ფულად-სასაქონლო ურთიერთობების წარმოშობა განაპირობებს ისეთი ღირებულებითი კატეგორიების გამოყენებას, როგორიცაა: ფული, ფინანსები, კრედიტი, მოგება და სხვა. ხაზი უნდა გაესვას იმას, რომ ეკონომიკური კატეგორიები წარმოადგენენ მატერიალურ დოვლათის წარმოებისა და განაწილების პროცესში ადამიანებს შორის განსაზღვრული საზოგადოებრივი ურთიერთობების თეორიულ გამოხატულებას.

ფინანსები გამოდიან ფინანსური მეცნიერების შესწავლის ობიექტად, რომელიც იკვლევს მოცემული ღირებულებითი კატეგორიით გამოხატულ საზოგადოებრივ ურთიერთობათა განვითარების კანონზომიერებებს. ფინანსური მეცნიერების შესწავლის ობიექტს წარმოადგენენ, როგორც საერთო-სახელმწიფოებრივი (საჯარო) ფინანსები, ისე ცალკეულ ეკონომიკურ სუბიექტთა (საწარმოთა და კორპორაციათა) ფინანსები.

საჯარო ფინანსების საშუალებით გამოიკვლევა სახელმწიფო შემოსავლებისა და ხარჯების ფორმირებისა და გამოყენების პროცესი. მეურნეობის მართვის სუბიექტთა ფინანსების შესწავლის ობიექტს წარმოადგენს მათი კაპიტალის, შეგროვებისა და ფულადი ფონდების (მოხმარების, დაგროვებისა და სარეზერვო) წარმოქმნა და გამოყენება.

სახელმწიფო გამოდის არა მარტო, როგორც ქონების განსაზღვრულ ნაწილზე საკუთრების სუბიექტი, არამედ როგორც წარმოების - მეურნეობის მართვის სუბიექტის აგენტი (მეურნეობის პრიორიტეტული დარგების, მეცნიერების, საქონელთა ექსპორტის, სასოფლო-სამეურნეო ნედლეულის შესყიდვების, კადრების მომზადებისა და სხვათა ფინანსური დახმარება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან).

ფინანსებით გამოხატული ფულადი ურთიერთობების განვითარება ხდება შედარებით კერძო კანონზომიერებებით. მათგან ძირითადია შემდეგი:

ჯერ ერთი, ფინანსური ურთიერთობები წარმოშობილია უშუალოდ სახელმწიფოს მიერ მაშინ, როდესაც სხვა ღირებულებითი კატეგორიები (ფული, ფასი, მოგება) განპირობებულია სასაქონლო მეურნეობის მართვით.

განვმარტოთ აღნიშნული კანონზომიერება.

მეორე, ფინანსების წარმოქმნისა და განვითარების მნიშვნელოვან პირობას წარმოადგენს ეკონომიკური კავშირების საერთო ერთობლიობაში ფულად-სასაქონლო ურთიერთობების გავრცელების სფერო, რაც უფრო ფართოდაა წარმოდგენილი ეს სფერო, მით უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენენ ფინანსებიც სამეურნეო სისტემაში.

ეკონომიკაში, სადაც რეალური ფულადი ბრუნვის ნაცვლად არის ბარტერული გაცვლა, ურთიერთჩათვლები, კვაზიფული, გარდუვლად ხდება ფინანსური ურთიერთობების შევიწროვება.

მესამე, ფინანსები გამოხატავენ ფულად ურთიერთობებს, რომლებიც დაკავშირებულია ცენტრალიზებული და დეცენტრალიზებული ფულადი ფონდების (საბიუჯეტო საშუალებების ფონდებისა და მეურნობის მართვის სუბიექტთა ფულადი ფონდების) ფორმირებასა და გამოყენებასთან.

მეოთხე, ფინანსების პრაქტიკულ გამოყენებასთან დაკავშირებული კონკრეტული ქვეყნის მარეგულირებელი საქმიანობა გამოიყოფა სახელმწიფოს ფინანსურ პოლიტიკად. მას ახორციელებენ ამაზე სპეციალურად უფლებამოსილი საფინანსო სისტემის ორგანოები (საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, საბაჟო დეპარტამენტი, საგადასახადო დეპარტამენტი და ა.შ).

მეხუთე, ფინანსები განვითარებული ფორმით მოიცავენ არა მარტო საერთო-სახელმწიფო ფინანსებს, არამედ საწარმოებისა და კორპორაციების ფინანსებს, სახელმწიფო კრედიტს, სადაზღვევო ფონდებს.

საერთო-სახელმწიფოებრივთან ერთად, ფინანსური სისტემის მნიშვნელოვან რგოლს წარმოადგენენ საკუთრების სხვადასხვა ფორმის მქონე საწარმოების (სამეურნეო ამხანაგებობისა და საზოგადოებების, სახელმწიფო უნიტარული საწარმოების, საწარმოო კოოპერატივების, საფინანსო-სამრეწველო ჯგუფებისა და სხვა კომერციული ორგანიზაციების) ფინანსები.

საწარმოებისა და კორპორაციების ფინანსები გამოხატავენ ისეთი ფულადი ურთიერთობების სისტემას, რომლებიც წარმოიქმნება სამეურნეო საქმიანობის პროცესში, და რომლებიც საჭიროა კაპიტალის, შემოსავლებისა და ფულადი ფონდების ფორმირებისა და გამოყენებისათვის. კაპიტალი (ბალანსის პასივები) წარმოადგენს აქტივების (არაბრუნვადი და საბრუნავი) წარმოქმნის წყაროს.

შემოსავლები გამოდიან საქონელთა გაყიდვისაგან მიღებული ამონაგებისა და სხვა საოპერაციო და არასარეალიზაციო შემოსავლების ფორმით.

ფულადი ფონდები წარმოდგენილია მოხმარების, დაგროვების ფონდებით და რეზერვებით. ისინი წარმოადგენენ ფინანსური დაგეგმვის, ანალიზისა და კონტროლის ობიექტებს.

თეორიულ ასპექტში ფულადი ფონდი-მეურნეობის მართვის სუბიექტის ფულად საშუალებათა განკერძოებული ნაწილია, რომელმაც მიიღო მიზნობრივი დანიშნულება და შედარებით დამოუკიდებელი ფუნქციონირება. ფულადი ფონდები შეადგენენ საწარმოს ბრუნვაში მყოფი ფულადი საშუალებების მხოლოდ ნაწილს.

ფულადი ნაკადები - ფულადი საშუალებების მიზანმიმართული მოძრაობაა საწარმოს (კორპორაციის) საქმიანობის მიმდინარე, საინვესტიციო და საფინანსო სფეროებში. მეურნეობის მართვის სუბიექტთა ფინანსები, არიან რა საწარმოო ურთიერთობების ნაწილი, მიეკუთვნებიან საზოგადოების ეკონომიკურ ბაზისს.

ფინანსებისაგან განსხვავებით, კრედიტი - სასესხო კაპიტალის მოძრაობის ფორმაა. ის ეძლევა მსესხებლებს ბანკის მიერ ფულის გადახდისა და დაბრუნების საფუძველზე. სასესხო კაპიტალი წარმოიქმნება სხვადასხვა წყაროებიდან: ბრუნვიდან დროებით გამოთავისუფლებული მეურნეობის მართვის სუბიექტების, მოსახლეობის, ბანკებისა და ბიუჯეტის სახსრების ხარჯზე.

მითითებული წყაროებიდან სასესხო კაპიტალის ფორმირება მოწმობს ფინანსებისა და კრედიტის მჭიდრო კავშირის შესახებ, რადგან ისინი წარმოადგენენ ფულად ურთიერთობებს. თუმცა არსებობს ეკონომიკური სუბიექტებისათვის ფინანსური და საკრედიტო რესურსების შეთავაზების სხვადასხვა ხერხი.

საწარმოთა და კორპორაციათა ფინანსების ორგანიზაციის პრინციპები მჭიდროდაა დაკავშირებული მათი საქმიანობის მიზნებთან და ამოცანებთან, გარკვეულ დამფუძნებელ დოკუმენტებთან. ფინანსების ორგანიზაციის პრინციპებს შეიძლება მივაკუთვნოთ:

თვითღირებულების პრინციპი მდგომარეობს საწარმოებისათვის (კორპორაციებისათვის) საწარმოო და სამეცნიერო-ტექნიკურ განვითარებაზე გადაწყვეტილებების მიღებასა და რეალიზაციაში სრული დამოუკიდებლობის მიცემაში, არსებული მატერიალური, შრომითი და ფინანსური რესურსებიდან გამომდინარე. საწარმო (კორპორაცია) უშუალოდ გეგმავს თავის საქმიანობას და განსაზღვრავს განვითარების პერსპექტივებს გამოშვებულ პროდუქციაზე (მომსახურეობებზე) მოთხოვნიდან გამომდინარე. ოპერატიული და მიმდინარე გეგმების საფუძველს შეადგენენ პროდუქციის (მომსახურეობის) მომხმარებლებთან და მატერიალური რესურსების მომწოდებლებთან დადებული ხელშეკრულებები (კონტრაქტები). ფინანსური გეგმები მოწოდებულნი არიან უზრუნველყონ ფულადი რესურსებით საწარმოო გეგმებში (ბიზნეს-გეგმებში) გათვალისწინებული ღონისძიებები, აგრეთვე, სახელმწიფოს საბიუჯეტო სისტემის ინტერესების გარანტიით.

დამატებითი ფინანსური რესურსების მოსაზიდად კორპორაციები უშვებენ საემისიო ფასიან ქაღალდებს (აქციებსა და ობლიგაციებს) და მონაწილეობას ღებულობენ საფონდო ბირჟების მუშაობაში.

თვითანაზღაურებადობის პრინციპი გულისხმობს იმას, რომ კორპორაციის განვითარებაში დაბანდებული სახსრები უნდა ანაზღაურდეს მოგებისა და სხვა საკუთარი ფინანსური რესურსების ხარჯზე. ეს საშუალებები მოწოდებულნი არიან უზრუნველყონ საწარმოს (კორპორაციის) კუთვნილი საკუთარი ნორმატიული ეკონომიკური ეფექტურობის მინიმუმი. თვითანაზღაურებადობის დროს ის საკუთარი წყაროების ხარჯზე აფინანსებს მარტივ კვლავწარმოებას და შეაქვს გადასახადები საბიუჯეტო სისიტემაში. მოცემული პრინციპის რეალიზაცია პრაქტიკაში საჭიროებს ყველა საწარმოს რენტაბელურ მუშაობას და დანაკლისის ლიკვიდაციას.

თვითანაზღაურებადობისაგნ განსხვავებით, თვითდაფინანსება გულისხმობს არამარტო რენტაბელური მუშაობას, არამედ კომერციულ საფუძველზე არა მარტო მარტივი, არამედ გაფართოებული კვლავწარმოების უზრუნველმყოფი ფინანსური რესურსები, აგრეთვე, საბიუჯეტო სისტემის შემოსავლების ფორმირებას.

თვითდაფინანსების პრინციპის განვითარება გულისხმობს სახელშეკრულებო ვალდებულებების, საკრედიტო-საანგარიშსორებო და საგადასახადო დისციპლინების დაცვაზე საწარმოთა (კორპორაციათა) მატერიალური პასუხისმგებლობის გაძლიერება. სამეურნეო ხელშეკრულებების პირობათა დარღვევისათვის საჯარიმო სანქციების გადახადა, აგრეთვე, სხვა ორგანიზაციებისათვის მიყენებული ზარალის ანაზღაურება არ ათავისუფლებს საწარმოს (მომხმარებელთა თანხმობის გარეშე) პროდუქციის (სამუშაოების, მომსახურეობების) მიწოდებაზე ვალდებულებების შესრულებისაგან.

საბრუნავ საშუალებათა ფორმირების წყაროების დაყოფა საკუთარსა და ნასესხებზე განისაზღვრება წარმოების ორგანიზაციისა და ტექნოლოგიის თავისებურებებით მეურნეობის ცალკეულ დარგებში. დარგებში წარმოების სეზონური ხასიათით იზრდება საბრუნავ საშუალებათა ფორმირების ნასესხები წყაროების წილი.

დარგებში წარმოების არასეზონური ხასიათით (მძიმე მრეწველობა, ტრანსპორტი, კავშირგაბმულობა) საბრუნავ საშუალებათა წარმოქმნის წყაროების შემადგენლობაში ჭარბობს საკუთარი საბრუნავი საშუალებები.

ფინანსური რეზერვების წარმოქმნა საჭიროა საწარმოთა (კორპორაციათა) მდგრადი მუშაობის უზრუნველსაყოფად საბაზრო კონიუქტურის შესაძლო მერყეობათა, პარტნიორების წინაშე თავიანთი ვალდებულებების შესრულებაზე გაზრდილი მატერიალური პასუხისმგებლობის პირობებში.

სააქციო საზოგადოებებში ფინანსური რეზერვები იქმნება საკანონმდებლო წესით წმინდა მოგებისაგან. მეურნეობის სხვა სუბიექტებში მათი წარმოქმნა რეგლამენტირებულია დამფუძნებელი დოკუმენტებით.

მოცემული პრინციპების რეალიზაცია პრაქტიკაში უნდა ხორციელდებოდეს ფინანსური პოლიტიკის შემუშავებისას და მეურნეობის მართვის სუბიექტის ფინანსების მართვის სისტემის ორგანიზაციისას. ამასთანავე, მიზანშეწონილია გავითვალისწინოთ:

მითითებული პრინციპების დაცვა პრაქტიკაში უზრუნველყოფს საწარმოების (კორპორაციების) ფინანსურ მდგრადობასა და შემოსავლიანობას.

ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში (აშშ, კანადა, იაპონია) სამეწარმეო საქმიანობის კორპორაციული ფორმა საკვანძოა.

კორპორაციული ჯგუფების საქმიანობის მასშტაბების შესახებ მოწმობენ შედეგი მონაცემები. სპეციალისტების შეფასებებით, თანამედროვე მსოფლიოში აღინიშნება კორპორაციული სტრუქტურათა ნიშნების მქონე დაახლოებით 40 ათასი დარგთაშორისი გაერთიანება, რომლებიც მოიცავენ დაახლოებით 180 ათას ფილიალს 150 ქვეყანაში. ისინი თავს უყრიან განვითარებული ქვეყნების სამრეწველო წარმოებისა და ვაჭრობის დაახლოებით 50%, უახლოეს ტექნიკაზე, ტექნოლოგიასა და ნოუ-ჰაუზე ყველა პატენტისა და ლიცენზიის დაახლოებით 80%.

კაპიტალის კონცენტრაცია და ცენტრალიზაცია წარმოადგენს საწყის ბაზას კორპორაციული სრტუქტურების ფორმირებისათვის. ვან ჰორნის განსაზღვრებით, „კორპორაცია - ეს გაუპიროვნებული, კანონოთ შექმნილი საწარმოა: ის შეიძლება ფლობდეს ქონებას და იღებდეს საკუთარ თავზე ვალდებულებებს“

ს. როსი იძლევა მოცემული ცნების შემდეგ განმარტებას: „კორპორაცია - ეს ბიზნესია, რომელიც დაფუძნებულია როგორც ერთი ან მეტი კერძო ან იურიდიული პირისაგან შემდგარი ცალკე იურიდიული პირი“

კორპორაციის ძირითადი განსხვავება ბიზნესის ორგანიზაციის სხვა ფორმებისაგან მდგომარეობს იმაში, რომ ის არსებობს მისი მესაკუთრეებისაგან დამოუკიდებლად. შეზღუდული პასუხისმგებლობა-მნიშვლენოვანი უპირატესობაა ინდივიდუალურ მეწარმეობასთან ან ამხანაგობასთან შედარებით. კორპორაციას უფლება აქვს თავისი სახელით მოიზიდოს კაპიტალი ფულადი ფორმით ისე, რომ არ დააკისროს შეზღუდული პასუხისმგებლობა თავის მესაკუთრეებს. მაშასადამე, კორპორაციისადმი პრეტენზიების დასაკმაყოფილებლად შეუძლებელია აქციონერების პირადი ქონების კონფისკაცია.

უფლება კორპორაციის საკუთრების ნაწილზე დასტურდება ქილით სააქციო კაპიტალში, თანაც აქციების თიღოეულ მფლობელს ეკუთვნის მისი ქონების ის ნაწილი, რომელიც შეესაბამება მათ საერთო მოცულობაში მისი აქციების წილს. ეს აქციები შეიძლება გადაეცეს სხვა პირებს, რაც წარმოადგენს საკუთრების სააქციო ფორმის კიდევ ერთ უპირატესობას. გარდა ამისა, კორპორაცია აგრძელებს თავის საქმიანობას და სხვა ინვესტორებისათვის თავისი პაკეტის მიყიდვის გამო აქციათა ცალკეულ მფლობელთა გამოსვლის შემთხვევაში.

ამრიგად, კორპორაციის ძირითად განმასხვავებელ ნიშნებს - თანაბარ წილთა (აქციათა) გარკვეულ რაოდენობაზე გაყოფილ საერთო კაპიტალი არსებობას, აგრეთვე, კორპორაციისა და მისი მფლობელების (იურიდიული და ფიზიკური პირების) პასუხისმგებლობა ის გაყოფის პრინციპს გააჩნია შემდეგი პოზიტიური თავისებურებები.

პირველი თავისებურება ხელს უწყობს მნიშვნელოვანი ფინანსური რესურსების აკუმულაციას სააქციო კომპანიების საწესდებო კაპიტალში. ეს შესაძლებელს ხდის მასშტაბური საინვესტიციო პროექტების რეალიზაციას, რაც არ ძალუძს მცირე და საშუალო კომპანიებს.

მეორე თავისებურება კორპორაციაში სახსრების დაბანდებას ხდის ნაკლებად სარისკოს, რადგან შეზღუდული პასუხისმგებლობის პრინციპი უხსნის აქციონერებს ქონებრივ პასუხისმგებლობას კომპანიის, როგორც ერთი მთლიანის კომერციული საქმიანობის წარუმატებლობის შემთხვევაში. მოცემული ნიშნის გამოვლენა პრაქტიკაში წარმოშობს გარკვეულ წინააღმდეგობას: ერთი მხრივ, შესაძლებელია სარისკო სპეკულაციური ოპერაციები, რადგან აქციონერები კორპორაციის გაკოტრების შემთხვევაში კარგავენ მხოლოდ თავიანთ შესატანს და არა მთელ ქონებას. მეორე მხრივ, აქციონერთა მონაწილეობა კომპანიის მართვაში, მასში დაბანდებული ფულადი საშუალებების მოცულობის პროპორციულად, ხელს უწყობს ეფექტურ კონტროლს მისი ხელმძღვანელობის მოქმედებებზე და სააქციო საზოგადოების აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის რაციონალურ გამოყენებას.

აშშ-ს პრაქტიკაში კორპორაციებს შეუძლიათ ისესხონ ფულადი სახსრები, ისინი შეიძლება ფლობდნენ საკუთრებას, გამოდიოდნენ მოსარჩელად და მოპასუხედ, დებენ კონტრაქტებს. კორპორაცია შეიძლება იყოს გენერალური ან შეზღუდული პარტნიორი ამხანაგობაში, აგრეთვე, შეიძლება ფლობდეს სხვა სააქციო კომპანიის აქციებს. ამიტომ მისი დაფუძნება უფრო რთულია, ვიდრე ბიზნესის სხვა ფორმების ორგანიზება. კორპორაციის შექმნა მოიცავს დამფუძნებელი დოკუმენტების (ხელშეკრულებისა და წესდების) მომზადებას. დამფუძნებელი ხელშეკრულება შეიცავს რიგ ცნობებს, კორპორაციის სახელწოდების, მისი ფუნქციონირების მოსალოდნელი ვადის (უმრავლეს შემთხვევაში ის შეზღუდულია), ბიზნესის მიზნის, მისი მფლობელებისა და ხელმძღვანელების სახელების, გამოსაშვებად ნებადართული აქციების რაოდენობის, ანაზღაურებელი სააქციო კაპიტალის მოცულობისა და სხვა ჩათვლით. შტატის ხელისუფლებისაგან ნებართვის მიღების შემდეგ უშვებენ კორპორაციის წესდებას, რომელიც ამტკიცებს მას, როგორც იურიდიულ პირს, და აფგენენ მისი საქმიანობის პირობებს.

მსხვილ კორპორაციებში აქციონერები (თანამფლობელები) და მენეჯერები - ჩვეულებრივ, პირთა სხვადასხვა ჯგუფებია. აქციონერები ირჩევენ მმართველობას (დირექტორთა საბჭოს), რომელიც ნიშნავს წამყვან მენეჯერებს, რომლებიც პასუხს აგებენ აქციონერთა ინტერესებში კორპორაციის საქმეების მართვაზე. ნომინალურად აქციონერები აკონტრეოლებენ კორპორაციის საქმიანობას დირექტორთა საბჭოს (დამკვირებელთა საბჭოს) არჩევის გზით.

საკუთრებისა და მართვის გაყოფის შედეგად ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციულ ფორმას გააჩნია რიგი უპირატესობები. აქციებით წარმოდგენილი კაპიტალის წილი შეიძლება გადაეცეს სხვა მფლობელებს და ამიტომ კორპორაციის არსებობის პერიოდი არ არის ლიმიტირებული. კორპორაცია თავისი სახელით იზუდავს წილობრივ და სავალო კაპიტალს. შედეგად აქციონერები შეზღუდულად აგებენ პასუხს კორპორაციის სავალო ვალდებულებებზე. ყველაზე დიდი, რას შეიძლება დაკარგონ მათ, - ეს ფულადი საშუალებებია, რომლებიც დააბანდეს მათ მის აქციებში. საკუთრების გადაცემის შედარებითი სიმარტივე, აქციონერთა შეზღუდული პასუხისმგებლობა მის ვალებზე, სიცოცხლის განუსაზღვრელი პერიოდი - ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციული ფორმის უდაო უპირატესობანია. თუ კორპორაციას სჭირდება დამატებით საკუთარი კაპიტალი, მაინ მას უფლება აქვს გამოუშვას აქციების ახალი პაკეტები და მოიზიდონ უცხო ინვესტორები. აშშ-ს მსხვილ კორპორაციებს (ATT, General Motors და სხვა) ჰყავს ასი ათასობით მფლობელი (აქციონერი).

ასეთ შემთხვევებში სააქციო კაპიტალის წილთა ფლობა შეიძლება ხშირად იცვლებოდეს ისე, რომ ამ დროს არავითარი გავლენა არ მოახდინოს კორპორაციიც საქმიანობის გაგრძელებაზე. კორპორაციულ ფორმას გააჩნია არსებითი ნაკლოვანება, რომელიც მდგომარეობს გადასახადით დაბეგვრაში. როგორც იურიდიული პირი, ის იხდის მოგების (შემოსავლის) გადასახადს. დივიდენდების ფორმით აქციონერებთან შემოსული ფულადი საშუალებები ისევ იბეგრება გადასახადით როგორც მათი პირადი შემოსავალი. თუმცა ამ შემთხვევაშიც წარმოიქმნება უხერხულობა გარკვეული გარემოებებისას. პრაქტიკაში არსებობს ხერხები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევენ თავიდან ავიცილოთ ორმაგი გადასახადით დაბეგვრა. მაგალითად, მცირე კორპორაციები ამხანაგობების ფორმით იხდიან მხოლოდ მოგების გადასახდს.

კაპიტალის მწვწვე მოთხოვნილების პირობებში, რომლებიც დამახასიათებელია განვითარებული ეკონომიკისათვის, გამოვლინდა ერთპიროვნული დაკუთრებისა და ამხანაგობის ვალაუვალობა, რის შედეგადაც კორპორაცია იქცა ბიზნესის უმნიშვნელოვანეს საორგანიზაციო ფორმად. სააქციო კომპანიას კორპორაციის ფორმით გააჩნია მრავალი სახესხვაობა მთელ მსოფლიოში. ბაზარზე ქცევის წესები იცვლება ქვეყნიდან წვეყნისკენ, მაგრამ მთავარი მახასიათებლები - დაკუთრების კოლექტიური (საჯარო) ფორმა და შეზღუდული პასუხისმგებლობა - რჩება. ასეთ ფირმებს ხშირად უწოდებენ შეზღუდული პასუხისმგებლობის სააქციო ან საჯარო კომპანიებს მათი სპეციფიკური ხასიათისა და წარმოშობის ქვეყნის მიხედვით.

ფინანსური კაპიტალის ორგანიზაციის ერთ-ერთი წამყვანი ფორმაა ჰოლდინგური კომპანიები. თანამედროვე პირობებშე ჰოლდინგები ფუნწციონირებენ დასავლეთის მეურნეობის ყველა უმნიშვნელოვანეს დარგში: მრეწველობა, ტრანსპორტი, ვაჭრობა, საბანკო საქმე და სხვა. ბიზნესის ორგანიზაციის მოცემული ფორმა ყველაზე სიცოცხლისუნარიანია, მოძრავი და ეფექტური. ჰოლდინგური (მფლობელის) კომპანია წარმოშობილია ინგლისური სიტყვიდან ტო ჰოიდ - „ფლობა“. ეს ფინანსური კომპანიის განსაკუთრებული ტიპია, რომელიც იქმნება სხვა კომპანიათა საკონტროლო პაკეტების ფლობისათვის მათი საქმიანობის კონტროლოსა და მართვის მიზნით.

თანამედროვე პირობებში აშშ-ს, ეეგ-ს, კამადის, იაპონიის ყველა უმსხვილეს კორპორაციას გააჩნია ორგანიზაციის ჰოლდინგური ფორმა, ე.ი. კონცერნში შემავალი მრავალრიცხოვანი ფირმების სათავეში დგას ჰოლდინგი, რომელიც აკონტროლებს ყველა ქვედანაყოფის აქციათა საკონტროლო პაკეტებს, რაც ანიჭებს კორპორაციას მთლიანობასა და მართვადობას.

არსებობს ჰოლდინგური კომპანიების ორი ტიპი:

ჰოლდინგური კომპანიები წარმოადგენენ ე.წ. მონაწილეობის სისტემის მნიშვნელოვან რგოლს, რომლის საშუალებითაც ფინანსისტები იმორჩილებენ ფორმალურად დამოუკიდებელ, იმ კაპიტალის მქონე კომპანიებს, რომელიც ბევრად აღემატება მათ საკუთარს. ჰოლდინგები, იძენენ რა ამა თუ იმ კომპანიის აქციათა საკონტროლო პაკეტს, ღებულობენ შესაძლებლობას დანიშნონ თავიანთი წარმომადგენლები დირექტორთა საბჭოში და კონტროლს დაქვემდებარებული კომპანიის მართვის სხვა ორგანოებში.

სხვა კომპანიებზე კონტროლის დასამყარებლად ჰოლდინგები (დედობილი კომპანიები) ფართოდ იყენებენ სხვა ფირმების სააქციო კაპიტალში წილობრივი მონაწილეობის სისტემას. დედობილკომპანიას შეუძლია უზრუნველყოს სრული კონტროლი შვილობილ ფირმაზე ისე, რომ აუცილებლად არ ფლობდეს მათი სააქციო კაპიტალის 100%. დედობილი კომპანია, ფლობს რა შვილობილი ფირმის აქციათა 51%, აგრეთვე, გადამწყვეტ ზემოქმედებას ახდენს მის საქმიანობაზე.

პრაქტიკაში არსებობს კაპიტალის ურთიერთფლობის სხვა ფორმებიც: წრიული, ჯვარედინი და სხვა ჰოლდინგები.

ამგვარად, ჰოლდინგური კომპანიების უპირატესობა მდგომარეობს შემდეგში: ჯერ ერთი, მნიშვნელოვანი კონტროლი საკუთარ კაპიტალში წილის სახით. ასეთი კონტროლი წარმოიქმნება იმ შემთხვევაში, თუ ჰოლდინგური კომპანია ფლობს ჩვეულებრივი აქციების 25% და მეტს, მაგრამ მას შეიძლება ჰქონდეს ადგილი 10%-იანი პაკეტის დროსაც, თუ აქციები მნიშვნელოვნადაა გაბნეული მრავალ აქციონერს შორის. ცალკეულ შემთხვევებში მნიშვნელოვანი კონტროლის დასამყარებლად შეიძლება დამყარებულ იქნეს ურთიერთობები მსხვილ აქციონერებთან, რომლებიც არ მუშაობენ უშუალოდ კომპანიაში (აუტსაიდერებთან).

მეორეც, რისკების შემცირება მიიღწევა იმის ხარჯზე, რომ ცალკეული კომპანიები ჰოლდინგის სისტემის შიგნით წარმოადგენენ დამოუკიდებელ იურიდიულ პირებს და ნებისმიერი მათგანის ვალდებულებები გამოყოფილია სხვა კომპანიების ვალდებულებებისაგან. ამიტომ დიდ ფინანსურ დანაკარგებს, რომლებიც წარმოიქმნება ჰოლდინგის ერთ-ერთ მონაწილესთა, არ მიყავართ სხვა წევრების ხარჯზე მათი ანაზღაურების აუცილებლობამდე. თუმცა პრაქტიკაში დედობილი კომპანია ხშირად იძულებულია ფინანსური დახმარება გაუწიოს თავის ფილიალებს საქონელთა (მომსახურეობათა) მყიდველების შესანარჩუნებლად, საწყისი ინვესტიციების პროგრამის განსახორციელებლად, ბანკ-კრედიტორისათვის თავისი შვილობილი კომპანიის გარანტიათა წარსადგენად და ა.შ.

შერწყმა - ეს ორი და მეტი კომპანიის პოტენციალის გაერთიანების მხოლოდ ერთ-ერთი ხერხია. მრავალი მათგანი დებს ხელშეკრულებებს კოპერაციის შესახებ და ქმნიან თავისი არსით გაერთიანებასთან მიახლოებულ ე.წ. კორპორაციულ ალიანსებს. თუ შერწყმისას ერთიანდება ყველა აქტივი, რომლებიც ჩართულია კომპანიების გარიგებაში, აგრეთვე, სამართველო და ტექნიკური გამოცდილება, მაშინ ალიანს საშუალებას აძლევს კომპანიებს შექმნან სტრუქტურა, რომელიც ახდენს მთელი თავისი ძალის კონცენტრაციას გარკვეული სახის ბიზნესზე (ახალი ტექნოლოგიებისა და გასაღების ბაზრების ათვისება).

ალიანსები არსებობენ მრავალი ფორმით: უშუალოდ ბაზარზე ორიენტირებული შეთანხმებებიდა დაწყებული და ერთობლივი საკუთრებისა და საერთაშორისო მასშტაბებით დამთავრებული. კორპორაციული ალიანსის ერთ-ერთ ფორმას წარმოადგენს ერთობლივი საწარმო, რომელშიც ერთიანდება რიგი კომპანიები განსაზღვრული მიზნების მისაღწევად (ჯვარედინი ლიცენზირება, კონსორციუმები, ერთობლივი განაცხადი საჯარო ვაჭრობაზე, ფირმების რესურსების ფრენჩაიზინგი და ა.შ).

მსხვილი კორპორაციების უმრავლესობა ახორციელებს საზღვარგარეთულ ოპერაციებს და წარმოადგენს ტრანსნაციონალურ კომპანიებს (ტნკ) და აქ ბიზნესის ჰოლდინგური ორგანიზაცია განსაკუთრებით საჭიროა, რადგან პირდაპირი კონტროლი საზღვარგარეთულ ფილიალებზე (შემოწმება, ინსპექცია) გაძნელებულია. ამიტომ ტნკ-ს სათაო ჰოლდინგი ასრულებს შემდეგ ფუნქციებს: ეკონომიკური და მარკეტინგული სტრატეგიის შემუშავება, ყველა ფილიალის ფინანსური პოლიტიკის კოორდინაცია, მსხვილმასშტაბიანი სამეცნიერო-კვლევითი და საცდელ-კონსტრუქციული სამუშაოების ჩატარება.

კორპორაციის ფინანსების მართვის პროცესში მისმა ხელმძღვანელობამ შეიძლება დაისახოს სხვადასხვა მიზნები:

ამა თუ იმ მიზნის პრიორიტეტი სხავადასხვაგვარად შუქდება ფირმის არსებული თეორიის ჩარჩოებში. ყველაზე გავრცელებულია მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ კორპორაცია უნდა მუშაობდეს ისეთნაირად, რომ უზრუნველყოს მისი მფლობელებისათვის (მესაკუთრეებისათვის) მაქსიმალური შემოსავალი. ჩვეულებრი, ეს ასოცირდება მოგების ზრდასთან, კაპიტალის მაღალ შემოსავლიანობასთან რისკის მინიმალური დონისას. ერთმნიშვნელოვანია კი ასეთი დასკვნა?

ტრადიციული ნეოკლასიკური ეკონომიკური მოდელის ჩარჩოებში ნავარაუდევია ის, რომ ნებისმიერმა ფირმამ უნდა მოახდინოს მოგების მაქსიმიზაცია (მისი ხანგძლივი მიღების პოზიციიდან). იდეალურ შემთხვევაში, როდესაც ნავარაუდევია ინფორმაციის თანაბარი მისაწვდომობა, კვალიფიციური ხელმძღვანელობისა და სხვა ასპექტების არსებობა, ასეთი მაქსიმუმის მიღწევა შეუძლებელია. ამიტომ რეალურ სინამდვილეში გამოიყენება ცნება „ნორმალური“ მოგება, რომელიც აწყობს მოცემული კომპანიის მფლობელებს. სხვადასხვა სახის წარმოების მომგებიანობა არ არის ერთნაირი, რაც არ იწვევს ყველა მეწარმის სწრაფვას შეცვალონ თავიანთი ბიზნესი უფრო შემოსავლიანზე. ასეთ მიდგომას საფუძვლად უდევს გამოშვებულ პროდუქციაზე ფასწარმოქმნის საკმაოდ გავრცელებული სისტემა - სრული დანახარჯები პლუს მოგების საშუალო ნორმა. გარდა ამისა, მოქმედებს მეურნეობის დარგებსა და ბიზნესის სფეროებს შორის კაპიტალის გადადენის ტენდენცია, რაც გულისხმობს მოგების ნორმის გათანაბრებას.

სხვა მკვლევარები ვარაუდობენ, რომ კორპორაციის ხელმძღვანელობის საქმიანობას საფუძვლად დაედო წარმოებისა და გაყიდვების მოცულობის ზრდისკენ სწრაფვა. ეს საბუთდება იმით, რომ მრავალი მენეჯერი აიგივებს თავის მდგომარეობას უფრო თავისი კომპანიის ზომებთან, ვიდრე მის შემოსავლიანობასთან, რაც ყოველთვის არ არის უდაო.

უკანასკნელ წლებში ყველაზე დიდი გავრცელება ჰპოვა „ფირმის ფასის მაქსიმიზაციის თეორიამ“. მოცემული თეორიის შემმუშავებლები გამომდინარეობდნენ წინაპირობებიდან, რომ არცერთი კრიტერიუმი: გაყიდვათა მოცულობა, მოგება, რენტაბელობა და სხვა - არ შეიძლება განიხილებოდეს როგორც ფინანსური და საინვესტიციო ხასიათის მიღებულ გადაწყვეტილებათა ეფექტურობის საზომი.

ასარჩევი კრიტერიუმი უნდა იყოს:

ცნობილია, რომ ამ პირობებს პასუხობს საკუთარი კაპიტალის ღირებულების, ე.ი. კორპორაციის აქციათა საბაზრო ფასის მაქსიმიზაციის კრიტერიუმი. ინვესტორების პოზიციიდან მოცემულ მიდგომას საფუძვლად უდევს წინაპირობა, რომ კომპანიის მფლობელთა კეთილდღეობის ამაღლება მდგომარეობს არა მოგების მიმდინარე მასის ზრდაში, არამედ მისი აქციების საბაზრო ფასის მომატებაში. მაშასადამე, ნებისმიერ გადაწყვეტილებას, რომელიც უზრუნველყოფს ჩვეულებრივი აქციების საკურსო ღირებულების ზრდას, კორპორაციის მფლობელები და მენეჯერები უნდა ღებულობდნენ როგორც მათი ინტერესების მოპასუხეს. კორპორაციის აქციათა ფასის მაქსიმიზაციის კრიტერიუმი, როგორც ყველაზე დასაბუთებული და პრიორიტეტული ფინანსურ მენეჯმენტში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საფონდო ბაზარზე არ არსებობს შეზღუდვები (დისკრიმინაცია) ფინანსური ინსტრუმენტების ფასთა განსაზღვრაში, ე.ი. დაცულია პრინციპი „მოთხოვნა-მიწოდება“.

ავღნიშნავთ, რომ ფინანსურ აქტივებზე საბაზრო ფასწარმოქმნისა და ინვესტორების ქცევის თეორიის ჩარჩოებში ეფექტური ბაზრის ძირითადი იდეები მდგომარეობა შემდეგში.

ასეთი ბაზრის პირობებში ნებისმიერი ახალი ინფორმაცია, მისი შემოსვლის შესაბამისად, დაუყონებლივ აისახება აქციათა ფასზე. უფრო მეტიც, მოცემული ინფორმაცია შეიძლება შემთხვევით შემოვიდეს საფონდო ბაზარზე და არ შეიძლება მისი წინასწარ პროგნოზირება, თუ როდის შემოვა ის და რა ხარისხით იქნება სასარგებლო ემიტენტებისა და ინვესტორებისათვის.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოგება და რისკი არაერთმნიშვნელოვნად ზემოქმედებს ჩვეულებრივი აქციების ფასზე. უფრო დიდ მოგება იწვევს დივიდენდების ზრდას, მაშასადამე, საფონდო ბაზარზე გაზედილ მოთხოვნასაც აქციებზე. პირიქით, რისკის გაზრდას მივყავართ მათი ფასის შემცირებამდე (განსაკუთრებით, კონსერვატორული და ზომიერი ინვესტორებისათვის). საფონდო ბაზარზე ხდება ასეთი აქციების „ჩამოგდება“ მათი მფლობელების მიერ, რასაც მივყავართ კორპორაციის ფინანსურ არასტაბილურობამდე და მისი ფასიანი ქაღალდებისადმი ინვესტორების ნდობის დაკარგვამდე.

ამრიგად, მოგება და რისკი - ორი საკვანძო რგოლია კორპორაციული ფინანსების მართვის სისტემაში. ამ ორი ცვლადი პარამეტრის თანაფარდობა დროის ყოველ მომენტში განსაზღვრავს ფინანსური მენეჯერის (დირექტორის) კონკრეტულ გადაწყვეტილებებს. ისინი მიმართულია ორი მთავარი ამოცანის გადაჭრისაკენ:

ფინანსური მენეჯერის წინაშე ყოველთვის დგას ლოკალური ამოცანა - ყოველ ცალკეულ აღებულ გარიგებაზე ერთ ჩვეულებრივ აქციაზე დივიდენდის მაქსიმიზაცია. გლობალური ამოცანაა - დივიდენდის ხანგძლივი მდგრადობის მიღწევა, კაპიტალის ბრუნვადობის დაჩქარება და ფინანსური რისკებისაგან კომპანიის დაცულობის მომატება.

ამრიგად, კორპორაციული ფინანსების ეფექტური მართვა მოწოდებულია დადაჭრას წინააღმდეგობა, რომელიც წარმოიქმნება სააქციო კომპანიის სტრატეგიულ მიზნებსა და მათი მიღწევის ფინანსურ შესაძლებლობებს შორის მისი განვითარების სხვადასხვა წარმოიქმნება სააქციო კომპანიის სტრატეგიულ მიზნებსა და მათი მიღწევის ფინანსურ შესაძლებლობებს შორის მისი განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე.

ფინანსური პოლიტიკა გამოხატავს ფინანსების მიზანმიმართული გამოყენება კორპორაციის დამფუძნებელი დოკუმენტებით (წესდებით) განსაზღვრული სტრატეგიული და ტაქტიკური ამოცანების მისაღწევად, მაგალითად: პოზიციების გაძლიერება საქონელთა (მომსახურებათა) ბაზარზე, გაყიდვათა, მოგების მისაღები მოცულობისა და აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის მიღწევა, ბალანსის ლიკვიდურობისა და გადახდისუნარიანობის შენარჩუნება, მესაკუთრეების (აქციონერების) კეთილდღეობის გაზრდა.

