ბელევიცკი რუსეთის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

მეხუთე სექცია

საქმე ბელევიცკი რუსეთის წინააღმდეგ
CASE OF BELEVITSKIY v. RUSSIA
(განაცხადი №72967/01)
გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
2007 წლის 1 მარტი
საბოლოო
01/06/2007

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის
მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. იგი შეიძლება
დაექვემდებაროს რედაქციული ხასიათის შესწორებებს.

ბელევიცკი რუსეთის წინააღმდეგ

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

საქმეზე „ბელევიცკი რუსეთის წინააღმდეგ“,
(Belevitskiy v. Russia)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატამ (მეხუთე სექცია) შემდეგი შემადგენლობით:

ბ-ნი პ. ლორენცენი, თავმჯდომარე,
ქ-ნი ს. ბოტუჩაროვა,
ბ-ნი კ. იუნგვიერტი,
ბ-ნი რ, მარუსტე,
ბ-ნი ა. კოვლერი,
ბ-ნი ჰ. ბორეგო-ბორეგო,
ქ-ნი რ. იაეგერი, მოსამართლეები
და ქ-ნი კ. ვესტერდიეკი, სექციის მდივანი,
მოითათბირა 2007 წლის 5 თებერვალს და
იმავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმეს მომდინარეობს განაცხადიდან (№72967/01) რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ, რომელიც სასამართლოში შემოტანილია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე რუსეთის მოქალაქის, ბ-ნი რომან სერგეის ძე ბელევიცკის („განმცხადებელი“) მიერ 2001 წლის 20 ივლისს.

2. განმცხადებელს, რომელიც უზრუნველყოფილი იყო იურიდიული დახმარებით, სასამართლოში წარმოადგენდნენ მოსკოვში მოღვაწე ადვოკატები - ქ-ნი კ. მოსკალენკო და ქ-ნი ე. ლიპსტერი. რუსეთის მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენდა ბ-ნი ლაპტევი, რუსეთის ფედერაციის წარმომადგენელი ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში.

3. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ იგი პოლიციის მუშაკების მხრიდან არასათანადო მოპყრობას დაექვემდებარა, რომ ეს მოპყრობა არაადამიანური მოპყრობის ტოლფასი იყო, რომ მის მიმართ მოპყრობა იყო უკანონო და გადაჭარბებულად ხანგრძლივი, და რომ მან ვერ ისარგებლა სამართლიანი სასამართლოს გარანტიებით.

4. 2004 წლის 19 ოქტომბერს სასამართლომ გადაწყვიტა მთავრობისთვის შეეტყობინებინა განაცხადის შესახებ. კონვენციის 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე მან გადაწყვიტა ერთდროულად განეხილა განაცხადის არსებითი მხარე და მისი დასაშვებობა.

5. მთავრობა დასაშვებობისა და არსებითი მხარის ერთობლივად განხილვის წინააღმდეგი იყო. სასამართლომ განიხილა მთავრობის პროტესტი და იგი არ დააკმაყოფილა.

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

6. განმცხადებელი დაიბადა 1981 წელს და ცხოვრობს მოსკოვში.

ა. განმცხადებლის დაკავება და საპატიმროში მოთავსება

7. 2000 წლის 11 ოქტომბერს მოსკოვის რამენსკის რაიონული პოლიციის ოპერატიულმა მუშაკებმა - „ი“-მ და „კ“-მ განმცხადებელი დააკავეს ლუჟნიკის ბაზარზე, ნარკოტიკებთან დაკავშირებული ეჭვის საფუძველზე. იგი ამოიცნო ბატონმა „ე“-მ, როგორც პირი, რომელმაც მას ჰეროინი მიჰყიდა. დაკავების ზუსტი დრო მხარეებს შორის დავის საგანი იყო. განმცხადებელი მიუთითებდა, რომ იგი დაახლოებით 12 საათზე დააკავეს, ხოლო მთავრობა აცხადებდა, რომ ეს დღის 4 საათსა და 30 წუთზე მოხდა.

8. 6 საათსა და 50 წუთზე პოლიციის განყოფილებაში განმცხადებელი გაჩხრიკა პოლიციის ოფიცერმა „რ“-მ, ორი მოწმის (ponyatye) თანდასწრებით. მას უპოვეს პატარა პაკეტი 0,004 გრამი ჰეროინით.

9. განმცხადებლის დაკავების ოქმი მომდევნო დღის 11 საათსა და 50 წუთზე შეადგინეს. იმავე დღეს გამომძიებელმა განმცხადებლის საგამო- ძიებო იზოლატორში მოთავსების ბრძანება გამოსცა. ბრძანებაში მითითებული არ იყო პატიმრობის პერიოდი (შესაბამისი სამართლებრივი დებულებები იხ. ქვემოთ, 51-ე პუნქტში).

10. დაუდგენელ დღეს შედგა განმცხადებლისა და ბატონი „ე“-ის დაპირისპირება. დაპირისპირებას ესწრებოდა განმცხადებლის ადვოკატი. ბატონმა „ე“-მ დაადასტურა თავისი ჩვენება, რომ ჰეროინი განმცხადებლისაგან შეიძინა.

ბ. განმცხადებლის მიმართ სავარაუდო არასათანადო მოპყრობა

11. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ 2000 წლის 11 ოქტომბერს რამენსკის რაიონული პოლიციის განყოფილებაში მას პოლიციის მუშაკებმა სცემეს. მთავრობა უარყოფდა ამ განცხადებას.

12. სამედიცინო დასკვნიდან, რომელიც მე-8 კლინიკის ტრავმატოლოგიურმა განყოფილებამ 2000 წლის 24 ოქტომბერს გასცა, გამომდინარეობს, რომ 2000 წლის 13 ოქტომბერს, დღის 3 საათსა და 10 წუთზე განმცხადებელი სამედიცინო შემოწმებისთვის მიიყვანეს რამენსკის რაიონული პოლიციის განყოფილების მუშაკებმა. სამედიცინო შემოწმების შედეგად დადგინდა „ჰემატომა მარცხენა მეოთხე და მეექვსე ნეკნებს შორის, ჰემატომა წელის არეში, ნაჭდევი მარცხენა მუხლის სახსარში”.

13. 2000 წლის 18 დეკემბერს ნიკულინსკის რაიონული პროკურატურის უფროსმა თანაშემწემ მიიღო დადგენილება განმცხადებლის მიმართ არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით მის საჩივარზე სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების შესახებ. ერთგვერდიანი დადგენილების არგუმენტები ეფუძნებოდა პ ოლიციის ოფიცრების - „რ“-ის, „ი“-ის და „კ“-ის ჩვენებებს, რომლებიც განმცხადებლის დაკავებასა და ჩხრეკაში მონაწილეობდნენ. ისინი განმცხადებელზე რაიმე ფსიქოლოგიური ან ფიზიკური ზემოქმედების ფაქტებს უარყოფდნენ.

14. 2000 წლის 18 დეკემბრის დადგენილება განმცხადებლის ადვოკატებმა მოსკოვის ქალაქის პროკურორის მოადგილესთან გააპროტესტეს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ 2000 წლის 24 ოქტომბრის სამედიცინო დასკვნასთან დაკავშირებით რაიმე მოკვლევა არ ჩატარებულა. მოსკოვის ქალაქის პროკურორმა დამატებითი მოკვლევის ჩატარების ბრძანება გასცა.

15. 2001 წლის 29 მარტს უფროსმა თანაშემწემ მიიღო კიდევ ერთი დადგენილება სისხლის სამართლის საქმის არდაწყების თაობაზე. დასაბუთება-ში აღნიშნული იყო შემდეგი:

„დამატებითი მოკვლევის დროს ნიკულინსკის რაიონულმა პროკურატურამ შეისწავლა სამედიცინო დასკვნა, რომელშიც მითითებულია, რომ 2000 წლის 13 ოქტომბერს [განმცხადებელი] მიიყვანეს სამედიცინო განყოფილებაში, სადაც ... დაფიქსირდა ფიზიკური დაზიანებები.

კრილატსკოეს რაიონული პოლიციის განყოფილების უფროსის, ბატონი „ზ“-ის მიერ გაცემული ცნობიდან ჩანს, რომ საგამოძიებო იზოლატორში მოთავსებისას განმცხადებელი ჯანმრთელობას არ უჩიოდა, რის შესახებაც მან წერილობითი შენიშვნა ჩაწერა სამედიცინო ფურცელში.

გარდა ამისა, თანაშემწე პროკურორის მიერ [განმცხადებლის] დამატებითი დაკითხვისას, რომელიც ადვოკატის [გვარი არ იკითხება] თანდასწრებით მის საკანში მოთავსებამდე ჩატარდა, [განმცხადებელმა] განმარტა, რომ პოლიციის ოფიცრებს მასზე ზეწოლა არ მოუხდენიათ და რომ მან აღიარება ნებაყოფლობით მისცა. მას რაიმე საჩივარი პოლიციის ოფიცრების მიმართ არა აქვს. შეგროვებული მასალების შესწავლის საფუძველზე მე ვასკვნი, რომ [განმცხადებლის] საჩივრები, რომ მასზე განხორციელდა ფსიქოლოგიური და ფიზიკური ძალადობა პოლიციის ოფიცრების მხრიდან, ობიექტურად არ დადასტურდა. შეუძლებელია დადგინდეს გარემოებები, რომელთა დროსაც მან მიიღო ფიზიკური დაზიანებები, რომელთა შესახებაც სამედიცინო დასკვნაშია მითითებული, რადგან მას ამ დაზიანებების შესახებ თანაშემწე პროკურორთან არაფერი უთქვამს და რადგან [იმ დროს] მას რაიმე ხილული ზიანი არ აღენიშნებოდა და არც ჯანმრთელობას უჩიოდა.“

გ. პირველი სასამართლო პროცესი

16. 2000 წლის 9 დეკემბერს გამოძიება დასრულდა და საქმე, საბრალდებო დასკვნის საბოლოოდ დასამტკიცებლად, ნიკულინსკის რაიონულ პროკურატურას გადაეცა.

17. 2000 წლის 13 დეკემბერს განმცხადებლისა და ბ-ნი „ე“-ის საქმე განსახილველად მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულ სასამართლოს გადაეცა.

18. 2001 წლის 4 იანვარს მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ საქმის მასალები მიიღო.

19. 2001 წლის 11 იანვარს მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ წინასასამართლო დადგენილება მიიღო. დადგენილება იყო ერთგვერდიან ნაბეჭდი ფორმა, რომელშიც თარიღი, განმცხადებლისა და მეორე ბრალდებულის გვარები და მათ მიმართ წაყენებული ბრალდება ხელით არის ჩაწერილი. შესაბამის ნაწილში მითითებულია შემდეგი (ნაბეჭდი ჩანაწერი მოცემულია ჩვეულებრივი შრიფტით, ხოლო ხელით მინაწერი - დახრილით):

„ნიკულინსკის რაიონული სასამართლო უფლებამოსილია განიხილოს საქმე; შეგროვებული მტკიცებულებები საკმარისია საქმის განსახილველად; საბრალდებო დასკვნა შედგენილია სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის შესაბამისად; ბრალდებულების მიმართ გამოტანილი აღკვეთის ღონისძიების გაუქმების ან შეცვლის საფუძვლები არ არსებობს; ბრალდებულს ან მესამე მხარეებს შუამდგომლობა არ წარმოუდგენიათ. ვინაიდან საქმის გამოძიება ჩატარდა რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად და ბრალდებულების - ბატონი „ე“-ის და [განმცხადებლის] უფლებები დაცულია და ვინაიდან არ არსებობს სასამართლო განხილვის ხელშემშლელი მიზეზები, სასამართლო

ადგენს -

ბ-ნი „ე“-ის და [განმცხადებლის] მიმართ სისხლის სამართლის საქმის განხილვა დაინიშნოს ... 2001 წლის 23 იანვარს ... პროკურორის, ადვოკატის მონაწილეობით.

