Boicenco v. Moldova

მეოთხე სექცია
(განაცხადი №41088/05)

გადაწყვეტილება

სტრასბურგი

2006 წლის 11 ივლისი

საბოლოო
11/10/2006

წინამდებარე გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული გარემოებების შემთხვევაში. იგი შესაძლოა დაექვემდებაროს რედაქციულ გადასინჯვას.

საქმე „ბოიცენკო მოლდოვას წინააღმდეგ“,
(Boicenco v. Moldova)

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (მეოთხე სექცია), რომლის პალატამ შემდეგი შემადგენლობით:

სერ ნიკოლას ბრატცა, თავმჯდომარე,

ბ-ნი ჯ. კასადევალი,

ბ-ნი ჯ. ბონელლო,

ბ-ნი მ. პელლონპაა,

ბ-ნი კ. ტრაია,

ბ-ნი ს. პავლოვჩი,

ბ-ნი ჯ. სიკუტა, მოსამართლეები,

და ბ-ნი თ.ლ. ელრი, სექციის რეგისტრატორი,

2006 წლის 20 ივნისს განმარტოებით ითათბირა,

გამოაქვს შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც მიიღო ამავე დღეს:

პროცედურა

1. საქმეს საფუძვლად დაედო განაცხადი (№41088/05) მოლდოვის რესპუბლიკის წინააღმდეგ, რომელიც 2005 წლის 16 ნოემბერს შეიტანა სასამართლოში ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად ნიკოლაე ბოიცენკომ („განმცხადებელი“).

2. განმცხადებელს წარმოადგენს ბ-ნი ვიტალი ნაგაცევჩი და ბ-ნი ვლადისლავ გრიბინცეა, ადვოკატები, რომლებიც ეწევიან პრაქტიკას ჩიშინაუში და რომლებიც არიან არასამთავრობო ორგანიზაციის „ადვოკატები ადამიანის უფლებებისათვის“ წევრები. მოლდოვას მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენს მისი აგენტი, ბ-ნი ვიტალი პარლოგი.

3. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ის გაექვემდებარა სასტიკ მოპყრობას პოლიციის მხრიდან და, რომ ხელისუფლებას არ ჩაუტარებია ამ შემთხვევის ადეკვატური გამოძიება, რაც არღვევს მე-3 მუხლს. ის ასევე ჩივის პატიმრობის დროს სათანადო სამედიცინო მომსახურების არარსებობაზე და თავისუფლების უფლების დარღვევაზე, რაც განმტკიცებულია კონვენციის მე-5 მუხლით. ის ასევე ჩივის, რომ ეროვნულმა ხელისუფლებამ მას ხელი შეუშალა, ევროპულ სასამართლოში საქმის შეტანაში, რაც გათვალისწინებულია 34-ე მუხლით.

4. განაცხადი გადაეცა მეოთხე სექციას. 2005 წლის 13 დეკემბერს ამ სექციის პალატამ გადაწყვიტა, რომ შეეტყობინებინა მთავრობისათვის განაცხადის შესახებ. კონვენციის 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტის დებულებათა შესაბამისად, მან გადაწყვიტა, განეხილა განაცხადის არსებითი მხარე მის დასაშვებობასთან ერთად. განმცხადებლის ჯანმრთელობის მძიმე მდგომარეობის გამო მან ასევე გადაწყვიტა, მიენიჭებინა პრიორიტეტი საქმისათვის, რაც განმტკიცებულია სასამართლოს რეგლამენტის 41-ე წესით.

5. როგორც განმცხადებელმა, ისე მთავრობამ წარადგინა მოსაზრებები არსებით მხარესთან მიმართებით (59-ე წესის 1-ლი პუნქტი).

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

6. განმცხადებელი დაიბადა 1961 წელს და ცხოვრობს ჩიშინაუში.

1. განმცხადებლის დაკავება და მისი მომდევნო სამედიცინო მდგომარეობა

7. 2005 წლის 20 მაისს განმცხადებელი დააკავა ეკონომიკური დანაშაულისა და კორუფციის წინააღმდეგ მებრძოლმა ცენტრმა, თაღლითობის ჩადენისათვის ეჭვის გამო (ედკმც).

8. მისი დაკავების დროს მის ნორმალურ ფიზიკურ მდგომარეობას არ ეტყობოდა აშკარა ანომალია. სამედიცინო საქმის თანახმად, რომელიც დათარიღებულია 2005 წლის მარტით, განმცხადებელი იწონიდა 133 კილოგრამს.

9. იმ პოლიციელთა მიერ 2005 წლის 21 მაისს შედგენილი ანგარიშების მიხედვით, რომლებმაც ის დააკავეს, განმცხადებელი შეეცადა გაქცევას, მიაყენა მათ სიტყვიერი შეურაცხყოფა და წინააღმდეგობის გაწევასაც კი შეეცადა, პისტოლეტის ხელის დავლების მცდელობით, რომელიც მას ჰქონდა და მისთვის წარდგენილი დაკავების ორდერის გადაგდების გზით. ამ ანგარიშებიდან არ ჩანს, რომ რაიმე ძალა იქნა გამოყენებული განმცხადებლის მიმართ ან, რომ ის რაიმენაირად დაზიანდა დაკავების დროს. განმცხადებელი უარყობს, რომ მან დაკავებისას წინააღმდეგობა გასწია.

10. პოლიციის ანგარიშებიდან ჩანს, რომ განმცხადებელი დააკავეს დაახლოვებით საღამოს 6 საათსა და 45 წუთზე. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ის დააკავეს საღამოს 4 საათსა და 30 წუთზე.

11. განმცხადებლის მხარე ამტკიცებს, რომ ედკმც-ს შენობაში მისი მიყვანის შემდეგ ის სცემეს პოლიციის თანამშრომლებმა, რის შედეგად მან დაკარგა გონება. მთავრობა უარყოფს ამას.

12. სამედიცინო დასკვნის მიხედვით, რომელიც ამავე დღეს, საღამოს 8 საათსა და 34-ე წუთზე შეადგინა ედკმც-ის ექიმმა, განმცხადებელი უგონო მდგომარეობაში იყო. დასკვნაში ექიმმა აღნიშნა, რომ, პოლიციის თანამშრომლების თქმით, მან დაკარგა გონება „ძლიერი სულიერი აღელვების გამო“, და რეკომენდაცია გაუწია, რომ განმცხადებელი მოენახულებინა კარდიოლოგს. დასკვნიდან არ ჩანს, რომ განმცხადებელი რამენაირად დაზიანდა დაკავების დროს.

13. ერთ-ერთმა მის ადვოკატმა განმცხადებელი იხილა დაახლოვებით საღამოს 10 საათსა და 20 წუთზე ედკმც-ში და აღნიშნა დაკავების ოქმში (proces verbal de reţinere), რომელიც მისი თანდასწრებით პოლიციის თანამშრომლებმა შეადგინეს, რომ განმცხადებელი უგონო მდგომარეობაში იყო. ადვოკატის თხოვნით გამოიძახეს სასწრაფო დახმარება საღამოს 11 საათსა და 37-ე წუთზე, ხოლო 2005 წლის 21 მაისის დილის 1 საათსა და 30 წუთზე განმცხადებელი, ჯერ კიდევ უგონო მდგომარეობაში, წაიყვანეს კარდიოლოგიურ საავადმყოფოში..

14. კარდიოლოგიური საავადმყოფოს სამედიცინო ჩანაწერებიდან ჩანს, რომ განმცხადებელი გონებაზე მოვიდა მას შემდეგ, რაც ის იქ მოათავსეს, მაგრამ არ არის ნათელი როდის მოხდა ეს. სამედიცინო ჩანაწერების შესაბამისად, მას აწუხებდა მაღალი არტერიული წნევა და გაურკვეველი წარმომავლობის შფოთვის სინდრომი. განმცხადებელი არ პასუხობდა კითხვებს და არაფერზე რეაგირებდა. მას ასევე აწუხებდა თავის ტკივილები და ღებინება. სამედიცინო საქმეში არ არის ინფორმაცია ჰოსპიტალიზაციის დროს მისი წონის თაობაზე. ექიმებდა რეკომენდაცია მისცეს, inter alia, რომ განმცხადებელს ჩაუტარდეს თავის ტვინის სკანირება, რათა გამოირიცხოს განმცხადებლის ცელებრალური დარტყმის შესაძლებლობა. ექიმებმა დაასკვნეს, რომ საბოლოო დიაგნოზის დასმა შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ჩატარდება მოხსენიებული გამოკვლევები.

15. 2005 წლის 24 მაისს განმცხადებელი გადაიყვანეს ციხის საავადმყოფოში. 2005 წლის 25 მაისს განმცხადებელი მოინახულა ნევროლოგმა, რომელმაც აღნიშნა სამედიცინო საქმეში, რომ 2005 წლის 20 მაისს მას აწუხებდა თავის ტრავმა, რასაც მოჰყვა გონების დაკარგვა. ნევროლოგმა გასცა რეკომენდაცია, ჩატარებულიყო სამედიცინო მკურნალობის სხვადასხვა ფორმა, მაგრამ არ გაუწია რეკომენდაცია, ჩატარებულიყო თავის ტვინის სკანირება. 2005 წლის 26 მაისს ექიმმა სამედიცინო საქმეში მიუთითა, რომ განმცხადებელს ჰქონდა ტკივილი ფილტვების მიდამოებში და წითელი ფერის შარდი. 2005 წლის 2 ივნისს განმცხადებელი შეამოწმა საავადმყოფოს უფროსი ექიმებისაგან შემდგარმა კომისიამ, რომელმაც დაადგინა, inter alia, თავის ძლიერი ტრამვის და შერყევის დიაგნოზი და გაუწია რეკომენდაცია, inter alia, რომ განმცხადებელს გაევლო ფსიქიატრიული გამოკვლევა. 2005 წლის 7 ივნისს ექიმმა გააკეთა შესაბამისი ჩანაწერი სამედიცინო საქმეში, რომ განმცხადებელი დაუყოვნებლივ საჭიროებს მკურნალობას, მაგრამ არცერთი არ განხორციელებულა.

16. 2005 წლის 1 სექტემბრამდე განმცხადებელი იმყოფებოდა ციხის საავადმყოფოში, როდესაც ის გადაიყვანეს ციხეში თხუთმეტი დღით, მისი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში შემდგომი გადაყვანის მიზნით. სამედიცინო ჩანაწერების მიხედვით, ციხის საავადმყოფოში მისი ყოფნისას ის არასოდეს ამდგარა საწოლიდან. ის თავად ვერ იკვებებოდა და მას მომსახურე სამედიცინო პერსონალი კოვზით კვებავდა თხევადი საკვებით. ის არ გადიოდა საპირფარეშოში, ხოლო იყენებდა ჰიგიენურ ბალიშს, რომელსაც განავლის მძაფრი სუნი ჰქონდა. იშვიათ შემთხვევებში ის პასუხობდა ექიმის კითხვებს ძალიან დალაბ ხმაზე ან იყენებდა ჟესტებს, რომლითაც მიუთითებდა თავის ტკივილებზე და ტკივილზე ფილტვების მიდამოებში. მისი შარდი იყო წითელი ფერის. უმრავლეს დროს ის არ რეაგირებდა რაიმე კითხვებზე და თვალები დახუჭული ჰქონდა. ხუთჯერ მაინც 2005 წლის მაისისა და აგვისტოს განმავლობაში სამედიცინო პერსონალმა წარუდგინა ხელმძღვანელებს წერილობითი ინფორმაცია, რომ მისი მდგომარეობის გამო, განმცხადებელს არ შეეძლო წამლების გადაყლაპვა. შვიდჯერ მაინც ექიმებდა სამედიცინო საქმეში მიუთითეს, რომ განმცხადებლის მდგომარეობა იყო დამაკმაყოფილებელი. რამდენჯერმე ექიმებმა დაუშვეს სამედიცინო საქმეში, რომ განმცხადებლის მდგომარეობა ყალბი იყო.

17. რამდენჯერმე 2005 წლის მაისსა და სექტემბერს შორის განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა და მისმა მეუღლემ მოითხოვა, რომ დამოუკიდებელი ექიმი შეეშვათ განმცხადებელთან, მაგრამ მათ არ მიუღიათ პასუხი.

18. ციხის საავადმყოფოში განმცხადებლის ყოფნისას, მისმა მეუღლემ მხოლოდ ერთხელ შეძლო მისი მონახულება, 2005 წლის 5 ივლისს, 10 წუთის განმავლობაში. მის დედას არ მიეცა ნება, მოენახულებინა ის. ერთხელ მან მიწერა წერილი ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს და ციხის საავადმყოფოს და თხოვა, inter alia, მისი სურათი; თუმცა მას არ მიუღია პასუხი.

19. 2005 წლის 1 აგვისტოს ციხის საავადმყოფოს მთავარმა ექიმმა გასცა რეკომენდაცია, რომ ჩატარებულიყო განმცხადებლის ფსიქიატრიული შემოწმება, რათა „დაედასტურებინათ ან გამოერიცხათ სიმულაცია“. 2005 წლის 3 აგვისტოს ბუიუკანის რაიონულმა სასამართლომ გასცა ბრძანება განმცხადებლის სასამართლო-სამედიცინო და ფსიქიატრიულ გამოკვლევა.

20. 2005 წლის 18 და 30 აგვისტოსა და 6 და 13 სექტემბერს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა და მის მეუღლემ თხოვნით მიმართა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს და იუსტიციის სამინისტროს, რომ განმცხადებელი გადაეყვანათ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში და, რომ დაეჩქარებინათ ფსიქიატრიული გამოკვლევა. ისინი ამტკიცებდნენ, inter alia, რომ მკაფიო დიაგნოზის არარსებობის გამო, შეუძლებელი იყო ამ დროისათვის შესაბამისი სამედიცინო მკურნალობა. განმცხადებლის მეუღლემ ასევე შესთავაზა მის ტრანპორტირებასთან, შემოწმებასა და სამედიცინო მკურნალობასთან დაკავშირებული ყველა ხარჯის დაფარვა. ამ თხოვნებზე პასუხი არ მიღებულა.

21. სასამართლოს 2005 წლის 3 აგვისტოს ბრძანების შედეგად, განმცხადებელს ჩაუტარდა სამი სამედიცინო გამოკვლევა. სასამართლო-სამედიცინო გამოკვლევა ჩატარდა 2005 წლის 28 აგვისტოს და ექიმები დასკვნაში მიუთითებდნენ, inter alia:

„2005 წლის 20 მაისს განმცხადებელს აწუხებდა თავის ტრავმა გონების დაკარგვით. ჰოსპიტალიზაციის დროს მას აწუხებდა თავის ტკივილები, თავბრუსხვევები და შუილები თავში, ღებინება და დაღლილობა ... ტკივილი წელის მიდამოში ...

დიაგნოზი: თავის მწვავე ტრავმა, საშუალო სიმძიმის შერყევა ...

განმცხადებლის სხეულზე არ ყოფილა აღმოჩენილი ხილვადი დაზიანებები არც [კარდიოლოგიურ საავადმყოფოში და არც ციხის საავადმყოფოში] მისი ყოფნის განმავლობაში; მიუხედავად ამისა, დადგინდა, რომ მას აწუხებდა თავის ტრავმა.

2005 წლის 23 მაისს, კარდიოლოგიური საავადმყოფოს ექიმებმა დაადგინეს ცენტრალური ნერვული სისტემის აშლილობა, რომლის წარმომავლობა ვერ დადგინდა თანამედროვე კლინიკური გამოკვლევების შეუძლებლობის გამო (მაგნიტური რეზონანსი, ტვინის სკანირება), და შედეგად, შეუძლებელი იყო ადეკვატური სამედიცინო მკურნალობის დანიშვნა.

2005 წლის 20 მაისსა და 2005 წლის 1 სექტემბერს შორის ექიმების მიერ გაკეთებული სამედიცინო ჩანაწერების მიხედვით, აშკარაა, რომ ამ პერიოდის განმავლობაში განმცხადებელს არ შეეძლო აქტიური მონაწილეობა მიეღო სისხლისსამართლებრივ გამოძიებაში“.

22. 2005 წლის 20 სექტემბერს ჩატარდა ფსიქიატრიული გამოკვლევა. თუმცა, ბუიუკანის რაიონულმა სასამართლომ მიიჩნია დასკვნა არასრულყოფილად და გასცა ბრძანება დამატებითი გამოკვლევის ჩატარების შესახებ, რომელიც შედგა 2005 წლის 15 ნოემბერს. 2005 წლის 20 სექტემბრისა და 15 ნოემბრის დასკვნები ითვალისწინებს, inter alia:

„... კომისია ასკვნის, რომ განმცხადებელს არ აწუხებს რაიმე ქრონიკული გონებრივი ავადმყოფობა, მაგრამ რომ მას აწუხებს თავის ტრავმა და მაღალი არტერიული წნევა ...

2005 წლის 26 მაისიდან განმცხადებელმა შეწყვიტა კითხვებზე პასუხის გაცემა; ის არასოდეს ამდგარა საწოლიდან; ის ჭუჭყიანია და იკვებება მხოლოდ თხევადი საკვებით. ... ის მოიყვანეს საავადმყოფოში საკაცით. ის არ მოძრაობს, არ რეაგირებს სხვებზე ... ის წევს დახუჭული თვალებით და ხელი უდევს მკერდზე. მას ფერმკთალი და ანემიური სახე აქვს, ნამიანის კანით ... ის არ უწევს წინააღმდეგობას სამედიცინო გამოკვლევას ..., ის ინდიფერენტული და პასიურია და არ თანამშრომლობს ექიმებთან. ის არ უწევს წინააღმდეგობას, როდესაც მას უღებენ პირს, მაგრამ არ ყოფს ენას. მისი ხელები და ხეფები უსიცოცხლოთ ეცემა, როდესაც მათ ზემოთ წევენ.

როდესაც ექიმები ცდილობენ შეამოწმონ მისი გუგები, ის თვალებს მაღლა აბრუნებს. მისი ტანსაცმელი არის ჭუჭყიანი; ის იყენებს ჰიგიენურ ბალიშს, რომელსაც აქვს შარდის მძაფრი სუნი. ... ის თავს არ უვლის ... და მას უვლის (ხელით კვებავენ, ბანენ და უცვლიან) სამედიცინო პერსონალი ...

... სტრესმა (დაკავება, სისხლისსამართლებრივი გამოძიება) გამოიწვია რეაქციული ფსიქოზი დეპრესიულობისა და ფსიქიკური აშლილობის სინდრომით (დაქვეითებული გონებრივი რეაგირების უნარი არც ისეთი მძიმეა, როგორც კომა, რაც იმით ვლინდება, რომ პირს მაინც შეუძლია ნაწილობრივ რეაგირების მოხდება რაიმე გამაღიზიანებელზე, როგორიცაა ტკივილი), რამაც მოუსპო აზროვნების უნარი და მას სჭირდება მკურნალობა მკაცრი ზედამხედველობის ქვეშ“.

23. 2005 წლის 15 სექტემბერს განმცხადებელი იყო ჰოსპიტალიზებული ცენტრალურ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოს სასამართლო გამოძიების დეპარტამენტში, სადაც ის დღესაც იმყოფება.

24. 2005 წლის დეკემბერში მთავრობის მიერ წარმოდგენილი სამედიცინო საქმიდან აშკარად ჩანს, რომ ამ დროისათვის, დროის უმრავლესობა განმცხადებელი იმყოფებოდა ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობაში. ის გონზე მოვიდა სამი კვირის განმავლობაში, 2005 წლის 2-დან 24 ოქტომბრამდე., მაგრამ წინანდელ მდგომარეობაში აღმოჩნდა მას შემდეგ, რაც დაექვემდებარა სხეულებრივ ჩხრეკას საავადმყოფოს კაფეტერიაში. მთავრობამ წარმოადგინა 2005 წლის ოქტომბრის, ნოემბრისა და დეკემბრის თვეებში განმცხადებლის მედიკამენტებისათვის გაწეული დანახარჯების ქვითრების ასლები.

25. სასამართლოს არ აქვს ინფორმაცია იმის შესახებ, გამოსულა თუ არა ოდესმე განმცხადებელი ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობიდან. ნათელია, რომ 2003 წლის 23 დეკემბერს ბუიუკანის რაიონულმა სასამართლომ გასცა ბრძანება, რომ განმცხადებელი დაეტოვებინათ ცენტრალურ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში სამკურნალოდ, მის სრულ გამოჯანმრთელებამდე.

26. განმცხადებლის ერთ-ერთი ადვოკატის თხოვნით, დოქტორმა ი. ბერგიმ, ფსიქიატრმა 2005 წლის 5 დეკემბერს გასცა სამედიცინო დასკვნა, რომლის მიხედვით, მკურნალობის გარეშე დატოვებულმა ფსიქოზურმა მდგომარეობამ დეპრესიულობისა და ფსიქიკური აშლილობის სინდრომით, რაც ტრავმატულ მდგომარეობაში რჩება, შეიძლება გამოიწვიოს ქრონიკული ფსიქიატრიული დაავადების განვითარება.

27. განმცხადებლის ერთ-ერთი ადვოკატის თხოვნით, განმცხადებლის ოჯახის ექიმის, დოქტორ ტ. მორარუს მიერ 2005 წლის 6 თებერვალს გაცემული სამედიცინო დასკვნის მიხედვით, განმცხადებელს, დიდი ხნით ადრე, ვიდრე 2005 წლის 20 მაისს მიიღებდა თავის ტრავმას, აწუხებდა დიაბეტი და მაღალი არტერიული წნევა. ციხის საავადმყოფოში მისი ყოფნის განმავლობაში ის არასაკმარისად იკვებებოდა და დაკარგა 30-35 კილოგრამი. ფსიქიკური აშლილობის გამო ის ვერ იკვებებოდა და შესაბამისად, საჭიროებდა გლუკოზის, ამინომჟავების, C და D და სხვა ვიტამინების გადასხმას. მისი მდგომარეობის გამო ის დიაბეტური კომის, ინსულტისა და გულის შეტევის განვითარების დიდი რისკის წინაშე იდგა. ციხის საავადმყოფოს სამედიცინო საქმიდან ნათელია, რომ ის არ იყო უზრუნველყოფილი საკმარისი სამედიცინო მომსახურებით და სამედიცინო გამოკვლევით. მისი ფსიქიკური აშლილობის სინდრომი აღმოჩენილ იქნა 4-5 თვის შემდეგ.

28. 2005 წლის 28 მარტს განმცხადებლის ადვოკატი ბ-ნი გრიბინცეა მიიღო ფსიქიატრიული საავადმყოფოს მთავარი ექიმის მოადგილემ, ბ-მა ი. კატრინიცმა, რომელმაც აცნობა ბ-ნ გრიბინცეას, inter alia, რომ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში ჰოსპიტალიზაციის დროისათვის, განმცხადებელი იწონიდა 100 კილოგრამზე ნაკლებს და მოგვიანებით, წონის მომატების შემდეგ, ის იწონიდა დაახლოვებით 100 კილოგრამს. ბ-მა კატრინიცმა ასევე აცნობა ადვოკატს, რომ განმცხადებელს ორი კვირის წინ ჩაუტარდა ტვინის სკანირება. მთავრობას ეს სადავოდ არ გაუხდია.

2. სასტიკი მოპყრობის შესახებ განმცხადებლის საჩივარი

29. 2005 წლის 27 მაისს, როდესაც დროებით განმცხადებელი გონებაზე მოვიდა, მან უთხრა თავის ერთ-ერთ ადვოკატს, ექიმის თანდასწრებით, რომ ის სცემა პოლიციამ და, რომ მას აქვს ძლიერი თავის ტკივილები და ტკივილები ფილტვების მიდამოებში. ექიმმა აცნობა ადვოკატს, რომ განმცხადებელს აწუხებდა თავის ტრავმა და გარკვეული ტკივილი ფილტვებში.

30. 2005 წლის 31 მაისს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა შეიტანა საჩივარი გენერალურ პროკურატურაში ედკმც-ის წარმომადგენელთა მიერ განმცხადებლის მიმართ სასტიკი მოპყრობის შესახებ და თხოვა სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა. მან შეატყობინა პროკურატურას იმის შესახებ, რაც მას განუცხადა განმცხადებელმა და ექიმმა.

31. მსგავსი საჩივრები შეიტანა განმცხადებლის მეუღლემ ოთხჯერ 2005 წლის ივნისსა და აგვისტოში.

32. 2005 წლის 10 აგვისტოსა და 10 ოქტომბერს განმცხადებლის ადვოკატმა გენერალურ პროკურატურას მიმართა კითხვით, განიხილეს თუ არა მისი 2005 წლის 31 მაისის საჩივარი. მას არ მიუღია რაიმე პასუხი.

33. მხოლოდ 2005 წლის 23 დეკემბერს, განმცხადებლის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას სასამართლო სხდომაზე გაკეთებული განმეორებითი თხოვნის შემდეგ, განმცხადებლის ადვოკატმა გადასცა 2005 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება, რომლითაც მის 2005 წლის 31 მაისის საჩივარზე უარი ეთქვა. გადაწყვეტილებას ხელს აწერდა ბ-ნი ნიკოლაე კატანა, იგივე პროკურორი, რომელმაც წაუყენა ბრალი განმცხადებელს და მიმართა სასამართლოს მისი დაპატიმრების შესახებ (იხ. ქვემოთმოყვანილი 45-ე და 46-ე პუნქტები).

34. ბ-მა კატანამ სადავოდ გახადა, inter alia, ზემოხსენებული გადაწყვეტილება, რომ ვინაიდან ადვოკატის 2005 წლის 31 მაისის საჩივარი არ შეიცავდა რაიმე კონკრეტულ ინფორმაციას სასტიკი მოპყრობის გარემოებებთან დაკავშირებით, და სიტუაციის გასარკვევად, ის შეეცადა პირადად შეხვედროდა განმცხადებელს 2005 წლის 25 და 30 მაისს. თუმცა, განმცხადებელი კატეგორიულ უარზე იყო, რომ ესაუბრა მასთან. უფრო მეტიც, ექიმებმაც კი დაადასტურეს, რომ განმცხადებელი უარს იტყოდა, გასაუბრებოდა გამომძიებლებს და პროკურორებს და, რომ დაელაპარაკებოდა მხოლოდ თავის ადვოკატებს და ექიმებს და, რომ ის ახდენდა თავისი სიმპტომების სიმულირებას. ბ-მა კატანამ დაასკვნა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში დასაშვები იყო, რომ განმცხადებელს განზრახული ჰქონდა, გამოეყენებინა პისტოლეტი მისი დაკავების დროს. ასეთ გარემოებებში, პოლიციის თანამშრომლებს ჰქონდათ უფლება, გამოეყენებინათ ძალა და მათ მიერ ძალის გამოყენება შეიძლება მიჩნეულ იქნეს, როგორც კანონიერი თავდაცვა.

35. დაუზუსტებელ დღეს განმცხადებლის ადვოკატმა გაასაჩივრა 2005 წლის 8 ივნისით დათარიღებული გენერალური პროკურატურის გადაწყვეტილება.

36. 2006 წლის 23 თებერვალს რასკანის რაიონული სასამართლოს მოსამართლემ გეორგ მოროზანმა უარი განაცხადა გასაჩივრებაზე. ის ამტკიცებდა, inter alia, რომ გამოძიება ჩატარდა სრულყოფილად და ობიექტურად კანონის რაიმე დარღვევის გარეშე. მან დაადგინა, რომ განმცხადებელმა 2005 წლის 25 და 30 მაისს უარი განაცხადა პროკურორთან გასაუბრებაზე. უფრო მეტიც, განმცხადებელს არ მიუმართავს საჩივრით პროკურორისათვის წამებასა და ფიზიკურ ძალადობასთან დაკავშირებით. არც ექიმებს უთქვამთ რაიმე პროკურორისათვის სასტიკ მოპყრობასთან დაკავშირებით, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ვალდებულნი არიან, შეატყობინონ მას ასეთი შემთხვევების შესახებ. სამედიცინო საქმიდან არ ჩანს რაიმე ხილვადი ნიშნები განმცხადებლის სხეულის მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებით.

3. საჩივრები სამედიცინო მომსახურების არარსებობის გამო

37. 2005 წლის 1 ივლისს განმცხადებლის მეუღლემ მიმართა საჩივრით გენერალურ პროკურატურას, inter alia, რომ მას არ დართეს ნება, მოენახულებინა თავისი მეუღლე და, რომ მას უზრუნველეყო ის სამედიცინო მომსახურებით. ციხის საავადმყოფის პოლიციელები და ექიმები საიდუმლოდ ინახავდნენ განმცხადებლის სამედიცინო მდგომარეობას, რათა დაემალათ წამების ნიშნები. ის ასევე ასაჩივრებდა, რომ მის თხოვნაზე, დამოუკიდებელი ექიმისათვის დაერთოთ ნება, კონსულტაცია გაეწია განმცხადებლისათვის, უარი განუცხადეს. პროკურატურას არ გაუცია პასუხი ამ წერილზე.

38. 2005 წლის 18 აგვისტოს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა საჩივრით მიმართა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს, რომ ფსიქიატრიული გამოკვლევა, რომელზეც მან 2005 წლის 3 აგვისტოს მიიღო ბრძანება, არ ჩატარებულა გაურკვეველი მიზეზების გამო. განმცხადებლისათვის სათანადო სამედიცინო მომსახურების უზრუნველსაყოფად, სასამართლოს ეთხოვა, გაეცა შესაბამისი ორგანოებისათვის ბრძანება, რათა კერძო ექიმისათვის დაერთოთ განმცხადებლისათვის კონსულტაციის გაწევის ნებართვა და, რომ დაეჩქარებინათ ფსიქიატრიული გამოკვლევა. ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს არასოდეს განუხილავს ეს თხოვნა.

39. 2005 წლის 6 სექტემბერს განმცხადებლის მეუღლემ გაასაჩივრა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოში ის, რომ ფსიქიატრიული გამოკვლევა არ ტარდებოდა. მან აცნობა სასამართლოს, რომ მან დაადგინა, რომ განმცხადებელი ვერ იქნებოდა გადაყვანილი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში გონებადაკარგული პირების ტრანსპორტირებისათვის საჭირო აღჭურვოლობის არარსებობის გამო. ის ამტკიცებდა, რომ მისი მეუღლის ჯანმრთელობის მდგომარეობა გაუარესდებოდა და, რომ დიაგნოზის არარსებობის გამო შესაბამისი სამედიცინო მკურნალობა შეუძლებელი იქნებოდა. მან შესთავაზა, რომ დაფარავდა განმცხადებლის ტრანსპორტირებასთან, სამედი ცინო გამოკვლევასა და სამედიცინო მკურნალობასთან დაკავშირებულ ხარჯებს. ეს საჩივარი არასოდეს განუხილავს ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს.

40. 2005 წლის 6 სექტემბერს განმცხადებლის დედამ მიწერა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს წერილი და თხოვა, რომ, inter alia, მას მიეღო ბრძანება მისი შვილისათვის დაჩქარებული ფსიქიატრიული შეფასების უზრუნველყოფის, არაადამიუნური მოპყრობისა აღკვეთის და ადამიანისათვის შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების უზრუნველყოფის შესახებ. ეს საჩივარი არასოდეს განუხილავს ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს.

41. 2005 წლის 13 სექტემბერს განმცხადებლის მეუღლემ მიწერა წერილი ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს, გენერალურ პროკურატურას და ციხის საავადმყოფოს დირექტორს. ის ჩიოდა, inter alia, რომ მისი მეუღლის ფსიქიატრიული შეფასება, პოლიციის მიერ შეგნებულად გაიწელა და, რომ ამან შეუძლებელი გახადა მისთვის შესაბამისი სამედიცინო მომსახურებით უზრუნველყოფა. განმცხადებლის მეუღლეს არ მიუღია რაიმე პასუხი ამ საჩივარზე.

42. 2005 წლის 5 ოქტომბერს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა წერილი მიწერა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს, რომ 2005 წლის 20 სექტემბრის ფსიქიატრიული გამოკვლევის შედეგად გაირკვა, რომ განმცხადებელს დაუდგინდა სერიოზული ფსიქიატრიული მდგომარეობა. ვინაიდან ციხის საავადმყოფომ, სადაც განმცხადებელი დაპატიმრებული იყო 2005 წლის 1 სექტემბრამდე, არ უმკურნალა ფსიქიატრიულ დაავადებებს, დიაგნოზის დასმაც და შესაბამისი მკურნალობის ჩატარებაც შეუძლებელი იყო. შესაბამისად, მას არ მიეცა სამედიცინო მომსახურების საშუალება, რაც საჭირო იყო ადამიანისათვის და დაექვემდებარა სასტიკ ტანჯვას. ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს არასოდეს უპასუხია ამ წერილისათვის.

43. 2005 წლის 6 ოქტომბერს განმცხადებლის მეუღლემ საჩივარი შეიტანა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოში, inter alia, რომ მისი მეუღლე არ იყო უზრუნველყოფილი შესაბამისი სამედიცინო მომსახურებით ციხის საავადმყოფოში ყოფნისას. სასამართლოს არც ამ საჩივარზე მოუხდენია რეაგირება.

44. 2005 წლის 24 ნოემბერს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა მიმართა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს ნებართვის თხოვნით, რომ მომხდარიყო კერძო ექიმის ვიზიტი განმცხადებელთან. მან შეატყობინა სასამართლოს, რომ ექვს თვეზე მეტი დროის განმავლობაში განმცხადებელი არ მოსულა გონს და, რომ სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი მკურნალობა არ ყოფილა ეფექტური. მან ასევე აცნობა სასამართლოს, რომ მის თხოვნაზე პასუხის დაგვიანება შეადგენდა განმცხადებლის არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობას, მისი გამოჯანმრთელებისათვის ხელის შეშლის გამო. მან ასევე აცნობა სასამართლოს, რომ ყველა ხარჯი დაიფარება განმცხადებლის ოჯახის მიერ. სასამართლოს არასოდეს არ განუხილავს ეს თხოვნა.

4. განმცხადებლის პატიმრობასთან დაკავშირებული სამართალწარმოება

45. 2005 წლის 23 მაისს პროკურორის ნაკოლაე კატანას მოთხოვნის შედეგად, ბუიუკანის რაიონულმა სასამართომ გასცა ბრძანება განმცხადებლის 10 დღით დაპატიმრების შესახებ. ბრძანების გაცემასთან დაკავშირებული მიზეზები, რომლებსაც მიუთითა სასამართლომ, შემდეგია: „[განმცხადებელი] ეჭვმიტანილია ძალიან მძიმე დანაშაულის ჩადენაში, რომლისთვისაც კანონმდებლობა ითვალისწინებს ორ წელიწადზე მეტი ვადით პატიმრობას; სასამართლოსათვის წარდგენილი მტკიცებულება მოპოვებულ იქნა კანონიერად; აუცილებელია ეჭვმიტანილის იზოლირება საზოგადოებისაგან; ის შეიძლება გაექცეს სამართალდამცავ ორგანოებს ან სასამართლოს; მან შეიძლება ხელი შეუშალოს გამოძიებას ჭეშმარიტების დადგენაში ან ხელახლა ჩაიდინოს დანაშაული“.

46. 2005 წლის 25 მაისს განმცხადებელს ბრალდება ოფიციალურად წარუდგინა პროკურორმა ნიკოლაე კატანამ.

47. 2005 წლის 25 მაისს განმცხადებელმა გაასაჩივრა პატიმრობის შესახებ ბრძანება და ამტკიცებდა, inter alia, რომ არ არსებობდა მისი მიმალვის, გამოძიებისათვის ხელის შეშლის ან დანაშაულის ხელახლა ჩადენის რისკის მტკიცებულება. მან მიუთითა, რომ სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოება მიმდინარეობდა 2004 წლის თებერვლიდან და რომ ამ პერიოდიდან მისი საქციელი არ იძლეოდა მისი ამგვარი განზრახვის საფუძველს. უფრო მეტიც, მისი სამედიცინო მდგომარეობა იყო მნიშვნელოვანი არგუმენტი გათავისუფლების სასარგებლოდ.

48. 2005 წლის 27 მაისს ჩიშინაუს სააპელაციო სასამართლომ რაიმე მიზეზების გარეშე უარი განაცხადა აპელაციაზე, რომელიც შეიტანეს განმცხადებლის ადვოკატებმა.

49. 2005 წლის 30 მაისსა და 22 ივნისს იმავე საფუძვლით ბუიუკანის რაიონულმა სასამართლომ გააგრძელა პატიმრობის ვადა. ჩიშინაუს სასამართლომ პატიმრობის გაგრძელების შესახებ აპელაციაზე განმცხადებელს უარი უთხრა შესაბამისად 2005 წლის 3 და 30 ივნისს.

50. ბრძანებას პატიმრობის შესახებ 2005 წლის 23 ივლისს გაუვიდა ვადა, მაგრამ განმცხადებელი არ განთავისუფლებულა.

51. 2005 წლის 25 ივლისს პროკურატურამ კომპეტენტურ სასამართლოს წარუდგინა სისხლისსამართლის საქმე.

52. 2005 წლის 26 ივლისს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა მიმართა თხოვნით ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს, გაეთავისუფლებინათ განმცხადებელი პატიმრობიდან, რადგან, inter alia, ბრძანებას პატიმრობის შესახებ რამდენიმე დღის წინ გაუვიდა ვადა. ამ თხოვნაზე მას უარი განეცხადა 2005 წლის 3 აგვისტოს.

5. კერძო ექიმის მიერ განმცხადებლისა და მისი სამედიცინო საქმის შემოწმება მისი ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში გადაყვანის შემდეგ

53. ამ თავის ქვეშ წარმოდგენილი ფაქტები ეფუძნება განმცხადებლის მტკიცებებს და მის მიერ წარმოდგენილ დოკუმენტებს. მთავრობამ ისინი არ უარყვია.

54. 2005 წლის 16 ნოემბრის შემდეგ, კერძო ექიმმა მხოლოდ ერთხელ მოინახულა განმცხადებელი, 2006 წლის იანვრის დასაწყისში. განმცხადებლის ინფორმაციით, ექიმის ვიზიტის მიზანი იყო მისი სამედიცინო მდგომარეობისა და მომავალი მკურნალობის ხარჯების შეფასება.

55. განმცხადებელთან კონსულტაციების შემდეგ, ექიმმა ტ. მორარუმ და ასკვნა, რომ აუცილებელი იქნებოდა რიგი გამოკვლევის ჩატარება, რომ მას მიეღო საბოლოო დასკვნა. მისი წერილობითი დასკვნა გაეგზავნა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოს და ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს. განმცხადებლის მეუღლემ შესთავაზა ყველა სამედიცინო ხარჯების დაფარვა.

56. 2006 წლის თებერვალში ექიმი ტ. მორარუ შეეცადა, კიდევ ერთხელ მოენახულებინა განმცხადებელი მისთვის გამოკვლევის ჩასატარებლად, მაგრამ მას არ დართეს ამის ნება.

57. 2006 წლის 8 თებერვალს განმცხადებლის მეუღლემ შეიტანა სარჩელი ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოში ფსიქიატრიული საავადმყოფოს უარის გამო, რომ დაერთოთ განმცხადებლის მონახულების ნება ექიმი ტ. მორარუსათვის, მაგრამ მასზე უარი განაცხადა სასამართლომ 2006 წლის 10 თებერვალს იმ საფუძვლით, რომ სასამართლოს არ ჰქონდა უფლება, ჩარეულიყო განმცხადებლის სამედიცინო მკურნალობის პროცესში საავადმყოფოს ექიმებისათვის ინსტრუქციების მიცემის გზით. მსგავს განმეორებით თხოვნებზე განმცხადებლის მეუღლისა და ადვოკატის მიერ უარი გაცხადდა 2006 წლის 16 და 19 თებერვალს, ხოლო სასამართლომ დამატებით აღნიშნა, რომ ვინაიდან სისხლისსამართლებრივი დევნა განმცხადებლის მიმართ შეჩერებულია, ის შეძლებს გამოსცეს ბრძანება მის შესახებ მხოლოდ მაშინ, როდესაც სამართალწარმოება განახლდება.

58. დაუზუსტებელ დღეს განმცხადებლის მეუღლემ ითხოვა ნებართვა ფსიქიატრიული საავადმყოფოსაგან, რომ მისი მეუღლე გამოეკვლია კერძო ექიმს. 2006 წლის 16 თებერვალს ფსიქიატრიული საავადმყოფოს მთავარი ექიმის მოადგილემ მიწერა წერილი განმცხადებლის მეუღლეს, რომ განმცხადებელი არ საჭიროებს მონახულებას ექიმი ტ. მორარუს მიერ, რადგან ის იღებს ყველა საჭირო სამედიცინო მომსახურებას საავადმყოფოს ექიმებისაგან.

59. განმცხადებლის მეუღლემ მიმართა მსგავსი წარუმატებელი თხოვნით 2006 წლის 22 თებერვალს.

60. 2006 წლის 14 და 22 მარტს განმცხადებლის ერთ-ერთმა ადვოკატმა (ბ-ნი გრიბინცეა) დაურეკა სახელმწიფო აგენტის სამსახურს და თხოვა ქ-ნ ლილია გრიმაშის დახმარება, რომ მოენახულებინათ განმცხადებელი და, რომ მისი სამედიცინო საქმე მისთვის და კერძო ექიმისათვის ხელმისაწვდომი გამხდარიყო. მისი თხოვნა წარუმატებელი იყო.

61. 2006 წლის 20 და 28 მარტს განმცხადებლის ადვოკატებმა მიმართეს ფსიქიატრიული საავადმყოფოს მთავარ ექიმს ორი თხოვნით, ბ-ნ ტ. მორარუს მიერ განმცხადებლის მონახულებასთან და მისი სამედიცინო საქმის ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით. ისინი თავის მოთხოვნებში ამტკიცებდნენ, რომ ეს საჭირო იყო, რათა საქმე განეხილა ევროპულ სასამართლოს და მოიშველიეს, inter alia, კონვენციის 34-ე მუხლი.

62. იმავე დღეს განმცხადებლის ადვოკატს, ბ-ნ გრიბინცეას შეხვედრა ჰქონდა ფსიქიატრიული საავადმყოფოს მთავარ ექიმთან, ბ-ნ ი. კატრინიცთან, რომელმაც ზეპირად უარი განაცხადა მის თხოვნაზე და ამტკიცებდა, რომ სასამართლოს ბრძანების გარეშე განმცხადებლის მონახულება შეუძლებელი იყო.

63. 2006 წლის 31 მარტს ბ-მა ი. კატრინიცმა გასცა წერილობითი პასუხი 2006 წლის 28 მარტის წერილს, რომელშიც არაფერი იყო მითითებული, გარდა ორ ენაზე, რუმინულად და რუსულად, ფსიქიატრიული დახმარების შესახებ კანონის მე-9 მუხლისა (იხ. ქვემოთმითითებული 69-ე პუნქტი).

II. შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა და პრაქტიკა

ა. პატიმრობა

64. მოლდოვის რესპუბლიკის კონსტიტუციის 25-ე მუხლის შესაბამისი ნაწილი ითვალისწინებს შემდეგს: „(4) დაპატიმრება ხდება მოსამართლის მიერ გაცემული ბრძანების საფუძველზე 30-დღიანი მაქსიმალური ვადით. ბრძანების კანონიერება შეიძლება გასაჩივრდეს კანონის შესაბამისად, ზემდგომ სასამართლოში. პატიმრობა შეიძლება გაგრძელდეს მხოლოდ სასამართლოს მიერ, კანონის შესაბამისად, მაქსიმუმ თორმეტ თვემდე“.

65. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის („სსსკ“) შესაბამისი დებულებები ითვალისწინებით:

176-ე მუხლი

„(1) პრევენციული ღონისძიებები შეიძლება გამოიყენოს პროკურატურის ორგანომ ან სასამართლომ მხოლოდ ისეთ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს სერიოზული საფუძველი ვარაუდისა, რომ ბრალდებული ... მიიმალება, ხელს შეუძლის სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოების დროს ჭეშმარიტების დადგენას ან ხელახლა ჩაიდენს დანაშაულს, ან ისინი შეიძლება გამოიყენოს სასამართლომ, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სასჯელის აღსრულება.

