დღესდღეობით ადამიანის უფლებათა მიმართ არსებულ გლობალურ კონსენსუსს პრეცედენტი არ გააჩნია. მიუხედავად ამისა, მსოფლიოს მრავალ ნაწილში რიტორიკა რეალობას არ ემთხვევა. თუ ჩვენ ამ ნაპრალის აღმოფხვრა გვინდა, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ადამიანის უფლებათა სტანდარტების ცხოვრებაში დანერგვა არა მხოლოდ აბსტრაქტული თეორიაა. ამას პრაქტიკული გამოყენება უნდა ჰქონდეს მთავრობის ყოველდღიურ საქმიანობაში.

მე, როგორც ბრიტანეთის მინისტრი, რომელიც პასუხისმგებელი ვიყავი პენიტენციალურ სისტემაზე გასული წლის ზაფხულამდე, ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ის, თუ როგორ ექცევა საზოგადოება თავისუფლებაშეზღუდულ ადამიანებს, ლაკმუსის ტესტია ადამიანის უფლებათა მიმართ ერთგულების გასაზომად. მსოფლიოში არსებობს პენიტენციალური სამსახურების მარეგულირებელი საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და სტანდარტების ფართო სპექტრი. ბრიტანეთი მხარს უჭერს ამ ხელშეკრულებათა უნივერსალურ აღსრულებას.

წინამდებარე სახელმძღვანელო მიზნად ისახავს პენიტენციალურ რეფორმასთან დაკავშირებით საყოველთაოდ აღიარებული სტანდარტების გადმოცემას პრაქტიკული სახელმძღვანელო წესების სახით პენიტენციალური სისტემის თანამშრომლებისთვის. იგი დაწერილია ენდრიუ კოილის მიერ, რომელმაც წლების განმავლობაში დააგროვა პენიტენციალური სისტემის მართვის დადებითი გამოცდილება, ვიდრე მას გაგვიზიარებდა პენიტენციალურ კვლევათა საერთაშორისო ცენტრის ხელმძღვანელის რანგში. დარწმუნებული ვარ, ამ სახელმძღვანელოს დადებითად შეხვდებიან მთავრობის მინისტრები, საერთაშორისო ორგანიზაციები და პენიტენციალური სისტემის თანამშრომლები.

თუ მოპყრობის ის სტანდარტები, რომლებიც ამ სახელმძღვანელოშია მოცემული, შესრულებული იქნება, გაიზრდება ნდობა და პატივისცემაც პენიტენციალური სამსახურების მიმართ. და ჩვენც გადადგმული გვექნება კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი ადამიანის უფლებათა უნივერსალური გამოყენებისაკენ.

მისი ღირსება პარლამენტის წევრი ჯეკ სთრო

მადლიერების სიტყვები

წინამდებარე წიგნის შექმნაში წვლილი ბევრმა ადამიანმა შეიტანა.

მრჩეველთა ჯგუფის წევრები სახელებით არიან მოხსენებული შესავალში.

პენიტენციალურ კვლევათა საერთაშორისო ცენტრის ყველა თანამშრომელი, რომლებიც დაუღალავად მუშაობენ მსოფლიოს სხვადასხვა ადგილში პენიტენციალური სისტემის მართვის გასაუმჯობესებლად, ხელს უწყობდა ამ წიგნის შექმნას, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, თავისი ცოდნითა და გამოცდილებით.

განსაკუთრებული დახმარება გაგვიწიეს ენდრიუ ბარკლიმ და არტურ დე ფრიშინგმა.

მერი მერფი მუშაობდა სახელმძღვანელოს თავდაპირველ ვარიანტზე.

ჯეიმს ჰეინსმა ხელნაწერი წაკითხვად ფორმატში მოაქცია და მრავალი საათი დახარჯა კარგი პრაქტიკის ნიმუშების შესაგროვებლად.

ვივიენ სტერნმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა სახელმძღვანელოს საბოლოო ტექსტისა და ფორმატის ჩამოყალიბებაში.

პენიტენციალურ კვლევათა საერთაშორისო ცენტრის თანამშრომლებმა - ვივიენ ფრანსისმა, ანტონ შელუპანოვმა, ფემკე ვან დერ მოილენმა და ჰელენ ფერმა ფასდაუდებელი ადმინისტრაციული დახმარება გაგვიწიეს.

ყველა ზემოაღნიშნულ ადამიანს ვუძღვნი უღრმეს მადლობას.

და ბოლოს, წინამდებარე სახელმძღვანელო ვერ გამოიცემოდა, რომ არა დიდი ბრიტანეთის საგარეო და თანამეგობრობის სამსახურის სულგრძელი ფინანსური მხარდაჭერა.

ვისთვის აროს ეს სახელმძღვანელო

წინამდებარე სახელმძღვანელოს მიზანია, დახმარება გაუწიოს ყველა იმ ადამიანს, ვისაც რაიმე შეხება აქვს პენიტენციალურ დაწესებულებებთან. მკითხველთა წრეში შეიძლება შედიოდნენ მთავრობის მინისტრები, რომელთა მანდატია პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულება პენიტენციალურ დაწესებულებებთან დაკავშირებულ საკითხებზე, სახელმწიფო მოხელეები, რომლებიც მუშაობენ იუსტიციის სამინისტროს და სხვა სამინისტროების სისტემებში და ზედამხედველობენ პენიტენციალურ დაწესებულებებს, აგრეთვე, მთავრობათაშორისი უწყებები, როგორიცაა გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია, ევროპის საბჭო, ამერიკის სახელმწიფოთა ორგანიზაცია, აფრიკული კავშირი, წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი და მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაცია. სახელმძღვანელოთი შესაძლოა ასევე დაინტერესდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციები და სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფები, რომლებიც მუშაობენ პენიტენციალურ დაწესებულებებზე. შეძლებისდაგვარად, სახელმძღვანელოზე ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ თავად პატიმრებსაც. მაგრამ სახელმძღვანელოს უპირველესი აუდიტორიაა ის ადამიანები, რომლებიც უშუალოდ მუშაობენ ციხეებში და პატიმრებთან. ამ წრეში შედის საერთო-სახელმწიფოებრივი და რეგიონული პენიტენციალური დაწესებულებების ხელმძღვანელები. უმთავრესად კი, ეს სახელმძღვანელო გამიზნულია მათთვის, ვინც უშუალოდ მუშაობს ციხეებში და პატიმრებთან ურთიერთობა უხდება ყოველდღიურად.

მკაფიოდ განსაზღვრული პრინციპების კრებული

წინამდებარე სახელმძღვანელოში მიმოხილული საკითხები წარმოაჩენს პენიტენციალური დაწესებულებების მართვის სირთულეს და უნარ-ჩვევების ფართო სპექტრს, რომელთა ფლობაც მოეთხოვება მათ, ვისაც ევალება პატიმრების ხელმძღვანელობა. ამ სახელმძღვანელოში მიმოხილული საკითხები აჩვენებს, რომ არსებობს ფაქტორების ერთიანი კრებული, რომლებიც, ერთობლიობაში აღებული, წარმოადგენს პენიტენციალური დაწესებულებების კარგი მართვის მოდელს. თუმცა, საკმარისი არ არის აღნიშნული საკითხების განხილვა ვაკუუმში. თანაბრად მნიშვნელოვანია აგრეთვე, რომ ისინი ჩამოყალიბდეს მკაფიოდ განსაზღვრული პრინციპების სახით. ვინაიდან ამ სახელმძღვანელოს მიზანია, გამოიყენებოდეს მსოფლიოში არსებულ ყველა პენიტენციალურ დაწესებულებაში, აუცილებელია, რომ პრინციპების კრებული, რომელმაც მისათითებელი წყაროს ფუნქცია უნდა შეასრულოს, გამოყენებადი იყოს ყველა ქვეყანაში. ეს პრინციპები არ უნდა გამომდინარეობდეს ერთი კონკრეტული კულტურიდან ან წესებიდან, რომლებიც მხოლოდ ერთ ქვეყანაში ან რეგიონშია მიღებული. სახელმძღვანელო აკმაყოფილებს აღნიშნულ მოთხოვნას იმით, რომ მის ყოველ თავში ამოსავალ წერტილად მიჩნეულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტები.

საერთაშორისო სტანდარტები

ეს სტანდარტები შეთანხმებულია საერთაშორისო საზოგადოებაში, ძირითადად, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მეშვეობით. ადამიანის უფლებათა მთავარი დოკუმენტები, როგორიცაა სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი და ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი, ის საერთაშორისო ხელშეკრულებებია, რომლებიც იურიდიულად სავალდებულოა ყველა იმ სახელმწიფოსათვის, რომელმაც ამ ხელშეკრულებების რატიფიცირება ან მათთან მიერთება მოახდინა.

ასეთი დოკუმენტების დიდი ნაწილი შეიცავს წესებს თავისუფლებაშეზღუდული ადამიანების მოპყრობის შესახებ.

გარდა ამისა, არის რიგი საერთაშორისო დოკუმენტები, რომლებიც კონკრეტულად პატიმრებსა და დაკავების პირობებს ეხება. ამ პრინციპებში, მინიმალურ წესებსა და სახელმძღვანელო წესებში გადმოცემული უფრო დეტალური სტანდარტები ფასდაუდებელი დანამატია სამართლებრივი ხელშეკრულებებით დადგენილი ზოგადი ხასიათის პრინციპებისა. კერძოდ, აქ იგულისხმება: პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები (1957წ.), პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ (1988წ.), პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპები (1990წ.) და არასრულწლოვანთა მიმართ მართლმსაჯულების განხორციელების სტანდარტული მინიმალური წესები (1985წ.). არსებობს ასევე რიგი დოკუმენტები, რომლებიც გამიზნულია უშუალოდ იმ პერსონალისთვის, რომელიც თავისუფლებაშეზღუდულ ადამიანებთან მუშაობს. კერძოდ, ეს დოკუმენტებია: სამართალდამცავი მოხელეების ქცევის კოდექსი (1979წ.), სამედიცინო ეთიკის პრინციპები, რომლებიც ეხება ჯანდაცვის პერსონალის, განსაკუთრებით ექიმების, როლს პატიმრებისა და დაკავებულების დაცვაში წამებისა და სხვა სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯისგან (1982წ.) და სამართალდამცავ მოხელეთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები (1990წ.).

რეგიონული სტანდარტები

ზემოაღნიშნულ საერთაშორისო სტანდარტებს ავსებს რიგი ადამიანის უფლებათა რეგიონული დოკუმენტი. ევროპაში ეს დოკუმენტებია: კონვენცია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ (1953წ.), ევროპის კონვენცია წამებისა და არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის შესახებ (1989წ.) და ევროპული წესები პენიტენციალური დაწესებულებების შესახებ (1987წ.). ადამიანის უფლებათა შესახებ ამერიკული კონვენცია ძალაში შევიდა 1978 წელს, ხოლო ადამიანისა და ხალხთა უფლებების შესახებ აფრიკული ქარტია - 1986 წელს.

რეგიონული სასამართლო ორგანოები სასარგებლო საწყაოა იმის გასაზომად, თუ რამდენად ნერგავენ ცხოვრებაში ცალკეული სახელმწიფოები საერთაშორისო სტანდარტებს. ამერიკის სახელმწიფოებში ამ ფუნქციას ასრულებს ინტერამერიკული ადამიანის უფლებათა სასამართლო, ხოლო ევროპაში მსგავს ფუნქციას ახორციელებს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო.

საერთაშორისო დამკვირვებლები

ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებში, დაკავების ადგილებში ადამიანის უფლებათა სტანდარტების დაცვას აკვირდება წამებისა და არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის აღკვეთის კომიტეტიც. 1997 წელს ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკულმა კომისიამ დანიშნა სპეციალური მომხსენებელი ციხის პირობებზე. გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია მუშაობს წამების წინააღმდეგ კონვენციის დამატებითი ოქმის მიღებაზე. ამით შეიქმნება სისტემა, რომლითაც საერთაშორისო ექსპერტების ჯგუფი რეგულარულ ვიზიტებს განახორციელებს დაკავების ადგილებში, რასაც დაემატება უწყვეტი რეგულარული ვიზიტები ინსპექტირებისთვის შექმნილი დამოუკიდებელი ადგილობრივი ჯგუფების მიერ.

გამოყენებადობა

პენიტენციალური დაწესებულებების კარგი მართვის შესახებ წინამდებარე სახელმძღვანელოს გამოყენებადობა გამომდინარეობს იქიდან, რომ იგი მყარადაა დაფუძნებული ზემოთ აღნიშნულ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებზე, ეს სტანდარტები კი მთელს მსოფლიოშია აღიარებული.

პრაქტიკული გამოცდილება

თუმცა, მათთვის, ვინც პენიტენციალურ დაწესებულებებზეა პასუხისმგებელი, საკმარისი არაა, მხოლოდ იცოდნენ და უთითებდნენ აღნიშნულ საერთაშორისო სტანდარტებს. თუ მათ ამ სტანდარტების დანერგვა თავიანთ ყოველდღიურ შრომით ცხოვრებაში სურთ, მაშინ მათ უნდა შეეძლოთ მათი ინტერპრეტირება და რეალურ სამუშაო ურთიერთობებში გამოყენება. სწორედ ამის გადმოცემას ისახავს მიზნად წინამდებარე სახელმძღვანელო. ამ კუთხით მისი გამოყენებადობა გამომდინარეობს მის შექმნაში მონაწილე ადამიანების პრაქტიკული გამოცდილებიდან. ამ წიგნის მთავარმა ავტორმა 24 წელი იმუშავა პენიტენციალური დაწესებულების დირექტორად. მნიშვნელოვანი მხარდაჭერა იქნა აღმოჩენილი საერთაშორისო მრჩეველთა ჯგუფის მიერ, რომლის ყოველ წევრს მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში ციხეებში მუშაობის ფართო გამოცდილება აქვს. კერძოდ, ამ ჯგუფის წევრები იყვნენ:

გარდა ამისა, პენიტენციალურ კვლევათა საერთაშორისო ცენტრის თანამშრომლებმა და მკვლევარებმა გამოიყენეს ის ფართო გამოცდილება, რომელიც მათ დააგროვეს მსოფლიოს ყველა რეგიონში პენიტენციალური დაწესებულებების თანამშრომლებთან მუშაობისას, ადამიანის უფლებებთან და პენიტენციალური დაწესებულებების მართვასთან დაკავშირებული უამრავი პროექტის ფარგლებში.

ადამიანის უფლებები პენიტენციალურ დაწესებულებათა კარგი მართვის განუყოფელი ნაწილია

პენიტენციალურ კვლევათა საერთაშორისო ცენტრი პენიტენციალური დაწესებულებების მართვასთან დაკავშირებულ თავის ყველა პრაქტიკულ პროექტს ახორციელებს ადამიანის უფლებათა ჭრილში. ამას ორი მიზეზი აქვს. პირველი, ეს სწორი მიდგომაა. წინამდებარე სახელმძღვანელოს ბევრ თავში წარმოჩენილია, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია პენიტენციალური დაწესებულების მართვა ეთიკურ ჭრილში, როდესაც ხდება პენიტენციალურ დაწესებულებაში ჩართული ყველა ადამიანის ადამიანურობის პატივისცემა, იქნება ეს პატიმრები, დაწესებულების თანამშრომლები თუ მნახველები. ამ ეთიკური ჭრილის გამოყენება უნდა ხდებოდეს უნივერსალურად და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტები ითვალისწინებენ კიდეც ამ უნივერსალურობას.

გარდა ამისა, პენიტენციალური დაწესებულებების მართვისადმი ზემოაღნიშნულ მიდგომას კიდევ ერთი უფრო პრაგმატული დასაბუთება აქვს. ეს მიდგომა არ არის ლიბერალური ან რბილი მიდგომა პენიტენციალური დაწესებულებების მართვისადმი. წინამდებარე სახელმძღვანელოს მრჩეველთა ჯგუფის წევრებს და მის დაწერაში მონაწილე სხვა ადამიანებს ნამუშევარი აქვთ მსოფლიოს ზოგიერთ ყველაზე პრობლემატურ პენიტენციალურ დაწესებულებაში. ისინი დარწმუნებული არიან, რომ დაწესებულებების მართვის აღნიშნული სტილი არის ყველაზე ეფექტური და ყველაზე უსაფრთხო. დრომ და, კვლავ, ცენტრის თანამშრომლებმა აჩვენეს, რომ სხვადასხვა ქვეყნის, სხვადასხვა კულტურის საზოგადოებებში პენიტენციალური დაწესებულებების პირველი საფეხურის თანამშრომლები პოზიტიურად არიან განწყობილი ამ მიდგომის მიმართ. მისი მეშვეობით ხდება საერთაშორისო სტანდარტების დაკავშირება მათ ყოველდღიურ სამუშაოსთან, რაც დაუყოვნებლივ თვალსაჩინო ხდება ხოლმე.

ამ მიდგომის მთავარი აზრი არის ის, რომ ადამიანის უფლებები არა მხოლოდ სასწავლო პროგრამაში შესატანი დამატებითი საგანია, არამედ იგი პენიტენციალური დაწესებულებების კარგ მართვას ავსებს და მის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს.

კიდევ ერთი საშუალება

ბოლო წლებში გამოქვეყნდა რიგი ნაშრომები, რომლებიც წინამდებარე სახელმძღვანელოში ასახული საკითხების განხილვას შეეხებოდა, მათ შორის:

იმედი გვაქვს, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელო თავის ადგილს დაიკავებს ამ და სხვა ნაშრომების გვერდზე და გამოდგება სასარგებლო საშუალებად პენიტენციალური დაწესებულებების კარგი მართვის მიზნებისთვის. მართალია, ეს წიგნი მიზნად ისახავს მასში მოცემული თემების ამომწურავად მიმოხილვას, მაგრამ ასეთი კომპლექსური საგნის სრულად ამოწურვა შეუძლებელია. ჩვენ მიზანი იყო, შეგვერჩია ის ძირითადი საკითხები, რაც პენიტენციალური დაწესებულებების მართვას უკავშირდება. გვესმის, რომ პენიტენციალური დაწესებულებების პირობებთან დაკავშირებული ბევრი საკითხი ამ წიგნში შესული არ არის. პენიტენციალური კვლევების საერთაშორისო ცენტრი მკითხველთა მადლიერი იქნება მათი რეაქციებისა და რეკომენდაციების გამო იმასთან დაკავშირებით, თუ რა შეიძლება დაემატოს მომავალ გამოცემას.

ციხეები

შენიშვნა ტერმინოლოგიასთან დაკავშირებით

სხვადასხვა სამართლებრივ სისტემაში სხვადასხვა ტერმინი გამოიყენება თავისუფლების შეზღუდვის ადგილებთან მიმართებით იმის მიხედვით, თუ ვინ იმყოფება ამ ადგილებში: ისინი, ვინც ჯერ არ გასამართლებულან, ისინი, ვისაც უკვე შეეფარდა სასჯელი, თუ ისინი, ვისაც უსაფრთხოების სხვადასხვა პირობები შეუფარდეს. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ციხეებს ისეთ ადგილებს უწოდებენ, სადაც იმყოფებიან ჯერ გაუსამართლებელი პირები, რომელთა საქმეც მცირე მნიშვნელობის საქმეების განმხილველმა სასამართლომ უნდა განიხილოს ან პირები, რომელთაც მოკლევადიანი სასჯელი შეეფარდათ; ადგილებს, სადაც სასჯელმისჯილი პატიმრები იმყოფებიან, ეწოდება გამასწორებელი დაწესებულებები. რუსეთის ფედერაციაში მთლიანად სულ 15 ციხეა, რადგან აქ ეს ტერმინი ნიშნავს ყველაზე მაღალი დონის უსაფრთხოების რეჟიმის მქონე დაკავების ადგილს. სხვა მსჯავრდებული პირების ყოფნის ადგილებს კი სასჯელაღსრულების კოლონიებს უწოდებენ.

პატიმრები

შესაბამისად, დაკავებული პირების სხვადასხვა კატეგორიის აღსანიშნავად გამოიყენება სხვადასხვა ტერმინი. პირები, რომლებიც ჯერ არ გასამართლებულან, მიიჩნევიან წინასწარ გამოძიებაში ან წინასწარ დაკავებაში მყოფებად და მათ დაკავებულებს უწოდებენ.

წინამდებარე სახელმძღვანელოში ტერმინი „ციხე“ გულისხმობს ყველა სახის დაკავების ადგილს, ხოლო „პატიმარი“ გულისხმობს ყველას, ვინც ამ ადგილებში არის დაკავებული. კონტექსტი, რომელშიც ეს ტერმინები გამოიყენება, გასაგები იქნება უშუალოდ ტექსტიდან გამომდინარე.

ზოგადი საკითხები

მნიშვნელოვანი საჯარო სამსახური

ნებისმიერ დემოკრატიულ სახელმწიფოში ციხეში მუშაობა საჯარო სამსახურს განეკუთვნება. ციხეები, სკოლებისა და საავადმყოფოების მსგავსად, ის ადგილებია, რომლებიც უნდა იმართებოდეს სამოქალაქო ხელისუფლების მიერ საზოგადოებრივი კეთილდღეობისთვის ხელშეწყობის მიზნით. ციხის ადმინისტრაცია გარკვეულწილად მაინც ანგარიშვალდებული უნდა იყოს არჩეული პარლამენტის წინაშე, ხოლო საზოგადოება რეგულარულად უნდა იყოს ინფორმირებული ციხეების მდგომარეობასა და მოთხოვნილებებზე. მთავრობის მინისტრები და მაღალჩინოსანი მმართველები უნდა აჩვენებდნენ, რომ ისინი აფასებენ ციხის თანამშრომლებს მათ მიერ გაწეული სამუშაოსათვის და საზოგადოებას ხშირად უნდა შეახსენონ, რომ მუშაობა ციხეში მნიშვნელოვანი საჯარო სამსახურია.

ციხის ადმინისტრაციის ეთიკური საფუძვლები

ციხის ადმინისტრაციამ ეთიკის ფარგლებში უნდა იმუშაოს. ძლიერი ეთიკური კონტექსტის გარეშე მდგომარეობა, როდესაც ადამიანების ერთ ჯგუფს გაცილებით მეტი უფლებები აქვს ადამიანების მეორე ჯგუფთან შედარებით, შეიძლება იოლად გადაიზარდოს მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებაში. ეთიკური კონტექსტი არ გულისხმობს მხოლოდ ცალკეული თანამშრომლების მიერ პატიმრებისადმი გარკვეულ მოქცევას. პატიმრობის ეთიკური საფუძვლების შეგრძნება ადმინისტრირების პროცესში უნდა გაჯდეს ზემოდან ქვემოთ. ციხის ადმინისტრაციის მიერ მართლზომიერ პროცედურებზე აქცენტის გაკეთებამ, მუშაობის ეფექტურობის მოთხოვნამ ან ადმინისტრაციის მიზნების მისაღწევად ზეწოლამ, თუ წინასწარ გათვალისწინებული არ ყოფილა ეთიკური იმპერატივები, შეიძლება ძალზე მძიმე არაადამიანურობა გამოიწვიოს. ციხის ადმინისტრაციის მიერ ტექნიკურ პროცესებსა და პროცედურებზე კონცენტრაციამ შეიძლება გამოიწვიოს ის, რომ ციხის თანამშრომლებს დაავიწყდეთ, რომ ციხე არ არის ქარხანა, რომელიც უშვებს ავტომობილებს ან სარეცხ მანქანებს. ციხის მართვა უპირველესად ადამიანების - ციხის თანამშრომლების და პატიმრების - მართვას გულისხმობს. ეს ნიშნავს, რომ აქ ჩნდება საკითხები, რომლებიც გაცილებით უფრო შორს მიდის, ვიდრე ეფექტურობა. ადამიანების მოპყრობაზე გადაწყვეტილებების მიღებისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ერთი ფუნდამენტური საკითხი; მთავარი კითხვა, რომელიც ყოველთვის უნდა დაისვას, არის „სწორია თუ არა, რასაც ვაკეთებთ?“

ციხის თანამშრომლებსა და პატიმრებს შორის ურთიერთობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს

ციხე ხშირად ასოცირდება მის ფიზიკურ მხარესთან: კედლები, ღობეები, შენობა ჩაკეტილი კარებებით და გისოსებიანი ფანჯრებით. სინამდვილეში კი, ციხის ყველაზე მნიშვნელოვანი მხარე მისი ადამიანური განზომილებაა, რადგან ციხე უმთავრესად ადამიანებს ეხება. ციხეში მყოფი ადამიანების ორი ძირითადი ჯგუფია: პატიმრები და თანამშრომლები, რომლებიც მეთვალყურეობენ პატიმრებს. კარგად მართული ციხის გასაღები ადამიანების ამ ორ ჯგუფს შორის ურთიერთობის ხასიათშია.

კარგ ხელმძღვანელობას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს

ისინი, ვინც ციხეებსა და პენიტენციალურ სისტემაზე არიან პასუხისმგებელნი, ტექნიკურ და მართვის მოსაზრებებზე უფრო შორს უნდა იყურებოდნენ. ისინი უნდა იყვნენ ლიდერები, რომელთაც შესწევთ უნარი, მათ დაქვემდებარებაში მყოფ თანამშრომლებს განუვითარონ იმ ღირებულებების შეგრძნება, რომლითაც თანამშრომლები უნდა ხელმძღვანელობდნენ ყოველდღიური რთული სამუშაოს შესრულებისას. ისინი უნდა იყვნენ ის ადამიანები, რომლებსაც გააჩნიათ მკაფიო ხედვა და ნება იმისა, რომ, ციხის ადმინისტრირების რთული სამუშაოს შესრულებისას, შენარჩუნებული იყოს უმაღლესი სტანდარტები.