არასტაბილური ეკონომიკური გარემოს, მაღალი ინფლაციის, გადაუხდელობის კრიზისის, სახელმწიფოს განუჭვრეტელი საგადასახადო და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის პირობებში მრავალი საწარმო იძულებულია ორიენტირება აიღოს გადარჩენაზე. ეს გამოიხატება მიმდინარე ფინანსური პრობლემების გადაჭრაში, როგორც რეაქციაში სახელმწიფო მბრძანებლური სტრუქტურების განუსაზღვრელ მაკროეკონომიკურ მიზანდასახულობებზე.

ასეთი პოლიტიკა ფინანსების მართვაში წარმოშობს რიგ წინააღმდეგობებს კორპორაციული ჯგუფების ონტერესებსა და სახელმწიფოს ინტერესებს; გარე ნასესხობის ფასსა და წარმოების რენტაბელობას; საკუთარი კაპიტალსა და საფონდო ბაზრის შემოსავლიანობას, წარმოებისა და საფონდო შემოსავლიანობას, წარმოებისა და საფინანსო სამსახურის ინტერესებსა და ა.შ. შორის.

ფინანსური პოლიტიკის შინაარსი მრავალმხრივია და მოიცავს შემდეგ რგოლებს:

სამი საკვანძო რგოლის ერთობა განსაზღვრავს ფინანსური პოლიტიკის შინაარს, რომლის სტრატეგიული ამოცანებია:

ა) მოგების, როგორც ეკონომიკური ზრდის წყაროს მაქსიმიზაცია;

ბ) სტრუქტურისა და კაპიტალის ღირებულების ოპტიმიზაცია, ფინანსური მდგრადობისა და კორპორაციის საქმიანი აქტივობის უზრუნველყოფა;

გ) მესაკუთრეებისათვის (აქციონერებისათვის, დამფუძნებლებისათვის), ინვესტორებისა და კრედიტორებისათვის კორპორაციის ფინანსური ღიაობის მიღწევა;

დ) კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების ემისიის, ფინანსური ლიზინგის, საპროექტო დაფინანსების საშუალებით კაპიტალის მოზიდვის საბაზრო მექანიზმების გამოყენება;

ე) ფინანსების მართვის ეფექტური მექანიზმის (ფინანსური მენეჯმენტის) შემუშავება ფინანსური მდგომარეობის დიაგნოსტიკის საფუძველზე საბაზრო პირობებისადმი ადექვატური კორპორაციის საქმიანობის სტრატეგიულ მიზანთა დასახვისა და მათი მიღწევის გზების ძიების გათვალისწინებით.

ფინანსების მართვის ეფექტური სისტემის შემუშავებისას წარმოიქმნება კორპორაციის ინტერესების განვითარების ჰარმონიზაციის, ფულადი რესურსების საკმაო მოცულობის არსებობისა და მაღალი გადახდისუნარიანობის შენარჩუნების პრობლემები.

გადასაჭრელი ამოცანების ხასიათისა და ხანგძლივობიდან გამომდინარე, ფინანსური პოლიტიკა კლასიფიცირდება ფინანსურ სტრატეგიასა და ტაქტიკაზე.

სტრატეგიული მართვის თანამედროვე კონცეფცია დაფუძნებულია კონკურენტული უპირატესობის თეორიებზე, რომლებიც შემუშავებულია გასული ასწლეულის 80-იან წწ. მეცნიერ მ. პორტერის მიერ.

ეკონომიკური სტრატეგიის ქვეშ ავტორი გულისხმობდა ხანგძლივ კონკრეტული უპირატესობათა განსაზღვრისა და რეალიზაციის გზით კომპანიის ფუძემდებლური მიზნების მიღწევაზე ორიენტირებულ მართვის განზოგადებულ გეგმას.

ფინანსური სტრაგეგია ერთ-ერთია სტრატეგიული მართვის ხუთი ფუნქციურიელემენტიდან (წარმოება, მარკეტინგი, ინოვაციები, კადრები და ფინანსები). კორპორაციებში ფინანსების მართვის ობიექტად გამოდის კაპიტალი და ფულადი ნაკადები. ამ კატეგორიებს აქვთ სტრატეგიული მნიშვნელობა, რადგან მათი მდგომარეობა მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავენ კონკურენტულ უპირატესობებსა და სააქციო კომპანიის ეკონომიკურ პოტენციალს. კორპორაციას საკუთარი კაპიტალის საკმაო მოცულობით (კაპიტალის საერთო მოცულობის 60%-ზე მეტი) და ფულადი ნაკადების დადებითი სალდოთი (ფულადი საშუალებების მოდენა მათ გადენაზე მეტია) გააჩნია დიდი შესაძლებლობები ფინანსური ბაზრიდან დამატებითი ფულადი რესურსების მოსაზიდად.

მაშასადამე, ფინანსური სტრატეგია - ფინანსური პოლიტიკის ხანგძლივი კურსია, რომელიც გაანგარიშებულია პერპექტივაზე, და რომელიც გულისხმობს კორპორაციის მსხვილმასშტაბიანი ამოცანების გადაჭრას. მისი შემუშავების პროცესში ხდება ფინანსების განვითარების ძირითად ტენდენციათა პროგნოზირება, ყალიბდება მათი გამოყენების კონცეფცია, ისახება სახელმწიფოსთან (საგადასახადო პოლიტიკა) და პარტნიორებთან (მომწოდებლებთან, მყიდველებთან, კრედიტორებთან, ინვესტორებთან, დამზღვევებთან და სხვა) ფინანსური ურთიერთობების ორგანიზაციის პრინციპები.

სტრატეგია გულისხმობს კორპორაციის განვითარბის ალტერნატიული გზების არჩევას. ამასთანავე, გამოიყენება სპეციალისტების (მენეჯერების) პროგნოზებბი, გამოცდილება და ინტუიცია დასახული მიზნების მისაღწევად ფინანსური რესურსების მობილიზაციისათვის.

სტრატეგიის პოზიციიდან ყალიბდება საწარმოო და ფინანსური საქმიანობის კონკრეტული მიზნები და ამოცანები და მიიღება ოპერატიული მმართველობითი გადაწყვეტილებები გადაწყვეტილებები.

კორპორაციის ფინსნსების შემუშავების უმნიშვნელოვანეს მიმართულებებს მიეკუთვნება:

თუმცა ამა თუ იმ სტრატეგიის არჩევა არ იძლევა პროგნოზირებადი ეფექტის (შემოსავლის) მიღებისგარანტიას გარეგანი ფაქტორების, კერძოდ კი, ფინანსური ბაზრის მდგომარეობის, სახელმწიფოს საგადასახდო, საბაჟო, საბიუჯეტო და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გავლენის გამო.

ფინანსური სტრატეგიის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს პერსპექტიული ფინანსური დაგეგმვა, რომელიც ორიენტირებულია კორპორაციის საქმიანობის ძირითადი პარამეტრების: გაყიდვათა მოცულობისა და თვითღირებულების, მოგებისა და რენტაბელობის, ფინანსური მდგრადობისა და გადახდისუნარიანობის მიღწევისაკენ.

ფინანსური ტაქტიკა მიმართულია კორპორაციის განვითარების კონკრეტული ეტაპის კერძო ამოცანების გადაჭრისაკენ ფინანსური კავშიერების ორგანიზაციის ხერხთა დროული შეცვლის, ხარჯთა სახეებსა და სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს შორის ფულადი რესურსების გადაწყვეტილების გზით.

შედარებით სტაბილური ფინანსური სტრატეგიის ფინანსური ტაქტიკა უნდა განსხვავდებოდეს მოქნილობით, რაც გამოწვეულია საბაზრო კონიუქტურის (რესურსებზე, საქონლებზე, მომსახურეობებსა და კაპიტალზე მოთხოვნისა და მიწოდების) შეცვლით. ფინანსური პოლიტიკის სტრატეგია და ტაქტიკა მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული. სწორად არჩეული სტრატეგია ქმნის კარგ შესაძლებლობებს ტაქტიკური ამოცანების გადასაჭრელად.

ფინანსურ პოლიტიკას კორპორაციულ სტრუქტურებში (ჰოლდინგურ კომპანიებში, სსჯ და სხვა) უნდა ახორციელებდნენ პროფესიონალები-მთავარი ფინანსური მენეჯერები (დირექტორები), რომლებიც ფლობენ მთელ ინფორმაციას სააქციო კომპანიის (კორპორაციის) სტრატეგიისა და ტაქტიკის შესახებ. მმართველობითი გადაწყვეტილებების მისაღებად გამოიყენება საბუღალტრო და სტატისტიკურ ანგარიშებსა და ოპერატიულ ფინანსურ აღრიცხვაში მოყვანილი ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს ფინანსურ ანალიზსა და შიდასაფირმო ფინანსურ დაგეგმვაში გამოყენებულ მაჩვენებელთა განსაზღვრისათვის მონაცემების მთავარ წყაროს.

შიდასაფირმო ფინანსური დაგეგმვა მოიცავს შემდეგი ოპერატიული დოკუმენტების შემუშავებას (თვეზე, კვარტალზე, წელიწადზე):

ფინანსური ანალიზი მოიცავს შემდეგ რგოლებს:

ფინანსური მუშაობის ყოველდღიურ პრაქტიკაში მთავარი ფინანსური მენეჯერის (დირექტორის) წინაშე ყოველთვის დგას წინააღმდეგობრივი ამოცანა: კომპანიის მუდმივი ლიკვიდურობის შენარჩუნება და მოგების მიღება.

ერთის მხრივ, იმისთვის, რომ გადავჭრათ აქციონერთა კეთილდღეობის უზრუნველყოფის ამოცანა, ჩვენს განკარგულებაშიუნდა იყოს ნაღდი ფულადი საშუალებები (მაგალითად, დივიდენდების გასაცემად). მეორეს მხრივ კი - ხელსაყრელი მოგების მისაღებად, რომლიდანაც აქციათა მფლობელებს უხდიან დივიდენდებს, ბრუნვაში უნდა ჩავრთოთ იგივე ნაღდი ფულადი სახსრები ან სხვა ლიკვიდური აქტივები (რადგან სალაროში ან ბანკში საანგარიშსწორებო ანგარიშზე არსებული ფული ვერ მოგვითანს მოგებას). მოცემული წინააღმდეგობის გადაჭრა წარმოადგენს სწორედ კორპორაციის ფინანსური მენეჯერის (დირექტორის) საქმიანობის მთავარ მიზანს.

კორპორაციის მთავარი ფინანსური მენეჯერი - წამყვანი სპეციალისტი, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებებს, ხოლო ფინანსური ანალიტიკოსი მას აძლევს რეკომენდაციებს. ცალკეულ შემთხვევებში ფინანსური მენეჯერი ამავდროულად წარმოადგენს ანალიტიკოსსაც. ფინანსური ანალიტიკოსის მდგომარეობა კორპორაციის სტრუქტურაში და მისი საქმიანობის ჩარჩოები ურთიერთდაკავშირებულია. ანალიტიკოსის როლი და მისი მდგომარეობა სააქციო კომპანიაში ძირითადად განისაზღვრება ანალიტიკურ ინფორმაციაში მისი მოთხოვნილებებით.

ანალიტიკოსმა უნდა შეაფასოს, კომპანიის დირექციის გადაწყვეტილებები და გეგმები თუ როგორ აისახება მის ფინანსურ მდგრადობაზე. გამოდის რა შიდა კონსტრუქციის სახით, ანალიტიკოსი სწავლობს ფინანსურ ანგარიშგებას, ფულადი ნაკადების მოძრაობას, ფინანსურ აქტივებთან საქმიან ოპერაციებს, ახდენს ინფორმაციის ინტერპრეტირებას საქმიანობის შესაბამისი სფეროების შესახებ და ამზადებს კომპანიის ხელმძღვანელობისათვის რეკომენდაციებს. თუმცა ის უშუალოდ არ ღებულობს მონაწილეობას მისი ფინანსური მდგომარეობის შემუშავებაში.

ფინანსური ანალიტიკოსი წყვეტს მრავალ ტექნიკურ ამოცანას, ისეთებს, როგორებიცაა ლიკვიდურ საშუალებებთან მდგომარეობისა და კომპანიის შემოსავლიანობის ანალიზი, აგრეთვე, ახორციელებს მუდმივ დაკვირვებას ფინანსურ ოპერაციათა მსვლელობაზე. ის, აგრეთვე, ასრულებს უფრო სერიოზულ სამუშაოს კაპიტალის სტრუქტურის ანალიზის, დივიდენდური პოლიტიკისა და ინვესტირების მიმართულებეის არჩევის თაობაზე.

ანალიტიკოსის მუშაობა ხორციელდება ფინანსური დირექტორის მითითებით ან კორპორაციის ხელმძღვანელობის მოთხოვნებით. ის შეიძლება დააინტერესოს კომპანიის ფასზე გარე ეკონომიკური გარემოცვის ზეგავლენამ ან მის ღირებულებაზე საგადასახადო პოლიტიკის ცვლილებათა ზეგავლენამ. თუმცა პრაქტიკაში შესრულებული ანალიტიკური სამუშაო ხშირადაა დაკავშირებული იმ მენეჯერების შეკვეთებთან, რომლებიც არ არიან დაკავებულნი ფინანსების მართვასთან. ზოგიერთი პრობლემის შეფასებაზე შეიძლება დამოკიდებული იყოს კორპორაციის მომავალი მდგომარეობა სასაქონლო და ფინანსურ ბაზრებზე. მაგალითად, გადაწყვეტილების მიღება ფილიალის გაყიდვის ან გაფართოების შესახებ, აქციათა მსხვილი პაკეტის შესყიდვის ან რეალიზაციის შესახებ და სხვა ანალიტიკოსის მიერ ჩატარებული ფინანსური ანალიზის შედეგები გამოიყენება კორპორაციის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი გეგმების (პროგნოზების) შესამუშავებლად.

კორპორაციის სტრუქტურაში ფინანსური ანალიტიკოსის ადფილი დამოკიდებულია ბიზნესის ხასიათზე, კომპანიის ზომასა და მოწინავე მენეჯერების ორგანიზაციულ წარმოდგენებზე. მცირე კომპანიებში შეიძლება იყოს ერთი ანალიტიკოსი, ხოლო მსხვილ კორპორაციებში, ჩვეულებრივ, იქმნება სპეციალური ანალიტიკური განყოფილება, რომლის ხელმძღვანელი კონტრაქტებს ხელმძღვანელობასთან ფინანსების დარგში ვიცე-პრეზიდენტის (ფინანსური დირექტორის) საშუალებით.

უნდა აღინიშნოს, რომ ფინანსური ანალიტიკოსის ფუნქციები შეიძლება იყოს ცენტრალიზებული ან დეცენტრალიზებული. პირველ შემთხვევაში ანალიტიკოსი შედის სამუშაოს განმახორციელებელი ქვედანაყოფის ან კომპანიის ფინანსური სამსახური შემადგენლობაში.

ფინანსური ანალიტიკოსის ფუნქციათა ცენტრალიზაციას გააჩნია შემდეგი უპირატესობები:

თუ ანალიტიკოსის ფუნქციები დეცენტრალიზებულია, მაშინ ისინი მიეკუთვნებიან კომპანიის სხვა სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს. დეცენტრალიზაცია ხელსაყრელია, თუ:

დღეს სწორედ ფინანსური რესურსები წარმოადგენენ ყველაზე შეზღუდულს ყველა სხვა სახეს შორის და, მაშასადამე, ყველაზე ძვირადღირებულსაც. ასეთ პირობებში ფინანსური ანალიტიკოსების დასაბუთებული რეკომენდაციები განსაკუთრებით ხელსაყრელია სააქციო საზოგადოებათა ხელმძღვანელებისათვის.

თანამედროვე ფინანსური ანალიზის საფუძველში ჩადებულ უნდა იქნეს ორი ფუნდამენტური პრინციპი:

მოცემულ პრინციპებს გააჩნიათ პრიორიტეტული მნიშვნელობა ფინანსების სტრატეგიული მართვისათვის, რადგან ფინანსური ანალიზის მეთოდიკა უნდა აირჩეს კომპანიის მიერ მიღებული სტრატეგიიდან გამომდინარე: ან განვითარებისა და ზრდის შენარჩუნება, ან წარმოების შეკვეცა და ლიკვიდაცია. ასე, ლიკვიდური კომპანიის ანალიზის დროს უდიდესეი მნიშვნელობა აქვს: ლიკვიდურობისა და გადახდისუნარიანობის, კაპიტალის წყაროების სტრუქტურის, ქონების შემადგენლობის მაჩვენებლებს. მოქმედი საწარმოს პოზიციიდან მოწინავე როლი ეკუთვნის განვლილ პერიოდზე ფულადი ნაკადების ანალიზსა და მომავლის პროგნოზს. ფინანსური ანალიტიკოსისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ისეთი მაჩვენებლებს, როგორებიცაა საკუთარი კაპიტალისა და აქტივების რენტაბელობა, თანაფარდობა სასესხო და საკუთარ კაპიტალს შორის, აგრეთვე, საალბათო რისკების შეფასება.

სწორედ ამ ანალიტიკური მაჩვენებლების მნიშვნელობები საშუალებას აძლევენ ანალიტიკოსს განსაზღვრონ „ზრდის“ შესაძლო „წერტილები“ და პერსპექტიული მიმართულებები, რომლებიც საშუალებას აძლევენ კომპანიას მომავალში მიაღწიონ წარმატებას არჩეული ფინანსური სტრატეგიის რეალიზაციაში.

ფინანსური მენეჯერი მოქმედებს აქციონერთა ინტერესებში და ღებულობს ზომებს, რომლებიც ზრდიან აქციათა საბაზრო ღირებულებას. თუმცა მცხვილ სააქციო კომპანიებში საკუთრება შეიძლება ეკუთვნოდეს მფლობელთა (აქციონერთა) დიდ რაოდენობას. ამიტომ წამოიჭრება საკითხი: იმოქმედებს თუ არა ხელმძღვანელობა აქციონერთა ინტერესებში? მასზე პასუხისათვის განვიხილოთ კორპორაციაში საშუამავლო (სააგენტო) ურთიერთობათა პრობლემა, ე.ი. ინტერესების კონფლიქტის შესაძლებლობა კომპანიის ხელმძღვანელობასა და აქციონერებს შორის. მათ შორის ურთიერთიბებს ეწოდება საშუამავლო. ისინი წარმოიქმნება, როდესაც მეწარმე (მესაკუთრე) ქირაობს აგენტს (მენეჯერს) ინვესტორებთან, კრედიტორებთან და სახელმწიფოსთან ურთიერთობებში თავიანთი ინტერესების წარმოსადგენად.

რათა დავაკვირდეთ, თუ როგორ შეიძლება განსხვავდებოდნენ ხელმძღვანელობისა და აქციონერთა ინტერესები, დავუშვათ, რომ კომპანია განიხილავს ახალ საინვესტიციო პროექტს. მოსალოდნელია, რომ ის დადებით ზეგავლენას მოახდენს აქციათა საკურსო ღირებულების ზრდაზე, მაგრამ ამავე დროს საკმაოდ სარისკოა. კომპანიის მფლობელები მხარს დაუჭერენ ასეთ პროექტს, ხოლო მენეჯერები - არა, რადგან არსებობს წარუმატებლობის ალბათობა და მენეჯერები რისკავენ სამუშაოს დაკარგვას. თუ ხელმძღვანელობა უარს იტყვის პროექტის რეალიზაციაზე, მაშინ აქციონერებმა შეიძლება დაკარგონ მაღალი პოტენციური შემოსავლის მიღების შესაძლებლობა. ეს საშუამავლო ხარჯების წარმოქმნის მაგალითებიდან ერთ-ერთია აქციონერთა გასვებული სარგებლის ფორმით. საერთო სახით საშუამავლო ხარჯები წარმოადგენენ კომპანიის ხელმძღვანელობასა და აქციონერებს შორის კონფლიქტის ღირებულების ფულად გამოხატულებას.

ასეთი ხარჯები შეიძლება იყოს პირდაპირი და არაპირდაპირი. არაპირადაპირი საშუამავლო ხარჯების მაგალითს წარმოადგენს აქციონერთა გაშვებული სარგებელი.

პირდაპირი საშუამავლო ხარჯები (სააგენტო) ხარჯები ვლინდება ორი ფორმით:

პრაქტიკაში იმისთვის, რომ აამაღლოს საკუთარი იმიჯი, ზელმძღვანელობა ხშირად მიისწრაფვის მოახდინოს კორპორაციის ქონების მაქსიმიზირება გადაზდის მეტისმეტად გაზრდის გზით სხვა კომპანიის შესყიდვის დროს. ცხადია, რომ თუკი ასეთ ზედმეტ გადაახდას ჰქონდა ადგილი, მაშინ შესყიდება არახელსაყრელია კომპანიის შემძენი აქციონერებისათვის.

მიიღებენ თუ არა მენეჯერები გადაწყვეტილებებს აქციონერთა ინტერესებში, დამოკიდებელია ორ ფაქტორზე.

ჯერ ერთი, რამდენად მჭიდროდაა დაკავშირებული ხელმძღვანელობის მიზნები კაპიტალმფლობელების მიზნებთან? მოცემული საკითხი დაკავშირებულია მენეჯერების (შრომის ანაზღაურების) კომპენსაციის ხერხთან.

მეორე, შეიძლება თუ არა ხელმძღვანელობა შეცვლილ იქნეს, თუ ის მიზნად არ ისახავს აქციონერთა ინტერესების დაცვას? ეს საკითხი ეხება კორპორაციაზე კონტროლს.

1. ხელმძღვანელობის (მენეჯერების) შრომის ანაზღაურება. ხელმძრვანელობას ხშირად გააჩნია მნიშვნელოვანი მატერიალური სტიმული აქციათა ღირებულების ზრდისათვის ორი მიზეზით:

2. კორპორაციაზე კონტროლი ყოველთვის რჩება აქციონერთა საერთო კრების კომპეტენციაში. ის ირჩევს დირექტორთა საბჭოს და სს მმართველობას, რომლებიც, თავის მხრივ, ქირაობენ და ათავისუფლებენ მენეჯერებს. მექანიზმს, რომლის საშუალებით უკმაყოფილო აქციონერებს შეუძლიათ შეცვალონ არსებული ხელმძღვანელობა, ეწოდება უფლებამოსილებათა (მინდობილობათა) ბრძოლა. მინდობილობა - ეს სხვა პირის აქციებით ხმის მიცემის უფლებამოსილებაა. მინდობილობათა ბრძოლა წარმოიქმნება იმ შემთხვევაში, როდესაც პირთა ჯგუფი თხოვს სხვა აქციონერებს გადასცენ მათ უფლება ხმა მისცენ მინდობილობით მოქმედი ხელმძღვანელობის შესაცვლელად. ხელმძღვანელობა, აგრეთვე, შეიძლება შეცვლილ იქნეს სხვა კომპანიასთან მიერთების გზით აქციათა საკონტროლო პაკეტის ყიდვის ან შეძენის საშუალებით.

ხელმძღვანელობასა და აქციონერებთან ერთად კორპორაციის წარმატებულ მუშაობაში ფორმალურად დაინტერესებულნი არიან მეურნეობის მართვის სხვა სუბიექტებიც: მყიდველები, მომწოდებლები, სახელმწიფოს ფისკალური ორგანოები. ერთად გაერთიანებულ ამ სხვადასხვა ჯგუფებს ეწოდებათ კომპანიით დაინტერესებული პირები. ასეთი ჯგუფები ასევე ძალღონეს არ იშურებენ კორპორაციაზე კონტროლისათვის ხშირად აქციონერთა ინტერესების საზიანოდ.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში არსებობს ორგანიზაციის ოთხი ძირითადი ფორმა: პირველი, ერთპიროვნული მფლობელობა (ერთი მესაკუთრე), მეორე, ამხანაგობები (შეუზღუდავი პასუხისმგებლობით (სრული ამხანაგობა) და შეზღუდული პასუხისმგებლობით (კომანდიტური ამხანაგობები)), მესამე, კორპორაციები და მეოთხე, შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანიები. ფირმების რაოდენობა ერთპიროვნულ მფლობელობაში დაახლოებით ორჯერ აღემატება ბიზნესის ორგანიზაციის ყველა ფორმის ერთად აღებულ რაოდენობას. თუმცა, როდესაც საუბარია გაყიდვის მოცულობებზე, აქტივების, მოგებისა და ეროვნულ შემოსავალში ანაბრების ოდენობაზე, მაშინ პირველი ადგილი, უსათუოდ ეკუთვნის კორპორაციებს.

ერთპიროვნული მფლობელობა - ბიზნესის ორგანიზაციის უძველესი ფორმაა. როგორც უკვე მისი სახელწოდებიდან გამომდინარეობს, შესაბამისი ბიზნესი იმყოფება ერთი პირის განსაკუთრებულ საკუთრებაში, რომელსაც მინიჭებული აქვს უფლებები ფირმის ყველა აქტივზე, და რომელიც პირადად აგებს პასუხს მის ყველა ვალზე. ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმა არ გულისხმობს ცალკეული საშემოსავლო გადასახადის გადახდას. გადასახადით დასაბეგრი პირადი შემოსავლის განსაზღვრისას ფირმის მფლობელი უბრალოდ უმატებს თავისი ბიზნესიდან მიღებულ ნებისმიერ მოგებას ან აკლებს ნებისმიერ ზარალს, რომელსაც აყენებს მას ეს ბიზნესი. ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმის სიმარტივის გამო, ერთპიროვნულ მფლობელობაზე დაფუძნებული ფირმის შექმნა დაკავშირებულია მინიმალურ სირთულეებთან და უმნიშვნელო დანახარჯებთან. სიმარტივე - აი, მისი ძირითადი ღირსება.

ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმის მთავარ ნაკლოვანებას წარმოადგენს მფლობელის პირადი პასუხისმგებლობა თავისი ფირმის ყველა საქმიან ვალდებულებაზე. თუ ასეთი ფირმა განიცდის სასამართლო დევნას, მაშინ ამ დევნას განიცდის სწორედ მფლობელი. მისი პასუხისმგებლობა ატარებს შეუზღუდავ ხასიათს, ხოლო ეს ნიშნავს, რომ მისი პირადი საკუთრების, აგრეთვე, მისი ფირმის აქტივების მნიშვნელოვანი ნაწილი შეიძლება ჩამორთმეულ იქნეს მოსარჩელეს სასარგებლოდ, თუ სასამართლოში დამტკიცებული იქნება მფლობელის ბრალეულობა. ერთპიროვნულ მფლობელობასთან დაკავშირებულ კიდევ ერთ პრობლემას წარმოადგენენ სირთულეები კაპიტალის მოზიდვაში. რადგან ბიზნესის ფუნქციონირება და წარმატება ამ შემთხვევაში დამოკიდებულია მხოლოდ და მხოლოდ ერთ ადამიანზე, ამიტომ ერთპიროვნული მფლობელობა შეიძლება აღმოჩნდეს ნაკლებად მიმზიდველი კრედიტორებისათვის, ვიდრე ბიზნესის ორგანიზაციის რომელიმე სხვა ფორმა.

უფრო მეტიც, ერთპიროვნულ მფლობელობას გააჩნია განსაზღვრული საგადასახადო ნაკლოვანებები თავისი პატრონისათვის. დამატებითი შეღავათები, რომლებიც ჩვეულებრივ ნიშანდობლივია კორპორაციებისათვის, ისეთები, როგორებიცაა სამედიცინო მომსახურეობების ანაზღაურება ან ჯგუფური დაზღვევა, არ განიხილება აშშ-ს საგადასახადო სამმართველოს (IRS) მიერ როგორც ერთპიროვნული ფირმის ხარჯები და, მაშასადამე, ისინი არ ექვემდებარებიან ამოღებას გადასახადით დასაბეგრი მოგებიდან. კორპორაციები, კი სარგებლობენ საგადასახადო შეღავათებით ასეთი სახის ხარჯებისათვის. მაგრამ ერთპიროვნულ მფლობელს უხდება მათი დიდი ნაწილის გადახდა გადასახადების გადახდის შემდეგ დარჩენილი მოგებიდან. მითითებული ნაკლოვანებების გარდა, ერთპიროვნული მფლობელობა მნიშვნელოვნად ართულებს საკუთრების უფლების გადაცემას, მაგალითად, ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციულ ფორმასთან შედარებით. ქონების განკარგვისას საწარმოს არანაირი ნაწილი არ შეიძლება გადაეცეს ოჯახის წევრებს, სანამ ამ საწარმოს მფლობელი ცოცხალია. მითითებული მიზეზებით, ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმა არ უზრუნველყოფს ბიზნესის ორგანიზაციის სხვა ფორმებისათვის დამახასიათებელ მოქნილობას.

ამხანაგობები ჰგავს ერთპიროვნულ მფლობელობას, მაგრამ, ამ შემთხვევაში არსებობს რამოდენიმე მესაკუთრე. ამხანაგობის მოგება ისევე, როგორც ერთპიროვნულ მფლობელთან, არ იბეგრება გადასახადით. ნაცვლად ამისა, ამხანაგობის მონაწილეები (ან წევრები, პარტნიორები) ჩართავენ მოცემული ამხანაგობის ბიზნესიდან მიღებული მოგების ან ზარალის საკუთარ წილს თავიანთ პირად, გადასახადით დასაბეგრ შემოსავალში. ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმის ერთ-ერთ პოტენციურ უპირატესობას წარმოადგენს ის, რომ ამ შემთხვევაში არცთუ იშვიათად ხერხდება უფრო მნიშვნელოვანი კაპიტალის მოზიდვა (საკუთრების ერთპიროვნულ ფორმასთან შედარებით). ამ შემთხვევაში თავის პირადი კაპიტალი შეიძლება შემოგვთავაზოს რამდენიმე მფლობელმა, ამიტომ კრედიტორები, ითვალისწინებენ რა მესაკუთრეთა უფრო ფართო საინვესტიციო ბაზას, გაცილებით ხალისიანად მიდიან ფულადი სახსრების შეთავაზებაზე.

სრულ ამხანაგობაში, ანუ შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის ამხანაგობაში, ყველა პარტნიორი შეუზღუდავად აგებს პასუხს. ისინი სოლიდარულად აგებენ პასუხს თავიანთი ფირმის სავალო ვალდებულებებზე. რადგან თითოეული პარტნიორი, დებს რა გარიგებებს, აკისრებს ამხანაგობას ვალდებულებებს მათზე, ამიტომ ამხანაგობისათვის პარტნიორების არჩევა - მისი შექმნის საკმაოდ პასუხსაგები ეტაპია. უმეტეს შემთხვევებში ფორმალური შეთანხმება (შეთანხმება პარტნიორების შესახებ) განაპირობებს თითოეული პარტნიორის უფლებებს, მოგების განაწილებას, კაპიტალის სიდიდეს, რომლის ინვესტირებაც ხდება პარტნიორების მიერ, ამხანაგობაში ახალი პარტნიორების მიღების პროცედურებს და ასევე ამხანაგობის რეორგანიზაციის პროცედურებს რომელიმე პარტნიორის სიკვდილის ან მისგან გასვლის შემთხვევაში. იურიდიული თვალსაზრისით ამხანაგობა წყვეტს თავის არსებობას, თუ ერთ-ერთი პარტნიორი კვდება ან გამოდის ამხანაგობიდან. ამგვარ შემთხვევებში, როგორც წესი, სიტუაციის დარეგულირება უკავშირდება რიგი რთული პრობლემების გადაწყვეტის აუცილებლობას და ამიტომ, ამხანაგობის რეორგანიზაცია საკმაოდ რთულად მიმდინარეობს.

შეზღუდული პასუხისმგებლობის ამხანაგობაში ანუ კომანდიტურ ამხანაგობაში, თითოეული პარტნიორი შეზღუდული პასუხისმგებლობით ანუ კომანდიტი აბანდებს გარკვეულ კაპიტალს და იღებს პასუხისმგებლობას, რომელიც შემოიფარგლება ამ კაპიტალის სიდიდით; პარტნიორებმა შეზღუდული პასუხისმგებლობით არ შეიძლება დაკარგონ იმაზე მეტი, ვიდრე დააბანდეს. ამის მიუხედავად, ასეთ ამხანაგობაში უნდა იყოს მინიმუმ ერთი პარტნიორი მაინც შეუზღუდავი პასუხისმგებლობით ან მთავარი პარტნიორი.

ამხანაგობა - ბიზნესის ორგანიზაციის ფორმა, რომლის დროსაც მესაკუთრეებს წარმოადგენს რამდენიმე პირი. შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის ამხანაგობაში ანუ სრულ ამხანაგობაში, ყველა პარტნიორი არის შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის მქონე ფირმის ვალებზე, ხოლო შეზღუდული პასუხისმგებლობის ამხანაგობაში ანუ კომანდიტურ ამხანაგობაში, ერთ ან რამოდენიმე პარტნიორს შეუძლია შეზღუდული პასუხისმგებლობის ტარება.

პარტნიორი შეზღუდული პასუხისმგებლობით ანუ კომანდიტი - შეზღუდული პასუხისმგებლობის ამხანაგობის წევრი, რომელსაც არ გააჩნია პერსონალური პასუხისმგებლობა ამ ამხანაგობის ვალებზე.

შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის პარტნიორი ანუ მთავარი პარტნიორი - ამხანაგობის წევრი, რომელსაც გააჩნია შეუზღუდავი პასუხისმგებლობა ამ ამხანაგობის ვალებზე.

შეზღუდული პასუხისმგებლობის პარტნიორები მონაწილეობას არ იღებენ შესაბიმისი ბიზნესის საქმიანობაში, ამით დაკავებულია პარტნიორი, რომელსაც გააჩნიათ შეუზღუდავი პასუხისმგებლობა. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, შეზღუდული პასუხისგებლობის პარტრიორები წარმოადგენენ აქციონერებს; თითოეულ მათგანს გააჩნია გარკვეული წილი ამხანაგობის მოგებაში (ან ზარალში) პარტნიორობის შესახებ შეთანხმების პირობების შესაბამისად. ამგვარი შეთანხმება ხშირად გამოიყენება უძრავ ქონებასთან დაკავშირებული ოპერაციების დაფინანსებაში.

კორპორაცია (სააქციო საზოგადოება) წარმოადგენს კანონის მიხედვით შექმნილ „ხელოვნურ ობიექტს“. ის შეიძლება ფლობდეს აქტივებს და გარკვეულ ვალდებულებებს. წარმოადგენს რა კანონის სუფთა წარმონაქმნს, კორპორაციას გააჩნია მხოლოდ ის თვისებები, რომლითაც მას აღჭურვავს წესდება კორპორაციის შექმნის შესახებ-ან აშკარა სახით ან როგორც განუყოფელი ნაწილები თავად მისი არსებობისგან.

კორპორაცია, სააქციო საზოგადოება - ბიზნესის ორგანიზაციის ფორმა, რომელიც იურიდიულად გამოყოფილია მისი მფლობელებისაგან. მისთვის დამახასიათებელ თვისებებს შორის უნდა აღინიშნოს მფლობელთა შეზღუდული პასუხისმგებლობა, საკუთრების უფლების გადასვლის სიმარტივე, არსებობის დროის შეუზღუდაობა და მნიშვნელოვანი კაპიტალის მოზიდვის უნარი.

ბიზნესის ორგანიზაციის ამ ფორმის უმნიშვნელოვანეს თვისებას წარმოადგენს ის, რომ კორპორაცია არსებობს იურიდიულად განცალკევებულად და მისი მფლობელისაგან გამოყოფილად. მფლობელის პასუხისმგებლობა შემოიფარგლება საწესდებო კაპიტალში მისი დაბანდების ოდენობით. შეზღუდული პასუხისმგებლობა გამოდის კორპორაციის მნიშვნელოვან უპირატესობად ერთპიროვნულ ფლობასთან და ამხანაგობასთან შედარებით. კაპიტალის მოზიდვა შეიძლება კორპორაციაში მის მფლობელებზე შეუზღუდავი პასუხისმგებლობის დაკისრების გარეშეც. ამგვარად, ამა თუ იმ სადაო საკითხების სასამართლო წესით მოგვარებისას, კორპორაციის მესაკუთრეთა პირადი ქონება არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს დაზარალებული მხარისათვის ზარალის ანაზღაურების საშუალების სახით. საკუთრების უფლების დამტკიცებას წარმოადგენს ჩვეულებრივი აქციები, ამასთან, თითოეული აქციონერი ფლობს კორპორაციული საწარმოს იმ ნაწილს, რომელიც გამოიხატება მისი წილით ამ საწარმოს აქციების საერთო რაოდენობაში, რომელიც ბრუნვაშია გაშვებული. ამ აქციების ბრუნვა თავისუფლად ხდება საფონდო ბაზარზე, რაც წარმოადგენს ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციული ფორმის კიდევ ერთ უპირატესობას. რამდენადაც კორპორაცია არსებობს მფლობელისაგან განცალკევებულად, მისი სიცოცხლის ვადა არ იზღუდება მფლობელთა სიცოცხლის ხანგძლივობით (ერთპიროვნული ფლობისა და ამხანაგობებისგან განსხვავებით). კორპორაციას შეუძლია არსებობის გაგრძელება მას შემდეგაც კი თუ მისი რომელიმე მფლობელი მოკვდება ან გაყიდის თავის აქციებს.

მნიშვნელოვანი უპირატესობების წყალობით, რაც განპირობებულია მფლობელთა შეზღუდული იურიდიული პასუხისმგებლობის არსებობით, საკუთრების უფლებების ჩვეულებრივი აქციების გაყიდვის გზით გადაცემის ხელსაყრელობით, არსებობის შეუზღუდავი ხანგძლივობითა და კორპორაციის უნარით მოიზიდონ კაპიტალი მისი მფლობელისაგან დამოუკიდებლად, ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციულმა ფორმამ, ბოლო ასწლეულის განმავლობაში, ყოველმხრივი გავრცელება ჰპოვა. კაპიტალის უდიდესი მოთხოვნილების გათვალისწინებით, რაც თან ახლავს ნებისმიერ განვითარებულ ეკონომიკას, ერთპიროვნული საკუთრება და ამხანაგობები აღმოჩნდება ბიზნესის ორგანიზაციის არასაკმარისად ეფექტური ფორმები. ამავე დროს, ხდებოდა კორპორაციების, როგორც ყველაზე ეფექტური საორგანიზაციო ფორმის მიზანმიმართული განვითარება.

კორპორაციის ერთ-ერთი ნაკლოვანება უკავშირდება მისი მოგების გადასახადით დაბეგვრის წესს, რამდენადაც კორპორციული მოგება ექვემდებარება ორმაგ გადასახადით დაბეგრას. კომპანია გადასახადს იხდის მის მიერ გამომუშავებულ მოგებაზე, ხოლო აქციონერი ასევე იბეგრება გადასახადით, როცა მოგებას ის იღებს ფულადი დივიდენდების ფორმით. ბიზნესის ორგანიზაციის კორპორაციული ფორმის ნაკლებად მნიშვნელოვან ნაკლოვანებებს შორის შეიძლება დავასახელოთ დროის ხანგძლივობა, რომელიც საჭიროა კორპორაციის რეგისტრაციისათვის და ასევე სარეგისტრაციო მოსაკრებელი. ამგვარად, კორპორაციის დაფუძნება უფრო რთულია, ვიდრე ერთპიროვნული საკუთრების ან ამხანაგობის.

შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანია (limited liability company-LLC) წარმოადგენს ბიზნესის ორგანიზაციის ჰიბრუდულ ფორმას, რომელიც შეესაბამება, როგორც კორპორაციის, ასევე ამხანაგობის ყველაზე მომგებიან ასპექტებს. ის მის მფლობელებს აკისრებს კორპორაციული ტიპის შეზღუდულ პირად პასუხისმგებლობას და ითვალისწინებს ფედერალური გადასახადების აკრეფას სქემის მიხედვით, რაც ჩვეულებრივ გამოიყენება ამხანაგობის მიმართ. ბიზნესის ორგანიზაციის ასეთი ფორმა განსაკუთრებით კარგად შეესაბამება მცირე და საშუალო ზომის ფირმებს: ის ითვალისწინებს მცირე შეზღუდვეს და დიდ მოქნილობას ბიზნესის ორგანიზაციის ძველ ჰიბრიდულ ფორმასთნ შედარებით.

როგორც წესი, შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანიებს გააჩნიათ არაუმეტეს ორი სტანდარტული კორპორაციული მახასიათებელი ოთხს შორის: პირველი, შეზღუდული პასუხისმგებლობა; მეორე, ცენტრალიზებული მართვა; მესამე, არსებობის შეუზღუდავი ხანგძლივობა; მეოთხე, ერთ-ერთი მფლობელისათვის საკუთრების უფლებების გადაცემის შესაძლებლობა სხვა მფლობელების წინასწარი შეტყობინების გარეშე. LLC განსაზღვრების მიხედვით გულისხმობს შეზღუდულ პასუხისმგებლობას. მაშასადამე, LLC წევრები პირადად არ არიან პასუხისმგებელნი ნებისმიერ ვალზე, რომელიც შეიძლება გაუჩნდეს LLC. LLC უმრავლესობაში რეალიზებულია ამა თუ იმ ტიპის მართვის ცენტრალიზებული სტრუქტურა. თუმცა, LLC თითოეულ ნაკლოვანებას წარმოადგენს ის, რომ როგორც წესი, ასეთ კომპანიებს არ გააჩნია „არსებობის შეუზღუდავი ხანგძლივობის“ კორპორაციული მახასიათებელი, მაგრამ კანონმდებლობის უმრავლესობა ნებას რთავს LLC გააგრძელოს თავისი საქმიანობა, თუ ერთ-ერთი წევრის საკუთრების უფლება გადადის სხვის ხელში ან წყვეტს მოქმედებას. LLC კიდევ ერთი ნაკლოვანება მდგომარეობს იმაში, რომ საკუთრების უფლების სრული გადაცემა ექვემდებარება დამტკიცებას LLC სხვა წევრების უმრავლესობის მიერ.

მიუხედავად იმისა, რომ LLC სტრუქტურა გამოიყენება ბიზნესის სახეების უმრავლესობის მიმართ, შექმნის მსურველმა პროფესიონალებმა მომსახურებათა სხვადასხვა სფეროში, უნდა ისარგებლონ რომელიმე პარალელური სტრუქტურებით. საბუღალტრო საქმის სპეციალისტებს, იურისტებს, ექიმებსა და სხვა პროფესიონალებს შეუძლიათ შექმნან პროფესიონალური LLC (PLLC) ან შეზღუდული პასუხისმგებლობის ამხანაგობა ((limited liability partnership - LLP), რაღაც PLLC მსგავსი.

შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანია (LLC) - ბიზნესის ორგანიზაციის ფორმა, რომელიც მის მფლობელებს (რომელთაც ეწოდებათ მონაწილეები) აკისრებს კორპორაციული ტიპის შეზღუდულ პასუხისმგებლობას და ითვალისწინებს ფედერალური გადასახადების აკრეფას ჩვეულებრივ ამხანაგობისადმი გამოყენებული სქემის მიხედვით.

ბიზნესის სფეროში გადაწყვეტილებების უმრავლესობაზე პირდაპირ ან ირიბ გავლენას ახდებს გადასახადები. სარგებლობენ რა თავიანთი უფლებით დაადგინონ გადასახადით დაბეგვრის ესა თუ ის წესები, ხელისუფლების ორგანოები ახდენენ მნიშვნელოვან გავლენას ფირმების საქმიანობაზე და მათი მფლობელების ქცევაზე. ბიზნეს-გადაწყვეტილება, რომელიც შესაძლოა აღმოჩნდეს უბრალოდ გენიალური გადასახადების არსებობისას, შეიძლება გახდეს საკმაოდ უფერული მოქმედი საგადასახადო სისტემის პირობებში (ზოგჯერ პირიქითაც ხდება). ამ თავში გაგაცნობთ გადასახადით დაბეგვრის ზოგიერთ საფუძველს.

გადასახადით დაბეგვრის საკითხების შესწავლა დავიწყოთ კორპორაციის მოგებაზე გადასახადიდან, ხოლო შემდეგ, განვიხილავთ ფიზიკურ პირებზე საშემოსავლო გადასახადებს. ასევე უნდა გვახსოვდეს, რომ საგადასახადო კანონმდებლობა იცვლება საკმაოდ ხშირად.

გადასახადი კორპორაციის მოგებაზე. კორპორაციის გადასახადით დასაბეგრი მოგების განსაზღვრა შეიძლება მთლიანი ამონაგებიდან (შემოსავლიდან) ყველა შესაძლო დანახარჯის, მათ შორის, საამორტიზციო გადარიცხვებისა და მოზიდული სახსრების სარგებლობაზე პროცენტის გამოქვითვით.

საგადასახადო განაკვეთი-გადასახადით დასაბეგრი მოგების პროცენტი, რომელიც უნდა იქნეს გადახდილი გადასახადების სახით-რომელიც გამოყენება მოგების ოდენობით განსხვავებული კორპორაციების თითოეული ჯგუფის მიმართ, ეწოდება ზღვრული საგადასახადო განაკვეთი. მაგალითად, თითოეული დამატებითი დოლარი, რომელიც იბეგრება მოგების გადასახადით 50 ათას დოლარზე ზემოთ, იბეგრება ზღვრული განაკვეთის გადასახადით 25% ოდენობით, სანამ გადასახადით დასაბეგრი მოგება არ მიაღწევს 75 ათას დოლარს. ამის შემდეგ, ახალ ზღვრულ განაკვეთს წარმოადგენს 34%. ფირმისთვის საშუალო საგადასახადო განაკვეთი განისაზღვრება ფაქტიურად გადასახდელი გადასახადების ამ ფირმის გადასახადით დასაბეგრ მოგებაზე გაყოფის გზით. მაგალითად, ფირმა 100 000 მოგების დასაბეგრი გადასახადით, იხდის გადასახადებს 22 250 დოლარის ოდენობით და მაშასადამე, მისი საშუალო საგადასახადო განაკვეთი უდრის 22 250 დოლ/100 000 დოლ ანუ 22,25%. მცირე ფირმებში (ე.ი. ფირმები, რომელთა გადასახადით დასაბეგრი მოგება არ აღემატება 335 ათას დოლარს) საშუალო და ზღვრულ საგადასახადო განაკვეთებს შორის სახვაობას შეიძლება დიდი მნიშვნელობა ჰქონდეს. თუმცა, საშუალო და ზღვრული საგადასახადო განაკვეთები 34% ერთიან ოდენობაზე დაიყვანება 335 ათას და 10 მლნ. დოლარს შორის მოგების გადასახადით დასაბეგრი ფირმებისათვის და კიდევ ერთხელ ემთხვევიან ერთმანეთს - 35% ოდენობას 18 333 333 დოლ. ზემოთ მოგების გადასახადით დასაბეგრი ფირმებისათვის.

ალტერნატიული მინიმალური გადასახადი. კომპანიებს არ მოსწონთ გადასახადების გადახდა, ამიტომ, ისინი ცდილობენ ისარგებლონ კანონით დაშვებული ნებისმიერი გამონაკლისითა და შეღავათით. შედეგად, აშშ საგადასახადო სამმართველომ მოიფიქრა განსაკუთრებული გადასახადი, რომელიც უნდა იძლეოდეს გარანტიას, რომ ისინი, რომლებიც სარგებლობენ ამგვარი გამონაკლისითა და შეღავათებით, გადაიხდიან მინიმალურ გადასახადს მაინც. ამ სპეციალურ გადასახადს ეწოდება ალტერნატიული მინიმალური გადასახადი (Alternative minimum tax - AMT). მოცემული გადასახადი - 20%-ი გადასახადით დასაბეგრი ალტერნატიული მინიმალური მოგებიდან (Alternative minimum taxable Income - AMTI) - გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როცა AMT აღემატება შესაბამისი ფირმის „ნორმალურად დაანგარიშებულ გადასახადს“. მოგების გადასახადით დასაბეგრი ბაზის გასაფართოებლად AMTI იქვითება მოგების იმ მუხლებზე შესწორებების გამოყენებით, რომლებმაც უკვე მიიღეს ესა თუ ის საგადასახადო პრეფერენცია.

კვადრატული საგადასახადო გადასახადები. გარკვეული მნიშვნელოვანი სიდიდის კორპორაციები ვალდებულნი არიან აწარმოონ კვადრატული საგადასახადო გადახდები. კერძოდ კი, კორპორაციებმა, რომლებიც თავიანთ საქმიანობას ანხორციელებენ კალენდარული წლის საფუძველზე, უნდა გადაიხადონ მომავალი წლის გადასახადების საორიენტაციო ოდენობის 25% შემდეგ დღეებში: 15 აპრილს, 15 ივნისს, 15 სექტემბერსა და 15 დეკემბერს (ან ამ თარიღის დადგომამდე). თუ ფაქტიური მოგება განსხვავდება მისი შეფასებითი ოდენობისაგან, ხდება შესაბამისი შესწორებების შეტანა. კალენდარული წლის საფუძველზე საკუთრი საქმიანობის შედეგების აღმრიცხველმა კომპანიებმა უნდა მოახდინონ გადასახადების საბოლოო გადახდა მომავალი წლის 15 მარტისათვის.

ამორტიზაცია (depreciation) წარმოადგენს ძირითადი კაპიტალის ღირებულების სისტემატურ გადატანას შექმნილ პროდუქციაზე, დროის გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, საფინანსო ანგარიშგების, საგადასახადო ანგარიშგების ან ორივეს წარმოდგენის მიზნით. ფირმის საგადასახადო დეკლარაციაში მითითებული საამორტიზაციო გადარიცხვები განიხილება, როგორც მისი ხარჯების მუხლები. ამგვარად, ამორტიზაცია ამცირებს გადასახადით დასაბეგრი მოგების ოდენობას. სხვა თანაბარი პირობების დროს, რაც უფრო მეტია საამორტიზაციო გადარიცხვები, მით ნაკლებია გადასახდელი გადასახადი. არსებობს ამორტიზაციის რიგი ალტერნატიული მეთოდები, მათ შორის, ამორტიზაციის თანაბარზომიერი მეთოდი და დაჩქარებული ამორტიზაციის სხვადასხავა მეთოდი. ამორტიზაციის არჩეული მეთოდები სეიძლება განსხვავდებოდეს დანიშნულების მიხედვით: საფინანასო ანგარიშგებისა და თუ საგადასახადო ანგარიშგების წარმოდგენის შესაბამისად. მოგების გადასახადით დასაბეგრი ფირმების უმრავლესობა უპირატესობას ანიჭებს დაჩქარებული ამორტიზაციის მეთოდის გამოყენებას საგადასახადო ანგარიშგებისა წარმოდგენისათვისათვის: ეს მეთოდი უზრუნველყოფს დაჩქარებულ ჩამოწერას და მაშასადამე, გადასახადით დასაბეგრი მოგების შემცირებულ ოდენობას.

ამორტიზაცია - დროის გარკვეული პერიოდის განმავლობაში შექმნილი კაპიტალის ღირებულების სისტემატური გადატანა საფინანსო ანგარიშგების, საგადასახადო ანგარიშგების ან ორივეს წარმოდგენის მიზნით.

ამორტიზაციის თანაბარზომიერი მეთოდი - ამორტიზაციის მეთოდი, რომელიც უზერუნველყოფს აქტივების ღირებულების თანაბარ ჩამოწერას, მათი ამორტიზაციის მთელი ვადის მანძილზე.

დაჩქარებული ამორტიზაცია - ორგანიზაციის მეთოდები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ძირითადი კაპიტალის ღირებულების უფრო სწრაფ ჩამოწერას, ვიდრე მისი თანაბარზომიერი ჩამოწერის შემთხვევაში.

ამორტიზაციის მრავალი მეთოდიდან ზოგიერთის საილუსტრაციოდ, თავიდან განვიხილოთ თანაბარზომიერი ამორტიზაციის ვარიანტი. თუ აქტივების შეძენის ღირებულება, რომელიც განეკუთვნება ქონების ხუთწლიან კლასს შეადგენს 10 ათას დოლარს, მაშინ ყოველწლიური საამორტიზაციო გადარიცხვები (თანაბარზომიერი ამორტიზაციის დროს) შეადგენს 10 ათას დოლ/5 ე.ი. 2 000 დოლარს. (საგადასახადო ანგარიშგების თვალსაზრისით სალიკვიდაციო ღირებულების მოსალოდნელი ოდენობა გავლენას არ ახდენს საამორტიზაციო გადარიცხვებზე).

ამავე დროს, ამორტიზაციის მეთოდი კლებადი ნარჩენი ღირებულებით ითვალისწინებს ყოველწლიურ გადარიცხვებს, რომლებიც წარმოადგენენ იმ წლის დასაწყისში შესაბამისი აქტივების სუფთა საბალანსო ღირებულებიდან (აქტივების შეძენის ღირებულება მინუს დარიცხული ამორტიზაცია) ამორტიზაციის გარკვეულ ნორმას, რომელშიც გაანგარიშებულია შესაბამისი საამორტიზაციო გადარიცხვები. მაგალითად, ორმაგი ამორტიზაციის მეთოდის გამოყენებისას კლებადი ნარჩენი ღირებულებით, საჭირო კოეფიციენტი იანგარიშება ერთეულის ამორტიზაციის ვადაზე გაყოფის გზით. ამგვარად გაანგარიშებული კოეფიციენტი შემდეგ ორზე მრავლდება. (ამორტიზაციის სხვა მეთოდები კლებადი ნარჩენი ღირებულებით ითვალისწინებენ სხვა მამრავლების გამოყენებას).

ამორტიზაციის მეთოდი კლებადი ნარჩენი ღირებულებით - ყოველწლიური გადარიცხვების შემცველი ამორტიზაციის მეთოდები, რომლებიც წარმოადგენენ ამორტიზაციის გარკვეულ ნორმას იმ წლის დასაწყისში შესაბამისი აქტივების საბალანსო ღირებულებიდან, რომელშიც ინგარიშება აღნიშნული საამორტიზაციო გადარიცხვები.

კლებადი ნარჩენი ღირებულებით ამორტიზაციის მეთოდების შესაბამისად ზოგად ფორმულას გააჩნია შემდეგი სახე ნებისმიერ პერიოდზე საამორტიზაციო გადარიცხვების განსაზღვრისათვის:

m(1/n)NBV(1)

სადაც m-მამრავლია, n-შესაბამისი აქტივების მოქმედების საამორტიზაციო ვადა, ხოლო NBV-ამ აქტივების ნარჩენი ღირებულებაა განსახილველი წლის დასაწყისში. თუ აქტივების შეძენის ღირებულება, მოქმედების ხუთწლიანი ვადით შეადგენს 10 ათას დოლარს, პირველ წელს საამორტიზაციო გადარიცხვები DDB მეთოდის გამოყენებისას შეადგენს:

2(1/5) $10 000=$4 000.

ჩვენს მაგალითში წარმოებული 2(1/5) განსაზღვრავს „ამორტიზაციის ფიქსირებულ ნორმა“ (40%), რომელიც ყოველწლიურად გამოიყენება კლებადი ნარჩენი ღირებულების მიმართ. მეორე წელს საამორტიზაციო გადარიცხვები ბაზირებული ხდება ნარჩენ ღირებულებაზე, რაც შეადგენს 6 000 დოლარს. 6 000 დოლარის ოდენობას ჩვენ ვიღებთ პირველ წელს საამორტიზაციო გადარიცხვების (4 000 დოლარი) შესაბამისი აქტივების შეძენის თავდაპირველი ღირებულებიდან გამოკლების გზით. ამგვარად, მეორე წელს საამორტიზაციო გადარიცხვები შედაგენს:

2(1/5) $6 000=$2 400

მესამე წელს საამორტიზაციო გადარიცხვები უდრის:

2(1/5) $3 600=$1 440

და ა.შ.

ღირებულების დაჩქარებული აღდგენის მოდიფიცირებული სისტემა (Modified Accelerated Cost Recoveru System - MACRS). აქტივების სამი-, ხუთი-, შვიდი- და ათწლიანი კლასებისათვის გამოიყენება ნარჩენი ღირებულების ორმაგი შემცირების მეთოდი. მხედველობაში უნდა გვქონდეს ის, რომ თანაბარზომიერი ამორტიზაციის მეთოდს იყენებენ დაჩქარებული ამორტიზაციის მეთოდის ნაცვლად იმ შემთხვევაში, როცა გაანგარიშებები გვიჩვენებს, რომ გადარიცხვები მის საფუძველზე იქნება ტოლი ან მეტი, ვიდრე ესაა დაჩქარებული ამორტიზაციის დროს. 15 და 20 წლიან კლასებთან დაკავშირებული აქტივების ამორტიზაცია ხდება კლებადი ნარჩენი ღირებულებით ამორტიზაციის 15%-იანი მეთოდის მეშვეობით-კვლავაც დროის ოპტიმალურ მომენტში თანაბარზომიერი ამორტიზაციის მეთოდი საჭიროა გამოყენებულ იქნეს მთელი უძრავი ქონებისათვის.

როგორც წესი, ამორტიზაციის ყველა მეთოდის მიმართ, კლებადი ნარჩენი ღირებულებით, გამოიყენება ნახევარწლიანი შეთანხმება. ასეთი მიდგომა ითვალისწინებს ნახევარწლიან ამორტიზაციას შესაბამის ქონების შეძენის წელს მისი შესყიდვის თარიღის მიუხედავად. ასევე გათვალისწინებულია ნახევარწლიანი ამორტიზაცია წელიწადში, როცა შესაბამისი ქონება გაყიდული ან ამოღებული იქნება მომსახურებიდან. თუ ქონება გამოიყენება უფრო მეტხანს, ვიდრე ამას გულისხმობს მისი ანაზღაურების პერიოდი, დაშვებულია ნახევარწლიანი ამორტიზაცია იმ წელს, რომელიც მოსდევს ანაზღაურების პერიოდის დასრულებას. ამგვარად, აქტივების ამორტიზაცია, რომელიც განეკუთვნება ქონების ხუთწლიან კლასს, მაგრამ გამიყენება ექვსი ან მეტი წლის განმავლობაში, ვრცელდება ექვს წელზე მეტ პერიოდზე.

დივიდენდური შემოსავალი. კორპორაციას შეიძლება ჰქონდეს სხვა კომპანიის აქციები. თუ ის იღებს ამ აქციებზე ფულად დივიდენდებს, ჩვეულებრივ ამ დივიდენდების 70% თავისუფლდება გადასახადებისაგან.

ფულადი დივიდენდები - აქციონერებისათვის ფულადი გადახდები კორპორაციის მოგებიდან. ის ჩვეულებრივ ხორციელდება კვარტალურად.

საგადასახადო კანონმდებლობა უშვებს ამ საგადასახადო შეღავათს კორპორაციისათვის (და არა ცალკეული პირებისათვის), რათა თავიდან იქნეს აცილებული ერთიდაიმავე შემოსავლების მრავალჯერადი გადასახადით დაბეგვრა. დარჩენილი 30% იბეგრება გადასახადით საგადასახადო განაკვეთის მიხედვით კორპორაციის მოგებისთვის. ფირმა, რომელიც იღებს 10 ათას დოლარს დივიდენდური შემოსავლის სახით, გადასახადით ბეგრავს მხოლოდ 3 000 დოლარს ამ შემოსავლიდან. ზღვრული საგადასახადო განაკვეთის შემთხვევაში, რაც უდრის 35%, გადასახადის ოდენობა იქნებოდა 1 050 დოლარი, რაც გაცილებით ნაკლებია 3 500 დოლარზე, რომლის გადახდაც მოხდა, თუ გადასახადი აკრეფილ იქნა დივიდენდური შემოსავლის მთელი თანხიდან.

ზარალის გადატანა უფრო ადრეულ ან მომავალ პერიოდზე. თუ კორპორაცია განიცდის ზარალს ძირითადი საქმიანობისგან, მისი გადატანა შეიძლება ორი წლით უკან და 20 წლის წინ, რათა დაქვითულ იქნეს ის გადასახადით დასაბეგრი მოგებიდან, ამ წლების განმავლობაში. ნებისმიერი ზარალი, რომლის გადატანაც ხდება უფრო ადრეულ პერიოდზე, საჭიროა თავიდან გამოყენებულ იქნეს თავად ადრეული წინამორბედი წლისათვის. თუ ფირმას განიცადა 2004 წელს ზარალი 400 ათასი დოლარის ოდენობით თავისი ძირითადი საქმიანობისგან, მან ეს ზარალი უნდა გადაიტანოს ორი წლით უკან ე.ი. 2002 წელზე. თუ კომპანიის სუფთა მოგებამ შეადგინა 400 ათასი დოლარი და მან გადაიხადა გადასახადები 136 ათასი დოლარის ოდენობით, მას მოუწევს თავისი გადასახადების გადაანგარიშება 2002 წ, რათა აჩვენოს ნულოვანი მოგება გადასახადით დაბეგვრისათვის. ამგვარად, კომპანიას შეუძლია იქონიოს მის მიერ 136 ათასი დოლარის ოდენობით გადახდილი გადასახადის ანაზღაურების იმედი. თუ 2004 წელს ზარალი ფირმის ძირითადი საქმიანობიდან აღმოჩნდა უფრო მეტი, ვიდრე მოგება მისი ძირითადი საქმიანობიდან 2002 წელს, ნაშთის გადატანა შეიძლება 2003 წელზე და გადასახადების გადაანგარიშება ამ წელიწადზე. თუმცა, თუ სუფთა წაგება ფირმის ძირითადი საქმიანობიდან აღმოჩნდება უფრო მეტი, ვიდრე სუფთა მოგება სამი წლის მანძილზე მისი ძირითადი საქმიანობიდან, შესაბამისი ნაშთი შესაბამისად გადატანილი იქნებოდა მოგებაზე 2005-2024 წლებში. თითოეულ ამ წელს მოგება გადასახადით დაბეგვრის მიზნით შემცირდება მომავალზე გადატანილი გამოუყენებელი ზარალის ოდენობით. საგადასახადო კანონების ეს თავისებურება მიზნად ისახავს კომპანიების მიერ ზარალის თავიდან აცილებას, რომელთა სუფთა მოგების ოდენობა ძირითადი საქმიანობიდან მოქცეულია მკვეთრი ცვლილებების ქვეშ.

კაპიტალის ნამატი და დანაკარგები. როცა იყიდება რომელიმე აქტივი, რომელიც შედის საწარმოს ძირითადი კაპიტალის შემადგენლობაში, იქმნება კაპიტალის ნამატი ან დანაკარგი. ხშირად, აშშ ისტორიაში აღინიშნებოდა სხვადასხვა მიდგომა კაპიტალის ნამატიდან მოგების და ფირმის ძირითადი საქმიანობიდან მოგების და ფირმის ძირითადი საქმიანობიდან მოგების გადასახადით დაბეგვრის მიმართ, ამასთან, შეღავათური გადასახადით დაბეგვრა დგინდებოდა კაპიტალის ნამატისათვის. თუმცა, შემოსავლების შეთანხმების შესახებ კანონის შესაბამისად, კაპიტალის ნამატი იბეგრება კორპორაციებისათვის (ჩვეულებრივი საშემოსავლო განაკვეთის გადასახადით (მაქსიმუმ 35%)). კაპიტალის დანაკარგები ექვემდებარება გამოქვითვას გადასახადით დაბეგვრისაგან მხოლოდ მათი კაპიტალის ნამატთან შეჯერების დროს.

კაპიტალის ნამატი და დანაკარგები - ოდენობა, რომლითაც შემოსავლები ძირითადი კაპიტალის ელემენტების გაყიდვიდან აღემატება მათ საწყის ღირებულებას (ან არის ნაკლები, ვიდრე ეს საწყისი ღირებულებაა).

საშემოსავლო გადასახადი მოქალაქეებიდან. საკითხი გადასახადების შესახებ, რომლითაც იბეგრება მოქალაქეთა პირადი შემოსავლები, საკმაოდ რთულია, მოცემულ შემთხვევაში ჩვენ ძირითადად გვაინტერესებს პირების შემოსავლებიდან აკრეფილი გადასახადები, რომლებიც მათ მიერ მიღებულია ამა თუ იმ ბიზნესის ფლობისაგან: LLC მფლობელისგან, პარტნიორებისგან, მონაწილეებისგან და აქციონერებისგან. ნებისმიერი მოგება, ,რომელიც მითითებულია LLC მფლობელის, ამხანაგობის ან სათანადო სახით სტრუქტურული LLC მიერ, ხდება მფლობელის შემოსავალი და იბეგრება კერძო პირებისათვის საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის გადასახადით. ამ უკანასკნელთათვის არსებობს პროგრესიული გადასახადით დაბეგვრის სკალის ექვსი კლასი: 10%, 15%, 25%, 28%, 33% და 35%. ზღვრული საგადასახადო განაკვეთი გამოიყენება გადასახადით დასაბეგრი შემოსავლის გარკვეული დონის მიმართ, რომელიც დამოკიდებულია კონკრეტული პირის ოჯახურ მდგომარეობაზე და საგადასახადო დეკლარაციის შედგენის ხერხზე: დაუქორწინებელი; პირი, რომელიც იმყოფება ქორწინებაში და ავსებს ერთობლივ საგადასახადო დეკლარაციას; პირი, რომელიც იმყოფება ქორწინებაში და ავსებს ცალკე საგადასახადო დეკლარაციას; ან ოჯარის თავი. თუმცა, ნებისმიერი ზემოთ ჩამოთვლილი კატეგორიების ჩარჩოებშიც კი, გადასახადით დასაბეგრი შემოსავლის დონეები ჩვეულებრივ იზრდება წლიდან წლამდე, რამდენადაც მათი ინდექსირება ხდება ინფლაციაზე შესწორების აღრიცხვისათვის. ასევე არსებობს სტანდარტული გამოქვითვები გადასახადით დაბეგვრისგან (დამოკიდებულია კონკრეტული პირის ოჯახურ მდგომარეობაზე და საგადასახადო დეკლარაციის შედგენის ხერხზე და ინდექსირებულია ინფლაციაზე შესწორების გათვალისწინებით), რაც საშუალებას აძლევს შემოსავლების ძალიან დაბალი დონის მქონე ადამიანებს საერთოდ არ გადაიხადონ გადასახადები.

პროცენტები, დივიდენდები და შემოსავლები კაპიტალის ნამატისაგან. კერძო პირების მიერ კორპორაციული ან სახაზინო ფასიანი ქაღალდებით მიღებული პროცენტები მთლიანად ექვემდებარება გადასახადით დაბეგვრას ფედერალურ დონეზე. პროცენტები სახაზინო ფასიანი ქაღალდებისაგან არ ექვემდებარება გადასახადით დაბეგვრას შტატების დონეზე თუმცა, მუნიციპალური ფასიანი ქაღალდების უმრავლესობის მიხედვით მიღებული პროცენტები არ ექვემდებარება გადასახადით დაბეგვრას ფედერალურ დონეზე. გადასახადით დასაბეგრი პროცენტებისა და მისაღები დივიდენდების მიმართ გამოიყენება საშემოსავლო გადასახადის ჩვეულებრივი განაკვეთები. მზარდი ფასით აქტივების რეალიზაციისაგან მიღებული შემოსავლები იბეგრება საშემოსავლო გადასახადის ჩვეულებრივი განაკვეთების გადასახადით (ან 28%-იანი მაქსიმუმით).

ყველა კომპანია ამა თუ იმ სახით მოქმედებს გარკვეული ფინანსური სისტემის ჩარჩოებში, რომელიც შედგება რიგი ინსტიტუტებისა და ბაზრებისაგან, რომლებიც ემსახურებიან ფირმებს, ცალკეულ პირებსა და სახელმწიფოს. როცა ფირმა ახდენს დროებით თავისუფალი სახსრების ინვესტირებას ადვილად რეალიზებად ფასიან ქაღალდებში, ის უშუალოდ გადის ფინანსურ ბაზრებზე.

ფინანსური ბაზრები - ყველა ინსტიტუტი და ოპერაცია, რომელთა ამოცანაც მდგომარეობს იმაში, რომ ერთად მოუყაროს თავი მყიდველებს და ფინანსური ინსტრუმენტების გამყიდველებს.

თუმცა, გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ფირმების უმრავლესობა იყენებს ფინანსურ ბაზრებს მათთვის აუცილებელი აქტივების შეძენის დაფინანსებისათვის. საბოლოო ჯამში, კომპანიის ფასიანი ქაღალდების საბაზრო კურსი წარმოადგენს მისი მდგომარეობის საუკეთესო მაჩვენებელს. მაშინ როცა ფირმები კონკურენციას უწევენ ერთმანეთს პროდუქციის ბაზრებზე, მათ უხდებათ უწყვეტი ურთიერთქმედება ფინანსურ ბაზრებთან. ამ გარემოების მნიშვნელობის გათვალისწინებით ფინანსური მომსახურების მომხმარებლებისათვის, ყურადღებას ვამახვილებთ როგორც ფინანსური სისტემაზე, ასევე მუდმივად ცვლად გარემოზე, რომლის ჩარჩოებშიც მათ უხდებათ კაპიტალის მოზიდვა.

ფინანსური ბაზრების დანიშნულება. ეკონომიკაში ფინანსური აქტივები არსებობს იმიტომ, რომ სხვადასხვა კერძო პირების, კორპორაციების, სახელმწიფოს დანაზოგები დროში არ ემთხვევა მათ ინვესტიციებს მათთვის აუცილებელ რეალურ აქტივებში. ამ უკანასკნელის ქვეშ ჩვენ ვგულისხმობთ ისეთ ქონებას, როგორიცაა საცხოვრებელი სახლები, ნაგებობები, მოწყობილობა, სასაქონლო-მატერიალური მარაგი და ხანგრძლივი გამოყენების საქონელი. ყველა სამეურნეო ერთეულის დანაზოგი რომ მუდმივად უტოლდებოდეს მათ მიერ შეძენილ რეალურ აქტივებს, მაშინ არ იქნებოდა როგორც გარე დაფინანსება, ასევე ფინანსური აქტივები და ფულისა თუ კაპიტალის ბაზარი. მიმდინარე ხარჯებისა და ინვესტიციების წყარო იქნებოდა მიმდინარე შემოსავალი. ფინანსური აქტივი წარმოიქმნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა რეალურ აქტივებში სამეურნეო ერთეულის ინვესტიციები აღემატება მის დანაზოგს და ის აფინანსებს ამ სხვაობას სესხის ან აქციების შემოსავლის ხარჯზე. რასაკვირველია, ამასთან, სხვა სამეურნეო ერთეული უნდა იყოს მზად გაასესხოს ფული. მსესხებლებისა და კრედიტორების ამგვარი ურთიერთქმედების პროცესში განისაზღვრება საპროცენტო განაკვეთები. მთლიანად, ეკონომიკაში სამეურნეო ერთეულები, რომელთაც აქვს ზედმეტი ფული (ისინი, რომელთა დანაზოგის ოდენობა აღემატება რეალურ აქტივებში მათ ინვესტიციებს) სახსრებს სთავაზობენ სამეურნეო ერთეულებს, რომლებსაც აკლიათ ფული. სახსრების ეს გაცვლა განპირობებულია გარკვეული საინვესტიციო ინსტრუმენტებით ან ფასიანი ქაღალდებით, რომლებიც წარმოადგენენ ფინანსურ აქტივებს მათი მფლობელებისთვის და ფინანსურ ვალდებულებს მათი ემიტენტებისთვის.

ეკონომიკაში ფინანსური ბაზრების დანიშნულება მდგომარეობს დანაზოგების ეფექტურ განაწილებაში მათ საბოლოო მომხმარებლებს შორის. ის სამეურნეო ერთეულები, რომლებმაც მოახდინეს სახსრების ეკონომია, თავად რომ საჭიროებდნენ მათ, ეკონომია აღორძინდებოდა ფინანსური ბაზრების გარეშეც. თუმცა, თანამედროვე ეკონომიკაში არაფინანსური კორპორაციების უმრავლესობა იყენებს რეალურ აქტივებში ინვესტიციებს იმ ოდენობით, რომელიც აღემატება მათ საერთო დანაზოგს. ამავე დროს, ოჯახების უმრავლესობის საერთო დანაზოგი აღემატება მათ საერთო ინვესტიციებს. პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ ერთად შეკრიბოს - დანახარჯებისა და შესაძლო არახელსაყრელი სიტუაციების მინიმიზაციის პირობის დროს - სახსრების თავდაპირველი მფლობელი და საბოლოო ინვესტორი, რომელსაც სჭირდება სახსრები რეალური აქტივების შესყიდვისთვის.

ფინანსური ბაზრები - ეს იმდენად გარკვეული ფიზიკური ადგილები არაა, რამდენადაც რეალური მექანიზმი, რომლის მეშვეობითაც ხდება აქტივების საბოლოო მყიდველებთან (ინვესტორებთან) ფულადი სახსრების გადაადგილება.

ფულისა და კაპიტალის ბაზარი. ფინანსური ბაზრების დაყოფა შეიძლება ორ კლასად: ფულის ბაზრად და კაპიტალის ბაზრად. ფულის ბაზარზე ხდება მოკლევადიანი (დაფარვის საწყისი ვადა არაუმეტეს 1 წელი) სახელმწიფო და კორპორაციული სავალო ფასიანი ქაღალდების შესყიდვა და გაყიდვა. მეორე მხრივ, კაპიტალის ბაზარზე ხდება ოპერაციების გრძელვადიანი (საწყისი დაფარვის ვადა-ერთ წელზე მეტი) ფასიანი ქაღალდებით: ობლიგაციებითა და აქციებით.

ფულის ბაზარი - მოკლევადიანი (დაფარვის საწყისი ვადა-არაუმეტეს 1 წელი) სახელმწიფო და კორპორაციული სავალო ფასიანი ქაღალდების ბაზარი. ის ასევე მოიცავს სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებს, რომელთა თავდაპირველი გამოშვებისას ივარაუდება დაფარვის 1 წელზე მეტი ვადა, მაგრამ ამჟამად მათი დაფარვის ვადა იწურება 3 წელზე უფრო ადრე.

კაპიტალის ბაზარი - ბაზარი, რომელიც გათვალისწინებულია შედარებით გრძელვადიანი (დაფარვის საწყისი ვადა-ერთ წელზე მეტი) ფინანსური ინსტრუმენტებისათვის (მაგალითად, ობლიგაციებისა და აქციებისათვის).

პირველადი და მეორადი ბაზრები. ფულისა და კაპიტალის ბაზრებზე არსებობს, როგორც პირველადი, ასევე მეორადი ბაზრები. პირველადი ბაზარი - ესაა „ფასიანი ქაღალდების ახალი გამოშვების“ ბაზარი. ამ შემთხვევაში, ახალი ფასიანი ქაღალდების გაყიდვის გზით მოპოვებული სახსრები მათი თავდაპირველი მფლობელებიდან გადადის რეალური აქტივების მყიდველებზე. მეორად ბაზარზე ხდება ადრე ემიტირებული ფასიანი ქაღალდების შესყიდვა და გაყიდვა. არსებული ფასიანი ქაღალდების მეშვეობით განხორციელებული გარიგებები არ უზრუნველყოფენ დამატებითი ფონდების მოდინებას კაპიტალდაბანდებების დაფინანსებისათვის.

პირველადი ბაზარი - ბაზარი, რომელზეც პირველად ხდება ახალი ფასიანი ქაღალდების შესყიდვა და გაყიდვა.

მეორადი ბაზარი - ბაზარი ფასიანი ქაღალდების უკვე არსებული გამოშვებებისათვისაც კი.

შესაძლებელია გარკვეული ანალოგიის გაკეთება ავტომობილების ბაზართან. ახალი ავტომობილების გაყიდვა საშუალებას იძლევა ფული მიიღონ მათმა მწარმოებლებმა, ხოლო გამოყენებულის კი - არა. გარკვეული თვალსაზრისით, მეორადი ბაზარი წარმოადგენს ფასიანი ქაღალდებისათვის გარკვეულწილად „ნაქონი ავტომობილების სადგომს“.

ამგვარი „ნაქონი ავტომობილების სადგომის“ არსებობა გიადვილებთ ახალი ავტომობილის ყიდვის ამოცანას, რამდენადაც თქვენ ფლობთ ამ ავტომობილის გაყიდვის ხელსაყრელ მექანიზმს, როგორც კი თქვენ ის არ დაგაკმაყოფილებთ. ზუსტად, ასევე მეორადი ბაზრის არსებობა ახდენს ახალი ფასიანი ქაღალდების კერძო პირებისა და ორგანიზაციების მიერ შესყიდვის სტიმულირებას. მოქმედი მეორადი ბაზრის არსებობისას ფინანსური ინსტრუმენტების მყიდველი რწმუნდება იმაში, რომ შემდგომში მას შეეძლება მათი გაყიდვა. თუ მომავალში, მყიდველს დასჭირდება ფასიანი ქაღალდის გაყიდვა, ის ყოველთვის შეძლებს ამის გაკეთებას. ამგვარად, ფასიანი ქაღალდების საიმედო მეორადი ბაზრის არსებობა ზრდის მათი პირველადი ბაზრის ეფექტურობას.

ფინანსური შუამავლები. დანაზოგების მფლობელებისაგან რეალური აქტივების მყიდველებისაკენ ფულის ნაკადი შეიძლება იყოს პირდაპირი; თუმცა, თუ ეკონომიკაში მოქმედებს ფულადი ნაკადების გადადინების მეორე საშუალება, რომელიც ხორციელდება ფინანსური შუამავლების მეშვეობით; მათ არაპირდაპირი დაფინანსების არხებს უწოდებენ. ფინანსური შუამავლების რიცხვს განეკუთვნება ისეთი ფინანსური ინსტიტუტები, როგორებიცაა კომერციული ბანკები, სხვადასხვა შემნახველი დაწესებულებები, სადაზღვევო კომპანიები, საპენსიო ფონდები, ფინანსური კომპანიები და სასესხო ფონდები. ეს შუამავლები იმყოფებიან საბოლოო მსესხებლებსა და კრედიტორებს შორის, გარდაქმნის რა ფულად რესურსებზე პირდაპირ მოთხოვნებს არაპირდაპირ განპირობებულად. ფინანსური შუამავლები ყიდულობენ პირდაპირ (ანუ პირველად) ფასიან ქაღალდებს და თავის მხრივ, განთავსებისათვის უშვებენ თავიანთ საკუთარ ირიბ (ანუ მეორად) ფასიან ქაღალდებს. მაგალითად, პირდაპირი ფასიანი ქაღალდი, რომელსაც ყიდულობს სასესხო-შემნახველი ასოციაცია, წარმოადგენს საგირვნოს, ხოლო მის მიერ გამოშვებული ირიბი მოთხოვნა წარმოადგენს შემნახველ ანგარიშს ან სადეპოზიტო სერტიფიკატს. ამავე დროს სადაზღვევო კომპანია, სხვა დანარჩენის გარდა, ყიდულობს კორპორაციულ ობლიგაციებს და უშვებს სიცოცხლის დაზღვევის პოლისებს.

ფინანსური შუამავლები - ფინანსური ინსტიტუტები, რომლებიც იღებენ ფულს დანაზოგების მფლობელებისგან და იყენებენ ამ სახსრებს სესხის შეთავაზებისთვის და სხვა ფინანსური ინვესტიციების უკვე საკუთარი სახელით განხორციელებისთვის. მათ რიცხვს განეკუთნება ისეთი ფინანსური ინსტიტუტები, როგორიცაა კომერციული ბანკები, შემნახველი დაწესებულებები, სადაზღვევო კომპანიები, საპენსიო ფონდები, ფინანსური კომპანიები და სასესხო ფონდები.

