როგორც მოცემულ სახელმძღვანელოში განხილული რვა წლიანი პერიოდის ანალიზი აჩვენებს, საწყის ეტაპზე მოქალაქეები იშვიათად მიმართავდნენ სასამართლოებს ისეთი სიკეთეების დასაცავად, როგორიცაა პატივი, ღირსება და საქმიანი რეპუტაცია. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ 1996-1998 წლების სასამართლოპრაქტიკა მწირია სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებული სასამართლო დავებით, ამ პერიოდში განხილული ერთეული საქმეებიც კი თავისი სიმძიმით გადასწონის სამოქალაქო-სამართლებრივი სარჩელების ბოლოდროინდელ სიჭარბეს. ეს განპირობებული იყო იმით, რომ სწორედ 1996-1998 წლებში შეეცადა ხელისუფლება, აემოქმედებინა სისხლის სამართლის კოდექსის ის მუხლი, რომელიც ცილისწამებისათვის თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდა.

მხედველობაში უნდა მივიღოთ ისიც, რომ განსახილველ პერიოდში საქართველო არ იყო შებოჭილი ევროსაბჭოს ვალდებულებებით, რადგან ამ ორგანიზაციის წევრი იგი მხოლოდ 1999 წელს გახდა; ასევე ქვეყანაში მოქმედებდა 1961 წელს მიღებული საბჭოთა სისხლის სამართლის კოდექსი, რომელიც ცილისწამებისადა შეურაცხყოფისათვის მეტად არადემოკრატიულ ნორმებს ითვალისწინებდა და თავისი ბუნებით სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების გაკონტროლებაზე იყო ორიენტირებული.

როგორც ქვემოთ განხილულ ორ საქმეში ნახავთ, მიუხედავად ხელისუფლების მცდელობისა, პოლიტიკური გამოხატვის შესაზღუდად გამოეყენებინა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ფორმები, მან მაინც ვერ შეძლო სრული დატვირთვით აემოქმედებინა საბჭოური კოდექის ნორმები: სასამართლოს არცერთ შემთხვევაში არ ჩაუსვამს ბრალდებულები ციხეში და სასჯელის ფორმა პირობით გამოსაცდელი ვადით შეცვალა. ამის მიზეზი, ალბათ, საზოგადოებაში არსებულ ლიბერალურ დამოკიდებულებაშიც უნდა ვეძებოთ, რაც, თავის მხრივ, აიძულებდა ხელისუფლებას, თავი აერიდებინა სიტყვის თავისუფლების ისეთი ფორმით შეზღუდვისათვის, რომელსაც საზოგადოებაში მკვეთრად უარყოფითი რეზონანსი მოჰყვებოდა.

ამ პერიოდში სასამართლომ განიხილა ორი სისხლის სამართლის საქმე: პირველ შემთხვევაში³ ჟურნალისტს ბრალი დასდეს დეპუტატის ცილისწამებაში; ხოლო მეორე შემთხვევაში⁴ მოქალაქეს - მიტინგზე შეკრებილი საზოგადოების უპატივცემულობაში. სწორედ სამოქალაქო საზოგადოების აქტიურობა და სახალხო დამცველის შუამდგომლობა გახდა იმის საფუძველი, რომ მეორე შემთხვევაში ბრალდებულს თავისუფლების აღკვეთა პირობით გამოსაცდელი ვადითშეეცვალა. ეს უკანასკნელი შემთხვევა იყო პირველი პრეცედენტი, როცა ბრალმდებლადმოგვევლინა სახელმწიფო, რომელმაც განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულების მქონე ადამიანის დასასჯელად სისხლის სამართლის კანონმდებლობა გამოიყენა.

რაც შეეხება სამოქალაქო-სამართლებრივი დიფამაციის საქმეებს, 1996 წლისგან განსხვავებით, როცა სასამართლომ მხოლოდ ერთი სისხლისსამართლებრივი დიფამაციის საქმე განიხილა, 1998 წელი პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციისსამოქალაქო კანონმდებლობით დაცვის ორი საქმით აღინიშნა. უნდა ითქვას, რომ ორივე სამოქალაქო საქმეში სასამართლოს არასათანადო მოსარჩლეებმამიმართეს. პირველ შემთხვევაში⁵ სასამართლომ კანონდარღვევით გამოიტანა გადაწყვეტილება, ხოლო მეორეში⁶ - არგუმენტირებულად. თავისთავად ის ტენდენცია, რომ მოსარჩლეებს ბევრი არაფერი ჰქონდათ საერთო დავის საგანთან, სამართლებრივი ურთიერთობის კულტურის დეფიციტზეც მიუთითებს, რაც დამახასიათებელი სწორედ საწყისი ეტაპისთვის იყო და ბუნებრივია, სამართლებრივი ურთიერთობების ტრადიციის არარსებობით იყო განპირობებული.

1996-1998 წლებში განხილული ოთხი საქმიდან სასამართლომ სამ შემთხვევაში გამოიტანა უკანონო, ხოლო ერთ შემთხვევაში დასაბუთებული გადაწყვეტილება.

1. სისხლისსამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

ნესტან კირთაძისა და კლარა აბრამიას საქმე

პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს ის, რომ დავა მიმდინარეობდა 1995 წლის ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების წინა პერიოდში, შესაბამისად, საკითხი სასამართლოს სწორედ არჩევნების კონტექსტში უნდა განეხილა.

მოპასუხის მიერ გავრცელებული ცნობა იმის თაობაზე, რომ ნესტან კირთაძემ ბანკიდან სესხად აიღო 85 ათასი დოლარი და დაბრუნებას აღარ აპირებდა, - შესაძლოა, ჩვეულებრივ ვითარებაში მართლაც ყოფილიყო პირის რეპუტაციისათვის გარკვეული ზიანის მომტანი ცნობები. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ეს განცხადება უნდა განვიხილოთ არა კონტექსტიდან ამოვარდნილად, არამედ იმ დისკუსიის ფარგლებში, რომელიც მოსარჩლესა და მოპასუხეს, როგორც ორი სხვადასხვა საპრეზიდენტო კანდიდატის მომხრეებს შორის მიმდინარეობდა. ცხადია, თუნდაც მძაფრი პოლიტიკური დისკუსიის ფარგლებში გაკეთებული განცხადება იმის შესახებ, რომ პარლამენტარმა ბანკიდან უკანონოდ გაიტანა სესხი, მტკიცებას ექვემდებარება. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ეჭვს ბადებს ის, თუ რამდენად იყო დაინტერესებული გამოძიება და სასამართლო, საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენით და შესაბამისად, ფაქტის სინამდვილესთან შესაბამისობის დადგენით. ასეთი ეჭვის საფუძველს შემდეგი გარემოებები იძლევა:

ერთადერთი მოწმის - მარადი ანასაშვილის ჩვენება, რომ კლარა აბრამიამ კრედიტის შესახებ ინფორმაცია დეპუტატ იზა ორჯონიკიძისაგან შეიტყო, სასამართლომ არ გაიზიარა. თუ მარადი ანასაშვილმა ცრუ ჩვენება მისცა სასამართლოს, მაშინ ცრუ ჩვენების მიცემისათვის მის მიმართ სისხლის სამართლის საქმე უნდა აღეძრათ, როგორც ეს იმ დროს მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსით იყო გათვალისწინებული. ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს სასამართლოს მიერ საქმის არაღძვრის მოტივად იმის მითითება, რომ მარადი ანასაშვილს კლარა აბრამიას მიმართ მეგობრული გრძნობები ამოძრავებდა. ხოლო, მეორეს მხრივ, თუ სასამართლომ ანასაშვილის წინააღმდეგ არ გამოიტანა გამამტყუნებელი განაჩენი, მაშინ ამ უკანასკნელის ჩვენება გამოძიებას უნდა გაეზიარებინა. ეს კი ხელს შეუწყობდა იმის დადგენას, თუ რამდენად შეესაბამებოდა გავრცელებული ცნობა სინამდვილეს.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ამ ეპიზოდთან დაკავშირებით ერთერთმა მსაჯულმა განსაკუთრებული აზრი დააფიქსირა, სადაც აღნიშნა, რომ იგი იზიარებდა გავრცელებულ ცნობას, რადგან მიმდინარე პერიოდში ანალოგიური შინაარსის არაერთი პუბლიკაცია ქვეყნდებოდა პრესაში და რომ ჟურნალისტს არ ჰქონდა საფუძველი, არ დაეჯერებინა ის ინფორმაცია, რომელიც მას პარლამენტარმა იზა ორჯონიკიძემ მიაწოდა.

რაც შეეხება კლარა აბრამიას მიერ გავრცელებულ ცნობას იმის შესახებ, რომ ნესტან კირთაძე ხშირად ეტანება სასმელს, დეპუტატის ნასვამობის ფაქტი დაადასტურა სასამართლოზე მოწმედ მიწვეულმა ბესარიონ ფანცულაიამ. სრულიად გაუგებარია გამოძიების მიერ ფანცულაიას ჩვენების არგაზიარების მოტივად ზაზა პეტრიაშვილის ჩვენების დასახელება. სახელდობრ, ამ უკანასკნელმა განაცხადა, რომ მან მოისმინა, თუ როგორ დაჰპირდა ფანცულაია აბრამიას, რომ ნესტან კირთაძის ნასვამობის შესახებ ინფორმაციას დაადასტურებდა. როგორც მარადი ასანიშვილის, ასევე ფანცულაიას შემთხვევაში, სასამართლომ განახორციელაარასწორი საპროცესო მოქმედებები, როდესაც, ერთის მხრივ, ცრუ ჩვენებად მიიჩნია ფანცულაიას ინფორმაცია, მეორეს მხრივ კი, არ აღძრა სისხლის სამართლის საქმე მხოლოდ იმის გამო, რომ მოწმე დევნილი იყო. საქართველოში მინიმუმ 300 000 დევნილია. ამ ლოგიკის თანახმად, ამ 300 000 ადამიანს ჰქონია ცრუ ჩვენების მიცემის კონსტიტუციური უფლება, რაც, ცხადია, აბსოლუტურადშეუთავსებელია სამართლებრივი სახელმწიფოს ცნებასთან.

საერთო ჯამში, რჩება შთაბეჭდილება, რომ სასამართლო მიკერძოებულად მოქმედებდა, რადგან მან მხოლოდ იმ მოწმეების ჩვენებები არ გაიზიარა, ვინც ადასტურებდა ჟურნალისტის მიერ გავრცელებულ ცნობებს.

რაც შეეხება ისეთი ცნობის შეურაცხმყოფელად მიჩნევას, როგორიცაა ,,მასაჟისტი”, თუკი მომჩივანი ზოგად მასაჟისტის პროფესიას და მასაჟისტობას შეურაცხმყოფელად მიიჩნევს, მაშინ იგი ავტომატურად თავად აყენებს შეურაცხყოფასამ პროფესიის წარმომადგენელ უამრავ ადამიანს, რაც შესაძლოა, თავად განმცხადებლის წინააღმდეგ უამრავი სარჩელის შეტანის საფუძველი გამხდარიყო.მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს მოქმედი კანონმდებლობა მეტად არადემოკრატიულსასჯელის ზომებს ითვალისწინებდა, ასეთი საკანონმდებლო ნორმებიც კი არ იძლეოდა პოლიტიკოსის .მასაჟისტად. მოხსენიების გამო ჟურნალისტისსისხლის სამართლებრივი დევნის საფუძველს.

სასამართლომ არ გაითვალისწინა განმცხადებლის სტატუსი: იგი იყო საჯარო ფიგურა, პოლიტიკოსი, საქართველოს პარლამენტის წევრი, რომელსაც გაცილებით მეტი თავშეკავება და თმენის ვალდებულება მართებდა, ვიდრე ჩვეულებრივ მოქალაქეს. მეორეც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სახეზე იყო მხარეებს შორის საჯარო დებატები. სადავო სტატია არ წარმოადგენდა პირველ ,,აგურს” ამ დისკუსიის პროცესში, არამედ იყო მისი ლოგიკური გაგრძელება.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ამ საქმეში არსებული სადავო ცნობების უმეტესობა წარმოადგენს შეფასებით მსჯელობას, და არა ფაქტს. ჟურნალისტს ყოველთვის აქვს უფლება, შეფასებითი მსჯელობის საფუძველზე გააკეთოს დასკვნები და გადმოსცეს საკუთარი მოსაზრებები.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ მრავალ საქმეზე დაადგინა, რომ ,,პრესის თავისუფლება მოიცავს გაზვიადების შესაძლო ხარისხს და პროვოკაციასაც კი”.⁷

ზოგადად შესაძლოა ითქვას, რომ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენი სრულიად ვერ აკმაყოფილებს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებულ იურისპრუდენციას სიტყვის თავისუფლებასთან მიმართებით. უფრო მეტიც, იგი ეწინააღმდეგება არა მარტო ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს, არამედ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკასაც. ქართულმა სასამართლოებმა არაერთხელ დაადგინეს⁸, რომ საჯარო მოხელეების მიმართ კრიტიკის ფარგლები გაცილებით ფართო შეიძლება იყოს, ვიდრე კერძო პირთა მიმართ და, რომ საჯარო პირებზე არ უნდა გავრცელდეს დაცვის ის სქემა, რაც ჩვეულებრივი მოქალაქეებისათვის არის დადგენილი.

მოცემულ დავაზე სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება (ჟურნალისტს ჯერ 3 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯეს, შემდეგ კი იგი პირობითად შეუცვალეს და გამოსაცდელად დაუნიშნეს სამი წელი) შესაძლოა, მივიჩნიოთ ხელისუფლების ერთგვარ მცდელობად, დაეშინებინა ის ჟურნალისტები, ვინც კრიტიკულ აზრს გამოთქვამდა ხელისუფლებისა და მისი წევრების საქმიანობის შესახებ.

კლარა შუკვანის საქმე

იმის ნიმუშად, თუ როგორ შეიძლება გაუსწორდეს ხელისუფლება განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულების მქონე მოქალაქეებს, სასამართლოს მიერ 1998 წელს განხილული საქმე პროკურატურა კლარა შუკვანის წინააღმდეგ გამოდგება. როგორც უკვე ვთქვით, ამ შემთხვევაში სახელმწიფომ პრაქტიკულად პირველად აამოქმედა სისხლის სამართლის კოდექსი პიროვნების დასასჯელად მის მიერ სიტყვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობის გამო.

კლარა შუკვანს ბრალი წაეყენა ბოროტი ხულიგნობის ჩადენასა და საზოგადოების დაცვის მომენტში პოლიციის მუშაკების შეურაცხყოფის გამო.

მოცემულ საქმეზე მთაწმინდა-კრწანისის რაიონული სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება წარმოადგენს სიტყვის თავისუფლებაში უხეშ ჩარევას, შემდეგ გარემოებათა გამო: სადავო განცხადებები გაკეთდა მიტინგზე, რომელიც შეეხებოდა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვან საკითხს - აფხაზეთიდან დევნილთა თემას და თავად ბრალდებულიც აფხაზეთიდან იძულებით გადაადგილებული პირი იყო.

პროკურატურამ კლარა შუკვანს ბრალად წაუყენა ბოროტი ხულიგნური განზრახვით მოქმედება, რაც მიტინგზე შეკრებილი საზოგადოებისადმი აშკარა უპატივცემულობაში გამოიხატა და პოლიციელების შეურაცხყოფა. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია ერთი გარემოება: დაზარალებულთა წრე მხოლოდ პოლიციელებით შემოიფარგლა და მრავალათასიანი მიტინგიდან არც ერთი ადამიანი არ დაუკითხავთ, როგორც დაზარალებული. თუკი სასამართლო დაადასტურებდა კლარა შუკვანის მიერ ბოროტი ხულიგნობის ჩადენის ფაქტს, მაშინ მას უნდა დაეკითხა კიდეც მიტინგზე შეკრებილი ხალხი, რადგანაც აშკარა უპატივცემულობა სწორედ მათკენ იყო მიმართული. მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა დაედასტურებინა სასამართლოს ის, რომ დაკითხული და მოწმეებად მოწვეული ხალხის უმრავლესობა შეურაცხყოფილად მიიჩნევდა თავს იმ ტრანსპარანტის გამო, რომელიც კლარა შუკვანს დემონსტრაციის დროს ხელში ეჭერა. იმის გათვალისწინებით, რომ ეს ხალხი მიტინგზე სწორედ პრეზიდენტ შევარდნაძისა და მისი პოლიტიკის გასაკრიტიკებლად შეიკრიბა, ლოგიკურიცაა და ნაკლებად სავარაუდო, რომ ხსენებული ტრანსპარანტის გამო მათ თავი შეურაცხყოფილად ჩაეთვალათ.

რაც შეეხება კლარა შუკვანის ქმედებაში ბრალის არსებობას, თავად ბრალდებულის განცხადებით, სადავო ტრანსპარანტი მას შემთხვევით ისე მიაწოდეს, რომ მისი შინაარსი არც კი იცოდა. აქედან გამომდინარე, სათუოა განსასჯელის ქმედებაში ბრალის არსებობა.

როცა საუბარია ტრანსპარანტის შინაარსობრივ (,,ძირს არძინბას ნახმარი შევარდნაძე”) მხარეზე, შესაძლოა, მოვიშველიოთ მსგავსი ფრაზებისა და შეფასებებისმიმართ მოქმედი ამერიკული სტანდარტი: თუკი ფრაზა იმდენად არა გამოხატვის თავისუფლება საქართველოში რეალურია, რომ მას საშუალო დონის მოქალაქე ვერ დაიჯერებს, არ შეიძლება მისი ფაქტად მიჩნევა. სისხლისსამართლებრივ დიფამაციაში კი პირის დასჯა მხოლოდ არასწორი ფაქტის გავრცელების გამოა შესაძლებელი. მოცემულ შემთხვევაში წარმოუდგენელი იყო, საქართველოს საშუალო მოქალაქეს მართლაც დაეჯერებინა ტრანსპარანტის შინაარსი სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით.

რაც შეეხება საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის მომენტში პოლიციის მუშაკებისათვის შეურაცხყოფის მიყენებას, ცხადია, კლარა შუკვანის გამონათქვამები - ,,ძაღლებო”, ,,ღორებო” და ,,შევარდნაძის მონებო” საკუთარი მოსაზრების გამოხატვის ძალზედ კრიტიკული ფორმაა, თუმცა ევროსასამართლო მსგავსსფრაზებს კონტექსტიდან ამოგლეჯილად არ განიხილავს.

სასამართლოს ისიც უნდა გაეთვალისწინებინა, რომ აღნიშნული განცხადება გაკეთდა არა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების მეშვეობით, არამედ - მიტინგზე. შესაბამისად, ეს ფრაზა მხოლოდ საზოგადოების გარკვეულმა ნაწილმა აღიქვა. ასეთი ტიპის დავებში განმსაზღვრელი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რამდენ ადამიანს ჰქონდა შესაძლებლობა, მოესმინა სადავო განცხადებები ანუ რა აუდიტორიას ფარავს განცხადების ავტორი. ბეჭდვითი მედიის შემთხვევაში ეს განისაზღვრება გამოცემების ტირაჟის მიხედვით, ხოლო ელექტრონული მედია საშუალებების (იგულისმება რადიო და ტელევიზია) შემთხვევაში - დაფარვის არეალით.

ცალსახაა, რომ ის კონტექსტი და გარემოება, რომელშიც გაკეთდა აღნიშნული განცხადება, სასამართლოს კლარა შუკვანის დამნაშავედ ცნობის საფუძველს არ აძლევდა. თავისთავად ის გარემოება, რომ ერთი წლით თავისუფლების აღკვეთა სასამართლომ მას პირობითი სასჯელით შეუცვალა, უკვე მეტყველებს იმაზე, რომ ამ შემთხვევაში სისხლის სამართლებრივი დევნა აუცილებლობას არ წარმოადგენდა.

2. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

დიფამაცია

გლდანის რაიონის ლომისის წმ. გიორგის ეკლესიის
მართლმადიდებელი მრევლისა და გაზეთ ,,გლდანი 2001”-ის საქმე

ამ საქმეში მოსარჩლეებმა მოითხოვეს, გაზეთ ,,გლდანი 2001”-ს დაკისრებოდა პასუხისმგებლობა იმ ცნობების გავრცელებისათვის, რომლებიც ეხებოდა არა უშუალოდ მოსარჩლეებს, არამედ მესამე პირს - ბ. მკალავიშვილს.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის თანახმად, პატივისა და ღირსების შელახვის საქმეებზე სასამართლოში სარჩელის შეტანა პირს შეუძლია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გავრცელებული ცნობების შედეგად უშუალოდ მას მიადგა ზიანი. ანალოგიური ნორმა მოქმედებს ევროსასამართლოსიურისპრუდენციაშიც, სადაც დაუშვებელია პირმა მოითხოვოს გარკვეული კომპენსაციის მიღება მესამე პირის ნაცვლად. თუ პირი უშუალო ,,მსხვერპლს” არ წარმოადგენს, ასეთ შემთხვევაში ევროსასამართლო უბრალოდ არც კი მიიღებს წარმოებაში საჩივარს, რადგანაც პატივი და ღირსება საკმაოდ სუბიექტური კატეგორიებია საიმისოდ, რომ მის გამო სხვა, თუნდაც ძალზედ ახლობელმა ადამიანმა⁹ იდავოს.

ხსენებული გადაწყვეტილების გამოტანისას სასამართლომ დაუშვა მნიშვნელოვანი შეცდომა. კერძოდ, სასამართლოს თავდაპირველად, საქმის არსებითად განხილვის ეტაპზევე უნდა გაერკვია და შეემოწმებინა, რამდენად წარმოადგენდა სათანადო მოსარჩლეს ბ. მკალავიშვილის მრევლი. როგოც უკვე აღვნიშნეთ, პირი უფლებამოსილია, მიმართოს სასამართლოს მხოლოდ საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად. ისევე როგორც პრაქტიკულად შეუძლებელია, ამერიკის პრეზიდენტის პატივისა და ღირსების გამო, სასამართლოში იდავოს მთელმა ამერიკელმა ხალხმა, ასევე შეუძლებელია, მოძღვარის პატივისა და ღირსებისშელახვის გამო სასამართლოს მიმართოს მრევლმა, რომელიც მუდმივად განახ ლებადი ერთობაა და აქედან გამომდინარე, საერთოდაც საკამათოა, თუ როგორ უნდა მოხდეს მისი იდენტიფიცირება.

იმის გათვალისწინებით, რომ მოცემულ შემთხვევაში სადავო უფლებები არ ეკუთვნოდა მოსარჩლეს, სასამართლოს საერთოდ უარი უნდა ეთქვა სარჩელის დაკმაყოფილებაზე და შესაბამისად, არც ის უნდა ერკვია, სადავო ფრაზებიდან რომელი წარმოადგენდა შეფასებით მსჯელობას და რომელი მტკიცებას ფაქტის შესახებ.

მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ გამოიტანა არასწორი გადაწყვეტილება, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ის იშვიათი შემთხვევათაგანია, როდესაც სასამართლომ მოახდინა ფაქტებისა და შეფასებითი მსჯელობების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა. შესაძლოა, ამის მიზეზი ისიც იყო, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხესწარმოადგენდა ოფიციალური უწყების - გლდანის რაიონის გამგეობის მედია საშუალება. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ამ უკანასკნელს მხოლოდ იმ ცნობის უარყოფა დაევალა, რომელიც ფაქტობრივ უზუსტობას უკავშირდებოდა.

გიორგი დოლიძისა და გაზეთ ,,7 დღის” საქმე

აღსანიშნავია, რომ იმავე პერიოდში განხილულ ,,გლდანი 2001”-ის საქმისგან განსხვავებით, ამ შემთხვევაში სასამართლომ გამოიტანა სწორი გადწყვეტილება, როცა არასათანადო მოსარჩლეობის გამო არ დააკმაყოფილა სარჩელი.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-2 ნაწილი პირდაპირ განსაზღვრავს, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება იდავოს პირმა სამოქალაქოსამართლებრივი დიფამაციის გამო. სახელდობრ, ცნობები უნდა ლახავდესუშუალოდ მოსარჩლე პირის პატივს, ღირსებას ან საქმიან რეპუტაციას, უნდა წარმოადგენდეს დადასტურებად ფაქტებს, რომლებიც ამავე დროს, არ უნდა შეესაბამებოდეს სინამდვილეს. არც ერთი ელემენტი ამ შემთხვევაში სახეზე არ არის, რადგანაც, პირველ რიგში, გავრცელებული ცნობები წარმოადგენს არა ფაქტებს, არამედ შეფასებით მსჯელობას ქართული კინოს მდგომარეობასთან დაკავშირებით. რაც შეეხება იმას, თუ რამდენად ეხება გავრცელებული ცნობები მოსარჩლის პიროვნებას, ამის დადასტურება პროცესზე ვერ მოხერხდა და არც შეიძლებოდა, მომხდარიყო, რადგანაც ზოგადად ქართული კინოს შესახებ გაკეთებული კრიტიკული გამონათქვამები ვერ შელახავდა ქართული კინოს რომელიმე კონკრეტული მოღვაწის პატივსა და ღირსებას.

___________________________

¹ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს, აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს, თბილისისა და ქუთაისის საოლქო სასამართლოების, თბილისის რაიონული სასამართლოების, ქუთაისის, ფოთის, რუსთავის საქალაქო სასამართლოების, გორის, გურჯაანის, ჩოხატაურის, ხარაგაულის, დუშეთის რაიონული სასამართლოების გადაწყვეტილებები. ეს მონაცემები არ არის სრულყოფილი, რადგან სასამართლო არქივების ტექნიკური და ორგანიზაციული გაუმართაობის გამო ვერ მოხერხდა ამომწურავი ინფორმაციის მოპოვება. დაწვრილებით იხ. გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებული სასამართლო გადაწყვეტილებები, კარი II. გვ.195.

² ახალციხის პროკურატურის დადგენილება, კარი II. გვ 224.

³ იხ. ნესტან კირთაძე კლარა აბრამიას წინააღმდეგ, 1996წ, კარი II, გვ. 197

⁴ იხ. პროკურატურა კლარა შუკვანის წინააღმდეგ, 1998წ, კარი II, გვ. 203.

⁵ იხ. გლდანის რაიონის ლომისის წმ. გიორგის ეკლესიის მართლმადიდებელი მრევლი ,,გლდანი 2001”-ის წინააღმდეგ, 1998წ, კარი II, გვ 204.

⁶ იხ. გიორგი დოლიძე ,,7 დღის” წინააღმდეგ. 1998, კარ II, გვ. 209.

⁷ იხ. საქმე დალბანი რუმინეთის წინააღმდეგ, ტომი I, გვ 321

⁸ იხ. ვლადიმერ კერესელიძე ნოდარ ჯაიანის წინააღმდეგ, 2001, კარი II, გვ 274; კახა თარგამაძე, ავთანდილ ჩხაიძე, ვასილ დავითაია, ზაქარია ვარაზიშვილი, ნიკოლოზივანიშვილი, ზურაბ უროტაძე, რევაზ მაჭავარიანი ,,რეზონანსისა” და ელისო ჩაფიძის წინააღმდეგ, 2002, კარი II, გვ 371.

⁹ ამ საერთო წესიდან ერთადერთ გამონაკლისს წარმოადგენდა ის შემთხვევა, როდესაც პირი სამოქალაქო კოდექსის 19-ე მუხლის საფუძველზე მიმართავს სასამართლოს გარდაცვლილი პირის რეპუტაციის დასაცავად (ისიც იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩლეს გააჩნია გარდაცვლილი პირის სახელისა და პატივის დაცვის ღირსი ინტერესი). ნებისმიერ სხვა შემთხვევაში სასამართლომ არასათანადო მოსარჩლეობის საფუძვლით უნდა უთხრას უარი პირს სარჩელის დაკმაყოფილებაზე.

წინა პერიოდისაგან განსხვავებით, 1999 წელს გამოიკვეთა პოზიტიური ტენდენცია იმ თვალსაზრისით, რომ სასამართლოებში საკუთარ უფლებებს მოქალაქეები ძირითადად სამოქალაქო კანონმდებლობით იცავდნენ (ამ პერიოდში საერთოდ არ ვხვდებით სისხლისსამართლებრივი დიფამაციის საქმეებს) და მოსარჩლეებიც უკვე იდენტიფიცირებადი პირები იყვნენ, რომლებიც უშუალოდ მათი მისამართით გამოთქმული ცნობების გამო დაობდნენ. ცხადია, თუ არ ჩავთვლით საქართველოს კონსერვატიულ-მონარქისტული პარტიის სარჩელს¹, რომელიც პარტიის თავმჯდომარის მიმართ გავრცელებულ ცილისმწამებლურ ცნობებს მთელი პარტიის ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის დისკრედიტაციასთან აიგივებდა. ამ ტიპის დავა² ჩვენ უკვე განვიხილეთ და ამ ნაწილში მასზე აღარ შევჩერდებით.

რაც შეეხება მოსარჩლე სუბიექტებს, უნდა ითქვას, რომ უკვე 1999 წლიდან იმატა სარჩელებმა, რომელთა ავტორები საჯარო პირები იყვნენ. სასამართლოებში წარმართული ექვსი საქმიდან ოთხ შემთხვევაში მოსარჩლე საჯარო ფიგურა³ ხოლო ერთ შემთხვევაში - საჯარო პირის პატივის გამო პოლიტიკური პარტია⁴ იყო. ამავე პერიოდში დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონულმა სასამართლომ განიხილა იმჟამინდელი უშიშროების მინისტრის ვახტანგ ქუთათელაძის სარჩელი გაზეთ ,,რეზონანსისა” და ჟურნალისტ ელისო ჩაფიძის წინააღმდეგ, რომელიც მოსარჩლის შვილის მიერ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენას შეეხებოდა. უნდა ითქვას, რომ დავათა უმეტესობა, რომლებიც საჯარო პირების მიერ იყო ინიცირებული, პროცესზე მხარეთა გამოუცხადებლობის გამო განუხილველი დარჩა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ მოსარჩლეები კარგავდნენ საქმის სამართლებრივი განხილვის ინტერესს და შესაძლოა, ერიდებოდნენ დამატებით აჟიოტაჟს პუბლიკაციებში წამოჭრილ საკითხებთან დაკავშირებით.

პირველი შემთხვევები⁵, როცა სასამართლომ მოპასუხეებს კანონში არარსებული სასჯელის ფორმა - ბოდიშის მოხდა დააკისრა, სწორედ მოცემულ პერიოდს უკავშირდება. შეიძლება ითქვას ისიც, რომ ხსენებული პერიოდისათვის, ისევე როგორც შემდგომისათვის არც ფაქტებისა და მოსაზრებების ერთმანეთისაგან გამიჯვნის პრობლემა ყოფილა უცხო, რასაც დაწვრილებით ჩვენ ქვემოთ განვიხილავთ.

1999 წელს სასამართლოებში წარმართული ექვსი საქმიდან ერთ შემთხვევაში მიღებულია კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება, ხოლო ხუთ საქმეზე სასამართლოს არსებითად არ უმსჯელია სარჩელზე უარის თქმის, მხარეთა გამოუცხადებლობისა და მორიგების გამო.

1. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

ნუგზარ ბირკაიასა და მიხეილ სააკაშვილის საქმე

მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული საქმე⁶ არსებით განხილვაში არ შესულა, ის წარმოადგენს არატიპიურ დავას ქართული სასამართლო პრაქტიკისათვის, რადგანაც მოსარჩლედ ამ შემთხვევაში მოსამართლე გვევლინება.⁷

აღსანიშნავია, რომ მოსამართლეთა კრიტიკისადმი განსხვავებული მიდგომა არსებობდა ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლო პრაქტიკაში. ადრეულ ეტაპზე მოსამართლეების მიმართ კრიტიკა იმდენად ღია არ იყო, როგორც ეს პოლიტიკოსის და სხვა საჯარო ფიგურის მიმართაა დაშვებული, რადგან მოსამართლეები არ სარგებლობენ იმგვარი ტრიბუნით, რომლითაც სარგებლობის საშუალება სხვა საჯარო პირებს გააჩნიათ. ამასთანავე მათ შეზღუდული აქვთ უფლება, გამოთქვან საკუთარი შეხედულება განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით. თუმცა სრული იმუნიტეტით არც მოსამართლეები სარგებლობენ. მით უფრო ისეთ შემთხვევაში, როდესაც საკითხი საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია და ის საბჭოთა მართლმსაჯულების რეფორმირების მწვავე პრობლემას შეეხება, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაში იყო.

ბუნებრივია, შეუძლებელია ამ საკითხის განხილვა პოლიტიკური კონტექსტიდან ამოვარდნილად და იმ საჯარო დისკუსიის გათვალისწინების გარეშე, რომელიც ზოგადად ქვეყანაში სასამართლო რეფორმის გატარებასთან დაკავშირებით მიმდინარეობდა.

საქმის არსებითი განხილვის შემთხვევაში, მოპასუხის პოლიტიკური გამოხატვის შეზღუდვის არავითარი საფუძველი არ არსებობდა: მოსარჩლეც და მოპასუხეც საჯარო პირებს წარმოადგენდნენ და შესაბამისად, მათ მიმართ დასაშვები კრიტიკის განსხვავებული სტანდარტი მოქმედებდა; მოპასუხის გამონათქვამები შეფასებითი მსჯელობა იყო; არსებობდა საკითხისადმი საზოგადოებრივი ინტერესი და მიმდინარეობდა საჯარო დებატები.

ევროსასამართლომ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებებში გადასინჯა თავისი დამოკიდებულება მოსამართლეთა მიმართ დასაშვები კრიტიკის შეზღუდვის თაობაზე, იმ მოტივით, რომ თავად მოსამართლეთა საჯარო სტატუსი და მათ მიერ განხილული საქმეებისადმი საჯარო ინტერესი თავისთავად განაპირობებს მოსამართლეთა ქმედების მართლზომიერების განსჯის აუცილებლობას. მოსამართლეების შეურაცხყოფის კონტექსტში უკანასკნელ ხანს განხილულ საქმეში დე ჰაესი და გიჯსელსი ბელგიის წინააღმდეგ⁸ ევროპულმა სასამართლომ არ გაამართლა პირის დასჯა მოსამართლეთა მკაცრი კრიტიკის გამო და განაცხადა, რომ პრესას ვერ აეკრძალება კრიტიკული გამოსვლები, რომელთა ადრესატითუნდაც მოსამართლეა (სასამართლო), იმის გათვალისწინებით, რომ მოსამართლეები (სასამართლოები) მუდმივად არიან საზოგადოებრივი ყურადღების ცენტრში, რადგან განიხილავენ საჯარო საკითხებს. შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა მე-10 მუხლის დარღვევა.

დიფამაცია

ბორის ივანიშვილის, ნანა და დიმიტრი ცინცაძეების,
გაზეთ ,,სახალხო სიტყვისა” და კობა კაპანაძის საქმე

აღსანიშნავია, რომ მოცემული დავა⁹ არის პატივისა და ღირსების შელახვის ტიპიური საქმე და არა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის, როგორც ამას მოსარჩლეები ამტკიცებდნენ, რადგან არც ერთი გავრცელებული ცნობით არ გამჟღავნებულა პირადი ცხოვრების რაიმე საიდუმლოება. სადავო ცნობათაგან ზოგი შეფასებითი მსჯელობაა, ზოგიერთი კი - მტკიცება ფაქტის შესახებ.

ამასთანავე აღსანიშნავია, რომ სარჩელში მითითებული ცნობებიდან მხოლოდ ნაწილი წარმოადგენს ფაქტს, რომლის უარყოფა ან დადასტურება შესაძლებელია. მაგალითად, ცნობა იმის შესახებ, რომ მოსარჩლე უკანონოდ ატარებდა კრებებს; ქ-ნ ზ. კ.-ს ცემის ფაქტი.

საკამათოა მოსარჩლეთა მოთხოვნაც მოპასუხეებზე საჯაროდ ბოდიშის მოხდის ვალდებულების დაკისრების თაობაზე, რადგან საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა (და არც ახლა ითვალისწინებს) პასუხისმგებლობის მსგავსს ფორმას.

რაც შეეხება ისეთ გამონათქვამს, როგორიცაა შვილის მიერ მამისა და მეუღლისათვისთავზე კოლგოტკების ჩამოცმა, მართალია, გამოხატვის ფორმა საკმაოდ მკვეთრია, მაგრამ იგი უფრო ალეგორიული ხასიათის გამოთქმაა, ვიდრე რეალური ფაქტი, რაც ჩვენს საზოგადოებაში ქალის მიერ მამაკაცის პოზიციის შესუსტებას გამოხატავს.

საბოლოო ჯამში შესაძლებელია ითქვას, რომ სასამართლოს არსებითად რომ განეხილა საქმე, ფაქტების შემცველი ცნობების ვერდადასტურების შემთხვევაში, მას უნდა მიეღო გადაწყვეტილება სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილების შესახებ და მოპასუხეებს უნდა დაკისრებოდათ გარკვეული ცნობების უარყოფა.

ბელა შალვაშვილის, გაზეთ ,,ქართული მახვილისა”
და ჯემალ დავლიანიძის საქმე

ამ საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება გამოიტანა როგორც გლდანი-ნაძალადევის, ისე თბილისის საოლქო სასამართლომაც. კერძოდ:

იმისათვის, რომ პირს დაეკისროს პასუხისმგებლობა გავრცელებული ცნობების გამო, აუცილებელია, რომ ეს ცნობები წარმოადგენდეს მტკიცებას ფაქტის შესახებ. ცალსახაა, რომ ცნობები გავრცელდა მეტად მძაფრი ფორმით, მოპასუხემ გამოიყენა შეურაცხმყოფელი ტერმინები, რომლებიც ეხება უშუალოდ მოსარჩლის პატივსა და ღირსებას. თუმცა, მიუხედავად ამისა, სადავო ცნობები არ წარმოადგენს ფაქტობრივი მონაცემების შემცველ ცნობებს. ამ შემთხვევაზე, შესაძლოა, გავრცელდეს ევროსასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტი, რომელიც ერთმანეთისაგან მიჯნავს ფაქტებსა და შეფასებით მსჯელობას. მაშინ, როდესაც მოსაზრება არის პერსონალური შეხედულება ამა თუ იმ მოვლენასა ან ფაქტზე და შეუძლებელია, მისი სისწორის დამტკიცება, ფაქტები, რომლებსაც ეყრდნობა ეს მოსაზრება, შეიძლება ჩაითვალოს სწორად ან არასწორად.

სასამართლოს ასევე მხედველობაში უნდა მიეღო ის გარემოება, რომ როგორც მოსარჩლე, ისე მოპასუხე, წარმოადგენდნენ საჯარო პირებს: პირველი მათგანი გახლდათ მწერალი, ხოლო მოპასუხე - გაზეთ ,,ქართული მახვილის” რედაქტორი და მათ შორის მიმდინარეობდა საჯარო პოლემიკა.

