზე ახალ საშუალებას მიმართეს - საკუთარი არასამთავრობოების, ე.წ. „გონგოების“ დაფუძნება. 1998-1999 წლებში არჩევნების წინა პერიოდში ამან არნახული მასშტაბები მიიღო, რისი გამოხატულებაც იყო არასამთავრობო ორგანიზაციების მასობრივი რეგისტრირება და რამდენიმე კოალიციის ჩამოყალიბება: კონგრესი, რომლის უკან იმჟამინდელი სახელმწიფო მინისტრის ვაჟა ლორთქიფანიძის სილუეტი იკვეთებოდა და კოალიცია, რომლის სათავეშიც ლევან მამალაძე გამოიკვეთა საპატიო პრეზიდენტის რანგში. ბუნებრივია, ორივე პოლიტიკურ ფიგურას საკუთარი პოლიტიკური იმიჯისა და პოზიციების გასამყარებლად ესაჭიროებოდა ამგვარი გაერთიანებები. ეს იყო იმის მიზეზი, რომ ორივე გაერთიანების „სტარტი“ და „ფინიში“ ერთად იყო განლაგებული სამოქმედო ბილიკზე.

მთელ ამ პროცესს, ბუნებრივია, არ შეიძლებოდა გავლენა არ მოეხდინა რეალური სამოქალაქო ინსტიტუტების დამოკიდებულებაზე, რაც აისახა არაერთ დისკუსიაში, გამოსვლაში, სტატიაში, დონორების შესარჩევი კომისიების დამოკიდებულებებში პროექტების შერჩევისას. პარალელურად ხელისუფლების მიერ, რომელმაც არასამთავრობო ორგანიზაციებში დაინახა რა უფრო მეტი საფრთხე, ვიდრე - „სარგებელი“, ამუშავდა იგივე მანქანა, რომელიც რამდენიმე ხნის წინ ქების სიტყვებს არ იშურებდა ამ ორგანიზაციათა მიმართ. ამ პერიოდიდან დაიწყო საზოგადოებრივი ფონის მომზადება არასამთავრობოების იმიჯის შესალახად, რათა მეორე ეტაპზე სექტორის კონტროლის მათთვის უფრო მოქნილი ინსტრუმენტები აემოქმედებინათ. არასამთავრობოები იქცნენ ანტისახელმწიფოებრივ ინსტიტუტებად, რომლებიც „გრანტიჭამიები არიან“, „არ ზრუნავენ ეროვნულ ღირებულებებზე და პროპაგანდას უწევენ უცხოურ ფასეულობებს“. ამის დასამტკიცებლად აქტიურად იყენებდნენ კონკრეტული შემთხვევების PR-ს - რელიგიის თავისუფლების დაცვის შემთხვევებს, ეროვნების პირადობის მოწმობებსა და პასპორტებში ჩაწერის დისკუსიის პროცესს და სხვა. ამ ფონზე ფინანსთა სამინისტრომ მუშაობა დაიწყო გრანტების შესახებ კანონზე. უშიშროების სამინისტროში მუშაობა დაიწყეს სპეციალურ კანონზე, რომელიც მიუხედავად იმისა, რომ დილეტანტური ჩანდა, შინაარსობრივი თვალსაზრისით მისი არსებობაც უკვე სასინჯი ქვის ფუნქციას ატარებდა.

ეს პროცესი უკვე ახალი სახელისუფლო პოლიტიკური ელიტის მიერ ხორციელდებოდა, რომლის რიგებიც დატოვებული ჰქონდათ „დასავლურ ღირებულებებზე ორიენტირებულ“ პოლიტიკურ ჯგუფებს.

ახალი ჯგუფებისთვის ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან კავშირი, ვინაიდან მათში დასაყრდენი დაინახეს. დასაყრდენი - იდეოლოგიური თვალსაზრისით და იმავდროულად საკუთარი ინტერესების ლობირებისა და საზოგადოებრივი ნდობის მოპოვების თვალსაზრისით. ინტერესთა ამგვარი თანხევედრა, ბუნებრივია, სახელისუფლო პოლიტიკური ძალების აგრესიას იწვევს და სწორედ ამის გამო ეს უკანასკნელნი აბსოლუტურ უნდობლობას გამოხატავენ არასამთავრობოების პოლიტიკურად აქტიური ნებისმიერი ინიციატივის მიმართ. არადა, „დასავლურ ღირებულებებზე ორინტირებულ“ პოლიტიკურ ლიდერებთან თანამშრომლობას სერიოზული საფუძველი გააჩნია: 1999 წელს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, რომლის მესამე თავი - ინფორმაციის თავისუფლება - რევოლუციურ გარღვევად ითვლება პოსტსაბჭოთა სივრცის მასშტაბითაც კი. შთამბეჭდავი იყო 2001 წლის შემოდგომისინიციატივაც: ცსკო არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებით დაეკომპლექტებინათ. ვფიქრობ, ამ ინიციატივისთვის თვით სექტორიც არ იყო მზად, ვინაიდან განვითარებულ ორგანიზაციებში ამ ინიციატივისთვის მზადების პარალელურად მაინც მიდიოდა მსჯელობა, თუ რამდენად ღირდა ამ ინიციატივაზე წასვლა და რა რისკის მატარებელი იყო იგი. ინიციატივა არ განხორციელდა უმთავრესად იმ მიზეზის გამო, რომ ე.წ. დემოკრატიული ძალები გამოდგნენ იმდენად დემოკრატიულები, რომ უარი ეთქვათ არჩევნების გაყალბებაზე. დღეს თანამშრომლობის ახალი კონტურები იკვეთება ამ ჯგუფებს შორის: წინასაარჩევნო შეხვედრები, არჩევნებისშემდგომ პრიორიტეტებზე დისკუსია, არასამთავრობოებიდან წასული „მესიჯების“ გაგებისთვის მზაობა და, რაც განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს, სექტორის ცალკეული ლიდერების გადაწყვეტილება ხელისუფლებაში მოსვლასთან დაკავშირებით. ბუნებრივია, ის პირები, რომლებიც საზოგადოებაში დადებითი რეპუტაციით სარგებლობენ და სერიოზული პროფესიონალებიც არიან, ახალი პოლიტიკური ჯგუფებისთვის სასურველ ადამიანურ რესურსებად იქცნენ. და თუ დღემდე მხოლოდ პარტიებს შორის მოძრავ ფიგურებს ვადევნებდით თვალს, დღეს ახალი ხალხის პრეზენტაციის პერსპექტივა გაჩნდა პოლიტიკური სივრცეში, რომლის გამოყენებაც „დემოკრატიულ ღირებულებებზე ორიენტირებული“ ჯგუფებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელ ფაქტორად იქცა. დღეს სექტორიდან პოლიტიკაში მიდის ის ხალხი, ვინც მუშაობდა თვითმმართველობის, არჩევნების საკითხებზე, ეკონომიკურ პლატფორმებზე, კანონებზე, რომლებსაც პარლამენტი იღებდა. ვფიქრობ, ესეც სექტორის განვითარების დონემ განაპირობა.

ძირითად პოლიტიკურ პარტიებსა და არასამთავრობო სექტორის ურთიერთობებში არსებული პრობლემები ზემოთ მოხმობილი პოლიტიკური პარტიებისა და არასამთავრობო სექტორის ურთიერთობის ისტორიის ანალიზი საშუალებას გვაძლევს გამოვიტანოთ დასკვნები ურთიერთობაში არსებული პრობლემების შესახებ.

პრობლემები სამი სახისაა: 1. პოლიტიკურ პარტიების სივრცეში, 2. არასამთავრობო სექტორში და 3. საერთო პრობლემები.

1. ერთ-ერთ უმთავრეს პრობლემად პოლიტიკური პარტიების განვითარების არსებული დონე გვესახება. აშკარაა, რომ თვით მათთვის საბოლოოდ გარკვეული არ არის პოლიტიკურ პარტიათა პოლიტიკური ორიენტაცია. ამაზე მეტყველებს მათი სახელწოდებები, გაურკვეველი კოალიციები, სადაც მემარჯვენეები, ცენტრისტები და მემარცხენეები ერთიანი იდეოლოგიის გარეშე ერთიანდებიან საკანონმდებლო ორგანოში მოხვედრის მიზნით. თემის გაგრძელებაა პოლიტიკურ პარტიათა მოქმედების პოლიტიკური პლატფორმების განუვითარელობა. სამწუხაროდ, დღემდე პოილტიკური კამპანიები ფიგურებზე უფრო ითვლება, ვიდრე გრძელვადიან სამოქმედო გეგმებზე. ასეთ პირობებში საკმაოდ რთულია არასამთავრობო ორგანიზაციათა მხრიდან სტაბილური თანამშრომლობის სტრატეგიის დასახვა და განხორციელება. თვალშისაცემია პოლიტიკური ძალადობა - განსაკუთრებით წინასაარჩევნო პროცესში გამეფებული მეთოდები, რომელიც ძალის დემონსტრირებისა და დაშინების გზით ელექტორატის მოპოვებაზე, ან პირდაპირ საარჩევნო ყუთებთან მიმავალი გზების დაუფლებაზეა ორიენტირებული. მაშინ, როდესაც არასამთავრობოები სამართლიან არჩევნებს ქადაგებენ და დამოუკიდებელ სადამკვირვებლო ინსტიტუტად გვევლინებიან, პოლიტიკურ პარტიათა ამგვარი ქმედებანი, ბუნებრივია, ურთიერთობებს ასუსტებენ. 2002 წლის არჩევნებმა მოსახლეობასა და არასამთავრობო ორგანიზაციებსაც დაანახეს, რომ „ყველა აყალბებს“. ალბათ ეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი იმედგაცრუება იყო, როდესაც მოქალაქეთა კავშირიდან წამოსულმა „დემოკრატიულ ღირებულებებზე ორიენტირებულმა“ ჯგუფებმა არანაკლები სიჩაუქე გამოიჩინეს ამ საქმეში (თუმცა, ბუნებრივია მათი გამარჯვებები მხოლოდ გაყალბებას არ უნდა დაუკავშირდეს - მათ საზოგადოებრივი მხარდაჭერაც გააჩნდათ). მოსახლეობის განწყობა - საზოგადოებრივი ცხოვრების მართვაში მთავრობის უალტერნატივობის შესახებ პოლიტიკურ ძალებს უბიძგებს მეტი ყურადღება სწორედ შედეგს (ხელისუფლებაში მოსვლას) დაუთმონ, რისთვისაც ნებისმიერი მეთოდისთვის მზად არიან. ამ ფონზე ნაკლები დრო სწორედ მიზნის მიღწევის დემოკრატიულ პროცესზე (დისკუსიაზე, პლატფორმების განხილვაზე, სამოქალაქო ინტიტუტებთან ურთიერთობაზე) იხარჯება და ძირითადი დრო „შავ PR“-სა და ძალადობას ეთმობა.