ფინანსური შუამავლობა წარმოადგენს ორმხრივ პროცესს: დანაზოგების მფლობელთა მიერ თავიანთი სახსრების შეთავაზება ფინანსური შუამავლებისთვის (აქციებისა და ობლიგაციების უშუალო შესყიდვის ნაცვლად) და ფინანსური შუამავლების მიერ სახსრების შეთავაზება საბოლოო ინვესტორებისთვის. ჩვეულებრივ, ითვლება, რომ ფინანსური შუამავლები ხელს უწყობენ ბაზრების ეფქტურობის ზრდას, ამცირებენ რა დანახარჯებს და აღმოფხვრიან რა ყოველგვარ სირთულეს, რასაც შეიძლება განიცდიდნენ ფინანსურ მომსახურებათა მომხმარებლები. სხვადასხვა ფინანსურ შუამავლებს შორის ზოგიერთი დაწესებულება ახდენს გაცილებით მეტი სახსრების ინვესტირებას კომპანიების ფასიანი ქაღალდების შესყიდვაში, სხვებთან შედარებით.

დეპოზიტური დაწესებულებები. კომერციული ბანკები მთლიანად კომერციული ფირმებისთვის ფონდების უმნიშვნელოვანესი წყაროა. ბანკები იზიდავენ როგორც უვადო დეპოზიტებს (შენატანის მოთხოვნამდე), აგრეთვე ვადიან (შემნახველ) შენატანებს კერძო პირებისგან, კომპანიებისგან და სახელმწიფო ორგანიზაციებისაგან და თავის მხრივ, სთავაზობენ სესხებს და დაკავებულნი არიან ინვესტირებით. კომერციული ფირმებისთვის შეთავაზებულ სესხებს შორის შეიძლება აღინიშნოს, როგორც სეზონური, ასევე მოკლევადიანი, საშუალოვადიანი (ხუთ წლამდე) და იპოთეკური სესხები. საბანკო ფუნქციის შესრულების გარდა, კომერციული ბანკები გავლენას ახდენენ ფირმებზე თავიანთი სატრასტო განყოფილებების მეშვეობით, რომლებიც ფულს აბანდებენ კორპორაციული ობლიგაციებისა და აქტივების შესყიდვაში. ისინი ასევე აძლევენ იპოთეკურ სესხებს კომპანიებს და მართავენ საპენსიო ფონდებს.

სხვა სადეპოზიტო დაწესებულებებს შორის უნდა აღინიშნოს სასესხო შემნახველი ასოციაციები, ორმხრივი შემნახველი ბანკები და საკრედიტო კავშირები. ამ დაწესებულებებს ძირითადი საქმე აქვთ კერძო პირებთან, იღებენ რა მათ დანაზოგს და სთავაზობენ სესხებს საცხოვრებელ და სამომხმარებლო მიზნებზე.

სადაზღვევო კომპანიები. არსებობს სადაზღვევო კომპანიების ორი ტიპი: პირველი, კომპანიები, რომლებიც სპეციალიზირებულნი არიან ქონების დაზღვევაზე და მეორე, სიცოცხლის დამზღვევი კომპანიები. ისინი პერიოდულად ახდენენ ფულადი რესურსების მობილიზებას კონტრაქტის საფუძველზე და უზრუნველყოფენ მათთვის გადახდების შეთავაზებას შესაბამისი უბედურ შემთხვევის დადგომისას. პრემიალური გადახდების სახით მიღებული სახსრების საფუძველზე სადაზღვევო კომპანიები აყალიბებენ თავიანთ რეზერვს, რომელსაც კაპიტალის გარკვეულ ნაწილთან ერთად აბანდებს ფინანსურ აქტივებში.

კომპანიები, რომლებიც სპეციალიზირებულნი არიან ქონების დაზღვევაზე უზრუნველყოფენ დაზღვევას ხანძრის, ქურდობის, ავტომობილის ავარიის და ამგვარი უბედური შემთხვევების შემთხვევაში. რამდენადაც ეს კომპანიები იხდიან გადასახადებს მოგებაზე კორპორაციული გადასახადის სრული განაკვეთით, ისინი მნიშვნელოვანი სახსრების ინვესტირებას ახდენენ მუნიციპალურ ობლიგაციებში, რომლის საპროცენტო შემოსავალი არ იბეგრება გადასახადით. რამდენადმე ნაკლები სახსრების ინვესტირებას ახდენენ ისინი კორპორაციულ აქციებში და ობლიგაციებში.

კომპანიები, რომლებიც დაკავებულნი არიან სიცოცხლის დაზღვევით უზრუნველყოფენ დაზღვევას სიკვდილის შემთხვევაში. რამდენადაც, ადამიანთა მნიშვნელოვანი ჯგუფის სიკვდილიანობის განჭვრეტა საკმაოდ მარტივია, ამ კომპანიებს აქვთ შესაძლებლობა მოახდინონ თავიანთი სახსრების ინვესტირება გრძელვადინ ფასიან ქაღალდებში. გარდა ამისა, ამ დაწესებულებების შემოსავალი ნაწილობრივ თავისუფლდება გადასახადების გადახდიდან, დროთა განმავლობაში, გარკვეული რეზერვის ფორმების წყალობით. ამგვარად, ისინი მიისწრაფიან გადასახადით დასაბეგრი ინვესტიციებისკენ, რომელთაგან შემოსავალი იქნება უფრო მეტი, ვიდრე შემოსავალი მუნიციპალური ობლიგაციებისგან, რომლებიც არ იბეგრებიან გადასახადით. შედეგად, სიცოცხლის დამზღვევი კომპანიები მნიშვნელოვანი სახრების ინვესტირებას ახდენენ კორპორაციულ ობლიგაციებში. დიდი მნიშვნელობა გააჩნია იპოთეკურ კრედიტებს, რომელთა ნაწილიც ეძლევათ ფირმებს.

სხვა ფინანსური შუამავლები. ყოველგვარი საპენსიო ფონდი იქმნება კერძო პირებისთვის შემოსავლის უზრუნველყუფის მიზნით, პენსიაზე მათი გასვლის შემდეგ. შრომისუნარიან ასაკში მუშაკები, ისევე როგორც სამუშაოს მიმცემნი, ჩვეულებრივ, გარკვეულ სახსრებს აბანდებს ამ ფონდებში. საპენსიო ფონდები ამ შენატანების ინვესტირებას ახდენენ ან ისინი პერიოდულად უხდიან დაგროვილ თანხას მუშაკს, მისი პენსიაზე გასვლის შემდეგ ან უზრუნველყოფენ მის ყოველწლიურ რენტას. ფონდში შეტანები არ იბეგრება გადასახადით დაგროვების პერიოდში. საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ ფულის მიღებისას მოქალაქე იხდის შესაბამის გადასახადებს. კომერციული ბანკები (თავიანთი სატრასტო განყოფილებების მეშვეობით), სადაზღვევო კომპანიები და ასევე ფედერალური მთავრობა, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები და ზოგიერთი სხვა სადაზღვევო ორგანიზაცია ასევე სთავაზობენ თავიანთი სახსრების საპენსიო ფონდებს. თავიანთი ვალდებულებების გრძელვადიანი ბუნების შედეგად საპენსიო ფონდებს აქვთ შესაძლებლობა შეგროვებული სახსრების დაბანდება მოახდინონ გრძელვადიან ფასიან ქაღალდებში. შედეგად, ისინი ახდენენ მნიშვნელოვანი სახსრების ინვესტირებას კორპორაციულ აქტივებსა და ობლიგაციებში. ფაქტობრივად, საპენსიო ფონდები წარმოადგენენ კორპორაციული აქტივების უმსხვილეს მფლობელებს ინსტიტუციონალურ ინვესტიციებს შორის.

ორმხრივი საინვესტიციო ფონდები ასევე ახდენენ თავიანთი სახსრების მნიშვნელოვანი ნაწილის ინვესტირებას კორპორაციულ აქციებსა და ობლიგაციებში. ეს ფონდები ფულს იღებენ კერძო პირებისაგან და ახდენენ მათ ინვესტირებას ფინანსური აქტივების კონკრეტულ ტიპებში. ორმხრივი ფონდი უკავშირდება ამა თუ იმ მმართველ კომპანიას, რომელსაც ფონდი უხდის გარკვეულ საკომისიოს (0,5% წელიწადში ჯამური აქტივების ღირებულებიდან) მისი აქტივების მართვის პროფესიონალურ მომსახურებებზე. თითოული ინვესტორი ფლობს ორმხრივი ფონდის გარკვეულ პროცენტს, რომელიც დამოკიდებულია კაპიტალის თავდაპირველ დაბანდებაზე. კერძო პირებს ნებისმიერ მომენტში შეუძლიათ მიჰყიდონ საინვესტიციო ფონდს მისი კუთნილი აქციები, რომლის გამოსყიდვის ვალდებულებაც გააჩნია მას. ამავე დროს, მრავალი ორმხრივი ფონდი ახდენს სახსრების ინვესტირებას მხოლოდ ჩვეულებრივ აქციებში. სხვები სპეციალიზირდებიან კორპორაციულ ობლიგაციებში, ფულის ბაზრის ინსტრუმენტებში (მათ შორის, კომერციული თამასუქები, რომელთაც უშვებს კორპორაციები) ან მუნიციპალურ ფასიან ქაღალდების დაბანდებაზე. აქციებში ინვესტირებადი ორმხრივი ფონდები განსხვავდებიან საკუთარი საინვესტიციო სტრატეგიის მიზნებით, რომელიც ორიენტირებულია როგორც შემოსავალზე და აქციონერების დაბანდებების უსაფრთხოებაზე, ასევე აქტივების ზრდისკენ საკმაოდ აგრესიულ სწრაფვაზე. ნებისმიერ შემთხვევაში, კერძო პირი თავის განკარგულებაში იღებს ფინანსური აქტივების დივერსიფიცირებულ პორტფელს, რომელსაც მართავენ პროფესიონალები. სამწუხაროდ, არ არის იმის არანაირი მტკიცება, რომ ამგვარი მართვა გამოიწვევს სტაბილურად მაღალ შედეგს.

ფინანსური კომპანიები სამომხმარებლო სესხებს წარმოადგენს დროში განაწილებული დაფარვით, სთავაზობს სესხებს კერძო პირებს და კომპანიებს უზრუნველყოფის ქვეშ. ფინანსური კომპანიები იზიდავენ კაპიტალს როგორც, აქციების გამოშვების, ასევე ფულის სესხების გზით - ზოგჯერ, ხანგრძლივი ვადით და ყველაზე ხშირად კომერციული ბანკიდან. თავის მხრივ, ფინანსური კომპანია იძლევა კრედიტს.

ფინანსური ბროკერები. გარკვეული ფინანსური დაწესებულებები ასრულებენ აუცილებელ საბროკერო ფუნქციებს. როცა ბროკერები ერთად უყრიან თავს მხარეებს, რომელთაგან ერთ-ერთი საჭიროებს სახსრებს, ხოლო მეორეს გააჩნია გარკვეული დანაზოგები, ისინი უშუალოდ არ არიან დაკავშირებული დაკრედიტებით, არამედ უფრო მოქმედებენ, როგორც შუამავლები.

საინვესტიციო ბანკები წარმოადგენენ შუამავლებს, რომლებიც დაკავებულნი არიან კორპორაციული აქციებისა და ობლიგაციების გაყიდვით. როცა რომელიმე კომპანია იღებს გადაწყვეტილებას მოიზიდოს სახსრები, საინვესტიციო ბანკი ყველაზე ხშირად ყიდულობს მთელი აქციების გამოშვებას (ბითუმად), ხოლო შემდეგ მიჰყიდის მათ ინვესტორებს (საცალოდ). რამდენადაც საინვესტიციო ბანკები მუდმივად ცდილობენ იმათ ერთად თავმოყრას, ვისაც სახსრები სჭირდება მათ მიმწოდებლებთან ერთად, მათ აქვს შესაძლებლობა გაყიდონ აქციები უფრო ხელსაყრელი პირობებით, ვიდრე ამის უნარი აქვს კომპანია-ემიტენტს. ამ მომსახურებაზე საინვესტიციო ბანკები იღებენ საკომისიოებს მყიდველებისთვის ფასიანი ქაღალდების მიყიდვისგან მიღებულ თანხასა და იმ თანხას შორის სხვაობის სახით, რომელსაც ისინი უხდიან კომპანია-ემიტენტს.

საინვესტიციო ბანკი - ფინანსური ინსტიტუტი, რომელიც, როგორც ანდერაიტერი იძლევა ახალი ფასიანი ქაღალდების განთავსების გარანტიას (ფიქსირებულ ფასად ყიდულობს ფიქსირებულ თარიღზე შემდგომი გაყიდვით).

იპოთეკური ბანკები დასაქმებულნი არიან იპოთეკური საგირავნოს შესყიდვითა და განთავსებით, რომლებიც ხვდებიან ან უშუალოდ კერძო პირებისა და ფირმებისაგან ან - რაც უფრო ტიპიურია - სამშენებლო კომპანიებისა და უძრავი ქონების აგენტებისგან. თავის მხრივ, იპოთეკური ბანკი ეძებს ინსტიტუციონალურ და სხვა ინვესტორებს ამ საგირავნოსთვის. იმის მიუხედავად, რომ იპოთეკური ბანკები, როგორც წესი, არ ფლობენ დიდხანს საგირავნოს საკუთარ პორტფელში, ეს უკავშირდება გადახდების მიღებას და სავალო ვალდებულებებზე გადაუხდელობასთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრას. სწორედ, ამ მომსახურებებზე იღებენ ისინი საკომისიოს.

იპოთეკური ბანკი - ფინანსური ინსტიტუტი, რომელიც ახდენს საგირავნოს გამოშვების ინიცირებას და მათ, პირველ რიგში, ყიდულობს გადაყიდვისთვის.

მეორადი ბაზარი. ფინანსური სისტემის მკაფიო ფუნქციონირებას ხელს უწყობს ყოველგვარი ბირჟებისა და სავაჭრო მოედნების არსებობა სხვადასხვა ტიპის ფასიანი ქაღალდებისთვის. არსებულ ფინანსურ აქტივების შესყიდვა და გაყიდვა ხდება მეორად ბაზარზე. ამ ბაზარზე გარიგებები არ ზრდის გამოშვებული ფასიანი ქაღალდების საერთო თანხას, თუმცა რეალური მეორადი ბაზრის არსებობა ზრდის ფინანსური აქტივების ლიკვიდურობას და მაშასადამე, ხელს უწყობს ფასიანი ქაღალდების პირველადი (ან პირდაპირი) ბაზრის ფუნქციონირებას. ამ მხრივ, ისეთი ორგანიზებული ბირჟები, როგორიცაა ნიუ-ორკის საფონდო ბირჟა, ამერიკის საფონდო ბირჟა და ნიუ-იორკის ობლიგაციების ბირჟა, წარმოადგენენ იმ ინსტიტუტებს, რომლებიც ერთად უყრიან თავს შესაბამისი ფასიანი ქაღალდების მყიდველებსა და გამყიდველებს. ბირჟაზე ფასი განისაზღვრება ბირჟაზე მოთხოვნისა და წინადადებების ურთიერთქმედების გზით.

გარდა ამისა, ფასიანი ქაღალდების არასაბირჟო ბაზარი წარმოადგენს მეორად ბაზარს იმ ობლიგაციებისა და აქციებისთვის, რომლებმაც ვერ გაიარეს ბირჟაზე ლისტინგი და ასევე ბირჟაზე რეგისტრირებული გარკვეული ქაღალდებისთვის. მასზე მოქმედებენ ბროკერები და დილერები, რომლებიც მზად არიან შეისყიდონ და გაყიდონ ფასიანი ქაღალდები არსებული კურსით. კორპორაციული ობლიგაციების უმრავლესობა და აქციების მუდმივად მზარდი რაოდენობა შეისყიდება და იყიდება არა ორგანიზებულ ბირჟაზე, არამედ ფასიანი ქაღალდების არასაბირჟო ბაზარზე. ფასიანი ქაღალდების არასაბირჟო ბაზარი გახდა „მაღალამორტიზებული“: ბანკის მონაწილეები ერთმანეთთან დაკავშირებულნი არიან სატელეკომუნიკაციო ქსელით. მათ არ უხდებათ გარკვეულ ადგილას თავმოყრა, როგორც ეს ხდება ორგანიზებულ ბირჟაზე. ამ ქსელის მუშაობას, რომლის მეშვეობითაც პრაქტიკუად შეიძლება წამიერად საბირჟო კოტირების მიღება, უზრუნველყოფს ფასიანი ქაღალდების დილერთა ეროვნული ასოციაციის ავტომატიზირებული კოტირებების სამსახური (Nacional Association of Securities Dealers Automatcd Quotation Servise-NASDAQ). დრო, როცა რომელიმე წამყვან ბირჟაზე თავისი აქციების რეგისტრაცია ნებისმიერი კომპანიისთვის იყო პრესტიჟის საქმე (მრავალ შემთხვევაში კი, სასიცოცხლოდ აუცილებელიც), წავიდა ელექტრონულ ტექნოლოგიების ერას დადგომასთან ერთად. ახლა მრავალი კომპანია უპირატესობას ანიჭებს თავისი აქციებით ვაჭრობას ფასიანი ქაღალდების არასაბირჭო ბაზარზე, იმის მიუხედავად რომ მათ სავსებით შეეძლოთ მათი რეგისტრირება რომელიმე სოლიდურ ბირჟაზე. უბრალოდ ისინი დარწმუნებულნი არიან, რომ ფასიანი ქაღალდების არასაბირჟო ბაზრის მომსახურებით სარგებლობა უზრუნველყოფს მათთვის არა უარეს, არამედ შეიძლება უკეთეს შედეგსაც კი.

დეფოლტის რისკი. როდესაც საუბარია დეფოლტის (DEFAULT) რისკის შესახებ, მაშინ იგულისხმება, რომ მსესხებელმა შეიძლება არ გადაიხადოს ვალის ძირითადი თანხა ან მისი პროცენტები. აბანდებენ რა თავიანთ კაპიტალს ფასიან ქაღალდებში, რომლებიც ხასიათდებიან გარკვეული რისკით (არანულოვანით), ინვესტორები თავიანთვის მოითხოვენ რისკზე დამატებით პრემიას (ან დამატებით მოსალოდნელ შემოსავლიანობას). რაც უფრო მეტია იმის ალბათობა, რომ მსესხებელი მოხვდება დეფოლტის სიტუაციაში, მით უფრო მაღალია დეფოლტის რისკი და დამატებითი პრემიის ოდენობა, რომელიც გადახდილ უნდა იქნეს. რადგან ივარაუდება, რომ ხაზინის ფასიანი ქაღალდები, საერთოდ, არ ექცევიან დეფოლტის რისკის ქვეშ, შესაძლო რისკი და მოგება ფასდება ამ სახის ფასიანი ქაღალდებისადმი დამოკიდებულებით. რაც უფრო მეტი კონკრეტული ფასიანი ქაღალდების დეფოლტეს რისკი გააჩნია ემიტენტს, მით უფრო მაღალია ამ ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობა ანუ მოსალოდნელი შემოსავლიანობა, სხვა თანასწორ პირობებში.

დეფოლტი - ფინანსური კონტრაქტის პირობების შესრულების უუნარობა, მაგალითად, ვალის ძირითადი თანხის ან მასზე პროცენტების გადახდის შეუძლებლობა.

ლიკვიდურობა. ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობის კრიტერიუმების საშუალებით აღიწერება ის, თუ რამდენად ადვილად გადაიქცევიან ისინი ფულად.

ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობა - განისაზღვრება შესაძლებლობით გაყიდულ იქნეს მეორად ბაზარზე ფასიანი ქაღალდების მნიშვნელოვანი რაოდენობა დროის მოკლე პერიოდის განმავლობაში მყიდველისთვის ფასის მნიშვნელოვანი დაკლების შეუთავაზებლად.

არსებობს ლიკვიდურობის ორი საზომი: რეალიზაციის ფასი და დრო, რომელიც საჭიროა მოცემული აქტივის გასაყიდად. Eეს ორი საზომი ურთიერთდაკავშირებულია იმ თვალსაზრისით რომ ხშირად შეიძლება აქტივი გაყიდულ იქნეს საკმაოდ სწრაფად, თუ მყიდველს სთავაზობენ მნიშვნელოვან ფასდაკლებას. რაც შეეხება ფინანსური ინსტრუმენტების ლიკვიდურობას, იგი ფასდება შესაძლებლობით გაყიდულ იქნეს ფასიანი ქაღალდების მნიშვნელოვანი რაოდენობა დროის მოკლე პერიოდში მყიდველისთვის მნიშვნელოვანი ფასდაკლების შეუთავაზებლად. რაც უფრო მეტია ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობა, მით უფრო მარტივია განხორციელდეს მსხვილი გარიგება დანიშნულ ფასთან საკმაოდ ახლოს. ზოგადად რომ ვთქვათ, რაც უფრო ნაკლებია ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობა, მით მეტია ინვესტორების მოსაზიდად აუცილებელი შემოსავლიანობა. ამრიგად, შემოსავლიანობაში სხვაობა სხვადასხვა ქაღალდებს შორის, რომლებიც ხასიათდებიან დაფარვის ერთნაირი ვადით, აიხსნება არამარტო სხვაობით დეფოლტის რისკის ოდენობაში, არამედ სხვაობითაც მათ ლიკვიდურობაში.

ფასიანი ქაღალდების დაფარვის ვადა-ფასიანი ქაღალდების „სიცოცხლის ხანგრძლივობა“, დრო ამ ფასიანი ქაღალდების ნომინალის დაფარვის თარიღის დადგომამდე.

საპროცენტო განაკვეთების დროებითი სტრუქტურა - ურთიერთკავშირი ფასიანი ქაღალდების დაფარვის ვადასა და შემოსავლიანობას შორის, რომლებიც გამოირჩევიან მხოლოდ დროის ხანგრძლივობით მათი დაფარვის ვადის დადგომამდე.

საგადასახადო სტატუსი. საბაზრო შემოსავლიანობაში აღნიშნულ განსხვავებებზე ზეგავლენის კიდევ ერთ ფაქტორს წარმოადგენს გადასახადების არაერთგვაროვანი გავლენა. მნიშვნელოვანი (და ერთადერთი, რომელსაც ჩვენ აქ განვიხილავთ) გადასახადი - საშემოსავლი გადასახადი. საპროცენტო შემოსავალი ყველა (ერთის გარდა) კატეგორიის ფასიან ქაღალდზე იბეგრება გადასახადით ინვესტორებისთვის, რომელთა შემოსავლები ექვემდებარებიან გადასახადით დაბეგვრას. შტატების მთავრობებისა და მუნიციპალიტეტების მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდებიდან მიღებული საპროცენტო შემოსავალი გადასახადით არ იბეგრება. ამიტომ ის იყიდება ბაზარზე ნაკლები შემოსავლიანობით დაფარვის დროისთვის, ვიდრე სახაზინო და კორპორაციული ფასიანი ქაღალდები დაფარვის იმავე ვადით. შტატებში თავისი საქმიანობის განმახორციელებელი კორპორაციებისთვის, რომლებიც იხდიან საშემოსავლო გადასახადს, საპროცენტო შემოსავალი მათ კუთვნილ სახაზინო ფასიან ქაღალდებზე არ აღირიცხება შტატის გადასახადის გამოანგარიშებისას. მაშასადამე, ასეთ ინსტრუმენტებს შეიძლება გააჩნდეთ გარკვეული უპირატესობა სავალო ინსტრუმენტების წინაშე, რომლებსაც უშვებენ კორპორაციები ან ბანკები, რადგან მათ მიერ გადახდილი პროცენტი სრულად იბეგრება გადასახადით შტატის დონეზე. ამჟამად მოქმედი კანონის შესაბამისად, კაპიტალის ნამატი, რომელიც არის მოგებით ნებისმიერი ფასიანი ქაღალდის გაყიდვის შედეგი, იბეგრება გადასახადით ჩვეულებრივი საგადასახადო განაკვეთებით კორპორაციებისთვის (ან მაქსიმალური განაკვეთით 35%).

დაბანდებული ოფციონები. აგრეთვე, უნდა გავითვალისწინოთ ფასიან ქაღალდებში ოფციონის რომელიმე თვისების არსებობა. ეს შეიძლება იყოს ვარანტების ან კონვერსიის უფლება, რომლებიც საშუალებს აძლევენ ინვესტორს ხელი მოაწეროს ჩვეულებრივი აქციების მიღებას. სხვა დაბანდებულ ოფციონებს შორის უნდა აღინიშნოს ფასიანი ქაღალდების გრძელვადიანი გამოშვების უფლება, რომელიც საშუალებას აძლევს კომპანიას წინასწარ გამოისყიდოს თავისი ობლიგაციები, და დებულება დაფარვის (გამოსყიდვის) ფონდის შესახებ, რომელიც საშუალებას აძლევს კომპანიას პერიოდულად გამოისყიდოს თავისი ობლიგაციები ფულადი გადასახადების საშუალებით, ან მეორად ბაზარზე ობლიგაციების შესყიდვის გზით. თუ დაბანდებული ოფციონები გააჩნიათ ინვესტორებს, მაშინ კომპანია - ემიტენტს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მოიზიდოს მათი სახსრები უფრო დაბალი საპროცენტო განაკვეთით, და პირიქით, თუ კომპანია - ემიტენტს გააჩნია რაიმე დაბანდებული ოფციონი, მაგალითად, ფასიანი ქაღალდების გრძელვადიანი გამოსყიდვის უფლება, ინვესტორებმა უნდა მიიღონ კომპენსაცია უფრო მაღალი შემოსავლიანობის სახით. შემფასებლური პრინციპები, რომლებიც ეხება ამგვარ ოფციონებს, საკმაოდ რთულია.

ინფლაცია. ჩვენს მიერ უკვე ჩამოთვლილი ფაქტორების გარდა, რომლებიც ზეგავლენას ახდენენ სხვადასხვა ფასიანი ქაღალდების როგორც შემოსავლიანობაზე ასევე, საპროცენტო განაკვეთებზე მთლიანობაში ესაა ინფლაციური მოლოდინი. საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ამა თუ იმ ფასიან ქაღალდზე პროცენტის ნომინალური განაკვეთი მოიცავს ინფლაციის მოსალოდნელი დონის გათვალისწინებულ გარკვეულ პრემიას. რაც უფრო მაღალია ის, მით უფრო მეტია შესაბამისი ფასიანი ქაღალდის ნომინალური შემოსავლიანობა და, პირიქით, რაც უფრო დაბალია მოსალოდნელი ინფლაცია, მით უფრო ნაკლებია ნომინალური შემოსავლიანობა. მრავალი წლის წინათ ირვინგ ფიშერმა წარმოადგინა ობლიგაციებზე ნომინალური საპროცენტო განაკვეთები, როგორც რეალური საპროცენტო განაკვეთისა და იმ ფასთა ცვლილების პროცენტის ჯამი, რომელიც სავარაუდოდ მოხდება მოცემული ინსტრუმენტის „სიცოცხლის“ განმავლობაში. ეს ნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ კრედიტორები მოითხოვენ საკმაოდ მაღალ ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთებს, რათა მათ ჰქონდეთ შესაძლებლობა შეიმუშაონ რეალური საპროცენტო განაკვეთი ინფლაციით გამოწვეულ ფულის მსყიდველუნარიანობის მოსალოდნელ შემცირებაზე კომპენსაციის მიღების შემდეგ.

ინფლაცია-საქონელსა და მომსახურეობებზე ფასთა საშუალო დონის ზრდა.

კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობის ცვლილება. განსხვავებები დეფოლტის რისკის ხარისხში, ლიკვიდურობაში, დაფარვის ვადებში, საგადასახადო სტატუსსა და დაბანდებულ ოფციონებში ხსნიან სხვადასხა ფასიანი ქაღალდების არაერთგვაროვან შემოსავლიანობას დროის ამა თუ იმ მომენტში. გარდა ამისა, თვით ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობა (და, მაშასადამე, კომპანიების მიერ სახსრების მოზიდვის ღირებულება) იცვლება დროთა განმავლობაში. ფინანსურ ბაზრებზე მოთხოვნისა და მოწოდების ცვლილება, აგრეთვე, ცვლადი ინფლაციური მოლოდინი გვეხმარებიან ავხსნათ ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობის ცვალებადობა.

კორპორაციების ეფექტური მუშაობის ხელშემშლელ ფაქტორებს მიეკუთვნება:

კორპორაციების საქმიანობის მართვა-გაუმჯობესების მიზნით მნიშვნელოვანია დასავლეთის ქვეყნების მეცნიერ ეკონომისტების მიერ შემუშავებული ფინანსური მენეჯმენტის თეორიების განხილვა.

რამდენადაც ყველა საფინანსო და საინვესტიციო გადაწყვეტილება დაკავშირებულია საპროგნოზო ფულადი ნაკადების შეფასებასთან DCF ანალიზს აქვს პრაქტიკული მნიშვნელობა. პირველად DCF კონცეფციები მეტი ფასეულობა, ვიდრე იმ ფულად ნიშანს, რომელიც შეიძლება მიღებული იქნა განსაზღვრული დროის გასვლის შემდეგ. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ ფულადი ნიშანი მომავალში დამატებითი შემოსავლის მიღების მიზნით შეიძლება ინვესტირებული იქნეს ფულად ან რეალურ შეიმუშავეს დ.ბ. უილიამსმა და მ.დ. გორდორმა. DCF ეფუძნება ფულის სხვადასხვა დროში ღირებულების ანალიზს.

ფულადი ნიშანს დღეს აქვს უფრო აქტივებში.

ფულადი ნაკადების ანალიზი (DCF) მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:

FV და PV ღირებულების გამოსათვლელი ფორმულა:

სადაც g - არის საპროცენტო განაკვეთი ან შემოსავლის ნორმა (სადისკრედიტო განაკვეთი);

t- არის წლების რაოდენობა, რომელთა განმავლობაშიც ხდება თანხების დაჯამება (საანგარიშო პერიოდი).

დისკორტირების კოეფიციენტი (g) ყოველთვის 1-ზე ნაკლებია, რადგანაც სხვა შემთხვევაში ფულის დღევანდელი ღირებულება ნაკლები იქნებოდა მის ხვალინდელ ღირებულებაზე. დისკონტირებული ფულადი ნაკადების ნებისმიერი ანალიზის დროს (Discounted Cash Flow, DCF) აუცილებელია გამოყენებული იქნეს სადისკონტო განაკვეთი, რომელიც ითვალისწინებს კაპიტალის ალტერნატიულ დანახარჯებს.

ალტერნატიული დანახარჯები (Opportunity Costs, O.C.) არის სხვაობა იმ შედეგებს შორის, რომელიც მიღებული იქნება რეალურად შესრულებულ და შესაძლებელ ან სასურველ ინვესტირების დროს, მუდმივი დანახარჯების და ფინანსურ ოპერაციებთან დაკავშირებული დანახარჯების დათვალისწინებით.

ამ განაკვეთმა უნდა ასახოს სამი ფაქტორის ზეგავლენა:

ზევით აღნიშნული ფორმულის მიხედვით უნდა განისაზღვროს როგორც რეალური ინვესტიციების თანამედროვე და მომავალი ღირებულება.

ეს თეორია საშუალებას გვაძლევს ვუპასუხოთ შემდეგ შეკითხვებს. როგორ უნდა წარმოქმნას კორპორაციამ მისთვის საჭირო კაპიტალი; უნდა მიმართოს თუ არა კორპორაციამ სასესხო კაპიტალს თუ დაკმაყოფილდეს საკუთარი სააქციო კაპიტალით? ამ თეორიის ავტორები ფ.მოდელიანი და მ.მილერი გამოთვლებს აწარმოებდენ იდეალურ ბაზარის (გადასახადების დაბეგვრის გარეშე) პირობებში, რომლის დროსაც კომპანიის ღირებულება დამოკიდებულია არა კაპიტალის სტრუქტურაზე, არამედ მხოლოდ კომპანიის მიერ საინვესტიციო პროექტების დაფინანსების შესახებ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე. აღნიშნული გადაწყვეტილება განსაზღვრავს მომავალ ფულად ნაკადებს და მათ რისკის დონეს.

ავტორების ძირითადი იდეა მდგომარეობს შემდეგში: თუ კომპანიის საქმიანობის დაფინანსება უფრო ხელსაყრელია ნასესხები კაპიტალის მეშვეობით (კაპიტალის საკუთარი წყაროების გამოყენების მაგივრად), მაშინ ამ შერეული სტრუქტურის მქონე კაპიტალის კორპორაციის აქციების მფლობელებს შეუძლიათ გაყიდონ ნაწილი აქციებისა და შეიძინონ იმ ემიტენტების აქციები, რომელთაც კაპიტალის სტრუქტურაში ნასესხებ კაპიტალს უჭირავს მცირე მოცულობა. ესეთი კომპანიის დეფიციტი შეივსება ნასესხები კაპიტალის საშუალებით.

სასესხო კაპიტალის შედარებით დიდი და შედარებით პატარა ხვედრითი წილის მქონე კორპორაციების ფასიანი ქაღალდებით ერთდროული ოპერაციები შესძლებენ საბოლოო ჯამში ასეთი კომპანიების ფასის გათანაბრებას.

შედეგად, მოდელიანის და მილერის თეორიდან გამომდინარე, კორპორაციების აქციების ღირებულება დამოკიდებული არ არის სასესხო და საკუთარი კაპიტალის თანაფარდობაზე. ეს თეორია სწორია გარკვეული წინა პირობების არსებობის შემთხვევაში. მიუხედავად ამისა, იმ პირობების გახსნით, რომელთა დროსაც კაპიტალის სტრუქტურა ზეგავლენას არ ახდენს კომპანიის ფასზე, ამ თეორიის ავტორებმა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგეს სასესხო დაფინანსების შესაძლო გავლენის არსის გაგებაში.

შემდგომში მოდელიანმა და მილერმა შეცვალეს თავისი თავდაპირველი თეორია ანუ სცნეს გადასახადების დაბეგვრის ზეგავლენა კორპორაციის კაპიტალის სტრუქტურაზე. ამგვარად, გადასახადებისთვის გადასახდელი თანხის ეკონომიის ხარჯზე შესაძლებელია კომპანიის ღირებულების ზრდა ამ თანხის სასესხო კაპიტალად გამოყენების შემთხვევაში. ამასთან, სასესხო კაპიტალის ოდენობის ზრდის გარკვეული მომენტიდან (იგულისხმება ის მომენტი, როდესაც მიღწეული იქნა კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურა) კორპორაციის ღირებულება შეიძლება შემცირდეს, რადგანაც საგადასახადო ეკონომიამ შეიძლება ვერ დაფაროს ის ხარჯები, რომლებიც დაკავშირებულია ვალის დაბრუნებასთან (კრედიტორებისათვის საპროცენტო გადასახადები).

მოდელიანის და მილერის თეორიის მოდიფიკაცია (კორპორაციის გადასახადის დაბეგვრის ფაქტორის გათვალისწინებით) გულისხმობს, რომ:

ამგვარად, მოდელიანის და მილერის მოდიფიცირებული თეორია, რომელსაც საგადასახადო თანხების შემცირებით გამოწვეულ ეკონომიასა და ფინანსურ დანახარჯებს შორის კომპრომისის თეორიასაც უწოდებენ, საშუალებას იძლევა უკეთ იქნეს გაგებული ფაქტორები, რომლებიც განსაზღვრავენ კაპიტალის ოპტიმალურ სტრუქტურას.

ეს ზეგავლენა ასევე გამოიკვლიეს მოდელიანმა და მილერმა. იდეალური ბაზრის არსებობასთან ერთად ისინი გულისხმობდნენ:

ამ პირობების გათვალისწინებით მოდელიანი და მილერი მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ დივიდენდების გადახდის პოლიტიკა და კაპიტალის სტრუქტურა ზეგავლენას არ ახდენს კომპანიის ღირებულებაზე. ეს იმას ნიშნავს, რომ ყოველი ფულადი ერთეული, რომელიც დღეს დივიდენდის გადახდისკენ არის მიმართული, ამცირებს გაუნაწილებელი მოგების ოდენობას, რომელიც გამოიყენება ახალ აქტივებში ინვესტირებისთვის, ხოლო ამ შემცირების კომპენსაცია შესაძლებელია დამატებითი ემისიის საფუძველზე. აქციების ახალ მფლობელებს აუცილებლად უნდა მიეცეს დივიდენდები, ხოლო ეს გადასახდელები შეამცირებს მოსალოდნელი დივიდენდების ღირებულებას, რომლებიც უნდა გადაუხადონ ადრინდელ მფლობელებს იმ რაოდენობით, რომელიც ტოლია დივიდენდების ჯამისა, რომლებიც მათ მიიღეს მიმდინარე წელს. შესაბამისად, ყოველი ფულადი ერთეული, რომელიც დივიდენდების სახით მიიღეს აქციონერებმა, ამცირებს აქციონერების შემოსავალს ექვივალენტურად იმ შემოსავლებისა, რომელიც უნდა იქნეს მიღებული დისკონტირებულ პერიოდში. ამ თეორიიდან გამომდინარე, აქციონერებისთვის სულ ერთი იქნება, მიიღებენ ისინი დივიდენდს ერთ ფულად ერთეულზე დღეს თუ მომავალში, რადგანაც შეფარდებითი ღირებულება იქნება იგივე ფულადი ერთეულით. ამგვარად, სადივიდენდო პოლიტიკა ზეგავლენას არ მოახდენს კორპორაციების აქციების ფასზე.

პორტფელის თეორიიდან და ფინანსური აქტივების შემოსავლიანობის შეფასებიდან (Capital Asset Pricing Model, CAPM) გამომდინარე შესაძლებელია შემდეგი დასკვნების გაკეთება:

ეს თეორია შემუშავებულია მარკოვიცის, შარპის და ლინტერნის მიერ. ამ თეორიიდან გამომდინარე, შესაძლებელია შემდეგი დასკვნების გაკეთება:

P=R +(R -R1)*β

სადაც P - არის კომპანიის აქციის შემოსავლოანობა პროცენტულად,%25;

R - ურისკო შემოსავლიანობა, რომლებიც ახასიათებს (მაგალითად, აშშ-ის სახაზინო ობლიგაციები 1 წლამდე დაფარვის ვადით (საშუალოდ 5-7));

R1 - პორტფელის მოსალოდნელი შემოსავლიანობა, რომელშიც შედის (ამ საბაზრო პორტფელის) ყველა აქცია;

β - ბეტა-კოეფიციენტი ... კომპანიის აქციის, ერთეულის წილის.

CAPM-ის მოდელი ნიშნავს, რომ მოცემული კომპანიის აქციაში დაბანდებების რისკის პრემია რისკის საბაზრო პრემიის პირდაპირპროპორციულია. აშშ-ში β - კოეფიციენტი სტატისტიკური მონაცემების საფუძველზე განისაზღვრება ყველა იმ კომპანიისთვის, რომელთა აქციების კოტირებაც საფონდო ბირჟაზე ხორციელდება. ამასთან, ეს მომაცემები გამოქვეყნდება სპეციალურ ფინანსურ გამოცემებში.

β - კოეფიციენტის ინტერპრეტაცია კონკრეტული კომპანიის აქციისათვის ნიშნავს:

ამ თეორიიდან გამომდინარე, ოფციონი წარმოადგენს, უფლებას და არა ვალდებულებას, ხელშეკრულებაში დაფიქსირებული წინასწარ განსაზღვრული ფასით და ვადის განმავლობაში ფინანსური აქტივების (აქციების) შესყიდვაზე ან გაყიდვაზე. ოფციონი შეიძლება იქნეს ან არ იქნეს რეალიზებული მისი მფლობელის გადაწყვეტილებიდან გამომდინარე. ოფციონის მნიშვნელოვან თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ მის მფლობელს ნებისმიერ დროს შეუძლია უარი თქვას მის შესრულებაზე. ამ კონტრაქტის მიზანია ფინანსური რისკისგან თავის დაზღვევა და ასევე განსაზღვრული შემოსავლის მიღება.