(2) პატიმრობა და ალტერნატიული პრევენციული ღონისძიებები შეიძლება შეფარდებულ იქნეს მხოლოდ ისეთი დანაშაულების შემთხვევაში, რომელთა მიმართ კანონმდებლობა ითვალისწინებს ორ წელზე მეტი დროით პატიმრობას. ისეთი დანაშაულების შემთხვევაში, რომელთა მიმართ კანონმდებლობა ითვალისწინებს ორ წელზე ნაკლები დროით პატიმრობას, ისინი შეიძლება შეფარდებულ იქნეს, თუ ... ბრალდებულს უკვე ჩადენილი აქვს 1-ელ პუნქტში მოხსენიებული დანაშაული.

(3) პრევენციული ღონისძიების აუცილებლობის გადაწყვეტისას, პროკურატურის ორგანო და სასამართლო მხედველობაში მიიღებს შემდეგ დამატებით კრიტერიუმებს:

...

177-ე მუხლი

...

(2) პატიმრობა ... შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე ...

185-ე მუხლი. პატიმრობა

(1) პატიმრობა ნიშნავს ეჭვმიტანილი, ბრალდებული ან მსჯავრდებული პირის დაკავებულ მდგომარეობას კანონით გათვალისწინებული ადგილებსა და პირობებში.

(2) პატიმრობა შეიძლება შეეფარდოს პირს იმ გარემოებებსა და პირობებში, რაც გათვალისწინებული 176-ე მუხლით, ასევე, როდესაც:

1) ეჭვმიტანილს, ბრალდებულს ან მსჯავრდებულს არ აქვს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი მოლდოვის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე;

2) ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის ან მსჯავრდებული პირის ვინაობა უცნობია;

3) ეჭვმიტანილმა, ბრალდებულმა ან მსჯავრდებულმა პირმა დაარღვია მისთვის შეფარდებული პირობები სხვა პრევენციულ ღონისძიებასთან დაკავშირებით.

...

(4) გადაწყვეტილება, რომლითაც პატიმრობაზე გაიცა ბრძანება, შეიძლება გასაჩივრდეს ზემდგომ სასამართლოში სარჩელის შეტანის გზით.

186-ე მუხლი. პატიმრობის ხანგრძლივობა და მისი გაგრძელება

(1) პირის პატიმრობის დროის ათვლა იწყება მისი დაკავების მომენტიდან, ან, თუ პირი არ არის დაკავებული, სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულების მომენტიდან, რომელიც ეხება ბრძანებას პატიმრობის შესახებ. ...

(2) პატიმრობა სამართალწარმოების გამოძიების ეტაპზე, ვიდრე საქმის მასალები გადაეგზავნება კომპეტენტურ სასამართლოს [პროკურორის მიერ] არ გასტანს 30 დღეზე მეტი ხნით, გარდა წინამდებარე კოდექსით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. სამართალწარმოების გამოძიების ეტაპზე პატიმრობის ვადის ათვლა წყდება იმ დღეს, როდესაც პროკურორი უგზავნის სისხლის სამართლის საქმის მასალებს სასამართლოს და როდესაც პატიმრობა გაუქმდა ან შეიცვალა სხვა პრევენციული ღონისძიებით, რაც არ საჭიროებს თავისუფლების აღკვეთას.

(5) პატიმრობის გახანგძლივება არ დაიშვება 30 დღეზე მეტი ვადით.

(6) თუ აუცილებელია ბრალდებულის პირის პატიმრობის ვადის გახანგრძლივება, პროკურორი, პატიმრობის ბრძანების ვადის გასვლამდე არაუგვიანეს 5 დღისა, მიმართავს ასეთი თხოვნით გამომძიებელ მოსამართლეს.

(7) როდესაც მიიღება გადაწყვეტილება გამომძიებლის თხოვნაზე პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ, გამომძიებელ მოსამართლეს, ან, შემთხვევიდან გამომდინარე, სასამართლოს უფლება აქვს, შეცვალოს პატიმრობა შინა პატიმრობით, განთავისუფლებით სასამართლოს ზედამხედველობის ქვეშ ან გირაოთი.

(8) სასამართლოსათვის საბრალდებო დასკვნის წარდგენის შემდეგ პატიმრობასთან დაკავშირებული ყველა თხოვნას განიხილავს სასამართლოს, რომელიც იხილავს სისხლის სამართლის საქმეს.

(9) პატიმრობის ვადის გაგრძელება 6 თვემდე გადაწყდება გამომძიებელი მოსამართლის მიერ რაიონის პროკურორის მოთხოვნის საფუძველზე. 6 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობის გაგრძელების საჭიროების შემთხვევაში მოთხოვნას წარადგენს რაიონის პროკურორი გენერალური პროკურორისა ან მისი მოადგილის თანხმობით.

(10) გადაწყვეტილება პატიმრობის გაგრძელების შესახებ შეიძლება გასაჩივრდეს ზემგდომ სასამართლოში.

190-ე მუხლი

პირს, რომელიც დაპატიმრებულია 185-ე მუხლის დებულებათა შესაბამისად, შეუძლია, სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების ნებისმიერ ეტაპზე, მოითხოვოს თავისი დროებითი გათავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის ან გირაოს საფუძველზე.

191-ე მუხლი. დაპატიმრებული პირის დროებითი განთავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ

(1) დაპატიმრებული პირის ან იმ პირის, რომლის მიმართ გაკეთდა ასეთი მოთხოვნა დაპატიმრების შესახებ, განთავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ, შეიძლება დაკმაყოფილდეს გამომძიებელი მოსამართლის ან სასამართლო მიერ მხოლოდ ისეთი დანაშაულის შემთხვევაში, რომელიც ჩადენილია გაუფრთხილებლობით ან რომელიც ეხება განზრახ ჩადენილ დანაშაულს, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია სასჯელი 10 წელზე ნაკლები დროით პატიმრობის სახით.

(2) დროებითი განთავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ არ შეიძლება დაკმაყოფილდეს იმ ბრალდებულის მიმართ, რომელსაც მოუხდელი აქვს სისხლისსამართლებრივი სასჯელი მნიშვნელოვანი, ძალიან მნიშვნელოვანი ან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი დანაშაულისათვის ან თუ არსებობს ინფორმაცია, რომ ის ჩაიდენს სხვა დანაშაულს, შეეცდება გავლენა მოახდინოს მოწმეებზე, შეეხდება გაანადგუროს მტკიცებულება ან მიიმალება.

(3) დაპატიმრებული პირის დროებითი განთავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ მოხდება ერთი ან რამდენიმე ქვემოთმოყვანილი ვალდებულების შესრულების შემთხვევაში:

...

195-ე მუხლი

(1) გამოყენებული პრევენციული ღონისძიება შეიძლება შეიცვალოს უფრო მკაცრი ღონისძიებით, თუ მისი საჭიროება დადასტურებულია მტკიცებულებით, ან უფრო მსუბუქი ღონისძიებით, თუ მისი გამოყენებით უზრუნველყოფილია ბრალდებულის სათანადო ქცევა, რაც მიზნად ისახავს სისხლის სამართლის გამოძიების ნორმალურ მიმდინარეობას და შეფარდებული სასჯელის აღსრულებას.

329-ე მუხლი

(1) სასამართლო საქმის განხილვისას, ეხ-ოფფიციო ან მხარეთა მოთხოვნისა და მათი აზრის მოსმენის შემდეგ, უფლებამოსილია გამოიყენოს, გააუქმოს ან შეწყვიტოს პრევენციული ღონისძიების გამოყენება ბრალდებულის მიმართ. ახალი მოთხოვნა პრევენციული ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ შეიძლება წარდგენილ იქნეს, თუ არსებობს ასეთი მოთხოვნის საფუძველი, მაგრამ ეს არ შეიძლება მოხდეს ერთ თვეზე უფრო ადრე უკანასკნელი გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის თარიღიდან ან თუ არ წარმოიშვა ახალი გარემოებები.

345-ე მუხლი

(1) ათი დღის ვადაში მას შემდეგ, რაც საქმე დარიგდა გადაწყვეტილების მისაღებად, მოსამართლე ან მოსამართლეები, საქმის განხილვის შედეგად, ადგენს საქმის წინასწარი მოსმენის თარიღს. წინასწარი მოსმენა ისეთ შემთხვევებში, როდესაც პირი დაკავებულია, ჩატარდება დაუყოვნებლივ და პრიორიტეტული წესით.

... (4) წინასწარ მოსმენაზე განიხილება შემდეგი საკითხები:

... 6) პრევენციული და დაცვითი ღონისძიებები.

351-ე მუხლი

... (7) საქმის განხილვის თარიღის დადგენის დროს, სასამართლო გასცემს ბრძანებას პრევენციული ღონისძიების შენარჩუნების, გაუქმების, ან შეტყვეტის შესახებ, წინამდებარე კოდექსის შესაბამისად“.

66. უზენაესი სასამართლოს პლენარული სხდომის 2005 წლის 28 მარტის განმარტებითი განაჩენი ადგენს, inter alia, რომ განთავისუფლება სასამართლო ზედამხედველობის პირობით შეიძლება დაკმაყოფილდეს გამომძიებელი მოსამართლის მიერ ან საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ მხოლოდ იმ პირების მიმართ, რომლებსაც ჩადენილი აქვთ დანაშაული გაუფრთხილებლობით ან რომელიც ეხება განზრახ ჩადენილ დანაშაულს, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია სასჯელი 10 წელზე ნაკლები ვადით პატიმრობის სახით.

67. 2005 წელს გამოცემული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი, რომლის ავტორები სხვებთან ერთად არიან უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე, რამდენიმე მოსამართლე და სამართლის რამდენიმე ღვაწლმოსილი პროფესორი, 191-ე მუხლთან მიმართებით უთითებს შემდეგს:

„191-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს პირველ პირობას სასამართლო ზედამხედველობის ქვეშ გათავისუფლების დასაშვებობასთან დაკავშირებით, რაც განისაზღვრება დანაშაულის სიმძიმით, რომელშიც ბრალდებულს წაყენებული აქვს ბრალი. ეს პირობა [დანაშაულის სიმძიმე] განისაზღვრება დოკუმენტებში, რომლებიც გაცემულია საგამოძიებო ორგანოს ან პროკურორის მიერ, რომელიც ახდენს დანაშაულის კვალიფიკაციას...

გამომძიებელი მოსამართლე არ არის უფლებამოსილი შეაფასოს არის თუ არა დანაშაულის სამართლებრივი კვალიფიკაცია სწორი, ვინაიდან ის არ იხილავს იმ მტკიცებულებას, რომელზეც კეთდება კვალიფიკაცია ...

სასამართლო განხილვის ეტაპზე, საქმის განმხილველი სასამართლოს შეუძლია მისცეს ახალი კვალიფიკაცია იმ დანაშაულს, რომელიც ბრალდებულს ბრალი აქვს წაყენებული...“

ბ. შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებები, რომელსაც ეყრდნობა მთავრობა

68. საქმეზე დრუგალევი შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და ფინანსთა სამინისტროს წინააღმდეგ (ჩიშინაუს სააპელაციო სასამართლოს 2004 წლის 26 ოქტომბრის საბოლოო განაჩენი) განთავისუფლების შემდეგ განმცხადებელმა მოითხოვა და მიიღო კომპენსაცია არაადამიანურ და დამამცირებელ პირობებში მოთავსებისათვის წინასწარი დაკავების ეტაპზე, რაც შეადგენდა დაახლოვებით 950 ევროს (EUR). სასამართლომ თავისი გადაწყვეტილება კომპენსაციის შესახებ დააფუძნა უშუალოდ კონვენციის მე-3 მუხლზე.

69.კონსტიტუციის 53-ე მუხლი ითვალისწინებს შემდეგს:

„(1) პირს, რომლის უფლებები დაარღვია საჯარო ხელისუფლებამ ადმინისტრაციული აქტით ან კანონმდებლობით დადგენილ დროში მოთხოვნის განუხილველობით, აქვს უფლება მიიღოს მოთხოვნილი უფლების აღიარება, აქტის გაუქმება და კომპენსაციის მიღების უფლება მიყენებული ზიანისათვის.

(2) სახელმწიფო კისრულობს მატერიალურ პასუხისმგებლობას, კანონის შესაბამისად, იმ ზიანისათვის, რომელიც პირს მიადგა საგამოძიებო ორგანოებისა და სასამართლოს მიერ სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოების დროს დაშვებული შეცდომისათვის“.

70. სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი დებულებები ითვალისწინებს შემდეგს:

„1405-ე მუხლი. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა საგამოძიებო ორგანოების, პროკურატურისა და სასამართლოს მიერ მიყენებული ზიანისათვის

(1) ზიანი, რომელიც მიადგა ფიზიკურ პირს უკანონო მსჯავრდების, უკანონო დევნის, პრევენციული ღონისძიების უკანონო გამოყენების შედეგად, რაც გამოიხატა პატიმრობით ან ქალაქის არდატოვების შესახებ წერილობითი ვალდებულებით, და ადმინისტრაციული დაკავების უკანონო გამოყენებით ან საზოგადოებრივად სასარგებლო სამუშაოს შესრულებით, უნდა იქნეს სრულად კომპენსირებული სახელმწიფოს მიერ, მიუხედავად იმისა, მოხდა თუ არა ეს საგამოძიებო ორგანოების თანამშრომელთა, პროკურატურის თანამშრომელთა თუ მოსამართლეთა ბრალით. ...“

71. საგამოძიების ორგანოების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოთა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანისათვის კომპენსაციის შესახებ №1545 კანონის შესაბამისი დებულებები ითვალისწინებს შემდეგს:

„1-ლი მუხლი

(1) წინამდებარე კანონის შესაბამისად, იურიდიულ და ფიზიკურ პირებს აქვთ უფლება კომპენსაციაზე მორალური და მატერიალური ზიანისათვის, რაც გამოიწვია:

ა) უკანონო პატიმრობამ, უკანონო დაკავებამ, უკანონო მსჯავრდებამ, უკანონო ბრალდებამ;

ბ) გამოძიების ან სასამართლო განხილვის ეტაპზე განხორციელებულმა უკანონო ჩხრეკამ, კონფისკაციამ, საკუთრებაზე ყადაღის დადებამ, სამსახურიდან უკანონო დათხოვნამ, ისევე როგორც პროცესუალურმა მოქმედებებმა, რომლებმაც შეზღუდა პირის უფლებები;

გ) უკანონო ადმინისტრაციულმა დაკავებამ ან ბრძანებამ საზოგადოებრივად სასარგებლო სამუშაოს შესრულების შესახებ, საკუთრების უკანონო კონფისკაციამ, უკანონო ჯარიმის დაკისრებამ;

დ) უკანონო საგამოძიებო ღონისძიებების გატარებამ;

ე) საბუღალტრო დოკუმენტის, სხვა დოკუმენტის, ფულის ან ბეჭდის უკანონო ამოღებამ, ისევე როგორც საბანკო ანგარიშების ბლოკირებამ.

(2) მიყენებული ზიანი სრულად ანაზღაურდება, მიუხედავად საგამოძიებო ორგანოების, პროკურატირის ორგანოების ან სასამართლოების ბრალის ხარისხისა.

მე-4 მუხლი

პირს აქვს კომპენსაციის უფლება წინამდებარე კანონის შესაბამისად, თუ დაკმაყოფილდა ერთ-ერთი შემდეგი პირობა:

ა) გამამართლებელი განაჩენის გამოცხადება;

ბ) ბრალდების მოხსნა ან გამოძიების შეტყვეტა მარეაბილიტირებელ საფუძველზე;

გ) გადაწყვეტილების მიღება, რომლითაც ადმინისტრაციული პატიმრობა გაუქმებულია მარეაბილიტირებელ საფუძველზე;

დ) ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ან ევროპის საბჭოს მინისტრა კომიტეტის მიერ გადაწყვეტილების მიღება ზიანთან დაკავშირებით ან მსხვერპლსა და ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში მოლდოვის რესპუბლიკის წარმომადგენელს შორის მორიგების შესახებ შეთანხმების მიღწევასთან დაკავშირებით. მორიგების შესახებ შეთანხმების მიღწევა უნდა მოიწონოს მოლდოვის რესპუბლიკის მთავრობამ; ...“

გ. სამედიცინო საიდუმლოება და სამედიცინო ხასიათის ინფორმაციის თავისუფლება

72. ფსიქიატრიული დახმარების შესახებ კანონის მე-9 მუხლი ითვალისწინებს შემდეგს:

„ნებისმიერი ინფორმაცია გონებრივი ავადმყოფობის შესახებ, რომლითაც პირი არის დაავადებული, მისი თხოვნა ფსიქიატრიული სამედიცინო დახმარების და ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მკურნალობის შესახებ, ასევე რაიმე სხვა ინფორმაცია მისი გონებრივი ჯანმრთელობის შესახებ არის სამედიცინო საიდუმლოება. თავისი უფლებებისა და ინტერესების განხორციელების მიზნით, პირს, რომელიც დაავადებულია გონებრივი ავადმყოფობით ან მის იურიდიულ წარმომადგენელს, შეუძლია მიიღოს ნებისმიერი ინფორმაცია თავისი ფსიქიატრიული ჯანმრთელობისა და მიღებული ფსიქიატრიული დახმარების შესახებ“.

კანონმდებლობა

73. კონვენციის მე-3 მუხლის საფუძველზე განმცხადებელმა გაასაჩივრა პოლიციის მხრიდან 2005 წლის 20 მაისს მის მიმართ სასტიკი მოპყრობის გამოყენება, თავის ტრავმის მიყენება და ამის შედეგად ხანგრძლივი დროის განმავლობაში გამოწვეული ფსიქიკური აშლილობა. ის ასევე ასაჩივრებს პატიმრობის პერიოდში შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების არარსებობას და სასტიკი მოპყრობის შესახებ მისი საჩივრის სათანადოდ გამოუძიებლობას. კონვენციის მე-3 მუხლი ითვალისწინებს შემდეგს:

„არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას, არაადამიანურ ან ღირსების შემლახველ მოპყრობას ან დასჯას“.

74. განმცხადებელი ასევე ასაჩივრებს, რომ მისი პატიმრობა 2005 წლის 23 მაისიდან 2006 წლის 23 ივლისამდე არ ემყარებოდა „შესაბამის და საკმარის“ მიზეზებს. სასამართლომ ასევე მიიჩნია საჭიროდ, განეხილა ex officio, შეესაბამებოდა თუ არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის დებულებები კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტს. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისი ნაწილი ადგენს:

„ამ მუხლის 1-ლი ც პუნქტის დებულებების თანახმად, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ ყველა პირ[ს] ... უფლება უნდა ჰქონდეს მისი საქმე განიხილოს სასამართლომ გონივრულ ვადაში, ან გათავისუფლდეს საქმის განხილვის განმავლობაში“.

75. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებს, რომ მისი პატიმრობა 2005 წლის 23-დან 25 ივლისამდე, როდესაც ბრძანებას დაპატიმრების შესახებ ვადა ჰქონდა გასული, არ იყო „კანონიერი“ კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის გაგებით. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე ის ასევე ასაჩივრებს, რომ დაპატიმრების შესახებ ბრძანების ვადის გასვლის შემდეგ პირი იმყოფებოდა უკანონო პატიმრობაში. სასამართლომ გადაწყვიტა ex officio, განიხილოს მე-5 მუხლის 1-ელ პუნქტთან დაკავშირებით განმცხადებლის მიერ წამოჭრილი პრობლემები, საქმის Branowski v. Poland (№28358/95, ECHR 2000-III) გათვალისწინებით და განიხილოს მხარეთა არგუმენტები ამ საკითხზე. მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისი ნაწილი ითვალისწინებს:

„1. ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად:

...

(გ) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე მის წარსადგენას, როდესაც არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი, ან საფუძვლიანად არის მიჩნეული პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის თუ მისი ჩადენის შემდეგ მიმალვის აღკვეთის აუცილებლობა;

...“

76. საბოლოოდ, კონვენციის 34-ე მუხლის საფუძველზე განმცხადებელი ასაჩივრებს, რომ მის ადვოკატებს არ მიეცათ მისი სამედიცინო საქმის გაცნობის საშუალება და რომ დამოუკიდებელ ექიმს არ ჰქონდა მისი მონახულების საშუალება, რათა შეეფასებინა მისი ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანი, ამ საქმეზე ევროპულ სასამართლოში მოსაზრებების წარსადგენად. 34-ე მუხლის შესაბამისი ნაწილი ითვალისწინებს:

„ ... მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, არაფრით შეუშალონ ხელი ამ უფლების ეფექტიან განხორციელებას“.

I. საჩივრების დასაშვებობა

ა. საჩივარი სისხლის სამართლის საქმის ხელმისაწვდომობის არარსებობის შესახებ პატიმრობასთან დაკავშირებით სამართალწარმოების დროს

77. თავის პირველად განაცხადში კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ხელი არ მიუწვდებოდა სისხლის სამართლის საქმის იმ ნაწილზე, რომელიც შეიცავდა მტკიცებულებებს, რომლებსაც ეყრდნობოდა დევნის მხარე, განმცხადებლის დაპატიმრების შესახებ თავისი გადაწყვეტილების გასამყარებლად. თუმცა, თავის კომენტარებში განაცხადის დასაშვებობასა და არსებით მხარესთან დაკავშირებით, განმცხადებელმა აცნობა სასამართლოს, რომ სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოების მომდევნო ეტაპზე, მას შემდეგ, რაც მისთვის სისხლისსამართლის საქმის მასალები ხელმისაწვდომი გახდა, მან აღმოაჩინა, რომ ის არ შეიცავდა რაიმე ასეთ მტკიცებულებას. შესაბამისად, მან მიმართა თხოვნით ევროპულ სასამართლოს, შეეწყვიტა მისი საჩივრის განხილვა. შესაბამისად, ევროპული სასამართლოს არ განიხილავს მას.

ბ. შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებების ამოუწურველობა

78. მთავრობა ამტკიცებს, რომ განმცხადებელმა არ ამოწურა მისთვის ხელმისაწვდომი ყველა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალება, შესაბამისი დეტალების დაზუსტების გარეშე. კერძოდ, მთავრობამ ეს დაასაბუთა იმით, რომ განმცხადებელს შეეძლო, მაგრამ არ გააკეთა, ესარგებლა კონსტიტუციის 53-ე მუხლის და სამოქალაქო კოდექსის 1405-ე მუხლის დებულებებით (იხ. ზემოთმოხსენიებული 69-ე-71-ე პუნქტები). უფრო მეტიც, მას შეეძლო მოეშველიებინა უშუალოდ კონვენციის მე-3 მუხლი, როგორც ეს გააკეთა განმცხადებელმა დრუგალევის საქმეზე (იხ. ზემომოხსენიებული 68-ე პუნქტი).

79. განმცხადებელი არ დაეთანხმა მთავრობას და ის ამტკიდებდა, რომ მან ამოწურა მისთვის ხელმისაწვდომი შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის ყველა საშუალება. ის ასევე ამტკიცებდა, რომ მთავრობის მიერ მითითებული დაცვის საშუალებები ყველა შემთხვევაში უადგილო იყო ამ საქმისათვის.

80. სასამართლო იხსენიებს, რომ ინდივიდს არ მოეთხოვება, სცადოს უფლების აღდგენის ერთზე მეტი საშუალება, როდესაც ხელმისაწვდომია რამდენიმე (სხვა საქმეებთან ერთად იხ. Yagiz v. Turkey, App. №19092, 75 D.R. 207). ევროპული სასამართლოსათვის წარდგენილი დოკუმენტებიდან აშკარად ჩანს და მთავრობა ამას არ ეწინააღმდეგება, რომ განმცხადებელმა გაასაჩივრა 2005 წლის 20 მაისის სასტიკი მოპყრობა პროკურატურისა და/ან ეროვნული სასამართლოების წინაშე (იხ. ზემოთმოხსენიებული 29-ე-36-ე პუნქტები), შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების არარსებობა (იხ. ზემოთმოხსენიებული 37-ე-44-ე პუნქტები) და მისი უკანონო პატიმრობა (იხ. ზემოთმოხსენიებული 45-ე-52-ე პუნქტები). მთავრობას არ უმტკიცებია, რომ დაცვის ის საშუალებები, რომელთა გამოყენების მცდელობა ჰქონდა განმცხადებელს, არაეფექტური იყო და რომ მას არ უნდა ამოეწურა.

81. ასეთ ვითარებაში, სასამართლო ასკვნის, რომ განაცხადი არ შეიძლება გამოცხადდეს დაუშვებლად შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებების ამოუწურველობის გამო და, რომ, შესაბამისად, მთავრობის შეპასუხებას უარი უნდა ეთქვას.

გ. დასკვნა დასაშვებობის შესახებ

82. სასამართლო მიიჩნევს, რომ მე-3, მე-5 და 34-ე მუხლების საფუძველზე განმცხადებლის საჩივარი წარმოშობს ფაქტებთან და სამართალთან დაკავშირებულ საკითხებს, რომლებიც არის საკმარისად მნიშვნელოვანი, რომ მათი განსაზღვრა დამოკიდებული იქნეს საქმის არსებითი მხარის განხილვაზე და ვერ დაადგინდა მათი დაუშვებლად გამოცხადების სხვა საფუძველი. შესაბამისად, სასამართლო აცხადებს ამ საჩივრებს დასაშვებად. 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტის გამოყენების შესახებ თავისი გადაწყვეტილების შესაბამისად (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-4 პუნქტი), სასამართლო დაუყოვნებლივ განიხილავს ამ საჩივრების არსებით მხარეს.

II. კონვენციის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

ა. მხარეთა არგუმენტები

1. სავარაუდო სასტიკი მოპყრობის შესახებ

83. მთავრობა ამტკიცებს, რომ 2005 წლის 20 მაისს, მას შემდეგ, რაც განმცხადებელი მოიყვანეს პოლიციის განყოფილებაში, მან დაკარგა გონება. მის მიერ გონების დაკარგვა არ იყო გამოწვეული პოლიციის მოქმედებით, რადგან არავის დაურტყამს მისთვის. ის ფაქტი, რომ მის მიმართ არ გამოყენებულა სასტიკი მოპყრობა, მტკიცდება ციხის საავადმყოფოს ექიმების დასკვნებით, რომელთა მიხედვით, მას არ აღენიშნებოდა სისხლჩაქცევები სხეულზე. თავის მწვავე ტრავმისა და საავადმყოფოს ექიმების მიერ დადგენილი ტვინის შერყევის დიაგნოზი სუბიექტურია, ვინაიდან ის დადგინდა მხოლოდ განმცხადებლის ჩივილის საფუძველზე, რომ მას აწუხებდა თავის ტკივილები, დავბრუსხვევები, ღებინება, ტკივილი ზურგის მიდამოებში და სხვა. უფრო მეტიც, განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულება, რითაც წარმოაჩენდა, რომ მის მიმართ გამოიყენეს სასტიკი მოპყრობა და მან დეტალურად არ აღწერა სავარაუდო ცუდი მოპყრობა.

84. მთავრობა ამტკიცებს, რომ ექიმების ბერგის და მორაროს დასკვნები (იხ. ზემოთმოხსენიებული 26-ე და 27-ე პუნქტები) არ უნდა იქნეს მხედველობაში მიღებული, რადგან ამ ექიმებს ხელი არ მიუწვდებოდათ სამედიცინო საქმისადმი 2005 წლის 15 სექტემბრის შემდგომი პერიოდის განმავლობაში და, რომ მათ არ უნახავთ განმცხადებელი. რაც შეეხება განმცხადებლის მტკიცებას, რომ მის შარდში იყო სისხლი, მთავრობა აღნიშნავს, რომ ლაბორატირიულმა შემოწმებას ვერ აღმოაჩინა სისხლი. მთავრობას არ დაუზუსტებია როდის ჩატარდა შემოწმება და მას არ წარუდგენია შესაბამისი სამედიცინო დასკვნების ასლები.

85. განმცხადებელი მიუთითებდა იმ ფაქტზე, რომ მთავრობა სადავოდ არ ხდის, რომ ის ჯანმრთელი იყო 2005 წლის 20 მაისს, დაკავების მომენტისათვის და, რომ მან დაკარგა გონება პატიმრობაში ყოფნის დროს. ის მიუთითებს ციხის საავადმყოფოს ექიმების 2005 წლის 25 მაისით დათარიღებულ დიაგნოსზე, რომ მას აწუხებდა თავის ტრავმა, რასაც 2005 წლის 20 მაისს მოჰყვა გონების დაკარგვა და ასევე მიუთითებს სამედიცინო საქმეში არსებულ ჩანაწერზე, რომ განმცხადებელს აწუხებდა ტკივილი ფილტვების მიდამოებში და ჰქონდა წითელი ფერის შარდი. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მთავრობამ არ ახსნა, როგორ მიიღო მან ზემოხსენებული დაზიანებები პატიმრობაში ყოფნის დროს. განმცხადებელი ასევე აღნიშნავს, რომ მას არ აქვს სამედიცინო ისტორია, რაც დაადასტურებდა, რომ ის მოულოდნელად კარგავს გონებას ან დაავადებულია ფილტვების დაავადებით.

2. პატიმრობის დროს შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების სავარაუდო არარსებობის შესახებ

86. მთავრობის აზრით, განმცხადებელს აღმოეჩინა ყველა აუცილებელი სამედიცინო მომსახურება მისი პატიმრობის დროს. 2005 წლის 21-დან 24 მაისამდე კარდიოლოგიურ საავადმყოფოში ყოფნის დროს ის მოინახულა ნევროლოგმა, რომელმაც გასცა რეკომენდაცია, ჩატარებულიყო ტვინის სკანირება, რათა დადგენილიყო საბოლოო დიაგნოზი. თუმცა, ასეთი პროცედურის ჩატარება შეუძლებელი გახდა, რადგან განმცხადებლის სხეულის წონამ, რომელიც 147 კილოგრამი იყო, გადააჭარბა სკანირების აპარატისათვის დასაშვებ მაქსიმალურ წონას, რაც 135 კილოგრამი იყო. მთავრობამ წარმოადგინა სკანირების აპარატის ბროშურის ასლი შესაბამისი ტექნიკური მახასიათებლებით. რეკომენდაცია ტვინის სკანირების შესახებ არ დადასტურდა სხვა ნევროლოგის მიერ, რომელმაც განმცხადებელთან 2005 წლის 25 მაისს ჩაატარა კონსულტაცია ციხის საავადმყოფოში. ფსიქიატრიული საავადმყოფოს არც მესამე ნევროლოგს მოუთხოვია სკანირების ჩატარება.

87. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელი უზრუნველყოფილი იყო სრული სამედიცინო მომსახურებით 2005 წლის 24 მაისიდან 2005 წლის წლის 1 სექტემბრამდე ციხის საავადმყოფოში მისი ყოფნის განმავლობაში. მთავრობამ წარმოადგინა განმცხადებლის მედიკამენტებისათვის გაწეული დანახარჯების ქვითრების ასლები 2005 წლის ოქტომბრის, ნოემბრისა და დეკემბრის თვეებისათვის და ამტკიცებდა, რომ აშკარაა სამედიცინო საქმიდან, რომ განმცხადებელი უზრუნველყოფილი იყო შესაფერისი სამედიცინო მომსახურებით. განმცხადებელი ვერ დაამტკიცებს, რომ უარი ეთქვა შესაფერის სამედიცინო მომსახურებაზე, რადგან ის უარს აცხადებდა წამლების გადაყლაპვაზე. მას სრულად შეეძლო, მიეღო წამლები, რადგან სამედიცინო საქმე ადასტურებს, რომ 2005 წელს ერთხელ მაისში, ოთხჯერ ივნისში, ერთხელ ივლისში და ერთხელ აგვისტოში, მისი მდგომარეობა დამაკმაყოფილებლად ჩაითვალა.

88. მთავრობა ამტკიცებს, რომ მისი აზრით, ფსიქიატრიული გამოკვლევა, რომლის ჩატარებაზე ბრძანება გაიცა 2005 წლის 3 აგვისტოს, განხორციელდა გონივრულ ვადაში. ის ფაქტი, რომ გამოკვლევა ვერ ჩატარდა 2005 წლის 20 სექტემბრამდე, განპირობებული იყო დადგენილი აუცილებელი წინასწარი ადმინისტრაციული პროცედურებით, როგორიცაა სასამართლო ბრძანების შესახებ შეტყობინება, გამოკვლევის ჩატარებისათვის ყველა აუცილებელი ელემენტის მომზადება, ფსიქიატრიული საავადმყოფოსათვის შესაბამისი დოკუმენტების გადაცემა, ციხის ადმინისტრაციისათვის თხოვნით მიმართვა, რომ გადმოეყვანათ განმცხადებელი საავადმყოფოში და განმცხადებლის საავადმყოფოში გადმოყვანა. 2005 წლის 8 ოქტომბერს შედეგების მიღების შემდეგ, სასამართლომ მიიჩნია, რომ გამოკვლევა არასრულყოფილი იყო და გასცა ბრძანება დამატებითი გამოკვლევის შესახებ. დამატებითი გამოკვლევა ჩატარდა 2005 წლის 15 ნოემბერს და, მისი შედეგების საფუძველზე, 2005 წლის 23 დეკემბერს სასამართლომ გასცა ბრძანება განმცხადებლის ჰოსპიტალიზაციის შესახებ სპეციალიზებულ ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში, ფსიქიკური აშლილობისაგან მის სრულ გამოჯანმრთელებამდე.

89. განმცხადებელი პირველ რიგში ამტკიცებს, რომ პოლიციის თანამშრომლები ადეკვატურად არ რეაგირებდნენ გონების დაკარგვაზე. მიუხედავად იმისა, რომ მან გონება დაკარგა საღამოს 8 საათსა და 34 წუთზე, სასწრაფო სამედიცინო დახმარება არ ყოფილა გამოძახებული სამი საათის განმავლობაში და ისიც მხოლოდ მისი ადვოკატის დაჟინებული მოთხოვნით. განმცხადებლის თქმით, მისი ადვოკატი დაახლოვებით საათნახევრის განმავლობაში დაჟინებით ცდილობდა, დაერწმუნებინა პოლიციის თანამშრომლები, რომ გამოეძახათ სასწრაფო სამედიცინო დახმარება. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ მთავრობამ ვერ შეძლო, წარმოედგინა დამაჯერებელი ახსნა პოლიციის მხრიდან დაუყოვნებლივი რეაგირების არარსებობის გამო.

90. განმცხადებლის აზრით, მთავრობამ ასევე ვერ დაასახელა მიზეზები, რატომ არ მოხდა მისი ტვინის სკანირება, როგორც ეს რეკომენდებული იყო კარდიოლოგიური საავადმყოფოს ექიმების მიერ. მან უარყო მთავრობის მტკიცება, რომ ის იწონიდა 147 კილოგრამს და ამტკიცებდა, რომ ეს არგუმენტი მთავრობამ გამოიგონა და ის არ დასტურდება. მან წარმოადგინა ამონარიდი თავისი სამედიცინო საქმიდან, რომლიც მიხედვით 2005 წლის 4 მარტს ის იწონიდა 133 კილოგრამს. ასეა თუ ისე, განმხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი დაკავებიდან 2005 წლის 20 მაისიდან 2005 წლის 15 სექტემბრამდე მან დაიკლო წონაში 30-35 კილოგრამი; თუმცა მას გაუკეთდა ტვინის სკანირება მხოლოდ 2006 წლის მარტში. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ტვინის სკანირება მნიშვნელოვანი იყო მისი მკურნალობისა და მდგომარეობის მიზეზების დასადგენად.

91. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ ციხის საავადმყოფოში ყოფნისას ის მუდმივად ჩიოდა ტკივილებზე ფილტვების მიდამოებში, მაგრამ სამედიცინო გამოკვლება არ ჩატარებულა.

92. ის ასევე ამტკიცებდა, რომ 2005 წლის 2 ივნისს ციხის საავადმყოფოს ექიმებმა გასცეს რეკომენდაცია ფსიქიატრიული გამოკვლევის შესახებ, მაგრამ მათი რეკომენდაცია უგულებელყოფილ იქნა.

93. ციხის საავადმყოფოში განმცხადებლის ყოფნის განმავლობაში საკმარისი სამედიცინო მომსახურების არარსებობა დადასტურდა 2005 წლის 28 ოქტომბრის სასამართლო-სამედიცინო გამოკვლევის დასკვნით და სამედიცინო საქმის ჩანაწერით, რომელიც გააკეთა ექიმმა 2005 წლის 7 ივნისს.

94. განმცხადებელი ასევე უჩიოდა არასაკმარის კვებას ციხის საავადმყოფოში მისი ყოფნის განმავლობაში, რაც დასტურდება 99 დღის განმავლობაში 35 კილოგრამის დაკლებით. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ მასზე სათანადოდ არ ზრუნავდა მომსახურე სამედიცინო პესონალი. მან მიუთითა ექიმების მიერ გაკეთებულ სამედიცინო საქმის ჩანაწერებზე, რომლის მიხედვით ოთახში, სადაც განმცხადებელი იმყოფებოდა, იდგა განავლის მძაფრი სუნი, მისი ზეწარი იყო ჭუჭყიანი და მას უვლიდნენ სხვა პატიმრები.

95. 2005 წლის 1 სექტემბრიდან 15 სექტემბრამდე განმცხადებელი იმყოფებოდა ციხის №3 სამედიცინო განყოფილებაში, რომლის პირობები არ იყო მისაღები ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობაში მყოფი პირისათვის.

96. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ ფსიქიატრიული გამოკვლევა, რომლის ჩატარებაზე სასამართლომ 2005 წლის 3 აგვისტოს გასცა ბრძანება მხოლოდ 2005 წლის 15 ნოემბერს დასრულდა, ანუ 75 დღის შემდეგ. მისი აზრით, მისი მდგომარეობის გათვალისწინებით, ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს გონივრულ ვადად.

97. განმცხადებელმა დაასკვნა, რომ მას შეგნებულად ამყოფებდნენ ციხის საავადმყოფოში, რათა დაემალათ სასტიკი მოპყრობის კვალი. იმ სასტიკ მოპყრობისა, რომელსაც განმცხადებელი სავარაუდოდ დაექვემდებარა და აღმოჩენილი სამედიცინო მომსახურების არაადეკვატურობის საფუძველზე, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ისინი შეადგენს წამებას კონვენციის მე-3 მუხლის გაგებით.

3. გამოძიების სავარაუდო არაადეკვატურობის შესახებ

98. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლის განცხადებები არ დასტურდება prima facie მტკიცებულებით. ნებისმიერ შემთხვევაში პროკურატურამ ჩაატარა სრული გამოძიება, რის შედეგად მან 2005 წლის 8 ივნისს გადაწყვიტა, არ აღეძრა სისხლის სამართლის საქმე. 2005 წლის 1 ივნისს განმცხადებლის ადვოკატის მიერ საჩივრის შეტანის შედეგად პროკურატურამ დაკითხა პოლიციის თანამშრომლები, რომლებმაც დააკავეს განმცხადებელი და ციხის საავადმყოფოს ექიმები და შეეცადა დაეკითხა განმცხადებელი 2005 წლის 25 და 30 მაისს, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი განაცხადა პროკურორთან საუბარზე. უფრო მეტიც, სამედიცინო საქმეში არ მოიპოვება რაიმე მტკიცებულება, რომ განმცხადებელი დაექვემდებარა სასტიკ მოპყრობას და იმ დროისათვის ექიმები ეჭვობდნენ, რომ განმცხადებელი აზვიადებდა თავის სიმპტომებს. არც განმცხადებელს და არც მის ადვოკატს დეტალურად არ აუღწერია სავარაუდო ცუდი მოპყრობა.

99. განმცხადებელი ამტკიცებდა, inter alia, რომ სასტიკი მოპყრობის შესახებ მისი საჩივრის გამოძიებასთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის მასალები არ შეიცავდა იმ ექიმების ან პოლიციის თანამშრომლების მტკიცებულებას, რომლებიც დაიკითხნენ მისი მდგომარეობისა და 2005 წლის 20 მაისის მოვლენების შესახებ. ის ასევე ამტკიცებდა, რომ 2005 წლის 25 და 26 მაისს ექიმებდა გააკეთეს ჩანაწერები სამედიცინო საქმეში, რომ 2005 წლის 20 მაისს განმცხადებელს აწუხებდა თავის ტრავმა, რასაც მოჰყვა გონების დაკარგვა და, რომ მას ჰქონდა ტკივილი ფილტვების მიდამოებში და მისი შარდი იყო წითელი ფერის. მიუხედავად ამისა, პროკურორმა დაადგინა, რომ სამედიცინო საქმე არ შეიცავს მტკიცებულებას სასტიკი მოპყრობის რაიმე ფორმის შესახებ. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ პროკურორი არც კი გაცნობია სამედიცინო საქმის მასალებს. ის ფაქტი, რომ მან არ ესაუბრა პროკურორს 2005 წლის 25 და 30 მაისს, განპირობებული იყო მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობით; თუმცა, ამ ფაქტის მიუხედავად, პროკურორი ეკისრებოდა გამოძიების ვალდებულება.

100. უფრო მეტიც, განმცხადებელისათვის გამოძიების შედეგები ცნობილი გახდა 2005 წლის 23 დეკემბერს, რაც არ შეიძლება მიიჩნეოდეს გონივრულ ვადად.

101. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ ის პროკურორი, რომელმაც გამოიძია მისი საჩივარი სასტიკი მოპყრობის შესახებ, არ იყო დამოუკიდებელი, რადგან ის იყო იგივე პროკურორი, რომელიც პასუხისმგებელი იყო განმცხადებლის სისხლის სამართლის საქმეზე.

ბ. სასამართლოს შეფასება

1. სავარაუდო სასტიკი მოპყრობის შესახებ

102. როგორც სასამართლომ არაერთხელ განაცხადა, მე-3 მუხლი განამტკიცებს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ ფასეულობას. ძალიან რთულ სიტუაციაშიც კი, როგორიცაა ტერორიზმისა და ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა, კონვენცია აბსოლუტურად კრძალავს წამებას და არაადამიანურ ან ღირსების შემლახველ მოპყრობას ან დასჯას. კონვენციისა და მისი №1 და №4 ოქმების მატერიალური დებულებებისაგან განსხვავებით, მე-3 მუხლი არ უშვებს რაიმე გამონაკლისს და მისგან გადახვევა დაუშვებელია მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი, როდესაც საფრთხე ემუქრება ხალხის სიცოცხლეს (იხ. Selmouni v. France [GC], №258003/94, 95-ე პუნქტი, ECHR 1999-V და Assenov and Others v. Bulgaria, 1998 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, Report of Judgments and Decisions 1998-VIII, გვ. 3288, 93-ე პუნქტი).

103. თუ პირი დაზიანდა პატიმრობის ან სხვა ისეთ დროს, როდესაც იმყოფებოდა პოლიციის კონტროლის ქვეშ, ნებისმიერი ასეთი დაზიანება წარმოშობს მტკიცე პრეზუმპციას, რომ პირი დაექვემდებარა სასტიკ მოპყრობას (იხ. Bursuc v. Romania, № 42066/98, მე-80 პუნქტი, 2004 წლის 12 ოქტომბერი). სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება წარმოადგინოს დამაჯერებელი ახსნა, რამ გამოიწვია დაზიანებები. თუ სახელმწიფო ვერ წარმოადგენს ამის ახსნას, აშკარად წამოიჭრება კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევის საკითხი (Selmouni v. France, 87-ე პუნქტი).

104. მტკიცებულების შეფასებისას, სასამართლო ზოგადად იყენებს მტკიცების სტანდარტს „გონივრული ეჭვის გარეშე“ (იხ. Ireland v. the United Kingdom, 1978 წლის 18 იანვრის გადაწყვეტილება, შერიეს A №25, გვ. 64-65, 161-ე პუნქტი). თუმცა, ასეთ მტკიცებულება უნდა გამომდინარეობდეს საკმარისად მტკიცე, ნათელი და თავსებადი დასკვნებიდან ან მსგავსი ფაქტის გაუქარწყლებელი პრეზუმპციიდან. როდესაც შესაბამისი მოვლენები ხდებოდა მთლიანად, ან ნაწილობრივ, ხელისუფლების ექსლუზიური კონტროლის ქვეშ, წარმოიშობა ფაქტის მტკიცე პრეზუმპცია იმ დაზიანებებთან მიმართებით, რომლებიც მოხდა პატიმრობის პერიოდში. მიიჩნევა, რომ მტკიცების ტვირთი ეკისრება ხელისუფლებას, რომ მან წარმოადგინოს ამის დამაკმაყოფილებელი და დამაჯერებელი ახსნა (იხ. Salman v. Turkey [GC], № 21986/93, მე-100 პუნქტი, ECHR 2000-VII).