კარგი თანამშრომლების აუცილებლობა

ჩვეულებრივ, ციხეებს არ აქვთ თავიანთი პატიმრების არჩევის შესაძლებლობა; მათ უნდა მიიღონ ყველა, ვისაც გაუგზავნის სასამართლო ან სხვა კანონიერი ორგანო. მაგრამ ციხეებს აქვთ საკუთარი თანამშრომლების არჩევის შესაძლებლობა. აუცილებელია, რომ კადრები შეირჩეს ყურადღებით, მოხდეს მათი გადამზადება, ხელმძღვანელობა და დახმარების გაწევა. ციხის სამუშაო ფრიად მომთხოვნია. იგი გულისხმობს თავისუფლებააღკვეთილ ქალებთან და მამაკაცებთან მუშაობას, რომელთაგან ბევრს აქვს ფსიქიკური აშლილობა, სხვადასხვა საგნებზე დამოკიდებულება, დაბალი სოციალური და განათლების უნარ-ჩვევები და მოდიან საზოგადოების მარგინალური ჯგუფებიდან. ზოგი მათგანი საზოგადოებისთვის საშიშროებას წარმოადგენს, ზოგიერთი საშიში და აგრესიულია, სხვები ძალიან ცდილობენ გაქცევას. არც ერთ მათგანს არ სურს ციხეში ყოფნა. თითოეული მათგანი ინდივიდუალური პიროვნებაა.

ციხის თანამშრომლების როლი

ციხის თანამშრომლების როლია:

პიროვნული პატიოსნება

აღნიშნული სამუშაოს პროფესიულად შესრულებას დიდი უნარი და პიროვნული პატიოსნება სჭირდება. პირველ რიგში, ეს იმას ნიშნავს, რომ ქალები და მამაკაცები, რომლებიც ციხეებში მუშაობენ, სიფრთხილით უნდა იქნენ შერჩეული, რათა მოხდეს ისეთი კადრების მობილიზება, რომელთაც აქვთ შესაბამისი პირადი ღირსებები და განათლების დონე. მათ სათანადოდ უნდა შეასწავლონ ის პრინციპები, რომლებიც საფუძვლად დაედება მათ მუშაობას, ასევე, საჭირო ადამიანური და ტექნიკური უნარები. კარიერის განმავლობაში, მათ უნდა მიეცეთ განვითარების და საკუთარი უნარების გაფართოების, აგრეთვე, ციხის საკითხებზე უახლესი ინფორმაციის და ცოდნის მიღების შესაძლებლობა.

ჩაკეტილობის საფრთხე

ჩვეულებრივ, ციხის თანამშრომლები ჩაკეტილ და იზოლირებულ გარემოში მუშაობენ, რომელმაც, დროთა განმავლობაში, ისინი შეიძლება ვიწროდ მოაზროვნე და მოუქნელ ადამიანებად აქციოს. მათი სწავლება და მართვა უნდა მოხდეს ისე, რომ დაცული იქნენ ამ ჩაკეტილობისგან. თანამშრომლები უნდა დარჩნენ ადეკვატური ფართო საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებებისადმი, საიდანაც მოდიან პატიმრები და სადაც დაბრუნდებიან ისინი. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ციხე დაშორებით არის განთავსებული, თანამშრომლები კი ციხესთან მიმაგრებულ საცხოვრისში ცხოვრობენ.

ციხის თანამშრომლების სტატუსი

საერთოდ, ციხის თანამშრომლებს უფრო დაბალი რანგის პირებად მიიჩნევენ, ვიდრე სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის სხვა სფეროში, მაგალითად, პოლიციაში მომუშავე პირებს. ხშირად ეს გამოხატულია ციხის თანამშრომლების შრომის ანაზღაურების ოდენობაშიც, რომელიც ბევრ ქვეყანაში ძალიან დაბალია. შედეგად კი, ხშირად ძალიან ძნელია სათანადოდ კვალიფიციური პერსონალის აყვანა ციხეში სამუშაოდ. მაღალკვალიფიციური პერსონალის მიზიდვისა და შენარჩუნებისათვის აუცილებელია, რომ მათი ხელფასები დადგინდეს სათანადო ოდენობით, ხოლო შრომითი ურთიერთობის სხვა პირობები იყოს ისეთივე, როგორიც დაწესებულია საჯარო სამსახურის მსგავსი თანამდებობებისთვის.

საზოგადოების განათლების დონის ამაღლება ციხეების თაობაზე

ბევრ ქვეყანაში საზოგადოებამ ბევრი არაფერი იცის ციხეების, ციხის თანამშრომლების და მათი სამუშაოს შესახებ. ჩვეულებრივ, საზოგადოება აღიარებს ჯანდაცვის მუშაკების და მასწავლებლების მნიშვნელოვნებას, მაგრამ ციხის თანამშრომლები არ სარგებლობენ მსგავსი საზოგადოებრივი პატივისცემით. მთავრობის მინისტრები და პენიტენციალური სისტემის მაღალჩინოსნები უნდა ეცადნენ, მოაწყონ საზოგადოებრივი განათლების პროგრამები და ბიძგი მისცენ მედიის ინტერესს, რათა მოხდეს საზოგადოების განათლების დონის ამაღლება იმ მნიშვნელოვანი როლის შესახებ, რომელსაც ციხის თანამშრომლები ასრულებენ სამოქალაქო საზოგადოების დაცვაში.

ღირებულებები და კომუნიკაცია

ყველა ადამიანის თანდაყოლილი ღირსება

დემოკრატიულ საზოგადოებებში საზოგადოების ფუნდამენტურ ღირებულებებს საფუძვლად უდევს და იცავს კანონი. ამ ღირებულებათაგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ყველა ადამიანის თანდაყოლილი ღირსების პატივისცემა. ადამიანობის პატივისცემის ერთერთი საუკეთესო საზომია ის, თუ როგორ ექცევა საზოგადოება მათ, ვინც ჩაიდინა ან ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაული. ეს ის ადამიანები არიან, რომლებსაც, შესაძლოა, არც თვითონ გამოუჩენიათ სხვათა ღირსებებისა და უფლებების პატივისცემა. ციხის თანამშრომლებს, დანარჩენი საზოგადოების სახელით, განსაკუთრებული როლი ეკისრებათ ასეთი ადამიანების ღირსების პატივისცემაში, მიუხედავად იმისა, თუ რა დანაშაული ჩაიდინეს მათ. ეს პრინციპი, რომლის მიხედვითაც, ყველა ადამიანს, მიუხედავად იმისა, თუ რა დააშავა მან, პატივისცემით უნდა მოვეპყროთ, შემდეგნაირად იქნა ჩამოყალიბებული ცნობილი ყოფილი პატიმრის და სამხრეთ აფრიკის ყოფილი პრეზიდენტის - ნელსონ მანდელას მიერ:

„ნათქვამია, რომ ვერავინ შეიცნობს ერის ჭეშმარიტ სახეს, სანამ ციხეში არ მოხვდება. ერი უნდა შეფასდეს არა იმით, თუ როგორ ექცევა ის თავის უმაღლეს საფეხურზე მდგომ მოქალაქეებს, არამედ იმით, თუ როგორც ექცევა თავის ყველაზე დაბალ საფეხურზე მდგომთ.“¹

სწორედ ეს არის იმის საფუძველი, რომ ციხის ადმინისტრირება, უპირველეს ყოვლისა, ეთიკურ ჩარჩოებში მოექცეს. ეს იმპერატივა არასოდეს უნდა გამორჩეთ მხედველობიდან მაღალჩინოსან ადმინისტრატორებს, ციხის ადმინისტრაციას და პირველი საფეხურის ციხის თანამშრომლებს. ეთიკური ჩარჩოების გარეშე ციხის მართვის ეფექტურობა შეიძლება ისეთი გზით წარიმართოს, რომელიც საბოლოო ჯამში საკონცენტრაციო ბანაკებისა და გულაგების ბარბაროსობამდე მიდის.

მკაფიო გზავნილი

ეს პრინციპი ყოველთვის მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული იმ პირების მიერ, რომლებიც ციხეების ადმინისტრირებაზე არიან პასუხისმგებელნი. მეტად რთულ გარემოებებში მის გამოყენებას მონდომება სჭირდება. პირველი საფეხურის ციხის თანამშრომლები ამ მონდომებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეინარჩუნებენ, თუ ისინი სისტემაზე პასუხისმგებელი პირებისგან იღებენ მკაფიო და ერთგვაროვან გზავნილს, რომ ეს იმპერატივაა. მათ უნდა ესმოდეთ, რომ ისინი არ არიან მხოლოდ მცველები, რომელთა ერთადერთი ამოცანაა ადამიანებისთვის თავისუფლების წართმევა. რა თქმა უნდა, ისინი არც ლინჩის წესით განმსჯელი მოსამართლეები არიან, რომელთა ამოცანაა უფრო მეტი სასჯელის დაკისრება, ვიდრე სასამართლო ხელისუფლებამ უკვე შეუფარდა. არამედ მათ უნდა ერთმანეთს შეუთავსონ დაცვის ფუნქცია საგანმანათლებლო და გარდაქმნით ფუნქციას. ამას დიდი პიროვნული ნიჭიერება და პროფესიონალიზმი სჭირდება.

ციხის თანამშრომლების პიროვნული ღირსებები

ციხეში მუშაობა პიროვნული ღირსებებისა და ტექნიკური უნარების უნიკალურ კომბინაციას მოითხოვს. ციხის თანამშრომლები აღჭურვილი უნდა იყვნენ ისეთი პიროვნული ღირსებებით, რომელთა საშუალებით, ისინი შეძლებენ ყველა პატიმართან ობიექტურ, ადამიანურ და სამართლიან ურთიერთობას, მათ შორის, რთულ და საშიშ პატიმრებთან. ეს ნიშნავს, რომ უნდა არსებობდეს კადრების შერჩევისა და მიღების მკაცრი პროცესი, რათა სამუშაოდ მხოლოდ სათანადო ღირსებების მქონე პირები იქნენ მიღებული. მხოლოდ მაშინ, როცა ეს პროცესი უზრუნველყოფილია, შესაძლებელი იქნება, ციხეში მუშაობას პროფესია ეწოდოს.

საფრთხეები, რომელთაც კადრების არასწორი დაკომპლექტება ქმნის

ბევრ ქვეყანაში ციხეში სამუშაოდ კადრების აყვანა ძალზე რთულია. შედეგად, ამ ადგილებში სამუშაოდ მიდიან მხოლოდ ის ადამიანები, რომლებიც სხვა სამუშაოს ვერ შოულობენ. ხანდახან ისინი ციხეში მუშაობას იწყებენ სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ალტერნატივის სახით და სამუშაოს ტოვებენ, როგორც კი ამის შესაძლებლობა მიეცემათ. იმის გამო, რომ, იმავდროულად, ისინი არასათანადოდ არიან მომზადებული და ანაზღაურებაც დაბალი აქვთ, მოსალოდნელია, რომ ნაკლებად განიცდიან პროფესიულ სიამაყეს თავიანთი სამუშაოს გამო, რომ ადვილად შესაძლებელია, ვერ გაუძლონ კორუფციის ცდუნებას და რომ არ აქვთ სურვილი, ღირსეულად იმსახურონ საჯარო სამსახურში.

ერთგვაროვანი სტრატეგია

ასეთ თანამშრომლებში საერთო ხედვის და იმის რწმენის ჩანერგვა, რომ რაღაც ღირებულს აკეთებენ, უდიდესი სამუშაოა ციხის სისტემაზე პასუხისმგებელი პირებისთვის. ეს ვერ მოხდება თავისით ან შემთხვევით. ამის მიღწევა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ერთგვაროვანი სტრატეგია, დაფუძნებული იმ წინაპირობაზე, რომ საჯაროდ დაფასებული კარგი პერსონალი გადამწყვეტია კარგი ციხის სისტემისთვის.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ, მუხლი 10:

ყველა თავისუფლებააღკვეთილ ადამიანს უნდა მოექცნენ ჰუმანურად და თანდაყოლილი ადამიანური ღირსების პატივისცემით.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 2:

თავისი მოვალეობის შესრულებისას, სამართალდამცავი მოხელე ვალდებულია, პატივი სცეს და დაიცვას ადამიანის ღირსება და უზრუნველყოს ყველა პირის უფლებები.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 46(2):

ციხის ადმინისტრაცია მუდმივად უნდა ესწრაფოდეს იმას, რომ ციხის თანამშრომლებსა და საზოგადოებაში გააღვიძოს და შეინარჩუნოს რწმენა, რომ ეს სამუშაო დიდი მნიშვნელობის მქონე სოციალური სამსახურია და, ამ მიზნით, მიიღოს ყველა შესაბამისი ზომა საზოგადოების ინფორმირების კუთხით.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 48:

ყველა თანამშრომელი ვალდებულია, ყოველთვის მოიქცეს ისე და თავისი მოვალეობა შეასრულოს იმგვარად, რომ საკუთარი მაგალითით დადებითი ზეგავლენა მოახდინოს პატიმრებზე და დაიმსახუროს მათი პატივისცემა.

პრაქტიკაში განხორციელება

მიზნების მკაფიოდ ჩამოყალიბება

იმისათვის, რომ ზემოაღნიშნული ღირებულებები სათანადოდ იქნეს აღქმული და განხორციელებული ციხის თანამშრომლების მიერ, აუცილებელია, ციხის ადმინისტრაციამ მკაფიოდ ჩამოაყალიბოს თავისი მიზნები. ამგვარი დეკლარაცია უნდა ეფუძნებოდეს საერთაშორისო დოკუმენტებსა და სტანდარტებს და მკაფიოდ უნდა განემარტოს ყველას, ვინც ციხის სისტემაში მუშაობს. ამგვარი დეკლარაციის მაგალითია უგანდის პენიტენციალური სამსახურის პოლიტიკის დოკუმენტი. მასში მკაფიოდაა ჩამოყალიბებული სამსახურის მიზნები და განსაზღვრულია სამსახურის მუშაობის ფუძემდებლური ღირებულებები. ამ ღირებულებებს შორისაა დადასტურება იმისა, რომ კადრების აყვანისა და გადამზადების ეფექტურ სისტემას არსებითი მნიშვნელობა აქვს.

უგანდის რესპუბლიკა
უგანდის პენიტენციალური სამსახური

პოლიტიკის დოკუმენტი
ძალაშია 2000 წლიდან

მიზნების დეკლარაცია

უგანდის პენიტენციალური სამსახური, როგორც მართლმსაჯულების ერთიანი სისტემის ნაწილი, ხელს უწყობს საზოგადოების ყველა წევრის დაცვას დამნაშავეთა გონივრული, უსაფრთხო, დაცული და ადამიანური მოპყრობის გზით, საყოველთაოდ აღიარებული სტანდარტების შესაბამისად და, იმავდროულად, მოუწოდებს და ეხმარება მათ რეაბილიტაციაში, გარდაქმნასა და საზოგადოებაში კანონმორჩილი მოქალაქეების სახით რეინტეგრაციაში.

ღირებულებები

პენიტენციალური სამსახური სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის ის კომპონენტია, რომელიც ყველაზე მეტ ზეგავლენას ახდენს ადამიანების თავისუფლებებსა და უფლებებზე. ამიტომ, გამასწორებელ ღონისძიებებში მონაწილე პერსონალი ვალდებულია, პატივი სცეს ფუნდამენტურ ადამიანის უფლებებს მათი მოვალეობების შესრულების ყველა ასპექტში და ვალდებულია, იხელმძღვანელოს შემდეგი პრინციპებისადმი რწმენით:

საზოგადოების ინფორმირება

მნიშვნელოვანია, აგრეთვე, რომ საზოგადოება და მედია ინფორმირებული იყვნენ იმ ღირებულებების შესახებ, რომელთა ფარგლებშიც ხდება ციხეების მუშაობა. თუ ციხის როლი სამოქალაქო საზოგადოებაში სწორად არის გაგებული, უფრო სავარაუდოა, რომ საზოგადოება დააფასებს პენიტენციალური დაწესებულებების ადმინისტრაციის მიერ კარგი პრაქტიკის დასამკვიდრებლად გატარებულ ღონისძიებებს. ამისათვის კი აუცილებელია, რომ ციხის ადმინისტრაციის მაღალჩინოსნებმა კარგი ურთიერთობა დაამყარონ ადგილობრივ საზოგადოებასა და მედიასთან. არასწორია მოსაზრება, თითქოს საზოგადოებამ ციხეებთან დაკავშირებით უნდა შეიტყოს მხოლოდ მაშინ, როცა რაიმე უარყოფითი მოხდება; საზოგადოებამ უნდა შეიტყოს ციხის ყოველდღიურ ცხოვრებაზეც. პენიტენციალური სისტემის მმართველებმა ციხის დირექტორებს უნდა ურჩიონ, რომ ეს უკანასკნელნი რეგულარულად ხვდებოდნენ სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს, მათ შორის, არასამთავრობო ორგანიზაციებს და, მიზანშეწონილობის შემთხვევაში, იწვევდნენ მათ ციხეში ვიზიტზე.

„განაში პენიტენციალურმა სამსახურმა ორგანიზება გაუკეთა ღონისძიებათა კვირეულს ციხეების მუშაობის თაობაზე, საზოგადოების ინფორმირებულობის ამაღლების მიზნით“.

პენიტენციალური დაწესებულებები მთავრობის

არა სამხედრო

სამოქალაქო სამსახური

პატიმრობა სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემის ნაწილია და დემოკრატიულ საზოგადოებაში ადამიანს ციხეში აგზავნის სამოქალაქო ხელისუფლების მიერ დანიშნული დამოუკიდებელი მოსამართლე. ციხის სისტემაც უნდა ექვემდებარებოდეს სამოქალაქო და არა სამხედრო ხელისუფლებას. ციხის ადმინისტრირება არ უნდა იყოს უშუალოდ შეიარაღებული ძალების ან სხვა სამხედრო სამსახურის ხელში. თუმცა, არსებობს რამდენიმე ქვეყანა, სადაც პენიტენციალური სისტემის ხელმძღვანელი, იმავდროულად, იმყოფება შეიარაღებული ძალების სამსახურში და იგი დროებით მივლინებული ან მიმაგრებული იქნა პენიტენციალურ სისტემაზე ამ ფუნქციის შესასრულებლად. ასეთ შემთხვევაში, მთავრობამ მკაფიოდ უნდა განსაზღვროს, რომ ეს პიროვნება, როგორც პენიტენციალური სისტემის ხელმძღვანელი, მოქმედებს, როგორც სამოქალაქო ხელისუფალი.

არა პოლიცია

ფუნქციების გამიჯვნის თვალსაზრისით, აუცილებელია, რომ პოლიცია და პენიტენციალური სისტემის ადმინისტრაცია მკაფიოდ იყვნენ ერთმანეთისგან გამიჯნული. ზოგადად, პოლიციის ფუნქციაა დანაშაულის გამოძიება და დამნაშავის დაკავება. დავების ან დაპატიმრების შემდეგ კი, პირი რაც შეიძლება მოკლე ვადაში უნდა წარედგინოს სასამართლო ორგანოს, რის შემდეგაც იგი გადაეცემა ციხის მეთვალყურეობის ქვეშ. ბევრ ქვეყანაში პოლიცია შინაგან საქმეთა სამინისტროს დაქვემდებარებაშია, ხოლო პენიტენციალური სისტემა - იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში. ეს ერთ-ერთი გზაა უფლებამოსილებათა გამიჯვნისა და იმ მჭიდრო კავშირის გამოკვეთისთვის, რაც უნდა არსებობდეს სასამართლო ხელისუფლებასა და პენიტენციალურ სისტემას შორის.

„მკაფიოდ უნდა იყოს გამიჯნული პოლიციისა და პროკურატურის,
სასამართლო ხელისუფლებისა და გამასწორებელი სისტემის როლი“.
პოლიციის ეთიკის ევროპული კოდექსი, რეკომენდაცია (2001)10
ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 46(3):

(ზემოაღნიშნული მიზნების მისაღწევად) პერსონალი უნდა დაინიშნოს სრულ სამუშაო განაკვეთზე, როგორც პენიტენციალური დაწესებულების პროფესიული მოხელეები და უნდა ჰქონდეთ სამოქალაქო მოსამსახურეების სტატუსი, ხოლო მათი თანამდებობაზე ყოფნის ვადა გარანტირებული უნდა იყოს მხოლოდ იმ პირობით, რომ ისინი აჩვენებენ კარგი ყოფაქცევას, ეფექტურობას და ფიზიკურ ვარგისობას.

პრაქტიკაში განხორციელება

დემოკრატიული კონტროლი

დემოკრატიულ სახელმწიფოებში პენიტენციალურ დაწესებულებათა ადმინისტრაციები, როგორც წესი, არიან საჯარო ორგანოები, რომლებიც ექვემდებარებიან მთავრობის სამინისტროს. ზოგ ქვეყანაში, მაგ. ბრაზილიაში, ინდოეთსა და გერმანიაში, ეს სამინისტრო, თავის მხრივ, საერთო-სახელმწიფოებრივი ან ადგილობრივი მთავრობის დაქვემდებარებაშია. ბევრ ქვეყანაში პენიტენციალური სისტემა საერთოსახელმწიფოებრივადაა ორგანიზებული და ანგარიშვალდებულია ცენტრალური მთავრობის უწყების მიმართ. სხვა ქვეყნებში, მაგ. შეერთებულ შტატებსა და კანადაში, არსებობს ორივე მოდელისგან შემდგარი კომბინაცია. უფრო და უფრო დამახასიათებელი გახდა ის, რომ პასუხისმგებელი სამთავრობო უწყება ხშირად იუსტიციის სამინისტროა, ასეთის არსებობის შემთხვევაში.

პოლიციის განცალკევება პენიტენციალური დაწესებულებებისგან

ციხის ადმინისტრაციის დაქვემდებარება იუსტიციის სამინისტროსადმი ხაზს უსვამს მჭიდრო კავშირს სასამართლო წარმოების პროცესსა და მოქალაქეთა დაკავებას შორის. ამასთანავე, ამით ხდება პოლიციის სამუშაოს განცალკევება პენიტენციალური სისტემის სამუშაოსაგან. ეს მნიშვნელოვანია, რადგან გამოძიების პროცესი გამოცალკევებული უნდა იყოს წინასწარი დაკავებისგან, რათა არ მოხდეს ეჭვმიტანილებზე ზეწოლა.

კიდევ ერთი მიზეზი ამ განაწილებისთვის არის ის, რომ ზოგ ქვეყანაში პოლიცია, ფაქტობრივად, სამხედრო ქვედანაყოფებია, აქვს შეიარაღებული ძალების წოდება, ორგანიზებულია სამხედრო წესით და ვალდებულია, მთავრობის მოთხოვნის შემთხვევაში, იმოქმედოს, როგორც სამხედრო ძალამ. ეს კი არ არის სრულ შესაბამისობაში იმ მოთხოვნასთან, რომ პენიტენციალური სისტემის თანამშრომლები სამოქალაქო მოსამსახურეები უნდა იყვნენ.

„ბოლო 15 წლის განმავლობაში აფრიკაში პენიტენციალური დაწესებულებები შინაგან საქმეთა სამინისტროს დაქვემდებარებიდან გადავიდა იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში; კერძოდ, ეს მოხდა ბენინში, კოტ დ'ივუარში, კამერუნში, ჩადში, ნიგერიაში, ტოგოში, ბურკინა ფასოში და სენეგალში.

ევროპის საბჭო იმედოვნებს, რომ მისი ახალი წევრი სახელმწიფოები აღმოსავლეთ ევროპიდან მოახდენენ პენიტენციალური დაწესებულებების გადაცემას შინაგან საქმეთა სამინისტროს დაქვემდებარებიდან იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში“.

ქვემდებარობის გადაცემის შედეგები

უნდა ვაღიაროთ, რომ ზემოაღნიშნული ქვემდებარობის გადაცემას მთავრობის სტრუქტურაში შეიძლება მძიმე შედეგები მოჰყვეს თანამშრომლებისთვის იმ ქვეყნებში, სადაც სამხედროებს ხელფასის სპეციალური დანამატები და შრომის სხვა პირობები აქვთ, როგორიცაა, მაგალითად, უფასო ჯანმრთელობის მომსახურება მათთვის და მათი ოჯახებისთვის, უფასო მგზავრობა, სუბსიდირებული საცხოვრისი და დასვენება. ეს საკითხები მოგვიანებით იქნება განხილული ამავე თავში.

კავშირი სოციალურ ორგანოებთან

არსებობს კიდევ ერთი მიზეზი, თუ რატომ უნდა იყოს პენიტენციალური დაწესებულებები სამოქალაქო ორგანოს დაქვემდებარებაში. პრაქტიკულად, ყველა პატიმარი, როცა იქნება, დაუბრუნდება სამოქალაქო საზოგადოებაში ცხოვრებას. იმისათვის, რომ მათ კანონის ფარგლებში იცხოვრონ, აუცილებელია, ჰქონდეთ საცხოვრებელი ადგილი, დასაქმების შესაძლებლობა და არსებობდეს შესაბამისი სოციალური სამსახური, რომელიც მათ დახმარებას გაუწევს. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ციხის ადმინისტრაციას მჭიდრო კავშირები ჰქონდეს საჯარო სამსახურის ისეთ ორგანოებთან, როგორიცაა სოციალური უზრუნველყოფისა და ჯანდაცვის ორგანოები. ასეთი კავშირის დამყარება უფრო სავარაუდოა, თუკი ციხის ადმინისტრაცია თვითონ არის სამოქალაქო და არა სამხედრო ორგანიზაცია.

დისციპლინირებული და იერარქიული ორგანიზაცია

ამავე დროს, უნდა გვესმოდეს, რომ, მართალია, ციხის თანამშრომლებს სამოქალაქო მოსამსახურეების სტატუსი უნდა ჰქონდეთ, მაგრამ უშუალოდ ციხის სისტემა, ჩვეულებრივ, რჩება დისციპლინირებულ და იერარქიულ ორგანიზაციად. ციხე არ არის დემოკრატიული საზოგადოება. სათანადოდ ფუნქციონირებისათვის საჭიროა მკაფიოდ აღსაქმელი უფროს-უმცროსობის ჯაჭვის არსებობა. ასეა ყველა დიდ ორგანიზაციაში. განსაკუთრებით კი ციხეში, სადაც ყოველთვის გასაგებად განსაზღვრული უნდა იყოს, თუნდაც ყველაზე უკეთ ადმინისტრირებულ ციხეებში, არეულობისა და უწესრიგობის შედეგები. სრულიად რეალურია სამოქალაქო სამსახურის სტატუსის, მაგრამ კარგად დისციპლინირებული სისტემის არსებობა. როგორც წინამდებარე სახელმძღვანელოს მე-5 თავში იქნება განხილული, ყველას, ციხის თანამშრომლების და პატიმრების, ინტერესებშია, რომ ციხე კარგად მოწესრიგებული დაწესებულება იყოს. ამის მიღწევა კი, სავარაუდოდ, უფრო შესაძლებელია მისი დისციპლინირებულად ორგანიზების შემთხვევაში.

