რეგიონული განვითარების მარეგულირებული კანონმდებლობა საქართველოში დღემდე შემუშავებული არ არის. აღნიშნულ გარემოებას მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს ის ფაქტი, რომ ქვეყნის კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული რეგიონის, როგორც ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის, სტატუსი.

ქვეყნის რეგიონალიზაციას, თავის მხრივ, უმნიშვნელოვანეს წინააღმდეგობას უქმნის საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც კანონმდებელს საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობის რეგულირების პრეროგატივას მხოლოდ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე საქართველოს იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ ანიჭებს. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საქართველოს რეგიონალიზაცია პრინციპული ხასიათის საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელებას საჭიროებს. აქვე უნდა ითქვას, რომ აღნიშნული საკითხის მოწესრიგების აუცილებლობა მიჩნეულია ქვეყნის პრიორიტეტულ ამოცანად. ამ კუთხით პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების განსაზღვრა, შესაბამისი საკანონმდებლო წინადადებების მომზადება/მიღება და გატარება განეკუთვნება საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს პარლამენტის და რეგიონული მართვის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის უფლებამოსილებას.

საქართველოში ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეების დონეზე ამჟამად მოქმედებს სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორის ინსტიტუტი. გუბერნატორები ახორციელებენ კვაზიდეკონცენტრირებულ მმართველობას ე.წ. რეგიონებში. ამასთან, რეგიონის დონეზე ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის არარსებობის გამო, სახელმწიფო რწმუნებულების იურისდიქციის ტერიტორიული ფარგლები საქართველოს კანონმდებლობით განისაზღვრება შესაბამის ტერიტორიაზე შემავალი თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით.

საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად არ არსებობს პირდაპირი უფლებამოსილება, რომელიც სახელმწიფო რწმუნებულს-გუბერნატორს ან რომელიმე სხვა თანამდებობის პირს/ორგანოს მიანიჭებდა სისტემური სახის მქონე, რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტებისა და მიმართულებების განმსაზღვრელი კონკრეტული გრძელვადიანი ან საშუალოვადიანი გეგმის დამტკიცების უფლებამოსილებას. ეს გამომდინარეობს იქიდან, რომ ქვეყნის კანონმდებლობით ჯერჯერობით არ არის განსაზღვრული რეგიონის, როგორც ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის, სტატუსი და შესაბამისად, არ არსებობს რეგიონის ბიუჯეტი.

საკანონმდებლო დონეზე სრულყოფილი მარეგულირებელი კანონმდებლობის არარსებობის მიუხედავად, საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა იძლევა საკითხის ნაწილობრივი რეგულირების შესაძლებლობას. კერძოდ:

1. „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-271 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, სახელმწიფო რწმუნებულის-გუბერნატორების ერთ-ერთ უფლებამოსილებას განეკუთვნება „მთავრობის დავალებით სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პრორამების განხორციელება“. აღნიშნული ნორმის განმარტების საფუძველზე შეგვიძლია დავადგინოთ, რომ კანონის მოცემულ ნორმაში საუბარია კონკრეტული ხასიათის ე.წ. რეგიონულ პროგრამებზე, რომლებიც რეგიონებში ადგილობრივი ინსფრასტრუქტურის და ეკონომიკური გარემოს გაუმჯობესების მიზნით ხორციელდება კონკრეტული საბიუჯეტო ასიგნებების თუ დაფინანსების სხვა წყაროების საფუძველზე. ამდენად, კონკრეტული ხასიათის ე.წ. რეგიონული პროგრამების შემუშავება შესაძლებელია „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-271 მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტზე დაყრდნობით.

2. ამასთან, „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონში არის შემდეგი შინაარსის 271 მუხლის მე-2 პუნქტის „ი“ ქვეპუნქტი: „სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს“. ამდენად, ამ დებულებაზე დაყრდნობით სახელმწიფო რწმუნებული-გუბერნატორი უფლებამოსილია მისი იურისდიქციის ტერიტორიულ ფარგლებში მოამზადოს აღნიშნული ტერიტორიის (პირობითად რეგიონის) განვითარების ხედვა, სტრატეგია და ა.შ.

კახეთის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი სოფლის მეურნეობისა და ვაჭრობის სფეროებშია დასაქმებული. დასაქმების შესაძლებლობები რეგიონში ერთობ შეზღუდულია ეკონომიკის მონოპროფილიანობის გამო (სოფლის მეურნეობის დომინაცია).

კახეთის მხარეში შრომითი რესურსი 252,068 ათას კაცს შეადგენს, რაც მოსახლეობის 61.5%25-ს უდრის. აქედან დაუსაქმებელთა რაოდენობა დაახლოებით 47,398 ათასი, ანუ სამუშაო ძალის 18.8%25-ია. დასაქმებულთა ოფიციალური რიცხოვნობა 204,670 კაცს, ანუ საერთო რაოდენობის 81.2%25 შეადგენს. საქმიანობა სექტორების მიხედვით შემდეგნაირად ნაწილდება: სასოფლო-სამეურნეო სექტორში 82.1%25 - 168,035 კაცი, სამეწარმეო სექტორში 9.5%25 - 19,440 კაცი, განათლება - ჯანდაცვის სექტორში 6.3%25 - 12,894 კაცი, სხვადასხვა სექტორებში 2.1%25 - 4,300 კაცი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით სოფლის მცხოვრებთა შრომისუნარიანი ნაწილი სოფლის მეურნეობის დარგში დასაქმებულად ითვლება. ჩვენი აზრით, ასეთი მეთოდოლოგია არც თუ ისე სანდოა და რეგიონში დასაქმებისა და არასრული დასაქმების პრობლემა გაცილებით უფრო მწვავეა.

საშუალო ხელფასი სახელმწიფო სექტორში 82 (140 ლარი), ხოლო კერძო სექტორში 98 (167 ლარი) დოლარის ეკვივალენტია თვეში. კახეთის მოსახლეობა საშუალო ანაზღაურებით საკმაოდ კონკურენტუნარიანია, თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ გამოშვებული პროდუქციის ერთეულის ფასით კახეთი ერთ-ერთ ბოლო ადგილზეა საქართველოში, რაც ალბათ განპირობებულია სოფლის მეურნეობის დომინაციით, სადაც ტრადიციულად სხვა დარგებზე ნაკლებია შრომის ნაყოფიერება.

განათლების დონე კახეთში საქართველოს დანარჩენი რეგიონების მსგავსია. შრომის ბაზრის განვითარების ხელშემწყობად უნდა განიხილებოდეს რეგიონის შედარებით დიდი ზომა, მოსახლეობის საკმაოდ დიდი რაოდენობა და განლაგების თავისებურებები. კახეთის მოსახლეობის უდიდესი უმრავლესობა სახლობს მაგისტრალური გზების გასწვრივ. მოკლევადიან პერიოდში რეგიონის უპირატესობას შეიძლება მიეკუთვნოს კახეთის სოფლის დიდი ზომაც, რაც ინფრასტრუქტუტის განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორია.

შრომითი რესურსების დეფიციტი მომავალში შესაძლოა გაღრმავდეს მოსახლეობის თანდათანობითი დაბერებით, აგრეთვე რეგიონიდან მიგრაციით და მისი სასაზღვრო რაიონების დაცლით (მაგ. დედოფლისწყარო). ფაქტობრივად, სოფლის მეურნეობის დარგის ეფექტიანი სტიმულირების გარეშე რეგიონის შრომითი რესურსების ადგილზე დაკავება ძალიან გართულდება. გარდა ამისა, ისევე როგორც მთელი ქვეყნის მასშტაბით კახეთშიც ფაქტობრივად არ არსებობს მუშახელის ორგანიზებული ბაზარი, რაც იმას ნიშნავს, რომ აქ ძალიან რთული იქნება მოკლევადიან პერიოდში სერიოზული ინვესტიციების მოზიდვა, ვინაიდან დამსაქმებელს, ისევე როგორც დანარჩენ საქართველოში, ძალიან უჭირს სასურველი კვალიფიკაციის კადრების სათანადო რაოდენობით პოვნა.

ახლო წარსულში კახეთის რეგიონში ჯანდაცვის სექტორის განვითარების დონე საქართველოს რეგიონების მსგავსი იყო. გასული საუკუნის 90-იანი წლების ეკონომიკურმა კატაკლიზმებმა ისედაც არაეფექტიანი და ხშირ შემთხვევაში კორუმპირებული სისტემის სრული მოშლა გამოიწვია.

ბოლო წლებში მიმდინარე ჯანდაცვის რეფორმის უმთავრეს მიზანს წარმოადგენს მოსახლეობის ჯანდაცვის მომსახურებისადმი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა, რაც უკავშირდება სიღარიბის პრობლემის დაძლევას. რეფორმის უმთავრესი საზრუნავია მოსახლეობისათვის ფართო ფენებისათვის ისეთი ფინანსური მექანიზმების შექმნა, რაც მათ საშუალებას მისცემთ ისარგებლოს კვალიფიციური ჯანდაცვის მომსახურებით.

ბოლო დროს ამ სფეროში არსებული ტენდენციებიდან აღსანიშნავია კახეთის მასშტაბით ჯანდაცვისა და სოციალური სფეროს საკითხებზე გამოყოფილი თანხების გაორმაგება.

კახეთის რეგიონის ჯანდაცვის სფეროს უდავო პლუსად უნდა ჩაითვალოს ამბულატორიული ქსელის საკმაოდ კარგი განვითარება. გარდა ამისა, დროთა განმავლობაში იზრდება ადგილობრივ ექიმთა კვალიფიკაცია და მათდამი მოსახლეობის ნდობა, რაც იმაშიც აისახება რომ გახშირდა მიმართვები ადგილობრივი ექიმებისადმი და შემცირდა თბილისში გადაადგილების შემთხვევები. იმის გამო, რომ ამ სფეროში ანალიზის ჩასატარებლად საჭირო ინფორმაცა ჯერ კიდევ ნაკლებად მოიპოვება, ეს ინფორმაცია გარკვეულ სკეპტიციზმს იწვევს. გამორიცხული არ არის, რომ პაციენტების თბილისში ჩასვლის შემცირება ნაწილობრივ აიხსნება ტრანსპორტირების ხარჯების ზრდითა და თბილისში სამედიცინო სფეროს სწრაფი კომერციალიზაციით, რაც მომხმარებლებს ხელს უშლის მისით სარგებლობაში. დამაიმედებელია ადგილობრივი მედპერსონალის ხშირი მონაწილეობა ქვეყნის მასშტაბით მიმდინარე სპეციალიზაციის ასამაღლებელ კურსებში.

დამაიმედებლად მიმდინარე ინსტიტუციური რეფორმის ფონზე ჯერ კიდევ საკმაოდ მძიმეა სამედიცინო დაწესებულებების მატერიალური ბაზის მდგომარეობა. ასევე არადამაკმყოფილებელია სამედიცინო დაწესებულებების მენეჯმენტის პრაქტიკა. განსაკუთრებით მძიმეა მდგომარეობა მაღალტექნოლოგიური მკურნალობის თვალსაზრისით. ჯერ კიდევ არაკოორდინირებულია ჯანდაცვის პოლიტიკა. ისევე როგორც მთელი ქვეყნის მასშტაბით, კახეთშიც ჯერ კიდევ ჩანასახოვან მდგომარეობაშია ჯანდაცვის დაზღვევის სისტემა. მის აწყობას არაერთი წელი დასჭირდება.

საშუალო და უმაღლესი განათლების მქონე მოსახლეობის წილი კახეთში საქართველოს სხვა რეგიონებში არსებული განაწილების მსგავსია. გარდა ამისა, ბოლო დროს დაცემული განათლების ხარისხი გვაფიქრებინებს, რომ განათლების დონე და ხარისხი კახეთში, ისევე როგორც დანარჩენ საქართველოში, მაღალი არ არის. კახეთში არსებული უმაღლესი სასწავლებლებიდან მხოლოდ ერთმა გაიარა საერთოეროვნულ აკრედიტაცია 2006. წარსულში მიღებული თუნდაც ფუნდამენტური განათლება კი შესაძლოა გამოუსადეგარი იყოს თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკასთან ადაპტირებისათვის. ამ მიმართულებით, დღესდღეობით მთელი ქვეყნის მასშტაბით დიდი სამუშაოებია ჩასატარებელი, რომელთა გარკვეული ნაწილი უკვე მიმდინარეობს. მოსახლეობის უმეტესობა აცნობიერებს განათლების პრიორიტეტულობას, მაგრამ ამავე დროს უცნობია ის, თუ რა რაოდენობის რესურსების გაღება შეუძლია კახეთის რეგიონის საშუალო მოქალაქეს სასურველი განათლების მისაღებად, რა ტიპის და დონის განათლება მიაჩნია მას სასურველად.