105. საქმეში არ გამხდარა სადავოდ ის, რომ 2005 წლის 20 მაისის დღის მეორე ნახევარში განმცხადებლის დაკავებიდან საღამოს 11 საათსა და 37 წუთზე საავადმყოფოში მის მოთავსებამდე, განმცხადებელი დაკავებული იყო ედკმც-ში. არც ის გახდა სადავოდ, რომ მის დაკავებამდე განმცხადებელს არ აღენიშნებოდა რაიმე განსაკუთრებული გარეგნული ნაკლი მისი ჩვეულებრივ ფიზიკურ მდგომარეობასთან შედარებით (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-8 პუნქტი), მაგრამ, პოლიციის განყოფილების დატოვების შემდეგ, ის იყო უგონოდ ოთხ საათზე მეტი დროით (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-12 და მე-13 პუნქტები).

106. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელმა დაკარგა გონება სტრესის გამო და ის არ დაქვემდებარებია სასტიკ მოპყრობას, რაც დასტურდება მის სხეულზე დაბეჟილობების არარსებობით. უფრო მეტიც, მთავრობამ გამოთქვა ეჭვი განმცხადებლის თავის მწვავე ტრავმისა და შერყევის შესახებ ციხის საავადმყოფოს ექიმების მიერ დასმული დიაგნოზის მიმართ.

107. სასამართლო ვერ ხედავს რაიმე მიზეზს, არ ენდოს ამ დიაგნოზს. ამ თვალსაზრისით ის აღნიშნავს, რომ დიაგნოზი დაისვა ციხის საავადმყოფოს ექიმების მიერ. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე საწინააღმდეგო სამედიცინო დასკვნა და, ნებისმიერ შემთხვევაში, დიაგნოზი მოგვიანებით დადასტურდა 2005 წლის 28 ოქტომბრის სასამართლო-სამედიცინო გამოკვლევით და 2005 წლის 20 სექტემბრისა და 15 ნოემბრის ფსიქიატრიული გამოკვლევების დასკვნებით, რომელთა ჩატარების შესახებ ბრძანება გასცა ეროვნულ სასამართლომ (იხ. ზემოთმოხსენიებული 21-ე-22-ე პუნქტები).

108. უფრო მეტიც, თავის ტრავმა არ არის განმცხადებლის ერთადერთი დაზიანება, რაც წარმოშობს პასუხისმგებლობას. ციხის საავადმყოფოს სამედიცინო საქმის მიხედვით, განმცხადებელს ასევე აწუხებდა ტკივილი ფილტვების მიდამოებში და ჰქონდა წითელი ფერის შარდი (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-15 და მე-16 პუნტები). მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულება, რომ ამ სიმპტომების მიზეზები არ იყო გამოწვეული 2005 წლის 20 მაისს განმცხადებლის მიმართ გამოყენებული სავარაუდო სასტიკი მოპყრობით.

109. ის ფაქტი, რომ განმცხადებელს სხეულზე არ ჰქონდა სისხლჩაქცევები ან სასტიკი მოპყრობის სხვა ხილვადი ნიშნები, სასამართლოს აზრით, არ არის გადამწყვეტი. სასამართლოსათვის კარგად არის ცნობილი, რომ არსებობს ძალის გამოყენების მეთოდები, რომლებიც არ ტოვებს რაიმე კვალს მსხვერპლის სხეულზე.

110. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ 2005 წლის 20 მაისს მისი ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობა გამოიწვია პოლიციის თანამშრომლების მიერ მის მიმართ გამოყენებულმა სასტიკმა მოპყრობამ. მთავრობა უარყოფს ამ მტკიცებას. სასამართლო შეშფოთებით აღნიშნავს განმცხადებლის მდგომარეობას, პოლიციასთან მისი ურთიერთობის შემდეგ; თუმცა, მის ხელს არსებული მწირი მტკიცებულების, კერძოდ, ალტერნატიული სამედიცინო დასკვნის არარსებობის გამო, სასამართლოს არ შეუძლია დაადგინოს პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი სასტიკ მოპყრობასა და ფსიქიკური აშლოლობის მდგომარეობას შორის.

111. მის წინაშე არსებული ყველა მასალის საფუძველზე, სასამართლო ასკვნის, რომ მთავრობამ არ დააკმაყოფილა მასზე დაკისრებული ტვირთი, დაერწმუნებინა სასამართლო, რომ განმცხადებლის დაზიანებები არ გამოუწვევია მის მიმართ სასტიკი მოპყრობის გამოყენებას პოლიციაში პატიმრობის დროს. შესაბამისად, დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი, რადგან განმცხადებელი დაექვემდებარა არაადამიანურ და სასტიკ მოპყრობას.

2. პატიმრობის დროს შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების სავარაუდო არარსებობის შესახებ

112. სასამართლო იხსენიებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის მე-3 მუხლი არ უნდა იქნეს ისე გაგებული, თითქოს ის ადგენს ზოგად ვალდებულებას, გაანთავისუფლოს დაკავებული ჯანმრთელობის მიზეზით, ის მაინც აკისრებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, დაიცვას თავისუფლებააღკვეთილი პირების ფიზიკური კეთილდღეობა, მაგალითად მათთვის სამედიცინო დახმარების აღმოჩენის გზით (იხ. Sarban v. Modlova, ზემოთმოხსენიებული, 77-ე პუნქტი).

113. სასამართლომ უნდა განსაზღვროს საჭიროებდა თუ არა განმცხადებელი მუდმივ სამედიცინო მომსახურებას, ჰქონდა თუ არა მას ეს უფლება ჩამორთმეული, როგორც ის ამას ამტკიცებს და, თუ ჰქონდა, შეადგენს თუ არა ეს კონვენციის მე-3 მუხლის საწინააღმდეგო მოქმედებას (cf. Farbtuhs v. Latvia, №4672/02, 53-ე პუნქტი, 2004 წლის 2 დეკემბერი.)

114. ორივე მხარის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულება ადასტურებს, რომ, თავის მწვავე ტრავმასა და ფილტვების მიდამოებში ტკივილთან ერთად, განმცხადებელი, როგორც ჩანს, იმყოფებოდა ფსიქიკური აშლილობის მდგომარებაში, რომელიც ძალზე სავალალო სამედიცინო მდგომარეობაა, რაც საჭიროებდა მუდმივ სამედიცინო მომსახურებას და მკაცრ ზედამხედველობას (იხ. ზემოთმოხსენიებული 22-ე პუქნტი). აშკარაა, რომ განმცხადებელი ამ მდგომარეობაში აღმოჩნდა 2005 წლის 20 მაისს პოლიციასთან მისი ურთიერთობიდან მოკლე დროში და ასეთ მდგომარეობაში იმყოფებოდა 2005 წლის 2 ოქტომბრამდე. 24 ოქტომბერს ის ხელახლა აღმოჩნდა ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობაში, ხოლო განმცხადებლის ამჟამინდელი სამედიცინო მდგომარეობა არ არის ნათელი მხარეთა კომენტარებიდან.

115. სასამართლო მიიჩნევს, რომ ექიმების ბერგისა და მორარუს დასკვნები (იხ. ზემოთმოხსენიებული 26-ე და 27-ე პუნქტები) არსებითია, რადგან, მთავრობის განმცხადებების საწინააღმდეგოდ, ისინი ემყარება ციხის საავადმყოფოს სამედიცინო საქმის შემოწმებას და ზოგადი მედიცინის ცოდნას.

116. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ განმცხადებელს ფსიქიკური აშლილობის დიაგნოზი დაუსვეს მხოლოდ 2005 წლის 20 სექტემბერს, როდესაც ფსიქიატრიული გამოკვლება პირველად ჩატარდა (იხ. ზემოთმოხსენიებული 22-ე პუნქტი). ამ დრომდე კარდიოლოგიური საავადმყოფოსა და ციხის საავადმყოფოს სამედიცინო საქმეები უთითებდნენ მის მდგომარეობაზე, როგორც „გაურკვეველი წარმოშობის აშლილობის სინდრომი“ ან როგორც სავარაუდო სიმულაცია (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-14 და მე-16 პუნქტები).

117. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ ფსიქიატრიული გამოკვლევა განხორციელდა დროულად და მან მიუთითა იმ ადმინისტრაციულ ბარიერებზე, რაც დაკავშირებული იყო, inter alia, ციხის საავადმყოფოდან ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში განმცხადებლის გადაყვანასთან. თუმცა, სასამართლოს არ შეუძლია ასეთი არგუმენტების მიღება განმცხადებლის კრიტიკული მდგომარეობისა და იმ ფაქტის გამო, რომ ფსიქიატრიული გამოკვლევაზე პირველად ბრძანება გაიცა არა 2005 წლის 3 აგვისტოს, როგორც ამას მთავრობა ამტკიცებს, არამედ 2005 წლის 2 ივნისს, რაც აშკარაა ციხის საავადმყოფოს სამედიცინო საქმიდან (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-15 პუნქტი).

118. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო ასკვნის, რომ 2005 წლის 20 მაისსა და 2005 წლის 20 სექტემბერს შორის, განმცხადებლის მდგომარეობის რაიმე მკაფიო დიაგნოზის არარსებობის გამო, ერთადერთი სამედიცინო დახმარება, რომელიც შეიძლება აღმოეჩინად განმცხადებლისათვის, მისი სიცოცხლის შენარჩუნება იყო. თუმცა, ეს დასკვნაც კი საეჭვოა იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ 2005 წლის 1-დან 15 სექტემბრამდე განმცხადებელი მოთავსებული იყო ჩვეულებრივ ციხეში და არ არსებობს მტკიცებულება, რომ რაიმე სამედიცინო მომსახურება აღმოჩენოდა მას. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებელი არ იყო უზრუნველყოფილი შესაფერისი სამედიცინო მომსახურებით 2005 წლის 20 სექტემბრამდე. სასამართლოს არ შეუძლია მის წინაშე არსებული მასალების საფუძველზე (იხ. ზემოთმოხსენიებული 158-ე პუნქტი) განსაზღვროს იყო თუ არა 2005 წლის 20 სექტემბერს დადგენილი დიაგნოზის შედეგად ჩატარებული მკურნალობა შესაფერისი და ადეკვატური.

119. დასკვნისას, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ადეკვატური სამედიცინო მომსახურების არარსებობა შეადგენს კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას.

3. გამოძიების სავარაუდო არაადეკვატურობის შესახებ

120. სასამართლო იხსენეიბს, რომ როდესაც ინდივიდი დამაჯერებლად ამტკიცებს, რომ პოლიციისა და სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მხრიდან ის დაექვემდებარა მოპყრობას, რომელიც არღვევს მე-3 მუხლს, ეს დებულება, რომელიც უნდა განიხილებოდეს კონვენციის 1-ლი მუხლიდან გამომდინარე სახელმწიფოს ზოგადი ვალდებულებიდან, რომ „თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყო[ს] ამ კონვენციით ... განსაზღვრულ[ი] უფლებებ[ი] და ვალდებულებებ[ი]“, არაპირდაპირ მოითხოვს, რომ უნდა არსებობდეს ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიება. როგორც ეს არის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე გამოძიების შემთხვევაში, ასეთ გამოძიებას უნდა ჰქონდეს უნარი, შესაძლებელი გახადოს ამგვარი პირების იდენტიფიცირება და დასჯა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, წამებისა და არაადამიანური და ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და დასჯის ზოგადი სამართლებრივი აკრძალვა, მისი ფუნდამენტური მნიშვნელობის მიუხედავად, გახდება არაეფექტიანი პრაქტიკაში და, ზოგიერთ შემთხვევაში, სახელმწიფოს წარმომადგენლებისათვის შესაძლებელი გახდება, ფაქტობრივად დაუსჯელად შებღალონ იმ პირთა უფლებები, რომლებიც მათი კონტროლის ქვეშ იმყოფებიან (სხვა საქმეებთან ერთად, იხ. Labita v. Italy [GC], №26772/95, 131-ე პუნქტი, ECHR 2000-IV).

121. გამოძიება ეფექტიანი რომ იყოს, ის ზოგადად აუცილებლად უნდა მიიჩნეოდეს იმ პირების მიერ, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან და ატარებენ გამოძიებას დამოუკიდებლად იმ ადამიანებისაგან, რომლებსაც უკავშირდება ეს მოვლენები (იხ. e.g. Barbu Anghelescu v. Romania, №46430/99, 66-ე პუნქტი, 2004 წლის 5 ოქტომბერი). ეს ნიშნავს არამხოლოდ იერარქიული ან ინსტიტუციური კავშირის არარსებობას, არამედ ასევე პრაქტიკულ დამოუკიდებლობას (იხ., მაგალითად, საქმე Ergi v. Turkey, 1998 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება, Reports 1998-IV, 83-ე-84-ე პუნქტები, რომელშიც პროკურორი, რომელიც იძიებდა გოგონას გარდაცვალების საქმეს სავარაუდო შეტაკების დროს, არ წარმოჩინდა დამოუკიდებლად იმის გამო, რომ ის მეტისმეტად დაეყრდნო იმ ჟანდარმების მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, რომლებსაც კავშირი ჰქონდათ ამ შემთხვევასთან).

122. გამოძიება ასევე უნდა იყოს ეფექტიანი იმ გაგებით, რომ მას უნდა შეეძლოს იმის განსაზღვრა, პოლიციის მიერ გამოყენებული ძალა გამართლებული იყო თუ არა შესაბამის ვითარებაში (იხ. Kaya v. Turkey, 1998 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება, Reports 1998-I, 87-ე პუნქტი).

123. სერიოზული მტკიცებები სასტიკი მოპყრობის შესახებ უნდა იყოს დეტალური. ეს ნიშნავს, რომ ხელისუფლება ყოველთვის სერიოზულად უნდა შეეცადოს, დაადგინოს რა მოხდა და არ უნდა დაეყრდნოს ნაუცფათევ და დაუსაბუთებელ დასკვნას, რათა დაასრულოს გამოძიება ან გამოიყენოს თავისი გადაწყვეტილების საფუძვლად (იხ. ზემოთმოხსენიებული გადაწყვეტილება საქმეზე Assenov and Others v. Bulgaria, 103-ე პუნქტი et seq.) მან უნდა გადადგას მისთვის ხელმისაწვდომი ყველა გონივრული ნაბიჯი, რათა უზრუნველყოს შემთხვევის შესახებ მტკიცებულების მოპოვება, თვითმხილველის ჩვენებისა და სასამართლო-სამედიცინო მტკიცებულების ჩათვლით (იხ. Tanrikulu v. Turkey [GC], №23763/94. ECHR 1999-IV, 104-ე პუნქტი et seq. და Gül v. Turkey, no. 22676/93, 89-ე პუნქტი, 2000 წლის 14 დეკემბერი). გამოძიების რაიმე ხარვეზი, რომელიც საფრთხეს უქმნის მის უნარს, დაადგინოს დაზიანებების მიზეზი ან პასუხისმგებელი პირების ვინაობა, რისკის ქვეშ აყენებს ამ მოთხოვნის დაკმაყოფილებას.

124. პირველ რიგში სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეჭვს იწვევს პროკურორის, ბ-ნი კატანას დამოუკიდებლობა, რომელმაც აწარმოა გამოძიება. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ის იგივე პროკურორი იყო, ვინც განმცხადებელს ოფიციალურად წარუდგინა სისხლისსამართლებრივი ბრალდება და ვინც მიმართა ბუიუკანის რაიონულ სასამართლოს განმცხადებლისათვის პატიმრობის შეფარდების შესახებ და მისთვის პატიმრობის გახანგრძლივების თაობაზე (იხ. ზემოთმოხსენიებული 33-ე პუნქტი).

125. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ ბ-ნ კატანას არ გაუტარებია რაიმე საგამოძიებო ღონისძიება განმცხადებლის ადვოკატისაგან საჩივრის მიღების შემდეგ. ეს აშკარად გამომდინარეობს მისი 2005 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილებიდან, რომელშიც ის აცხადებს, რომ 2005 წლის 31 მაისის საჩივრის გამოსაძიებლად, მას ჰქონდა წარუმატებელი მცდელობა, პირადად გასაუბრებოდა განმცხადებელს 2005 წლის 25 და 30 მაისს. ეს განმცხადებები დაადასტურა რასკანის რაიონის სასამართლოს მოსამართლემ გეორგ მოროზანმა თავის 2006 წლის 23 თებერვლის გადაწყვეტილებაში, რომლითაც განმცხადებელს გასაჩივრებაზე უარი უთხრა.

126. უფრო მეტიც, 2006 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილებაში არ არის მითითება იმაზე, რომ ბ-მა კატანამ განიხილა განმცხადებლის სამედიცინო საქმე, ან მითითება იმაზე, რომ პროკურორმა თუნდაც მოიხსენია თავის მწვავე ტრავმის დიაგნოზი. არც იმაზეა მითითება, რომ რომელიმე ექიმი დაიკითხა განმცხადებლის სამედიცინო მდგომარეობასთან დაკავშირებით. აშკარაა, რომ ბ-ნი კატანას მიერ გატარებული საგამოძიებო ღონისძიებები მოიცავს მხოლოდ ორ წარუმატებელ მცდელობას, გასაუბრებოდა განმცხადებელს, ამ უკანასკნელის მიერ სასტიკ მოპყრობაზე საჩივრის შეტანამდე. სასამართლოს ხელთ არსებული სამედიცინო დოკუმენტების მიხედვით, განმცხადებელი იმყოფებოდა ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობაში და მას არ შეეძლო საუბარი. სასამართლო განსაკუთრებით განსაცვიფრებლად მიიჩნევს ბ-ნი კატანას დასკვნას, რომ განმცხადებლის მიმართ სასტიკი მოპყრობა ნებისმიერ შემთხვევაში გამართლებულია, რადგან არსებობდა პრეზუმპცია, რომ ის მოისურვებდა, გამოეყენებინა იარაღი მისი დაკავების მომენტში.

127. ასეთ სიტუაციაში სასამართლო ასკვნის, რომ სახელმწიფო ხელისუფლებამ ვერ შეძლო, ჩაეტარებინა შესაფერისი გამოძიება სასტიკი მოპყრობის შესახებ განმცხადებლის მტკიცებებთან დაკავშირებით და რომ, შესაბამისად, ამის გამოც დადგინდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევა.

III. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

ა. მხარეთა არგუმენტები

128. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტთან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის შესაბამისობის საკითხთან დაკავშირებით მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მართლაც შეუძლებელი იყო, რომ პირი, რომელსაც ედება ბრალი ისეთი დანაშაული ჩადენაში, რომელიც ითვალისწინებს პატიმრობას 10 წელზე მეტი ვადით, განთავისუფლდეს სასამართლოში საქმის განხილვამდე. თუმცა, განთავისუფლება შესაძლებელი იქნება, თუ საქმის განმხილველი სასამართლო, გადაწყვეტს, შეცვალოს ბრალდებისათვის წაყენებული ბრალი ისეთი დანაშაულით, რომელიც ითვალისწინებს პატიმრობას 10 წელზე ნაკლები ვადით. უფრო მეტიც, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის შესაბამისად გათავისუფლების გარდა, ასევე არსებობს გირაოთი განთავისუფლების შესაძლებლობა 192-ე მუხლის შესაბამისად ან გათავისუფლება პირადი ან ორგანიზაციის დავდებობით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 179-ე, 180-ე და 195-ე მუხლების შესაბამისად.

129. რაც შეეხება განმცხადებლის პატიმრობის შესახებ გადაწყვეტილების დასაბუთებას, მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლის პატიმრობა აუცილებელი გახდა, რადგან ის იყო ეჭვმიტანილი ისეთი მნიშვნელოვანი დანაშაულის ჩადენაში, რაც ითვალისწინებს პატიმრობას 10-დან 25 წლამდე და, რომ ის შეიძლებოდა, მიმალულიყო, გავლენა მოეხდინა მოწმეებზე, ხელი შეეშალა ჭეშმარიტების დადგენისათვის ან ხელახლა ჩაედინა დანაშაული. უფრო მეტიც, მისი ჯანმრთელობის პრობლემების გათვალისწინებით, მას შეიძლება უპირატესობა მიენიჭებინა მიმალვას სასჯელის მოხდის რისკთან შედარებით.

130. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ სისხლის სამართლოს საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის მიხედვით, მოსამართლე ვალდებული იყო, გაეცა ბრძანება პატიმრობის შესახებ, პატიმრობის მიზეზების არსებობის მიუხედავად, თუ ბრალდებულს წაყენებული ჰქონდა ბრალი ისეთი დანაშაული ჩადენისათვის, რომელიც ითვალისწინებს პატიმრობას 10 წელზე მეტი ვადით და, რომ პატიმრობის მიზეზების რეალური სასამართლო კონტროლი შეუძლებელი იყო. განმცხადებელმა მიუთითა უზენაესი სასამართლოს პლენარული სხდომის განმარტებით განაჩენზე, რომელმაც დაადასტურა მისი პოზიცია.

131. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ეროვნულ სასამართლოებს არ დაუსაბუთებიათ მისი პატიმრობის მიზეზები და თავიანთ გადაწყვეტილებებში მხოლოდ გაიმეორეს პატიმრობის შესახებ სამართლებრივი ნორმების ფორმულირებები. მათ ასევე ვერ შეძლეს, გაებათილებინათ განმცხადებლის დაცვის მიერ წამოყენებული არგუმენტები.

132. განმცხადებელი ასევე ამტკიცებდა, რომ პატიმრობის მიზეზებთან დაკავშირებით ამ საქმის გარემოებები იყო იდენტური საქმეებისა Sarban (ზემოთციტირებული) და Becciev v. Moldova, №9190/03, 2005 წლის 4 ოქტომბერი, რომლებშიც სასამართლომ დაადგინა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა.

133. უფრო მეტიც, განმცხადებლის პატიმრობა არ იყო აუცილებელი, რადგან მისი პატიმრობის მთელი პერიოდის განმავლობაში ის იმყოფებოდა ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობაში და საწოლიდან ადგომაც კი არ შეეძლო და, მითუმეტეს, ვერ შეძლებდა მიმალვას ან გამოძიებაზე გავლენის მოხდენას.

ბ. სასამართლოს შეფასება

1. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტთან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის შესაბამისობის შესახებ

134. სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმეზე S.B.C. v. the United Kingdom (№39360/98, 2001 წლის 19 ივნისი), მან დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა, რადგან ინგლისის კანონმდებლობა არ უშვებდა მსჯავრდებულთა გარკვეული კატეგორიის მიმართ გირაოს გამოყენების უფლებას. სასამართლომ დაადგინა ამ საქმეზე, რომ კანონმდებელმა თავიდანვე გამორიცხა რაიმე მოსაზრებით სასამართლო განხილვამდე პირის განთავისუფლების შესაძლებლობა.

135. წინამდებარე საქმე S.B.C.-ს მსგავსია იმით, რომ მოლდოვის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლი არ ითვალისწინების სასამართლო განხილვამდე განთავისუფლების შესაძლობლობას იმ პირების მიმართ, ვისაც ბრალი ედება განზხრახი დანაშაულისათვის, რაც ითვალისწინებს 10 წელზე მეტი ვადით პატიმრობას. ნათელია, რომ წინამდებარე საქმეში განმცხადებელს ბრალი წაეყენა ასეთი დანაშაულისათვის.

136. მთავრობის არგუმენტს, რომ ბრალდებულისათვის წაყენებული ბრალი შეიძლება თეორიულად შეიცვალოს უფრო მსუბუქი ბრალდები და, შესაბამისად, უშვებდა განმცხადებლისათვის იმის შესაძლებლობას, რომ განთავისუფლებულიყო სასამართლო პროცესის განმავლობაში, ევროპული სასამართლო ვერ მიიღებს. პირველ რიგში, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ასეთი შეცვლა არ შეიძლება მოახდინოს გამომძიებელმა მოსამართლემ, რომელიც გამოსცემს ან ახანგრძლივებს პატიმრობის ბრძანებას, არამედ მხოლოდ საქმის განმხილველმა მოსამართლემ მას შემდეგ, რაც სისხლის სამართლის საქმის მასალები გადაეგზავნება სასამართლოს საქმის არსებითი მხარის განსახილველად (იხ. ზემოთმოხსენიებული 67-ე პუნქტი). მეორე საკითხი, და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, გამომდინარეობს საქმიდან S.B.C. არის ის, რომ სასამართლო განხილვის განმავლობაში გათავისუფლების უფლება პრინციპში არ შეიძლება წინასწარ გამორიცხოს კანონმდებელმა.

137. რაც შეეხება მთავრობის არგუმენტს, რომ განმცხადებელს შეეძლო მოეთხოვა განთავისუფლება გირაოს საფუძველზე ან პირადი ან ორგანიზაციის თავთებობით, სასამართლოს მიაჩნია ის ამ საქმისათვის მიუღებლად, რადგან შესაბამისმა ეროვნულმა სამართალწარმოებამ მიუთითა მხოლოდ სასამართლო პროცესის განმავლობაში განთავისუფლებაზე.

138. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი იმით, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 191-ე მუხლის მიხედვით, შეუძლებელი იყო განმცხადებლის განთავისუფლება სასამართლო პროცესის განმავლობაში.

2. განმცხადებლის პატიმრობის საკმარისი მიზეზების არარსებობის შესახებ

139. სასამართლო იხსენიებს, რომ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მეორე ნაწილის მიხედვით, პირი, რომელიც ბრალდებულია დანაშაულის ჩადენაში, ყოველთვის უნდა განთავისუფლდეს სასამართლო განხილვის განმავლობაში, თუ სახელმწიფომ ვერ დაამტკიცა, რომ არსებობს „მნიშვნელოვანი და საკმარისი“ მიზეზები, რომ გამართლდეს მისი პატიმრობაში დატოვება (Yağci and Sargin v. Turkey, 1995 წლის 8 ივნისის გადაწყვეტილება, Series A №319-A, 52-ე პუნქტი).

140. უფრო მეტიც, ეროვნულმა სასამართლოებმა „უნდა განიხილონ ყველა ფაქტი, რომელიც საჯარო ინტერესის ჭეშმარიტი მოთხოვნის არსებობას ემხრობა ან ეწინააღმდეგება და რომლის არსებობა, უდანაშაულობის პრეზუმპციის პრინციპის გათვალისწინებით, ამართლებს, პიროვნული თავისუფლების პატივისცემის წესისაგან გადახვევას და ადგენს მათ თავიანთ გადაწყვეტილებებში განთავისუფლების შესახებ მიმართვებთან დაკავშირებით“ (Letellier v. France, 1991 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება, Series A№207, 35-ე პუნქტი).

141. გონივრული ეჭვის ურყეობა, რომ დაკავებულმა პირმა ჩაიდინა დანაშაული, არის მისი პატიმრობაში დატოვების კანონიერების sine qua non პირობა, მაგრამ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ის აღარ არის საკმარისი. ასეთ შემთხვევებში, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, კიდევ ამართლებს თუ არა თავისუფლების აღკვეთას სასამართლო ორგანოების მიერ გამოყენებული სხვა საფუძვლები. როდესაც ასეთი საფუძვლები არის „მნიშვნელოვანი“ და „საკმარისი“, სასამართლომ ასევე უნდა ნათელჰყოს, კომპეტენტურმა ეროვნულმა ხელისუფლებამ გამოამჟღავნა თუ არა „განსაკუთრებული გულმოდგინება“ სამართალწარმოების წარმართვაში (იხ. Labita v. Italy, [GC], №26772/95, 152-ე-153-ე პუნქტები, ECHR 2000-IV).

142. მაშინ, როდესაც კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი „მოსამართლეს, რომელიც პატიმრობასთან დაკავშირებულ საჩივარს იხილავს, არ აკისრებს ვალდებულებას, იმსჯელოს განმცხადებლის შეპასუხებაში მოხსენიებული თითოეული არგუმენტის შესახებ, მისი გარანტიები იქნება აზრს მოკლებული, თუ მოსამართლეს, რომელიც ეყრდნობა შიდასახელმწიფოებრივ კანონმდებლობას და პრაქტიკას, შეუძლია ჩათვალოს ის უმნიშვნელოდ, ან იგნორირება მოახდინოს იმ კონკრეტული ფაქტებისა, რომლებსაც დაკავებული ეყრდნობა და შეუძლია თავისუფლების აღკვეთის „კანონიერებისათვის“ მნიშვნელოვანი პირობების არსებობა ეჭვის ქვეშ დააყენოს, კონვენციის გაგებით“. (Nikolova v. Bulgaria [GC], №31195/96, 61-ე პუნქტი, ECHR 1999-II). ამ კონტექსტში „არგუმენტები, რომლებიც ემხრობა ან ეწინააღმდეგება გათავისუფლებას არ უნდა იყოს „ზოგადი და აბსტრაქტული“ (Smirnova v. Russia, nos. 46133/99 და 48183/99, 63-ე პუნქტი, ECHR 2003-IX (ამონარიდები), Sarban v. Moldova, ზემოთციტირებული, 99-ე პუნქტი).

143. წინამდებარე საქმეში, სასამართლო აღნიშნავს, რომ როგორც პირველი ინსტანციის, ისე სააპელაციო სასამართლო, განმცხადებლის პატიმრობის შესახებ ბრძანების მიღებისას და მისი გახანგრძლივებისას, დაეყრდნო შესაბამის კანონმდებლობას, მაგრამ არ მიუთითეს მტკიცებულებების დასაბუთებულად მიჩნევის მიზეზები, რატომ შეეძლო განმცხადებელს ხელი შეეშალა სამართალწარმოებისათვის, მიმალვოდა ან ხელახლა ჩაედინა დანაშაული. მათ არც იმის მცდელობა ჰქონდათ, რომ ეარყვათ განმცხადებლის დაცვის მხარის არგუმენტები. ამდენად, ამ საქმის გარემოებები მსგავსია Becciev v. Moldova, 61-ე-62-ე და Sarban, მე-100-101-ე, ზემოთციტირებული საქმეების გარემოებებისა, რომლებშიც ამ სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევები იმის გამო, რომ სასამართლომ განმცხადებელთა პატიმრობა არასაკმარისად დაასაბუთა. ვინაიდან მთავრობას არ წარმოუდგენია მიზეზები, რომლებიც ამ საქმეს განასხვავებდა ზემოაღნიშნული საქმეებისაგან, სასამართლო თვლის, რომ იგივე მიდგომა უნდა არსებობს ამ საქმეში.

144. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო თვლის, რომ ბუიუკანის რაიონული სასამართლოსა და ჩიშინაუს სააპელაციო სასამართლოს მიერ თავიანთ გადაწყვეტილებებში მოშველიებული მიზეზები განმცხადებლის პატიმრობასა და მისი გახანგრძლივებასთან დაკავშირებით არ იყო „მნიშვნელოვანი და საკმარისი“.

145. შესაბამისად, დადგინდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა.

IV. მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

ა. მხარეთა არგუმენტები

146. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მას შემდეგ რაც განმცხადებლის საქმის მასალები წარედგინა საქმის განმხილველ სასამართლოს 2005 წლის 23 ივლისს, სასამართლოს უნდა განეხილა განმცხადებლის პატიმრობასთან დაკავშირებული ნებისმიერი მოთხოვნა, რომელიც ეფუძნებოდა პატიმრობის მარეგულირებელი კანონმდებლობის მკაფიო დებულებებს, კერძოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 186(2)-ე და (8), 329(1)-ე, 351(7)-ე და 324(1)-ე და (4) მუხლებს (იხ. ზემოთმოხსენიებული 65-ე პუნქტი). ზემოაღნიშნული და ის ფაქტი, რომ განმცხადებლის პატიმრობის შესახებ ბრძანება მიიღო გამოძიებელმა მოსამართლემ და არა პროკურორმა, განასხვავებს ამ საქმეს Baranowski-საგან (ზემოთციტირებული). საქმის განმხილველ სასამართლოს პირდაპირ აქვს დადგენილი 10-დღიანი ვადის შეზღუდვა, რომ დაადგინოს წინასწარი მოსმენის თარიღი (სსსკ-ის 345-ე მუხლი) და მან ჩაატარა ასეთი მოსმენა 2005 წლის 3 აგვისტოს. ამ საქმის შინაარსიდან ყველასათვის ნათელი იყო, რომ განმცხადებელი უნდა დარჩენილიყო პატიმრობაში. ამასთან ერთად, განმცხადებელს შეეძლო ნებისმიერ დროს მოეთხოვა მისი განთავისუფლება, თუ ის ჩათვლიდა თავის პატიმრობას უკანონო.

147. განმცხადებელი ამტკიცებს, inter alia, რომ 2005 წლის 23 ივლისიდან 23 დეკემბრამდე ის უკანონოდ იმყოფებოდა პატიმრობაში, რადგან ამ პერიოდთან დაკავშირებით მოსამართლეს არ გაუცია ბრძანება პატიმრობის შესახებ. მან მიუთითა კონსტიტუციის 25-ე მუხლზე, რომლის მიხედვით პირები შეიძლება დაკავებული იყვნენ მხოლოდ მოსამართლის მიერ გაცემული ბრძანების საფუძველზე მაქსიმუმ 30 დღის განმავლობაში და ამტკიცებდა, რომ წინამდებარე საქმეში არსებული მდგომარეობა მსგავსია Baranowski-ის საქმის მდგომარეობისა.

ბ. სასამართლოს შეფასება

148. სასამართლო ადასტურებს, რომ ეროვნული კანონმდებლობის მიხედვით პატიმრობის „კანონიერება“ მთავარი, მაგრამ ყოველთვის არ არის გადამწყვეტი ელემენტი. ამასთან ერთად სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ ამ პერიოდის განმავლობაში პატიმრობა შეესაბამება მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტს, რომლიც მიზანია პირებისათვის უკანონო გზით თავისუფლების აღკვეთის თავიდან აცილება. სასამართლომ უნდა ნათელჰყოს, შეესაბამება თუ არა თავად შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა კონვენციას, მასში პირდაპირ თუ არაპირდაპირ დადგენილი ზოგად პრინციპების ჩათვლით (Baranowski, ზემოთციტირებული, 51-ე პუნქტი).

149. ამ უკანასკნელ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ როდესაც საქმე ეხება თავისუფლების აღკვეთას, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ დაკმაყოფილდეს სამართლებრივი სიცხადის ზოგადი პრინციპი. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, რომ ეროვნული კანონმდებლობის მიხედვით თავისუფლების აღკვეთის პირობები მკაფიოდ იყოს ჩამოყალიბებული და, რომ თავად კანონმდებლობა იყოს განჭვრეტადი თავის გამოყენებაში ისე, რომ მან დააკმაყოფილოს კონვენციით განმტკიცებული „კანონიერების“ მოთხოვნა - მოთხოვნა, რომელიც ითვალისწინებს, რომ შესაბამისი კანონმდებლობა იყოს საკმარისად ზუსტი, რომ პირს მისცეს შესაძლებლობა, თუ ამის საჭიროება არის, შესაბამისი კონსულტაციით, გარემოებებისათვის გონივრულ ფარგლებში განჭვრიტოს იმ მოქმედების შედეგები, რომლებიც მან შეიძლება გამოიწვიოს (იხ. Steel and Others v. the United Kingdom, 1998 წლის 23 სექტემბრის გადაწყვეტილება, Reports 1998-VII, 54-ე პუნქტი).

150. წინამდებარე საქმეში სასამართლო აღნიშნავს, რომ 2005 წლის 23 ივლისის შემდეგ ეროვნულ სასამართლოს არ გაუცია ბრძანება პატიმრობის შესახებ, რომელიც ჩაითვლებოდა განმცხადებლის პატიმრობის ან მისი გახანგრძლივების საფუძვლად.

151. მთავრობა იშველიებს სისხლის სამართლის კოდექსის რამდენიმე მუხლს, რომელიც მისი აზრით შეადგენს განმცხადებლის პატიმრობის სამართლებრივ საფუძველს 2005 წლის 23 ივლისს პატიმრობის შესახებ ბრძანების მოქმედების ვადის გასვლის შემდეგ (იხ. ზემოთმოხსენიებული 146-ე პუნქტი).

152. ამ მუხლების ანალიზის შედეგად, სასამართლო აღნიშნავს, რომ არცერთი მათგანი არ ითვალისწინებს განმცხადებლის პატიმრობას, პატიმრობის შესახებ ბრძანების გარეშე. უფრო მეტიც, იმის გათვალისწინებითაც კი, რომ მთავრობის მიერ მოშველიებული ერთ-ერთი დებულება რომც ადგენდეს ასეთ პატიმრობას, ეს დაარღვევდა კონსტიტუციის 25-ე პუნქტს, რომელიც მკაფიოდ განსაზღვრავს, რომ პატიმრობა შესაძლებელია მხოლოდ ბრძანების საფუძველზე და, რომ ის არ შეიძლება იყოს 30 დღეზე მეტი დროით. ეს დადასტურებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 177-ე მუხლის დებულებებით (იხ. ზემოთმოხსენიებული 65-ე პუნქტი), რომელიც იმეორებს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის დებულებებს იმასთან დაკავშირებით, რომ პატიმრობა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ სასამართლოს ბრძანების საფუძველზე.

153. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარეობს, რომ განმცხადებლის პატიმრობა 2005 წლის 23 ივლისს პატიმრობის შესახებ ბრძანების ვადის გასვლის შემდეგ არ იყო იურიდიულ საფუძველზე დაფუძნებული. 154. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისითაც დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

V. კონვენციის 34-ე პუნქტის სავარაუდო შეუსრულებლობა

ა. მხარეთა არგუმენტები

155. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ხელისუფლების უარი ნება მიეცათ, რომ ადვოკატებს და კერძო ექიმს მოენახულებინათ ის და ენახათ სამედიცინო საქმე, შეადგენს ევროპული სასამართლოსათვის მიმართვის ხელის შეშლას. ის ამტკიცებდა, რომ დამოუკიდებელი ექიმის მონახულება საჭირო იყო, რათა დაედგინათ 2005 წლის 20 მაისის შემდეგ მისი მდგომარეობის მიზეზი, მისი ამჟამინდელი მდგომარეობა და ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში აღმოჩენილი სამედიცინო მომსახურების ხარისხი. ასეთი დასკვნა ასევე სასარგებლო იქნებოდა მისი სამომავლო მკურნალობის დაახლოვებითი ხარჯების შესაფასებლად, მსგავსი ფორმით, როგორც ეს შეფასდა საქმეში Mikheyev v. Russia, №77617/01, 2006 წლის 26 მაისი.

156. მთავრობა ამტკიცებს, რომ განმცხადებლის ადვოკატებს არ მიუმართავთ ფსიქიატრიული საავადმყოფოსათვის არცერთი თხოვნით ინფორმაციის მიღების შესახებ განმცხადებლის ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და მისთვის აღმოჩენილი სამედიცინო დახმარების თაობაზე. რაც შეეხება კერძო ექიმის მიერ შემოწმებას მთავრობა კიდევ ერთხელ აცხადებს, რომ განმცხადებელს აღმოეჩინებოდა ყველა აუცილებელი სამედიცინო მომსახურება ფსიქიატრიული საავადმყოფოს ექიმების მიერ. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე კომენტარი საჩივრის არსებით მხარესთან დაკავშირებით, რაც განმცხადებელმა გააკეთა პირველად თავის 2006 წლის 31 მარტით დათარიღებულ კომენტარებში. მთავრობამ მხოლოდ ზოგადი კომენტარები გააკეთა სამართალიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით, რომ არ დარღვეულა კონვენციის 34- ე მუხლი.

ბ. სასამართლოს შეფასება

157. სასამართლო იხსენიებს, რომ კონვენციის 34-ე მუხლი აკისრებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოს ვალდებულებას, ხელი არ შეუშალოს ინდივიდუალური განაცხადის უფლების განხორციელებას. ეს ვალდებულება, რომ ხელი არ შეუშალოს ინდივიდუალური განაცხადის უფლების ეფექტიან განხორციელებას, კრძალავს ისეთ ჩარევას, რაც ინდივიდის უფლებას ხელს შეუშლის, რომ თავისი საჩივარი ეფექტიანად წარადგინოს ევროპულ სასამართლოში და მან განიხილოს ის (იხ. სხვა საქმეებთან ერთად და mutatis mutandis, Akdivar and Others v. Turkey, 1996 წლის 16 სექტემბერი, ღეპორტს 1996-IV, გვ. 1219, 105-ე პუნქტი; Kurt v. Turkey, 1998 წლის 25 მაისი, Reports 1998-III, გვ. 1191, 159-ე პუნქტი; Tanrikulu v. Turkey [GC], №23763/94, ECHR 1999-IV; Sarli v. Turkey, №24490/94, 85-ე-86-ე პუნქტები, 2001 წლის 22 მაისი; და Orhan v. Turkey, 25656/94, 2002 წლის 18 ივნისი).

158. წინამდებარე საქმეში სასამართლო აღნიშნავს, რომ ამ თავის მიხედვით განმცხადებლის საჩივრის არსი ის არის, რომ ადვოკატებს სურდათ, რომ დამოუკიდებელ წყაროს დაედგინა განმცხადებლის სამედიცინო მდგომარეობა, საკუთრივ, კერძო ექიმს. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის ადვოკატებმა პირდაპირ შეატყობინეს სახელმწიფო ორგანოებს, რომ მათთვის და ექიმისათვის განმცხადებლის მონაწილება და სამედიცინო საქმის გაცნობა საჭირო იყო ევროპული სასამართლოს წინაშე პოზიციის დასაცავად (იხ. ზემოთმოხსენიებული მე-60 და 61-ე პუნქტები). სასამართლოს აზრით, ეს თხოვნა გონივრული იყო და არ ჩანს, რომ მასზე უარის თქმა იყო რაიმე საზოგადოებრივი ინტერესით განპირობებული. უფრო მეტიც, სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის ადვოკატებმა ვერ შეძლეს, წარმოედგინათ თავიანთი კომენტარები მატერიალური ზიანის შესახებ, რადგან მათ არ ჰქონდათ განმცხადებელის მონახულებისა და სამედიცინო საქმის გაცნობის შესაძლებლობა. სასამართლო ასკვნის, რომ ეს შეადგენს ინდივიდუალური სარჩელის შეტანის უფლების შეზღუდვას, რაც უნდა ჩაითვალოს მოპასუხე მთავრობის მხრიდან კონვენციის 34-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულების შეუსრულებლობად. შესაბამისად, დაირღვა ეს დებულება.

159. სასამართლომ უკვე გამოხატა თავისი სერიოზული შეშფოთება მე-3 მუხლის კონტექსტში იმასთან დაკავშირებით, რომ განმცხადებლის ადვოკატებმა და ექიმებმა ვერ შეძლეს მისი მონახულება. ის მიიჩნევს, რომ განგრძობადი უარი მონახულებაზე შეადგეს მე-3 მუხლის განსაკუთრებულ დარღვევას და ხაზს უსვამს სასწრაფო აუცილებლობას, რომ მოპასუხე მთავრობამ უზრუნველყოს განმცხადებლის ადვოკატებისა და ექიმების დაუყოვლებლივი და შეუზღუდავი მონახულება და მისი სამედიცინო საქმის გაცნობა.

VI. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

160. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

ა. მატერიალური ზიანი

161. განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ ვინაიდან მის ადვოკატებს და დამოუკიდებელ ექიმს არ მიეცათ ნება, მოენახულებინათ ის და გაცნობოდნენ მის სამედიცინო საქმეს, მას არ ჰქონდა შესაძლებლობა, წარედგინა რაიმე კომენტარი კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევიდან გამომდინარე მისი სამომავლო სამედიცინო მომსახურების ხარჯების შესახებ. შესაბამისად, განმცხადებელმა თხოვა სასამართლოს, გადადოს ამ საკითხის განხილვა და თავის გადაწყვეტილებაში მიუთითოს მოპასუხე სახელმწიფოს, რომ მის ადვოკატებს და დამოუკიდებელ ექიმს შეუზღუდავად უნდა ჰქონდეთ მისი მონახულებისა და სამედიცინო საქმის გაცნობის საშუალება.

162. მთავრობა ადასტურებს თავის პოზიციას, რომ არ დარღვეულა მე-3 მუხლი და, რომ, შესაბამისად, მატერიალური ზიანის საკითხი არ წარმოიშობა.