აღკვეთის ღონისძიება - ერთი და იგივეა თითოეული ბრალდებულის მიმართ...“

დადგენილება მიღებულ იქნა განმცხადებლის და მისი ადვოკატის დაუსწრებლად და სხდომის ოქმის ასლი მათ არ მიუღიათ.

20. 2001 წლის 23 იანვარს სხდომა ერთი კვირით გადაიდო განმცხადებლის ადვოკატის გამოუცხადებლობის გამო.

21. 2001 წლის 30 იანვარს რაიონულმა საამართლომ საქმესთან დაკავშირებით წინასწარი სხდომა გამართა. დაცვის მხარემ სასამართლოს წინაშე დააყენა შუამდგომლობა სასამართლო პროცესამდე განმცხადებლის გათავისუფლების შესახებ. სასამართლომ თხოვნა არ დააკმაყოფილა. დასკვნაში აღნიშნულია შემდეგი:

„სასამართლომ მოისმინა პროცესში მონაწილე მხარეთა მოსაზრებები და პროკურორის განცხადება, რომელმაც ითხოვა, არ დაკმაყოფილებულიყო შუამდგომლობა [განმცხადებლის] გათავისუფლების შესახებ, და მიაჩნია, რომ არ არსებობს [განმცხადებლის] მიმართ გამოტანილი აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის საფუძვლები, რადგან [განმცხადებელს] წაყენებული აქვს სისხლის სამართლის ბრალდება, რომელიც მიეკუთვნება განსაკუთრებით სერიოზულ დანაშაულს და ისჯება თავისუფლების აღკვეთით, და [რადგან] სასამართლოს ჯერ ბოლომდე არ შეუსწავლია ბრალდების მხარის მიერ შეგროვებული მტკიცებულებები.“

22. 2001 წლის 5 და 22 თებერვალს განმცხადებლის ადვოკატებმა ეს დადგენილება გაასაჩივრეს. ისინი აცხადებდნენ, რომ განმცხადებელს ჰქონდა მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი მოსკოვში და იგი ადრე ნასამართლევი არ ყოფილა, ასევე არ არსებობდა რაიმე საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ იგი დაემალებოდა მართლმსაჯულებას. ისინი აგრეთვე მიუთითებდნენ, რომ ბრალდებულის პატიმრობა 11 და 12 ოქტომბერს არც დაფიქსირებული იყო და არც ნებადართული. გარდა ამისა, განმცხადებელს პატიმრობა მიესაჯა მხოლოდ ორი თვით და, შესაბამისად, მისი პატიმრობა 2000 წლის 12 დეკემბრის შემდეგ უკანონო იყო.

23. 2001 წლის 5 მარტს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ ძალაში დატოვა 2001 წლის 30 იანვრის დადგენილება. იგი მიუთითებდა:

„სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად, წინასწარი პატიმრობა განისაზღვრება ორი თვით.

როგორც არსებული მასალებიდან ჩანს, სისხლის სამართლის საქმე დაიწყო 2000 წლის 12 ოქტომბერს და იმავე დღეს [განმცხადებელი] მოათავსეს საპატიმრო დაწესებულებაში; [2000 წლის] 9 დეკემბერს [განმცხადებელი] გადაიყვანეს მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულ პროკურატურაში, სადაც გადაიგზავნა მისი საქმის მასალები. შესაბამისად, გამოძიების პერიოდში არ დარღვეულა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლი და საჩივარში მითითებული არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, რომ პატიმრობა 2000 წლის 12 დეკემბრის შემდეგ უკანონო იყო, საქმის მასალებით არ დასტურდება.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 96-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, პირებს, რომლებსაც [ნარკოტიკებთან დაკავშირებული] სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა ედებათ ბრალად, აღკვეთის ღონისძიებად შეიძლება შეეფარდოთ წინასწარი პატიმრობა მხოლოდ დანაშაულის სერიოზულობის საფუძველზე; ამასთან დაკავშირებით სასამართლო მხარს უჭერს პირველი ინსტანციის სასამართლოს დასკვნას აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის საფუძვლების არარსებობასთან დაკავშირებით და ამ დაკვნას კანონიერად მიიჩნევს.“

24. 2001 წლის 26 აპრილს განმცხადებლის ადვოკატებმა კიდევ ერთი შუამდგომლობა დააყენეს საქმის მწარმოებელი სასამართლოს წინაშე განმცხადებლის სასამართლო პროცესამდე გათავისუფლების მოთხოვნით. სასამართლომ შუამდგომლობა არ დააკმაყოფილა. 2001 წლის 3 მაისს უარის შესახებ დადგენილება კვლავ გაასაჩივრეს მოსკოვის საქალაქო სასამართლოში. არ ჩანს, რომ რაიმე პასუხი მიიღეს.

25. 2001 წლის 26 ივნისს ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ, საკუთარი შუამდგომლობით, განმცხადებლის წინასწარი პატიმრობის ვადა გააგრძელა კიდევ სამი თვით, ან იმ დრომდე, სანამ არ შეისწავლიდნენ წაყენებული ბრალდების არსებით მხარეს, რაკი დაასკვნა, რომ მისი გათავისუფლება „მნიშვნელოვნად შეუშლიდა ხელს საქმის დეტალურ, სრულყოფილ და ობიექტურ შესწავლას“.

26. 2001 წლის 5 ივლისს მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ განმცხადებლისა და ბატონი „ე“-ის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი გამოიტანა ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულის გამო. ბ-ნი „ე“ ამნისტიის აქტის საფუძველზე სასჯელისაგან გაათავისუფლეს. განმცხადებელს მიესაჯა ექვსი წლით და ექვსი თვით პატიმრობა სასჯელის მკაცრი რეჟიმის კოლონიაში მოხდით.

27. 2001 წლის 17 ოქტომბერს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ გააუქმა სასჯელი არსებითი და პროცედურული საფუძვლებით და საქმე ხელახალი განხილვისთვის სხვა სასამართლო შემადგენლობას გადასცა. საქალაქო სასამართლომ განმცხადებლის პატიმრობაში დატოვების ბრძანება გასცა, თუმცა ამ გადაწყვეტილების არგუმენტებზე არ მიუთითებია.

დ. მეორე სასამართლო პროცესი

28. 2001 წლის 3 დეკემბერს სასამართლო პროცესი გადაიდო ბატონი „ე“-ის და მოწმეთა გამოუცხადებლობის გამო.

29. 2001 წლის 18 დეკემბერს სხდომა არ გაიმართა, რადგან მოსამართლეთა შემადგენლობა სხვა სისხლის სამართლის საქმეს იხილავდა.

30. 2001 წლის 19 დეკემბერს განმცხადებლის ადვოკატმა საჩივარი შეიტანა ნიკულინსკის რაიონული სასამართლოს თავმჯდომარის სახელზე. იგი ჩიოდა წინა სხდომების გადადების გამო, ასევე იმასთან დაკავშირებით, რომ განმცხადებლის გათავისუფლების მოთხოვნის საკითხი არსებითად არ იქნა განხილული. იგი აგრეთვე მიუთითებდა განმცხადებლის პატიმრობის არაადამიანურ პირობებზე. არ ჩანს, რომ აღნიშნულთან დაკავშირებით რაიმე პასუხი მიიღეს.

31. 2002 წლის 10 იანვარს სხდომა გადაიდო თავმჯდომარე მოსამართლის ავადმყოფობის გამო.

32. 2002 წლის 21 იანვარს სასამართლომ განიხილა გათავისუფლების მოთხოვნა და არ დააკმაყოფილა იგი. მოწმეთა გამოუცხადებლობის გამო სხდომა 2002 წლის 4 თებერვლამდე გადაიდო. 2002 წლის 27 იანვარს განმცხადებელმა უარის შესახებ დადგენილება მოსკოვის საქალაქო სასამართლოში გაასაჩივრა. არ ჩანს, რომ ეს საჩივარი განხილულ იქნა.

33. 2002 წლის 4 თებერვალს სასამართლომ არ დააკმაყოფილა გათავისუფლების კიდევ ერთი მოთხოვნა. სასამართლოს სხდომა 2002 წლის 12 თებერვლამდე გადაიდო ბატონი „ე“-ის და მოწმეთა გამოუცხადებლობის გამო.

34. 2002 წლის 12 თებერვალს და 5 და 19 მარტს მოწმეთა გამოუცხადებლობის გამო სხდომები კვლავ გადაიდო.

35. 2002 წლის 17 აპრილს სასამართლო სხდომა გაიმართა. პროცესზე მოუსმინეს განმცხადებელს, დაცვის მოწმეს და გამოაქვეყნეს იმ მოწმეთა ჩვენებები, რომლებიც ვერ გამოცხადდნენ, ბ-ნი „ე“-ის ჩათვლით.

36. 2002 წლის 18 აპრილს განმცხადებელი დამნაშავედ იქნა ცნობილი და მას შეეფარდა ექვსი წლითა და ექვსი თვით პატიმრობა სასჯელის მკაცრირეჟიმის კოლონიაში მოხდით და ქონების კონფისკაციით. განმცხადებლის მიმართ პოლიციის ოფიცერთა არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით სასამართლომ შემდეგი დასკვნა გააკეთა:

„მოწმეების - „ერ“-ის და „გ“-ის ჩვენებები [რომლებმაც ჩვენებები მისცეს], რომ [განმცხადებელი] დაკავების დროს აკურატულად იყო ჩაცმული, ასევე მოწმე „გე“-ის ჩვენება [რომელმაც ჩვენება მისცა], რომ პირადი ჩხრეკის დროს [განმცხადებლის] ტანისამოსი ჭუჭყიანი იყო და იგი მაწანწალასავით გამოიყურებოდა, სასამართლოს აზრით, ვერ ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ [განმცხადებელზე] განხორციელდა ფიზიკური ზეწოლა პოლიციის ოფიცერთა მხრიდან, რადგან ეს განცხადება სასამართლომ სხდომაზე განიხილა და უსაფუძვლოდ ცნო; [ეს დასკვნა] გამყარებულია [პოლიციის ოფიცრების] „რ“-ის, „ი“-ის, „კ“-ის, „ბ“-ის, „მი“-ის და „მუ“-ის ჩვენებებით და [განცხადებლის] საჩივრებზე სისხლის სამართლის საქმის არაღძვრის შესახებ დადგენილებით...

2002 წლის 13 სექტემბერს გაცემული სამედიცინო დასკვნიდან გამომდინარეობს, რომ ტრავმატოლოგიური განყოფილების ექიმმა [განმცხადებელი] გასინჯა და დაადგინა დაზიანებები... სასამართლოს წინაშე [განმცხადებელმა] ჩვენება მისცა, რომ ეს დაზიანებები მას პოლიციის ოფიცრებმა მიაყენეს. თუმცა სასამართლოს სხდომაზე დადგინდა, რომ მის მიმართ რაიმე ფიზიკური ან ფსიქიკური ზეწოლა არ განხორციელებულა; აქედან გამომდინარე, სასამართლო ასკვნის, რომ 2000 წლის 13 ოქტომბერს დაფიქსირებული დაზიანებები [განმცხადებელმა] მიიღო არა მის მიერ აღწერილ გარემოებებში, არამედ სხვა გზით, რომელიც დაკავშირებული არ არის [განმცხადებლის] დაკავებასთან და მის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის წარმოებასთან.“

37. ნარკოტიკების შენახვასა და გაყიდვაში განმცხადებლის დამნაშავედ დადგენისას რაიონული სასამართლო დაეყრდნო ნივთიერ მტკიცებულებას (განმცხადებლისგან ამოღებული პატარა პაკეტი ჰეროინით), ბ-ნი „ე“-ის ჩვენებას, რომელსაც ამყარებდა პოლიციის მუშაკთა ჩვენებები, ჩხრეკის დამსწრე პირის ჩვენებას და განმცხადებლისა და ბ-ნი „ე“-ის დაპირისპირების ოქმს.