რაც შეეხება მოპასუხეზე მორალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრებას, სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, პირს შეუძლია, მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მოპასუხე მოქმედებდა ბრალეულად. ბრალეულობის დასადგენად კი სასამართლოს უნდა დაედასტურებინა შემდეგი გარემოებები:

ა) ის, რომ მოპასუხის მიერ გავრცელებული ცნობები წარმოადგენდა დადასტურებად ფაქტებს;

ბ) რომ ეს ცნობები ეხებოდა უშუალოდ მოსარჩლეს;

გ) რომ გავრცელებული ფაქტები შეურაცხმყოფელი იყო.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გავრცელებული ცნობებიდან არც ერთი არ წარმოადგენს მტკიცებას ფაქტის შესახებ. ამ შემთხვევაში სახეზეა მეტად მკვეთრი და შეურაცხმყოფელი შეფასებითი მსჯელობა, შესაბამისად, არ არის მორალური ზიანის დაკისრებისათვის აუცილებელი ელემენტი - ცნობები არ წარმოადგენს მტკიცებას ფაქტის შესახებ.

რაც შეეხება ფოტომონტაჟს, მიუხედავად იმისა, რომ იგი საკმაოდ მკვეთრი ფორმით იყო მომზადებული, გაზეთს ჰქონდა სრული უფლება, ბ. შალვაშვილის ნებართვის გარეშე გამოექვეყნებინა მისი ფოტოსურათი, რადგანაც ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა საჯარო ფიგურას და სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მიხედვით, საჯარო პირების ფოტოს გამოქვეყნებაზე არ ვრცელდება ნებართვის მიღების ვალდებულება.

ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს სასამართლოს (როგორც გლდანი-ნაძალადევის, ისე თბილისის საოლქო სასამართლოს) მიერ მოპასუხისათვის ბოდიშის მოხდის დაკისრება, რადგან საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, ისევე როგორც იმ დროს მოქმედი პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონი არ ითვალისწინებდა მსგავს სანქციას. შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილება ამ ნაწილში აშკარად უკანონოა.

_____________________

¹ იხ. საქართველოს კონსერვატიულ-მონარქისტული პარტია „რეზონანსის“, „პრაიმ-ნიუსისა“ და „გეას“ წინააღმდეგ, კარი II გვ. 219.

² იხ. გაზეთ „გლდანი 2001“-ის საქმე, გვ. 65.

³ კონსტანტინე კემულარია, ლელა შავლაშვილი, ნუგზარ ბირკაია, ვახტანგ ქუთათელაძე (გაზეთ „რეზონანსის“ წინააღმდეგ უშიშროების მინისტრის, ვახტანგ ქუთათელაძის საქმის მოძიება დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოს არქივიდან ვერ მოხერხდა, რის გამოც იგი მოცემულ სახელმძღვანელოში ვერ შევიდა).

⁴ საართველოს კონსტიტუციურ-მონარქისტული პარტია

⁵ იხ. ბელა შალვაშვილი ,,ქართული მახვილისა” და ჯემალ დავლიანიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 216; ი. ორჯონიკიძე ნ. ხოფერიასა და ქ. ქურდოვანიძის წინააღმდეგ, 2002 წელი, კარი II, გვ. 358.

⁶ იხ. ნუგზარ ბირკაია მიხეილ სააკაშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 217.

⁷ მეორე შემთხვევაში სასამართლოს სარჩელით მიმართა უზენაესი სასამართლოს სისხლისსამართლის კოლეგიის წევრმა ავთანდილ წულუკიანმა. დაწვრილებით იხ. ავთანდილწულუკიანი ,,ახალი თაობისა” და შორენა კოწოწაშვილის წინააღმდეგ, 2004, კარი II, გვ. 510.

⁸ იხ. ტომი I, გვ. 310.

⁹ იხ. ბორის ივანიშვილი, ნანა და დიმიტრი ცინცაძეები ,,სახალხო სიტყვისა” და კობა კაპანაძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 214.

მოცემულ პერიოდში უკვე საგრძნობლად იმატა სიტყვის თავისუფლებასთან დაკავშირებულმა სასამართლო დავებმა. ჩვენს ხელთ არსებული სტატისტიკის თანახმად, ამ პერიოდში სასამართლოებმა ოცამდე დიფამაციური საქმე განიხილეს.

თუმცა ყველაზე მთავარი, რაც ამ პერიოდს გამოარჩევს, არის ის, რომ შეიქმნა სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში საქართველოს საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებების¹ გასაჩივრების პრეცედენტები. თავისთავად საერთაშორისო ინსტანციაში გასაჩივრების ფაქტი უკვე იმაზე მეტყველებს, რომ საქართველოს, როგორც ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნის მოქალაქეებს მიეცათ შესაძლებლობა, ნაციონალურ დონეზე მიღებული გადაწყვეტილებები საერთაშორისო დონეზე (ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლო) გაასაჩივრონ. აღსანიშნავია, რომ ევროკონვენციის თანახმად, ევროსაბჭოს წევრ სახელმწიფოებს აკისრიათ ,,პოზიტიური ვალდებულება”, არა მარტო თავად არ დაარღვიონ ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები და თავისუფლებები, არამედ კერძო სუბიექტებს შორის მიმდინარე დავისას, უზრუნველყონ ამ უფლებათა დაცვა. აქედან გამომდინარე, სტრასბურგის სასამართლოში სარჩელის დაშვების შემთხვევაში, მოპასუხე მხარედ გამოდის სახელმწიფო და სწორედ ის აგებს პასუხს ადამიანის უფლებათა დარღვევის ყოველ კონკრეტულ ფაქტზე. თუ რა პერსპექტივა შეიძლება ჰქონდეს სტრასბურგის სასამართლოში საქართველოდან შესულ ორ საქმეს, დეტალურად ჩვენ ქვემოთ განვიხილავთ. აქვე დავსძენთ, რომ მიუხედავად იმ გარემოებისა, რომ ევროსასამართლოში საქმეების განხილვა დროში საკმაოდ გაწელილი პროცესია, სტრასბურგში გასაჩივრების პერსპექტივას მაინც აქვს გარკვეული შემბოჭავი ეფექტი თუნდაც ქართული სამართლებრივი სივრცისათვის, რომელიც ევროპულ პრეცედენტულ სამართალზე მეტად პოლიტიკური კონიუნქტურის გავლენის ქვეშ ექცევა.

რაც შეეხება სხვა სამოქალაქო დიფამაციურ საქმეებს, უნდა ითქვას, რომ ამ პერიოდში სასამართლოში წარმართული 20 დავიდან თერთმეტი საქმე საბოლოო გადაწყვეტილებამდე არ მისულა, მხარეების მიერ სარჩელზე უარის თქმის, პროცესზე გამოუცხადებლობის ან მორიგების გამო. ასეთი დავები კი ძირითადად საჯარო პირების მხრიდან კანონდარღვევებს, თანამდებობრივი უფლებამოსილების გადაჭარბებას, ზოგიერთ შემთხვევაში კი კორუფციულ თემატიკასაც კი უკავშირდებოდა. ის, რომ მოდავე მხარეებმა დაკარგეს საქმისათვის შემდგომი სამართლებრივი მსვლელობის მიცემის ინტერესი, რიგ შემთხვევებში შესაძლოა, იმითაც იყო განპირობებული, რომ სარჩელის შედგენისას მოსარჩლეთა ქმედებას უფრო ემოციები განსაზღვრავდა, ვიდრე სამართლებრივი მოტივაცია.

არასათანადო მოსარჩლისა² და კანონში არარსებული პასუხისმგებლობის ფორმის - ბოდიშის მოხდის დაკისრების პრობლემა³ არც მოცემული პერიოდისათვის ყოფილა უცხო.

სიახლედ უნდა მივიჩნიოთ სამოქალაქოსამართლებრივ დიფამაციურ დავებში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ხელყოფასთან დაკავშირებული პირველი საქმის⁴ განხილვა. მართალია, ამ შემთხვევაში არსობრივად სწორედ პირადი ცხოვრების საიდუმლოსთან დაკავშირებული კონფლიქტი იყო სახეზე, მაგრამ არც მოსარჩლეს გაუხდია სადავოდ ამ უფლების ხელყოფა და არც სასამართლოს უმსჯელია ამ კუთხით. ქათამაძე - ,,აჭარა PP .S”-ის საქმეში კი სასამართლომ საერთოდ არასწორად მოახდინა ამ უფლების არსის ინტერპრეტირება. ცხადია, მიზეზები, პირველ რიგში, ამ მიმართულებით სამართლებრივი ტრადიციის არქონაში უნდა ვეძებოთ. ტრადიციის ჩამოყალიბებას კი, თავის მხრივ, მსგავსი საქმეების სასამართლო წესით განხილვაც განაპირობებს, რაც ნაკლებად არის დამახასიათებელი ტრადიციული საზოგადოებებისთვის, სადაც პირადი საკითხების საზოგადოებრივ სამსჯავროზე გამოტანა არ შეესაბამება საზოგადოებაში დამკვიდრებულ შეხედულებებს. სწორედ ამ მხრივ არის საყურადღებო აღნიშნული საქმე. როგორც მომდევნო წლების პრაქტიკა გვიჩვენებს, ასეთი კატეგორიის საქმეების სამართლებრივი წესით განხილვამ თავისთავად განაპირობა მოსამართლეთა კომპეტენციის შედარებითი გაუმჯობესება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების სფეროში და წარმოშვა მისი საკანონმდებლო რეგულირების აუცილებლობა.

რაც შეეხება სისხლისსამართლებრივ დიფამაციას, აქ შესაძლოა, პოზიტიურ ტენდენციაზე საუბარი იმ თვალსაზრისით, რომ მოცემულ პერიოდში წარმოქმნილი ორი დავიდან, ერთ-ერთში⁵ საქმე სასამართლომდეც კი არ მისულა, რადგან ახალციხის პროკურატურამ განათლების განყოფილების გამგის მიმართ გამოთქმული კრიტიკული მოსაზრებები არასაკმარისად მიიჩნია სისხლის სამართლის საქმის აღძვრისათვის; ხოლო მეორე შემთხვევაში⁶ ჯერ გენერალურმა პროკურატურამ, ხოლო შემდეგ სასამართლომ უარი უთხრეს მომჩივანს, ჟურნალისტის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრაზე.

2000 წელს განხილული 20 საქმიდან 4 შემთხვევაში სასამართლომ საბოლოოდ გამოიტანა კანონიერი გადაწყვეტილება, 5 შემთხვევაში კანონშეუსაბამო, ხოლო 11 საქმე, როგორც უკვე აღვნიშნეთ არსობრივ განხილვამდე არ მისულა.

1. სისხლისსამართლებრივი დავები

დიფამაცია

ლავრენტი ნაჭყებიასა და კლარა აბრამიას საქმე

სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანომ, კერძოდ კი, გენერალურმა პროკურატურამდა ასევე სასამართლომ მოცემულ საქმეზე მიიღეს გადაწყვეტილება, რომელიც სრულ შესაბამისობაშია კანონთან და ევროკონვენციასთან. სასამართლო ხელისუფლებამ ამ გადაწყვეტილებით ჟურნალისტის მიერ გამოქვეყნებული სტატიები არასაკმარისად ცნო მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის აღსაძრავად.

თუმცა თავისთავად ის ფაქტი, რომ კლარა აბრამიას სტატიების გამო ქ. თბილისის პროკურატურამ სისხლის სამართლის საქმე აღძრა და მოკვლევაც დაიწყო, პოზიტიურ მოვლენად ვერ ჩაითვლება.

კლარა აბრამიას ვერ დაეკისრებოდა პასუხისმგებლობა სადავო სტატიის გამო, რადგანაც მას გააჩნდა საკმარისი საფუძველი პუბლიკაციაში მოყვანილი დასკვნების გასაკეთებლად:

თავისთავად ის ფაქტი, რომ სახელმწიფო უშიშროების სამინისტრო და სახელმწიფო დაზვერვის დეპარტამენტი გალის მოვლენებთან დაკავშირებით აწარმოებდნენ მოკვლევას და უამრავი მოწმეც დაკითხეს, სრულ საფუძველს აძლევდა ჟურნალისტს, რათა აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით მას საკუთარი ვარაუდები გამოეთქვა. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არა აქვს, საბოლოო ჯამში რითიდასრულდა გამოძიება - კონკრეტული პიროვნების მიმართ ბრალის წაყენებით თუ სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტით. მთავარია ის, რომ ჟურნალისტს ჰქონდა გარკვეული საფუძველი და ამ საფუძველს ოფიციალური დოკუმენტი -სახელმწიფო უშიშროებისა და სახელმწიფო დაზვერვის დეპარტამენტის მიერ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის შესახებ დადგენილება იძლეოდა.

თავად სადავო სტატიის თემა შეეხებოდა საზოგადოებისათვის ერთ-ერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან საკითხს, აფხაზეთის პრობლემას. შესაბამისად, საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხზე პოლემიკის აუცილებლობის გათვალისწინებით, ჟურნალისტისათვის რაიმე სახის შეზღუდვის დაწესება გამოიწვევდა გარკვეულ ცენზურას, რაც, თავის მხრივ, მომავალში არა მარტო კლარა აბრამიას, არამედ სხვა ჟურნალისტებსაც შეზღუდავდა მსგავს საკითხებზე კრიტიკულიმასალის გამოქვეყნებისა თუ საკუთარი დასკვნების გაკეთებისაგან.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სტატიაში კონკრეტულად არც ლავრენტი ნაჭყებიას დანაშაული ყოფილა ნახსენები, არც რომელიმე იდენტიფიცირებული თანამდებობის პირის, არამედ გამოითქვა ეჭვი და ვარაუდი, რომელიც ცალკეული ფაქტების ანალიზს ეფუძნებოდა. ეს კი პუბლიკაციაში თავად ჟურნალისტმაც აღნიშნა.

დასასრულს, უნდა ითქვას ისიც, რომ საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ მართებულად მიუთითა, რომ ახალი სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით, შეურაცხყოფა დასჯადი დანაშაული აღარ იყო და მიუხედავად იმისა, რომ სტატია შეიცავდა ძალზე მძაფრ გამონათქვამებს, სისხლის სამართლებრივი დევნის ამ საფუძვლით აღძვრა შეუძლებელი იყო.

2. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

უშანგი დონჯაშვილის, მედეა მეზვრიშვილისა
და საინფორმაციო ანალიტიკური ბიურო ,,გეას” საქმე

აღნიშნული საქმე⁷ წამოჭრის საკითხს იმის შესახებ, უნდა დაეკისროს თუ არა პასუხისმგებლობა ჟურნალისტსა და საინფორმაციო საშუალებას იმ ცნობების გავრცელების გამო, რომლებიც საჯარო შეხვედრაზეა გაკეთებული.

პირველ რიგში, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ სადავო ცნობები გავრცელდა წინასაარჩევნი პერიოდში, ანუ იმ დროს, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ყველაზე მძაფრი და კრიტიკული პოლიტიკური შეფასებები. შესაბამისად, ამ დროს მხარეებს მოეთხოვებათ თმენის გაცილებით ფართო ვალდებულება.

სასამართლომ მართებულად გადაწყვიტა სათანადო მოპასუხეობის საკითხი,როდესაც უარი უთხრა მოსარჩლე მხარეს, თანამოპასუხედ ჩაერთო ,,დილის გაზეთი”, რადგანაც ამ უკანასკნელმა სააგენტო ,,გეას” მიერ მიწოდებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით დაბეჭდა მედეა მეზვრიშვილის განცხადებები, რომლებიც საჯარო შეხვედრაზე გაკეთდა. თბილისის საოლქო სასამართლომ მართებულად მიუთითა პრესისა და მასობრივი ინფორმაციების სხვა საშუალებების შესახებ კანონის 28-ე მუხლზე, როდესაც არასათანადო მოპასუხედ მიიჩნია არა მარტო ,,დილის გაზეთი”, არამედ სააგენტო ,,გეაც”. აღნიშნული ნორმა პასუხისმგებლობისაგან ათავისუფლებს რედაქტორსა და ჟურნალისტს იმ შემთხვევაში, თუკი გავრცელებული ცნობა სიტყვასიტყვით იმეორებს სხვადასხვა ოფიციალურ თავყრილობებზე პასუხსმგებელ პირთა გამოსვლებს.

მოცემულ შემთხვევაში კი სააგენტო სიტყვასიტყვით იმეორებდა წინასაარჩევნო კამპანიის ფარგლებში ოფიციალური პირის - თელავის გამგებლის, მედეა მეზვრიშვილის გამოსვლას.

აღსანიშნავია ისიც, რომ საკუთარი გამონათქვამების გამო პასუხისმგებლობის მედია საშუალებებზე გადაბრალებას ცდილობდა თავად მოპასუხე მხარე, რომელმაც განაცხადა, რომ სადავო გამონათქვამი გამოქვეყნდა მისი ხელმოწერისა და ნებართვის გარეშე. თვით საბჭოთა კანონმდებლობაშიც კი არ ყოფილა ჩადებული ნორმა, რომელიც საჯარო შეხვედრებზე გაკეთებული განცხადებების გამოქვეყნებისათვის თანამდებობის პირის სპეციალურ რეზოლუცია-ნებართვას საჭიროებდა. აღარაფერს ვამბობთ თანამედროვე ქართულ კანონმდებლობაზე, რომელიც დემოკრატიულ სამართლებრივ ნორმებთან ჰარმონიზაციაზეა ორიენტირებული.

სასამართლომ მართებულად არ გაიზიარა მოსარჩლის მტკიცება იმის თაობაზე, რომ მოპასუხის მიერ გაკეთებული განცხადებები ლახავდა და ამცირებდა მის პატივსა და ღირსებას, კანონმდებლობის ან მორალური პრინციპების შეუსრულებლობის თვალსაზრისით. კოლეგიის მითითებით, ცნობა პიროვნების პოპულარობის ან არაპოპულარობის შესახებ ვერ იქნება სასამართლოში განსჯის საგანი. პროცესზე უშანგი დონჯაშვილის არაპოპულარობა კიდევაც რომ დამტკიცებულიყო, ამის გამო მოპასუხის პასუხისმგებლობის საკითხი მაინც ვერ დადგებოდა.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სადავო ცნობების გავრცელების მომენტში უშანგი დონჯაშვილი წარმოადგენდა საჯარო ფიგურას, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ოფიციალურად რეგისტრირებული პრეზიდენტობის კანდიდატი არ იყო. აუცილებელი არ არის, პრეზიდენტობის კანდიდატად პირის ოფიციალური რეგისტრაცია იმისათვის, რათა საზოგადოებას მის მიმართ ლეგიტიმური ინტერესი გაუჩნდეს. თუკი უკვე გაცხადდა, რომ უშანგი დონჯაშვილი აპირებდა საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიღებას, ეს უკვე საკმარისი საფუძველი იყო იმისათვის, რომ იგი არაფორმალურად პრეზიდენტობის კანდიდატად ჩათვლილიყო და შესაბამისად, მასზე აღარ გავრცელებულიყო პატივისა და ღირსების დაცვის ის ნორმა, რომელიც დადგენილია რიგითი მოქალაქეებისათვის. ის ფაქტი, რომ ხსენებულმა კანდიდატმა ვერ შეძლო მხარდამჭერთა საჭირო რაოდენობის ხმების შეგროვება, კიდევ ერთ დამატებით არგუმენტს აძლევდა მოპასუხეს,მსგავსი კრიტიკული განცხადებების გასაკეთებლად.

ევროკონვენციის მე-10 მუხლის თანახმად, პოლიტიკურ  სფეროში გამოხატულ შეფასებით მსჯელობებს, როგორც დემოკრატიული საზოგადოებისათვის აუცილებელ პლურალიზმის მოთხოვნებს, გააჩნიათ სპეციალური დაცვა. ასევე დაცულია მკაცრი და გაზვიადებული შეფასებებიც. წინასაარჩევნო პერიოდში შეუზღუდავი კრიტიკის მნიშვნელობას ევროსასამართლომ ხაზი გაუსვა ბოუმანის⁸ საქმეში.

დიფამაცია

ქეთევან წამებულის საზოგადოების თავმჯდომარისა
და კოტე მახარაძის საქმე

აღნიშნულ დავას⁹, რბილად რომ ვთქვათ, ძალზედ ცოტა რამ აქვს საერთო სამართლებრივ ურთიერთობებთან და საერთოდაც არ უნდა განხილულიყო, სასამართლოს მართებულად რომ განესაზღვრა სათანადო მოსარჩლეობის საკითხი.

საქმე შეეხებოდა XVII საუკუნის ისტორიული პირის რეპუტაციის დაცვის საკითხს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლის მიხედვით, მე-18 მუხლში აღნიშნული უფლებები შეუძლია გამოიყენოს იმ პირმაც, რომელიც მართალია, თვითონ არ არის სახელის ან პირადი ღირსების უფლების მატარებელი, მაგრამ საამისოდ აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი. მას შეუძლია, სახელისა და ღირსების ისეთი დაცვის მოთხოვნის განხორციელება, რომელიც პიროვნების არსების განმსაზღვრელია და გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც.

მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩლე საზოგადოება არ წარმოადგენს წმ. ქეთევან წამებულის მემკვიდრეს, რომელსაც სრული უფლება აქვს, იდავოს ქეთევან წამებულის მისამართით გავრცელებული შეურაცხმყოფელი გამონათქვამების გამო. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლი არ აკონკრეტებს იმ პირთა ვინაობას, ვისაც შეუძლია სარჩელი შეიტანოს გარდაცვლილი პირის პატივისა და ღირსების შელახვის გამო. თუმცა ამავდროულად შეიძლება ითქვას, რომ ასეთ პირებს სავარაუდოდ წარმოადგენენ გარდაცვლილი პირის უშუალო მემკვიდრეები, ვისაც ამგვარი სარჩელის შეტანის ღირსი ინტერესი გააჩნია. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს უარი უნდა ეთქვა სარჩელის დაკმაყოფილებაზე იმ მოტივით, რომ იგი არასათანადო მოსარჩლის მიერ იყო შეტანილი.

მხედველობაშია მისაღები ასევე ის გარემოება, რომ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ ახალი კანონის მიხედვით, უკვე გამორიცხულია გარდაცვლილი პირის შესახებ გავრცელებული ცნობის გამო სარჩელის შეტანა; რადგანაცგამოხატვის თავისუფლება, შესაძლოა, შეიზღუდოს ძლიერი სოციალური მოთხოვნილების არსებობის პირობებში, რაც არ არსებობს გარდაცვილი პირის ნაცვლად სარჩელის წარდგენისას.

ბუნებრივია, სათანადო მოსარჩლეობის საკითხის სამართლებრივად გადაწყვეტის შემთხვევაში, არც საქმის არსებითი დეტალების განხილვა მოგვიწევდა. თუმცა კრწანისი-მთაწმინდის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება ამის საფუძველს ნამდვილად არ იძლევა.

კანონთან შეუსაბამო იყო სასამართლოს ის გადაწყვეტილებაც, რომლის ძალითაც საქმეში თანამოსარჩლედ ჩაერთო საპატრიარქო.

აბსურდულია ასევე, სამართლებრივი დავისას სამოტივაციო ნაწილში აღსარების საიდუმლოზე რაიმე ფორმით აპელირება. მით უფრო, თუ ამ შემთხვევაშიც კი სასამართლო არასწორად ახდენს კანონის ინტერპრეტაციას, უფრო მეტიც, კანონთან ერთად თეოლოგიური საკითხებისაც. სახელდობრ:

სასამართლომ სამოტივაციო ნაწილში მიუთითა წერილის შინაარსზე, რომელიც პროცესზე სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის მდივანმა, დეკანოზმა ლევან ფირცხალაიშვილმა წარადგინა და რომლის თანახმად, მოპასუხემ აღიარა და მოინანია მის მიერ დაშვებული მძიმე შეცდომა. ამასთანავე სასამართლომ არასწორად მიუთითა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის ,,ბ” პუნქტზე, როგორც აღნიშნული წერილის მტკიცებულებად არმიღების საფუძველზე, იმ საბაბით, რომ სასამართლოსთვის აღსარების საიდუმლოება უცნობი იყო. არადა, ხსენებული მუხლი საშუალებას აძლევს სასულიერო პირს, უარი განაცხადოს ჩვენების მიცემაზე, როცა საკითხი აღსარების დროს განდობილი გარემოებების გამჟღავნებას შეეხება. ანუ აღნიშნული მუხლი უბრალოდ იცავს სასულიერო პირს აღსარების საიდუმლოს გამჟღავნების ვალდებულებისგან და არაფერი აქვს საერთო თავად ამ დავის სამართლებრივ არსთან. სასამართლომ გამოიჩინა არაკომპეტენტურობა არა მარტო წმინდა იურიდიულ საკითხებში, არამედ თეოლოგიურშიც, რადგან წერილი, რომლის შინაარსი საპატრიაროქომ მონანიების შესახებ სასამართლო სხდომაზე გაახმოვანა, არ შეიცავდა აღსარების საიდუმლოს.

რაც შეეხება გავრცელებული ცნობების შინაარსობრივ მხარეს, აქ, ალბათ, ზედმეტია, იმის მტკიცება, რომ სადავო ფრაზებს არაფერი აქვთ საერთო ფაქტებთან და სახეზეა მოპასუხის შეფასებითი მსჯელობა კონკრეტული ისტორიული პიროვნების შესახებ. აზრი შესაძლებელია, იყოს მისაღები ან მიუღებელი, რაც სრულებითაც არ ნიშნავს, რომ დასაშვებია მისი შეზღუდვა იმ შემთხვევაში, თუკი მას არ იზიარებს საზოგადოების მცირე თუ დიდი ნაწილი. გამოხატვის თავისუფლება იმიტომ არის უნივერსალური უფლება, რომ ამა თუ იმ საზოგადოებაში არსებული სტერეოტიპების მიუხედავად, ის არ ზღუდავს ადამიანს, გამოთქვას საკუთარი შეხედულება ნებისმიერი, თუნდაც ისტორიული ან საეკლესიო პიროვნებისა და გნებავთ, მოვლენის შესახებ. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის თანახმად, დაუშვებელია ადამიანის იძულება, გამოთქვას საკუთარი აზრის საწინააღმდეგო შეხედულება.

ევროსასამართლოს იურისპრუდენციით, სიტყვის თავისუფლება წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მონაპოვარს და ის ესადაგება არა მარტო ისეთ ინფორმაციას, რომელიც უწყინარად ან ინდიფერენტულად არის მიჩნეული, არამედ ისეთსაც, რომელიც შეურაცხყოფს, შოკს გვრის ან აფორიაქებს სახელმწიფოს ან მოსახლეობის რომელიმე სექტორს¹⁰.

სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტროს
მცენარეთა დაცვის სამსახურისა და გელა ღლიღვაშვილის საქმე

ეს საქმე¹¹ განეკუთვნება იმ დავათა კატეგორიას, სადაც პატივისა და ღირსების შელახვის გამო ისეთი სუბიექტი დაობდა, რომელსაც, როგორც ასეთი, პატივი და ღირსება არ გააჩნია.

იმის გათვალისწინებით, რომ სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტროს ზემოხსენებული ბუნებითი სიკეთეები არ გააჩნია, ის წარმოადგენდა არასათანადო მოსარჩლეს, რომელსაც არც პატივისა და ღირსების შელახვით მიყენებული მორალურ ზიანის მოთხოვნის უფლება ჰქონდა.

პირველი ინსტანციის სასამართლოსგან განსხვავებით, თბილისის საოლქო სასამართლომ, მიიღო აბსურდული გადაწყვეტილება, რომლითაც მოსარჩლის პატივისა და ღირსების შემლახველად მიიჩნია მოპასუხის განცხადება იმის თაობაზე, რომ საქართველოში ეკოლოგიურ გენოციდს სახელმწიფო ახორციელებდა. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დასაშვებად მივიჩნევთ, რომ სამინისტროს გააჩნია რეპუტაცია, მაშინაც კი სათუო და ყოველგვარ კანონიერ საფუძველს მოკლებული იქნება მოპასუხისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება იმ განცხადების გამო, რომელშიც მოსარჩლე ცალსახად იდენტიფიცირებული არ არის.

მნიშვნელოვანია ის, რომ უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა ქვემდგომი ინსტანციის გადაწყვეტილება და მიუთითა იმ გარემოებაზე, რომ მოპასუხეს არ შეიძლებოდა, დაკისრებოდა პასუხისმგებლობა სახელმწიფო უწყების მიერ დაშვებული შეცდომის გამო, რადგანაც გენოციდის შესახებ გამოთქმული მოსაზრება ეფუძნებოდა მცდარ ფაქტს, სახელდობრ, საბაჟოს მიერ დოკუმენტაციაში წამლის დასახელების შეცდომით მითითებას, რაც, თავის მხრივ, მსგავსი შეფასების გაკეთების საფუძველს იძლეოდა.

მარი ციყელაშვილის, გაზეთ ,,ალიას”
და დავით ონოფრიშვილის საქმე

მიუხედავად იმისა, რომ საქმე¹² მორიგებით დასრულდა, მასზე უთუოდ ღირს ყურადღების გამახვილება, თუნდაც იმის გამო, რომ ტიპიური დიფამაციის საქმეებისაგან განსხვავებით, როცა მოსარჩლეს - საჯარო ფიგურა, ხოლო მოპასუხეებს ძირითადად ჟურნალისტი და მედია საშუალება წარმოადგენენ, ამ შემთხვევაში როლები შეცვლილია. მოსარჩლედ ჟურნალისტი და გაზეთი, ხოლო მოპასუხედ პოლიტიკური თანამდებობის პირი - ფინანსთა მინისტრი გვევლინება.

ამ შემთხვევაშიც წარმოიშვა სათანადო მოსარჩლის პრობლემა. სახელდობრ, გაზეთი ,,ალია” არ შეიძლება ყოფილიყო სათანადო მოსარჩლე, რადგან მისი საქმიანი რეპუტაცია ვერ შეილახებოდა იმის გამო, რომ მინისტრმა გაზეთის ერთ-ერთი ჟურნალისტი გააკრიტიკა. მით უფრო, რომ ამ უკანასკნელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ გამონათქვამები ეხებოდა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ ჟურნალისტს, ხოლო გაზეთში დასაქმებული იყვნენ სხვა ჟურნალისტები, რომლებიც თავიანთი ცოდნითა და პროფესიონალიზმით გამოირჩეოდნენ.

მოპასუხის მიერ წარმოდგენილი დასაბუთებული მტკიცებულებები ჟურნალისტის მიერ არაზუსტი ცნობების სისტემატიურად გავრცელებასთან დაკავშირებით, სრულ საფუძველს აძლევდა მას, გამოეთქვა საკუთარი შეფასება ჟურნალისტის პროფესიონალიზმის თაობაზე.

ამასთანავე მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ ფინანსთა მინისტრის ხსენებული გამონათქვამი არ იყო კონფლიქტის დასაწყისი. იგი წარმოადგენდა იმ პოლემიკის გაგრძელებას, რომელიც მიმდინარეობდა გაზეთსა და სამინისტროს შორის. შესაბამისად, როგორც ევროპული კანონმდებლობის, ისე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის მიხედვით, თუკი პოლემიკა დაწყებულია, შემდგომში მხარეების მიერ გაკეთებული კრიტიკული გამონათქვამები უფრო მეტად არის დაცული, ვიდრე თავდაპირველი ,,თავდასხმა”.

გაზეთების ,,აჭარა P.S.”-ი და ,,ქობულეთი”,
ნატო ქათამაძისა და ქობულეთის გამგეობის საქმე

მოცემული დავა მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ ეს არის პირველი საქმე, რომელიც სიტყვის თავისუფლების უფლების ხელყოფასთან დაკავშირებით საქართველოდან ევროსასამართლოში შევიდა და რეგისტრირებულია სახელწოდებით ქათამაძე საქართველოს წინააღმდეგ.

ორ მედია საშუალებას შორის წარმოქმნილ დავაში, რომელთაგან მოპასუხეს სახელმწიფო უწყების (გამგეობის) მიერ დაფუძნებული გაზეთი წარმოადგენდა, სასამართლომ გამოიტანა დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილება. კერძოდ:

იმისათვის, რომ პირს დაეკისროს პასუხისმგებლობა გავრცელებული ცნობების გამო, აუცილებელია, ამ ცნობებში იგი უშუალოდ იყოს იდენტიფიცირებული და ამავე დროს ეს ცნობები წარმოადგენდეს არასწორ ფაქტებს, რითაც ილახება მოსარჩლის პატივი და ღირსება. შესაძლებელია ითქვას, რომ სადავო ცნობათაგან რამდენიმე მართლაც წარმოადგენს არაზუსტ ფაქტობრივ მონაცემს, რომელიც აშკარად ლახავს კონკრეტული პირის პატივსა და ღირსებას (მაგალითად, ტ. ქათამაძის იარაღით ვაჭრობისათვის გასამართლების ბრალდება).

თუმცა, ამავე დროს, სასამართლოს პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახველად არ უნდა მიეჩნია ისეთი გამონათქვამები, როგორიცაა, მაგალითად, ,,შანტაჟისტი,” ,,ყველაფრის მკადრებელი,” ,,უმადური,” ,,ჭორიკანა, ერთუჯრედიანი” და ა.შ. რადგან ეს გამონათქვამები არის შეფასებითი მსჯელობა და არა ფაქტები, ხოლო შეფასებითი მსჯელობისთვის პირის პასუხისმგებლობის საკითხის დაყენება დაუშვებელია. საბოლოო ჯამში, სასამართლოს ეს დავა უნდა განეხილა იმ საჯარო დისკუსიის ფარგლებში, რომელიც მხარეებს შორის მიმდინარეობდა.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ აჭარის უმაღლეს სასამართლოს არასწორად ესმის თავად პირადი ცხოვრების საიდუმლოს არსი. კერძოდ, სასამართლომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევად მიიჩნია ისეთი გამონათქვამები, როგორიცაა მაგალითად, ,,საეჭვო რეპუტაციის”, ,,სამხედრო ნაწილიდან გამოძევება”, ჩვენ ასეთების ადგილად გაზეთი რომ მიგვეჩნია და არა ხელვაჩაური”. ცალსახად უნდა ითქვას, რომ მსგავს გამონათქვამებს არაფერი აქვთ საერთო პირადი ცხოვრების საიდუმლოების შემცველ ინფორმაციასთან, რადგან მათი საჯაროდ გაცხადებით არ მომხდარა საზოგადოების ინფორმირება მოსარჩლეთა კერძო ცხოვრებიდან რაიმე ფაქტის შესახებ. პირადი ცხოვრების საიდუმლოება მეცნიერებაში განმარტებულია, როგორც ,,განმარტოების უფლება”, შესაბამისად, წარმოუდგენელია რაიმე ტიპის განცხადებამ, რომელიც არ შეიცავს ადამიანის პირადი ცხოვრების დეტალებს, შელახოს ეს უფლება. პირადი ცხოვრების ხელყოფა მხოლოდ რეალურ ფაქტებს შეუძლია, სხვა შემთხვევაში კი ამგვარი განცხადებები მხოლოდ და მხოლოდ შეურაცხმყოფელია (ისიც იმ შემთხვევაში, თუ მათზე ვრცელდება შეურაცხყოფისთვის დადგენილი სტანდარტი). ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩლეები მაინც მიიჩნევენ ამ ცნობებს მათი პირადი საიდუმლოების დარღვევად, მაშინ გამოდის, რომ ისინი თავად ეთანხმებიან მათ ნამდვილობას, თუმცა თვლიან, რომ მოპასუხეებს ისინი არ უნდა გაევრცელებინა.

კანონთან შეუსაბამოა ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პოზიციაც. მართალია, ქვეყნის მართლმსაჯულების უზენაესმა ინსტანციამ გაიზიარა კასატორთა მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ მოპასუხეებს ისეთი ცნობების უარყოფა დააკისრა, რაც თავად მოსარჩლეებს არ მოუთხოვიათ, თუმცა ეს გარემოება მან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 384-ე მუხლის დარღვევად არ მიიჩნია. ცალსახაა, რომ სასამართლო გასცდა სარჩელის ფარგლებს, როდესაც მან მოსარჩლეს მიაკუთვნა ის, რაც მას არ მოუთხოვია.

ასევე დაუსაბუთებელია მოპასუხეებისათვის მორალური ზიანის ანაზღაურების დაკისრება. იმისათვის, რომ პირს დაეკისროს ზიანის ანაზღაურება, აუცილებელია მოპასუხის ქმედებაში ბრალის არსებობა. ამ საქმეში ბრალის არსებობას გამორიცხავს თავად უზენაესი სასამართლოს მიერ გაკეთებული დასკვნა, რომლის მიხედვითაც, იგი არ დაეთანხმა ქვემდგომი ინსტანციის მიერ დადგენილ ფაქტად იმის მიჩნევას, რომ პუბლიკაცია გამოქვეყნდა დაკვეთით და სამაგიეროს გადახდის მიზნით, რისი საფუძველიც ყოფილი გამგებლის შესახებ ,,აჭარა P.S.”-ში გამოქვეყნებული კრიტიკულ პუბლიკაციები იყო. ამდენად, თუ მოპასუხეების ქმედებაში შურისძიება ან სხვა ანგარებითი მოტივი გამორიცხულია, მაშინ სათუოა მათ ქმედებაში ბრალის არსებობა.

ბუნდოვანია ისიც, თუ რის საფუძველზე დაადგინა სასამართლომ საქმიანი რეპუტაციის შელახვის ფაქტი, როდესაც მოპასუხემ მიუთითა ,,აჭარა P.S.”-ში გამოქვეყნებულ პუბლიკაციაზე, სათაურით ,,ისევ გავუცრუეთ იმედი ქალბატონ ნატოს, ჩვენი მცირე პაუზა და შვებულება ჩვენმა მოპასუხემ ჩვენს დახურვად მიიჩნია”. თავად სტატიის სათაური არ იძლევა საქმიანი რეპუტაციის შელახვასა და მიყენებულ მატერიალურ ზარალზე საუბრის საფუძველს.

რაც შეეხება ხსენებული დავის სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა სასამართლოში განხილვის პერსპექტივას, უნდა ითქვას, რომ ევროსასამართლოს პრაქტიკის საფუძველზე, მოპასუხე მხარემ - საქართველოს სახელმწიფომ, შესაძლოა, წააგოს პროცესი. მოსალოდნელია, ევროსასამართლომ დაადგინოს კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა, სულ მცირე, საჩივრის იმ ნაწილში, რომლითაც საქართველოს სასამართლოებმა განმცხადებელს დააკისრეს პასუხისმგებლობა შეფასებითი მსჯელობების გამო. რაც შეეხება ისეთ გამონათქვამებს, როგორიცაა იარაღით ვაჭრობაში პირის დადანაშაულება, ამ დროს მხედველობშია მისაღები ასევე ევროსასამართლოს იურისპრუდენცია, რომლის მიხედვით, არასწორი შეურაცხმყოფელი ფაქტის გავრცელებისათვის პასუხისმგებლობა არ შეიძლება დაეკისროს პირს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ განცხადებები პოლიტიკურ საკითხს უკავშირდება. ევროსასამართლოს იურისპრუდენციით, პრესა მოვალეა, არ გადააბიჯოს დაწესებულ ზღვარს, მათ შორის, «სხვათა რეპუტაციის დაცვის» მხრივ, თუმცა იგი არ არის შეზღუდული ვალდებულებით, პოლიტიკურ საკითხებთან დაკავშირებით ინფორმაცია იმგვარადვე მიაწოდოს საზოგადოებას, როგორც ამას საჯარო ინტერესის სხვა სფეროებში აკეთებს¹³. შესაბამისად, თუკი განცხადებები არ ეხება პოლიტიკურ და ზოგადად საჯარო საკითხებს, პრესა ვალდებულია, დაიცვას უფრო მეტი სიზუსტე ფაქტობრივი მონაცემების შემცველი ცნობების გავრცელებისას.