163. სასამართლო მიიჩნევს, რომ 41-ე მუხლის გამოყენების საკითხი მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით არ არის მზად გადაწყვეტილებისათვის. შესაბამისად, მისი განხილვა უნდა შეჩერდეს და განისაზღვროს დამატებითი პროცედურები მოლდოვას მთავრობასა და განმცხადებელს შორის შეთანხმების მიღწევის შესაძლებლობის გათვალისწინებით.

ბ. არამატერიალური ზიანი

164. განმცხადებელი მოითხოვდა 75,000 ევროს არამატერიალური ზიანისათვის. ის ამტკიცებდა, რომ ის განიცდიდა განსაკუთრებით მძაფრ გონებრივ ტკივილს. ის ადასტურებდა თავის მტკიცებას სასტიკი მოპყრობით, მისი ფსიქიკური აშლილობის მდგომარეობით, სამედიცინო მომსახურების არარსებობით, არასაკმარისი კვებით, რომლის გამოც მან დაკარგა 35 კილოგრამი 99 დღეში, სასტიკი მოპყრობის შესახებ მისი საჩივრის გამოუძიებლობით, მისთვის თავისუფლების უკანონო აღკვეთით და ევროპული სასამართლოსათვის მიმართვისათვის ხელის შეშლით.

165. მთავრობა არ დაეთანხმა განმცხადებლის მიერ მოთხოვნილი თანხის ოდენობას და ამტკიცებდა, რომ მან ვერ წარმოადინა შესაბამისი მაგალითები პრეცედენტული სამართლიდან თავისი მოთხოვნის დასასაბუთებლად. მან თხოვა სასამართლოს, რომ უარი ეთქვა განცხადებლის სამართლიანი დაკმაყოფილების მოთხოვნაზე არამატერიულ ზიანთან დაკავშირებით.

166. სასამართლო უთითებს იმ მრავალრიცხოვან და განსაკუთრებით სასტიკ დარღვევებზე, რომლებიც მოხდა განმცხადებლის მიმართ. მის მიმართ სასტიკი მოპყრობა და მისი მომდევნო დაპატიმრება ციხის საავადმყოფოში მნიშვნელოვნად დაამძინა ხელისუფლების მიერ სასტიკი მოპყრობის შესახებ მტკიცებების გამოუძიებლობამ და ევროპული სასამართლოსათვის განმცხადებლის მიმართვისათვის ხელის შეშლამ. განმცხადებელს ასევე უკანონოდ აღეკვეთა თავისუფლება ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მას შემდეგ, რაც ის დაპატიმრებული იყო სამი თვის განმავლობაში რაიმე მიზეზის გარეშე. სამართლიანობის საფუძველზე შეფასებისას, სასამართლო ანიჭებს 40,000 EUR, რასაც ემატება ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც ამ თანხას შეიძლება დაეკისროს.

გ. ხარჯები

167. განმცხადებლის ადვოკატები მოითხოვდნენ 139.8 EUR საფოსტო ხარჯებისათვის და 6,683.25 EUR წარმომადგენლობითი ხარჯებისათვის. 168. რაც შეეხება საფოსტო ხარჯებს, მათ გაუგზავნეს სასამართლოს DHL-ის ქვითრების ასლები, რაც ადასტურებს 139.8 EUR გადახდას. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ვინაიდან ეს საქმე განსაკუთრებული იყო სასამართლოს რეგლამენტის 41-ე მუხლის მიხედვით, სწრაფი ფოსტის გამოყენება გამართლებული იყო.

169. რაც შეეხება წარმომადგენლობით ხარჯებს, ადვოკატებმა გაუგზავნეს სასამართლოს საბანკო ანგარიშების ასლები, რომლებიც ადასტურებს მთლიანი თანხის 6,683.25 EUR მათთვის გადახდას განმცხადებლის მეუღლის მიერ.

170. მათ ასევე წარუდგინეს სასამართლოს მათსა და განმცხადებლის მეუღლეს შორის დადებული კონტრაქტის ასლი, რომლის მიხედვით თითოეული ადვოკატის საათობრივი ანაზღაურება შეადგენდა 75 EUR. კონტრაქტს მათ თან დაურთეს საქმეზე დახარჯული დროის შესახებ დეტალური ანგარიში, რომლის მიხედვით ბ-ნ ნაგაცევიშიმ დახარჯა 25 საათი ამ საქმეზე, ხოლო ბ-მა გრიბინცეამ დახარდა 64.11 საათი. საქმეზე დახარჯული დროის შესახებ დეტალური ანგარიში არ შეიცავდა იმ დროს, რომელიც დაიხარჯა განაცხადზე მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებით, რაზეც განმცხადებელმა მოგვიანებით მოხსნა თავისი საჩივარი.

171. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მათ მიერ საქმეზე დახარჯული დრო არ არის მეტისმეტი და გამართლებული იყო მისი კომპლექსურობით და დეტალების სიმრავლით. საქმის მასალა შეიცავს დაახლოვებით 800 გვერდს. დახარჯული დრო ასევე იმით გამართლებული იყო განმეორებითი მცდელობებით, რომ გაცნობოდნენ სამედიცინო საქმეს და იმ ფაქტით, რომ სასამართლოსთან თითქმის ყველა კორესპონდენცია წარმოებული იყო უცხო ენაზე.

172. რაც შეეხება საათობრივ ანაზღაურებას 75 EUR ოდენობით, განმცხადებლის ადვოკატები ამტკიცებენ, რომ ის ხვდება მოლდოვის ადვოკატთა ასოციაციის მიერ რეკომენდებული ანაზღაურების ოდენობის ფარგლებში, რაც იყო 40-150 EUR. მათ წარადგინეს დოკუმენტის ასლი ადვოკატთა ასოციაციის მიერ რეკომენდებული ანაზღაურების შესახებ, რომელიც მიღებულია 2005 წლის 29 დეკემბერს.

173. უფრო მეტიც, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ საათობრივი ანაზღაურება 75 EUR ოდენობით გონივრული იყო მათი გამოცდილებიდან და იმ საქმეებიდან გამომდინარე, რომლებიც მანამდე იყო მოგებული ევროპულ სასამართლოში. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციის „ადვოკატები ადამიანის უფლებებისათვის“ არამომგებიანი სტატუსი არ აბრკოლებს, რომ მათ მიიღონ ანაზღაურება თავიანთი კლიენტებისაგან. ამ თვალსაზრისით, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მათი ორგანიზაციების მიერ მიღებული გრანტი არ არის საკმარისი მათი ოფისის შენახვის ხარჯების დასაფარადაც კი. მათ ასევე მიუთითეს ჩიშინაუში ცხოვრების სიძვირეზე და მოიყვანეს საცხოვრებლისა და საწვავის ფასების მაგალითები.

174. მთავრობას სადავოდ არ გაუხდია საფოსტო ხარჯებისათვის მოთხოვნილი ხარჯები. თუმცა, ის არ დაეთანხმა წარმომადგენლობისათვის მოთხოვნილი თანხის ოდენობას და მიიჩნია ის მეტისმეტი და არარეალური ქვეყანაში ეკონომიკური მდგომარეობისა და საშუალო ყოველთვიური ხელფასის გათვალისწინებით. საქმის სირთულის აღიარების მიუხედავად, მთავრობა სადავოდ ხდის საათების იმ რაოდენობას, რაც დახარჯეს განმცხადებლის ადვოკატებმა და საათობრივი ანაზღაურება, რომელიც მათ ჰქონდათ დაწესებული. მან ასევე მიუთითა ორგანიზაციის „ადვოკატები ადამიანის უფლებებისათვის“ არამომგებიანი სტატუსზე და იმ ფაქტზე, რომ ბ-ნი ნაგაცევიში ასევე იყო ადვოკატი, და, შესაბამისად, მას ჰქონდა შემოსავლის სხვა წყაროები, გარდა კლიენტების ევროპულ სასამართლოში წარმომადგენლობისა.

175. სასამართლო იხსენიებს, რომ იმისათვის, რომ ხარჯები მოიცვას კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე გაცემულმა კომპენსაციამ, უნდა დადგინდეს, რომ ისინი ფაქტობრივი და აუცილებელი იყო და მათი ოდენობა გონივრულია (იხ, მაგალითად, Amihalachioaie v. Moldova, №60115/00, 47-ე პუნქტი, ECHR 2004-...).

176. ამ საქმეში ყურადღება უნდა გამახვილდეს წარმოდგენილ პუნქტობრივ სიაზე, საქმის სირთულეზე და ადვოკატების მნიშვნელოვან წვლილზე. სასამართლო თვლის, რომ მოთხოვნილი ხარჯები ფაქტობრივია, მათი გაწევა აუცილებელი იყო და მათი რაოდენობა გონივრულია. შესაბამისად, ის მთლიანად აკმაყოფილებს მოთხოვნას ამ თანხის შესახებ.

დ. საპროცენტო განაკვეთი

177. სასამართლო თვლის, რომ საპროცენტო განაკვეთი უნდა განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის სესხის საშუალო განაკვეთის ოდენობით, პლიუს სამი პროცენტი.

ამის საფუძველზე სასამართლო ერთსულოვნად

1. აცხადებს განაცხადს დასაშვებად;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი, რადგან განმცხადებელი დაექვემდებარა არაადამიანურ და ღირსების შემლახველ მოპყრობას 2005 წლის 20 მაისს;

3. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი, 2005 წლის 20 მაისიდან 2005 წლის 20 სექტემბრამდე შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების არარსებობის გამო;

4. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი პოლიციის მიერ სასტიკ მოპყრობასთან დაკავშირებით განმცხადებლის საჩივარზე ეფექტიანი გამოძიების ჩაუტარებლობის გამო;

5. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი 2005 წლის 23 ივლისიდან 2005 წლის 23 დეკემბრამდე იურიდიული საფუძვლის გარეშე განმცხადებლის პატიმრობის გამო;

6. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი 2005 წლის 23 მაისიდან 23 ივლისამდე განმცხადებლის პატიმრობისათვის არასაკმარისი მიზეზების გამო;

7. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი იმით, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის საფუძველზე შეუძლებელი იყო განმცხადებლის განთავისუფლება სასამართლო განხილვის განმავლობაში;

8. ადგენს, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულება კონვენციის 34-ე მუხლის მიხედვით;

9. ადგენს,

(ა) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებლის ადვოკატები და ექიმები უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის დაუყოვნებლივი და შეუზღუდავი მონახულებისა და სამედიცინო საქმის გაცნობის უფლებით;

(ბ) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ უნდა გადაუხადოს განმცხადებელს კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად გადაწყვეტილების ძალაში შესვლიდან სამი თვის განმავლობაში 40,000 (ორმოცი ათასი ევრო) EUR არამატერიალური ზიანისათვის და 6,823 (ექვსი ათას რვაასოცდასამი) EUR მატერიალური ზიანისათვის იმ ხარჯებისათვის, რომელიც უნდა გაიცეს ეროვნულ ვალუტაში, გაცემის დღეს არსებული კურსის მიხედვით, რასაც ემატება ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც ამ თანხას შეიძლება დაეკისროს;

(გ) რომ ზემოხსენებული სამი თვის გასვლის შემდეგ უნდა იყოს გადახდილი საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც განისაზღვრება ევროპის ცენტრალური ბანკის სესხის საშუალო განაკვეთის ოდენობით, პლიუს სამი პროცენტი.

10. ადგენს, რომ 41-ე მუხლის გამოყენების საკითხი მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით არ არის მზად გადაწყვეტილებისათვის;

შესაბამისად:

(ა) იტოვებს უფლებას, დაუბრუნდეს ამ საკითხს;

(ბ) მიმართავს თხოვნით მოლდოვის მთავრობასა და მოსარჩელეს, რომ უახლოესი სამი თვის განმავლობაში წარმოადგინონ თავიანთი წერილობითი კომენტარები ამ საკითხზე და, კერძოდ, შეატყობინონ სასამართლოს მათ შორის რაიმე შეთანხმების მიღწევის შესახებ;

(გ) იტოვებს უფლებას განსაზღვროს დამატებითი პროცედურა და ამ უფლების დელეგირებას ახდენს პალატის თავმჯდომარის სასარგებლოდ, რომელიც დაადგენს იმავეს, საჭიროების შემთხვევაში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობით გაცხადებულია 2006 წლის 11 ივლისს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

თ.ლ. ერლი
რეგისტრატორი

ნიკოლას ბრატცა
პრეზიდენტი

Göcmen v. Turkey

მეორე სექცია

საქმე გოჩმენი თურქეთის წინააღმდეგ

(განაცხადი №72000/01)

გადაწყვეტილება

სტრასბურგი

2006 წლის 17 ოქტომბერი

კანონიერ ძალაში შედის
07/01/2007

ეს გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში შევა კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული პირობების თანახმად. მასში შესაძლოა, შევიდეს რედაქციული ხასიათის შესწორებანი

საქმეზე „გოჩმენი თურქეთის წინააღმდეგ“,
(Göcmen v. Turkey)

ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს პალატამ (მეორე სექცია), შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ჟ.პ. კოსტა - თავმჯდომარე

ბ-ნი ა.ბ. ბაკა

ბ-ნი რ. ტურმენი

ბ-ნი მ. უგრეხელიძე

ქ-ნი ე. ფურა-სანდსრომი

ქ-ნი დ. ჯოსიენე

ბ-ნი დ. პოპოვიჩი - მოსამართლეები

და ქ-ნი ს. დოლე, - სექციის რეგისტრატორი,

იმსჯელა განმარტოებით 2006 წლის 26 სექტემბერს და

ამავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს თურქეთის მოქალაქე, ბ-ნი საბაჰატინ გოჩმანის (შემდგომში- „განმცხადებელი“) მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის (შემდგომში- „კონვენცია“) 34-ე მუხლის თანახმად, 2000 წლის 24 მაისს თურქეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ შეტანილი განაცხადიდან (№72000/01).

2. მოსარჩელე, რომელსაც დაენიშნა იურიდიული დახმარება, წარმოდგენილია მისი ინტერესების დამცველი ბ-ნი მ. აიზიტის მიერ, იგი ადვოკატია დიარბაქირში. თურქეთის მთავრობას (შემდგომში „მთავრობა“) არ დაუნიშნავს თავისი ინტერესების დამცველი სასამართლოში საქმის განხილვის პერიოდში.

3. 2005 წლის 5 აპრილს სასამართლომ (მეორე განყოფილება) ნაწილობრივ არ დააკმაყოფილა სარჩელის არსებითად განხილვის შესახებ თხოვნა და გადაწყვიტა, კონვენციის მე-3, მე-6 და მე-13 მუხლებით გათვალისწინებულ უფლებადარღვევათა შესახებ ინფორმაცია მიეწოდებინა მთავრობისათვის. 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ სარჩელის დასაშვებადობა და საქმის საფუძვლიანობა ერთად განიხილებოდა.

ფაქტობრივი მხარე

I. საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები

4. მოსარჩელე დაიბადა 1966 წელს და იგი ამჟამად სასჯელს იხდის ბურსის ციხეში.

5. 1992 წლის 29 დეკემბერს, დაახლოებით 20 საათსა და 45 წუთზე, როცა იგი ა.ი.-სთან ერთად იმყოფებოდა, პოლიციამ დააკავა და სტამბოლის უშიშროების დეპარტამენტის ტერორიზმთან ბრძოლის განყოფილების წინასწარი დაკავების საკანში მოათავსა. მას ბრალად ედებოდა უკანონო ორგანიზაციის, კერძოდ კი ქლპ-ის (PKK) წევრობა.

6. 1993 წლის 2 იანვარს მოსარჩელის ბინაში, მისივე თანდასწრებით, ჩატარდა ჩხრეკა. ბინიდან ამოიღეს: 7,65 მმ კალიბრიანი იარაღი, ხელნაწერები, რომლებიც უკანონო ორგანიზაციის დოკუმენტებად იქნა მიჩნეული, ასევე პროპაგანდისტული შინაარსის ვიდეოკასეტები.

7. 1993 წლის 5 იანვარს გრაფოლოგიური ექსპერტიზის პასუხით დადგინდა, რომ მოსარჩელის ხელწერა ემთხვეოდა მის სახლში ნაპოვნი ზოგიერთი დოკუმენტის ნაწერს.

8. 1993 წლის 7 იანვარს უშიშროების დეპარტამენტის განყოფილებაში მიცემულ ჩვენებაში, ა. ი.-მ აღიარა და მოინანია მოსარჩელესთან ერთად კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებში მონაწილეობა. მან თავის ჩვენებაში დააზუსტა, რომ ეს უკანასკნელი ზემოთ ხსენებული ორგანიზაციის ხელმძღვანელი ორგანოს წევრი იყო და ამ ორგანიზაციის სახელით ფულის შეგროვების კამპანიას ეწეოდა. მან ასევე დასძინა, რომ 7,65 მმ კალიბრიანი იარაღი და პროპაგანდისტული ხასიათის ვიდეოკასეტები მოსარჩელის სახლში ინახებოდა.

9. 1993 წლის 8 იანვარს უშიშროების დეპარტამენტის განყოფილებაში მიცემულ ჩვენებაში მოსარჩელემ აღიარა PKK-ის წევრობა და კანონსაწინააღმდეგო საქმიანობაში მონაწილეობა. კერძოდ, მან აღიარა, რომ ინახავდა იარაღს, აგროვებდა ფულს და პროპაგანდას ეწეოდა ამ ორგანიზაციის სახელით.

10. 1993 წლის 12 იანვარს მოსარჩელე დაკითხა სტამბოლის უშიშროების დეპარტამენტის პროკურორმა. მან ნაწილობრივ დაადასტურა ადრე უშიშროების განყოფილებაში მიცემული პირველი ჩვენება და განმარტა, რომ ვიდეოკასეტები და იარაღი მასთან სახლში მიიტანა ვინმე, მეტსახელად „გოზლუკმა“. მან ასევე განაცხადა, რომ ორგანიზაციის წევრი არ იყო, მაგრამ გარკვეული კავშირი მასთან ჰქონდა.

11. ამავე დღეს პროკურორმა დანიშნა სამედიცინო შემოწმება თხუთმეტი ეჭვმიტანილისათვის, მათ შორის მოსარჩელისათვის. სამედიცინო ექსპერტი იმავე დღეს მომზადებულ დასკვნაში მიუთითებს, რომ დათვალიერების შედეგად ეჭვმიტანილებს სხეულზე ძალადობის არავითარი კვალი არ აღენიშნებოდათ.

12. 1993 წლის 12 იანვარსვე მოსარჩელე წარდგა სახელმწიფო უშიშროების მოსამართლის წინაშე, რომელმაც მას თავისუფლების დროებით აღკვეთა მიუსაჯა. მოსამართლესთან მოსარჩელემ გაიმეორა იგივე ჩვენება, რაც პროკურორს მისცა.

13. 1993 წლის 13 იანვარს მოსარჩელე გასინჯა სტამბოლის ციხის ექიმმა. 1993 წლის 15 იანვარს ეიუპის სამედიცინო ექსპერტიზის ინსტიტუტის თანამშრომელი ექიმის მიერ შედგენილი ანგარიშიდან ირკვევა, რომ დაზარალებული უჩიოდა მხრების, მკლავების, იდაყვებისა და მაჯების მოძრაობის შეზღუდულობასა და ტკივილებს; იგი გრძნობდა ტკივილებს აგრეთვე ზურგზე, ხერხემლის არეში ხელით გასინჯვის დროს; დასკვნაში ასევე ნახსენები იყო სისხლჩაქცევები დუნდულა კუნთების არეში, ორი დამუწუკებული, 1-დან 3 სმ-მდე, ჭრილობა, ორივე ბარძაყის დასაწყისში, 0,5-დან 2 სმ-მდე სიგანის მუქი სისხლჩაქცევები ორ ზოლად აღენიშნებოდა საჯდომის ქვედა ნაწილზე და უფრო მეტი რაოდენობის სისხლჩაქცევები - მარჯვენა მხარეს, ხოლო შედარებით უმნიშვნელო ექიმოზები მარცხენა თეძოს არეში. ორივე დუნდულაზე, სისხლჩაქცევები გამკრთალებას იწყებდა. მარჯვენა მუხლისთავსა და წვივებზე დამუწუკებული ჭრილობის ზედა გარსი ზოგ ადგილას უკვე აძრობის პირას იყო; ამას გარდა, მას აწუხებდა ფეხების ტკივილი, უჩიოდა მოტორული შესაძლებლობების მკვეთრ დაქვეითებას ისე, რომ თითქმის ვეღარ ამოძრავებდა მხრებს, მკლავებსა და მაჯებს. უჩიოდა, აგრეთვე, გაბრუებას, თავის სიმძიმესა და, ზოგადად, მგრძნობელობის დაკარგვას. ასკვნის მიხედვით, აღნიშნული პიროვნების სიცოცხლეს საფრთხე არ ემუქრებოდა და მას დაენიშნა თხუთმეტი დღით დასვენება (სამუშაოს შეწყვეტა).

14. 1993 წლის 25 იანვარს წარდგენილი ბრალდების აქტის საფუძველზე პროკურორმა მოსარჩელის წინააღმდეგ აღძრა სისიხლის სამართლის დევნა, სისხლის სამართლის კოდექსის 168-ე მუხლით, რომელიც გულისხმობდა უკანონო ბანდფორმირებების აკრძალვას, როგორც სახელმწიფოსა და საზოგადოებისათვის პოტენციური საფრთხისას. მან მოითხოვა, რომ მოსარჩელის მიმართ გამოყენებულიყო ის მუხლები, რომლებიც გულისხმობდა სასჯელს მოქალაქეთა უსაფრთხოებისა და სიცოცხლის ხელყოფისათვის, მკვლელობის ხელშეწყობისა და თანამზრახველობისთვის. აგრეთვე ტერორიზმთან ბრძოლის შესახებ №3713 კანონის მე-5 მუხლის ამოქმედებას.

15. 1993 წლის 19 მარტის სახელმწიფო უშიშროების პირველსავე სასამართლო მოსმენაზე მოსარჩელემ განაცხადა, რომ უდანაშაულო იყო, რომ იგი განიცდიდა ზეწოლასა და მისდამი უხეშ მოპყრობას წინასწარი დაკავების საკანში და რომ პოლიციელებმა ზეწოლის შედეგად მოაწერინეს ხელი პირველ ჩვენებებზე. უხეში მოპყრობის დასასაბუთებლად მან მოიშველია 1993 წლის 15 იანვრის სამედიცინო დასკვნა. მან ასევე განაცხადა, რომ წინასწარი პატიმრობის პერიოდში არასოდეს უსარგებლია ადვოკატის მომსახურებით. ამასთან, აღიარა პროკურორისა და უშიშროების სასამართლოს მოსამართლის წინაშე მიცემულ ჩვენებებში მოყვანილი ფაქტები.

16. 1993 წლის 26 აპრილს სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ ახალი შემადგენლობით მოისმინა მოსარჩელის განმარტებები, რომელთა დროსაც მან განაცხადა, რომ ჩხრეკისას ამოღებული იარაღი მას არ ეკუთვნოდა და რომ მან ისიც კი არ იცოდა, ისროდა თუ არა იგი. მისი განცხადებით, ეს იარაღი მასთან სახლში მიიტანა ა.ი.-მ და სასამართლოს სთხოვა მისი დაკითხვა. 1993 წლის 5 იანვრის გრაფოლოგიური ექსპერტიზის დასკვნის შესახებ კითხვაზე მოსარჩელემ განაცხადა, რომ მას წინასწარი დაკავების საკანში იძულებით დააწერინეს რაღაც დოკუმენტები. მან ასევე მოითხოვა სასამართლოზე იმ პირთა დაკითხვა, ვინც შეადგინა მისი დაკავებისა და ბინის ჩხრეკის ოქმები.

17. 1993 წლის 9 ივნისის სხდომაზე მოსარჩელის მრჩეველმა განმეორებითი თხოვნით მიმართა სასამართლოს, დაკითხულიყო ა.ი. სასამართლომ გადაწყვიტა, იგი დაეკითხა სასამართლოს მიერ სპეციალურად ამ მიზნით უფლებადელეგირებულ საგამოძიებო კომისიას, ვინაიდან გასამართლებული იყო დიარბაქირში. მან ასევე მოითხოვა, საქმეს დართვოდა ყველა ის ნივთმტკიცება, რომლებიც ჩხრეკის დროს მოსარჩელის ბინაში იქნა აღმოჩენილი.

18. 1993 წლის 21 ივლისის სასამართლო მოსმენაზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ, რომელსაც ახალი მოსამართლე თავმჯდომარეობდა, დაადგინა, რომ დიარბაქირის სახელმწიფო უშიშროების სასამართლოდან არ იყო მიღებული სპეციალური საგამოძიებო კომისიის მიერ ა.ი.-ს დაკითხვის პასუხი. სასამართლომ მოისმინა ერთი პოლიციელის ჩვენება, რომელმაც განაცხადა, რომ ესწრებოდა თანაბრალდებულების ბინის ჩხრეკას, რაც მოსარჩელისა და ა.ი.-ს ჩვენებების შემდეგ ჩატარდა. სასამართლომ კიდევ ერთხელ დაავალა მოსარჩელის ბინიდან ამოღებული ვიდეოკასეტების საქმეში ჩართვა და ამ უკანასკნელს კი პატიმრობის ვადა გაუგრძელა ჩადენილი დანაშაულის ხასიათისა და ნივთმტკიცებათა არსებული მდგომარეობის მოტივით.

19. 1993 წლის 8 სექტემბერს სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ ჩაატარა სასამართლო მოსმენა, რომლის დროსაც დადასტურდა ვიდეოკასეტების საქმეში არსებობა. სასამართლომ გადაწყვიტა, სპეციალური საგამოძიებო კომისიის მიერ ა.ი.-ს დაკითხვის პასუხს დალოდებოდა და ჩათვალა, რომ, უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე, სასამართლო პროცესზე მოწმის უშუალო დასწრება არ იყო სავალდებულო.

20. 1993 წლის 1 ნოემბერს სახელმწიფო უშიშროების სასამართლო ახალი მოსამართლის თავმჯდომარეობით შედგა. ამ მოსმენაზე მოსარჩელემ სასამართლოს ყურადღება მიაპყრობინა მთავარი მოწმის, ა.ი.-ს დაკითხვის მნიშვნელობაზე. სასამართლომ ასევე მოისმინა მოსარჩელის თხოვნა, დამატებითი ინფორმაცია მიეცათ მისთვის ა.ი.-ს განთავისუფლების პირობების შესახებ, რადგან იგი, შსს-ს ბრძანებით, დიარბაქირის ციხიდან ბიტლისის უშიშროების განყოფილების იზოლატორში უნდა გადაეყვანათ.

21. 1993 წლის 24 დეკემბრისა და 1994 წლის 25 თებერვლის პროცესებზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ, რომელიც ყოველ პროცესზე ახალი შემადგენლობით იკრიბებოდა, ცნობად მიიღო ა.ი.-ს განთავისუფლება და ხელახლა წაიკითხა სპეციალური საგამოძიებო კომისიისადმი მიცემული ჩვენება. მოსარჩელემ უარყო ა.ი.-ს ჩვენებაში გაკეთებული განცხადება, თითქოს იგი (მოსარჩელე) დანაშაულებრივი ორგანიზაციის აღმასრულებელი ორგანოს წევრი იყო.

22. 1994 წლის 18 აპრილის სასამართლო პროცესზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ მოისმინა ერთ-ერთი იმ პოლიციელის ჩვენება, რომელიც მოსარჩელის ბინის ჩხრეკაში მონაწილეობდა. მან დაადასტურა ვიდეოკასეტებისა და იარაღის ამოღების ფაქტი. ამას გარდა, სასამართლომ უარი თქვა მოსარჩელის მრჩევლის თხოვნაზე, განმეორებით დაენიშნათ გრაფოლოგიური ექსპერტიზა. მან ასევე უარი თქვა მოსარჩელისა და ა.ი.-ს პირისპირ დაკითხვაზე და მოსარჩელეს დროებითი პატიმრობის ვადა გაუგრძელა ჩადენილი დანაშაულის ხასიათისა და ნივთმტკიცებათა არსებული მდგომარეობის მოტივით.

23. 1994 წლის 13 ივნისს, 22 ივლისს, 26 აგვისტოსა და 19 ოქტომბერს სასამართლომ მოსარჩელის დაუსწრებლად ჩაატარა ოთხი მოსმენა, რომელთა დროსაც მოისმინა ერთ-ერთი პოლიციელის ჩვენება, რომელიც მოსარჩელის დაკავებაში მონაწილეობდა; აღნიშნული პროცესები ორჯერ სხვადასხვა შემადგენლობით ჩატარდა და სასამართლომ მოითხოვა დადგენილიყო ერთ-ერთი თანაბრალდებულის, მ.ა.-ს, ზუსტი მისამართი.

24. 1994 წლის 26 ნოემბრის სასამართლო პროცესზე მოსარჩელემ უარყო ყოველგვარი კავშირი დანაშაულებრივ ორგანიზაციასთან და განაცხადა, რომ დაკავების მომენტში იგი იყო სტუდენტი, ჰყავდა ოჯახი და ეწეოდა კანონიერ საქმიანობას, საიდანაც შემოსავლები საფინანსო ორგანოებთან იყო დეკლარირებული. მისი განცხადებით, იგი დააკავეს ერთ-ერთი ბრალდებულის (მონანიების) ჩვენების საფუძველზე.

25. 1995 წლის 23 იანვრისა და 15 დეკემბრის სასამართლო სხდომებზე სასამართლოს კოლეგია კვლავ სხვადასხვა შემადგენლობით შეიკრიბა და ამჯერადაც დაადგინეს, რომ სპეციალური საგამოძიებო კომისიის მიერ მ.ა.-ს დაკითხვის ოქმი კიდევ არ იყო მოსული სასამართლომდე. ამ დროს მოსარჩელის მრჩეველმა საყვედური გამოთქვა მოწმეთა გამოუცხადებლობით სასამართლო პროცესის გაჭიანურების გამო და კიდევ ერთხელ მოითხოვა გრაფოლოგიური ექსპერტიზის განმეორებით დანიშვნა.

26. 1995 წლის 30 ოქტომბერს პროკურორმა წარმოადგინა საბრალდებო დასკვნა. მან მოსარჩელის მიმართ სისხლის სამართლის კოდექსის 125-ე მუხლის გამოყენება მოითხოვა. შემდეგ სხდომაზე, 1995 წლის 15 დეკემბერს, მოსარჩელეს მიეცა დამატებითი დრო დაცვის უკეთ მომზადებისათვის, ხოლო მისი თხოვნა განმეორებით გრაფოლოგიური ექსპერტიზის დანიშვნის თაობაზე კვლავაც უარყოფილ იქნა.

27. 1996 წლის 14 თებერვლის, 15 აპრილისა და 19 ივნისის სასამართლო პროცესებზე მოსარჩელემ განაცხადა, რომ საქმესთან დაკავშირებით დაცვის არგუმენტებს სასამართლოს წარუდგენდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ა.ი. თავის არგუმენტებს წარადგენდა. ამ მოლოდინის დასასაბუთებლად მოსარჩელემ განაცხადა, რომ არ არსებობდა არანაირი სამხილი და ნივთმტკიცება, გარდა იმათი, რომლებიც ა.ი.-ს ჩვენებებში იყო მითითებული.

28. 1996 წლის 12 აგვისტოს სასამართლო პროცესზე მოსარჩელემ განაცხადა, რომ, ვინაიდან იყო სტუდენტი, იმჟამინდელი მდგომარეობა მას ძალიან აზარალებდა და მოითხოვა, დროებით გაეთავისუფლებინათ, რაც უარყოფილ იქნა.

29. 1996 წლის 1 ოქტომბრიდან 1997 წლის 14 ნოემბრამდე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ გამართა ცხრა პროცესი, მათაგან ექვსი - მოსამართლეთა სრულიად განსხვავებული შემადგენლობით. ამ პროცესებზე სასამართლომ უკმაყოფილება გამოთქვა ა.ი.-ს მხრიდან დაცვის არგუმენტების მიუწოდებლობის გამო და განჩინებით გადაწყვიტა მისი დაუსწრებლად დაპატიმრება.

30. 1997 წლის 17 სექტემბერსა და 14 ნოემბერს სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ გამართა ორი პროცესი, რომელთა დროს მან გადაწყვიტა, აღნიშნული სისხლის სამართლის საქმე დაეკავშირებინა ერთ-ერთი სხვა თანაბრალდებულის საქმესთან.

31. 1997 წლის 26 დეკემბრის სასამართლო მოსმენაზე მოსარჩელის მრჩეველმა განაცხადა, რომ გამოძიების პროცესში წაყენებული ბრალდება და საქმეში დართული ნივთმტკიცებები არ შეიძლებოდა კვალიფიცირებულიყო სისხლის სამართლის კოდექსის 125-ე მუხლით. მისი აზრით, ეს კონკრეტული საქმე უფრო განეკუთვნებოდა სისხლის სამართლის კოდექსის 169-ე მუხლის კომპეტენციას.

32. 1998 წლის 4 მარტიდან 6 ნოემბრამდე პერიოდში სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ ხუთი პროცესი გამართა, მათგან ორი - მოსარჩელის დაუსწრებლად. ამ პერიოდის განმავლობაში სასამართლო ოთხჯერ სხვადასხვა შემადგენლობით განიხილავდა საქმეს და მას დაემატა ერთ-ერთი თანაბრალდებულის ჩვენებები.

33. 1999 წლის 29 იანვრის პროცესზე აღნიშნული საქმით დაკავებულმა პროკურორმა ბრალდების ნაწილი წაიკითხა. მან ისევ მოითხოვა, რომ მოსარჩელის მიმართ გამოყენებულიყო სისხლის სამართლის კოდექსის 168-ე მუხლის §§1, 31, 33, 40 და №3713 კანონის მე-5 მუხლი.

34. იმავე დღეს მოსარჩელის ადვოკატმა მოითხოვა დანაშაულის კვალიფიკაციის შეცვლა სისხლის სამართლის კოდექსის 168-ე, §2 და 169-ე მუხლების მიხედვით. რადგან 168-ე მუხლის §1-ით გათვალისწინებული დანაშაულის დამადასტურებელი ელემენტები ვერ იქნა მოპოვებული.

35. 1999 წლის 29 იანვარს პროკურორმა ახალი ბრალდება წარმოადგინა, რომლის გამოც მან მოითხოვა მოსარჩელისათვის სისხლის სამართლის კოდექსის 168-ე მუხლის §1-ით გათვალისწინებული სასჯელის შეფარდება.

36. 1999 წლის 22 თებერვალს მოსარჩელემ განაცხადა, რომ უდანაშაულო იყო. მან ასევე განაცხადა, რომ წინასწარი დაკავების იზოლატორში აწამებდნენ, მაშინ, როცა იგი უშიშროების პასუხისმგებელ პირთა ხელში იყო და უარყო პოლიციელთათვის მიცემული ყველა ჩვენება. უფრო მეტიც, მან განაცხადა, რომ მომნანიებელ ა.ი.-ს ჩვენებაში მოყვანილი ელემენტები სანდო ინფორმაციად ვერ ჩაითვლებოდა, რადგან იგი ცდილობდა, ყველაფერი გაეკეთებინა, რათა პასუხისმგებლობდან თავი დაეხსნა, ამიტომაც ყველაფერი სხვებს გადააბრალა. ამას გარდა, მან სასამართლოს თხოვნით მიმართა, ყურადღება მიექცია, რომ 1993 წლის 8 იანვარს, წინასწარი დაკავების საკანში ყოფნისას, იგი აიძულეს, ხელი მოეწერა ჩვენებისათვის, რომლის რვა გვერდიდან ოთხი აბსოლუტურად იდენტური იყო 1993 წლის 7 იანვარს მიცემული ა. ი.-ს ჩვენებისა. ამასთან, მან ხაზი გაუსვა იმასაც, რომ მისი თხოვნა პირისპირ დაკითხვაზე არ ყოფილა დაკმაყოფილებული. ამგვარად, გააპროტესტა მის მიმართ 168-ე მუხლის გამოყენება და მოითხოვა დროებით მისი პატიმრობიდან განთავისუფლება.

37. 1999 წლის 9 აპრილის პროცესზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ, რომლის შემადგენლობაში შედიოდა ერთი სამხედრო მოსამართლე, მოისმინა მოსარჩელის დაცვის არგუმენტები. სასამართლომ უარი თქვა მოსარჩელის თხოვნაზე პატიმრობიდან დროებით განთავისუფლების შესახებ, მისდამი წაყენებული ბრალის სიმძიმისა და მტკიცებულებათა მდგომარეობის გათვალისწინებით.

38. 1999 წლის 14 ივნისის პროცესზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ, რომლის შემადგენლობაში უკანასკნელად შედიოდა ერთი სამხედრო მოსამართლე, მოისმინა მოსარჩელის ბოლო ჩვენებები და უარი თქვა მის თხოვნაზე პატიმრობიდან დროებით განთავისუფლების შესახებ, მისდამი წაყენებული ბრალის სიმძიმისა და მტკიცებულებათა მდგომარეობის გათვალისწინებით.

39. 1999 წლის 27 აგვისტოს სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ სამი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგიით მიიღო გადაწყვეტილება მოსარჩელისათვის წინასწარი პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ.

40. 1999 წლის 20 ოქტომბრის პროცესზე სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ სამი სამოქალაქო მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგიით მოსარჩელე დამნაშავედ ცნო სისხლის სამართლის კოდექსის 168-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის, არასაკმარისი მტკიცებულებების გამო მოუხსნა მკვლელობის ბრალდება და მას სასჯელის სახით შეუფარდა თვრამეტი წლითა და ცხრა თვით თავისუფლების აღკვეთა.

საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე სასამართლო დარწმუნდა, რომ თანაბრალდებულთა მიერ მიცემული ჩვენებები მოსარჩელის ჩვენებათა თანმხვედრი იყო. ამასთან ერთად, აღნიშნულ ჩვენებებზე, ექსპერტიზის დასკვნებზე, ჩხრეკის ოქმებსა და მისი ბინიდან ამოღებული იარაღის დოკუმენტებზე დაყრდნობით სასამართლომ მოსარჩელის დანაშაული დადგენილად მიიჩნია.

ამასთან ერთად, სასამართლომ გაითვალისწინა მოსარჩელის მიერ წინასწარი დაკავებისას მიცემული აღიარებითი ჩვენება, მით უფრო, რომ თანაბრალდებულების: ნ.გ.-ს, ჰ.ტ.-სა და, განსაკუთრებით, ა.ი.-ს ჩვენებებით მასში მოყვანილი ფაქტები დასტურდებოდა.

41. 2000 წლის 28 ნოემბერს საკასაციო სასამართლომ ძალაში დატოვა 1999 წლის 20 ოქტომბრის გადაწყვეტილება.

II. შესაბამისი ეროვნული სამართალი და პრაქტიკა

42. დანაშაულის ჩადენის პერიოდში მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე და 153-ე მუხლების მიხედვით, შესაძლებელი იყო, ამ სხვადასხვა სამართალდარღვევის გამო საჩივრით მიემართათ პროკურორის ან ადგილობრივი ადმინისტრაციული ხელისუფლების ორგანოსათვის. პროკურორი, რომელიც ამა თუ იმ ფორმით შეიტყობდა ჩადენილი სამართალდარღვევის შესახებ, ვალდებული იყო, ფაქტის ირგვლივ ეწარმოებინა მოკვლევა და მიეღო გადაწყვეტილება სისხლის სამართლის დევნის აღძვრის შესახებ (153-ე მუხლი). საჩივარი შეიძლებოდა ყოფილიყო წერილობითი ან ზეპირი. მომჩივანს შეეძლო, გაესაჩივრებინა პროკურორის გადაწყვეტილება დევნის არაღძვრის შესახებ.

43. თურქული სისხლის სამართლის იურისპრუდენციიდან გამომდინარე, დაკითხვა ეჭვმიტანილისათვის არის დაცვის საშუალება, რომლითაც მან უნდა ისარგებლოს და არა ვალდებულება, აღიარებითი ჩვენება მისცეს. თუ ჩვენებაში გაცხადებული ფაქტები გამოძიების პროცესში მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, აუცილებელია, მათი ნებაყოფლობით მოპოვება დაკითხვის დროს, ანუ, აქედან გამომდინარე, ნებისმიერ ჩვენებას, რომელიც ზეწოლითა და ძალის გამოყენებით იქნება მოპოვებული, არანაირი მტკიცებულებითი ძალა არ ექნება. სისხლის სამართლის კოდექსის 247-ე მუხლის თანახმად, ისე, როგორც მას საკასაციო სასამართლო განმარტავს: დაკითხვის ოქმს, რომელიც შეიცავს პოლიციაში ან პროკურატურაში მიცემულ აღიარებით ჩვენებას, მამხილებელი დოკუმენტის ძალა რომ ჰქონდეს, აუცილებელია, იგივე აღიარება დადასტურებულ იქნეს მოსამართლის წინაშე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მსგავსი დაკითხვის ოქმის წაკითხვა სასამართლო პროცესზე დაუშვებელია. აქედან გამომდინარე, შეუძლებელია სასჯელი მას მოტივაციის მიზნით დაეფუძნოს (კოლუ თურქეთის წინააღმდეგ, №35811/97, §44, 2/2005 წლის აგვისტო).

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 135-ე მუხლის „ა“ აბზაცი ასევე კრძალავდა აღიარების იძულების მიზნით წამებასა და ყოველგვარ უხეშ მოპყრობას.

სამართლებრივი მხარე

I. სარჩელის დასაშვებადობის შესახებ

44. მთავრობა მიუთითებს სარჩელის არდასაშვებადობაზე, რადგან, ერთი მხრივ, მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივი გზები არ ყოფილა ამოწურული, ხოლო მეორე მხრივ, არ ყოფილა დაცული ექვსთვიანი ვადა.

45. უპირველეს ყოვლისა, სასამართლოს პრაქტიკაზე (კარდო საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1991 წლის 19 მარტის გადაწყვეტილება) დაყრდნობით, მთავრობა მიიჩნევს, რომ მოსარჩელეს არ ამოუწურავს მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივი გზები, რადგან მას არცერთ ეტაპზე არ მიუთითებია სასამართლოს მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის ნაკლებობაზე, არც სამართალწარმოების ვადებზე იმ ინსტანციების მიმართ, რომლებმაც აღნიშნული საქმე განიხილეს.

46. რაც შეეხება კონვენციის მე-3 და მე-13 მუხლებით გათვალისწინებულ უფლებადარღვევებს, მთავრობა მიიჩნევს, რომ მოსარჩელეს სარჩელით უნდა მიემართა წინასწარი პატიმრობის ვადის ამოწურვიდან 6 თვის ვადაში, ანუ 1993 წლის 12 იანვრიდან 6 თვის განმავლობაში, ვინაიდან იგი უჩიოდა შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე გასაჩივრების შეუძლებლობას.

47. სამართალწარმოების პროცედურის თაობაზე სასამართლო აღნიშნავს: პრაქტიკაში უკვე ჰქონია შესაძლებლობა, დაედგინა, რომ თურქეთის მართლმსაჯულების სისტემა განსასჯელს არ სთავაზობს გასაჩივრების ეფექტურ საშუალებას, როგორც ამას კონვენციის მე-13 მუხლი გულისხმობს პროცედურის ხანგრძლივობაზე საჩივართან დაკავშირებით (ტენდიკი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, №23188/02, §36, 2005 წლის 22 დეკემბერი). აქედან გამომდინარე, არ დგინდება, რომ მოსარჩელეს ჰქონდა სასამართლო ინსტანციისადმი მიმართვის კიდევ სხვა გზა, რომელიც მისი უფლებადარღვევის შესახებ საჩივარს განიხილავდა. ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, მთავრობის მიერ წარმოდგენილი გამონაკლისი არ იქნა მიღებული.

48. რაც შეეხება სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის ხარისხის ნაკლებობას, სასამართლო მიუთითებს, რომ სახელმწიფო უშიშროების სასამართლოს მოსამართლეთა კოლეგიის ერთ-ერთ წევრად სამხედრო მოსამართლის ყოფნა ეფუძნებოდა იმდროინდელ საკონსტიტუციო დებულებას. ასე რომ, ეს გამონაკლისი ვერ იქნა მიღებული.