ამრიგად, ოფციონის თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ ყიდვა-გაყიდვის შესახებ გარიგებაში, სადაც იგი გარიგების ობიექტად გვევლინება, მყიდველი იძენს არა საკუთრების სტატუსს, არამედ მისი შეძენის უფლებას. საბირჟო პრაქტიკაში ოფციონით ყიდვა-გაყიდვის გარიგებამ მიიღო კონტრაქტის სახელწოდება. ამერიკაში ერთი კონტრაქტის გაფორმება ხდება მთელ ლოტზე ანუ 100 აქციებზე. კონტრაქტის მფლობელი (ან მყიდველი) უხდის გამყიდველს საკომოსიო ანაზღაურებას (პრემიას). ამ გარიგებაში კონტრაქტის გამყიდველი იღებს ვალდებულებას იყიდოს ან გაყიდოს აქციების გარკვეული რაოდენობა ოფციონის პირობებიდან გამომდინარე. ოფციონის მფლობელი (ან მყიდველი) იღებს უფლებას იყიდოს ან გაყიდოს შესაბამისი რაოდენობის აქციები. ოფციონებს, რომელთა მიმოქცევაც ხდება საფონდო ბირჟაზე ე.წ. „კოტირებადი“ ოფციონები ეწოდება.

ოფციონებით ვაჭრობა ხორციელდება აქციებით ვაჭრობის ანალოგიურად, ანუ ბირჟაზე ისინი იყიდება ორმაგი აუქციონის საფუძველზე, ხოლო ბირჟის გარეთ გამყიდველთან მოლაპარაკების საფუძველზე. მათ საგანს წარმოადგენს ოფციონის რეალიზაციის ფასი და კონტრაქტის დამთავრების ვადა. ოფციონების ბირჟისგარეშე ბრუნვა უფრო შეზღუდულია, ვიდრე აქციების ბირჟისგარეშე ბრუნვა. ეს დაკავშირებულია შემდეგ ფაქტორებთან:

მაგალითად, თუ აქციების კურსი, რომლებზეც გამოწერილია ოფციონი სტაბილურია ან იცვლება მფლობელთათვის არასასურველი მიმართულებით, მაშინ ოფციონის ფასი საფონდო ბირჟაზე სწრაფად ეცემა. ასეთი ოფციონის გაყიდვა მით უფრო რთულია, რაც უფრო ნაკლები დრო არის დარჩენილი მისი ვადის გასვლამდე. ამ ვადის დადგომამდე ოფციონები, რომლებმაც არ გაამართლეს მესაკუთრეთა მოლოდინი ბაზარზე იყიდება ძალიან დაბალი ფასით.

შესაბამისად, ოპერაციები ოფციონებით ხორციელდება კურსთა სხვაობიდან მოგების მიღების მიზნით ან ჰეჯირების (დაზღვევის) მიზნით ანუ თავისი აქციების საფონდო დაზღვევისათვის. ამასთან, ნებისმიერ ოფციონში (ყიდვის ან გაყიდვის) კონტრაქტის მონაწილეები იმედოვნებენ აქციების კურსის ცვლილებას. ოფციონის კურსის ზრდაზე „ოცნებობს“ შესყიდვის ოფციონის მყიდველი (მფლობელი) და გაყიდვის ოფციონის გამყიდველი. შესაბამისად, კურსის შემცირებაზე „ოცნებობს“ შესყიდვის ოფციონის გამყიდველი და გაყიდვის ოფციონის მფლობელი (მყიდველი). მოგების შესაძლებლობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ოფციონის სახეობაზე.

ეფექტურია ის ბაზარი‚ რომლის ფასებშიც ასახულია ყველა ცნობილი ინფორმაცია ფინანსური აქტივების შესახებ. სანდო ინფორმაციის არსებობა საბაზრო ურთიერთობების სუბიექტებს საშუალებას აძლევს მაქსიმალური გახადონ შემოსავალი (მოგება ფინანსური ოპერაციებიდან) ინფორმაციული ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელი არის შესრულდეს შემდეგი პირობები:

ცხადია რომ ყველა ეს პირობა არცერთ საფინანსო ბაზარზე არ სრულდება‚ რადგანაც ინფორმაციის მისაღებად აუცილებელია დროისა და ფულის დანახარჯები. ამიტომ (EMH) მოდელს აქვს თავისი ნაირსახეობა მაგ. ეფექტურობის სუსტი ფორმა‚ ეფექტურობის ძლიერი ფორმა‚ ფინანსური აქტივების შემოსავლიანობასა და რისკს შორის კომპრომისი და ა.შ. აღნიშნულ 4 პირობის შესრულების შეუძლებლობის გამო აუცილებელია განვასხვავოთ ბაზრის იდეალური ინფორმაციული ეფექტურობა და მისი ეკონომიკური ინფორმაციული ეფექტურობა. იდეალურად ეფექტურ ბაზარზე, სადაც სრულდება ზემოთ აღნიშნული ყველა პირობა ფინანსური აქტივების ფასში აისახება ყველა ცნობილი ინფორმაცია. ახალი ინფორმაცია იწვევს ფასის სწრაფ ცვლილებას‚ ხოლო მაქსიმალური შემოსავლის მიღება შესაძლებელია ბედნიერი შემთხვევის ხარჯზე. ეკონომიურად ეფექტურ ბაზარზე ფასები ახალი ინფორმაციის მიღებისას სწრაფ რეაგირებას ვერ ახდენენ. ამასთან ინფორმაციული და ტრანსაქციული დანახარჯების პირობებში ასეთ ბაზარზე მაქსიმალურ შემოსავლის მიღება საეჭვოა. რაც არ უნდა ძლიერად უნდოდეთ მენეჯერებს ბაზრის და ფინანსების თეორიის როლის დავიწყება‚ ამ თეორიების სამეწარმეო საქმიანობაში მნიშვნელოვანი როლის იგნორირება შეუძლებელია. მათ არ შეუძლიათ ასევე კორპორაციის შიგნით როგორც ფინანსური (ფულადი) კავშირების იგნორირება‚ ასევე საგარეო პარტნიორებთან და სახელმწიფოსთან ურთიერთკავშირის იგნორირება.

როგორც ერთ-ერთი ცნობილი მენეჯერი ATT კორპორაციის მენეჯერი ასკვნის „ბიზნესში არის მხოლოდ და მხოლოდ ერთი გამოუსწორებელი შეცდომა - ეს არის უფულოდ დარჩენა‚ თითქმის ყველა სხვა შეცდომები ასე თუ ისე შეიძლება გამოვასწოროთ‚ მაგრამ თუ თქვენ უფულოდ დარჩით‚ თქვენ შეიძლება თამაშიდან გახვიდეთ“.

უნდა აღინიშნოს‚ რომ უცხოური მოდელების მექანიკური გამოყენება არა მარტო მიუღებელია‚ არამედ შეუძლებელიც არის. ეს დაკავშირებულია ამ ქვეყნის ფინანსური ბაზარის‚ გადასახადებით დაბეგვრის‚ ბოლო აღრიცხვის და ანგარიშგების თავისებურებებთან. ამიტომ ფინანსური მენეჯმენტის უნივერსალური მოდელები და ინსტრუმენტები, რომლებიც საერთაშორისო პრაქტიკაში გამოიყენება ადაპტირებული უნდა იყვნენ საქართველოს პირობებთან. ინვესტირების მთავარი ამოცანაა დაეხმაროს (ფინანსურ მენეჯერს) ინვესტორს გააკეთოს სწორი არჩევანი ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე ოპერაციების განხორციელებისას. თეორიის ძირითადი დებულებების ცოდნა აუცილებელია ფინანსური ბაზრის ყველა მონაწილესათვის‚ მაშინაც თუ მიათი გამოყენება შეუძლებელია საქართველოს რეალურ ბაზარზე, მაგრამ მისი განვითარების შემდგომ ეტაპებზე ეს ცოდნა აუცილებლად გამოადგება ფინანსური ბაზრის უფრო აღორძინების თვალსაზრისით.

კორპორაციების როლი ფინანსურ ბაზარზე

კორპორაციის‚ როგორც ფინანსური ორგანიზაციის უპირატესობა მდგომარეობს საკუთრების უფლების გადაცემის და ფასიანი ქაღალდების პაკეტის ემისიის საფუძველზე დამატებითი ფულადი რესურსების შედარებით სწრაფი მობილიზების შესაძლებლობაში ორივე ამ უპირატესობის რეალიზება ხდება ფინანსურ ბაზარზე‚ რომელიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ინდუსტრიულად განვითარებული ქვეყნების კორპერატიულ დაფინანსებაში. თანამედროვე ეტაპზე აშშ-ში აქციების ემისიის მთავარი მიზანი არის:

განვითარებულ საბაზრო ეკონომიის ქვეყნებში ფასიანი ქაღალდების ემისიას ხელს უშლის შემდეგი ფაქტორები:

კორპორაციული ფასიანი ქაღალდების მიმოქცევა ხორციელდება ფინანსირებით‚ რომელიც წარმოადგენს საბაზრო ინსტიტუტების ერთობლიობას‚ რომელთა მეშვეობითაც ხორციელდება თანხების გადადინება მესაკუთრედან (ინვესტორისგან) მსესხებლისგან ფინ. ინსტრუმენტების (ფასიანი ქაღალდების მეშვეობით) - ფინანსური ბაზარი მრავალსახოვანია‚ მაგრამ ყიდვა-გაყიდვის საგანი ერთია - ფული‚ რომელიც სხვადასხვა ფორმებით წარმოგვიდგება. ფინანსური ბაზარი მოიცავს 3 ყველაზე მნიშვნელოვან სეგმენტს:

მესამე სეგმენტი გვევლინება ფინანსურ ბაზრად უფრო ვიწრო გაგებით. ხშირად ფინანსურ ბაზარს ყოფენ მხოლოდ 2 სეგმენტად ფულად ბაზრად და კაპიტალის ბაზრად. ასეთი ინტერპრეტაციაც შეიძლება არსებობდეს (ფინანსური ბაზრის ფუნქციონირების ობიექტურ წინა პირობას წარმოადგენს მეურნე სუბიექტებისათვის ფულადი სახსრების მოთხოვნების და შესაძლებლობების დროში თანხვედრის არსებობა. პრაქტიკაში პრაქტიკულად თავისუფალი ფულადი სახსრები აქვთ მათ მესაკუთრეებს (ინვესტორებს) ხოლო საინვესტიციო მოთხოვნები აქვთ ბაზრის სხვა სუბიექტებს (ემიტენტებს). სწორედ დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების გადანაწილებისათვის გამოიყენება ფინანსური ბაზარი მისი ფუნქციონალური დანიშნულებაა ფულადი სახსრების მესაკუთრეებისგან მსესხებლისკენ გადადინება.

მესაკუთრეებად გვევლინებიან ფიზიკური და იურიდიული პირები, რომლებმაც განახორციელეს დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების დაგროვება, მაღალ შემოსავლიან ფინანსურ აქტივებში შემდგომი ინვესტირების მიზნით. კერძო პირები (საოჯახო მეურნეობები) ახორციელებენ დაბანდებებს ინდივიდუალური მეთოდით. ან შუამავლების მეშვეობით. მსესხებლის როლში გამოდიან ფირმები, რომლებიც ფინანსურ ბაზარზე მოპოვებულ სახსრებს აბანდებენ სამეწარმეო საქმიანობის სხვადასხვა ობიექტებში (წარმოება, ვაჭრობა, უძრავი ქონება და ა.შ.). დამატებითი შემოსავლის (მოგების) მიღების მიზნით.

საფონდო ბაზრის არსებობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული ეროვნულ მეურნეობაში რეალური მესაკუთრეების არსებობასთან, რომლებსაც აქვთ სრული სამეურნეო დამოუკიდებლობა და პასუხს აგებენ სამეწარმეო საქმიანობის შედეგებზე. მხოლოდ ასეთ დამოუკიდებელ მესაკუთრეებს შეუძლიათ ფინანსურ ბაზარზე კომერციული გარიგებების განხორციელება და საფონდო ინსტრუმენტებზე ფულის საფასურად მოთხოვნის წარმოდგენა. სამრეწველო განვითარებულ ქვეყნებში ინსტიტუციონალურ მესაკუთრეთა როლში გამოდიან სააქციო კომპანიები (კორპორაციები).

ფინანსური ბაზარი ისევე როგორც სხვა ბაზარი, წარმოადგენს მსესხებლის და გამსესხებლის დამაკავშირებელ რგოლს. საფინანსო ბაზარზე ხორციელდება წილობრივი ანუ სატიტულო (აქცია და პაი) და სავალო (ობლიგაციები) ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვა, ამასთან არსებობს განსხვავებები, რომლებიც დაკავშირებულია ფასიანი ქაღალდების სახეობებთან ამ ქაღალდებით ვაჭრობის ორგანიზაციასთან, ასევე იმასთან, თუ ვინ გვევლინება მყიდველად და თუ ვინ გამყიდველად, ფინანსური ბაზარი შეიძლება იყოს პირველადი ან მეორადი. ტერმინი „პირველადი ბაზარი“ მიგანიშნებს სახელმწიფოს ან კორპორაციის მიერ ფასიანი ქაღალდების პირველად გაყიდვაზე ანუ ამ ბაზრის ფარგლებში ხორციელდება ფინანსური ინსტრუმენტების ემისია კაპიტალის მოზიდვის თვალსაზრისით. ფასიანი ქაღალდების პირველადი ბაზარი არის არა მარტო დამატებითი ფინანსური რესურსების წყარო, არამედ ეროვნული მეურნეობის სპეციფიკური რეგულიატორი, რომელიც მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს კაპიტალის დაგროვების სიდიდეს და ხასიათს, მის სტრუქტურას და ქვეყანაში ინვესტიციების მოცულობას, იგი ასრულებს გადანაწილების და ინფორმაციების ფუნქციას. პირველის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ხორციელდება ფულადი რესურსების გადანაწილება ეროვნული მეურნეობის გადანაწილება ეროვნული მეურნეობის დარგებსა და ბიზნესის სფეროებს შორის, ფიზიკური და იურიდიული პირების დანაზოგების ინვესტირება და ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსება არა ინფლაციურ საფუძველზე. ინფორმაციის ფუნქცია გამოისახება საფონდო ბაზარზე ბრუნვაში მყოფი აქციების იმიტენციის მიღების ხარჯების შემცირების, რაც ხელს უწყობს საინვესტიციო გადაწყვეტილებების ზრდას, 3. დაიცვას ინვესტორების ინტერესები, ემიტენტების არაკეთილსინდისიერი ქმედებისაგან. ასევე ხელი შეუშალოს კონფიდენციალური ინფორმაციის ინსაიდერების მიერ გამოყენებისაგან. დაიცვას კორპორაციის კლიენტები და კრედიტორები. (საფინანსო ბაზრის მონაწილე) მათთვის ამ სააქციო კომპანიებთან საქმიანობის გაგრძელების გადაწყვეტილების უფლების მიცემით.

ფასიანი ქაღალდი განსაკუთრებული სახის საქონელია. იგი ამავდროულად არის საკუთრების უფლებაც და შემოსავლის მიღების უფლებაც. ამ საქონელს არა აქვს საკუთარი ღირებულება, მიუხედავად ამისა, შეიძლება გაიყიდოს მაღალი საბაზრო ფასით. ეს გამოწვეულია იმით, რომ ფასიან ქაღალდს (აქცია) აქვს თავისი ნომინალი, მაგრამ იგი გამოსახავს რეალური კაპიტალის ნაწილს, რომელიც დაბანდებულია წარმოებაში. თუ საბაზრო მოთხოვნა ფასიან ქაღალდზე იქნება მიწოდებაზე მეტი, მაშინ საბაზრო ღირებულება გადააჭარბებს ნომინალურ ღირებულებას. ფასიანი ქაღალდის საბაზრო ფასის ნომინალურ ფასზე მნიშვნელოვანი გადახრა იწვევს „ფიქტიური კაპიტალის წარმოშობას“.

ფიქტიური კაპიტალი გვევლინება რეალური კაპიტალის ქაღალდის ორეულად. ფიქტიური კაპიტალის ღირებულება განისაზღვრება:

ფიქტიური კაპიტალის ფასი პირდაპირპროპორციულია კაპიტალზე მოთხოვნის მატებასთან. მიწოდებასთან შეფარდებით და ფასიან ქაღალდზე შემოსავლის სიდიდესთან. იგი უკუპროპორციულია კაპიტალის მიწოდების მატებასთან მოთხოვნასთან შედარებით და ქვეყანაში საბანკო პროცენტის განაკვეთის დონესთან. ამიტომაც ფიქტიური კაპიტალის ფასი ექვემდებარება ხშირ საბაზრო რყევებს ფასიანი ქაღალდის დახმარებით (აქციის) შეიძლება რეალური ქონების ფლობა ან ამ ქონების გადაცემა ერთი მესაკუთრიდან მეორეზე. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ საფონდო ბაზარი ეს არის რეალურად არსებული კაპიტალის (ფულადი და სასესხო) ბაზარი. მიკროეკონომიკურ დონეზე იგი გვევლინება ეროვნულ მეურნეობაში სტიქიურად მიმდინარე ეკ. პროცესების რეგულატორად. ეს შეეხება უპ. ყოვლისა კაპიტალის ინვესტირების პროცესს. აღნიშნული პროცესი გულისხმობს კაპიტალის გადადინებას მეურნეობის მაღალშემოსავლიან დარგებში დაბალშემოსავლიანი დარგებიდან. შედეგად ხდება ინვესტირებულ კაპიტალზე მოგების საშუალო ნორმის გათანაბრება. ასეთი მოძრაობის მექანიზმი ცნობილია: თუ იზრდება მოთხოვნა გარკვეულ საქონელზე შესაბამისად გაიზრდება ფასებიც და რა თქმა უნდა მოგება მათი წარმოებიდან. თანამედროვე ტექნოლოგიების მქონე დარგებში გადაედინება კაპიტალი ნაკლებად ეფექტური დარგებიდან. ფასიანი ქაღალდების მეშვეობით უზრუნველყოფილია აღნიშნული მექანიზმის მუშაობა. შედეგად წარმოიშვება საზოგადოებრივი წარმოების ოპტიმალური სტრუქტურა და იქმნება უდეფიციტო ეკონომიკა. აღნიშნულ შემთხვევაში საზოგადოებრივი წარმოება შეესაბამება საქონელზე და მომსახურეობაზე ერთობლივ მოთხოვნას. სწორედ ამაში მდგომარეობს საფინანსო ბაზრის მთავარი დამსახურება. პრაქტიკაში ინვესტორების მხრიდან ფასიან ქაღალდებზე მოთხოვნა ფორმირდება შემდეგი ფაქტორების ზეგავლენით: 1. შემოსავლიანობის - დივიდენდების, პროცენტების და საკურსო ღირებულების ზრდის საფუძველზე შემოსავლის მიღების უნარი. 2. რისკის დონე - გარკვეული ფინანსური დანაკარგის ალბათობა. 3. ლიკვიდურობა - მფლობელის შესაძლებლობა მიიღოს ფულადი სახსრები. აღნიშნული ფაქტორები გაითვალისწინება ინვესტორების მიერ კაპიტალის დაბანდების ალტერნატიული ვარიანტების (თანხების დეპოზიტებზე განთავსება, საქონლის ან უძრავი ქონების შეძენა და ა.შ.) განხორციელებისას.

ფინანსური ინვესტირების პროცესში შესაძლებელია ფასწარმომქმნელი ფაქტორები პირობითად 3 ჯგუფად დავყოთ:

მაკროეკონომიკურ ფაქტორებს მიეკუთვნება:

ობიექტური მიკროეკონომიკური ფაქტორები დაიყვანება რეალური კაპიტალის პარამეტრებამდე, რომელიც საფუძვლად უდევს კორპორატიული ფასიანი ქაღალდების გამოშვებას (კომპანიების ფინანსური მდგრადობა და გადახდისუნარიანობა, მისი შემოსავლიანობის დონე და იმ დარგის პერსპექტიულობა, რომელშიც ისინი მუშაობენ და ა.შ.).

სპეკულაციური (საბაზრო) ფაქტორებიდან შეიძლება გამოვყოთ: 1. ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის „პროგრამული“ მოცულობა. 2. საფონდო ბირჟაზე „მოკლე პოზიციის“ ჯამის მდგომარეობა. 3. კორპორაციების მიერ საკუთარი აქციების შეძენა.

ავხსნათ თითოეული ამ ფაქტორის არსი: პროგრამული ვაჭრობა განისაზღვრება აქციების კურსის ცვლილების და მათზე ფიუჩერსული კონტრაქტების ფასების სხვაობიდან მოგების მიღების შესაძლებლობით. აღნიშნულ ფაქტორს შეაქვს დამატებითი არასტაბილურობა აქციებით საბირჟო ვაჭრობის დროს. „პროგრამული ვაჭრობის“ ზეგავლენა შეიძლება იყოს იმდენად მნიშვნელოვანი, რომ გადაწონოს ყველა ობიექტური ფაქტორების ზეგავლენა. ასეთი მდგომარეობა აღინიშნება საბირჟო ვაჭრობისას, როდესაც აქციების საბაზრო ღირებულება მნიშვნელოვნად აჭარბებს მათ ფაქტობრივ ღირებულებას, რასაც მოსდევს ფასიან ქაღალდებზე მოთხოვნის ვარდნა. აღნიშნულ სიტუაციას ხშირად საბირჟო კრიზისები მოსდევს.

ჯამური მოკლე პოზიცია ასახავს გარკვეული ვადით გაყიდული აქციების მოცულობას. თუ ეს მაჩვენებელი გაზრდილია, ეს იმას ნიშნავს, რომ ბევრი ინვესტორი ერთდროულად თამაშობს აქციების კურსის შემცირებაზე. ასეთი სიტუაციის არსებობას მივყავართ დამატებით არასტაბილურობამდე ფასიანი ქაღალდებით ვაჭრობის დროს. კორპორაციების მიერ თავის ფაქ-ის შესყიდვა ასახავს კორპორაციის მისწრაფებას გააუმჯობესოს თავისი ფინანს. მდგომარეობა (განსაკუთრებით შესაძლებელი შერწყმის პირობებში).

სუბიექტური ფაქტორები მრავალფეროვანია. პირობითად ისინი შეიძლება დავყოთ ფაქტორებად, რომლებიც დაკავშირებულია:

ამრიგად, ფინანსური ინვესტირების პროცესში აუცილებელია გავითვალისწინოთ როგორც ობიექტური, ასევე სუბიექტური ფაქტორები, რომლებიც ზეგავლენას ახდენენ ფასიანი ქაღალდების კურსის დინამიკაზე, შემოსავლიანობაზე და ლიკვიდურობაზე.

კაპიტალი - ფინანსური მენეჯმენტის ერთ-ერთი საკვანძო ცნებაა. ამ პოზიციიდან ის გამოხატავს იმ სახსრების საერთო ოდენობას ფულადი, მატერიალური და არამატერიალური ფორმით, რომლებიც დაბანდებულია კორპორაციის აქტივებში (ქონებაში).

კორპორაციული ფინანსების პოზიციიდან ის გამოხატავს ფულად (ფინანსურ) ურთიერთობებს, რომლებიც დამყარდა კორპორაციასა და მეურნეობის მართვის სხვა სუბიექტებს შორის მისი ფორმირებისა და გამოყენების გამო. ასეთი ფულადი ურთიერთობები წარმოიქმნება კორპორაციის როგორც იურიდიულ პირს და მის აქციონერებს (ინვესტორებს), კრედიტორებს, პროდუქციის (მომსახურეობათა) მიმწოდებლებს, მყიდველებსა და სახელმწიფოს (გადასახადებისა და მოსაკრებლების გადახდა საბიუჯეტო სისტემაში) შორის.

კაპიტალდაბანდების შედეგად წარმოიქმნება ძირითადი და საბრუნავი კაპიტალი. ფუნქციონირების პროცესში ძირითადი კაპიტალი ღებულობს არასაბრუნავი აქტივების ფორმას, ხოლო საბრუნავი კაპიტალი კი - საბრუნავი აქტივების ფორმას. საბრუნავ აქტივებად ავანსირებული კორპორაციათა ფულადი რესურსები წარმოადგენენ საბრუნავ საშუალებებს.

აღვნიშნოთ კაპიტალის შემდეგი დამახასიათებელი ნიშნები:

კაპიტალი - ეს სიმდიდრეა, რომელიც გამოიყენება მისი საკუთარი გაზრდისთვის (თვითგაზრდისთვის). მხოლოდ კაპიტალის ინვესტირება საწარმოო-სავაჭრო პროცესში ქმნის მეწარმის მოგებას.

ეკონომიკურ თეორიაში გამოყოფენ ოთხ ფაქტორს: კაპიტალს, მიწას, სამუშაო ძალასა და მენეჯმენტს (წარმოების მართვას).

დაბანდების ფორმის მიხედვით განასხვავებენ სამეწარმეო და სასესხო კაპიტალებს. ახდენენ სამეწარმეო კაპიტალის ავანსირებას კორპორაციის რეალურ (კაპიტალურ), არამატერიალურ და ფინანსურ აქტივებად მოგებისა და მისი მართვის უფლებების მიღების მიზნით. სასესხო კაპიტალი - ეს ფულადი კაპიტალია, რომელიც გაცემულია კრედიტში დაბრუნებადობის, გადამხდელობის, დროულობისა და გირაოთი უზრუნველყოფადობის პირობით. სამეწარმეოსაგან განსხვავებით, სასესხო კაპიტალი კი არ იდება საწარმოში, არამედ გადაეცემა გამსესხებლის (ბანკის) მიერ მსესხებელს დროებითი გამოყენებისათვის პროცენტის მიღების მიზნით. სასესხო კაპიტალი საკრედიტო ბაზარზე გამოდის როგორც საქონელი, ხოლო მის ფასს წარმოადგენს პროცენტი. დაბალი პროცენტით აღებული კრედიტი - ეს „იაფი ფულია“; მაღალი პროცენტით აღებული კრედიტი - „ძვირიანი ფული“.

კაპიტალის ფასი გამოხატავს, თუ რამდენი უნდა გადავიხადოთ (მივცეთ ფულადი სახსრები) განსაზღვრული ოდენობის კაპიტალის მოსაზიდად. საკუთარი კაპიტალის ფასი - აქციებზე დივიდენდების ოდენობაა სააქციო კაპიტალისათვის ან საპაიო ანაბრებზე გადახდილი მოგებისა და მათთან დაკავშირებული ხარჯების ოდენობა. სასესხო კაპიტალის ფასი - კრედიტზე ან საობლიგაციო სესხზე გადახდილი პროცენტებისა და მათთან დაკავშირებული ხარჯების ოდანობაა.

მოზიდული კაპიტალის ფასი - ეს საკრედიტო დავალიანების ღირებულებაა. ის წარმოადგენს იმ საკრედიტო დავალიანებაზე საჯარიმო საქციების ჯამს, რომელიც არ არის დაფარული წარმოქმნიდან სამზე მეტი თვის ვადაში ან ხელშეკრულებით (კონტრაქტით) განსაზღვრულ ვადაში. ამრიგად, კაპიტალი გამოხატავს კორპორაციის სახსრების წყაროებს (ბალანსის პასივებს), რომლებსაც მოაქვთ შემოსავალი.

კაპიტალი გამოდის მის მესაკუთრეთა კეთილდღეობის ძირითად წყაროს მიმდინარე და მომავალ პერიოდებში. ის გამოდის, აგრეთვე, ფირმის (კორპორაციის) საბაზრო ღირებულების მთავარ საზომად. უპირველეს ყოვლისა, ეს საკუთარი კაპიტალია, რომელიც განსაზღვრავს მისი წმინდა აქტივების მოცულობას. ამასთან ერთად, გამოსაყენებელი საკუთარი კაპიტალის მოცულობა ახასიათებს სასესხო კაპიტალის მოზიდვის პარამეტრებსაც, რომელსაც შეუძლია დამატებითი მოგების მოტანა.

კაპიტალის დინამიკა წარმოადგენს კორპორაციის საწარმოო-კომერციული საქმიანობის ეფექტურობის მნიშვნელოვან საზომს. საკუთარი კაპიტალის უნარი თვითგაზრდისადმი ახასიათებს კორპორაციის წმინდა (გაუნაწილებელი) მოგების ფორმირების მისაღებ დონეს, მის უნარს შეინარჩუნოს ფინანსური წონასწორობა საკუთარი წყაროების ხარჯზე. საკუთარი კაპიტალის კუთრი წონის შემცირება მის საერთო მოცულობაში მოწმობს დაფინანსების გარე წყაროებისაგან (სასესხო და მოზიდული სახსრებისაგან) კორპორაციის ფინანსური დამოუკიდებლობის დაკარგვის შესახებ.

კაპიტალი კლასიფიცირდება სხვადასხვა ნიშნით.

1. კორპორაციის კუთვნილების მიხედვით გამოყოფენ საკუთარ და სასესხო კაპიტალს. საკუთარი კაპიტალი ეკუთვნის მას საკუთრების უფლებით და გამოიყენება აქტივების მნიშვნელოვანი ნაწილის ფორმირებისათვის. სასესხო კაპიტალი ასახავს კორპორაციის დაფინანსებისათვის მოზიდულ ფულად სახსრებს დაბრუნებისა და გადახდის საფუძველზე. სასესხო კაპიტალის ყველა ფორმა წარმოადგენს მის ვალდებულებებს, რომლებიც უნდა დაიფაროს დადგენილ ვადებში. მოკლევადიან სასესხო კაპიტალს (საკრედიტო დავალიანების ჩათვლით) მიმართავენ საბრუნავი კაპიტალის დასაფარად.

2. გამოყენების მიზნების მიხედვით გამოყოფენ საწარმოო, სასესხო და სპეკლაციურ კაპიტალს. მათგან უკანასკნელი წარმოიქმნება მეორად საფონდო ბაზარზე მიმოქცევაში არსებული აქციების საკურსო ღირებულების მეტისმეტად გაზრდის გამო. სპეკულაციური ოპერაციების ძირითადი მიზანი - მაქსიმალური შემოსავლის მიღებაა.

3. ინვესტირების ფორმების მიხედვით განასხვავებენ კაპიტალს ფულადი, მატერიალური და არამატერიალური ფორმით, რომელიც გამოიყენება სამეურნეო ამხანაგობებისა და საზოგადოებების საწესდებო (წილნაგროვი) კაპიტალის ფორმირებისთვის. თუმცა საბუღალტრო აღრიცხვის მიზნებისთვის ის ღებულობს კონკრეტულ ღირებულოვან შეფასებას.

4. ინვესტირების ობიექტების მიხედვით განასხვავებენ ძირითად და საბრუნავ კაპიტალს. ძირითადი კაპიტალი დაბანდებულია ყველა სახის არასაბრუნავ აქტივებში (მატერიალურსა და არამატერიალურში), ხოლო საბრუნავი კაპიტალი ინვესტირებულია საბრუნავ აქციებში სხვადასხვა ხარისხის ლიკვიდურობით (მარაგი, სადებიტორო დავალიანება, ფინანსური დაბანდებები და ფულადი სახსრები).

5. საქმიანობის საორგანიზაციო-სამართლებრივი ფორმების მიხედვით განასხვავებენ სააქციო, საპაიო (წილნაგროვი) და ინდივიდუალურ კაპიტალს, რომელიც მიეკუთვნება საოჯახო მეურნეობებს.

6. საწარმოო პროცესში მონაწილეობის ხასიათის მიხედვით კაპიტალი იყოფა მოფუნქციონირე და არამოფუნქციონირე (ძირითადი საშუალებები, რომლებიც იმყოფება რეზერვში, შეკეთებაზე, კონსერვაციასა და ა.შ.).

7. მესაკუთრეების (მფლობელების) მიერ გამოყენების ხასიათის მიხედვით გამოყოფენ მოხმარებად და დაგროვებად (რეინვესტირებად) კაპიტალს. უკანასკნელ ტიპს შეიძლება მივაკუთვნოთ საანგარიშო წლისა და გასული წლების გაუნაწილებელი მოგება.

8. ქვეყნის ეკონომიკაში მოზიდვის წყაროების მიხედვით - სამამულო და უცხოურ კაპიტალს.

ვახასიათებთ რა უცხოური ინვესტიციების მოდინების ხარჯზე დაგროვების ზრდის შესაძლებლობას, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს გზა არასტაბილური ეკონომიკის პირობებში ძალზე გაძნელებულია. ეს დაკავშირებულია რიგ მიზეზებთან: დანახარჯების მაღალი ინფლაცია, გახანგრძლივებული საგადასახადო კრიზისი, ეკონომიკის განვითარების გრძელვადიანი პერსპექტივების არარსებობა და სხვ. გარდა ამისა, ორიენტაცია უცხოურ ინვესტიციათა მნიშვნელოვან მოდინებაზე წარმოშობს შემდეგ პრობლემებს:

უცხოელი ინვესტორები განსაზღვრავენ კაპიტალდაბანდების მიმართულებებს, ხელმძღვანელობენ რა საკუთარი ინტერესებითა და სარგებელით.

კორპორაციის კაპიტალის მიზანმიმართული ფორმირება და გამოყენება განსაზღვრავს მისი საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ეფექტურობას. კაპიტალის ფორმირების ძირითად მიზანს წარმოადგენს ნებისმიერი ფირმის აქტივების დაფინანსების წყაროებში მისი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. ამ მთავარი მიზნიდან გამომდინარე, კაპიტალის ფორმირების პროცესი ბაზირებულია შემდეგ პრინციპებზე.

პირველი პრინციპი - ეს კორპორაციის განვითარების პერსპექტივების გათვალისწინებაა. კაპიტალის ფორმირების მოცემული სტრატეგიის უზრუნველყოფა მიიღწევა ახალი საწარმოს შექმნის პროექტის ბიზნეს-გეგმაში მის ფორმირებასთან დაკავშირებული ანგარიშსწორების ჩართვის გზით და, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარი წყაროების (გაუნაწილებელი მოგების) ხარჯზე.

მეორე პრინციპი - მოსაზიდი კაპიტალის მოცულობებსა და კორპორაციის ფორმირებად აქტივებს შორის შესაბამისობის მიღწევა. საერთო მოთხოვნილებას კაპიტალში ახალი საწარმოს შესაქმნელად ყოფენ ორ ჯგუფად:

1) წინასაპროექტო ხარჯები, რომლებიც არ არის გათვალისწინებული მშენებლობის ღირებულების კრებსით სანუსხო ანგარიშსწორებასთან;

2) საპროექტო ხარჯები, რომლებიც გათვალისწინებულია მშენებლობის ღირებულების კრებსით სანუსხო ანგარიშსწორებაში.

წინასაპროექტო ხარჯები საჭიროა ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთებების (ტედ), ბიზნეს-გეგმის შემუშავებისა და ამასთან დაკავშირებული კვლევების დაფინანსებისათვის. ეს ხარჯები ატარებენ ერთჯერად ხასიათს და მოცულობით არ არიან დიდი.

საპროექტო ხარჯები საჭიროა ახალი საწარმოს ძირითადი და საბრუნავი კაპიტალის ფორმირებისთვის (მაგალითად, ისეთი მოწყობილობის შეძენა, რომელიც საჭიროებს და არ საჭიროებს მონტაჟს, სატრანსპორტო საშუალებების, გამოთვლითი ტექნიკის შეძენა და ა.შ.).

მესამე პრინციპი - ეს კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურის უზრუნველყოფაა მისი გამოყენების ეფექტურობის პოზიციიდან. კაპიტალის ოპტიმალური სტრუქტურა წარმოადგენს თანაფარდობას საკუთარ და ნასესხებ საშუალებებს შორის, რომლებიც გამოიყენება საწარმოო-კომერციულ საქმიანობაში. კაპიტალის სტრუქტურა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს კორპორაციის მიმდინარე, საინვესტიციო და ფინანსური საქმიანობის შედეგებზე, აგრეთვე, აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობაზე.

ანალიტიკური მიზნით ბალანსის პასივში ხდება კაპიტალის დაჯგუფება ვალდებულებათა დაფარვის დროის მიხედვით:

მოკლევადიანი პასივები - ეს ვალდებულებებია, რომლებიც იფარება საბრუნავი აქტივებით ან ახალი მოკლევადიანი ვალდებულებების წარმოქმნის შედეგად. ჩვეულებრივ, ისინი იფარება არახანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში (არაუმეტეს ერთი წლის ვადაში). მოკლევადიანი ვალდებულებების გამოყოფა ცალკე ჯგუფად მნიშვნელოვანი ბალანსის ლიკვიდურობის მონიტორინგისათვის.

გრძელვადიანი პასივები - ეს ვალდებულებებია, რომლებიც დაფარულ უნდა იქნენ იმ ვადის განმავლობაში, რომელიც აღემატება ერთ წელიწადს. ამ ვალდებულებათა ძირითადი სახეებია გრძელვადიანი კრედიტები და სესხები.

საკუთარი კაპიტალი ახასიათებს კორპორაციის საკუთარ საშუალებათა წყაროებს. მათ, კერძოდ, მიეკუთვნება: საწესდებო, დამატებითი და სარეზერვო კაპიტალი, გასული წლებისა და საანგარიშო წლის გაუნაწილებელი მოგება. მოცემული მუხლები ახასიათებენ სააქციო საზოგადოების წმინდა აქტივების ოდენობას.

კაპიტალი ფორმირების მეოთხე პრინციპი - სხვადასხვა წყაროებიდან კაპიტალის ფორმირებაზე გასაწევი ხარჯების მინიმიზაციის უზრუნველყოფა, რაც მიიღწევა მისი ღირებულებისა და სტრუქტურის მართვის პროცესში.

მეხუთე პრინციპი - სამეურნეო საქმიანობის პროცესში კაპიტალის რაციონალური გამოყენების უზრუნველყოფის რეალიზაციას ახდენენ საკუთარი კაპიტალის შემოსავლიანობის მაქსიმიზაციის საშუალებით ფინანსური რისკების მინიმიზაციისას.

კაპიტალის შექმნის მართვის მეთოდთა შორის ყველაზე რთულია კაპიტალის ღირებულების (ფასის) მინიმიზაციისა და მისი სტრუქტურის ოპტიმიზაციის პრობლემები, რომლებიც საჭიროებენ უფრო დეტალურ შესწავლას.

კაპიტალის (ბალანსის პასივის) მართვას ახორციელებენ მისი ღირებულების შეფასების საშუალებით. ის გამოხატავს ფასს, რომელსაც იხდის კორპორაცია სხვადასხვა წყაროებიდან კაპიტალის მოსაზიდად.

ამგვარი შეფასების კონცეფცია გამომდინარეობს იქიდან, რომ კაპიტალს, როგორც წარმოების ერთ-ერთ ფაქტორს გააჩნია გარკვეული ღირებულება, რომელიც არსებით გავლენას ახდენს კორპორაციული ჯგუფის მიმდინარე და საინვესტიციო ხარჯების დონეზე. მოცემული კონცეფცია ერთ-ერთი საბაზოა კორპორაციული ფინანსების მართვის სისტემაში.

ს.როსს მიაჩნია, რომ „კაპიტალის ღირებულება, პირველ რიგში, დამოკიდებულია სესხების გამოყენების მეთოდზე და არა მათ წყაროებზე“.

გათვალისწინებულ უნდა იქნეს აგრეთვე ის, რომ ინვესტირებული კაპიტალის ღირებულება დამოკიდებულია მის განთავსებასთან დაკავშირებული რისკის ხარისხზეც.