კახეთის განათლების სექტორის განვითარების გზაზე მდგარი პრობლემები (პედაგოგიური პერსონალის დაბალი ანაზღაურება, სწავლების ხარისხი, მართვის სისტემების ხარვეზები) ვერ ჩაითვლება რეგიონისათვის სპეციფიკურად. ეს ზოგადად საქართველოს მასშტაბით გადასაწყვეტი პრობლემებია.

ასევე ზოგადეროვნულია რეგიონში განათლების სისტემაში მომუშავეთათვის არსებული მწირი შესაძლებლობები საერთაშორისო საგრანტო პროგრამებში და კვალიფიკაციის ასამაღლებელ კურსებში მონაწილეობის მისაღებად. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს, მათ შორის კახეთის მოსახლეობის კონკურენტულ უპირატესობად განათლების დონე რომ გადაიქცეს, ამისათვის დასაწყისისათვის საჭიროა ამ სფეროზე საბიუჯეტო ხარჯების ჯეროვანი ზრდა და სერიოზული ინსტიტუციური რეფორმის წარმატებული განხორციელება, რაც არაერთ წელიწადს მოითხოვს.

მიმიდინარე ეტაპზე არ არსებობს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა ტიპის კადრები სჭირდება კახეთის რეგიონის ეკონომიკას გრძელვადიან პერსპექტივაში. უეჭველია, რომ უახლოეს ათწლეულში კახეთის ეკონომიკა სოფლის მეურნეობისა და გადამუშავების სფეროზე ორიენტირებული დარჩება, რაც უპირველესად ამ დარგის სპეციალისტების მომზადების აუცილებლობას გულისხმობს. გარკვეული პოტენციალი გააჩნია ტურიზმისა და მრეწველობის დარგებში მომუშავეთა კადრების მომზადებას, თუმცა ამ სფეროში კახეთის კონკურენტული უპირატესობა საქართველოს სხვა რეგიონებთან შედარებით ბევრად უფრო სუსტადაა გამოკვეთილი.

კახეთის რეგიონის ეკონომიკა დიდწილადაა დამოკიდებული სოფლის მეურნეობასა და მისი პროდუქციის გადამუშავებაზე. ეკონომიკის დანარჩენი დარგები (მრწეველობა, ვაჭრობა, ტრანსპორტი, მშენებლობა და ტურიზმი) რეგიონის ეკონომიკურ პროფილში ნაკლებადაა გამოკვეთილი.

2001-06 წლების ეკონომიკური ზრდის ანალიზი მიანიშნებს იმაზე, რომ კახეთის რეგიონი დროთა განმავლობაში სირთულეებს განიცდის კომერციალიზაციის პოტენციალის ზრდის თვალსაზრისით. თვით სოფლის მეურნეობის გადამუშავების საწარმოების მნიშვნელოვანი ნაწილი და მათი ყველაზე დიდი წარმომადგენლები მეღვინეობის სექტორზე კონცენტრირებულნი რჩებიან გადამუშავებულ სექტორში პრაქტიკულად წარმოდგენილი არ არის ხილისა და ბოსტნეულის გადამუშავება, არადა ხილისა და ბოსტნეულის უმრავლეს კატეგორიებში კახეთს სერიოზული კონკურენტული უპირატესობა აქვს ქვეყნის დანარჩენ რეგიონებთან შედარებით.

სოფლის მეურნეობის გამოკლებით კახეთის ეკონომიკის წილი საქართველოს მთლიან ეკონომიკაში 2%25 არ აღემატება. გარდა ამისა, კახეთის ეკონომიკური ზრდა ერთგვარად ჩამორჩება დანარჩენი საქართველოს ეკონომიკურ ზრდას. პრობლემატურია ის გარემოებაც, რომ ურბანიზაციის შედარებით დაბალი დონე კახეთის ეკონომიკის სიმძიმის ძალის გადატანას ეკონომიკის მეორადი და მესამეული (ინდუსტრია და მომსახურება) დარგებისკენ უახლოეს მომავალში ხელს არ შეუწყობს.

კახეთის ეკონომიკა საქართველოს თითქმის ყველა რეგიონს ჩამორჩება შრომის ნაყოფიერებითაც. ბოლო 5 წელიწადში აქ ეკონომიკის რეალური ზრდის ტემპი წელიწადში ფაქტობრივად 0%25-ია. ადგილი აქვს ერთგვარ გადანაწილებას ეკონომიკის სექტორულ კომპოზიციაში ვაჭრობისა და რესტორნების სასარგებლოდ.

სახეზეა საწარმოების ერთგვარად გამსხვილების ტენდენციები, მაგრამ საშუალო საწარმოთა ბრუნვა იმდენად უმნიშვნელოა, რომ ამას დამაიმედებელს ვერ ვუწოდებთ. აღსანიშნავია ვაჭრობის სექტორის შედარებით სწრაფი განვითარება, ისევე როგორც დანარჩენი საქართველოს შემთხვევაში. ამის მიზეზი ალბათ ისაა, რომ ეკონომიკაში კაპიტალის სერიოზული ნაკლებობაა, ხოლო ვაჭრობის სექტორი ამ პრობლემას შედარებით უპრობლემოდ უმკლავდება საწყის კაპიტალზე არც ისე დიდი მოთხოვნისა და ამ დარგში კაპიტალის სწრაფი ბრუნვის გამო. ვაჭრობის შემდგომი განვითარება მოსალოდნელია იმ შემთხვევაში, თუ უახლოეს პერიოდში განახლდება თბილისიდან გომბორის უღელტეხილის გავლით თელავისკენ მიმავალი საავტომობილო გზა.

სადღეისოდ, საქართველოში არსებული საბანკო კრედიტების სიძვირისა და კაპიტალის ალტერნატიული ბაზრების პრაქტიკულად არარსებობის გამო, ასევე კახეთის განსახლების, შრომითი ბაზრისა და ეკონომიკის პროფილის გათვალისწინებით მრეწველობის, მშენებლობისა და ტრანსპორტის სექტორების ენდოგენური (ანუ მხოლოდ საკუთარ რესურსებზე დაყრდნობით) სწრაფი ზრდა მოსალოდნელი არ არის.

იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მოხერხდა გადამამუშავებელი მრეწველობის სწრაფი ზრდა, კახეთის მოსახლეობას გაუმწვავდება სიღარიბის პრობლემა საწვავსა და სურსათზე მსოფლიო ფასების სწრაფი ზრდის შემთხვევაში.

კახეთი საქართველოს უმნიშვნელოვანესი სასოფლო-სამეურნეო რეგიონია, რომელიც ფლობს საქართველოს სასოფლო-სამურნეო სავარგულების 38%25-ს და უმსხვილესია ამ კუთხით. სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულია რეგიონის შრომისუნარიანი მოსახლეობის 82%25, რაც აღნიშნულ დარგს უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებს კახეთის ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებაში.

კახეთი მდიდარია სასოფლო-სამეურნეო მიწის რესურსით, განსაკუთრებით კი სახნავი და სათიბ-საძოვარი სავარგულებით. ამ კატეგორიის მიწის ფართობის მიხედვით კახეთს პირველი ადგილი უკავია საქართველოში, რამაც იგი მემარცვლეობისა და მეცხოველეობის წამყვან რეგიონად აქცია. სახნავ და სათიბ-საძოვრების სავარგულებს წამყვანი ადგილი უკავია თვით რეგიონის ფარგლებშიც, ხოლო მრავალწლიანი ნარგავების ფართობებზე მცირე მოცულობის ფართობები მოდის მთლიანი სავარგულების დაახლოებით 11%25.

გრაფიკი №1. სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები კახეთის რეგიონში, 1 000 ჰექტარი

წყარო: საქართველოს სოფლის მეურნეობა, სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი, თბილისი, 2007

კახეთის რვა რაიონიდან ყველაზე მეტი ფართობი და სასოფლო-სამეურნეო სავარგული დედოფლისწყაროს რაიონს გააჩნია. მას მოჰყვებიან ახმეტის, საგარეჯოსა და სიღნაღის რაიონები. აღსანიშნავია, რომ მოსახლეობის რაოდენობა შედარებით მცირემიწიან რაიონებში უფრო მაღალია. კახეთის რეგიონში დედოფლისწყაროს, ახმეტისა და სიღნაღის რაიონები გამოირჩევიან საძოვრებისა და სახნავი ფართობების სიუხვით, ხოლო გურჯაანისა და თელავის რაიონები კი მრავალწლიანი ნარგავებით. სავარგულების არსებული რესურსი განაპირობებს სოფლის მეურნეობის შესაბამისი დარგების განვითარებას.

მარცვლეული კულტურების წარმოების მიხედვით კახეთი ტრადიციულად წამყვან რეგიონს წარმოადგენდა საქართველოში. ეს განპირობებულია როგორც სათანადო მიწის რესურსების არსებობით, ასევე სარწყავი ინფრასტრუქტურის შედარებითი განუვითარებლობით, რაც ზღუდავს ალტერნატიული, უფრო მომგებიანი კულტურების წარმოებას ურწყავ ფართობებზე. ცნობილია, რომ საჰექტრო რენტაბელობის მიხედვით მარცვლეული კულტურების წარმოება ჩამორჩება ბოსტნეულსა და ბაღჩეულს. ამიტომ, სარწყავ ფართობებში უპირატესად მაღალი რენტაბელობის კულტურები იწარმოება, ხოლო ურწყავ ფართობებში კი - უმეტესად მარცვლეული, ძირითადად ხორბალი, ქერი, მზესუმზირა და სიმინდი.

მარცვლეული კულტურები

კახეთს სამართლიანად უწოდებენ საქართველოს ბეღელს, ვინაიდან ის არის ხორბლის უდიდესი მწარმოებელი რეგიონი საქართველოში. კახეთზე მოდის ხორბლის ნათესების ნახევარი და საქართველოში დამზადებული ხორბლის უმეტესი ნაწილი. ბოლო წლებში ადგილობრივი ხორბლის საერთო შემცირების ფონზე კიდევ უფრო გაიზარდა კახეთის წილი ქვეყნის მასშტაბით, ვინაიდან ხორბლის წარმოებამ სხვა რეგიონებში უფრო მეტად იკლო, ვიდრე კახეთში. დედოფლისწყაროსა და სიღნაღის რაიონები, რომლებიც გამოირჩევიან ურწყავი სახნავი ფართობების სიუხვით, წარმოადგენენ ხორბლის მწარმოებელ წამყვან რაიონებს.

თავთავიანი კულტურებიდან მნიშვნელობით მეორე ადგილზეა ქერი, რომელიც ძირითადად მეცხოველეობის დარგში გამოიყენება საკვებად. ამიტომ მისდამი ინტერესს მეცხოველეობის განვითარების და მომგებიანობის ტენდენცია განაპირობებს. რაც შეეხება ლუდის წარმოებას საქართველოში, იგი ძირითადად იმპორტულ ნედლეულს იყენებს, თუმცა მომავალში შესაძლოა მისი ჩანაცვლება მოხდეს ადგილობრივი წარმოებით. კახეთი, სამცხე-ჯავახეთთან ერთად, საქართველოს ერთ-ერთი წამყვანი რეგიონია ქერის წარმოების მიხედვით.

მნიშვნელოვან კულტურას წამოადგენს სიმინდი. საქართველოში სიმინდის მწარმოებელი წამყვანი რეგიონებია იმერეთი და სამეგრელო, თუმცა სიმინდი კახეთის რეგიონისთვისაც მნიშვნელოვანი კულტურაა როგორც ნათესი ფართობის, ასევე მწარმოებელთა რაოდენობის მიხედვით. აღმოსავლეთ საქართველოში სიმინდი მორწყვას საჭიროებს. ამიტომაც, კახეთის რეგიონში იგი იმ მუნიციპალიტეტებში იწარმოება უფრო მასშტაბურად, სადაც სარწყავი ინფრასტრუქტურაა ხელმისაწვდომი და ნალექიც შედარებით მაღალია. ასეთი მუნიციპალიტეტებია ახმეტა, ლაგოდეხი, თელავი, ყვარელი.