49. ექვსთვიანი ვადის დაუცველობის შესახებ სასამართლო აღნიშნავს, რომ, თუ მოსარჩელეს ოფიციალური სარჩელი არ შეუტანია მისი წინასწარი დაკავებისათვის პასუხისმგებელ პოლიციელთა წინააღმდეგ, უხეში მოპყრობის ბრალდებით, სამაგიეროდ, მან მრავალგზის მიუთითა ამ უფლებადარღვევის შესახებ სახელმწიფო უშიშროების სასამართლოს. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული ბრალდება სამედიცინო შემოწმების დასკვნებს ეყრდნობოდა, მან ვერ მიიპყრო ეროვნული სასამართლოების ყურადღება. აქედან გამომდინარე, სასამართლო მხედველობაში იღებს საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, როგორც გარემოებას, რომელიც მოსარჩელეს უბიძგებდა, ეფიქრა, რომ მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივი გზები ამიერიდან უშედეგო იყო მისი უფლებადარღვევის განსახილველად (იხ.: ო.ო. და ს.მ. თურქეთის წინააღმდეგ, №31865/96, 2002 წლის 28 მაისი და 2003 წლის 1 აპრილი, 39813/98, საწინააღმდეგო, ვაბასაკალი და ატარი თურქეთის წინააღმდეგ (გადაწყვეტილება);№70084/01, 2003 წლის 1 ივლისი, ონდერი თურქეთის წინააღმდეგ, 2003 წლის 1 აპრილი). იქიდან გამომდინარე, რომ საკასაციო სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო 2000 წლის 28 ნოემბერს, მოსარჩელის მიერ სარჩელის 2001 წლის 24 მაისს შეტანით ნამდვილად იქნა კონვენციის 35-ე მუხლის §1-ით გათვალისწინებული ექვსთვიანი ვადა დაცული.

50. სასამართლო დარწმუნდა, რომ კონვენციის მე-3, მე-6 და მე-13 მუხლებიდან გამომდინარე, უფლებადარღვევათა გამო ჩივილი არ არის უსაფუძვლო 35-ე მუხლის §1-ის მიხედვით და არსებითად უნდა იქნეს განხილული. სასამართლო აღნიშნავს, რომ აღნიშნულ უფლებადარღვევათა გამო ჩივილი სხვა არანაირი მოტივით არ შეძლება მიუღებლად ჩაითვალოს.

III. კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევის შესახებ

51. მოსარჩელე უჩივის კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას, რომელიც აცხადებს შემდეგს: „არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას, არაადამიანურ და ღირსების შემლახველ მოპყრობას ან დასჯას“.

52. მთავრობა არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას. კერძოდ, მას მიაჩნია, რომ, ვინაიდან 1992 წლის 12 იანვრის სამედიცინო შემოწმების დასკვნა მოსარჩელის სხეულზე არავითარი ძალადობის კვალზე არ მიუთითებდა, ნიშნავს, რომ მის მიმართ არავითარი ძალადობა არ ყოფილა წინასწარი დაკავებისას.

53. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, თუ პირი დაშავდება წინასწარი დაკავების ადგილას, მაშინ, როცა იგი მთლიანად პოლიციელთა მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფება, სხეულის ნებისმიერი სახის დაზიანების ფაქტი სერიოზულ ეჭვს ბადებს (იხ. სალმანი თურქეთის წინააღმდეგ №21986/93, §100, CEDH 2000-VII). ასე რომ, მთავრობა ვალდებულია, წარმოადგინოს დამაჯერებელი არგუმენტები სხეულის დაზიანების მიზეზების შესახებ, ასევე, საბუთები, რომლებიც მოსარჩელის მიერ მითითებულ უფლებადარღვევებთან დაკავშირებულ ეჭვებს გააბათილებს, მაგალითად, არგუმენტები, რომლებიც დასაბუთებული იქნება სამედიცინო შემოწმების დასკვნით (იხ. სხვა საქმეებთან ერთად: სელმუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ, №25803/94, §87, CEDH 1999-V და ალტაი თურქეთის წინააღმდეგ, №22279/93, §50, 22. 2001 წლის მაისი).

54. ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, მოსარჩელეს სამედიცინო შემოწმება ჩაუტარდა ჯერ კიდევ წინასწარი დაკავების საკანში 1993 წლის 12 იანვარს. ამ შემოწმებამ ვერ დაადგინა მის სხეულზე ძალადობის რაიმე კვალის არსებობა. თუმცა 13 იანვარს, დროებითი დაკავების ადგილას მისი გადაყვანისას, ციხის ექიმის მიერ შედგენილი ანგარიშის მიხედვით, მოსარჩელეს სხეულზე აღენიშნებოდა მრავალი დაზიანება: სხეულის სხვადასხვა ნაწილის, კიდურების მოძრაობის მკვეთრი შეზღუდვა და სისხლჩაქცევები. სწორედ სხეულის აღნიშნულ დაზიანებებზე დაყრდნობით, ექიმმა დაასკვნა, რომ მას 15 დღით მუშაობა უნდა შეეწყვიტა.

55. საქმეში წარმოდგენილი არავითარი ელემენტი არ მიუთითებს იმ სავარაუდო შესაძლებლობაზე, რომ მოსარჩელეს ეს დაზიანებები მიეღო ან დაკავების პროცესში, ან სხვა რაიმე უწინდელი მოქმედებებით. ამას გარდა, არც ისაა დასკვნაში ნათქვამი, რომ ეს დაზიანებები შეიძლებოდა, მოსარჩელის დაკავებამდე პერიოდის ყოფილიყო.

56. რაც შეეხება იმას, სხეულის დაზიანების ფაქტები ხომ არ ყოფილა მოსარჩელის პოლიციის თანამშრომელთა კონტროლის ქვეშ ყოფნის განმავლობაში, სასამართლოს მიაჩნია, რომ 12 იანვრის სამედიცინო შემოწმების დასკვნა არ არის სანდო, რადგან ეს არის ძალიან მოკლე ცნობა თხუთმეტ ეჭვმიტანილზე, ყოველგვარი დაზუსტების გარეშე თითოეული მათგანის შესახებ. გარდა ამისა, ლოგიკურია ვიფიქროთ, რომ მრავალი ჭრილობა, რომლებიც უკვე სქელი დამუწუკებული ქერქით იყო დაფარული, საეჭვოა, წინასწარი დაკავების ვადის ამოწურვიდან ასე მოკლე პერიოდში გაჩენილიყო.

57. აქედან გამომდინარე, ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი და მისთვის წარმოდგენილი ელემენტის გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ 1993 წლის 15 იანვარს შედგენილ სამედიცინო დასკვნაში მოყვანილი სხეულის დაზიანებები მიღებულია იმგვარი მოპყრობის გამო, რომელზეც მთავრობაა პასუხისმგებელი.

აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი.

III. კონვენციის მე-13 მუხლის დარღვევის შესახებ

58. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მთავრობამ არ მიიღო ეფექტური ზომები მის მიმართ გამოყენებული არაადამიანური მოპყრობის ფაქტების მითითების შემდეგ. იგი იშველიებს კონვენციის მე-13 მუხლს, რომელიც შემდეგნაირად განმარტავს:

„ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ მოვალეობას ასრულებდა“.

59. მისთვის განსახილველად წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ მოპასუხე სახელმწიფო პასუხისმგებელია მოსარჩელის მიერ მითითებული მე-3 მუხლით გათვალისწინებული უფლებადარღვევისათვის (§57). მოსარჩელის ამ უფლებას იცავს კონვენციის მე-13 მუხლი. ხელისუფლებას უნდა აღეძრა საქმე და ეფექტიანად გამოეძიებინა, როგორც ამას აღნიშნული მუხლის პირობა მოითხოვს (ბატი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, №33097/96 და №57834/00, §§133-137, აუეს/CEDH 2004IV).

60. ამ კონკრეტული საქმიდან სასამართლო არკვევს, რომ მოსარჩელემ მრავალგზის აცნობა ხელისუფლებას, თუ როგორ არაადამიანურად ეპყრობოდნენ მას მიმდინარე ძიების განმავლობაში, რაც კონვენციის მე-3 მუხლით აკრძალული იყო, და ამ ჩივილის დასასაბუთებლად იშველიებდა 1993 წლის 15 იანვრის სამედიცინო შემოწმების დასკვნას. მიუხედავად ამისა, ეს არ ყოფილა გათვალისწინებული, მაშინ, როცა, თურქული სამართლის მიხედვით, პროკურორს, რომელიც მსგავსი ფაქტის შესახებ შეიტყობდა, დაუყოვნებლივ უნდა მოეხდინა რეაგირება (§42). გარდა ამისა, სასამართლო შეახსენებს: „სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალების“ ცნება გულისხმობს, რომ, მაშინაც კი, როცა საჩივარიც არ არის აღნიშნულთან დაკავშირებით ოფიციალურად შემოსული, თუკი საკმარისი ინფორმაცია არსებობს, ვიფიქროთ, რომ იყო წამება ან არაადამიანური მოპყრობა, ეს ასევე საკმარისი საფუძველია სისხლის სამართლის დევნის აღძვრისათვის (იხ. ზემოთ ხსენებული საქმე ბატი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ).

61. ვინაიდან აღნიშნულთან დაკავშირებით არავითარი მოკვლევა არ ჩატარებულა, სასამართლო საკმარისად მიიჩნევს, დაასკვნას, რომ მოსარჩელეს არ უსარგებლია სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალების უფლებით, როგორც ამას კონვენციის მე-13 მუხლი ითვალისწინებს.

აქედან გამომდინარე, დაირღვა ეს დებულება.

IV. კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევის შესახებ

62. მოსარჩელე აცხადებს, რომ მან სისხლის სამართლის დევნის განმავლობაში სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებაზე მრავალჯერ მიიღო უარი, რითაც ხელყოფილ იქნა მისი დაცვის უფლება.

მისი თქმით, სახელმწიფო უშიშროების სასამართლო არ არის „დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლო“, რადგან მისი საქმის განხილვაში ნაწილობრივ მონაწილეობდა სამხედრო მოსამართლე. სარჩელში ის ასევე აცხადებს, რომ სასამართლომ ვერ უზრუნველყო მისი საქმის გონივრულ ვადაში განხილვა. იგი ამასთან ერთად აღნიშნავს, რომ ეროვნული სასამართლოების მიერ წინასწარი დაკავების პერიოდში ზეწოლით მოპოვებული ჩვენებების მხედველობაში მიღებით დაირღვა არა მარტო მისი უფლება - საქმე განეხილა დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ სასამართლოს, არამედ დაირღვა, აგრეთვე, მისი უდანაშაულობის პრეზუმფცია.

იგი მიუთითებს კონვენციის მე-6 მუხლის, 1-ლ, მე-2 და მე-3 პუნქტების ბ,გ,დ ქვეპუნქტებზე, რომელთა შესაბამისი ნაწილი ასეა ჩამოყალიბებული:

„1. სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ.

2. ყოველი პირი, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, ითვლება უდანაშაულოდ, ვიდრე მისი ბრალეულობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.

3. ყოველ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

(...)

ბ. ჰქონდეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობანი საკუთარი დაცვის მოსამზადებლად;

გ. დაიცვას თავისი თავი პირადად, ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით, ან, თუ მას არ გააჩნია საკმარისი საშუალება იურიდიული მომსახურების ასანაზღაურებლად, უფასოდ ისარგებლოს ასეთი მომსახურებით, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები;

დ. დაკითხოს ან დააკითხვინოს ბრალდების მოწმეები და გამოაძახებინოს და დააკითხვინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში“.

ა. სასამართლოს დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა

63. მთავრობა აცხადებს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი არ დარღვეულა.

64. სასამართლო აღნიშნავს, საქმეში - ოჯალანი თურქეთის წინააღმდეგ №46221/99, §§116-118, CEDH 2005-...) - მან (სასამართლომ) მნიშვნელობა მიანიჭა იმ გარემოებას, რომ სამოქალაქო პირი წარდგა იმ სასამართლო კოლეგიის წინაშე, რომლის თუნდაც მხოლოდ ნაწილობრივი შედგენლობა იყო სამხედრო ჩინის მქონე. მსგავსი სიტუაცია სერიოზულ ზიანს აყენებს სასამართლოსადმი ნდობას, რომლისკენაც ყველა დემოკრატიული საზოგადოების მართლმსაჯულება უნდა ისწრაფოდეს.

შემდეგ სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ მართლმსაჯულება, რომლის მიმართაც გამოთქმულია პრეტენზია - დამოუკიდებელი იყოს აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებისაგან სამივე ეტაპზე, კერძოდ: გამოძიების, სასამართლო პროცესისა და განაჩენის გამოტანის დროს და ასკვნის, რომ, როცა სამხედრო მოსამართლე მონაწილეობს ერთი ან რამდენიმე საპროცესო აქტის შედგენასა თუ მიღებაში, რომელიც შემდგომ სისხლის სამართლის საქმის წარმოების დროს ძალაში რჩება და მხედველობაშია მიღებული, ბრალდებულს, ბუნებრივია, უჩნდება ეჭვი მთლიანად სამართალწარმოების კანონიერების მიმართ, თუკი შემდგომ სასამართლოში საქმის განხილვის პროცესმა თავად არ გაფანტა ეს ეჭვები.

უფრო ზუსტად კი, ის ფაქტი, რომ სამხედრო მოსამართლემ მონაწილეობა მიიღო სამოქალაქო პირის მიმართ აღძრული საქმის სასამართლო განხილვასა და ამ ინსტანციის მიერ მიღებულ რაიმე სამართლებრივ აქტში, მთლიანად სასამართლო პროცედურის შესახებ ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ საქმე არ განხილულა დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ.

65. კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, სასამართლომ დაადგინა, რომ 1993 წლის 25 იანვარს მოსარჩელის მიმართ აღიძრა სისხლის სამართლის საქმე, რომელსაც იხილავდა სახელმწიფო უშიშროების სასამართლო ორი სამოქალაქო და ერთიც სამხედრო მოსამართლის შემადგენლობით, ამ უკანასკნელის შეცვლამდე, ანუ 1999 წლის 27 აგვისტომდე. სს-ის დევნიდან დაახლოებით ექვსი წლისა და შვიდი თვის განმავლობაში რამდენიმე სასამართლო მოსმენა მიეძღვნა საქმის არსებითად განხილვას, მათ შორის: სასამართლო სხდომის დროს დაიკითხნენ მოწმეები, მოსარჩელემ გააკეთა მთელი რიგი განცხადებებისა და შუამდგომლობებისა, მიღებულ იქნა მრავალი პროცედურული აქტი. ეს აქტები მომავალში არ შეცვლილა, ისე მოხდა მათი გათვალისწინება გადაწყვეტილების მიღებისას.

66. ამ პირობებში ეს კონკრეტული საქმე სრულებითაც არ განსხვავდება ზემოთ ხსენებული ოჯალანის საქმისგან და სასამართლო ვერ მიიჩნევს, რომ სამხედრო მოსამართლის პროცედურის ფინალურ ნაწილში შეცვლამ შეძლო, გაეფანტა მოსარჩელის კანონზომიერი ეჭვები სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით.

აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლი.

ბ. სამართალწარმოების სამართლიანობა

67. სასამართლომ ჩაინიშნა, რომ მოსარჩელე უჩიოდა მის მიმართ სისხლის სამართლის დევნის განმავლობაში სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებაზე მრავალგზის უარის თქმასა და დაცვის უფლების ხელყოფას. იგი განსაკუთრებით ხაზს უსვამდა, რომ მის მიმართ გამოტანილ გამამტყუნებელ გადაწყვეტილებაში გამოყენებულ იქნა ის აღიარებითი ჩვენებები, რომლებიც, მისი თქმით, პოლიციამ ზეწოლის, წამების გზით, ადვოკატის დაუსწრებლად, დააწერინა; ამასთან, მას უარი უთხრეს გრაფოლოგიური ექსპერტიზის განმეო რებით ჩატარებაზეც და არ მიეცა საშუალება, დაეკითხა ან დაეკითხვინებინა ბრალდების მთავარი მოწმე.

68. ამ არგუმენტების ერთობლიობის გათვალისწინებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ უნდა გააგრძელოს აღნიშნული უფლებადარღვევის განხილვა, როგორც სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების დარღვევა, უშიშროების სასამართლოს წევრთა სტატუსის საკითხის მიუხედავად. განსაკუთრებით კი იგი აღნიშნავს, სისხლის სამართლის საქმის განხილვის პროცესში კონვენციის მე-3 მუხლით აკრძალულ მტკიცებულებათა გამოყენებას (§57), (ჰულკი გუნეჯი თურქეთის წინააღმდეგ, №28490/95, §85, CEDH 2003 - VII (ფრაგმენტები)), მით უმეტეს, რომ აღნიშნული საქმის წარმოების დასასრულს მოსარჩელეს მიესაჯა თვრამეტი წელი და ცხრა თვე. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან მე-6 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტები ეხება სამართლის ისეთ განსაკუთრებულ ასპექტს, როგორიცაა სამართლიანი სასამართლო განხილვა, რომელიც პირველი პუნქტითაა გარანტირებული, სასამართლო ამ კონკრეტულ საქმეში წამოჭრილ საკითხებს განიხილავს ორი ტექსტის კომბინირებული (შეჯერებული) ვარიანტით (იხ. სხვა საქმეებს შორის ფონ მეხელენი და სხვები ჰოლანდიის წინააღმდეგ, 1997 წლის 23 აპრილის გადაწყვეტილება, 1997 წლის გადაწყვეტილებათა კრებული, III, გვ. 711, §49).

69. მთავრობა მიიჩნევს, რომ აღნიშნული საქმის სასამართლო განხილვა სამართლიანი იყო. მოსარჩელის დამნაშავეობის დასადგენად სახელმწიფო უშიშროების სასამართლო დაეფუძნა არა მარტო თავად მოსარჩელის აღიარებით ჩვენებასა და განცხადებებს, არამედ სხვა თანაბრალდებულებისასაც, მოსარჩელის დაკავებისას ამოღებულ მტკიცებულებებს, კერძოდ კი ცეცხლსასროლ იარაღსა და პროპაგანდისტული შინაარსის ვიდეოკასეტებს. იგი (მთავრობა) მიიჩნევს, რომ მოსარჩელესა და მის ადვოკატს საშუალება ჰქონდათ, როგორც სახელმწიფო უშიშროების, ასევე საკასაციო სასამართლოში საქმის წარმოებისას, გაეპროტესტებინათ სასამართლოში არსებითად განსახილველად წარმოდგენილი მტკიცებულებებიცა და მის მიერ წინასწარი დაკავების დროს მიცემული ჩვენებები.

70. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მტკიცებულებათა გამოყენება, პირველ რიგში, შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის პრეროგატივაა და, ძირითადად, მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივი ინსტანციების კომპეტენციას განეკუთვნება. ხოლო მისია, რომელსაც მათ კონვენცია აკისრებს, შემოიფარგლება იმით, რომ შეაფასონ, მთლიანობაში რამდენად სამართლიანად მოხდა მათი მოპოვება (მათ შორის მტკიცებულებათა წარმოდგენა). (იხ. სხვა საქმეებს შორის ედვარდსი დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ, 1992 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, №247-B, გვ. 34 - 35, §34). სასამართლო ასევე აღნიშნავს რომ, მართალია, კონვენციის მე-6 მუხლი პირდაპირ არ მიუთითებს დუმილის უფლებაზე, რომელიც მისი ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია, ბრალდებულს უფლება აქვს, არ დაეხმაროს საკუთარი ბრალდების დადგენაში ეს ნორმა საყოველთაოდაა აღიარებული და პირდაპირ კავშირშია სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების ცნებასთან, რომელსაც აღნიშნული მუხლი ეძღვნება. ამ უფლების არსებობა ბრალდებულს იცავს ხელისუფლების მიერ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისა და მისდამი იძულებისაგან, თავიდან ააცილებს სამართლებრივი ხასიათის შეცდომებს და სშუალებას იძლევა, მიიღწეს მე-6 მუხლით გათვალისწინებული მიზნები (საქმე ჯონ მურეი დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 8 თებერვლის გადაწყვეტილება, 1996 წლის გადაწყვეტილება, კრებული I, §45, ფუნკე საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1993 წლის 25 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A, №256-A, §44).

71. ამას გარდა, ბრალდებულის უფლება, არ დაეხმაროს მის მიმართ წაყენებული ბრალდების დადგენაში, სისხლის სამართლის საქმეში გულისხმობს, რომ ბრალდების მხარე ცდილობს თავისი პოზიციის დასაბუთებას მოკვლევის შედეგად მოპოვებულ იმ ელემენტებსა და მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც არ იქნება მიღებული მოსარჩელის ნების საწინააღმდეგოდ და მასზე ზეწოლის გზით (შანონი დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ, №6563/03, §32, 2005 წლის 4 ოქტომბერი).

72. სასამართლომ ცნობად მიიღო, აგრეთვე, რომ ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით მოსარჩელე, მისი წინასწარი დაკავების თოთხმეტი დღის განმავლობაში, დაიკითხა ძალოვანი სტრუქტურების წარმომადგენელთა მიერ, შემდეგ ამავე დაკავების რეჟიმში - პროკურორისა და გამომძიებელი მოსამართლის მიერ. მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში მას არ ჰქონია ადვოკატის დახმარების საშუალება, მან მისცა ჩვენებები და გააკეთა განცხადებები, რომელთა მიხედვითაც იგი ბრალს აღიარებდა და რომლებიც მოგვიანებით მის წინააღმდეგ იქნა მტკიცებულებების სახით გამოყენებული, მათვე დაეფუძნა სახელმწიფო უშიშროების სასამართლოს გადაწყვეტილება.

73. სასამართლო კიდევ ერთხელ აღნიშნავს, რომ იმ პირობებით, რომლებშიც მოსარჩელე წინასწარი დაკავების განმავლობაში იმყოფებოდა, დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი (აქ §57). როგორც სასამართლომ უკვე აღნიშნა თავის გადაწყვეტილებაში საქმეზე - იალოჰი გერმანიის წინააღმდეგ, №54810/00, §104, 2006 წლის 11 ივლისი, „სისხლის სამართლის საქმეში კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებათა გამოყენება მთელი სერიოზულობით აყენებს სამართლიანი სასამართლო განხილვის საკითხს“.

ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ თურქეთის კანონმდებლობა დაკითხვების დროს მოპოვებულ და შემდგომში მოსამართლის წინაშე უარყოფილ ჩვენებებს თითქოს არ უნდა ანიჭებდეს არავითარ გადამწყვეტ მნიშვნელობას დაცვის პერსპექტივის თვალსაზრისით (აქ §43, ჰულკი გუნეჯი, §91). მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს კომპეტენციას არ განეკუთვნება სისხლის სამართალში მტკიცებულებათა დაშვებადობის საკითხის in abstracto განხილვა, იგი, სამწუხაროდ, მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში სახელმწიფო უშიშროების სასამართლომ ამ საკითხზე თავიდანვე არ გამოთქვა თავისი აზრი, ვიდრე საქმის არსებითად განხილვას შეუდგებოდა. ნათელია, რომ ამგვარი წინასწარი განხილვა, შიდასახელმწიფოებრივი მართლმსაჯულების ინსტანციებს საშუალებას მისცემდა,დაეგმოთ ბრალდების მტკიცებულებათა მოპოვების კანონგარეშე მეთოდები (შეადარეთ ჰულკი გუნეჯი, §91). სასამართლო აღნიშნავს, რომ დაცვის მხარე საქმის განხილვის მთელი პერიოდის განმავლობაში უშედეგოდ აყენებდა ეჭვქვეშ სადავო ჩვენებების ჭეშმარიტებას (აქ §§15, 36, იხ. ურსი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, №46213/99, §59, 2006 წლის 20 ივნისი).

74. სხვათა შორის, სასამართლო ვერ გაიზიარებს მთავრობის არგუმენტს, თითქოს სადავო სასჯელი ეყრდნობოდა მტკიცებულებათა ერთობლიობას. სასამართლოს აუცილებლად არ მიაჩნია, გამოიძიოს, მოსარჩელისადმი დაკისრებული სასჯელი გადამწყვეტი მნიშვნელობით დაეფუძნა თუ არა იმ ჩვენებას, რომელიც მას, თითქოს, პოლიციაში იძულებით დააწერინეს. მისთვის საკმარისია იმის დადგენა, რომ სისხლის სამართლის ინსტანციების მიერ დადგენილი ფაქტები ეფუძნება მოსარჩელის მიმართ არაადამიანური მოპყრობისა და ადვოკატის არყოლის პირობებში მიღებულ ჩვენებებს (ურსი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ (ზემოთ, §60).

75. სასამართლო კვლავ იმ პოზიციაზეა, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში შეთავაზებულმა პროცედურულმა გარანტიებმა ვერ უზრუნველყვეს, თავიდან ყოფილიყო აცილებული იმ ჩვენებათა გათვალისწინება, რომლებიც, მოსარჩელის განცხადებით, წამების, ზეწოლის, ადვოკატის არყოფნის პირობებში და საკუთარი ბრალდების არდადასტურების უფლების ხელყოფით იქნა მოპოვებული. ვინაიდან ვერც საკასაციო სასამართლომ გამოასწორა ეს ნაკლოვანებები, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტული საქმის განხილვის პროცედურით კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული შედეგი ვერ იქნა მიღწეული. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტები.

76. რაც შეეხება მე-6 მუხლით გათვალისწინებულ სხვა უფლებადარღვევებს, სასამართლო მიიჩნევს, რომ უკვე უპასუხა მოსარჩელის მიმართ ეროვნული სასამართლოების მიერ მიმდინარე საქმის განხილვისას დაშვებულ ძირითად დარღვევებთან დაკავშირებულ კითხვებს. მაშასადამე, იგი თავის ვალად არ მიიჩნევს, განიხილოს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებასთან დაკავშირებული მე-6 მუხლის სხვა დარღვევებიც.

გ. საქმის განხილვის პროცედურის ხანგრძლივობა

77. სასამართლომ დაადგინა, რომ საქმის წარმოება დაიწყო 1992 წლის 12 დეკემბერს, მოსარჩელის დაკავებით, და დასრულდა 2000 წლის 28 ნოემბერს, საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ამგვარად, იგი გაგრძელდა დაახლოებით შვიდ წელსა და თერთმეტ თვეს ორ ინსტანციაში.

78. მთავრობა მიიჩნევს, რომ, ამ კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, საქმის განხილვის პროცედურის ხანგრძლივობა არაგონივრულად ვერ ჩაითვლება. იგი ხაზს უსვამს საქმის სირთულესა და საქმეში წარმოდგენილ მტკიცებულებათა ხასიათს, რომლებიც მოსარჩელის ბრალეულობას ადასტურებდნენ. სადავო სისხლის სამართლის საქმის განხილვისათვის საჭირო გახდა ხანგრძლივი და შრომატევადი მოკვლევების ჩატარება; ამას გარდა, ჩატარდა სავალდებულო, დამატებითი მოკვლევები დამატებითი ბრალდების წარდგენის შემდეგ; და ბოლოს, მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივ ინსტანციებს უმოქმედობა და გულგრილობა არცერთ ეტაპზე არ გამოუჩენიათ.

79. მოსარჩელე ამ მოსაზრებას არ ეთანხმება.

80. საქმის წარმოების პროცედურის ხანგრძლივობის გონივრულობა ფასდება საქმის გარემოებებიდან და სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე კრიტერიუმებით, განსაკუთრებით კი: საქმის სირთულით, მოსარჩელისა და ხელისუფლების შესაბამისი ორგანოების დამოკიდებულებით (იხ. სხვა საქმეებს შორის პელისიე და სასი საფრანგეთის წინააღმდეგ, №25444/94, §67, CEDH 1999 - II).

81. პროცედურის დაჩქარებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა მოსარჩელისათვის, რადგან მან დროებითი დაკავების საკანში გაატარა ექვს წელიწადსა და შვიდ თვეზე მეტი, საქმე კალაშნიკოვი რუსეთის წინააღმდეგ, №47095/99, §132, CEDH 2002-VI). რასაკვირველია, ის ფაქტი, რომ მოსარჩელე და მისი მრჩეველი რამდენიმე პროცესს არ დაესწრნენ, შესაძლოა, ყოფილიყო პროცედურის შენელების ერთ-ერთი მიზეზი, მაგრამ 1996 წლის 12 აგვისტოდან, ანუ მოსარჩელის მიერ დაცვის არგუმენტების წარდგენის დღიდან 1999 წლის 29 იანვრამდე, ანუ იმ დღემდე, როცა ამ საქმით დაკავებულმა პროკურორმა ბრალდების ნაწილი წარუდგინა სასამართლოს (§§28-35), საქმის განხილვის პროცედურას ამ პერიოდში რაიმე მნიშვნელოვანი წინსვლა არ ჰქონია. სახელმწიფო უშიშროების სასამართლოს მოსამართლეთა კოლეგიის ზედიზედ მრავალჯერადმა ცვლილებამ და ზოგიერთი მოწმის დასაკითხად დახარჯულმა დრომ მნიშვნელოვანწილად შეაფერხა აღნიშნული პროცედურა.

82. მისდამი წარმოდგენილი ყველა ელემენტის განხილვის შემდეგ და ამ კონკრეტულ სფეროში დაგროვილ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტული საქმის განხილვისათვის წარმოებული პროცედურა ზედმეტად იქნა გაწელილი დროში და არ პასუხობს „გონივრული ვადის“ ცნებას.

აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

V. კონვენციის 41-ე მუხლის დარღვევის შესახებ

83. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

ა. ზიანი

84. მოსარჩელე მოითხოვს 150000 ევროს მატერიალური და იმდენსავე თანხას მორალური ზიანის სანაცვლოდ.

85. მთავრობა უარყოფს ამ მოთხოვნას.

86. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მისი დასკვნის მიხედვით, მოსარჩელე გახდა კონვენციის მე-3 მუხლით აკრძალული მოპყრობის მსხვერპლი, იმ პერიოდში, როცა იგი წინასწარი დაკავების საკანში იმყოფებოდა, გარდა ამისა, მის მიმართ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 დ პუნქტებით გარანტირებული უფლება. სასამართლო აღიარებს, რომ, თუმცა არ შეუძლია იდავოს, რა შედეგი დადგებოდა მოსარჩელისათვის, თუ მას მიეცემოდა კონვენციის მე-6 მუხლით გარანტირებული უფლებით სარგებლობის საშუალება, გადაჭარბებულად არ მიიჩნევს ვარაუდს, რომ ამ უკანასკნლს წაერთვა რეალური შანსები (იხ. სხვა საქმეებს შორის ჰულკი გუნეჯი, §100). ამას ემატება მორალური ზიანი, რომლისთვისაც წინამდებარე გადაწყვეტილებაში დადგენილი უფლებადარღვევების აღიარება არ არის საკმარისი. 41-ე მუხლის თანახმად, სამართლიანი დაკმაყოფილების მიზნით, სასამართლო მოსარჩელეს არგუნებს 20000 ევროს, ერთიანად ყველა ზიანის ასანაზღაურებლად.

87. ამასთან, სასამართლოს აზრით, როცა კერძო პირი, როგორც ეს ამ კონკრეტული საქმიდან გამოჩდა, გასამართლდა ისეთი სასამართლოს მიერ, რომელიც ვერ ასრულებდა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის შესახებ კონვენციის მოთხოვნებს, მაშინ ახალი სასამართლო განხილვა ან სამართალწარმოების განახლებული პროცედურა, მოსარჩელის მოთხოვნით, ძირითადად იქნებოდა შესაფერისი საშუალება დადგენილი უფლებადარღვევის გამოსწორებისა (ოჯალანის ზემოთ ხსენებული საქმე, §210, in fine).

ბ. სასამართლო ხარჯები

88. მოსარჩელე მოითხოვს სასამართლო ხარჯების ანაზღაურებას, რომელიც მან კონვენციის ორგანოებთან ურთიერთობისას გაიღო. მოსარჩელე აღნიშნულ თანხას რიცხობრივად არ გამოსახავს.

89. მთავრობა უარს აცხადებს აღნიშნული მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე.

90. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსარჩელეს არანაირი დამადასტურებელი საბუთი არ წარმოუდგენია შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე და კონვენციის ორგანოთა წინაშე გაღებული ხარჯების დასასაბუთებლად. თუმცა სასამართლო მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან მოსარჩელე მის წინაშე წარმოდგენილი იყო ადვოკატის მიერ (§2), მას უთუოდ მოუხდებოდა გარკვეული ხარჯების გაწევა. საქმის ვითარებიდან გამომდინარე, სასამართლო გონივრულად მიიჩნევს, მოსარჩელეს გამოუყოს 2000 ევრო, ხოლო ამ თანხიდან დაექვითოს 715 ევრო, რომელიც მას ევროპის საბჭომ იურიდიული მომსახურებისათვის გამოუყო.

გ. საურავი

91. სასამართლო შესაფერისად თვლის, რომ საურავი უნდა დაწესდეს ცენტრალური ევროპული ბანკის სესხისათვის განკუთვნილი მინიმალური პროცენტის სახით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამპროცენტიანი ციფრი

ზემოთ აღნიშნული მოტივებიდან გამომდინარე, სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ:

1. სარჩელის დარჩენილი ნაწილი არსებითად განსახილველად დასაშვებია;

2. დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი;

3. დარღვა კონვენციის მე-13 მუხლი;

4. დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, რადგან მოსარჩელის საქმე არ განუხილავს დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ სასამართლოს;

5. კომბინირებულად დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტები, რადგან მოსარჩელის საქმე არ განუხილავს დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ სასამართლოს;

6. აღარ კისრულობს, მე-6 მუხლით განიხილოს სამართლიან სამართალწარმოებასთან დაკავშირებული უფლებადარღვევები;

7. დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, სისხლის სამართლის საქმის სამართალწარმოების ვადების გამო;

8. ა. მოპასუხე სახელმწიფომ მოსარჩელეს სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის დღიდან, კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს ახალ თურქულ ლირებში კონვერტირებული შემდეგი თანხა:

i. 20000 ევრო (ოცი ათასი ევრო) ყველა ზარალისათვის ერთად;

ii. 2000 ევრო (ორი ათასი ევრო) სასამართლო ხარჯებისათვის, ამას გამოკლებული 715 ევრო (შვიდას თხუთმეტი ევრო), რომელიც მას ევროპის საბჭომ იურიდიული მომსახურებისათვის გამოუყო;

iii. ნებისმიერი ოდენობის ის თანხა, რომელიც ზემოთ ჩამოთვლილი თანხისათვის შეიძლება საგადასახადო მოსაკრებლად იყოს დაწესებული.

ბ. აღნიშნული ვადის გასვლიდან თანხის საბოლოო გადახდამდე ამ თანხას დაემატება ევროპის ცენტრალური ბანკის მიერ სესხებისათვის ამ პერიოდის განმავლობაში დაწესებული ოდენობა, რომელიც არ აღემატება 3 %-ს.

9. სასამართლო უარს ამბობს დამატებითი გადასახადის მოთხოვნის სამართლიან დაკმაყოფილებაზე;

შედგენილია ფრანგულ ენაზე და, შინაგანაწესის 77-ე მუხლის §§2,3-ის შესაბამისად, 2006 წლის 17 ოქტომბერს გადაიგზავნა აღსასრულებლად.

ს. დოლე ჟ.
სასამართლოს მდივანი

პ. კოსტა
თავმჯდომარე

Weissman and others v. Romania

მესამე სექცია

საქმე ვეისმანი და სხვები რუმინეთის წინააღმდეგ

(სარჩელი №63945/00)

გადაწყვეტილება

სტრასბურგი

2006 წლის 24 მაისი

კანონიერ ძალაში შედის
23/10/2006

ეს გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში შევა კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული პირობების თანახმად. მასში შესაძლოა, შევიდეს რედაქციული ხასიათის შესწორებანი.

საქმეზე „ვეისმანი და სხვები რუმინეთის წინააღმდეგ“,
(Weissman and others v. Romania)

ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს პალატამ (მესამე სექცია), შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ჯ. ედიგანი — თავმჯდომარე

ბ-ნი ლ. გაფლიში

ბ-ნი კ. ბირსანი

ბ-ნი ვ. ზაგრებელსკი

ბ-ნი ე. მიჯერი

ბ-ნი დავიდ თორ-ბჯორგვინსონი

ქ-ნი ი. ზიემელი

და ბ-ნი ვ. ბერჟე, სექციის რეგისტრატორი

იმსჯელა განმარტოებით 2006 წლის 4 მაისს,

და იმავე დღეს, მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს იტალიის მოქალაქე, ქ-ნი ბ-ნ ევგენი ვეისმანის, ქ-ნ მარიანა ბალანის, როზა ბრენერ-ვეისმანის, ლიანა-ალბერტა ვეისმან-ნეუბერგას, კარინ ვეისმან-ჰუმბერტის (შემდგომში - „განმცხადებლები“) მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის (შემდგომში - „კონვენცია“) 34-ე მუხლის თანახმად, 2000 წლის 21 ოქტომბერს რუმინეთის წინააღმდეგ შეტანილი განაცხადიდან (№63945/00).

2. მოსარჩელეთა ინტერესებს წარმოადგენს დ. მიჰაი, ბუქარესტში მოღვაწე ადვოკატი. რუმინეთის მთავრობის (შემდგომში - „მთავრობა“) ინტერესებს წარმოადგენდა ჯერ მთავრობის რწმუნებული ქ-ნი როქსანა რიზიუ, შემდეგ კი საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელი ქ-ნი ბეატრის რამაშკანუ.

3. მოსარჩლეები, კერძოდ, უჩიოდნენ მათ მიმართ სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების დარღვევასა და საკუთრების უფლების ხელყოფას, იმ მოტივით, რომ მათ უარი ეთქვათ სახელმწიფოს მიერ იმ შენობის ექსპულატაციიდან მიღებული შემოსავლიდან წილის ანაზღაურებაზე, რომელიც მათ ჩამოერთვათ 1949 წელს და რომელიც მათ საკუთრებად კვლავ იქნა აღიარებული 1999 წელს.

4. აღნიშნული სარჩელი განსახილველად გადაეცა სასამართლოს მეორე განყოფილებას (რეგლამენტის 52-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი). აღნიშნულ განყოფილებაში საქმის განსახილველად (კონვენციის 27-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი) კოლეგიის შემადგენლობა შეირჩა რეგლამენტის 26-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად.

5. კოლეგიამ 2004 წლის 28 სექტემბრის განჩინებით არსებითად განსახილველად მისაღებად ცნო აღნიშნული სარჩელი.

6. დაინტერესებულ მხარეებთან კონსულტაციის შემდეგ კოლეგიამ აუცილებელად არ მიიჩნია, საქმის შინაარსობრივი განხილვის მიზნით ჩატარებულიყო სპეციალური მოსმენა (რეგლამენტის 59-ე მუხლის მე-3 პუნქტი); ხოლო თითოეულმა მხარემ მოწინააღმდეგის შენიშვნებთან დაკავშირებით წარმოადგინა წერილობითი განმარტებები.

7. 2004 წლის 1 ნოემბერს სასამართლომ შეცვალა თავისი განყოფილებები (რეგლამენტი 25-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი). აღნიშნული სარჩელის განხილვა დაავალა შეცვლილ მესამე განყოფილებას (52-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი).

ფაქტობრივი მხარე

I. საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები

8. მოსარჩელეები: ბ-ნი ევგენი ვეისმანი, ქ-ნი მარიანა ბალანი, როზა ბრენერვეისმანი, ლიანა-ალბერტა ვეისმან-ნეუბერგი და კარინ-ვეისმან ჰუმბერტი დაიბადნენ, შესაბამისად: 1931, 1930, 1913, 1947 და 1937 წლებში და ცხოვრობენ: სიეტლში, ნიუ-იორკში, არიელში (ისრაელი) და ბონში.

9. 1998 წლის 3 სექტემბერს ბუდაპეშტის რაიონულ სასამართლოში სახელმწიფოსა (წარმოდგენილი ფინანსთა სამინისტროს მიერ) და სახელმწიფო უძრავი ქონების მართვის საწარმო L-ის წინააღმდეგ შეტანილი სავინდიკაციო სარჩელით მოსარჩელეებმა, როგორც ქონების ყოფილმა მესაკუთრეებმა, მოითხოვეს ქონების (ნივთის) თავიანთ საკუთრებაში აღდგენა, კერძოდ კი შენობისა და მიმდებარე ტერიტორიისა, რომელიც მდებარეობს ქ. ბუდაპეშტში, რაბას ქ. 21-ში და რომელიც ამჟამად უკავია გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის საელჩოს. მოსარჩელეები ხაზს უსვამენ იმ გარემოებას, რომ სახელმწიფომ სადავო ქონებამიითვისა 1949 წელს, ყოველგვარი სამართლებრივი სტატუსისა კანონიერი საფუძვლის გარეშე და რომ აღნიშნული ქონება გადაეცა ჯერ რუმინეთის კომუნისტურ პარტიას, შემდეგ კი საწარმო L-ს.

10. მოპასუხე მხარის მიერ 1998 წლის 2 ნოემბერს საქმეზე დართული განმარტებით, ფინანსთა სამინისტრომ სასამართლოს აცნობა, რომ სახელმწიფო სადავო ქონებას დაეუფლა ყოველგვარი სამართლებრივი სტატუსის გარეშე და რომ მას არანაირი ქონების გადაცემის დამადასტურებელი დოკუმენტი არ გააჩნდა. სასამართლოს მოთხოვნაზე ბუქარესტის მერიამაც უპასუხა, რომ მას არ გააჩნდა აღნიშნული ქონების შესახებ რაიმე დოკუმენტი. საწარმო L-მა კი განაცხადა, რომ იგი შენობას განკარგავდა მთავრობის №115/1990 დადგენილების საფუძველზე, რომელიც შეეხებოდა რუმინეთის კომუნისტური პარტიის კუთვნილი ქონების სამართლებრივ მდგომარეობას.

11. 1999 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით, ბუქარესტის რაიონულმა სასამართლომ განიხილა აღნიშნული სარჩელი. სასამართლომ მიიჩნია, რომ სახელმწიფომ 1949 წელს უკანონოდ მიითვისა შენობა, რომელზე ბატონობასაც კვლავაც უკანონოდ აგრძელებდა. მან ასევე მიიჩნია, რომ მთავრობის №115/1990 დადგენილება ვერ ჩაითვლებოდა კომპეტენტურ სამართლებრივ საფუძვლად, რადგან ქონების დაპატრონების არანაირი კანონიერი საფუძველი არ არსებობდა. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ საწარმო L-ს დააკისრა, დაებრუნებინა სადავო შენობა და მიმდებარე ტერიტორია მოსარჩელეებისათვის.

12. მოპასუხე მხარეთა მიერ სააპელაციო ინსტანციაში გასაჩივრების შემდეგაც, ჯერ ბუქარესტის სააპელაციო სასამართლომ 1999 წლის 9 სექტემბრის გადაწყვეტილებით, ხოლო მოგვიანებით უზენაესმა სასამართლომ 2000 წლის 22 მარტის გადაწყვეტილებით, დაადასტურეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება.

13. 1999 წლის 12 ოქტომბერს მოსარჩელეებმა აღიდგინეს შენობაზე კანონიერი უფლება.

14. 1999 წლის 11 მაისს ფინანსთა სამინისტროს, ბუქარესტის მერიისა და საწარმო L-ის წინააღმდეგ შეტანილი სარჩელით მოსარჩელეებმა მოითხოვეს 35 506 776 აშშ-ის დოლარის ანაზღაურება (ანუ 30 609 289 ევროს ეკვივალენტი თანხა), როგორც კუთვნილი ქონებისაგან ვერმიღებული შემოსავალი, რასაც სახელმწიფო, კონფისკაციიდან მოყოლებული, შენობის გაქირავების ხარჯზე ყოველთვიური ქირის სახით იღებდა გერმანიის საელჩოსაგან, რომელიც შენობას დაუზუსტებელი თარიღიდან ქირაობდა.

15. 1999 წლის 9 ივნისის სხდომაზე სასამართლომ, სახელმწიფო ბაჟის შესახებ №146/1997 კანონის მე-2 მუხლის შესაბამისად, მოსარჩელეებს დააკისრა სასამართლო ხარჯებისათვის სახელმწიფო ბაჟის 5 333 215 000 რუმინული ლეის (ანუ 323 264 ევრო) ოდენობით გადახდა.