სიმონ ნოზაძის, გაზეთ ,,მერიდიანისა”
და ილნარ გორელიშვილის საქმე

მიუხედავად იმისა, რომ განსახილველი საქმე¹⁴ მორიგებით დასრულდა, მასზე ყურადღების შეჩერება უთუოდ ღირს. პირველ რიგში, იმის გამო, რომ ეს არის ერთ-ერთი პირველი დავა, რომელიც კორუფციულ თემატიკას უკავშირდება. ამ ტიპის დავების, რომელთაც ჩვენ მოგვიანებითაც შევხვდებით, წარმოშობა განაპირობა 1997 წელს მიღებულმა კანონმა საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ, რომელიც საჯარო პირებს ქონებრივი და ფინანსური დეკლარაციის შევსებას ავალდებულებდა. მოცემულ შემთხვევაში სწორედ უშიშროების მინისტრის მოადგილის საფინანსო და ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის შესახებ ჟურნალისტის მიერ მომზადებული საგაზეთო პუბლიკაცია გახდა სასამართლოში მიმართვის საფუძველი.

ამ შემთხვევაში საკამათოა მოსარჩლის არგუმენტი იმის თაობაზე, რომ ჟურნალისტს უნდა გადაემოწმებინა ის, რაც ეწერა ოფიციალურ დოკუმენტში - დეკლარაციაში. აღსანიშნავია, რომ პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის შესახებ საქართველოს კანონის 28-ე მუხლის შესაბამისად,.,,რედაქტორს (მთავარ რედაქტორს), ასევე ჟურნალისტს არ ეკისრებათ პასუხისმგებლობა არასწორი ინფორმაციის გავრცელებისათვის, თუ ამ ცნობებს შეიცავდა ოფიცილური ინფორმაციები”.

კანონის ამ ნორმიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, აბსურდულია ჟურნალისტის დადანაშაულება რაიმე სახის უზუსტობის დაშვებაში; ისევე როგორც პასუხისმგებლობის (უარყოფის გამოქვეყნება) დაკისრება ისეთი გამონათქვამებისათვის, რომლებიც მხოლოდ ჟურნალისტურ მოსაზრებებსა და ვარაუდებს შეიცავდა ხსენებული დეკლარაციის შესახებ.

ა. დ.-ის, გაზეთების ,,კრიმინალი”, ,,7 დღე”, ,,ახალი თაობა”
და ტელეკომპანია ,,რუსთავი 2”-ის საქმე

აღნიშნული საქმე¹⁵ მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ პასუხს სცემს შეკითხვას, ვინ არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას - ჟურნალისტი თუ სასამართლო, რომელიც სახელმწიფოს სახელით იღებს გადაწყვეტილებას პირის დამნაშავედ ან უდანაშაულოდ ცნობის შესახებ? იგი წამოჭრის ასევე ჟურნალისტთა მხრიდან პროფესიული სტანდარტის დაცვის აუცილებლობის საკითხს, რაც დანაშაულის შესახებ მასალების გაშუქებას უკავშირდება

მოცემულ შემთხვევაში მედია საშუალებებმა დაუსაბუთებლად გამოაცხადეს ბრალდებული დამნაშავედ მაშინ, როდესაც ჯერ კიდევ არ არსებობდა კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი და იხილებოდა დაკავებულისათვის აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხი. თავად მოსარჩლემ არასწორად მიიჩნია გავრცელებული ცნობები უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევად. არ შეიძლება, პრესამ დაარღვიოს უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რადგან მედიას არ ძალუძს იურიდიულად პირის დამნაშავედ ან უდანაშაულოდ ცნობა, ანუ მისი გასამართლება და ეს მხოლოდ სასამართლოს პრეროგატივაა.

თუმცა ამავე დროს უნდა ითქვას, რომ სახეზეა ჟურნალისტთა დაუდევრობა. დემოკრატიულ ქვეყნებში პრესა ამ დროს შებოჭილია საკუთარი ეთიკური სტანდარტებით¹⁶, რომლის მიხედვითაც, არ შეიძლება, საჯაროდ გამოაცხადო დამნაშავედ პირი, რომელიც კანონით დადგენილი წესით სასამართლოს ჯერ კიდევ არ გაუმტყუნებია. ასეთი ქმედება განსაკუთრებით სახიფათოა, როდესაც საინფორმაციო საშუალებებში პირის დამნაშავედ გამოცხადება კამპანიურ სახეს იღებს და წინ უსწრებს სასამართლოში აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გარკვევას, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაში მოხდა. ამ გზით მედია საშუალებები ახდენენ საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებას ეჭვმიტანილის დამნაშავეობის შესახებ და წინასწარი მიკერძოებული აზრის შექმნით გავლენას ახდენენ სასამართლოს საბოლოო ვერდიქტზე.

მართალია, მედია მიჩნეულია სამართლიანი და ობიექტური სასამართლო განხილვის გარანტად, რომელიც უზრუნველყოფს სასამართლო განხილვის ობიექტურად ჩატარებას, ასევე იმას, რომ სასამართლოს, პოლიციისა და პროკურატურის ქმედებები ფართო საზოგადოებრივი განხილვისა და დისკუსიის საგნად იქცეს, მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს სიტყვის თავისუფლებით ბოროტად სარგებლობას სამართლიანი სასამართლოს უფლების ხარჯზე.

დავით გურგენიძის, გაზეთ ,,ახალი თაობისა” და გ. ბალაძის საქმე

აღნიშნული საქმე არის მეორე დავა, რომელიც ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით საქართველოდან ევროსასამართლოში შევიდა. წინა საქმისგან განსხვავებით, მოცემულ დავას სტრასბურგის სასამართლოში წარმატების ნაკლები შანსი აქვს, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ამ შემთხვევაში დასაბუთებული და კანონიერი გადაწყვეტილება გამოიტანა.

პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეზე მოსარჩლემ სარჩელი შეიტანა არა თავად ინფორმაციის წყაროს - მანანა არჩვაძე-გამსახურდიას წინააღმდეგ, არამედ გაზეთის მიმართ, რომლისგანაც მოითხოვა მორალური ზიანის კომპენსაცია. რა თქმა უნდა, მოსარჩლეს ამის სრული უფლება ჰქონდა. მას შეეძლო, შეეტანა სარჩელი როგორც მანანა არჩვაძე-გამსახურდიას, ასევე ჟურნალისტის წინააღმდეგაც. მას ჰქონდა სრული დისკრეცია, განესაზღვრა მოპასუხეთა ვინაობა.

იმ დროისათვის საქართველოში მოქმედებდა პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონი, რომლის 25-ე მუხლი ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას ყალბი ცნობების გავრცელებისათვის და მოქალაქეთა და ორგანიზაციათა ღირსებისა და პატივის შელახვისათვის. ამ კანონის თანახმად, ყალბი ცნობების გავრცელებისათვის მოქალაქეთა და ორგანიზაციათა განზრახ შეურაცხყოფისა და ცილისწამებისათვის პასუხისმგებლობა ეკისრებოდათ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს, მათ ხელმძღვანელს, რედაქტორს, მთავარ რედაქტორს და მასალის ავტორებს, რომლებმაც დაარღვიეს ეს კანონი.

იმის გამო, რომ სარჩელი შეტანილი იყო მხოლოდ გაზეთის წინააღმდეგ, სასამართლომ მიიღო აბსოლუტურად სწორი გადაწყვეტილება, როდესაც არ დააკმაყოფილა მოსარჩლის მეორე მოთხოვნა მორალური ზიანის კომპენსაციის თაობაზე. გაზეთმა ამ შემთხვევაში გამოაქვეყნა მხოლოდ ინტერვიუ. მნიშვნელობა არა აქვს, რამდენად შეურაცხმყოფელი იყო მისი შინაარსი, მთავარია, რომ გაზეთს არ გაუკეთებია საკუთარი კომენტარი. სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, პირს შეუძლია, მოითხოვოს პირადი არაქონებრივი უფლებების დარღვევისათვის მორალური ზიანის ანაზღაურება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ხელმყოფი მოქმედებდა ბრალეულად. ამ შემთხვევაში გაზეთის ბრალი გამორიცხულია, რადგან მან მხოლოდ რესპონდენტის ინტერვიუ გამოაქვეყნა.

რაც შეეხება სასამართლოს მიერ სარჩელის ნაწილობრივ დაკმაყოფილებას, აშკარაა, რომ ჟურნალისტს უნდა გამოეჩინა მეტი წინდახედულება, როდესაც აქვეყნებდა მასალას, სადაც მოსარჩლე დადანაშაულებული იყო სისხლის სამართლებრივად დასჯად ქმედებაში, სახელდობრ, კოლხური კოშკის გაძარცვაში. ამ შემთხვევაში ჟურნალისტს უნდა შეემოწმებინა რესპონდენტის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის ნამდვილობა იმ ფარგლებში, რა ფარგლებშიც ეს ჟურნალისტს მოეთხოვება. აშკარაა, რომ მანანა არჩვაძე-გამსახურდიას გარდა, ჟურნალისტს არ მიუმართავს სხვა დამოუკიდებელი წყაროსათვის, რათა გადაემოწმებინა ინფორმაცია და გამოექვეყნებინა მეტ-ნაკლებად დაბალანსებული მასალა.

ჟურნალისტს ასევე უნდა გაეთვალისწინებინა ის, რომ ქ. თბილისის მთაწმინდის რაიონის შინაგან საქმეთა სამმართველომ უარი თქვა დავით გურგენიძის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრაზე, მის ქმედებაში დანაშაულის არარსებობის გამო. შესაბამისად, ჟურნალისტს რესპონდენტის მონათხრობთან ერთად, როგორც მინიმუმ, უნდა მიეთითებინა მთაწმინდის რაიონის შინაგან საქმეთა სამმართველოს აღნიშნული დადგენილების არსებობის თაობაზე, რათა საზოგადოებას ჰქონოდა ნათელი წარმოდგენა, როგორც გურგენიძესთან მიმართებით მანანა არჩვაძე-გამსახურდიას მოსაზრების თაობაზე, ასევე იმის შესახებ, თუ რა სამართლებრივი ნაბიჯები მოჰყვა კონკრეტულ ფაქტს.

რაც შეეხება ევროსასამართლოში წარდგენილ სარჩელს, დავით გურგენიძე ასაჩივრებს გადაწყვეტილების იმ ნაწილს, რომლითაც მას უარი ეთქვა მორალური ზიანის ანაზღაურებაზე.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

ნ. ბ.-სა და ვ. ბ.-ს საქმე

პირველ საქმეზე, რომელიც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას შეეხებოდა, სასამართლომ აშკარად კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება გამოიტანა. კერძოდ:

კანონის თანახმად, სასამართლოს მხოლოდ მაშინ შეუძლია დაუსწრებელი გადაწყვეტილების მიღება, თუ იგი დამტკიცებულად მიიჩნევს სარჩელში მითითებულ ფაქტობრივ გარემოებებს, რომლებიც იურიდიულად ამართლებენ სასარჩელო მოთხოვნას. მოცემულ შემთხვევაში კი სასამართლოს არ ჰქონდა საფუძველი, მიეღო დაუსწრებელი გადაწყვეტილება, შემდეგ გარემოებათა გამო:

პირველ რიგში, სასამართლოს უნდა გაერკვია, თუ რა ვითარებაში გავრცელდა ცნობები. აღსანიშნავია, რომ სასამართლო პროცესზე (რომელიც განქორწინებას ეხებოდა) საკუთარი პოზიციისა და არგუმენტების დასახელება არ ნიშნავს ცნობების საჯაროდ გავრცელებას. ასეთი განცხადებების მიზანი, როგორც წესი, მოსამართლეზე გარკვეული შთაბეჭდილების მოხდენაა. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-3 თავის თანახმად, სამოქალაქო საქმეების დროს სასამართლოსთვის წარდგენილი მტკიცებულებები არ წარმოადგენს ღია ინფორმაციას. სასამართლოს უნდა გაეთვალისწინებინა ევროსასამართლოს იურისპრუდენციაც, რომლის მიხედვითაც, სასამართლო პროცესის მსვლელობისას სხდომის დარბაზში განხორციელებული გამოხატვა (განსაკუთრებით კი მხარის ინტერესების დამცველის) დაცულია თითქმის აბსოლუტური პრივილეგიით¹⁷.

მოცემულ შემთხვევაში, საქმეში არსებული მასალების მიხედვით, ო. ბ.-ს წარმომადგენელს შეეძლო პირადი ცხოვრების საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის სასამართლოსთვის მიწოდება.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ თავისთავად საოჯახო დავა მეტად სპეციფიკურია და გარკვეული პირადი საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის გამოყენების გარეშე, გამორიცხულია, მხარემ შეძლოს, საკუთარი პოზიციის დაცვა. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ საქმე ბავშვის რომელიმე მშობლისათვის მიკუთვნების საკითხის გარკვევას ეხება. მაგალითად, მხარეს არათუ შეუძლია, არამედ ვალდებულიც არის, სასამართლოს მიაწოდოს ინფორმაცია მოწინააღმდეგე მხარის ალკოჰოლიზმის თუ სხვა ,,გატაცებების” შესახებ და ეს არ ჩაითვლება ვინმეს პირადი ცხოვრების უფლების ხელყოფად.

ამასთანავე უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლომ უხეშად დაარღვია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, როდესაც მოსარჩლეს მიაკუთვნა ის, რაც მას არ მოუთხოვია, სახელდობრ, ცნობების უარყოფა.

წინააღმდეგობრივია გადაწყვეტილების ის ნაწილიც, სადაც მითითებულია, რომ სასამართლო სრულად აკმაყოფილებს სარჩელს, მაგრამ ამავე დროს არ არის დაკმაყოფილებული მოსარჩლის სამი მოთხოვნა: ბოდიშის მოხდა, მოპასუხისათვის პროცესზე რწმუნებულის უფლების ჩამორთმევა და საქმის მასალებიდან მისი პატივისა და ღირსების შემლახველი წერილის ამოღება (ამ უკანასკნელის დაკისრება თავისთავად კანონის დარღვევა იქნებოდა). სასამართლოს გადაწყვეტილებით,ასევე ბუნდოვანია ისიც, თუ სად და როგორი ფორმით უნდა მოეხდინა ვ. ბ.-ს მის მიერ გავრცელებული ცნობების უარყოფა.

_____________________

¹ იხ. ,,აჭარა P.S.”-ი ,,ქობულეთის”, ნატო ქათამაძისა და ქობულეთის გამგეობის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 243 ; დავით გურგენიძე ,,ახალი თაობის” და გულიკო ბალაძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 257.

² იხ. სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტროს მცენარეთა დაცვის სამსახური გელა ღლიღვაშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 228.

³ იხ. მევლუდ ეგრისაშვილი მაყვალა ბერიანიძის წინააღმდეგ, 2001 წ., კარი II, გვ. 281.

⁴ იხ. მევლუდ ეგრისაშვილი მაყვალა ბერიანიძის წინააღმდეგ, 2001 წ., კარი II, გვ. 281.

⁵ იხ. ნ. იოსელიანი ,,ახალციხის” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 224.

⁶ იხ. ლავრენტი ნაჭყებია კლარა აბრამიას წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 258.

⁷ იხ. უშანგი დონჯაშვილი მედეა მეზვრიშვილისა და ,,გეას” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 236.

⁸ Bowman v. United Kingdom, 17 February, 1998.

⁹ იხ. ქეთევან წამებულის საზოგადოების თავმჯდომარე კოტე მახარაძის წინააღმდეგ, კარი II. გვ. 225.

¹⁰ იხ. სანდი ტაიმსის საქმე, ტომი I, გვ. 268.

¹¹ იხ. სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტროს მცენარეთა დაცვის სამსახური გელა ღლიღვაშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 228.

¹² იხ. მარი ციყელაშვილი და ,,ალია” დავით ონოფრიშვილის წინააღმდეგ, კარი II. გვ. 230.

¹³ იხ. ლინგენსის საქმე, ტომი I, გვ. 272.

¹⁴ იხ. სიმონ ნოზაძე ,,მერიდიანისა” და ილნარ გორელიშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ 249.

¹⁵ იხ. ა. დ. ,,კრიმინალის”, ,,7 დღის”, ,,ახალი თაობისა” და ,,რუსთავი 2”-ის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 252.

¹⁶ რეპორტაჟები, რომლებიც მიმდინარე გამოძიებებს, სისხლის სამართლის პროცესებსა და სხვა ოფიციალური საქმეების წარმოებას შეეხება, არ უნდა შეიცავდეს წინასწარ მოსაზრებებს. ამ მიზნით პროცესამდე ან პროცესის მსვლელობის პერიოდში პრესა უნდა მოერიდოს, როგორც სათაურში, ისე რეპორტაჟში, ისეთი სახის კომენტარის გაკეთებას, რომელიც შესაძლოა, აღქმული იყოს მიკერძოებულად. ეჭვმიტანილი არ უნდა წარმოჩნდეს დამნაშავედ საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე. სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოცხადებამდე განაჩენის გაშუქება არ არის მიზანშეწონილი, თუ ამისთვის სერიოზული მიზეზი არ არსებობს.. მუხლი 13, გერმანიის პრესის კოდექსი. ,,მედიის თვითრეგულირების ქრესტომათია”, თავისუფლების ინსტიტუტი, 2004.

¹⁷ იხ. ნიკულა ფინეთის წინააღმდეგ, ტომი I, გვ. 344.

განსახილველი პერიოდი, ისევე როგორც 1999 წელი, გამორჩეულია იმ ნიშნით, რომ დროის ამ მონაკვეთში პრაქტიკულად არ ვხვდებით სისხლისსამართლებრივი დიფამაციის საქმეებს. თუკი წინა წლებში სახელმწიფო პოლიტიკური თანამდებობისა და ზოგადად საჯარო თანამდებობის პირები ძირითადად სისხლის სამართლის წესით იცავდნენ საკუთარ პატივსა და ღირსებას, თავისთავად პოზიტიური ტენდენციის მაჩვენებელია ის, რომ 2001 წელს როგორც რანგირებული, ასევე არარანგირებული პირები თავიანთი უფლებების სამოქალაქო წესით დაცვას ანიჭებდნენ უპირატესობას. ანუ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლსა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 148-ე მუხლს შორის, რომელიც სიტყვის თავისუფლებით ბოროტად სარგებლობის შემთხვევაში პასუხისმგებლობის გაცილებით მძიმე ფორმებს ითვალისწინებს, ისინი არჩევანს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლზე აკეთებდნენ.

ამავე პერიოდს უკავშირდება უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული ერთერთი ყველაზე სამაგალითო გადაწყვეტილება საქმეზე ვლადიმერ კერესელიძე ნოდარ ჯაიანის წინააღმდეგ¹. ეს იყო პირველი საქმე, რომელშიც უზენაესმა ინსტანციამ მკვეთრი ზღვარი გაავლო ფაქტებსა და შეფასებით მსჯელობას შორის; დაადგინა საჯარო მოხელის პატივისა და ღირსების დაცვის გაცილებით დაბალი სტანდარტი; შემოიტანა საზოგადოებრივი და საჯარო მნიშვნელობის საკითხების ცნება და რაც მთავარია, მოახდინა აპელირება ევროსასამართლოს იურისპრუდენციაზე, რითაც ფაქტიურად ქმედითი გახადა ის ნორმა, რომლითაც ევროსაბჭოს გადაწყვეტილებებს საქართველოსთვის პრეცედენტული ძალა აქვს.

მიუხედავად იმისა, რომ საკუთრივ საქართველოს შიდა კანონმდებლობა პრეცედენტულსამართალს არ ითვალისწინებს, ეს გარემოება სრულებითაც არ განაპირობებს კანონის არაერთგვაროვანი ინტერპრეტაციის დასაშვებობას. ყველაზე პარადოქსული, ალბათ, ის არის, რომ არაერთგვაროვან და წინააღმდეგობრივ პრაქტიკას ხშირად ამკვიდრებენ არა მხოლოდ სხვადასხვა დონის სასამართლო ინსტანციები, არამედ ერთი და იმავე სასამართლოს ერთი და იგივე მოსამართლეები.² მაგალითად, აბსოლუტურად იდენტურმა სასამართლო შემადგენლობამ, რომელმაც ჯაიანი-კერესელიძის ზემოხსენებულ საქმეზე გამოიტანა ერთ-ერთი ყველაზე სანიმუშო გადაწყვეტილება თანამედროვე ქართული სასამართლოპრაქტიკის ისტორიაში, ამავე პერიოდში ანალოგიური ტიპის დავაზე მიიღო არსობრივად წინააღმდეგობრივი გადაწყვეტილება³. შედეგად, მოხდა ყველა იმღირებული ნორმის უარყოფა, რითაც გამორჩეული იყო მრეწველობის მინისტრის პირველი მოადგილის საქმეზე გამოტანილი ვერდიქტი.

ასეთი წინააღმდეგობრივი პრაქტიკა დამახასიათებელია არა მხოლოდ მოცემული პერიოდისათვის, არამედ შემდგომისთვისაც და იგი წამოჭრის კანონის ერთგვაროვანი გაგების დამკვიდრების აუცილებლობის საკითხს, რაც კონსტიტუციური პრინციპების - თანასწორობისა და წინასწარგანჭვრეტადობის დასაცავად არის საჭირო.

ნიშანდობლივია ისიც, რომ სასამართლო ერთგვაროვნად და დასაბუთებულად ახდენდა კანონის ინტერპრეტაციას ისეთ შემთხვევებში, როდესაც მოპასუხე მხარეს სახელმწიფო პოლიტიკური თანამდებობის პირები წარმოადგენდნენ. ასეთი დასკვნის გაკეთების საფუძველს იძლევა ამ პერიოდში განხილული საქმე⁴, რომელშიც მოსარჩლე იმერეთის მხარეში პრეზიდენტის სახელმწიფო რწმუნებულის, თემურ შაშიაშვილის პასუხისმგებლობის საკითხს აყენებდა; ასევე წინა წელს განხილული საქმე⁵, სადაც სადავოდ იყო გამხდარი კახეთის მხარეში პრეზიდენტის სახელმწიფო რწმუნებულის, მედეა მეზვრიშვილის საჯარო გამონათქვამები. ორთავე შემთხვევაში სასამართლომ სწორად მოახდინა საკანონმდებლო ნორმების განმარტება, თუმცა არ განავრცო ეს პრაქტიკა ისეთ დავებზე, რომლებშიც საქმე არა თანამდებობის პირებს, არამედ ჟურნალისტებსა და რიგით მოქალაქეებს ეხებოდათ.

მოცემულ პერიოდში გამოიკვეთა ასევე საკმაოდ შემაშფოთებელი ტენდენცია, როდესაც სასამართლოებმა, ფაქტიურად, ტაბუირებულად გამოაცხადეს გარკვეული კატეგორიის ადამიანების კრიტიკა. ერთ შემთხვევაში⁶ ეს იყო სასულიერო პირი - ბასილ მკალავიშვილი, ხოლო მეორე შემთხვევაში⁷ გარდაცვლილი პირი - საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტი, ზვიად გამსახურდია. ამ უკანასკნელ საქმეში სასამართლომ აკრძალა ისეთი საჯარო პოლიტიკური ფიგურების კრიტიკა, რომლებიც საზოგადოების მიერ ხმათა უმრავლესობით არიან არჩეული. თბილისის საოლქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი ეს გადაწყვეტილება საკმაოდ დაცილებულია საქართველოს კონსტიტუციას, რომელიც იცავს აზრის თავისუფლებას და ძალზედ ახლოსაა შუა აზიური ტიპის მართლმსაჯულებასთან, სადაც ,,ერის წინამძღოლის” კრიტიკა არც სიცოცხლეში და არც გარდაცვალების შემდეგ ნებადართული არ არის.

უნდა აღინიშნოს იმ ნეგატიური ტენდენციის შესახებაც, რომელიც ყველაზე რეკორდულად ამ პერიოდში გამოვლინდა: 2001 წელს სასამართლოებმა⁸ ხუთ შემთხვევაში დააკისრეს მოპასუხეებს კანონში არარსებული პასუხისმგებლობის ფორმა - ბოდიშის მოხდა, მათ მიერ გამოთქმული მოსაზრებებისა და შეფასებითი მსჯელობის გამო. აქედან მხოლოდ ორ საქმეში⁹ გააუქმეს შემდგომში ზემდგომმა ინსტანციებმა გადაწყვეტილების ის ნაწილი, რომელიც ბოდიშის მოხდას ითვალისწინებდა.

რაც შეეხება სხვა ტიპის დავებს, მოცემულ პერიოდში სასამართლოში წარიმართა საქმე¹⁰, რომელშიც აშკარა იყო საინფორმაციო საშუალების მხრიდან პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებისა და ეთიკური ნორმების უხეში ხელყოფა; ამავე პერიოდში ვხვდებით საქმეებს¹¹, რომლებშიც შელახული პატივისა და ღირსების გამო ისეთი უწყებები დაობდნენ, რომელთაც პატივი და ღირსება ბუნებით არა აქვთ ბოძებული; ასევე პირველ საქმეს¹², რომელიც კომერციულ გამოხატვას უკავშირდება.

საერთო ჯამში, ამ პერიოდში განხილული 30 საქმიდან, საერთო სასამართლოებმა 7 შემთხვევაში მიიღეს დასაბუთებული, 10 შემთხვევაში - უკანონო, ერთ საქმეზე - ნაწილობრივ დასაბუთებული გადაწყვეტილება; 12 საქმეში კი სახეზე იყო მორიგების, მხარეების პროცესზე გამოუცხადებლობისა და სარჩელზე უარის თქმის შემთხვევები.

1. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

დიფამაცია

ბასილ მკალავიშვილისა და გაზეთ ,,რეზონანსის” საქმე

აზრის თავისუფლება დაცულია არა მხოლოდ სამოქალაქო კოდექსით, არამედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 და 24-ე მუხლებით. შესაბამისად, სასამართლოს ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც პასუხისმგებლობას აკისრებს პირს მის მიერ გამოთქმული მოსაზრებების გამო, შეუთავსებელია კონსტიტუციასთან.

მართალია, როგორც ქართული კანონმდებლობით, ასევე ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრაქტიკით, მოსაზრება არ ექვემდებარება მტკიცებას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ის ეყრდნობა ფაქტებს, მაგრამ დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული სასამართლოსთვის საკანონმდებლო თუ საერთაშორისო ნორმები სრულებითაც არ აღმოჩნდა სახელმძღვანელო პრინციპი ამ საკითხის გადაწყვეტისას.

მოცემულ საქმეზე სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას არავითარი სამართლებრივი საფუძველი არა აქვს და წარმოადგენს აზრის გამოხატვის შეზღუდვის ერთ-ერთ კლასიკურ მაგალითს.

არც ერთი გამონათქვამი, რომელთა უარყოფაც სასამართლომ საინფორმაციო საშუალებას დააკისრა, არ წარმოადგენს ფაქტს, რომელიც მტკიცებას ექვემდებარება. სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-2 ნაწილი კი ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას მხოლოდ დადასტურებადი ფაქტების გავრცელების შემთხვევაში.

სასამართლო ძალზედ შორს წავიდა, როცა მოპასუხეს დაავალა ისეთი მოსაზრების უარყოფა, როგორიცაა მინაწერი კარიკატურაზე - ,,მოქალაქე მკალავიშვილი ფსიქიატრიულში თავისი ფეხით წავა”. ცხადია, არც ერთი სამართლებრივი ნორმა არ ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას ჰოპოთეზური გამონათქვამების გამო, რადგან შეუძლებელია, პირს აწმყოში მოსთხოვო პასუხი იმისათვის, რისი შესაძლებლობაც მან მომავალ დროში ივარაუდა. აღნიშნული ცნობის უარყოფის დავალდებულებით სასამართლომ ავტომატურად დამტკიცებულად მიიჩნია ის გარემოება, რომ მოსარჩლე მომავალში ამ ქმედებას აპრიორი არ განახორციელებს. სასამართლო დავა შეიძლება მიმდინარეობდეს მხოლოდ იმ ფაქტების სიზუსტეთან დაკავშირებით, რაც უკვე მომხდარია. მოცემულ შემთხვევაში კი სასამართლომ მეტად უხერხულ მდგომარეობაში ჩაიყენა თავი, რადგან წინასწარ განაცხადა, თუ რა შეიძლეობოდა (არ) მომხდარიყო მომავალში.

სასამართლომ მოპასუხეს ასევე დაავალა ისეთი გამონათქვამების უარყოფა, რომლებიც წარმოადგენდნენ შეფასებებს ფაქტების შესახებ. სახელდობრ, ,,სვარჩიკი მკალავიშვილი ხულიგნობას არ იშლის” და ,,არალიცენზირებული მღვდელი და მისი მორჩილი ბრბო”.

პირველი გამონათქვამი შეეხებოდა ბასილ მკალავიშვილის მიერ გაზეთ ,,რეზონანსზე” თავდასხმის ფაქტს, კერძოდ, მოსარჩლის მიერ რედაქციის რკინის კარების შედუღებას, რის შედეგადაც ჟურნალისტებს შენობიდან გამოსვლის საშუალება მოესპოთ. ამ შემთხვევაში ,,სვარჩიკი მკალავიშვილი ხულიგნობას არ იშლის” არის მომხდარი ფაქტის ჟურნალისტური შეფასება. ესეც რომ არ იყოს, თავისთავად ,,სვარჩიკის” პროფესია დამამცირებელი არ არის. აღნიშნული გამონათქვამის უარყოფის დავალდებულებით სასამართლომ თავად მიაყენა შეურაცხყოფა ამ პროფესიის ათასობით ადამიანს.

ტერმინი ,,ხულიგანი” კი მკალავიშვილის საქმიანობის ავტორისეულ შეფასებას წარმოადგენს, რის საფუძველსაც ჟურნალისტს მოსარჩლის მიერ განხორციელებულ უკანონო ქმედებები აძლევდა. ამასთან მხედველობაშია მისაღები სასამართლოს მიერ სამოტივაციო ნაწილში საინფორმაციო საშუალების დადანაშაულება უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევაში. წინა ნაწილში ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ იმის შესახებ, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა შეუძლია მხოლოდ სასამართლოს და არა მედია საშუალებას, რომელიც მოკლებულია შესაძლებლობას, ვინმე დამნაშავედ ცნოს¹³. აღსანიშნავია, რომ მოცემულ შემთხვევაში საინფორმაციო საშუალებას ჰქონდა სრული უფლება, ესაუბრა მკალავიშვილისა და მისი ჯგუფის დანაშაულებრივ ქმედებებზე, თუნდაც იმიტომ, რომ ერთ-ერთი ასეთი სისხლისსამართლებრივი დანაშაულის მსხვერპლი თავად მოპასუხე რედაქცია იყო. მკალავიშვილის მხრიდან ,,რეზონანსის” რედაქციაზე თავდასხმის ფაქტი სისხლის სამართლის კანონმდებლობით დასჯად დანაშაულსწარმოადგენს: გარდა იმისა, რომ მოხდა აღნიშნული ორგანიზაციის ქონების ხელყოფა და გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა, ჟურნალისტებს პროფესიული საქმიანობის განხორციელებაში უკანონოდ შეეშალათ ხელი, რაც, თავისმხრივ, სისხლის სამართლის კოდექსის 154-ე მუხლით დასჯადი დანაშაულია.

რაც შეეხება მეორე შეფასებას - ,,არალიცენზირებულ მღვდელს”, როგორც მოპასუხემ სასამართლო განხილვისას აღნიშნა, იგი ეფუძნებოდა კონკრეტულ ფაქტს, კერძოდ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდის მიერ ბასილ მკალავიშვილის ეკლესიიდან განკვეთას. ამდენად, ჟურნალისტს სრული საფუძველი ჰქონდა, მიეჩნია მკალავიშვილი ,,არალიცენზირებულად”.

ცალკე განსჯის საგანია ის, რომ სამი გამონათქვამი, რომელთა უარყოფაც სასამართლომ მოპასუხეს დააკისრა, წარმოადგენდა მინაწერს კარიკატურაზე. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ კარიკატურა განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს როგორც აშშ-ს უზენაესი, ისე ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოების იურისპრუდენციით. კარიკატურისათვის დაცვის მსგავსი ხარისხისმინიჭება განპირობებულია მისი განსაკუთრებული მნიშვნელობით, რადგან ის შეიცავს არა მარტო პოლიტიკურ (თუ, რა თქმა უნდა, კარიკატურა პოლიტიკურ საკითხს ეხება), არამედ კულტურულ ღირებულებასაც (არტისტული გამოხატვა). შეუძლებელია კარიკატურის მიხედვით სასამართლომ განსაზღვროს ფაქტების სიმცდარე ან უტყუარობა, რადგან ის რეალობის ასახვის შემოქმედებითი ფორმაა და მას არა აქვს პრეტენზია ფაქტობრივი მონაცემის შემცველი ცნობების გავრცელებაზე. კარიკატურის მიზანია, გადმოსცეს ავტორისეული დამოკიდებულება ამა თუ იმ მოვლენის მიმართ მძაფრი, სარკასტული ფორმით და ამისათვის ის არტისტულ გამოხატვას იყენებს. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში სასამართლომ დაარღვია არა მარტო სიტყვის, არამედ არტისტული გამოხატვის თავისუფლებაც.

საბოლოოდ უნდა ითქვას ისიც, რომ სასამართლომ კონტექსტიდან ამოვარდნილად განიხილა თითოეული ცნობა და არ გაითვალისწინა ის, რომ სადავო გამონათქვამები იმ საჯარო დისკუსიის ფარგლებში გაკეთდა, რომელიც მხარეებს შორის მიმდინარეობდა. ამდენად, ამ დისკუსიის ფარგლებში გაკეთებული, თუნდაც მწვავე შეფასებები, არ შეიძლება გამხდარიყო მოპასუხისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი.

თამაზ წივწივაძის, საქართველოს მწერალთა საერთო ეროვნული
კავშირის, აკაკი გოგიჩაიშვილისა და ,,რუსთავი 2”-ის საქმე

ისევე როგორც ქართული სასამართლოების მიერ განხილულ საქმეთა უმეტესობაში, სასამართლომ ამ შემთხვევაშიც მოახდინა ისეთი ცნებების ერთმანეთში აღრევა, როგორიცაა ფაქტი და შეხედულება. მოცემულ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება კანონშეუსაბამოა, რადგანაც სასამართლომ ჟურნალისტსა და საინფორმაციო საშუალებას დააკისრა პასუხისმგებლობა მათ მიერგამოთქმული მოსაზრებების გამო.

სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა მხოლოდ ფაქტების შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას ეხება, თანაც იმ შემთხვევაში,თუკი ცნობათა გამავრცელებელი ვერ შეძლებს მათი სინამდვილესთან შესაბამისობის დამტკიებას. იმის დასტურად, რომ სასამართლომ მოპასუხეს პასუხისმგებლობამოსაზრებებისა და შეხედულებების გამო დააკისრა, შეიძლება რამოდენიმე გამონათქვამის მოყვანა სამოტივაციო ნაწილიდან:

მაგალითად, საქართველოს მწერალთა საერთო ეროვნული კავშირის საქმიანი რეპუტაციის შემლახველად მიიჩნია სასამართლომ ისეთი გამონათქვამი, რომლის თანახმადაც, ეს ორგანიზაცია ქვეყნისათვის სტიქიურ უბედურებადაა მიჩნეული.

სასამართლომ არც ისეთი გამონათქვამები ჩათვალა სუბიექტურ მოსაზრებად, როგორიცაა ,,საცოდავი”, ,,ქოსამატყუარა”, ,,აფერისტი”, ,,შარლატანი”, ,,უვიცი”, ,,სულელი”, ,,უჭკუო”, ,,ნაძირალა” და ,,მალეფუჭებადი პროდუქტი”-და ისინი შეურაცხმყოფელად და აკაკი გოგიჩაიშვილის პატივისა და ღირსებას შემლახველად მიიჩნია.

ბუნებრივია, ამ გადაწყვეტილების გამომტანი სასამართლო კოლეგიისთვის ვინმეს რომ დაეკისრებინა ისეთი გამონათქვამების სინამდვილესთან შესაბამისობის მტკიცება, როგორიცაა, ვთქვათ, ,,სტიქიურ უბედურებად მოევლინა”, გნებავთ, ,,საცოდავი” ან ,,მალეფუჭებადი პროდუქტი”, მათაც უეჭველი გაუჭირდებოდათ ამ ამოცანისათვის თავის გართმევა. მიზეზი მარტივია, შეუძლებელია ისეთი გამოხატვის ფაქტად მიჩნევა, რომელიც მხოლოდ პირის სუბიექტურ შეფასებას ასახავს.

ცხადია, ცალკე მსჯელობის თემაა, თუ რამდენად შეიძლება მივიჩნიოთ ასეთი შეფასებები შეურაცხმყოფელად, თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ კანონმდებლობა შეურაცხყოფისათვის პასუხისმგებლობას არ ითვალისწინებს, ამ თვალსაზრისით არც საკითხის სამართლებრივ ჭრილში განხილვაა მიზანშეწონილი. საქმის განხილვის მომენტისათვის კანონმდებლობა არც უხამსი გამონათქვამებისათვის პასუხისმგებლობას ითვალისწინებდა. კანონმდებლობაში არარსებული ნორმის კომპენსირება კი არსებულის არასწორი ინტერპრეტირების გზითდაუშვებელია, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაში მოხდა.

სასამართლომ მოახდინა ისეთი თემის იგნორირება, რომელიც საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს წარმოადგენდა. სახელდობრ, მას საერთოდ არ უმსჯელია სატელევიზიო გადაცემაში განხილულ საბიუჯეტი სახსრების ხარჯვის მართლზომიერების საკითხზე. არადა, საზოგადოებას აქვს უფლება, ფლობდეს ინფორმაციას ქვეყნის ბიუჯეტში აკუმულირებული თანხების მოძრაობის შესახებ. თავის მხრივ, საჯარო მოხელეები თუ სხვა პირები, ვისაც სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრების განკარგვა აკისრია, ანგარიშვალდებულნი არიან მოქალაქეების წინაშე. თუკი საზოგადოებაში ჩნდება რაიმე ეჭვი საბიუჯეტო სახსრების განკარგვის კანონიერებასთან დაკავშირებით, საზოგადოების ნებისმიერ წევრს, მათ შორის ჟურნალისტს, აქვს უფლება, საჯაროდ გამოთქვას თავისი ეჭვები თუ მოსაზრებები და მოახდინოს ამ თემაზე საჯარო დებატების ინიცირება. მოცემულშემთხვევაში ეჭვის საფუძველს ოფიციალური უწყების - საქართველოს კონტროლის პალატის 1998 წლის დასკვნა იძლეოდა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ საჯარო დისკუსიისას, რომლის მთავარი მიზანი ჭეშმარიტების გარკვევაა, პატივისა და ღირსების დაცვის მოთხოვნები გაცილებით დაბალია, ვიდრე პოლიტიკური საკითხების ღია განხილვის ინტერესი.