კადრების დაკომპლექტება
მაღალი სტანდარტების უზრუნველყოფა

შესაფერისი კადრების აუცილებლობა

ციხის ყველა თანამშრომელს მოეთხოვება მაღალი პიროვნული და პროფესიული ღირსებები, განსაკუთრებით მათ, ვისაც უშუალოდ პატიმრებთან მუშაობა მოუწევთ, თანამდებობის მიუხედავად. აქ იგულისხმება პირველი საფეხურის თანამშრომლები, ფორმიანი თანამშრომლები ან გუშაგები, აგრეთვე, პროფესიული თანამშრომლები, როგორიცაა მასწავლებელი და ინსტრუქტორი. თანამშრომლები, რომლებიც პატიმრებთან ყოველდღიურ კონტაქტში შედიან, უნდა შეირჩნენ განსაკუთრებული ყურადღებით. ამდენად, კადრების დაკომპლექტებას ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს. ციხის ადმინისტრაციას უნდა ჰქონდეს მკაფიო პოლიტიკა იმ თვალსაზრისით, რომ ხელი შეუწყოს შესაფერის პირებს ციხეში სამუშაოდ განცხადების შესატანად. თუ პენიტენციალურ სამსახურს უკვე განსაზღვრული აქვს ის ღირებულებები და ეთიკური კონტექსტი, რომელთა ფარგლებშიც მან უნდა იმუშაოს, მაშინ ეს ღირებულებები და ეთიკური კონტექსტი გასაგებად უნდა იყოს განმარტებული კადრების აყვანასთან დაკავშირებულ დოკუმენტაციასა და პროცესში. ამის მეშვეობით, ყველას, ვინც განცხადებით მიმართავს აღნიშნულ სამუშაოზე მოსაწყობად, ეცოდინება, როგორი საქციელი და დამოკიდებულება მოითხოვება მისგან. გარდა ამისა, გასაგები გახდება, რომ ყველამ, ვისი პიროვნული ღირებულებებიც მიუღებელია, მაგალითად, რასობრივ უმცირესობებთან ან ქალებთან, ანდა უცხოელებთან მიმართებით, თავი უნდა შეიკავოს პენიტენციალურ სისტემაში სამუშაოზე მისაღებად განცხადების შეტანისაგან.

შესაფერისი კანდიდატების შერჩევა

მაშინაც კი, როცა არსებობს ისეთი პოლიტიკა, რომლითაც სამუშაოზე აყვანის მსურველებს მიეწოდებათ ინფორმაცია ციხეში მუშაობის თავისებურებებზე, განცხადების შემომტანი ყველა მსურველი მაინც არ იქნება შესაფერისი. უნდა არსებობდეს პროცედურების მკაფიო კრებული, რომელიც უზრუნველყოფს მხოლოდ შესაფერისი მსურველების შერჩევას ციხის სისტემაში სამუშაოდ. პირველ რიგში, ეს პროცედურები უნდა იძლეოდეს მსურველების პატიოსნების და ჰუმანურობის შემოწმების შესაძლებლობას, აგრეთვე, იმის შემოწმების შესაძლებლობას, თუ როგორ შეძლებენ ისინი ყოველდღიური სამუშაოს დროს მოსალოდნელ რთულ სიტუაციებზე რეაგირებას. პროცედურების ეს ნაწილი ყველაზე მნიშვნელოვანია, რადგან იგი იმ თვისებებს ეხება, რომელიც ციხეში მუშაობის არსებით მოთხოვნას წარმოადგენს. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც დადგინდება მსურველთა შესაბამისობა აღნიშნულ მოთხოვნებთან, პროცედურები უნდა ითვალისწინებდეს ისეთ საკითხებში შემოწმებას, როგორიცაა მსურველთა განათლების დონე, ფიზიკური მომზადება, წინა სამუშაო გამოცდილება და მათ მიერ ახალი უნარ-ჩვევების ათვისების პოტენციალი.

არა დისკრიმინაცია

კადრების შერჩევისას დისკრიმინაცია დაუშვებელია. ეს ნიშნავს, რომ ქალებს და მამაკაცებს უნდა მიეცეს თანაბარი შესაძლებლობები ციხეში სამუშაოდ, მათი შრომის ანაზღაურება უნდა იყოს თანაბარი, უნდა გაიარონ იგივე გადამზადების კურსები და უნდა ჰქონდეთ დაწინაურების იგივე შესაძლებლობები. პატიმართა დიდი უმრავლესობა მამაკაცებია, რის გამოც, ბევრ ქვეყანაში ციხეში მუშაობა, ტრადიციულად, მამაკაცის სამუშაოდ ითვლება. თუმცა, ამას დასაბუთება არ აქვს. ზოგ ციხეში პატიმართა მნიშვნელოვანი ნაწილი რასობრივ ან ეთნიკურ უმცირესობას მიეკუთვნება. ამ შემთხვევაში, ციხის ადმინისტრაცია უნდა ეცადოს, სამუშაოდ აიყვანოს ამავე ჯგუფების წარმომადგენლები საკმარისი პროპორციით.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 46:

(1) ციხის ადმინისტრაცია ვალდებულია, უზრუნველყოს პერსონალის თითოეული რგოლის ყურადღებით შერჩევა, რადგან დაწესებულებათა სათანადო ადმინისტრირება დამოკიდებულია სწორედ პერსონალის პატიოსნებაზე, ჰუმანურობაზე, პროფესიულ შესაძლებლობებსა და სამუშაოსადმი პიროვნულ შესაფერისობაზე.

(3) ზემოაღნიშნული მიზნების მისაღწევად, პერსონალი უნდა დაინიშნოს სრულ სამუშაო განაკვეთზე, როგორც პენიტენციალური დაწესებულების პროფესიული მოხელეები და უნდა ჰქონდეთ სამოქალაქო მოსამსახურის სტატუსი, ხოლო მათი თანამდებობაზე ყოფნის ვადა გარანტირებული უნდა იყოს მხოლოდ იმ პირობით, რომ ისინი აჩვენებენ კარგ ყოფაქცევას, ეფექტურობას და ფიზიკურ ვარგისობას. შრომის ანაზღაურება უნდა იყოს ადეკვატური იმისათვის, რომ მოზიდული და შენარჩუნებული იქნენ შესაფერისი მამაკაცები და ქალები; შრომის დამატებითი შეღავათები და სამსახურის პირობები უნდა იყოს სამუშაოს ხასიათთან შესაფერისი.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 49:

(1) რამდენადაც შესაძლებელია, პერსონალი უნდა შედგებოდეს საკმარისი რაოდენობით ისეთ სპეციალისტებისგან, როგორიცაა ფსიქიატრები, ფსიქოლოგები, სოციალური მუშაკები, მასწავლებლები და ხელობის ოსტატები.

(2) სოციალური მუშაკების, მასწავლებლებისა და ხელობის ოსტატთა მომსახურება გარანტირებული უნდა იყოს მუდმივ საფუძველზე, ისე, რომ არ მოხდეს ნახევარ განაკვეთზე ან მოხალისედ დასაქმებულთა დაკარგვა.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 18:

მთავრობამ და სამართალდამცავმა უწყებებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ ყველა სამართალდამცავი მოხელე შეირჩეს სათანადო შემოწმების პროცედურების გზით, ჰქონდეს მისი ფუნქციების ეფექტურად შესრულებისთვის შესაფერისი ზნეობრივი, ფსიქოლოგიური და ფიზიკური ღირსებები და მიიღოს უწყვეტი და ყოვლისმომცველი პროფესიული გადამზადება. მოხელეების მიერ ამ ფუნქციებისთვის უწყვეტი ვარგისობა უნდა ექვემდებარებოდეს პერიოდულ შემოწმებას.

კონვენცია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღკვეთის შესახებ, მუხლი 2:

მონაწილე სახელმწიფოები გმობენ ქალთა მიმართ ყველა ფორმის დისკრიმინაციას, თანხმდებიან, ყველა შესაძლო საშუალებით და დაყოვნების გარეშე გაატარონ ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღკვეთის პოლიტიკა და, ამ მიზნით, ვალდებულებას იღებენ:

(a) ეროვნულ კონსტიტუციებსა და სხვა შესაბამის შიდასახელმწიფოებრივ კანონმდებლობაში დანერგონ კაცებისა და ქალების თანასწორობის პრინციპი, თუ ეს ჯერ არ მომხდარა და, კანონმდებლობისა და სხვა შესაბამისი საშუალებების გამოყენებით, უზრუნველყონ ამ პრინციპის პრაქტიკული რეალიზება;

(b) გაატარონ შესაბამისი საკანონმდებლო და სხვა ღონისძიებები, მათ შორის, სანქციები საჭიროების შემთხვევაში, ქალთა მიმართ ყველანაირი დისკრიმინაციის აკრძალვის მიზნით;

(c) დაადგინონ ქალთა უფლებების სამართლებრივი დაცვა მამაკაცების უფლებების თანაბრად და, კომპეტენტური შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლოების და სხვა საჯარო დაწესებულებების მეშვეობით, უზრუნველყონ ქალების ეფექტური დაცვა დისკრიმინაციის ნებისმიერი ქმედებისგან;

(d) თავი შეიკავონ ქალთა დისკრიმინაციის ნებისმიერ ქმედებაში მონაწილეობისგან და უზრუნველყონ საჯარო ხელისუფლების და დაწესებულებების მხრიდან ამ ვალდებულების შესაბამისი მოქმედება;

(e) გაატარონ ღონისძიებები ნებისმიერი პირის, ორგანიზაციის ან დაწესებულების მხრიდან ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღკვეთის მიზნით;

(f) გაატარონ ყველა შესაბამისი ღონისძიება, მათ შორის საკანონმდებლო, ისეთი არსებული კანონების, წესების, ჩვეულებებისა და პრაქტიკის შეცვლის ან გაუქმების მიზნით, რომლებიც წარმოადგენს ქალთა მიმართ დისკრიმინაციას;

(g) გააუქმონ ყველა შიდასახელმწიფოებრივი დამსჯელი დებულებები, რომლებიც წარმოადგენს ქალთა მიმართ დისკრიმინაციას.

პრაქტიკაში განხორციელება

კადრების აყვანის აქტიური პოლიტიკა

ხშირად ციხის ადმინისტრაციას უჭირს მაღალი ხარისხის კადრების აყვანა. ამას სხვადასხვა მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს. მიზეზი შეიძლება იყოს დაბალი შრომის ანაზღაურება, ადგილობრივ საზოგადოებაში ციხის სამუშაოს არაპოპულარობა, ასევე, სხვა სამართალდამცავი უწყებების, მაგალითად, პოლიციის მხრიდან კონკურენცია. მიზეზის მიუხედავად, ციხის ადმინისტრაცია უნდა ეცადოს, გაატაროს კადრების აყვანის აქტიური პოლიტიკა და არ ელოდოს, უბრალოდ, იმას, რომ სამუშაოს მსურველები თვითონ მიაკითხავენ მას. ამის მიღწევა სხვადასხვა გზით შეიძლება.

საზოგადოების ინფორმირების პროგრამა

კადრების აყვანის აქტიური პოლიტიკის საჭიროება კიდევ უფრო ამყარებს ამ თავის დასაწყისში გამოთქმულ არგუმენტს საზოგადოების ინფორმირების პროგრამის სასარგებლოდ, რომლითაც საზოგადოებას ეუწყება იმის შესახებ, თუ რა ხდება ციხეებში. ეს ხელს შეუწყობს არასწორი ვარაუდების გაბათილებას და ინტერესის გაღვივებას ზოგადად საზოგადოებაში და, კერძოდ, მუშაობის პოტენციურ მსურველებში. თუ სამოქალაქო საზოგადოების წევრებმა არ იციან ციხის რეალური ცხოვრების შესახებ, მაშინ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ისინი დაფიქრდებიან პენიტენციალურ სისტემაში მუშაობაზე. საზოგადოების ინფორმირება რამდენიმენაირად შეიძლება. ერთ-ერთი გზაა საზოგადოების აქტიური წევრების მიწვევა ციხეში ვიზიტზე, რათა მათ თავად ნახონ, როგორია იგი. კიდევ ერთი გზაა მედიის საშუალებებთან რეგულარული კონტაქტი და მათი წახალისება იმისათვის, რომ გამოაქვეყნონ ფართო სპექტრის ინფორმაცია და არა მხოლოდ კრიტიკული რეპორტაჟები, როცა საქმე ცუდად წავა.

გარდა ამისა, ციხის ადმინისტრაციას შეუძლია, მიმართოს ცალკეულ ორგანოებს, რომლებსაც პენიტენციალური სისტემის კადრებით მომარაგების საშუალებები გააჩნიათ. ეს შესაძლოა იყოს საგანმანათლებლო დაწესებულებები, მაგალითად, კოლეჯები და უნივერსიტეტები ან საზოგადოებრივი ჯგუფები. მათ უნდა მიეწოდოთ კონკრეტული ინფორმაცია ციხის თანამშრომლების როლის შესახებ, თუ როგორი ადამიანები შეიძლება დაინტერესდნენ პენიტენციალურ სისტემაში მუშაობით და, აგრეთვე, იმის შესახებ, რომ ეს საჯარო სამსახურის ღირსეული კარიერაა.

სპეციალიზებული კადრები

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს სპეციალიზებული კადრების აყვანას. ძირითადად, ეს ის ადამიანებია, რომელთაც სპეციალიზებული პროფესია გააჩნია. მათ შორისაა მასწავლებლები, ინსტრუქტორები და სამედიცინო პერსონალი. ზოგ ციხეში შეიძლება საჭირო იყოს ფსიქიატრები და ფსიქოლოგები. არ უნდა ვივარაუდოთ, რომ ადამიანები, რომელთაც გავლილი აქვთ პროფესიული სწავლება, მაგალითად, მასწავლებლები, ავტომატურად შესაფერისი იქნებიან ციხის გარემოში სამუშაოდ. ეს ადამიანები ყურადღებით უნდა იყვნენ შერჩეულნი და როლი, რომელიც მათ უნდა შეასრულონ ამ ორგანიზაციაში, მათთვის მკაფიოდ გასაგები უნდა იყოს.

ქალი თანამშრომლები

რიგი ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ქალებს ისევე კარგად შეუძლიათ ციხის თანამშრომლის ჩვეულებრივი მოვალეობის შესრულება, როგორც კაცებს. მართლაც, შესაძლო კონფრონტაციის პირობებში ქალი თანამშრომლების ადგილზე ყოფნამ ხშირად შეიძლება განმუხტოს უმართავი ინციდენტი. არის გარკვეული სიტუაციები, მაგალითად, სანიტარიული ზონების ზედამხედველობა და პირადი ჩხრეკა, როდესაც ამ სიტუაციაში მონაწილე ციხის თანამშრომელი იმავე სქესისა უნდა იყვნენ, რომელი სქესის წარმომადგენლებიც არიან პატიმრები. გარდა ამ შემთხვევებისა, ქალი თანამშრომლები შეიძლება ნებისმიერ სხვა მოვალეობას ასრულებდნენ.

კადრების გადამზადება
ძირითადი ღირებულებები

კადრების სათანადოდ შერჩევისა და აყვანის შემდეგ საჭიროა მათი სათანადო გადამზადება. ახალი თანამშრომლების უმეტესობას ნაკლებად ან საერთოდ არ გააჩნია ციხის სამყაროს ცოდნა და გამოცდილება. თავიდან საჭიროა მათში განმტკიცებული იქნეს იმ ეთიკური კონტექსტის პატივისცემა, რომლის ფარგლებშიც უნდა ხდებოდეს ციხის ადმინისტრირება, როგორც ეს აღწერილია ამ თავის დასაწყისში. გასაგებად უნდა განიმარტოს, რომ შემდგომში სასწავლ ყველა ტექნიკურ უნარ-ჩვევებს საფუძვლად უდევს იმის რწმენა, რომ ციხეში მყოფ ყველა ადამიანს აქვს ღირსება. აქ იგულისხმება ყველა პატიმარი, ვინც არ უნდა იყოს ის და რა დანაშაულის გამოც არ უნდა იყოს მსჯავრდებული, აგრეთვე, ყველა თანამშრომელი და სტუმარი. თანამშრომლებს უნდა ასწავლონ სხვა ადამიანებთან (რომელთაგან ზოგი შეიძლება ძალიან მოუხეშავი და რთული იყოს) ღირსეულად და ადამიანურად ურთიერთობის ძირითადი უნარ-ჩვევები. ეს არ არის მხოლოდ თეორიული საგანი. ეს პირველი და გადამწყვეტი ნაბიჯია იმ ტექნიკური სწავლებისკენ, რომელიც ამის შემდგომ იქნება. ზოგჯერ ყველაზე განვითარებულ პენიტენციალურ სისტემაშიც კი ნაკლებად ესმით, რისთვის ხდება თანამშრომლების გადამზადება. არასათანადოდ ფასდება ის ძირითადი თვისებები, რომლებიც ციხის კარგად მუშაობის საფუძველია.

ტექნიკური სწავლება

ამის შემდგომ თანამშრომლებს ესაჭიროებათ აუცილებელი ტექნიკური გადამზადება. მათ უნდა იცოდნენ უსაფრთხოების წესები. აქ იგულისხმება უსაფრთხოების ტექნოლოგიის - გასაღებები, საკეტები, სამეთვალყურეო აღჭურვილობა - სრულყოფილი შესწავლა. მათ უნდა ისწავლონ, როგორ აწარმოონ დოკუმენტები და როგორი პატაკები დაწერონ. უპირველეს ყოვლისა კი, მათ უნდა ესმოდეთ პატიმრებთან უშუალო კონტაქტის მნიშვნელობა. საკეტისა და გასაღების უსაფრთხოებას უნდა დაემატოს იმის ცოდნაც, თუ ვინ არიან პატიმრები და როგორი შეიძლება იყოს მათი საქციელი. ეს დინამიური უსაფრთხოების საკითხებია, რომლებიც ამ სახელმძღვანელოს მე-5 თავშია განხილული.

უწესრიგობის თავიდან აცილება

რაც შეეხება წესრიგის შენარჩუნებას, ციხის ახალმა თანამშრომლებმა უნდა ისწავლონ, რომ უწესრიგობის თავიდან აცილება ყოველთვის ჯობია მის მოგვარებას მას შემდეგ, რაც ის უკვე მომხდარია. უწესრიგობა გულისხმობს ინციდენტებს დაწყებული ერთი პატიმრის მონაწილეობით და დამთავრებული მასობრივი დაუმორჩილებლობით და ამბოხებით. უწესრიგობის სპონტანურად მოხდენა ძალიან იშვიათია. როგორც წესი, მანამდე ადგილი აქვს მრავალ გამაფრთხილებელ ნიშანს, რომ პრობლემა მზადებაშია. სათანადოდ მომზადებული ციხის თანამშრომელი ამოიცნობს ამ ნიშნებს და იმოქმედებს პრობლემის აღმოსაფხვრელად. ეს ის უნარია, რომელიც შეიძლება ასწავლო.

უწყვეტი გადამზადება

თანამშრომელთა სათანადო გადამზადება ის მოთხოვნაა, რომელიც იწყება სამუშაოზე აყვანიდანვე და უწყვეტად გრძელდება სამუშაოს საბოლოოდ დატოვებამდე. საჭიროა, არსებობდეს ყველა ასაკისა და ყველა რანგის თანამშრომლის უწყვეტი განვითარების რეგულარული შესაძლებლობები. ამით თანამშრომლები ისწავლიან ყველაზე თანამედროვე უნარებს. აქ ასევე იგულისხმება სპეციალიზებულ სფეროებში მომუშავე თანამშრომლებისთვის კონკრეტული უნარ-ჩვევების, ხოლო უფრო მაღალი რგოლის თანამშრომელთათვის - მართვის უნარ- ჩვევების სწავლება.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 47:

(1) პერსონალი უნდა იყოს ადეკვატური განათლების და ინტელექტის დონის მქონე.

(2) მოვალეობის შესრულების დაწყებამდე პერსონალს უნდა ჩაუტარდეს სწავლების კურსი მათი ზოგადი და კონკრეტული მოვალეობების შესახებ და უნდა მოეთხოვოს თეორიული და პრაქტიკული გამოცდის ჩაბარება.

(3) მოვალეობის შესრულების დაწყების შემდეგ და კარიერის განმავლობაში პერსონალმა უნდა შეინარჩუნოს და განივითაროს ცოდნა და პროფესიული უნარიანობა სამსახურებრივი სწავლების კურსების გავლის გზით, რომლებიც უნდა ჩატარდეს მიზანშეწონილი ინტერვალებით.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 50:

(1) დაწესებულების დირექტორი ადეკვატურად უნდა შეესაბამებოდეს მის სამუშაოს ხასიათით, ადმინისტრაციული უნარიანობით, სათანადო სწავლებითა და გამოცდილებით.

(2) მან მთელი თავისი დრო უნდა მიუძღვნას სამსახურებრივ მოვალეობებს და არ უნდა იქნეს დანიშნულ ნახევარ განაკვეთზე.

(3) ის უნდა ცხოვრობდეს დაწესებულების შენობაში ან მის უშუალო სიახლოვეს.

(4) თუ დირექტორის დაქვემდებარებაშია ორი ან მეტი დაწესებულება, მან ხშირი ინტერვალებით უნდა მოინახულოს ორივე დაწესებულება. თითოეულ ასეთ დაწესებულებაში ადგილზე უნდა იყოს პასუხისმგებელი მოხელე.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 51:

(1) დაწესებულების დირექტორი, მისი მოადგილე და დანარჩენი თანამშრომლების უმრავლესობა უნდა ლაპარაკობდეს იმ ენაზე, რომელზეც ლაპარაკობს ან რომელიც ესმის პატიმართა ყველაზე დიდ უმრავლესობას.

(2) საჭიროების შემთხვევაში, გამოყენებული უნდა იქნეს თარჯიმნის მომსახურება.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 52:

(1) იმ დაწესებულებებში, რომლებიც სიდიდის გამო მოითხოვს ერთი ან მეტი სრულ განაკვეთზე მყოფი ექიმის მომსახურებას, ერთ-ერთი მათგანი მაინც უნდა ცხოვრობდეს დაწესებულების შენობაში ან მის უშუალო სიახლოვეს.

(2) სხვა დაწესებულებებში ექიმი უნდა მივიდეს ყოველდღე და უნდა ცხოვრობდეს საკმარისად ახლოს იმისათვის, რომ გადაუდებელ შემთხვევებში შეეძლოს დაუყოვნებლივ ადგილზე გამოცხადება.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 53:

(1) კაცებისა და ქალებისთვის განკუთვნილ დაწესებულებაში, ქალებისთვის ცალკე გამოყოფილი დაწესებულების ნაწილს უნდა ხელმძღვანელობდეს პასუხისმგებელი ქალი მოხელე, რომელსაც უნდა ებაროს დაწესებულების ამ ნაწილის ყველა გასაღები.

(2) დაუშვებელია მამაკაცი თანამშრომლის შესვლა ქალებისთვის გამოყოფილ დაწესებულების ნაწილში, თუ მას თან არ ახლავს ქალი მოხელე.

(3) ქალ პატიმრებს უნდა უვლიდნენ და ზედამხედველობდნენ მხოლოდ ქალი მოხელეები. თუმცა, ეს ხელს არ უშლის მამაკაც თანამშრომლებს, კერძოდ, ექიმებს და მასწავლებლებს, განახორციელონ თავიანთი პროფესიული მოვალეობა ქალების დაწესებულებაში ან დაწესებულების ქალებისთვის გამოყოფილ ნაწილში.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ, წესი 54:

(1) დაწესებულების მოხელეებმა პატიმრებთან ურთიერთობაში არ უნდა გამოიყენონ ძალა, გარდა თავდაცვის მიზნით ან გაქცევის მცდელობისას ან კანონით ან კანონქვემდებარე აქტებით დადგენილი წესრიგისთვის აქტიური ან პასიური წინააღმდეგობის გაწევისას. ძალის გამოყენების შემთხვევაში, მოხელის მიერ გამოყენებული ძალა არ უნდა აღემატებოდეს იმ ზომას, რომელიც უკიდურესად აუცილებელია. მოხელე ვალდებულია, ძალის გამოყენების შესახებ დაუყოვნებლივ აცნობოს დაწესებულების დირექტორს.

(2) ციხის მოხელეებს უნდა ჩაუტარდეთ სპეციალური ფიზიკური სწავლება, რათა მათ შეეძლოთ აგრესიული პატიმრების შეზღუდვა.

(3) თუ განსაკუთრებულ გარემოებებს არ აქვს ადგილი, ის თანამშრომლები, რომელთა მოვალეობაც ითვალისწინებს უშუალო კონტაქტს პატიმრებთან, არ უნდა იყვნენ შეიარაღებული. გარდა ამისა, ნებისმიერ შემთხვევაში, დაუშვებელია, თანამშრომელს მიეცეს იარაღი, თუ მას არ გააჩნია მისი გამოყენების სათანადო მომზადება.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 3:

სამართალდამცავ მოხელეს ძალის გამოყენება შეუძლია მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში და იმ ზომით, რაც საკმარისია მისი მოვალეობის შესასრულებლად.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 4:

სამართალდამცავი მოხელისთვის ცნობილი კონფიდენციალური ხასიათის საკითხები დაცული უნდა იქნეს საიდუმლოდ, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ მოვალეობის შესრულების ან მართლმსაჯულების ინტერესები იმპერატიულად სხვაგვარად მოითხოვს.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 5:

სამართალდამცავ მოხელეს უფლება არ აქვს, მიაყენოს, წააქეზოს ან შეეგუოს წამების ან სხვა სასტიკ, არაჰუმანურ ან დამამცირებელ ქმედებას ან დასჯას; სამართალდამცავ მოხელეს ასევე უფლება არ აქვს, წამების ან სხვა სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი ქმედების ან დასჯის გასამართლებლად მიუთითოს ზემდგომი პირის ბრძანებასა ან განსაკუთრებულ გარემოებებზე, როგორიცაა საომარი მდგომარეობა ან საომარი მდგომარეობის საფრთხე, ეროვნული უშიშროების საფრთხე, შიდა პოლიტიკური არასტაბილურობა ან სხვა ნებისმიერი საზოგადოებრივი განსაკუთრებული მდგომარეობა.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 6:

სამართალდამცავი მოხელე ვალდებულია, უზრუნველყოს მისი ზედამხედველობის ქვეშ მყოფი პირის ჯანმრთელობის დაცვა და, კერძოდ, ვალდებულია, მიიღოს დაუყოვნებლივი ზომები სამედიცინო მომსახურების უზრუნველსაყოფად, საჭიროების შემთხვევაში.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 7:

სამართალდამცავი მოხელე ვალდებულია, დაიცვას კანონი და ეს კოდექსი. ამავე დროს, რამდენადაც მის შესაძლებლობებში შედის, ვალდებულია, თავიდან აიცილოს და მძლავრად გაუწიოს წინააღმდეგობა მის დარღვევას.