კახეთის რეგიონისთვის მნიშვნელოვან მარცვლეულს წარმოადგენს მზესუმზირაც. იგი უპირატესად ზეთის გამოსახდელად იწარმოება ურწყავ ფართობებში და ძირითადად თავთავიან კულტურებთანაა ჩართული თესლბრუნვაში. მზესუმზირის კოპტონი გამოიყენება ცხოველთა საკვებად. აღსანიშნავია, რომ კახეთის წილად მოდის საქართველოში მოწეული მზესუმზირის 80-95%25, თუმცა მისი საჰექტრო რენტაბელობა ხორბლისაზე უფრო დაბალია და ფერმერები მას თესენ სხვა ალტერნატული კულტურის არარსებობის შემთხვევაში.

მზესუმზირის ძირითად მწარმოებელ მუნიციპალიტეტს კახეთში დედოფლისწყარო წარმოადგენს. 2004-2005 წლებში დედოფლისწყაროზე მოდიოდა კახეთში მზესუმზირის ნათესების 47%25. თუმცა საჰექტრო მოსავლიანობით მას საგრძნობლად აჭარბებენ თელავისა და გურჯაანის რაიონები, სადაც ნალექების შედარებით მეტი რაოდენობა მოდის წლის განმავლობაში.

ბაღჩეული და ბოსტნეული

კახეთი საქართველოს წამყვან რეგიონს წარმოადგენს ბაღჩეული კულტურების (საზამთროს, ნესვის, გოგრას) წარმოების მიხედვით. კახეთზე მოდის საქართველოს ბაღჩეულის 70-80%25. საჰექტრო რენტაბელობით ბაღჩეული კულტურები აღემატებიან მარცვლეულ კულტურებს, თუმცა მათი წარმოება უფრო დიდ დანახარჯებსაც მოითხოვს. მათთვის ასევე საჭიროა სარწყავი სისტემის არსებობა, რაც ძირითად შემზღუდველ პირობას წარმოადგენს კახეთის ბევრ მუნიციპალიტეტში. სწორედ მაღალი რენტაბელობის გამოა, რომ სარწყავ ფართობებში ძირითადად ბაღჩეული და ბოსტნეული კულტურები იწარმოება. ბაღჩეული კულტურების მწარმოებელი წამყვანი მუნიციპალიტეტებია სიღნაღი, საგარეჯო, ყვარელი, ლაგოდეხი.

კახეთი წარმოადგენს საქართველოში მიწის თხილის მწარმოებელ წამყვან რეგიონს. ამ კულტურის წარმოება აქაც საკმაოდ შეზღუდულ არეალში ხორციელდება და შემოიფარგლება ლაგოდეხის, და ნაწილობრივ ყვარლის რაიონებით. ბოსტნეული კულტურების საწარმოო ფართობების მიხედვით კახეთი ჩამოუვარდება ქვემო ქართლს და უახლოვდება შიდა ქართლს, თუმცა ჩამორჩება მათ მოსავლის რაოდენობით. კახეთში ბოსტნეულის ძირითად მწარმოებელ მუნიციპალიტეტებს კლიმატისა და სარწყავი წყლის ხელმისაწვდომობის გამო ლაგოდეხი, სიღნაღი და გურჯაანი წარმოადგენენ.

ხილი

კახეთში მრავალი სახეობის ხილი იწარმოება, თუმცა ეს რეგიონი არ სპეციალიზდება მეხილეობაზე. კახეთში მოდის კურკოვანი, თესლოვანი, სუბტროპიკული, კაკლოვანი და კენკროვანი ხილი, თუმცა მათი მასიური ნარგავები არ გვხვდება. ხილის დამზადება მცირე, საოჯახო მეურნეობებში ხდება. გამონაკლისს გურჯაანის მუნიციპალიტეტი წარმოადგენს, სადაც შედარებით მასიურად იწარმოება ატამი. მისი მოსავლის მიხედვით კახეთი უსწრებს საქართველოს ყველა სხვა რეგიონს. კახეთის რეგიონში ხილის ძირითადი მწარმოებელი მუნიციპალიტეტებია ყვარელი, სიღნაღი, გურჯაანი, თელავი.

მეცხოველეობა

კახეთის ეკონომიკაში მეცხოველეობას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. ამასთანავე, კახეთს ერთ-ერთი წამყვანი ადგილი განეკუთვნება საქართველოს მეცხოველეობაში. ამ დარგის განვითარებას ხელს უწყობს საძოვრებისა და სათიბების მასივების არსებობა, აგრეთვე იმ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების გამოყენება ცხოველთა საკვებად, რომლებიც კახეთში იწარმოება.

მსხვილფეხა პირუტყვი

მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის სულადობის მიხედვით კახეთი მეოთხე რეგიონია საქართველოში იმერეთის, სამეგრელოსა და ქვემო ქართლის შემდეგ. კახეთის რაიონებს შორის მსხვილფეხა პირუტყვის სულადობით გამოირჩევიან საგარეჯო, ლაგოდეხი და ახმეტა.

საქონლის ხორცის დამზადების მიხედვით, აღნიშნულ მუნიციპალიტეტებთან ერთად ლიდერობს სიღნაღის მუნიციპალიტეტიც. აღნიშნულ მუნიციპალიტეტებში მეცხოველეობის ამ დარგის განვითარებას ხელს უწყობს საძოვრებისა და სათიბების დიდი ფართობები, აგრეთვე მარცვლეული კულტურების ნარჩენების არსებობა.

სულ უფრო მზარდ მნიშვნელობას იძენს რძის წარმოება. მსოფლიო ბაზარზე რძის ფხვნილის გაძვირებამ აამაღლა გადამამუშავებელი საწარმოების მოთხოვნა ადგილობრივ საღ რძეზე. ამას მოჰყვა რძის შემკრები ცენტრების ქსელის გაფართოვება კახეთსა და ქვემო ქართლში.

კახეთის რეგიონში რძის წარმოების მიხედვით ლაგოდეხის, საგარეჯოსა და ახმეტის მუნიციპალიტეტები ლიდერობენ, თუმცა დანარჩენ მუნიციპალიტეტებშიც შეინიშნება მზარდი ტენდენცია. მაგრამ ჟერ კიდევ დაბალია წველადობის მაჩვენებელი, რომელიც წელიწადში 1.2 ტონას უტოლდება ფურზე. საქონლის პროდუქტიულობის გასაზრდელად საჭიროა საკვები ბაზისა და ვეტერინარული მომსახურების დონის ამაღლება, პირუტყვის ჯიშობრივი გაუმჯობესება და ფურების დახბოიანების პერიოდის წანაცვლება ზამთარში რძის რაოდენობის გასაზრდელად.

ღორი

ღორის სულადობისა და ხორცის დამზადების მიხედვით საქართველოში სამეგრელოს, იმერეთისა და კახეთის რეგიონებია წამყვანი. კახეთის ყველა მუნიციპალიტეტში მზადდება ღორის ხორცი, თუმცა ამ მაჩვენებლით 2005 წელს ლიდერობდნენ ყვარელი, თელავი, ახმეტა და ლაგოდეხი, სადაც ღორის საკვებად ტყის რესურსის გამოყენება ხდება. 2005 წელს კახეთის რვა მუნიციპალიტეტიდან ექვსში დამზადებულმა ღორის ხორცის რაოდენობამ გადააჭარბა საქონლის ხორცის ოდენობა. ეს მიუთითებს ერთი მხრივ, დიდ მოთხოვნაზე მოცემულ პროდუქტზე, ხოლო მეორე მხრივ - მეღორეობის მნიშვნელოვან წვლილზე კახეთის ეკონომიკაში, განსაკუთრებით კი წვრილი ოჯახური მეურნეობებისთვის. 2007 წელს კახეთში აღინიშნა ღორის სულადობის მნიშვნელოვანი შემცირება მონტგომერის დაავადების გავრცელების გამო.

ცხვარი

კახეთში მეცხვარეობის ხანგრძლივი ტრადიცია არსებობს. ცხვრის სულადობის მიხედვით კახეთი აჭარბებს საქართველოს სხვა რეგიონებს. ამ დარგის განვითარებას ხელს უწყობს ზაფხულისა და ზამთრის საძოვრების არსებობა. კახეთის შიგნით მეცხვარეობის წამყვანი მუნიციპალიტეტებია საგარეჯო და ახმეტა, თუმცა ცხვრისა და თხის გარკვეული რაოდენობა ყველა მუნიციპალიტეტშია დაფიქსირებული და იგი აჭარბებს ღორის რაოდენობას. საგარეჯო და ახმეტა ლიდერობენ ასევე ცხვრის ხორცის, ცხვრის რძისა და მატყლის წარმოების მიხედვითაც, რაც მეცხვარეობას აღნიშნულ მუნიციპალიტეტებში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს.

მეფრინველეობა

შინაური ფრინველის რაოდენობის მიხედვით საქართველოში წამყვან რეგიონებს სამეგრელო, იმერეთი, ქვემო ქართლი და კახეთი წარმოადგენენ. მეფრინველეობის განვითარებას აქ ხელს უწყობს დიდი რაოდენობით მარცვლეულის წარმოება. კახეთის მუნიციპალიტეტებს შორის ფრინველის ხორცის წარმოებით გამოირჩევიან საგარეჯო და ლაგოდეხი. რეგიონში დიდი მასშტაბის საწარმოს წარმოადგენს პატარძეულის (საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი) მეფრინველეობის ფაბრიკა.

ფუტკარი

მეფუტკრეობის წამყვან რეგიონებს საქართველოში წარმოადგენენ იმერეთი, კახეთი და სამცხე-ჯავახეთი. ამათგან, საქართველოში არსებული სკების თითქმის 1/5 კახეთის რეგიონზე მოდის. თაფლის წარმოების მიხედვით კახეთი და იმერეთი ლიდერობენ საქართველოს რეგიონებს შორის. 2006 წელს შეინიშნა თაფლის დამზადების ამაღლება კახეთში, მაშინ როდესაც სხვა რეგიონებში ეს ტენდენცია არ გამოვლინდა. მეფუტკრეობა უნდა ჩაითვალოს კახეთის ერთ-ერთ პრიორიტეტულ დარგად, ვინაიდან ეს რეგიონი მდიდარია ტყეებით, ყვავილოვანი მდელოებითა და ნათესებით, რომლებიც შესაფერის საკვებს წარმოადგენენ ფუტკრისთვის.

როგორც სკების რაოდენობით, ასევე თაფლის წარმოების მიხედვით კახეთში ლიდერობენ ყვარლისა და გურჯაანის მუნიციპალიტეტები, რომლებშიც ბოლო წლების განმავლობაში შეინიშნება წარმოების ზრდის ტენდენცია. ანალოგიური ტენდენცია შეინიშნება სხვა მუნიციპალიტეტებშიც, თუმცა თელავში, სიღნაღსა და ახმეტაში არის თაფლის წარმოების კლების ტენდენციაც.

მეღვინეობა

კახეთის მევენახეობა-მეღვინეობის ზოგადი დახასიათება

კახეთი უძველესი და უნიკალური მევენახეობა-მეღვინეობის რეგიონია საქართველოში. იგი იყოფა ორ ზონად: შიდა და გარე კახეთად. კახეთში გამოყოფილია 25-ზე მეტი მიკროზონა, სადაც ტრადიციულად იწარმოება წარმოშობის ადგილის დასახელების ისეთი ცნობილი ღვინოები, როგორიცაა: წინანდალი, ნაფარეული, თელიანი, ახაშენი, მუკუზანი, ქინძმარაული, გურჯაანი, კარდენახი, მანავი და სხვა.

დღეისათვის საქართველოს ვენახების 65-70%25 კახეთშია კონცენტრირებული. საუკეთესო ხარისხის ღვინოების მომცემი სამრეწველო ვენახები გაშენებულია მდინარეების - ალაზნისა და ივრის აუზებში, ზღვის დონიდან 400-700 მეტრ სიმაღლეზე.