16. 1999 წლის 8 სექტემბრის სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელეთა ადვოკატმა თავისი დაცვის ქვეშ მყოფთა სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლება მოითხოვა, იმ მოტივით, რომ ქონების შემოსავლის ანაზღაურების სარჩელი სავინდიკაციო სარჩელის დამატებითი იყო და რომ იგი, №146/1997 კანონის მე-15 მუხლის თანახმად, აღნიშნული ბაჟისაგან თავისუფლდებოდა.

17. 1999 წლის 8 სექტემბრის გადაწყვეტილებით, რაიონულმა სასამართლომ აღნიშნული სარჩელი ძირითადად მიიჩნია და, აქედან გამომდინარე, უარი თქვა მისი სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლებაზე.

18. 2000 წლის 12 იანვარს მოსარჩელეთა აპელაციის პასუხად ბუქარესტის სააპელაციო სასამართლომ დაადასტურა სარჩელის ძირითადობა. მან ასევე მიიჩნია, რომ დამატებითი სარჩელი, რომელიც სახელმწიფო ბაჟისაგან თავისუფლდებოდა, სავალდებულო კავშირში იყო განხილვის პროცესში მყოფ ძირითად სარჩელთან, ხოლო, რაც შეეხება მოსარჩელეთა სავინდიკაციო სარჩელს, მასზე სასამართლოს უკვე ჰქონდა გადაწყვეტილება მიღებული.

19. მოსარჩელეთა საკასაციო სარჩელზე უზენაესმა სასამართლომ თავისი 2000 წლის 21 აპრილის გადაწყვეტილებით დაადასტურა წინა ინსტანციების გადაწყვეტილებათა მიზანშეწონილობა. სასამართლოს განმარტებით, ორივე სარჩელის დავის საგანი სხვადასხვა იყო და ხაზი გაუსვა იმას, რომ სავინდიკაციო სარჩელით მოსარჩელეებმა სასამართლოს გადაწყვეტილებით აღიდგინეს შენობაზე საკუთრების უფლება, მაშინ, როდესაც ანაზღაურების მოთხოვნით სარჩელში ისინი ვერმიღებული შემოსავლის (ქირით მიღებული თანხის) დაბრუნებას მოითხოვდნენ.

II. შესაბამისი ეროვნული სამართალი და პრაქტიკა

ა. 1997 წლის 24 ივლისის №146 კანონი სახელმწიფო ბაჟის შესახებ

20. კანონის შესაბამისი მუხლები ამგვარადაა ჩამოყალიბებული:

მუხლი 1

„სასამართლოში შემოტანილი სარჩელი და განცხადება ექვემდებარება კანონით გათვალისწინებულ სახელმწიფო ბაჟის გადახდას, იმის მიხედვით, შესაძლებელია თუ არა დავის საგნის ღირებულების დადგენა”.

მუხლი 2

„სასამართლოში შემოტანილი ის სარჩელი და განცხადება, რომელთა დავის საგნის ღირებულების დადგენა შესაძლებელია, ექვემდებარება შემდეგ ნიხრს:

(...) თუ დავის საგნის ღირებულება სცილდება 500 000 000 რუმინულ ლეის, სახელმწიფო ბაჟი შეადგენს 13 215 000 რუმინულ ლეის, პლუს 500 000 000 რუმინული ლეის ზემოთ თანხის 1%“.

მუხლი 15

„სახელმწიფო ბაჟისაგან თავისუფლდება ის სარჩელები, რომელთა მიზანი სახელმწიფოს მიერ უკანონოდ მითვისებული შენობების კანონიერი მესაკუთრისათვის დაბრუნებაა, და რომელიც სასამართლოში შეტანილია თავად მესაკუთრის, მისი წარმომადგენლის ან სხვა იურიდიული პირის მიერ 1945 წლის 6 მარტიდან 1989 წლის 22 დეკემბრამდე პერიოდში. ბაჟისაგან ასევე თავისუფლდება დამატებითი სარჩელი“.

მუხლი 21

„ფინანსთა სამინისტროს განკარგულების საფუძველზე შეუძლია, დააწესოს სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლების, მისი ოდენობის შემცირებისა თუ ეტაპობრივი გადახდის პირობები“.

21. №146/1997 კანონის 21-ე მუხლი შეიცვალა 2004 წლის 25 მაისის №195 კანონით, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლების, მისი ოდენობის შემცირებისა თუ ეტაპობრივი გადახდის პირობები ამიერიდან სასამართლოს კომპეტენციას განეკუთვნება.

ბ. სამოქალაქო კოდექსი

22. შესაბამისი მუხლები შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული :

მუხლი 485

„ნივთის ფაქტობრივი ფლობა მხოლოდ მაშინ წარმოშობს მის შემოსავალზე საკუთრების უფლებას, თუ იგი ნივთის უფლებამოსილი მფლობელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ნივთის ფაქტობრივი მფლობელი ვალდებულია, ნივთიცა და მისგან წარმოქმნილი შემოსავალიც დაუბრუნოს მის კანონიერ მესაკუთრეს, რომელიც მას მოითხოვს. თუ ეს შემოსავალი ნატურის სახით აღარ არსებობს, მაშინ მისი ფასი დადგინდება ანაზღაურების დღისათვის არსებული ღირებულების მიხედვით“.

მუხლი 486

„უფლებამოსილ მფლობელად ითვლება პირი, რომელიც ნივთს ფლობს კანონიერი უფლებამოსილებით, აქვს მისი გასხვისების უფლება და არაფერი იცის ნივთის უკანონობის შესახებ“.

მუხლი 487

„მფლობელი ვეღარ ჩაითვლება უფლებამოსილად იმ მომენტიდან, როცა მისთვის ცნობილი გახდება ნივთის წარმომავლობის უკანონობა“.

გ. №167/1958 ბრძანებულება გამაქარწყლებელი ხანდაზმულობის შესახებ

23. შესაბამისი მუხლები შემდეგნაირადაა ჩამოყალიბებული:

მუხლი 3

„გამაქარწყლებელი ხანდაზმულობის (იმ სარჩელებისთვის, რომელთა დავის საგანი მემკვიდრეობითი ქონებაა) ვადა განისაზღვრება 3 წლით“.

მუხლი 8

„უკანონო აქტით მიყენებული ზარალის ანაზღაურების მოთხოვნის სარჩელის გამაქარწყლებელი ხანდაზმულობის ვადის ათვლა იწყება იმ მომენტიდან, როცა დაზარალებულისათვის ცნობილი გახდა ან ცნობილი უნდა ყოფილიყო ზარალის არსებობისა და ზარალზე პასუხისმგებელი პირის შესახებ“.

დ. სასამართლო პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც შენობის მფლობელი ვალდებული ხდება, დაუბრუნოს ნივთის (შენობის) კანონიერ მფლობელს მისგან მიღებული შემოსავალი.

24. უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა იცნობს ისეთ საქმეებს, რომელთა გადაწყვეტილებები აიძულებენ არაუფლებამოსილ მფლობელს, მთლიანად დაუბრუნოს (აუნაზღაუროს) კანონიერ მფლობელს ნივითსაგან (შენობიდან) მიღებული შემოსავალი, კერძოდ კი, პირველის მიერ ქირის სახით მიღებული შემოსავალი. კომუნისტური რეჟიმის დროს ჩამორთმეული შენობების, მათი ყოფილი კანონიერი მფლობელების მოთხოვნის კონკრეტულ შემთხვევებში სასამართლომ მიიჩნია, რომ სახელმწიფო ვალდებულია, აუნაზღაუროს ქირით მიღებული შემოსავალი სავინდიკაციო სარჩელის შეტანის დღიდან.

1. 2003 წლის 18 ივნისის №2646 გადაწყვეტილება

25. ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, როცა საქმე ასევე ეხებოდა ქირის სახით მიღებული შემოსავლის ანაზღაურებას, საელჩოსათვის მიქირავებული იმ შენობისათვის, რომელიც სასამართლოს გადაწყვეტილებით დაუბრუნდა კანონიერ მესაკუთრეს, უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ:

„ნივთის შემოსავალი არის ის, რომელიც მიღებულია ნივთის გამოყენებით, როგორიცაა, მაგალითად, ქირა ან ყოველდღიური საპროცენტო გადასახადი, რაც ნივთის ღირებულებას არ ამცირებს. თუმცა არსებობს ამ წესიდან გამონაკლისი, რომლის მიხედვითაც შემოსავალი ეკუთვნის ნივთის მესაკუთრეს. სამოქალაქო კოდექსის 485-ე მუხლი უშვებს ისეთ გამონაკლისს, რომლის მიხედვითაც ნივთის უფლებამოსილ მფლობელს შეუძლია, ისარგებლოს ნივთის გამოყენებით მიღებული შემოსავლით ისე, რომ ნივთის მესაკუთრეს არ ექნება მისი მოთხოვნის უფლება.

სამოქალაქო კოდექსის 487-ე მუხლი განმარტავს, რომ მფლობელის უფლებამოსილება ნივთის ფლობაზე წყდება იმ მომენტიდან, როცა იგი შეიტყობს მისი არაკანონიერი წარმომავლობის შესახებ. ამ მომენტიდან იგი ვეღარ ისარგებლებს ნივთის შემოსავლის განკარგვის უფლებით. (...)

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხი პრაქტიკული საკითხია და მას მოსამართლე კონკრეტული ფაქტების საფუძველზე გადაწყვეტს, მაგრამ სამართლებრივი მოძღვრება და სამოსამართლეო პრაქტიკა ერთხმად ადასტურებენ, რომ სასამართლოში შეტანილი სარჩელი იმ პირის წინააღმდეგ, რომელიც ახორციელებს ნივთზე ფაქტობრივ ბატონობას, წყვეტს ამ უკანასკნელის უფლებას, ისარგებლოს ნივთის შემოსავლით, ანუ იგი ამ უფლებით ვეღარ ისარგებლებს სარჩელის შეტანის მომენტიდან.

ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით კი აშკარაა, რომ 1995 წლის 1 თებერვლიდან, ანუ იმ დღიდან, როცა პირველი სარჩელი შევიდა სასამართლოში, მოპასუხე მხარე აღარ ითვლება უფლებამოსილ მფლობელად, ვინაიდან ამ თარიღიდან მაინც მისთვის ცნობილი გახდებოდა იმ სტატუსის უკანონობა, რომლის საფუძველზეც იგი მანამდე ფლობდა შენობას. თუმცა, თუ მოპასუხეს კანონიერი მესაკუთრის სასარგებლოდ 1995 წლის 1 თებერვლიდან 2000 წლის 25 ივლისამდე პერიოდში (როცა ეს სარჩელი იქნა შეტანილი) ქირით მიღებული შემოსავლის ანაზღაურება ეკისრება, მაშინ გასათვალისწინებელია №167/1958 ბრძანებულების მე-3 მუხლის პირობები, რომლის მიხედვით ხანდაზმულობის ვადა განისაზღვრება 3 წლით, ასევე მხედველობაშია მისაღები ამავე ბრძანებულების მე-7 მუხლის 1-ლი პუნქტი, რომლის მიხედვით, ხანდაზმულობის ვადის ათვლა იწყება მოთხოვნის უფლების გაჩენის დღიდან. ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, მოთხოვნის უფლება გაჩნდა 1996 წლის 24 ივნისს, როცა ბუქარესტის რაიონულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მოსარჩელე ნამდვილად იყო შენობის კანონიერი მესაკუთრე. ამ თარიღიდან არანაირი მატერიალური და სამართლებრივი წინააღმდეგობა აღარ არსებობდა ქირით მიღებული შემოსავლის ანაზღაურების მოთხოვნით სასამართლოსათვის მისამართად. (...)“

2. 2003 წლის 23 სექტემბრის №3585 გადაწყვეტილება

26. ამ საქმესთან დაკავშირებით, უზენაეს სასამართლოს უნდა ემსჯელა და გადაწყვეტილება მიეღო, სხვა სხვა მოთხოვნებთან ერთად, ს.ი.-ს მოთხოვნაზე სახელმწიფოს იმ კომერციული სტრუქტურის მიერ ქირით მიღებული შემოსავლის დაბრუნების თაობაზე, რომელიც განკარგავდა ჩამორთმეულ შენობას. პირველ მოთხოვნაში, რომელიც 1998 წლის 27 მარტს შევიდა სასამართლოში, ს.ი-მ ზარნესტის პირველი ინსტანციის სასამართლოს 1999 წლის 19 იანვრის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით მიიღო სადავო შენობის საკუთრების აღიარება.

უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ქირით მიღებული შემოსავლის დაბრუნების მოთხოვნა საფუძვლიანი იყო შემდეგი მოტივების გამო:

„(...) სამოქალაქო კოდექსის 485-ე მუხლის თანახმად, შენობის ფაქტობრივი ფლობა მხოლოდ მაშინ წარმოშობს ნივთის შემოსავალზე საკუთრების უფლებას, თუ იგი (ნივთის) შენობის უფლებამოსილი მფლობელია.

ხოლო ამ კონკრეტულ საქმეში, სამოქალაქო კოდექსის 487-ე მუხლის თანახმად, კომერციულ საზოგადოებას შეუწყდა ფლობის უფლება, როგორც კი შენობის უფლებადარღვევით ფლობის შესახებ გახდა მისთვის ცნობილი, ანუ, მაშინ, როცა ს.ი.-მ თავისი სავინდიკაციო სარჩელი შეიტანა სასამართლოში (1998 წლის 27 მარტს), რომელიც შემდეგ იქნა მიღებული“.

სამართლებრივი მხარე

I. კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის შესახებ

27. მოსარჩელეები ჩივიან სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების ხელყოფისა და სამართალწარმოების უსამართლობის, სასამართლოების მიერ საქმისწარმოებაში დაშვებული შეცდომების გამო. ისინი მიუთითებენ კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტზე, რომელიც შემდეგნაირადაა ჩამოყალიბებული:

„სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას (...) ნებისმიერს აქვს (...) თავისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება (...) სასამართლოს მიერ, რომელიც მიიღებს მიუკერძოებელ გადაწყვეტილებას“.

ა. მხარეთა არგუმენტები

28. სასამართლოს პრაქტიკასა (ტოლსტოი-მილოსლავსკი დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ, 1995 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილება, სერია A, №316-B, გვ. 80-81, §§61-67) და კომისიის გამოცდილებაზე (ფილისი საბერძნეთის წინააღმდეგ (დეკ.) №18989/91, 1994 წლის 12 ოქტომბერი) დაყრდნობით, მთავრობა აცხადებს, რომ სამართალწარმოების ხარჯების დასაფარავად სამოქალაქო სარჩელით მოთხოვნილი დავის საგნის ფასის პროპორციულად ბაჟის დაწესება თავისთავად არ არის სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების შეზღუდვა. რაც შეეხება ბაჟის ოდენობას, მთავრობა ხაზს უსვამს, რომ იგი სარჩელით მოთხოვნილი ფასის მხოლოდ 1,09% იყო.

29. ამას გარდა, მთავრობა საყვედურს გამოთქვამს მოსარჩელეთა მიმართ და აცხადებს, რომ მათ შეეძლოთ ჯერ ფინანსთა სამინისტროსათვის მიემართათ სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლების თხოვნით და შემდეგ სამინისტროს შესაძლო უარი გაესაჩივრებინათ სასამართლოში.

30. მოსარჩელეები აცხადებენ, რომ დაკისრებული ბაჟის ოდენობა გადაჭარბებულად აღალი იყო, რამაც მათ მოუსპო სასამართლო განხილვის უფლება. სინი იშველიებენ კრეუსის საქმეს პოლონეთის წინააღმდეგ (№28249/95, §66, უეს/CEDH 2001-VI) და მიიჩნევენ, რომ რუმინეთის ხელისუფლებამ ვერ უზრუნველყო ამართლიანი თანაფარდობა, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს ინტერესს, მიეღო სასამართლო ხარჯებისათვის დაწესებული გადასახდი და, მეორე მხრივ, ოსარჩელეთა ინტერესს შორის, მათი პრეტენზიები განეხილა სასამართლოს.

31. ისინი ასევე აცხადებენ, რომ მათი სასარჩელო განცხადება ზიანის ანაზღაურებაზე ტარებდა აქსესუარულ ხასიათს სავინდიკაციო სარჩელთან მიმართებით და, აქედან გამომდინარე, იგი უნდა განთავისუფლებულიყო სახელმწიფო ბაჟის გადახდის ვალდებულებისაგან.

ბ. სასამართლოს შეფასება

32. სასამართლო აღნიშნავს, რომ აღნიშნული უფლებადარღვევა მოიცავს ორ განშტოებას: პირველი შეეხება სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების ხელყოფას, ხოლო მეორე სამართალწარმოების სამართლიანობას. თუმცა, ვინაიდან სასამართლოებს არ უმსჯელიათ სარჩელის შინაარსობრივ მხარეზე, მეტიც, უარი თქვეს მის არსებითად განხილვაზე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ, საქმესთან დაკავშირებული პროცედურის უსამართლობის გამო, უფლებადარღვევა, რომელზეც მიუთითებდნენ მოსარჩელეები, ცალკე არც განხილულა.

33. სასამართლოს შეხსენებით, კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი ნებისმიერი ადამიანისათვის უზრუნველყოფს სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას სასამართლოს მიერ განხილვის უფლებას. ეს მუხლი „სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებაში“ თავისთავად მოიაზრებს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებას, ანუ სამოქალაქო საქმეებთან დაკავშირებით სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება მხოლოდ ერთ-ერთი ასპექტია.

34. თუმცა „სასამართლო განხილვის უფლება“ არ არის აბსოლუტური - იგი უშვებს გარკვეული სახის შეზღუდვებს, და, თავისი ხასიათიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს შეუძლია, დაარეგულიროს იგი იმ საშუალებებით, რომლებიც მის ხელთაა.

35. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მას არასოდეს გამოურიცხავს, უკეთესი სამართალწარმოების მიზნით, სასამართლო განხილვის უფლებით მოსარგებლე პირის მიმართ დააწესოს ზოგიერთი ფინანსური შეზღუდვა (ზემოთ ხსენებული ტოლსტოი-მილოსლავსკის საქმე, გვ. 80-81 და კრეუსის საქმე, §59).

36. მიუხედავად სახელმწიფოსათვის მინიჭებული შეფასების თავისუფლების ამ ხარისხისა, სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სასამართლო განხილვის უფლების შეზღუდვა მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტთან, როცა ეს ზომა ეფუძნება კანონიერ მიზანს და არსებობს მიზანსა და საშუალებებს შორის გონივრული თანაფარდობა.

37. კონვენციის უმთავრესი პრინციპიდან გამომდინარე, დაიცვას არა თეორიული და ილუზიური, არამედ კონკრეტული და ეფექტური უფლებები, სასამართლო კიდევ ერთხელ აღნიშნავს, რომ სასამართლო ხარჯები, რომლებიც დგინდება კონკრეტული საქმის გარემოებების შეფასების საფუძველზე, ამავე დროს, უნდა ითვალისწინებდეს მოსარჩელის გადახდისუნარიანობას და სამართალწარმოების იმ ფაზას, რომელშიც აღნიშნული ფინანსური შეზღუდვა ეკისრება. ეს ფაქტორებია გასათვალისწინებელი იმისათვის, რათა შეფასდეს, რამდენად მიეცა დაინტერესბულ პირს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობის საშუალება; ხომ არ მოხდა დაკისრებული გადასახადის გამო მისი ამ უფლების ძირითადი არსის ხელყოფა (ტოლსტოი-მილოსლავსკის საქმე, გვ. 80-81, §63 და კრეუსის საქმე, §60).

38. ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ სარჩელის შესატანად დაკისრებული სახელმწიფო ბაჟის 323 264 ევროს გადაუხდელობამ გამოიწვია სარჩელის განხილვაზე უარი.

39. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ დაკისრებული თანხის ხსენებული ოდენობა უდავოდ გადაჭარბებული იქნებოდა პროცესში მონაწილე ნებისმიერი მხარისათვის. მით უფრო, რომ იგი არ მართლდებოდა არც საქმის განსაკუთრებული გარემოებებით და არც მოსარჩელეთა ფინანსური მდგომარეობით, არამედ იყო სარჩელის დავის საგნის ფასიდან გამომდინარე კანონით გათვალისწინებული ფიქსირებული პროცენტი. თუმცა მოსარჩელეთა მიერ მიუღებელი სარგებლის მოთხოვნით განცხადებული თანხა სოლიდურად გამოიყურებოდა, სასამართლოს აზრით, შენობის ღირებულებიდან გამომდინარე, ეს თანხა არ იყო საფუძველს მოკლებული.

40. სამაგიეროდ, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოსარჩელეთათვის სარჩელის მიღებისათვის დაკისრებული თანხა იყო გადაჭარბებული. აქედან გამომდინარე, მოუწიათ სარჩელის შეტანაზე უარის თქმა, რამაც მათ წაართვა თავიანთი საქმის სასამართლოში განხილვის უფლება.

41. რაც შეეხება შესაძლებლობას, რომ მოსარჩელეებს მოეთხოვათ სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლება, რომლითაც, როგორც სასამართლო აღნიშნავს, მთავრობის არგუმენტის თანახმად, მოსარჩელეებმა არ ისარგებლეს, მიანიშნებს ეროვნულ დონეზე მართლმსაჯულების ინსტანციებში მიმართვის გზების ამოუწურავობის გამონაკლისზე. მაგრამ, სასამართლოს აზრით, მსგავსი გამონაკლისი უარყოფილ იქნა სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებადობის განხილვის ეტაპზე. ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლო თვლის, მთავრობას არ წარმოუდგენია ეროვნული სასამართლოების პრაქტიკიდან არანაირი პრეცედენტი, რომელიც კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებით ამგვარი მიმართვის ეფექტურობას დაასაბუთებდა.

42. კონკრეტული საქმიდან გამომდინარე, კერძოდ, სამართალწარმოების საწყის ეტაპზე დაკისრებულ აღნიშნულ შეზღუდვას სასამართლო არაპროპორციულად მიიჩნევს, რამაც გამოიწვია სამართლიანი სასამართლოს უფლების არსის დარღვევა (იხ. mutatis mutandis, Teltronic, CATV პოლონეთის წინააღმდეგ, №48140/99, 2006 წ. 10 იანვარი).

43. ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო სამართლიანი თანაფარდობა, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს ინტერესს, მიეღო სასამართლო ხარჯებისათვის დაწესებული გადასახდი და, მეორე მხრივ, მოსარჩელეთა ინტერესს შორის, მათი პრეტენზიები განეხილა სასამართლოს.

44. აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

II. დამატებითი ოქმის 1-ლი მუხლის დარღვევის შესახებ

45. მოსარჩელეები აცხადებენ, რომ მათი სარჩელის არსებითად განხილვაზე უარით ვერ შეძლეს, ესარგებლათ თავიანთი ქონების შემოსავლით, იმ ქირის სახით, რომელიც სახელმწიფომ მიითვისა და მიიჩნევენ, რომ ამგვარი ქმედებით დაირღვა პროტოკოლის 1-ლი მუხლის 1-ლი პუნქტი, რომლის თანახმად:

„ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებლად სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება ჩამოერთვას ვინმეს საკუთრება კანონითა და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში.

ამასთან, წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონები, რომელთაც ის აუცილებლად მიიჩნევს, საერთო ინტერესების შესაბამისად, საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან გადასახადებისა თუ მოსაკრებლის, ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად“.

ა. მთავრობის პირველადი პრეტენზიების შესახებ, რომელიც ამ უფლებადარღვევის კონვენციის პირობებთან რატიონე ტემპორის შეუსაბამობას ეფუძნება

46. მთავრობა აცხადებს, რომ სადავო შენობა სახელმწიფოს საკუთრებაში გადავიდა 1949 წელს, ანუ გაცილებით ადრე, ვიდრე კონვენცია ძალაში შევიდოდა რუმინეთთან მიმართებით. აქედან გამომდინარე, სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, ratione temporis განიხილოს აღნიშნული საკუთრების გადაცემის გარემოებები.

47. მოსარჩელეები არ ეთანხმებიან მთავრობის არგუმენტებს და აცხადებენ, რომ 1949 წლიდან 1999 წლის 12 ოქტომბრამდე, ანუ სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით შენობის მათ საკუთრებაში აღდგენის დღემდე, განუწყვეტლად ირღვეოდა მათი საკუთრებით სარგებლობის უფლება, რადგან სახელმწიფო მათ შენობას უკანონოდ ფლობდა და, აქედან გამომდინარე, იგი ვალდებულია, მათ აუნაზღაუროს შენობის გაქირავებით მიღებული შემოსავალი.

48. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსარჩელეთა უფლებადარღვევის ჩივილი ეხება არა შენობის საკუთრების უფლების გადაცემის გარემოებებს, არამედ ამჟამინდელ შეუძლებლობას, დაიბრუნონ შენობის შემოსავალი. მიუხედავად იმისა, რომ ბუქარესტის რაიონულმა სასამართლომ, 1999 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით, დაადასტურა სახელმწიფოს მიერ შენობის საკუთრების უფლების უკანონოდ მითვისება და დააკისრა ამ უკანასკნელს შენობის მოსარჩელეთათვის დაბრუნება.

49. თუმცა, იმ ფაქტიდან გამომდინარე, რომ ზემოთ აღნიშნული გადაწყვეტილება, ისევე, როგორც საკუთრების შემოსავლის დაბრუნების მოთხოვნით სარჩელი 1994 წლის 20 ივნისის შემდგომი პერიოდითაა დათარიღებული, ანუ რუმინეთის მიერ კონვენციის რატიფიკაციის შემდეგ, სასამართლოს აზრით, იგი უფლებამოსილია, ratione temporis განიხილოს აღნიშნული უფლებადარღვევა, რომელიც ეხება საკუთრების (შენობის) შემოსავლის იმ ნაწილის დაბრუნების სარჩელს, რუმინეთის მიერ კონვენციის რატიფიკაციის შემდეგ რომ წარმოიშვა (იხ. mutatis mutandis, ბრონიოვსკი პოლონეთის წინააღმდეგ დეკ.) №31443/96, აუეს/CEDH 2002-X).

50. აქედან გამომდინარე, მთავრობის გამონაკლისი ვერ განიხილება.

ბ. უფლებადარღვევის საფუძვლიანობის შესახებ

1. მხარეთა არგუმენტები

51. მოსარჩელეები აცხადებენ, რომ ისინი ყველა კანონიერ მოთხოვნას აკმაყოფილებდნენ, რათა მიეღოთ სარჩელით მოთხოვნილი, სახელმწიფოს მიერ მითვისებული ქირის შემოსავალი. მათი აზრით, სარჩელის განხილვაზე უარმა ისინი, ფაქტობრივად, ამ თანხების გარეშე დატოვა.

52. მთავრობის განცხადებით, სასამართლოებს არცერთ ეტაპზე არ უღიარებიათ, რომ მოსარჩელეებს კანონიერად ეკუთვნოდათ ეს თანხა და, რომ არც სამოსამართლეო პრაქტიკაში მოიძებნება შემთხვევა, მსგავსი სასარჩელო განცხადება დაკმაყოფილებულიყო.

53. აქედან გამომდინარე, მთავრობას მიაჩნია, რომ მოსარჩელეებს არ გააჩნდათ სახელმწიფოს მევალის არანაირი სტატუსი, რომლის საფუძველზეც მათ შეიძლებოდა ჰქონოდათ თუნდაც „კანონიერი მოლოდინი“ საკუთრების უფლებით ფაქტობრივი სარგებლობისა.

54. მთავრობის განცხადებით, მოსარჩელეთა სასარჩელო განცხადების არსებითად განხილვაზე, რომელიც სასამართლოებმა ძირითად სარჩელად მიიჩნიეს, უარი თქვეს სახელმწიფო ბაჟის გადაუხდელობის გამო, ფაქტობრივი მხარის შეფასება კი მხოლოდ მართლმსაჯულების ეროვნული ინსტანციების პრეროგატივაა. ამას გარდა, მთავრობის აზრით, მოსარჩელეთა სარჩელი არსებითად რომ განხილულიყო, მის მიმართ ხანდაზმულობის ვადა მაინც ამოწურული იქნებოდა, რადგან №167/1958 ბრძანებულების მე-3 მუხლი ნივთის შემოსავლის დაბრუნების სარჩელისათვის ხანდაზმულობის ვადას 3 წლით განსაზღვრავს.

55. მოსარჩელეები არ ეთანხმებიან მთავრობის მოსაზრებას და კვლავ აცხადებენ, რომ შენობაზე საკუთრების უფლების აღიარება თავისთავად გულისხმობდა შენობისაგან მიღებული შემოსავლით სარგებლობის უფლებასაც, მისი ოდენობა კი შეიძლებოდა გამხდარიყო დავის საგანი.

56. ამასთან დაკავშირებით, ისინი მიუთითებენ სამოქალაქო კოდექსზე, კერძოდ მის 485-ე მუხლზე, რომლის მიხედვით: შენობის ფაქტობრივ მფლობელს შენობის (ნივთის) შემოსავლით სარგებლობის უფლება აქვს მხოლოდ მაშინ, თუ იგი შენობის (ნივთის) უფლებამოსილი მფლობელია. არადა, გამომდინარე იქიდან, რომ სახელმწიფო არ იყო შენობის უფლებამოსილი მფლობელი, იგი ვალდებული იყო, დაებრუნებინა ეს შემოსავალი. მათ მიაჩნიათ, რომ სახელმწიფოს მიერ შენობის უკანონოდ მითვისების ფაქტის დადასტურება იწვევს სამოქალაქო კოდექსის ზემოთ აღნიშნული მუხლის პირობების გამოყენებას და, ამგვარად, სახელმწიფო ხდება მათი, როგორც ნივთის კანონიერ მესაკუთრეთა, მოვალე.

57. რაც შეეხება გამაქარწყლებელ ხანდაზმულობას, ისინი აღნიშნავენ, რომ სამწლიანი ვადა ამ კონკრეტულ საქმეზე არ ვრცელდება, რადგან №167/1958 ბრძანებულების მე-8 მუხლის მიხედვით, უკანონო აქტით მიყენებული ზარალის ანაზღაურების მოთხოვნით სარჩელზე ხანდაზმულობის ვადის ათვლა იწყება იმ მომენტიდან, როცა დაზარალებულისათვის ცნობილი გახდა ზიანის შესახებ და ზიანზე პასუხისმგებელი პირის ვინაობა. ხოლო, მათივე განცხადებით, შენობის სახელმწიფოს სხვადასხვა სტრუქტურაზე მრავალჯერ გადაცემით, შენობის მფლობელის არაუფლებამოსილებისა და რეალური ზიანის შესახებ მათთვის მხოლოდ ბუქარესტის რაიონული სასამართლოს 1999 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების შემდეგ გახდა ცნობილი.

2. სასამართლოს შეფასება

58. სასამართლო შეახსენებს, რომ მოსარჩელეს მხოლოდ მაშინ შეუძლია მიუთითოს პროტოკოლის 1-ლი მუხლის დარღვევაზე და გაასაჩივროს გადაწყვეტილებები, როცა საქმე შეეხება მის კანონიერ საკუთრებას, მის ნივთს, „საკუთრების“ ცნება კი შეიძლება მოიცავდეს როგორც „ამჟამინდელ საკუთრებას“, ასევე საკუთრების მემკვიდრეობითობას, მათ შორის მასთან დაკავშირებულ ვალებს. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელეებს შეუძლიათ ჰქონდეთ „კანონიერი იმედი“ მაინც, რომ ისარგებლონ თავიანთი საკუთრების უფლებით. სამაგიეროდ, მხოლოდ ის იმედი, რომ მათ უღიარეს საკუთრების უფლება, ვერ იქნება განხილული როგორც „საკუთრება“ №1 პროტოკოლის 1-ლი მუხლის გაგებით. იგივე შეიძლება ითქვას პირობით ვალზე, რომელიც ამ პირობის შეუსრულებლობით ბათილდება (იხ.: ლიხტენშტაინის პრინცი ჰანს-ადამ II გერმანიის წინააღმდეგ, №42527/98, §§82,83, აუეს/CEDH 2001VIII, და გრატცინგერი და გრატცინგეროვა ჩეხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ (დეკ.), №39794/98, §69, აუეს/ CEDH 2002-VII).

59. რაც შეეხება „კანონიერი იმედის“ ცნებას, სასამართლო ასევე შეახსენებს, რომ, როცა საკუთრების ინტერესი ვალის სახითაა წარმოდგენილი, იგი „საკუთრების ღირებულებად“ განიხილება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეროვნულ სამართალში ამისთვის არსებობს საკმარისი საფუძველი, მაგალითად, როცა იგი დადასტურებულია ჩამოყალიბებული სამოსამართლეო პრაქტიკით (კოპეკი სლოვაკეთის წინააღმდეგ, №44912/98, §52, აუეს CEDH 2004-...).

60. ამ კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, სასამართლოს აღნიშვნით, სამოქალაქო კოდექსის 485-ე, 486-ე და 487-ე მუხლები მკაფიოდ განმარტავენ და არანაირ ეჭვს არ ტოვებენ, რომ ფაქტობრივმა მფლობელმა უნდა დაუბრუნოს შენობაცა და მისგან მიღებული შემოსავალიც კანონიერ მფლობელებს. ამ პასუხისმგებლობისაგან ერთადერთი განმათავისუფლებელი საბაბი იქნებოდა ის, თუკი ფაქტობრივი მფლობელი აღმოჩნდებოდა შენობის უფლებამოსილი მფლობელი, გასხვისების უფლებით, და მისთვის საკუთრების არაკანონიერების შესახებ არაფერი იქნებოდა ცნობილი.

61. სასამართლო კი აღნიშნავს, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში უკანასკნელ ფაქტორთან არ გვაქვს საქმე, რადგან სავინდიკაციო სარჩელის განხილვის პროცესში ფინანსთა სამინისტრომაც და ბუქარესტის მერიამაც აღიარეს, რომ საკუთრების მიღების არანაირი კანონიერი საფუძველი არ გააჩნდათ. ბუქარესტის რაიონული სასამართლოს 1999 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებიდანაც ჩანს, რომ სახელმწიფოს არასოდეს ჰქონია სადავო შენობაზე საკუთრების რაიმე კანონიერი საფუძველი.

62. ამას გარდა, სასამართლო მიიჩნევს, რომ, მიუხედავად მთავრობის განცხადებისა, უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაც აღიარებს სახელმწიფოს მიერ უკანონოდ მიღებული შემოსავლის კანონიერი მფლობელისათვის დაბრუნების უფლებას სავინდიკაციო სარჩელის საფუძველზე. კონკრეტულ საქმეში ეს პერიოდი მოიცავს 1998 წლის 3 სექტემბრიდან (სავინდიკაციო სარჩელის შეტანის დღე) 1999 წლის 12 ოქტომბრამდე (შენობის ფაქტობრივი დაბრუნების) პერიოდს.

63. აქედან გამომდინარე, რომ აღარაფერი ითქვას, როგორი იქნებოდა ანაზღაურება, მოსარჩელეთა სარჩელი არსებითად რომ განხილულიყო, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოსარჩელეებს შეეძლოთ, ჰქონოდათ «კანონიერი იმედი», თუნდაც ნაწილობრივ მიეღოთ მათთვის კუთვნილი საკუთრებიდან მიღებული შემოსავლის სახით დაგროვილი ვალი, როგორც ამას ითვალისწინებს სამოქალაქო კოდექსი და იცნობს მართლმსაჯულების უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა (იხ. mutatis mutandis, შპს Pressos Compania Naviera და სხვები ბელგიის წინააღმდეგ, 1995 წლის 20 ნოემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, №332, გვ. 21, §§31, 32).

64. რაც შეეხება ზემოქმედებას, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ქირით მიღებული შემოსავლის მოთხოვნის სარჩელის განხილვაზე უარით მოსარჩელეებს პრაქტიკულად ყოველგვარი შანსი წაერთვათ სადავო ანაზღაურების მიღებისა. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელეთა საკუთრების უფლების განხორციელებაზე მოხდა ზემოქმედების მქონე ჩარევა.

65. სასამართლო შეახსენებს, რომ №1 პროტოკოლის 1-ლი მუხლი უზრუნველყოფს საკუთრების უფლებას. იგი მოიცავს სამ სხვადასხვა ნორმას: პირველი, რომელიც ჩამოყალიბებულია დასაწყისში და უფრო ზოგად ხასიათს ატარებს, მიუთითებს საკუთრების უფლების დაცვაზე; მეორე, რომელიც იმავე აბზაცის მეორე ქვეაბზაცშია ჩამოყალიბებული, ითვალისწინებს საკუთრების ჩამორთმევის შესაძლებლობას გარკვეული პირობებით; ხოლო მესამე, რომელიც მეორე აბზაცშია მოცემული, წევრი სახელმწიფოების მიმართ აღიარებს ქონების მართვის რეგულირების უფლებას საერთო ინტერესების შესაბამისად, ან გადასახადებისა თუ მოსაკრებლების, ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად.

თუმცა, ეს სამივე წესი არც იმდენადაა განსხვავებული, რომ მათ შორის კავშირი არ არსებობდეს - მეორე და მესამე შეეხება საკუთრების უფლების დარღვევის განსაკუთრებულ შემთხვევებს და მათი განმარტება უნდა მოხდეს იმ ძირითადი პრინციპიდან გამომდინარე, რომელიც პირველ წესშია ჩამოყალიბებული.

აქედან გამომდინარე, საჭიროა დადგინდეს, იქნა თუ არა მოძებნილი სამართლიანი თანაფარდობა საზოგადოების საერთო ინტერესების მოთხოვნასა და მოსარჩელეთა ფუნდამენტური უფლებების სავალდებულო დაცვას შორის (იხ. სხვა საქმეებთან ერთად სპორონგი და ლონროთი შვედეთის წინააღმდეგ, 1982 წლის 23 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, 52, გვ. 26, §69).

66. კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით, მთავრობა აცხადებს, რომ სარჩელის არსებითად განხილვაზე უარის თქმა შიდა ეროვნული სამართლისა და მართლმსაჯულების ეროვნული ინსტანციების პრეროგატივაა და რომ, როგორიც არ უნდა იყოს მოსარჩელეთა უფლება სავარაუდო ვალის მოთხოვნასთან დაკავშირებით, ხანდაზმულობის ვადით ნაწილობრივ მაინც ბათილდებოდა.

67. მთავრობის პირველ არგუმენტთან დაკავშირებით, სასამართლო კვლავაც ადასტურებს თავის პოზიციას, რომელიც, კონვენციის მე-6 მუხლის მიხედვით, უფლებადარღვევის განხილვისას გამოხატა, ანუ, მიუხედავად მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივი ინსტანციებისათვის მინიჭებული შეფასების თავისუფლებისა, სახელმწიფო ბაჟის გადაუხდელობის მოტივით სარჩელის არსებითად განხილვაზე უარით მათ ხელყვეს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლება. ხოლო იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ მოსარჩელეთა საკუთრების უფლების დარღვევა გამომდინარეობს ეროვნული სასამართლოების მიერ მათი ვალის მოთხოვნის განხილვის შეუძლებლობიდან, სასამართლოს აზრით, შეფასების ის თავისუფლება, რომელიც ეროვნულ სასამართლოებს აქვთ მინიჭებული, ვერ გაამართლებს 1-ლი პროტოკოლის 1-ლი მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევას.

68. ხოლო რაც შეეხება მთავრობის არგუმენტს სარჩელის ხანდაზმულობის ვადასთან მიმართებით, თუნდაც კონკრეტულ საქმესთან დაკავშირებით ეს ვადა ამოწურულიყო, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოსარჩელეთა მიერ ვალის მოთხოვნის უფლების ხანდაზმულობის ვადა შეიძლებოდა მხოლოდ ნაწილობრივ ამოწურულიყო, რასაც თვით მთავრობაც არ უარყოფს.

69. ვინაიდან მთავრობამ ვერ შეძლო, დამაჯერებელი არგუმენტები წარმოედგინა, თუ რატომ ვერ მიიღეს მოსარჩელეებმა რაიმე სახით ანაზღაურება სახელმწიფოს მიერ შენობის ექსპლუატაციით მიღებული შემოსავლის სანაცვლოდ, სასამართლო მიიჩნევს, რომ დარღვეულია სამართლიანი თანფარდობა საერთო ინტერესებსა და მოსარჩელეთა საკუთრების უფლების დაცვას შორის.

70. აქედან გამომდინარე, დაირღვა 1-ლი პროტოკოლის 1-ლი მუხლი.

III. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენების შესახებ

71. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს“.

ა. ზარალი

72. მოსარჩელეები მატერიალური ზიანის ასანაზღაურებლად მოითხოვენ 40 020 428 აშშ-ის დოლარს, რაც შეესაბამება სახელმწიფოს მხრიდან მათდამი ვალს, ანუ 1950 წლიდან 1999 წლამდე პერიოდში შენობის გაქირავებით მიღებულ შემოსავალს.

73. ისინი ასევე ითხოვენ 50 000 აშშ-ის დოლარს მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით.

74. მთავრობა უარყოფს ამ პრეტენზიებს და კვლავ აცხადებს, რომ შიდასახელმწიფოებრივი მართლმსაჯულების არცერთ ინსტანციას არ დაუდგენია არანაირი ვალი სახელმწიფოს მხრიდან. ამას გარდა, იგი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს მიერ მიღებული ქირის ანაზღაურების მოთხოვნის დღიდან სამ წელზე მეტი ხანდაზმულობის მქონე სარჩელი ვეღარ განიხილებოდა, ვადაგასულობის გამო.

75. რაც შეეხება მორალური ზიანისათვის მოთხოვნილ თანხას, მთავრობა აცხადებს, რომ არავითარი კავშირი არ არსებობს სარჩელში ხსენებულ უფლებადარღვევებსა და შესაძლო მორალურ ზიანს შორის.

76. სასამართლო კვლავაც აღნიშნავს, რომ მთავრობამ ვერ შეძლო, დამაჯერებელი არგუმენტები წარმოედგინა, თუ რატომ ვერ მიიღეს მოსარჩელეებმა რაიმე სახით ანაზღაურება სახელმწიფოს მიერ შენობის ექსპლუატაციით მიღებული შემოსავლის სანაცვლოდ.

77. ცხადია, სასამართლო ვერ შეცვლის მართლმსაჯულების შიდასახელმწიფოებრივ ინსტანციებს, რათა გადაწყვეტილება მიიღოს ქირის სახით მიღებული შემოსავლების ანაზღაურების მიზანშეწონილობაზე; არც ზარალისა და მოსარჩელეთა მიმართ ვალის ოდენობის დადგენაა მისი ამოცანა (იხ. მუტატის მუტანდის, შპს Pressos Compania Naviera და სხვები ბელგიის წინააღმდეგ (50-ე მუხლი), 1997 წლის 3 ივლისის გადაწყვეტილება, გვ. 1296, §10, და იაგცილარი და სხვები საბერძნეთის წინააღმდეგ (სამართლიანი დაკმაყოფილება) №41727/98, §24, 2004 წლის 15 იანვარი).

78. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან არანაირი ანაზღაურება არ მომხდარა და დადგენილ უფლებადარღვევას საფუძვლად დაედო სახელმწიფოს მიერ შენობის მითვისებით გამოხატული უკანონო ქმედება, შესაძლებელია, ანაზღაურება სავალდებულოდ არ მოიცავდეს ნივთის სრულ და მთლიან ღირებულებას (იხ. mutatis mutandis, საბერძნეთის ყოფილი მეფე და სხვები საბერძნეთის წინააღმდეგ (სამართლიანი დაკმაყოფილება) №25701/94, 2002 წლის 28 ნოემბერი, §78).

79. შესაბამისი ანაზღაურების დასადგენად სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს შემდეგი ორი ელემენტი: ერთი მხრივ, მისი უფლებამოსილება ratione temporis იწყება მხოლოდ 1994 წლის 20 ივნისიდან, ანუ რუმინეთის მიერ კონვენციის რატიფიკაციის დღიდან და, მეორე მხრივ, რაც შეეხება ამ პერიოდს, სასამართლოს არ უნდა გამორჩეს მხედველობიდან ის, რომ შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლო პრაქტიკა გამორიცხავს ნივთის იმ შემოსავლის ანაზღაურებას, რომელიც მოიცავს სავინდიკაციო სარჩელის შეტანის წინა პერიოდს, ანუ, ამ კონკრეტული საქმის მაგალითზე, პერიოდს 1998 წლის 3 სექტემბრამდე

80. კონვენციის 41-ე მუხლის სამართლიანი დაკმაყოფილების მიზნით, სასამართლო მოსარჩელეთა სასარგებლოდ გადასახადს ერთიანად ადგენს 40 000 ევროს ოდენობით.