გარდა იმისა, რომ სადავო ჟურნალისტური გამოძიება შეეხებოდა საზოგადოებისათვის საინტერესო საკითხებს და საჯარო პოლემიკაში ორთავე მხარესჰქონდა მოწინააღმდეგის განცხადებებსა და შეფასებებზე პასუხის გაცემის საშუალება, მოსარჩლე წარმოადგენდა საჯარო პირს.

აქვე უნდა ითქვას იმ მცდარი სტერეოტიპის შესახებაც, რომლის თანახმად, საჯარო ფიგურებად მხოლოდ საჯარო მოხელეები აღიქმებიან. არადა, საჯარო ფიგურა შეიძლება იყოს ნებისმიერი პირი, რომელსაც შეუძლია საზოგადოებრივ აზრზე ზეგავლენის მოხდენა (მაგალითად, ცნობილი მსახიობი, არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელი, მწერალი, მეცნიერი, მუსიკოსი და ა.შ.) და რომელთა მიმართ საზოგადოებას დიდი ინტერესი გააჩნია. მოცემულ შემთხვევაში საჯარო ფიგურებად ჩაითვლება როგორც მოსარჩლე, ისე მოპასუხე მხარე და ბუნებრივია, მათ მიმართ პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის დაცვის იგივე სტანდარტები ვერ გავრცელდება, რაც ჩვეულებრივი მოქალაქეებისათვის არის დადგენილი.

სასამართლომ არც ამ შემთხვევაში უღალატა ქართულ სამართლებრივ სისტემაში დამკვიდრებულ მავნე პრაქტიკას, როდესაც, ერთის მხრივ, იურიდიული პირის - საქართველოს მწერალთა საერთო ეროვნული კავშირის სასარგებლოდ მედია საშუალებას მორალური ზიანის ანაზღაურება დააკისრა; ხოლო მეორეს მხრივ, საბჭოთა კანონმდებლობაში არსებული და იმჟამად გაუქმებული - ბოდიშის მოხდის - რეანიმაცია მოახდინა.

პირველ რიგში, უნდა ითქვას, რომ იურიდიულმა პირმა შეიძლება პრეტენზია განაცხადოს მხოლოდ არასწორი ინფორმაციის გავრცელებით გამოწვეული ქონებრივი ზიანის ანაზღაურების გამო და არავითარ შემთხვევაში საქმიანი რეპუტაციის შელახვით გამოწვეული მორალური ზიანისათვის. როგორც უკვე არაერთისაქმის კომენტირებისას აღვნიშნეთ, იურიდიულ პირს არ შეიძლება მიადგეს მორალური ზიანი, რადგან ეს უკანასკნელი ფიზიკურ და ფსიქიკურ განცდებს უკავშირდება, რასაც მოკლებულია იურიდიული პირი. ერთადერთი, ვისაც ასეთი განცდების და შესაბამისად, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა ძალუძს, ფიზიკური პირია.

რაც შეეხება ბოდიშის მოხდის ინსტიტუტის შემოტანას, მას არც სამოქალაქო კოდექსი იცნობს და მით უფრო, საქართველოს კონსტიტუცია, რომლის მე-19 მუხლი იმპერატიულად კრძალავს ვინმეს იძულებას, გამოთქვას თავისი შეხედულება მის მიერ ადრე გავრცელებული ცნობების შესახებ. აღნიშნული უფლების შეზღუდვა მხოლოდ კანონითაა შესაძლებელი. ისეთი სიკეთის დასაცავად, როგორიცაა პატივი, ღირსება ან საქმიანი რეპუტაცია საქმის განხილვის მომენტისათვის კანონმდებლობაში სხვა ფორმები იყო გათვალისწინებული. ეს იყო გავრცელებული ცნობების უარყოფა, მორალური ზიანის ანაზღაურება, ცილისწამებისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. ამ ჩამონათვალში არ ყოფილა ბოდიშის მოხდა, რაც კიდევ ერთი არგუმენტია იმის დასამტკიცებლად, რომ ხსენებული გადაწყვეტილება აშკარა შეუსაბამობაშია მოქმედ კანონმდებლობასთან.

ტელეკომპანია ,,რიონისა” და ტელეკომპანია ,,ქუთაისის” საქმე

ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებები, როგორც წესი, ყოველთვის გამოირჩეოდა უხეში კანონდარღვევების მხრივ და გამონაკლისს ამ წესიდან არც ქვემოთ განხილული საქმე¹⁴ წარმოადგენს.

შეიძლება ითქვას, რომ ხსენებულ გადაწყვეტილებაში ერთობლიობაშია თავმოყრილი ყველა ის ,,უკეთურობა”, რაც ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში ცალკეულ შემთხვევებში იჩენდა თავს. სახელდობრ:

პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეში მოსარჩლეს წარმოადგენდა იურიდიული პირი. ყველაზე უხეში დარღვევა, რაც სასამართლომ დაუშვა, არის ის, რომ მან მოპასუხეს დააკისრა ცნობების უარყოფა იურიდიული პირის პატივისა და ღირსების შელახვის გამო. იურიდიულ პირს კი არ გააჩნია პატივი და ღირსება იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ის გრძნობების განცდის, შესაბამისად, სულიერი ტანჯვის უნარს მოკლებულია.

მეორე ტიპიური შეუსაბამობა სასამართლოს მიერ ფაქტებისა და მოსაზრებების ერთმანეთთან გაიგივება იყო. ყველა ის ცნობა, რომელთა უარყოფაც სასამართლომ მოპასუხეებს დააკისრა, წარმოადგენდა შეფასებით მსჯელობას, მაშინ, როცა, კანონმდებლობის თანახმად, ამ ტიპის პასუხისმგებლობის დაკისრება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ გავრცელებული ცნობები წარმოადგენს დადასტურებად ფაქტებს და არა მოსაზრებებს. ძალზედ ძნელია და პრაქტიკულად შეუძლებელი, ისეთი გამონათქვამების სინამდვილესთან შესაბამისობის მტკიცება, როგორიცაა ,,ა-ტალანტი”, ,,ოთხფეხა პირუტყვები”, ,,რიონს გატანებული სინდისი”, ,,წყალში ჩაყრილი ელემენტარული კოლეგიალობა”. აქ უფრო ალეგორიებთან, შედარებებთან და მეტაფორულ გამონათქვამებთან გვაქვს საქმე, ვიდრე ფაქტებთან, რომლებიც მტკიცებას ექვემდებარება. შეუძლებელია, საქართველოს ნებისმიერმა საშუალო მოქალაქემ სიტყვასიტყვით აღიქვას ზემოხსენებული რომელიმე გამონათქვამი და ცნობად მიიჩნიოს, ვთქვათ, ის, რომ ტელეკომპანია ,,რიონმა” მართლაც გაატანა მდინარე რიონს სინდისი, რომელიც თავისთავად აბსტრაქტული რამ არის იმისათვის, რომ ვინმემ სასამართლო პროცესზე მისი მოძრაობის ტრაექტორია არკვიოს.

მესამე კანონშეუსაბამობა, რომელიც სასამართლომ დაუშვა, არის ის, რომ მოპასუხეს დააკისრა ბოდიშის მოხდა მაშინ, როცა ბოდიშის მოხდის ინსტიტუტს იმ დროისათვის კანონმდებლობა საერთოდ არ ითვალისწინებდა.

სასამართლოს ამასთანავე არ გაუთვალისწინებია არც ის, თუ რა კონტექსტში გააკეთა ტელეკომპანია ,,ქუთაისმა” სადავო კომენტარი. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ ,,პირველი თავდასხმა” ტელეკომპანია ,,ქუთაისის” მხრიდან არ ყოფილა ინიცირებული. ,,ქუთაისის” მიერ მომზადებული სიუჟეტი მხოლოდ და მხოლოდ პასუხი იყო ტელეკომპანია ,,რიონის” ეთერში გასული სიუჟეტისა, რომელიც, თავის მხრივ, მოპასუხემ არაკოლეგიალურად და მათ წინააღმდეგ მიმართულ კამპანიად მიიჩნია. შესაბამისად, სასამართლოს უნდა გაეთვალისწინებინა ევროსასამართლოს ის პრაქტიკა, რომელიც საჯარო დისკუსიასთან მიმართებაში ჩამოყალიბდა. სახელდობრ, საჯარო დისკუსიაში მონაწილე მხარეებს თმენის მეტი ვალდებულება აქვთ, ვიდრე რიგით მოქალაქეებს, რადგან ისინი თავიდანვე ნებაყოფლობით დათანხმდნენ, ჩაბმულიყვნენ ამ დისკუსიაში და ეთმინათ მათ მიმართ გავრცელებული ყველაზე მწვავე განცხადებებიც კი.

მანანა არჩვაძე-გამსახურდიას, გაზეთ ,,შანსი+”-ის,
ბონდო ქურდაძისა და გოგიტა მელიქიძის საქმე

მოცემულ დავაზე სასამართლომ მიიღო უპრეცედენტო გადაწყვეტილება, როდესაც დაუშვებლად გამოაცხადა ხმათა უმრავლესობით არჩეული ,,ერის წინამძღოლის” კრიტიკა.

საქმე შეეხებოდა გარდაცვლილი პირის პატივისა და ღირსების დაცვის საკითხს. სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლის თანახმად, მე-18 მუხლში აღნიშნული უფლებები შეიძლება გამოიყენოს იმ პირმაც, რომელიც თუმცა თვითონ არ არის სახელის და ღირსების უფლების მატარებელი, მაგრამ საამისოდ აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი. ასეთი ინტერესი კი მოსარჩლეს გარდაცვლილი მეუღლის სახელისა და ღირსების მიმართ უდავოდ გააჩნდა. სხვა საკითხია, რამდენად შეიძლებოდა მიჩნეულიყო მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხის მიერ გავრცელებული მოსაზრებები სამართლებრივი დავის საგნად და რამდენად შეიძლებოდა სიკვდილის შემდეგ სახელის, პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისათვის მორალური კომპენსაციის მოთხოვნა.

გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ თავად სტატია იმგვარი ფორმით იყო გადმოცემული, რომ შეუძლებელი იყო, მასში მოყვანილი ცნობები ვინმეს სინამდვილედ აღექვა. სტატია უფრო სატირულ-პოლიტიკური ხასიათის ნაშრომი იყო, რაც ზრდიდა მისი შინაარსის დაცვის აუცილებლობას. მაგალითად, აშკარაა, რომ გამონათქვამი - ,,ბეჩავი კონსტანტინე, გაკრულ ბალღ ჰყოლია” - წარმოადგენს არა მტკიცებას ფაქტის შესახებ, არამედ ლიტერატურულ-მხატვრულ გამონათქვამს, რომელიც მტკიცებას არ ექვემდებარება.

მართალია, ქართული სასამართლოების პრაქტიკისთვის უცხო არ არის კრიტიკული აზრის შეზღუდვის პრაქტიკა, მაგრამ განსახილველი საქმე ამ ტიპის დავებიდანაც კი გამორჩეულია, რადგან სამოტივაციო ნაწილში იმპერატიულად უთითებს, თუ ვისი მიჩნევა არ შეიძლება მშიშრად და მხდალად. კერძოდ:

თბილისის საოლქო სასამართლომ მოპასუხეს დააკისრა ისეთი ცნობის უარყოფა, როგორიცაა ,,თავისი სიმხდალისა და უცნაური ,,ნარიადის” გამო სასწრაფოდ უკან შებრუნდა”; ხოლო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში მიუთითა, რომ არ შეიძლება ზვიად გამსახურდიას მოხსენიება მშიშარად და მხდალად, რადგან იგი საზოგადოებას ქვეყნისა და ერის წინამძღოლობის ღირსად ჰყავდა მიჩნეული. ხმათა დიდი უმრავლესობით გამსახურდიას პრეზიდენტად არჩევა კი საოლქო სასამართლომ მიიჩნია ერთსულოვან საზოგადოებრივ შეფასებად, რომელიც მოსამართლეთა ლოგიკის თანახმად, გადასინჯვას არ ექვემდებარება. სასამართლოს ლოგიკას რომ მივყვეთ, ცხადია, ძალზედ შორს წავალთ და გამოვა, რომ აქამდე არჩეული ყველა პირის კრიტიკა, იქნება ეს საქართველოს პრეზიდენტი, საკრებულოსა თუ პარლამენტის დეპუტატი, ტაბუდადებული ყოფილა; ხოლო არჩევნებში დამარცხებულთა, რაგინდ უშიშარები არ უნდა იყვნენ ისინი, - ნებადართული.

ბუნებრივია, მსგავსი შეზღუდვები უცხოა დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, რომელიც თავადაა დაინტერესებული კრიტიკული აზრის წახალისებით, რადგანაც დემოკრატიის არსი სწორედ პლურალიზმშია. ამ ტიპის სასამართლო გადაწყვეტილების კომენტირებისას გაცილებით იოლია პარალელების ძიება ისეთი ტიპის ქვეყნებში, სადაც პრეზიდენტის შეურაცხყოფა სისხლის სამართლის კოდექსით დასჯადი დანაშაულია, როგორც ეს ჩვენს მეზობელ აზერბაიჯანშია. მართალია, თავად აღნიშნული დავის სასამართლოში განხილვა ქუჩაში პრეზიდენტ გამსახურდიას მომხრეთა მიტინგების ფონზე მიმდინარეობდა, მაგრამ ეს ვერ გამოდგება იმ სასამართლო გადაწყვეტილების გასამართლებლად, რომელსაც რომელიმე თურქმენული ტიპის სახელმწიფოსთვის პრეცედენტული ძალა ექნებოდა.

რომან კვაჭაძის, გაზეთ ,,ლანჩხუთი Plus”- ისა
და ქეთევან და ზაზა ნაკაშიძეების საქმე

აღნიშნულ საქმეზე¹⁵ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება, რაც ზემდგომი ინსტანციის მხრიდან მისი გაუქმების საფუძველი გახდა, კიდევ ერთხელ ცხადყოფს იმ მახინჯ სასამართლო პრაქტიკაზე, რომელიც განსაკუთრებული სიმწვავით რეგიონებში იჩენდა თავს.

რაიონული სასამართლოს ხსენებული გადაწყვეტილება ეწინააღმდეგება როგორც სამოქალაქო კოდექსს, ისე პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ საქართველოს კანონსაც.

თავდაპირველად უნდა ითქვას, რომ თავად სადავო სტატიის თემატიკა წარმოადგენდა საზოგადოების ლეგიტიმური ინტერესის საგანს, რადგანაც ეხებოდა მოცემული რაიონისათვის მეტად მნიშვნელოვან საკითხს. შესაბამისად, გადაწყვეტილების მიღებისას, სასამართლოს უნდა გაეთვალისწინებინა ის, რომ საჯარო დებატები განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს.

სასამართლოს არც ის მიუღია მხედველობაში, რომ კრიტიკის ობიექტი იყო საჯარო პირი, რომლის მიმართაც დასაშვები კრიტიკის ფარგლები გაცილებით ფართოა, ვიდრე რიგითი მოქალაქეების მიმართ. ამდენად, ჟურნალისტს სრული უფლება ჰქონდა, გამოეთქვა შეფასებები მათი რაიონის მაჟორიტარი დეპუტატის საპარლამენტო საქმიანობის შესახებ; რაიონულ სასამართლოს კი არ ჰქონდა არავითარი სამართლებრივი საფუძველი, შეფასებითი მსჯელობის უარყოფა დაეკისრებინა საინფორმაციო საშუალებისათვის. მით უფრო, რომ ბევრი გამონათქვამი შეკითხვის ფორმით იყო ფორმულირებული და საერთოდაც სათუო იყო, თუ რა ფორმით უნდა მომხდარიყო მათი უარყოფა. მაგალითად, ისეთების, როგორიცაა ,,მატყლის საჩეჩად გაგიშვა ლანჩხუთმა პარლამენტში?” ან ,,დავიჯერო სამივე მოსმენის დროს გეძინა?”

ქუთაისის საოლქო სასამართლოს მხრიდან ხსენებული გადაწყვეტილების გადასინჯვის საფუძველი გახდა ის, რომ ქვემდგომმა ინსტანციამ არასწორად მოახდინა სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის განმარტება.

დემოკრატიული აღორძინების კავშირის
ქუთაისის საქალაქო ორგანიზაციისა და თემურ შაშიაშვილის საქმე

განსახილველი საქმე იმ იშვიათ გამონაკლისთაგანია, რომელიც სამართლებრივად არის დასაბუთებელი. შესაძლოა, ამის მიზეზი ისიც იყოს, რომ მოპასუხე მხარეს ამ შემთხვევაში პრეზიდენტის სახელმწიფო რწმუნებული წარმოადგენდა.

სამართლებრივი დავის ინიციატორი იყო იურიდიული პირი, რომელსაც პატივი და ღირსება არ გააჩნია. მეტიც, მას არც საქმიანი რეპუტაცია გააჩნია, რადგანაც წარმოადგენს პოლიტიკურ პარტიას, რომელიც არ შეიძლება მოგვევლინოს მხარედ კომერციულ ურთიერთობებში; არა აქვს საქმე პარტნიორებთან, რომელთაც შეიძლება, თავი აარიდონ მასთან საქმიან ურთიერთობას მესამე პირების მიერ გავრცელებული ამა თუ იმ ცნობის გამო; მას არ შეიძლება მიადგეს ქონებრივი ზიანი. პოლიტიკური პარტიის იმიჯის და ,,საქმიანი რეპუტაციის” განმსაზღვრელი ერთადერთი კრიტერიუმი არის არჩევნები. შესაბამისად, იმისათვის, რათა ამომრჩეველმა გააკეთოს ინფორმირებული არჩევანი, პოლიტიკის (და პოლიტიკური პარტიის) შესახებ დისკუსია უნდა იყოს შეუზღუდავი.

გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ სადავო ცნობებში არ არსებობდა ცალსახად იდენტიფიცირებული პირი. პარტიის იმ წევრის ვინაობაც რომ დასახელებულიყო, რომელსაც შეეხებოდა მოპასუხის საჯარო განცხადება, სასამართლოს მაინც არ უნდა დაეკმაყოფილებინა სარჩელი, რადგან პოლიტიკური პარტია ნებისმიერ შემთხვევაში არასათანადო მოსარჩლე იქნებოდა.

ცხადია, დემოკრატიულ სახელმწიფოში საზოგადოების მსჯელობის საგანი უნდა გახდეს ნებისმიერი ის საკითხი, რომელიც პოლიტიკურ ძალებს შორის უკეთესის არჩევის საშუალებას იძლევა. აღნიშნული კონფლიქტი, პირველ რიგში, საჯარო დებატების კონტექსტში უნდა განვიხილოთ და გავითვალისწინოთ ისიც, რომ მოდავე პარტიას ჰქონდა საშუალება, პასუხი გაეცა სახელმწიფო რწმუნებულის განცხადებაზე და ადეკვატური ინფორმაცია მიეწოდებინა საზოგადოებისათვის.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

გ.ხ.-სა და ტელეკომპანია ,,რუსთავი-2”-ის საქმე

საინფორმაციო საშუალებამ ამ შემთხვევაში მოახდინა როგორც მოსარჩლის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ხელყოფა, ასევე მის მიმართ დიფამაციური ფაქტების გავრცელებაც. ის, რომ აღნიშნული დავა მორიგებით დასრულდა და მედია საშუალებამ მოსარჩლეს გარკვეული კომპენსაცია გადაუხადა, თავისთავად არის დანაშაულის აღიარების ტოლფასი.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება გულისხმობს ინდივიდუალური ინტერესების პრიმატს საზოგადოებრივ ინტერესებზე. საზოგადოებრივი ინტერესების უპირატესობაზე საუბარი კი მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, როცა არსებობს ინდივიდის პირად ცხოვრებაში ჩარევის განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი. აღნიშნულ საქმეზე კი ასეთი ინტერესი, ანუ პირად ცხოვრებასა და ინფორმაციის მიღებაზე საზოგადოების მოთხოვნას შორის ბალანსის დარღვევის აუცილებლობა არ არსებობდა.

ტელეკომპანიამ გაამჟღავნა ისეთი პირადი საიდუმლოების შემცველი ინფორმაცია, როგორიცაა შვილად აყვანის საიდუმლოება. აღსანიშნავია, რომ ამ ტიპის საიდუმლოების გამჟღავნებისაგან დაცვას ითვალისწინებს არა მარტო სამოქალაქო კანონმდებლობა, არამედ სისხლის სამართლის კოდექსიც. აღნიშნული ქმედება შეიძლება შეფასდეს, როგორც საინფორმაციო საშუალების მხრიდან პირის პირად ცხოვრებაში დაუსაბუთებელი შეჭრა, რადგან მოსარჩლეს ჰქონდა პირადი საიდუმლოს დაცვის ლეგიტიმური მოლოდინი.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ბევრი დემოკრატიული ქვეყნის ეთიკის კოდექსი განსაკუთრებული პასუხისმგებლობით ეკიდება ისეთი საკითხების გაშუქებას, რომელიც კონკრეტული ბავშვის ბედთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, დიდი ბრიტანეთის ქცევის კოდექსი კრძალავს ბავშვისგან ინტერვიუს აღებას ან მისთვის სურათის გადაღებას მშობლის ან მეურვის თანხმობის გარეშე.¹⁶ განსახილველ შემთხვევაში კი საინფორმაციო საშუალებამ ისე გააშუქა ბავშვის ინტერვიუ, რომ არა თუ მშობლის ნებართვა არ აუღია, არამედ მოახდინა ბავშვის იდენტიფიცირება, არ გამოიყენა შტრიხი, მისი სახის დასაფარავად. შესაბამისად, მედია საშუალებამ არ გააცნობიერა ის შესაძლო ზიანი, რომელიც მოზარდთან დაკავშირებული პირადი საკითხების გაშუქებას მომავალში შეიძლება, მოჰყოლოდა.

აღსანიშნავია, რომ ჟურნალისტის მიერ გავრცელებული ცნობები, რომლებიც მოსარჩლემ მისი პატივისა და ღირსების შემლახველად მიიჩნია ეფუძნებოდა მისი მცირეწლოვანი შვილის ინტერვიუს. სახელდობრ, დედას ბრალდებოდა შვილის გაუპატიურება, ნარკომანობა და ლოთობა. ამასთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ ბავშვის მცირეწლოვანი ასაკიდან გამომდინარე, ის ვერც კი აცნობიერებდა მის მიერ მიცემული ინტერვიუს შინაარსს და გავრცელებული ცნობები, შესაძლოა, მისი ფანტაზიის ნაყოფს წარმოადგენდა. სექსუალური ძალადობის ფაქტები სასამართლოში კიდევაც რომ დადასტურებულიყო, ამ შემთხვევაში პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში უხეშ ჩარევასთან გვექნებოდა საქმე. პირველ რიგში იმიტომ, რომ მოხდა მსხვერპლის იდენტიფიცირება, რასაც შესაძლოა, მავნე ზეგავლენა მოეხდინა მოზარდის მომავალზე. ამდენად, თუ ჟურნალისტს ამ საქმისადმი საზოგადოებრივი ინტერესი ამოძრავებდა, მას, პირველ რიგში, ბავშვის კეთილდღეობა უნდა მიეღო მხედველობაში და ისე წარმოეჩინა სექსუალური ძალადობის პრობლემა.

რაც შეეხება დიდ ბრიტანეთს, მართალია, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მოზრდილებთან დაკავშირებული საკითხები აქ ექვემდებარება თვითრეგულირებას და არა სამართლებრივ რეგულირებას, მაგრამ სპეციალური საკანონმდებლო ნორმის არარსებობის მიუხედავად, პრაქტიკაში არსებობს რამდენიმე შემთხვევა¹⁷, რომლითაც მედიას ბავშვის პირადი ცხოვრების ხელყოფასთან დაკავშირებული ინფორმაციების გამოქვეყნება აეკრძალა.

პრესა სარგებლობს გაცილებით უფრო მაღალი ხარისხის სიტყვის თავისუფლებით, მაგრამ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად, მას ამავე დროს აკისრია პოზიტიური ვალდებულება, ,,არ გადააბიჯოს იმ ზღვარს, რაც დადგენილია სხვა პირთა უფლებების დასაცავად”.

კომერციული გამოხატვა

,,საქართველოს ავიახაზებისა” და
,,აირზენა-საქართველოს ავიახაზების” საქმე

ძირითადი პრობლემა, რომელიც კომერციულ გამოხატვასთან დაკავშირებულ საქმეებში ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში იჩენდა თავს, არის საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად შეუძლია იურიდიულ პირს, იდაოს პატივისა და ღირსების შელახვის და შესაბამისად, მორალური ზიანის კომპენსაციის გამო. ერთ-ერთი პირველი სასამართლო დავა კომერციულ გამოხატვასთან დაკავშირებით, სადაც თბილისის საოლქო სასამართლომ მოახდინა ფიზიკური და იურიდიული პირის უფლებების ერთმანეთში აღრევა, არის ,,საქართველოს ავიახაზებისა” და ,,აირზენა- საქართველოს ავიახაზების” საქმე. აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს არის ერთერთი პირველი საქმე, სადაც სადავო გახდა ინტერნეტის მეშვეობით გავრცელებული ინფორმაციაც.

მოცემულ საქმეზე თბილისის საოლქო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, კერძოდ, ,,საქართველოს ავიახაზებისათვის,, მორალური ზიანის სახით თანხის დაკისრება, კიდევ ერთხელ წარმოშობს იურიდიულ და ფიზიკურ პირთა უფლებების მკვეთრი გამიჯვნის აუცილებლობას. ამასთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ კონკურენტის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის გამო იურიდიულ პირს შეიძლება, შეელახოს საქმიანი რეპუტაცია და არა პატივი და ღირსება, რომელიც ფიზიკური პირებისგან განსხვავებით, მას არ გააჩნია. მართალია, იურიდიულმა პირმა არ შეიძლება მოითხოვოს მორალური ზიანის კომპენსაცია, რადგან ის მორალური განცდების უნარს მოკლებულია, მაგრამ შეუძლია, პრეტენზია განაცხადოს ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებაზე. ეს უკანასკნელი კი შესაძლებელია, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ქონებრივი ზიანი გამოწვეულია არასწორი ინფორმაციის გავრცელებით. ქონებრივი ზიანის არსებობა კი სასამართლო პროცესზე უნდა დაასაბუთოს მოსარჩლე მხარემ სათანადო მტკიცებულებების წარდგენის გზით, რასაც განსახილველ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია. მაგალითად, მოსარჩლეს უნდა დაემტკიცებინა, რომ მოპასუხეთა წარმომადგენლების მიერ გავრცელებული ინფორმაციის შედეგად, მომხმარებელმა უარი განაცხადა ამ ავიაკომპანიის ფრენებით სარგებლობაზე, რის შედეგადაც მას მიადგა მატერიალური ზიანი.

საქმიანი რეპუტაციის აღდგენის მიზნით კი საჭიროა, იურიდიულმა პირმა მოითხოვოს გავრცელებული ცნობების უარყოფა, რაც მოსარჩლეს არ გაუკეთებია.

გარდა იმისა, რომ საოლქო სასამართლომ არასწორად დააკისრა მხარეს მორალური ზიანის ანაზღაურება, არაგონივრული იყო თავად კომპენსაციის ოდენობაც. შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა სასამართლომ მოპასუხე მხარეს უპრეცედენტო კომპენსაცია დააკისრა.

რაც შეეხება ევროსასამართლოს პრაქტიკას, უნდა ითქვას, რომ კომერციული გამოხატვის შეზღუდვის სასარგებლოდ გაცილებით მეტი არგუმენტი არსებობს, ვიდრე პოლიტიკური გამოხატვის შეზღუდვის. ბუნებრივია, მომხმარებელთა ინტერესებისდაცვისა და კეთილსინდისიერი კონკურენციის სტიმულირებისათვის კომერციული გამოხატვა რეგულირებას საჭიროებს. ასეთი რეგულირების აუცილებლობა კი მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხე მხარემ ვერ დაასაბუთა, რაც უზენაესი სასამართლოს მხრიდან ქვემდგომი ინსტანციის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებისგადასინჯვის კანონიერი საფუძველი გახდა.

_____________________

¹ იხ. კარი II, გვ. 274

² იხ. სიტყვის თავისუფლების დაცვის საკანონმდებლო გარანტიები, თავი I, გვ. 24, სქ. 10.

³ იხ. თამაზ წივწივაძე და საქართველოს მწერალთა საერთო ეროვნული კავშირი აკაკი გოგიჩაიშვილისა და ,,რუსთავი 2”-ის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 291.

⁴ იხ. დემოკრატიული აღორძინების კავშირის ქუთაისის საქალაქო ორგანიზაცია თემურ შაშიაშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 323.

⁵ იხ. უშანგი დონჯაშვილის, მედეა მეზვრიშვილისა და საინფორმაციო ანალიტიკური ბიურო ,,გეას” საქმე, გვ. 76.

⁶ იხ. ბასილ მკალავიშვილი გაზეთ ,,რეზონანსის” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 288.

⁷ იხ. მანანა არჩვაძე-გამსახურდია ,,შანსი +”-ის, ბონდო ქურდაძისა და გოგიტა მელიქიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 311.

⁸ თბილისისა და ქუთაისის საოლქო, ჩოხატაურის, კრწანისი-მთაწმინდის რაიონული და ქუთაისის საქალაქო სასამართლოები. იხ. გვ. 53, სქ. 53.

⁹ ქუთაისის საოლქო სასამართლომ საქმეში რომან კვაჭაძე ,,ლანჩხუთი Plus”- ის, ქეთევან და ზაზა ნაკაშიძეების წინააღმდეგ და თბილისის საოლქო სასამართლომ საქმეში ევგენი ჯუღაშვილი გრიშა ონიანის წინააღმდეგ.

¹⁰ იხ. გ. ხ. ,,რუსთავი 2-ის” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 273.

¹¹ იხ. ქუთაისის მერიის ქალაქ-მუზეუმის მუნიციპალიტეტი და გია გრძელიძე შოთა ღირდალაძისა და ,,რეზიუმეს” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 264; თბილისის შს მთავარი სამმართველო ია დანელიას წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 317.

¹² იხ. ,,საქართველოს ავიახაზები” ,,აირზენა-საქართველოს ავიახაზების” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 325.

¹³ იხ. გვ. 85.

¹⁴ იხ. ,,რიონი” ,,ქუთაისის” წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 299.

¹⁵ იხ. რომან კვაჭაძე ,,ლანჩხუთი Plus”-ის, ქეთევან და ზაზა ნაკაშიძეების წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 319.

¹⁶ იხ. ,,მედიის თვითრეგულირების ქრესტომათია”. თავისუფლების ინსტიტუტი, თბილისი, 2004

¹⁷ ReZ(Aminor) (Identification and Restriction on Publication) (1997) Fam 1.

განსახილველ პერიოდში განსაკუთრებული სიმწვავით იჩინა თავი პრობლემამ, რომელზეც ჩვენ წინა ნაწილში შევჩერდით. ეს არის სასამართლო პრაქტიკის არაერთგვაროვნების პრობლემა, როდესაც არა თუ სხვადასხვა სასამართლოები, ერთი და იგივე მოსამართლეები არ არიან შებოჭილი მათ მიერვე მიღებული გადაწყვეტილებებით. ყველაზე თვალნათლივ ეს წინააღმდეგობა სწორედ 2002 წელს გამოვლინდა, როდესაც ათდღიან შუალედში საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატამ ორ იდენტურ საქმეში¹ სხვადასხვაგვარად განმარტა საჯარო პირისადმი დასაშვები კრიტიკის ფარგლები, პოლიტიკური დებატების არსი, საზოგადოებრივი ინტერესის საგანი, ასევე ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენცია.

დროის მცირე მონაკვეთში უზენაესი სასამართლოს მიერ, ერთის მხრივ, ჩხარტიშვილი-ბერძენიშვილის საქმეზე ერთ-ერთი ყველაზე სამარცხვინო გადაწყვეტილების მიღება, ხოლო, მეორეს მხრივ, თარგამაძე-,,რეზონანსის” საქმეზე ერთ-ერთი სანიმუშოსი - ბადებს კითხვის ნიშნებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელ შემთხვევაში მოქმედებდნენ მოსამართლეები კანონისა და საკუთარი რწმენის შესატყვისად. შესაძლოა, ისიც ითქვას, რომ თარგამაძის საქმის შემთხვევაში პოზიტიური გადაწყვეტილების მიღება იმ მკვეთრად უარყოფითი საზოგადოებრივი აზრითაც იყო განპირობებული, რომელიც ჩხარტიშვილის საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების გამოცხადებას მოჰყვა. სასამართლო ხელისუფლებამ, როგორც ჩანს, გაითვალისწინა ის სამწუხარო გამოცდილება, რომელიც 2001 წლის შემოდგომაზე სასამართლოს სანქციით ტელეკომპანია ,,რუსთვი-2”-ის შენობაში უშიშროების სამსახურის თანამშრომლების შესვლას მოჰყვა. 2001 წლის ნოემბერში სიტყვის თავისუფლების დასაცავად თბილისში ხალხმრავალი დემონსტრაციები გაიმართა, საპროტესტო აქციები კი აღმასრულებელი ხელისუფლების გადადგომით დასრულდა.

ერთის მხრივ, საზოგადოებაში ლიბერალური ღირებულებების არსებობა, ხოლო, მეორეს მხრივ, უნდობლობა როგორც აღმასრულებელი, ასევე სასამართლო ხელისუფლების მიმართ, განაპირობებდა იმ საფრთხეს, რომელიც სიტყვის თავისუფლების ხელყოფას შესაძლოა მოჰყოლოდა, ისე, როგორც ეს 2001 წლის ნოემბერში მოხდა.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ გამოტანილი ზემოთ განხილული ორი ურთიერთგამომრიცხავი გადაწყვეტილება ცხადყოფს, რომ ხელისუფლებას (როგორც პოლიტიკურს, ასევე სასამართლოს) ჰქონდა სურვილი, გაეკონტროლებინა სიტყვის თავისუფლება, მაგრამ არ შესწევდა უნარი, ყოველთვის წარმატებით შეეზღუდა ეს ფუნდამენტური უფლება, რადგანაც განიცდიდა საზოგადოებრივი ნდობის სერიოზულ დეფიციტს.

საერთო ჯამში შეიძლება ითქვას, რომ 2000-2002 წლებისათვის დამახასიათებელი იყო ერთგვაროვანი პრობლემები, რომლებიც სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვა ხარისხის სიმწვავით იჩენდა თავს. პოზიტიური ნიშნები გამოიკვეთა იმ თვალსაზრისით, რომ სასამართლომ მართებულად მოახდინა პირადი ცხოვრების უფლებასა და საზოგადოებრივ ინტერესს შორის ზღვარის გავლება იმ შემთხვევაში, როცა საქმე საჯარო პირის შესახებ არსებულ საჯარო ინფორმაციას ეხებოდა².

2002 წელს სასამართლოებმა მიიღეს 9 კანონშეუსაბამო და 9 დასაბუთებული, 1 ნაწილობრივ კანონიერი გადაწყვეტილება, 12 შემთხვევაში კი საქმეებს მხარეთა მორიგების, პროცესზე გამოუცხადებლობის ან სარჩელზე უარის თქმის საფუძვლით არ მიეცათ შემდეგი მსვლელობა.

1. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

ივანე ჩხარტიშვილისა და ლევან ბერძენიშვილის საქმე

აღნიშნულ საქმეზე უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება კიდევ ერთხელ ცხადყოფს ქართული სასამართლო პრაქტიკის არაერთგვაროვნებას და ეჭვქვეშ აყენებს საქართველოს კონსტიტუციითა და ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციით აღიარებულ ისეთ ლიბერალურ ღირებულებას, როგორიცაა აზრის თავისუფლება.

როდესაც სასამართლო პრაქტიკის არაერთგვაროვნებაზეა საუბარი, ბუნებრივია, უნდა გავიხსენოთ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ ერთი წლის წინ მიღებული გადაწყვეტილება, რომელიც ევროსასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე დაყრდნობით ასაბუთებდა დემოკრატიული საზოგადოებისათვის პოლემიკის აუცილებლობას და იმას, რომ საჯარო პირთა მიმართ დასაშვები კრიტიკის ფარგლები გაცილებით ფართო უნდა იყოს, ვიდრე რიგითი მოქალაქეების მიმართ. მხედველობაშია საქმე ვლადიმერ კერესელიძე ნოდარ ჯაიანის წინააღმდეგ, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თითქმის იმავე სასამართლო შემადგენლობამ განიხილა, რომელმაც გამოიტანა გამამტყუნებელი

განაჩენი მოცემულ საქმეზე. პირველი შემთხვევისაგან განსხვავებით, ჩხარტიშვილის საქმეზე უზენაესმა ინსტანციამ კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება გამოიტანა. სახელდობრ:

პირველ რიგში, სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის, რომ პოლიტიკური დებატების დროს გაკეთებული განცხადებები განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს ევროსასამართლოს იურისპრუდენციის მიხედვით. ლევან ბერძენიშვილის განცხადებები კი გაკეთდა იმ პოლიტიკური დებატების ფარგლებში, რომელიც საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს - თანამდებობის პირთა დაუსაბუთებელი ქონების კონფისკაციის შესახებ კანონპროექტს და საქართველოს ბევრი მოქალაქისათვის აქტუალურ საკითხს - მეანაბრეთა თემას შეეხებოდა. უზენაესმა სასამართლომ ძალზედ ვიწროდ განმარტა საჯარო პოლემიკის არსი, როდესაც განაცხადა, რომ ჩხარტიშვილს არაფერი შეურაცხმყოფელი არ უთქვამს ბერძენიშვილზე, ამ უკანასკნელს საპასუხო ქმედება რომ განეხორციელებინაო. უნდა ითქვას, რომ საჯარო პოლემიკა კორუფციის მწვავე პრობლემაზე მიმდინარეობდა თავად საზოგადოებაში და პრინციპში, დაუსაბუთებელი ქონების შესახებ კანონის მიღების აუცილებლობაც სწორედ საზოგადოებრივმა მოთხოვნილებამ წარმოშვა. ამ დებატებში ჩაბმული იყვნენ არა მარტო პოლიტიკოსები, არასამთავრობო ორგანიზაციათა წარმომადგენლები, არამედ ის მეანაბრეებიც, რომელთაც გააჩნდათ კონკრეტული ფინანსური პრეტენზიები გაერთიანებული ქართული ბანკის ერთ-ერთი დამფუძნებლის, იმჟამინდელი ეკონომიკის მინისტრის - ვანო ჩხარტიშვილის მიმართ. ეჭვები საჯარო პირის - ვანო ჩხარტიშვილის ქონების კანონიერებასთან დაკავშირებით ლევან ბერძენიშვილს პირველს არ გამოუთქვამს. ასეთი ეჭვები საზოგადოებაში მანამდეც არსებობდა. უფრო მეტიც, ვანო ჩხარტიშვილის სახელი საზოგადოებაში ცალსახად იდენტიფიცირდებოდა მოპარული ანაბრების თემასთან. ამდენად, შეუძლებელი იყო ლევან ბერძენიშვილის მიერ გამოთქმული მოსაზრებების მიჩნევა ფაქტებად, რომელიც მტკიცებას საჭიროებს, რადგანაც მისი განცხადებები ზუსტად ასახავდა საზოგადოებაში დამკვიდრებულ მოსაზრებებს. იმის გათვალისწინებით, რომ ლევან ბერძენიშვილი არ ყოფილა ,,პიონერი”, ვინც ჩხარტიშვილზე პირველმა განახორციელა თავდასხმა, მოსარჩლეს სულ მცირე იმ 200 მეანაბრის წინააღმდეგაც უნდა აღეძრა დიფამაციის ბრალდებით საქმე, რომელიც გაერთიანებული ქართული ბანკისგან დაზარალებულად თვლიდა თავს და მოგვიანებით ამის გამო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსაც კი მიმართა სარჩელით. ლევან ბერძენიშვილს თავისი განცხადებებით არ შეუქმნია ნეგატიური აზრი მოსარჩლის შესახებ, ეს შეხედულება, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საზოგადოებაში საკმაოდ ფეხმოკიდებული იყო.