კახეთის მევენახეობის ძირითადი მიმართულებაა მაღალხარისხოვანი და ხარისხოვანი სუფრის თეთრი და წითელი, მშრალი, ნახევრადმშრალი, ბუნებრივად ტკბილი და სადესერტო ღვინოების წარმოება.

ევროპული ტიპის სუფრის თეთრი, მაღალხარისხოვანი, საუკეთესო გემოვნური თვისებების მქონე ღვინოები მზადდება წინანდლის, ნაფარეულის, გურჯაანის, მანავის და სხვა მიკროზონებში, რქაწითელის, კახური მწვანეს, ხიხვის, ქისის და სხვა უძველესი ადგილობრივი ჯიშების ყურძნისაგან.

სუფრის წითელი მშრალი ღვინოები მზადდება თელიანის, ახაშენის, მუკუზნის და კახეთის სხვა უნიკალურ მიკროზონებში ქართული აბორიგენული წითელყურძნიანი ვაზის ჯიშის საფერავისაგან.

წარმოშობის ადგილის დასახელების, ბუნებრივად ტკბილი წითელი ღვინოები კახეთში მზადდება მხოლოდ ახაშენის და ქინძმარაულის მიკროზონებში. ამ ღვინოებისათვის დამახასიათებელ მაღალ საგემოვნო თვისებებს განაპირობებს აქაური მიკროკლიმატი, ნიადაგები და საფერავის ჯიშობრივი მახასიათებლები.

საუკუნეთა მანძილზე კახეთში შეიქმნა და ჩამოყალიბდა სუფრის ღვინის ტიპი, რომელიც საკმაოდ განსხვავდება სხვა ტიპებისაგან. მისი დამზადების ტექნოლოგია ითვალისწინებს ალკოჰოლური დუღილის პროცესში ყურძნის მტევნის მყარი ნაწილების - კლერტის, წიპწასა და კანის მონაწილეობას. ასეთი ტიპის ღვინო მზადდება მიწაში ჩაფლულ ქვევრებში, სადაც მთელი ტექნოლოგიური ციკლი მუდმივ ტემპერატურულ რეჟიმშია მოქცეული. ამ წესით მიღებული ღვინო გამოირჩევა მაღალი ექსტრაქტულობით, ფენოლური ნაერთების და ტანინის მაღალი შემცველობით, სასიამოვნო ბუკეტით, ძლიერად გამოხატული ჯიშური არომატითა და გემოთი.

კახეთის მევენახეობა-მეღვინეობის სექტორში არსებული მდგომარეობა

კახეთში ვენახების ფართობის სიდიდით გამოირჩევა გურჯაანის მუნიციპალიტეტი, რომლის ვენახების ფართობი 7,618 ჰა-ს შეადგენს, მეორე ადგილზეა ყვარლის მუნიციპალიტეტი - 6,382 ჰა, ხოლო მესამე ადგილი უკავია თელავის მუნიციპალიტეტს - 6,048 ჰა. ყველაზე მცირე ფართობები აქვთ დედოფლისწყაროს - 1,499 ჰა და ახმეტას - 1,747 ჰა. კახეთის ვენახებში საფერავს სჭარბობს რქაწითელი. საფერავი ყველაზე დიდი რაოდენობით გვხვდება ყვარლის მუნიციპალიტეტში (2,316 ჰა), რაც განპირობებულია დიდი მოთხოვნილებით ქინძმარაულის მევენახეობის მიკროზონაში მოყვანილ საფერავის ყურძენზე.

2007 წელს რქაწითელმა მაღალი საჰექტარო მოსავალი აჩვენა ყვარლის (6.8ტ/ჰა), ახმეტის (6.6ტ/ჰა), სიღნაღის (6.8ტ/ჰა) და საგარეჯოს (6.5ტ/ჰა) მუნიციპალიტეტებში, ხოლო ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი აღინიშნა თელავის მუნიციპალიტეტში (4.9ტ/ჰა).

საფერავის მაღალი საჰექტარო მოსავალი მიღებული იქნა ახმეტის, თელავის, გურჯაანის, საგარეჯოს და ყვარლის ვენახებში, ხოლო ყველაზე დაბალი მოსავალი კი - ლაგოდეხისა და სიღნაღის მუნიციპალიტეტებში.

სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მონაცემებით 2007 წლის სეზონზე კახეთში 200 ათას ტონაზე მეტი ყურძენი დაიკრიფა, აქედან ღვინის ქარხნებმა გადაამუშავეს 52 ათას ტონამდე ყურძენი, 110 ათასი ტონა სარეალიზაციოდ თბილისსა და ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონებში გადანაწილდა, 50 ათასი ტონა ყურძენი კი საოჯახო მეურნეობებში დაბინავდა. ვენახების არსებული ფართობები და საშუალო მოსავლიანობა რაიონების მიხედვით მოცემულია მე-2 დანართში.

კახეთში არსებული უნიკალური ვაზის ჯიშებია: ქისი, ხიხვი, კახური მწვანე, საფერავი, რქაწითელი და სხვა. მათ გარდა არის მრავალი აბორიგენული კახური ვაზის ჯიშები და პოპულაციები, რომლებიც შეადგენენ გენეტიკური რესურსების ძირითად ნაწილს და წარმოადგენენ სამრეწველო სორტიმენტის სრულყოფის საფუძველს.

1930 წელს სოლომონ ჩოლოყაშვილმა საფუძველი ჩაუყარა მებაღეობის, მევენახეობის და მეღვინეობის სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტს. ამ ინსტიტუტის ბაზაზე გაშენდა ქართული ვაზის კოლექცია, რომელიც დღესაც არსებობს და ვაზის 422 ჯიშს ითვლის.

კახეთის მევენახეობა დღეისათვის წარმოდგენილია გასული საუკუნის 60-70-იან წლებში გაშენებული ძველი (ვენახების საერთო ფართობის 85-90%25) და ახლად გაშენებული ვენახებით (ვენახების საერთო ფართობის 10-15%25).

საბჭოთა პერიოდში გაშენებულ ვენახებში დომინირებდნენ ვაზის ჯიშები რქაწითელი და საფერავი. იმ პერიოდისათვის მევენახეობა ყურძნის რაოდენობაზე იყო ორიენტირებული, რამაც თითქმის დავიწყებას მისცა ვაზის სხვა ქართული ჯიშები, კერძოდ ქისი, ხიხვი, მწვანე, მცვივანა თუ სხვა.

ძველი ვენახები დღეისათვის ამორტიზებულია, დიდია მეჩხერიანობა და დაბალია საჰექტარო მოსავლიანობა - 2-2.5 ტ/ჰა-ზე. ყურძნის ხარისხისა და ვენახის რენტაბელობის ასამაღლებლად აღნიშნული ვენახები საჭიროებენ რეაბილიტაციას.

სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ 2007 წლის ბოლოს დაიწყო ვაზის ჰიბრიდული ჯიშის „ვაქირულა“ ამოძირკვის პროგრამა, გამოყოფილია 1 000 000 ლარი და იმ გლეხებს, ვისაც აქვს ამ ჯიშის ვაზი ჩეხავს და სახელმწიფო უხდის კომპენსაციას თითოეულ ჰექტარზე 2000 ლარს.

90-იანი წლების მეორე ნახევარში კახეთში ინტენსიურად დაიწყო ახალი ვენახების გაშენება და ეს პროცესი ყველაზე სწრაფი ტემპით თელავის, ყვარლის და გურჯაანის მუნიციპალიტეტებში განხორციელდა, რადგან აქ მდებარეობს მსოფლიოში ცნობილი მევენახეობის მიკროზონები: ქინძმარაული, ახაშენი, მუკუზანი, წინანდალი, ვაზისუბანი, ნაფარეული. საკმაოდ მაღალი იყო ინვესტორების დაინტერესებაც. სავარაუდოდ კახეთში 5000 ჰა ახალი ვენახია გაშენებული, თუ გავითვალისწინებთ, რომ 1 ჰა ვენახის გაშენება საჭიროებს 8-11 ათასი აშშ დოლარის ინვესტიციას, გამოდის, რომ კახეთში 40-55 მლნ დოლარის ინვესტიცია ჩაიდო ახალი ვენახების გაშენებაში. ეს პროცესი ნაკლებად შეეხო ახმეტის, სიღნაღის, საგარეჯოს, ლაგოდეხისა და დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტებს, სადაც მევენახეობა არაა წამყვანი დარგი.

ახლად გაშენებულ ვენახებში ვაზის ჯიშები წარმოდგენილია შემდეგი პროცენტული თანაფარდობით: საფერავი - 96%25, დაახლოებით 1.8-2%25-ზე ფრანგული წითელყურძნიანი ჯიშები: კაბერნე ფრანი, კაბერნე სოვინიონი, პინო ნუარი, მერლო, მალბეკი. ხოლო დანარჩენი 2-2.2%25-ზე წარმოდგენილია ძველი ქართული თეთრყურძნიანი ვაზის ჯიშები: ქისი, ხიხვი და კახური მწვანე.

თელავის მუნიციპალიტეტის სოფელ კონდოლში უცხოელი და ქართველი ბიზნესმენების მიერ შეიქმნა ვაზის სანერგე მეურნეობა „არივიე-ჯორჯია“, რომელიც აწარმოებს ევროსტანდარტების მქონე ქართული და უცხოური ვაზის ნერგებს. აქ წარმოებული ვაზის ნერგი ნაწილობრივ გადის ექსპორტზე, ხოლო ნაწილი იყიდება ადგილზე. ეს სანერგე მეურნეობა ერთადერთი თანამედროვე ტიპის სანერგე მეურნეობაა არამარტო საქართველოში, არამედ მთელს ამიერკავკასიაში, ამიტომ მისი სიმძლავრე არაა საკმარისი. კახეთში არსებობს კიდევ ორი-სამი დიდი სანერეგე მეურნეობა და გლეხურ მეურნეობებში არსებული სანერგეები. ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ მათში დარღვეულია ნერგის წარმოების სრული ტექნოლოგიური ციკლი, ამდენად მაღალხარისხოვანი ვაზის ნერგი ფაქტიურად არ იწარმოება. ეს კახეთის მევენახეობაში ყველაზე მწვავე და სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. ამის გარეშე მევენახეობის განვითარება ძნელად წარმოსადგენია.

მეღვინეობა - ძირითადი სტატისტიკური მაჩვენებლები

იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში წარმოებული ღვინის 65-70%25 კახეთზე მოდის, შეიძლება გავაკეთოთ გათვლები ექსპორტში კახეთის მეღვინეობის როლის შესახებ.

როგორც №2 ცხრილიდან ჩანს (დანართი 2), 2005 წელს ქართული ღვინის ექსპორტის საერთო მოცულობა საკმაოდ შთამბეჭდავია - 59,323,520 ბოთლი, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ქართული მეღვინეობის უახლეს ისტორიაში ყველაზე დიდი გაყიდვები ამ წელს შედგა. 2006 წელს ქართული ღვინის ექსპორტის საერთო მოცულობა მკვეთრად კლებულობს - 19,493,219 ბოთლამდე, ხოლო 2007 წელს ქართული ღვინის ექსპორტის საერთო მოცულობა კიდევ კლებულობს - 10,155,042 ბოთლამდე, რაც გამოწვეულია რუსეთის მიერ ქართულ ღვინოზე დაწესებული ემბარგოთი.

დანართ 2-ის №2 ცხრილში წარმოდგენილია ღვინის ექსპორტის მონაცემები 2006-2006-2007 წლების განმავლობაში. აღნიშნულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით შეიძლება გამოვკვეთოთ საექსპორტო ბაზრების განვითარების დინამიკა. წარმოდგენილი მასალა გვიჩვენებს, რომ 2005-2007 წლებში ქართული ღვინის ექსპორტი მეტნაკლებად გაიზარდა ევროკავშირის, ცენტრალური და აღმოსავლეთ აზიის ქვეყნებში, რუსეთის ბაზრის ბლოკირების პარალელურად.

საქართველოში და კახეთში უპირველე ყოვლისა არსებობს ოჯახური ღვინის წარმოების ტრადიცია, რომელიც სტატისტიკურად ზუსტად არ აღირიცხება და საკმაოდ დიდ მოცულობას აღწევს ღვინის მთლიანი წარმოების მოცულობაში.