სამართალდამცავ მოხელეთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 4:

მოვალეობის შესრულებისას სამართალდამცავი მოხელე ვალდებულია, შეძლებისდაგვარად, მიმართოს არაძალადობრივ საშუალებებს ძალის ან იარაღის გამოყენებამდე. მას შეუძლია, გამოიყენოს ძალა და იარაღი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სხვა საშუალებები არაეფექტური გამოდგა ან აშკარაა, რომ მათი მეშვეობით ვერ იქნება მიღწეული დასახული შედეგი.

სამართალდამცავ მოხელეთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 9:

სამართალდამცავ მოხელეს არ აქვს იარაღის გამოყენების უფლება პირის მიმართ, გარდა თავდაცვის ან სხვათა დაცვის მიზნით, სიკვდილის ან მძიმე ფიზიკური დაზიანების გარდაუვალი საფრთხის შემთხვევაში, სიცოცხლისთვის საშიში განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად, ასეთი საფრთხის შემცველი და მისთვის წინააღმდეგობის გამწევი პირის დასაკავებლად, ან ასეთი პირის გაქცევის თავიდან ასაცილებლად, და მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნაკლებად უკიდურესი საშუალებები არასაკმარისია აღნიშნული მიზნების მისაღწევად. ნებისმიერ შემთხვევაში, იარაღის განზრახ მომაკვდინებელი გამოყენება დასაშვებია მაშინ, როდესაც ეს უკიდურესად აუცილებელია სიცოცხლის დასაცავად.

სამართალდამცავ მოხელეთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 15:

დაკავებულ პირებთან ურთიერთობისას სამართალდამცავ მოხელეს არ აქვს ძალის გამოყენების უფლება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეს უკიდურესად აუცილებელია დაწესებულებაში უსაფრთხოების და წესრიგის შესანარჩუნებლად ან როდესაც საფრთხე ექმნება პირად უსაფრთხოებას.

სამართალდამცავ მოხელეთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 16:

დაკავებულ პირებთან ურთიერთობისას სამართალდამცავ მოხელეს არ აქვს იარაღის გამოყენების უფლება პირის მიმართ, გარდა თავდაცვის ან სხვათა დაცვის მიზნით, სიკვდილის ან მძიმე ფიზიკური დაზიანების გარდაუვალი საფრთხის შემთხვევაში, ან როდესაც ეს უკიდურესად აუცილებელია იმ დაკავებული პირის გაქცევის თავიდან ასაცილებლად, რომელიც წარმოადგენს მე-9 პრინციპში აღნიშნულ საფრთხეს.

სამედიცინო ეთიკის პრინციპები, რომლებიც ეხება ჯანდაცვის პერსონალის, განსაკუთრებით ექიმების, როლს პატიმრებისა და დაკავებულების დაცვაში წამებისა და სხვა სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯისგან, პრინციპი 1:

ჯანდაცვის პერსონალი, განსაკუთრებით ექიმები, რომელთაც პატიმრებსა და დაკავებულებზე ზრუნვა ევალებათ, ვალდებულნი არიან, უზრუნველყონ ისინი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის დაცვით და ავადმყოფობის მკურნალობით, იმავე ხარისხითა და სტანდარტით, რაც გათვალისწინებულია მათთვის, ვინც არ არის პატიმარი ან დაკავებული.

დეკლარაცია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღკვეთის შესახებ, მუხლი 10:

1. ყველა საჭირო ღონისძიება უნდა გატარდეს, რათა დაქორწინებული და დაუქორწინებელი ქალები უზრუნველყოფილი იქნენ მამაკაცთა თანაბარი უფლებებით ეკონომიკური და სოციალური საქმიანობის სფეროში, კერძოდ, შემდეგი უფლებებით:

(a) უფლება, ქორწინების მდგომარეობის ან სხვა ნებისმიერი საფუძვლით დისკრიმინაციის გარეშე, მიიღონ პროფესიულ-ტექნიკური განათლება, შრომის უფლება, პროფესიისა და სამუშაოს თავისუფლად არჩევის და პროფესიული და პროფესიულ-ტექნიკური დაწინაურების უფლება;

(b) მამაკაცების თანაბარი შრომის ანაზღაურების და თანაბარი დონის სამუშაოზე თანაბარი მოპყრობის უფლება;

(c) ანაზღაურებადი შვებულების, სამსახურიდან წასვლასთან დაკავშირებული პრივილეგიების და უმუშევრობის, ავადმყოფობის, მოხუცებულობის ან სხვა შრომისუუნარობის შემთხვევაში, უზრუნველყოფის უფლება;

(d) ოჯახთან დაკავშირებით დანამატების მიღების უფლება მამაკაცების თანაბრად.

2. ქორწინების ან მშობიარობის გამო ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის თავიდან აცილების და შრომის ეფექტური უფლების უზრუნველსაყოფად, მიღებული უნდა იქნეს ზომები, რათა არ მოხდეს მათი სამსახურიდან დათხოვნა ქორწინების ან მშობიარობის შემთხვევაში, მოხდეს მათი უზრუნველყოფა ანაზღაურებადი მშობიარობის შვებულებით სამუშაო ადგილზე დაბრუნების გარანტიით და მათი უზრუნველყოფა აუცილებელი სოციალური მომსახურებით, მათ შორის ბავშვზე ზრუნვის საშუალებებით.

თავისუფლებააღკვეთილ არასრულწლოვანთა დაცვის წესები, წესი 82:

ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს ყველა დონის და ტიპის პერსონალის ყურადღებით შერჩევა და სამუშაოზე აყვანა, რადგან დაკავების ადგილების ჯეროვანი მართვა დამოკიდებულია ამ პერსონალის პატიოსნებაზე, ჰუმანურობაზე, უნარსა და პროფესიულ შესაძლებლობებზე არასრულწლოვნებთან ურთიერთობაში, აგრეთვე, სამუშაოსთვის მათ პიროვნულ შესაფერისობაზე.

თავისუფლებააღკვეთილ არასრულწლოვანთა დაცვის წესები, წესი 85:

პერსონალმა უნდა მიიღოს ისეთი გადამზადება, რომლის საშუალებითაც მათ შეეძლებათ თავიანთი მოვალეობების ეფექტურად განხორციელება, კერძოდ, მომზადება ბავშვის ფსიქოლოგიაში, ბავშვის კეთილდღეობის საკითხებში, ასევე, ადამიანის უფლებათა და ბავშვის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებსა და ნორმებში, ამ წესების ჩათვლით.

არასრულწლოვანთა მიმართ მართლმსაჯულების განხორციელების სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 22:

1. პროფესიული განათლების, სამსახურებრივი გადამზადების, განმეორებითი კურსების და სწავლების სხვა შესაბამისი მეთოდების მეშვეობით, უნდა ჩამოყალიბდეს და შენარჩუნდეს ყველა იმ პერსონალის აუცილებელი პროფესიული უნარიანობა, რომელთაც შეხება აქვთ არასრულწლოვანთა საქმეებთან.

2. არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულებაში მონაწილე პერსონალი უნდა ასახავდეს იმ არასრულწლოვანთა მრავალგვარობას, რომლებიც შეხებაში მოდიან არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების სისტემასთან. მიღებული უნდა იქნეს ზომები იმ მიზნით, რომ ქალები და უმცირესობები სამართლიანად იყვნენ წარმოდგენილნი არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების დაწესებულებებში.

პრაქტიკაში განხორციელება

თავდაპირველი გადამზადება

ციხის ახალ თანამშრომელთა სწავლების დონე და ხანგრძლივობა ძალზე ცვალებადია ქვეყნების მიხედვით. ყველაზე მარტივია სიტუაცია, როდესაც ახალ თანამშრომლებს ასწავლიან გამოცდილი თანამშრომლების გვერდიგვერდ მუშაობის გზით. მათ უტარებენ ძალზე ზედაპირულ ინსტრუქტაჟს საკეტების გასაღებების ასხმის გადაცემამდე, რის შემდეგაც ტოვებენ თავისი სამუშაოს პირისპირ. ეს ძალიან სახიფათო პრაქტიკაა. უკეთეს შემთხვევაში, ეს ნიშნავს, რომ ახალ თანამშრომლებს არ ექნებათ წარმოდგენა იმის თაობაზე, თუ რეალურად რას გულისხმობს მათი სამუშაო და ძველი თანამშრომლებისგან გადაიღებენ ჩვევებს, რომლებიც საუკეთესო პრაქტიკად ვერ ჩაითვლება. უარეს შემთხვევაში, ეს ნიშნავს, რომ ახალი თანამშრომლები იოლად მოექცევიან გავლენიანი პატიმრების ზეწოლის ქვეშ, რომლებიც ისარგებლებენ მათი გამოუცდელობით და მათზე დაიმკვიდრებენ ძალაუფლებას ისე, რომ დასუსტდება უსაფრთხოება და წესრიგი.

ზოგ ქვეყანაში ახლად მიღებულ თანამშრომლებს აგზავნიან რამდენიმეკვირიან სწავლებაზე სკოლასა ან კოლეჯში, სადაც ისინი სწავლობენ მათი სამუშაოს საფუძვლებს ციხეში მოვალეობის შესრულების შედგომამდე. სხვა ქვეყნებში პირველი საფეხურის თანამშრომლები გადიან ორწლიან კურსებს ციხის კვალიფიციურ მოხელეებად მუშაობის დაწყებამდე. რიგ ქვეყნებში პენიტენციალური სისტემა ახალი თანამშრომლებისგან მოითხოვს ერთობლივად საკლასო და პრაქტიკული სწავლების გავლას. მაგალითად, განაში ახალი თანამშრომლები სამ თვეს ატარებენ გადამზადების სკოლაში, მომდევნო სამ თვეს - ციხეში, ხოლო ამის შემდეგ კიდევ სამ თვეს გადამზადების სკოლაში.

მიღწევის მეთოდების მიუხედავად, ციხის ყოველ ახალ თანამშრომელს მკაფიოდ უნდა განემარტოს პრინციპები იმასთან დაკავშირებით, თუ რას გულისხმობს მათი სამუშაო და უნდა მიეცეს საკმარისი ტექნიკური ცოდნა თავისი ძირითადი სამუშაოს შესასრულებლად, სანამ იგი ციხეში დაიწყებს მუშაობას. ამის შემდეგ მან უნდა იმუშაოს გამოცდილი თანამშრომლების გვერდით, რომელთაც, ადმინისტრაციის შეხედულებით, შეუძლიათ, ახალ თანამშრომლებს აჩვენონ საუკეთესო მაგალითი და ჩაუნერგონ მათ თავისი სამუშაოს შესრულებისას თავდაჯერებულობა.

უფროს თანამშრომელთა გადამზადება

ციხის უფროსი თანამშრომლებისათვის სწავლების უფრო დახვეწილი ფორმაა საჭირო. ეს სამართლიანია იმის მიუხედავად, ისინი ამ საფეხურზე მოხვდნენ პირდაპირი დანიშვნის გზით თუ უფრო დაბალი წოდების თანამშრომლად მუშაობის შემდეგ დაწინაურების გზით. არ შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ მხოლოდ გამოცდილება საკმარისია ციხის ადმინისტრაციის მაღალ საფეხურებზე სამუშაოდ. იმ თანამშრომლებსაც კი, რომელთაც დაბალ საფეხურებზე მრავალი წლის განმავლობაში უმუშავიათ ციხეში, ესაჭიროებათ დახმარება დამატებითი უნარ-ჩვევების გასავითარებლად, სანამ ისინი ადმინისტრირების ფუნქციის განხორციელებას შეუდგებიან. ზოგ ქვეყანაში, მაგალითად, რუსეთში, უფროს თანამდებობებზე პირდაპირ ინიშნებიან; ციხეში ხელმძღვანელ თანამდებობაზე მუშაობის დაწყებამდე მათ მოეთხოვებათ რამდენიმეწლიანი სადიპლომო ან აკადემიური ხარისხის კურსის დამთავრება. ციხეში კულტურისა და განწყობილების დამკვიდრებაში ციხის დირექტორი და მისი მოადგილეები ძირითად როლს ასრულებენ. მათი შერჩევა უნდა მოხდეს ყურადღებით, მათი პიროვნული ღირსებების მიხედვით და უნდა ჩაუტარდეთ ინტენსიური სწავლება.

სპეციალიზებული თანამშრომლების, განსაკუთრებით, სამედიცინო პერსონალის გადამზადება

სპეციალიზებული ფუნქციების მქონე თანამშრომლებს, მაგალითად, მასწავლებლებსა და ინსტრუქტორებს, თავიანთი ფუნქციების ჯეროვნად შესასრულებლად დამატებითი სწავლება ესაჭიროებათ. ეს განსაკუთრებით სამედიცინო პერსონალს ეხება. ექიმებმა უნდა გაიაზრონ, რომ ციხეში სამუშაოდ მისვლასთან ერთად, თან უნდა მიიტანონ მათი პროფესიის ყველა ეთიკური ვალდებულება. მართალია, ეს ადამიანები ციხეში არიან, ექიმის უპირველესი მოვალეობაა ამ ადამიანების ავადმყოფობის მკურნალობა, იქნება ეს ფიზიკური თუ ფსიქიკური ავადმყოფობა. ეს უნდა განემარტოს ყველა ექიმს, ვინც ციხეში სამუშაოდ მიდის.

„ავსტრალიის ნიუ საუთ უელსის გამასწორებელ დაწესებულებათა ჯანდაცვის სამსახურმა, რომელიც განცალკევებულია პენიტენციალური სისტემისგან, მაგრამ მჭიდროდ მუშაობს მასთან, ნიუ საუთ უელსის ციხეებში მყოფი პატიმრებისთვის ჯანდაცვის სამსახურის გაწევის კუთხით, 1999 წელს შეიმუშავა ქცევისა და ეთიკის კოდექსი საკუთარი თანამშრომლებისთვის“.

გადამზადება პატიმართა სპეციალურ ჯგუფებთან სამუშაოდ

ციხის თანამშრომლებს, რომელთაც პატიმართა სპეციალურ ჯგუფებთან მუშაობა მოუწევთ, უნდა ჩაუტარდეთ სპეციალური სწავლება, რაც აუცილებელია ამ ჯგუფებთან სამუშაოდ. განსაკუთრებით ეს ეხება თანამშრომლებს, რომლებიც მუშაობენ არასრულწლოვან და ახალგაზრდა პატიმრებთან. ზოგჯერ არის ტენდენცია, რომ ასეთი სამუშაო რატომღაც ნაკლებმნიშვნელოვნად ან ნაკლებმომთხოვნად იქნეს მიჩნეული ზრდასრულ პატიმრებთან მუშაობასთან შედარებით. რეალობა კი ხშირად საპირისპიროა. არასრულწლოვანი პატიმრები ხშირად უფრო არამდგრადი და მომთხოვნები არიან, ვიდრე ზრდასრული პატიმრები. გარდა ამისა, უფრო სავარაუდოა, რომ ისინი პოზიტიურად განეწყონ სწავლისა და წახალისების მიმართ. ახალგაზრდა პატიმრებთან მომუშავე თანამშრომლების ერთ-ერთი მთავარი ფუნქციაა მათი დახმარება მოწიფულ ზრდასრულებად ჩამოყალიბებაში, რომლებსაც კანონიერად ცხოვრების უნარი ექნებათ. ასეთივე სწავლებაა საჭირო იმ თანამშრომლებისთვის, რომლებიც ქალ პატიმრებთან, ფსიქიკური აშლილობის მქონე და, ასევე, ისეთ პატიმრებთან მუშაობენ, რომლებიც უსაფრთხოების განსაკუთრებულ ზომებს საჭიროებენ.

განვითარება და გადამზადების უწყვეტობა

თავდაპირველი გადამზადება, რომელიც ციხის თანამშრომლებს უტარდება, მხოლოდ დასაწყისი უნდა იყოს მათი განვითარების გზაზე. ციხე დინამიური დაწესებულებაა, რომელიც მუდმივად იცვლება და რომელზეც გავლენას ახდენს განვითარებადი ცოდნა და გარე ფაქტორები. თანამშრომლებს რეგულარულად უნდა ჰქონდეთ თავიანთი ცოდნის თანამედროვეობის მოთხოვნებთან შესაბამისობაში შენარჩუნების და უნარ-ჩვევების დახვეწის შესაძლებლობა. ეს მოითხოვს განვითარებას ციხის ადმინისტრაციის და, აგრეთვე, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულებისა და სოციალური კეთილდღეობის სისტემის შიგნით. განვითარება უნდა გაგრძელდეს ციხის თანამშრომელთა მთელი კარიერის მანძილზე.

გადამზადება ძალის გამოყენების საკითხებში

ციხეების უმრავლესობაში დროის უმეტესი ხნის განმავლობაში პატიმრები მშვიდად ხვდებიან კანონიერ წესრიგს. მათ არ სურთ ციხეში ყოფნა, მაგრამ ეგუებიან რეალობას და იქცევიან ინსტრუქტაჟის ესაბამისად. დროდადრო ცალკეული პატიმრები ან პატიმართა ჯგუფები ძალადობას ავლენენ და მათი კონტროლი ასევე ძალის გამოყენებით უნდა მოხდეს. ეს საკითხი განხილულია ამ სახელმძღვანელოს მე-5 თავში. მნიშვნელოვანია, რომ გადამზადების დაწყებიდანვე ყველა თანამშრომელს განემარტოს ის გარემოებები, როდესაც დასაშვებია ძალის გამოყენება პატიმრების მიმართ.

ძალის გამოყენების პროცედურები

უმთავრესი პრინციპია ის, რომ ძალის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ მისი აბსოლუტური აუცილებლობისას და მხოლოდ აუცილებელი ზომით. ეს ნიშნავს, რომ უნდა არსებობდეს მკაფიო პროცედურები, რომლებშიც აღწერილია გარემოებები, როდესაც შეიძლება ძალის გამოყენება და გამოსაყენებელი ძალის ხასიათი. ნებისმიერი ძალის გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს მოცემულ დროს ციხის მორიგე თანამშრომელთაგან ყველაზე მაღალი რანგის თანამშრომელმა. ძალის გამოყენების ფაქტი და მისი მიზეზი უნდა დაფიქსირდეს წერილობით.

ძალის მინიმალური გამოყენება

ყველა თანამშრომელს უნდა ასწავლონ იმ კანონიერი საშუალებების შესახებ, რომლებიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს მოძალადე პატიმრების ფიზიკურად შესაზღუდად. საამისოდ შერჩეულ თანამშრომლებს უნდა ჩაუტარდეთ მაღალი დონის გადამზადება. კონტროლისა და ფიზიკური შეზღუდვის ფორმებთან დაკავშირებული სასწავლო კურსი, რომელსაც დიდ ბრიტანეთში იყენებენ პენიტენციალური დაწესებულებები, ძალის მინიმალური გამოყენების მაგალითია.

გადამზადება ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებაში

ზოგ პენიტენციალურ დაწესებულებაში ციხის ზოგიერთი თანამშრომელი იარაღს ატარებს. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს იმის უზრუნველყოფას, რომ ეს თანამშრომლები იყვნენ სათანადოდ გათვითცნობიერებულნი და მკაფიოდ ესმოდეთ ის გარემოებები, რომლებშიც დასაშვებია იარაღის გამოყენება. არ არის რეკომენდებული, რომ უშუალოდ პატიმრებთან მომუშავე თანამშრომლები შეიარაღებულნი იყვნენ. ამის მიზანია ის, რომ იარაღის გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება არასოდეს მოხდეს ნაჩქარევად და რომ იარაღი არ ჩაუვარდეთ ხელში პატიმრებს.

იარაღის გამოყენება მხოლოდ სიცოცხლის ხელყოფის თავიდან აცილების მიზნით

სასიკვდილო იარაღის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს უშუალოდ აუცილებელია სიცოცხლის ხელყოფის თავიდან ასაცილებლად. ეს ნიშნავს, რომ ვინმეს სიცოცხლეს უნდა ემუქრებოდეს დაუყოვნებლივი და აშკარად აღსაქმელი საფრთხე. მაგალითად, სასიკვდილო გასროლა დაუშვებელია მხოლოდ იმის გამო, რომ პატიმარი გაქცევას ცდილობს. სასიკვდილო გასროლის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც ასეთი გაქცევა წარმოადგენს დაუყოვნებლივ საფრთხეს ვინმეს სიცოცხლისთვის.

თანამშრომელთა შრომითი პირობები

კარგი პირობების აუცილებლობა

იმისათვის, რომ ამ სახელმძღვანელოში აღნიშნული ციხის კარგი მართვის პრინციპების რეალიზება მოხდეს, არსებითი მნიშვნელობა აქვს კარგად მოტივირებული თანამშრომლების ყოლას, რომლებიც არიან მომზადებულნი მაღალ დონეზე და ერთგულნი - მათზე დაკისრებული საჯარო ფუნქციებისა. ამ თავში გარკვეულწილად განმარტებულ იქნა, თუ რა იგულისხმება ამაში. თუმცა, საკმარისი არ არის უნარიანი ადამიანების დაქირავება, მათი გაჟღენთვა პროფესიონალიზმის გრძნობით და გადამზადება მაღალი სტანდარტებით. თუ მათ არ აქვთ სათანადო შრომის ანაზღაურება და შრომითი პირობები, ნაკლებ სავარაუდოა, რომ ისინი დარჩებიან ციხეში სამუშაოდ. სანაცვლოდ, შეიძლება ისარგებლონ მათთვის ჩატარებული სასწავლო კურსებით და შემდგომ აქ შეძენილი უნარ-ჩვევები მოახმარონ სხვა სამუშაოს, სადაც უკეთეს შრომით პირობებს შესთავაზებენ. ბოლო წლებში ეს რეალურ პრობლემად იქცა ბევრი პენიტენციალური სამსახურისთვის ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში, სადაც ახალ თანამშრომლებს ჯერ კიდევ სთავაზობენ მაღალი დონის განათლებას, განსაკუთრებით, ხელმძღვანელ თანამდებობებზე, მაგრამ შემდგომ ვერ უხდიან საკმარისად იმისათვის, რომ შეინარჩუნონ ისინი სამსახურში რამდენიმე წელზე მეტი ხნის განმავლობაში.

შრომის ანაზღაურების ოდენობა

დღევანდელ მსოფლიოში პროფესიის მდგრადობა დიდწილად იზომება იმით, თუ რა ოდენობის შრომის ანაზღაურების მოზიდვა შეუძლია მას. საუკეთესო პროფესიონალები ნაკლებად დათანხმდებიან ძალიან დაბალ შრომის ანაზღაურებას. ციხეში მუშაობა ერთ-ერთი ყველაზე რთულია საჯარო სამსახურის სახეობებიდან. ეს კი უნდა აისახოს ყველა დონის ციხის თანამშრომლის ხელფასზე. სხვადასხვა ქვეყანაში ციხის თანამშრომელთა შრომის ანაზღაურების განსასაზღვრად სხვადასხვა შედარებითი ჯგუფი გამოიყენება. ზოგან ეს შეიძლება იყოს სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სხვა ორგანოები, როგორიცაა პოლიცია. სხვა ქვეყნებში შედარებითი ჯგუფის სახით შეიძლება გამოიყენებოდეს ისეთი საჯარო მოხელეები, როგორიცაა მასწავლებლები და მედდები. მიუხედავად იმისა, რომელი შედარებითი ჯგუფი იქნება გამოყენებული, მთავრობამ უნდა აღიაროს, რომ ციხის თანამშრომლებს აქვთ სათანადო შრომის ანაზღაურების მიღების უფლება იმ რთული და ხანდახან საშიში სამუშაოსთვის, რომელსაც ისინი ასრულებენ. რიგ ქვეყნებში მხედველობაში იღებენ ასევე იმ ფაქტორს, რომ, თუ თანამშრომლებს სათანადოდ არ უხდიან, ისინი შეიძლება ჩაებნენ პირდაპირი ან არაპირდაპირი ხასიათის კორუფციულ საქმიანობაში.

სხვა შრომითი პირობები

ბევრ ქვეყანაში ციხეები ძალიან იზოლირებულ ადგილებშია განთავსებული, დასახლებული ცენტრებიდან მოშორებით. ეს ზეგავლენას ახდენს არა მხოლოდ ციხის თანამშრომლებზე, არამედ მათ ოჯახებზეც. ზეგავლენაში იგულისხმება სკოლებზე, სამედიცინო დაწესებულებებზე, მაღაზიებსა და სხვა საზოგადოებრივ საქმიანობაზე ხელმისაწვდომობა. ასეთ გარემოებებში კი, სხვა შრომითი პირობები, განსაკუთრებით ოჯახის წევრებთან დაკავშირებით, ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც შრომის ანაზღაურების ოდენობა.