ადამიანს აქვს უფლება, ჰქონდეს საკუთარი შეხედულება ამა თუ იმ პირის, საგნის ან მოვლენის შესახებ და თავისუფლად გამოხატოს თავისი სუბიექტური შეხედულებები; ასევე განაზოგადოს კონკრეტული ფაქტები და მოვლენები, როგორც ეს მოცემულ შემთხვევაში მოხდა. მოსაზრებები და შეფასებები არ იწვევს სამოქალაქო სამართლებრივ პასუხისმგებლობას. საჯარო მოხელეების შემთხვევაში კი გამოხატვის თავისუფლება გაცილებით მეტი დაცვით სარგებლობს, მით უფრო, თუ საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს ეხება.

საკმაოდ ბუნდოვანია, საერთოდ, როგორ უნდა მოხდეს ისეთი გამონათქვამების უარყოფა, როგორიცაა, მაგალითად, ,,მან ყველაზე მეტი მოიპარა”. იმისათვის, რომ მოპასუხემ შეძლოს ამ გამონათქვამის სინამდვილესთან შესაბამისობის მტკიცება, მან არა მარტო ჩხარტიშვილის მიერ ქონების მოპარვის ფაქტი უნდა დაადასტუროს, არამედ ისიც, რომ სხვა სახელმწიფო მოხელეებმა მასზე ნაკლები მოიპარეს. ასეთი სახელმწიფო მოხელეების რაოდენობა კი ათეულ ათასამდე შეიძლება იყოს.

რაც შეეხება ,,გურული მაფიის” წევრობას, იგი უფრო მოსარჩლის მიმართ მოპასუხისა და იმ მეანაბრეების განზოგადებულ დამოკიდებულებას გამოხატავს, რომლებიც იმ დროისათვის ქართულ პრესაში ხშირად გამოთქვამდნენ თავიანთ ნეგატიურ დამოკიდებულებას გაერთიანებული ქართული ბანკის სამი დამფუძნებლის შესახებ, რომლებიც წარმოშობით გურიიდან არიან.

საქმეზე კასტელსი ესპანეთის წინააღმდეგ ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ,,აზრის გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს ისეთი განცხადებებისა და აზრების გამოთქმის უფლებას, რომლებიც შეურაცხმყოფელი, აღმაშფოთებელი და შემაწუხებელია. დაცვას ექვემდებარება ისეთი ინფორმაციებიც, რომლებიც შეურაცხყოფს, აღიზიანებს ან შოკს ჰგვრის სახელმწიფოს ან საზოგადოების გარკვეულ ფენას”. ამ ნორმის თანახმად, ნებისმიერ ადამიანს აქვს უფლება, საზოგადოების ყურადღება მიაპყროს საზოგადოებისათვის აქტუალური საკითხის განხილვას და ამისათვის მწვავე გამოთქმები გამოიყენოს.

სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ისიც, რომ მოსარჩლე წარმოადგენდა სახელმწიფო პოლიტიკური თანამდებობის პირს, რომლის ქონებრივი მდგომარეობით დაინტერესების კანონიერი უფლება ჰქონდა საზოგადოებას. შაჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ კანონი კი თავად საჯარო მოხელეს ავალდებულებს, თანამდებობის დაკავებისას, შემდეგ კი ყოველწლიურად წარუდგინოს საზოგადოებას მისი ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დეკლარაცია და შესაბამისად, დაასაბუთოს ყველა შემოსავალი თუ ქონება, რომელიც მას გააჩნია. ეს საკანონმდებლო ნორმა კი იმას ნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი მაღალი რანგის საჯარო მოხელის ქონების კანონიერებასთან დაკავშირებით თავად საჯარო მოხელეს ეკისრება და შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში მოპასუხის ნაცვლად მტკიცების ტვირთი მოსარჩლეზე უნდა გადანაწილებულიყო.

დაბოლოს, მოცემულ შემთხვევაში ვანო ჩხარტიშვილის ქონების მიმართ ინტერესი განაპირობა მისმა პოზიციამ დაუსაბუთებელი ქონების შესახებ კანონპროექტთან დაკავშირებით. საზოგადოებას აქვს უფლება, ფლობდეს ინფორმაციას, თუ რა მოტივი ამოძრავებს ამა თუ იმ თანამდებობის პირს საზოგადოებრივი საკითხების გადაწყვეტისას. იმ შემთხვევაში, როცა სახეზეა აშკარა ინტერესთა კონფლიქტი, ნებისმიერ მოქალაქეს აქვს უფლება, გამოთქვას თავისი შეხედულება კონკრეტული ჩინოვნიკის პირადი ანგარებითი ინტერესების შესახებ. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეში აღნიშნა, მოქალაქეებს ,,მოხელეების ქმედებებთან დასაპირისპირებლად სიტყვის გარდა სხვა ბერკეტი ხშირად არ გააჩნიათ”.

დიფამაცია

ოთარ კვანტრიშვილის ხსოვნის ფონდისა და ,,დილის გაზეთის” საქმე

ეს არის მესამე სამართლებრივი დავა³, რომელიც გარდაცვლილი პირის სახელისა და ღირსების დაცვას უკავშირდება და რომელიც წინა საქმისგან განსხვავებით, სასამართლომ არ დააკმაყოფილა.

პირველ რიგში, გასარკვევი იყო სათანადო მოსარჩლეობის საკითხი და ის, თუ რამდენად ადეკვატური იყო ამ შემთხვევაში მოსარჩლის მოთხოვნა.

იმისათვის, რომ პირმა მოითხოვოს გავრცელებული არასწორი ცნობების გამო მოპასუხისათვის გარკვეული პასუხისმგებლობის დაკისრება, აუცილებელია, რომ სადავო ცნობები ეხებოდეს უშუალოდ მას. გამონაკლისს ამ საერთო წესიდან წარმოადგენს ის შემთხვევა, როდესაც პირი ჩივის არა მისთვის მიყენებული მორალური ზიანის გამო, არამედ იგი ჩივის გარდაცვლილი პირის სახელისა და ღირსების შემლახველი ცნობების გავრცელების გამო. ამ შემთხვევაში მოსარჩლეს უნდა გააჩნდეს გარდაცვლილი პირის სახელის დაცვის ღირსი და სათანადო ინტერესი, როგორც ეს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლშია მითითებული. მას შეუძლია სახელისა და ღირსების ისეთი დაცვის მოთხოვნის განხორციელება, რომელიც პიროვნების არსების განმსაზღვრელია და გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც.

მართალია, იმ დროისათვის მოქმედი კანონმდებლობით, ოთარ კვანტრიშვილის ხსოვნის ფონდს, რომელიც წარმოადგენს იურიდიულ პირს, შესაძლოა, ჰქონოდა იმ ადამიანის სახელის დაცვის ღირსი ინტერესი, რომლის სახელსაც თავად ატარებდა, მაგრამ ფონდს ამგვარი სასარჩელო მოთხოვნა სასამართლოსთვის არ წაუყენებია. მოსარჩლემ მოითხოვა ოთარ კვანტრიშვილის სახელობის ფონდის წინაშე ბოდიშის მოხდა და მორალური ზიანის ანაზღაურება.

პირველ რიგში, ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ გავრცელებული ცნობები ეხებოდა გარდაცვლილ პირს და არა ოთარ კვანტრიშვილის ხსოვნის ფონდს. ამდენად, სასარჩელო მოთხოვნა არასწორად იყო ფორმულირებული, რადგან მხარეს უნდა ედავა არა საკუთარი საქმიანი რეპუტაციისათვის, არამედ გარდაცვლილის სახელისა და ღირსების გამო.

რაც შეეხება მორალური ზიანის კომპენსაციას და ბოდიშის მოხდას, როგორც ადრე განხილულ საქმეებში აღვნიშნეთ, იურიდიულ პირს მორალური ზიანის კომპენსაციის მოთხოვნა არ შეუძლია, ხოლო ბოდიშის მოხდას არ ითვალისწინებს არსებული კანონმდებლობა. სახელის, პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისათვის ქონებრივი ანაზღაურების მოთხოვნა კი სიკვდილის შემდეგ დაუშვებელია.

მართალია, რაიონულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მოდავე მხარის უსაფუძვლო მოთხოვნა, მაგრამ აღსანიშნავია, რომ სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის სამართლებრივი მოტივი მან სრულიად სხვაგვარად განსაზღვრა. სახელდობრ, სარჩელის არდაკმაყოფილების ძირითად საფუძვლად სასამართლომ მიუთითა ის, რომ ჟურნალისტმა მასალა გამოაქვეყნა ერთ-ერთი რუსული ვებ-გვერდის ინფორმაციის საფუძველზე.

სასამართლომ მიუთითა პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონზე, რომელიც ათავისუფლებს ჟურნალისტს პასუხისმგებლობისაგან არასწორი ცნობების გავრცელებისათვის, თუ ასეთი ცნობები მიღებულია საინფორმაციო სააგენტოებიდან ან სახელმწიფო ორგანიზაციების პრესსამსახურებიდან.

ცხადია, ამ შემთხვევაში იმაზე კამათი, აღნიშნული ვებ-გვერდი სააგენტოს წარმოადგენს თუ ელექტრონულ გამოცემას, აზრს მოკლებულია, რადგან მედია საშუალებაზე პასუხისმგებლობის დაკისრება ისედაც არ შეიძლებოდა სარჩელის უსაფუძვლობის გამო, რაზეც ჩვენ დეტალურად ზემოთ ვისაუბრეთ.

მოგელი ტყებუჩავას, გაზეთ ,,ფოთისა” და ხათუნა ცომაიას საქმე

ფოთის საქალაქო სასამართლოს მიერ მოცემულ საქმეზე⁴ გამოტანილი გადაწყვეტილება კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ სიტყვის თავისუფლებასთან დაკავშირებულ დავებში განსაკუთრებით სცოდავენ სასამართლოები რეგიონებში. მით უფრო, ისეთ შემთხვევებში, როდესაც კონფლიქტი მედია საშუალებასა და საჯარო პირებს შორის იჩენს თავს.

პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ პირველივე ცნობა, რომლის უარყოფაც ფოთის საქალაქო სასამართლომ ჟურნალისტს დაავალა, წარმოადგენდა შეფასებას, რომელიც მტკიცებას არ ექვემდებარება. შეუძლებელია, ჟურნალისტს მოსთხოვო იმის დამტკიცება, თუ რატომ ჩათვალა მან, რომ მოგელი ტყებუჩავა პრეზიდენტთან ცრუობდა.

მიუხედავად იმისა, დამტკიცდებოდა თუ არა აღნიშნული განცხადების საფუძვლიანობა, აშკარაა, რომ მოგელი ტყებუჩავას, როგორც ფოთის საკრებულოს თავმჯდომარესა და შესაბამისად, საჯარო თანამდებობის პირს, თმენის მეტი ვალდებულება მართებდა, ვიდრე რიგით მოქალაქეს.

რაც შეეხება საქალაქო სასამართლოს მიერ ჟურნალისტისათვის მეორე ფრაზის უარყოფის დაკისრებას, უნდა ითქვას, რომ სადავო გამონათქვამი (მოგელი ტყებუჩავას არ ჰქონდა უფლება, საკრებულოს სახელით მოეწერა ხელი ფოთის თბოელექტროსადგურის მშენებლობის ხელშეკრულებაზე) ეფუძნება კანონს, რომლითაც განსაზღვრულია საკრებულოს თავმჯდომარის უფლებამოსილების საკითხი. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ სასამართლომ არასწორად მიუთითა და განმარტა ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მე-13 მუხლის ,,პ” პუნქტი, რომლის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის სახელით დადებული ხელშეკრულების დამტკიცება ქალაქის საკრებულოს კომპეტენციაა. აღნიშნული ნორმა სრულებითაც არ გულისხმობს იმას, რომ საკრებულოს თანხმობის გარეშე საკრებულოს თავმჯდომარეს აქვს ამგვარი ხელშეკრულების დადების უფლება. სწორედსაკრებულოს თავმჯდომარის მიერ კანონის დარღვევის თაობაზე მიუთითებდა ჟურნალისტი როგორც სტატიაში, ასევე მის მიერ სასამართლო განხილვისას მიცემულ ახსნა-განმარტებაში, როდესაც განაცხადა, რომ მოსარჩლეს არ ჰქონდა უფლება, ხელი მოეწერა 1999 წლის 15 იანვარსა და 2000 წლის 5 მაისს დადებულ ხელშეკრულებაზე, საკრებულოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გარეშე და ამავე საფუძვლით, პრეზიდენტისთვის გაგზავნილ წერილზე. ეს ფაქტობრივი გარემოება კი საკმარისი იყო ჟურნალისტისათვის, გაეკეთებინა ის შეფასება, რომელზეც ზემოთ იყო საუბარი.

როდესაც წარმოიშვება კონფლიქტი პრესის თავისუფლებასა და პოლიტიკოსის რეპუტაციის დაცვას შორის, ევროსასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად, წევრი სახელმწიფოების სასამართლოებმა უნდა გამოიყენონ პროპორციულობის პრინციპი და დაადგინონ, არის თუ არა ჟურნალისტის მიმართ გამოტანილი განაჩენი აუცილებელი დემოკრატიული საზოგადოებისათვის. ამ დროს მათ უნდა გამოიყენონ სტრასბურგის სასამართლოს მიერ შემუშავებული ის ძირითადი პრინციპები, რომელთა თანახმად, პოლიტიკოსების მიმართ დადგენილი დასაშვები კრიტიკის ფარგლები გაცილებით ფართოა, ვიდრე კერძო პირთა მიმართ.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებაში მედიას განსაკუთრებული სტატუსი აკისრია და მას არა მარტო ნება, არამედ ვალდებულებაც აქვს, მიაწოდოს საზოგადოებას ინფორმაცია მისთვის საჭირბოროტო საკითხებზე და შეასრულოს ,,საზოგადოებრივი დარაჯის” ფუნქცია.

მოცემულ შემთხვევაში საჯარო პირის მიერ კანონის დარღვევაზე მითითების გზით ჟურნალისტი სწორედ ამ ფუნქციას ასრულებდა.

კახა თარგამაძის, ავთანდილ ჩხაიძის, ვასილ დავითაიას,
ზაქარია ვარაზიშვილის, ნიკოლოზ ივანიშვილის, ზურაბ უროტაძის,
რევაზ მაჭავარიანის, გაზეთ ,,რეზონანსისა” და ელისო ჩაფიძის საქმე

უზენაესი სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება რადიკალურად განსხვავდება ამ პერიოდში განხილული იმ საქმეებისაგან, რომლებიც საჯარო პირის პატივსა და ღირსებას უკავშირდება. თარგამაძე - ,,რეზონანსის” საქმე ქართული სასამართლოების პრაქტიკაში იმ ერთეულ გადაწყვეტილებათა შორისაა, რომლებიც სამართლებრივად დასაბუთებულია და ეფუძნება ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს.

ერთადერთი, რაც ამ გადაწყვეტილებაში, შესაძლოა, საკამათო იყოს, არის ის, რომ სასამართლოს დასაშვებად მიაჩნია შეფასებისა თუ მოსაზრების გამო პირის პასუხისმგებლობის საკითხის დაყენება. სასამართლოს აზრით, თუ მოსაზრება შეიცავს მტკიცებას პირის მიერ კანონის ან მორალის ნორმების დარღვევის, უღირსი საქციელის ჩადენის შესახებ, ეს შეიძლება გახდეს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული ურთიერთობის საგანი. გადაწყვეტილებას შემოაქვს ახალი ცნება - ინფორმაცია შეფასების შესახებ, რომელიც, ამავდროულად ცნობასაც წარმოადგენს. სამოქალაქო კოდექსი კი მხოლოდ იმ ცნობათა გამო ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას, რომელთა სინამდვილესთან შესაბამისობა ვერ დასტურდება. დაუშვებელია პირის იძულება, ფაქტებით გაამყაროს მის მიერ გამოთქმული შეფასებები. თუ პირი ვერ შეძლებს სათანადო ფაქტების მოყვანას იმის დასადასტურებლად, რომ, ვთქვათ, X-ი უზნეო პრეზიდენტია, არ შეიძლება დადგეს მისი პასუხისმგებლობის საკითხი. იმ დროს, როცა ერთსა და იმავე განცხადებაში პირი ფაქტებზეც საუბრობს და, ამავე დროს, ახდენს ამ ფაქტების შეფასებას, პასუხისმგებლობა მას მხოლოდ არასწორი ფაქტების გავრცელებისათვის უნდა დაეკისროს.

ჯამში შეიძლება ითქვას, რომ მოცემულ საქმეზე სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ სასამართლომ სამოტივაციო ნაწილში ხაზი გაუსვა დემოკრატიულ საზოგადოებაში პრესის განსაკუთრებულ მისიას, მიაწოდოს საზოგადოებას ინფორმაცია ისეთ აქტუალურ საკითხებზე, რომლებიც საყოველთაო ინტერესის საგანია და რომ პოლიტიკოსი, რომელიც ახორციელებს სარისკო მოქმედებას, თავად აქცევს თავს ჟურნალისტებისა და საზოგადოების მხრიდან თავდასხმების ობიექტად.

გ. ჭუმბურიძისა და გ. დიდბარიძის საქმე

განსახილველ დავაში⁵ გამოიკვეთა მოპასუხის მხრიდან ისეთი ცნობების გავრცელების ფაქტი, რომელიც ცდება ყოველგვარი გონივრული კრიტიკის ფარგლებს და იგი გადაზრდილია პიროვნების აშკარა შეურაცხყოფაში, რაც არ არის დაცული არც საქართველოს კანონმდებლობით და არც ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს იურისპრუდენციით.

გ. დიდბარიძემ გაზეთ ,,რეზონანსის“ მეშვეობით გაავრცელა მოსარჩლის პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი ცნობები, როდესაც ბრალი დასდო ამ უკანასკნელს სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში. მოპასუხის მიერ გავრცელებული ცნობები ცილისწამებისთვის გათვალისწინებული დანაშაულის ნიშნებს შეიცავდა. თუმცა მოსარჩლე სისხლის სამართლის საქმის აღძვრას იმ უბრალო მიზეზის გამო ვერ მოითხოვდა, რომ როგორც საქმის განხილვისას გაირკვა, გ. დიდბარიძე არ მოქმედებდა ბრალით. კერძოდ, იგი შეცდომაში შეიყვანა სამინისტროს იურისტმა, რომელმაც არასწორად განუმარტა მოპასუხეს სისხლის სამართლის 110-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, 84-ე მუხლი და 74-ე მუხლის მე-2 ნაწილი. აღსანიშნავია, რომ ხსენებული საკანონმდებლო ნორმები სრულიად სხვა ტიპის დანაშაულს შეეხება.

თუმცა მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ გ. დიდბარიძე არ წარმოადგენდა ჟურნალისტს, იგი სოფლის მეურნეობისა და სურსათის მინისტრის მოადგილე იყო და შესაბამისად, მასზე არ ვრცელდება დაცვის ის ზომები, რასაც ჟურნალისტური სიტყვის თავისუფლება ითვალისწინებს. ცხადია, სახელმწიფო მოხელეს უფრო მეტი დაკვირვება და ზუსტი ინფორმაციების გავრცელება მოეთხოვება, რადგან ის, როგორც საჯარო პირი, მსგავსი განცხადებების გაკეთებისას სახელმწიფოს სახელით გამოდის.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მოპასუხე მხარე არ წარმოადგენდა საჯარო ფიგურას, იგი იყო ბიზნესმენი, ერთ-ერთი შპს-ს დირექტორი. შესაბამისად, მას გააჩნდა საქმიანი რეპუტაცია, რაც აშკარად შეილახა მინისტრის მოადგილის მიერ გავრცელებული არაზუსტი ცნობებით.

იმის გათვალისწინებით, რომ მოპასუხემ ვერ შეძლო მის მიერ გავრცელებული აშკარად შეურაცხმყოფელი ფაქტების ნამდვილობის დადასტურება, სასამართლომ მიიღო მართებული გადაწყვეტილება, თუმცა საკამათოა გადაწყვეტილების ის ნაწილი, რომელიც მორალური ზიანის კომპენსაციას ითვალისწინებს. სახელდობრ:

რაიონული სასამართლოს მიერ მოპასუხისათვის 5000 ათასი ლარის დაკისრება წარმოადგენს აშკარად არაპროპორციულ სანქციას, რამაც შესაძლოა, ,,გამყინავი ეფექტი“ მოახდინოს სიტყვის თავისუფლებაზე და მომავალში არა მარტო ამ კონკრეტულ მოპასუხეს, არამედ სხვა პირებსაც გადააფიქრებინოს ამა თუ იმ პირის შესახებ კრიტიკული მოსაზრების გავრცელება⁶. სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ასევე სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც, ფულადი თანხის ოდენობას სასამართლო განსაზღვრავს გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების წესით.

მიუხედავად იმისა, რომ უზენაესმა სასამართლომ ფულადი თანხის ოდენობა 2000 ლარამდე შეამცირა, ასეთი კომპენსაციის დაკისრება მაინც არ შეიძლება ჩაითვალოს გონივრულად, თუნდაც იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნული ფინანსური სანქცია მინიმუმ 4-ჯერ აღემატებოდა მინისტრის მოადგილისთვის იმ დროს განსაზღვრული ჯამაგირის ოდენობას. უნდა აღინიშნოს ის წინააღმდეგობაც, რაც არაერთგვაროვანი პრაქტიკის შედეგად იჩენს თავს. კერძოდ, უზენაესი სასამართლოს თითქმის იდენტურმა მოსამართლეთა შემადგენლობამ ამ გადაწყვეტილების მიღებამდე ორი დღით ადრე განიხილა ,,დილის გაზეთსა“ და გ. ჭუმბურიძეს შორის წარმოქნილი დავა⁷, სადაც სასამართლომ ამ უკანასკნელის პატივისა და ღირსების შემლახველად მიიჩნია გავრცელებული ცნობები მოსარჩლის ნასამართლობის შესახებ. უზენაესმა სასამართლომ გაითვალისწინა ის, რომ მოპასუხისათვის 3 ათასი ლარის დაკისრება არაადეკვატური ზომა იქნებოდა და გონივრულ სანქციად 100 ლარი განსაზღვრა. მართალია, ამ შემთხვევაში საქმე მედია საშუალებას ეხებოდა, ზემოხსენებულში კი - საჯარო პირს, მაგრამ მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ორთავე შემთხვევაში ცნობების გავრცელება ბრალეული მოქმედებით არ ყოფილა გამოწვეული.

მამუკა ნოზაძისა და რეზო კლდიაშვილის საქმე

მიუხედავად იმისა, რომ განსახილველ დავაზე⁸ საქმის წარმოება თავად მოსარჩლისმოთხოვნით შეწყდა, საჭიროა, ყურადღება გამახვილდეს იმ ეპიზოდზე, რომელიც სასამართლოს მიერ უპრეცედენტო განჩინების მიღებას უკავშირდება. კერძოდ:

სასამართლომ დააკმაყოფილა მოპასუხე მხარის, გორის პოლიციის სამმართველოს უფროსის მოადგილის შუამდგომლობა გაზეთ ,,ახალი თაობიდან” ისეთი მტკიცებულების გამოთხოვნის შესახებ, რომელთაც არავითარი კავშირი არ ჰქონდა განხილვის საგანთან. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მიხედვით, მტკიცებულებების გამოთხოვნის თაობაზე სასამართლო აკმაყოფილებს მხოლოდ იმ შუამდგომლობას, რომლითაც მხარე დაადასტურებს, რომ აღნიშნული მტკიცებულება არსებითია მისი პოზიციის დასაცავად.

22 პუნქტიანი შუამდგომლობის შინაარსის გაცნობას არა თუ მოსამართლე, საშუალო დონის მოქალაქეც კი, რომელსაც სპეციალური იურიდიული კვალიფიკაცია არა აქვს, უნდა გადაერწმუნებინა ასეთი მტკიცებულებების გამოთხოვნის აუცილებლობაში. ასე მაგალითად, ჟურნალისტის დაბადების თარიღს, თანამდებობას, სტაჟს და ლამის მეზობლის დახასიათებას, არავითარი კავშირი არააქვს ერთი სუბიექტის მიერ მეორის შესახებ გავრცელებულ ცნობებთან და მათი უტყუარობის მტკიცებასთან. საერთოდ უნდა ითქვას, რომ სხვადასხვა სახის ნებართვების მოთხოვნა - გავრცელებაზე, მივლინებაზე და ა.შ.; ინფორმაციის მოპოვების მეთოდების დაზუსტება, როგორც ინფორმატორებისგან, ასევე ჟურნალისტებისაგან; რედაქციის დავალდებულება, წარმოადგინოს გაზეთის რეგისტრაცია და წესდება - არ შეესაბამება წარმოდგენებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში მედიის რეგულირების ფორმების შესახებ. ინფორმაციის გავრცელებისათვის რაიმე ნებართვის ან რეგისტრაციის აუცილებლობა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

შესაძლოა ითქვას, რომ ქართული სასამართლოების პრაქტიკაში ეს არის ერთადერთი შემთხვევა, როცა სასამართლო და მოპასუხე მხარე, რომელიც ამავდროულად გორის პოლიციის სამმართველოს წარმოადგენდა, შეეცადნენ აემოქმედებინათ პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონში არსებული ის რუდიმენტული ნორმები, როგორიცაა ბეჭდური მედიისთვის სპეციალური რეგისტრაციის არსებობა, ჟურნალისტისათვის სპეციალური სტატუსისა და რწმუნების მინიჭება.

ამასთან დაკავშირებით, აღსანიშნავია, რომ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო ცალსახად ადგენს, რომ ჟურნალისტური თავისუფლება მოიცავს არა მხოლოდ ჟურნალისტის სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას, არამედ სარედაქციო დამოუკიდებლობასაც და რედაქციის უფლებას, არ გასცეს მის სათავსოებში დაცული ნებისმიერი ინფორმაცია.

რედაქციას აქვს უფლება, არ გაამჟღავნოს არა თუ სტატიის ავტორის, არამედ იმ წყაროების ვინაობაც, რომელთა ინფორმაციების საფუძველზეც მომზადდა მასალა.

მოპასუხის მიერ წყაროს გამჟღავნების მოთხოვნა არის მედიის თავისუფლებაში უხეში ჩარევა, რადგანაც კონფიდენციალური წყაროები დაცული არის ევროკონვენციის მიერ. მაგალითად, ევროსასამართლომ გუდვინის საქმეში⁹ დაადგინა, რომ ჟურნალისტური ინფორმაციის წყაროების დაცვა პრესის თავისუფლების წინაპირობაა. ჟურნალისტისთვის წყაროების გამჟღავნების დავალდებულება, ევროსასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად, მხოლოდ ძლიერი სოციალური მოთხოვნილების არსებობის შემთხვევაშია დასაშვები. ასეთი კი, შესაძლოა, იყოს სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებული ან დაზარალებული მხარის ძლიერი სოციალური მოთხოვნილება - მისი გამართლებისთვის აუცილებელი მტკიცებულებების მოპოვების შესახებ.

თავისთავად მოსამართლე ტერაშვილის მიერ დაკმაყოფილებული განჩინება იმდენად აბსურდულ ხასიათს ატარებს, რომ შეუძლებელია, მისი გამართლება გორის პოლიციის სამმართველოს უფროსის მოადგილის ძლიერი სოციალური მოთხოვნილებიდან გამომდინარე.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

ჯემალ ენჯიბაძის, გაზეთ ,,კრიმინალისა“ და ეკა ჩადუნელის საქმე

ამ საქმეში სასამართლოს მოუწია პასუხის გაცემა შეკითხვაზე, თუ სად გადის ზღვარი პირად და საჯარო ინფორმაციას შორის და საერთოდ, რამდენად არიან დაცული საჯარო პირები პირადი ცხოვრების საიდუმლოების ხელყოფისაგან.

ნიშანდობლივია ის, რომ განსახილველი პერიოდის სასამართლო პრაქტიკაში, იმ იშვიათ შემთხვევებშიც კი, როცა საქმე პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ეხებოდა, როგორც წესი, მოსარჩლეები პრეტენზიას აცხადებდნენ პატივისა და ღირსების შელახვის გამო. ეს ბუნებრივიციაა, რადგან თავად პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის ცნება სიახლეს წარმოადგენდა ჩვენი სამართლებრივი სივრცისთვის. აღნიშნულ შემთხვევაში კი მოსარჩლემ სწორედ ამ უფლების ხელყოფა გახადა სადაოდ.

თავისთავად ის გარემოება, რომ ჯემალ ენჯიბაძე იმ დროისათვის წარმოადგენდა საჯარო ფიგურას - იყო ხაშურის რაიონის საკრებულოს თავმჯდომარე და ამავდროულად საზოგადოება ,,ხაშურელის“ თავმჯდომარეც, აფართოებდა მის მიმართ დასაშვები კრიტიკის ფარგლებს. ეს უფლება გულისხმობს როგორც საჯარო პირის შესახებ კრიტიკული ინფორმაციის გავრცელებას, ასევე მისი პირადი ცხოვრების გარკვეულწილად საზოგადოების სამსჯავროზე გამოტანას, თუმცა იმ დოზით, რა დოზითაც ეს საჭიროა იმისათვის, რათა საზოგადოებას ნათელი წარმოდგენა შეექმნას მის მიერ არჩეული საკრებულოს თავმჯდომარის საქმიანობის შესახებ.

იმ დროს მოქმედი პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის შესახებ კანონის 21-ე მუხლის მიხედვით, ჟურნალისტს ჰქონდა უფლება, ესარგებლა ნებისმიერი საარქივო მასალით, საიდუმლო და სპეცფონდით გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა საქმე ეხებოდა სახელმწიფო საიდუმლოებას ან პიროვნების პირად ცხოვრებას. თუმცა ამ შემთხვევაში სასამართლომ მართებულად გახადა საკამათოდ საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად შეიძლება ჩათვლილიყო პირად ცხოვრებაში ჩარევად ღია სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ გაცხადებული სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლის მოპოვებაც შეუძლია ნებისმიერ პიროვნებას. შესაბამისად, ამ დროს მოქმედებს პრინციპი, არ შეიძლება პრესას აუკრძალო იმ მასალის გამოქვეყნება, რომელიც უკვე საჯარო არის და ცნობილია საზოგადოებისათვის. განსხვავებული სტანდარტი მოქმედებს იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო პროცესი მოსარჩლის შუამდგომლობის საფუძველზე დახურულია და ადამიანს აქვს გონივრული მოლოდინი, რომ მისი პირადი საიდუმლო დაცული იქნება.¹⁰ თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ჩვენ განსხვავებულ გარემოებებთან გვაქვს საქმე.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, სასამართლოს ნებისმიერი გადაწყვეტილება ქვეყნდება საჯაროდ, იმისდა მიუხედავად, დახურულად მიმდინარეობდა პროცესი თუ არა. პრესას და ნებისმიერ მოქალაქეს რომ არ ჰქონდეს უფლება, გაეცნოს და გამოაქვეყნოს სხვადასხვა სასამართლო გადაწყვეტილებები, მათ შორის სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებები, ბუნებრივია, ამ სახელმძღვანელოს მომზადებაც გაჭირდებოდა. ცხადია, ცალკე საკითხია, თუ რამდენად ეთიკურია ცალკეულ შემთხვევებში გადაწყვეტილებებში იდენტიფიცირებულ ბრალდებულთა სახელისა და გვარის მითითება, ვიდრე არ არსებობს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება პირის დამნაშავედ ცნობის ან არცნობის შესახებ, მაგრამ ასეთი საკითხები არ განეკუთვნება საკანონმდებლო რეგულირების სფეროს. თანაც მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ მოცემულ შემთხვევაში ჟურნალისტმა გამოაქვეყნა კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილება და გავრცელებული ცნობების ნამდვილობა არც თავად მოსარჩლეს გაუხდია საკამათოდ. მოსარჩლის საზოგადოებრივი მდგომარეობის გათვალისწინებით, საზგადოებას გააჩნდა ლეგიტიმური ინტერესი, სცოდნოდა მის მიერ არჩეული წარმომადგენლის წარსული ცხოვრების დეტალები, მით უმეტეს, თუკი იგი დაკავშირებული იყო კრიმინალთან.

სასამართლომ მართებულად მიუთითა, რომ მოსარჩლემ არასწორად გაიგო პირადი ცხოვრების საიდუმლოების ცნება და რომ სასამართლო განაჩენზე დაყრდნობით გამოქვეყნებული პუბლიკაცია ასახავდა მოსარჩლის არა პირად, არამედ საზოგადოებრივ ცხოვრებას. სასამართლოს აზრით, დაუშვებელია, ასეთი ინფორმაცია ჩაითვალოს გამიზნულად პირთა განსაზღვრული წრისათვის. კანონმდებლობის თანახმად, პირად ცხოვრებაში მოიაზრება პირის პირადი მიმოწერა, სატელეფონო საუბარი, პირის პირადი ოჯახური ინტიმური საკითხები, რაც არ ყოფილა მოპასუხის მიერ ხელყოფილი.

იმის გათვალისწინებით, რომ გავრცელებული ცნობების ნამდვილობა არც მოსარჩლეს გაუხდია სადავოდ, შესაბამისად, ვერც მორალური ზიანის კომპენსირების საკითხი დაისმებოდა.

ამ საქმის კომენტირებისას მიზანშეწონილია გავიხსენოთ ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული მიდგომა, პრესის მიერ სასამართლო გადაწყვეტილებების გამოქვეყნებასთან დაკავშირებით. უზენაესმა სასამართლომ ჩამოაყალიბა ე.წ. ,,დეილი მეილის“ პრინციპი, რომლის თანახმად, პრესის პასუხისმგებლობაში მიცემა იმ ინფორმაციის გავრცელებისათვის, რომელიც უკვე ცნობილია საზოგადოებისთვის, ნაკლებად ეხმაურება იმ ინტერესებს, რომელთა დასაცავადაც შტატი მოქმედებს. ოკლაჰიომის გამომცემლობის საქმეზე დადგინდა, რომ როდესაც ხდება უტყუარი ინფორმაციის საჯაროდ გამომზიურება და იგი ხელმისაწვდომია საზოგადოებისათვის, სასამართლოს აღარ შეუძლია, კონსტიტუციურად შეზღუდოს მისი გავრცელება.

რაც შეეხება შეკითხვას, რამდენად შესაძლებელია საჯარო პირთა პირად ცხოვრებაში ჩარევა, იმის გათვალისწინებით, რომ მოცემულ შემთხვევაში ამ უფლების ხელყოფასთან საქმე არ გვქონია, სასამართლო ვერც ამ საკითხზე იმსჯელებდა. საბოლოო ჯამში, სასამართლოს გადაწყვეტილება შეიძლება შეფასდეს პოზიტიურად.

კომერციული გამოხატვა

,,ბარაკონის“ დირექტორის იური ბოჭორიშვილის,
გაზეთ ,,საქართველოს რესპუბლიკისა“ და ,,ახალი თაობის“ საქმე

ვინ უნდა აგოს პასუხი ისეთი ინფორმაციის გავრცელებისათვის, რომელიც ოფიციალური წყაროდან არის მიღებული და ლახავს პირის პატივსა და ღირსებას - ინფორმაციის გამტარმა საინფორმაციო საშუალებამ თუ თავად ინფორმაციის ოფიციალურმა წყარომ?

პირველ შემთხვევაში¹¹ სასამართლოს ამ შეკითხვაზე პასუხის გაცემა არც უცდია, რადგან დაუსწრებელი გადაწყვეტილებით დამტკიცებულად ჩათვალა სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები, ხოლო მეორე შემთხვევაში¹², მოსარჩლემ თავად განაცხადა უარი სარჩელზე, როცა საქმეში სათანადო მოპასუხის ჩართვის აუცილებლობა დადგა.

ორთავე დავა ეხებოდა სხვადასხვა გაზეთებში გამოქვეყნებულ ერთსა და იმავე შინაარსის ინფორმაციას, რომელიც, მოპასუხე საინფორმაციო საშუალებების ცნობით, მათ შინაგან საქმეთა სამინისტროდან ჰქონდათ მიღებული.

იმ დროისათვის მოქმედი პრესა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონის 28-ე მუხლი პასუხისმგებლობისაგან ათავისუფლებდა რედაქტორსა და ჟურნალისტს, თუკი არასწორ ცნობებს შეიცავდა ოფიციალური ინფორმაცია.

მართალია, თავად გავრცელებული ცნობის შინაარსი - მაგალითად, ,,ბოჭორიშვილმა ყალბი დოკუმენტების წარდგენით შეაცდინა საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის ,,აფხაზეთის“ ნოტარიუსი წარბია, რომელმაც დაუმოწმა წარმოდგენილი დოკუმენტები., - ბადებს ბევრ კითხვის ნიშანს, რამდენად სამართლებრივად არგუმენტირებულია სამართალდამცავი უწყების მიერ გავრცელებული ეს ოფიციალური ინფორმაცია, მაგრამ სასამართლოს განსჯის საგანი ეს საკითხი არ ყოფილა.

,,საქართველოს რესპუბლიკის“ წარმომადგენლის პროცესზე გამოუცხადებლობის გამო, ვერ მოხერხდა იმის გარკვევა, რამდენად წარმოადგენდა ხსენებული საინფორმაციო საშუალება სათანადო მოპასუხეს. თუმცა ეს საფუძველს არ აძლევდასასამართლოს, მიეღო იმგვარი დაუსწრებელი გადაწყვეტილება, როგორიც მან მიიღო. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის თანახმად, თუ სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები დამტკიცებულია და იურიდიულად ამართლებს სასარჩელო მოთხოვნას, მაშინ სასამართლო გამოიტანს დაუსწრებელ გადაწყვეტილებას სარჩელის დაკმაყოფილების შესახებ. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები ცალსახად არ ამართლებდა სასარჩელო მოთხოვნას. მით უფრო, რომ მოსარჩლის ერთ-ერთი მოთხოვნა, რომელიც სასამართლომ დააკმაყოფილა, იყო ბოდიშის მოხდა, რომელსაც, როგორც უკვე არაერთი საქმის განხილვისას აღვნიშნეთ, არ ითვალისწინებს საქართველოს კანონმდებლობა. შესაბამისად, გადაწყვეტილების ეს ნაწილი არაკანონიერია. ისევე როგორც ,,საქართველოს რესპუბლიკისათვის“ იმ ცნობების უარყოფის დაკისრება, რომელიც ოფიციალური წყაროდან იყო მიღებული.