ქართული მეღვინეობის ორიენტაციას შიდა ბაზარზე აფერხებს, ერთი მხრივ, ოჯახური ღვინის წარმოების ტრადიცია და, მეორე მხრივ, ე.წ. „პიკეტი“, ანუ ხელოვნური „ღვინო“. ორივე სახის სასმელის მოხმარება საქართველოში საკმაოდ დიდი მასშტაბით ხდება და შეადგენს ადგილობრივი ბაზრის დიდ სეგმენტს. მოსალოდნელია, რომ სურსათის უვნებლობის სამსახურის მუშაობის გააქტიურების შედეგად შემცირდება ხელოვნური „ღვინის“ რეალიზაცია, რაც ადგილობრივ ბაზარზე გზას გაუხსნის ნატურალური ღვინის რეალიზაციას. ამ მომენტისთვის სექტორის მოსამზადებლად საჭიროა ჩამოსასხმელი ღვინის ხარისხის კონტროლის სისტემის დახვეწა და სარეალიზაციო ქსელის გაფართოვება.

კახეთს გააჩნია ადგილობრივი და უცხოელი ტურისტებისათვის მიმზიდველი უპირატესობები, მაგალითად, კახეთის მხარე მდიდარია ისტორიული ძეგლებით. და აქვს ღვინის ტურიზმის განვითარების პოტენციალი. ბოლო დროს საქართველოში ტურიზმის გამოცოცხლების ფონზე შეინიშნება ტურისტული საქმიანობის გააქტიურება კახეთის რეგიონშიც.

ტურისტებისათვის ძალიან საყურადღებოა თუშეთი თავისი განუმეორებელი ბუნებით. თუშეთის ტურისტული პოტენციალის რეალიზაციის კარგ პერსპექტივას ქმნის აქ არსებული დაცული ტერიტორიები. ბოლო დროს თუშეთში სწრაფად იზრდება მცირე ზომის სასტუმროთა რიცხვი და ეს მხარე სულ უფრო მიმზიდველი ხდება როგორც ქართველი, ასევე უცხოელი სათავგადასავლო ტურიზმის მოყვარულთათვის. ამასთანავე აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს მხარე დანარჩენ კახეთს მხოლოდ ერთი საავტომობილო გზით უკავშირდება, რომელიც მეტად რთულ რელიეფში გადის. წელიწადის უმეტეს დროს თუშეთში მოხვედრა მხოლოდ საჰაერო ტრანსპორტითაა შესაძლებელი, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს ტურისტების ნაკადს.

ეკოტურიზმისათვის საინტერესოა კახეთის დაცული ტერიტორიები, განსაკუთრებით კი ვაშლოვანის ნაკრძალი. ტურიზმის ამ სახეობის განვითარებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტისათვის, რომელიც კახეთის მუნიციპალიტეტებს შორის ყველაზე მწვავედ განიცდის ეკოლოგიურ პრობლემებს და რომელშიც ყველაზე მაღალია სიღარიბის დონე.

უკანასკნელ პერიოდში პოპულარობა მოიპოვა ღვინის ტურიზმმა. ღვინის ტურიზმის ცენტრად რეგიონში სიღნაღია მიჩნეული. ამ ისტორიული ქალაქის იერსახის ასაღორძინებლად და აქ ტურისტული ინდუსტრიის გასავითარებლად ბოლო დროს ხელისუფლებისა და ბიზნესის თანამშრომლობით მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა. სიღნაღის არჩევა კახეთის ღვინის ტურიზმის ცენტრად განპირობებულია ამ ქალაქის მეღვინეობის ტრადიციებით, ისტორიული ღირსშესანიშნაობებითა და ცენტრალური ადგილმდაბარეობით კახეთის რეგიონში.

2007 წლის 1 აგვისტოსათვის ვაშლოვანის, თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურისა და ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების დამხმარე ზონებში არსებულ მცირე ზომის კერძო სასტუმროთა სიმძლავრე სულ 237 ადგილს შეადგენდა, რაც აშკარად არასაკმარისია. კახეთის რეგიონი სასტუმროებისა და რესტორნების სექტორის მთლიანი, ასვე ერთ სულზე გადაანგარიშებული ბრუნვით 2006 წლის მონაცემებით საქართველოში ერთერთ უკანასკნელ ადგილზეა და ბოლო ხუთი წლის ზრდის ტემპი ბევრად ჩამორჩება სხვა რეგიონების ანალოგიურ მაჩვენებლებს. სავარაუდოა, რომ კახეთში არსებული სასტუმროები დატვირთულია უმეტესწილად რეგიონში საქმიანი ვიზიტით მყოფი პირებით და არა ტურისტებით. ტურიზმის ინდუსტრიის განვითარებისათვის აუცილებელია ადგილობრივი კადრების მომზადება-გადამზადებაში ინვესტირება.

კახეთისათვის მნიშვნელოვან გარემოსდაცვით პრობლემას წარმოადგენს გვალვების გახშირება. თავის მხრივ, გვალვები იწვევენ რეგიონის აღმოსავლეთ ნაწილში გაუდაბნოებასა და საძოვრების გადატვირთვას.

2000-2006 წლების მონაცემებით რეგიონი განსაკუთრებით მწვავედ განიცდის გვალვის უარყოფით ზეგავლენას, რამაც ცალკეულ წლებში საოჯახო მეურნეობების მთელი მოსავლის დაკარგვა გამოიწვია დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში (ხორბალი, ქერი, მზესუმზირა). საოჯახო მეურნეობები იძულებულნი ხდებიან გვალვიან წელს მნიშვნელოვნად გაზარდონ მესაქონლეობის პროდუქციის მოხმარება, რაც პირუტყვის რიცხოვნობას მკვეთრ კლებას იწვევს. ირიგაციის სისტემის მოშლისა და საძოვრებზე სახელმწიფო საკუთრების პირობებში ამას მოსახლეობის ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობის შემდგომ დამძიმებამდე მივყავართ, რაც თავის მხრივ, კიდევ უფრო ამძიმებს ეკოლოგიურ მდგომარეობას, რადგანაც გაუდაბნოებული საძოვრები უკვე ვეღარ აკმაყოფილებს პირუტყვის არსებულ რაოდენობას.

გვალვის პრობლემის გადაუჭრელობა შესაძლოა ახლო მომავალში კახეთის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ერთ-ერთ შემაფერხებელ ფაქტორად გადაიქცეს. გამორიცხული არაა საქართველოს სასაზღვრო მუნიციპალიტეტის, დედოფლისწყაროს, მოსახლეობის რაოდენობის მკვეთრი კლება, გაუდაბნოებული ფართობების ზრდა, სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების მწყობრიდან გამოსვლა. ორგანიზებული მეურნეობის მოშლა საფრთხეს უქმნის ტურიზმის ინდუსტრიასაც, რადგანაც გაუდაბნოება არა მხოლოდ პირდაპირ დაემუქრება ვაშლოვანის ნაკრძალს, არამედ არაპირდაპირადაც, რადგან ეკონომიკურ სიდუხჭირეში მყოფი მოსახლეობისა იძულებული გახდება მუნიციპალიტეტის მწირი სატყეო რესურსები გათბობის მიზნით გამოიყენოს. გაღარიბდება რაიონის უნიკალური ფაუნაც.

ბუნებრივი რესურსების პოტენციალის თვალსაზრისით კახეთის რეგიონს, განსაკუთრებით კი მის აღმოსავლეთ ნაწილს, გარკვეული უპირატესობები გააჩნია. კერძოდ, დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი გამოირჩევა მზის ნათების ხანგრძლივობითა და ინტენსივობით. კახეთის კლიმატი და ღრუბლიანობის ნაკლებობა ზოგადად ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ალტერნატიული ენერგეტიკის, კერძოდ მზისა და ქარის ენერგიის განვითარებისათვის. გარდა ამისა, შესაძლებელია პლანტაციური ტყეების საპილოტო პროგრამის განხორციელება, რასაც შეუძლია მოსახლეობას მეტ-ნაკლებად აუზღაუროს სოფლის მეურნეობის სტაგნაციით გამოწვეული შემოსავლების დეფიციტი.

კახეთში საკმაოდ მწვავედ დგას სასმელი წყლის ხელმისაწვდომობისა და მისი დაბინძურების პრობლემები. განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაა ნარჩენი პესტიციდების უსაფრთხო განთავსების მიმართულებით (მაგ. სიღნაღის რაიონის სოფელი საქობო). ხდება მდინარეებში ამ შხამ-ქიმიკატების გაჟონვა, რაც სერიოზულ საფრთხეს უქმნის მოსახლეობის, განსაკუთრებით კი ბავშვების ჯანმრთელობას.

ტყეების უკონტროლო გაჩეხვამ, განსაკუთრებით კავკასიონის მთისწინეთის რაიონში დაამძიმა მდგომარეობა წყალმოვარდნების რისკის ზრდის მიმართულებით. მდინარე ალაზნისა და მისი შენაკადების წყალშემკრებ აუზში ტყეების გაჩეხვამ გამოიწვია ის რომ მდინარის ნაპირებიდან გადმოსვლას კატასტროფული შედეგები მოჰყვება. იკარგება და ჭაობდება ჭალის მიმდებარე სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები. დაჭაობებულ ტერიტორიაზე ჩნდებიან პარაზიტები, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან მოსახლეობის ჯანმრთელობას. წყალდიდობებმა ჭალის ტყეების გაჩეხვის შედეგად მოსპო ამ ტერიტორიაზე განლაგებული სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები. ტყეების გაჩეხვა საფრთხეს უქმნის ადგილობრივ ბიომრავალფეროვნებას.

კახეთის რეგიონში განსაკუთრებით მწვავედ დგას საყოფაცხოვრებო ნარჩენების გატანისა და მათი უტილიზაციის პრობლემა. ამჟამად კახეთის რეგიონის ნაგვის კომერციულად გადამუშავების პერსპექტივა არარეალისტურია, რაც მოითხოვს მთავრობისა და დონორი ორგანიზაციების აქტიურ ჩარევას აღნიშნული პრობლემის სასწრაფოდ გადასაჭრელად.

აუცილებელია მდინარე დურუჯის პრობლემის გადაჭრა. აქ ნაპირსამაგრი სამუშაოების დაფინანსება უნდა განხორციელდეს ცენტრალური მთავრობის დონეზე, რათა მოსახლეობას მოეხსნას უკვე ათწლეულების განმავლობაში არსებული მუდმივი საშიშროება.

საქართველოს უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე კახეთის რეგიონი საქართველოს დანარჩენ კუთხეებს აღემატება ერთ სულ მოსახლეზე არსებული სასოფლო-სამეურნეო მიწის ფართობითა და მისი ხარისხითაც. გარდა ამისა, რეგიონის განსახლების თავისებურებანი, კერძოდ სოფლების მდებარეობა ძირითადი მაგისტრალების გასწვრივ, კარგ წანამძღვრებს ქმნის როგორც კომერციული ინფრასტრუქტურის განვითარების, ისე სახელმწიფო ინფრასტრუქტურის ეფექტიანი განვითარების დაფინანსებისათვის.

რეგიონის სიახლოვე აზერბაიჯანთან ჯერჯერობით არ წარმოადგენს სერიოზულ კონკურენტულ უპირატესობას, თუმცა საქართველოსა და აზერბაიჯანის ეკონომიკური ინტეგრაციის გაღრმავების ფონზე ამან შესაძლოა მძლავრი სტიმული მისცეს კახეთის ეკონომიკის განვითარებას.

მრავალფეროვანი ბუნება და სახელმწიფო ნაკრძალები ხელსაყრელ წინაპირობას ქმნის ტურიზმის განვითარებისათვის.