2. ძირითადი პრობლემა უნდობლობაა. წარსულმა გამოცდილებამ, უდავოდ, დაღი დაასვა არასამთავრობო ორგანიზაციების განწყობას თანამშრომლობისათვის. როგორც წესი, ისინი უფრო მკაცრნი და მომთხოვნი არიან, ეს ტონი კი სადისკუსიოდ, პლატფორმების განსახილველად, საერთოეროვნული სტრატეგიების შესამუშავებლად ნაკლებად გამოსადეგია.

3. ამ ნაწილში ორ ძირითად პრობლემას გამოვყოფ: ა) ფინანსური უზრუნველყოფის პრობლემა ორივე მხარისთვის. ეს ის საკითხია, რომელიც პოლიტიკურ პარტიებსა და არასამთავრობო სექტორს მეტ-ნაკლები დოზით აწუხებს. პოლიტიკურ პარტიებში წევრების შენატანები მიზერულია, რის გამოც დაფინანსების ერთადერთ საშუალებად ბიზნესი რჩება. ეს იწვევს წარმატებულ ბიზნესმენთა სხვადასხვა პოილტიკურ ძალებთან ერთად მოსვლას ხელისუფლებაში (რისი ავკარგიანობაც ცალკე თემაა), ან სხვა ოპერაციებს, რაც პოლიტიკურ პარტიათა ფინანსურ გაუმჭვირვალობასთან პირდაპირ კავშირშია. არასამთავრობო ორგანიზაციათა დამოკიდებულება დონორების მიმართ ებმის მათ მუდმივ შიშს არასტაბილურობის გამო, შესაბამისად, ეს საშიშროებას უქმნის ხედვის, სტრატეგიის სტაბილურობას და სხვა ოპერაციებს, რაც უკვე არასამთავრობო ორგანიზაციათა ფინანსურ გაუმჭვირვალობასთანაა პირდაპირ კავშირში. ბ) მეორე პრობლემად ორივე მხარის რეგიონული ქსელის სისუსტე მესახება. პოლიტიკური პარტიების შემთხვევაში მისი გამოცოცხლება არჩევნებს უკავშირდება. არასამთავრობოების შემთხვევაში კი მხოლოდ ცალკეულ ქალაქსა თუ რაიონში (თელავი, გორი, ქუთაისი, ოზურგეთი, ზუგდიდი და კიდევ რამდენიმე) მოხერხდა რიცხვობრივად და ხარიხობრივად სექტორის მეტ-ნაკლებად სერიოზული ბაზების შექმნა. ორივე მხარეს არსებული ეს პრობლემა ადგილობრივი მედიის სისუსტის ფონზე ადგილობრივ მოხელეთა უმართაობისა და უსამართლობის იდეალურ საფუძველს ქმნის.

ბუნებრივია, რომ პოლიტიკური პარტიებისა და არასამთავრობო სექტორის ურთიერთობებში არსებული პრობლემები შეიძლებოდა სხვა კლასიფიკაციითა თუ იდეური რგოლებითაც წარმოდგენილიყო. მე ვფიქრობ, შევეხე იმ ძირითად პრობლემებს, რომელთა აღმოფხვრაც მხარეთა ეფექტური თანამშრომლობის საფუძვლებს შექმნიდა. 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნების დემოკრატიული და სამართლიანი გზით ჩატარებამ შესაძლებელია გადამწყვეტი როლი ითამაშოს. სამართლიანი არჩევნების გზით მოსულ ახალ საპარლამენტო ციკლში პარალელურად წარიმართება პოლიტიკურ პარტიათა განვითარების ახალი ეტაპი, ახალ დონეზე ავა სამოქალაქო ინსტიტუტების განვითარება, რაც მათი ურთიერთობის უფრო ეფექტურ მექანიზმებს აამოქმედებს.

განსახილველი საკითხის შემოთავაზებისას ბატონი დავით ლოსაბერიძე აღნიშნავდა, რომ პოლიტიკურ პარტიებსა და მესამე სექტორს შორის არსებული ურთიერთობები განსაკუთრებით აქტუალური ხდება წინასაარჩევნო პერიოდში და საზოგადოებაში უკვე იქცა სპეკულაციის საგნად.

მე პირიქით მგონია: წინასაარჩევნო პერიოდში ამ ურთიერთობებს სწორედ რომ აკლდება აქტუალობა. პარტიები ცდილობენ, ამ პერიოდში იცხოვრონ ცნობილი დევიზით: „პარტია და ხალხი ერთიანია“. ესაა დრო, როცა პოლიტიკური კლასი თითქმის არ საჭიროებს გამაშუალებელს საზოგადოებასთან შეხებისას, არჩევს დაამყაროს პირდაპირი კონტაქტი და თუ მაინც ურთიერთობს მესამე სექტორთან, მხოლოდ იმისთვის, რომ განასახიეროს კავშირი მოქალაქეთა მეტ-ნაკლებად აქტიურ ნაწილთან, დაიხმაროს ისინი საარჩევნო მიზნების მისაღწევად. უკეთეს შემთხვევაში, მესამე სექტორი პოლიტიკურისათვის „საბაზო კლუბის“ ფუნქციას ასრულებს. ბოლო დროს ხშირია, ერთი მხრივ, პოლიტიკური ჯგუფებისა თუ ლიდერების, ხოლო მეორე მხრივ, არაპოლიტიკური და არაკომერციული გაერთიანებების წარმომადგენელთა ერთობლივი პრეს-კონფერენციები ან საზოგადოების წინაშე წარდგომის სხვა ფორმები. პოლიტიკური კლასის თითოეული „წონიანი“, „რეიტინგიანი“ სეგმენტი ცდილობს „თავისი“ მესამე სექტორი იყოლიოს. მაგალითად, გაერთიანებულ დემოკრატებს გვერდით უდგანან ქალები, რომლებიც გენდერული მგრძნობიარობის იდეებს ავითარებენ. ნაციონალურ მოძრაობას მხარში ედგა „ვაკის გონივრული განვითარების ასოციაცია“, რომელმაც ახლა ახალი მემარჯვენეებისაკენ გაიწია. ქალთა რომელიღაც ორგანიზაცია მხარს უჭერს ჯუმბერ პატიაშვილსა და „ერთობას“. აღარაფერს ვიტყვი ქართლის ცოცხალი დედების ფორმალურ ინსტიტუტზე - „საქართველოს ქალებზე მშვიდობისა და დემოკრატიისათვის“. ქალთა ორგანიზაციებს, როგორც პოლიტიკური ჯგუფების თანამგრძნობებსა და მხარდამჭერებს, მხოლოდ მაგალითისთვის შევეხე. ასეთი მაგალითის მოყვანა სხვა ორგანიზაციებზე დაყრდნობითაც შეიძლება. ვთქვათ, იგივე „ახალი მემარჯვენეები“ და „ნატო და საქართველო“. ამ არასამთავრობო ორგანიზაციაზე დაკვირვების შედეგად მრჩება შთაბეჭდილება, რომ ის, უწინარესად, „ახლების“ ერთ-ერთი სამარკო ნიშანია და შემდეგ უკვე რაღაცის მაქნისი ორგანიზაცია.

საკმარისია, პოლიტიკურმა კლასმა არასამთავრობო ორგანიზაციაში დაინახოს საფრთხე მისი ინტერესების რეალიზების გზაზე, რომ ყოველგვარი ლაპარაკი მესამე სექტორთან თანამშრომლობაზე დავიწყებას ეძლევა. შეგახსენებთ, თითქმის ყველა პოლიტიკურმა პარტიამ ერთსულოვანი ბოიკოტიგამოუცხადა საზოგადოება „სამართლიან არჩევნებს“, როცა წამოიჭრა საკითხი, რომ არჩევნებზე ხმების პარალელური დათვლა სწორედ ამ ორგანიზაციას უნდა განეხორციელებინა. მოტივი იყო უნდობლობა, რადგან ბოიკოტისტთა მტკიცებით, „სამართლიანი არჩევნები“ მიკერძოებული იქნებოდა ერთ-ერთი პოლიტიკური პარტიის სასარგებლოდ.

მოკლედ, შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკოსები მესამე სექტორს მეტ-ნაკლებად ადეკვატურად აღიქვამენ ანუ არ აღიქვამენ მას მთლიანობად, სამოქალაქო ერთობად, რომელიც თუნდაც უზოგადეს საერთო ღირებულებებს, სამოქმედო (და შემდეგ უკვე ეთიკურ) პრინციპებს ეფუძნება. თუ ეს პრობლემაა, მაშინ ამ სიტყვას აქ არ ვანიჭებ მაინცდამაინც დასაძლევი სირთულის მნიშვნელობას. წინასაარჩევნო პერიოდში კი, მესამე სექტორი, სინტაქსურ ტერმინოლოგიას თუ მოვიშველიებთ, უბრალო ან ირიბი დამატებაა პოლიტიკური სექტორისათვის. შეიძლება, ზოგიერთი პოლიტიკური პარტია (მეტიც, მოქალაქეთა საგრძნობი ნაწილიც) მესამე სექტორს არა სექტორად (თუნდაც არასრულფასოვან სექტორად), არამედ უფრო სექტად მიიჩნევდეს, ჩვენში ამ სიტყვით გამოხატული შინაარსისათვის დამახასიათებელი ყველა ატრიბუტით: ფინანსდება უცხოეთიდან, ამ დაფინანსების სანაცვლოდ აღიარებს არაეროვნულ, მიუღებელ ფასეულობებს, უპირისპირდება და ძირს უთხრის ჩვენს ტრადიციებს, მისი საქმიანობა და პათოსი უცნობი ან გაუგებარია მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის და ა.შ.