81. რაც შეეხება მორალურ ზიანს, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სამართლიანი სასამართლო საქმის განხილვის უფლებისა და საკუთრების უფლების დარღვევის დადასტურება თავისთავად საკმარისი დაკმაყოფილებაა.

ბ. სასამართლო ხარჯები

82. მოსარჩელეები მოითხოვენ 7 000 აშშ-ის დოლარს სასამართლო ხარჯებისათვის, თუმცა არ აზუსტებენ, ეს ხარჯები მათ გასწიეს შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე თუ სასამართლოში სარჩელის წარდგენისათვის.

83. მთავრობა აცხადებს, რომ მოსარჩელეებს არანაირი დამადასტურებელი დოკუმენტი მათი მოთხოვნის დასასაბუთებლად არ წარუდგენიათ.

84. სასამართლო შეახსენებს, რომ კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად, ანაზღაურებას ექვემდებარება მხოლოდ ის რეალურად გაწეული ხარჯები, რომლებიც აუცილებელ საჭიროებას შეესაბამება და გონივრული ოდენობის ფარგლებშია (იხ. სხვა საქმეთა შორის ნიკოლოვა ბულგარეთის წინააღმდეგ, №31195/96, §79, 1999-II აუეს/ CEDH).

85. იქიდან გამომდინარე, რომ მოსარჩელეებს არ წარმოუდგენიათ გაწეული ხარჯების დამადასტურებელი არანაირი დოკუმენტი, სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მათ არანაირი ხარჯი არ აუნაზღაურდებათ.

გ. საურავი

86. სასამართლო შესაფერისად თვლის, რომ საურავი უნდა დაწესდეს ცენტრალური ევროპული ბანკის სესხისათვის განკუთვნილი მინიმალური პროცენტის სახით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამპროცენტიანი ციფრი

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ:

1. დარღვეულია კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

2. დარღვეულია 1-ლი პროტოკოლის 1-ლი მუხლი.

3. ა) მოპასუხე სახელმწიფომ მოსარჩელეებს სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის დღიდან, კონვენციის 44-ე მუხლის შესაბამისად, სამი თვის ვადაში, მატერიალური ზარალის ანაზღაურების მიზნით, ერთად უნდა გადაუხადოს 40000 ევრო და ასევე თანხის ის ოდენობა, რაც შესაძლოა, მოსაკრებლის სახით გახდეს საჭირო.

ბ) აღნიშნული ვადის გასვლიდან თანხის საბოლოო გადახდამდე ამ თანხას დაემატება ევროპის ცენტრალური ბანკის მიერ სესხებისათვის ამ პერიოდის განმავლობაში დაწესებული ოდენობა, რომელიც არ აღემატება 3%-ს.

4. უფლების დარღვევის ფაქტის აღიარება თავისთავად არის სამართლიანი დაკმაყოფილება მორალური ზიანის ანაზღაურების სანაცვლოდ;

5. სასამართლო უარს ამბობს დამატებითი გადასახადის მოთხოვნის სამართლიან დაკმაყოფილებაზე;

შედგენილია ფრანგულ ენაზე და, რეგლამენტის 77-ე მუხლის §§2 და 3-ის შესაბამისად, 2006 წლის 24 მაისს გადაიგზავნა აღსასრულებლად.

ვენსან ბერჟე
სასამართლო მდივანი

ჯონ ჰედიგანი
თავმჯდომარე

Krasniki v. Czech Republic

მეორე სექცია

საქმე კრასნიკი ჩეხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ

(განაცხადი №51277/99)

გადაწყვეტილება

სტრასბურგი

2006 წლის 28 თებერვალი

საბოლოო გადაწყვეტილება
28/05/2006

გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული გარემოებების შემთხვევაში. შესაძლოა, ის დაექვემდებაროს რედაქციული ხასიათის გადასინჯვას.

საქმეზე „კრასნიკი ჩეხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ“,
(Krasniki v. Czech Republic)

ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს პალატამ (მეორე სექცია), შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ჟ.პ. კოსტა - თავმჯდომარე,

ბ-ნი ა.ბ. ბაკა,

ბ-ნი კ. ჯუნგვეირტი,

ბ-ნი ვ. ბუტკევიჩი,

ბ-ნი მ. უგრეხელიძე,

ქ-ნი ა. მულარონი,

ბ-ნი ე. ფურა-სანდსტრომი - მოსამართლეები,

და ქ-ნი ს. ოლე - სექციის რეგისტრატორი -

იმსჯელა განმარტოებით 2006 წლის 7 თებერვალს და

ამავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს „მაკედონიის, ყოფილი იუგოსლავიის, რესპუბლიკის“ მოქალაქე ჰასან კრასნიკის (შემდგომში - „განმცხადებელი“) მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის (შემდგომში - „კონვენცია“) 34-ე მუხლის თანახმად, 1999 წლის 2 სექტემბერს ჩეხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ შეტანილი განაცხადიდან (№59696/00).

2. განმცხადებელს წარმოადგენდა ბ-ნი დ. სტრუპეკი, პრაღაში მოღვაწე ადვოკატი. ჩეხეთის მთავრობას (შემდგომში - „მთავრობა“) - ბ-ნი ვ.ა. სჩორმი, იუსტიციის სამინისტროდან.

3. მოსარჩელე აცხადებდა, რომ იგი გასამართლდა მხოლოდ მოწმეთა თანმხვედრ ჩვენებებზე დაყრდნობით და მისი დაცვის უფლებები მაქსიმალურად შეიზღუდა, რაც, მისი მტკიცებით, იყო კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის (დ) ქვეპუნქტის დარღვევა.

4. განაცხადი დაეწერა სასამართლოს მეორე სექციას (სასამართლოს რეგლამენტის 52-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად). სექციაში პალატის შემადგენლობა, რომელსაც საქმე უნდა განეხილა (კონვენციის 27-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი), დაკომპლექტდა რეგლამენტის 26-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად.

5. 2004 წლის 14 სექტემბრის გადაწყვეტილებით, სასამართლომ განაცხადი დაუშვა არსებით განხილვაზე.

6. 2004 წლის 1-ლ ნოემბერს სასამართლომ შეცვალა სექციების შემადგენლობები (რეგლამენტის 25-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი). საქმე გადაეცა ახლად შექმნილ მეორე სექციას (რეგლამენტის 52-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი).

7. განმცხადებელმა და მთავრობამ არსებითი განხილვისათვის წარმოადგინეს წერილობითი კომენტარები (რეგლამენტის 59-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი).

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

8. განმცხადებელი დაიბადა 1971 წელს და ცხოვრობდა სკოპიეში („მაკედონიის, ყოფილი იუგოსლავიის, რესპუბლიკა“).

9. 1997 წლის 24 აპრილს განმცხადებელს ბრალი წაეყენა 1997 წლის იანვარ-აპრილში ნარკოტიკული და სხვა მომწამლავი ნივთიერებების უკანონო წარმოებისა და შენახვის გამო, რაც იკრძალებოდა იმ დროისათვის მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსის 187-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით.

10. მთავრობის მტკიცებით, მოწმე ფსევდონიმით - „იანა ჩარვატოვა“- პირველად დაიკითხა 1997 წლის 24 აპრილს, როდესაც განმცხადებლის კრიმინალურ საქმიანობასთან დაკავშირებით გამოძიების წარმოების პროცესში მას დაუკავშირდა პოლიცია. მოწმემ განაცხადა, inter alia, რომ „მას სურდა ჩვენების მიცემა, რადგან იცოდა, თუ რა შეეძლო ჰეროინს და სურდა, ენახა ნარკოდილერებისაგან თავისუფალი თეფლისი“, „იგი საკუთარ სიცოცხლეს საფრთხეში აგდებდა და მზად იყო ჩვენების მისაცემად, იმ პირობით, თუ ანონიმური დარჩებოდა მისი ვინაობა, რადგან პოლიციის მიერ რამდენიმე ნარკოდილერის დაკავების შემდეგ იუგოსლავიელებს დაემუქრნენ, რომ თუ მათგან ვინმე კიდევ „დაასმენდა“ დილერს, მას მოძებნიდნენ და „გაანადგურებდნენ“.

11. განმცხადებლის მტკიცებით, მის სისხლის სამართლის საქმეში ჩაკრული ინტერვიუს ჩანაწერი არ იყო განცხადება, რომელსაც ხელს აწერდა მოწმე, ეს იყო ეგრეთ წოდებული ოფიციალური ჩანაწერი (úřední záznam), შედგენილი და შემდგომ ხელმოწერილი თვით პოლიციის ოფიცრის მიერ. განმცხადებელი აცხადებდა, რომ ჩანაწერიდან არ ჩანდა, „იანა ჩარვატოვა“ დაიკითხა თუ არა და ეს ჩანაწერი შედგენილ იქნა მისთვის ბრალდების წაყენებამდე თუ მას შემდეგ. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ამ ტიპის ჩანაწერი არ შეიძლებოდა გამოყენებული ყოფილიყო ბრალდებისათვის სასარგებლო მტკიცებულებად.

12. წინასწარი გამოძიების სტადიაზე განმცხადებელმა უარყო მისი ბრალეულობა. იგი აცხადებდა, რომ თვითონ იყო ჰეროინის მომხმარებელი და მასთან ნაპოვნი ნარკოტიკული საშუალებები მხოლოდ მისთვის იყო განკუთვნილი. 1997 წლის 11 ივლისს „იანა ჩარვატოვა“ და მეორე მოწმე ფსევდონიმით - „იან ნოვოტნი“ - დაიკითხნენ თეფლისის რაიონულ საგამოძიებო ოფისში (okresní úřad vyšetřování). ინტერვიუს დაესწრო განმცხადებლის ადვოკატი, თვითონ განმცხადებელი მას არ დასწრებია. მოწმე „იანა ჩარვატოვამ“ განაცხადა:

„ ... რაც შეეხება ჰასან კრასნიკის, მე არ ვიცი მისი სრული სახელი, მას დავუკავშირდი გასული წლის ზამთარში ... მასთან გამაგზავნა ჩემმა შეყვარებულმა, რომელიც ასევე ნარკოტიკების მომხმარებელია.

მსურს, დავაზუსტო ფაქტები ჰასან კრასნიკის პიროვნებასთან დაკავშირებით. როგორც უკვე მოგახსენეთ, არ ვიცი მისი სრული სახელი. ვიცი, უფრო ზუსტად, მახსოვს მხოლოდ მისი სახელი, ჩემმა შეყვარებულმა გამაგზავნა ტროვანაში, პიკეში დამთხოვა, მეპოვა ვინმე ჰასანი, რათა მისთვის გამომერთმია 0,5 გრამი ჰეროინი...

რაც შეეხება ჰასანს, მე მისგან გასულ წელსაც ვყიდულობდი ნარკოტიკს. მას შემდეგ, ვფიქრობ, აღარ მინახავს. რაც შეეხება მის ფიზიკურ აღწერილობას, შემიძლია გითხრათ, რომ არის დაახლოებით 170 სმ სიმაღლის, გამხდარი, მოკლე ქერა თმით... და მახსოვს, რომ ეცვა ლურჯი ფერის ჯინსის შარვალი და მუქი ქურთუკი“.

13. განმცხადებლის ადვოკატის მიერ დასმულ შეკითხვაზე მან უპასუხა, რომ ჩვენებას აძლევდა როგორც ანონიმური მოწმე, რადგან ნარკოტიკების ვალი ჰქონდა გადასახდელი. გამომძიებლის მიერ დასმულ შეკითხვაზე, ოდესმე დამუქრებია ან უცემია თუ არა იმ ადამიანს, ვისი ფულიც ემართა, მან განაცხადა, რომ იუგოსლავიელმა, ვისთვისაც ფული ჰქონდა მისაცემი, რამდენჯერმე სცემა და კიდევ არსებობდა რამდენიმე სხვა ამგვარი შემთხვევა.

14. მას აჩვენეს სურათების ალბომიდან ათი ფოტოსურათი და სთხოვეს, კარგად შეესწავლა ისინი. მან განაცხადა:

„ ...მე-5 სურათზე აღბეჭდილი ადამიანის სახელი არ ვიცი ... მე მისგან ვყიდულობდი ნარკოტიკს ... პიკეში, ტროვანაში, შობის შემდგომ დღეებში...; ის შემდეგ გადასახლდა პიკეში, რკინიგზის სადგურთან ახლოს. ბოლოს იგი ვნახე ზამთარში“.

15. განმცხადებლის ადვოკატის შეკითხვის პასუხად „იანა ჩარვატოვამ“ განაცხადა, რომ „ჰასანი“, რომლისგანაც მან 1996 წელს შობის დღეებში ჰეროინი შეიძინა, ფოტოებზე აღბეჭდილ პირებს შორის არ იყო. გამომძიებლის მიერ დასმულ შეკითხვაზე, იცნობდა თუ არა იგი ვინმე „იურას“ თუ „ჯუროს“ და იყო თუ არა იგი ფოტოებზე გამოხატული, მან უპასუხა:

„სახელი „იურა“ არ გამიგია, მაგრამ, მგონი, შევხვედრივარ „ჯუროს“. ვფიქრობ, მე მაგ პიროვნებისაგან ჰეროინს ვყიდულობდი; დიახ, დარწმუნებული ვარ, მე მისგან ჰეროინს ვყიდულობდი პიკეში, ტროვანაში; ეს ხდებოდა ზამთრის პერიოდში, გასულ წელს თუ ამ წელს, ზუსტად აღარ მახსოვს... ვფიქრობ, პირველ სურათზე ეგ უნდა იყოს გამოსახული“.

16. განმცხადებლის თანახმად, „იანა ჩარვატოვას“ დაკითხვა შემდეგი ქრონოლოგიით მიმდინარეობდა: მოწმეს ჰკითხეს ჰასან კრასნიკის შესახებ, ამიტომაც მან დაიწყო საუბარი პირზე, სახელად ჰასანზე. მან აღწერა მისი გარეგნობა, ამის შემდეგ მას აჩვენეს ფოტოების ალბომი და შემთხვევით იქნა ნახსენები, რომ ის იცნობდა ფოტოებზე გამოსახულ ყველა პირს, განმცხადებლის ჩათვლით. ინტერვიუს ოფიციალური ჩანაწერი ამტკიცებს, რომ 1997 წლის 11 ივლისს ჩატარებული დაკითხვისას „იანა ჩარვატოვას“ ჰკითხეს ჰასან კრასნიკის, ისევე როგორც „იურას“ თუ „ჯუროს“, შესახებ და მან პირველ ფოტოსურათზე ამოიცნო „ჯურო“.

17. იმავე დღეს დაკითხულმა მოწმე „იან ნოვოტნიმ“ განაცხადა:

„ძალიან ბევრ იუგოსლავიელს ვიცნობ და შემიძლია, დარწმუნებით გითხრათ, რომ ვიცნობ ამ პიროვნებას. ვიცნობ მას ფსევდონიმით - „ჯურო“.

ვიცი, რომ ის აქ იყო დაახლოებით ოთხი წლის წინ, შემდეგ გაუჩინარდა და კვლავ გამოჩნდა ამ წლის დასაწყისში. ის ჰეროინს ყიდდა სამი თვის განმავლობაში პიკეში, ტროვანაში, აზარტული თამაშების კლუბში, ...მცირე დროით ის გადასახლდა პიკეში, რკინიგზის ახლოს. მე მისგან შემეძლო შემეძინა 10 გ ჰეროინი... ბოლოს „ჯურო“ ვნახე სამი თვის წინ, აპრილის ბოლოს თუ მაისის დასაწყისში... რაც შეეხება მის გარეგნობას, შემიძლია ვთქვა, რომ ის იყო დაახლოებით 25 წლის, 170 სმ სიმაღლის გამხდარი ახალგაზრდა, მოკლე ქერა ფერის თმით...“

18. ფოტოსურათების ალბომის ჩვენების შემდეგ „იან ნოვოტნიმ“ განაცხადა:

ნამდვილად ვცნობ მეხუთე სურათზე გამოსახულ ადამიანს, ეს არის ჯურო, რომლისგანაც პიკეს აზარტული თამაშების კლუბში, თეფლისში, მასარიკოვას ქუჩაზე, ჰეროინს ვყიდულობდი, ამ წლის დასაწყისიდან, აპრილსა თუ მაისის დასაწყისში, კი მას ვხვდებოდი რკინიგზის ახლოს“.

19. განმცხადებლის ადვოკატმა მოწმისაგან სცადა, გაეგო, მას რისი ეშინოდა და რატომ სურდა ანონიმურად დარჩენა. მოწმემ განაცხადა, რომ იუგოსლავიელები ტემპერამენტიანი ხალხი იყო, ისინი მას რამდენიმეჯერ დაემუქრნენ, როდესაც სხვისგან მოინდომა ნარკოტიკის შეძენა, შესაბამისად, მას ეშინოდა, თავისი ოჯახის საფრთხეში ჩაყენების. ადვოკატის შემდგომ შეკითხვაზე, მეხუთე ფოტოსურათზე გამოსახული პიროვნება თუ დამუქრებია მას ოდესმე, მოწმემ უარყოფითი პასუხი გასცა. ადვოკატის ბოლო შეკითხვაზე, „იან ნოვოტნიმ“ განაცხადა, რომ მეხუთე ფოტოზე გამოსახული პირისაგან მან ჰეროინი შეიძინა ზუსტად ახალი წლის შემდეგ, ბოლოს კი მასთან იყო აპრილის შუა რიცხვებში.

20. პოლიციაში არსებული საქმის მასალები გადაეგზავნა თეფლისის რაიონულ პროკურატურას (okresní státní zastupitelství), რომელმაც 1997 წლის 12 სექტემბერს თეფლისის რაიონულ სასამართლოს (okresní soud) განმცხადებლის წინააღმდეგ საბრალდებო ოქმით მიმართა. პროკურორმა განმცხადებელს ბრალი დასდო თეფლისში 1997 წლის იანვრიდან 23 აპრილამდე პერიოდში ჰეროინის გავრცელებაში, სულ მცირე, ოცი „ბაშის“, რომლიდანაც თითოეული 0,5 გ ჰეროინს შეიცავდა, „იან ნოვოტნისთვის“ მიყიდვაში და იმავე ოდენობის ჰეროინის „იანა ჩარვატოვასათვის“ მიყიდვაში. პროკურორმა სასამართლოს შუამდგომლობით მიმართა, რომ ორი ანონიმური მოწმე, ისევე როგორც მოწმეები კ. და ს., სასამართლო პროცესზე მოწმედ დაკითხულიყვნენ, პროცესზე ასევე წაეკითხათ პოლიციაში გაკეთებული ჩანაწერები ფოტოებზე პირების ამოცნობასთან დაკავშირებით.

21. 1997 წლის 18 ნოემბერს რაიონულ სასამართლოში დაიწყო განმცხადებლის სასამართლო პროცესი. განმცხადებელმა ბრალი არ აღიარა.

22. სასამართლო განხილვის ოქმიდან ირკვევა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 209-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, სხდომის თავმჯდომარემ ანონიმური მოწმე „იან ნოვოტნი“ სასამართლო დარბაზის გარეთ დაკითხა, განმცხადებლისა და მისი დამცველისაგან მოშორებით, რომელთაც უფლება ჰქონდათ, მოწმისათვის კითხვები დაესვათ სასამართლოს თავმჯდომარის დახმარებით. მოწმემ განაცხადა, რომ განმცხადებელი იყო სწორედ ის ადამიანი, ვისგანაც იგი ჰეროინს ყიდულობდა, მან განმცხადებლისაგან ნარკოტიკი შეიძინა ასევე 1997 წლის დასაწყისშიც. ჩვენებაში მოწმემ ასევე აღნიშნა, რომ ის უკვე განიკურნა და ნარკოტიკულ საშუალებებს აღარ მოიხმარდა. განმცხადებლის ადვოკატის მიერ დასმულ რამდენიმე შეკითხვაზე მოწმემ უპასუხა, რომ ბრალდებულისაგან ნარკოტიკი შეიძინა რაღაც პერიოდის წინ. შემდეგ იგი გაუჩინარდა და ჰეროინის გაყიდვა ისევ დაიწყო 1997 წლიდან. მან ასევე დასძინა, რომ განმცხადებლისაგან ნარკოტიკს ყიდულობდა 1997 წელს ერთი თვის განმავლობაში და შემდეგ ის ხედავდა, თუ როგორ ყიდდა იგი ჰეროინს 1997 წელს სამი თვის განმავლობაში. მან განმცხადებელი აღწერა როგორც 175-180 სმ სიმაღლის ადამიანი, გამხდარი, სწორი, მუქი ფერის თმით. მან ისიც აღნიშნა, რომ ახლანდელისაგან განსხვავებით, ადრე ის ძალიან ცუდად იმახსოვრებდა თმის ფერს. ანონიმური მოწმის ჩვენებაზე განმცხადებელმა განაცხადა, რომ მისი მონათხრობი მტკნარი სიცრუე იყო.

23. ამის შემდგომ სასამართლომ ხმამაღლა ამოიკითხა მოწმეების - კ. და ს.-ს წერილობითი ჩვენებები, ექსპერტის დასკვნა და სხვა წერილობითი მტკიცებულებები. პროცესი გადაიდო 1997 წლის 25 ნოემბრამდე, მოწმე „იანა ჩარვატოვას“ დაკითხვის მიზნით.

24. შემდეგი პროცესი გაიმართა 1997 წლის 9 დეკემბერს. ოქმში ჩაიწერა, გამომძიებლებმა

ტელეფონით აცნობეს სასამართლოს, რომ სხდომის დროს „იანა ჩარვატოვა“ საკუთარ სახლში ვერ იპოვეს. პროცესი გადაიდო 1998 წლის 14 იანვრამდე. პოლიციას დაევალა, გამოერკვია, მოწმე საკუთარ მისამართზე ცხოვრობდა თუ არა.

25. 1998 წლის 14 იანვრის სხდომის ოქმის მიხედვით, რაიონულმა სასამართლომ 1997 წლის 9 და 17 დეკემბრის პოლიციის ოქმები წაიკითხა, სადაც საუბარია „იანა ჩარვატოვას“ უცნობი ადგილსამყოფელის შესახებ. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 211-ე მუხლის მე-2(ა) პუნქტის შესაბამისად, წინასწარი გამოძიების ეტაპზე „იანა ჩარვატოვას“ მიერ პოლიციის განყოფილებაში მიცემული ჩვენება იქნა წაკითხული. მოწმის ჩვენებაზე განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ამ პერიოდისათვის ის ჩეხეთის რესპუბლიკაში საერთოდ არ იმყოფებოდა.

26. ამავე დღეს გამოტანილი განაჩენით სასამართლომ ბრალდებული დამნაშავედ ცნო ნარკოტიკული და სხვა მომწამლავი ნივთიერებების უკანონო წარმოებასა და ფლობაში, მას მიესაჯა ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა, ისევე, როგორც განუსაზღვრელი ვადით ჩეხეთის რესპუბლიკიდან გაძევება. სასამართლომ დაადგინა, რომ 1996 წლის იანვრიდან 1997 წლის 23 აპრილამდე პერიოდში განმცხადებელი ჰეროინს „პატარა შეკვრებად“ ყიდდა. მან, სულ მცირე, ოცი „შეკვრა“ მიჰყიდა „იან ნოვოტნის“ და ამ პერიოდის განმავლობაში ჰეროინი ასევე რამდენჯერმე მიჰყიდა „იანა ჩარვატოვასაც“.

27. განმცხადებელმა კვლავ აღნიშნა, რომ ამ პერიოდისათვის იგი ჩეხეთის რესპუბლიკაში არ იმყოფებოდა და მის მფლობელობაში ნაპოვნი ნარკოტიკული საშუალებები მხოლოდ მისთვის იყო განკუთვნილი.

28. რაიონულმა სასამართლომ თავისი ვერდიქტი სრულად დააფუძნა ორი ანონიმური მოწმის ჩვენებებს. მან დაადგინა, რომ მოწმეთა ვინაობის მათი უსაფრთხოების მიზნით გასაიდუმლოება ჩვენების მიცემის წინ გამართლებული იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, დანაშაულის სიმძიმისა და მოწმეთა შიშის გათვალისწინებით, სასამართლო დარბაზში საჯაროდ მიეცათ ჩვენება.

29. რაიონულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ, როგორც ანონიმურმა მოწმე „იან ნოვოტნიმ“ განაცხადა, მინიმუმ ოცი „ბაში“ ჰეროინი შეიძინა ბრალდებულისაგან, მან იგი ასევე ამოიცნო ფოტოსურათზეც, წინასწარი გამოძიების, ასევე არსებითი განხილვის ეტაპზე, როგორც ადამიანი, რომელიც ჰეროინს ასაღებდა არა მხოლოდ მასზე, არამედ სხვა ადამიანებზეც.

30. რაც შეეხება „იანა ჩარვატოვას“, სასამართლომ მოიხმო პოლიციის ოქმები, სადაც მითითებულ იქნა, რომ მოწმე რეგისტრაციის ადგილას ვერ იპოვეს და მისი ძებნა წარუმატებელი აღმოჩნდა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ჩარვატოვა“ დაიკითხა წინასწარი გამოძიების ეტაპზე ბრალდებულის ადვოკატის თანდასწრებით, სადაც მან აღნიშნა, რომ ჰეროინს ყიდულობდა განმცხადებლისაგან, რომელიც ფოტოზე ამოიცნო.

31. სასამართლომ ასევე შეისწავლა ბრალდებულის პასპორტი, საიდანაც ირკვეოდა, რომ განმცხადებელი ჩეხეთის რესპუბლიკაში ბულგარეთიდან გადა ვიდა 1997 წლის 17 მარტს. ექსპერტის ფსიქიატრიული ექსპერტიზის დასკვნის თანახმად, განმცხადებელი, inter aliა, ნარკომანიით იყო დაავადებული, მას უნდა სცოდნოდა საზოგადოების მიმართ მის მიერ ჩადენილი კრიმინალური ქმედებებით მიყენებული საშიშროების შესახებ და უნდა გაეკონტროლებინა საკუთარი თავი. ექსპერტის დასკვნა ქმედების არსთან დაკავშირებით ამტკიცებდა, რომ ამის მიზეზი იყო ჰეროინი.

32. სასამართლომ ყველა შესაბამისი მტკიცებულების შესწავლის შემდეგ დაადგინა, რომ ანონიმური მოწმეების ჩვენებები სიმართლეს შეესაბამებოდა და განმცხადებლის ბრალეულობას ამტკიცებდა. მან ასევე აღნიშნა, რომ მოწმე „იან ნოვოტნიმ“ ბრალდებული ამოიცნო როგორც წინასწარი გამოძიების, ასევე არსებითი განხილვის ეტაპებზე. სასამართლოს აზრით, განმცხადებლის მიერ მოხმობილი მტკიცებულება - მისი პასპორტის ასლი და თვითმფრინავის ბილეთი იმის დასამტკიცებლად, რომ მის ბრალდებაში მითითებული პერიოდის უმეტესი დღეების განმავლობაში იგი ჩეხეთის რესპუბლიკაში არ იმყოფებოდა, საკმარისი არ იყო მის წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულებების გასაბათილებლად. როგორც ჩანს, სასამართლომ არ გაითვალისწინა მოწმეების - კ.-სა და ს.-ს ჩვენებები.

33. 1998 წლის 2 თებერვალს განმცხადებელმა გაასაჩივრა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელშიც აღნიშნავდა, რომ მას არანაირი დანაშაული არ ჩაუდენია, რადგან მის მფლობელობაში ნაპოვნი ჰეროინი მხოლოდ თვითონ უნდა მოეხმარა. ის ასევე ასაჩივრებდა იმ ფაქტს, რომ რაიონული სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანისას დაეყრდნო ანონიმური მოწმეების ჩვენებებს, რომლებიც მის საწინააღმდეგოდ იქნა გამოყენებული. მსჯავრდებულის მტკიცებით, ვერც საგამოძიებო ორგანოებმა და ვერც რაიონულმა სასამართლომ ვერ შეძლეს, გაეთვალისწინებინათ ანონიმური მოწმეების ჩვენებებში გამოკვეთილი არსებითი ხასიათის წინააღმდეგობები.

34. 1998 წლის 9 მარტს სააპელაციო სასამართლომ (krajský soud) განმცხადებლის სარჩელი არ დააკმაყოფილა და აღნიშნა, რომ სააპელაციო სარჩელი დაუსაბუთებელი იყო. სასამართლომ განაცხადა, რომ ორივე ანონიმური მოწმე დაიკითხა წინასწარი გამოძიების ეტაპზე, “იანა ჩარვატოვას” განცხადება კი პროცესზე წაკითხულ იქნა იმ მიზეზით, რომ იგი რეგისტრირებულ საცხოვრებელ ადგილას ვერ იპოვეს. რაც შეეხებოდათ მოწმეებს - კ.-სა და ს.-ს, მათ უარი განაცხადეს, სასამართლო პროცესზე ყოფილიყვნენ დაკითხულნი.

35. სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლისსამართლებრივი ქმედების ბუნებიდან გამომდინარე, მოწმეები ნარკომანიით დაავადებულთა და ჰეროინის მომხმარებელთა ჯგუფს მიეკუთვნებოდნენ, რომლებიც „განსაკუთრებულად მოწყვლადი ჯგუფია“. მისი დასკვნით, ორი ანონიმური მოწმის მიმართ, მათი წუხილის გათვალისწინებით, საგამოძიებო ორგანოებმა გამოიყენეს აბსოლუტურად კანონიერი პროცედურები, გათვალისწინებული სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, მათი ფსევდონიმით დაკითხვის ჩათვლით.

36. რაც შეეხება მოწმეთა განცხადებებში არსებულ წინააღმდეგობებს, სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოწმე „იანა ჩარვატოვამ“ განმცხადებელი ფოტოსურათზე ამოიცნო, როგორც ადამიანი, რომლისგანაც იგი ჰეროინს ყიდულობდა, მაგრამ არ იცოდა მისი სახელი. მან აღწერა ნარკოტიკების გამსაღებელი, რომელსაც იცნობდა სახელით - „ჰასანი“, რომლის აღწერილობაც განსხვავდებოდა განმცხადებლის გარეგნული აღწერილობისაგან. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოწმე „იან ნოვოტნის“ ჩვენება წინააღმდეგობრივი არ იყო, მან რამდენჯერმე აღწერა, თუ ვისგან, სად და როდის შეიძინა ჰეროინი. ის განმცხადებელს ხვდებოდა ხოლმე კვამლით დაბურულ, ცუდად განათებულ აზარტული თამაშების შესასვლელ დარბაზში და კონცენტრირებული იყო ნარკოტიკის მიღებაზე და არა იმაზე, რომ გამსაღებლის გარეგნობის დეტალები დაემახსოვრებინა. სასამართლოს აღნიშვნით, ის ფაქტი, რომ მოწმემ სწორად ვერ აღწერა ბრალდებულის თმის ფერი, „საქმისთვის არსებითი ფაქტი არ იყო“. სააპელაციო სასამართლო სრულად დაეთანხმა რაიონული სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტებსა და შეფასებებს.

37. 1998 წლის 6 მაისს განმცხადებელმა საკონსტიტუციო სასამართლოს (ústavní stížnost) მიმართა სარჩელით, რომელშიც აღნიშნა, რომ მას დაერღვა კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3(დ) პუნქტით გარანტირებული უფლება. იგი აცხადებდა, რომ არანაირი სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობდა ანონიმური მოწმეების ჩვენებათა გამოსაყენებლად და ხელისუფლების ორგანოებმა ბრალდების მხარეს არსებითი უპირატესობა მიანიჭეს, მხარეთა თანასწორობის პრინციპის დარღვევით. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მის მიმართ გამოტანილი ვერდიქტი ეყრდნობოდა მხოლოდ ანონიმურ მოწმეთა ჩვენებებს.

38. 1999 წლის 3 მარტს საკონსტიტუციო სასამართლომ (Ústavní soud) განმცხადებლის სარჩელი უსაფუძვლობის გამო არ დააკმაყოფილა. მან განაცხადა, რომ ანონიმურ მოწმეთა ჩვენებები საქმის მტკიცებულებად მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა ჩათვლილიყო თუ დაცული იქნებოდა ქვემდებარეობის პრინციპი, ანუ თუ მოწმეთა უსაფრთხოების დასაცავად სხვა საშუალება არ არსებობდა და მაქსიმუმამდე უნდა შემცირებულიყო დაცვის მხარის უფლებათა შეზღუდვა. სასამართლომ აღიარა, რომ კონფლიქტი არსებობდა, ერთი მხრივ, საკუთარი თავის დაცვის კონსტიტუციურ უფლებასა და, მეორე მხრივ, მოწმეთა ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დაცვის საჭიროებას შორის. სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ კონფლიქტის დარეგულირება შესაძლებელი იყო მხოლოდ პროპორციულობის პრინციპზე დაყრდნობით.

39. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ მიიღო განმცხადებლის არგუმენტი იმის შესახებ, რომ ანონიმური მოწმის პროცედურა მის სასარგებლოდ არ იქნა გამოყენებული. მან დაადგინა, რომ, რადგანაც ანონიმურ მოწმეთა ჩვენებების გამოყენებით შეიძლებოდა შეზღუდულიყო დაცვის უფლებები, აუცილებელი იყო, საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, შეზღუდვის სერიოზულობისა და ფარგლების განხილვა. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიციის ოფიციალური ოქმების თანახმად, ორი ანონიმური მოწმის დაკითხვა მოხდა განმცხადებლის ადვოკატის თანდასწრებით, რომელსაც უფლება ჰქონდა, მათთვის შეკითხვები დაესვა. სასამართლომ დაასკვნა, რომ, როგორც წინასწარი გამოძიების, ასევე არსებითი განხილვის ეტაპზე განმცხადებლის ფოტოზე ამოცნობა უეჭელს ხდიდა პროცესის კანონიერებასა და სამართლიანობას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ არათანაბარი პირობები, რომელშიც დაცვის მხარეს უწევდა მუშაობა, არაკონსტიტუციურობის საკითხს არ წარმოშობდა, რადგან საქმისთვის მნიშვნელოვანი იყო მოწმეთა ჩვენებების შინაარსი და არა მათი ვინაობა, იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ სასამართლოებმა საკმარისად არ დაასაბუთეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე და 209-ე მუხლების გამოყენების აუცილებლობა.

40. 2005 წლის 18 აპრილს იუსტიციის მინისტრმა სარჩელით მიმართა სასამართლოს განმცხადებლის სასარგებლოდ. მისი განცხადებით, დაირღვა კანონი (stížnost pro porušení zákona). მინისტრის სარჩელი დაეფუძნა შემდეგ არგუმენტებს:

„- [სასამართლოებმა] საკმარისად ვერ უზრუნველყვეს სამართლიანი სასამართლოს ჩატარება, რადგან [განმცხადებლის] ადვოკატს არ მიეცა საშუალება, დაკითხვის პროცესში ენახა ორივე ანონიმური მოწმე მათი ვინაობის შესწავლის მიზნით;

- პროკურატურის თანამშრომლებს არ უმსჯელიათ საკითხზე, იყო თუ არა აუცილებელი მოწმეთა ვინაობების გასაიდუმლოება;

- სანამ მიღებული იქნებოდა მოწმეთა ვინაობების გასაიდუმლოების გადაწყვეტილება, დაცვის მხარეს არცერთხელ არ მისცემია საშუალება, გაეპროტესტებინა მოწმეთა სანდოობა, ან მოეთხოვა დასაბუთება მათ მიმართ მოსალოდნელი საშიშროებისა, რასაც დაეფუძნა მათი ვინაობის გასაიდუმლოების გადაწყვეტილება;

- სასამართლოებს არ დაუკონკრეტებიათ, ...რომ მათთვის ცნობილი იყო ორივე მოწმის ნამდვილი ვინაობა და არ დაუდგენიათ, რომ ბრალდებული მართლაც სერიოზულ საფრთხეს უქმნიდა ორივე ანონიმური მოწმის სიცოცხლესა და თავისუფლებას;

- [განმცხადებლის] ადვოკატს არ შეეძლო დაედგინა ანონიმური მოწმეების სანდოობა და მათი ჩვენებების ჭეშმარიტება, ეს არც სასამართლოებს გაუკეთებიათ;

- ფოტოებზე ბრალდებულის ამოცნობისას არსებულმა შეუსაბამო პირობებმა მოწმეებს სანდოობა დააკარგვინა, და

- ბრალდებულის წინააღმდეგ გამოტანილი ვერდიქტი სრულად დაეფუძნა ანონიმური მოწმეების მიერ გაკეთებულ განცხადებებს“.

41. 2005 წლის 31 მაისის გადაწყვეტილებით, უზენაესმა სასამართლომ (Nejvyšší soud) საჩივარი არ დააკმაყოფილა, ან სრულად გაიზიარა და დაეყრდნო საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას. დამატებით მან აღნიშნა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არ უზრუნველყოფს დამცველის უფლებას, ნახოს ანონიმური მოწმეები და შეიტყოს მათი ვინაობა. მინისტრის მიერ ამ საკითხთან მიმართებით დასმული ორი არგუმენტი, შესაბამისად, ჩაითვალა contra legem.

II. შესაბამისი შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა

1. სისხლის სამართლის კოდექსი (ძალაში მყოფი საქმის განხილვის პერიოდისათვის)

42. 187-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, ნარკოტიკული და სხვა მომწამვლავი ნივთიერებების წარმოება, იმპორტი, ექსპორტი, ტრანსპორტირება ან შენახვა, ან მესამე პირისაგან მიღება, შესაბამისი ნებართვის გარეშე, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით სამ წლამდე ვადით ან ჯარიმით.

2. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (საქმის განხილვის პერიოდისათვის მოქმედი ვარიანტი)

43. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, როდესაც გარემოებები მიანიშნებს, რომ ჩვენების მიცემის შემთხვევაში მოწმე ან მოწმის ახლობელი ადამიანი დგას ფიზიკური ძალადობის ან მის ძირითად უფლებებში ჩარევის აშკარა სერიოზული საფრთხის წინაშე, და როდესაც შეუძლებელია სხვა საშუალების გამოყენებით მოწმის ეფექტური დაცვის უზრუნველყოფა, შესაბამის ორგანოებს ევალებათ, მიიღონ შესაბამისი ზომები მოწმის გარეგნული იდენტიფიკაციის თავიდან ასაცილებლად. მოწმის სახელი და გვარი ისევე, როგორც სხვა მისი მონაცემები, არც განცხადებას და არც სისხლის სამართლის საქმეს არ უნდა დაერთოს და ცნობილი იყოს მხოლოდ შესაბამისი ორგანოებისათვის. მოწმე უნდა იქნეს ინფორმირებული თავისი უფლების შესახებ, მოხდეს მისი პიროვნების გასაიდუმლოება და განცხადებას ხელი მოაწეროს ფიქტიური სახელით, რითიც მოხდება შემდგომ მისი იდენტიფიკაცია. თუ აღარ იარსებებს მიზეზი, რის გამოც მოხდა მოწმის სახელისა და მისი მონაცემების გასაიდუმლოება, ეს ინფორმაცია უნდა დაერთოს სისხლის სამართლის საქმეს და მოწმის ვინაობა უნდა გამჟღავნდეს.

44. 209-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, პასუხისმგებელმა პირმა უნდა უზრუნველყოს, რომ მოწმე, რომელიც ჯერ არ დაკითხულა, არ დაესწროს ბრალდებულის ან სხვა მოწმეების დაკითხვებს. თუ არსებობს ეჭვი, რომ ბრალდებულის თანდასწრებით მოწმე სრულ სიმართლეს არ იტყვის, ან თუ მოწმე ან მისი ნათესავი სხეულის დაზიანების, ან ფიზიკური განადგურებისა თუ სხვა სერიოზული საფრთხის წინაშე დგანან, პასუხისმგებელი პირი ვალდებულია, მიიღოს შესაბამისი ზომები, რათა უზრუნველყოს მოწმეთა უსაფრთხოება ან დაფაროს მოწმეთა ვინაობა, ან უბრძანოს ბრალდებულს, დატოვოს სასამართლო დარბაზი, სანამ არ დასრულდება მოწმის დაკითხვა. თუმცა სასამართლო დარბაზში დაბრუნებისთანავე ბრალდებულს უნდა გადასცენ მოწმის ჩვენების შინაარსი და მისცენ საშუალება, კომენტარი გააკეთოს ამ ჩვენების ირგვლივ, ასევე, მოწმესთან შეხვედრის გარეშე, მას შუძლია, სხდომის თავმჯდომარის დახმარებით კითხვები დაუსვას მოწმეს. მოწმის ვინაობის დაფარვის აუცილებლობის შემთხვევაში, სხდომის თავმჯდომარე ვალდებულია, მიიღოს ყველა ზომა მოწმის ნამდვილი ვინაობის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად.

45. 209-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სასამართლო დარბაზში გასაიდუმლოებული მოწმის დაკითხვის შემთხვევაში, სასამართლო ვალდებულია, საკუთარი შუამდგომლობების გამოყენებით მიმართოს ნებისმიერ საჭირო საშუალებას მოწმის სანდოობის გადასამოწმებლად.

46. 101-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი, inter alia, გულისხმობს, რომ დაკითხვამდე მოწმის ვინაობა და მისი ბრალდებულთან ურთიერთობა, თუ ასეთი საერთოდ არსებობს, გამოკვლეულ იქნეს. მოწმეს უნდა ეცნობოს, რომ მას უფლება აქვს, უარი განაცხადოს ჩვენების მიცემაზე და, საჭიროების შემთხვევაში, მიმართოს 55-2 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ პროცედურას. მოწმე გაფრთხილებულ უნდა იქნეს, თქვას სიმართლე და არაფერი სიმართლის გარდა. ამავე დროს, მას უნდა ეცნობოს ჩვენების მნიშვნელობის შესახებ და განემარტოს სისხლისსამართლებრივი შედეგები ცრუ ჩვენების მიცემის შემთხვევაში. მეორე პუნქტი, inter alia, გულისხმობს, რომ დაკითხვის დასაწყისში მოწმეს უნდა ჰკითხონ მის განსახილველ საქმესთან და რომელიმე მხარესთან კავშირის შესახებ და, საჭიროების შემთხვევაში, სხვა გარემოებების შესახებ, რაც მნიშვნელოვანი იქნება მისი ჩვენების სანდოობაში დასარწმუნებლად.

III. საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილებები

3. 1994 წლის 12 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №Pl. ÚS 4/94

47. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა არაკონსტიტუციურად ცნო იმ დროისათვის ძალაში მყოფი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და 209-ე მუხლი. მან დაადგინა, რომ ანონიმური მოწმეების გამოყენების კონსტიტუციურობისა და მისი ქვემდებარეობის პრინციპთან შესაბამისობის დადგენა შემდეგი კრიტერიუმებით უნდა მომხდარიყო: პირველი, მოწმის ვინაობის გასაიდუმლოება უნდა მოხდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სხვა გზით ვერ მოხერხდება მისი უსაფრთხოების დაცვა; მეორე, დაცვის მხარის უფლებების შეზღუდვა, რომელიც გამოწვეულ იქნა ანონიმური მოწმეებისაგან ჩვენებების მოსმენით, უნდა შემცირდეს მინიმუმამდე.