საქართველოს რეგიონებს შორის კახეთი პირველ ადგილზეა სასოფლო-სამეურნეო მიწის სავარგულების ფართობის მიხედვით. ეს ეხება როგორც სავარგულების საერთო ფართობს, ასევე ცალკეული კატეგორიების ფართობებსაც (სახნავი, სათიბ-საძოვარი, მრავალწლიანი ნარგავები). მიწის რესურსების ეს სიუხვე განაპირობებს კახეთის წამყვან მნიშვნელობას საქართველოს სოფლის მეურნეობაში. კახეთი პირველ ადგილზეა მთელი რიგი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოების მიხედვით (ხორბალი, მზესუმზირა, ატამი, მარწყვი, არაქისი, საზამთრო, ყურძენი, ცხვრის ხორცი, მატყლი, თაფლი). სხვა პროდუქციის მიხედვით კი კახეთი მოწინავე რეგიონებს შორისაა (ქერი, სიმინდი, ბოსტნეული, ხილი, საქონლისა და ღორის ხორცი, რძე, ფრინველის ხორცი, კვერცხი). მოწინავე სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალს კახეთში სავარგულების სიუხვესთან ერთად განაპირობებს ხელსაყრელი ნიადაგურ-კლიმატური პირობები, მუშახელის ხელმისაწვდომობა, სარწყავი და საგზაო ინფრასტრუქტურის არსებობა.

სოფლის მეურნეობაში კახეთის კონკურენტუნარიანობა გამოკვეთილია მევენახეობა-მეღვინეობის სფეროში. ამას განაპირობებს ვენახების არსებული საწარმოო ფართობები, ხელსაყრელი ნიადაგურ-კლიმატური პირობები, მევენახეობა-მეღვინეობის ხანგრძლივი ტრადიცია, ღვინის ქარხნების ქსელი და ღვინის კარგად ცნობილი ბრენდები დამყარებული კახურ ადგილწარმოშობის ღვინოებზე. როგორც ყურძნის, ასევე ღვინის რაოდენობითა და ხარისხით კახეთი ტრადიციულად წამყვანი რეგიონია საქართველოში. ამიტომ, სამომავლოდაც, მევენახეობა-მეღვინეობა სტრატეგიული მნიშვნელობის მქონე სფერო იქნება კახეთის განვითარებისთვის. რადგნაც სოფლის მეურნეობა ადგილობრივი ეკონომიკის ერთ-ერთ ძლიერ მხარეს წარმოადგენს, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გამახვილდეს ამ სექტორის შემდგომ განვითარებაზე, მათ შორის ფერმერული საკონსულტაციო ცენტრების დაარსებაზე და დაფინანსების წყაროებზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე.

კახეთის პერიფერიული მდებარეობა კომპენსირდება საავტომობილო კავშირით თბილისთან და იმ ფაქტით, რომ ეს გზები დამაკმაყოფილებელ მდგომარეობაშია.

უახლოეს წარსულში კახეთში ფუნქციონირებდა განვითარებული საირიგაციო სისტემა. მიუხედავად მისი არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობისა, ამ სისტემის ნაწილის მუშა მდგომარეობაში შენარჩუნება სავსებით შესაძლებელია, რაც მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს რეგიონში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოების ზრდას.

კახეთის რეგიონი საქართველოს დანარჩენი კუთხეებთან შედარებით მეტ და იაფ სამუშაო ძალას ფლობს. ეს ფაქტორი გადამწყვეტ მნიშვნელობას შეიძენს თუ რეგიონში მოხერხდება სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოების ზრდა და კვების მრეწველობის განვითარება. ეკონომიკის პროფილიდან გამომდინარე, მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი სწორედ ამ სფეროში ფლობს დიდ გამოცდილებასა და პროფესიულ უნარ-ჩვევებს.

კახეთის სოფლის საშუალო ზომა მნიშვნელოვნად აღემატება საქართველოს საშუალო სოფლის ზომას. ეს ფაქტორი აიოლებს კახეთში მცირე ზომის კვების მრეწველობის საწარმოების გახსნას, რასაც სოფლის მეურნეობაში არსებული ჭარბი მუშახელის ადგილზე დასაქმების კარგი პერსპექტივა გააჩნია.

კახეთის უნიკალური ბუნებრივი პირობები განაპირობებენ მის კონკურენტუნარიანობას ტურიზმის გასანვითარებლად. კახეთის რეგიონში მდებარეობს მრავალი მნიშვნელოვანი კულტურულ-ისტორიული ძეგლი, აგრეთვე რამოდენიმე დაცული ტერიტორია (ვაშლოვანის, თუშეთის, ბაწარა-ბაბანეურისა და ლაგოდეხის), რომლებიც ეკო და სათავგადასავლო ტურიზმის ცენტრებად შეიძლება იქცნენ. თანდათან ვითარდება აგროტურიზმის პირობებიც, რაც კახეთში უპირველესად ღვინის ტურიზმის მიმართულებას მიიღებს. კახეთს გააჩნია კარგი სასტარტო პირობები კულტურული და ღვინის ტურიზმის განვითარებისათვის იმის გამოც, რომ უკანასკნელ პერიოდში ამ რეგიონში ცენტრალურმა მთავრობამ სერიოზული სამუშაოები ჩაატარა რეგიონის ისტორიული იერსახის აღსადგენად.

მრეწველობის, ტრანსპორტისა და მშენებლობის სფეროებში კახეთის კონკურენტული უპირატესობა შედარებით სუსტადაა გამოკვეთილი. კახეთი არც თუ ისე მდიდარია მინერალური რესურსებით, თუმცა საკმაოდ საყურადღებოა აქ არსებული სამშენებლო მასალების მარაგები, რომელთა წარმატებული ათვისება დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რამდენად სწრაფად მოხერხდება ეკონომიკის წამყვანი დარგების განვითარება (სოფლის მეურნეობა და მისი პროდუქციის გადამუშავება). საყურადღებოა რეგიონის მარმარილოს საბადო.

ამ სამი უმნიშვნელოვანესი სფეროს ხედვის ერთიანად გააზრება მოტივირებულია იმით, რომ თავისი არსით ისინი ურთიერთდაკავშირებული და ცენტრალური მთავრობის კომპეტენციას მიკუთვნებული საკითხებია. კახეთის ეკონომიკის, გეოგრაფიისა თუ სოციალური სფეროს თავისებურებების გათვალისწინებითაც კი თითქმის შეუძლებელია მისთვის განსაკუთრებული ჯანდაცვის, განათლებისა და შრომის ბაზრის მარეგულირებელი გარემოს გააზრება.

სიღარიბის დონის, სიღრმისა და სიმწვავის გაანგარიშების მეთოდოლოგიის უკანასკნელდროინდელი ცვლილება მწვავედ აყენებს კახეთისათვის ამ პარამეტრების დადგენის აუცილებლობას. სახელმწიფოს მიერ სიღარიბის დაძლევისკენ მიმართული ღონისძიებები დიდწილად განსაზღვრავს იმას, თუ რამდენად უფრო მომზადებული სამუშაო კადრები ეყოლება კახეთს და რამდენად ეფექტიანი და ხელმისაწვდომი განათლებითა და ჯანდაცვის მომსახურებით ისარგებლებენ მისი მცხოვრებნი.

პირველადი ჯანდაცვისა და განათლების განვითარება პირდაპირ აისახება კახეთის რეგიონის სამუშაო ძალის საბაზრო ეკონომიკის პირობებში დასაქმებაზე. ეკონომიკური დივერსიფიკაციის გეგმის დასრულებისას კახეთში მოსახლეობის ყველა ფენას უნდა მიუწვდებოდეს ხელი პირველად ჯანდაცვაზე.

რეგიონში უნდა მოქმედებდეს პროფესიული მომზადების და გადამზადების ცენტრები, რომლებიც რეგიონის ეკონომიკას მოუმზადებენ კადრებს მისი რეალური საჭიროებებიდან და შრომის ბაზრის მოთხოვნებიდან გამომდინარე (მაგალითად სოფლის მეურნეობისა და კვების მრეწველობის, ასევე ტურიზმის სპეციალისტები).

კახეთის ეკონომიკის ბოლო წლების განვითარების ანალიზი გვაფიქრებინებს, რომ უახლოეს მომავალში დიდი დადებითი შედეგების მიღწევა გართულდება მუშახელის ბაზარზე არსებული მდგომარეობის გამო. ეს პარამეტრი მოკლე და საშუალოვადიან პერიოდში ყველაზე ნაკლებად ექვემდებარება ეკონომიკური და სოციალური გარემოს ცვლილებას. ეკონომიკურ ზრდაში გარღვევა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ კახეთში ძალიან სწრაფად შევა ინვესტიციების (როგორც შიდა, ასევე საგარეო) დიდი ნაკადი.

მოკლევადიან პერსპექტივაში საიმედოდ მიგვაჩნია ტურიზმისა და ვაჭრობის განვითარების ტენდენციები, რასაც უთუოდ ხელს შეუწყობს გომბორის საავტომობილო გზის რეაბილიტაცია. კახეთის რეგიონის პერსპექტივებისათვის შესაძლოა გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს იმას, თუ რამდენად კარგად გამოიყენებს საქართველო, და მათ შორის კახეთის რეგიონი, მსოფლიო სურსათის ბაზარზე შექმნილ ხელსაყრელ კონიუნქტურას.

ამავე პერიოდში სოლიდური საფუძველი უნდა ჩაეყაროს ტურიზმს, ტრანსპორტს, მრეწველობას, მშენებლობასა და მომსახურების სფეროს, რადგანაც სოფლის მეურნეობაზე დიდი ხნის განმავლობაში ეკონომიკა ვერ იქნება დამოკიდებული. ზოგადად კახეთის ეკონომიკის განვითარების ყველაზე შესაძლო, ასევე სიღარიბის დაძლევის ეფექტურ „ჯაჭვს“ წარმოადგენს: ინვესტიციები ინფრასტრუქტურაში - ინვესტიციები გადამამუშავებელ მრეწველობაში - სოფლის მეურნეობაში ნაყოფიერების ზრდა - ექსპორტი - შემოსავლების ზრდა - დივერსიფიკაცია ტურიზმისა და სხვა მესამეული დარგების ხარჯზე.

სადღეისოდ კახეთის რეგიონში სოფლის მეურნეობა წარმოადგენს მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილის შემოსავლის ძირითად წყაროს, რაც მომავალშიც შეინარჩუნებს თავის მნიშვნელობას. აღნიშნული სექტორის მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია წარმოების რენტაბელობის გაზრდა და გასაღების ბაზრის გაფართოვება როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე მის ფარგლებს გარეთაც. ამას ესაჭიროება წარმოების პროცესის დახვეწა, ხარისხის კონტროლის დანერგვა სასაქონლო ჯაჭვის თითოეულ ეტაპზე, კოოპერაციის ფორმების განვითარება როგორც ფერმერებს შორის, ასევე ფერმერებსა და მეღვინეებს შორის, ბაზრის სეგმენტაცია და პროდუქციის მიზნობრივი მიწოდება.

ეკონომიკის განვითარების კვალდაკვალ რეგიონში გაიზრდება მოსახლეობის დასაქმების ალტერნატული შესაძლებლობები, რაც გამოიწვევს მუშახელის ნაწილის გადინებას სოფლის მეურნეობიდან. სხვა სფეროში დასაქმებული მუშახელი თანდათან ჩამოშორდება სოფლის მეურნეობას, რაც სტიმულს მისცემს ნაკვეთების გამსხვილებას და მიწის ბაზრის განვითარებას. გამსხვილებული მეურნეობები უფრო მოქნილად შეძლებენ საბაზრო მოთხოვნების შესაბამისი პროდუქციის მიწოდებას როგორც სახეობების, ასევე ხარისხობრივი მაჩვენებლების მიხედვით.

ქვეყანაში სურსათის უვნებლობის სამსახურის მუშაობის გააქტიურება შეამცირებს ღვინის ფალსიფიკაციის მასშტაბს, რაც გამოათავისუფლებს ღვინის საკმაოდ დიდ სეგმენტს ადგილობრივ ბაზარზე. ჩამოსასხმელი ღვინის ხარისხის კონტროლისა და სარეალიზაციო ქსელის განვითარება საგრძნობლად გაზრდის შიდა ბაზრის მნიშვნელობას ღვინის მწარმოებელთათვის და გააფართოვებს მევენახეთა მოსავლის რეალიზაციის შესაძლებლობებს.