საქართველოში პოლიტიკური პარტიებისა და მესამე სექტორის ურთიერთობაზე როცა ვლაპარაკობთ, ვერ ავცდებით მსჯელობას, კონკრეტულად რომელ პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობას ეხება ეს ლაპარაკი. მეორე მხრივ, საკითხავია, რა ორგანიზაციებს მოიცავს მესამე სექტორის ის ნაწილი, რომელიც პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობას ესწრაფვის ან საჭიროებს.

მოდით, თვალის ერთი გადავლებით გავიხსენოთ ის პოზიტიური წვლილი, რაც მესამე სექტორმა შეიტანა ქვეყნის დემოკრატიზაციის მცდლობაში, თუნდაც, მხოლოდ ნორმატიული აქტებისა და სხვა დოკუმენტების დონეზე: კანონი გრანტების შესახებ (დაბეგვრის შეღავათიანი რეჟიმი, რამაც ალბათ მოიზიდა დონორები და ხელი შეუწყო არასამთავრობო სექტორის რაოდენობრივ ზრდას); მესამე თავი ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში, რომელიც აქტიური მოქალაქეების ხელში, ავად თუ კარგად, მოქმედებს; ანტიკორუფციული პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებები, რომელმაც დაინტერესებულ მოქალაქეებს ჩამოუყალიბა და გაუცნობიერა ის, რაც თითქოს ყველამ ისედაც იცის... პროგრესული კანონმდებლობის პარლამენტში „გათრევა“ მოხერხდა სავსებით კონკრეტულ პოლიტიკურ ჯგუფთან თანამშრომლობის შედეგად, რასაც შემდეგ, ალბათ, პრეზიდენტის ნებაც შეერთო. ეს პოლიტიკური ჯგუფი, იმხანად მოქალაქეთა კავშირის რეფორმატორებად წოდებული ფრთა, აღმოჩნდა პოლიტიკოსთა ერთადერთი კრებული, რომელთან ურთიერთქმედებაც პროდუქტიული გამოდგა არა მხოლოდ მესამე სექტორის, არამედ საზოგადოებისთვისაც. ამ ჯგუფის ხელისუფლებიდან ჩამოცილებისა და რღვევის შემდეგ მესამე სექტორმა. შესაძლოა, შეინარჩუნა მათთან თანამშრომლობის სურვილი თუ სულისკვეთება, მაგრამ არანაირ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებაში ეს არ ასახულა. მესამე სექტორის ნაწილმა, იმის ნიშნადაც, რომ მხოლოდ ყოფილ რეფორმატორებთან არ ჰქონდა „კუდი გადაბმული“, სცადა „განახლებულ“ ხელისუფლებასთან თანამშრომლობაც, მაგრამ ეს მცდელობა საწყის სტადიასა და კეთილი განზრახვების დეკლარირებას არ გასცილებია. მე მგონი, წარსულის გაკვეთილებზე ხანგრძლივად სწავლა საჭირო არ არის და შეიძლება კატეგორიულადაც დავასკვნათ, რომ პოლიტიკური კლასის იმ სეგმენტთან, რომელზეც ვრცელდება პრეზიდენტ შევარდნაძის გავლენა, მესამე სექტორის თანამშრომლობას დემოკრატიულ, სამოქალაქო ინიციატივათა რეალიზებისათვის აზრი არა აქვს. მეტიც, სახელისუფლებო ბლოკის სახელით გაერთიანებული ძალებისა და პიროვნებების უმრავლესობა მესამე სექტორის კლასობრივი მტერია.

ერთი დასკვნაც: მესამე სექტორისა და პოლიტიკურ პარტიათა ურთიერთობაზე წარსულის გათვალისწინებით როცა ვლაპარაკობთ, უფრო მესამე სექტორისა და ხელისუფლების ურთიერთობაზე ლაპარაკი გამოგვდის. აქამდე მესამე სექტორის მიზნების მისაღწევად სწორედ ხელისუფლებასთან ურთიერთქმედება და ხელისუფლების ნების გამოვლენა იყო საჭირო. მას შემდეგ, რაც ხელისუფლებაში ასეთი ნების მქონე ადამიანები თითქმის აღარ დარჩა, იკლო მესამე სექტორის საქმიანობის ეფექტმაც. არც ისე დიდი ხანი გავიდა იმ დღიდან, როცა მესამე სექტორის თვალსაჩინო წარმომადგენლები ასეთი დისკუსიისას სექტორის კრიზისზე ლაპარაკობდნენ. ვფიქრობ, მესამე სექტორი ცდილობს ამ კრიზისის გადალახვას. ეს მცდელობა ვლინდება ორ ტენდენციაში: 1. მიმართავს ძალისხმევას სექტორის საქმიანობით ახალი ადამიანების, განსაკუთრებით, ახალგაზრდების დასაინტერესებლად და 2. ცდილობს წაახალისოს სამოქალაქო აქტივობა რეგიონებში.

ხელისუფლებაზე ხელის ჩაქნევის შემდეგ მესამე სექტორი ახალი ამოცანის წინაშე დგას: მან უნდა ააგოს ურთიერთობა პოლიტიკურ პარტიებთან. მე ახლა დავუპირისპირდები ჩემსავე მტკიცებას, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში სექტორისა და პარტიების ურთიერთობის საკითხი აქტუალობას მოკლებულია. დიახ, ამ პერიოდში პარტიებს უფრო მომხმარებლური დამოკიდებულება აქვთ მესამე სექტორისადმი, მაგრამ უკანასკნელისათვის იგივე დროითი მონაკვეთი, არჩევნების დღე და მოკლე პერიოდი შემდგომ - პოლიტიკურ პარტიათა ტესტირების ხანაა. სექტორისა და პარტიების დეკლარირებული ინტერესი ამ პერიოდში ერთმანეთს ემთხვევა, მათ ერთი მოკლევადიანი ამოცანა აქვთ - არჩევნების სამართლიანად და თავისუფლად ჩატარება. რატომღაც ეჭვი არავის შეაქვს იმაში, რომ ასეთი არჩევნების შედეგად ხელისუფლება თუ არ დამარცხდება და გამოიცვლება, საფუძვლიანად შეირყევა მაინც. მესამე სექტორი ხედავს, რომ მისი ინტერესების გარკვეული ნაწილის რეალიზება, ამდენად, თავად სექტორის ცხოველმოქმედება შესაძლებელია მხოლოდ ხელისუფლებასთან საზოგადო სიკეთისკენ მიმართული თანამშრომლობის შედეგად. ამას ხედავენ დონორებიც და მათი ბოლოდროინდელი პოლიტიკა, შემწეობა აღმოუჩინონ სამოქალაქო სექტორს ნორმალური საარჩევნო პროცესის ხელშესაწყობად, გახლავთ მცდელობა, საქართველოს მესამე სექტორმა დაიბრუნოს ხელისუფლებასთან ურთიერთობის შესაძლებლობა. ვაზუსტებ, ეს არ არის მცდელობა და სურვილი, მაინცდამაინც იგივე ხალხი ვიხილოთ ხელისუფლებაში, ვისაც იქ ყოფნისას მესამე სექტორთან ურთიერთობის გამოცდილება დაუგროვდა.

მესამე სექტორი, პარტიებისა და მოქალაქეების ნაწილი, გარკვეული ალბათობით, მოკავშირეები იქნებიან არჩევნების დღეს. ეს არის გამონაკლისი შემთხვევა, როცა მესამე სექტორს ძალიან ცხადად აქვს წარმოდგენილი პარტიებთან ურთიერთობის მიზანი, რომელიც შეიძლება საზოგადო სარგებლის მომტანიც აღმოჩნდეს. გამონაკლისია იმიტომ, რომ სხვა საფუძველზე პოლიტიკურ პარტიებთან მესამე სექტორის ურთიერთობა ჯერ აუგებელია. ბოლო, ვთქვათ, წელიწადნახევრის მანძილზე, კონკრეტული არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და პოლიტიკური პარტიების თანამშრომლობის საზოგადოებისთვის სასარგებლო შედეგებს მე ან ვერ ვიხსენებ ან არ ვიცი. ეს არ ნიშნავს, რომ სკეპტიკურად ვუყურებ ასეთ თანამშრომლობას. მგონია, რომ მესამე სექტორი უფრო ირჯება პარტიებთან ურთიერთობის ფორმათა საძიებლად თუ დასახვეწად. პოლიტიკური პარტიები ამ მხრივ მეტ გულგრილობას იჩენენ. დარწმუნებული ვარ, არჩევნების შემდეგ ამ ურთიერთობებში სიცხადე იმატებს, მით უმეტეს მაშინ, თუ არჩევნების „სწორად“ ჩასატარებლად მესამე სექტორის მიერ გაღებული ძალისხმევა „ცუდად არ ჩაივლის“ და პოლიტიკურ სექტორს სამოქალაქოსადმი ინტერესი უფრო გაუღვივდება.