4. 2001 წლის გადაწყვეტილება №ÚS 37/01

48. წინამდებარე საქმეში სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართალწარმოება არაპატიოსნად იყო წარმართული, რადგანაც განმცხადებლის ამოცნობა განხორციელდა ფოტოალბომების მეშვეობით და მოწმეებს არ აღუწერიათ განმცხადებელი ამოცნობის პროცედურის წინ. რაც შეეხება ანონიმური მოწმეების გამოყენებას, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ საქმის განმხილველმა სასამართლომ არ გადაამოწმა მოწმეთა სანდოობა, როგორც ამას მოითხოვს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 209-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. საქმის განმხილველმა სასამართლომ მხოლოდ განაცხადა, რომ მოწმეებს არ გააჩნდათ „რაიმე განსაკუთრებული ქვენაგრძნობა“ განმცხადებლის მიმართ და, შესაბამისად, არ არსებობდა არანაირი მიზეზი, განეხორციელებინათ შურისძიება განმცხადებლის მიმართ და ტყუილად დაედოთ მისთვის ბრალი. ასეთი განცხადება არ შეიძლება თავისთავად ნიშნავდეს, რომ საქმის განმხილველი სასამართლოს ქმედებები შეესაბამებოდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 209-ე მუხლის მე-2 პუნქტს. ეროვნულ სასამართლოს უნდა განეხილა და გადაემოწმებინა ურთიერთობა მოწმეებსა და განმცხადებელს შორის, შეემოწმებია განმცხადებლის პრეტენზიები და ჩვენებათა სანდოობა ისევე, როგორც ყველა აუცილებელი მტკიცებულება, მაგალითად: მოწმეთა ნასამართლეობა, მოწმეების რეპუტაციასთან დაკავშირებით ადგილობრივი პოლიციისა და ადმინისტრაციული ორგანოების წარდგინება, მოწმეთა შესახებ ექსპერტი ფსიქოლოგების მოხსენებები, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 118-ე მუხლის შესაბამისად. საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა როგორც საქმის განმხილველი, ასევე სააპელაციო სასამართლოების გადაწყვეტილებები.

IV. ევროპის საბჭოს დოკუმენტები

1. რეკომენდაცია №R(97)13-ის დანართი, რომელიც ეხება მოწმეთა დამოწმებას და დაცვის უფლებებს

49. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია №R(97)13-ის დანართი, რომელიც ეხება მოწმეთა დაშინებას და დაცვის უფლებებს, მოიცავს შედეგ დებულებებს:

„..11. ანონიმურობა მხოლოდ მაშინ უნდა იქნეს დაცული, როდესაც მართლმსაჯულების კომპეტენტური ორგანო მხარეთა მოსმენის შემდგომ დაადგენს, რომ:

- შესაბამისი პირის სიცოცხლეს ან თავისუფლებას სერიოზული საფრთხე ემუქრება, ან, შენიღბული აგენტის შემთხვევაში, მისი პოტენციური საქმიანობა მომავალში შეიძლება სერიოზული საფრთხის წინაშე დადგეს;

და

- წარდგენილი მტკიცებულება მნიშვნელოვანია, ხოლო მტკიცებულების წარმდგენი პირი ნდობას იმსახურებს.

12. იქ, სადაც ამის შესაძლებლობა არსებობს, ჩვენებების მიმცემი მოწმეების დაცვასთან მიმართებით უნდა განხორციელდეს დამატებითი Rონისძიებები, მათ შორის: დაცვის მხარის მიერ მოწმის გამომჟRავნების შეუძლებლობის მიზნით ეკრანის გამოყენება, მოწმის სახის შენიRბვა, ან ხმის დამახინჯება.

13. მაშინ, როდესაც ანონიმურობასთან დაკავშირებით ნებართვა გაცემულია, მსჯავრდება არ უნდა იყოს დაფუძნებული მხოლოდ ან უმეტესწილად ასეთი პირის მიერ მიცემულ ინფორმაციაზე.

14. სადაც ეს შესაძლებლია, უნდა შეიქმნას მოწმეთა დაცვის სპეციალური პროგრამები და ხელმისაწვდომი გახდეს იმ მოწმეებისათვის, რომლებსაც ესაჭიროებათ დაცვა. ამ პროგრამების მთავარი მიზანი უნდა იყოს მოწმეთა სიცოცხლისა და პირადი უსაფრთხოების, ისევე როგორც მათი ნათესავებისა და სხვა პირთა დაცვა.

15. მოწმეთა დაცვის პროგრამები უნდა უზრუნველყოფდეს დაცვის სხვადასხვა მეთოდს, ხსენებული შეიძლება მოიცავდეს: ჩვენების მიმცემი მოწმეების ან მათი ნათესავების, ან ახლობლებისათვის პირადი მონაცემების შეცვლას, საცხოვრებელი ადგილის შეცვლას, ახალი სამუშაო ადგილების შოვნაში დახმარების აღმოჩენას, პირადი მცველების დანიშვნას და სხვა სახის დაცვითი ღონისძიებების განხორციელებას.

16. გამომდინარე იმ მნიშვნელოვანი როლიდან, რომელსაც ასრულებენ მართლმსაჯულებასთან მოთანამშრომლე პირები ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის საქმეში, მათ ადეკვატური მნიშვნელობა უნდა გაეწიოთ, ამავე დროს, შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ, ისარგებლონ მოწმეთა დაცვის პროგრამებით უზრუნველყოფილი ღონისძიებებით. იქ, სადაც ეს აუცილებელია, ასეთი პროგრამები შეიძლება მოიცავდეს კონკრეტულ ღონისძიებებს, როგორიც არის სპეციალური პენიტენციარული რეჟიმები მართლმსაჯულებასთან მოთანამშრომლე პირებისათვის, რომლებიც იხდიან სასჯელს”.

2. რეკომენდაცია №R (2000) 2 ეროვნულ დონეზე ცალკეულ საქმეთა გადასინჯვა-განახლებასთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპულისასამართლოს მიერ განჩინების გამოტანის შემდგომ

50. რეკომენდაცია №R(2000) 2 ეროვნულ დონეზე ცალკეულ საქმეთა გადასინჯვა-განახლებასთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ განჩინების გამოტანის შემდგომ, რომელიც მიიღო ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა 2000 წლის 19 თებერვალს, შემდეგნაირად იკითხება:

„..ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის

გათვალისწინებით (შემდგომში - „კონვენცია“):

თუკი მხედველობაში მივიღებთ, რომ, ევროპული კონვენციის 46-ე მუხლის თანახმად, ხელშემკვრელი სახელმწიფოები აღიარებენ ვალდებულებას, დაემორჩილონ ევროპული სასამართლოს მიერ გამოტანილ საბოლოო გადაწყვეტილებას იმ საქმეზე, რომლის მონაწილე მხარეებიც ისინი არიან და რომ მინისტრთა კომიტეტი ახორციელებს გამოტანილი განჩინების აღსრულებას,

თუ გავითვალისწინებთ, რომ კონკრეტულ გარემოებებში ზემოხსენებული ვალდებულება შეიძლება გულისხმობდეს სასამართლოს მიერ კონვენციის 41-ე მუხლის შესაბამისად მინიჭებული სამართლიანი დაკმაყოფილების და/ან ზოგადი ღონისძიებების გარდა სხვა კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელებას, რომლებიც უზრუნველყოფენ, რომ დაზარალებული მხარე მაქსიმალურად იქნეს ჩაყენებული იმავე სიტუაციაში, რომელშიც იგი იყო კონვენციის დარღვევამდე (restitutio in integrum),

თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ სწორედ მოპასუხე სახელმწიფოს ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა გადაწყვიტონ, რომელი ღონისძიებებია ყველაზე შესაფერისი restitutio in integrum-ის მისაღწევად, ეროვნული სამართლებრივი სისტემით შესაძლო საშუალებების გათვალისწინებით, ამავე დროს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მინისტრთა კომიტეტის პრაქტიკა სასამართლოს განჩინებების შესრულებაზე ზედამხედველობისას წარმოაჩენს, რომ, გამონაკლის შემთხვევებში, საქმის ხელახლა განხილვა ან სამართალწარმოების განახლება ყველაზე ეფექტური და ერთადერთი საშუალება იქნება restitutio in integrum-ის მისაღწევად,

I. ყოველივე ხსენებულიდან გამომდინარე, იწვევს ხელშემკვრელ მხარეებს, უზრუნველყონ, ეროვნულ დონეზე შექმნან ადეკვატური საშუალებები, რათა მაქსიმალურად განხორციელდეს restitutio in integrum;

II. მოუწოდებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს, გადასინჯონ თავიანთი კანონმდებლობა იმგვარად, რომ უზრუნველყონ საქმის ხელახლა განხილვის შესაძლებლობა, მათ შორის სამართალწარმოების განახლება იმ შემთხვევებში, როცა ევროპული სასამართლო დაადგენს კონვენციის დარღვევას, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც:

i. დაზარალებული მხარე კვლავ განიცდის სერიოზულ ნეგატიურ შედეგებს ეროვნულ დონეზე გამოტანილი გადაწყვეტილების გამო და ხსენებული ნეგატიური შედეგების გამოსწორება არ შეიძლება მხოლოდ სამართლიანი დაკმაყოფილებით, აღნიშნული შედეგის მიღწევა კი შესაძლებელია მხოლოდ ხელახლა განხილვით ან საქმის მოსმენის განახლებით, და

ii. სასამართლოს გადაწყვეტილებას მივყავართ იმ გადაწყვეტილებამდე, რომ

ა) სადავო ეროვნული გადაწყვეტილება არსებითად ეწინააღმდეგება კონვენციას, ან

ბ) დადგენილი დარღვევა ემყარება ისეთი სიმძიმის პროცესუალურ შეცდომებს თუ ხარვეზებს, რომ წარმოშობს სერიოზულ ეჭვს გასაჩივრებულ ეროვნულ სამართალწარმოებასთან მიმართებით”.

სამართალი

I. კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 (დ) პუნქტების სავარაუდო დარღვევა

51. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი მსჯავრდება მხოლოდ ანონიმური მოწმეების ჩვენებებს ეფუძნებოდა. იგი ასევე აცხადებდა, რომ სამართალწარმოების დროს არ იქნა უზრუნველყოფილი აუცილებელი გარანტიები სამართლიანი სასამართლოს ჩასატარებლად, რადგან მის ადვოკატს არ მიეცა საშუალება ანონიმური მოწმეების ხილვისა მათ მიერ ჩვენებების მიცემისას, მას ასევე არ მისცეს უფლება, შეეტყო მათი ჭეშმარიტი ვინაობის შესახებ. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ დაერღვა კონვეციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3(დ) პუნქტებით გარანტირებული უფლებები, რომლებიც გულისხმობდა:

1. ...წარდგენილი სისხლისსამართლებრივი ნებისმიერი ბრალდების საფუძვლიანობის

გამორკვევისას ყველას აქვს ...განხილვის უფლება ... სასამართლოს მიერ.

...

3. ყოველ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

დ) დაკითხოს ან დააკითხვინოს ბრალდების მოწმეები და გამოაძახებინოს და დააკითხვინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში;

ა. სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი არგუმენტები

1. მთავრობის პოზიცია

52. მთავრობის მტკიცებით, ანონიმური მოწმეების გამოყენება საკმარისად უნდა ყოფილიყო დასაბუთებული კონკრეტული საქმის გარემოებებით. წინამდებარე საქმეში მოწმეთათვის ანონიმურობის მინიჭების აუცილებლობის საკითხი დაისვა 1997 წლის 24 აპრილს, როცა იმ დროისათვის ჰეროინს მიჯაჭვულმა ადამიანმა, რომელიც შემდგომ დაიკითხა „იანა ჩარვატოვას“ სახელით, ცალსახად განაცხადა, რომ მზად იყო ჩვენების მისაცემად იმ პირობით, თუ მისი სახელი ანონიმურად დარჩებოდა. ორივე მოწმე, როგორც „იანა ჩარვატოვა“, ასევე „იან ნოვოტნი“, 1997 წლის 11 ივლისს, ჩვენებების მიცემისას, დაჟინებით მოითხოვდნენ თავიანთი ვინაობების გასაიდუმლოებას, როცა მათ გაამჟღავნეს შიში იმის შესახებ, რომ ნარკოტიკების გამსაღებელთა მხრიდან შესაძლოა, შურისძიების ობიექტები გამხდარიყვნენ, არსებობდა მათი ფიზიკური განადგურების საფრთხეც. რადგან საქმე ეხებოდა ნარკოტიკებით ვაჭრობას და გამსაღებლები ხშირად მიმართავდნენ მუქარას თუ ძალადობის სხვადასხვა ფორმას მათ წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემი ადამიანების მიმართ, მოწმეთა შიში ვერ ჩაითვლებოდა უსაფუძვლოდ, თუმცა თვით ბრალდებული აცხადებდა, რომ მათ არასოდეს დამუქრებია. მთავრობამ აღნიშნა, რომ ადამიანისაგან ჩვენების მოპოვების აუცილებლობა, რომელიც სისხლის სამართლის საქმეს მტკიცებულებად უნდა დაერთოს, სასამართლოს მიერ აღიარებულ იქნა საკმარის საფუძვლად მოწმეთა ვინაობის დასაფარავად (Doorson v. the Netherlands, 1996 წლის 26 მარტის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1996-II, §71), თან ამით მოხდებოდა მოწმეთა დაცვა ბრალდებულის მხრიდან სავარაუდო შურისძიებისაგან. მთავრობის აზრით, Doorson-ის საქმეში მოწმეების Y.15 და Y.16 მდგომარეობა ძალიან ჰგავდა წინამდებარე საქმეში ანონიმური მოწმეების მდგომარეობას. ის ფაქტი, რომ ნარკოტიკებით მოვაჭრენი „იანა ჩარვატოვას“ თავს დაესხნენ არა იმიტომ, რომ მან მოვაჭრეთა წინააღმდეგ ჩვენება მისცა, არამედ იმიტომ, რომ ნარკოტიკების ვალი ჰქონდა დასაბრუნებელი, არ იყო საკმარისი საფუძველი, რათა პოტენციური საფრთხე ნაკლებ სერიოზულად მიჩნეულიყო.

53. დამატებით, მთავრობამ აღნიშნა, რომ ბრალდებულის ადვოკატი მოწმეთა დაკითხვას დაესწრო. მას არ გაუპროტესტებია მათი ვინაობების გასაიდუმლოების საფუძვლები, არც რაიმე სახის შუამდგომლობით მიუმართავს პროკურორისათვის, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 167-ე მუხლზე დაყრდნობით. უფრო მეტიც, საქმის განმხილველმა სასამართლომ მხედველობაში მიიღო დალუქული კონვერტების შინაარსი, რომელშიც მოთავსებული იყო ინფორმაცია მოწმეთა შესახებ და მათ დაასვა საკუთარი ოფიციალური ბეჭედი.

54. მთავრობამ აღიარა, რომ ანონიმური მოწმეების გამოყენებისას დაცვის პოზიციას საკმარისი ყურადღება უნდა დათმობოდა. მთავრობამ სადავოდ გახა და განმცხადებლის მტკიცება იმის შესახებ, რომ არც მას და არც მის ადვოკატს არ მიეცა მოწმეთა ხილვის უფლება, არ იცოდნენ მოწმეთა ჭეშმარიტი ვინაობები, შესაბამისად, არ შეეძლოთ მათი სანდოობის გადამოწმება. მთავრობის მტკიცებით, განმცხადებლის ადვოკატს გარკვეულწილად შეეძლო სამართალწარმოებისას პირდაპირ დაკვირვებოდა მოწმეთა ქცევებს. დაკითხვის დასრულების შემდეგ მას ჰქონდა შესაძლებლობა, მოწმეთა განცხადებებზე კომენტარი გაეკეთებინა და მათთვის კითხვებით მიემართა, რადგან იმყოფებოდა იმავე ოთახში, რომელშიც მოწმეები, მაგრამ მათ ყოფდათ სპეციალური მობილური გამყოფები. უფრო მეტიც, მას ესმოდა მოწმეთა ხმის ტემბრი, თუ როგორ პასუხობდნენ ისინი დასმულ შეკითხვებს. შესაბამისად, მართალია, ადვოკატი ვერ ხედავდა მოწმეებს, მაგრამ მას შეეძლო, შეეფასებინა, თუ რას ამბობდნენ ისინი და რა მანერით საუბრობდნენ. მას ასევე შეეძლო მოწეთა ემოციების დაფიქსირებაც. ამგვარად, მას შეეძლო, საკუთარი, თუმცა ნაწილობრივ შეზღუდული, დაკვირვების საფუძველზე ემსჯელა მოწმეთა სანდოობის შესახებ. უფრო მეტიც, შეეძლო, შუამდგომლობები დაეყენებინა სამართალწარმოების ეტაპზე.

55. მთავრობის მტკიცებით, პროკურორის მიერ პირველი ინსტანციის სასამართლოსათვის საბრალდებო დასკვნის გადაცემის შემდეგ მოსამართლემ იმსჯელა, აღნიშნული დასკვნა ემყარებოდა თუ არა სანდო საფუძვლებს შემდგომი სამართალწარმოებისათვის, კერძოდ, მან განიხილა, წინასწარი გამოძიება იყო თუ არა კანონიერად ჩატარებული. მან ასევე იმსჯელა მოწმეთათვის ანონიმურობის მინიჭების მიზეზების სერიოზულობასა და არსზე. მოსამართლე გაეცნო იმ დალუქული კონვერტების შინაარსს, რომლებშიც მოთავსებული იყო მოწმეთა შესახებ კონფიდენციალური ინფორმაცია, მათი ნამდვილი სახელების, სახლისა და სამსახურის მისამართების ჩათვლით, რათა საკუთარი დასკვნები გაეკეთებინა იმის თაობაზე, თვითონ ბრალდებული, ან მისი ახლობლები შეძლებდნენ თუ არა მათ წინააღმდეგ შურისძიებას. საქმის კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინებით, მოსამართლე მივიდა იმავე დასკვნამდე, რომელზეც შეჩერდნენ გამომძიებელი და პროკურორი წინასწარი განხილვის ეტაპზე.

56. მთავრობამ დამატებით აღნიშნა, რომ იმ დროს არ არსებობდა მოწმეთა ეფექტურად დაცვის¹ სხვა მეთოდიკა.

57. მთავრობამ აღნიშნა, რომ ჩეხეთის კანონმდებლობა მოსამართლეს არ ავალდებულებდა, მხარეებისათვის შეეტყობინებინა, რომ იცოდა ანონიმური მოწმეების ნამდვილი ვინაობის შესახებ. წინამდებარე საქმეში პირველი ინსტანციის სასამართლომ „იან ნოვოტნი“ სასამართლო დარბაზს გარეთ დაკითხა, მხარეთა დაუსწრებლად. პროცესზე დასმული კითხვები ასევე შეეხებოდა კონფიდენციალურ ინფორმაციას მის შესახებ, კერძოდ, კითხვები ეხებოდა მის ნამდვილ სახელსა და გვარს, საცხოვრებელ ადგილს, ამჟამინდელ საცხოვრებელსა და სამუშაო ადგილს, ოჯახურ მდგომარეობას, მის წარსულს, ბრალდებულთან მის ურთიერთობას, ასევე, ისევ იღებდა თუ არა იგი ნარკოტიკულ საშუალებებს და გაიარა თუ არა სპეციალური მკურნალობის კურსი, თუ გაიარა, სად? სხდომის თავმჯდომარემ მხარეებს შეატყობინა მოწმეთა ჩვენებების შინაარსი, მათ შესახებ კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნების გარეშე. ბრალდებულსა და მის ადვოკატს მიეცათ საშუალება, კომენტარი გაეკეთებინათ აღნიშნულ ჩვენებებზე და სასამართლოს შუამავლის დახმარებით შეკითხვები დაესვა მოწმისათვის.

58. მთავრობის აღნიშვნით, სასამართლომ ნათელი გახადა ადვოკატისათვის, რომ მან იცოდა მოწმეთა ვინაობა. მოსამართლემ „იან ნოვოტნის“ ჩვენება ჩაიწერა და აშკარა გახადა, რომ ანონიმურ მოწმეს თავისი უფლებები და ვალდებულებები გააცნეს. იგი დაიკითხა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებათა შესაბამისად. ჩანაწერი შეიცავდა ინფორმაციას იმის თაობაზე, რომ მოსამართლემ იცოდა მოწმეთა ნამდვილი ვინაობის შესახებ. უფრო მეტიც, განმცხადებლის ადვოკატს არ გაუპროტესტებია ეს ფაქტი და არც რაიმე ეჭვი გამოუთქვამს. მთავრობის მტკიცებით, განმცხადებელი და მისი ადვოკატი საკმარისად იყვნენ ინფორმირებულნი იმის შესახებ, რომ მოსამართლემ ანონიმური მოწმეების ნამდვილი ვინაობა იცოდა. სასამართლომ თავის გამამტყუნებელ განაჩენში იმსჯელა მოწმეთა ჩვენებების სანდოობის საკითხზეც.

59. რაც შეეხება „იანა ჩარვატოვას“ ჩვენებას, მთავრობამ აღნიშნა, რომ არსებით განხილვაზე წაკითხულ იქნა მის მიერ წინასწარი გამოძიებისას მიცემული ჩვენება. მთავრობამ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ განმცხადებლის ადვოკატმა, თუმცა იცოდა, მოწმე საცხოვრებელ ადგილას ვერ იპოვეს, აღნიშნული პროცედურა არ გააპროტესტა.

60.როგორც მთავრობამ აღნიშნა, სხვა მტკიცებულება, რომ ბრალდებული კონკრეტულ ადგილას და დროს ყიდდა ნარკოტიკს, ტექნიკურად ვერ იქნა მოპოვებული და გამამტყუნებელი განაჩენი მხოლოდ და მხოლოდ ორი ანონიმური მოწმის ჩვენებებზე იქნა დაფუძნებული. მან აღიარა, რომ ევროპის სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით, მსჯავრდება მხოლოდ ან უმეტესწილად არ უნდა ეფუძნებოდეს ანონიმური მოწმეების ჩვენებებს. თუმცა წინამდებარე საქმე განსხვავდებოდა სხვა ანონიმური მოწმეების საქმეთაგან, სადაც სასამართლომ დარღვეულად ცნო კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3(დ) პუნქტი. იმ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა, რომ დაირღვა სამართლიანობის სხვა პრინციპები. უფრო მეტიც, იმ საქმეთაგან განსხვავებით, ანონიმური მოწმე „იან ნოვოტნი“ დაიკითხა როგორც წინასწარი გამოძიების, ასევე არსებითი განხილვის ეტაპზე.

61. მთავრობამ დამატებით აღნიშნა, რომ მტკიცებულებების შეფასება ეროვნული სასამართლოების საქმე იყო, თავის პრეცედენტებში სტრასბურგის სასამართლომ რამდენჯერმე აღნიშნა, რომ მტკიცებულებების წარმოება უპირველესად შიდასახელმწიფოებრივ სამართალს ეფუძნებოდა და რომ, ძირითადად, მათ მიერ შეგროვებული ფაქტებისა და მხარეთა მიერ მიწოდებული მტკიცებულებების შეფასება ეროვნული სასამართლოების პრეროგატივა იყო (მათ mutatis mutandis მოიხმეს საქმე Edwards v. the United Kingdom, 1992 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილება, სერია A , №247-B).

62. მთავრობის დასკვნით, განმცხადებლის მიმართ არ დარღვეულა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 (დ) პუნქტებით გარანტირებული უფლებები.

2. განმცხადებლის არგუმენტაცია

63. განმცხადებლის მტკიცებით, მოწმეთა მოთხოვნა მათი ვინაობის გასაიდუმლოების შესახებ არ ნიშნავდა იმას, რომ პოლიცია ვალდებული აღარ იყო, განეხილა, შეიძლებოდა თუ არა მოწმეთათვის დაცვის სხვა საშუალებით უზრუნველყოფა. მოწმე „იანა ჩარვატოვას“ უარი, საკუთარი სახელით მიეცა ჩვენება, საკმარისი საფუძველი არ იყო მისთვის ანონიმურობის მისანიჭებლად. მართალია, იმ დროისათვის კანონით დაცვის სხვა საშუალება არ იყო გათვალისწინებული, მაგრამ პოლიციას შეეძლო, თეორიულად საფრთხეში მყოფი მოწმეები ელემენტარული ფიზიკური დაცვით უზრუნველეყო.

64. განმცხადებელმა გააკრიტიკა მთავრობის პოზიცია მისი ადვოკატის მიერ მოწმეთათვის დასმულ კითხვებზე სავარაუდო საფრთხის ირგვლივ მათი პასუხების შესახებ. მისი აზრით, შესაბამის ორგანოებს მაქსიმალურად უნდა ეცადათ დაედგინათ, არსებობდა თუ არა მოწმეთა მისამართით შურისძიების რეალური საფრთხე და განმცხადებელი შეძლებდა თუ არა ამგვარი საფრთხის შექმნას.

65. განმცხადებელმა გააკრიტიკა მთავრობის მტკიცება იმის შესახებ, რომბრალდებული „საკუთარ თავს დაბალი რანგის ნარკოგამსაღებლად ასაღებდა“. რეალურად, იგი დანაშაულს არ აღიარებდა. მან აღნიშნა, რომ იმ დანაშაულის სერიოზულობაზე აქცენტის გაკეთება, რომლის ჩადენაშიც მას ბრალო ედებოდა და სააპელაციო სასამართლოს შენიშვნა ნარკომომხმარებლების მოწყვლადობის შესახებ, საკმარისი საფუძველი არ იყო.

66. განმცხადებელმა რეკომენდაცია №R (97)13-ზე მითითებით, განაცხადა, რომ მინისტრთა კომიტეტმა ჩამოაყალიბა სპეციალური პროცედურები მოწმეთათვის ანონიმურობის მინიჭების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად, შემდეგი მოთხოვნის ჩათვლით, რომ, მოწმის მიერ ანონიმურობის მოთხოვნის შემთხვევაში, ეს მოთხოვნა პროკურორმა უნდა მოახსენოს სასამართლო ორგანოებს და იგი გამოყენებულ უნდა იქნეს ბრალდებულის სასარგებლოდ.

67. განმცხადებელს არ გაუპროტესტებია ის ფორმა, რა ფორმითაც მოწმეები დაიკითხნენ. მან აღიარა, რომ წინასწარი გამოძიების ეტაპზე მისი ადვოკატი იმავე ოთახში იმყოფებოდა, რომელშიც მოწმეები, პირადად მოისმინა ჩვენებები და კითხვები დაუსვა მოწმეებს. მას ასევე არ უარუყვია ფაქტი, რომ დალუქული კონვერტები, რომლებშიც მოთავსებული იყო ინფორმაცია „იანა ჩარვატოვასა” და „იან ნოვოტნის” შესახებ, თან ერთვოდა მათ სისხლის სამართლის საქმეს. აშკარად ჩანდა, რომ კონვერტები გახსნეს ზედა კუთხიდან, რომელიც შემდეგ შეკრეს თხელი, გამჭვირვალე ლენტით. ლენტის მარცხენა მხარეს დარტყმული იყო სასამართლოს ორი მრგვალი ბეჭედი და ბეჭდების ირგვლივ დასმული იყო ორი ხელმოწერა. თუმცა, საქმის სხვადასხვა დოკუმენტზე გაკეთებული ხელმოწერებისაგან განსხვავებით, ჩანდა, რომ ბეჭდების ირგვლივ გაკეთებული ხელმოწერები მოსამართლეს არ ეკუთვნოდა. კონვერტებზე არ იყო აღბეჭდილი არანაირი თარიღი და მას თან არ ერთვოდა გახსნის შესახებ ჩანაწერი.

68. განმცხადებლის დაკვირვებით, სისხლის სამართლის საქმის 74-ე გვერდზე გაკეთებული იყო ხელნაწერი ინსტრუქციები სასამართლოს კლერკის მისამართით, რომლითაც მოსამართლე კლერკს სთხოვდა, დაეკითხა „იან ნოვოტნი“, რომელიც იმავე ციხეში იჯდა, რომელშიც თვით განმცხადებელი, მოსამართლე სთხოვდა კლერკს, გაეფრთხილებინა ციხის ადმინისტრაცია, რომ, უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე, ბრალდებულისა და მოწმის ბადრაგირება ცალ-ცალკე მოეხდინათ და ისინი ერთმანეთისაგან მოშორებით ჰყოლოდათ. ამ კონტექსტიდან გამომდინარე, განმცხადებელი ჩივის, რომ არც ის და არც მისი ადვოკატი არ ყოფილან ინფორმირებულნი მოსამართლის მიერ იმის შესახებ, რომ „იან ნოვოტნი“ დაკავებული, ბრალდებული თუ მსაჯავრდებული იყო. მათ არ იცოდნენ, ამ პირობებში მოსამართლემ როგორ შეძლო მოწმის სანდოობის გადამოწმება. იმავე ინსტრუქციით, კლერკს „იანა ჩარვატოვა“ უნდა მოეწვია დაკითხვაზე და მისთვის შეეტყობინებინა, რომ სასამართლო განხილვაზე მისი დასწრება აუცილებელი იყო, მისი ვინაობა კი საიდუმლოდ დარჩებოდა.

69. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ დაუდასტურებელი იყო მოსამართლის მიერ კონვერტების თავად გახსნის ფაქტი და მასში არსებული ინფორმაციის სრულად განხილვა. განმცხადებლის აზრით, მოსამართლეს არანაირი მოკვლევა არ ჩაუტარებია მოწმეთა წარსულის შესახებ მაშინ, როდესაც იგი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 314-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, მოწმეთათვის ანონიმურობის მინიჭების მიზეზთა სერიოზულობასა და არსს სწავლობდა. საქმეში არ ყოფილა არანაირი ჩანაწერი იმის შესახებ, რომ მოსამართლე დალუქული კონვერტების შინაარსს გაეცნო სწორედ ამ მიზეზთა შესწავლის ეტაპზე. განმცხადებლის მიხედვით, მთავრობა ვერ ისაუბრებდა იმის შესახებ, რომ კონვერტებში არსებული ინფორმაციით ირკვეოდა მოწმეთა და განმცხადებელს შორის ურთიერთობის მეტი დეტალი, თუ მას ხელი მიუწვდებოდა მათ შინაარსზე. უფრო მეტიც, 1997 წლის 18 ნოემბრის განხილვის ოქმში აღნიშნული არ არის, რომ მოსამართლემ განიხილა „იან ნოვოტნის“ პირადი მონაცემები და წარსული. იქ მითითებულიც კი არ ყოფილა, რომ განმცხადებელი და მისი ადვოკატი საკმარისად იყვნენ ინფორმირებულნი იმ ფაქტის შესახებ, რომ მოსამართლემ იცოდა ანონიმური მოწმეების ნამდვილი ვინაობები.

70. მოწმეთა სანდოობის შემოწმების სტანდარტებთან დაკავშირებით, განმცხადებელმა მოიხმო საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება IV.ÚS 37/01 და განაცხადა, რომ რაიონულ სასამართლოს არ გამოუყენებია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 209-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. დამატებით, მან აღნიშნა, რომ სასამართლო ვალდებული იყო, საკუთარი ინიციატივით გადაემოწმებინა მოწმეთა სანდოობა, ამ საკითხთან დაკავშირებით მისი ადვოკატის პასიურობის მიუხედავად. იგი სადავოდ არ ხდიდა საკითხს, რომ მტკიცებულებათა შემოწმება, უპირველესად, ეროვნული ორგანოების კომპეტენცია იყო. თუმცა იგი აცხადებდა: მოწმეების - „იანა ჩარვატოვასა“ და „იან ნოვოტნის“ - ჩვენებებს შორის არსებული ცდომილებები, ამოცნობისა და იდენტიფიკაციის დროს არსებული სხვაობების ჩათვლით, ნათელს ხდიდა,რომ შესაბამისი ორგანოების მიერ მათი სანდოობის შემოწმება არასაკმარისი აღმოჩნდა.

71. განმცხადებლის აღნიშვნით, განაჩენის მე-4 გვერდზე რაიონულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მოწმეთა - „იანა ჩარვატოვასა“ და „იან ნოვოტნის“ - ჩვენებებს სრულ სიმართლედ მიიჩნევდა, რადგან ისინი დეტალურად აღწერდნენ ნარკოტიკების შეძენის სურათს, მათი ჩვენებები თანაბრად საჭირო და ურთიერთდაკავშირებული იყო. განმცხადებლის მტკიცებით, მოსამართლეს არასოდეს მიუღია მხედველობაში ის ფაქტი, რომ „იან ნოვოტნი“ ბრალდებული თუ მსჯავრდებული იყო და ამის შესახებ არც მისი ადვოკატისათვის უცნობებია. მოსამართლეს არ აღუნიშნავს, თუ როგორ შეაფასა „იანა ჩარვატოვას“ სანდოობის საკითხი, მაშინ, როცა იგი არ დასწრებია სასამართლო განხილვას და მოგვიანებით იგი, გაურკვეველი მიზეზების გამო, ვერ იპოვეს თავის საცხოვრებელ ადგილას. ამას გარდა, რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ ყოფილა აღნიშნული, რომ მოსამართლეს, მოწმეთა სახელებისა და საცხოვრებელი მისამართების გარდა, სხვა ინფორმაციაც ჰქონდა მათ შესახებ.

72. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ორი ანონიმური მოწმის ჩვენებების გარდა, საგამოძიებო ორგანოებმა და სასამართლოებმა ვერ მოიპოვეს მისი გამამტყუნებელი სხვა მტკიცებულებები.

73. განმცხადებელი ეჭვქვეშ აყენებდა მთავრობის არგუმენტს იმის შესახებ, რომ საქმეებში, სადაც ევროპის სასამართლომ კონვენცია დარღვეულად ცნო იმ საფუძვლით, რომ განმცხადებელი მსჯავრდებულ იქნა მხოლოდ ან გადამწყვეტი დოზით ანონიმური მოწმეების ჩვენებებზე დაყრდნობით, ევროპის სასამართლომ, ამავე დროს, სამართლიანობის სხვა პრინციპების დარღვევაც დაადგინა. ფაქტობრივად, მის საქმეში, სახელმწიფო ორგანოებმა ბევრი სხვა შეცდომა დაუშვეს, რაც სამართალწარმოების სამართლიანობას ძირს უთხრიდა. ნებისმიერ შემთხვევაში, სრულად იკრძალებოდა პირის მსჯავრდება მხოლოდ ანონიმურ მოწმეთა ჩვენებებზე დაყრდნობით.

74. დაბოლოს, მთავრობის მიერ საქმეზე - Doorson v. the Netherlands - გაკეთებულ კომენტარზე განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ მის და Doorson-ის საქმეებს შორის არსებითი სხვაობა არსებობდა, განმცხადებლის მიერ შურისძიების რეალური შესაძლებლობის საფუძვლების შეფასების კუთხით (Doorson v. the Netherlands, იხ. ზევით, §28). „იანა ჩარვატოვას“ მოთხოვნაზე, დაკითხულიყო ანონიმურად, პოლიცია დასთანხმდა, მაგრამ ასეთი მოთხოვნა არ დაფიქსირებულა „იან ნოვოტნისაგან“. ნებისმიერ შემთხვევაში, განმცხადებელი სადავოდ ხდიდა 1997 წლის 11 ივლისამდე მიცემული ჩვენებების გამოყენების საკითხს, რადგან ანონიმურობაზე მსჯელობა ამ დაკითხვამდე არ ყოფილა.

ბ. სასამართლოს შეფასება

75. სასამართლო იმეორებს, რომ მე-6 მუხლი არ ითვალისწინებს ბრალდებულისათვის მოწმეთა გამოძახების შეუზღუდავ უფლებას. ნორმალურია, როდესაც ეროვნული სასამართლოები იღებენ გადაწყვეტილებას იმასთან დაკავშირებით, აუცილებელი და გონივრულია თუ არა მოწმეთა მოსმენა (იხ.: S.№v. Sweden, №34209/96, $ 44, ECHR 2002-V, შემდგომი მინიშნებებით საქმეზე - Bricmont v. Belgium, 1989 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება, სერია A, №158, p. 31, $ 89). გარდა ამისა, ზოგადად მტკიცებულება წარმოდგენილი უნდა იყოს საჯარო მოსმენაზე, ბრალდებულის თანდასწრებით, იმ მიზნით, რომ გაიმართოს შეჯიბრებითობის პრინციპზე დამყარებული სასამართლო. არსებობს გამონაკლისები ხსენებული პრინციპიდან, მაგრამ ამ გამონაკლისებმა არ უნდა დაარღვიონ დაცვის უფლებები. როგორც ზოგადი წესი, მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 (დ) პუნქტები მოითხოვს, რომ დაცვის მხარეს მიეცეს ადეკვატური და შესაბამისი შანსი, სადავო გახადოს და კითხვები დაუსვას მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმეს, მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი აძლევს ჩვენებას მის წინააღმდეგ ან მოგვიანებით (იხ. Lüdi v. Switzerland, 1992 წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილება, სერია A, №238, გვ. 21, §49).

76. საქმეებში: Doorson v. the Netherlands (გვ. 470, §69) და Van Mechelen and Others v. the Netherlands (1997 წლის 23 აპრილის გადაწყვეტილება, Reports 1997-III, გვ. 711, §52) სასამართლომ განაცხადა, რომ ანონიმური მოწმეების მიერ მიცემულ ჩვენებებზე მსჯავრდების დაფუძნება ყველა შემთხვევაში არ ეწინააღმდეგება კონვენციას. თუმცა, იმ შემთხვევაში, თუკი გამოძიების მოწმის ანონიმურობა დაცულია, დაცვის მხარე წააწყდება დიდ სიძნელეებს. შესაბამისად, სასამართლომ აღიარა, რომ ასეთ შემთხვევებში მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი მე-6 მუხლის მე-3 (დ) პუნქტთან ერთად მოითხოვს, ის ბარიერები, რომლებსაც აწყდება დაცვა, საკმარისად იქნეს დაბალანსებული იმ პროცედურებით, რომლებსაც ახორციელებს მართლმსაჯულების ორგანოები. ხსენებულის გათვალისწინებით, განმცხადებელს არ უნდა შეეზღუდოს შესაძლებლობა, სადავოდ გახადოს ანონიმური მოწმის სანდოობა (იხ. Kostowski v. the Netherlands, 1989 წლის 20 ნოემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, №166, გვ. 20, §42). გარდა ამისა, მსჯავრდება არ შეიძლება მხოლოდ ან უმეტესწილად ემყარებოდეს ანონიმურ ჩვენებებს (იხ. Van Mechelen and Others-ის ზემოხსენებული საქმე, გვ. 712, §§54-55).

77. Doorson-ის საქმეზე გამოტანილი განჩინების 76-ე პუნქტში სასამართლომ აღნიშნა: მტკიცებულების მოპოვება ისეთი მოწმისაგან, რომელიც, თავისი მდგომარეობის გამო, დაცვის უფლებებს ვერ იყენებს იმ დონეზე, რა დონეზეც ეს დაცულია კონვენციით, განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა იქნეს განხილული ეროვნული სასამართლოების მიერ.

78. ევროპულმა სასამართლომ ასევე გაითვალისწინა მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები იმ საქმეებში, რომლებიც ეხებოდა იმ მოწმეთა ჩვენებებზე დაყრდნობას, რომელთა წარდგენაც არ მომხდარა საქმის განმხილველი ეროვნული სასამართლოს წინაშე, და დაადგინა, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 (დ) პუნქტი მხოლოდ ითხოვს ანონიმური მოწმეების ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობას ისეთ სიტუაციებში, სადაც ასეთი მოწმის მიერ მიცემული ჩვენება ასრულებს გადამწყვეტ როლს მსჯავრდების დადებაში (იხ.: Delta v. France, 1990 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, №191-A, §37; Asch v. Austria, 1991 წლის 26 აპრილის გადაწყვეტილება, სერია A, №203, §28; Artner v. Austria, 1992 წლის 28 აგვისტოს გადაწყვეტილება, სერია A, №242-A, §§22-24; Saïdi v. France, 1993 წლის 20 სექტემბრის გადაწყვეტილება, სერია A, №261-C, §44).

79. დაშვებადობის გადაწყვეტილებაში საქმეზე - Kok v. the Netherlands (№43149/98, ECHR 2000-VI) - სასამართლომ მიანიშნა, რომ, როდესაც ხდება იმის შეფასება, დაცულ იქნა თუ არა პროცესუალური ნორმები ანონიმური მოწმის დაკითხვისას იმ კუთხით, რომ განეიტრალებულიყო დაცვის მხარისათვის შექმნილი პრობლემები, შესაბამისი ყურადღება უნდა დაეთმოს, თუ რა მოცულობით არის ანონიმური მტკიცებულება გადამწყვეტი განმცხადებლისათვის მსჯავრდების გამოსატანად. თუკი ხსენებული მტკიცებულება არ იყო გადამწყვეტი მსჯავრდებისათვის, მაშინ დაცვის მხარეს გაცილებით ნაკლებად შეეზღუდებოდა დაცვის გარანტიები.

80. იმის განხილვისას, გონივრულად გამართლებული შეიძლება იყოს თუ არა ანონიმური მტკიცებულების გამოყენება წინამდებარე საქმეში, სასამართლო ადგენს, რომ მოწმე „იანა ჩარვატოვა“ თავისი განცხადებით გამომძიებელი ოფიცრის წინაშე ჩვენებას აძლევდა როგორც ანონიმური მოწმე, რადგანაც ნარკოტიკების ვალი ემართა, „იუგოსლავი“ კი, რომლის ვალიც ემართა, სცემდა მას და ხსენებული მეორდებოდა ხოლმე (იხ. წინამდებარე განჩინების მე-13 პუნქტი). იმავე დღეს დაკითხულმა მოწმე „იან ნოვოტნიმ“ განაცხადა, რომ „იუგოსლავიელები“ იყვნენ ტემპერამენტიანი ხალხი, რომ ისინი ემუქრებოდნენ მას, როდესაც სხვათაგან, და არა მათგან, სურდა ნარკოტიკების ყიდვა, და ამიტომ ეშინოდა თავისი ოჯახის უსაფრთხოების გამო. თუმცა მოწმემ განაცხადა, რომ მას არასოდეს დამუქრებია №5 სურათზე აღბეჭდილი პირი, რომელშიც მოწმემ ამოიცნო განმცხადებელი (იხ. მე-19 პუნქტი).

81. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, როგორც ჩანს, გამომძიებელმა ოფიცერმა მხედველობაში მიიღო ნარკოვაჭართა მიერ გამოყენებული მეთოდები, რომლებიც, მთავრობის მტკიცებით, ხშირად მიმართავენ დაშინებას ან ძალადობას ნარკომანთა და იმ პირთა მიმართ, რომლებიც აძლევენ ჩვენებას ნარკოვაჭართა წინააღმდეგ. შესაბამისად, ასეთი პირები არიან შევიწროების საფრთხის ქვეშ და აღმოჩნდებიან ხოლმე ნარკოვაჭართა ხელში, რა დროსაც მათ ემუქრებათ ზიანის მიყენების საფრთხე. თუმცა არ შეიძლება, დადგინდეს მოწმეთა ჩვენებებიდან, რომლებიც განხორციელდა 1997 წლის 11 ივლისს, ისევე, როგორც სასამართლო სხდომების ოქმებიდან (22-ე-25-ე პუნქტები), თუ როგორ შეაფასეს გამომძიებელმა ოფიცერმა ან მოსამართლემ მოწმეთა შიშის გონივრულობის ფაქტორი vis-à-vis განმცხადებელთან მიმართებით მაშინ, როდესაც ისინი დაკითხა პოლიციამ ან მაშინ, როდესაც „იან ნოვოტნი“ დაკითხა სასამართლომ.

82. პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების, რომელმაც მხედველობაში მიიღო ანონიმურ მოწმეთა ჩვენებები განმცხადებლის საწინააღმდეგოდ, ძალაში დატოვებისას არც საოლქო სასამართლოს განუხილავს, თუ რამდენად სერიოზული იყო დასაბუთება იმ მიზეზებისა, რომელთა გამოც მოწმეები ანონიმურები დარჩნენ (იხ. წინამდებარე განჩინების 34-ე-35-ე პუნქტები). ხსენებულთან მიმართებით, თუკი გავიხსენებთ განმცხადებლის სასარგებლოდ იუსტიციის მინისტრის მიერ კანონის დარღვევის გამო შეტანილ საჩივარს (მე-40 პუნქტი), სასამართლო ვერ დარწმუნდა მთავრობის მიერ წარდგენილი არგუმენტის მართებულობაში (იხ. mutatis mutandis, Visser v. the Netherlands, №26668/95, §48, 2002 წლის 14 თებერვალი).

84. გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ რაიონულმა სასამართლომ განმცხადებლის მსჯავრდება სრულად ან, სულ მცირე, გადამწყვეტ ნაწილში დააფუძნა ანონიმურ მტკიცებულებებზე. ამავე დროს, ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, არ ემყარებოდა რაიმე ახალ მტკიცებულებას გამჟღავნებადი წყაროდან.