საშუალოვადიან პერიოდში კახეთში მნიშვნელოვნად გაიზრდება ტურისტული პოტენციალი, თუმცა მასობრივი უცხოური ტურიზმის მოსაზიდად ეს მხოლოდ დასაწყისი იქნება. სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის სოლიდური ინვესტიციები სიღნაღისა და შესაძლოა თელავის ინფრასტრუქტურაში დიდ როლს ითამაშებს თბილისიდან მოკლევადიანი ტურების განვითარებაში. ტურიზმი სოფლის მეურნეობასთან ერთად ადგილობრივი მოსახლეობის შემოსავლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წყარო გახდება.

ამასთან არ უნდა დაგვავიწყდეს ის გარემოება, რომ გეოგრაფიული თვალსაზრისით კახეთის რეგიონში ტურიზმს მაინც შედარებით შეზღუდული არეალი გააჩნია და შემოსაზღვრულია სიღნაღი-თელავის ღერძით. გაბნეული, თუმცა სოლიდური ტურისტული პოტენციალია თუშეთში და ლაგოდეხისა და ვაშლოვანის ნაკრძალის ტერიტორიაზე.

კახეთის ეკონომიკური დივერსიფიკაციის გეგმის მოქმედების დასრულებისას ეს მხარე ადამიანის ცხოვრებისათვის უსაფრთხო რეგიონი უნდა იყოს. ამასთანავე გასათვალისწინებელია ეკონომიკური ზრდის მიღწევისა და გარემოსდაცვითი პრობლემების შინაგანი კონფლიქტი. თუ რეგიონში მიღწეული იქნება სერიოზული ეკონომიკური ზრდა (რაც უმეტესწილად სოფლის მეურნეობისა და გადამამუშავებელი მრეწველობის ხარჯზე უნდა მოხდეს), გაიზრდება დაწოლა რაიონის ბუნებრივ რესურსებზე, რაც გაამძაფრებს მათი დაცვის აუცილებლობას, მით უმეტეს, რომ რეგიონის ტურისტული პოტენციალის მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ამ სფეროს უკავშირდება.

რეგიონის გარემოსდაცვითი პრობლემების მეტი წილი ცენტრალური მთავრობის დონეზეა გადასაწყვეტი. განსაკუთრებით მწვავედ დგას შხამ-ქიმიკატების უვნებლად გატანის პრობლემა, რომლის გადაჭრა ცენტრალური მთავრობისა და ექსპერტთა ჯგუფის კომპეტენციაშია.

ასევე, წყალდიდობისა და სელური ნიაღვრების პრობლემების გადაჭრა, ჩვენი აზრით, ცენტრალური ხელისუფლების აქტიური თანადგომით უნდა განხორციელდეს ადგილობრივი მთავრობის სუსტი ფინანსური შესაძლებლობის გათვალისწინებით.

კახეთის რეგიონის განვითარებაში გლობალური დათბობის ფონზე გამძაფრდება გვალვების პრობლემა. საირიგაციო ინფრასტრუქტურის სწრაფი რეაბილიტაცია რეგიონს საშუალებას მისცემს შეარბილოს სტიქიის დამღუპველი გავლენა.

მზის ნათების ხანგრძლივობა კახეთის რეგიონს ხელსაყრელ პირობებს უქმნის ენერგიის ალტერნატიული წყაროების განვითარებისათვის. პერსპექტიულია სოფლის მეურნეობის ბრუნვიდან გამოსულ მიწებზე პლანტაციური ტყეების გაშენება. ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება სერიოზული ტურისტული პოტენციალის შემცველია.

ამ სფეროების განვითარების სტრაგიული მიზნები და პრიორიტეტები მსგავსია დანარჩენი საქართველოს პრიორიტეტებისა. საჭიროა ჯანდაცვისა და განათლების სისტემის იმგვარი აწყობა, რომ სახელმწიფოს შეაძლებინოს ოპტიმალურ ვადებში დაძლიოს სიღარიბის პრობლემა, რომელიც დღეს ასე მწვავედ დგას.

განათლებისა და ჯანდაცვის სფეროს განვითარება პირდაპირ უკავშირდება შრომის ბაზრის სტრუქტურის ჩამოყალიბებასაც სპეციალისტების კვალიფიკაციის მიხედვით. სამწუხაროდ, ნაკლებსავარაუდოა, რომ მოკლე ვადებში კახეთის რეგიონში შესაძლებელი იყოს თანამედროვე ეკონომიკური ზრდისათვის აუცილებელი მუშახელისა და მენეჯმენტის სათანადო რაოდენობით გამონახვა. ჯანდაცვისა და განათლების სფეროში მიმდინარე კომპლექსური რეფორმის ფონზე აუცილებელია კახეთში ხელი შეეწყოს სოფლის მეურნეობის, გადამამუშავებელ მრეწველობასა და ტურიზმში დასაქმებისათვის აუცილებელი განთლებისა და უნარების გადამცემი სასწავლო დაწესებულებების ჩამოყალიბებას.

პრიორიტეტული მიმართულებები:

1. რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური მაჩვენებლების დეტალური შესწავლა, მიღებულ მონაცემებზე დაყრდნობით პრიორიტეტების განსაზღვრა, დაფინანსების ადეკვატური მოცულობების დადგენა და მოზიდვა.

2. არსებული სიღარიბის პარამეტრების დადგენა და მის დასაძლევად გეგმის შემუშავება.

3. ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების, ასევე საერთაშორისო დონორებისა და კერძო სექტორის როლის განსაზღვრა სიღარიბის დაძლევაში.

4. რეგიონის საჭიროებათა განსაზღვრა პროფესიული განათლების მიმართულებით და პროფესიული განათლების ცენტრების საჭირო პროფილისა და რაოდენობის პროგნოზირება.

კახეთის რეგიონის პერიფერიული მდებარეობა ერთგვარად აფერხებს მის განვითარებას. ერთი მხრივ, თითქმის არ არის ეკონომიკური ურთიერთობა ჩრდილოეთით მოსაზღვრე რუსეთთან, და მეორე მხრივ, კახეთის აღმოსავლეთით მდებარე აზერბაიჯანს შორის.

კახეთის აზერბაიჯანთან დამაკავშირებელ მთავარ მაგისტრალად გადაქცევა სერიოზულ ბიძგს მისცემდა აქაური ეკონომიკის განვითარებას. თელავი-ვაზიანი-თბილისის მაგისტრალის რეაბილიტაცია სასაზღვრო რეგიონების თბილისთან კავშირს ბევრად უფრო გაამარტივებს და გაზრდის კომერციულ ტვირთბრუნვას, რაც ხელს შეუწყობს რეგიონში ტრანსპოტისა და კავშირგაბმულობის განვითარებას, ასევე მრეწველობის აღდგენას.

პრიორიტეტულია სამშენებლო სფეროს განვითარების ხელშეწყობა და ადგილობრივი ინერტული და სამშენებლო მასალების ინფრასტრუქტურულ პროექტებში გამოყენების წახალისება. ასევე სრულად უნდა მოხდეს ლოპოტის მარმარილოს საბადოს კომერციული ათვისება.

ასევე ხელი უნდა შეეწყოს კომერციული ინფრასტრუქტურის, როგორც ეკონომიკის განვითარების საფუძვლის განვითარების ხელშეწყობას. ეს გულისხმობს რეგიონის საქალაქო ცხოვრებისა და ურბანიზაციის იმგვარ განვითარებას, რაც კახეთს ბიზნესებისათვის სასურველ გარემოდ აქცევს და ხელს შეუწყობს აქ კაპიტალის შემოდინებას.

პრიორიტეტული მიმართულებები:

1. ირიგაციის სისტემების რეაბილიტაცია.

2. საირიგაციო სისტემების თანდათანობითი პრივატიზაცია (პირველადი ტექნიკურ-ეკონომიკური შესწავლა, პრივატიზაციის სქემების ეკონომიკური შეფასება.

3. ადგილობრივი საავტომობილო გზების სამუშაო მდგომარეობაში შენარჩუნება.

4. თელავი-ვაზიანი-თბილისის მაგისტრალის რეაბილიტაციის ტექნიკურ-ეკონომიკური შეფასების ჩატარება.

5. ძირითადი ინფრასტრუქტურის - განსაკუთრებით კი სასმელი წყლის მიწოდების - რეაბილიტაცია დასახლებულ პუნქტებში.

8.3 სოფლის მეურნეობა და მევენახეობა-მეღვინეობა

კახეთი ძლიერი სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალის მქონე რეგიონია, რომელიც მდიდარია სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით, ბუნებრივი და ადამიანური რესურსებით, საველე ტექნიკით, მრავალწლიანი ნარგავებით, შინაური ცხოველებითა და გადამამუშავებელი მრეწველობის სიმძლავრეებით. რეგიონის უმეტესი ნაწილი უზრუნველყოფილია გზებითა და ელექტროგადამცემი ხაზებით, განვითარებულია ბუნებრივი აირისა და სარწყავი წყლის მიწოდების ინფრასტრუქტურა. ყოველივე აღნიშნული იძლევა კახეთში სოფლის მეურნეობის შემდგომი განვითარების კარგ შესაძლებლობას.

კახეთის ბუნებრივი პირობები იძლევა მრავალი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტის წარმოების შესაძლებლობას. საბჭოთა პერიოდში პრიორიტეტი ენიჭებოდა მომთაბარე მეცხოველეობას, მემარცვლეობასა და მევენახეობას. ამ სფეროებს დღესაც მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს კახეთის ეკონომიკაში, თუმცა საჭიროა მათი მიზანშეწონილების განხილვა თანამედროვე საბაზრო ურთიერთობების ფონზე. რეგიონის განვითარების პერსპექტივების განხილვისას მხედველობაში უნდა მივიღოთ შემდეგი გარემოებები:

აღნიშნულ ვითარებაში მიზანშეწონილად შეიძლება ჩაითვალოს რეგიონის სოფლის მეურნეობის განვითარება შემდეგი სტრატეგიული მიმართულებით:

(ა) მოკლე და საშუალოვადიან ვადიან პერსპექტივაში პრიორიტეტი მიენიჭოს ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნების დაკმაყოფილებას და იმპორტის ჩანაცვლებას ადგილობრივი ნაწარმით. ამას ხელს უწყობს ის გარემოება, რომ ფასების ლიბერალიზაციისა და არსებული სატარიფო პოლიტიკის შედეგად, სოფლის მეურნეობის პროდუქტებზე არსებული ფასები საქართველოს შიდა ბაზარზე გათანაბრებულია საერთაშორისო ფასებთან.

(ბ) ყურადღება გამახვილდეს მაღალი ღირებულებისა და მაღალი რენტაბელობის პროდუქტების წარმოებაზე, რაც გაზრდის მოსახლეობის შემოსავლებს და შეამცირებს მათი სიღარიბის დონეს. აქ დიდი როლი ენიჭება მთავრობის როლს ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია-გაუმჯობესებაში, კერძოდ: სარწყავი სისტემის აღდგენასა და ქსელის გაფართოვებას; გზების დაგება-შეკეთებას; რეგიონის გაზიფიკაციის გაგრძელებას, ს/მ ექსტენციის სისტემის დანერგვას და სხვა.

(გ) საირიგაციო ინფრასტრუქტურის გაფართოება რეგიონის სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალისა და მოსახლეობის შემოსავლების ზრდაში არსებით წვლილს შეიტანს რამოდენიმე ფაქტორის გამო:

1. გასარწყავებულ ფართობებზე საგრძნობლად გაიზრდება უკვე არსებული კულტურების მოსავლიანობა და შესაბამისად რენტაბელობა. ამ კულტურათაგან ძირითადია ხორბალი და მზესუმზირა, რომლებიც იმპორტის შემცვლელ მნიშვნელოვან კულტურებს წარმოადგენენ;

2. გასარწყავებულ ფართობებზე მოხდება კულტურების დივერსიფიკაცია, შესაძლებელი გახდება უფრო მაღალ-რენტაბელური კულტურების (სიმინდი, ბოსტნეული, ბაღჩეული, ხილი) მოყვანა, რაც წვლილს შეიტანს როგორც იმპორტის შემცირებაში, ასევე რეგიონის მოსახლეობის შემოსავლების ზრდასა და სიღარიბის შემცირებაში;

3. სარწყავი წყლის ხელმისაწვდომობა გაცილებით შეამცირებს გვალვის გამო მოსავლის დაკარგვის რისკს, რაც კახეთის ურწყავ ფართობებზე საკმაოდ მაღალია. ამ საწარმოო რისკის შემცირება მნიშვნელოვანი შეღავათი იქნება რეგიონის დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობისთვის.