ზემოთ ტესტირება ვახსენე: მოგეხსენებათ, მესამე სექტორი ამზადებს ათპუნქტიან ტექსტს, სათაურით „ათი ნაბიჯი დემოკრატიისაკენ“. ეს არის ერთგვარი გამოწვევა, უკეთ, მიწვევა პარტიებისათვის - რამდენად გაიზიარებენ ისინი მესამე სექტორის შეთავაზებულ პრინციპებს. ამთავითვე შეიძლება გამოცნობა, ვინ დაინტერესდება მეტ-ნაკლებად რეიტინგიანი საარჩევნო სუბიექტებიდან ამ „ათი ნაბიჯით“: გაერთიანებული დემოკრატები, ახლები, ნაციონალური მოძრაობა და ნუ გამოვრიცხავთ ლეიბორისტებსაც. არანაკლებ საინტერესოა, რომელი ორგანიზაციები გამოიჩენენ ინტერესს მესამესექტორიდან. რაც უნდა იყოს, პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობის საკითხზე ყურადღებას ამახვილებს მესამე სექტორის მხოლოდ ნაწილი - შესაძლოა, ძალიან აქტიური, სამოქალაქო ღირებულებების ყველაზე მეტად განმასახიერებელი ნაწილი, მოკლედ, მესამე სექტორის მარილი, მაგრამ ის მაინც ვერ გაწვდება, ვერ აუვა პოლიტიკურ პარტიებთან ურთიერთობის მთელ სისავსეს. მას შეუძლია, გაწვდეს თავის წილ ურთიერთობებს და გააფართოოს მათი არეალი. მაგრამ მხოლოდ ის ვერ დააწესებს პარტიებთან ურთიერთობის კანონებს. და შეიძლება ვერ აღმოჩნდეს ყველაზე სასურველი პარტნიორი პარტიებისთვის.

დასასრულ, შევეცდები შევაჯამო აქ დასმულ კითხვათა პასუხები; პოლიტიკური პარტიებისა და მესამე სექტორის ურთიერთობათა ერთი პრობლემა არის უთანასწორო დამოკიდებულება ერთმანეთისადმი, რასაც ურთიერთუნდობლობაც ერთვის. ნდობის გაჩენა და ურთიერთობებში გათანასწორება მოსალოდნელია, თუ საპარლამენტო არჩევნები ასე თუ ისე ნორმალურად ჩატარდა მოქალაქეთა გამიზნული და პროდუქტიული აქტივობის თანხლებით. ეს დამსახურება, ვინც უნდა მიიწეროს, ნათელი იქნება, რომ გარკვეულწილად სამოქალაქო სექტორის მუშაობის შედეგიცაა. მეორე პრობლემა გახლავთ პარტიებისა და მესამე სექტორის ჩამოუყალიბებელი ურთიერთობები. მათთვის უფრო მკაფიო ფორმისა და გასაგები შინაარსის მისანიჭებლად მესამე სექტორი ცდილობს იმუშაოს - ვთქვათ, წერილობით გამოხატოს პრინციპები, რომელსაც შეიძლება დაეფუძნოს ეს ურთიერთობები. პასუხის გაცემამდე პარტიები, ვფიქრობ, დაელოდებიან მესამე სექტორის ძალისა და გავლენის დამადასტურებელ ახალ მტკიცებულებებს. უამისოდ პოზიტიურ ძვრებს ამ ურთიერთობებში მე არ ველი.

„ლავდიკიის ეკლესიის ანგელოზს მისწერე...
ვიცი შენი საქმენი: შენ არც ცივი ხარ,
არც ცხელი; ო, ნეტა ან ცივი იყო ან ცხელი!
მაგრამ რაკი ნელ-თბილი ხარ,
არც ცივი და არც ცხელი, ამიტომ ამოგანთხევ ჩემი პირიდან.“
გამოცხ., 3, 14-16.

საკითხი, ჩემი აზრით, ძალიან აქტუალურია, რადგან რაც არ უნდა ვეცადოთ, პოლიტიკას ვერც ავცდებით და არც უნდა ავცდეთ. პირადად მე თავიდანვე გამოვხატავ ჩემს განწყობას, რომ განზე დგომა და იმის მცდელობა, რომ სრული „ნეიტრალიტეტი“ დავიცვათ, სულაც არ მგონია გამართლებული. ჩემს განწყობას ალბათ ყველაზე კარგად გამოხატავს იოანეს გამოცხადების ის სიტყვები, რომლებიც ეპიგრაფად წავუმძღვარე ამ მოხსენებას და რომლებიც თავიდან არ მშორდებოდა ამ თემაზე ფიქრის დროს. დღემდე რატომღაც ამგვარი „ნელ-თბილობა“ მესამე სექტორში ერთადერთ მისაღებ და კარგ ტონად იყო მიჩნეული, იმდენად, რომ მისი გავლენისგან თავის დაღწევა არ იყო ადვილი. შესაბამისად, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, ყველა ერიდებოდა ღიად გამოემჟღავნებინა თავისი სიმპათია თუ მხარდაჭერა რომელიმე პარტიის, პოლიტიკური ლიდერისა თუ პოლიტიკოსთა ჯგუფის მიმართ.

პოლიტიკური პარტიების მიმართ საქართველოს მესამე სექტორის ტრადიციული დამოკიდებულება ასე შეიძლება გამოიხატოს: პოლიტიკა ბინძური საქმეა, ამდენად, პოლიტიკაში ჩარევა ან რომელიმე პოლიტიკურ ჯგუფთან თუ პოლიტიკოსთან თანამშრომლობა ამ სიბინძურეში გარევის ტოლფასია. შესაბამისად, საკუთარი „უბიწოების“ შესანარჩუნებლად ამ ორ სექტორს შორის რაც შეიძლება ღრმა უფსკრული უნდა ყოფილიყო. გავიხსენებ დავით ლოსაბერიძის ნათქვამ სიტყვებს პირველ შეხვედრაზე, რომელიც მესამე სექტორის ეთიკის საკითხებს მიეძღვნა: „მესამე სექტორში მაღალია პოლიტიკური ანგაჟირების ხარისხი. ამა თუ იმ არასამთავრობო ორგანიზაციას ხშირად წამოაძახებენ ამა თუ იმ პარტიის მიმართ განსაკუთრებულ ინტერესებს. ამ მხრივ სახარბიელოდ ნამდვილად არ გვაქვს საქმე.“

სიტყვა „არასახარბიელოდ“ ზუსტად გამოხატავს იმ დამოკიდებულებას, რაზეც მე ზემოთ ვილაპარაკე. არადა, თუკი რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაცია ან კონკრეტული ადამიანი, რომელიც ამ სექტორში მოღვაწეობს, მხარს უჭერს რომელიმე პოლიტიკურ ჯგუფს, რა არის ამაში მიუღებელი ან რატომ უნდა მოქმედებდეს ეს მთელი სექტორის იმიჯზე? ცხადია, აქ ცალკე უნდა გამოიყოს ე.წ. „სამთავრობო არასამთავრობოები“; რომლებიც არა მხოლოდ თანამშრომლობენ პოლიტიკურ ძალებთან, არამედ სწორედ ამ პოლიტიკური ძალებისა თუ ხელისუფლების ცალკეული წარმომადგენლების მიერ არიან შექმნილი და დაფინანსებული. ამის მაგალითად პირველ რიგში ყველა ჩვენგანს ახსენდება ეგრეთწოდებული „მამალაძის არასამთავრობოთა ალიანსი“, რადგან ეს არის ზემოთქმულის ყველაზე მკაფიო მაგალითი: ყველამ იცის, რომ ეს ალიანსი ქვემო ქართლის აწ უკვე ყოფილმა გუბერნატორმა ლევან მამალაძემ შექმნა, დააფინანსა და დღემდე შესაბამის მხარდაჭერასაც იღებდა მათგან. ცხადია, როცა ვამბობ, რომ არ ვეთანხმები დავით ლოსაბერიძეს, მე არ ვგულისხმობ ანგაჟირებულობის ამ ხარისხს, უბრალოდ, ვლაპარაკობ მოქალაქეობრივი პოზიციის ქონაზე და ამ პოზიციის გამოხატვაზე, რაც შეიძლება რომელიმე პოლიტიკური ჯგუფისადმი ღია მხარდაჭერაშიც გამოჩნდეს.

თავისთავად, საკუთარი „უბიწოებით“ კეკლუცობას აქვს გარკვეული მიზეზები, რომელთაგან შეიძლება ყველა ვერ ჩამოვთვალო, მაგრამ რამდენიმე მათგანი, რაც გამახსენდება, შეიძლება ვახსენო. მთავარი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ბოლო 10-15 წლის განმავლობაში, გარკვეულწილად, ყველა პოლიტიკური ძალის დისკრედიტაცია მოხდა. შესაბამისად, მესამე სექტორშიც გაჩნდა შიში, რომ არ მომხდარიყო მათი იდენტიფიცირება რომელიმე მათგანთან. თუმცა, საბოლოო ჯამში, არა მგონია, რომ ამგვარ პოლიტიკას მესამე სექტორისთვის სასარგებლო შედეგი გამოეღო: თუ საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის შედეგებს გადავხედავთ, ადვილად დავრწმუნდებით, რომ მესამე სექტორს სულაც არა აქვს პოლიტიკურ პარტიებზე მაღალი რეიტინგი. ჩვენს სინამდვილეში, პრაქტიკულად, ერთადერთი შანსი არსებობს, რომ „ვიღაცისტის“ იარლიყს გაექცე - თუკი საერთოდ განზე გადგები და არაფერში ჩაერევი. ანუ, ქართული ანდაზა რომ გავიხსენოთ, თუკი მგლის შიშით ცხვარს გაწყვეტ, ცხადია, რომ მგელი შენს ცხვარს ვერაფერს დააკლებს, მაგრამ არც ის სიკეთეები გექნება, რაც ცხვრის ყოლას მოსდევს.

მეორე მიზეზი, როგორც ჩანს, დონორების პოზიცია იყო, თუმცა, მე ამ სფეროში ნაკლებად ვარ ჩახედული.

სამაგიეროდ, არის კიდევ ერთი, შედარებით სუბიექტური მიზეზი, რაც, ჩემი აზრით, არანაკლებ გავლენას ახდენდა მესამე სექტორის პოზიციაზე. სექტორში რატომღაც ჩამოყალიბდა ერთგვარი „კლანური“ დამოკიდებულება, როცა მისი წევრების ერთი ნაწილი, ასე ვთქვათ, დაწინაურებული „არასამთავრობოები“ თავს რაღაც ცალკე კასტად თუ სექტად განიხილავდნენ. ამ კასტის შიგნით ერთიანობის შენარჩუნება, ერთიანი პოზიციის ქონა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს ამოცანად იყო მიჩნეული. ისიც ცხადია, რომ რაც უნდა „ნეიტრალური“ და „მიუმხრობლური“ ყოფილიყო სექტორის გარეგნული პოზიცია, მის თითოეულ წევრს პოზიციაც ჰქონდა და შინაგანი სიმპათია-ანტიპათიაც. მე მეჩვენება, რომ ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც სიმპათია-ანტიპათიაზე ხმამაღლა გამომჟღავნებას ყველა ერიდებოდა, სწორედ ამ ერთიანობის შენარჩუნება იყო, რადგან ცხადია, რომ ეს სიმპათია-ანტიპათიები ხშირად არ ემთხვეოდა ერთმანეთს.