შსს-ს მიერ მიწოდებული ინფორმაციის მცდარობა კიდევაც რომ დამტკიცებულიყო, კანონმდებლობის თანახმად, საინფორმაციო საშუალებას ვერ დაეკისრებოდა პასუხისმგებლობა, რადგანაც გაზეთი ამ შემთხვევაში არასათანადო მოპასუხეს წარმოადგენდა.

სწორედ სათანადო მოპასუხის საკითხი წამოჭრა მეორე სარჩელის განხილვისას ,,ახალი თაობის“ წარმომადგენელმა, რის შემდეგაც მოსარჩლემ საქმის სამართლებრივი განხილვის ინტერესი დაკარგა და საქმის წარმოებაც შეწყდა.

დაუსწრებელი გადაწყვეტილების მიღებისას სასამართლომ მაშინაც უხეშად დაარღვია კანონი, როდესაც პასუხისმგებლობა დააკისრა გაზეთის რედაქციას, როგორც ეს მოსარჩლემ მოითხოვა. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მიხედვით, სასამართლოში მხარეებად გამოდიან ფიზიკური და იურიდიული პირები, ხოლო გაზეთის რედაქცია არ წარმოადგენს არც ფიზიკურ, არც იურიდიულ პირს. შესაბამისად, ეს კიდევ ერთი არგუმენტია იმის დასტურად, რომ მოცემულ დავაში ,,საქართველოს რესპუბლიკა“ არასათანადო მოპასუხეს წარმოადგენდა.

გოგი თოფაძისა და ,,ბი-ჯი-აი“-ს საქმე

მართალია, განსახილველი საქმე¹³ არსობრივად კომერციულ გამოხატვას განეკუთვნება,მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ მოდავე მხარე ერთდროულად ბიზნესმენიც იყო და პოლიტიკოსიც, სასამართლოს ერთმანეთისაგან უნდა გაემიჯნა ბიზნესმენისა და საქართველოს პარლამეტის წევრის რეპუტაცია.

თბილისის საოლქო სასამართლოს არც ის მიუღია მხედველობაში, რომ საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ კანონი ცალსახად უკრძალავს პარლამენტარს სამეწარმეო საქმიანობას. უფრო მეტიც, პარლამენტის წევრს ქვეყნის ძირითადი კანონი - კონსტიტუციაც უკრძალავს ,,ბიზნესმენობას“. ამდენად, სასამართლოს მიერ აპელირება იმაზე, რომ გავრცელებული ცნობები წარმოაჩენს გოგი თოფაძეს, როგორც არასაიმედო პარტნიორს, ახდენს მისი, როგორც მეწარმის დისკრედიტაციას და ლახავს მის საქმიან რეპუტაციას, არის მცდარი. გოგი თოფაძის საქმიანი რეპუტაცია უნდა განისაზღვროს არა ლუდის, არამედ კანონების ,,წარმოებითა“ და ზოგადად, როგორც პოლიტიკური ფიგურის მოღვაწეობით. შესაბამისად, სასამართლოს უნდა გაეთვალისწინებინა ის გარემოება, რომ საჯარო ფიგურას თმენის მეტი ვალდებულება მოეთხოვება, ვიდრე კერძო პირს. აღნიშნული ნორმა ევროსასამართლომ არაერთ საქმეზე დაადგინა და განაცხადა, რომ პოლიტიკოსი გარდაუვლად და გაცნობიერებულად დებს თავის ყოველ სიტყვას საზოგადოებრივ სამსჯავროზე, და შესაბამისად, მას მოეთხოვება შემწყნარებლობის მაღალი ხარისხი.

გარდა იმისა, რომ მოსარჩლე მხარეს წარმოადგენდა საჯარო ფიგურა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დისკუსია მხარეებს შორის სადავო ცნობების გავრცელებამდეც მიმდინარეობდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ დროს მოქმედებს გამოხატვის თავისუფლების დაცვის გაცილებით მაღალი სტანდარტი. შესაბამისად, სასამართლოს უნდა განეხილა დავა სწორედ საჯარო პოლემიკის კონტექსტში.

რაც შეეხება უშუალოდ გავრცელებულ ცნობებს, მათგან მხოლოდ ნაწილი წარმოადგენს დადასტურებად ფაქტს, ხოლო ნაწილი - შეფასებით მსჯელობას. შესაბამისად, საოლქო სასამართლოს ერთმანეთისგან უნდა გაემიჯნა ფაქტობრივი მონაცემების შემცველი ცნობები და შეფასებითი მსჯელობა. მაგალითად, გამონათქვამები „საიმედო პარტნიორი“, „საბჭოთა საქმოსანი“ და ა.შ. აშკარად წარმოადგენს შეფასებით მოსაზრებას, რომლის უარყოფის დაკისრება ელემენტარულად არაგონივრული სანქციაა.

მეტად პრიმიტიულად შეაფასა სასამართლომ სამოტივაციო ნაწილში ლაფრანკის გამონათქვამი - „...ეს არის სამეფო და მასში მეფობს გოგი თოფაძე, სადაც არის ერთადერთი კარი“. საოლქო სასამართლოს აზრით, ხსენებული ცნობა ლახავს მოსარჩლის საქმიან რეპუტაციას, რადგანაც მას (გ. თ.) სხვისი საკუთრების ხელყოფაში ედება ბრალი. ცხადია, საშუალო დონის მოქალაქე ამ ალეგორიულ გამონათქვამს პირდაპირი მნიშვნელობით არ აღიქვამდა, რადგანაც ამისთვის მას, სულ მცირე, იმის დაჯერება მოუწევდა, რომ საქართველოში მონარქია აღსდგა, ხოლო მონარქი ბაგრატიონთა რომელიმე შთამომავალი კი არა, საქართველოს პარლამენტის წევრი გოგი თოფაძე იყო.

ამასთან, საგულისხმოა ისიც, რომ სასამართლომ უარი თქვა „ბი-ჯი-აის“ შეგებებული სარჩელის დაკმაყოფილებაზე იმ მოტივით, რომ გოგი თოფაძის გამონათქვამებში ნახსენები იყო არა „ბი-ჯი-აი“, არამედ პიერ კასტელი, რომელიც დამოუკიდებელი ფიზიკური პირია და შეეძლო, დამოუკიდებლად გამოსულიყო მხარედ სამართლებრივ ურთიერთობებში. ამ ლოგიკით, სასამართლოს გოგი თოფაძის სასარჩელო განცხადება არა თუ არ უნდა განეხილა, უფრო მეტიც, არასათანადო მოპასუხის საბაბით, ის არც კი უნდა დაეკმაყოფილებინა, რადგანაც თოფაძემ სწორედ ლაფრანკის გამონათქვამები გახადა სადავო სასამართლოში.

განხილულ საქმეზე თბილისის საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება აშკარად კანონშეუსაბამო ხასიათს ატარებს.

_________________________

¹ იხ. ივანე ჩხარტიშვილი ლევან ბერძენიშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 361. კახა თარგამაძე, ავთანდილ ჩხაიძე, ვასილ დავითაია, ზაქარია ვარაზიშვილი, ნიკოლოზ ივანიშვილი, ზურაბ უროტაძე, რევაზ მაჭავარიანი „რეზონანსისა“ და ელისო ჩაფიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 371.

² იხ. ჯემალ ენჯიბაძე „კრიმინალისა“ და ეკა ჩადუნელის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 344.

³ იხ. ოთარ კვანტრიშვილის ხსოვნის ფონდი „დილის გაზეთის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 337.

⁴ იხ. მოგელი ტყებუჩავა „ფოთისა“ და ხათუნა ცომაიას წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 351.

⁵ იხ. გ. ჭუმბურიძე გ. დიდბარიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 379.

⁶ სანქციის ოდენობის პროპორციულობის მნიშვნელობის შესახებ დაწვრილებით იხილეთ ევროსასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Tolstoy Miloslavsky v. United Kingdom, 13 July, 1995.

⁷ იხ. გურამ ჭუმბურიძე „დილის გაზეთის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 376.

⁸ იხ. მამუკა ნოზაძე რეზო კლდიაშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 387.

⁹ იხ. ტომი I, გვ. 308.

¹⁰ დაწვრილებით იხ. შ. შ.-ის, გაზეთ „კვირის პალიტრისა“ და ჟურნალისტ მეგი ცანავას საქმე, გვ. 179.

¹¹ იხ. „ბარაკონის“ დირექტორი იური ბოჭორიშვილი „საქართველოს რესპუბლიკის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 329.

¹² იხ. „ბარაკონის“ დირექტორი იური ბოჭორიშვილი „ახალი თაობის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 339.

¹³ იხ. გოგი თოფაძე „ბი-ჯი-აის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 331.

პოლიტიკური ხელისუფლების სურვილი, სასამართლოს მეშვეობით გაეკონტროლებინა სიტყვის თავისუფლება, ჩხარტიშვილი-ბერძენიშვილის საქმის შემდეგ,ყველაზე თვალნათლივ მოცემულ პერიოდში გამოვლინდა. სწორედ დროის ამ მონაკვეთს, ანუ წინა ხელისუფლების მმართველობის კრიზისის პერიოდს უკავშირდება ყველაზე მაღალი და არაგონივრული ფინანსური სანქციების დაკისრების სამი შემთხვევა¹: თბილისის საოლქო სასამართლომ საქმეში აკაკი ჩხაიძე ,,რუსთავი 2“-ის, აკაკი გოგიჩაიშვილისა და ალექსანდრე მაღლაფერიძის წინააღმდეგ მოპასუხეებს დააკისრა 1 000 000 ლარის გადახდა; ქუთაისის საოლქო სასამართლომ საქმეში თემურ შაშიაშვილი დავით კუპრეიშვილისა და ,,ახალი ვერსიის“ წინააღმდეგ დავით კუპრეიშვილს - 1 338 000 აშშ დოლარის შესაბამისი თანხის გადახდა ლარებში; ვაკე-საბურთალოს რაიონულმა სასამართლომ კი საქმეში საქართველოს სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახური ,,რუსთავი 2“-ის წინააღმდეგ დაავალდებულა ტელეკომპანია, გადაეხადა 127 716, 96 აშშ დოლარის შესაბამისი თანხა ლარებში.

ამ შემთხვევაში თავად დაკისრებული ფინანსური სანქციების მოცულობა განსაზღვრავს პასუხისმგებლობის ამგვარი ფორმის გონივრულობასაც და დანიშნულებასაც. გამოიკვეთა საშიში ტენდენცია იმ მხრივ, რომ იმჟამინდელმა პოლიტიკურმა ხელისუფლებამ განსხვავებულ აზრთან ანგარიშსწორების პროცესი სასამართლო სისტემის ხელით დაიწყო. პოლიტიკური გამოხატვის შეზღუდვა, რაც მოძრაობა „კმარას“ კლიპების აკრძალვაში გამოიხატა², ამ ტენდენციის ყველაზე თვალსაჩინო გამოვლინება იყო.

მაღალი ფინანსური სანქციების გარდა, საინფორმაციო საშუალებების ფიზიკურ არსებობას ამ პერიოდში სხვა მეთოდებითაც შეექმნა საფრთხე. ამ მხრივ განსაკუთრებით საგანგაშო მდგომარეობა შეიქმნა აჭარაში, სადაც თავისუფლების ხარისხის პრობლემა ტრადიციულად არსებობდა. გაზეთ .ბათუმელების. წინააღმდეგ წარმართულმა ორმა სასამართლო პროცესმა საერთოდ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა გაზეთის ყოფნა-არყოფნის საკითხი. ერთ დავაზე, რომელიც გაზეთის სახელწოდებასთან დაკავშირებით მიმდინარეობდა, ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებით, „ბათუმელებს“ აეკრძალა არა მარტო საქმიანობა, არამედ საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილების ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრება, რითაც მას შეეზღუდა სამართლიანი სასამართლოს უფლება. გაზეთი იძულებული გახდა, თბილისში დარეგისტრირებულიყო და სახელწოდება .გაზეთ ბათუმელებად. შეეცვალა. აღნიშნულ საქმეზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას (25 ივლისი) ახალი სასამართლო დავა მოჰყვა,³ რომელიც არსობრივ განხილვაშიც კი არ იყო შესული, როდესაც ბათუმის საქალაქო სასამართლომ გამოიტანა კანონშეუსაბამო განჩინება (1 სექტემბერი) რედაქციის სარგებლობაში არსებული ქონების დაყადაღების შესახებ. კანონის უხეში დარღვევებით გამოტანილი ეს ორი გადაწყვეტილება ნათლად მეტყველებს იმაზე, თუ რა მეთოდებით ცდილობდა სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელი საინფორმაციო საშუალების საქმიანობის შეჩერებას.

ამავე პერიოდში ბათუმის საქალაქო სასამართლომ გამოიტანა სამი კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება, რითაც მოპასუხეებს ბოდიშის მოხდა დააკისრა; ხოლო გურჯაანის რაიონულმა სასამართლომ კიდევ უფრო გაამდიდრა კანონში არარსებული პასუხისმგებლობის ფორმების პრაქტიკაში დანერგვის გამოცდილება, როდესაც ჟურნალისტს ,,ობიექტური სტატიის“ გამოქვეყნება დააკისრა,⁴ რითაც უხეშად ხელყო არა მარტო კანონი, არამედ საინფორმაციო საშუალების სარედაქციო დამოუკიდებლობა.

აჭარისა და გურჯაანისგან განსხვავებით, საქართველოს ზოგიერთი რეგიონი პოზიტიურ ტენდენციებზე საუბრის საფუძველს იძლევა: ქუთაისის საოლქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება საქმეზე ჯუდი უჩიძე და ცეზარ ბუბულაშვილი დავით სახვაძის წინააღმდეგ⁵ სიტვის თავისუფლების კონსტიტუციური უფლებისათვის ფართო გარანტიებს ქმნის; ფოთის საქალაქო სასა მართლოს გადაწყვეტილება კი სისხლის სამართლის კოდექსის 148-ე მუხლის ბოროტად გამოყენების საშუალებას არ აძლევს საჯარო პოლიტიკური თანამდებობის პირს, რაც ჟურნალისტის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის არაღძვრაში გამოიხატა.

ზოგადად ამ პერიოდში იმატა პოლიტიკური გამოხატვის საქმეებმა, რომლებიც არა მარტო სამოქალაქო, არამედ სისხლის სამართლის წესით წარიმართა. იმ საქმეებზე, რომლებიც პოლიტიკური დებატებისა და ზოგადად საჯარო ინტერესის საკითხებს ეხებოდა, საერთო სასამართლოებმა არა მარტო ლეიბორისტ ჯონდი ბაღათურიას, არამედ მწერალ გრიგოლ რობაქიძის გამონათქვამებიც კი მიიჩნიეს ხელისუფლების წარმომადგენელთა პატივისა და ღირსების ხელმყოფად.

რაც შეეხება პირადი ცხოვრების უფლებასთან დაკავშირებულ საქმეებს, მოცემული პერიოდის სასამართლოს პრაქტიკისათვის დამახასიათებელია ამ უფლების არაერთგვაროვანი გაგება. მაგალითად, დეპუტატ გივი ლომინაძისა და გაზეთ „მერიდიანის“ საქმეში⁶ თბილისის საოლქო სასამართლომ არასწორად განმარტა ამ უფლების არსი, როდესაც საჯარო ინფორმაცია პირად საიდუმლოსთან გააიგივა; ხოლო იმ დავაში⁷, რომელიც გამოსახულებაზე მოსარჩლის უფლებას შეეხებოდა, საოლქო და უზენაესმა ინსტანციებმა მართებულად შეაფასეს საინფორმაციო საშუალების ბრალი, რაც ნებართვის გარეშე კერძო პირის გამოსახულების გამოქვეყნებაში გამოიხატა.

2003 წელს სასამართლოში წარმართული 27 საქმიდან 12 შემთხვევაში სასამართლომ მიიღო კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება, 9 შემთხვევაში - კანონიერი, 2 საქმეზე - ნაწილობრივ კანონიერი, ხოლო 4 შემთხვევაში საქმეები მორიგებით, სარჩელზე უარის თქმითა და პროცესზე მხარეთა გამოუცხადებლობით დასრულდა.

1. სისხლისსამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

გურამ შარაძისა და ლევან რამიშვილის საქმე

განსახილველი დავა⁸ მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ წამოჭრის საზოგადოებრივი ინტერესის მეტად აქტუალურ საკითხს - ლუსტრაციის კანონის არარსებობის პრობლემას და ამდენად, მას უფრო პოლიტიკური ღირებულება აქვს. ამასთანავე აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ საქმეზე გამოტანილი გადაწყვეტილება იცავს საზოგადოების წარმომადგენლის უფლებას, შეაფასოს პოლიტიკოსის საქმიანობა თვით ,,იმიტირებული ლუსტრაციის“ პროვოცირების ფორმით.

საქართველოში ლუსტრაციის აუცილებლობაზე საჯარო დისკუსია კარგა ხანს მიმდინარეობდა, თუმცა საზოგადოებრივი მოთხოვნილების არსებობის მიუხედავად, შესაბამისი კანონის მიღება ვერ მოხერხდა. ასეთ ვითარებაში, ბუნებრივია, საზოგადოებას გაცილებით მეტი საფუძველი ჰქონდა, გამოეთქვა ეჭვები იმ პირთა მიმართ, ვინც საბჭოთა პერიოდშიც ახერხებდა აქტიურ საზოგადოებრივ თუ პოლიტიკურ საქმიანობას. საოლქო სასამართლომ სამართლიანად მიუთითა სამოტივაციო ნაწილში, რომ ლუსტრაციის კანონის არარსებობის გამო, პირთა უფლებების დაცვის მხრივ ქვეყანაში სრული გარანტია არ არსებობდა. მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხემ გამოთქვა მხოლოდ ეჭვები და ერთგვარი ,,იმიტირებული ლუსტრაციის“ პროვოცირებაც კი მოახდინა, როცა სიცრუის დეტექტორი შესთავაზა გურამ შარაძეს და მოითხოვა მისგან პასუხი შეკითხვაზე - თუ როგორ ახერხებდა ეს უკანასკნელი საბჭოთა პერიოდში საზღვარგარეთ გასვლას და საბჭოთა ხელისუფლების დაუძინებელ მტრებთან შეხვედრას, როდესაც „კაგებეს“ ნებართვის გარეშე საბჭოთა საზღვრების გადაკვეთა პრაქტიკულად გამორიცხული იყო.

მოპასუხის მიერ გაკეთებული განცხადებები, პირველ რიგში, უნდა განხილულიყო პოლიტიკური დებატების კონტექსტში. პოლიტიკური დებატების დროს გაკეთებული განცხადებები კი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს. ამასთანავე უნდა გაიმიჯნოს ორი ტიპის განცხადებები: პირველი, ეჭვები და ვარაუდები, რასაც საბჭოთა პერიოდში მოსარჩლის საქმიანობა ბადებდა და ისინი შეკითხვის სახით იყო ფორმულირებული და არა მტკიცებითი ფორმით; და მეორე, ლევან რამიშვილის მიერ მოსარჩლის პოლიტიკური მხილება ეთნიკური შუღლის გაღვივებაში და მიმართვა გენერალური პროკურორისადმი, შეესწავლათ განმცხადებლის საქმიანობა ამ მიმართულებით. ცხადია, ნებისმიერ მოქალაქეს, და მით უფრო, არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელს, რომელიც ამავდროულად წარმოადგენს საჯარო ფიგურას, აქვს უფლება, ეჭვქვეშ დააყენოს პოლიტიკოსის საქმიანობა და შეფასება მისცეს მას. პარლამენტის დეპუტატი კი ვალდებულია, პასუხი გასცეს იმ პრეტენზიებს, რომელიც ელექტორატს მის მიმართ უჩნდება.

გურამ შარაძის პასუხი ამ შეკითხვებზე კი ლევან რამიშვილის მიმართ სისხლის სამართლის სარჩელის აღძვრის მოთხოვნით სასამართლოსთვის მიმართვა იყო.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის აწ უკვე გაუქმებული 148-ე მუხლი დასჯად ქმედებად აცხადებდა ცილისწამებას დანაშაულის დაბრალებით. იმისათვის, რომ გავრცელებული ცნობა ცილისწამებად ჩათვლილიყო, სახეზე უნდა ყოფილიყო შემდეგი ოთხი ელემენტი: 1. გავრცელებული ცნობა უნდა ყოფილიყო მცდარი; 2. ზიანი უნდა მიეყენებინა პირის ანუ მომჩივანის პატივისა და ღირსებისათვის; 3. ინფორმაციის გამავრცელებელს წინასწარ უნდა სცოდნოდა გავრცელებული ინფორმაციის სიმცდარე და შეგნებულად გაევრცელებინა ეს ინფორმაცია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას პირდაპირი განზრახვით უნდა ემოქმედა. აღნიშნული ნორმა გამორიცხავდა პასუხისმგებლობას ცილისწამებისათვის, თუკი პირი განზრახ არ ავრცელებდა მცდარ ინფორმაციას; 4. გავრცელებულ ინფორმაციაში უნდა ყოფილიყო ისეთი ცნობა, რომელიც პირს დანაშაულის ჩადენაში ამხელდა. და თუკი საქმე დანაშაულის ჩადენას არ ეხებოდა, მცდარი ინფორმაციის გავრცელების შემთხვევაშიც კი, ცნობების გამავრცელებლის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა გამოირიცხებოდა.

პასუხი შეკითხვაზე, თუ რამდენად აკმაყოფილებდა მოპასუხის მიერ გაკეთებული განცხადებები ზემოთ მოყვანილ ტესტს, უარყოფითია. პირველ რიგში, იმიტომ, რომ აპრიორი შეუძლებელი იყო სადავო ცნობების უტყუარობის მტკიცება, რადგანაც ისინი ვარაუდებისა და ეჭვების სახით იყო ფორმულირებული და წარმოადგენდა შეფასებას, რომელიც აბსოლუტური პრივილეგიითა დაცული. ერთადერთი, ვისაც შეეძლო დაემტკიცებინა ან უარეყო ლევან რამიშვილის მიერ გამოთქმული ეჭვები, ეს თავად გურამ შარაძე იყო, რომელსაც პროცესუალურადაც ეკისრებოდა მტკიცების ტვირთი.

მეორეც, მოპასუხე ვერ იმოქმედებდა განზრახ, ანუ შეგნებულად ვერ გაავრცელებდა მცდარ ინფორმაციას იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ მან დანამდვილებით თვითონაც კი არ იცოდა, იყო თუ არა გურამ შარაძე საბჭოთა უშიშროების აგენტი, ამიტომაც იგი მოსარჩლის საქმიანობის შეფასების საფუძველზე, სვამდა შეკითხვებს და მათზე პასუხსაც მოითხოვდა.

სადავო განცხადებები იმიტომაც არ უნდა მიჩნეულიყო ცილისწამებად, რომ ისინი არ შეიცავდნენ მტკიცებას პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის შესახებ. ანუ არც საბჭოთა პერიოდის უშიშროების სუკის აგენტობა, არც გურამ შარაძის წარსული და მისი სამეცნიერო და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური საქმიანობა იმ კონტექსტში, რა კონტექსტშიც მოიხსენია იგი ლევან რამიშვილმა, არ წარმოადგენს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული რომელიმე დანაშაულის შემადგენლობას. იმისათვის, რათა პირს დაეკისროს პასუხისმგებლობა, აუცილებელია, რომ არსებობდეს ცილისმწამებლური მითითება პირის მიერ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის შესახებ.

რაც შეეხება ეთნიკური შუღლის გაღვივებასთან დაკავშირებულ ბრალდებებს, მოპასუხემ შეაფასა, როგორც საკუთრივ გურამ შარაძის, ასევე იმჟამინდელი ხელისუფლების „წვლილიც“ ეთნიკურ-რელიგიური დისკრიმინაციის მხრივ და ამდენად, ამ განცხადებასაც უფრო პოლიტიკური დატვირთვა აქვს, ვიდრე სამართლებრივი.

გაზეთ „რეზონანსში“ ლევან რამიშვილის მიერ გაკეთებული განცხადება, რომლითაც იგი პროკურატურისგან შარაძის გამოსვლების სამართლებრივ შეფასებას მოითხოვდა, არ არის არც დასმენა, არც ცილისწამება. ამ შემთხვევაში სახეზეა საჯარო პირის საჯარო მიმართვა სამართალდამცავი ორგანოსადმი და მოსარჩლის პოლიტიკური მხილება.

ვაკე-საბურთალოს რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: სასამართლომ აბსოლუტურად სწორად მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით მინიჭებულ უფლებაზე, რომელიც იცავს აზრისა და სიტყვის თავისუფლებას; ასევე მართებული იყო იმის გაცხადება, რომ თუ გურამ შარაძე პატივისა და ღირსების შემლახველად მიიჩნევდა გავრცელებულ ცნობებს, მას შეეძლო, დავა წარემართა სამოქალაქო წესით და არ მიემართა სასამართლოსთვის სისხლის სამართლის აღსაძრავად.

თბილისის საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ არ დააკმაყოფილა გურამ შარაძის სააპელაციო საჩივარი, უნდა აღინიშნოს, რომ პალატამ არასწორად განმარტა ცილისწამების არსი, როდესაც განაცხადა, რომ ცილისწამებას მხოლოდ მაშინ აქვს ადგილი, თუ პირი ამით ამცირებს ადამიანის პატივს, ცდილობს შექმნას საზოგადოების სხვა წევრების თვალში არასწორი წარმოდგენა აღნიშნული პირის მორალური თუ ზნეობრივი თვისებების ან მისი ცხოვრების წესის შესახებ, ყალბი ცნობების გავრცელების გზით. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სისხლის სამართლის კოდექსის 148-ე მუხლის მიხედვით, ცილისწამებას მხოლოდ მაშინ აქვს ადგილი, თუ განცხადება შეიცავს მითითებას პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის შესახებ. Kანონის ეს ნორმა ცალსახად გამორიცხავს ქმედების ცილისწამებად მიჩნევას სასამართლოს მიერ მითითებულ შემთხვევებში.

ამავე დროს, სასამართლომ სწორად აღნიშნა, რომ დასაშვები კრიტიკის ფარგლები ხელისუფლების წარმომადგენლის - დეპუტატის მიმართ გაცილებით ფართო უნდა იყოს, ვიდრე რიგითი ადამიანის მიმართ.

სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ასევე ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრაქტიკა, რომელიც ჩამოყალიბდა დიფამაციასთან დაკავშირებულ საქმეებზე: თუკი მოპასუხის განცხადება გარკვეულწილად წარმოადგენს პასუხს მოსარჩლის მიერ უწინ გაკეთებულ განცხადებებზე, ანუ თუკი მოსარჩლე და მოპასუხე განცხადების გაკეთებამდე იმყოფებოდნენ დისკუსიაში, მათ შორის გარკვეული დაპირისპირება არსებობდა, მაშინ მოპასუხემ უნდა გამოიჩინოს გაცილებით უფრო დიდი თმენის ვალდებულება, ვიდრე იმ შემთხვევაში, თუკი მოპასუხე მის მიმართ «პირველ დარტყმას» განახორცილებდა.

ევროსასამართლო განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს მხარეთა სტატუსს და მიიჩნევს, რომ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურმა მოღვაწეებმა თმენის მაღალი ხარისხი უნდა გამოავლინონ, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საჯარო ფიგურა თავად აკეთებს საჯარო განცხადებებს, რომელთაც შეუძლიათ კრიტიკის გამოწვევა.

2. სამოქალაქო-სამართლებრივი დავები

პოლიტიკური გამოხატვა

ჯუდი უჩიძის, ცეზარ ბუბულაშვილისა და დავით სახვაძის საქმე

აღნიშნულ საქმეზე ქუთაისის საოლქო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ აფართოებს საქართველოში ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მოქმედების არეალს. ქვეყნის უზენაესი და თბილისის საოლქო სასამართლოების მსგავსად, ქუთაისის საოლქო სასამართლომ შექმნა პრეცედენტი, რომლითაც ევროპულ სტანდარტებს საქართველოში პირდაპირი მოქმედების ძალა აქვთ.

ქუთაისის საოლქო სასამართლომ სამართლიანად გააუქმა ხარაგაულის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება:

რაიონულ სასამართლოს არ გაუთვალისწინებია ის გარემოება, რომ სადავო განცხადებაში მოსარჩლე ერთპიროვნულად არ ყოფილა იდენტიფიცირებული და საუბარი იყო მხოლოდ მის მომხრეთა უკანონო ქმედებებზე. კანონშეუსაბამო იყო რაიონული ინსტანციის გადაწყვეტილების ის ნაწილიც, რომელიც მოპასუხეებს კანონში არარსებულ პასუხისმგებლობის ფორმას - ბოდიშის მოხდას აკისრებდა, ისევე როგორც მორალური ზიანის სახით 600 ლარის გადახდას.

თუმცა ყველაზე მთავარი ის არის, რომ რაიონულ სასამართლოს წარმოქმნილი კონფლიქტი წინასაარჩევნო პერიოდში სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების განსაკუთრებული მნიშვნელობის ფონზე არ განუხილავს. არჩევნების სპეციფიკიდან გამომდინარე კი, ამ პერიოდში პოლიტიკური დაძაბულობა ყოველთვის პიკს აღწევს და შესაბამისად, კანდიდატების მისამართით გამოთქმული განცხადებების სიმწვავის ხარისხიც იმატებს. ზოგადად პოლიტიკური დისკუსიისა და კონკრეტულად წინასაარჩევნო პერიოდის დროს გაკეთებული განცხადებები კი განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს. ევროსასამართლო ყოველთვის ანიჭებდა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას წინასაარჩევნო პერიოდში დასაშვები კრიტიკის ფარგლების გაფართოებას, იქიდან გამომდინარე, რომ თავად წინასაარჩევნო პერიოდს აქვს განსაკუთრებული დატვირთვა ნებისმიერი ქვეყნის დემოკრატიული განვითარებისათვის.

მოცემულ შემთხვევაში, უნდა ითქვას, რომ საოლქო სასამართლომ სამართლიანად გამიჯნა ერთმანეთისაგან, ერთის მხრივ, განცხადება, რომელიც №48 საოლქო საარჩევნო უბანში არჩევნების დროს გამოვლენილ დარღვევებს ასახავდა და შემდეგში საფუძვლად დაედო ამ უბანში არჩევნების შედეგების გაუქმებას; და მეორეს მხრივ, გამონათქვამები, რომლებიც მოსარჩლის, როგორც საკრებულოს თავმჯდომარის პოლიტიკურ საქმიანობას უკავშირდებოდა.

მთლიანობაში ქუთაისის საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება შესაძლოა, შეფასდეს ერთ-ერთ სანიმუშოდ, შემდეგ ფაქტორთა გამო:

გადაწყვეტილება ერთმანეთისგან მიჯნავს ფაქტებსა და შეფასებებს;

ადგენს საჯარო პირის პატივისა და ღირსების დაცვის გაცილებით დაბალ სტანდარტს;

იცავს საზოგადოების ლეგიტიმურ ინტერესს - მიიღოს ინფორმაცია ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ საკითხებზე;

დაბოლოს, სასამართლო გადაწყვეტილებას ასაბუთებს ევროსასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე დაყრდნობით (კასტელსი ესპანეთის წინააღმდეგ).

გივი ჯიქიას, ნანა დევდარიანის, თამაზ ნადარეიშვილისა
და ჯონდი ბაღათურიას საქმეები

ქვემოთ განხილული ორთავე საქმე⁹ პოლიტიკურ გამოხატვას განეკუთვნება. მათი განხილვისას მხედველობაშია მისაღები მოპასუხეების სტატუსი: დავის მომენტისათვის ნანა დევდარიანი სახალხო დამცველს წარმოადგენდა და მის შემთხვევაში საოლქო სასამართლომ მართებულად გააუქმა რაიონული სასამართლოს კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება, რასაც ვერ ვიტყვით ჯონდი ბაღათურიას საქმეზე, რომელიც იმ მომენტისათვის ერთ-ერთი ოპოზიციური პარტიის ლიდერი იყო და საჯარო დისკუსიაში იმყოფებოდა მოსარჩლესთან.

თავიდანვე უნდა აღინიშნოს ის განსაკუთრებული მნიშვნელობა, რომელიც პოლიტიკური თანამდებობის პირებისა და პოლიტიკოსებისათვის სიტყვის თავისუფლებას აქვს. სიტყვის თავისუფლება არის უმთავრესი იარაღი პოლიტიკური ფიგურებისთვის და წარმოუდგენელია მათი ფუნქციების ეფექტურად განხორციელება, თუკი პოლიტიკური გამოხატვა განსაკუთრებული დაცვით არ ისარგებლებს.

აღსანიშნავია, რომ გივი ჯიქიასა და ნანა დევდარიანის საქმეში, რომელიც ასევე დისკუსიის ნაწილს წარმოადგენდა, რაიონულმა სასამართლომ გამოიტანა არასწორი გადაწყვეტილება. პირველ რიგში, სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო მხარეთა საჯარო სტატუსი - ის, რომ მოსარჩლე წარმოადგენდა საჯარო ფიგურას, რომელსაც გაცილებით მეტი თმენის ვალდებულება აკისრია, ვიდრე რიგით მოქალაქეს; ხოლო ნანა დევდარიანი კი სახალხო დამცველს, რომელსაც კანონით ევალება უკანონობის წინააღმდეგ ბრძოლა, განსაკუთრებით კი თუ ეს სამართალდამცავ სტრუქტურებს ეხება.

ომბუდსმენის თანამდებობის პოლიტიკური დატვირთვის გათვალისწინებით, რბილად რომ ვთქვათ, საკმაოდ არარელევანტურად გამოიყურება რაიონული სასამართლოს მიერ სამოტივაციო ნაწილში იმის მითითება, რომ ნანა დევდარიანს არ წარმოუდგენია გამამტყუნებელი განაჩენი და ამდენად, მოსარჩლეს არ ევალებოდა მის მიმართ გაკეთებული განცხადებების თმენა. ბუნებრივია, ომბუდსმენი საერთოდ ვერ შეძლებს საკუთარი ფუნქციის ეფექტურად განხორციელებას, თუ მას საზოგადოებრივად აქტუალური ნებისმიერი საკითხის გამოსააშკარავებლად ან ამა თუ იმ თანამდებობის პირის სამხილებლად ყოველ ჯერზე პროცესუალურად დამაგრებული მტკიცებულებების წარდგენა მოუხდება. შახალხო დამცველის თანამდებობა პოლიტიკური პოსტია და შესაბამისად, მისი იარაღი დანაშაულის პოლიტიკური მხილებაა.

ყოველგვარ საღ აზრს არის მოკლებული რაიონული სასამართლოს მიერ სამოტივაციო ნაწილში იმის მტკიცება, რომ დევდარიანის მიერ გავრცელებული მოსაზრებები „კატეგორიული ხასიათის გამო“ წარმოადგენს ცნობებს და არა მოსაზრებებს. ცხადია, ნებისმიერ შემთხვევაში, ვინც არ უნდა იყოს ცნობების გამავრცელებელი, კატეგორიულობის ხარისხს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს იმის განსასაზღვრად, თუ რას წარმოადგენს ესა თუ ის გამონათქვამი. ცნობად მიიჩნევა დადასტურებული ფაქტი, ხოლო სიმწვავისდა მიუხედავად, მოსაზრება წარმოადგენს პირის შეხედულებას ამა თუ იმ მოვლენის ან თავად ფაქტის შესახებ. სწორედ ფაქტების შესახებ ომბუდსმენისეულ შეფასებებთან გვქონდა საქმე მოცემულ შემთხვევაში.

გავრცელებული ცნობების გამო სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა პირს ეკისრება იმ შემთხვევაში, თუ მის მიერ გავრცელებული ცნობები შეიცავს მტკიცებას ფაქტის შესახებ, ლახავს პირის რეპუტაციას და ამავე დროს მოპასუხე ვერ დაადასტურებს მათ სინამდვილესთან შესაბამისობას. ამ საქმეში კი მოსარჩლის მიერ სადავოდ გამხდარი ცნობების უმრავლესობა წარმოადგენს მის პირად მოსაზრებას, რომელიც ეყრდნობა გარკვეულ ფაქტებს.

დაუშვებელია პირის გამტყუნება იმ დოკუმენტის ნამდვილობაში ეჭვის შეტანის გამო, რომელიც ჯიქიას აფხაზეთის საომარ მოქმედებებში მონაწილეობას შეეხებოდა, რადგან ამ შემთხვევაში დევდარიანი გამოთქვამდა საკუთარ აზრს და შეუძლებელი იყო, სასამართლოს მოეთხოვა მისი „ეჭვების სერიოზულობის“ დამტკიცება. მით უფრო, თუ მსგავსი დასკვნის გაკეთების საშუალებას მოპასუხეს აძლევდა გივი ჯიქიას მიერ სასამართლოში წარდგენილი დოკუმენტი, რომელზედაც ერთ-ერთი ხელმოწერა გაყალბებული იყო; ასევე ვეტერანთა საქმეების სახელმწიფო დეპარტამენტში გივი ჯიქიას შესახებ ანკეტაში არსებული „შეცდომა“ მისი შვილების ასაკთან დაკავშირებით.

იმის გათვალისწინებით, რომ პროკურატურის შესახებ ორგანული კანონი პროკურორს უკრძალავს სამეწარმეო საქმიანობას, ცნობა იმის თაობაზე, რომ ჯიქია არ იხდის გადასახადს მისი კუთვნილი ბიზნესებიდან, შესაძლებელია, ჩაითვალოს მითითებად პირის მიერ უკანონო მოქმედების ჩადენის შესახებ. თუმცა ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ დევდარიანი დაეყრდნო საზოგადოებაში მოარულ ხმებს სამხედრო პროკურორის ბიზნეს საქმიანობასთან დაკავშირებით, ხოლო ჯიქიას, თავის მხრივ, გააჩნდა ადეკვატური საშუალება - მედიის მეშვეობით გაეცა პასუხი ამ ბრალდებისათვის.

ალბათ, თავისთავად მრავლისმეტყველია ის ფაქტიც, რომ საოლქო სასამართლოში აპელაციის სტადიაზე მოსარჩლე მხარემ დაკარგა საქმის განხილვის იურიდიული ინტერესი.

რაც შეეხება თამაზ ნადარეიშვილსა და ჯონდი ბაღათურიას შორის თითქმის ანალოგიური ხასიათის დავას, სასამართლომ ამ შემთხვევაშიც კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილება მიიღო, როდესაც აღნიშნული საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის საგანზე მიმდინარე საჯარო პოლემიკის კონტექსტში არ განიხილა და ერთმანეთისაგან არ გამიჯნა ფაქტები და მოსაზრებები.