სასოფლო-სამეურნეო წარმოების რენტაბელობის ზრდის მიზნით ხელი უნდა შეეწყოს მიწის ნაკვეთებისა და მწარმოებლების გამსხვილებას, ფერმერთა კოოპერირებას როგორც წარმოების, ასევე რეალიზაციის სფეროში. ამისათვის სახელმწიფოს მხრიდან საჭიროა როგორც საკანონმდებლო მხარდაჭერა, ასევე ფინანსური სტიმულირება. დღეისათვის არსებული საგადასახადო სისტემა მეურნეობების ფრაგმენტაციას უწყობს ხელს, რადგან დამატებული ღირებულების გადასახადისგან თავისუფლდებიან მხოლოდ წვრილი მწარმოებლები, რომელთა წლიური შემოსავალი 100,000 ლარამდეა. სოფლის მეურნეობაში თანხების ინვესტირებას ხელს შეუწყობს აგრეთვე რეინვესტირებული თანხების გათავისუფლება მოგების გადასახადისგან. სახელმწიფოს მხრიდან მსხვილ სასოფლო-სამეურნეო საწარმოთა და კოოპერატივთა მხარდაჭერა როგორც საგადასახადო შეღავათებით, ასევე სხვა ფინანსური (მაგ. დაბალპროცენტიანი სესხები) თუ ტექნიკური ღონისძიებებით (მაგ. ექსტენციის სამსახურის მოწყობა, ვეტერინარული სამსახურის აღდგენა) ხელს შეუწყობს მწარმოებელთა გამსხვილებას, შესაბამისად მათი რენტაბელობის ამაღლებას.

პრიორიტეტული მიმართულებები:

ა) მევენახეობა-მეღვინეობა

1. მევენახეობა-მეღვინეობის განვითარების ეროვნული სტრატეგიის შემუშავება.

2. მევენახეობის კადასტრის შექმნა.

3. ქართული ღვინის არსებულ და პოტენციურ ბაზრებზე მარკეტინგული კვლევების წარმოება.

4. ქართული მევენახეობა-მეღვინეობის პოპულარიზაციისათვის სარეკლამო ჟურნალების, გაზეთების, ბროშურების, ტურისტული ბუკლეტების, ინტერნეტ საიტების შექმნა.

5. ახალი საავტომობილო გზის თელავი-ვაზიანი-თბილისი (78 კმ-იანი) გაყვანა.

6. ღვინის ტურიზმის ხელშეწყობა.

1. სურსათის უვნებლობის სამსახურის ამოქმედება.

2. ხარისხის კონტროლის სისტემის დახვეწა-ფორმირება.

3. კახეთის და მისი მეგობარი რეგიონების (საფრანგეთი, უკრაინა და ა.შ.) კულტურულ-ეკონომიკური ურთიერთობების მხარდაჭერა.

1. თელავის ი.გოგებაშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაზაზე მევენახეობა-მეღვინეობის თანამედროვე ფაკულტეტის ფორმირება.

2. მარკეტინგული კვლევის ცენტრის ჩამოყალიბება.

3. ადგილობრივი და საექსპორტო ბაზრების გამოკვლევა.

4. მეცნიერების და წარმოების დაახლოვება, აქტუალური კვლევების წარმოება.

1. ვაზის საკოლექციო, საძირეთა და საკვირტეთა თანამედროვე სადედეების გაშენება.

2. ვაზის თანამედროვე სანერგეების ჩამოყალიბება.

3. ახალი ვენახების გაშენებისას თანამედროვე სქემებისა და ტექნოლოგიების დანერგვა.

4. მევენახეთა საკონსულტაციო ცენტრების ამოქმედება უმაღლესი და პროფესიული განათლების სასწავლებელთა ბაზაზე.

5. კახური ვაზის ჯიშების: ქისი, ხიხვი, კახური მწვანე, მცვივანი, რქაწითელი და ა.შ. ვენახების ფართობების გაზრდა.

6. მევენახეთა კოოპერაციული გაერთიანებების სტიმულირება.

1. ადგილობრივი ბაზრის შესწავლა და სეგმენტაცია.

2. კოოპერაციული მეღვინეობის სტიმულირება.

3. ღვინის ხარისხის კონტროლის ეფექტური სისტემის დანერგვა.

4. ფალსიფიცირებული ღვინის რეალიზაციის შეზღუდვა შიდა ბაზარზე.

5. ადგილობრივი ბაზრისთვის ხარისხიანი ჩამოსასხმელი ღვინის სარეალიზაციო ქსელის განვითარება.

6. ღვინის ქარხნებისა და მევენახეთა წინასწარი საკონტრაქტო ურთიერთობების სტიმულირება.

ბ) სოფლის მეურნეობა

1. სოფლის მეურნეობის განვითარების ეროვნული სტრატეგიის შემუშავება.

2. საირიგაციო ინფრასტრუქტურის გაფართოება.

3. ვეტერინარული კონტროლისა და მომსახურების ამოქმედება.

4. სურსათის უვნებლობის კონტროლის სისტემის ამოქმედება.

5. საკონსულტაციო (ექსტენციის) ცენტრების ამოქმედება უმაღლესი და პროფესიული განათლების სასწავლებელთა ბაზაზე.

6. ხარისხიანი თესლეულისა და სარგავი მასალის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა.

კახეთში აშკარად იკვეთება მისი, როგორც საქართველოს აგრარული ტრადიციების ცენტრისა და ღვინის სამშობლოს პოტენციალი. ეს უმთავრესი მიმართულება უნდა გახდეს ტურისტების მოსაზიდად.

სტრატეგიული მნიშვნელობისაა ამჟამად დაგეგმილი თელავი-ვაზიანი-თბილისის მაგისტრალური საავტომობილო გზის რეაბილიტაციის პროექტი. სტრატეგიულია თელავის, როგორც კახეთის ეკონომიკური და კულტურული როლის გაძლიერება.

კახეთის ტურისტული ინდუსტრიისათვის საწყის ეტაპზე უფრო რეალისტურია შიდა ტურიზმის და მეზობელი ქვეყნების ტურისტების მიღებაზე ზრუნვა. ამ საქმეში აქტიურად უნდა მონაწილეობდეს საქართველოს მთავრობა და დიპლომატიური წარმომადგენლობები სხვადასხვა ტიპის საინფორმაციო კამპანიების წარმოების გზით. საჭიროა აქტიური მუშაობა დონორთა საზოგადოებასთან, რათა სრულად იყოს ათვისებული პოტენციურ მომხმარებელზე გასვლის ეს არხიც.

აუცილებელია კულტურული და ისტორიული ძეგლების შენარჩუნება-რესტავრაციის საქმიანობის განმტკიცება. საჭიროა შედგეს კახეთის ტურისტული განვითარების კონცეფცია და სტრატეგიული გეგმა, რაშიც გათვალისწინებული იქნება პოტენციურად ტურისტული შემოსავლების მომტანი ბუნებრივი თუ კულტურული ძეგლების მისასველების კეთილმოწყობა.

მთავრობის აქტიური ჩარევა ტურიზმის სექტორში და სტანდარტების შემოღება ხელს შეუწყობს სექტორში კონკურენციის ზრდას. ტურისტული ინდუსტრიისათვის საჭირო სპეციალობების მომზადება გაზრდის კახეთის შესაძლებლობებს დამსვენებელთა მოზიდვის თვალსაზრისით.

მთავრობის აქტიური ჩარევაა საჭირო იმისათვის, რათა ტურიზმის ინდუსტრია არ დაემუქროს კახეთის აგრარულ იმიჟს და დაცული იქნას რეგიონის კოლორიტული თავისებურებანი, ასევე ყოფა-ცხოვრების ტრადიციები.

კახეთის დღევანდელი განვითარების დონიდან გამომდინარე, უნდა აღინიშნოს შემდეგი:

1. უპირველესი ყურადღება უნდა მიექცეს ისეთ გარემოსდაცვით პრობლემებს (იხილეთ ქვემოთ), რომლებიც უკვე დღეს, ან მოკლევადიან მომავალში სერიოზულ უარყოფით ზეგავლენას ახდენენ როგორც რეგიონის ეკონომიკურ ზრდაზე, ისე ადამიანთა ჯანმრთელობაზე;

2. შედარებით ნაკლებად პრიორიტეტული გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაჭრაზე მეტი ინიციატივა უნდა გამოიჩინოს ადგილობრივმა ხელისუფლებამ.

უმნიშვნელოვანეს მოკლევადიან პრობლემად მიგვაჩნია შხამქიმიკატების სწრაფი გატანის ორგანიზება. ამავე დროს, ეს მიმართულება სტრატეგიული არ არის იმ აზრით, რომ ერთჯერადი ღონისძიებაა და ახლა მისი წარმატებით დამთავრება და შესაბამისი რეგულაციების შემოღება ამგვარ პრობლემას მომავალში თავიდან აგვაცილებს.

სტრატეგიულად აუცილებელია მოსახლეობის სასმელი წყლით მომარაგების ამაღლება და მისი ხარისხის ზრდა. ამ ორი მიმართულებით მიღწეული შედეგი ძალიან მაღალ კორელაციაშია სიღარიბის დაძლევასთან.

მეორე პრიორიტეტულ მიმართულებად მიგვაჩნია რეგიონში საირიგაციო ქსელის გარკვეული დოზით აღორძინება მაინც. ეს მინიმუმ შეარბილებს გვალვისა და სასოფლო-სამეურნეო მიწების მწყობრიდან გამოსვლის, ასევე საზღვრისპირა რეგიონების დაცლისა და ბიომრავალფეროვნების შემცირების ტენდენციებს. გარდა ამისა, ეს აუცილებელია კახეთის ეკონომიკური ზრდის ხელშესაწყობად, რადგანაც ირიგაციის გამართვა რიგი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობის ჯეროვან ზრდას ნიშნავს.

ასევე აუცილებელია რეგიონის მშრალი ხევების გათავისუფლება საყოფაცხოვრებო ნარჩენებისაგან და ღორღისაგან მოსახლეობის წყალდიდობებისგან დასაცავად. იგივე ეხება ალაზნის აუზს, სადაც მიმდინარეობს დაჭაობების პროცესი. ამასთან, ცენტრალური მთავრობის მიერ უნდა შემუშავდეს სქემები, რომლებიც ადგილობრივი ინერტული მასალის მსხვილ ინფრასტრუქტურულ პროექტებში გამოყენების საშუალებას მოგვცემს.

ნაგვის გატანის, ენერგიის ახალი წყაროების გამოყენებისა და ბიომრავალფეროვნების დაცვის სფეროებში უნდა გაიზარდოს ადგილობრივი ხელისუფლების როლი. სწორედ მას შეუძლია იქონიოს გარკვეული რესურსი მანევრირებისათვის ამ მიმართულებით, რაც გულისხმობს ადგილობრივი გადასახადების გამოყენებას ამ პრობლემის მოგვარებისას. მაგალითად, მიწის გადასახადის ნაწილი შეიძლება მოხმარდეს ქალაქების იერსახის შენარჩუნებას.

ენერგიის ალტერნატიული წყაროების გასავითარებლად აქტიურად უნდა იქნას გამოყენებული კერძო ბიზნესთან და საერთაშორისო დონორებთან თანამშრომლობა.

პრიორიტეტული მიმართულებები:

1. კახეთის რეგიონის აღმოსავლეთი ნაწილის გაუდაბნოებასთან ბრძოლის ეფექტიანი ზომების დადგენა (ირიგაციის რეაბილიტაცია, ქარსაფარი და პლანტაციური ტყეების გაშენების ტექნიკურ-ეკონომიკური შეფასება, მზის ენერგიის პოტენციალის შესწავლა).

2. კავკასიონის მთისწინეთში ტყეების გაჩეხვის შემცირება, მდინარე დურუჯის გასწვრივ ნაპირსამაგრი სამუშაოებისთვის დაფინანსების მოძიება.

3. სასმელი წყლის ხარისხის კონტროლი.

4. ნარჩენების გატანის ორგანიზება და ნაგავსაყრელების მოწყობა.