ზოგჯერ ასეთი მიდგომა საკმაო უხერხულობებსაც ქმნიდა. გავიხსენებ 2002 წლის ადგილობრივი არჩევნების წინა პერიოდს, რადგან მაშინდელი მოვლენები ძალიან ჰგავს დღევანდელს, უფრო ზუსტად კი გუშინ, 26 სექტემბერს ბოლნისსა და სენაკში დატრიალებულ ამბებს. მაშინაც და დღესაც ხელისუფლება ფიზიკური ძალადობითა და იარაღის გამოყენებით ცდილობდა აღეკვეთა ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების პოლიტიკური აქტივობა. განსხვავება მხოლოდ ის არის, რომ 2002 წელს ხელისუფლება შედარებით ფარულ მეთოდებს იყენებდა: თუკი დღეს პოლიცია თავად მონაწილეობს დარბევებში, მაშინ ამას ვითომ ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი შეიარაღებული ბანდიტური ჯგუფები აკეთებდნენ. ამასთან, 2002 წელს ხელისუფლება სასამართლოს გზით ცდილობდა, არჩევნებში მონაწილეობის საშუალება არ მიეცა ოპოზიციური პარტიებისთვის, კერძოდ, მაშინ ოპოზიციაში ახლად გადასული ზურაბ ჟვანიასთვის.

ამის გამო რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ გადაწყვიტა, სექტორის სახელით გაეკეთებინა განცხადება, რომელშიც დაგმობილი იქნებოდა ხელისუფლების მოქმედება. ამ გადაწყვეტილებას არასამთავრობო ორგანიზაციების მეორე ნაწილის აღშფოთება მოჰყვა. მოტივი ასეთი იყო - თუ ჩვენ ამ განცხადებას გავაკეთებთ, ეს ნიშნავს, რომ ზურაბ ჟვანიას და მიხეილ სააკაშვილის დაკვეთას ვასრულებთო. არადა, იმ პერიოდში სწორედ ეს ორი პარტია იდევნებოდა ხელისუფლების მხრიდან და ბუნებრივი იქნებოდა, რომ მესამე სექტორს სწორედ მათ დასაცავად ამოეღო ხმა. საბოლოოდ, განცხადების ტექსტი მკვეთრად გადამუშავდა და შერბილდა. მიზეზი შემდეგი იყო: ზოგიერთ მესამე სექტორელს გულწრფელად ეშინოდა, „ვიღაცისტის“ ტიტული არ მომაკერონო, ზოგს პიროვნულად არ უნდოდა, რომ დასახელებული ორი პოლიტიკოსისთვის დაეჭირა მხარი და საკუთარ პოზიციას ისევ „ნეიტრალიტეტით“ ნიღბავდა, არასამთავრობოთა მესამე ნაწილი კი პირველ ორთან დაპირისპირებას მოერიდა და ამჯობინა მიღებული ყოფილიყო შედარებით ნეიტრალური დოკუმენტი, რომელსაც რაც შეიძლება მეტი ხელმომწერი ეყოლებდა.

ამავე კონტექსტში კიდევ ერთ შემთხვევას გავიხსენებ: 1999 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ კავკასიურმა ინსტიტუტმა გამართა მორიგი დისკუსია, სადაც დამსწრეთა უმრავლესობა, ძირითადად მესამესექტორელები, მკაცრად აკრიტიკებდა თავისუფლების ინსტიტუტს იმის გამო, რომ ამ ინსტიტუტის წევრები ღიად უჭერდნენ მხარს მიხეილ სააკაშვილს ვაკის მაჟორიტარულ არჩევნებში. მახსოვს, რომ მაშინ მკვეთრად ვიცავდი ინსტიტუტის პოზიციას და მიმაჩნდა, რომ ისინი სწორად მოიქცნენ (აქვე ვიტყვი, რომ იმ დროს მე თავისუფლების ინსტიტუტში ჯერ კიდევ არ ვმუშაობდი). ჩემი შეხედულება არც დღეს შემიცვლია და ვიტყვი რატომაც: მესამე სექტორის ამოცანა არ არის მხოლოდ რაღაც იდეების გენერირება და ამ იდეების კარგად მიტანა საზოგადოებამდე. თუ არ მოხდება ამ იდეების დანერგვა, მაშინ ერთადერთი შედეგი იქნება კარგი იდეებით დონორების „დაბოლება“ და გრანტების აღება, აქიდან კი სარგებელს ვერც ქვეყანა მიიღებს და, საბოლოოდ, ვერც სექტორი, რადგან უამრავი შეუსრულებელი იდეა და ამ იდეებზე მხოლოდ ლამაზად ლაპარაკი თავად სექტორის დისკრედიტაციას გამოიწვევს.

ხშირად ვამბობთ, რომ მესამე სექტორი გარკვეული იდეების, გარკვეული ღირებულებების გარშემო არის გაერთიანებული. თუმცა, რაც არ უნდა კარგი და სასიცოცხლოდ აუცილებელი იყოს ეს იდეები და ღირებულებები, მათი დანერგვის გზა პოლიტიკაზე და პოლიტიკოსებზე გადის. შესაბამისად, თუ მათი განხორციელება ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, უნდა გაფართოვდეს კონტაქტები პოლიტიკოსებთან. მეტიც, მე მიმაჩნია, საჭიროების შემთხვევაში ეს კონტაქტები ღია მხარდაჭერასა თუ ღია კონფრონტაციაშიც შეიძლება გადაიზარდოს, რადგან მხოლოდ იდეებისა თუ კანონპროექტების ლობირებას იშვიათად მოაქვს სასურველი შედეგი.

ერთ მაგალითს გავიხსენებ: თავისუფლების ინსტიტუტმა მოამზადა კანონპროექტი „სიტყვისა და პრესის თავისუფლების შესახებ“. ეს უკანასკნელი 1999 წელს მეორე მოწვევის პარლამენტმა პირველი წაკითხვით მიიღო, რის შემდეგაც პოლიტიკოსებმა იგრძნეს საფრთხე და მას აღარ მიბრუნებიან. ამასობაში კანონპროექტი განიხილეს ევროსაბჭოსა და არასამთავრობო ორგანიზაცია „ცენზურის საწინააღმდეგო საერთაშორისო ცენტრის - მე-19 მუხლის“ ექსპერტებმა. პროექტმა მოწონება დაიმსახურა, იგი გადამუშავდა მათი შენიშვნების გათვალისწინებით, რის შემდეგაც სასტუმრო „მარიოტში“ მოხდა მისი პრეზენტაცია. პარლამენტში წარმოდგენილმა ყველა პოლიტიკურმა ძალამ ხელი მოაწერა ერთობლივ დეკლარაციას, რომელშიც პირობა დადეს, რომ მხარს დაუჭერდნენ ამ პროექტში წარმოდგენილ დებულებებსა და ღირებულებებს და 2002 წლის საშემოდგომო სესიაზე მიიღებდნენ შესაბამის კანონს. მოხდა პირიქით: შემოდგომაზე საკითხი არც კი განიხილეს, 2003 წლის საგაზაფხულო სესიაზე კი მიიღეს სრულიად საპირისპირო კანონი - სისხლის სამართლის კოდექსში პირველი წაკითხვით შევიდა შესწორება, რომლითაც ცილისწამებისთვის სასჯელი 5 წლამდე გაიზარდა, ხოლო ამავე კოდექსს ახალი მუხლი - შეურაცხყოფა დაემატა.

კიდევ ერთ მაგალითს გავიხსენებ, ოღონდ ამ შემთხვევაში ბატონი ზურაბ ჭიაბერაშვილის ციტირებას მოვახდენ. როგორც ზურამ თქვა და მეც ვეთანხმები, კავკასიურ ინსტიტუტს საქართველოს სტრატეგიული განვითარების იმდენი გეგმა აქვს დაწერილი, ბარემ ორ-სამ სამინისტროს ეყოფოდა. მაგრამ, ორი ამდენი გეგმაც რომ დაეწერა, თუ ეს გეგმები არ განხორციელდება, ყველაფერი „წერე-იკითხემდე“ დადის. საბოლოოდ, ერთადერთი შედეგი გრანტის აღება და მისი დახარჯვაა, რადგან რეალურად არაფერი იცვლება და თვით საზოგადოებრივ აზრზეც კი ვერ ვახდენთ ზემოქმედებას. ამის მაგალითისთვის შორს წასვლა არ გვჭირდება: ყველაზე მტკივნეულ საკითხში - აღმსარებლობის თავისუფლებას ვგულისხმობ - საზოგადოებრივ აზრს ქმნის არა მესამე სექტორი, არამედ გურამ შარაძე, ჯონდი ბაღათურია და მათებურად მოაზროვნე ხალხი. ამ სფეროში მესამე სექტორის როლი, საბოლოოდ, მასმედიამ განსაზღვრა და მას ტელედებატებში განსხვავებული აზრის დაფიქსირების საპატიო მოვალეობა დაუტოვა.

მესამე სექტორმაც, მას შემდეგ, რაც შეეგუა, რომ ამ მოედანზე ბრძოლა წააგო, შედარებით შეარბილა პოზიცია და ზოგჯერ ერთგვარად კაპიტულანტური პოზიციაც კი დაიკავა. ამის ნიშანი იყო, თუნდაც, 2003 წლის სექტემბერში დატრიალებული მოვლენები, როცა საქართველოს საპატრიარქომ და სტუდენტებმა კათოლიკურ ეკლესიასთან ხელშეკრულების დადების წინააღმდეგ გაილაშქრეს. ამ მოვლენასთან დაკავშირებით მესამე სექტორის გამოსვლები - ყველას არ ვგულისხმობ - აღარ იყო ისეთი „წვეტიანი“, როგორიც სხვა დროს არის ხოლმე. აქედან გამომდინარე, რჩება შთაბეჭდილება, რომ მესამე სექტორი უფრო მეტად დაემორჩილა გარემოს ზეგავლენას, ვიდრე - პირიქით.