კორპორაციის მიერ საკუთარი საშუალებებისა და სესხების გამოყენებისას კაპიტალის საერთო ღირებულება იქნება აქციათა მფლობელებისათვის და კრედიტორებისათვის კომპენსაციის გადახდისათვის საჭირო ჯამური მოგების ტოლი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კაპიტალის ღირებულება ასახავდეს იქნება სააქციო კაპიტალის ფასსა და კომპანიის სავალო ვალდებულებების ფასს. ვან ჰორნი აღნიშნავდა, რომ „კაპიტალის ღირებულება - ზუსტი ან სავარაუდო მოგებაა, რომელიც საჭიროა სხვადასხვა ტიპის დაფინანსებისათვის. კაპიტალის საერთო ღირებულება არის ინდივიდუალურ ღირებულებათა საშუალო შეწონილი“.

შემდეგ ვან ჰორნს შემოაქვს ზოგიერთი შეზღუდვა, რომელთა აუცილებლობა აიხსნება შემდეგი გარემოებებით. მთლიანობაში კორპორაციისათვის მნიშვნელოვანია სახსრების კონცენტრაცია, ამიტომ კაპიტალის საერთო ღირებულება, როგორც ინვესტიციური გადაწყვეტილებების მიღების კრიტერიუმი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც:

თუ საინვესტიციო წინადადებებს გააჩნიათ სხვადასხვა ხარისხის რისკი, მაშინ მთლიანად კომპანიისათვის მოგების საჭირო ნორმა არ შეიძლება წარმოადგენდეს კრიტერიუმს გადაწყვეტილების მისაღებად.

ავტორების მიერ მოყვანილი კონცეფციები საკმაოდ დასაბუთებულია და აქვთ არსებობისა და პრაქტიკული გამოყენების უფლება.

განვიხილოთ კორპორაციის საქმიანობაში კაპიტალის ღირებულების მაჩვენებლის გამოყენების უმნიშვნელოვანესი ასპექტები.

1. კაპიტალის ღირებულება გამოიყენება როგორც მიმდინარე საქმიანობის შემოსავლიანობის საზომი, რადგან კაპიტალის ღირებულება ასახავს მოგების (გაუნაწილებელი მოგების ნაწილს, რომელიც გადახდილი უნდა იქნეს ახალი კაპიტალის მოზიდვისათვის, ამიტომ მოცემული მაჩვენებელი წარმოადგენს კორპორაციის ყველა სახის საქმიანობიდან მისი ფორმირების მინიმალურ ნორმას.

2. კაპიტალის ღირებულების მაჩვენებელს იყენებენ როგორც კრიტერიალურს რეალური ინვესტირების განხორციელების პროცესში. კაპიტალის ღირებულების (ფასის) დონეს იყენებენ როგორც სადისკონტო განაკვეთს, რომლითაც მომავალი ფულადი ნაკადის ოდენობა დაჰყავთ ნამდვილ ღირებულებამდე. გარდა ამისა, ის წარმოადგენს ბაზას მოცემულ პროექტზე მოგების შიდა ნორმასთან (მშნ) შედარებისათვის. თუ მშნ უფრო დაბალია, ვიდრე კაპიტალის ღირებულების მაჩვენებელი, მაშინ ამგვარ საინვესტიციო პროექტს არ ღებულობენ სარეალიზაციოდ.

3. კორპორაციის კაპიტალის ღირებულება გამოდის ბაზურ კრიტერიუმად ფინანსური ინვესტიციების ეფექტურობის გასაზომად. ცალკეული ფინანსური ინსტრუმენტების (აქციებისა და კორპორაციული ობლიგაციების) შემოსავლიანობის შეფასებისას შედარების ბაზად გამოდის კაპიტალის ღირებულება. კაპიტალის ღირებულების ინდიკატორი საშუალებას გვაძლევს შევაფასოთ არა მარტო რეალური საბაზრო ღირებულება და საემისიო ფასიანი ქაღალდების ცალკეულ სახეთა შემოსავლიანობა, არამედ განვსაზღვროთ ფინანსური ინვესტირების ყველაზე პერსპექტიული მიმართულებები.

4. კორპორაციის კაპიტალის ღირებულება გამოდის ლიზინგური ოპერაციების, ე.ი. შესაძენი მოწყობილობისათვის ერთდროულ გადახდას ან შემდგომი გამოსყიდვის უფლებით მისი გრძელვადიანი იჯარით აღებას (ფინანსური ლიზინგი) შორის არჩევის ეფექტურობის კრიტერიუმად. თუ ლიზინგის მომსახურეობის ღირებულება აღემატება კორპორაციის კაპიტალის ფასს, მაშინ ფინანსური ლიზინგის გამოყენება არახელსაყრელი ხდება. ამ შემთხვევაში უკეთესია ვაწარმოოთ შესაძენ მოწყობილობისათვის ერთდროული გადახდა.

5. კაპიტალის ღირებულება წარმოადგენს ფირმის (კორპორაციის) საბაზრო ფასის დონის საზომს. კაპიტალის ფასის შემცირებას მივყავართ ფირმის საბაზრო ღირებულების ზრდამდე და, პირიქით. განსაკუთრებით ნათლად აისახება ეს დამოკიდებულება სს საქმიანობაზე, რომლის აქციათა ფასი პერიოდულად იზრდება ან მცირდება საფონდო ბაზარზე, რაც გავლენას ახდენს საზლგადოების კაპიტალის ღირებულებაზე.

მაშასადამე, კაპიტალის ღირებულების მართვა წარმოადგენს ფორმის საბაზრო ფასის გაზრდის აუცილებელ პირობას.

კაპიტალის ღირებულების მართვისას რეკომენდირებულია შემდეგი ძირითადი პრინციპები (წესების) დაცვა.

ელემენტების მიხედვით კაპიტალის შეფასების პრინციპი. გავხსნათ მისი შინაარსი. მოცემული კონკრეტული ფორმით ფუნქციონირების ხანგრძლივობიდან გამომდინარე, კორპორაციის აქტივები და პასივები კლასიფიცირდება მოკლევადიან და გრძელვადიან აქტივებად და პასივებად. პასივების (წყაროების, საშუალებების) ამა თუ იმ ელემენტის მობილზაცია აქტივების ფინანსირებისათვის დაკავშირებულია გარკვეულ ხარჯებთან:

1. აქციონერებს უნდა გადავუხადოთ დივიდენდები;

2. კორპორაციული ობლიგაციების მფლობელებს - პროცენტები;

3. ბანკებს - პროცენტები მათ მიერ წარმოდგენილ სესხებზე და სხვ.

მოცემული წყაროების სტრუქტურა მნიშვნელოვნად განსხვავდება საწარმოთა სახეებისა და სამეწარმეო საქმიანობის სფეროების მიხედვით. აგრეთვე, არ არის ერთნაირი საშუალებათა თითოეული წყაროს ფასი, ამიტომ კაპიტალის ფასს, ჩვეულებრივ, განსაზღვრავენ საშუალო არითმეტიკული შეწონილის ფორმულით. საშუალებათა ზოგიერთი წყაროსათვის კაპიტალის ფასი შეიძლება დავადგინოთ საკმაოდ ზუსტად (სააქციო კაპიტალის, საბანკო კრედიტის ფასი). სხვა წყაროების მიხედვით ასეთი ანგარიშების შესრულება უფრო რთულია (მაგალითად, დაგროვილი მოგების მუხლების მიხედვით).

ფულადი საშუალებების საერთო ოდენობას, რომელიც გადახდილი უნდა იქნეს გარკვეული მოცულობის ფულადი რესურსების მოზიდვისათვის და რომელიც გამოხატულია პროცენტებში ამ მოცულობისადმი, ეწოდება კაპიტალის „ფასი“. იდეალურ შემთხვევაში ვარაუდობენ, რომ საბრუნავ აქტივებს აფინანსებენ მოკლევადიანი ვალდებულებების ხარჯზე, ხოლო არასაბრუნავ აქტივებს კი - გრძელვადიანი ვალდებულებებისა და საკუთარი კაპიტალის ხარჯზე. ამიტომ ხდება სხვადასხვა წყაროებიდან საშუალებათა მოზიდვაზე გაწეული ხარჯების საერთო ოდენობის ოპტიმიზაცია. ვიცით რა კაპიტალის ღირებულების საორიენტაციო ოდენობა, შეიძლება განვახორციელოთ კორპორაციის აქტივებში დაბანდებულ საშუალებათა ეფექტურობის შედარებითი ანალიზი, საინვესტიციო პროექტების შეფასების ჩათვლით.

უმნიშვნელოვანესი პრობლემები, რომლებიც იჭრება პროფესიონალი შემფასებლების მიერ, დაკავშირებულია ქონების რეალური ღირებულების განსაზღვრასთან. მას აქვს პრინციპული მნიშვნელობა მყიდველისა და გამყიდველისათვის

ამრიგად, პრაქტიკაში ხშირად წარმოიქმნება იმ საწარმოთა (კორპორაციათა) აქტივების შეფასების აუცილებლობა, რომლებიც ახორციელებენ მოძრავ და უძრავ ქონებასთან დაკავშირებულ სხვადასხვა კომერციულ გარიგებებს.

ნებისმიერი ფირმის (ობიექტის) ღირებულების შეფასება წარმოადგენს ფულადი გამოხატულებით მისი ღირებულების განსაზღვრის მიზანმიმართულ პროცესს პოტენციური და რეალური შემოსავლის გათვალისწინებით, რომელიც მოაქვს მას დროის ყოველ მომენტში.

შეფასების პროცესი გულისხმობს შესაფასებელი ობიექტისა და შემფასებელი სუბიექტის არსებობას. შეფასების ობიექტს წარმოადგენს მოძრავი და უძრავი ქონება იმ უფლებებთან ერთობლიობაში, რომლებიც მინიჭებულია მისი მფლობელისთვის. შეფასების ობიექტები შეიძლება იყვნენ, აგრეთვე, ცალკეული საწარმოები (ფირმები), ბანკები, მათი აქტივები და სხვ. შეფასების სუბიექტებად გამოდიან პროფესიონალი შემფასებლები (კომპანიები), რომლებსაც გააჩნიათ პრაქტიკული ჩვევები და ცოდნა და რომლებსაც აქვთ ლიცენზია შემფასებლური საქმიანობის განხორციელების უფლებაზე.

საწარმოს (კორპორაციის) ქონების ღირებულების შეფასების პროცესის თავისებურებას წარმოადგენს მისი მრავალმხრივი ხასიათი. ასეთი შეფასება არ შემოიფარგლება მხოლოდ ობიექტის შექმნაზე ან შეძენაზე ხარჯების აღრიცხვით. შეფასების პროცესში აუცილებელია გავითვალისწინოთ საბაზრო ფაქტორების ერთობლიობა, ისეთების, როგორებიცაა დროისა და რისკის, საბაზრო კონიუნქტურის, კონკურენციის დონის, შესაფასებელი ობიექტის თავისებურებათა და სხვ. ფაქტორები.

ყველაზე დამახასიათებელი ტერმინები, რომლებიც გამოიყენება შეფასების პროცესში

ქონება - სარგებლიანობისა და ღირებულების მქონე მატერიალური ობიექტები და არამატერიალური აქტივებია.

საწარმოს შეფასება - საზომი ფულად გამოხატულებაში, რომელიც შეიძლება იყოს საწარმოს შესაძლებელი გასაყიდი ფასი და უნდა ასახავდეს საწარმოს, როგორც საქონლის ორ თვისებას: სარგებლიანობას მყიდველისთვის და ამ სარგებლიანობის მიღებისათვის საჭირო ხარჯები.

წარმოდგენა სარგებლიანობის შესახებ დამოკიდებულია მყიდველების კონკრეტულ მოთხოვნებზე. ამიტომ შემფასებლებს უხდებათ საწარმოს სხვადასხვა სახის ღირებულების (საბაზრო, საინვესტიციო და სალიკვიდაციო) განსაზღვრა.

უძრავი ქონება - მიწა და მასზე მუდმივად დამაგრებული ყველა ობიექტია (შენობა-ნაგებობები, მრავალწლიანი ნარგავები და სხვ.). უძრავი ქონების ძირითადი თვისებებია - მისი უძრაობა და მატერიალობა.

ინვესტიციები - ფულადი საშუალებების დაბანდებები ან საკუთრების ყიდვა შემოსავლების ან სხვა სარგებელის მისაღებად.

ინტელექტუალური საკუთრება - ფიზიკური ან იურიდიული პირების უფლებაა ინტელექტუალური საქმიანობის შედეგებზე (საფირმო დასახელება, სასაქონლო ნიშანი, ნოუ-ჰაუ და ა.შ.).

საინვესტიციო ღირებულება - ობიექტის ღირებულება კონკრეტული ინვესტორისათვის რომელიც ითვალისწინებს ინვესტიციებისადმი ინდივიდუალურ მოთხოვნებს.

ინვესტიციური ანალიზი - სხვადასხვა საინვესტიციო პროექტების შესწავლა კაპიტალდაბანდებათა ეფექტურობის ფინანსურ გამოანგარიშებათა ბაზაზე, რომელიც განსაზღვრავს მათ შესაბამისობას კონკრეტული ინვესტორის ინდივიდუალური მოთხოვნილებებისადმი.

კაპიტალიზაცია - ისეთი ობიექტისაგან მიღებული შემოსავლების გადაანგარიშების პროცესი, რომელიც საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ მისი ღირებულება.

სალიკვიდაციო ღირებულება - ფულადი თანხაა საწარმოს ლიკვიდაციისას მისი აქტივების ცალ-ცალკე დაყიდვის შედეგად მიღებულ შემოსავლებსა და ლიკვიდაციის ხარჯებს შორის სხვობის სახით.

კაპიტალიზაციის მეთოდი - საწარმოს საბაზრო ღირებულების განსაზღვრის ხერხია, წლიური შემოსავლის კაპიტალიზაციის იმ განაკვეთად დაყოფის გზით, რომელიც შეესაბამება ამ შემოსავალს.

კუმულაციური აგების მეთოდი - კაპიტალიზაციის ან დისკონტირების განაკვეთის გამოანგარიშების მეთოდია, რომლის დროს ურისკო საპროცენტო განაკვეთს უმატებენ პრემიას, რომელიც ითვალისწინებს შესაფასებელ საწარმოში (ობიექტში) ინვესტირების რისკს.

კაპიტალიზაციის განაკვეთი (კოეფიციენტი) - საპროცენტო განაკვეთია, რომელიც გამოიყენება ობიექტის საბაზრო ღირებულებად შემოსავლების გადაანგარიშებისათვის.

ძირითადი ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ შეფასებაზე - დრო და რისკია.

საბაზრო ეკონომიკა განსხვავდება დინამიზმით. ამიტომ დროის ფაქტორი ძირითადია და ის გავლენას ახდენს საბაზრო პროცესებზე, ობიექტების ფასსა და ღირებულებაზე, აგრეთვე საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებაზე. შემფასებლის მიერ გამოყენებული მიდგომები და მეთოდები განისაზღვრება შეფასების პროცესის თავისებურებებიდან, კონკრეტული ობიექტის ეკონომიკური პირობებიდან, აგრეთვე, შეფასების მიზნებიდან და პრინციპებიდან გამომდინარე.

შეფასების პრინციპები შეიძლება დავყოთ სამ ჯგუფად:

1) მომხმარებლის (მესაკუთრის) წარმოდგენებზე დაფუძნებული;

2) საკუთრების ექსპლუატაციასთან დაკავშირებული;

3) საბაზრო გარემოს მოქმედებით განპირობებული;

სარგებლიანობის პრინციპი - მესაკუთრის რაც უფრო მეტი მოთხოვნის დაკმაყოფილება შეუძლია კორპორაციას, მით უფრო მაღალია მისი ღირებულება. ნებისმიერი მომხმარებლისათვის კორპორაციის შესაფასებელი ღირებულება არ უნდა იყოს ასეთივე სარგებლიანობის მქონე ანალოგიური საწარმოს მინიმალურ ფასზე მაღალი. გარდა ამისა, არ არის გონივრული, ობიექტისთვის გადავიხადოთ უფრო მეტი, ვიდრე შეიძლება ღირდეს ანალოგიური სარგებლიანობის მქონე ახალი ობიექტის შექმნა მისაღებ ვადებში.

შენაცვლების პრინციპი - კორპორაციის მაქსიმალური ღირებულება განისაზღვრება ყველაზე ნაკლები ფასით, რომლითაც შეიძლება შეძენილ იქნეს ანალოგიური სარგებლიანობის მქონე სხვა ობიექტი.

სარგებლიანობის პრინციპთან მჭიდროდაა დაკავშირებული მოლოდინის (წინასწარ განჭვრეტის) პრინციპი. კორპორაციის სარგებლიანობა განისაზღვრება იმით, თუ რამდენად აფასებენ დღეს მისგან მისაღებ პროგნოზირებალ მომავალ შემოსავლებს (მოსალოდნელი ამონაგები ობიექტის გადაყიდვისაგან).

მოლოდინის პრინციპი მდგომარეობს შემოსავლის მიმდინარე ოდენობის განსაზღვრაში, რომელიც შეიძლება მიღებულ იქნეს ახლო მომავალში კომპანიის ფლობისაგან.

წვლილის პრინციპი მდგომარეობს იმაში, რომ ნებისმიერი ეკონომიკური საქმიანობის შემოსავლიანობას განსაზღვრავენ წარმოების ოთხი ფაქტორით: მიწით, სამუშაო ძალით, კაპიტალითა და მართვით. კორპორაციის ღირებულების შესაფასებლად უნდა ვიცოდეთ თითოეული ფაქტორის წვლილი კორპორაციის შემოსავლის შექმნაში. მოცემული პრინციპი ნიშნავს, რომ დამატებითი აქტივის ჩართვა კორპორაციის ქონებაში ეკონომიკურად ხელსაყრელია მისთვის, თუ ღირებულების ნამატი მოცემული აქტივის შეძენის ხარჯებზე მეტია.

ნარჩენი პროდუქტიულობის პრინციპი. ნარჩენი პროდუქტიულობა შეიძლება იყოს იმის შედეგი, რომ მიწა მფლობელს აძლევს შესაძლებლობას მიიღოს მაქსიმალური შემოსავალი ან ზღვრამდე შეამციროს დანახარჯები მიწის ნაკვეთის დამუშავებაზე. მის ნარჩენ პროდუქტიულობას ადგენენ წმინდა შემოსავლის ბაზაზე მას შემდეგ, რაც ანაზღაურებულია ხარჯები სამუშაო ძალაზე, ძირითადი და საბრუნავი კაპიტალის ექსპლუატაციაზე. წარმოების ფაქტორებს აღრიცხავენ მხოლოდ მათი კვლავწარმოების პერიოდისა და კაპიტალის ბრუნვაში მათი როლის გათვალისწინებით. მოცემული თვალსაზრისით მოძველებული ტექნოლოგიური მოწყობილობა მოითხოვს სრულ შეცვლას, დემონტაჟსა და ახალი მოწყობილობის მონტაჟის ანაზღაურებას, რაც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კომპანიის ღირებულების შეფასებისას.

ბალანსირებულობის (პროპორციულობის) პრინციპი - კომპანიიდან მაქსიმალური შემოსავალი შეიძლება მივიღოთ წარმოების ფაქტორთა (სამუშაო ძალის, კაპიტალისა და სხვ.) მინიმალური ოდენობის დაცვისას.

შესაბამისობის პრინციპი - კომპანიები, რომლებიც არ შეესაბამებიან ბაზრის მოთხოვნებს წარმოების ფონდაღჭურვილობისადმი, ტექნოლოგიისადმი, მენეჯმენტისადმი, აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის შემოსავლიანობის დონისადმი, ალბათ, შეფასებული იქნებიან საშუალო დონეზე დაბლა.

კორპორაციის ქონების ღირებულების შეფასების პროცესი მოიცავს დაახლოებით რვა ეტაპს:

1. შეფასების მიზნისა და ამოცანების განსაზღვრა;

2. შეფასების გეგმის შედგენა;

3. ინფორმაციის შეგროვება, შემოწმება და ანალიზი;

4. შეფასების დასაბუთებული მიდგომებისა და მეთოდების არჩევა;

5. არჩეული მიდგომის ბაზაზე შესაფასებელი ობიექტის ღირებულების გამოანგარიშება;

6. შემკვეთთან შედეგების შეთანხმება და შემაჯამებელი დასკვნის მომზადება;

7. შეფასების შედეგების შესახებ საბოლოო ანგარიშის შედგენა;

8. შემკვეთის (სახელმწიფო ორგანოს, საწარმოს, ბანკის, მზღვევლისა და სხვ.) წინაშე ანგარიშის წარდგენა და მისი დაცვა.

კორპორაციის ქონების ღირებულების შეფასებას ახორციელებენ სამი - საშემოსავლო, სადახარჯო და საბაზრო (შედარებითი) - მიდგომის საფუძველზე.

საშემოსავლო მიდგომის პოზიციიდან შეფასების დროს განმსაზღვრელი ფაქტორია შემოსავალი, რომელიც გავლენას ობიექტის ღირებულების ოდენობაზე, რაც უფრო მეტია შემოსავალი, რომელიც მოაქვს შეფასების ობიექტს, მით უფრო მეტია მისი საბაზრო ღირებულების ოდენობა (რა თქმა უნდა, სხვა თანაბარი პირობებისას). ამასთანავე, დიდი მნიშვნელობა აქვს შემოსავლის მიღების ხანგრძლივობასა და რისკის დონეს, რომელიც თან სდევს მოცემულ პროცესს. საშემოსავლო მიდგომა - ეს მომავალი შემოსავლების მიმდინარე ღირებულების განსაზღვრაა, რომლებიც წარმოიქმნება ქონების გამოყენებისა და მისი შემდგომი გაყიდვის შესაძლებლობის შედეგად. მოცემულ შემთხვევაში იყენებენ მოლოდინის შემფასებლურ პრინციპს. საშემოსავლო მიდგომა ყველაზე კარგია სამეწარმეო საქმიანობის მთავარი მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით.

პრაქტიკაში იყენებენ, აგრეთვე, სადანახარჯო და საბაზრო მიდგომებს, რომლებიც ხშირად არიან ხოლმე ზუსტი და ეფექტური. მრავალ შემთხვევაში თითოეული მიდგომა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვა მიდგომების საშუალებით მიღებული ქონების ღირებულების შეფასების სისწორის შესამოწმებლად.

სადანახარჯო მიდგომა ყველაზე მეტად გამოიყენება სპეციალური დანიშნულების ობიექტთა, ახალი მშენებლობის შეფასებისთვის, მიწის გამოყენების საუკეთესო ვარიანტის განსაზღვრისთვის, აგრეთვე, დაზღვევის მიზნით.

შეგროვილი ინფორმაცია მოიცავს მონაცემებს მიწის ნაკვეთებზე ფასების შესახებ, სამშენებლო სპეციფიკაციებს, მონაცემებს მშენებლობაში შრომის ანაზღაურების დონის, მანქანებისა და მოწყობილობის ღირებულების, რეგიონალურ ბაზარზე სამშენებლო ფირმების მოგებისა და ზედნადები ხარჯების შესახებ და სხვ. საჭირო ინფორმაცია დამოკიდებულია შესაფასებელი ობიექტის სპეციფიკაზე. მოცემული მიდგომის გამოყენება რთულია ისტორიული ღირებულების მქონე უნიკალური ობიექტებისა და ფიზიკური გაცვეთის დიდი პროცენტის მქონე ობიექტების შეფასებისას.

სადანახარჯო მიდგომა დაფუძნებულია შენაცვლების, ყველაზე ეფექტური გამოყენების, ბალანსირებულობისა და ეკონომიკური დაყოფის პრინციპებზე.

საბაზრო (შედარებითი) მიდგომა უკეთესია შესადარებელი ობიექტების ბაზრის არსებობის შემთხვევაში. შეფასების სიზუსტე დამოკიდებულია ანალოგიურ ობიექტთა სულ ახლახანს განხორციელებული გაყიდვის შესახებ შეგროვილი მონაცემების ხარისხზე.

ეს მონაცემები მოიცავენ:

ასეთი მიდგომის ეფექტურობა მცირდება გარიგებათა უმნიშვნელო რაოდენობისას და თუ მათი განხორციელებისა და შეფასების მომენტებს ყოფს ხანგრძლივი პერიოდი, აგრეთვე, თუ უძრავი ქონების ბაზარი არასტაბილურ მდგომარეობაშია. სწრაფ ცვლილებებს ბაზარზე მივყავართ ობიექტებს საბაზრო ღირებულების დამახინჯებამდე. საბაზრო მიდგომა დაფუძნებულია შენაცვლების პრინციპის გამოყენებაზე.

შედარებისათვის არჩევენ ობიექტ-ანალოგებს. შესაფასებელ ობიექტსა და ანალოგს შორის არსებობს განსხვავებები. ამიტომ უნდა ჩატარდეს შეფასების ობიექტის ძირითად პარამეტრთა შესაბამისი კორექტირება. შესწორებების შეტანას საფუძვლად დაედო წვლილის პრინციპი. სამივე მიდგომა მჭიდროდაა ურთიერთდაკავშირებული. თითოეული მათგანი გულისხმობს სხვადასხვა სახის ინფორმაციის გამოყენებას, რომელსაც ღებულობენ უძრავი ქონების ბაზარზე. მაგალითად, საშემოსავლო მიდგომა საჭიროებს კაპიტალიზაციის კოეფიციენტების გამოყენებას, რომლებსაც ანგარიშობენ ბაზრის მონაცემებით.

მიდგომის არჩევისას შემფასებლის წინაშე იშლება შეფასების საბოლოო შედეგის მიღების სხვადასხვა პერსპექტივები. მართალია, ეს მიდგომები ბაზირებულია რეგიონალური ბაზრის მონაცემებზე, მაგრამ თითოეულ მათგანს საქმე აქვს მის სხვადასხვა ასპექტთან. იდეალურ ბაზარზე სამივე მიდგომამ უნდა მიგვიყვანოს ობიექტის ღირებულების ერთი და იგივე ოდენობამდე.

თუმცა ბაზრების უმრავლესობა არასრულყოფილია, რადგან მიწოდება და მოთხოვნა ქონებაზე არ არის გაწონასწორებული.

მაგალითად, პოტენციური მომხმარებლები შეიძლება არასწორად იყვნენ ინფორმირებულნი, ან პროდუქციის მწარმოებლები - უეფექტონი. ამ და სხვა მიზეზებით მოცემულმა მიდგომებმა შეიძლება მოგვცენ ღირებულების სხვადასხვა მაჩვენებლები.

კაპიტალის სტრუქტურა და საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღება

კაპიტალის სტრუქტურა უშუალო გავლენას ახდენს კორპორაციის მენეჯერებისა და მესაკუთრეების მიერ საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებაზე.

საწესდებო კაპიტალთან დაკავშირებულია დამატებითი ემისიის შესახებ გადაწყვეტილებების მიღება მისი გაზრდის მიზნით.

გაუნაწილებელ მოგებასთან დაკავშირებულია გადაწყვეტილებები აქციონერებისთვის დივიდენდების გაცემისა და ძირითადი კაპიტალის გაფართოებაზე მისი ინვესტირების შესახებ.

გრძელვადიან ვალდებულებებთან დაკავშირებულია გადაწყვეტილებები არასაბრუნავი აქტივების დაფინანსების შესახებ, ხოლო მოკლევადიან ვალდებულებებთან კი - საბრუნავი აქტივების ფორმირების შესახებ.

კორპორაციის ფინანსების მართვისას მიზანშეწონილია ვიხელმძღვანელოთ შემდეგი წესებით:

1. საინვესტიციო გადაწყვეტილებები და გადაწყვეტილებები კორპორაციის მოკლევადიანი დაფინანსების შესახებ მჭიდროდ ურთიერთდაკავშირებული და მათი მიღება ცალ-ცალკე არ შეიძლება.

ინვესტიციების დაფინანსების შიდა წყაროებს წარმოადგენენ გაუნაწილებელი მოგება და საამორტიზაციო გადარიცხვები.

გარე წყაროებია მოკლევადიანი და გრძელვადიანი კრედიტები და სესხები, აგრეთვე, აქციების ემისია. დაფინანსების წყაროების არჩევა გავლენას ახდენს კაპიტალის სტრუქტურასა და დივიდენდების გაცემის კოეფიციენტზე.

კორპორაციის საინვესტიციო შესაძლებლობებს ახასიათებენ შემდეგი განტოლებით:

ინვესტიციები=(წმ + სგ) + გარედან დაფინანსება (4.13)

სადაც წმ - წმინდა (გაუნაწილებელი) მოგებაა, რომელიც მიმართულია რეალური ინვესტიციების დაფინანსებაზე;

სგ - საამორტიზაციო გადარიცხვებია.

გადაწყვეტილებები დაფინანსების გარე წყაროების მოზიდვის შესახებ მნიშვნელოვანწილად დაკავშირებულია დივიდენდების გაცემის დონეზე.

კორპორაციის დივიდენდების გაცემის კოეფიციენტის ზრდასთან ერთად საჭიროა ახალი აქციების ემიტირება იმისათვის, რომ დავფაროთ ნაღდი საინვესტიციო მოთხოვნილებები. ეს, თავის მხრივ, გავლენას ახდენს საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებაზე. ცხადია, რომ დაფინანსების გარე წყაროების მოზიდვა ცვლის კაპიტალის ზღვრულ ღირებულებას, რასაც მივყავართ რეალური პროექტების ან მათი ანალიზის პროცესში გამოყენებული დისკონტირების განაკვეთის მისაღებობის კრიტერიუმების შეცვლაზე.

თუ მენეჯერებს გააჩნიათ აქციონერებისთვის მიუწვდომელი ინფორმაცია, ისეთი, როგორებიცაა მონაცემები განხილული პროექტების შემოსავლიანობის შესახებ, მაშინ კორპორაცია ვალდებულია შეამციროს სადივიდენდო გადასახადები იმისათვის, რომ მობილიზაციის საშუალებები კაპიტალდაბანდებათა დაფინანსებისათვის. ეს უზრუნველყოფს კორპორაციის ხელმძღვანელობისთვის მეტ მოქნილობას საკუთარი საშუალებებიდან მომგებიანი პროექტების არჩევაში.

ს. მაიერსმა (1984 წ.) სადივიდენდო და საინვესტიციო პოლიტიკის არჩევის დასაბუთებისთვის შემოგვთავაზა მოქმედებათა თანმიმდევრობის თეორია. მისი თვალსაზრისით, ფინანსური პოლიტიკის ლოგიკა ასეთია:¹

ასეთი მიდგომისას შეიძლება გამოვავლინოთ დივიდენდების, ინვესტიციებისა და მათი დაფინანსების წყაროების შესახებ გადაწყვეტილებათა ურთიერთკავშირი.

2. ნებისმიერი საინვესტიციო გადაწყვეტილება შეიცავს რიგ ასპექტებს:

3. რეალური აქტივების არსებობის პრობლემა, ფულადი ნაკადები რომლებიდანაც აღემატება მათთან დაკავშირებულ ხარჯებს, უნდა გადაიჭრას კორპორაციის მენეჯერებისა და ფინანსური ანალიტიკოსების მიერ, რომლებიც დაკავშირებულნი კარიან კაპიტალის ბაზართან.

4. გადაწყვეტილებები ინვესტიციების დაფინანსების შესახებ მიღებულ უნდა იქნეს

ალტერნატიული დანახარჯები - სხვაობაა რეალურად განხორციელებული და შესაძლებელი (სასურველი) ინვესტირების შედეგებს შორის, მუდმივი ხარჯებისა და შესრულების ხარჯების გათვალისწინებით.

5. შედარებით მოკლევადიანი აქტივებისა და ვალდებულებების საფინანსო გადაწყვეტილებების მიღება მიზანშეწონილია საინვესტიციო გადაწყვეტილებების გათვალისწინებით. ამ გადაწყვეტილებებს წინ უნდა უსწრებდეს საბრუნავი აქტივებისა და მოკლევადიანი პასივების ანალიზი მათი ლიკვიდურობის დონისა და ვალდებულებათა დაფარვის ვადების მიხედვით.

6. გადაწყვეტილებები ინვესტიციების, დივიდენდების, დავალიანების საკითხში და კორპორაციის საქმიანობის სხვა ფინანსურ ასპექტებზე არ შეიძლება მიღებულ იქნეს ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად. ყველა ისინი ბაზირებულ უნდა იქნენ მიმდინარე და საპროგნოზო ფინანსური ანალიზის მონაცემებზე და ასახვა უნდა ჰპოვონ კორპორაციის კონსოლიდირებულ ბიუჯეტში.

__________________

1. ჩენგი ფლ. ლი, ფინერტი დ. ი. კორპორაციების ფინანსები. თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა, თარგმ. ინგლისურიდან. - მ.: ინფრა-მ, 2000, გვ. 355.

სტრუქტურის ოპტიმიზაცია წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პროცედურას კორპორაციული ფინანსების მართვის პროცესში.

ის გამოხატავს საკუთარი და სასესხო კაპიტალის გამოყენების ისეთ თანაფარდობას, რომლის დროს უზრუნველიყოფა ყველაზე ეფექტური ურთიერთკავშირი საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობისა და დავალიანების კოეფიციენტებს შორის და ამით ხდება კორპორაციის საბაზრო ღირებულების (ფასის) მაქსიმიზაცია.

კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაციის პროცესს ახორციელებენ შემდეგი ლოგიკური თანმიმდევრობით.

1. რიგი პერიოდების (კვარტლების, წლების) კაპიტალის შემადგენლობის, აგრეთვე, მისი სტრუქტურის (საკუთარ და მოზიდულ წყაროებს შორის თანაფარდობის) ცვლილების ტენდენციათა ანალიზი. ანალიზის პროცესში განიხილავენ ისეთ პარამეტრებს, როგორებიცაა ფინანსური დამოუკიდებლობის, დავალიანების, დაძაბულობის კოეფიციენტები, თანაფარდობები მოკლევადიან და გრძელვადიან ვალდებულებებს შორის. შემდეგ შეისწავლიან აქტივებისა და საკუთარი კაპიტალის ბრუნვადობისა და შემოსავლიანობის მაჩვენებლებს.

2. კაპიტალის სტრუქტურის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორების შეფასება. მათ მიეკუთვნება:

ჩამოთვლილი ფაქტორების გათვალისწინებით კაპიტალის სტრუქტურის მართვა გულისხმობს ორი ძირითადი ამოცანის გადაჭრას:

ა) საკუთარი და სასესხო კაპიტალის გამოყენების მისაღები პროპორციების დადგენას;

ბ) საჭიროების შემთხვევაში დამატებითი შიდა და გარე კაპიტალის მოზიდვის უზრუნველყოფას.

მაგალითი. (რუსეთის მაგალითი)

3. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია მისი ღირებულების (ფასის) მინიმიზაციის კრიტერიუმის მიხედვით ბაზირებულია საკუთარი და სასესხო კაპიტალის წინასწარ შეფასებაზე მათი მოზიდვის სხვადასხვა პირობებისას და კსღ ვარიანტული გამოანგარიშებისას.

მაგალითი. (რუსეთის მაგალითი)

4. კაპიტალის სტრუქტურის ოპტიმიზაცია ფინანსური რისკის მინიმიზაციის კრიტერიუმის მიხედვით დაკავშირებულია კორპორაციის აქტივების დაფინანსების უფრო იაფი წყაროების არჩევასთან. ამ მიზნით ხდება ყველა აქტივის კლასიფიცირება სამ ჯგუფად: არასაბრუნავი (კაპიტალური) აქტივები; საბრუნავი აქტივების სტაბილური ნაწილი; საბრუნავი აქტივების ვარირებადი ნაწილი.

პრაქტიკაში იყენებენ სამ სხვადასხვა მიდგომას სხვადასხვა ჯგუფის აქტივების დაფინანსებისადმი კორპორაციის ბალანსის პასივების ხარჯზე: კონსერვატიულს, ზომიერსა და აგრესიულს.

კონსერვატიული მიდგომის დროს საბრუნავი აქტივების ვარირებადი ნაწილის დაახლოებით 50%25-ს ქმნიან მოკლევადიანი ვალდებულებების ხარჯზე. ცვლადი ნაწილის დანარჩენ 50%25, საბრუნავი აქტივების სტაბილურ ნაწილსა და არასაბრუნავ ნაწილს ფარავენ საკუთარი კაპიტალითა და გრძელვადიანი ვალდებულებებით.

ზომიერი მიდგომისას საბრუნავი აქტივების ვარირებადი (ცვლადი) ნაწილის 100%25 ყალიბდება მოკლევადიანი ვალდებულებების ხარჯზე, ხოლო სტაბილური (მუდმივი) ნაწილის 100%25 კი - საკუთარი საშუალებების ხარჯზე. არასაბრუნავ აქტივების ანაზღაურება ხდება საკუთარი კაპიტალის ნაწილის და გრძელვადიანი ვალდებულებების ხარჯზე.

აგრესიული მიდგომისას საბრუნავი აქტივების ვარირებადი ნაწილის 100%25 და სტაბილური ნაწილის 50%25 ფარავენ მოკლევადიანი ვალდებულებების ხარჯზე. საბრუნავი აქტივების მუდმივი ნაწილის დანარჩენ 50%25 და არასაბრუნავ აქტივებს კი - საკუთარი კაპიტალისა და გრძელვადიანი ვალდებულებების ხარჯზე.

რისკისადმი საკუთარი დამოკიდებულებიდან გამომდინარე, კორპორაციის საკუთარი მენეჯერები და მესაკუთრეები ირჩევენ აქტივების დაფინანსების ერთ-ერთ განხილულ ვარიანტს.

თანამედროვე პირობებში ბანკები შედარებით იშვიათად სთავაზობენ კომპანიებს გრძელვადიან კრედიტებს., ამიტომ არჩეული მოდელი მათ ბალანსებზე უნდა აღრიცხავდეს მხოლოდ საკუთარი კაპიტალისა და მოკლევადიანი ვალდებულებების ოდენობას. ასეთი არჩევის პროცესში ითვალისწინებენ საწარმოს საქმიანობის ინდივიდუალურ თავისებურებებს.

მოცემულ საკითხზე მიღებული საბოლოო გადაწყვეტილება საშუალებას გვაძლევს საპროგნოზო პერიოდისათვის ჩამოვაყალიბოთ კორპორაციისათვის ყველაზე მისაღები კაპიტალის სტრუქტურა.

რაციონალური სტრუქტურის ფორმირება - კორპორაციული ფინანსების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა.

პრაქტიკაში არსებობს ურთიერთკავშირი კაპიტალის სტრუქტურასა და კორპორაციის სადივიდენდო პოლიტიკას შორის. მოცემული ურთიერთკავშირი ვლინდება იმაში, რომ კაპიტალის სტრუქტურა დამოკიდებულია საკუთარი საშუალებების რენტაბელობაზე და დივიდენდების გაცემასა და წარმოების განვითარებაზე წმინდა მოგების განაწილების ნორმაზე. საკუთარი კაპიტალის მაღალი რენტაბელობისას შეიძლება დარჩეს მათი წმინდა მოგება საბრუნავი აქტივების დაგროვებისა და შევსების მიზნებისთვის აქციონიერებისთვის სადივიდენდო გადახდებისათვის ზარალის მიყენების გარეშე.

შიდა (წმიდა მოგების ხარჯზე) და გარე (კრედიტების, სესხებისა და აქციათა ემისიის ხარჯზე) დაფინანსება მჭიდროდაა დაკავშირებული ერთმანეთთან. თუმცა ეს არ ნიშნავს საშუალებათა წყაროების ურთიერთშენაცვლებადობას. ასე, გარე სავალო დაფინანსება არ უნდა ცვლიდეს საკუთარი საშუალებების მოზიდვასა და გამოყენებას.

მხოლოდ საკუთარი კაპიტალის საკმაო მოცულობას (50%25-ზე მეტი) შეუძლია უზრუნველყოს კორპორაციის განვითარება, განამტკიცოს მისი ფინანსური დამოუკიდებლობა და გააძლიეროს მის მიმართ აქციონერების, კრედიტორების, მომწოდებლებისა და სხვა პარტნიორების ნდობა. პრაქტიკულ სიტუაციაში მხოლოდ საკუთარ საშუალებებს შეუძლიათ კრედიტების დაბრუნების უზრუნველყოფა. თუმცა კომპანიის სასიცოცხლო ციკლის ცალკეულ ეტაპებზე წარმოიქმნება გარედან ნასესხობის მოთხოვნილება (მაგალითად, ბანკებში). დავალიანება არბილებს შესაძლო კონფლიქტს სააქციო კომპანიის ხელმძღვანელობასა და მის მესაკუთრეებს შორის, ამცირებს სააქციო რისკს.