38. 2002 წლის 8 ივნისს განმცხადებელმა მსჯავრდება გაასაჩივრა. კერძოდ, იგი ჩიოდა, რომ მსჯავრი მნიშვნელოვანწილად დაეფუძნა მის მიერ საკუთარი თავის წინააღმდეგ მიცემულ ჩვენებას, რომელიც მან დაკავების დღეს პოლიციის ოფიცერთა მხრიდან ზეწოლის შედეგად მისცა, ასევე ბ-ნი „ე“-ის ჩვენებას, რომელიც მართლმსაჯულებას ხელიდან დაუძვრა და მეორე პროცესზე ჩვენება აღარ მიუცია.

39. 2002 წლის 9 სექტემბერს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ სააპელაციო სარჩელი არ დააკმაყოფილა და განაჩენი ძალაში დატოვა. მან სიტყვასიტყვით გაიმეორა პირველი ინსტანციის სასამართლოს დასკვნები განმცხადებლის საჩივრებზე არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით.

ე. განმცხადებლის პატიმრობის პირობები მოსკოვის IZ77/3 საგამოძიებო იზოლატორში

40. განმცხადებელი მოსკოვის Iძ-77/3 საგამოძიებო იზოლატორში იმყოფებოდა 2001 წლის 11 ივლისიდან 6 ოქტომბრამდე, ხოლო შემდეგ - 2002 წლის 23 აპრილიდან 5 ოქტომბრამდე.

41. 2001 წელს განმცხადებელი მოთავსებული იყო №405, 406 და 706 საკნებში, რომელთა საშუალო ფართობი 36 კვ. მ-ს შეადგენდა. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი დოკუმენტებიდან ჩანს, რომ საკნებში პატიმართა ზუსტი რაოდენობის დადგენა ვერ მოხერხდა, რადგან სარეგისტრაციო წიგნები უკვე განადგურებული იყო, თუმცა საპატიმრო დაწესებულება მისი საპროექტო შესაძლებლობების 300 პროცენტით იყო დატვირთული.

42. 2002 წელს განმცხადებელი მოთავსებული იყო №603, 602 და 612 საკნებში. 603-ე საკნის ფართობი შეადგენდა 26 კვადრატულ მეტრს, სადაც 21-დან 37-მდე პატიმარი იყო მოთავსებული, 32 კვ.მ ფართობის მქონე 602-ე საკანში 35-დან 45-მდე პატიმარი იმყოფებოდა, ხოლო 9 კვ.მ 612-ე საკანში - 6-დან 9 პატიმრამდე.

43. 2001 წლის 3 ოქტომბერს განმცხადებლის ადვოკატმა რუსეთის ფედერაციის უზენაეს სასამართლოში და იუსტიციის სამინისტროში საჩივარი შეიტანა პატიმრობის „უმძიმეს პირობებთან“ დაკავშირებით.

44. 2001 წლის 10 ოქტომბერს განმცხადებელმა საჩივარი დაწერა მოსკოვისპრესნენსკის რაიონული სასამართლოს სახელზე. იგი წერდა, რომ მან ერთ წელზე მეტი გაატარა უზომოდ გადატვირთულ საკნებში, რომლებიც სავსე იყო ბაღლინჯოებითა და ტილებით. არ იყო საკმარისი სუფთა ჰაერი, ხოლო საკანში შუქი ოდნავ აღწევდა რკინის მესრით დაფარული ფანჯრებიდან. ორმოცი თანამესაკნიდან უმრავლესობა მწეველი იყო. ნათურა დღე-ღამის განმავლობაში იყო ჩართული და პატიმრები ერთმანეთის მონაცვლეობით იძინებდნენ. ტუალეტი საკნის დანარჩენი ნაწილისგან გამოყოფილი არ იყო და ფარულობის ვერანაირ პირობას ვერ აკმაყოფილებდა. მას გამოაჩნდა სხვადასხვა დაავადება, მათ შორის, მუნი, კიდურების დაჩირქება, მუდმივი თავის ტკივილი და ჰიპერტონია როგორც განმცხადებელმა აღნიშნა, მას საჩივარი არ გაუგზავნია, რადგან ეშინოდა რეპრესიის, რომლითაც მას ციხის ადმინისტრაცია ემუქრებოდა.

45. 2001 წლის 10 ოქტომბერს განმცხადებლის ადვოკატმა ორი ერთმანეთის მსგავსი პასუხი მიიღო იუსტიციის სამინისტროს მთავარი პენიტენციური სამმართველოდან. მას აცნობებდნენ, რომ საპატიმრო დაწესებულებაში მოთავსებისას განმცხადებელი გასინჯა ექიმმა და დაადგინა, რომ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა ნორმალური იყო. 2001 წლის 6 სექტემბერს ზოგადი პროფილის ექიმმა მას მუნის საწინააღმდეგო პროფილაქტიკური მკურნალობა ჩაუტარა; 2001 წლის 12 სექტემბერს მას ნორმოტონიკული ტიპის ვეგეტო-ვასკულარული დისტონია დაუდგინეს; 2001 წლის 25 სექტემბერს მას კვლავ ჩაუტარდა მუნის საწინააღმდეგო მკურნალობა; 2001 წლის 1 ოქტომბერს მას ატიპური დერმატიტის დიაგნოზი დაუსვეს. მისი ჯანმრთელობა „დამაკმაყოფილებლად“ იქნა მიჩნეული.

46. 2002 წლის 8 და 10 იანვარს განმცხადებლის წარმომადგენელმა პასუხი მიიღო მის შემდგომ საჩივარზე. მას აცნობეს, რომ 2001 წლის 11ოქტომბერს განმცხადებელმა მოითხოვა სამედიცინო დახმარება პიოდერმატიტის მკურნალობის მიზნით და მას სათანადო დახმარება გაუწიეს. 2001 წლის 6 ნოემბერს განმცხადებელი სხვა ციხეში გადაიყვანეს და საერთო საკანში მოათავსეს, სადაც 63 პატიმარი იმყოფებოდა. 2001 წლის 7 დეკემბერს საპატიმრო დაწესებულების ადმინისტრაციამ განმცხადებლის დედისგან არ მიიღო წამლები, რადგან, ადმინისტრაციის განცხადებით, დაწესებულების სამედიცინო ნაწილში ყველა საჭირო წამალი ჰქონდათ. 2001 წლის 20 დეკემბერს განმცხადებელს კანის ქავილის და პიოდერმატიტის რეზიდუალური ეფექტის დიაგნოზი დაუსვეს.

II. შესაბამისი შიდასახელმწიფო კანონი

ა. სისხლის სამართლის დანაშაულთა გამოძიება

47. რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (ძალაში იყო 2002 წლის 1 ივლისამდე) ადგენდა, რომ სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება შეიძლებოდა დაწყებულიყო გამომძიებლის მიერ ინდივიდუალური პირის საჩივრის საფუძველზე ან საგამოძიებო ორგანოს ინიციატივით, როდესაც არსებობდა საფუძვლები ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია სისხლის სამართლის დანაშაული (მუხლები 108 და 125). პროკურორს გამოძიების საერთო ზედამხედველობა ევალებოდა (მუხლები 210 და 211). მას შეეძლო კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედების ბრძანება გაეცა, საქმე ერთი გამომძიებლისგან მეორისთვის გადაეცა ან დამატებითი გამოძიება დაენიშნა. თუ სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების საფუძვლები არ არსებობდა, პროკურორს ან გამომძიებელს უნდა მიეღო დასაბუთებული დადგენილება, რომლის შესახებაც შეტყობინება უნდა გაეგზავნა დანტერესებული მხარეებისთვის. დადგენილება ზემდგომ პროკურორთან ან სათანადო იურისდიქციის საერთო სასამართლოში გასაჩივრებას ექვემდებარებოდა (მუხლი 113)

48. 1998 წლის 29 აპრილს რუსეთის ფედერაციის საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ყველას, ვისი კანონიერი უფლებები და ინტერესები დაირღვა სისხლის სამართლის წარმოების არდაწყების შესახებ დადგენილების მიღებით, აქვს უფლება, ეს დადგენილება გაასაჩივროს სასამართლოში.

ბ. საპატიმროში მოთავსება და წინასწარი პატიმრობა

49. რუსეთის 1993 წლის 12 დეკემბრის კონსტიტუცია ადგენს, რომ ბრალდებულის დასაპატიმრებლად ან პატიმრობის ვადის გასაგრძელებლად მოითხოვება სასამართლოს წინასწარი დადგენილება მისი დაპატიმრების ან პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ (მუხლი 22). წინასწარი პატიმრობის შესახებ დადგენილებას იღებს პროკურორი ან მოსამართლე (რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მუხლები 11, 89 და 96).

50. 2001 წლის 14 მარტამდე წინასწარი პატიმრობის შეფარდება შეიძლებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდებულს წაყენებული ჰქონდა სისხლის სამართლის ბრალდება, რომელიც ითვალისწინებდა სულ მცირე ერთი წლით პატიმრობას (რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 96-ე მუხლი). 2001 წლის 14 მარტის შესწორებების შედეგად გაუქმდა დებულება, რომელიც იძლეოდა უფლებას ბრალდებულის მიმართ წინასწარი პატიმრობის გამოყენებისა მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის მხოლოდ საშიში ბუნების საფუძველზე.

51. დაკავების შემდეგ ეჭვმიტანილს ათავსებდნენ წინასწარი გამოძიების იზოლატორში პირველი ორი თვის განმავლობაში (რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლი). წინასწარი პატიმრობის ვადის შემდგომი გაგრძელება შეეძლო პროკურორს.

52. გამოძიების დასრულების, ბრალდებულისთვის საბრალდებო დასკვნის ჩაბარებისა და საქმის მასალების წაკითხვის შემდეგ საქმე გადაეცემოდა სასამართლოს. იმ დღიდან ბრალდებული ხდებოდა განსასჯელი (სასამართლო პატიმრობა). 2001 წლის 14 მარტამდე სასამართლო პატიმრობის ვადა სისხლის სამართლის პროცესში დადგენილი არ იყო. 2001 წლის 14 მარტს დაემატა ახალი, 239-1 მუხლი, რომელიც ადგენს, რომ განსასჯელის პატიმრობის ვადა საქმის სასამართლოსთვის გადაცემის დღიდან, ჩვეულებრივ, ექვს თვეს არ უნდა აღემატებოდეს. ეს ვადა არ ეხებოდა ბრალდებულებს,რომლებსაც ბრალად ედებოდათ განსაკუთრებით სერიოზული სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა.

53. პატიმარს ან მის ადვოკატს ან უფლებამოსილ პირს შეეძლო დაპატიმრების ან პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ პროკურორის მიერ მიღებული დადგენილება სასამართლოში გაესაჩივრებინა. მოსამართლე ვალდებული იყო დადგენილების კანონიერება და მისი დასაბუთებულობა განეხილა შესაბამისი დოკუმენტების მიღებიდან არა უგვიანეს სამი დღის ვადაში. საკითხი უნდა განხილულიყო დახურულ სხდომაზე, პროკურორისა და დაპატიმრებული პირის ადვოკატის თანდასწრებით. განხილვაზე უნდა გამოეძახებინათ დაპატიმრებული პირი, ხოლო მისი დასწრების გარეშე განხილვა ნებადართული იყო მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში, თუ იგი ნებაყოფლობით განაცხადებდა უარს დასწრების უფლების გამოყენებაზე. მოსამართლეს შეეძლო არ დაეკმაყოფილებინა საჩივარი ან გაეუქმებინა წინასწარი პატიმრობის შესახებ დადგენილება და დაპატიმრებული პირის გათავისუფლების ბრძანება გამოეცა (რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მუხლი 220-1).