ამ ორ მაგალითზე დაყრდნობით ვიტყვი, რისი თქმაც მინდა: რაც უნდა დიალოგი ვაწარმოოთ, ვთქვათ, აღორძინების ბლოკთან და რაც უნდა დეკლარაციაზე მოვაწერინოთ ხელი, სიტყვის თავისუფლება მისთვის მაინც მიუღებელი იქნება და მასთან ამ თემაზე დიალოგს აზრი არა აქვს! ასევე არა აქვს აზრი იმ ხელისუფლებასთან დიალოგს აღმსარებლობის თავისუფლებაზე, რომლის საარჩევნო სიაშიც გურამ შარაძეს საპატიო ადგილი უკავია!

რა თქმა უნდა, არც ის არის ადვილი, რომ აღმსარებლობის თავისუფლებაზე ელაპარაკო ნაციონალურ მოძრაობასა თუ გაერთიანებულ დემოკრატებს, მაგრამ მათთან დიალოგი შესაძლებელია და იმის იმედიც შეიძლება ვიქონიოთ, რომ ამ დიალოგს რაიმე შედეგი მოჰყვება.

მთლიანობაში, მეჩვენება, რომ მესამე სექტორის „იზოლაციონისტური“ პოზიცია წამგებიანი აღმოჩნდა როგორც ამ სექტორისთვის, ისე იმ პოლიტიკოსებისთვის, რომლებიც შედარებით დემოკრატიულ პლატფორმაზე დგანან და დემოკრატიულ ღირებულებებს იზიარებენ. მეტიც, ამგვარმა იზოლაციონიზმმა შეიძლება ხელიც კი შეუწყო იმას, რომ დემოკრატმა პოლიტიკოსებმა ადვილად დათმეს პოზიციები ზოგიერთ სფეროში, განსაკუთრებით - აღმსარებლობის თავისუფლებასთან დაკავშირებით. მესამე სექტორთან გაჩენილმა უფსკრულმა მათ უფრო გაუადვილა ისეთ ზნეობრივ კომპრომისებზე წასვლა, როგორიცაა თბილისის პოლიციის ყოფილ უფროსთან, სოსო ალავიძესთან მოკავშირეობა - კაცთან, რომელმაც ადამიანების წამებით გაითქვა სახელი. არადა, ასე მგონია, რომ მესამე სექტორთან სიახლოვემ შეიძლება ზოგჯერ მაინც აიძულოს პოლიტიკოსები, თავი შეიკავონ ასეთი ნაბიჯებისგან.

მე მგონია, დადგა დრო, როცა მესამე სექტორმა უნდა დაძლიოს „მიუმხრობლობის“ კომპლექსი და ღიად უნდა დააფიქსიროს თავისი სიმპათიაც და ანტიპათიაც. თანაც, სულაც არ არის აუცილებელი, რომ მესამე სექტორი ან თუნდაც მისი ელიტა ამ შემთხვევაში ერთსულოვანი იყოს. ცხადია, არიან არასამთავრობო ორგანიზაციები, ვისაც, მათი მანდატიდან გამომდინარე, აუცილებლად უნდა ჰქონდეთ მიუმხრობელი და ნეიტრალური პოზიცია - ასეთია, მაგალითად, სამართლიანი არჩევნები. ცხადია ისიც, რომ კონკრეტულ ადამიანებს შეიძლება ბუნებრივად ჰქონდეთ ასეთი პოზიცია - სრული გულგრილობა ან სრული ანტიპათია ყველას მიმართ, მაგრამ ეს არ შეიძლება იქცეს მთელი სექტორის პოზად და ერთადერთ „კარგ ტონად“. ჩემს დამოკიდებულებას კი ისევ იოანე მახარებლის სიტყვებით დავამთავრებ - ადამიანი ან ცივი უნდა იყოს, ან ცხელი, უპოზიციობა და ნელ-თბილობა პირადად ჩემთვის ყველაზე ნაკლებად არის მისაღები.

ცნობილია, რომ დემოკრატიული მთავრობის (ქართული კანონმდებლობისა და ჩვენში გავრცელებული იურიდიული თუ საზოგადოებრივი მავნე პრაქტიკისგან განსხვავებით, მთავრობა აქაც და შემდგომშიც ყველგან ნიშნავს ხელისუფლებას და არა მხოლოდ მის აღმასრულებელ შტოს) ავკარგიანობა და წარმატება დამოკიდებულია სიახლოვის იმ ხარისხზე, რომელიც არსებობს მთავრობის გარემოცვასა და ე.წ. „სამოქალაქო საზოგადოების“ იდეალებს შორის. ალექსი დე ტოკვილის მიხედვით დემოკრატიული მთავრობა კი არ სუსტდება, არამედ ძლიერდება, როდესაც მის წინაშეა ძლიერი და ენერგიული სამოქალაქო კომუნა.

ნებისმიერი ინსტიტუტის, მათ შორის სამოქალაქო და პოლიტიკური ასოციაციების, ეფექტურობა სიღრმისეულადაა განპირობებული ისტორიითა და სოციალური კონტექსტით. ეფექტური და პასუხისმგებლური ინსტიტუტების არსებობა და ფუნქციონირება დამოკიდებულია მათ მიერ გაზიარებულ ღირებულებებზე და მათი საქმიანობის შედეგად გამომუშავებულ ჩვევებზე.

ტოკვილი ხაზგასმით აღნიშნავს დემოკრატიული მთავრობის მეტად მნიშვნელოვან ნიშან-თვისებას - „სამოქალაქო და პოლიტიკური ასოციაციების თავისუფლების არსებობას ან არსებობის სურვილს“. ეს თავისუფლება წარმართავს ორ უმთავრეს კონცეფციას: ასოციაციებისას და კერძოსას. პირველში იგულისხმება პოლიტიკური და სამოქალაქო გაერთიანებები. კერძო, პიროვნულ კონცეფციაში იგულისხმება „სწორად გააზრებული კერძო (ეგოისტური) ინტერესის“ იდეა, რომელიც უზრუნველყოფს პოზიტიურ ეფექტს მთავრობისა და მთლიანად საზოგადოებისათვის.

სამოქალაქო გაერთიანება-ასოციაციები წარმოიქმნება ერთად მომუშავე ადამიანთა საქმიანი ურთიერთობებისა და ინდუსტრიული შეთანხმება-ვალდებულებებიდან. ასეთი გაერთიანებებისადმი მისწრაფება მათი საერთო ინტერესის ბუნებრივი გამოვლენაა. თვით ასოციაციებიც დემოკრატიული რეჟიმის ბუნების გამოვლინებაა. ასეთ რეჟიმში ადამიანი დამოუკიდებელია და მხოლოდ სხვებთან ასოცირებით შეუძლია საკუთარი დაუპირისპიროს საჯაროს. ასოციაციები იცავენ ადამიანთა მცირერიცხოვანი ჯგუფების (უმცირესობები) უფლებებს უმრავლესობის ტირანიისაგან. ამგვარი შედარებით მცირემასშტაბური სამოქალაქო ასოციაციები გზას უკვალავენ პოლიტიკურ გაერთიანებებს, რომლებიც სამოქალაქოებთან შედარებით უფრო დიდ, მაღალ მიზნებს ისახავენ და უფრო მრავალრიცხოვანნიც არიან; აქ პრაქტიკულად შეიძლება გაერკვე იმაში, თუ რამდენად ფასეულია ურთიერთდახმარება და ურთიერთმხარდაჭერა თუნდაც უფრო „ნაკლებადმნიშვნელოვან“ სამოქალაქო საქმეებში. შესაბამისად, პოლიტიკურ ასოციაციებში ვითარდება და იხვეწება ის ურთიერთობები, რომლებიც შემდგომ საჯარო-სამოქალაქო მიზნებისთვისაა უპრიანი.

ტოკვილი გამოყოფს პოლიტიკურ ასოციაციებს დემოკრატიულ მთავრობასთან მიმართებაში, ვინაიდან, მისი აზრით, „დემოკრატიულ ქვეყნებში პოლიტიკური ასოციაციები, მხოლოდ იმ გავლენიან ადამიანთა გაერთიანებებია, რომლებიც სახელმწიფოს მმართველობისკენ მიილტვიან“. აქედან გამომდინარე, თუ პოლიტიკური გაერთიანებები სწორადაა ორიენტირებული, მთავრობის საქმიანობაც სწორად, ე.ი. დემოკრატიულად წარიმართება და vice versa. ამასთან, კერძო საქმიანობის თავისუფლების საყოველთაო სურვილი ბადებს იმის ინტერესს, რომ არსებობდეს სტაბილური, ეფექტური მთავრობა.

„სწორად გააზრებული კერძო ინტერესის“ დოქტრინის ბაზისი ასეთია: კერძო ინტერესთა ხელშეუვალობა გარანტირებულია იმით, რომ საჯარო ინტერესთა უსაფრთხოება „კარგი“ მთავრობის მიერ იქნება უზრუნველყოფილი. შედეგად, ადამიანი აცნობიერებს, რომ ასოცირებული წევრებისათვის გაწეული სამსახურით საკუთარ თავს, საკუთარ ეგოისტურ-კერძო ინტერესებს ემსახურება.