მეორეს მხრივ, დავალიანება ამძაფრებს კონფლიქტს მესაკუთრეებსა და კრედიტორებს შორის. ეს ხდება სამი მიზეზით.

პირველი მდგომარეობს სადივიდენდო პოლიტიკაში, სადივიდენდო გადახდების ოდენობის ზრდას წმინდა მოგების შემცირებისას მივყავართ საკუთარი კაპიტალის შედარებით შემცირებამდე მის საერთო მოცულობაში სასესხოსთან შედარებით. საკუთარი კაპიტალის აბსოლუტური და შეფარდებითი ოდენობების შემცირება მოითხოვს კორპორაციისაგან ახალ ნასესხობებს ბანკებისაგან და სხვა კრედიტორებისაგან და ვალის მომსახურეობაზე ხარჯების ზრდას. ბანკების თვალსაზრისით ხდება გაცემული კრედიტების თავისებური გაუფასურება, რადგან, როგორც წესი, ხდება ადრე გაცემული სესხების პროლონგირება.

მეორე მიზეზი დაკავშირებულია იმასთან, რომ დავალიანების კოეფიციენტის მაღალი დონისას (ერთზე მეტი) იზრდება კორპორაციის გაკოტრების პოტენციური რისკი. ასეთ სიტუაციაში მესაკუვთრეები ირჩევენ ინვესტიციის ყველაზე მაღალშემოსავლიან, მაგრამ სარისკო პროექტებს, რაც არ აწყობს კრედიტორებს. თუ კომპანიის მენეჯერები უარს ამბობენ სარისკო პროექტებზე, მაშინ ეს პასუხობს კრედიტორების და არა მესაკუთრეების (აქციონერების) ინტერესებს.

და ბოლოს, მესამე მიზეზი: თუ კორპორაციული ობლიგაციების გამოშვებისას ახალი სასესხო საშუალებები მოზიდულია უფრო ხელსაყრელ პირობებზე, ვიდრე წინა ემისია, მაშინ ადრე გამოშვებული ობლიგაციები შეიძლება დაეცეს ფასში.

საბაზრო ეკონომიკაში არსებობს მოცემული წინააღმდეგობების ნიველირების მექანიზმი. ყველაზე ცნობილი ხერხია - ისეთი ფინანსური ინსტრუმენტების გამოშვება, რომლებიც კორპორაციული ობლიგაციების მფლობელებს საშუალებას აძლევენ გახდნენ კორპორაციის აქციონერები (აქციებად კონვერტირებადი ობლიგაციები, ობლიგაციები ხელმოწერითი კუპონებით და ა.შ.).

კორპორაციას შეუძლია აგრეთვე გაატაროს მოკლევადიან საფუძველზე მოზიდული სასესხო საშუალებების მუდმივი განახლების პოლიტიკა, მაღალეფექტური ღონისძიებების გრძელვადიანი დაფინანსების მიზნებისთვის, მაშინ მოკლევადიანი კრედიტების ყოველი მორიგი დაფარვისას (პროცენტებთან ერთად) კრედიტორები რწმუნდებიან მსესხებელი კომპანიის ხელმძღვანელობის საიმედოობაში.

საფონდო ბაზარზე არასტაბილურმა ვითარებამ შეიძლება შეზღუდოს კორპორაციების მიერ წილობრივი და სავალი დაფინანსების გამოყენების შესაძლებლობები (საკუთარი აქციებისა და ობლიგაციების ემისიის საშუალებით). ამიტომ ნებისმიერმა კომპანიამ (ექსტრემალური პირობების გარდა) არ უნდა ამოწუროს თავისი კრედიტუნარიანობა. ყოველთვის უნდა დარჩეს რეზერვი საშუალებების დამატებითი სესხებისთვის იმისათვის, რომ აუცილებლობის შემთხვევაში ბანკის კრედიტით დაიფაროს ფულადი სახსრების დეფიციტი ისე, რომ სერიოზული საფრთხე არ მიადგეს მის ფინანსურ მდგომარეობას.

აშშ-ს გამოცდილ ფინანსურ მენეჯერებს მიაჩნიათბ რომ უკეთესია არ გაიზარდოს სასესხო საშუალებების წილი კაპიტალში 40-ზე მეტი პროცენტით, რაც შეესაბამება დავალიანების კოეფიციენტს 0,67 (40%25/60%25). მოცემული მაჩვენებლის ასეთი მნიშვნელობისას კორპორაციის აქციათა საკურსო ღირებულება მაქსიმალურად ფასდება საფონდო ბაზრის მიერ.

კაპიტალის სტრუქტურის (საშუალებათა წყაროების) ოპტიმიზაციისას, ჩვეულებრივ, ამოდიან ფინანსური მენეჯმენტის მთავარი მიზნიდან: დაადგინონ ისეთი თანაფარდობა სასესხო და საკუთარ კაპიტალს შორის, რომლის დროს კომპანიის აქციათა ღირებულება მიაღწევს თავის მაქსიმალურ მნიშვნელობას.

დავალიანების დონე ინვესტორისათვის წარმოადგენს მგრძნობიარე საბაზრო ინდიკატორს ემიტენტის ფინანსური მდგრადობის შესაფასებლად. ბალანსის პასივში სასესხო საშუალებების მაღალი კუთრი წონა მოწმობს მსესხებლის გაკოტრების რისკის დონის მატების შესახებ. თუ კორპორაცია ძირითადად ფლობს საშუალებათა საკუთარ წყაროებს, მაშინ ფინანსური წონასწორობის დაკარგვის რისკი მნიშვნელოვნად მცირდება, მაგრამ აქციონერებმა შეიძლება ვერ მიიღონ მაღალი დივიდენდები. მოცემულ შემთხვევაში მათ მიაჩნიათ, რომ კორპორაცია არ ისახავს მოგების მაქსიმიზაციის მიზანს და შეუძლიათ დაიწყონ მათი კუთვნილი აქციების გაყიდვა, ამით ამცირებენ რა მათ საბაზრო ღირებულებას,

ამრიგად, საფონდო ბაზარზე დიდი ხანი მომუშავე, მოწიფული კომპანიებისთვის აქციების ახალი ემისია ინვესტორების მიერ, ჩვეუოებრივ, ფასდება როგორც მათი შესაძლებელი ფინანსური არასტაბილურობის საგანგაშო სიგნალი; სასესხო საშუალებების მოზიდვა კი - როგორც ხელსაყრელი ან ნეიტრალური. ამიტომაა რეკომენდირებული სწორედ ფინანსური მოქნილობის რეზერვის შენარჩუნება იმისათვის, რომ ყოველთვის იყოს მსესხებლისთვის მისაღებ პირობებზე კრედიტებისა და სესხების მოზიდვის შესაძლებლობა. პრაქტიკაში იყენებენ გარე დაფინანსების ოთხ ძირითად ხერხს:

1. დახურული ხელმოწერა აქციებზე. თუ ის ტარდება წინანდელ აქციონერებს შორის, მაშინ როგორც წესი, საბაზრო კურსთან შედარებით შემცირებული ფასით. ამიტომ კორპორაცია ხელიდან უშვებს სარგებელს, რაც წარმოადგენს პოტენციურ ხარჯს.

2. ღია ხელმოწერა აქციებზე. ღია საზოგადოების აქციონერებს უფლება აქვთ მოახდინონ მათი კუთვნილი აქციების რეალიზაცია მისი სხვა მესაკუთრეების თანხმობის გარეშე. ასეთ საზოგადოებას შეუძლია ჩაატაროს ღია ხელმოწერა მის მიერ გამოშვებულ აქციებზე და აწარმოოს მათი თავისუფალი გაყიდვა (რუსეთის მაგალითი). ღია საზოგადოებას უფლება აქვს ჩაატაროს დახურული ხელმოწერა აქციებზე, თუ ასეთი ხელმოწერა გათვალისწინებულია მისი წესდებით და არ არის შეზღუდული სამართლებრივი აქტებით.

3. სასესხო საშუალებების მოზიდვა კრედიტებისა და სესხების ფორმით (კორპორაციული ობლიგაციების ემისია).

4. შერეული (კომბინირებული) ხერხი.

პირველ ხერხს გააჩნია შეზღუდული გამოყენება აქციონერებთან ფულადი სახსრების შესაძლო დეფიციტის ან საზოგადოების შემდგომი დაფინანსებისაგან მათ მიერ თავის არიდების გამო.

მეორე და მესამე ვარიანტებს შორის არჩევის კრიტერიუმს წარმოადგენს სააქციო საზოგადოებაზე კონტროლის დაკარგვის რისკის მინიმუმამდე დაყვანა.

ფულადი სახსრები წარმოადგენენ ყველაზე ორგანულ რესურსს ბაზრისადმი გარდამავალ ეკონომიკაში და საწარმოს (კორპორაციის) წარმატება საწარმოო-კომერციულ საქმიანობაში განისაზღვრება ხელმძღვანელობის უნარით მოახდინოს ამ სახსრების მობილიზება და ეფექტურად გამოიყენოს ისინი.

(რუსეთის მაგალითი).

დასავლეთის კორპორაციებში ფულადი ნაკადების მართვა - ფინანსური მენეჯერის (დირექტორის) საქმიანობის ერთ-ერთი საკვანძო მომენტი. საქმიანობის ეს მიმართულება მოიცავს:

„ფულადი ნაკადი“ - ინგლისური Cash Flow (ნაღდი ფულის ნაკადი) ანალოგი-პარამეტრი, რომელიც ასახავს კორპორაციის ფულადი სახსრების მოძრაობის შედეგს დროის გარკვეული პერიოდისთვის.

კორპორაციული ფინანსების სტრატეგიული მართვისათვის მნიშვნელოვანია არა მარტო ფულადი რესურსების საერთო მოცულობა, არამედ ფულადი ნაკადის სიდიდეც, მისი მოძრაობის თანაბრობა ერთი წლის განმავლობაში. ეს ნიშნავს, რომ ფინანსური გადაწყვეტილებების მიღებისათვის საჭიროა:

1. გვქონდეს შემოსავლებისა და ხარჯების, მოგებისა და ზარალის მეთოდით კლასიფიკაცია, რათა განვსაზღვროთ, თუ რომელი წყაროდანაა მიღებული შემოსავლების ძირითადი ოდენობა საანგარიშო პერიოდისთვის და რა მიზნისთვის იქნა ის მიმართული;

2. გვქონდეს შესაძლებლობა ობიექტურად მოვახდინოთ კორპორაციის ეფექტურ საქმიანობაზე შიდა და გარე ფაქტორების (კერძოდ, გადასახადით დაბეგვრის) ზეგავლენის ანალიზირება;

3. ოპერატიულად მივიღოთ საწყისი ინფორმაცია ანალიტიკოსისთვის ხელსაყრელი ფორმით;

საწარმოს ფულადი ნაკადებით მართვა განუყრელადაა დაკავშირებული თვითდაფინანსების სტრატეგიასთან, რომელიც წარმოადგენს ყველაზე უპირატესს მსხვილი კომპანიებისთვის. მოცემული სტრატეგია გულისხმობს ხარჯების ანაზღაურებას გაფართოებულ კვლავწარმოებაზე საკუთარი წყაროების (სუფთა მოგებისა და ამორტიზაციული გადარიცხვების) ხარჯზე.

(რუსეთის მაგალითი).

ფულადი ნაკადების მართვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საწარმოებისთვის (კორპორაციებისთვის) აუცილებლობის თვალსაზრისით:

განვსაზღვროთ ფულადი ნაკადების მართვასთან დაკავშირებული ყველაზე მნიშვნელოვანი ცნებები.

ფულადი სახსრების მოდენა ხორციელდება პროდუქციის (სამუშაოების, მომსახურეობების) რეალიზაციიდან მიღებული ამონაგების; აქციათა დამატებითი ემისიებიდან საწესდებო კაპიტალის გაზრდის; მიღებული კრედიტების, სესხების; კორპორაციული ობლიგაციების გამოშვებიდან მიღებული სახსრების; საკრედიტო დავალიანების ზრდისა და ა.შ. ხარჯზე.

ფულადი სახსრების უკუდენა წარმოიქმნება მიმდინარე (საექსპლუატაციო) დანახარჯების დაფარვის, საინვესტიციო ხარხების, ბიუჯეტსა და არასაბიუჯეტო ფონდებში გადახდების; საწარმოს აქციონერებისთვის დივიდენდების გაცემის შედეგად და სხვ.

ფულადი სახსრების წმინდა მოდენა (ნაღდი ფულის რეზერვი) ფორმირდება, როგორც სხვაობა ფულადი სახსრების მთელ შემოსავალსა და გადარიცხვებს შორის.

უნდა აღინიშნოს, რომ პრაქტიკაში არსებობს ე.წ. მოგების პარადოქსი. როგორც ცნობილია, მოგება - ეს შემოსავლების ხარჯებზე გადაჭარბებაა. და თუმცა მოცემული მტკიცებულება უდაოდ გვეჩვენება, მაგრამ ეს სრულებითაც არ არის ასე. ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა იგულისხმება შემოსავლებისა და ხარჯების ქვეშ, რადგან მატერიალური და ფულადი რესურსების მოძრაობა ყოველთვის არ ემთხვევა დროში.

ხშირად წარმოიქმნება სიტუაცია, როდესაც საწარმოს არა აქვს ფული, მაგრამ აქვს მოგება ან აქვს ფულადი სახსრები, მაგრამ არა აქვს მოგება. უფრო თვალსაჩინო განსხვავება ფულადი სახსრების სიდიდესა და მიღებული მოგების ოდენობას შორის ვლინდება შემდეგში:

1. მოგება ასახავს გარკვეული დროის (კვარტლის) განმავლობაში საწარმოს მიერ მიღებულ წმინდა შემოსავალს, რომელიც არ ემთხვევა ფულადი სახსრების რეალურ შემოსვლას;

2. მოგების აღიარება ხდება გაყიდვის შესრულების შემდეგ და არა გაგზავნილ პროდუქციაზე ფულადი სახსრების შემოსვლის შემდეგ (მოცემული წესი გაითვალისწინება საწარმოს სააღრიცხვო პოლიტიკაში).

3. მოგების გამოანგარიშებისას ხარჯები ჩვეულებრივი სახის საქმიანობებზე მიიღება საბუღალტრო აღრიცხვაზე ფულადი გამოხატულებით გამოანგარიშებული ოდენობით, რომელიც ტოლია ფულადი ან სხვა ფორმით გადახდის სიდიდის ან საკრედიტო დავალიანების სიდიდის. თუ გადახდა ფარავს აღიარებული ხარჯების ნაწილს, მაშინ ხარჯები განისაზღვრება, როგორც გადახდისა და საკრედიტო დავალიანების ოდენობა (გადახდით დაუფარავ ნაწილში);

4. ფულადი ნაკადი მოიცავს ფულადი სახსრების მოძრაობას, რომლებიც უშუალოდ არ გაითვალისწინება მოგების გამოანგარიშებისას: კაპიტალდაბანდებები; მოგების ხარჯზე გადახდილი გადასახადები, სავალო გადახდები (მაგალითად, გრძელვადიან სესხებზე) და ა.შ.

5. დარიცხული დანახარჯებისა და რეზერვების (ამორტიზაციული გადარიცხვები, მომავალი ხარჯების რეზერვები) ზოგიერთი სახეები ზრდიან წარმოების დანახარჯებს, მაგრამ არ იწვევენ ფულადი სახსრების უკუდენას;

6. ფინანსური ოპერაციები (მაგალითად, კრედიტებისა და სესხების მიღება და დაფარვა, მიზნობრივი დაფინანსება), აგრეთვე, არ პოულობენ ასახვას მოგებაში, მაგრამ იწვევენ ფულადი სახსრების მოდენას ან უკუდენას;

7. მოგება ასახავს ავანსირებული ღირებულების ნამატს პერიოდისთვის, რაც ახასიათებს საწარმოს მართვის ეფექტურობას. თუმცა მოგების არსებობა არ ნიშნავს საწარმოში თავისუფალი ფულადი სახსრების არსებობას, რომლებიც შეიძლება დაიხარჯოს;

8. მოგების გამოანგარიშებისას არა ყველა ხარჯი ჩაითვლება წარმოების დანახარჯებში, რომლებიც გათვალისწინებულია მისი განსაზღვრის დროს პერიოდისთვის (მაგალითად, მომავალი პერიოდების ხარჯები).

მაშასადამე, მოგების მაჩვენებელი ყოველთვის არ ასახავს საწარმოს (კორპორაციის) რეალურ ფინანსურ მდგომარეობას, ე.ი. ბალანსის ლიკვიდურობასა და მის გადახდისუნარიანობას.

თეორიულად მოგების სიდიდე და ფულადი სახსრების მოძრაობის შედეგი (სუფთა ფულის ნაკადი) შეიძლება დაემთხვეს იმ შემთხვევაში, როდესაც კორპორაციის სააღრიცხვო პოლიტიკა გულისხმობს მხოლოდ საკასო პრინციპის გამოყენებას (ოპერაციები რეგისტრირდება მხოლოდ ფაქტიური გადახდების შემდეგ ან ფულადი სახსრების შემოსვლის შემდეგ).

ასე, შეიძლება გავაკეთოთ შემდეგი დასკვნები, რომლებიც ახასიათებენ ფულადი ნაკადების მოძრაობას საქმიანობის ცალკეულ სფეროებში:

1. მიმდინარე (საოპერაციო) საქმიანობა დაკავშირებულია პროდუქციის (სამუშაოების, მომსახურეობების) წარმოებასთან და რეალიზაციასთან. აქ ფულის მოძრაობა ასახავს საბუღალტრო და სუფთა მოგების ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებულ ოპერაციას, რადგან მოცემული საქმიანობა წარმოადგენს მოგების ძირითად წყაროს, ამიტომ მან უნდა მოახდინოს ფულადი სახსრების ძირითადი ნაკადის გენერირება.

2. მიმდინარე საქმიანობაზე დადებითი (კვარტლიდან კვარტალში) ფულადი ნაკადი - ეს საწარმოს სტაბილური მუშაობის მნიშვნელოვანი პირობაა. უკანასკნელი ითვლება ფინანსურად მდგრადად, თუ მიმდინარე საქმიანობიდან მიღებული შემონატანები საკმარისია არა მარტო მარტივი, არამედ ფართო კვლავწარმოებისათვისაც. საწარმოსათვის ხელსაყრელია, რომ ვალდებულებები და ქონების შეძენა ძირითადად იფარებოდეს მიმდინარე საქმიანობიდან მიღებული დადებითი ფინანსური ნაკადების ხარჯზე. ამიტომ საწარმოებს, რომლებსაც ძალუძთ ცხოვრებაში თანმიმდევრულად გაატარონ დაფინანსების მოცემული სტრატეგია, გააჩნიათ მაღალი საკრედიტო რეიტინგი და წარმოადგენენ ფინანსურად უფრო მდგრადებს.

3. მიმდინარე საქმიანობაზე უარყოფითი ფულადი ნაკადი (ფულის უკუდენა მეტია მათ მოდინებაზე) მოწმობს ფულადი ნაკადების უკმარობის შესახებ მარტივი კვლავწარმოებისთვისაც კი. საწარმოები, რომლებსაც აქვთ უარყოფითი ფულადი ნაკადი მიმდინარე საქმიანობაზე, იძულებულნი არიან ან გაზარდონ საკრედიტო დავალიანება უწინდელ დონეზე წარმოების მოცულობის შენარჩუნებისათვის, ან გაყიდონ ქონება და შეკვეცონ საინვესტიციო პროგრამები, ხოლო უფრო არახელსაყრელ პირობებში - შეამცირონ წარმოების მოცულობა. თუ ასეთი ტენდენცია ნარჩუნდება, საწარმო მომავალში იქცევა გადახდისუუნაროდ, ხოლო ეს გაკოტრებისკენ უტყუარი გზაა.

4. საინვესტიციო საქმიანობა მოიცავს გრძელვადიანი ხასიათის რეალურ და საპორტფელო ინვესტიციებთან დაკავშირებულ ოპერაციებს. საინვესტიციო საქმიანობისათვის ფულადი სახსრების წყაროები შეიძლება იყოს:

მიმდინარე საქმიანობიდან მიღებული შემონატანები გაუნაწილებელი მოგებისა და ამორტიზაციული გადარიცხვების სახით;

თვით საინვესტიციო საქმიანობიდან (ქონების გაყიდვიდან) მიღებული შემოსავლები;

შემონატანები გრძელვადიანი დაფინანსების მოზიდულ წყაროთა ხარჯზე (აქციათა ემისია, გრძელვადიანი კრედიტები და სესხები).

ხელსაყრელი ეკონომიკური სიტუაციის დროს საწარმო მიისწრაფვის წარმოების გაფართოებისა და მოდერნიზაციისაკენ, რასაც მივყავართ ფულადი სახსრების დროებით უკუდენამდე. შედეგად ისინი საწარმოს უბრუნდება ნაღდი ფულის დამატებითი ნაკადის ფორმით.

5. ფინანსური საქმიანობა - ოპერაციები კორპორაციის მოკლევადიან დაფინანსებაზე: კრედიტები და სესხები; აქციათა რეალიზაცია და შესყიდვა; ობლიგაციური სესხები და მათი დაფარვა; სავალუტო ოპერაციები; ვექსელებზე, საგირავნოებზე (იპოთეკური დაკრედიტებისას) ვალდებულებათა დაფარვა და სხვ.

მიმდინარე საქმიანობით შექმნილი ფულადი ნაკადები ხშირად გადადიან საინვესტიციო საქმიანობის სფეროში, სადაც შეიძლება გამოყენებულ იქნენ წარმოების განვითარებაზე. თუმცა ისინი შეიძლება მიმართულ იქნენ ფინანსური საქმიანობის სფეროშიც აქციონერებისთვის დივიდენდების გადასახდელად. პრაქტიკაში მიმდინარე საქმიანობა ხშირად ნარჩუნდება ფინანსური და საინვესტიციო საქმიანობის ხარჯზე, რაც უზრუნველყოფს მრავალი საწარმოს გადარჩენას არასტაბილურ ეკონომიკურ გარემოში (როგორც წესი, ამავე დროს არ გამოიყოფა სახსრები კაპიტალდაბანდებებზე, ინოვაციურ პროგრამებსა და აქციონერებისთვის დივიდენდების გაზრდაზე).

მიზანშეწონილია საწარმოო ინვესტიციები დავყოთ მოქმედი საწარმოს სიმძლავრეთა შენარჩუნებასთან დაკავშირებულ ფულად ნაკადებად და ძირითადი კაპიტალის გაფართოების მაგენერირებელ ფულად ნაკადებად. მოქმედი საწარმოს სიმძლავრეთა გაფართოება ან მისი ხელახალი ორიენტაცია პროდუქციათა ახალ სახეებზე მოითხოვს ახალი სააქციო ან სასესხო კაპიტალის მოზიდვას, რაც იწვევს დამატებით ფულად ნაკადებს.

ფინანსური მენეჯერისთვის (დირექტორისთვის) მნიშვნელოვანია განასხვავოს ფულის მუდმივი გენერაცია წარმოებაში მოკლევადიანი ნაკადებისაგან შემთხვევითი ოპერაციების შედეგად (მაგალითად, სხვა ემიტენტების ფასიანი ქაღალდების ან არასაბრუნავი აქტივების გაყიდვებიდან).

საქმიანობის დაყოფას საწარმოსა და ფინანსურზე მივყავართ პრაქტიკაში სხვა დიფერენციაციამდე. ასე, მოცემულ ანგარიშში ფულადი სახსრების მოძრაობის შესახებ არასრულადაა გაყოფილი მიმდინარე და ფინანსური საქმიანობა, რადგან შემოსავლებისა და ხარჯების ნაწილი აისახება საოპერაციო ნაკადის შემადგენლობაში (მაგალითად, ვალის ძირითადი ოდენობისა და პროცენტების გადახდა მიღებულ კრედიტებსა და სესხებზე).

დებიტორებისა და კრედიტორების მუხლები წარმოადგენენ ფინანსურ ინსტრუმენტს, რომელიც დაკავშირებულია საქონლისა და მომსახურეობების წარმოებასა და რეალიზაციასთან, და პრაქტიკაში ისინი ზეგავლენას ახდენენ ფულადი ნაკადის სიდიდეზე მიმდინარე საქმიანობის მიხედვით.

ხშირად რთულია გადავწყვიტოთ, უპირატესად რა აისახება მიმდინარე ფულად ნაკადში - ამ მუხლების დინამიკა თუ სააღრიცხვო ოპერაციების მეთოდების ცვლილება (მომავალი წლისთვის საწარმოს მიერ მიღებული სააღრიცხვო პოლიტიკა - პროდუქციის თვითღირებულებაში დანახარჯების ასახვის საკასო მეთოდი თუ დარიცხვების მეთოდი).

ამრიგად არ შეიძლება მკაცრად გავმიჯნოთ ფულადი ნაკადების ელემენტები საქმიანობის სახეების მიხედვით, რადგან ყოველთვის შეიძლება გამოჩნდეს გადახდებისა და შემონატანების ახალი სახეები, რომელთა ინტერპრეტირებაც არის რთული.

იმისათვის, რომ ვმართოთ ფულის ნაკადები, საჭიროა ვიცოდეთ:

პრაქტიკაში იყენებენ ფულადი ნაკადების გამოანგარიშების ორ მეთოდს - პირდაპირსა და არაპირდაპირს.

გამოანგარიშების პირდაპირი მეთოდი დაფუძნებულია პერიოდისთვის ფულადი სახსრების ანგარიშებზე ოპერაციების (ბრუნვების) შედეგთა ასახვაზე. ამავე დროს ოპერაციები ჯგუფდება საქმიანობის სამი სახის მიხედვით, ფორმის შევსებისთვის საჭირო მონაცემები უნდა მივიღოთ საბუღალტრო აღრიცხვის რეგისტრებიდან.

პირდაპირი მეთოდით ფულადი ნაკადის გამოანგარიშება იძლევა შესაძლებლობას შევაფასოთ საწარმოოს გადახდისუნარიანობა, აგრეთვე, განვახორციელოთ ოპერატიული კონტროლი ფულადი სახსრების შემოსვლასა და ხარჯვაზე. შიდასაფირმო ფინანსური დაგეგმვის სისტემაში შემოსავლებისა და ხარჯების ბიუჯეტის შემუშავება, აგრეთვე, კონსოლიდირებული ბიუჯეტის შემუშავება წარმოებს პირდაპირი მეთოდით (რუსეთის მაგალითი). ამავე დროს შემონატანების გადამეტება გადახდებზე როგორც მთლიანობაში საწარმოს, ისე საქმიანობის სახეების მიხედვითაც ნიშნავს სახსრების მოდინებას, ხოლო გადახდების გადამეტება შემონატანებზე - მათ უკუდენას.

გრძელვადიან პერსპექტივაში ფულადი ნაკადების სიდიდის გამოანგარიშების პირდაპირი მეთოდი გვაძლევს შესაძლებლობას შევაფასოთ კორპორაციის ლიკვიდურობის დონე. ფინანსების ოპერატიულ მართვაში პირდაპირი მეთოდი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ფინანსურ ვალდებულებებზე გადახდისათვის ფულადი სახსრების საკმარისობის მიმართ დასკვნებისა და საქონლის (პროდუქციის, მომსახურეობის) გაყიდვიდან ამონაგების ჩამოყალიბების პროცესზე კონტროლისთვის. მოცემული მეთოდის ნაკლოვანებას წარმოადგენს ის, რომ ის არ ითვალისწინებს კორპორაციის ფულადი სახსრების აბსოლუტური ოდენობის ცვლილებებსა და მიღებული ფინანსური შედეგის (მოგების) ურთიერთკავშირს.

არაპირდაპირი მეთოდი უმჯობესია ანალიტიკური თვალსაზრისით, რადგან საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ მიღებული მოგების ურთიერთკავშირი ფულადი სახსრების სიდიდის ცვლილებასთან.

არაპირდაპირი მეთოდით ფულადი ნაკადების გამოანგარიშება წარმოებს სუფთა მოგების მაჩვენებლიდან მისი აუცილებელი კორპექტივებით მუხლებზე, რომლებიც არ ასახავენ შესაბამის ანგარიშებზე რეალური ფულის მოძრაობას.

მიმდინარე საქმიანობის შედეგად ფულადი სახსრების კლების ან ნამატის გამოანგარიშებისათვის მიზანშეწონილია განვახორციელოთ შემდეგი ოპერაციები.

1. გამოვიანგარიშოთ საბრუნავი აქტივები და მოკლევადიანი ვალდებულებები (პასივები), ფულადი ნაკადების შეფასების მეთოდიდან გამომდინარე. საბრუნავი აქტივების მუხლების კორექტირებისას უნდა გამოვაკლოთ მათი ნამატი სუფთა მოგებიდან, რომელიც რჩება კორპორაციის განკარგულებაში გადასახადით დაბეგვრის შემდეგ, ხოლო მათი შემცირება საანალიზო პერიოდისთვის უნდა დავუმატოთ მოცემულ მოგებას. მოკლევადიანი ვალდებულებების კორექტირების დროს, პირიქით, მათი ნამატი უნდა მივუმატოთ სუფთა მოგებას, რადგან ეს არ ნიშნავს ფულადი სახსრების უკუდენას; ამ ვალდებულების შემცირება აკლდება სუფთა მოგებას.

2. მოვახდინოთ სუფთა მოგების კორექტირება იმ ხარჯების სიდიდეზე, რომლებიც არ მოითხოვენ ფულადი სახსრების გადახდას. ამისათვის მოცემული ხარჯები (არამატერიალური აქტივებისა და ძირითადი სახსრების ამორტიზაცია) პერიოდისათვის უნდა მივუმატოთ სუფთა მოგებას.

3. გამოვრიცხოთ მოგებისა და ზარადის ზეგავლენა, რომლებიც არ წარმოადგენენ ჩვეულებრივი საქმიანობის შედეგს. მათ მიეკუთვნება სხვა ემიტენტების ფასიანი ქაღალდებისა და არასაბრუნავი აქტივების რეალიზაციის მიღებული ფინანსური შედეგები. ამ ოპერაციების ზეგავლენა, რომლებიც გათვალისწინებულია, აგრეთვე მოგებისა და ზარალის შესახებ ანგარიშში სუფთა მოგების გამოანგარიშების დროს, კორექტირდება განმეორებითი ანგარიშის გამოსარიცხად შემდეგი თანმიმდევრობით:

გარდა ამისა, ამ კარში განმეორებითი ანგარიშის თავიდან ასაცილებლად გამოირიცხება სუფთა მოგებაზე იმ მუხლების ზეგავლენა, რომლებიც განიხილება, აგრეთვე, საინვესტიციო და ფინანსური საქმიანობის განყოფილებებში.

ასე, მთავარ არაფულად ფაქტორს წარმოადგენს არამატერიალური აქტივებისა და ძირითადი სახსრების ამორტიზაცია. საბუღალტრო გატარებებში ამორტიზაციული გადარიცხვები ჩაირთვება პროდუქციის თვითღირებულებაში. ამიტომ ფულადი ნაკადების გამოანგარიშების დროს პერიოდისთვის საჭიროა აღვადგინოთ ამ გადარიცხვების ოდენობა, ე.ი. სუფთა მოგების სიდიდე უნდა მივუმატოთ არამატერიალურ აქტივებისა და ძირითადი სახსრების დარიცხული ცვეთის ოდენობა.

სხვა არაფულად მუხლებს წარმოადგენენ:

ინდუსტრიულად განვითარებული ქვეყნების კორპორაციათა საბუღალტრო ანგარიშების ფორმებში მოგების კორექტირება სასაქონლო-მატერიალური მარაგების, დებიტორებისა და ნაღდი ფულია (აგრეთვე, მოკლევადიანი დავალიანების (პასივების) ანგარიშების ოპერაციათა ხარჯზე გამოიხატება ერთი მუხლით: სუფთა საბრუნავი კაპიტალის ცვლილება (საბრუნავი აქტივები მინუს მოკლევადიანი ვალდებულებები). სუფთა საბრუნავი კაპიტალის ზრდა მოწმობს ფულადი სახსრების უკუდენის შესახებ, ხოლო მისი შემცირება მოდინების შესახებ.

შემონატანებისა და გადახდების შეჯერება საშუალებას გვაძლევს განვსაზღვროთ ფინანსური შედეგი თითოეული სახის საქმიანობაზე და შევისწავლოთ ის სამეურნეო ოპერაციები, რომლებიც გამოიწვია ფულადი სახსრების შემოდენამ ან უკუდენამ პერიოდისათვის (თავისთვის, კვარტლისთვის, წლისთვის), გავიგოთ მათი მიზეზი და დროულად მივიღოთ გადაწყვეტილებები, რომლებიც მიმართულია ფულადი ნაკადების სტაბილიზაციაზე. შემდგომში მიღებული მონაცემები შეიძლება გამოვიყენოთ მომავალი პერიოდისთვის ფულადი ნაკადების პროგნოზირებისთვის. პერიოდისთვის ფულადი სახსრების საერთო ზრდა ყოველთვის არ ნიშნავს კორპორაციის ფინანსური მდგომარეობის გაუმჯობესებას - ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, თუ საქმიანობის რა სახეებზე იყო და იქნება მომავალში მიმართული ფულადი სახსრები, რომლებიც იძლევიან ფინანსური რესურსების საერთო მოცულობის ნამატს ან შემცირებას.

თუ არსებობს ზარალი საქმიანობის შედეგების მიხედვით საანგარიშო პერიოდისათვის, მაშინ არაპირდაპირი მეთოდი დაფუძნებულია მოცემულ ზარალზე. მნიშვნელოვანია ის, რომ შემდგომმა კორექტივებმა შეიძლება გადააჭარბონ ზარალს და საწარმოს მიმდინარე საქმიანობაში ფულადი სახსრების მოძრაობიდან მიღებული საბოლოო შედეგი აღმოჩნდება დადებითი, მიუხედავად არსებული ზარალისა.

ფულადი რესურსების გამოყენების შესახებ დასაბუთებული მმართველობითი გადაწყვეტილებების მისაღებად საჭიროა გაგვაჩნდეს ინფორმაცია სახსრების შემოსავლისა და გახარჯვის შესახებ საქმიანობის ცალკეული სახეების: მიმდინარეს, საინვესტიციოსა და ფინანსურის მიხედვით.

არსებული ფულადი სახსრების საერთო მოცულობიდან მიმართულია:

თავისუფალი ფულადი სახსრები შეიძლება გამოვიყენოთ კრედიტორებისთვის დამატებითი დავალიანების დაფარვაზე, დივიდენდების გაზრდაზე ან ახალ ინვესტიციებზე.

თუ ჯამი უარყოფითია (ფულის უკუდენა შემოდენაზე მეტია), მაშინ ღსს საჭიროა მონახოს დამატებითი დაფინანსება საინვესტიციო პროგრამების რეალიზაციისა და მიმდინარე ოპერაციების (მომწოდებელთა ანგარიშების ანაზღაურებანი, პერსონალისთვის ხელფასის გადახდა და სხვ.) შენარჩუნებისათვის.

მაშასადამე, ანგარიში ფულადი სახსრების მოძრაობის შესახებ საშუალებას აძლევს მომხმარებელს (ანალიტიკოსს) პასუხი გასცეს შემდეგ შეკითხვებს:

1. რა ოდენობის ფულადი სახსრები იქნა მიღებული მიმდინარე, საინვესტიციო და ფინანსური საქმიანობიდან? საკმარისია თუ არა ისინი საწარმოო ხარჯების დასაფარად?

2. საკმარისია თუ არა ძირითად კაპიტალში სააქციო საზოგადოების მიერ ჩადებული სახსრები უწინდელ დონეზე საწარმოო სიმძლავრეთა შენარჩუნებისთვის ან მათი გაზრდისთვის?

3. რა ხარისხით ხდება საზოგადოების ინვესტიციის დაფინანსება საკუთარ სახსრების ხარჯზე და რა ხარისხით - სასესხოს ხარჯზე?

4. დაფინანსების გარე წყაროებიდან მიღებული ფულადი სახსრების რა წილი მიეკუთვნება სასესხო კაპიტალს (ბანკების გრძელვადიანი კრედიტები, კორპორაციული ობლიგაციების ემისია) და რა - საკუთარს (აქციათა ემისია)?

5. დგას თუ არა ღსს სასესხო სახსრების მოზიდვის საჭიროების წინაშე აქციონერებისთვის დივიდენდების გადასახდელად?

ყველაზე ხელსაყრელად შეიძლება ჩაითვალოს სიტუაცია, რომლის დროსაც ფულადი სახსრების შემოსავლის ძირითად წყაროს წარმოადგენს სააქციო საზოგადოების მიმდინარე (საოპერაციო) საქმიანობა.

მაშასადამე, კორპორაციის ფულადი ნაკადების მართვის პირველთანრიგოვან მიზანს წარმოადგენს მისი ლიკვიდურობის მიღწევა. ლიკვიდურობის შენარჩუნებისათვის ძირითად საფუძველს წარმოადგენს ხანგრძლივი გადახდისუუნარობის შედეგები სამეურნეო სუბიექტის გაკოტრების შესახებ განაცხადების სახით, მიზანშეწონილია სტრატეგიული და მიმდინარე მმართველობითი გადაწყვეტილებები შევამოწმოთ იმის საგანზე, ხელს უწყობენ თუ არა ისინი ფინანსური წონასწორობის შენარჩუნებას თუ არღვევენ მას.

ამასთანავე, ფულადი რესურსების ნაწილის იმობილიზაცია ნაღლი ფულის ფორმით დაკავშირებულია კორპორაციისათვის გარკვეულ დანაკარგებთან რომელიმე ხელსაყრელ საინვესტიციო პროექტში შესაძლო მონაწილეობისაგან გაშვებული მოგების სახით. ამიტომ ფულადი რესურსების ხარჯვის დროს საჭიროა გავითვალისწინოთ ურთიერთგამომრიცხავი მიზნები: კორპორაციის ბალანსის ლიკვიდურობისა და საკმარისი გადახდისუნარიანობის შენარჩუნება და მისი საქმიანობის მაღალი შემოსავლიანობის უზრუნველყოფა.

ფინანსური დირექტორი ვალდებულია მართოს ფულადი ნაკადები იმგვარად, რომ მოახდინოს კორპორაციის შემოსავლიანობის მაქსიმიზირება და ამავდროულად შეინარჩუნოს აქტივების მაღალი ლიკვიდურობა. პრაქტიკაში ეს ნიშნავს შემოსავლიანობასა და ლიკვიდურობას შორის მისაღები თანაფარდობის პოვნასა და შენარჩუნებას.

ფულადი ნაკადების ანალიზის საკვანძო მიზანი მდგომარეობს ფულადი სახსრების დეფიციტის (სიჭარბის) მიზეზთა გამოვლენაში და გამოყენების მიმართულებებისა და მათი შემოსვლის წყაროების განსაზღვრაში.

ამ მიზნით შეიძლება გამოვიყენოთ როგორც პირდაპირი, ისე არაპირდაპირი მეთოდიც. ფულადი ნაკადების შესწავლისათვის ძირითად დოკუმენტს წარმოადგენს ანგარიში ფულადი სახსრების მოძრაობის შესახებ, რომლის საშუალებით შეიძლება დავადგინოთ:

ფინანსური მდგომარეობის ტრადიციულ ანალიზს სპეციალური შედარებითი მაჩვენებლების (ლიკვიდურობის, გადახდისუნარიანობის, რენტაბელობისა და აქტივების ბრუნვადობის) საფუძველზე გააჩნია რიგი ნაკლოვანებები:

კოეფიციენტების ანალიზი ყველაზე მნიშვნელოვანი სალიკვიდო საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის შეფასებისთვის, რადგან ლიკვიდაციის პროცესში უდიდესი ყურადღება ეთმობა მის უნარს მოკლე ვადებში დაფაროს სავალო ვალდებულებები კრედიტორების წინაშე აქტივების გაყიდვის გზითაც კი.