სასამართლოს უნდა გაეთვალისწინებინა, რომ მხარეებს შორის საჯარო დისკუსია ცნობების გავრცელების მომენტისათვის უკვე მიმდინარეობდა და სადავო გამონათქვამები ამ დისკუსიის მხოლოდ ფრაგმენტს წარმოადგენდა. პოლიტიკური დებატები ევროსასამართლოს იურისპრუდენციით დაცულია თითქმის აბსოლუტური პრივილეგიით, რადგანაც ის წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის აუცილებელ პირობას. ლინგენსის საქმეში¹⁰ ევროსასამართლომ დაადგინა, რომ „პოლიტიკური დებატების თავისუფლება დემოკრატიული საზოგადოების უმთავრესი პირობაა, ხოლო კონვენცია მთლიანადაა განმსჭვალული დემოკრატიული საზოგადოების კონცეფციით.“

სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის გარემოებაც, რომ მოპასუხის მიერ გამოთქმული მოსაზრებები არ წარმოადგენდა სიახლეს და საზოგადოებაში საკმაოდ ფეხმოკიდებული შეხედულებების ასახვა იყო; ამასთანავე წარმოადგენდა აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელმძღვანელების, მათ შორის მოსარჩლის, როგორც ამ ხელისუფლების ხელმძღვანელის შეფასებას ოპოზიციის წარმომადგენლის მხრიდან. ევროსასამართლოს იურისპრუდენციის შესაბამისად, პირს, მით უფრო, თუ იგი პოლიტიკოსია, აქვს უფლება, განცხადებების გაკეთებისას (თუნდაც ძალზედ მწვავე) დაეყრდნოს საზოგადოებაში გავრცელებულ შეხედულებებს¹¹.

ასევე გასათვალისწინებელი იყო ის გარემოება, რომ თამაზ ნადარეიშვილმა გაზეთ „ქრონიკისათვის“ მიცემულ ინტერვიუში თავად აღიარა მის უწყებაში ფინანსური დარღვევების არსებობა, ხოლო იმის გათვალისწინებით, რომ მოსარჩლე ავტონომიური რესპუბლიკის პირველ პირს წარმოადგენდა, მოპასუხეს გააჩნდა საფუძველი, გამოეთქვა საკუთარი ვარაუდი ამ ფინანსურ დარღვევებში მოსარჩლის სავარაუდო მონაწილეობის შესახებ.

უზენაესმა სასამართლომ სამართლიანად მიუთითა, რომ საოლქო სასამართლოს მიერ სარეზოლუციო ნაწილში იმის მითითება, რომ გავრცელებული ინფორმაცია იყო სიცრუე, არ შეესაბამებოდა კანონის მოთხოვნებს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი ასეთ შემთხვევებში ითვალისწინებდა მხოლოდ იმის მითითებას, რომ გავრცელებული ცნობები არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს.

დიფამაცია

აჭარის სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტროს,
ა. გადახაბაძის, პრეს-კლუბ ბათუმისა და გაზეთ „ახალი ვერსიის“ საქმე

ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ ამ საქმეზე¹² მიღებული გადაწყვეტილება ბევრ კითხვის ნიშანს ბადებს და ეს, პირველ რიგში, კანონის უხეში დარღვევითაა განპირობებული. პირველი, რაც ამ გადაწყვეტილებას სხვებისგან გამოარჩევს, არის ის, რომ ერთი ფიზიკური პირის პატივისა და ღირსების გამო სრულიად სხვა სუბიექტი, თანაც სამინისტრო, დაობდა. კერძოდ, სასამართლოს სარჩელით მიმართა სამინისტრომ, რომელიც სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის თანახმად, არ წარმოადგენს სათანადო მოსარჩლეს. პირველ რიგში, იმის გამო, რომ მას, როგორც სახელმწიფოს - წარმომადგენელს არ გააჩნია პატივი და ღირსება. საკუთარი პატივისა და ღირსების გარდა კი, სამინისტრომ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სრულიად სხვა სუბიექტის - აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურის რეპუტაციის დაცვის მისიაც იტვირთა. ცხადია, სტატიის სათაურიდან გამომდინარე - „ასლან აბაშიძის პოლიტიკამ საქართველოს თევზის მეურნეობას ტრაქტორებით გადაუარა“ - გაცილებით გონივრული იქნებოდა, რომ სასამართლოსთვის თავად ასლან აბაშიძეს მიემართა, ან იგივე შპს „აჭარ-თევზსა“ და კოოპერატივ „მებადურს“, რადგან სტატიაში მხოლოდ ისინი იყვნენ ცალსახად იდენტიფიცირებულნი, და არა მოსარჩლე. კანონი მკაფიოდ განსაზღვრავს, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება მოითხოვოს პირმა გავრცელებული ცნობების გამო მოპასუხისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება: ამისათვის აუცილებელია, მოსარჩლე ცალსახად იყოს იდენტიფიცირებული სადავო ცნობებში. ამდენად, არასათანადო მოსარჩლეობა უკვე უნდა ყოფილიყო გადაწყვეტილების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველი.

სასამართლოს ისიც უნდა მიეღო მხედველობაში, რომ თავად პუბლიკაციის თემა წარმოადგენდა საჯარო ინტერესის საგანს, თანაც ისეთი საპორტო ქალაქისათვის, სადაც თევზის მეურნეობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. საჯარო ინტერესის შემცველი მოვლენების გაშუქებისას კი პრესა სარგებლობს განსაკუთრებული უფლებებით და უფრო მეტიც, მას აკისრია განსაკუთრებული ვალდებულება, მიაწოდოს საზოგადოებას ინფორმაცია ისეთ საკითხებზე, რომლებიც საზოგადოებრივი ინტერესის სფეროს განეკუთვნება.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ მრავალ საქმეში დაადგინა, რომ პრესამ უნდა დაიცვას ის მოთხოვნები, რაც დადგენილია სხვა პირთა რეპუტაციის დასაცავად. მაგრამ, ამავე დროს, მას ეკისრება პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე სხვადასხვა საკითხებზე ინფორმაციის გავრცელების ვალდებულება, რადგანაც საზოგადოებას აქვს უფლება, მიიღოს საჭირო ინფორმაცია თუ იდეები.

კანონის უხეშ დარღვევას წარმოადგენს სასამართლოს მიერ მოპასუხისათვის ბოდიშის მოხდის დაკისრება, რაც როგორც არაერთ საქმეზე აღინიშნა, კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ფორმა არ არის.

მოპასუხისათვის მორალური ზიანის ანაზღაურების სახით 1000 ლარის დაკისრებაც იმ მავნე პრაქტიკის გამოვლინებაა, რასაც ამ წლების განმავლობაში საერთო სასამართლოები ამკვიდრებდნენ. იმის გათვალისწინებით, რომ სამინისტრო მოკლებულია შესაძლებლობას, განიცადოს გარკვეული მორალური ტანჯვა, შესაბამისად, მას არც მორალური ზიანისთვის მიყენებული ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება აქვს. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში მიუთითა და დაადგინა, რომ სამინისტროს არ შეიძლება გააჩნდეს მორალური ზიანის მოთხოვნის უფლება.

რაც შეეხება აჭარის უმაღლესი სასამართლოს უარს საქმეში თანამოპასუხედ სტატიის ავტორის - შ. ხარძეიშვილის ჩართვის შესახებ, იმ დროისათვის მოქმედი პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონის 25-ე მუხლის მიხედვით, ყალბი ცნობების გავრცელებისათვის, მოქალაქეთა და ორგანიზაციათა განზრახ შეურაცხყოფისა და ცილისწამებისათვის პასუხისმგებლობა ეკისრებოდათ სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს, მათ ხელმძღვანელებს, რედაქტორს (მთავარ რედაქტორს) და მასალის ავტორებს, რომლებმაც დაარღვიეს ეს კანონი. ნორმის ამგვარი კონსტრუქციის მიხედვით, ცალსახაა, რომ კანონი ითვალისწინებდა პასუხისმგებლობას მხოლოდ იმ პირის მიმართ, ვინც უშუალოდ იყო მითითებული სტატიის ავტორად და არა იმის მიმართ, ვინც რაიმე მონაწილეობას იღებდა მასალის შემუშავებაში.

ვალერი ასათიანის, ტელეკომპანია „რუსთავი 2“-ის,

აკაკი გოგიჩაიშვილისა და ირაკლი კერესელიძის საქმე

აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეში¹³ მოპასუხეებმა უხეშად დაარღვიეს როგორც კანონის, ასევე ჟურნალისტური ეთიკის ნორმები.

ზოგადად შესაძლებელია ითქვას, რომ ტელეკომპანიის ეთერით გავრცელდა მოსარჩლის აშკარად შეურაცხმყოფელი ფაქტობრივი მონაცემების შემცველი ცნობები, რომელთა ნამდვილობის დადასტურება პროცესზე მოპასუხეებმა ვერ შეძლეს. ევროსასამართლოს იურისპრუდენციის შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ჟურნალისტები სარგებლობენ პრივილეგირებული სიტყვის თავისუფლებით, მათ გააჩნიათ პოზიტიური ვალდებულება, უსაფუძვლოდ არ დასწამონ პირს ცილი დანაშაულის (და მით უმეტეს, მკვლელობის) ჩადენაში.

საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: თბილისის საოლქო სასამართლომ მიიღო ნაწილობრივ სწორი გადაწყვეტილება, შემდეგ გარემოებათა გამო:

1) ცნობების უარყოფის დაკისრებისას, სასამართლომ ბოლომდე ვერ გამიჯნა ერთმანეთისაგან გადაცემაში გავრცელებული ფაქტობრვი მონაცემების შემცველი ცნობები და მოსაზრებები. მაგალითად, ფაქტობრივი მონაცემის შემცველ ცნობას არ წარმოადგენდა შემდეგი განცხადებები: „ცოტა მოგვიანებით ამაში თქვენ თავადაც დარწმუნდებით» და «კულტურის ყოფილი მინისტრის პრესაში გაკეთებული დაგვიანებული აღსარება ჩვენთვის ნაკლებად დამაჯერებელია.“ უნდა ითქვას, რომ ეს გამონათქვამები არ შეიცავენ რაიმე ფაქტობრივ მონაცემს, არამედ წარმოადგენენ პირის აზრს, მის შეფასებით მსჯელობას. თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ზემოთ მითითებულ ორ გამონათქვამს, მნიშვნელოვანია ის, რომ სასამართლომ გადაწყვეტილებაში აპელირება მოახდინა ევროსასამართლოს იურისპრუდენციაზე ფაქტებისა და მოსაზრებების გამიჯვნის

თვალსაზრისით.

2) სასამართლომ ცნობების დანარჩენი ნაწილი სწორად მიიჩნია არაზუსტ ფაქტობრივ მონაცემებად, რომლებიც აშკარად ლახავენ პირის პატივსა და ღირსებას (მაგალითად, ცნობა ვალერი ასათიანის მიერ მკვლელობის ჩადენისა და შემდეგ განხორციელებულ მოქმედებათა შესახებ). მართალია, როცა საქმე საჯარო პირებს ეხება, ჟურნალისტს აქვს უფლება, გააზვიადოს ინფორმაცია ან თუნდაც პროვოკაციაზე წავიდეს, მაგრამ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს, რომ მას შეუძ ლია ვინმეს , თუნდაც საჯარო პირს დააბრალოს რაიმე დანაშაული და გაავრცელოს არაზუსტი ფაქტობრივი მონაცემების შემცველი ცნობები. აშკარაა, რომ ამ შემთხვევაში მკველელობის დაბრალება მეტისმეტად შორსაა გაზვიადებისა და პროვოკაციის ფარგლებისაგან.

3) სადავოა გადაწყვეტილების ის ნაწილიც, სადაც სასამართლო უთითებს ვალერი ასათიანის, როგორც საჯარო მოხელის საქმიანი რეპუტაციის შელახვის შესახებ. ამასთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ საჯარო მოხელეს არ გააჩნია საქმიანი რეპუტაცია, რადგან ეს უკანასკნელი დაკავშირებულია პირის კომერციულ საქმიანობასთან, ხოლო იმ რანგის საჯარო მოხელეს, როგორსაც წარმოადგენდა ვალერი ასათიანი, კანონით ეკრძალებოდა კომერციული საქმიანობა. მოცემულ შემთხვევაში არასწორი ცნობების გავრცელებით შეილახა მხოლოდ ვ. ასათიანს პატივი და ღირსება და არამც და არამც საქმიანი რეპუტაცია.

4) სასამართლომ მართებულად მიიჩნია მოსარჩლის შვილის ავადმყოფობის შესახებ გავრცელებული ცნობა პირადი ცხოვრების უფლების უხეშ ხელყოფად, რადგანაც საინფორმაციო საშუალებამ საჯარო გახადა ინფორმაცია პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ. ამგვარი შინაარსის შემცველი ცნობების საიდუმლოება კი დაცულია როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-20, ისე ევროკონვენციის მე-8 მუხლით. შესაბამისად, ჟურნალისტს არ ჰქონდა პირადი სახის ინფორმაციის გავრცელების უფლება. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ შემთხვევაში სასამართლომ სწორად მოახდინა პირადი ცხოვრების უფლების განმარტება.

6) ასევე მართებულად თქვა უარი სასამართლომ გოგიჩაიშვილისა და კერესელიძის შეგებებული სარჩელების დაკმაყოფილებაზე, რადგანაც მოსარჩლის პოლემიკაში ჩაბმა სატელევიზიო გადაცემამ გამოიწვია და მას არ განუხორციელებია ე.წ. „პირველი თავდასხმა”. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხეებს გაცილებით მეტი თმენის ვალდებულება მოეთხოვებოდათ.

7) საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება მართებულია იმ თვალსაზრისითაც, რომ მოსარჩლის მიერ მოთხოვნილი თანხის ოდენობა ჩაითვალა არაგონივრულად, რადგან მისი დაკისრება გამოიწვევდა მედია საშუალების გაკოტრებას, რაც არ წარმოადგენს აუცილებელს დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის.

საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: პალატამ სწორად არ გაიზიარა კერესელიძის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ აღნიშნული დავა თავისი შინაარსით სისხლის სამართლებრივი იყო და არა სამოქალაქო წესით განსჯადი. იმ პერიოდისათვის მსგავსი ტიპის დავა შესაძლებელი იყო წარმართულიყო როგორც სამოქალაქო, ისე სისხლის სამართლებრივი წესით (მაშინ სისხლის სამართლის კოდექსში ჯერ კიდევ მოქმედებდა დიფამაციის მუხლი). ამასთანავე, დიფამაციის თაობაზე ყველა სისხლის სამართლებრივი დავა შესაძლებელია, იმავდროულად წარიმართოს სამოქალაქო წესითაც, ხოლო ყველა სამოქალაქო სამართლებრივი დავა, რომელიც ეხება პატივისა და ღირსების დაცვას, არ შეიძლება იყოს სისხლის სამართლებრივი წესით განხილული.

საოლქო სასამართლოსაგან განსხვავებით, უზენაესმა სასამართლომ სწორად მოახდინა ფაქტებისა და მოსაზრებების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა, როდესაც საოლქოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილიდან ამორიცხა ცნობები, რომლებიც არ შეიცავდნენ მითითებას ფაქტზე, არამედ წარმოადგენდნენ ავტორის შეფასებით მსჯელობას.

თუმცა უზენაესმა ინსტანციამ სარეზოლუციო ნაწილიდან არ ამორიცხა ცნობა, რომელიც სახელმწიფო კანცელარიაში შესასვლელ საშვზე ვ. ასათიანის ხელმოწერას ეხებოდა. თავისთავად, აღნიშნული ცნობა მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივი მონაცემის შემცველია, არ შეიძლება იყოს დიფამაციური იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მისი უზუსტობა დამტკიცდება. მეტიც, ასათიანის მიერ ამ დოკუმენტზე ხელმოწერის ფაქტი დასტურდება გენერალური პროკურატურის დადგენილებით; ხოლო პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონის თანახმად, ჟურნალისტი პასუხს არ აგებს გარცელებულ ინფორმაციაზე, თუ ისინი მიღებულია სახელმწიფო უწყებიდან იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამ ცნობის სიყალბე მომავალში დადასტურდება.

დასკვნის სახით შესაძლებელია ითქვას, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ევროსასამართლომ მრავალ საქმეში აღიარა პრესის, როგორც საზოგადოებრივი დარაჯის, განსაკუთრებული როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში, პრესა მაინც არ სარგებლობს აბსოლუტური პრივილეგიით და შესაბამისად, იგი ვალდებულია, დაუსაბუთებლად არ შელახოს პირის პატივი, ღირსება და პირადი ცხოვრების საიდუმლოება. მიუხედავად იმისა, რომ მოცემულ შემთხვევაში სადავო ცნობები ეხებოდა საჯარო თანამდებობის პირს, ეს სრულებითაც არ ნიშნავს იმას, რომ საინფორმაციო საშუალებას ჰქონდა უფლება, გაევრცელებინა ისეთი შინაარსის შემცველი ინფორმაცია, რომელიც უსაფუძვლოდ (მხოლოდ რესპონდენტის ინტერვიუზე დაყრდნობით) დააბრალებდა პირს ისეთ უმძიმეს დანაშაულს, როგორიცაა მკვლელობა.

რაც შეეხება ჟურნალისტისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას იმ ცნობების გავრცელებისათვის, რომელთა ავტორს თავად არ წარმოადგენს, მედია სამართლის საერთაშორისო სტანდარტების (მათ შორის ევროსასამართლოს იურისპრუდენციით) თანახმად, ასეთ დროს პასუხისმგებლობას ინაწილებს ჟურნალისტიც, თუ იგი არ მიმართავს ყველა გონივრულ ზომას, რათა დარწმუნდეს გასაშუქებელი ინფორმაციის უტყუარობაში; ან აშკარა ფორმით უჭერს მხარს რესპონდენტის განცხადებას (მით უფრო, თუ ეს განცხადება პირს აბრალებს ორი ადამიანის მკვლელობას). ამდენად, მართებულია სასამართლოს გადაწყვეტილების ის ნაწილიც, რომელიც კერესელიძესთან ერთად ტელეკომპანიასა და ჟურნალისტსაც აკისრებს სოლიდარულად პასუხისმგებლობას.

გიორგი გეთიაშვილისა და ეთერ კვეზერელის საქმე

გურჯაანის რაიონული სასამართლოს მიერ მოცემულ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება უპრეცედენტოა იმ მხრივ, რომ შემოაქვს „სასჯელის” იმგვარი ფორმა, როგორიცაა „ობიექტური“ სტატიის გამოქვეყნება, რაც ფაქტიურად, სასამართლოს მხრიდან სარედაქციო დამოუკიდებლობაში ჩარევად უნდა შევაფასოთ.

იმ დროს მოქმედი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი, ასევე პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონი შეიცავდა ამომწურავ ჩამონათვალს პასუხისმგებლობის იმ ფორმებისა, რომელთა მოთხოვნის უფლება შეიძლება ჰქონოდა მოსარჩლეს დიფამაციური სარჩელის წარდგენისას. კერძოდ, ესენია: ცნობების უარყოფის მოთხოვნა, პასუხის გამოქვეყნება, მორალური ზიანის ანაზღაურება. ეს ჩამონათვალი არ მოიცავს ისეთ ვალდებულებას, როგორიცაა სტატიის მომზადება და მისი გაზეთში განთავსება. მით უფრო, ობიექტურის, რადგანაც საერთოდაც საკამათოა, თუ სად გადის ზღვარი ობიექტურობასა და სუბიექტურობას შორის, როდესაც საქმე მოვლენებისა და საგნების ჟურნალისტურ აღქმას ეხება და როგორ უნდა განისაზღვროს მოცემულ შემთხვევაში ობიექტურობის კრიტერიუმი.

ჟურნალისტმა გადმოსცა საკუთარი სუბიექტური მოსაზრება საზოგადოებისათვის აქტუალური საკითხის შესახებ, რომელიც კონკრეტულ ფაქტს - ავტოსაგზაო ინციდენტის შედეგად მომხდარ უბედურ შემთხვევას ეფუძნებოდა. მოპასუხემ თავის პუბლიკაციაში წამოჭრა ადამიანთა ფიზიკური უსაფრთხოებისა და ხელისუფლების ვალდებულების პრობლემა, უზრუნველეყო უსაფრთხოების ზომების გათვალისწინება სხვადასხვა სახის მშენებლობების დაგეგმვისას. მომხდარი ფაქტის საფუძველზე, ჟურნალისტს სრული უფლება ჰქონდა, გამოეთქვა ეჭვი და ვალდებულიც კი იყო, დაინტერესებულიყო, თუ რატომ არ ფუნქციონირებდა მგზავრთა მოსაცდელი. იმის გათვალისწინებით, რომ სტატია ეხებოდა საჯარო ინტერესის საკითხს, ჟურნალისტს .არა მარტო გაზვიადების, არამედ პროვოკაციის უფლებაც¹⁴. ჰქონდა.

საერთო ჯამში შეიძლება ითქვას, რომ გადაწყვეტილება კანონის უხეში დარღვევითაა მიღებული, რადგან იგი კანონში არარსებული ფორმით აკისრებს პასუხისმგებლობას ჟურნალისტს შეფასებითი მსჯელობისათვის.

ონისე უგრეხელიძის, გაზეთ „P.S.“-ისა და თინათინ დვალიშვილის საქმე

განსახილველ საქმეში¹⁵ წამოიჭრა საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენადაა უფლებამოსილი ჟურნალისტი, გაავრცელოს ინფორმაცია, რომელიც საზოგადოებაში მოარულ ხმებსა და კონფიდენციალური წყაროს მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას ეფუძნება; ამასთანავე, ვალდებულია თუ არა ჟურნალისტი, გაამჟღავნოს იმ ინფორმაციის წყაროს ვინაობა, რომელმაც საკუთარი მიზანშეწონილობით ანონიმურად დარჩენა მოითხოვა.

სადავო პუბლიკაცია ეხებოდა საზოგადოებაში მოარულ ხმებს კონკრეტული საჯარო თანამდებობის პირის ნავთობის ბიზნესში მონაწილეობის შესახებ, რასაც ინკოგნიტო რესპონდენტიც ადასტურებდა. ბუნებრივია, წარმოუდგენელია, ჟურნალისტს მოსთხოვო გაავრცელოს მხოლოდ ნოტარიულად დამოწმებული ცნობები. ჟურნალისტის მოვალეობაა, ობიექტური რეალობის ასახვა, რაც არ გამორიცხავს საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული ამა თუ იმ მოსაზრების, ჭორისა და მართლის ასახვას. მით უფრო, თუ იგი საჯარო პირებს ეხება. ჟურნალისტი მხოლოდ ახმოვანებს საზოგადოებაში არსებულ განსხვავებულ მოსაზრებებეს, მათ შორის, ეჭვებსა თუ ჭორებსაც, და არ შეიძლება მას დაეკისროს პასუხისმგებლობა მაშინაც კი, თუ მის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია შემდგომში ნამდვილი არ აღმოჩნდება.

ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრაქტიკა. ტორგეისონის საქმეში¹⁶ პოლიციის წინააღმდეგ გაკეთებული განცხადებები არაერთ წყაროს ეფუძნებოდა, ძირითადად კი ხალხში მოარულ ჭორებს. მოპასუხე სახელმწიფო აცხადებდა, რომ სადავო სტატიას აკლდა ობიექტური და ფაქტობრივი საფუძველი, რადგანაც შეუძლებელი იყო განცხადების სინამდვილესთან შესაბამისობის დამტკიცება. მიუხედავად ამისა, ევროსასამართლომ მიიჩნია, რომ ამ შემთხვევაში სინამდვილესთან შესაბამისობის დამტკიცების მოთხოვნა არაგონივრული და შეუძლებელიც კი იქნებოდა და განაცხადა, რომ „პრესა თითქმის ვერც ერთ საკითხს ვერ შეეხებოდა, თუკი მხოლოდ ზუსტად დამტკიცებული ფაქტების დაბეჭდვა იქნებოდა აუცილებელი“.

ქუთაისის საქალაქო სასამართლომ ისე დააკისრა საინფორმაციო საშუალებას გავრცელებული ცნობების უარყოფა, რომ მხედველობაში არ მიიღო მოსარჩლის საჯარო სტატუსი და ის, რომ საჯარო თანამდებობის პირს თმენის გაცილებით მეტი ვალდებულება ეკისრება.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ჟურნალისტი მართლზომიერად იცავდა მისი ინფორმაციის წყაროების კონფიდენციალურობას, რის საფუძველსაც მას მოქმედი კანონმდებლობა აძლევდა. პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონის 24-ე მუხლის მიხედვით, ჟურნალისტი მოვალეა, დააკმაყოფილოს ინფორმაციის მიმწოდებელ პირთა თხოვნა, მათი ავტორობის არგამხელის შესახებ. ჟურნალისტს კანონმდებლობით რომ არ ჰქონდეს გარანტირებული ეს უფლება, მაშინ კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგებოდა მისი საქმიანობის ეფექტურობა. ჟურნალისტური წყაროები განსაკუთრებულად არის დაცული ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს იურისპრუდენციით. მაგალითად, გუდვინის საქმეში ევროსასამართლომ განაცხადა, რომ „სიტყვის თავისუფლება წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საფუძველს და რომ პრესისათვის ძლიერი დაცვის მინიჭება განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია“, სასამართლომ დაადგინა, რომ „როგორც წევრი ქვეყნების კანონებსა და პროფესიული ქცევის კოდექსებშია მოცემული, ჟურნალისტური წყაროების დაცვა პრესის თავისუფლების ერთ-ერთ ძირითად საფუძველს წარმოადგენს. ამგვარი გარანტიების არარსებობის შემთხვევაში, წყაროებმა შესაძლოა, თავი შეიკავონ და უარი თქვან პრესის მეშვეობით საზოგადოების ინფორმირებისგან. შედეგად კი პრესა ვერ შეძლებს „საზოგადოებრივი დარაჯის. ფუნქციის შესრულებას და საზოგადოებისათვის ზუსტი და სანდო ინფორმაციის მიწოდებას“.

ევროსასამართლომ კონვენციის მე-10 მუხლთან შეუსაბამოდ მიიჩნია წყაროს გამჟღავნების დავალდებულება იმ გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, როცა ეს ზომა გამართლებული არის „ძლიერი სოციალური ინტერესით“.

მოცემულ შემთხვევაში ასეთი ძლიერი სოციალური ინტერესი არ არსებობდა.

რაც შეეხება სადავო ცნობების შინაარსს, აღსანიშნავია, რომ ინკოგნიტო რესპონდენტის ინტერვიუს გარდა, თითქმის ყველა საავტორო გამონათქვამი წარმოადგენდა არა მტკიცებას ფაქტის შესახებ, არამედ შეფასებით მსჯელობას. შესაბამისად, სასამართლო არ იყო უფლებამოსილი, მოეთხოვა ჟურნალისტთვის მის მიერ გავრცელებული შეფასებების ნამდვილობის დადასტურება. ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ მრავალ საქმეზე აღნიშნა, რომ მოსაზრება არის პერსონალური შეხედულება ამა თუ იმ მოვლენასა და/ან ფაქტზე და შეუძლებელია მისი სისწორის დამტკიცება. ამასთანავე დალბანის საქმეში ევროსასამართლომ განაცხადა: თუკი ჟურნალისტს ან პუბლიკაციას გააჩნია კანონიერი მიზანი, წარმოადგენს საჯარო ინტერესის საგანს და ფაქტების დასამტკიცებლად ჟურნალისტმა მიმართა გონივრულ მცდელობას, პრესა არ ჩაითვლება ბრალეულად იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დამტკიცდება ფაქტების არასწორი შინაარსი (უზუსტობა).

მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის, რომ მოპასუხემ პროფესიული სტანდარტის დაცვით მოამზადა სტატია: მან გადაამოწმა მოპოვებული ინფორმაცია სხვა წყაროებთან; კომენტარისთვის მიმართა მოსარჩლესაც, რასაც ამ უკანასკნელმა თავი აარიდა. ეს გარემოება, ბუნებრივია, ჟურნალისტს გარკვეული დასკვნების გაკეთების საშუალებას აძლევდა. ამასთანავე, სადავო სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ მოსარჩლეს ორჯერ მიეცა იმავე გაზეთის მეშვეობით კომენტარის გაკეთებისა და გავრცელებული ცნობების უარყოფის საშუალება.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება აშკარად დაუსაბუთებელი და კანონშეუსაბამოა.

პაატა შავაძის, ტარიელ ქათამაძისა და „აჭარა P.S.“-ის საქმე

ამ შემთხვევაში¹⁷ არც ჟურნალისტს გამოუჩენია სათანადო მცდელობა, მკითხველისათვის მიეწოდებინა გადამოწმებული და უტყუარი ინფორმაცია და არც სასამართლოს გამოუვლენია სათანადო მზადყოფნა, ყველა ზომა ეხმარა საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტების დასადგენად.

ჟურნალისტი ცდილობდა, შეესწავლა სამართლის ინსტიტუტში არსებული მდგომარეობა და შესაბამისად, სტატიაც სწორედ ამ გამოძიების თუ არშემდგარი გამოძიების შედეგებს ეხებოდა. იმის გათვალისწინებით, რომ რესპონდენტმა-რექტორმა, უარი განაცხადა კომენტარის გაკეთებაზე, ჟურნალისტს მიეცა საკმარისი საფუძველი, რათა ეჭვი შეეტანა უნივერსიტეტში მიმდინარე პროცესებში და მკითხველისათვის მიეწოდებინა ინფორმაცია სწორედ იმგვარი სახით, როგორიც მას ჩამოუყალიბდა თავისი ჟურნალისტური გამოძიების შედეგად.

პირველ რიგში, ცხადია, ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს დადასტურებადი ფაქტები და ჟურნალისტის მოსაზრებები. მოსარჩლისათვის იარაღის უკანონო ტარების დაბრალება წარმოადგენს დადასტურებად ფაქტს. სისხლის სამართლის კოდექსი დასჯადად აცხადებს ასეთ ქმედებას, ამდენად, ჟურნალისტს უნდა დაესაბუთებინა ამ ცნობის უტყუარობა, რაც მან მოცემულ შემთხვევაში ვერ მოახერხა.

ასევე მძიმე ბრალდებას წარმოადგენს გავრცელებული ცნობა იმის თაობაზე, რომ რექტორი ცხოველურ ჟინს ავლენს სტუდენტებისა და ლექტორების მიმართ და მართავს ორგიებს. შესაბამისად, თუკი არ არსებობს საკმარისი საფუძველი ასეთი ტიპის განცხადების გაკეთებისა, ასეთ შემთხვევაში, ჟურნალისტი უნდა მოერიდოს მსგავსი შინაარსის ფაქტობრივი მონაცემების გავრცელებას. მართალია, გაზეთმა ეს ცნობა გაავრცელა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის პროკურატურაში არსებული მოქალაქის საჩივრის საფუძველზე, სადაც განმცხადებელი რექტორს გაუპატიურების გამო უჩიოდა, მაგრამ ჟურნალისტს უნდა გაეთვალისწინებინაის, რომ პროკურატურამ აღნიშნულ საჩივართან დაკავშირებით სისხლის სამართლის საქმის არაღძვრის დადგენილება გამოიტანა. თუკი ჟურნალისტი თავის პუბლიკაციაში მიუთითებდა ხსენებულ ინციდენტს, მას ამ საქმის სამართლებრივი შედეგებიც უნდა გაეშუქებინა.

მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ცნობა, რომელთა უარყოფაც ბათუმის საქალაქო სასამართლომ მოპასუხე საინფორმაციო საშუალებას დააკისრა, მართლაც ლახავდა მოსარჩლის პატივსა და ღირსებას, ცნობათა ნაწილი მტკიცებას არ ექვემდებარება, რადგან სხვა არაფერია, თუ არა ჟურნალისტური შეფასებები. მაგალითად, ისეთი გამონათქვამები, როგორიცაა „ჭკუამხიარული” და „ჩიტირეკია“, ასევე რექტორის მიერ იურისპრუდენციაში დისერტაციის კეთილსინდისიერად დაცვის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება, ისევე როგორც მოსარჩლის გარკვეული საქმიანი თვისებების ჟურნალისტისეული შეფასება, არ წარმოადგენს იმგვარ ცნობებს, რომელთა მცდარობის ან უტყუარობის მტკიცება შესაძლებელია. შეფასებითი მსჯელობა არის ის, რაც ჟურნალისტს დიქტოფონისგან განასხვავებს და მას ჟურნალისტურ თავისუფლებას ანიჭებს, რაც, ცხადია, სრულებითაც არ გულისხმობს, რომ ამ შეფასებებს აპრიორი იზიარებს მკითხველი.

ამასთანავე ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ პროცესზე მოწმეების არგამოძახება აბსურდული საფუძვლით, ბადებს ეჭვს, თუ რამდენად იყო სასამართლო დაინტერესებული საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენით. მოპასუხე მხარემ მოითხოვა მოწმეების გამოძახება გავრცელებული ცნობების დადასტურების მიზნით. სასამართლოს უარი კი იმით იყო მოტივირებული, რომ მოწმეები დაადასტურებდნენ არა თავად ფაქტებს, არამედ იმას, რომ გავრცელებული კომპრომატები სწორედ მათ მიაწოდეს საინფორმაციო საშუალებას. მოწმეთა ჩვენებებს, შესაძლოა, აბსოლუტურად შეეცვალა საქმის მსვლელობა, ცხადია, იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი დაადასტურებდნენ მათ მიერ მიწოდებული ინფორმაციის ნამდვილობას.

რაც შეეხება ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ მოპასუხისათვის ბოდიშის მოხდის დაკისრებას, ის შეესაბამება იმ მახინჯ პრაქტიკას, რომელიც ქართულ სასამართლოებში იყო ფართოდ აპრობირებული და კანონმდებლობაში არარსებული ნორმის დაკისრებაში გამოიხატებოდა. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ სრულიად სამართლიანად გააუქმა გადაწყვეტილების ის ნაწილი, რომელიც ბოდიშის მოხდას ითვალისწინებდა, ისევე როგორც ამორიცხა გადაწყვეტილებიდან რამოდენიმე გამონათქვამი, რომელიც შეფასებას წარმოადგენდა. თუმცა ამავე დროს პალატამ მიუთითა, რომ უსაფუძვლოდ მიაჩნია პაატა შავაძის მიმართ სტატიაში გაკეთებული შეფასებები, რომლებიც დადასტურებად ცნობებს ეფუძნება. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ, ერთის მხრივ, სასამართლომ აღიარა ის, რომ ჟურნალისტის მიერ გავრცელებული ცნობები წარმოადგენდა შეფასებებს, ხოლო, მეორეს მხრივ, მიიჩნია, რომ აღნიშნული შეფასებები ჟურნალისტმა გააკეთა დადასტურებად ცნობებზე დაყრდნობით და ამდენად, უნდა დაემტკიცებინა მათი ნამდვილობა. უმაღლესი სასამართლოს ეს მოსაზრება საკმაოდ წინააღმდეგობრივია და არ შეესაბამება ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციის მე-10 მუხლის არსს.

სადავოა, სასამართლოს გადაწყვეტილების ის ნაწილი, რომელიც მორალური ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, პირს შეუძლია, მოითხოვოს მორალური ზიანის ანაზღაურება იმ შემთხვევაში, თუკი მოპასუხე მოქმედებდა ბრალეულად. მოცემულ შემთხვევაში ჟურნალისტის ბრალის არსებობას გამორიცხავს ის გარემოებაც, რომ მან კომენტარისთვის მიმართა მოსარჩლეს და მისგან უარი მიიღო. სასამართლოს საერთოდ არ უმსჯელია თავის გადაწყვეტილებაში მოპასუხეთა ქმედებაში ბრალის არსებობის შესახებ. შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილება ამ ნაწილშიც უკანონო და დაუსაბუთებელია.

გივი ლომინაძის, გაზეთ „მერიდიანისა“ და ი. გორელიშვილის საქმე

საქმეზე, რომელიც თანამდებობის პირის ქონების წარმომავლობასთან დაკავშირებულ დავას ეხებოდა, სამივე ინსტანციის სასამართლომ არასწორი გადაწყვეტილება გამოიტანა.

ვიდრე დეტალურად განვიხილავდეთ სხვადასხვა ინსტანციის სასამართლოების მიერ დაშვებულ კანონშეუსაბამობებს, უნდა აღინიშნოს საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ კანონის მიღების განსაკუთრებული მნიშვნელობა. თავად კანონის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ გამოავლინოს და ამხილოს თანამდებობის პირთა კორუფციული ქმედებები საჯაროობის გზით, რაც, პირველ რიგში, ანტიკორუფციულ კამპანიაში მოქალაქეთა აქტიურ მონაწილეობას გულისხმობს. საჯაროობა და ხელისუფლების წარმომადგენელთა საქმიანობის გამჭვირვალეობის მიღწევა კი წარმოუდგენელია მედიის მონაწილეობის გარეშე. ამდენად, ჟურნალისტისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება მხოლოდ იმიტომ, რომ ის «საზოგადოებრივი დარაჯის» ფუნქციას ასრულებს და სააშკარაოზე გამოაქვს ის ეჭვები, რომელთაც ამა თუ იმ თანამდებობის პირთა ქონებრივი მდგომარეობა წარმოშობს, არა თუ სამართლებრივი თვალსაზრისით არის გაუმართლებელი, არამედ პოლიტიკური მიზანშეწონილობითაც.

ვაკე-საბურთალოს რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: მოსარჩლის პოლიტიკური თანამდებობის გათვალისწინებით - იგი იყო პარლამენტის წევრი და აფხაზეთის ყოფილი შს მინისტრი, მასზე ვრცელდებოდა ევროსასამართლოს მიერ საჯარო პირთა მიმართ დადგენილი კრიტიკისადმი თმენის მაღალი სტანდარტი. თანამდებობის პირები, და მით უფრო პოლიტიკოსები, თანამდებობაზე დანიშვნის/არჩევისას ნებაყოფლობით აცხადებენ თანხმობას, თითოეული მათი ნაბიჯი (რომელიც არ არის აუცილებელი, დაკავშირებული იყოს მის პოლიტიკურ საქმიანობასთან) იქცეს საზოგადოების მხრიდან სერიოზული განხილვისა და კრიტიკის ობიექტი.