თუმცა, ეს დოქტრინა სავსებით თვალსაჩინო არაა. პლატონის მიხედვით საჯარო ინტერესი მოქალაქემ ეგოისტურ, კერძო ინტერესზე მაღლა უნდა დააყენოს, ოღონდ ეს მხოლოდ სამართლიანი პოლიტიკური რეჟიმის დროს არის შესაძლებელი. დემოკრატია ვერ ჩაითვლება სამართლიან რეჟიმად, თუნდაც იმიტომ, რომ, მისი დეფინიციიდან გამომდინარე, რეალურ დემოკრატიულ რეჟიმში დარღვეულია სოკრატისეული პოლიტიკური სამართლიანობის პრინციპი „one man, one art“. ასეთი ლოგიკით, „სწორად გააზრებული კერძო ინტერესის“ დოქტრინა „კეთილშობილი სიცრუეა“. ცხადია, თუ სიცრუე სამართლიანისათვისაც კი საჭიროა, მით უფრო აუცილებელი გახლავთ არასამართლიანი რეჟიმისათვის. მოკლედ, დემოკრატიას სჭირდება ეს დოქტრინა და მასების განათლება, რათა მათ დაინახონ ამ დოქტრინისეული „ჭეშმარიტება“, როგორც საჯარო, ასევე კერძო ინტერესის ერთდროული სარგებელისათვის.

რობერტ პატნემის წიგნი Making Democracy Work: Civil Tradition in Modern Italy, რომელიც სოციალური კონტექსტისა და სამოქალაქო ინსტიტუტების ისტორიული და დღევანდელი რეალიების კვლევის მცდელობაა იტალიის მაგალითზე, ტოკვილის შეხედულებათა მართებულობის თანამედროვე, თანაც ემპირიული დასაბუთებაა. პატნემი გვიჩვენებს, რომ ჩრდილო იტალიის განვითარებული „სამოქალაქო საზოგადოებები“ განაპირობებენ ეფექტური და პასუხისმგებლური რეგიონალური მთავრობების არსებობას, მაშინ როდესაც სამხრეთ იტალიაში „სამოქლაქო საზოგადოებებს“ „რესპუბლიკური ღირებულებები“ ნაკლებად გააჩნიათ და შესაბამისად განუვითარებლებია. ამის გამო სამხრეთის ლოკალური მთავრობები არც ეფექტურობით გამოირჩევიან და არც პასუხისმგებლობის ხარისხით.

სამოქალაქო საზოგადოება თვითმიზანი არ უნდა იყოს. ცხადია, საზოგადოებისათვის თვითმიზნური მისი არც ერთი ნაწილი, არც „მესამე სექტორი“, ანუ სამოქალაქო გაერთიანებები, და არც „პოლიტიკური ასოციაციები“, ე.ი. პოლიტიკური პარტიები, ვერ იქნება. პირველი საჭიროა, როგორც უმნიშვნელოვანესი საზოგადოებრივი ფასეულობის, „რესპუბლიკური ღირებულებების“, ხორცშესასხმელად და შემდგომში მათ განსავითარებელად. ამასთან, იგი საჭიროა სამოქალაქო საზოგადოების მეორე ნაწილის, პოლიტიკური ასოციაციების (პარტიების), შექმნისა და განვითარებისათვის. ეს კი, თავის მხრივ, აუცილებელია საზოგადოების მთავარი მიზნის მისაღწევად, „კარგი“, ე.ი. დემოკრატიული მთავრობის არსებობისა და ფუნქციონირებისათვის.

საბედნიეროდ, საქართველოში ისეთი არვინ მეგულება და, სავარაუდოდ, ჯერ-ჯერობით ისეთ დონეზე არავინ „უბერავს“, რომ ამტკიცოს, ჩვენში „რესპუბლიკური ღირებულებებია“ ხორცშესხმული ან კარგი მთავრობა გვყავსო. სამწუხაროდ, შეიძლება ითქვას, რომ „კარგი მთავრობის“ შესაძლებლობას ჩვენი მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი მომავალშიც და/ან საერთოდაც გამორიცხავს. ამის გამო და, ყველაფერი ზემოთმოხსენებულიდან გამომდინარე, ჩვენში მესამე სექტორისა და პოლიტიკურ პარტიებთან დაკავშირებით უამრავი პრობლემა დაგროვდა. ამ საკითხის აქტუალობა იმდენად აშკარაა, რომ ამაზე საუბარი სრულიად ზედმეტია. უფრო მეტიც, ვინაიდან დემოკრატია სრულიადაც არ გახლავთ რაიმე კარგის, კერძოდ, „კარგი“ მთავრობის ავტომატურად უზრუნველმყოფი რეჟიმი, პარტიებისა და ე.წ. „მესამე სექტორის“ საკითხის ფარდობითი აქტუალობის უნივერსალურობა ნებისმიერი დემოკრატიისათვის სრულიად აშკარაა.

სამაგიეროდ, ფრიად გამართლებულია საუბარი აღნიშნულ პრობლემებსა და მათი მოგვარების სავარაუდო გზების შესახებ. ამისათვის გამოვიყენოთ ზემოთმოყვანილი ლოგიკა, რომლის მართებულობა, როგორც ვნახეთ ემპირულადაც საბუთდება.

ცხადია, იბადება კითხვა: თუ „ზევით“ არც ადრე სურდათ და არც ამჟამად, ხოლო „ქვევით“ ერთად ან არ მუშაობენ, ან არაფორმალურ ეკონომიკაში მუშაობის გამო ასეთი ინტერესი არ გააჩნიათ და პუბლიკის სამოქალაქო კულტურა უმდაბლესია, საერთოდ ვის აინტერესებს და რა განაპირობებს ჩვენში არსებული ასოციაციების (განსაკუთრებით მესამე სექტორს) არსებობას? მავანმა რომც ამტკიცოს, რომ „ზევით“ მყოფ კომუნისტებს, სუკის აგენტებს თუ რუსული ტიპის დერჟავის სხვა არაინსტიტუციონირებულ მოტრფიალეებს თავისუფლების არსებობა სწყურიათო, კაციშვილი არც დაიჯერებს და ოფიციალურ გიჟადაც იქნება შესარაცხი. სამაგიეროდ, არსებობდა დიდი სურვილი ე.წ. დასავლეთისათვის, განსაკუთრებით, ამერიკისათვის თავი მოეწონებინათ ფსევდოდემოკრატიულობით. ამის გამო საქართველოს მთავრობამ გარეგნულად ხელი არ შეუშალა ამერიკისა და ევროპის ქვეყნების თავისუფალ ასოციაციათა თავისუფლების სურვილის რეალიზაციას ჩვენს ქვეყანაში. ვინაიდან ამ საკითხთან, როგორც დემოკრატიული რეფორმების ნაწილთან, იყო და არის დაწყვილებული დასავლეთის მიერ საქართველოს, როგორც ქვეყნისა, თუ უშუალოდ მისი მთავრობისადმი გაწეული დახმარების მასშტაბის საკითხი. ფსევდოდემოკრატიული მთავრობა ამ პროცესს შეუზღუდავად, კონტროლისა და რეგულირების გარეშე ხომ ვერ დატოვებდა, ანუ ასოციაციათა არსებობის რეალურ თავისუფლებას ხომ არ დაუშვებდა. ამ საქმის პატრონობა (კონტროლი) ვინმესათვის უნდა ჩაებარებინა. ჩვენში მრავალი მიზეზით თავიდან ამ საქმისათვის პარლამენტი აირჩიეს. ცხადია, ეს კონტროლი პარლამენტის სპიკერისა და მისი გარემოცვის ე.წ. „რეფორმატორების“ ხელში აღმოჩნდა, ვინაიდან იმდროინდელი პარლამენტი ერთმნიშვნელოვნად იმართებოდა მთავრობასთან შეზრდილი პარტიით - მოქალაქეთა კავშირით (უფრო სწორედ სსრკ კომპარტიის მცირე ანალოგით, მთავრობა-პარტიით) და პარტიის ლიდერის, პარლამენტის სპიკერის, სრულიად არადემოკრატიული, მძიმე ხელით. მაშინ, როცა მოქკავშირის ერთი ნაწილი სასახლეებს იშენებდა და მხოლოდ სიმდიდრის დაგროვებაზე ფიქრობდა, „რეფორმატორული“ ფრთა და მათი ლიდერი „მესამე სექტორზეც“ „ზრუნავდა“. პოლიტიკური ვითარება დაეხმარა მათ შეექმნათ „მესამე სექტორული“ კაპიტალი, რომელიც დღეს მათი პოლიტიკური კაპიტალის ნაწილია. ამაშითავისთავად ცუდი არაფერი იქნებოდა, ეს რომ დონორების უმრავლესობის პოლიტიკურად ნეიტრალური ქვეყნისათვის ან ზოგ შემთხვევებში მთელი პოლიტიკური სპექტრისათვის გამიზნული რესურსით არ იყოს განხორციელებული. გავრცელებული შეხედულებით, ე.წ. ყოფილი „რეფორმატორები“ დასავლეთთან თითქოს უფრო ახლო დგანან, ვიდრე მთავრობის მეორე ნაწილი, მაგრამ ეს ნაკლები იმდენად უსასრულოდ მცირეა, საერთო დაშორება უსასრულოდ დიდი და განსხვავება იმდენად ფორმალური, ამასთან მხოლოდ მაკიაველურ ბაზისზე დაფუძნებული, რომ მასზე ყურადღების გამახვილება არ ღირს. შეიძლება ითქვას, რომ, თუ მთავრობის არარეფორმატორულმა ნაწილმა საერთაშორისო დახმარების დიდი ნაწილი საკუთარ, კერძო აქტივად და კაპიტალად აქცია, „რეფორმატორებმა“ „მესამე სექტორისათვის“ გამიზნული თანხები გარდაქმნეს საკუთარ პოლიტიკურ კაპიტალად. ამ „ზრუნვის“ კონტრიბუციაა სექტორის პრობლემათა ნაწილი, მაგ.: „რესპუბლიკური ღირებულებების“ დეფიციტი, „ელიტარული“ ჯგუფის დიდი ნაწილის კლანურობა, „ელიტის“ და სექტორის ნაწილის მიერ საკუთარი თავის დემოკრატიულობის მონოპოლისტებად მიჩნევა და მადლიერების გამოხატვა საერთო „კორპორატიული“ ინტერესის დაცვით, აქტიური პოლიტიკური მხარდაჭერისათვის პროექტების, ზოგ შემთხვევებში კი მთლიანად ფონდების გამოყენება, ფონდების გამგეობათა „ჩვენებით“ დაკომპლექტება და ა.შ. ყველაფერი ის, რაც მესამე სექტორის კორუფციას წარმოადგენს, ამ სიტყვის ანტიკურ-კლასიკური (ავადმყოფობა, ხრწნა, როგორც უსამართლობა, უფრო მარტივად კანონისა და წესების მიმართ არათანაბრობა) და არა თანამედროვე, ე.ი. მხოლოდ მექრთამეობაზე დაყვანილი გაგებით. მართალია, სექტორს მოქალაქეთა კავშირის „ქოლგა“ აღარ აქვს გადაფარებული და, ამ თვალსაზრისით, ეს პროექტი დამთავრდა, მაგრამ არ დამთავრებულა კორუფცია. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ, მართალია, სექტორი ფრიად სტრუქტურირებული და დიფერენცირებულია, მაგრამ ნაწილის ავადმყოფობა, მთელის ავადმყოფობაცაა.