1. ფულადი სახსრების მოდინების ძირითად წყაროებს წარმოადგენს:

სულ - 100%25.

2. ფულადი სახსრების უკუდენა გამოწვეულია:

3. მიმდინარე საქმიანობიდან ფულადი სახსრების სუფთა მოდინება სრულად არ ფარავს ინვესტიციური საქმიანობიდან მათ უკუდენას, ამიტომ თავისუფალი ფულადი სახსრების საბოლოო ნაშთი კვარტლის ბოლოსთვის შემცირდა ორჯერ (36:18).

ფულადი სახსრების მოძრაობის შესახებ ანგარიშის ანალიზის პროცესში მათი მოდინების შემთხვევაში საჭიროა პასუხი გავცეთ რიგ კითხვებს.

1. ხომ არ მოხდა სახსრების მოდინება დავალიანების (მოკლევადიანი ვალდებულებების) გაზრდის ხარჯზე, რომელიც მოითხოვს დაფარვას (უკუდენას) მომავალში?

2. არსებობს თუ არა სააქციო კაპიტალის ზრდა (აქციათა დამატებითი ემისიის ხარჯზე)?;

3. ხომ არ მოხდა ქონების მთლიანად გაყიდვა?

4. მცირდება თუ არა მატერიალურ-საწარმოო მარაგები?

5. მცირდება თუ არა საწყობში მზა პროდუქციის ნაშთები?

6. დროულად ხდება თუ არა დებიტორული (კლიენტის) დავალიანების გადახდევინება?

ფულადი სახსრების უკუდენისას უნდა ვუპასუხოთ შემდეგ კითხვებს:

1. ხომ არ არის მაჩვენებლების შემცირება, რომლებიც ახასიათებენ კორპორაციის აქტივების უკუგებას (აქტივების ბრუნვალობის და რენტაბელობის მაჩვენებლებს)?

2. ხომ არ არის საბრუნავი აქტივების ბრუნვადობის შენელება?

3. ხომ არ იზრდება დებიტორული დავალიანებისა და მარაგთა აბსოლუტური ოდენობა?

4. ხომ არ იყო აქციონერებისთვის დივიდენდების მეტისმეტი გადახდა (ამ მიზნებისათვის 30-40%25 წმინდა მოგების განაწილების საყოველთაო მიღებული ნორმის ზემოთ)?

5. ხომ არ იყო საქონლის გაყიდვებისა და წარმოების მოცულობის მკვეთრი ზრდა, რასაც თან ახლავს საბრუნავ და არასაბრუნავი აქტივებში დაბანდებული ცვლადი და მუდმივი დანახარჯების ზრდა?

6. დროულად ხდება თუ არა ბიუჯეტში გადასახადებისა და შენატანების არასაბიუჯეტო ფონდებში გადახდა (ერთიანი სოციალური გადასახადის ფორმით)?

დეტალური დასკვნებისათვის საჭიროა გამოვიყენოთ ფულადი ნაკადების ანალიზის როგორც პირდაპირი, ისე არაპირდაპირი მეთოდებიც.

შედეგად შეიძლება გავაკეთოთ წინასწარი დასკვნები ფულადი სახსრების დეფიციტის მიზეზების შესახებ:

კორპორაციის საერთო ფულად ნაკადზე ძირითადად ზეგავლენას ახდენენ გაყიდვებიდან მიღებული ამონაგები, სასესხო სახსრებზე გადახდილი პროცენტების ოდენობისა და აქტივების რენტაბულობა. სუფთა საბრუნავი კაპიტალის ცვლილება ძირითადად დამოკიდებულია მოთხოვნილებებზე საბრუნავ აქტივებში და საქონელთა გაყიდვისაგან მიღებული ამონაგების მოცულობაზე., საინვესტიციო საქმიანობაში ფულადი ნაკადი ყველაზე მჭიდროდაა დაკავშირებული ძირითად კაპიტალში მოთხოვნილებასთან. ფინანსურ საქმიანობაში ფულადი ნაკადი დამოკიდებულია პასივებში სასესხო სახსრების კუთრ წონაზე, სესხების პროცენტების დაფარვაზე და კრედიტების დაბრუნების საშუალო ვადაზე.

ფულადი ნაკადების ანალიზის დროს მიზანშეწონილია ყურადღება გავამახვილოთ შემდეგზე:

1. რა სიდიდით განსხვავდება კაპიტალდაბანდებათა მოცულობა წლის განმავლობაში დარიცხული ამორტიზაციისაგან? თუ რეალური ინვესტიციები უფრო ნაკლებია, ვიდრე დარიცხვები, მაშინ ეს თავისუფალი ფულადი სახსრების წარმოქმნისა და ეკონომიის ფაქტორია, მაგრამ მხოლოდ დროის მცირე მონაკვეთში. დარიცხვებზე 5-10%25-ით ინვესტიციათა ოდენობის აღმატება ამტკიცება, რომ საწარმო ინარჩუნებს თავის ძირითად სახსრებს მუშა მდგომარეობაში. მათი დაფარვის წყაროებზე კაპიტალდაბანდებათა მნიშვნელოვანი აღმატების შემთხვევაში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ხდება ფულადი სახსრების სტაბილური უკუდენა, რაც არახელსაყრელია საწარმოსთვის.

2. როგორია საწარმოს განკარგულებაში დატოვებული სუფთა მოგების წილი საბუღალტრო მოგებაში, როგორც მისი განვითარების წყაროში?

3. აღემატება თუ არა დებიტორული დავალიანების ნამატი ახალი სააქციო კაპიტალის ოდენობას პლუს გაუნაწილებელი მოგება?

4. ფარავს თუ არა სუფთა საბრუნავი კაპიტალის სიდიდე საბრუნავი აქტივების 10%25 და შეადგენს თუ არა ის მარაგთა მოცულობის არანაკლებ 50%25, უზრუნველყოფს რა საწარმოს ფინანსურ მდგრადობას?

მითითებული პირობების დაცვა პრაქტიკაში საშუალებას გვაძლევს არა მარტო სწორად მოვახდინოთ ფულადი ნაკადების მოძრაობის ანალიზირება საანგარიშო პერიოდისათვის, არამედ გავაკეთოთ პერსპექტივაში (კვარტლისთვის, წლისთვის) დასაბუთებული პროგნოზები.

ლიკვიდური ფულადი ნაკადი წარმოადგენს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მაჩვენებელს, რომელიც ახასიათებს საწარმოს (კორპორაციის) ფინანსურ მდგრადობას და მასში წმინდა საკრედიტო პოზიციის ცვლილებას პერიოდის (თვის, კვარტლის) განმავლობაში.

წმინდა საკრედიტო პოზიცია - ეს სხვაობაა საწარმოს მიერ მიღებული კრედიტების ოდენობასა და ფულადი სახსრების სიდიდეს შორის. ლიკვიდური ნაკადი მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ ზღვარის მახასიათებელი ფინანსური ბერკეტის (ლევერიჯის) მაჩვენებელთან, რომლამდეც საწარმოს საქმიანობა შეიძლება გაუმჯობესებულ იქნეს საბანკო კრედიტების ხარჯზე.

ფინანსური ლევერიჯი - ობიექტური ფაქტორი, რომელიც წარმოიქმნება ბალანსის პასივში სასესხო სახსრების გამოჩენასთან ერთად და რომელიც საშუალებას გვაძლევს მივიღოთ დამატებითი მოგება საკუთარ კაპიტალზე.

ასეთი სიტუაცია წარმოიქმნება შემთხვევაში, როდესაც აქტივების რენტაბელობა მეტია საბანკო პროცენტის საშუალო განაკვეთის (Pc>CП).

ფულადი ნაკადების გაზომვის პირდაპირი და არაპირდაპირი მეთოდების გარდა, არსებობს ე.წ. ლიკვიდური ფულადი ნაკადის მეთოდი, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ოპერატიულად გამოვიანგარიშოთ საწარმოზე ფულადი სახსრების ნაკადი. მოცემული მეთოდი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ფინანსური მდგომარეობის ექსპრეს-დიაგნოსტიკისათვის.

ლიკვიდური ფულადი ნაკადის მაჩვენებლის განსხვავება ლიკვიდურობის სხვა პარამეტრებისაგან (აბსოლუტურისაგან, მიმდინარესა და საერთოსაგან) მდგომარეობს იმაში, რომ უკანასკნელები ასახავენ საწარმოს უნარს დაფაროს თავისი ვალდებულებები გარე კრედიტორების წინაშე. ლიკვიდური ფულადი ნაკადი ახასიათებს საწარმოს მიმდინარე საქმიანობიდან მიღებული ფულადი სახსრების აბსოლუტურ სიდიდეს, ამიტომ ის წარმოადგენს უფრო „შიდა“ მაჩვენებელს, რომელიც გამოხატავს მისი მუშაობის შედეგიანობას. ის მნიშვნელოვანია, აგრეთვე მოცემული საწარმოს კრედიტორებისა და პოტენციური ინვესტორებისათვის.

ლიკვიდური ფულადი ნაკადის მაჩვენებელი მოიცავს სასესხო სახსრების მთელ მოცულობას და, როგორც შედეგი, გამოხატავს სესხებისა და კრედიტების ზეგავლენას საწარმოს საქმიანობის ეფექტურობაზე ნაღდი ფულის გენერირების თვალსაზრისით.

ფულადი ნაკადების უფრო რაციონალურ მართვას მივყავართ საწარმოს ფინანსური მოქნილობის დონის ზრდამდე, რაც გამოიხატება:

1. ფულადი ბრუნვის ოპერატიულ მართვაში ფულადი სახსრების გამოყენებისა და შემონატანების ბალანსირებულობის თვალსაზრისით;

2. პროდუქციის გასაღებაზე ხარჯების მინიმიზაციას და გაყიდვათა მოცულობის ზრდაში საწარმოს რესურსების ოპერატიული მანევრირების ხარჯზე;

3. სასესხო სახსრებით მანევრირების გაუმჯობესებაში, რომელიც ხასიათდება სავალო ვალდებულებებით საპროცენტო გადახდებზე ხარჯების შემცირებით;

4. საწარმოს ბალანსის ლიკვიდურობის ამაღლებაში;

5. ფულადი რესურსების გამოთავისუფლების შესაძლებლობაში მათი ინვესტირებისათვის უფრო შემოსავლიან ობიექტებში („ზრდის ზონები“) ვალის მომსახურეობაზე შედარებით მცირე ხარჯების დროს;

6. მომწოდებლებთან და კრედიტორებთან მოლაპარაკებათა პირობების გაუმჯობესებაში;

7. საიმედო ბაზის შექმნაში საწარმოს სტრუქტურული ქვედანაყოფების ეფექტური მუშაობის შესაფასებლად (განსაკუთრებით ფულადი ნაკადების ანალიზის დროს საქმიანობის სახეების მიხედვით);

8. შიდა ხასიათის ღონისძიებათა ხარჯზე შეუძლებლობის (გაკოტრების) მუქარის ნეიტრალიზაციისადმი საწარმოს უნარის პროგნოზში.

ლიკვიდური ფულადი ნაკადის მაჩვენებელმა შეიძლება ჰპოვოს ფართო გამოყენება კომერციული ბანკების საქმიანობაში, რადგან ის გამოხატავს მათი პოტენციური გადახდისუნარიანობის ხარისხს კრედიტორებისთვის ვალის დაბრუნების დროს.

ფულადი ნაკადების პროგნოზირება წარმოადგენს ფინანსური მეცნიერების ყველაზე ნაკლებად შესწავლილი პრობლემებიდან ერთ-ერთს.

ის მჭიდროდაა დაკავშირებული როგორც მომავალში საწარმოს (კორპორაციის) განვითარების სტრატეგიულ დაგეგმვასთან, ისე პერსპექტიული ფინანსური დაგეგმვის განხორციელებასთან. ფულადი ნაკადების პროგნოზი მდგომარეობს ფულადი სახსრების ხარჯვის მიმართულებებისა და შემონატანების შესაძლო წყაროების განსაზღვრაში, იქიდან გამომდინარე, რომ საკმაოდ რთულია უმრავლესი მაჩვენებლების პროგნოზირება დიდი სიზუსტით, ფულადი ნაკადის დაგეგმვა დაიყვანება საპროგნოზო პერიოდში ნაღდი ფულადი სახსრების ბიუჯეტის შედგენამდე. ამისათვის გეგმავენ მხოლოდ ნაკადის მნიშვნელოვან პარამეტრებს: გაყიდვათა მოცულობას, ნაღდი ანგარიშსწორებითა და ბარტერით რეალიზაციიდან ამონაგების წილს; დებიტორული და საკრედიტო დავალიანების პროგნოზს და ა.შ. პროგნოზი ხორციელდება გარკვეული პერიოდისათვის: წლისთვის (კვარტლებად დაყოფით), კვარტლებისთვის (თვეებად დაყოფით), თვისთვის (დეკადებად ან ხუთ დღედ დაყოფით).

ფულადი ნაკადების პროგნოზირების მეთოდიკა მოიცავს შემდეგ ოპერაციებს:

განსაკუთრებული სირთულე პირველ ეტაპზე შეიძლება წარმოიქმნას იმ შემთხვევაში, თუ საწარმო გამოიყენება პროდუქციის გაგზავნის მიხედვით გაყიდვებიდან ამონაგების გამოანგარიშების მეთოდიკას.

უფრო დეტალური გაანგარიშება გულისხმობს დებიტორული დავალიანების კლასიფიკაციას მისი დაფარვის ვადების მიხედვით, რომელიც შეიძლება შესრულებულ იქნეს წინა პერიოდებზე (კვარტლებზე) დებიტორული დავალიანების დაფარვის ანალიზის სტატისტიკური მონაცემების დაგროვების გზით. პირველ ეტაპზე დგინდება გაშუალებული წილი დაფარვის ვადით 30 დღემდე, 60 დღემდე და ა.შ.

სახსრების სხვა შემონატანების არსებობის დროს (სხვა რეალიზაციებიდან, ფინანსური ოპერაციებიდან) მათი საპროგნოზო შეფასება სრულდება პირდაპირი დათვლის მეთოდით: მიღებული თანხა ემატება გარკვეულ პერიოდზე პროოდუქციის რეალიზაციიდან მიღებული ფულადი შემონატანების მოცულობას.

გამოანგარიშების მეორე ეტაპზე დგინდება ფულადი სახსრების უკუდენის სიდიდე. მის ძირითად შემადგენელს კლემენტს წარმოადგენს მოკლევადიანი საკრედიტო დავალიანების დაფარვა. ივარაუდება, რომ საწარმო ანგარიშებს უნაზღაურებს მომწოდებლებს დროულად, თუმცა მან შეიძლება მოახდინოს ფულის გადახდის ვადაგადაცილება. ვადაგადაცილებული საკრედიტო დავალიანება გამოდის მოკლევადიანი დაფინანსების დამატებითი წყაროს სახით. ფულადი სახსრების ხარჯვის მეორე მიმართულებას შეიძლება მივაკუთვნოთ პერსონალის შრომის ანაზღაურება, ზედნადები ხარჯები, გადასახადები, კაპიტალდაბანდებები, პროცენტები, დივიდენდები.

მესამე ეტაპზე პროგნოზირებადი ფულადი შემონატანებისა და გადახდების შეჯერების საშუალებით განისაზღვრება წმინდა ფულადი ნაკადი (დადებითი ან უარყოფითი სალდო).

ბოლოს, უკანასკნელ ეტაპზე დგინდება საერთო მოთხოვნილება მოკლევადიან დაფინანსებაში (საბანკო კრედიტში).

საწარმოს (კორპორაციის) მრავალი ხელმძღვანელი მიისწრაფვის, პირველ რიგში, მოიზიდოს ბანკების მოკლევადიანი კრედიტები, რადგან არა ყველა შემთხვევაში არსებობს ფულადი ნაკადებისა და საბრუნავი აქტივების მართვის დამუშავებული სისტემა. ამიტომ ფულადი სახსრების დეფიციტის წარმოქმნის შემთხვევაში დრო რჩება მხოლოდ იმაზე, რომ ბანკს მივმართოთ მორიგ კრედიტზე.

მომავალ შემოსავალზე კორპორაციის საქმიანობის შედეგების პროგნოზირებისათვის საერთაშორისო პრაქტიკაში გამოიყენება ორი ძირითადი მეთოდი:

შემოსავლის კაპიტალიზაციის მეთოდი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ მომავალი შემოსავლები ტოლი იქნება მიმდინარესი ან მათი ზრდის ტემპები წონად დადებით სიდიდეებს. მაშინ კორპორაცია ხანგრძლივი დროით სტაბილურად იფუნქციონირებს. კაპიტალიზაციის ქვეშ ქონების შეფასების თეორიაში იგულისხმება შემოსავლების გადაანგარიშების პროცესი ობიექტის საბაზრო ღირებულების მაჩვენებელში კაპიტალიზაციის განაკვეთზე წმინდა შემოსავლის დაყოფის გზით. მოცემული განაკვეთი მიიღება უძრავი ქონების ბაზარზე სიტუაციისა და რისკის გათვალისწინებით, რომელთანაცაა დაკავშირებული შესაფასებელი საწარმოს საქმიანობა.

საწარმოებისთვის, რომლებსაც გააჩნიათ მნიშვნელოვანი არასაბრუნავი აქტივები, რომლებიც იზიდავენ ბანკების კრედიტებსა და იყენებენ ფულად სახსრებს წმინდა საბრუნავი კაპიტალის ზრდისათვის, მოსახერხებელია გამოიყენონ წმინდა ფულადი შემონატანების (ნაკადების) მაჩვენებელი, რომელიც გამოიანგარიშება ფორმულით:

წმინდა ფულადი შემონატანები = წმინდა შემოსავალი მოგების ფორმით + ამორტიზაციული გადარიცხვები + გრძელვადიანი დავალიანების გაზრდა - არასაბრუნავი აქტივების ღირებულების ნამატი - წმინდა საბრუნავი კაპიტალის ნამატი

წმინდა საბრუნავი კაპიტალი = საბრუნავი აქტივები - მოკლევადიანი ვალდებულებები

თუ საწარმოს წმინდა შემოსავალი იცვლება წლიდან წლამდე, მაშინ მისი შეფასებისათვის უფრო მიზანშეწონილია გამოვიყენოთ ფულადი შემოსავლების დისკონტირების მეთოდი.

საწარმოთა შემოსავლების შეფასების მეთოდი ფულადი ნაკადების დისკონტირების საშუალებით ასახავს მათ მომავალ მომგებიანობას, რაც ყველაზე მეტად პასუხობს ინვესტირებისა და კრედიტორების ინტერესებს. საინვესტიციო პროექტების ფინანსური ეფექტურობის შეფასებისას მოცემული მეთოდი წარმოადგენს საკვანძოს.

თქვენი საწყობი დაიწვა - მადლობა ღმერთს, ყველაფერი უმსხვერპლოდ დამთავრდა, - და დარჩით 200 000 ლარის ღირებულების სადაზღვევო კომპანიის ჩეკისა და 50 000 ლარის ღირებულების ცარიელი მიწის ნაკვეთის ამარა. თქვენ განზრახული გაქვთ საწყობის აღდგენა, მაგრამ თქვენი უძრავი ქონების კონსლულტანტი სანაცვლოდ გთავაზობთ საოფისე შენონობის აგებას. მშენებლობის დანახარჯებმა უნდა შეადგინონ 300 000 ლარი, გარდა ამისა, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კიდევ მიწის ღირებულებაც, რომელიც სხვა შემთხვევაში შეიძლება გაყიდულ იქნეს 50 000 ლარად. მეორე მხრივ, თქვენი კონსულტანტი ფიქრობს სამომავლოდ საოფისე ნაგებობათა ნაკლებობას და შეგპირდებათ, რომ ერთი წლის შემდეგ ახალი შენობის გაყიდვა მოგიტანთ 400 000 ლარს. ამრიგად, თქვენ შეგიძლიათ ამჟამად დააბანდოთ 350 000 ლარი მომავალი წლისთვის 400 000 ლარის მიღების მოლოდინში. თქვენ უნდა მიიღოთ ეს წინადადება, თუ მოსალოდნელი შემოსავლის (400 000 ლარი) მიმდინარე ღირებულება (PV*) აღემატება ინვესტიციათა ოდენობას (350 000 ლარს). მაშასადამე, თქვენ უნდა დასვათ კითხვა: „დღეს რამდენად ფასობს 400 000 ლარი, რომელთა მიღება მოხდება ერთი წლის შემდეგ და აღემატება თუ არა მათი მოყვანილი ღირებულება 350 000 ლარს?“

_______________

* აქ და შემდეგ ტერმინების პირობით აღნიშვნათა სახით ტექსტსა და ფორმულებში გამოიყენება ინგლისური დასახელებებიდან წარმოქმნილი შემოკლებები: PV-present value-დან (მიმდინარე ღირებულება), NPV-net present value-დან (წმინდა მიმდინარე ღირებულება), DF-discount factor (დისკონტირების კოეფიციენტი), D-debt-დან (ვალი, დავალიანება), E-equity-დან (საკუთარი ანუ სააქციო კაპიტალი).

მიმდინარე ღირებულება 400 000 ლარი, რომელიც ერთი წლის შემდეგ უნდა იქნეს მიღებული, უნდა იყოს ეხლანდელ 400 000 ლარზე ნაკლები. დღევანდელი ლარი ხომ უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე ხვალინდელი, რადგან ფულის, რომელსაც თქვენ დღეს ფლობთ, მაშინვე ჩადება შეიძლება და ის დაუყოვნებლივ „დაიწყებს ზრდას“, ე.ი. დაიწყებს პროცენტის მოტანას. ეს ფინანსების თეორიისა და პრაქტიკის პირველი ფუძემდებლური პრინციპია. ამრიგად, გადავადებული შემოსავლის მიმდინარე ღირებულება შეიძლება განსაზღვრულ იქნეს შემოსავლის ოდენობის იმ დისკონტირების კოეფიციენტზე (DF) გამრავლებით, რომლის მნიშვნელობა 1-ზე ნაკლებია. (თუკი კოეფიციენტი იქნებოდა 1-ზე მეტი, დღევანდელი ლარი უფრო იაფი ეღირებოდა, ვიდრე ხვალინდელი). ავღნიშნოთ მოსალოდნელი შემოსავალი 1 პერიოდში (ერთი წლის შემდეგ) C1-ის საშუალებით, მაშინ:

მიმდინარე ღირებულება (PV)=დისკონტირების კოეფიციენტი (DF) X C1.

დისკონტირების კოეფიციენტი-ეს უბრალოდ სამომავლოდ მიღებული ერთი ლარის დღევანდელი ღირებულებაა. ის უდრის ერთი გაყოფილი ერთისა და შემოსავლიანობის ნორმის (r) ჯამზე;

შემოსავლიანობის ნორმა (ან უბრალოდ შემოსავლიანობა) r წარმოადგენს გასამრჯელოს, რომელსაც ითხოვს ინვესტორი გადასახდელების შემოსავლის გადავადებისთვის.

მოდით, ახლა განვსაზღვროთ უძრავ ქონებაში ინვესტიციათა ღირებულება ჩვენი მაგალითიდან, წინა პირობად ავიღებთ რა იმას, რომ შემოსავალი 400 000 ლარის ოდენობით გარანტირებულია. საოფისე შენობის მშენებლობა და შემდგომი გაყიდვა - არა ერთადერთი ხერხი ერთი წლის შემდეგ მივიღოთ 400 000 ლარი. თქვენ შეგიძლიათ დააბანდოთ თქვენი სახსრები მთავრობის ფასიან ქაღალდებში ერთი წლის დაფარვის ვადით. ვთქვათ, მათზე დადგენილია საპროცენტო შემოსავლის განაკვეთი წლიური 7 %25. რა რაოდენობის თანხა უნდა დააბანდოთ ამ ფასიან ქაღალდებში, რათა მიიღოთ 400 000 ლარი წლის ბოლოსთვის? ადვილია ამის გამოთვლა: თქვენ უნდა დააბანდოთ 400 000 ლარი/1,07=373 832 ლარი.¹ მაშასადამე, 7%25 განაკვეთის დროს მიმდინარე ღირებულება 400 000 ლარი, რომელიც ერთი წლის შემდეგ იქნება მიღებული, შეადგენს 373 832 ლარს.

ახლა დავუშვათ, რომ ეს-ეს არის აამოქმედეთ მიწის ნაკვეთი და შეუდექით ნაგებობის აშენებას, გადაწყვიტეთ თქვენი პროექტის გაყიდვა. რამდენად შეძლებთ მის გაყიდვას? ამ კითხვაზეც პასუხი ადვილია, რადგან საკუთრების მოცემული ობიექტი ერთი წლის შემდეგ ეღირება 400 000 ლარი, ამჟამად ინვესტორი მოისურვებს მასზე გადაიხადოს 373 832 ლარი. ეს ზუსტად იმდენივეა, რამდენსაც ის გახარჯავდა, რათა მიეღო 400 000 ლარი შემოსავალი, დააბანდებდა რა სასხსრებს სამთავრობო ფასიან ქაღალდებში. რა თქმა უნდა, თქვენ ყოველთვის შეგიძლიათ გაასაღოთ საკუთარი უძრავი ქონება უფრო დაბალი ფასითაც, მაგრამ რატომ გაყიდით უფრო იაფად, ვიდრე ბაზარს შეუძლია შემოგთავაზოთ. მიმდინარე ღირებულება 373 832 ლარის ოდენობით, ეს მხოლოდ შესაძლო ფასია, რომელიც აკმაყოფილებს მყიდველსაც და გამყიდველსაც. მაშასადამე, უძრავი ქონების მიმდინარე ღირებულება, აგრეთვე, წარმოადგენს მის საბაზრო ფასსაც.

იმისთვის, რომ გამოგვეანგარიშებინა მიმდინარე ღირებულება, ჩვენ მოვახდინეთ მოსალოდნელი მომავალი შემოსავლის დისკონტირება შემოსავლიანობის ნორმის მიხედვით, რომელსაც იძლევიან შეჯერებადი ალტერნატიული ინვესტიციები კაპიტალის ბაზარზე. შემოსავლიანობის ამ ნორმას ხშირად უწოდებენ დისკონტირების განაკვეთს, ზღვრულ (მინიმალურად მისაღებ) შემოსავლიანობას ან კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიულ დანახარჯებს (კაპიტალზე ალტერნატიულ დანახარჯებს). მას უწოდებენ ალტერნატიულ დანახარჯებს, რადგან ის წარმოადგენს შემოსავლიანობას, რომელზეც უარს ამბობს ინვესტორი, აბანდებს რა ფულს რომელიმე პროექტში და არა ფასიან ქაღალდებში. ჩვენს მაგალითში ალტერნატიული დანახარჯები შეადგენენ 7%25-ს. მიმდინარე ღირებულება მიღებულ იქნა 400 000 ლარის 1.07 გაყოფით:

_________________

1. მოდით, საკუთარი თავი შევამოწმოთ, თუ თქვენ აბანდებთ 373 832 ლარს წლიური 7 %25-ით, მაშინ წლის ბოლოს დაგიბრუნდებათ საწყისი დაბანდება პლუს საპროცენტო შემოსავალი 0,07X373832 დოლ.=26 168 დოლ. ოდენობით. საერთო თანხა, რომელსაც თქვენ მიიღებთ, უდრის 373 832+26 168=400 000 ლარი ყურადღება მიაქციეთ აი რას: 373 832 ლარიX1.07=400 000

შენობა ღირს 373 832 ლარი, მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ თქვენ გამდიდრდით 373 832 ლარით. თქვენ ხომ მასში უკვე დააბანდეთ 350 000 ლარი და, მაშასადამე, წმინდა მიმდინარე ღირებულება (NPV) თქვენთვის შეადგენს 23 832 ლარს. წმინდა მიმდინარე ღირებულება განისაზღვრება მიმდინარე ღირებულებიდან საჭირო ინვესტიციების ჯამის გამოკლებით:

წმინდა მიმდინარე ღირებულება (NPV)=PV-საჭირო
ინვესტიციები=373 832-350 000=23 832.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თქვენი საოფისე შენობის ღირებულება აღემატება მისი მშენებლობის ხარჯებს, ე.ი. პროექტი იძლევა ღირებულების წმინდა ნამატს. ფორმულა წმინდა მიმდინარე ღირებულების გამოანგარიშებისათვის შეიძლება ჩავწეროთ შემდეგი სახით:

ამავე დროს შეგახსენებთ, რომ Cо, ფულადი ნაკადი 0 პერიოდში (ე.ი. ამჟამად), ჩვეულებრივ, არის უარყოფითი სიდიდე. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, Cо-ეს ინვესტიციებია და, მაშასადამე, ფულადი სახსრების გადინებაა. ჩვენს მაგალითში Cо= -350 000 ლარი.

საოფისე შენობის მშენებლობასთან დაკავშირებულ მაგალითში ჩვენ გამოვდიოდით ერთი არარეალისტური წანამძღვრიდან: სინამდვილეში თქვენი უძრავი ქონების კონსულტანტი არ შეიძლება სრულად იყოს დარწმუნებული საოფისე ნაგებობათა სამომავლო ღირებულებაში. ამონაგები 400 000 ლარის ოდენობით განასახირიებს საუკეთესო პროგნოზს, მაგრამ ის არ არის გარანტირებული.

თუ შენობის მომავალი ღირებულება მოქცეულია რისკის ქვეშ, მაშინ წმინდა მიმდინარე ღირებულების ჩვეული გამოთვლა მცდარია. ინვესტორებს სრული გარკვეულობით შეუძლიათ მიიღონ 400 000 ლარი, შეისყიდით რა მთავრობის 373 832 ღირებულების ფასიან ქაღალდს, ამიტომ ისინი არ გადაიხდიან ასეთ თანხას თქვენს შენობაში. როგორც ჩანს, თქვენ მოგიწევთ ფასის დაწევა, რათა დააინტერესოთ ინვესტორები.

ახლა ჩვენ მივუახლოვდით ფინანსების მეორე ფუძემდებლურ პრინციპს: საიმედო ლარი უფრო მეტს ფასობს ვიდრე სარისკო. ინვესტორების უმრავლესობა თავს არიდებს რისკს, როდესაც შეიძლება ამის გაკეთება, ვინაიდან არ კარგავენ შემოსავალს. მიუხედავად ამისა, ალტერნატიული დანახარჯებისა და მიმდინარე ღირებულების კონცეფციებს გააჩნიათ აზრი სარისკო ინვესტიციებთან მიმართებაში. ამონაგების დისკონტირება კი შეიძლება ანალოგიური ინვესტიციების შემოსავლიანობის მიხედვით. მაგრამ ამისათვის მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ სხვა ინვესტიციების მოსალოდნელი შემოსავლიანობა¹ და მოსალოდნელი უკუგება (ამონაგები).

ყველა ინვესტიციას თან ახლავს არათანაბარი რისკი. საოფისე შენობის მშენებლობის პროექტი სამთავრობო ფასიან ქაღალდებში ინვესტიციებზე უფრო სარისკოა, მაგრამ, ალბად, მოიცავს ნაკლებ რისკს, ვიდრე კაპიტალდაბანდებები დამწყებ ბიოტექნოლოგიურ საწარმოში. ვთქვათ, თქვენი ვარაუდით, პროექტი დაკავშირებულია ისეთივე რისკთან, როგორც ინვესტიციები საფონდო ბაზარზე (ინვესტიციები აქციებში), და უკანასკნელთა შემოსავლიანობა პროგნოზირდება 12%25-ის დონეზე. მაშინ სწორედ 12%25-ია კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიული დანახარჯების შესაფერისი მნიშვნელობა. ეს სწორედ ის შემოსავლიანობაა, რომელზეც თქვენ უარს ამბობთ, არ აბანდებთ რა სახსრებს ფასიან ქაღალდებში, რომლებიც შეჯერებადია რისკის მიხედვით თქვენს პროექტთან. ახლა კი შეგიძლიათ გადაიანგარიშოთ წმინდა მიმდინარე ღირებულება:

NPV=PV-350 000=357 143-350 000=7 143.

თუ სხვა ინვესტორები ეთანხმებიან 400 000 ლარის ოდენობის შემოსავლის თქვენეულ პროგნოზს და მისთვის დამახასიათებელი რისკის შეფასებას, მაშინ თქვენი უძრავი ქონება მშენებლობის პროცესში უნდა ღირდეს 357 143 ლარი შეეცდებით რა მის ძვირად გაყიდვას, თქვენ ვერ იპოვიდით მყიდველს, რადგან მაშინ უძრავ ქონებაში დაბანდებათა მოსალოდნელი შემოსავლიანობა აღმოჩნდებოდა ნაკლები, ვიდრე 12%25, რომლებიც შეიძლება მივიღოთ საფონდო ბაზარზე. საოფისე შენობა უწინდელივით იძლევა ღირებულების წმინდა ნამატს, მაგრამ ის გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე ჩვენი წინა გამოთვლები გვიჩვენებენ.

საოფისე შენობის ღირებულება დამოკიდებულია ფულადი ნაკადების წარმოქმნის დროსა და მათთვის დამახასიათებელ განუსაზღვრელობებზე. შემოსავალი 400 000 ლარის ოდენობით ეღირებოდა ზუსტად 400 000 ლარი, თუ მიღებულ იქნებოდა დაუყონებლივ. თუ საოფისე შენობის აგება ისეთივე საიმედოა, როგორც დაბანდებები სამთავრობო ფასიან ქაღალდებში, ერთი წლით შეფერხება ამცირებს ღირებულება 373 832 ლარამდე. თუკი ის დაკავშირებულია ისეთივე რისკთან, როგორც ინვესტიციები საფონდო ბაზარზე, განუსაზღვრელობა ამცირებს ღირებულებას კიდევ 16 689 ლარით 357 143 ლარამდე.

სამწუხაროდ, აქტივების ღირებულების შეფასება დროისა და განუსაზღვრელობის გათვალისწინებით ხშირად აღმოჩნდება უფრო რთული ამოცანა, ვიდრე გულისხმობს ჩვენი მაგალითი, ამიტომ ჩვენ განვიხილავთ ცალკ-ცალკე ამ ორი ფაქტორის ზეგავლევას.

________________

1. ცნება „მოსალოდნელი“ საკმარისია გვესმოდეს, რომ მოსალოდნელი ამონაგები ასახავს რეალისტურ და არა ოპტიმისტურ ან პესიმისტურ პროგნოზს.

ამრიგად, ჩვენ მივედით დასკვნამდე, რომ საოფისე შენობის მშენებლობა კარგი საქმეა, რადგან მისი ღირებულება აღემატება მასთან დაკავშირებულ დანახარჯებს, ე.ი. მას გააჩნია დადებითი წმინდა მიმდინარე ღირებულება. იმისათვის, რომ გამოგვეანგარიშებინა ღირებულება, ჩვენ ვივარაუდეთ, თუ რამდენი გახდა საჭირო, რათა მიგვეღო ისეთივე შემოსავალი უშუალოდ ფასიან ქაღალდებში ინვესტიციებიდან. პროექტის მიმდინარე ღირებულება ტოლია მისგან მომავალი ამონაგების, რომელიც დისკონტირებულია ამ ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობის მიხედვით.

იგივე შეიძლება გამოვხატოთ სხვაგასხვაგვარადაც: უძრავ ქონებასთან დაკავშირებულ ჩვენს პროექტს აზრი აქვს იმიტომ, რომ მისი შემოსავლიანობა აღემატება დანახარჯებს კაპიტალზე. ინვესტიციათა შემოსავლიანობა წარმოადგენს მოგების უბრალო შეფასებას თავდაპირველ ხარჯებთან:

შეგახსენებთ, დანახარჯები კაპიტალზე (კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიული დანახარჯები) იმ შემოსავლიანობის ტოლია, რომელიც ხელიდანაა გაშვებული ფასიან ქაღალდებში ინვესტიციებზე უარის თქმის გამო. თუ საოფისე შენობის მშენებლობა დაკავშირებულია ისეთივე რისკთან, როგორიცაა ინვესტიციები საფონდო ბაზარზე, მაშინ ხელიდანაა გაშვებული მოგება 12%25-ის ოდენობით. რადგან საოფისე შენობის შემოსავლიანობის 14%25 აღემატება ალტერნატიული დანახარჯების 12%25-ს.

აი, ორი თანაბარმნიშვნელოვანი წესი, რომლებითაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღების დროს¹.

1. წმინდა მიმდინარე ღირებულების წესი: დადებითი წმინდა მიმდინარე ღირებულების მქონე ინვესტიციების განხორციელება.

2. შემოსავლიანობის წესი: ინვესტიციათა განხორციელება, რომელთა შემოსავლიანობა აღემატება კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიულ ხარჯებს².

_________________

1. თქვენ შეგიძლიათ თავად დარწმუნდეთ ამ წესების თანაბარმნიშვნელობაში. გამოვხაზოთ ისინი სხვაგვარად: თუ შემოსავლიანობა 50000/350000 მეტია რ-ზე, მაშინ წმინდა მიმდინარე ღირებულება - 350000+40000 (1+ r) უნდა იყოს 0-ზე მეტი.

2. ეს წესები შეიძლება მოვიდნენ წინააღმდეგობაში ერთმანეთთან, როდესაც ფულის ნაკადები გრძელდება ორ პერიოდზე მეტ ხანს.

კაპიტალის მოზიდვის ალტერნატიული დანახარჯები-იმდენად მნიშვნელოვანი ცნებაა, რომ იმსახურებენ დამატებით ყურადღებას და კიდევ ერთ მაგალითს. ვთქვათ, თქვენ მოგეცათ შემდეგი შესაძლებლობა: ამჟამად მოახდინოთ 100 000 ლარის ინვესტიცია, რათა წლის ბოლოს, ეკონომიკის საერთო მდგომარეობის მიხედვით, მიიღოთ უკუგება შემდეგი ოდენობით:

თქვენ უარყოფთ ოპტიმისტურ (აღმავლობა) და პესიმისტურ (ვარდნა) პროგნოზებს. ეს თქვენ გიტოვებთ მოსალოდნელ უკუგებას C₁=110 00 ლარი¹, ე.ი. თქვენი ინვესტიციების (100 000 ლარი) 10%25-იან შემოსავლიანობას. მაგრამ ამ დროს როგორია დისკონტირების სწორი განაკვეთი?

თქვენ იწყებთ ჩვეულებრივი აქციების მოძებნას ისეთივე რისკით, როგორიცაა თქვენი საინვესტიციო შესაძლებლობა. ყველაზე შესაფერისი აღმოჩნდა X აქციები. მომდევნო წლისათვის ეკონომიკის ნორმალური მდგომარეობის დროს ნავარაუდევია მათი ფასი 110 000 ლარის დონეზე. ეკონომიკური აღმავლობის შემთხვევაში ფასი მაღალი იქნება, ვარდნის შემთხვევაში - დაბალი, მაგრამ ცვლილებათა პროპორცია იგივეა, როგორც თქვენს ინვესტიციებში (140 ლარი აღმავლობისას, 80 ლარი ვარდნისას). ზოგადად, თქვენ ასკვნით, რომ X აქციები და თქვენი ინვესტიციები დაკავშირებულია ერთნაირ რისკთან.

აქციათა მიმდინარე ფასი X შეადგენს 95,65 ლარს აქციაზე, მათი მოსალოდნელი შემოსავლიანობა - 15%25-ს:

ეს სწორედ ის მოსალოდნელი შემოსავლიანობაა, რომელზეც თქვენ უარს ამბობთ, ფულს დებთ რა თქვენს პროექტში იმის ნაცვლად, რომ განახორციელოთ ინვესტირება საფონდო ბაზარზე. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ეს არის სწორედ თქვენი პროექტის ალტერნატიული დანახარჯები.