ზოგ შემთხვევაში, თანამშრომლებს უზრუნველყოფენ უფასო ან სუბსიდირებული ბინადრობით, ციხის შორს მდებარეობის, ადგილზე საცხოვრისის პოვნასთან დაკავშირებული ხარჯების ან იმის გამო, რომ ბინადრობით უზრუნველყოფენ ზოგადად ყველა საჯარო მოხელეს. ამავე მიზეზების გამო, თანამშრომლებს და მათ ოჯახებს ეძლევათ ციხის სამედიცინო საშუალებებით უფასო სარგებლობის უფლება. ზემოთ უკვე ნახსენები იქნა ევროპის საბჭოს მოთხოვნა, რომელსაც ის მიერთების მსურველ ყველა ახალ სახელმწიფოს უყენებს, რომ ციხეების დაქვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროდან უნდა გადავიდეს იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში. იმას, თუ რატომ ითვლება ეს პოზიტიურ განვითარებად სისტემის ანგარიშვალდებულების თვალსაზრისით, დასაბუთებული მიზეზები აქვს. თუმცა, იმავდროულად, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ ასეთი გადაცემის შედეგად ციხის თანამშრომლებს, როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტროს ყოფილ მოხელეებს და მათ ოჯახებს, ჰქონდათ უფასო ჯანდაცვა, უფასო განათლება, უფასო საცხოვრისი და უფასო ან სუბსიდირებული ტრანსპორტი და შვებულება. ხშირ შემთხვევაში, ეს შეღავათები აკომპენსირებდნენ შრომის ანაზღაურების დაბალ ოდენობას. იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში გადასვლისას კი, ამ შეღავათებიდან ბევრი გაუქმდა და თანამშრომლებს ძალიან გაუჭირდათ თავიანთი ოჯახების ღირსეულად შენახვა. ამ სირთულეებიდან გამოსავალი არის თანამშრომლებისთვის გონივრული ოდენობის ხელფასის გადახდა, რომ ისინი არ იყვნენ დამოკიდებული ნატურით გადახდაზე. ეს ხშირად ძალზედ ძნელია იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფო რესურსები მწირია.

საზოგადოებაში ცხოვრების უპირატესობა

თანამშრომლებისა და მათი ოჯახებისთვის უმჯობესია, იცხოვრონ ჩვეულებრივ საზოგადოებაში და არა იმ საზოგადოებაში, რომელიც მხოლოდ ციხის თანამშრომლებისგან შედგება. ეს მათ გაუადვილებს სამსახურის გარდა სხვა ინტერესების განვითარების და სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის შესაძლებლობას. გარდა ამისა, ამით მათი ოჯახის წევრებს და შვილებს შეეძლებათ ციხის გეტოს გარეთ ნორმალური ცხოვრებით ცხოვრება. სრულფასოვანი ცხოვრება, თავის მხრივაც, ხელს შეუწყობს თანამშრომლებს იმაში, რომ უფრო ერთგულად ემსახურონ თავის საქმეს.

თანაბარი მოპყრობა

ამ სახელმძღვანელოს მე-16 თავში საუბარია იმის აუცილებლობაზე, რომ უმცირესობას მიკუთვნებული პატიმრების მიმართ ადგილი არ ჰქონდეს რაიმე დისკრიმინაციას. როგორც ამ თავის დასაწყისში იყო აღნიშნული, იგივე პრინციპები ეხება ციხის თანამშრომლებს. ქალ თანამშრომლებს უნდა ჰქონდეთ მამაკაცი თანამშრომლების თანაბარი ხელფასი და მუშაობის სხვა პირობები. მათ ასევე უნდა ჰქონდეთ დაწინაურების თანაბარი შესაძლებლობები. იგივე პრინციპები ეხება უმცირესობათა წარმომადგენელ თანამშრომლებს, მიუხედავად იმისა, ისინი მიეკუთვნებიან რასობრივ, რელიგიურ, კულტურულ თუ სექსუალურ უმცირესობებს.

გადაყვანა

ზოგიერთ პენიტენციალურ სისტემაში თანამშრომლებს უწევთ სხვა ციხეში გადაყვანასთან შეგუება. ასეთ შემთხვევაში, გათვალისწინებული უნდა იქნეს არა მხოლოდ თანამშრომლების, არამედ მათი ოჯახების ინტერესებიც. მაგალითად, თუ თანამშრომლის ბავშვი განსაკუთრებით მგრძნობიარე - სკოლის - ასაკშია, მათმა გადაყვანამ სხვა ადგილას შეიძლება სერიოზულად ნეგატიური შედეგი იქონიოს მათ შემდგომ განვითარებაზე. ამგვარი ფაქტორები მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული. იშვიათი უკიდურესი სიტუაციების გარდა, ყოველთვის უნდა მოხდეს თანამშრომლებთან წინასწარი კონსულტაცია, სანამ გადაყვანა განხორციელდება და, შეძლებისდაგვარად, მათგან მიღებული უნდა იქნეს თანხმობა გადაყვანაზე. გადაყვანა არასოდეს უნდა იქცეს თანამშრომლის მიმართ დისციპლინური სახდელის ფორმად.

თანამშრომელთა პროფესიული წარმომადგენლობა

უმეტესწილად, ციხეები დისციპლინირებული დაწესებულებებია. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ თანამშრომლებს უნდა მოექცნენ არაგონივრულად ან მათი მდგომარეობის უპატივცემლოდ. ბევრ ქვეყანაში თანამშრომლებს აქვთ პროფესიულ კავშირებში გაწევრიანების უფლება, რომლებიც, თავის მხრივ, ციხის ადმინისტრაციასთან აწარმოებენ მოლაპარაკებებს მათი შრომის ანაზღაურების და შრომითი პირობების თაობაზე. პროფესიული კავშირების წარმომადგენლები არ უნდა დაისაჯონ იმისათვის, რომ ისინი წარმოადგენენ ციხის თანამშრომლების ინტერესებს.

_____________________

1. მანდელა ნ. (1994), „ხანგრძლივი სვლა თავისუფლებისკენ“, ლითლ ბრაუნი, ლონდონი.

ზოგადი საკითხები

ადამიანური ღირსება

პატიმრებს აქვთ უფლება, იყვნენ დაცული ადამიანის უფლებათა სამართლით

დაკავებული ან პატიმრობაში მყოფი ადამიანები არ კარგავენ ადამიანობას მიუხედავად იმისა, რამდენად მძიმე დანაშაულში არიან ისინი ბრალდებული ან მსჯავრდებული. მათი საქმის განმხილველმა სასამართლომ ან სხვა სასამართლო ორგანომ დაადგინა, რომ მათ უნდა აღეკვეთოთ თავისუფლება და არა ის, რომ მათ უნდა ჩამოერთვათ ადამიანის სტატუსი.

პატიმარი, როგორც პიროვნება

ციხის თანამშრომლებს არასოდეს უნდა გამორჩეთ მხედველობიდან, რომ პატიმრები ადამიანები არიან. ციხის თანამშრომლებმა მუდმივად უნდა გაუწიონ წინააღმდეგობა ცდუნებას, რომ პატიმარი მიიჩნიონ მხოლოდ როგორც რაიმე ნომრის მქონედ და არა - სრულყოფილ ადამიანად. ციხის თანამშრომლებს არც იმის უფლება აქვთ, პატიმრები დამატებით დასაჯონ იმით, რომ მათ მოექცნენ როგორც უფრო დაბალხარისხოვან ადამიანებს. პატიმრების არასათანადო მოპყრობა ყოველთვის კანონსაწინააღმდეგოა. ამასთან, ამგვარი ქცევა აკნინებს თავად მისი ავტორი ციხის თანამშრომლის ადამიანობასაც. ციხის ადმინისტრაციის და თანამშრომლების მიერ ეთიკურ ჩარჩოებში მუშაობის აუცილებლობაზე საუბარი იყო ამ სახელმძღვანელოს მე-2 თავში. წინამდებარე თავი კი ამის პრაქტიკულ შედეგებს შეეხება.

წამების და სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სრული აკრძალვა

დაკავებული ან დაპატიმრებული პირები ინარჩუნებენ ადამიანის ყველა ფლებას, გარდა იმ უფლებებისა, რომლებიც მათ დაკარგეს თავისუფლების აღკვეთის შედეგად. ციხის ადმინისტრაციას და ციხის თანამშრომლებს მკაფიოდ უნდა ესმოდეთ, რას გულისხმობს ეს პრინციპი. ზოგი რამ ძალზედ ნათელია. მაგალითად, წამება და განზრახ სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობა მთლიანად აკრძალულია. გასაგები უნდა იყოს, რომ ეს აკრძალვა არ ეხება მხოლოდ უშუალო ფიზიკურ და ფსიქიკურ ზეწოლას. იგი ეხება ასევე მთლიანად იმ პირობებს, რომელშიც პატიმრები იმყოფებიან.

„ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ პირობები, რომელშიც პატიმარი იმყოფებოდა ოთხი წლისა და ათი თვის განმავლობაში დაკავების ადგილას რუსეთში, ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპის კონვენციის მე-3 მუხლს. მე-3 მუხლი კრძალავს არაჰუმანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას. საქმე აღძრული იქნა ვლადიმერ კალაშნიკოვის მიერ, რომელიც პატიმრობაში იმყოფებოდა მაგადანში 1995-2000 წლებში.

სასამართლომ გამოარკვია, რომ მაგადანში, დაკავების ადგილას, ბატონი კალაშნიკოვი მოთავსებული იყო საკანში, სადაც თითოეულ პატიმარზე მოდიოდა 0.9-დან 1.9 კვადრატულ მეტრამდე ფართი. მძიმე გადატვირთვა ნიშნავდა იმას, რომ პატიმრებს ეძინათ რიგრიგობით. საკანში სინათლე იყო ყოველთვის ანთებული და პატიმრების მრავალრიცხოვნებიდან გამომდინარე, ყოველთვის იყო ხმაური. ამის გამო ძილი შეუძლებელი ხდებოდა. სასამართლომ ასევე გაითვალისწინა ვენტილაციის უკმარისობა და რომ პატიმრებისთვის ნებადართული იყო საკანში სიგარეტის მოწევა, რომ კედლები სავსე იყო პარაზიტებით, საკნისა და ტუალეტის სიბინძურე, პირად ცხოვრებაში ჩაურევლად ყოფნის შეუძლებლობა და ის ფაქტი, რომ ვალერი კალაშნიკოვი დაავადდა კანის ავადმყოფობებით და სოკოს ინფექციით. სასამართლო შეაშფოთა იმ ფაქტმა, რომ ბატონ კალაშნიკოვს ამყოფებდნენ იმავე საკანში, სადაც სიფილისით და ტუბერკულოზით დაავადებული ადამიანები იყვნენ მოთავსებულნი.

2002 წლის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ ბოლო დროს მაგადანის დაკავების ადგილას პირობები მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა და გაიზიარა მოსაზრება, რომ რუსეთის ხელისუფლების მხრიდან ადგილი არ ჰქონია ბატონი კალაშნიკოვის დამცირების ან შეურაცხყოფის განზრახვას“.

„ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ პირობები, რომელშიც პატიმარი იმყოფებოდა სულ ცოტა ორი თვის განმავლობაში საბერძნეთის ციხეში, ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-3 მუხლს, რომელიც კრძალავს არაჰუმანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას. საქმე აღძრულ იქნა დონალ პიერსის მიერ, რომელიც იმყოფებოდა კორიდალოსის ციხეში წინასწარ დაკავებაში 1994 წელს მისი დაკავების შემდეგ.

სასამართლომ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია იმას, რომ ბატონ პიერსს თითოეული 24-საათიანი პერიოდის მნიშვნელოვანი წილის გატარება უწევდა საკანში, სადაც არ იყო ვენტილაცია და ფანჯარა და რომელშიც ხშირად აუტანლად ცხელოდა. გარდა ამისა, ის იძულებული იყო ტუალეტით ესარგებლა სხვა პატიმრის თანდასწრებით და თვითონაც იქვე ყოფილიყო, როდესაც მისი თანაპატიმარი სარგებლობდა ტუალეტით. სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეს პირობები ამცირებდა ბატონი პიერსის ადამიანურ ღირსებას და მასში იწვევდა ტანჯვისა და არასრულფასოვნების განცდას, რომელიც აკნინებდა და შეურაცხყოფდა მას და, სავარაუდოდ, ტეხდა მის ფიზიკურ და მორალურ წინააღმდეგობას.

სასამართლომ მიიჩნია, რომ ხელისუფლების მხრიდან ადგილი არ ჰქონია ბატონი პიერსის დამცირების ან შეურაცხყოფის პოზიტიურ განზრახვას, მაგრამ დაადგინა: ის ფაქტი, რომ ხელისუფლებამ არ მიიღო ზომები დაკავების ობიექტურად მიუღებელი პირობების გასაუმჯობესებლად, მიუთითებდა ბატონი პიერსის არასათანადო პატივისცემაზე“.

რომელი უფლებებია შეზღუდული?

ყურადღებით უნდა იქნეს გათვალისწინებული, თუ რომელი უფლებები იზღუდება თავისუფლების აღკვეთის შედეგად.

ადამიანური ურთიერთობები პატიმრებსა და ციხის თანამშრომლებს შორის

ციხეში მყოფი კაცები, ქალები და ბავშვები ადამიანებად რჩებიან. მათი ადამიანობა გაცილებით უფრო ფართოა, ვიდრე ის ფაქტი, რომ ისინი პატიმრები არიან. იმავდროულად, ციხის თანამშრომლებიც ადამიანები არიან. ის, თუ რამდენად ცნობს ეს ორი ჯგუფი და იცავს ჩვეულებრივ ადამიანობას - ღირსეული და ადამიანური ციხის ყველაზე მნიშვნელოვანი საზომია. როდესაც ეს პირობები არ არსებობს, ადამიანის უფლებათა შელახვის რეალური საფრთხე წარმოიშობა.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი, მუხლი 10:

ყველა თავისუფლებაშეზღუდულ ადამიანს უნდა მოეპყრონ ჰუმანურად და ადამიანისთვის თანდაყოლილი ღირსების პატივისცემით.

პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 1:

ყველა პატიმარს უნდა მოექცნენ მისი, როგორც ადამიანის, თანდაყოლილი ღირსებისა და ფასეულობის პატივისცემით. პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან

დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 1:

ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უნდა მოეპყრონ ადამიანურად და ადამიანისთვის თანდაყოლილი ღირსების პატივისცემით.

აფრიკული ქარტია ადამიანის და ხალხების უფლებების შესახებ, მუხლი 5:

ყველა ადამიანს აქვს უფლება, პატივი სცენ ადამიანისთვის თანდაყოლილ მის ღირსებას და აღიარონ მისი სამართლებრივი სტატუსი.

ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია, მუხლი 5(2):

თავისუფლებააღკვეთილ ყველა პირს უნდა მოექცნენ ადამიანისთვის თანდაყოლილი ღირსების პატივისცემით.

პრაქტიკაში განხორციელება

ადამიანის უფლებათა დაცვა აუმჯობესებს ადმინისტრირების ეფექტურობას

ციხის თანამშრომლების მხრიდან პატიმრებისადმი სათანადო მოპყრობა ამ სახელმძღვანელოს ძირითადი გაკვეთილია. თუ თანამშრომელი არ ექცევა პატიმარს, როგორც პიროვნებას, პატივისცემით და არ აღიარებს მის თანდაყოლილ ადამიანურ ღირსებას, მაშინ ინდივიდუალური ადამიანის უფლებების დაცვა შეუძლებელი ხდება. ციხეში ადმინისტრირების ნებისმიერ ღონისძიებას საფუძვლად უნდა დაედოს ციხის თანამშრომლების საქციელი და მათი მხრიდან პატიმრებისადმი ჰუმანური და ღირსეული მოპყრობა. ეს არ არის მხოლოდ ადამიანის უფლებათა პრინციპების საკითხი. ადმინისტრირების თვალსაზრისით, ეს იმავდროულად არის ციხის ადმინისტრირების ყველაზე ეფექტური და წარმატებული გზა. ამ ვალდებულების დარღვევას, ადამიანის უფლებების დარღვევასთან ერთად, ხშირად შედეგად მოაქვს სამართლებრივი შედეგებიც ციხის ადმინისტრაციისთვის.

„1994 წლის 27 ნოემბერს კრისტოფერ ედვარდსი, რომელსაც 1994 დაუსვეს სავარაუდო დიაგნოზი - შიზოფრენია, დააკავეს იმის გამო, რომ იგი მიუახლოვდა ახალგაზრდა ქალს ქუჩაში. იგი წინასწარ პატიმრობაში გაგზავნეს ინგლისის ჩელმსფორდის ციხეში. მეორე დღეს იგი მოათავსეს საკანში სხვა ახალგაზრდა კაცთან ერთად, რომელსაც ადრე ხშირად ჰქონდა ჩადენილი ძალადობრივი გამოვლინებები და თავდასხმები. 29 ნოემბერს, დილის პირველ საათამდე ცოტა ხნით ადრე, ციხის თანამშრომლებმა კრისტოფერ ედვარდსი საკანში იპოვეს მკვდარი. იგი სასიკვდილოდ ეცემა მის თანაპატიმარს, რომელიც შემდგომში მსჯავრდებულ იქნა გაუფრთხილებლობით მკვლელობისთვის, შეზღუდული შერაცხადობის გამო.

კრისტოფერ ედვარდსის მშობლებმა საქმე აღძრეს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოში. 2002 წლის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადგინა, რომ დარღვეული იყო მე-2 მუხლი (სიცოცხლის უფლება) კრისტოფერ ედვარდსის გარდაცვალების გარემოებებთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, დადგინდა მე-2 მუხლის დარღვევა იმის გამოც, რომ არ მომხდარა მისი გარდაცვალების გარემოებების ეფექტური გამოძიება და მე-13 მუხლის დარღვევა (ეფექტური დაცვის საშუალების უფლება), ვინაიდან მის მშობლებს არ მიეცათ სათანადო საშუალება მათი საჩივრის დასადასტურებლად, რომ ხელისუფლებამ ვერ დაიცვა მათი შვილის სიცოცხლის უფლება“.

წამება და არასათანადო მოპყრობა ყოველთვის დაუშვებელია
არც ერთი გარემოება არასოდეს არ ამართლებს წამებას

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტები არ ტოვებს ადგილს ეჭვის ან გაურკვევლობისთვის წამებასა და არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით. ისინი მკაფიოდ ადგენენ, რომ არ არსებობს არანაირი გარემოება, რომელშიც წამება ან სხვა სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობა ან დასჯა შეიძლება ოდესმე გამართლებული იყოს. წამება განსაზღვრულია, როგორც ნებისმიერი ქმედება, რომლითაც პირს განზრახ ადგება მწვავე ფიზიკური ან ფსიქიკური ტკივილი ან ტანჯვა, გარდა იმ ტკივილისა ან ტანჯვისა, რომელიც თანდაყოლილია დაკავების ან პატიმრობისათვის.

აღიარების მიღება წამების მეშვეობით აკრძალულია

წამების აკრძალვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ადგილებთან დაკავშირებით, სადაც დაკავებაში იმყოფებიან დასაკითხი ან გამოძიებაში მყოფი პირები, რადგან აქ შეიძლება იყოს ზეწოლის გამოყენების მცდელობა სისხლის სამართლის საქმის გასახსნელად აუცილებელი ინფორმაციის მიღების მიზნით. ამის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია, როდესაც პატიმარი აღიარებს დანაშაულის ჩადენას გამოძიებისას მისდამი გამოყენებული არასათანადო მოპყრობის შედეგად. ეს მნიშვნელოვანი არგუმენტია იმ დაწესებულებების ერთმანეთისგან გასაცალკევებლად, რომლებიც იძიებენ დანაშაულს და რომლებიც აკავებენ ბრალდებულ პირებს.

არასათანადო მოპყრობა არასოდეს შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნორმალურად

უფლების შემლახველი ქმედებების დაუსჯელად ჩადენისათვის ციხის დახურული და იზოლირებული გარემო შეიძლება ხელსაყრელი აღმოჩნდეს, ზოგჯერ ორგანიზებული ფორმით, ზოგჯერ კი ციხის ცალკეული თანამშრომლების მიერ. არსებობს საფრთხე, რომ ქვეყნებში ან დაწესებულებებში, სადაც ციხის დამსჯელობით ფუნქციას უპირატესობა ენიჭება, წამების ან არასათანადო მოპყრობის თანაბარი ქმედებები, როგორიცაა რუტინულად ძალის უკანონო გამოყენება და ცემა, თანამშრომლებისთვის „ნორმალურ“ ქცევად იქცეს.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლი 5:

არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას ან სასტიკ, არაჰუმანურ ან დამამცირებელ

მოპყრობას ან დასჯას.

კონვენცია წამების ან სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ, მუხლი 1.1:

... ტერმინი „წამება“ ნიშნავს ნებისმიერ ქმედებას, რომლითაც ხდება ფიზიკური ან ფსიქიკური მწვავე ტკივილის ან ტანჯვის მიყენება პირისთვის, მისგან ან მესამე პირისგან ინფორმაციის ან აღიარების მიღების, მისი ან მესამე პირის მიერ ჩადენილი ან ჩადენაში ეჭვმიტანილი ქმედებისათვის დასჯის, ანდა მისი ან მესამე პირის დაშინების ან იძულების მიზნით ან ნებისმიერი სახის დისკრიმინაციაზე დაფუძნებული სხვა ნებისმიერი მიზეზით, თუ ამ ტკივილის ან ტანჯვის მიყენება ხდება სახელმწიფო მოხელის ან ოფიციალური უფლებამოსილებით მოქმედი პირის წაქეზებით, თანხმობით ან ცოდნით. ტკივილი ან ტანჯვა, რომელიც გამოწვეულია, დამახასიათებელია ან გამომდინარეობს კანონიერი სანქციებიდან, არ იგულისხმება.

კონვენცია წამების ან სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ, მუხლი 2:

1. თითოეული მონაწილე სახელმწიფო ვალდებულია, გაატაროს ეფექტური საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული, სასამართლო ან სხვა ღონისძიებები მათი იურისდიქციის ტერიტორიაზე წამების ქმედებების თავიდან აცილების მიზნით.

2. დაუშვებელია რაიმე გამონაკლისი გარემოება, იქნება ეს საომარი ან ომის საფრთხის შემცველი მდგომარეობა, შიდა პოლიტიკური არასტაბილურობა ან ნებისმიერ სხვა საზოგადოებრივი გადაუდებელი შემთხვევა, გამოყენებულ იქნეს წამების გასამართლებლად.

3. დაუშვებელია უფროსი მოხელის ან საჯარო ორგანოს ბრძანება გამოყენებული იქნეს წამების გასამართლებლად.

კონვენცია წამების ან სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ, მუხლი 10:

თითოეული მონაწილე სახელმწიფო ვალდებულია, უზრუნველყოს, რომ წამების აკრძალვის შესახებ სწავლება და ინფორმაცია შეტანილი იქნეს სამართალდამცავი მოხელეების, სამოქალაქო და სამხედრო მოხელეების, სამედიცინო პერსონალის, საჯარო მოხელეების და სხვა იმ პირების სწავლების პროგრამაში, რომლებიც მონაწილეობას იღებენ ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაკავებაში, დაკითხვასა ან მოპყრობაში.

სამართალდამცავ მოხელეთა ქცევის კოდექსი, მუხლი 3:

სამართალდამცავ მოხელეს ძალის გამოყენების უფლება აქვს მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში და იმ ზომით, რაც აუცილებელია მისი მოვალეობის შესასრულებლად.

პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 34:

თუ დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის მიერ სასჯელის მოხდის ან მისი პატიმრობის დროს ადგილი აქვს მის გარდაცვალებას ან გაუჩინარებას, გარდაცვალების ან გაუჩინარების მიზეზი გამოძიებული უნდა იქნეს სასამართლო ან სხვა ორგანოს მიერ, საკუთარი ინიციატივით ან ამ პირის ოჯახის წევრის ან საქმის მცოდნე ნებისმიერი პირის შუამდგომლობით.

პრაქტიკაში განხორციელება

თანამშრომლებს უნდა განემარტოს, რომ წამება აკრძალულია

პენიტენციალური სისტემის ადმინისტრირებაზე პასუხისმგებელი ყველა ორგანო ვალდებულია, უზრუნველყოს, რომ ციხის ყველა თანამშრომელი და სხვა ციხესთან დაკავშირებული პირები სრულყოფილად იყვნენ ინფორმირებული წამების და სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სრულად აკრძალვის შესახებ.

არასათანადო მოპყრობის სახიფათო მომენტები

ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს, რომ ციხის შინაგანაწესი არასოდეს იქნეს გაგებული ციხის თანამშრომლების მიერ ისე, თითქოს მათ აქვთ პატიმრების მიმართ ასეთი მოპყრობის ნებართვა. ეს განსაკუთრებით ეხება შინაგანაწესის იმ დებულებებს, რომლებიც რთულ ან ობსტრუქციულ პატიმრებს და იზოლირებულ საკნებში მყოფ პატიმრებს ეხება. არსებობს რიგი ძირითადი მომენტები, რომლებიც განსაზღვრავენ განწყობილებას იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მოექცნენ ციხის თანამშრომლები პატიმრებს. ერთ-ერთ მათგანს ადგილი აქვს ხოლმე ციხეში პატიმრის პირველად მიღებისას. თუ როგორ ეპყრობიან პატიმარს ამ დროს - მისთვის და სხვებისთვის ეს მნიშვნელოვანი ინდიკატორია იმისა, თუ რა იქნება შემდეგ. ციხეში პირველად შესვლისას, ზოგი დათრგუნული და შეშინებულია. სხვები შეიძლება იქცეოდნენ გამომწვევად ან იმყოფებოდნენ ნარკოტიკების ან ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ. მნიშვნელოვანია, რომ მიღებისას ციხის თანამშრომლები თითოეულ პატიმარს მოექცნენ ღირსეულად და პატივისცემით. განაწესის დებულებების კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი ეხება პატიმრებს, რომლებიც არიან მოძალადეები, არღვევენ ციხის წესებს ან რომლებიც სხვაგვარად რთულად სამართავნი არიან. ამ შემთხვევაში, მოპყრობა შეიძლება იყოს მტკიცე და გადამწყვეტი ხასიათის, მაგრამ, იმავდროულად, არ უნდა შეიცავდეს სისასტიკის ან არაჰუმანურობის ნიშნებს.

ბოროტად გამოყენება სექსუალური თვალსაზრისით

პატიმრები დაუცველნი არიან სექსუალურად ბოროტად გამოყენების თვალსაზრისით. ეს შეიძლება მათ აიძულონ ან ეს შეიძლება იყოს პრივილეგიების სანაცვლოდ ზეწოლის ან ბარტერის შედეგი. დამრღვევი ზოგჯერ შეიძლება იყოს ციხის თანამშრომელი ან, უფრო ხშირად, სხვა პატიმარი. ხშირ შემთხვევებში, პატიმართა სექსუალურად ბოროტად გამოყენებას ციხის თანამშრომლები შემგუებლობით ეკიდებიან, როგორც დასჯის ან კონტროლის ფორმას. რიგ ქვეყნებში ციხეში გაუპატიურება ფართოდ გავრცელებულ და სერიოზულ პრობლემად იქცა. ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ზიანთან ერთად, ეს იწვევს იმუნოდეფიციტის ვირუსის/შიდსის და სხვა დაავადებების გავრცელებას. ციხის ადმინისტრაცია ვალდებულია, უზრუნველყოს, რომ პატიმრები, განსაკუთრებით ქალები, დაცული იყვნენ სექსუალურად ბოროტად გამოყენების საფრთხისგან.

„შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ „ციხეში ძალადობრივი შეურაცხყოფა არ არის, უბრალოდ, იმ სასჯელის ნაწილი, რომელსაც სისხლის სამართლის დამნაშავეები იხდიან საზოგადოების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულებისთვის“. ამიტომ სენატში განიხილება კანონპროექტი (2002 წლის კანონი ციხეში გაუპატიურების თავიდან აცილების შესახებ), რომლის მიზანი, ციხეში გაუპატიურების თავიდან აცილებასა და დასჯასთან ერთად, იქნება იმ ციხეების გამოვლენა, სადაც გაუპატიურების შემთხვევები ხშირია“.

ძალის გამოყენების რეგულირება

თანამშრომლებს მკაფიოდ უნდა განემარტოთ, რომ პატიმრის საქციელი არასოდეს შეიძლება გამოდგეს მის მიმართ წამების ან არასათანადო მოპყრობის გასამართლებლად. როდესაც ძალის გამოყენება საჭიროა, ეს უნდა მოხდეს დადგენილი პროცედურით და მხოლოდ იმ ზომით, რაც აუცილებელია პატიმრის შესაზღუდად. უნდა არსებობდეს კონკრეტული წესები, რომლებშიც გაწერილი იქნება ფიზიკური ძალის გამოყენების ყველა მეთოდი, მათ შორის, ისეთი შეზღუდვის საშუალებები, როგორიცაა ხელბორკილი, სხეულის ქამრები და ჯაჭვები და ხელკეტები. ციხის თანამშრომლებს არ უნდა ჰქონდეს ხელბორკილების, სხეულია ქამრების და დამაწყნარებელი პერანგების შეუზღუდავი ხელმისაწვდომობა; კერძოდ, ეს საშუალებები უნდა ინახებოდეს ცენტრალურ ადგილას ციხეში და მათი ნებისმიერი გამოყენება უნდა მოხდეს უფროსი თანამშრომლის წინასწარი ნებართვით. აღნიშნული აღჭურვილობის გატანის და გამოყენების თითოეული შემთხვევა სრულყოფილად წერილობით უნდა დაფიქსირდეს.

ხელკეტების გამოყენება

ბევრ ქვეყანაში ციხის თანამშრომლებზე გაიცემა ხელკეტი პირადი გამოყენებისთვის. უნდა არსებობდეს მკაფიო ინსტრუქცია იმ გარემოებების შესახებ, როდესაც ხელკეტების გამოყენება დასაშვებია. ეს ყოველთვის დაკავშირებული უნდა იყოს პირად თავდაცვასთან და, არავითარ შემთხვევაში - დასჯასთან. ყოველდღიური მოვალეობის შესრულებისას თანამშრომლებს ხელკეტები ღიად არ უნდა ეკავოთ ხელში. ეს და სხვა საკითხები უფრო ვრცლად ამ სახელმძღვანელოს მე-5 თავშია მიმოხილული, რომელიც უსაფრთხოებასა და წესრიგს ეხება.

ძალის მინიმალურად გამოყენების მეთოდები

არსებობს მრავალგვარი ტექნიკა აგრესიული პატიმრების გასაკონტროლებლად ძალის მინიმალურად გამოყენების მეთოდების მეშვეობით. ეს მეთოდები ამცირებს როგორც თანამშრომლების, ისე პატიმრების მძიმედ დაზიანების მოსალოდნელობას. თანამშრომლებს ეს მეთოდები უნდა ასწავლონ; სწავლება უნდა იყოს განახლებული და რეგულარული. ძალადობის ფაქტის შემთხვევაში, ან როდესაც საჭიროა პატიმრის დაშოშმინება, ადგილზე, რაც შეიძლება სწრაფად, უნდა გამოცხადდეს ციხის უფროსი თანამშრომელი და არ უნდა დატოვოს ადგილი ინციდენტის ამოწურვამდე.

წამებასა და არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრები

უნდა არსებობდეს ოფიციალური და ღია პროცედურები, რომელთა მეშვეობით, პატიმრებს შეეძლებათ, დასჯის შიშის გარეშე, საჩივრებით მიმართონ დამოუკიდებელ ორგანოს წამების ან სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ნებისმიერ ფაქტთან დაკავშირებით. ამ სახელმძღვანელოს მე-9 თავში მიმოხილულია პატიმრების უფლება საჩივრების წარდგენაზე.

ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა დამოუკიდებელი დამკვირვებლებისთვის

უნდა არსებობდეს სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს მოსამართლის ან სხვა დამოუკიდებელი პირების მიერ ციხეში შესვლის უფლებას, რათა ადგილი არ ჰქონდეს წამების ან სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტებს. დამოუკიდებელი ინსპექტირების საჭიროების შესახებ საუბარია ამ სახელმძღვანელოს მე-10 თავში.

პატიმრის ციხეში მიღების პროცედურები

ციხეში მიღების დროს პატიმარი ნაკლებად დაცულია ზიანისგან

დაკავებულები და პატიმრები განსაკუთრებით დაუცველნი არიან დაკავების ან პატიმრობის ადგილზე პირველად მისვლისას. საერთაშორისო სამართალი აღიარებს, რომ სიცოცხლის უფლებას და წამებისა და არასათანადო მოპყრობისგან თავისუფლების უფლებას ამ პერიოდში დაცვის განსაკუთრებული ჩარჩო ესაჭიროება. რიგ საერთაშორისო დოკუმენტში აღნიშნულია დაპატიმრებული პირის უფლებები და ციხის თანამშრომლების ვალდებულებები დაკავების ადგილზე პირველად მიღების დროს იმისათვის, რომ გარანტირებული იყოს დაცვა წამების, არასათანადო მოპყრობის, გაუჩინარების, კანონგარეშე მკვლელობის და თვითმკვლელობისგან.

ციხეში მიღება ადამიანური ღირსების პატივისცემით

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში დამკვიდრებულია კარგი პრაქტიკა, რომელიც მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეიძლება ციხის თანამშრომლებმა განახორციელონ ციხეში მიღების პროცედურები არა მხოლოდ კანონიერად, არამედ დაკავებული პირის კეთილდღეობისა და თანდაყოლილი ღირსებისადმი პატივისცემით. ამ კარგი პრაქტიკის საფუძველზე, შეიძლება რიგი რეკომენდაციების ჩამოყალიბება, რომლებიც უნივერსალური გამოყენების იქნება და რომლებიც შეიძლება მოერგოს ადგილობრივ ჩვეულებებს, კულტურულ ტრადიციებს და სოციალ-ეკონომიკურ დონეს.

ყველა პატიმარს აქვს ეს უფლებები

ეს უფლებები ყველა პატიმარს ეკუთვნის იმის მიუხედავად, იმყოფებიან ისინი წინასწარ პატიმრობაში თუ უკვე შეეფარდათ სასჯელი. მნიშვნელოვანი ხასიათის დამატებით საყურადღებო მოსაზრებები ეხება პატიმართა ცალკეულ ჯგუფებს, კერძოდ, რომელთაც სასჯელი ჯერ არ შეფარდებიათ, არასრულწლოვნებს და ახალგაზრდა პატიმრებს და ქალებს. მათი სპეციფიკური საჭიროებების შესახებ საუბარია ამ სახელმძღვანელოს მე-11 - მე-16 თავებში.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

ვენის კონვენცია საკონსულო ურთიერთობების შესახებ, მუხლი 36:

1 გამომგზავნი სახელმწიფოს მოქალაქეებთან დაკავშირებით საკონსულო ფუნქციების განხორციელების ხელშეწყობის მიზნით:

(a) საკონსულო თანამშრომლებს თავისუფლად შეუძლიათ გამომგზავნი სახელმწიფოს მოქალაქეებთან დაკავშირება და მათთან დაშვება. გამომგზავნი სახელმწიფოს მოქალაქეებს ასევე თავისუფლად შეუძლიათ გამომგზავნი სახელმწიფოს საკონსულო თანამშრომლებთან დაკავშირება და მათთან დაშვება;

(b) მოთხოვნის შემთხვევაში, მიმღები სახელმწიფოს კომპეტენტური ორგანოები ვალდებული არიან, დაყოვნების გარეშე შეატყობინონ გამომგზავნი სახელმწიფოს საკონსულო განყოფილებას, რომ მის საკონსულო ტერიტორიაზე ამ სახელმწიფოს მოქალაქე დაპატიმრებულია ციხეში, იმყოფება წინასწარ პატიმრობაში სასამართლო განხილვამდე ან თავისუფლებაშეზღუდულია სხვა ნებისმიერი ფორმით. დაპატიმრებული, წინასწარ პატიმრობაში მყოფი ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირის მიერ საკონსულო განყოფილებისადმი მიმართული ნებისმიერი შეტყობინება ასევე უნდა გაეგზავნოს აღნიშნულ ორგანოებს დაყოვნების გარეშე. აღნიშნული ორგანოები ვალდებულნი არიან, შესაბამის პირს აცნობონ მისი ამ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული უფლებების შესახებ;

(c) საკონსულო თანამშრომლებს უფლება აქვთ, მოინახულონ გამომგზავნი სახელმწიფოს მოქალაქე, რომელიც დაპატიმრებულია, წინასწარ პატიმრობაში იმყოფება ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდულია, მასთან საუბრისა და მიმოწერის, აგრეთვე მისთვის იურიდიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფის მიზნით. მათ ასევე უფლება აქვთ, მოინახულონ გამომგზავნი სახელმწიფოს ნებისმიერი მოქალაქე, რომელიც დაპატიმრებულია, წინასწარ პატიმრობაში იმყოფება ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდულია მათ საკონსულო ტერიტორიაზე, სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე. იმავდროულად, საკონსულო თანამშრომლებმა თავი უნდა შეიკავონ დაპატიმრებული, დაკავებული ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული მოქალაქის სახელით რაიმე ქმედების განხორციელებისგან, თუ იგი აშკარად ეწინააღმდეგება ასეთ ქმედებას.

2 ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული უფლებების განხორციელება უნდა მოხდეს მიმღები სახელმწიფოს კანონმდებლობის შესაბამისად, მაგრამ იმ პირობით, რომ აღნიშნული კანონმდებლობა უნდა იძლეოდეს ამ მუხლით მინიჭებული უფლებების მიზნების სრულად განხორციელების შესაძლებლობას.

კანონგარეშე, თვითნებური და გამარტივებული წესით დასჯის ეფექტურად თავიდან აცილებისა და გამოძიების შესახებ პრინციპები, მუხლი 6:

მთავრობებმა უნდა უზრუნველყონ, რომ თავისუფლებააღკვეთილი პირები იმყოფებოდნენ ოფიციალურად განსაზღვრულ დაკავების ადგილებში და რომ მათი დაკავებისა და ადგილსამყოფლის შესახებ ზუსტი ინფორმაცია, მათ შორის გადაყვანის შესახებ ინფორმაცია, დროულად მიეწოდოს თავისუფლებააღკვეთილი პირის ნათესავებს და ადვოკატს ან სხვა ნდობით აღჭურვილ პირებს.

დეკლარაცია ნებისმიერი პირის იძულებითი გაუჩინარებისაგან დაცვის შესახებ, მუხლი 10:

ყოველ დაკავების ადგილას უნდა წარმოებდეს თავისუფლებააღკვეთილი პირების ოფიციალური განახლებული რეესტრი. გარდა ამისა, თითოეულმა სახელმწიფომ უნდა გაატაროს ღონისძიებები ასეთივე ცენტრალიზებული რეესტრების წარმოებისათვის.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 7:

(1) ყველგან, სადაც იმყოფებიან პატიმრები, უნდა წარმოებდეს აკინძული სარეგისტრაციო ჟურნალი დანომრილი გვერდებით, რომელშიც თითოეული შემოსული პატიმრის შესახებ ჩაიწერება შემდეგი ინფორმაცია:

(a) ინფორმაცია ვინაობის შესახებ;

(b) დაკავების მიზეზები და ორგანო, რომლის პასუხისმგებლობის ქვეშაც იმყოფება პირი;

(c) შემოსვლისა და გასვლის დღე და საათი.

(2) დაუშვებელია პირის მიღება დაწესებულებაში დაკავების კანონიერი ბრძანების გარეშე, რომლის მონაცემებიც წინასწარ უნდა იყოს რეესტრში შეტანილი.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 35:

(1) ციხეში მიღებისას თითოეულ პატიმარს უნდა მიაწოდონ წერილობითი ინფორმაცია მისი კატეგორიის პატიმრების მოპყრობის წესების, დაწესებულები დისციპლინური წესების, ინფორმაციის მოთხოვნის და საჩივრების წარდგენის ნებადართული მეთოდების და ყველა სხვა საკითხის შესახებ, რაც აუცილებელია იმისათვის, რომ პატიმარმა იცოდეს მისი უფლებები და ვალდებულებები და შეეძლოს დაწესებულების ცხოვრებისადმი მისადაგება.

(2) თუ პატიმარმა წერა-კითხვა არ იცის, ზემოაღნიშნული ინფორმაცია მას უნდა მიეწოდოს ზეპირად.

პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 16:

(1) დაპატიმრებიდან ან დაკავების ან პატიმრობის ერთი ადგილიდან მეორე ადგილას გადაყვანის შემთხვევაში, დაყოვნების გარეშე, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უფლება აქვს, შეატყობინოს ან მოსთხოვოს კომპეტენტურ ორგანოს, რომ ამ უკანასკნელმა შეატყობინოს მისი ოჯახის წევრებს ან, მისი არჩევანით, სხვა პირებს მისი დაკავების ან დაპატიმრების ან გადაყვანის შესახებ და იმ ადგილის შესახებ, სადაც იგი იმყოფება პატიმრობაში.

(2) თუ დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი უცხოელია, მას ასევე დაყოვნების გარეშე უნდა აცნობონ, რომ მას უფლება აქვს, შესაბამისი საშუალებების გამოყენებით, დაუკავშირდეს იმ სახელმწიფოს საკონსულო ან დიპლომატიურ წარმომადგენლობას, რომლის მოქალაქეც არის ან რომელსაც სხვაგვარად უფლება აქვს, მიიღოს ასეთი შეტყობინება საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად, ან, თუ იგი ლტოლვილი ან მთავრობათაშორისი ორგანიზაციის დაცვის ქვეშ მყოფი პირია - კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანიზაციის წარმომადგენელს.

(3) თუ დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი არასრულწლოვანია ან არ შეუძლია მისი უფლებების გაცნობიერება, კომპეტენტური ორგანო ვალდებულია, საკუთარი ინიციატივით განახორციელოს წინამდებარე პრინციპში აღნიშნული შეტყობინება. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს მშობლების ან კანონიერი წარმომადგენლების შეტყობინებას.

პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 18:

დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს აქვს თავის ადვოკატთან დაკავშირების და კონსულტაციის უფლება.

პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 24:

დაკავების ან დაპატიმრების ადგილას მიყვანიდან უმოკლეს ვადაში დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უნდა შესთავაზონ სათანადო სამედიცინო შემოწმება და, საჭიროების შემთხვევაში, მას უნდა გაუწიონ სამედიცინო მზრუნველობა და ჩაუტარონ მკურნალობა. ეს მზრუნველობა უნდა გაეწიოს და მკურნალობა ჩაუტარდეს უფასოდ.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 24:

დაკავების ადგილას მიყვანიდან უმოკლეს ვადაში და შემდგომშიც, საჭიროებისამებრ, თითოეული პატიმარი უნდა ნახოს და გასინჯოს ექიმმა, განსაკუთრებით, შემდეგი მიზნებით: ფიზიკური ან ფსიქიკური ავადმყოფობის გამოვლენა და ყველა აუცილებელი ზომის მიღება; ინფექციით ან გადამდები დაავადებით სავარაუდოდ დაავადებული პატიმრების გამოცალკევება; ფიზიკური და ფსიქიკური დაზიანებების გამოვლენა, რომელიც ხელს უშლის რეაბილიტაციას და თითოეული პატიმრის შრომისუნარიანობის დადგენა.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 38:

(1) უცხო სახელმწიფოს მოქალაქე პატიმრებს უნდა მიეცეთ გონივრული შესაძლებლობები იმისათვის, რომ დაუკავშირდნენ მათი სახელმწიფოს დიპლომატიურ და საკონსულო წარმომადგენლებს.

(2) იმ უცხო სახელმწიფოს მოქალაქეებს, რომელსაც არ აქვს დიპლომატიური ან საკონსულო წარმომადგენლობა ქვეყანაში, აგრეთვე, ლტოლვილებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს უნდა მიეცეთ ასეთივე შესაძლებლობები, დაუკავშირდნენ იმ სახელმწიფოს დიპლომატიურ წარმომადგენელს, რომელიც ითვალისწინებს მის ინტერესებს ან ნებისმიერ ადგილობრივ ან საერთაშორისო ორგანოს, რომლის ფუნქციებში შედის ასეთი პირების დაცვა.

პრაქტიკაში განხორციელება

უნდა არსებობდეს სასამართლოს ძალაში შესული ბრძანება

ყველა პატიმარს აქვს უფლება, ამყოფონ მხოლოდ ოფიციალურად განსაზღვრულ დაკავების ადგილას. ციხის ადმინისტრაციის უპირველესი მოვალეობაა, შეამოწმოს, რომ ნამდვილად არსებობს ციხეში მიყვანილი თითოეული პირის დაკავების კანონიერი ბრძანება. ეს ბრძანება გაცემული და ხელმოწერილი უნდა იყოს სასამართლო ორგანოს ან სხვა კომპეტენტური ორგანოს მიერ.

პატიმრები უნდა იყვნენ რეგისტრირებულნი

ციხის ადმინისტრაციამ უნდა აწარმოოს ყველა დაკავებულის განახლებული ოფიციალური რეესტრი, როგორც დაკავების ადგილზე, ასევე, თუ შესაძლებელია, ცენტრალურ ადგილზე. რეესტრში უნდა აღინიშნოს ციხეში მიღების თარიღი და დრო, აგრეთვე ორგანო, რომლის პატიმრობის ქვეშაც იმყოფება პირი. რეესტრში შეტანილი მონაცემები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს სასამართლოებისთვის და სხვა კომპეტენტური ორგანოებისთვის, აგრეთვე სხვა პირებისთვის, რომელთაც ინფორმაციისადმი კანონიერი ინტერესი გააჩნიათ.

რეესტრი უნდა აიკინძოს, ხოლო მასში შეტანილი ჩანაწერები დაინომროს

თითოეულ პატიმარზე შეტანილი მონაცემები საკმარისი უნდა იყო ამ პატიმრის იდენტიფიცირებისთვის. ამის მიზანია, ადამიანი ციხეში იმყოფებოდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მასზე არსებობს დაკავების კანონიერი სანქცია, არაუმეტეს კანონით განსაზღვრული ვადით და ადამიანის უფლებათა ისეთი დარღვევებისაგან დასაცავად, როგორიცაა „გაუჩინარება“, წამება ან არასათანადო მოპყრობა და კანონგარეშე მკვლელობა. რეესტრი უნდა იყოს აკინძული, ხოლო მასში შეტანილი ჩანაწერები - დანომრილი, რათა შეუძლებელი იყოს ჩანაწერების წაშლა ან დამატება რიგითობის დაურღვევლად.

წინასწარ პატიმრობაში მყოფი პირების რეგისტრაცია

იმ პირების შემთხვევაში, რომლებიც დაკავებული არიან, მაგრამ სასჯელი ჯერ არ შეფარდებიათ, დაკავების კანონიერ წერილობით სანქციაში აღნიშნული უნდა იყოს პირის კანონიერ ორგანოში გამოცხადების მომდევნო თარიღი.

ოჯახთან დაკავშირება და იურიდიული წარმომადგენლობა

ციხეში მიღებულ ყველა პირს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, რაც შეიძლება მოკლე ვადაში, აცნობოს მის კანონიერ წარმომადგენელს და ოჯახს თავისი ადგილსამყოფლის შესახებ. ეს შესაძლებლობა უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მაშინაც, როდესაც პატიმარი გადაჰყავთ სხვა ციხეში ან დაკავების ადგილას. წინასწარ პატიმრობაში მყოფი პატიმრების უფლებები მიმოხილულია ამ სახელმძღვანელოს მე-11 თავში. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ ახალგაზრდა პატიმრებს შეეძლოთ მათ ოჯახებთან დაკავშირება; ამასთან დაკავშირებით, იხილეთ ამ სახელმძღვანელოს მე-12 თავი. გარდა ამისა, მხედველობაში უნდა მიიღონ ის გარემოება, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, რომ პატიმრის პასუხისმგებლობის ქვეშ იმყოფება მისი ოჯახის მოხუცი, ახალგაზრდა ან ავადმყოფი წევრი; ეს ხშირია ქალი პატიმრების შემთხვევაში.

უცხოეთის მოქალაქე პატიმრები

უცხოეთის მოქალაქე პატიმრებს, განსაკუთრებით, რომლებიც წინასწარ პატიმრობაში იმყოფებიან, უნდა მიეცეთ ყველა გონივრული საშუალება მათი სახელმწიფოს წარმომადგენლებთან დაკავშირებისა და შეხვედრისათვის. თუ ისინი არიან ლტოლვილები და იმყოფებიან მთავრობათაშორისი ორგანიზაციის დაცვის ქვეშ, მაშინ მათ უფლება აქვთ დაუკავშირდნენ და შეხვდნენ კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანიზაციის წარმომადგენლებს. უნდა გვახსოვდეს, რომ ასეთი კონტაქტი შეიძლება მოხდეს მხოლოდ დაკავებულის თანხმობით. შეიძლება ადგილი ჰქონდეს შემთხვევებს, როდესაც უცხოეთის მოქალაქე პატიმრებს ესაჭიროებათ იმ სახელმწიფოში გაძევების ან რეპატრიაციისგან დაცვა, რომელშიც, არსებობს საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ისინი დაექვემდებარებიან წამებას ან არასათანადო მოპყრობას.

სამედიცინო შემოწმება აუცილებელია

ციხეში მიღებიდან რაც შეიძლება მოკლე ვადაში პირს უნდა შესთავაზონ სათანადოდ კვალიფიცირებული ექიმის მიერ სამედიცინო შემოწმების ჩატარება. საჭიროების შემთხვევაში, უნდა შესთავაზონ ასევე სამედიცინო მკურნალობა. ყველა ეს მომსახურება უნდა გაეწიოს უფასოდ.

„წამების თავიდან აცილების ევროპის კომიტეტს მიაჩნია, რომ სამედიცინო შემოწმება უნდა მოხდეს ციხეში მიღების დღესვე.

[წამების თავიდან აცილების კომიტეტის ანგარიში 1992 წელს ფინეთში ვიზიტთან დაკავშირებით]“

„ძალადობის ყოველგვარი შემჩნეული ნიშნები ... დაუყოვნებლივ უნდა დაფიქსირდეს წერილობით, რასაც თან უნდა დაერთოს პატიმრის მიერ ამასთან დაკავშირებით გაკეთებული განცხადებები და ექიმის დასკვნა. თუ პატიმარი მოითხოვს, ექიმმა მას უნდა გადასცეს მისი ფიზიკური დაზიანებების ამსახველი ცნობა.

[წამების თავიდან აცილების კომიტეტის ანგარიში 1995 წელს ბულგარეთში ვიზიტთან დაკავშირებით]“

წამების თავიდან აცილების კომიტეტს აუცილებლად მიაჩნია ციხეში ახლად მიღებული პატიმრების სამედიცინო შემოწმება, განსაკუთრებით გადამდები დაავადებების გავრცელების თავიდან აცილების, თვითმკვლელობის თავიდან აცილების და ფიზიკური დაზიანებების დროული დაფიქსირების მიზნით.

[წამების თავიდან აცილების კომიტეტის ანგარიში 1997 წელს თურქეთში ვიზიტთან დაკავშირებით]

კვალიფიციური ექთანის როლი

ზოგ ციხეში შეიძლება რთული იყოს იმის ორგანიზება, რომ პატიმრების ციხეში მიღებისთანავე, ისინი ერთდროულად გასინჯოს ექიმმა. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს რეზიდენტი ექიმის არყოფნა ან პატიმართა იმდენად დიდი რაოდენობა, რომ ექიმს არ შეეძლოს თითოეული პატიმრისთვის სრულყოფილი კლინიკური გამოკვლევის ერთდროულად ჩატარება, განსაკუთრებით, თუ პატიმრები საღამოს მოიყვანეს. ასეთ დროს, ადგილზე უნდა იყოს კვალიფიციური ექთანი, რომელიც ყველა პატიმარს გაესაუბრება. ექიმი შეამოწმებს მხოლოდ მათ, ვინც აშკარად კარგად არ გრძნობს თავს. ამ პირობებში, ექიმი ყველა ახალ პატიმარს სრულად შეამოწმებს მიღებიდან მომდევნო დღეს.

პატიმართა უფლება ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობაზე, ჯანდაცვის ხარისხის სტანდარტები და სხვა მასთან დაკავშირებული საკითხები მიმოხილულია ამ სახელმძღვანელოს მე-4 თავში.

ქალებს სპეციალური დაცვა ესაჭიროებათ

იმ ქალი პატიმრების დიდი რაოდენობის გათვალისწინებით, რომლებიც შესაძლოა დაექვემდებარონ სექსუალურად ბოროტად გამოყენებას, პატიმრების მიღებაში მონაწილე ციხის თანამშრომლებს უნდა ჩაუტარდეთ დამატებითი გადამზადება, რათა ისინი ერკვეოდნენ შესაბამის დელიკატურ საკითხებში.