სამართალი

I. კონვენციის მე-3 და მე-13 მუხლების სავარაუდო დარღვევა განმცხადებლის მიმართ არასათანადო მოპყრობის გამო

54. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ 2000 წლის 11 ოქტომბერს მას სცემეს პოლიციის მუშაკებმა და რომ ხელისუფლებამ არ აწარმოა მის მიმართ არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრის ეფექტიანი გამოძიება. იგი მიუთითებდა მე-3 და მე-13 მუხლებზე, რომლებიც ადგენს:

მუხლი 3

„არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას, არაადამიანურ ან ღირსების შემლახველ მოპყრობას ან დასჯას.“

მუხლი 13

„ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებდა.“

55. მთავრობამ განაცხადა, რომ განმცხადებელმა ვერ ამოწურა შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებები. პირველი, მას შეეძლო სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების შესახებ დადგენილება გაესაჩივრებინა რუსეთის ფედერაციის გენერალურ პროკურორთან. მეორე, პროკურორის დადგენილება მას შეეძლო გაესაჩივრებინა საერთო სასამართლოში.

56. განმცხადებელმა მიუთითა, რომ მის მიერ ზემდგომ პროკურორთან განცხადების შეტანის შემდეგ დაინიშნა დამატებითი მოკვლევა. თუმცა ამ მოკვლევამ უბრალოდ დაადასტურა თავდაპირველი დასკვნები. ასეთ გარემოებაში ეფექტიანი ვერ იქნებოდა გენერალურ პროკურატურაში შემდგომი იერარქიული გასაჩივრება. რადგან ამასობაში მისი საქმე სასამართლოს გადაეცა, მან არჩია საქმის განმხილველი სასამართლოსთვის მიემართა არასათანადო მოპყრობის საკითხის განხილვის თხოვნით, რათა დაემტკიცებინა, რომ მან ჩვენებები ზეწოლის პირობებში მისცა. ამრიგად, მთავრობის განცხადებისაგან განსხვავებით, მისი საჩივრები საერთო სასამართლომ განიხილა.

57. სასამართლო იმეორებს, რომ შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვა, რომელიც კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტითაა დადგენილი, განმცხადებლებს ავალდებულებს, უპირველეს ყოვლისა, გამოიყენონ სამართლებრივი დაცვის საშუალებები, რომლებიც ხელმისაწვდო მი და ქმედითია შიდასახელმწიფო სამართლებრივ სისტემაში, რათა აღიდგინონ სავარაუდო დარღვეული უფლება. 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი ასევე მოითხოვს, რომ საჩივარი, რომლის წარდგენას შემდგომ სასამართლოში (სტრასბურგის, მთარგმნელის შენიშვნა) აპირებენ, უნდა განიხილონ შესაბამისმა შიდასახელმწიფო ორგანოებმა, სულ მცირე - მისი არსებითი მხარე, რაც უნდა განხორციელდეს მოქმედი შიდასახელმწიფო კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნების შესაბამისად, მაგრამ ეს შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებები უნდა იყოს ადეკვატური და ეფექტიანი (იხ. აქსოი თურქეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1996-VI, §§51-52, და აკდივარი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 16 სექტემბრის გადაწყვეტილება, მოხსენებები 1996-IV, §§65-67).

58. განმცხადებლის საჩივარი არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით განიხილა პროკურორმა, რომელმაც საქმეში prima facie არასათანადო მოპყრობა არ დაადასტურა და 2000 წლის 18 დეკემბრისა და 2001 წლის 29 მარტის დადგენილებებით გადაწყვიტა არ დაეწყო სისხლისსამართლებრივი დევნა. რსფსრ-ის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113- ე მუხლის შესაბამისად, რომელიც ძალაში იყო საქმესთან დაკავშირებულ დროს, ეს დადგენილებები ზემდგომ პროკურორთან ან საერთო სასამართლოში გასაჩივრებას ექვემდებარებოდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 47). მთავრობამ მიუთითა, რომ განმცხადებელმა გასაჩივრების სხვა გზები არ გამოიყენა.

59. ზემდგომ პროკურორთან გასაჩივრებასთან დაკავშირებით სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის ინსტიტუტების ჩამოყალიბებული პრეცედენტული სამართალი, რომლის შესაბამისად, იერარქიული გასაჩივრება, რომელიც პირს არ ანიჭებს ინდივიდუალურ უფლებას, სახელმწიფომ განახორციელოს თავისი საზედამხედველო ფუნქცია, არ შეიძლება განხილული იქნეს ეფექტიან საშუალებად კონვენციის 35-ე მუხლის მიზნებისთვის (იხ. ჰორვატი ხორვატიის წინააღმდეგ, №51585/99, §47, ECHR 2001-VIII, და გიბასი პოლონეთის წინააღმდეგ, №24559/94, კომისიის 1995 წლის 6 სექტემბრის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები 82, გვ. 76 და 82).

60. რუსეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე ზემდგომ პროკურორთან გასაჩივრება არის საჩივარი ზემდგომ ორგანოში, რომლის მიზანია მისი ხელქვეითების მიერ ჩატარებული მოკვლევის ხარვეზების კრიტიკა. ასეთი საჩივარი ფაქტობრივად არის ინფორმაციული ხასიათის განცხადება, რომელსაც უნდა მოჰყვეს მოკვლევა ამ ორგანოს მხრიდან, რომელმაც, მისი უფლებამოსილების საფუძველზე, უნდა დანიშნოს დამატებითი მოკვლევა, თუ ამას მიზანშეწონილად მიიჩნევს. ზემდგომი პროკურორი ვალდებული არ არის მოუსმინოს მომჩივანს, ხოლო საქმის შემდგომი განვითარება მთლიანადაა დამოკიდებული ზემდგომ პროკურორსა და მის ხელქვეითებზე. მომჩივანი არ წარმოადგენს რაიმე პროცესის მონაწილე მხარეს; მას შეუძლია მხოლოდ ინფორმაცია მოიპოვოს იმის შესახებ, თუ რა გზით განიხილა მისი იერარქიული საჩივარი ზემდგომმა ორგანომ. ამიტომ, ზემდგომ პროკურორთან გასაჩივრებით, პირი ვერ სარგებლობს მისი ინდივიდუალური უფლებით, სახელმწიფომ განახორციელოს თავისი საზედამხედველო უფლებამოსილება, და, შესაბამისად, ასეთისაჩივარი არ არის სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება კონვენციის 35-ე მუხლის მნიშვნელობით.

61. თუმცა არასათანადო მოპყრობის შესახებ განცხადებაზე პროკურორის მიერ გამოძიების არჩატარების თაობაზე დადგენილების საერთო სასამართლოში გასაჩივრებასთან დაკავშირებით პოზიცია განსხვავებულია. ასეთ შემთხვევებში დავა წყდება სასამართლო პროცესზე, სადაც განმცხადებელი და პროკურორი მხარეები არიან. სასამართლომ უკვე აღნიშნა, რომ სასამართლოს ძალაუფლება - გააუქმოს სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების შესახებ დადგენილება, რუსეთის სამართლებრივ სისტემაში საგამოძიებო ორგანოების მიერ უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების აღკვეთის ძლიერი მექანიზმია (იხ. ტრუბნიკოვი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №49790/99, 2003 წლის 14 ოქტომბერი). მიუხედავად იმისა, რომ ამ პროცესებში საერთო სასამართლო უფლებამოსილი არ არის ჩაატაროს დამოუკიდებელი გამოძიება ან გამოიძიოს ფაქტები, საჩივრის სასამართლო კონტროლი სათანადო სამართლებრივი პროცედურის განხორციელებას უზრუნველყოფს. საჯაროობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპებზე დაფუძნებული პროცესი დამოუკიდებელი სასამართლოებისაგან მოითხოვს შეაფასონ ჰქონდა თუ არა ადგილი განმცხადებლის მიმართ prima facie არასათანადო მოპყრობას და სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების ბრძანება გასცენ.

62. ამ საქმეში განმცხადებელს არ გამოუყენებია სასამართლოში გასაჩივრების საშუალება. ამის ნაცვლად მან არჩია არასათანადო მოპყრობის საკითხი დაეყენებინა პროცესის მწარმოებელი სასამართლოს წინაშე, რომელიც მის მიმართ წაყენებული ბრალდების საკითხს იხილავდა. კვლავ დასადგენია, ამის გამო ჰქონდა თუ არა მას საშუალება, ჩვეულებრივი წესით სასამართლოში გაესაჩივრებინა პროკურორის მიერ მიღებული დადგენილება მის მიერ წარდგენილ, არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებულ საჩივარზე გამოძიების არდაწყების შესახებ.

63. სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის პროცესის მიზანი მისი უდანაშაულობის ან მის მიმართ წაყენებული ბრალდების დადგენა იყო და არა სავარაუდო ცემასთან დაკავშირებით პასუხისმგებლობის დაკისრება ან კონვენციის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევის გამოსწორება (იხ. ტოტევა ბულგარეთის წინააღმდეგ (dec.), №42027/98, 2003 წლის 3 აპრილი). განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქმის მწარმოებელ სასამართლოში მის მიერ არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით გაკეთებული განცხადებები მიზნად ისახავდა იმ ფაქტის დემონსტრირებას, რომ მისი აღიარებითი ჩვენება იძულებით იყო მოპოვებული და, აქედან გამომდინარე, იგი დაუშვებელ მტკიცებულებას წარმოადგენდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 56, ასევე ქსენზოვი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №75386/01, 2005 წლის 27 იანვარი). მას არც ხელახალი მოკვლევა მოუთხოვია და არც გამოძიების სავარაუდო ხარვეზების საკითხი დაუყენებია საქმის მწარმოებელი სასამართლოს წინაშე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს საკითხები კონვენციის მე-3 და მე-13 მუხლების საფუძველზე წარმოდგენილი მისი საჩივრების ნაწილს მიეკუთვნება. საჩივარი არ არის სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება კონვენციის 35-ე მუხლის მნიშვნელობით.

61. თუმცა არასათანადო მოპყრობის შესახებ განცხადებაზე პროკურორის მიერ გამოძიების არჩატარების თაობაზე დადგენილების საერთო სასამართლოში გასაჩივრებასთან დაკავშირებით პოზიცია განსხვავებულია. ასეთ შემთხვევებში დავა წყდება სასამართლო პროცესზე, სადაც განმცხადებელი და პროკურორი მხარეები არიან. სასამართლომ უკვე აღნიშნა, რომ სასამართლოს ძალაუფლება - გააუქმოს სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების შესახებ დადგენილება, რუსეთის სამართლებრივ სისტემაში საგამოძიებო ორგანოების მიერ უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების აღკვეთის ძლიერი მექანიზმია (იხ. ტრუბნიკოვი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №49790/99, 2003 წლის 14 ოქტომბერი). მიუხედავად იმისა, რომ ამ პროცესებში საერთო სასამართლო უფლებამოსილი არ არის ჩაატაროს დამოუკიდებელი გამოძიება ან გამოიძიოს ფაქტები, საჩივრის სასამართლო კონტროლი სათანადო სამართლებრივი პროცედურის განხორციელებას უზრუნველყოფს. საჯაროობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპებზე დაფუძნებული პროცესი დამოუკიდებელი სასამართლოებისაგან მოითხოვს შეაფასონ ჰქონდა თუ არა ადგილი განმცხადებლის მიმართ prima facie არასათანადო მოპყრობას და სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების ბრძანება გასცენ.

62. ამ საქმეში განმცხადებელს არ გამოუყენებია სასამართლოში გასაჩივრების საშუალება. ამის ნაცვლად მან არჩია არასათანადო მოპყრობის საკითხი დაეყენებინა პროცესის მწარმოებელი სასამართლოს წინაშე, რომელიც მის მიმართ წაყენებული ბრალდების საკითხს იხილავდა. კვლავ დასადგენია, ამის გამო ჰქონდა თუ არა მას საშუალება, ჩვეულებრივი წესით სასამართლოში გაესაჩივრებინა პროკურორის მიერ მიღებული დადგენილება მის მიერ წარდგენილ, არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებულ საჩივარზე გამოძიების არდაწყების შესახებ.

63. სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის პროცესის მიზანი მისი უდანაშაულობის ან მის მიმართ წაყენებული ბრალდების დადგენა იყო და არა სავარაუდო ცემასთან დაკავშირებით პასუხისმგებლობის დაკისრება ან კონვენციის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევის გამოსწორება (იხ. ტოტევა ბულგარეთის წინააღმდეგ (dec.), №42027/98, 2003 წლის 3 აპრილი). განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქმის მწარმოებელ სასამართლოში მის მიერ არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით გაკეთებული განცხადებები მიზნად ისახავდა იმ ფაქტის დემონსტრირებას, რომ მისი აღიარებითი ჩვენება იძულებით იყო მოპოვებული და, აქედან გამომდინარე, იგი დაუშვებელ მტკიცებულებას წარმოადგენდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 56, ასევე ქსენზოვი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №75386/01, 2005 წლის 27 იანვარი). მას არც ხელახალი მოკვლევა მოუთხოვია და არც გამოძიების სავარაუდო ხარვეზების საკითხი დაუყენებია საქმის მწარმოებელი სასამართლოს წინაშე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს საკითხები კონვენციის მე-3 და მე-13 მუხლების საფუძველზე წარმოდგენილი მისი საჩივრების ნაწილს მიეკუთვნება.

64. მიუხედავად იმისა, რომ საქმის მწარმოებელმა სასამართლომ განაჩენში აღნიშნა, რომ განმცხადებლის დაზიანებები არ იყო გამოწვეული იმ გარემოებებით, რომლებიც მან აღწერა, ეს დასკვნა ერთმნიშვნელოვნად რელევანტური იყო მისი აღიარებითი ჩვენების დასაშვებობის თუ დაუშვებლობის განსაზღვრისათვის. არაფერი არ მიუთითებს იმაზე, რომ მტკიცებულების დასაშვებობასთან დაკავშირებული სასამართლოს დადგენილება ხელს შეუშლიდა სასამართლოს, განეხილა, მისი პრეტენზია წარმოშობდა თუ არა გონივრულ ეჭვს არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით, თუ განმცხადებელი პროკურორის დადგენილების სასამართლოში გასაჩივრების არხებს გამოიყენებდა. აქედან გამომდინარეობს, რომ განმცხადებლის მიერ გამოყენებული სამართლებრივი დაცვის საშუალება ვერ იქნებოდა განხილული, როგორც ზოგადი წესი, ამოწურვის ნორმალური პროცესის ნაწილად სასამართლოში (სტრასბურგის, მთარგმნელის შენიშვნა) წარდგენილ საჩივართან დაკავშირებით.

65. სასამართლო ასევე იმეორებს, რომ შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის წესი სათანადო საშუალებას უნდა იძლეოდეს, რომ მისი გამოყენება მოხდეს ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმების კონტექსტში, რომელთა დაფუძნებაზედაც ხელმშემკვრელი მხარეები შეთანხმდნენ. შესაბამისად, ეს წესი გარკვეული მოქნილობის ხარისხით და გადაჭარბებული ფორმალიზმის გარეშე უნდა იქნეს გამოყენებული. ეს ნიშნავს, რომ, სხვა ასპექტებთან ერთად, სასამართლომ რეალისტურად უნდა გაითვალისწინოს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების სამართლებრივ სისტემებში არა მხოლოდ სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ფორმალური არსებობა, არამედ ასევე საერთო სამართლებრივი და პოლიტიკური კონტექსტი, რომელშიც ისინი მოქმედებენ, აგრეთვე განმცხადებლის პირადი გარემოებები (იხ. საქმე აკდივარი და სხვები, §69, და ჰორვატის საქმე, §40, ორივე ციტირებულია ზემოთ).

66. დატუსაღებული პირები ხშირად სტრესულ მდგომარეობაში იმყოფებიან და ისინი დაუცველნი არიან ზეწოლისაგან. ამიტომ ალბათ ძნელია მათგან მოვითხოვოთ, აწარმოონ ცალკე სასამართლო პროცესი კონვენციის მე-3 მუხლის საფუძველზე მათი დარღვეული უფლებების აღსადგენად, განსაკუთრებით - თუ მათ იურიდიული განათლება არა აქვთ ან არ შეუძლიათმიიღონ სათანადო პროფესიული დახმარება. გარკვეულ შემთხვევებში შეიძლება საჭირო გახდეს ამოწურვის საკითხისადმი უფრო მოქნილი მიდგომა.თუმცა ამ საქმეში წინასწარი პატიმრობის სტადიაზე განმცხადებელს ჰყავდა მის მიერ არჩეული ორი ადვოკატი, რომლებსაც საგულისხმო გამოცდილება ჰქონდათ სისხლის სამართლის პროცესებში. არ არის წარმოდგენილი რაიმე განმარტება, თუ რატომ არ გაასაჩივრეს მათ პროკურორის დადგენილება არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებულ საჩივარზე გამოძიების არდაწყების შესახებ, ან ამის გაკეთება რატომ არ ურჩიეს განმცხადებელს.

67. ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მის მიმართ პოლიციის არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით უკუგდებული უნდა იქნეს შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოუწურავობის გამო, კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად.

II. კონვენციის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევა განმცხადებლის საპატიმრო პირობების გამო

68. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ პატიმრობის პირობები №77/3 საგამოძიებო იზოლატორში არაადამიანური და ღირსების შემლახველი მოპყრობის ტოლფასი იყო. სასამართლო ამ საჩივარს განიხილავს კონვენციის მე-3 მუხლის პოზიციიდან, რომელიც ზემოთაა ციტირებული.

ა. დასაშვებობა

69. მთავრობამ მიუთითა ნიკულინსკის რაიონული სასამართლოსა და საპატიმრო დაწესებულების ხელმძღვანელობის ინფორმაციაზე და აღნიშნა, რომ განმცხადებელს პატიმრობის პირობებთან დაკავშირებული საჩივარი არც სასამართლოში შეუტანია და არც რომელიმე სხვა სახელმწიფო ორგანოში.

70. განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ ერთხელ იგი შეეცადა პატიმრობის პირობებთან დაკავშირებული საჩივარი გაეგზავნა სასამართლოში, მაგრამ ციხის თანამშრომელი მას რეპრესიებით დაემუქრა და მან თავის შეკავება ამჯობინა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ყველა პატიმარი ერთნაირ პირობებში იმყოფებოდა და განმცხადებლის მდგომარეობა რაიმე საჩივრით ვერ გაუმჯობესდებოდა.

71. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის ადვოკატები განუწყვეტლივ ჩიოდნენ მისი პატიმრობის შემაშფოთებელ პირობებზე და პასუხებს ღებულობდნენ №77/3 საგამოძიებო იზოლატორის ხელმძღვანელობისაგან (იხ. ზემოთ, პუნქტები 43, 45 და 46). ამრიგად, ადგილობრივი ხელისუფლება კარგად იყო ინფორმირებული განმცხადებლის მდგომარეობის შესახებ. მთავრობის მითითება, რომ განმცხადებელს სასამართლოსთვის ან პროკურორისთვის არ მიუმართავს, სიმართლეს შეესაბამება. თუმცა მთავრობამ ვერ მიუთითა, უფლებათა აღდგენის რა საშუალება ექნებოდა განმცხადებელს ასეთი საჩივრის შემთხვევაში, იმის გათვალისწინებით, რომ მისი პატიმრობიდან წარმოშობილი პრობლემები სისტემური ხასიათის იყო და ისინი ზემოქმედებას ახდენდა არა მხოლოდ განმცხადებელზე, არამედ ზოგადად ყველა პატიმარზე (იხ. მამედოვა რუსეთის წინააღმდეგ, №7064/05, § 57, 2006 წლის 1 ივნისი; და მოისეევი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №62936/00, 2004 წლის 9 დეკემბერი). აქედან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ ეს საჩივარი არ შეიძლება უკუგდებულიიქნეს შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებების ამოუწურავობის გამო.

72. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივარი არ არის აშკარად არასათანადოდ დაუსაბუთებელი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ იგი არ არის დაუშვებელი რაიმე სხვა საფუძვლით. ამრიგად, იგი დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს.

ბ. არსებითი მხარე

73. განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საპატიმრო დაწესებულებაუზომოდ გადატვირთული იყო და მას იქ ყოფნისას მუდმივად ერთ კვადრატულ მეტრზე ნაკლები ფართობი ჰქონდა. პატიმრებს რიგრიგობით ეძინათ და სამოცდაათამდე ადამიანი მხოლოდ ერთი ნიჟარით და ერთი ტუალეტით სარგებლობდა.ტუალეტის მდებარეობა ფარულობის ვერანაირ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებდა. საკანში არ იყო ვენტილაცია და ზაფხულში ტემპერატურა ცელსიუსის სკალით 45 გრადუსამდე ადიოდა. ბუნებრივი განათება და სუფთა ჰაერი ფანჯრებზე აფარებული ლითონის ფურცლებით იყო დაბლოკილი.

74. მთავრობამ აღიარა, რომ საპატიმრო ადგილი გადატვირთული იყო. თუმცა ამას ობიექტურ მიზეზებს მიაწერდნენ, როგორიცაა დანაშაულის ზრდა და ფინანსური რესურსების ნაკლებობა. არ არსებობდა რაიმე წინასწარი განზრახვა განმცხადებლის შეურაცხყოფასთან ან მისი ღირსების შელახვასთან დაკავშირებით. მთავრობამ განაცხადა, რომ საკნებში იყო ვენტილაცია და მათში ტემპერატურა დასაშვებ ნორმას შეესაბამებოდა. ტუალეტის გარშემო ერთი მეტრი სიმაღლის ტიხარი საკმარის ფარულობას უზრუნველყოფდა.

75. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის პატიმრობის მთელი პერიოდის განმავლობაში საგამოძიებო იზოლატორი №IZ-77/3 უზომოდ გადატვირთული იყო. მთავრობის კომენტარიდან დგინდება, რომ 2001 წელს აღნიშნულ საპატიმრო დაწესებულებაში პატიმართა რაოდენობა დადგენილ ნორმას სამჯერ აღემატებოდა, ხოლო 2002 წელს განმცხადებელზე საკანში ერთ კვადრატულ მეტრზე ნაკლები ფართობი მოდიოდა (იხ. ზემოთ, პუნქტები 41 და 42). განმცხადებელი იძულებული იყო ეთმინა საკანში ასეთი ჭყლეტის პირობები დღისით თუ ღამით, ათი თვის განმავლობაში. საკნების გადატვირთულობა გამოწვეული იყო დანაშაულის ზრდით, რესურსების ნაკლებობით თუ რაიმე სხვა მიზეზით, სასამართლოს ანალიზისთვის ამას არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს, რამეთუ მოპასუხე მთავრობა ვალდებულია თავისი პენიტენციური სისტემა ისე მოაწყოს, რომ იგი პატიმართა ღირსების პატივისცემას უზრუნველყოფდეს, ფინანსური თუ ლოგისტიკური სირთულეების მიუხედავად (იხ. მამედოვას საქმე, ციტ. ზემოთ, §63).

76. სასამართლომ მრავალჯერ დაადგინა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევა პატიმრისთვის გამოყოფილ პირად ფართობთან დაკავშირებით (იხ., კერძოდ, მამედოვას საქმე, ციტ. ზემოთ, 62-ე და მომდევნო პუნქტები; ხუდოიოროვი რუსეთის წინააღმდეგ, №6847/02, 104-ე და მომდევნო პუნქტები, 2005 წლის 8 ნოემბერი; ლაბზოვი რუსეთის წინააღმდეგ, №62208/00, 44-ე და მომდევნო პუნქტები, 2005 წლის 16 ივნისი; ნოვოსელოვი რუსეთის წინააღმდეგ, №66460/01, 41-ე და მომდევნო პუნქტები, 2005 წლის 2 ივნისი; მაიზიტი რუსეთის წინააღმდეგ, №63378/00, 39-ე და მომდევნო პუნქტები, 2005 წლის 20 იანვარი; და კალაშნიკოვი რუსეთის წინააღმდეგ, №47095/99, 97-ე და მომდევნო პუნქტები, ECHR 2002-VI).