„დასავლეთის“ „ტრანზიციული“ პარადიგმით საკმარისი იყო პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში კერძო საკუთრების, „დასავლური ტიპის“ კანონმდებლობის და ინსტიტუტების შექმნა, რომ დემოკრატია თავისით ამუშავდებოდა. ამ პარადიგმის კრიზისი ჩვენში ხომ ცხადია და „დასავლეთშიც“ ბევრმა გააცნობიერა.

საბჭოთა რეჟიმის დემოკრატიულად გარდაქმნის ესოდენ მექანიკურმა კონცეფციამ, საერთაშორისო ორგანიზაციების, დონორთა ოპერატორების - ჩვენში მოქმედი სააგენტოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების ბიუროკრატთა და ადგილობრივი კომუნისტური ბიუროკრატიის გამოცდილებისა და ჩვევების „ურთიერთგამამდიდრებელმა“ ურთიერთობამ, არსებულმა არაშესატყვისმა გარემომ, რა თქმა უნდა, ნეგატიური როლი ითამაშა ჩვენში არსებული მესამე სექტორისა და პოლიტიკური პარტიების, ამ ძირითადად ხელოვნური პროდუქტების, შექმნისა და განვითარების საქმეში.

ის გარემოება, რომ დონორები ეხმარებიან მთლიანად ქვეყანას, დასავლურ ტრანზიციულ პარადიგმასთან ერთად, ქმნის ილუზიას, ვითომცდა, მესამე სექტორი დემოკრატიისათვის თვითმიზანია, ხოლო მისი შექმნა და განვითარება თვითმიზანურ პროცესს წარმოადგენს. ეს გარემოება ხელს უწყობს ჩვენი არასამთავრობოების და პოლიტიკური პარტიების ურთიერთკავშირის დამალვას და აგრეთვე იმ არარეალურ თვალსაზრისს, თითქოს მესამე სექტორი პოლიტიკისაგან სრულიად იზოლირებული უნდა იყოს. სამწუხაროდ, ჩვენი მესამე სექტორი, რომ ნამდვილად იმყოფება თვითმიზნურობის მცდარი თვალსაზრისის ტყვეობაში, ნათლად დასტურდება სამოქალაქო ინტერესების დაცვის პროგრამით წარმართულ კავკასიური ინსტიტუტის დისკუსიებზე. ეს სერიოზული პრობლემაა სექტორის განვითარებისათვის. თავისთავად საინტერესოა პარტიზანობის დამალვის თვალთმაქცობა და თვითმიზნურობის დაჯერების ასეთი ერთდროულობა. ზემოთქმული ეჭვს ქვეშ აყენებს ზოგიერთი მომხსენებლის მტკიცებას სექტორში თავმოყრილი ძალის ინტელექტუალური სერიოზულობის შესახებ, თუმცა, ისიც ცხადია, რომ უკანასკნელი რესურსი ის სიდიდეა, რომელიც ხშირად შედარების მეშვეობით ფასდება.

აშკარაა, რომ სექტორი დასაწყისიდანვე თანამშრომლობს პარტიებთან და ხშირად მთავრობასთან. ამ უკანასკნელთან უფლებათა დამცველებმა და ანალიტიკურმა ცენტრებმა უფრო მჭიდროდ და ღიად რომ ითანამშრომლონ, აჯობებს, რა თქმა უნდა, არა დონორთა საპროექტო თანხების არამიზნობრივი ხარჯვით. ამასთან, უნდა განვასხვავოთ პარტიზანული ორგანიზაციები, რომლებიც ინსტიტუციურად თანამშრომლობენ პოლიტიკურ პარტიებთან, აგრეთვე ორგანიზაციები, რომლებიც არაფორმალური, ჩრდილოვანი პარტიული ორგანიზაციებია და სხვები. ერთია, პარტიზანული არასამთავრობო ორგანიზაცია და სხვაა ორგანიზაციის წევრების პოლიტიკური სიმპათია-ანტიპათიები. კარგია, თუ ამ განსხვავებას დონორთა ოპერატორებიც მიაქცევენ ყურადღებას, ისევე როგორც საკუთარი უცხოელი კონტრაქტორების პარტიზანობას. ყველაფერ ამას ჩვენი და ოპერატორების მეტი ტრანსპარანტულობა წაადგებოდა. ამ უკანასკნელთა გამჭვირვალობა გასაზრდელია როგორც ჩვენში, ისე მათ სამშობლოში. მიუხედავად სექტორის არაერთგვაროვნებისა, არც ეთიკის კოდექსი დაგვიშავებს რასმე.

ცხადია, არის წარმატებები და მიღწევებიც. სექტორი არსებობს, იცვლება, შეაქვს გარკვეული (ე.ი. გაურკვეველი) წვლილი ლიბერალურ პროცესში. თუმცა, ეს მის ნებისმიერ, თუნდაც „ელიტარულ“ წარმომადგენლებზე არ ვრცელდება. ვეთანხმები გია ნოდიას, რომ არის რაოდენობრივი, გავლენისადა ორგანიზაციული ზრდა. ვითარდება სექტორის დონეზე თანამშრომლობაც. ამავე დროს, კავკასიური ინსტიტუტის მიმდინარე დისკუსიების შედარება ადრეულებთან იმის ილუსტრაციაცაა, რომ დისკუსიის ხარისხი, სამწუხაროდ, არ მაღლდება, არც მონაწილეთა წრე ფართოვდება მაინცადამაინც, მით უმეტეს ხარისხის თვალსაზრისით.

პოლიტიკური პარტიების მდგომარეობა თუ უარესი არა, უკეთესი არაფრით არ არის. მართალია, ჩვენთან გაჩნდა, ჩამოყალიბდა და რაღაც დონემდე განვითარდა თითქოს დამოუკიდებელი ბიზნესი. მაგრამ იგი არც სრულად დამოუკიდებელია და არც თავისუფალი. არასამართლებრივ გარემოში მთავრობას ყოველთვის შეუძლია მნიშვნელოვანი ზარალის მიყენების რეალური საფრთხის შექმნა, მით უმეტეს, რომ კორუფციული კანონმდებლობის და მისი კორუფციული იმპლემენტირების გამო ფორმალურ ბიზნესს არაფორმალური ნაწილიც გააჩნია, ე.ი. „ცოდვილია“. ფინანსური სექტორის თითქმის სრული კონტროლის ხარჯზე მთავრობას საკმარისი ბერკეტები გააჩნია პოლიტიკური პარტიების დაფინანსების წყაროების სრული თუ არა, მეტად მკაცრი ზედამხედველობისა და კონტროლისათვის, რაც პარტიათა დაფინანსების, მათი თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მნიშვნელოვან, ზოგ შემთხვევებში მთლიან შეზღუდვას იწვევს. საბედნიეროდ, არის იშვიათი გამონაკლისი შემთხვევები, როდესაც ბიზნესი მიდის ასეთ რისკზეც და ზარალზეც. ეს იმედისმომცემია. რა თქმა უნდა, რჩება წყაროები ქვეყნის გარეთ. გარეთ არსებული კერძო რესურსის ნაწილობრივი კონტროლი მთავრობის მიერ თეორიულად შესაძლებელია, რაც ვერ გაკონტროლდება და ვერ გადაიკეტება დღევანდელ პირობებში. ეს ის რესურსია, რომელსაც სხვა ქვეყნის მთავრობა გაიღებს. მართალია, მდგომარეობა მძიმეა, მაგრამ იგი უფრო მძიმე გახლდათ, როცა პარტიები მოქალაქეთა კავშირს ჰყავდა შთანთქმული. ახლა პოლიტიკური სპექტრის მაგვარი რამ მაინც მივიღეთ. ასე რომ, ერთგვარი, ოდნავი წინსვლა აქაც თვალსაჩინოა, ყოველ შემთხვევაში ჯერჯერობით.

ასეთ პირობებში სერიოზული და მთლიანად დამოუკიდებელი ოპოზიციური პარტიების ფუნქციონირება მეტისმეტად გართულებულია. რაც უფრო მაღალია მათი მუშაობის ხარისხი, რეიტინგი და სახელისუფლებო პრეტენზია, მით უფრო შეიზღუდება მათი თავისუფლება და დამოუკიდებლობა,.

რა ვქნათ? დაველოდოთ:

ყველაფერი ამის და სხვა მრავალის ჯერ გაცნობიერება და მერე საზოგადოებაში გავრცელება, ბევრი რამის უშუალო განხორციელება ჩვენი საკეთებელია. მხოლოდ ამ საკითხებზე სერიოზული მუშაობით დავძლევთ მესამე სექტორში, პოლიტიკურ პარტიებსა და ქვეყანაში არსებულ პრობლემებს. საქმე უამრავია და უდიდეს ძალისხმევასაც საჭიროებს. წინაღმდეგ შემთხვევაში ვერ მივაღწევთ ასოციაციათა თავისუფლების არსებობას, სამოქალაქო ღირებულებებს, ვერ მივიღებთ მოქალაქეს, ლიბერალურ დემოკრატიას და მუდმივად „რა ვქნათ?“ „რა ვიღონო?“ გვექნება საკითხავი.