პირადი ჩხრეკა

ჩვეულებრივ, ციხეში პირველად მიყვანისას ყველა პატიმარს პირადად ჩხრეკენ. ჩხრეკასთან დაკავშირებული საკითხები ამომწურავად მიმოხილულია ამ სახელმძღვანელოს მე-5 თავში. პირად ცხოვრებაში ჩაურევლობის, ოჯახის, საცხოვრებელი ადგილის და მიმოწერის პატივისცემის და ღირსებისა და რეპუტაციის დაცვის უფლება (მუხლი 17), ზოგადი კომენტარი 16, პარაგრაფი 8:

„რაც შეეხება პირად ჩხრეკას, ეფექტური ღონისძიებებით უზრუნველყოფილი უნდა იყოს, რომ ასეთი ჩხრეკა ჩატარდეს გასაჩხრეკი პირის ღირსებასთან შესაბამისი მანერით. პირის გაჩხრეკა სახელმწიფო მოხელეების მიერ ან სახელმწიფოს სახელით მოქმედი სამედიცინო პერსონალის მიერ დასაშვებია მხოლოდ იმავე სქესის პირების მიერ.“¹

„1993 წელს კანადის უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ციხის მამაკაცმა თანამშრომლებმა ქალი პატიმრები არ უნდა გაჩხრიკონ, თუნდაც ამ უკანასკნელთ ტანთ ეცვათ, მაგრამ სასამართლოს არ გამოუტანია დასკვნა, რომ ქალმა თანამშრომლებმა არ უნდა გაჩხრიკონ მამაკაცი პატიმრები, რადგან სასამართლომ მიიჩნია, რომ საპირისპირო სქესის პირების მონაწილეობით ჩხრეკისას, ჩხრეკის შედეგი განსხვავებული და უფრო სახიფათოა ქალებისთვის, კაცებთან შედარებით“.

პატიმრების უზრუნველყოფა ინფორმაციით

ციხეში ცხოვრება უნდა დაიწყოს და გაგრძელდეს მართლმსაჯულების და სამართლიანობის ფარგლებში ისე, რომ მინიმუმამდე იყოს დაყვანილი პატიმრების მიერ უძლურების შეგრძნება. პატიმრები უნდა გრძნობდნენ, რომ ისინი რჩებიან უფლებებისა და მოვალეობების მქონე მოქალაქეებად. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პატიმრის ციხეში პირველად მიყვანისას. ციხეში მიღების პირველი პროცედურიდან შეძლებისდაგვარად უმოკლეს ვადაში პატიმარს უნდა გააცნონ ციხის შინაგანაწესი, რა მოეთხოვება მას და რას შეიძლება მოელოდეს იგი ციხის თანამშრომლებისგან. თუ შესაძლებელია, პატიმრებს უნდა მიეცეთ ციხის შინაგანაწესის ინდივიდუალური ასლი.

წერა-კითხვის უცოდინარი პატიმრების უზრუნველყოფა ინფორმაციით

უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს, რომ მათაც, ვინც ვერ ლაპარაკობს ადგილობრივ ენაზე, ვინც წერა-კითხვის უცოდინარია ან ინვალიდია, მიიღონ და გააცნობიერონ ეს მნიშვნელოვანი ინფორმაცია. ეს სხვადასხვაგვარად შეიძლება გაკეთდეს: შესაძლებელია, ვინმემ წაუკითხოს და განუმარტოს წესები, შეიძლება ჰყავდეთ პატიმრის ენაზე მოსაუბრე ადამიანი, ზოგ ქვეყნებში გამოიყენება ვიდეოჩანაწერიც. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ პატიმრებს ეცნობოთ, რომ მათ აქვთ განცხადებით ან საჩივრით მიმართვის უფლება, როგორც ეს აღწერილია ამ სახელმძღვანელოს მე-9 თავში.

დიდი რაოდენობით პატიმრების მიღება

თუ როგორ ასრულებენ პატიმრების ციხეში მიღებაში მონაწილე ციხის თანამშრომლები თავიანთ სამუშაოს, შეიძლება დამოკიდებული იყოს ყოველდღიურად შემომავალი და გამავალი პატიმრების რაოდენობაზე. ციხეებში, სადაც პატიმრები გრძელვადიან სასჯელს იხდიან, თვეში მხოლოდ რამდენიმე პატიმარი შეიძლება მიიღონ ან გაწერონ. ამ შემთხვევაში, ციხის თანამშრომლებს დიდი დატვირთვა არ აქვთ და შეუძლიათ გონივრულად საჭირო დრო დაუთმონ თითოეულ პატიმარს. ქალაქში მდებარე დიდ ციხეებში კი, სადაც ძირითადად წინასწარ პატიმრობაში მყოფი, სასჯელის მომლოდინე პატიმრები ან მოკლევადიანი მსჯავრდებულები იმყოფებიან, ყოველდღიურად გამშვებ პუნქტში შეიძლება შემოდიოდეს და გადიოდეს ათობით ან ასობით პატიმარი და ხშირად - რამდენიმე საათის შუალედში. ასეთ სიტუაციაში ციხის თანამშრომლებს ესაჭიროებათ სათანადო მხარდაჭერა და ზედამხედველობა ციხის ადმინისტრაციის მხრიდან.

პატიმრების ციხეში მიღებაში მონაწილე ციხის თანამშრომლების გადამზადება

გამშვები პუნქტი შეიძლება ძალიან დამაშინებელ გავლენას ახდენდეს ციხეში ახალმოსულებზე. მიმღები თანამშრომლები სპეციალურად უნდა გაიწვრთნან იმაში, თუ როგორ დაიჭირონ რთული ბალანსი მტკიცე კონტროლს, რომელიც ნათელს ხდის ყველასათვის, რომ ციხე კარგად ორგანიზებული ადგილია, და იმ სტრესის გაცნობიერებას შორის, რომელსაც პატიმარი განიცდის ამ ახალ უცხო სამყაროში შესვლისას. არა ყველა თანამშრომელია ვარგისი ამ სამუშაოსთვის. გამშვებ პუნქტში მომუშავე თანამშრომლები განსაკუთრებულად უნდა იქნენ შერჩეული და გაწვრთნილი იმისათვის, რომ თავიანთი სამუშაო მათ შეასრულონ სიფრთხილით და თავდაჯერებით.

ცხოვრების პირობები

სასჯელი - თავისუფლების აღკვეთაა

არსებობს რიგი ძირითადი ფიზიკური მოთხოვნები, რომლებიც სახელმწიფომ უნდა დააკმაყოფილოს იმისათვის, რომ შეასრულოს მასზე დაკისრებული ვალდებულება პატიმრის ადამიანური ღირსების პატივისცემასა და პატიმარზე ზრუნვასთან დაკავშირებით. აქ იგულისხმება ადეკვატური დაბინავებით, ჰიგიენური პირობებით, ტანსაცმლითა და თეთრეულით, საკვებით, სასმელით და ვარჯიშით უზრუნველყოფა. როდესაც სასამართლო ორგანო ვინმეს ციხეში აგზავნის, საერთაშორისო სტანდარტები გარკვევით აცხადებენ, რომ დაკისრებული სასჯელი არის მხოლოდ თავისუფლების აღკვეთა. პატიმრობა არ უნდა მოიცავდეს ციხის თანამშრომლების ან სხვა პატიმრების მიერ ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ფაქტორების ბოროტად გამოყენების საფრთხეს. პატიმრობა არ უნდა შეიცავდეს ფიზიკური პირობების ან არასათანადო ზრუნვის მიზეზით მძიმე დაავადების ან, მეტიც, გარდაცვალების საშიშროებას.

ზრუნვის ვალდებულება

ქვეყნებში, სადაც მოსახლეობის ცხოვრების საერთო დონე ძალიან დაბალია, ხანდახან ამბობენ, რომ პატიმრები არ იმსახურებენ ღირსეულ და ადამიანურ პირობებში ყოფნას. თუ ადამიანებს, რომლებიც არ არიან ციხეში, უწევთ არსებობისთვის ბრძოლა, რადგან მათ არ შეუძლიათ საკუთარი თავის ან შვილების გამოკვება, მაშინ რატომ უნდა იზრუნოს ვინმემ იმაზე, თუ რა პირობებში იქნებიან კანონდამრღვევები? ამ შეკითხვაზე პასუხის გაცემა ძნელია, მაგრამ შესაძლებელია. მარტივად რომ ვთქვათ, თუ სახელმწიფო თავის თავზე იღებს უფლებას, ჩამოართვას ვინმეს თავისუფლება, რა მიზეზითაც არ უნდა იყოს ეს, მაშინ მან იმის ვალდებულებაც უნდა აიღოს თავის თავზე, რომ თავისუფლებაჩამორთმეულ პირს მოექცნენ ღირსეულად და ადამიანურად. ის, რომ პატიმრობაში არმყოფი მოქალაქეებისთვის ღირსეულად ცხოვრება ძნელად ხელმისაწვდომია, ვერასოდეს გამოადგება სახელმწიფოს მის დაქვემდებარებაში მყოფი პირების ღირსეულად არმოპყრობის გასამართლებლად. ეს პრინციპი სწორედ დემოკრატიული საზოგადოების ძირითად ბირთვს უკავშირდება, რომელშიც სახელმწიფოს ორგანოები ნიმუში უნდა იყვნენ იმისა, თუ როგორ ეპყრობიან ისინი ყველა მოქალაქეს.

მწირი რესურსების გამოყენება

უფრო პრაგმატულად თუ შევხედავთ, სახელმწიფოს რესურსების უკმარისობა შეიძლება კიდევ ერთ მიზეზად იქნეს მიჩნეული იმისათვის, რომ სახელმწიფომ ციხე გამოიყენოს მხოლოდ ყველაზე საშიში კრიმინალებისთვის და არა მარგინალური პირების საზოგადოებიდან მოშორების მიზნით.

ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები

პატიმრობა შეიძლება გულისხმობდეს ბევრი ადამიანის ერთად ყოფნას ძალიან შეზღუდულ გარემოში, სადაც ძალიან მცირეა ან საერთოდ არ არის გადაადგილების თავისუფლება. ეს რიგ სერიოზულ პრობლემებს იწვევს. პირველ ყოვლისა, არსებობს ჯანმრთელობისათვის სერიოზულ საფრთხე. მაგალითად, მწვავე ინფექციური ავადმყოფობით, როგორიცაა ტუბერკულოზი, დაავადებული ადამიანები შეიძლება იყვნენ ისეთ ვიწრო და ცუდად განიავებად პირობებში, რომ მათთან ერთად მყოფი პატიმრები აღმოჩნდნენ დაავადების გადადების დიდი საფრთხის ქვეშ. ადამიანებს, რომელთაც არ აქვთ დაბანის ან ტანსაცმლის გარეცხვის შესაძლებლობა, შეიძლება დაემართოთ კანის დაავადებები ან პარაზიტები და, საწოლების ან თეთრეულის უკმარისობის გამო, გადასდონ სხვებს. პატიმარს, რომელსაც ცივ კლიმატურ პირობებში არ აქვს თბილი ტანსაცმელი, შეიძლება დაემართოს ფილტვების ანთება. თუ პატიმარს არ აქვს ვარჯიშის საშუალება, აგრეთვე მზის სინათლე და სუფთა ჰაერი, მას შეიძლება დაემართოს კუნთოვანი მასის სერიოზული დაკარგვა და ვიტამინების ნაკლებობა. საჭირო რაოდენობის ან/და სითხის უკმარისობის შემთხვევაში, პატიმრის ჯანმრთელობას შეიძლება სერიოზული ზიანი მიადგეს.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 9-21:

9 (1) თუ საძინებელი ადგილი განთავსებულია ერთკაციან საკანსა ან ოთახში, თითოეული პატიმარი ღამით უნდა განთავსდეს ამ საკანსა ან ოთახში.

(2) საერთო საცხოვრებლის ტიპის ადგილის შემთხვევაში, ასეთ ადგილას უნდა განთავსდნენ ყურადღებით შერჩეული პატიმრები, რომელთაც შეუძლიათ ერთად ყოფნა ასეთ პირობებში. ღამით უნდა ხდებოდეს რეგულარული ზედამხედველობა, დაწესებულების ხასიათის შესაბამისად.

10 პატიმრების ყოფნისთვის განკუთვნილი ყველა ადგილი და, განსაკუთრებით, საძინებელი უნდა აკმაყოფილებდეს ჯანმრთელობის ყველა მოთხოვნას, კლიმატური პირობების და, განსაკუთრებით, ჰაერის კუბური მოცულობის, იატაკის მინიმალური ფართის, ჯეროვანი განათების, გათბობის და ვენტილაციის გათვალისწინებით.

11 ყველა ადგილას, რომელიც განკუთვნილია პატიმრების ცხოვრების ან მუშაობისთვის:

(a) ფანჯრები უნდა იყოს საკმარისად ფართო იმისათვის, რომ პატიმრებს შეეძლოთ კითხვა და მუშაობა ბუნებრივ სინათლეზე და მოწყობილი უნდა იყოს იმგვარად, რომ თავისუფლად მოძრაობდეს სუფთა ჰაერი, მიუხედავად იმისა, მოწყობილია თუ არა ხელოვნური ვენტილაცია.

(b) ხელოვნური სინათლე უნდა იყოს საკმარისი იმისათვის, რომ პატიმრებს შეეძლოთ კითხვა ან მუშაობა მხედველობის დაუზიანებლად.

12 სანიტარია ადეკვატური უნდა იყოს იმისათვის, რომ თითოეულ პატიმარს შეეძლოს ბუნებრივი საჭიროებების დაკმაყოფილება საჭიროებისამებრ, სუფთად და ღირსების შეულახავად.

13 მოწყობილი უნდა იყოს ადეკვატური სააბაზანო და საშხაპე საშუალებები იმისათვის, რომ თითოეულ პატიმარს შეეძლოს და მოეთხოვოს აბაზანის ან შხაპის მიღება, კლიმატის შესაბამის ტემპერატურაზე, იმდენჯერ, რამდენჯერაც აუცილებელია საერთო ჰიგიენისთვის სეზონისა და გეოგრაფიული რეგიონის მიხედვით, მაგრამ სულ ცოტა კვირაში ერთხელ, კლიმატის შესაბამისი ტემპერატურით.

14 პატიმრების მიერ რეგულარულად გამოყენებადი დაწესებულების ყველა ადგილი ყოველთვის ჯეროვნად მოვლილი და უნაკლოდ სუფთა უნდა იყოს.

15 პატიმრებს უნდა მოეთხოვოთ პირადი ჰიგიენის დაცვა და, ამ მიზნით, ისინი უზრუნველყოფილი უნდა იყვნენ წყლითა და ტუალეტის იმ საგნებით, რაც აუცილებელია ჯანმრთელობის და სისუფთავის დასაცავად.

16 იმისათვის, რომ პატიმრებმა შეინარჩუნონ საკუთარი თავმოყვარეობის შესაბამისი ნორმალური გარეგნობა, უზრუნველყოფილი უნდა იყვნენ თმისა და წვერის მოვლისთვის საჭირო საშუალებებით, მამაკაცებს რეგულარულად გაპარსვის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ.

17 (1) თითოეულ პატიმარს, რომელსაც არ აქვს საკუთარი ტანსაცმლის ტარების უფლება, უნდა მიეცეს ტანსაცმლის ისეთი კომპლექტი, რომელიც შესაბამისია კლიმატის და საკმარისია ნორმალური ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესანარჩუნებლად. დაუშვებელია ასეთი ტანსაცმელი რამენაირად იყოს დამამცირებელი ან შეურაცხმყოფელი.

(2) ყველა სახის ტანსაცმელი უნდა იყოს სუფთა და სათანადო მდგომარეობაში. საცვლები უნდა გამოიცვალოს და გაირეცხოს იმდენად ხშირად, რამდენადაც საჭიროა ჰიგიენის შესანარჩუნებლად.

(3) გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც პატიმარი ნებადართული მიზნით გაჰყავთ დაწესებულებიდან, მას უნდა დართონ ნება, ჩაიცვას საკუთარი ან არათვალშისაცემი ტანსაცმელი.

18 თუ პატიმრებისთვის ნებადართულია საკუთარი ტანსაცმლის ტარება, მაშინ პატიმრის დაწესებულებაში მიღებისას უნდა უზრუნველყონ, რომ ტანსაცმელი იყოს სუფთა და გამოსაყენებლად ვარგისი.

19 თითოეულ პატიმარს, ადგილობრივი ან ეროვნული სტანდარტების მიხედვით, უნდა მიეჩინოს ცალკე საწოლი, საკმარისი საწოლის თეთრეული. გაცემისას თეთრეული უნდა იყოს სუფთა და უნდა გამოიცვალოს იმდენჯერ, რამდენჯერაც საჭიროა მისი სისუფთავისთვის.

20 (1) ციხის ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს, რომ თითოეულ პატიმარს ჩვეულებრივ საათებში მიეცეს ისეთი შემცველობის საკვები, რომელიც საკმარისია ჯანმრთელობისა და ფიზიკური ენერგიის შესანარჩუნებლად, ხარისხობრივად სრულფასოვანია და კარგადაა მომზადებული და მირთმეული.

(2) სასმელი წყალი პატიმარს უნდა მიეცეს, როდესაც იგი ამას მოითხოვს.

21 (1) თითოეულ პატიმარს, რომელიც არ მუშაობს, უნდა ჰქონდეს სუფთა ჰაერზე სულ ცოტა ერთსაათიანი ვარჯიშის შესაძლებლობა, თუ ამინდი ამის საშუალებას იძლევა.

(2) ახალგაზრდა პატიმრებს და შესაბამისი ასაკისა და ფიზიკური მონაცემების მქონე სხვა პატიმრებს უნდა ჰქონდეთ ფიზიკური და გამაჯანსაღებელი ვარჯიშის შესაძლებლობა. ამ მიზნით, უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ფართი, საშუალებები და აღჭურვილობა.

პრაქტიკაში განხორციელება

საცხოვრებელი ფართი

საცხოვრებელი ადგილი, სადაც პატიმრები ცხოვრობენ, რიგ ძირითად სტანდარტებს უნდა აკმაყოფილებდეს. საერთაშორისო სტანდარტები გარკვევით ადგენენ, რომ პატიმრებს უნდა ჰქონდეთ საცხოვრებლად საკმარისი ადგილი და, ჯანმრთელობის შენარჩუნების მიზნით, საკმარისი ხელმისაწვდომობა ჰაერსა და სინათლეზე.

გადავსებული ციხეები

ბევრ ქვეყანაში ერთ-ერთი სერიოზული პრობლემა ციხეებში პატიმრების სიჭარბეა. ამას განსაკუთრებით უარყოფითი გავლენა წინასწარ პატიმრობაში მყოფ პირებზე აქვს. პატიმართა სიჭარბე შეიძლება რამდენიმე ფორმით იყოს გამოხატული. ზოგ შემთხვევაში, ეს ნიშნავს, რომ საკანი, რომელიც ერთ ადამიანზეა გათვლილი, გამოიყენება ბევრი ადამიანისთვის. უარეს სიტუაციაში, ეს ნიშნავს თორმეტამდე ან თხუთმეტამდე ადამიანს თითო საკანში, რომელიც რვა კვადრატული მეტრიც არ იქნება. სხვა შემთხვევებში, შეიძლება ადგილი ჰქონდეს სიტუაციას, როდესაც ასამდე ადამიანი შეკუჭულია ერთ დიდ ოთახში. ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ საერთაშორისო დოკუმენტები არ ითვალისწინებს თითოეული პატიმრისთვის გამოსაყოფ მინიმალურ ფართს ან მოცულობას. ბოლო წლებში წამებისა და არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის თავიდან აცილების ევროპის კომიტეტის მიერ ამ მიმართულებით გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა.

საკანსა ან საცხოვრებელ ფართში ყოფნის დრო

იმის გადაწყვეტისას, თუ რა ფართი უნდა გამოეყოს თითოეულ პატიმარს საცხოვრებლად, მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული, თუ რამდენი ხანი უნდა გაატაროს პატიმარმა ამ ფართში ოცდაოთხი საათის განმავლობაში. მცირე ფართი ნაკლებად საზიანოა, თუ ის მხოლოდ დასაძინებლად გამოიყენება და პატიმარი დღის განმავლობაში სხვა ადგილას იმყოფება, სხვა საქმითაა დაკავებული. ციხის გადავსების ყველაზე უარესი შემთხვევა არის მაშინ, როდესაც პატიმრებს თითქმის მთელი დროის გატარება უწევთ ამ საკნებსა ან ოთახებში და გარეთ გამოდიან მხოლოდ ჯგუფურად ვარჯიშისთვის ან ინდივიდუალურად დაკითხვის ან სტუმართან შეხვედრისთვის. სწორედ ასე ხდება ზოგ ქვეყანაში, განსაკუთრებით კი იმ ციხეებში, სადაც წინასწარ დაკავებაში მყოფი პატიმრები ან მოკლევადიანი მსჯავრდებულები არიან.

არსებული ფართის სრულად გამოყენება

ზედმეტად გადავსებულ ციხეებშიც კი, აუცილებლად გამოიძებნება ისეთი ადგილები, რომელთა სრულად გამოყენება არ ხდება. მართალია, პატიმრების ოთახები შეიძლება მეტად გადატვირთული იყოს, მაგრამ მაინც იქნება მომიჯნავე ოთახები, რომლებიც იშვიათად გამოიყენება. ზოგ ციხეში ფართო და გრძელი კორიდორებია, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პატიმრების მიერ დღის განმავლობაში საკნებიდან გარეთ გამოსასვლელად და მათ მიერ სხვადასხვა საქმიანობით დასაკავებლად. დამატებით გამოყენებული შეიძლება იყოს ციხის სამლოცველო და სხვა, ლოცვისთვის განკუთვნილი ადგილები. ამ პირობებში კი შესაძლებელი გახდება სხვადასხვა ფართო სპექტრის საგანმანათლებლო, სახელოსნო ან სხვა შრომითი საქმიანობის მოწყობა.

არსებული რესურსების სრულად გამოყენება

ერთ-ერთი დასაბუთება იმისა, რომ პატიმრები ჩაკეტილი ჰყავდეთ მათ საცხოვრებელ ფართში, არის მათზე ზედამხედველი ციხის თანამშრომლების უკმარისობა. ეს არგუმენტი ყურადღებით უნდა იქნეს შემოწმებული ოპერაციულ საფუძვლებზე. ჩვეულებრივ, ციხის თანამშრომლების რაოდენობა საკმარისია იმისათვის, რომ პატიმრები რიგრიგობით გამოუშვან ხოლმე გარეთ. ასევე შესაძლებელია, ზოგი პატიმარი სხვა პატიმრებს ეხმარებოდეს განათლების, მაგალითად, წერაკითხვის სწავლების ან სახელოსნო კუთხით.

ერთკაციანი თუ კომუნალური საკნები

პირად ცხოვრებაში ჩაურევლობისადმი და მარტოობისადმი დამოკიდებულება განსხვავდება კულტურისადმი კუთვნილების მიხედვით. დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში, მაგალითად, პატიმრებს ურჩევნიათ მარტო ეძინოთ. ეს ნორმა ასახულია ევროპული ციხის წესებში. სხვა კულტურებში ოთახში მარტო ყოფნა შეიძლება გამოცალკევების ან დასჯის რაიმე ფორმად მიიჩნეოდეს და ამიტომ პატიმრებს შეიძლება ერჩივნოთ პროპორციული ზომის კომუნალურ ოთახებში ცხოვრება. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, შეიძლება, საჭირო გახდეს დამატებითი კრიტერიუმების დადგენა თითოეულ ოთახში პატიმრების განაწილების თვალსაზრისით, რათა სუსტი პატიმრები არ აღმოჩნდნენ ძლიერი პატიმრების მოწყალებაზე დამოკიდებულნი.

პატიმრის ტანსაცმელი

საერთაშორისო სტანდარტები სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, პატიმარი უზრუნველყოს ისეთი ტანსაცმლით, რომელიც საკმარისია სითბოს ან სიგრილის შესანარჩუნებლად, მისი ჯანმრთელობის მოთხოვნილების მიხედვით; ამავე სტანდარტებით, აკრძალულია პატიმრების დამამცირებელი ან შეურაცხმყოფელი ტანსაცმლით შემოსვა. ეს სტანდარტები აგრეთვე ითვალისწინებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყონ ტანსაცმლის სუფთად და ჰიგიენურად შენარჩუნება ან უზრუნველყონ პატიმრები ასეთი საშუალებებით.

ციხის ფორმა

ბევრ ქვეყანაში პატიმრებს ეკისრებათ ვალდებულება, ატარონ ციხის მიერ მათთვის გამოყოფილი უნიფორმა. ჩვეულებრივ, ამას ამართლებენ უსაფრთხოებისა და თანასწორობის არგუმენტებით. ალბათ, გარდა იმ ზოგიერთი პატიმრისა, რომელიც მაღალი უსაფრთხოების დონეს მოითხოვს და რომლის გაქცევის საფრთხეც მაღალია, არ არსებობს რაიმე მკაფიო მიზეზი იმისათვის, რომ უნიფორმა სავალდებულო იყოს. ზოგ სახელმწიფოს არ გააჩნია საკმარისი რესურსები პატიმრების ოფიციალური ტანსაცმლით უზრუნველსაყოფად და პატიმრებისგან მოელიან საკუთარი ტანსაცმლის ტარებას. სხვა ქვეყნებში, პატიმრებს, რომელთა გაქცევის საფრთხეც დაბალია, უფლება აქვთ შეიმოსონ საკუთარი ტანსაცმლით. ბევრ ქვეყანაში ქალ პატიმრებს სამოქალაქო ტანსაცმლის ტარების უფლება აქვთ. პატიმრები დააფასებენ, თუ მათ ექნებათ შესაძლებლობა, ატარონ ტანსაცმელი, რომელიც მათთვის ნაცნობია გარე სამყაროდან და რომელიც მათში აძლიერებს ინდივიდუალურობას.

ციხის უნიფორმა არ უნდა იყოს დამსჯელი ღონისძიების ნაწილი და არც პატიმრის დასამცირებლად იყოს გამიზნული. ამიტომ, ციხის ადმინისტრაციებმა მიატოვეს ის არასაჭირო პრაქტიკა, როდესაც პატიმრებისგან ისრებიანი და ზოლებიანი უნიფორმის ტარებას მოითხოვდნენ.