77. საკითხთან დაკავშირებით მისი პრეცედენტული სამართლისა და მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მასალების საფუძველზე სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე ფაქტი ან არგუმენტი, რომელიც მას მოცემულ საქმეში განსხვავებული დასკვნის გაკეთების საშუალებას მისცემდა. ის ფაქტი, რომ განმცხადებელი ვალდებული იყო ეცხოვრა, დაეძინა და გამოეყენებინა ტუალეტი მრავალ თანამესაკნესთან ერთად, თავისთავად საკმარისი იყო, რათა გამოეწვია ისეთი ხარისხის სულიერი ტანჯვა ან სირთულეები, რომლებიც სცდება პატიმრობისათვის დამახასიათებელი განსაცდელის ფარგლებს, რამაც მასში გააღვივა შიშის, ტანჯვის და არასრულფასოვნების განცდა, რასაც შეეძლო მისი შეურაცხყოფა და დამცირება.

78. რაც შეეხება მთავრობის განცხადებას, რომ ხელისუფლება მიზნად არ ისახავდა, ტანჯვა მიეყენებინა განმცხადებლისთვის, სასამართლო იმეორებს, რომ, მიუხედავად იმისა, იყო თუ არა დაზარალებულის შეურაცხყოფა ან დამცირება გამიზნული, ასეთი მიზნის არარსებობა ვერ გამორიცხავს, გაკეთდეს დასკვნა, რომ დაირღვა მე-3 მუხლი (იხ. კალაშნიკოვის საქმე, ციტ. ზემოთ, §101).

79. ამრიგად, დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი №IZ-77/3 საგამოძიებო იზოლატორში განმცხადებლის პატიმრობის პირობების გამო.

III. კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

80. განმცხადებელი კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე ჩიოდა, რომ მისი პატიმრობა უკანონო იყო 2000 წლის 11-12 ოქტომბერს, ხოლო შემდეგ - 2000 წლის 12 დეკემბრიდან 2001 წლის 11 იანვრამდე. მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისი დებულებები ადგენს:

„1. ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად, ესენია:

...

(c) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე მის წარსადგენად, როდესაც არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი, ან საფუძვლიანად არის მიჩნეული პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის თუ მისი ჩადენის შემდეგ მიმალვის აღკვეთის აუცილებლობა...“

ა. დასაშვებობა

81. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივარი არ არის აშკარად არასა- თანადოდ დაუსაბუთებელი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ იგი არ არის დაუშვებელი რაიმე სხვა საფუძვლით. აქედან გამომდინარე, იგი დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს.

ბ. არსებითი მხარე

1. პატიმრობა 2000 წლის 11 და 12 ოქტომბერს

82. მთავრობა დათანხმდა, რომ განმცხადებლის პატიმრობა დაფიქსირდა არა მისი დაკავების მომენტში - 2000 წლის 11 ოქტომბერს, არამედ 2000 წლის 12 ოქტომბერს, დილის 11 საათსა და 50 წუთზე, როდესაც შედგა მისი დაკავების ოქმი.

83. სასამართლო მიუთითებს, რომ მან უკვე დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა რუსეთის წინააღმდეგ საქმეში, სადაც განმცხადებლის თავდაპირველი დაკავება და მის მიერ პოლიციის განყოფილებაში ღამის გათევა არც ერთ დოკუმენტში არ იყო დაფიქსირებული. იგი ხაზს უსვამს მის მტკიცე შეხედულებას, რომ პირის დაუფიქსირებელი დაკავება კონვენციის მე-5 მუხლის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი გარანტიების სრული უგულებელყოფა და ამ დებულების ყველაზე მძიმე დარღვევაა (იხ. მენეშევა რუსეთის წინააღმდეგ, №59261/00, §84, ECHR 2006-, შემდგომი მითითებებით).

84. ამ საქმეში მთავრობას უარი არ განუცხადებია, რომ განმცხადებლის პირველადი დაკავება და მისი პატიმრობის პირველი ღამე ოფიციალურად არ გაფორმებულა შიდასახელმწიფო კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურების შესაბამისად.

85. სასამართლოს მიაჩნია, რომ განმცხადებლის დაკავება 2000 წლის11-12 ოქტომბერს არ იყო „კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისი” და, აქედან გამომდინარე, არ შეესაბამებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტს. ამრიგად, ადგილი აქვს ამ დებულების დარღვევას.

2. პატიმრობა 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე

86. მთავრობამ განაცხადა, რომ საქმესთან დაკავშირებულ დროს, საქმის სასამართლოსთვის გადაცემის შემდეგ, შიდასახელმწიფო კანონი ბრალდებულის პატიმრობის ვადის გაგრძელებას არ მოითხოვდა. 2001 წლის 11 იანვარს საქმის მწარმოებელმა სასამართლომ განიხილა პატიმრობასთან დაკავშირებული საკითხი და გადაწყვიტა, რომ განმცხადებელი პატიმრობაში უნდა დარჩენილიყო.

87. განმცხადებელი მიუთითებდა, რომ სათანადო დადგენილების არარსებობის შემთხვევაში შიდასახელმწიფო კანონი პატიმრობის ვადის გაგრძელების საშუალებას იძლეოდა. ისეთი ადმინისტრაციული პრაქტიკის არსებობა, რომელიც საშუალებას იძლევა, ბრალდებულები პირველ სასამართლო პროცესამდე პატიმრობაში იმყოფებოდნენ, სასამართლოს კანონიერებისა და სამართლებრივი დამაჯერებლობის მოთხოვნებთან შეუსაბამოდ მიაჩნია. განმცხადებელი მიუთითებდა საქმეებზე: იეჩიუსი ლიტვის წინააღმდეგ (№34578/97, ECHR 2000-IX) და ბარანოვსკი პოლონეთის წინააღმდეგ (№28358/95, ECHR 2000-III).

88. მხარეებს შორის არ ყოფილა დავა იმასთან დაკავშირებით, რომ 2000 წლის 12 დეკემბერს განმცხადებლის თავდაპირველი წინასწარი პატიმრობის ორთვიანი ვადა გავიდა და რომ ამ დღიდან 2001 წლის 11 იანვრამდე იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა იმ ფაქტის საფუძველზე, რომ მისი საქმე განსახილველად კომპეტენტური სასამართლოსთვის უნდა გადაეცათ.

89. სასამართლომ უკვე შეისწავლა და დაადგინა მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა მთელ რიგ საქმეებში, რომლებიც ეხებოდა ბრალდებულთა პატიმრობაში დატოვებას მხოლოდ იმ საფუძველზე, რომ საბრალდებო დასკვნა საქმის მწარმოებელი სასამართლოსთვის უნდა გადაეცათ. სასამართლომ დაადგინა, რომ ბრალდებულთა პატიმრობაში დატოვება კონკრეტული სამართლებრივი საფუძვლის ან მათი მდგომარეობის მარეგულირებელი მკაფიო წესების გარეშე - რომლის შედეგადაც მათ თავისუფლება შეიძლება განუსაზღვრელი დროით აღკვეთოდათ რაიმე სამართლებრივი დადგენილების გარეშე - არ შეესაბამებოდა სამართლებრივი დამაჯერებლობის და თვითნებური გადაწყვეტილებებისაგან დაცვის პრინციპებს, რაც კონვენციისა და კანონის უზენაესობის საერთო ძარღვია (იხ. კორჩუგანოვა რუსეთის წინააღმდეგ, №75039/01, §57, 2006 წლის 8 ივნისი; ნახმანოვიჩი რუსეთის წინააღმდეგ, №55669/00, §§67-68, 2006 წლის 2 მარტი; ხუდოიოროვი რუსეთის წინააღმდეგ, №6847/02, §§146-148; 2005-...; იეჩიუსის საქმე, ციტ. ზემოთ, §§60-64, და ბარანოვსკის საქმე, ციტ. ზემოთ, §§53-58).

90. მოცემულ საქმეში სასამართლო განსხვავებული დასკვნის გაკეთების საფუძველს ვერ ხედავს. იგი იმეორებს, რომ იმისათვის, რომ დაპატიმრებამ „კანონიერების” სტანდარტები დააკმაყოფილოს, მას საფუძვლები უნდა ჰქონდეს შიდასახელმწიფო სამართალში. თუმცა მთავრობას არ მიუთითებია რაიმე სამართლებრივ დებულებაზე, რომელიც იძლეოდა ნებართვას ბრალდებულის პატიმრობაში ყოფნის გაგრძელებისა კანონიიერად დადგენილი პატიმრობის ვადის გასვლის შემდეგ. რუსეთის კონსტიტუცია და სისხლის სამართლის პროცედურები დაპატიმრების ან მისი ვადის გაგრძელების უფლებამოსილებას პროკურორებს ან სასამართლოებს ანიჭებდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 49). ამ წესიდან რაიმე გამონაკლისი ნებადართული ან გათვალისწინებული არ ყოფილა. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 11 იანვრამდე განმცხადებლის დაპატიმრების ნებართვა არც პროკურორს გაუცია და არც სასამართლოს. აქედან გამომდინარე, განმცხადებელი სამართლებრივ ვაკუუმში იმყოფებოდა, რომელიც რაიმე შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დებულებით დაცული არ იყო.

91. გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ რაიონულმა სასამართლომ დაამტკიცა განმცხადებლის მიმართ 2001 წლის 11 იანვარს გამოყენებული წინასწარი პატიმრობის ღონისძიება, მას რაიმე საფუძვლებზე არ მიუთითებია დადგენილებაში, რომელიც უბრალოდ წინასწარ გამზადებულ ნაბეჭდ ფორმას წარმოადგენდა. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო იმეორებს, რომ სასამართლო ორგანოების დადგენილებებში პატიმრობის გაგრძელების საფუძვლების არარსებობა არ შეესაბამება თვითნებობისგან დაცვის პრინციპს, რომელიც მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტითაა გათვალისწინებული (იხ. ნახმანოვიჩის საქმე, ციტ. ზემოთ, §§70-71; სტაშაიტისი ლიტვის წინააღმდეგ, №47679/99, §67, 2002 წლის 21 მარტი).

92. რაიონულ სასამართლოს განმცხადებლის პატიმრობის გაგრძელების ვადა არ დაუდგენია და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში არ მიუთითებია წინასწარი პატიმრობის მარეგულირებელ დებულებებზე, რომელთაც იგი ეფუძნებოდა. ამის გამო განმცხადებელი ამ თარიღის შემდეგ სამართლებრივი საფუძვლისა და არგუმენტების თვალსაზრისით გაურკვეველ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. ამ გარემოებებში სასამართლოს მიაჩნია, რომ რაიონული სასამართლოს 2001 წლის 11 იანვრის დადგენილება განმცხადებელს თვითნებობისგან სათანადო დაცვით არ უზრუნველყოფდა, რაც პატიმრობის „კანონიერების“ ძირითადი ელემენტია კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობის ფარგლებში.

93. აქედან გამომდინარე, პატიმრობის პერიოდში, 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე, განმცხადებლის პატიმრობის „კანონიერი“ საფუძველი არ არსებობდა. ამრიგად, ადგილი აქვს კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას.

IV. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

94. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მისი დაკავების სანქცია გასცა გამომძიებელმა და რომ მისი საქმე გონივრულ ვადაში არ იქნა განხილული ან იგი არ იქნა გათავისუფლებული საქმის განხილვის განმავლობაში. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს:

„ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტის დებულებების თანახმად ... მას უფლება უნდა ჰქონდეს, მისი საქმე განიხილოს სასამართლომ გონივრულ ვადაში, ან გათავისუფლდეს საქმის განხილვის განმავლობაში. გათავისუფლება შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნეს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიებით.