ვაკე-საბურთალოს რაიონულმა სასამართლომ მოპასუხეს დააკისრა ისეთი ცნობების უარყოფა, რომელთაც არაფერი აქვთ საერთო ფაქტებთან. იმის გათვალისწინებით, რომ თავისთავად მოსაზრებების ნამდვილობის დადასტურების მოთხოვნა არაგონივრული და შეუძლებელია, სამოქალაქო კოდექსი პირს აკისრებდა პასუხისმგებლობას მხოლოდ არასწორი ცნობების გავრცელების გამო.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სასამართლომ უხეშად დაარღვია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, როდესაც მხარეს მიაკუთვნა ის, რაც მას არ მოუთხოვია. კერძოდ, მოპასუხეს დაევალა: 1) მოსარჩლის ქონებრივი და საფინანსო დეკლარაციის მონაცემების გამოქვეყნება; და 2) განმარტების გაკეთება, რომ ლომინაძის ქონების შესახებ გაზეთის მიერ გავრცელებული ცნობები ფაქტობრივ გარემოებათა ზედაპირული შესწავლის შედეგი და პირადი შეხედულებები იყო. უნდა ითქვას, რომ მოსარჩლეს კიდევაც რომ მოეთხოვა მოპასუხეებისათვის მსგავსი ქმედების შესრულების დავალდებულება, სასამართლო მაინც არ იყო უფლებამოსილი, დაეკისრებინა მხარისათვის ისეთი ვალდებულება, რასაც არც სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი და არც პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონი ითვალისწინებდა. ამასთანავე, სარეზოლუციო ნაწილში მითითება იმის შესახებ, რომ გავრცელებული ცნობები მხოლოდ მოპასუხე მხარის შეხედულებები იყო და სხვა არაფერი, უკვე თავისთავად მეტყველებს იმ სამართლებრივ შეუსაბამობაზე, რაც სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლსა და ხსენებულ გადაწყვეტილებას შორის არსებობს.

საოლქო სასამართლოს გაადწყვეტილების კომენტარი: მართალია, თბილისის საოლქო სასამართლომ გააუქმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება და გადასინჯა იგი, მაგრამ არა იმ სამართლებრივი შეუსაბამობის მოტივით, რომელზეც ჩვენ ზემოთ ვისაუბრეთ.

ორთავე გამონათქვამი, რომელთა უარყოფაც მოპასუხეებს დაეკისრათ, სხვა არაფერი იყო, თუ არა შეფასებითი მსჯელობა, თანაც ისეთი, რომელიც საზოგადოებრივ განწყობასაც ასახავდა. მაგალითად, ისეთი ფრაზა, როგორიცაა - „საინტერესოა, ლომინაძე და მისი მსგავსი ადამიანები ჰაერით იკვებებიან, თუ ხელფასის დაუხარჯავად, როგორ ახერხებენ ამხელა დანაზოგების გაკეთებას?!“ - ხშირად უჩნდებათ მოქალაქეებს თანამდებობის პირთა ქონებრივი მდგომარეობის გაცნობისას და ის აბსოლუტურად ადეკვატურად ასახავს საზოგადოების წარმომადგენელთა დამოკიდებულებას დაბალხელფასიან და “ქონებამოხვეჭილ ჩინოვნიკთა” მიმართ. თავისთავად ისეთი ცნობის ნამდვილობის მტკიცება, რომელიც თავისი გრამატიკული კონსტრუქციიდან (კითხვითი ფორმა) გამომდინარე, გამორიცხავს მტკიცებით ფორმას, აბსურდულია, რადგან კითხვა თავისთავად გულისხმობს პასუხის მოლოდინს.

არაგონივრულია სასამართლოს ის მოსაზრებაც, რომლის თანახმად, „თუ შეხედულება არ ემყარება ფაქტებს და მოსაზრებები არ შეესაბამება სინამდვილეს“... ამ შემთხვევაში პირის პატივისა და ღირსების ხელყოფასთან გვაქვს საქმე. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ პრაქტიკულად შეუძლებელია, პირს მოსთხოვო მხოლოდ ფაქტებზე დამყარებული მოსაზრების გამოთქმა; ისევე, როგორც მის მიერ გამოთქმული მოსაზრების სინამდვილესთან შესაბამისობის მტკიცება.

შეუძლებელია პირს მოსთხოვო, მაგალითად, იმის მტკიცება, თუ რა დონეზე წაუკრა ს. პაპაშვილმა სიმამრს აგარაკის მშენებლობაში ხელი - „ცოტაზე“ თუ „ბევრზე“.

ცალკე მსჯელობის საგანია ის გარემოება, თუ რამდენად მართლზომიერად მიიჩნია საოლქო სასამართლომ გავრცელებული ცნობები პირადი ცხოვრების უფლების ხელყოფად. ჟურნალისტის მიერ გამოქვეყნებული მონაცემები არ წარმოადგენდა პირად საიდუმლოებას. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიხედვით, არ შეიძლება თანამდებობის პირის შესახებ საჯარო დაწესებულებაში დაცული ნებისმიერი ინფორმაცია წარმოადგენდეს პირად საიდუმლოებას. მით უფრო, რომ პირად ცხოვრებაში ჩარევად მოსარჩლემ მიიჩნია ცნობები მისი სიძის - ს. პაპაშვილის შესახებ, რომელიც თავადაც წარმოადგენდა იმ ხანად საჯარო ფიგურას და ამდენად, მისი ქონებაც საზოგადოებრივი განსჯის საგანი იყო. ზოგადად უნდა აღინიშნოს, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა შესაძლოა, შეილახოს მხოლოდ სწორი (ნამდვილი) ინფორმაციის გავრცელების გზით, ხოლო განსახილველ შემთხვევაში თავად მოსარჩლე ამტკიცებდა, რომ მოპასუხემ მის მიმართ არასწორი ინფორმაცია გაავრცელა.

სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის გარემოებაც, რომ მოსარჩლეს დარღვეული ჰქონდა საფინანსო დეკლარაციის შევსების წესი: გივი ლომინაძის მიერ მითითებული „25-35 ათასი ლარი“ არღვევდა ათპროცენტიანი ცდომილების წესს. ამდენად, ჟურნალისტს კიდევ ერთი დამატებითი მიზეზი ჰქონდა მის გასაკრიტიკებლად.

უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების კომენტარი: უზენაესი ინსტანცია უფრო შორს წავიდა, როდესაც სამოტივაციო ნაწილში მიუთითა იმის შესახებ, რომ გივი ლომინაძის დეკლარაციაზე საუბრისას, ჟურნალისტს არ ჰქონდა გრიგოლ რობაქიძის სიტყვების ციტირების უფლება. ცხადია, ზედმეტია იმაზე საუბარი, რომ სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, ჩაერიოს ჟურნალისტური შემოქმედების პროცესში და განსაზღვროს, რა კონტექსტში აქვს საინფორმაციო საშუალებას რომელიმე კლასიკოსის ციტირების უფლება. გრიგოლ რობაქიძის გამონათქვამში - „ხელისუფლება საკრალური მოვლენაა, ვიგინდარების ყოფნა ხელისუფლებაში დაუშვებელია“ - მოსარჩლის იდენტიფიცირება შეუძლებელია თუნდაც იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ გრიგოლ რობაქიძეს ვერ ექნებოდა წარმოდგენა გივი ლომინაძის ქონებაზე და ვერც ამ უკანასკნელის აგარაკი გახდე ბოდა მისი შთაგონების წყარო. ჟურნალისტს ცალსახადაც რომ მოეხდინა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში მოსარჩლის გაიგივება „ვიგინდარასთან”, ევროსასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ეს ვერ გახდებოდა მისი პასუხისმგებლობის საფუძველი. საქმეზე ობერშლიკი II ავსტრიის წინააღმდეგ¹⁸ ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიტიკოსის .იდიოტად. მიჩნევა არ სცილდება საჯარო ინტერესის გამომწვევი მოვლენის შესახებ გამართულ დისკუსიისა და დემოკრატიის პირობებში დასაშვები კრიტიკის ზღვარს.

აჭარის ა/რ ჯანდაცვის სამინისტროს, ვეტერინარიის დეპარტამენტის,
გაზეთ „ბათუმელებისა“ და ემზარ დიასამიძის საქმე

მოცემულ დავაზე ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ცხადყოფს, რომ აჭარის რეგიონში სასამართლო პოლიტიკური ხელისუფლების დანამატს უფრო წარმოადგენდა, ვიდრე მართლმსაჯულების ორგანოს. ამ მოსაზრებას ადასტურებს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული უსაფუძვლო გადაწყვეტილება, რომლითაც მოპასუხე გაზეთის ქონებას ყადაღა დაედო. მრავლისმეტყველია ის გარემოებაც, რომ ადგილობრივი პოლიტიკური ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ მოსარჩლემ, რომელიც ამავდროულად აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოადგენდა, დაკარგა საქმის განხილვის სამართლებრივი ინტერესი და უარი თქვა სარჩელზე.

რაც შეეხება ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ გაზეთ „ბათუმელების“ ქონების დაყადაღების სამართლებრივ მხარეს, ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მიხედვით, შესაძლებელია მხოლოდ მოპასუხის საკუთრებაში არსებული ქონების დაყადაღება. მოცემულ შემთხვევაში კი სასამართლომ ყადაღა დაადო ქონებას, რომელიც მოპასუხეთა საკუთრებას არ წარმოადგენდა. სწორედ კანონის აღნიშნული ნორმის დარღვევა დაედო საფუძვლად აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს მიერ ქვემდგომი ინსტანციის გადაწყვეტილების გაუქმებას. თუმცა უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაც საკმაოდ ბუნდოვანია: ერთის მხრივ, სასამართლომ გააუქმა ყადაღა იმ მოტივით, რომ დაყადაღებული ქონება მოპასუხის საკუთრებას არ წარმოადგენდა, ხოლო მეორეს მხრივ, განჩინებაში მიუთითა იმის შესახებ, რომ ბათუმის საქალაქო სასამართლოს საქმის არსებითი განხილვისას უნდა დაეკითხა მხარეები განჩინებაში მითითებული ქონების საკუთრების შესახებ და სრულყოფილად გაერკვია ხსენებული ქონების საკუთრების საკითხი. ბუნებრივია, თუ უმაღლესი სასამართლო არ იყო დარწმუნებული თავის გადაწყვეტილებაში, მას არც პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება უნდა გაეუქმებინა.

თუმცა მოცემულ შემთხვევაში გაცილებით საინტერესოა, თავად ყადაღის დადების მიზანშეწონილობის საკითხი. ყადაღის დადება იმ უკიდურეს შემთხვევაშია გამართლებული, როდესაც არსებობს საფრთხე, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, შეუძლებელი გახდება სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება. ასეთი საფრთხე მოცემულ შემთხვევაში არ არსებობდა, რადგან გაზეთის რედაქცია არსად არ გაურბოდა პასუხისმგებლობას. თანაც მორალური ზიანის კომპენსირება იმ პირობებში, როცა მოდავე მხარე იყო არა ფიზიკური პირი, არამედ საჯარო დაწესებულება, კანონმდებლობით იყო გამორიცხული. გავრცელებული ცნობების სიმცდარე კიდევაც რომ დადასტურებულიყო, მათი უარყოფისთვის გაზეთის ქონების დაყადაღების არავითარი კანონიერი საფუძველი არ არსებობდა. ასეთ ვითარებაში ეჭვს არ იწვევს ის გარემოება, რომ სასამართლო მოქმედებდა ერთადერთი მიზნით - შეეჩერებინა საინფორმაციო საშუალების ფუნქციონირება იმ ტექნიკური საშუალებების დაყადაღების გზით, რომელიც აუცილებელია გაზეთის გამოსაცემად. ვალერი ასათიანისა და აკაკი გოგიჩაიშვილის საქმეზეც კი, სადაც აშკარად გამოიკვეთა ჟურნალისტის ბრალი, უზენაესმა სასამართლომ არ მიიჩნია მიზანშეწონილად ტელეკომპანიისთვის ისეთი ფინანსური სანქციის დაკისრება, რომელიც გამოიწვევდა საინფორმაციო საშუალების გაკოტრებას და შედეგად, პრესის შეზღუდვას. მოცემულ შემთხვევაში კი, არც ჟურნალისტისა და გაზეთის ბრალი იყო სახეზე და არც საინფორმაციო საშუალების შეზღუდვის აუცილებლობა. შეზღუდვა, რომელსაც შეუძლია, გამოიწვიოს საინფორმაციო საშუალების შეჩერება, არ ემსახურება დემოკრატიული საზოგადოების ინტერესებს.

რაც შეეხება საკუთრივ სასარჩელო პრეტენზიების მართებულობას, უნდა ითქვას, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მიხედვით, პირს იმ შემთხვევაში ეკისრება გავრცელებული ცნობების უარყოფა, როდესაც: ა) გავრცელებული ცნობები წარმოადგენს დადასტურებად ფაქტებს; და ბ) გავრცელებული ცნობები არ შეესაბამება სინამდვილეს და ლახავს მოსარჩლის პატივს, ღირსებას ან საქმიან რეპუტაციას.

მოცემულ შემთხვევაში კი, სარჩელის მიხედვით, გაუგებარი იყო: 1) სტატიაში მოყვანილ რომელ გამონათქვამს მიიჩნევდნენ მოსარჩლეები შეურაცხმყოფელად; და 2) რა ფორმით და რა ცნობების უარყოფას ითხოვდნენ მოსარჩლეები. თუმცა ყველაზე მთავარი გაურკვევლობა სათანადო მოსარჩლეობის საკითხს უკავშირდება.

ისეთი სამართლებრივი სიკეთეები, როგორიცაა პატივი ან ღირსება ჯანდაცვის სამინისტროსა და ვეტერინარიის დეპარტამენტს არ გააჩნიათ, რადგან პატივიცა და ღირსებაც ბუნებიდან გამომდინარე, მხოლოდ ფიზიკურ პირებს აქვთ ბოძებული. შესაბამისად, სამინისტროსა და დეპარტამენტს ვერც მორალური ზიანი მიადგებოდათ და აქედან გამომდინარე, უსაფუძვლო იყო მოთხოვნა მოპასუხე მხარისათვის მორალური ზიანის დაკისრების თაობაზე.

საინფორმაციო საშუალებისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება, პირველ რიგში, გაუმართლებელი იყო იმიტომ, რომ საკითხი ეხებოდა საჯარო ინტერესის მქონე ინფორმაციას; და მეორეც, ჟურნალისტმა მასალის მომზადებისას დაიცვა «სამართლიანი რეპორტაჟისა. და .ჟურნალისტური კეთილსინდისიერების. პრინციპი. სტატიის მომზადებისას ჟურნალისტს არ ამოძრავებდა რაიმე მიზანი, გარდა იმისა, რომ მიეწოდებინა საზოგადოებისათვის ინფორმაცია ბათუმში ცოფიანი ძაღლის ნაკბენით ბავშვის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით და წამოეჭრა ზოგადად ცხოველების ვაქცინაციასთან დაკავშირებით ხელისუფლების უმოქმედობის პრობლემა, რაც თავისთავად საფრთხეს წარმოადგენდა.

ამ პრობლემის გასარკვევად ჟურნალისტმა მიმართა სხვადასხვა წყაროებს, მათ შორის როგორც გარდაცვლილი ბავშვის მშობლებს, ასევე მის ექიმებს, თავად სამინისტროსა და დეპარტამენტის პასუხისმგებელი თანამდებობის პირებს. მან მოიძია რამდენიმე სამედიცინო დოკუმენტი. ყოველივე ამის შემდეგ კორესპონდენტს წარმოეშვა უფლება (და მოვალეობაც), გაევრცელებინა მის ხელთ არსებული საზოგადოებრივი ინტერესის შემცველი ინფორმაცია. ევროსასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, პრესას არათუ უფლება აქვს, არამედ ვალდებულიც არის, გაავრცელოს საზოგადოებრივი ინტერესის შემცველი ინფორმაცია და შეასრულოს „საზოგადოებრივი დარაჯის“ ფუნქცია.

მხედველობაშია მისაღები ასევე ევროსაბჭოს 2002 წლის დირექტივა დიფამაციისა და მედიის შესახებ, სადაც აღნიშნულია, რომ „როდესაც სიმართლის მტკიცების ტვირთი ჟურნალისტის მხარესაა, ეს უკანასკნელი უნდა გათავისუფლდეს პასუხისმგებლობისაგან იმ შემთხვევაში, თუ მას შეუძლია, წარადგინოს გონივრული არგუმენტი და თუ იგი დაამტკიცებს, რომ მოქმედებდა გონივრულად და კეთილსინდისიერად“.

მოცემულ შემთხვევაში ჟურნალისტს მოსაზრების გამოთქმის საფუძველს აძლევდა რესპონდენტის ინტერვიუ, ზოგ შემთხვევაში კი - ფაქტობრივი გარემოებები და მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებში ეყრდნობოდა კორესპონდენტი საზოგადოებაში გავრცელებულ მოსაზრებებს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ არ შეიძლება, ჟურნალისტს პასუხისმგებლობა დაკისრებოდა სხვათა გამონათქვამების ციტირების გამო, რადგანაც გავრცელებული ინფორმაცია საჯარო ინტერესის საგანს წარმოადგენდა.

მერაბ ტყეშელაშვილისა და გაზეთ `ჯორჯიან თაიმსის“ საქმე

მოცემულ საქმეზე¹⁹ რუსთავის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება წარმოადგენს უხეშ და გაუმართლებელ ჩარევას სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებაში. თუნდაც ის გარემოება, რომ მოდავე მხარე ამ შემთხვევაში იყო არა რიგითი მოქალაქე, არამედ საჯარო თანამდებობის პირი (ქალაქის მერი), საკმარისი უნდა ყოფილიყო სასამართლოსთვის, რათა მას არ გამოეტანა დაუსწრებელი გადაწყვეტილება.

მით უფრო, რომ დაუსწრებელი გადაწყვეტილებით სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძველს არც სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები იძლეოდა. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 230-ე მუხლის მიხედვით კი, სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები იურიდიულად უნდა ამართლებდნენ სასარჩელო მოთხოვნას.

ის, რომ სასამართლომ დაუსწრებელი გადაწყვეტილებით დააკისრა საინფორმაციო საშუალებას ისეთი ცნობების უარყოფა, რომელიც ჟურნალისტისა და საზოგადოების მხრიდან საჯარო თანამდებობის პირის შეფასებებს შეიცავდა, აშკარა გამოხატულებაა მართლმსაჯულების ორგანოს მხრიდან პრესის თავისუფლების შეზღუდვისა.

ისევე როგორც სხვა ანალოგიური ტიპის საქმეებში, სასამართლომ მოპასუხეს დააკისრა მოსაზრებებისა და ფაქტების ჟურნალისტისეული შეფასებების უარყოფა. სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი კი ცალსახად ამბობს, რომ პირს შესაძლებელია, დაეკისროს მხოლოდ ისეთი ცნობების უარყოფა, რომელთა ნამდვილობის დადასტურებაც მან ვერ შეძლო. ბუნებრივია, არაგონივრულია, მოსთხოვო პირს ისეთი ცნობის დადასტურება, როგორიცაა, მაგალითად, „ალავიძისათვის სპეციალურად შექმნილ სავარძელს იმ დროიდანვე გადეპუტატების სუნი აუვიდა;“ ან თუნდაც ის, რომ „რუსთავს ერთი პირის საწარმო დაერქვა“. ცალსახაა, რომ სასამართლომ არასწორად განმარტა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლი ასევე მოითხოვს, რომ გავრცელებულ ცნობებში უშუალოდ მოსარჩლე უნდა იყოს იდენტიფიცირებული. სასამართლომ კი მოპასუხეს დაავალა ისეთი ცნობების უარყოფა, რომლებიც ალავიძის სკამის „სუნსა“ და ქალაქ რუსთავის საზოგადოებაში მერის შესახებ არსებულ შეფასებებს შეეხებოდა.

მოსარჩლეს შესაძლოა, აშკარად გადაჭარბებულად მიეჩნია ჟურნალისტის მიერ გავრცელებული რომელიმე ფრაზა, მაგალითად, ცნობა იმის თაობაზე, რომ კომერციული შუქიდან მიღებული დამატებითი თეთრები ტყეშელაშვილთან მიდის და ასეთი კომპანიების უკან სწორედ ის დგას ან ცნობა იმის თაობაზე, რომ შავი სამყაროს წარმომადგენლებთან მერს გააჩნია თბილი ურთიერთობა. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ჟურნალისტური თავისუფლება გაზვიადების მაღალ ხარისხსა და პროვოცირებასაც გულისხმობს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე საჯარო მოხელეებს ეხებათ, რომელთაც თმენის გაცილებით მეტი ვალდებულება ეკისრებათ, ვიდრე ჩვეულებრივ მოქალაქეებს.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება მნიშვნელოვნად ავიწროებს სიტყვის თავისუფლების არეალს და არ შეესაბამება იმ ცალკეულ პოზიტიურ გადაწყვეტილებებს (თარგამაძე-„რეზონანსისა“ და კერესელიძე-ჯაიანის საქმეები), რომლებიც თანამდებობის პირებთან მიმართებაში ქართულმა სასამართლოებმა შექმნეს.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

ს.წ.-ისა და გაზეთ „ალიას“ საქმე

ეს საქმე მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ წამოჭრის თანხმობის გარეშე პირის გამოსახულების გამოქვეყნების მიზანშეწონილობის პრობლემას. ეს შემთხვევა სპეციფიურია იმ თვალსაზრისითაც, რომ საინფორმაციო საშუალებაში ფოტოს გამოქვეყნება გარკვეული დაავადების საილუსტრაციოდ მოხდა.

პირველ რიგში, სასამართლოს უნდა გაერკვია შემდეგი გარემოებები: რამდენად იყო შესაძლებელი პირის იდენტიფიცირება გამოქვეყნებული სურათის მეშვეობით? არსებობდა თუ არა პირის თანხმობა მისი გამოსახულების გამოქვეყნებაზე? რამდენად ვრცელდებოდა მოცემულ შემთხვევაზე სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული გამონაკლისები²⁰? ბრალეულად მოქმედებდა თუ არა მასობრივი ინფორმაციის საშუალება?

ამ საქმეში გადამწყვეტი როლი ითამაშა იმ ფაქტორმა, რომ მოსარჩლემ საკუთარი ფოტოსურათის გამოქვეყნების შესახებ ინფორმაცია პირველად მეზობლებისგან შეიტყო. შედეგად დადასტურდა ის გარემოება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გამოსახულება ნაწილობრივ შავი შტრიხით იყო დაფარული, სურათის მიხედვით ს.წ.-ს იდენტიფიცირება მაინც იყო შესაძლებელი. ამდენად, საინფორმაციო საშუალებამ დაარღვია პიროვნების უფლება საკუთარ გამოსახულებაზე, როდესაც მისი თანხმობის გარეშე გამოაქვეყნა ფოტოსურათი.

რაც შეეხება მოპასუხის არგუმენტს იმის თაობაზე, რომ ფოტოგადაღება არ მომხდარა გაზეთის ფოტოკორესპონდენტის მიერ და ამიტომ სარჩელის განხილვა უნდა მომხდარიყო არა მხოლოდ ფოტოსურათის გამოქვეყნებასთან მიმართებაში, არამედ წერილისა და ფოტოსურათის გამოქვეყნებასთან ერთობლივ კავშირში, უნდა ითქვას, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-5 ნაწილი არაფერს ამბობს იმის თაობაზე, თუ ვის მიერ გადაღებული ფოტოსურათი უნდა გამოაქვეყნოს მასობრივი ინფორმაციის საშუალებამ პიროვნების თანხმობის გარეშე. ამ შემთხვევაში ამოსავალი წერტილი არის არა ის, თუ ვინ გადაიღო ფოტო, არამედ იმ პირის თანხმობა, რომლის სურათიც გამოაქვეყნეს.

საკამათოა ასევე მოპასუხე მხარის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილის მეოთხე წინადადების თანახმად, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება წარმოიშობა მხოლოდ და მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა პირის ბრალეულობა მტკიცებულებით არის დადასტურებული ანუ შეგნებული, ნებაყოფლობითი მოქმედება მიმართულია მხოლოდ პირის პატივისა და ღირსების შელახვისაკენ. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის მე-6 ნაწილი მორალური ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს ამავე მუხლით დაცული ნებისმიერი სიკეთის ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში. ამ მუხლით კი დაცულია როგორც პირის პატივი, ღირსება და საქმიანი რეპუტაცია, ასევე პირადი საიდუმლოება, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, პიროვნების უფლება საკუთარ გამოსახულებაზე, პიროვნების უფლება საკუთარ სახელზე. შესაბამისად, რომელიმე უფლების ბრალეული ხელყოფის შემთხვევაში, პირს შეუძლია, მოითხოვოს მორალური ზიანის ანაზღაურება.

აქვე უნდა აღინიშნოს კანონში არსებული ხარვეზის შესახებაც. კერძოდ, მე-18 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, ამ მუხლის პირველ და მეორე ნაწილებში გათვალისწინებული მოთხოვნის უფლება, ანუ სასამართლოს მეშვეობით ცნობების უარყოფისა და ასევე ხელმყოფის მიმართ მოქმედების შეწყვეტის ან მასზე უარის თქმის უფლება გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუკი პიროვნების ფოტოსურათი გამოქვეყნებულია თავად ამ პიროვნების თანხმობის გარეშე. ბუნებრივია, წარმოუდგენელიცაა და შეუძლებელიც საკუთარ გამოსახულებაზე უფლების დარღვევის შემთხვევაში, სამართლებრივი დაცვის საშუალებად გამოყენებული იყოს ცნობების უარყოფა. ცნობების უარყოფას მიმართავენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი გავრცელებული არის პიროვნების პატივის, ღირსების, საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი ინფორმაცია.

ანუ საბოლოო ჯამში შესაძლებელია ითქვას, რომ თუკი პიროვნების გამოსახულება ქვეყნდება მისი თანხმობის გარეშე და სახეზე არ არის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის რომელიმე გამომრიცხავი გარემოება, ამ შემთხვევაში პირს აქვს უფლება, ხელმყოფისაგან მოითხოვოს მოქმედების შეწყვეტა ან მასზე უარის თქმა, ხოლო თუკი ხელმყოფი მოქმედებს ბრალეულად, მას ასევე აქვს მორალური ზიანის ანაზღაურების უფლებაც.

საკამათოა ვაკე-საბურთალოს რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც, სარჩელი არ დაკმაყოფილდა იმ მოტივით, რომ ფოტოსურათზე თვალების შავი შტრიხით დაფარვა გამორიცხავდა მოპასუხის ბრალს. ამ შემთხვევაში სასამართლოს ამოსავალი წერტილი უნდა ყოფილიყო ის, რომ ფოტოსურათის მიხედვით შესაძლებელი იყო მოსარჩლის იდენტიფიცირება. ბრალეულად მოქმედება არ გულისხმობს მხოლოდ განზრახვას. ბრალი შესაძლებელია გამოიხატოს უხეშ გაუფრთხილებლობაშიც. მართალია, მოპასუხე მხარემ განაცხადა, რომ მათ არც კი იცოდნენ რედაქციის არქივში არსებულ ფოტოსურათზე გამოსახული პიროვნების ვინაობა, მაგრამ ეს სრულებითაც არ ათავისუფლებდა საინფორმაციო საშუალებას ვალდებულებისგან, აეღო ამ პირის თანხმობა.

ანალოგიურ შემთხვევებში, მასობრივი ინფორმაციის საშუალება უნდა დაუკავშირდეს პირს და მიიღოს მისგან თანხმობა, თანხმობის ვერმიღების შემთხვევაში კი უნდა გამოიყენოს ყველა შესაძლო საშუალება, რათა შეუძლებელი გახდეს გამოსახულების იდენტიფიცირება მესამე პირთა მიერ.

თბილისის საოლქო სასამართლომ მართებულად განმარტა სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის 1, 2 და მე-6 ნაწილები. თუმცა სადავოა პალატის მიდგომა იმასთან დაკავშირებით, რომ მნიშვნელობა არა აქვს, თუ რამდენი ადამიანი შეიცნობდა ს.წ.-ს სურათზე, საკმარისი იყო, მას თავად ეხილა საკუთარი დამახინჯებული თავი გაზეთში, რომ ძლიერი სულიერი ტკივილი მიადგებოდა. თუკი ვერც ერთი მესამე პირი ვერ შეძლებს პირის იდენტიფიცირებას სადავო პუბლიკაციაში, ამ შემთხვევაში გამორიცხულია საკუთარ გამოსახულებაზე პიროვნების უფლების დარღვევა. პიროვნებამ შესაძლოა, სარკეში საკუთარი დეფექტის ხილვითაც განიცადოს სულიერი ტკივილი და ამის გამო, ბუნებრივია, ის სარკესთან სამართლებრივ დავაში ვერ შევა.

რაც შეეხება ევროსასამართლოს პრაქტიკას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასთან დაკავშირებით, საქმეში N v Sweden²¹ სასამართლომ მიუთითა, რომ თუ მედიის მხრიდან აღინიშნება მოქალაქეთა პირად ცხოვრებაში ჩარევა, „საკითხის გადაწყვეტისას სახელმწიფომ უნდა დაიცვას ბალანსი კონვენციით გარანტირებულ ორ უფლებას - პირადი ცხოვრების საიდუმლოების პატივისცემისა (მე-8 მუხლი) და გამოხატვის თავისუფლების (მე-10 მუხლი) უფლებათა შორის“. ამ ბალანსის დარღვევა რომელიმე უფლების სასარგებლოდ შესაძლებელია მხოლოდ განსაკუთრებული საზოგადოებრივი აუცილებლობის შემთხვევაში.

განხილულ საქმეში კი სიტყვის თავისუფლების სასარგებლოდ მოსარჩლის პირადი ცხოვრების ხელყოფის აუცილებლობა არ არსებობდა.

___________________

¹ იხ. 2004 წელი, გვ. 159.

² იხ. საქართველოს ანტიმონოპოლიური სამსახური „რუსთავი 2“-ის წინააღმდეგ.

³ იხ. აჭარის ა/რ ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტრო და ვეტერინარიის დეპარტამენტი “ბათუმელებისა“ და ემზარ დიასამიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 469.

⁴ იხ. გიორგი გეთიაშვილი ეთერ კვეზერელის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 417.

⁵ იხ. კარი II, გვ. 397.

⁶ იხ. გივი ლომინაძე „მერიდიანისა“ და ი. გორელიშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 459.

⁷ იხ. ს. წ. „ალიას“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 403.

⁸ იხ. გურამ შარაძე ლევან რამიშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 420.

⁹ იხ. თამაზ ნადარეიშვილი ჯონდი ბაღათურიას წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 445; გივი ჯიქია ნანა დევდარიანის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 450.

¹⁰ იხ. ტომი I, გვ. 272.

¹¹ იხ. ტორგეისონი ისლანდიის წინააღმდეგ, ტომი I, გვ. 294.

¹² იხ. აჭარის სოფლის მეურნეობისა და სურსათის სამინისტრო ავთანდილ გადახაბაძის, „პრეს-კლუბ ბათუმისა“ და „ახალი ვერსიის“ წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 401.

¹³ იხ. ვალერი ასათიანი ტელეკომპანია „რუსთავი 2“-ის, აკაკი გოგიჩაიშვილის და ირაკლი კერესელიძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 406.

¹⁴ იხ. საქმე დალბანი რუმინეთის წინააღმდეგ, ტომი I, გვ 321.

¹⁵ იხ. ონისე უგრეხელიძე „P.S.“-ისა და თინათინ დვალიშვილის წინააღმდეგ, კარი II, გვ.

¹⁶ იხ. ტომი I, გვ. 294.

¹⁷ იხ. პაატა შავაძე ტარიელ ქათამაძისა და „აჭარა P.S.“-ის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 440.

¹⁸ Prager and Oberschlick v. Austria, 16 April, 1995.

¹⁹ იხ. მერაბ ტყეშელაშვილი „ჯორჯიან თაიმსის“ და ნათია ომაძის წინააღმდეგ, კარი II, გვ. 480.

²⁰ სკ-ს მე-18 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, „პირის თანხმობა არ არის საჭირო, როცა ფოტოგადაღება (ვიდეოგადაღება და ა.შ.) დაკავშირებულია მის საზოგადოებრივ აღიარებასთან, დაკავებულ თანამდებობასთან, მართლმსაჯულების ან პოლიციის მოთხოვნებთან, სამეცნიერო, სასწავლო ან კულტურულ მიზნებთან, ანდა ფოტოგადაღება (ვიდეოგადაღება და ა.შ.) მოხდა საზოგადო ვითარებაში, ანდა პირმა პოზირებისათვის მიიღო საზღაური“.

²¹ App№1136185(1986) 50 Dr 173

აღნიშნული პერიოდის მნიშვნელობას, უპირველეს ყოვლისა, განაპირობებს ის რადიკალური ცვლილებები, რომლებიც ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლების მარეგულირებელი კანონმდებლობის ლიბერალიზაციის მხრივ განხორციელდა. თუმცა სასამართლო პრაქტიკაზე ასახვა ჰპოვა არა მარტო საკანონმდებლო რეფორმამ, არამედ პოლიტიკური ხელისუფლების ცვლილებამაც.

პირველი პოზიტიური შედეგი, რაც სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის ამოქმედების შედეგად სასამართლო პრაქტიკაში გამოვლინდა, იყო ის, რომ ჟურნალისტის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმის არაღძვრას სწორედ ახალი კანონის ნორმა დაედო საფუძვლად.¹

თუ წინა წლების სტატისტიკას გავაანალიზებთ, დავინახავთ, რომ სისხლის სამართლის კოდექსში არსებული ნორმის გამოყენების ნეგატიური ეფექტი უფრო საწყის პერიოდში აღინიშნებოდა, როდესაც ჟურნალისტს დეპუტატის კორუფციაში მხილების, ხოლო მოქალაქეს პოლიტიკური შეხედულების გამოთქმის გამო, აღმკვეთი ღონისძიება მიუსაჯეს და შემდეგ პირობითი სასაჯელით შეუცვალეს. ღვაწლიანი პერიოდის (1996-2004) განმავლობაში ცხრა სისხლის სამართლის საქმიდან მხოლოდ ორ შემთხვევაში² გამოიტანა სასამართლომ საბოლოო გადაწყვეტილება სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის შესახებ კანონის მოთხოვნათა დარღვევით, ერთჯერ - ქალაქის პროკურატურამ, რაც საბოლოოდ გაუქმდა კიდეც³ და ერთჯერ რაიონულმა და საოლქო სასამართლოებმა - როდესაც სისხლის სამართლის დამნაშავედ ცნეს პირი იმ განცხადებების გამო, რომელიც მხარეებს შორის საჯარო პოლემიკის დროს გამოითქვა⁴. აღნიშნული გადაწყვეტილება საბოლოოდ უზენაესმა სასამართლომ პროცესუალური დარღვევების მოტივით 2004 წლისდასაწყისში გააუქმა.

ასეთი სტატისტიკის მიუხედავად, არსებული პრაქტიკა იძლევა იმის თქმის საფუძველს, რომ სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის „ამყინავი ეფექტი” მაინც მოქმედებდა. სისხლის სამართლის კოდექსის 148-ე მუხლში არსებული ნორმა, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, სიტყვის თავისუფლების გაკონტროლების განსაკუთრებულ ცდუნებას აღძრავდა სახელმწიფო ორგანოებში, პოლიტიკოსებსა და საჯარო თანამდებობის პირებში. განვლილი პერიოდის სტატისტიკაც სწორედ ამ ტენდენციაზე მეტყველებს. კერძოდ: ამ პერიოდში განხილული ცხრა სისხლის სამართლის საქმიდან, მხოლოდ ორ შემთხვევაში მიმართა კერძო პირმა სასამართლოს სისხლის სამართლის წესით თავისი უფლებების დასაცავად; ოთხ შემთხვევაში კერძო ბრალმდებლად საჯარო პოლიტიკური თანამდებობის პირი⁵ მოგვევლინა, ორ საქმეში - საჯარო თანამდებობის პირი⁶ და ორში კი ბრალმდებელი სახელმწიფო იყო⁷.

ამდენად, რვა წლიანი პერიოდის ანალიზი იძლევა იმის თქმის საფუძველს, რომ ქვეყანაში ცილისწამების დეკრიმინალიზაციის აუცილებლობა იმისდა მიუხედავად არსებობდა, თუ რამდენი ადამიანი გაამწესეს ან არ გაამწესეს საკუთარი აზრის გამოხატვის გამო დროის ამ მონაკვეთში სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში. ამ საკანონმდებლო ცვლილების აუცილებლობას უფრო ის გარემოება განსაზღვრავს, ამგვარი არალიბერალური ნორმისა და თუნდაც შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი სასამართლო პრაქტიკის სიმწირის პირობებში, თუ რამდენ ადამიანს დაეკარგა საკუთარი შეხედულების გამოხატვის სურვილი.

ახალი კანონის მიღებამ სასამართლო პრაქტიკაში გამოავლინა როგორც პოზიტიური ტენდენცია, ასევე ის მსოფლმხედველობრივი პრობლემა, რომელიც მოსამართლეთა კორპუსის ნაწილს ლიბერალური ღირებულებების მიღებაში უშლის ხელს. ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითად, გორის რაიონული სასამართლოს მიერ გამოტანილი ის გადაწყვეტილება⁸ გამოდგება, რომელშიც მოსამართლე გ. გოჩიტაშვილი ანტიკონსტიტუციურად და ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციასთან შეუსაბამოდ აცხადებს ახალ კანონს სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ. ამავე გადაწყვეტილებაში მოსამართლის მიერ საინფორმაციო საშუალებისათვის ბოდიშის მოხდის დაკისრება ისევ და ისევ მსოფლმხედველობრივი კონფლიქტის შედეგად უნდა მივიჩნიოთ. ამ ინსტიტუტს არც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და არც უკვე გაუქმებული პრესისა და მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებების შესახებ კანონი იცნობდა. ბოდიშის მოხდას ითვალისწინებდა საბჭოთა კანონმდებლობა, კერძოდ, 1964 წლის საქართველოს სსრ სამოქალაქო სამართლის კოდექსი, რომელიც 1997 წელს, ახალი სამოქალაქო კოდექსის მიღების შემდეგ ძალადაკარგულად გამოცხადდა. თუმცა, როგორც რვაწლიანი სასამართლო პრაქტიკა ცხადყოფს, საერთო სასამართლოები ისევ საბჭოთა კანონმდებლობას ანიჭებდნენ უპირატესობას და ცნობიერად თუ გაუცნობიერებლად, საკმაოდ ხშირად მიმართავდნენ პასუხისმგებლობის ამ ფორმას⁹. ახალი კანონის მიღებამდე სასამართლოებმა ცამეტ საქმეში გამოიტანეს გადაწყვეტილება ბოდიშის მოხდის დაკისრების შესახებ და მხოლოდ ხუთ შემთხვევაში გადასინჯეს ასეთი კანონშეუსაბამო გადაწყვეტილებები ზემდგომმა ინსტანციებმა¹⁰. სწორედ არსებული მახინჯი პრაქტიკა გახდა საფუძველი იმისა, რომ ახალ კანონში ჩაიდო სპეციალური ნორმა (მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტი), რომელიც კრძალავს პირის იძულებას, მოიხადოს ბოდიში. მამუკა ნოზაძისა და „თრიალეთის“ საქმეზე კანონმდებლობის რეფორმირების შემდეგ გამოტანილი გადაწყვეტილება წამოჭრის, ერთის მხრივ, მოსამართლეთა კორპუსის გადასინჯვის, ხოლო მეორეს მხრივ, ახალი კანონმდებლობის პოპულარიზაციის საკითხს.