თითოეულ პატიმარს ხელი უნდა მიუწვდებოდეს სამრეცხაო საშუალებებზე, რათა ყველა სახის ტანსაცმელი, განსაკუთრებით, რომელიც კანთან ახლო შეხებაშია, რეგულარულად ირეცხებოდეს. ეს შეიძლება მოხდეს კომუნალურად ან ინდივიდუალურად პატიმრის მიერ. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ქალი პატიმრების სპეციალური საჭიროებები ამასთან დაკავშირებით, რაზეც საუბარია ამ სახელმძღვანელოს მე-13 თავში.

საწოლები

საწოლი და თეთრეული შეიძლება სხვადასხვა იყოს ადგილობრივი ტრადიციიდან გამომდინარე. ბევრ ქვეყანაში ნორმად ითვლება აწეულ საწოლზე ძილი. სხვა ქვეყნებში, განსაკუთრებით, თბილი კლიმატის რეგიონებში, შეიძლება გავრცელებული იყოს პირდაპირ მიწაზე საწოლის გაშლის ან ნოხის დაგების ჩვეულება. პატიმრების საწოლიც ადგილობრივი ჩვეულების მიხედვით უნდა მოეწყოს. მთავარია, რომ ყველა პატიმარს ჰქონდეს საკუთარი საწოლი ან სასაწოლე ნოხი, სუფთა თეთრეული და საკუთარი საძინებელი ფართი. ზოგ ქვეყანაში ციხეები იმდენად გადავსებულია, რომ პატიმრებს რიგრიგობით უწევთ ძილი და ასევე რიგრიგობით სარგებლობენ საძინებელი ფართით და საწოლებით.

ასეთი მოწყობა დაუშვებელია. თუ პატიმართა რაოდენობა ასეთ სიჭარბეს აღწევს, ციხის ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს, რომ ხელისუფლების ორგანოები, რომლებიც ხალხს ციხეში აგზავნიან, ჩაყენებულ იქნენ საქმის კურსში ციხეში არსებული მდგომარეობის და ამ ციხეებში ადამიანების გაგზავნის შედეგების შესახებ.

საპირფარეშო და სააბაზანო საშუალებები

რადგან ციხეში მყოფი ადამიანების გადაადგილება ხშირად მკაცრად შეზღუდულია, აუცილებელია, რომ მათ რეგულარულად შეეძლოთ სანიტარული საშუალებებით სარგებლობა. პატიმრებს შეუზღუდავი ხელმისაწვდომობა უნდა ჰქონდეთ საპირფარეშო საშუალებებზე და სუფთა წყალზე. რეგულარულად ბანაობის ან შხაპის მისაღებად ადეკვატური საშუალებები უნდა არსებობდეს. ეს საკითხები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როდესაც პატიმრებს დიდხანს უწევთ გადავსებულ საცხოვრებელ ადგილას ყოფნა. ამ მიზნით გატარებული ღონისძიებები არ უნდა იყოს პატიმრებისთვის დამამცირებელი, მაგალითად, მათ არ უნდა მოეთხოვოთ საჯაროდ შხაპის მიღება.

ისევე, როგორც ყველა ადამიანის უფლება, დაიცვას პირადი ჰიგიენა და შეინარჩუნოს თავმოყვარეობა, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ციხეში სათანადო სანიტარული საშუალებები ხელმისაწვდომი იყოს, პატიმრებსა და ციხის თანამშრომლებს შორის დაავადებათა გავრცელების რისკის შემცირების მიზნით. სანიტარული საშუალებები უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, სუფთა და საკმარისად პრივატული იმისათვის, რომ დაცული იყოს პატიმრის ღირსება და თავმოყვარეობა.

ქალი პატიმრების სპეციალური საჭიროებები სანიტარიის თვალსაზრისით უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მათი ღირსების პატივისცემით.

საკვები და სასმელი

ზრუნვის ერთ-ერთი უძირითადესი ვალდებულებაა ის, რომ ციხის ადმინისტრაციამ ყველა პატიმარი უზრუნველყოს საკმარისი საკვებით და სასმელით, რათა პატიმრები არ იტანჯებოდნენ შიმშილით ან არასაკმარისი კვებით გამოწვეული ავადმყოფობებით.

ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ იმ დილემის შესახებ, რომლის წინაშეც ციხის ადმინისტრაციები დგანან იმ ქვეყნებში, სადაც საერთო მოსახლეობა შიმშილს განიცდის სათანადო კვებითი ღირებულების მქონე საკვების უკმარისობის გამო. ამ შემთხვევაში, ზოგი ამბობს, რომ დასაშვებად უნდა იქნეს მიჩნეული პატიმრების არასაკმარისად უზრუნველყოფა საკვებით, რადგან კანონმორჩილი მოქალაქეები ამ მხრივ უზრუნველყოფილი არ არიან. გასაგებია ეს მოსაზრება, მაგრამ ადამიანებისთვის თავისუფლების ჩამორთმევით სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, ჯეროვნად იზრუნოს მათზე. ეს აბსოლუტური მოვალეობაა, რომლიდან გადახვევა დაუშვებელია.

საკვების უკმარისობის შემთხვევაში, ციხის ადმინისტრაციამ ყველა ღონეს უნდა მიმართოს იმისათვის, რომ ციხის შიგნით ან ციხის კუთვნილი მიწა გამოიყენოს დასამუშავებლად და ორგანიზება გაუწიოს პატიმრების დასაქმებას ამ კუთხით.

„მალავიში ციხის ადმინისტრაციამ, არასამთავრობო ორგანიზაცია „ციხის საერთაშორისო რეფორმასთან“ მჭიდრო თანამშრომლობით, შეიმუშავა ციხის მეურნეობების და მათი პროდუქტიულობის გაუმჯობესების პროექტი. ეს ამ ქვეყნის ციხეებს ეხმარება საკვები პროდუქტებით თვითმომარაგებაში, პატიმრების, ციხის თანამშრომლებისა და მათი ოჯახების გამოკვებაში, აგრეთვე, პატიმრებისთვის სოფლის მეურნეობის საქმის სწავლებაში“.

საკვები უნდა მიეწოდოს რეგულარულად განსაზღვრულ ინტერვალებში მთელი 24-საათიანი პერიოდის განმავლობაში. კვების საკითხი იმგვარად უნდა მოეწყოს, რომ პატიმრებმა საკვები მიიღონ სათანადო პირობებში.

მათ უნდა მიეცეთ ინდივიდუალური ჭურჭელი და მათი სუფთად შენარჩუნების შესაძლებლობა. ჩვეულებრივ, მათ არ უნდა აიძულონ იმავე ოთახში საკვების მიღება, სადაც სძინავთ. საჭიროების შემთხვევაში, კვებისათვის ცალკე ადგილი უნდა გამოიყოს.

აუცილებელია, რომ პატიმრებს რეგულარულად ჰქონდეთ სუფთა წყალზე ხელმისაწვდომობა. ასეთი წყლის მარაგი გამოცალკევებული უნდა იყოს იმ წყლისგან, რომელიც სანიტარული საჭიროებებისთვის გამოიყენება.

ვარჯიში სუფთა ჰაერზე

ბევრი პატიმარი, განსაკუთრებით წინასწარ პატიმრობაში მყოფნი, დღის უდიდეს ნაწილს ატარებენ ჩაკეტილში, შედარებით ვიწრო გარემოში და სინათლესა და სუფთა ჰაერზე შეზღუდული ხელმისაწვდომობით. ამ პირობებში, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის მოსაზრებებიდან გამომდინარე, აუცილებელია, რომ მათ მიეცეთ საკმარისი დრო ყოველდღიურად გარეთ ყოფნისათვის, აგრეთვე, სეირნობისა ან სხვა საქმის კეთებისათვის.

სუფთა ჰაერზე ყოფნის მინიმალური რეკომენდებული დროა ერთი საათი დღეში. ამ პერიოდში პატიმრებს უნდა შეეძლოთ შედარებით ფართო ადგილას სეირნობა. ზოგ ქვეყანაში გავრცელებული პრაქტიკა, რომ ყოველდღიურად თითო საათით დიდი რაოდენობით პატიმარი გაჰყავთ ვიწრო, კედლებით შემოზღუდულ ეზოებში, რაც პრაქტიკულად იგივე საკანია, ოღონდ თავღია, არ აკმაყოფილებს ღია გარემოში ვარჯიშის შესაძლებლობის მიცემის ვალდებულებას. ღია გარემოში ვარჯიშის უფლება აქვს ყველა პატიმარს, მათ შორის მათაც, ვინც რაიმე ფორმით გამოცალკევებული ან დასჯილია.

რელიგია

რელიგიური რწმენისა და ამ რელიგიის წესების დაცვის თავისუფლების უფლება საყოველთაოდ აღიარებული ადამიანის უფლებაა და იგი აქვს როგორც ყველა პატიმარს, ისე ყველა თავისუფალ ადამიანს. ციხის შინაგანაწესი უნდა ითვალისწინებდეს შესაბამისი რელიგიის წარმომადგენლების მიერ ციხეებში რეგულარულად შესვლის უფლებას პატიმრებთან შესახვედრად. ყველა პატიმარს, რომელსაც სურს თავისი რელიგიური მოვალეობების აღსრულება, უნდა მიეცეს ამისათვის საჭირო საშუალებები. აქ, სხვა უფლებათა შორის, იგულისხმება დღის ან ღამის გარკვეულ შუალედებში განმარტოებით ლოცვის უფლება, დაბანის სხვადასხვა წესების შესრულების ან გარკვეული სახის ტანსაცმლის ტარების უფლება.

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, მუხლი 18:

ყველას აქვს აზრის, სინდისის და რელიგიის თავისუფლება; ეს უფლება მოიცავს რელიგიის ან რწმენის შეცვლის თავისუფლებას, აგრეთვე, მარტო ან სხვებთან ერთად, საჯაროდ ან კერძოდ, რელიგიის ან რწმენის გამოხატვის თავისუფლებას სწავლებით, პრაქტიკით, საკულტო მსახურებით და წესების შესრულებით.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი, მუხლი 18(1):

ყველას აქვს აზრის, სინდისის და რელიგიის თავისუფლება; ეს უფლება მოიცავს საკუთარი არჩევანით რელიგიის ან რწმენის ქონის ან მიღების თავისუფლებას, აგრეთვე, ინდივიდუალურად ან სხვებთან ერთად, საჯაროდ ან კერძოდ, რელიგიის ან რწმენის გამოხატვის თავისუფლებას საკულტო მსახურებით, წესების შესრულებით, პრაქტიკით და სწავლებით.

სტანდარტული მინიმალური წესები პატიმართა მოპყრობის შესახებ:

41. (1) თუ დაწესებულებაში იმყოფება საკმარისი რაოდენობით ერთი და იგივე რელიგიის მქონე პატიმარი, იქ უნდა დაინიშნოს ან დაშვებულ იქნეს ამ რელიგიის კვალიფიციური წამომადგენელი. პატიმართა რაოდენობის და პირობების გათვალისწინებით, ასეთი წარმომადგენლის საქმიანობა უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მუდმივ საფუძველზე.

(2) პირველი პუნქტის შესაბამისად დანიშნულ ან დაშვებულ კვალიფიციურ წამომადგენელს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, რეგულარულად აღასრულოს მსახურება და განმარტოებით მოინახულოს მისი რელიგიის აღმსარებელი პატიმრები საჭირო დროს.

(3) არც ერთ პატიმარს უარი არ უნდა ეთქვას ნებისმიერი რელიგიის კვალიფიციურ წარმომადგენელთან ხელმისაწვდომობაზე. მეორე მხრივ, თუ პატიმარი უარს ამბობს რომელიმე რელიგიურ წარმომადგენელთან შეხვედრაზე, მის მოსაზრებას სრულად უნდა ეცეს პატივი.

42. შეძლებისდაგვარად, თითოეულ პატიმარს უნდა მიეცეს საშუალება, დაიკმაყოფილოს რელიგიური ცხოვრების მოთხოვნილებები დაწესებულებაში აღვლენილ მსახურებაზე დასწრებით და მის რელიგიასთან დაკავშირებულ წიგნებზე ხელმისაწვდომობით.

პრაქტიკაში განხორციელება

რელიგიური წესების შესრულება

თავისუფლების აღკვეთა არ უნდა მოიცავდეს საკუთარი რელიგიის წესების შესრულების აღკვეთას. ციხის ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს, რომ:

ყველა აღიარებული რელიგიის პატივისცემა

აღნიშნული დებულებები ეხება ყველა აღიარებული რელიგიის აღმსარებელ ჯგუფს და მათი გამოყენება არ უნდა შეიზღუდოს მხოლოდ ქვეყანაში არსებული ძირითადი რელიგიებით. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს უმცირესობის ჯგუფების წარმომადგენელი პატიმრების რელიგიურ საჭიროებებს.

ასევე მნიშვნელოვანია იმის უზრუნველყოფა, რომ პატიმრებს, რომლებიც არ მიეკუთვნებიან არც ერთ რელიგიურ ჯგუფს, ან რომელთაც არ სურთ რელიგიის აღმსარებლობა, არ აიძულონ ამის გაკეთება. პატიმრებს არ უნდა მიეცეთ დამატებითი პრივილეგიები და არ უნდა იცხოვრონ უკეთეს პირობებში მათი რელიგიური კუთვნილების ან პრაქტიკის გამო.

___________________

1. გაეროს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტები, HRC/Gen I/Rev. 5, 2001 წლის 26 აპრილი.

ზოგადი საკითხები

კარგი ჯანმრთელობის უფლება

პატიმრობაში მყოფი ადამიანები ინარჩუნებენ ფუნდამენტურ უფლებას კარგ ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და უფლებას, მიიღონ სამედიცინო ზრუნვა ისეთი ხარისხით, რაც უთანაბრდება, სულ ცოტა, ფართო საზოგადოებისთვის გაწეული სამედიცინო ზრუნვის ხარისხს. საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ (მუხლი 12) ადგენს „ყველას უფლებას, ისარგებლოს ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის ყველაზე მაღალი ხელმისაწვდომი სტანდარტით“.

პატიმრებს დამატებითი გარანტიები აქვთ

ყველა ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებთან ერთად, პატიმრებს, მათი სტატუსიდან გამომდინარე, აქვთ დამატებითი გარანტიები. როდესაც სახელმწიფო ადამიანს ართმევს თავისუფლებას, იგი თავის თავზე იღებს მის ჯანმრთელობაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობას, როგორც პატიმრობაში ყოფნის პირობების, ისე ამ პირობებიდან გამომდინარე აუცილებელი ინდივიდუალური მოპყრობის თვალსაზრისით.

რისკების მინიმუმამდე დაყვანა

კარგი ჯანმრთელობა ყველასათვის მნიშვნელოვანია. ეს გავლენას ახდენს ადამიანების ქცევასა და საზოგადოების წევრებად ფუნქციონირების უნარზე. იგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ციხის დახურული საზოგადოების პირობებში. თავისი ხასიათიდან გამომდინარე, პატიმრობის მდგომარეობამ შეიძლება დამაზიანებელი ეფექტი იქონიოს პატიმრების როგორც ფიზიკურ, ისე ფსიქოლოგიურ კეთილდღეობაზე. ამიტომ ციხის ადმინისტრაცია მოვალეა, უზრუნველყოს არა მხოლოდ სამედიცინო მზრუნველობა, არამედ პატიმრებსაც და ციხის თანამშრომლებსაც შეუქმნას კარგად ყოფნის პირობები. პატიმრები არ უნდა გავიდნენ ციხიდან იმაზე უარეს მდგომარეობაში, რომელშიც ისინი იყვნენ შემოსვლისას. ეს ეხება ციხეში ცხოვრების ყველა ასპექტს, მაგრამ განსაკუთრებით - ჯანმრთელობას.

პატიმრებს თან მოაქვთ თავიანთი ჯანმრთელობის პრობლემები

ხშირად პატიმრებს ციხეში მიყვანისას აქვთ მანამდე წარმოშობილი ჯანმრთელობის პრობლემები, რომლებიც შეიძლება გამოწვეული იყოს უყურადღებობით, ცუდი მოპყრობით ან პატიმრის მანამდელი ცხოვრების წესით. ხშირად პატიმრები საზოგადოების უღარიბესი ფენებიდან არიან გამოსული და ეს ასახულია მათი ჯანმრთელობის მდგომარეობაზეც. მათ თან მოაქვთ ხოლმე სხვადასხვა ავადმყოფობა, რაიმეზე ავადმყოფური დამოკიდებულება, აგრეთვე ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები. ასეთ პატიმრებს განსაკუთრებული ხელშეწყობა სჭირდებათ, ისევე როგორც სხვებს, რომელთა ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზეც პატიმრობამ მნიშვნელოვნად და უარყოფითად იმოქმედა.

„გადავსებული ციხეები დაავადებული პატიმრებით და ცუდი ჰიგიენური და სანიტარიული მდგომარეობით რეგიონში გადამდები დაავადებების გავრცელების მნიშვნელოვან საფრთხეს წარმოადგენს. ჯანმრთელობის მდგომარეობა ციხეში პრიორიტეტი უნდა იყოს.“

მთავრობათა მეთაურების განცხადება, გაკეთებული ბალტიის ზღვის სახელმწიფოთა მე-4 სამიტზე გადამდები დაავადებების საფრთხესთან დაკავშირებით, სანკტ-პეტერბურგი, 2002 წლის 10 ივნისი.

გადამდები დაავადებები ფართოდ გავრცელებადია

ბევრ ქვეყანაში პატიმრების დიდი ნაწილი დაავადებულია გადამდები სნეულებებით, როგორიცაა ტუბერკულოზი, ჰეპატიტი და იმუნოდეფიციტის ვირუსი/შიდსი. ციხის ადმინისტრაციას ვალდებულება აქვს ციხეში მომსვლელთა - განსაკუთრებით პატიმრების, მაგრამ, ასევე, ციხის თანამშრომლებისა და სტუმრების - მიმართ, რომ უზრუნველყოს მათი დაცვა ინფიცირების საფრთხისგან. ამ პირობების შეუსრულებლობა ნიშნავს იმას, რომ ციხის თანამშრომლებისა და სტუმრების ურთიერთობის მეშვეობით ისინი იქცევიან საზოგადოების ჯანმრთელობის პრობლემად ციხესა და ფართო საზოგადოებას შორის კონტაქტის და, საბოლოო ჯამში, პატიმრების გათავისუფლების შედეგად.

ხანში შესული პატიმრები

ზოგ ქვეყანაში ხანგრძლივი ან განუსაზღვრელი ვადით სასჯელის მზარდი გამოყენება იწვევს ციხის მოსახლეობაში ასაკთან დაკავშირებული სამედიცინო პრობლემების მომრავლებას. ეს დამატებით მოთხოვნებს აყენებს ციხის ადმინისტრაციის წინაშე, კერძოდ, მან უნდა უზრუნველყოს სათანადო ჯანდაცვის ღონისძიებების დაგეგმვა. ხანში შესულ პატიმრებთან დაკავშირებული ზოგადი საკითხები მიმოხილულია ამ სახელმძღვანელოს მე-14 თავში.

ვალდებულება ვალდებულებაა, თუნდაც ეკონომიკური სიდუხჭირის დროს

ბევრი ქვეყანა დიდ სიძნელეებს განიცდის ზოგადად მოსახლეობისთვის მაღალი ხარისხის ჯანდაცვის მომსახურების მიწოდების თვალსაზრისით. ამ პირობებშიც კი, პატიმრებს აქვთ უფლება, მიიღონ მაქსიმალურად მაღალი ხარისხის ჯანდაცვის მომსახურება და თანაც - უფასოდ. წამების თავიდან აცილების ევროპის კომიტეტმა განაცხადა, რომ მძიმე ეკონომიკური სიდუხჭირის დროსაც კი, ვერაფერი გაათავისუფლებს სახელმწიფოს იმ მოვალეობისგან, რომ მან ცხოვრებისათვის საჭირო პირობებით უზრუნველყოს ისინი, ვისაც ის თავისუფლებას ართმევს. კომიტეტს ასევე ნათლად აქვს ნათქვამი, რომ ცხოვრებისთვის საჭირო პირობები მოიცავს საკმარის და სათანადო სამედიცინო უზრუნველყოფასაც.¹

საერთაშორისო დოკუმენტებით დადგენილი სტანდარტები

პატიმრები, მათი დანაშაულის კატეგორიის მიუხედავად, ინარჩუნებენ ყველა ფუნდამენტურ უფლებას, რომელიც მათ, როგორც ადამიანებს, გააჩნიათ, მათ შორის, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის ყველაზე მაღალი ხელმისაწვდომი სტანდარტებით სარგებლობის უფლებას. სპეციალიზებული საერთაშორისო დოკუმენტები უფრო დაზუსტებით განსაზღვრავს, თუ რას გულისხმობს ეს, კერძოდ, როგორი სტანდარტის ჯანდაცვა უნდა უზრუნველყოს ციხის ადმინისტრაციამ.

პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 4:

პატიმრების თავისუფლების შეზღუდვის და საზოგადოების დანაშაულისგან დაცვის ფუნქცია ციხეებმა უნდა განახორციელონ სახელმწიფოს სხვა სოციალურ მიზნებთან და საზოგადოების ყველა წევრის კეთილდღეობისა და განვითარების ხელშეწყობის ფუნდამენტურ ფუნქციებთან შესაბამისობაში.

პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპები, პრინციპი 9:

პატიმრებს ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ ქვეყანაში არსებულ ჯანდაცვის მომსახურებაზე, მათი სამართლებრივი სტატუსის საფუძველზე, დისკრიმინაციის გარეშე.

პრინციპების კრებული ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირების დაცვის შესახებ, პრინციპი 24:

დაკავების ან პატიმრობის ადგილას მიყვანისთანავე, დაყოვნების გარეშე, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უნდა შესთავაზონ სათანადო სამედიცინო შემოწმება, აგრეთვე, ამის შემდგომ იგი უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს სამედიცინო მზრუნველობითა და მკურნალობით საჭიროების მიხედვით. ეს მზრუნველობა და მკურნალობა უნდა გაეწიოს უფასოდ.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 22:

(1) თითოეულ დაწესებულებაში უზრუნველყოფილი უნდა იყოს სულ ცოტა ერთი კვალიფიციური ექიმის მომსახურება, რომელიც უნდა ფლობდეს გარკვეულ ცოდნას ფსიქიატრიაში. სამედიცინო მომსახურების ორგანიზება უნდა მოხდეს ადგილობრივი ან საერთოსახელმწიფოებრივი ჯანდაცვის ადმინისტრაციასთან მჭიდრო ურთიერთობით. ეს მომსახურება უნდა შეიცავდეს ფსიქიატრიულ დიაგნოსტიკას და, შესაბამის შემთხვევებში, ფსიქიკური აშლილობის მკურნალობას.

(2) ავადმყოფი პატიმრები, რომელთაც სპეციალიზებული მკურნალობა ესაჭიროებათ, უნდა გადაიყვანონ სპეციალიზებულ დაწესებულებაში ან სამოქალაქო საავადმყოფოში. თუ დაწესებულებაში არის საავადმყოფო, მაშინ იქ არსებული აღჭურვილობა, დანადგარები და ფარმაცევტული საშუალებები საკმარისი უნდა იყოს ავადმყოფი პატიმრების სამედიცინო ზრუნვისა და მკურნალობისთვის, ხოლო მისი კადრები დაკომპლექტებული უნდა იყოს სათანადოდ ნასწავლი თანამშრომლებით.

(3) თითოეულ პატიმარს ხელი უნდა მიუწვდებოდეს კვალიფიციური სტომატოლოგის მომსახურებაზე.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 25:

(1) ექიმი უნდა ზრუნავდეს პატიმრების ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ყოველდღიურად ნახულობდეს ყველა ავადმყოფ პატიმარს: პატიმრებს, რომლებიც უჩივიან ავადმყოფობას და პატიმრებს, რომელთა თაობაზეც მისი ყურადღება განსაკუთრებით მიაპყრეს.

პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, წესი 62:

დაწესებულების სამედიცინო სამსახური უნდა ცდილობდეს, აღმოაჩინოს და განკურნოს ფიზიკური ან ფსიქიკური ავადმყოფობები ან ხარვეზები, რომლებიც ხელს უშლის პატიმრის რეაბილიტაციას. ამისათვის უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ყველა საჭირო სამედიცინო, ქირურგიული და ფსიქიატრიული მომსახურება.

გაეროს სამედიცინო ეთიკის პრინციპები, რომლებიც ეხება ჯანდაცვის პერსონალის, განსაკუთრებით ექიმების, როლს პატიმრებისა და დაკავებულების დაცვაში წამებისა და სხვა სასტიკი, არაჰუმანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯისგან, წესი 1:

1. ჯანდაცვის პერსონალი, განსაკუთრებით ექიმები, რომელთაც პატიმრებსა და დაკავებულ პირებზე ზრუნვა ევალებათ, მოვალენი არიან, უზრუნველყონ ისინი ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვით და ავადმყოფობის მკურნალობით, იმავე ხარისხითა და სტანდარტებით, რაც გათვალისწინებულია მათთვის, ვინც არ არის დაპატიმრებული ან დაკავებული.

პრაქტიკაში განხორციელება

ზრუნვის თანაბარი პირობებით უზრუნველყოფა

როდესაც ეს შესაძლებელია, პატიმრებს სრულად უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი ფართო საზოგადოებისთვის არსებულ სამედიცინო საშუალებებზე. უმრავლესობა სახელმწიფოებში ეს ხელმისაწვდომობა შემოიფარგლება მხოლოდ სპეციალიზებული მკურნალობით, ხოლო საერთო სამედიცინო მზრუნველობის გაწევა ხდება უშუალოდ ციხეში ან სპეციალურ ციხის სამედიცინო დაწესებულებებში. ციხის ადმინისტრაციის მიერ უზრუნველყოფილი სამედიცინო მკურნალობა ან ექთანის მომსახურება უნდა იყოს სულ ცოტა იმავე დონის, რაც ხელმისაწვდომია ციხის გარეთ მყოფი საზოგადოებისთვის.

საერთო სამედიცინო მომსახურება

თითოეულ ციხეში ციხის ადმინისტრაციამ, როგორც მინიმუმ, უნდა უზრუნველყოს:

ციხის ადმინისტრაციამ უნდა უზრუნველყოს გადაუდებელ შემთხვევებში საერთო სამედიცინო მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობა ნებისმიერ დროს და დაყოვნების გარეშე (სტანდარტული მინიმალური წესი 52).