ა. დასაშვებობა

95. განმცხადებლის საჩივართან დაკავშირებით, რომ მისი თავდაპირველი დაპატიმრება გამომძიებლის მიერ იყო სანქცირებული, სასამართლო მიუთითებს, რომ რუსეთს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტზე დათქმა აქვს გაკეთებული. დათქმაში, სხვა ასპექტებთნ ერთად, მითითებულია, რომ პირი შეიძლება დაპატიმრებული იქნეს საგამოძიებო ორგანოს გადაწყვეტილებით, დაპატიმრების სასამართლო კონტროლის მოთხოვნის გარეშე. სასამართლომ შეისწავლა დათქმის იურიდიული ძალა და მიიჩნია, რომ იგი შეესაბამება კონვენციის 57-ე მუხლს (იხ. ლაბზოვი რუსეთის წინააღმდეგ (dec.), №62208/00, 2002 წლის 28 თებერვალი).

აქედან გამომდინარე, საჩივრის ნაწილი, რომელიც განმცხადებლის დაპატიმრების გამომძიებლის მიერ სანქცირებასთანაა დაკავშირებული, ratione materiae შეუთავსებელია კონვენციის დებულებებთან 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით და, შესაბამისად, იგი უკუგდებული უნდა იქნეს 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად.

96. რაც შეეხება განმცხადებლის საჩივარს მისი პატიმრობის გადაჭარბებულ ვადასთან და არასაკმარის დასაბუთებულობასთან დაკავშირებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ეს საჩივარი არ არის აშკარად არასათანადოდ დაუსაბუთებელი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ იგი არ არის დაუშვებელი რაიმე სხვა საფუძვლით. აქედან გამომდინარე, იგი დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს.

ბ. არსებითი მხარე

97. მთავრობა აცხადებდა, რომ განმცხადებლის პატიმრობა შეესაბამებოდა „გონივრული ვადის“ მოთხოვნას, რადგან ბრალდებასთან დაკავშირებული გამოძიება ორი თვეში დასრულდა.

98. განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მისი პატიმრობის ვადის გონივრულობის განსაზღვრისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს მისი პატიმრობის მთელი პერიოდი - 2000 წლის 11 ოქტომბერიდან - მისი დაკავების დღიდან, 2002 წლის 18 აპრილამდე - მსჯავრის დადების დღემდე. სასამართლომ პროცესის წარმოებისას გულმოდგინება არ გამოიჩინა. სასამართლოს სხდომების განუწყვეტელი გადადება გამოწვეული იყო ხან მოსამართლის მოუცლელობით, ხან კი პოლიციის მუშაკთა ან ბრალდების მოწმეთა გამოუცხადებლობით. ნებისმიერ შემთხვევაში დაპატიმრების დასაბუთება იყო არასაკმარისი, რადგან სასამართლო მხოლოდ განმცხადებლის მიმართ წაყენებული ბრალდების სიმძიმეს დაეყრდნო.

99. სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივობის განსაზღვრისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული პერიოდი, რომელიც იწყება ბრალდებულის დაპატიმრებიდან და მთავრდება მსჯავრის დადგენით, მაშინაც კი, როდესაც ეს ყველაფერი მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ხორციელდება. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტსა და იმავე მუხლის 1-ლი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტს შორის არსებული ძირითადი კავშირის გათვალისწინებით, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მსჯავრდებული პირი არ შეიძლება განხილული იქნეს, როგორც დაპატიმრებული „უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე წარსადგენად, როდესაც არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი“, არამედ მას მიესადაგება მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტი, რომელიც იძლევა უფლებას თავისუფლების აღკვეთისა „უფლებამოსილი სასამართლოს მიერ მსჯავრდების“ შემდეგ (იხ. პანჩენკო რუსეთის წინააღმდეგ, №45100/98, §§91 და 93, 2005 წლის 8 თებერვალი, შემდგომი მითითებებით). შესაბამისად, განმცხადებლის პატიმრობა 2001 წლის 5 ივლისიდან (თარიღი, როდესაც პირველი ინსტანციის სასამართლომ მის მიმართ მსჯავრი გამოიტანა) 2001 წლის 17 ოქტომბრამდე (თარიღი, როდესაც მსჯავრი გაუქმდა და მისი საქმე გადაცემულ იქნა) არ შეიძლება მხედველობაში იქნეს მიღებული მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მიზნებისთვის. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ გასათვალისწინებელი პერიოდი ორი სხვადასხვა ვადისგან შედგებოდა: პირველი, რომელიც 2000 წლის 11 ოქტომბრიდან 2001 წლის 5 ივლისამდე გრძელდებოდა, ხოლო მეორე - 2001 წლის 17 ოქტომბრიდან 2002 წლის 18 აპრილამდე, და საერთო ჯამში თოთხმეტ თვეს შეადგენდა.

100. სასამართლო მიუთითებს, რომ განმცხადებლის პატიმრობის გაგრძელების ერთადერთ საფუძვლად მითითებული იყო მისი ბრალდება განსაკუთრებით სერიოზულ დანაშაულში, რომლის საშიში სახე მიჩნეულ იქნა ერთადერთ საკმარის საფუძვლად მის მიმართ წინასწარი პატიმრობის ღონისძიების გამოსაყენებლად (იხ. ზემოთ, პუნქტები 21 და 23).

101. შიდასახელმწიფო ორგანოების მიერ ერთადერთ და გადამწყვეტ ელემენტად ბრალდების სიმძიმეზე მითითებასთან დაკავშირებით სასამართლომ მრავალჯერ დაადგინა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ მოსალოდნელი სასჯელის სიმძიმე მიმალვის ან დანაშაულის კვლავ ჩადენის რისკის შეფასებისთვის შესაბამისი ელემენტია, თავისუფლების აღკვეთის გაგრძელების საჭიროება არ შეიძლება შეფასდეს წმინდა აბსტრაქტული მოსაზრებით, რომელიც მხედველობაში იღებს მხოლოდ დანაშაულის სიმძიმეს. პატიმრობის გაგრძელება ასევე არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს საპატიმრო განაჩენის მოსალოდნელობის გასაძლიერებლად (იხ. პანჩენკოს საქმე, ციტ. ზემოთ, §102; ილიჯკოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ, №33977/96, §81, 2001 წლის 26 ივლისი; და ლეტელიე საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1991 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება, სერია A №207, §51).

ეს განსაკუთრებით დამახასიათებელია რუსული სამართლებრივი სისტემისთვის, სადაც ფაქტების კანონის ენით შეფასება და, შესაბამისად, განმცხადებლის მოსალოდნელი სასჯელი, ბრალდების მხარის მიერ განისაზღვრება და სადაც სასამართლო კონტროლი გათვალისწინებული არ არის იმის დასადგენად, თუ რამდენად იყო გამყარებული მოპოვებული მტკიცებულებებით განმცხადებლის მიერ დანაშაულის ჩადენის მიმართ არსებული საფუძვლიანი ეჭვი (იხ. ხუდოიოროვი რუსეთის წინააღმდეგ, №6847/02, §180, 2005 წლის 8 ნოემბერი).

102. წარმოდგენილ საქმეში შიდასახელმწიფო სასამართლოებმა არ გაითვალისწინეს განმცხადებლისა და მისი ადვოკატების მიერ გათავისუფლებასთან დაკავშირებით წარდგენილ განცხადებებში მითითებული კონკრეტული ფაქტები. სასამართლოებმა მიიჩნიეს, რომ ბრალდების სიმძიმეს იმდენად აღმატებული წონა ჰქონდა, რომ განმცხადებლის გათავისუფლება რაიმე სხვა გარემოებით შეუძლებელი იყო (იხ., მაგალითად, საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება, ზემოთ, პუნქტი 23). სასამართლო იმეორებს, რომ წინასწარი პატიმრობის სავალდებულო სისტემა პერ სე შეუთავსებელია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტთან, რადგან იგი შიდასახელმწიფო ორგანოებს უნდა ავალდებულებდეს, დაადგინონ და წარმოაჩინონ კონკრეტული ფაქტები, რომლებიც გადაწონიან პირის თავისუფლების პატივისცემის წესს (იხ. როხლინა რუსეთის წინააღმდეგ, №54071/00, §67, 2005 წლის 7 აპრილი, შემდგომი მითითებებით). წარმოდგენილ საქმეში შიდასახელმწიფო ორგანოებს პატიმრობის შესახებ დადგენილების გამამყარებელ რაიმე კონკრეტულ ფაქტებზე არ მიუთითებიათ.

103. სასამართლოს მიაჩნია, რომ რელევანტური ფაქტების წარმოდგენის გარეშე და მხოლოდ ბრალდების სიმძიმეზე დაყრდნობით ხელისუფლებამ განმცხადებლის პატიმრობა გააგრძელა ისეთი საფუძვლით, რომელიც არ შეიძლება “საკმარისად” იქნეს მიჩნეული. ამრიგად, ხელისუფლების ორგანოებმა ვერ დაასაბუთეს განმცხადებლის წინასწარი პატიმრობა (იხ. როხლინას საქმე, ციტ. ზემოთ, §69).

აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი.

V. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

104. მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მას საშუალება არ ჰქონდა, სასამართლოს განეხილა 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე მისი პატიმრობის კანონიერების საკითხი, რადგან ეს პერიოდი არ იყო აღნიშნული პატიმრობის შესახებ რომელიმე დადგენილებაში და რადგან 2001 წლის 11 იანვრის სხდომას იგი არ ესწრებოდა. მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს:

„4. ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, უფლება აქვს, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც სწრაფად განიხილავს მისი დაპატიმრების მართლზომიერების საკითხს და გამოსცემს ბრძანებას მისი გათავისუფლების შესახებ, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი.“

ა. დასაშვებობა

105. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივარი არ არის აშკარად არასათანადოდ დაუსაბუთებელი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ იგი არ არის დაუშვებელი რაიმე სხვა საფუძვლით. აქედან გამომდინარე, იგი დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს.

ბ. არსებითი მხარე

106. მთავრობამ განაცხადა, რომ განმცხადებელსა და მის ადვოკატებს საშუალება ჰქონდათ, გაესაჩივრებინათ ნიკულინსკის რაიონული სასამართლოს დადგენილება წინასწარი პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ. სააპელაციო სასამართლომ მათი საჩივარი არ დააკმაყოფილა.

107. განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე არ არსებობდა დაპატიმრების შესახებ დადგენილება, რომლის გასაჩივრებასაც იგი შეძლებდა. გათავისუფლებასთან დაკავშირებით განცხადების შეტანის საშუალება მას პირველად 2001 წლის 30 იანვრის სხდომაზე მიეცა, რაც მან გააკეთა კიდეც.

108. სასამართლო იმეორებს, რომ მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უფლება აქვს სასამართლომგანიხილოს მისი თავისუფლების აღკვეთის პროცედურული და არსებითი გარემოებების „კანონიერების“ საკითხი მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით. ეს ნიშნავს, რომ კომპეტენტურმა სასამართლომ უნდა განიხილოს არა მხოლოდ შიდასახელმწიფო კანონმდებლობით დადგენილ პროცედურულ მოთხოვნებთან შესაბამისობა, არამედ ასევე ეჭვის გონივრულობა, რომელზედაც დაკავებაა დაფუძნებული, და დაკავებითა და შემდგომი პატიმრობით დასახული მიზნის ლეგიტიმურობა (იხ. ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1988 წლის 29 ნოემბერი, სერია A №145-B, §65; გრაუსლისი ლიტვის წინააღმდეგ, №36743/97, §§51-55, 2000 წლის 10 ოქტომბერი; და ილიჯკოვის საქმე, ციტ. ზემოთ, §94).

109. როგორც სასამართლომ ზემოთ აღნიშნა, 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 11 იანვრამდე განმცხადებლის დაპატიმრების შესახებ რაიმე დადგენილება არ არსებობდა (იხ. ზემოთ, 88-ე და მომდევნო პუნქტები). აქედან გამომდინარე, განმცხადებელს ამ პერიოდის განმავლობაში არ შეეძლო მისი პატიმრობის სასამართლო განხილვა მოეთხოვა, რადგან რუსეთის კანონმდებლობა მხოლოდ პატიმრობის შესახებ ოფიციალური დადგენილების გასაჩივრების საშუალებას იძლევა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 53).

110. რაიონული სასამართლოს 2001 წლის 11 იანვრის დადგენილებასთან დაკავშირებით სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ პატიმრობის საკითხთან დაკავშირებული პროცესი უნდა იყოს შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული და იგი ყოველთვის უნდა უზრუნველყოფდეს მხარეებს შორის იარაღთა თანასწორობას (იხ. ტრზასკა პოლონეთის წინააღმდეგ, №25792/94, §74, 2000 წლის 11 ივლისი). დაპატიმრებული პირის შესაძლებლობა - მოუსმინონ პირადად ან წარმომადგენლობის რომელიმე ფორმის მეშვეობით - თავისუფლების აღკვეთის საკითხებთან დაკავშირებული ერთ-ერთი ფუნდამენტური პროცედურული გარანტიაა (იხ. კამპანისი საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1995 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილება, სერია A № 318-B, §47).

111. მოპასუხე მთავრობას არ უარუყვია, რომ 2001 წლის 11 იანვრის დადგენილება მიღებული იქნა განმცხადებლისა და მისი ადვოკატის დაუსწრებლად, რომლებსაც უარი უთხრეს სასამართლოსთვის საკუთარი არგუმენტების წარდგენაზე. სასამართლოს ასევე მიაჩნია, რომ აღნიშნული დადგენილების სახე - ნაბეჭდი ფორმა, რომელშიც რაიონული სასამართლოს დასკვნები წინასწარაა დაბეჭდილი და მხოლოდ განმცხადებლის გვარი და საქმის დეტალებია ხელით ჩაწერილი - მიუთითებს, რომ განმცხადებლისა და მისი ადვოკატის დაუსწრებლად სტერეოტიპული დადგენილების მიღებით რაიონულმა სასამართლომ ვერ განახორციელა სასამართლო კონტროლი პატიმრობის საკითხზე.

112. აქედან გამომდინარეობს, რომ 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე, როდესაც განმცხადებლის გათავისუფლებასთან დაკავშირებული განცხადება პირველად იქნა განხილული პროცესის მწარმოებელი სასამართლოს მიერ, განმცხადებელს არ ჰქონდა საშუალება, მოეთხოვა სასამართლო პროცესის ჩატარება, რომელიც მისი პატიმრობის მართლზომიერების საკითხს განიხილავდა.

ამრიგად, დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი.

VI. კონვენციის მე-6 მუხლის სავარაუდო დარღვევები

113. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის პროცესი ჩატარდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევით, რომელიც ადგენს:

„1. ...ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის ... განხილვის უფლება ... დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ...

2. ყოველი პირი, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, ითვლება უდანაშაულოდ, ვიდრე მისი ბრალეულობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.

3. ყოველ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

...

(დ) დაკითხოს ან დააკითხვინოს ბრალდების მოწმეები და გამოაძახებინოს და დააკითხვინოს დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეთა თანაბარ პირობებში...“

114. განმცხადებელი მიუთითებდა, რომ მან ვერ ისარგებლა სამართლიანი სასამართლოთი გონივრულ ვადაში. იგი ჩიოდა, რომ რაიონულმა და საქალაქო სასამართლოებმა იგი დამნაშავედ მიიჩნიეს, რადგან უარი თქვეს მის გათავისუფლებაზე ბრალდების სიმძიმეზე მითითებით, და რომ საქმის მწარმოებელ მოსამართლეს მის მიმართ პირადი განზრახვა ამოქმედებდა. მისი თანაბრალდებული და ბრალდების მოწმე „ე“ მეორე პროცესზე არ დაუკითხავთ, რადგან იგი მიიმალა და საქმის მწარმოებელმა სასამართლომ მის მიერ პოლიციაში მიცემული ჩვენებები გამოაქვეყნა. და ბოლოს, განმცხადებელი ჩიოდა მტკიცებულებათადასაშვებობისა და შეფასების თაობაზე დადგენილებათა სავარაუდო დაუსაბუთებლობის და სასამართლო პროცესის ოქმის უზუსტობის გამო.

115. სასამართლო მიუთითებს, რომ განმცხადებლის მიმართ სისხლის სამართლის პროცესი მიმდინარეობდა მისი დაკავების დღიდან, ანუ 2000 წლის 11 ოქტომბრიდან, 2002 წლის 9 სექტემბრამდე, როდესაც გამოტანილ იქნა საბოლოო განაჩენი. ამ პერიოდმა ერთი წელი და ათი თვე შეადგინა. ეს არ არის იმდენად ხანგრძლივი პერიოდი, რომ ვერ დააკმაყოფილოს კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოთხოვნა „გონივრული ვადის“ შესახებ.

116. სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპი კრძალავს სასამართლოს მიერ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული პირის ბრალეულობის შესახებ მოუმწიფებელი განცხადების გაკეთებას, სანამ ეს კანონის შესაბამისად არ დამტკიცდება (იხ. ალენე დე რიბემონტი საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1995 წლის 10 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A №308, §41). მიუხედავად იმისა, რომ ბრალდების სიმძიმე, რომელზედაც შიდასახელმწიფო სასამართლოებმა განმცხადებლის პატიმრობის ვადის გაგრძელება დააფუძნეს, „საკმარისი“ საფუძველი არ იყო კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მიზნებისთვის (იხ. ზემოთ, პუნქტი 101), ამ დადგენილებათა ფორმულირება არ ამყარებს განმცხადებლის პრეტენზიას, რომ სასამართლომ მის ბრალეულობასთან დაკავშირებით მოსაზრება პროცესის დასულებამდე გამოხატა. განმცხადებელმა ვერც რაიმე სხვა მასალა წარმოადგინა, რომელიც ეჭვქვეშ დააყენებდა საქმის მწარმოებელი სასამართლოს მიუკერძოებლობას.

117. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ განმცხადებელს, რომელსაც ადვოკატი უწევდა დახმარებას, შეეძლო პირდაპირ დაესვა შეკითხვები ბ-ნი „ე“-ისთვის - როგორც გამომძიებლის წინაშე დაპირისპირების დროს, ისე პირველ სასამართლო პროცესზე. ამრიგად, მას შეეძლო ჩამოეყალიბებინა და მოსამართლისთვის გაეზიარებინა თავისი მოსაზრებები მოწმის საიმედოობასთან დაკავშირებით (იხ. ისგრო იტალიის წინააღმდეგ, 1991 წლის 19 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A №194-A, § 35). დადგენილია, რომ ბ-ნი „ე“ მეორე სასამართლო პროცესზე არ გამოცხადდა და მისი დაკითხვა ვერ მოხერხდა. მიუხედავად იმისა, რომ საქმის მწარმოებელმა ახალმა სასამართლომ ჩვენება პირადად ბ-ნი „ე“-ისგან ვერ მიიღო, მას მისი ამოცანის გადაჭრაში დაეხმარა დაპირისპირებისა და სასამართლოს სხდომის ოქმები, რომელთა სიზუსტესთან დაკავშირებით დაცვის მხარეს პრეტენზია არ გამოუთქვამს. გარდა ამისა, როგორც საქმის მწარმოებელმა სასამართლომ მიუთითა, ბ-ნი „ე“-ის ჩვენება გამყარებული იყო სხვა მოწმეთა ჩვენებებით, ასევე ნივთმტკიცებებით, რომლებიც ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ დანაშაულში განმცხადებლის მონაწილეობაზე მიუთითებდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 37).

118. და ბოლოს, სასამართლომ შეისწავლა განმცხადებლის მიერ მე-6 მუხლის საფუძველზე წარმოდგენილი საჩივრების დანარჩენი ნაწილი. თუმცა მის ხელთ არსებული მასალების გათვალისწინებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივრები ამ დებულების რაიმე დარღვევას ვერ ავლენს.

119. ზემოაღნიშნული მოსაზრებების გათვალისწინებით სასამართლოს მიაჩნია, რომ განაცხადის ეს ნაწილი უკუგდებული უნდა იქნეს, როგორც აშკარად არასათანადოდ დასაბუთებული, კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების შესაბამისად.

VII. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

120. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

ა. ზიანი

121. განმცხადებელი ითხოვდა 10 000 ევროს („EUR“) არამატერიალური ზიანისთვის, რაც წარმოადგენდა კომპენსაციას აუტანელ პირობებში უკანონო და გადაჭარბებულად ხანგრძლივი პატიმრობისთვის.

122. მოთხოვნილ თანხას მთავრობა გადაჭარბებულად მიიჩნევდა, რადგან საკნების გადატვირთულობა ობიექტური მიზეზებით იყო გამოწვეული.

123. სასამართლო იმეორებს, რომ მან გამოავლინა კონვენციის გარანტიების სერიოზულ დარღვევათა ერთობლიობა. განმცხადებელი უზომოდ გადატვირთულ საგამოძიებო იზოლატორში დაპატიმრებული იყო საკმარისი საფუძვლების გარეშე. მისი პატიმრობის გარკვეული პერიოდი არ იყო სანქცირებული შესაბამისი დადგენილებით და მას არ შეეძლო მოეთხოვა მისი პატიმრობის საკითხის სასამართლო განხილვა. ამ დარღვევებს შეეძლო მისთვის მნიშვნელოვანი სირთულეები შეექმნა და სულიერი ტანჯვა მიეყენებინა. მის მიერ სამართლიანობის საფუძველზე გაკეთებული შეფასების შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, განმცხადებელს მიეკუთვნოს 10 000 ევრო არამატერიალური ზიანისთვის, დამატებული ნებისმიერი გადასახადი, რომლითაც შეიძლება დაიბეგროს ეს თანხა.

ბ. ხარჯები და გაწეული დანახარჯები

124. განმცხადებელი ასევე მოითხოვდა 15 500 ევროს შიდასახელმწიფო სასამართლოებსა და სასამართლოში (სტრასბურგის, მთარგმნელის შენიშვნა) გაწეული ხარჯებისთვის. მისმა წარმომადგენლებმა ორი საჩივარი შეიტანეს არსებით მხარესთან დაკავშირებით და ექვსი - პატიმრობის სანქციებთან დაკავშირებით. ისინი დაესწრნენ ოცდასამ სხდომას რაიონულ სასამართლოში და სულ მცირე ოცდაათჯერ შეხვდნენ განმცხადებელს საპატიმრო დაწესებულებაში. მათ ასევე მოამზადეს განაცხადის ფორმა და კომენტარები მთავრობის მემორანდუმზე. განმცხადებელმა წარმოადგინა ორი შაბლონური კონტრაქტი სასამართლოში მისი წარმოდგენის შესახებ, რომელთა საერთო ღირებულება 350 000 რუსულ რუბლს („RUR“) შეადგენდა, და ორი ქვითარი იურიდიული მომსახურებისთვის, 13 100 რუსული რუბლის ოდენობის.

125. მთავრობამ მიუთითა, რომ სასამართლოს ამოცანა არ იყო განმცხადებლის მსჯავრის არსებითი მხარის ხელახალი შეფასება. ამის გამო, შიდასახელმწიფო სისხლის სამართლის პროცესებზე გაწეული ხარჯები არ უნდა ანაზღაურებულიყო. ნებისმიერ შემთხვევაში, ხარჯების მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილი იყო დოკუმენტურად დადასტურებული. გარდა ამისა, სასამართლოს წინაშე განმცხადებლის წარმოდგენისთვის მოთხოვნილ თანხას - 10 000 ევროს მთავრობა გადაჭარბებულად მიიჩნევდა. მისი მტკიცებით, განმცხადებელმა ამ თანხის დამადასტურებელი დოკუმენტი ვერ წარმოადგინა.

126. სასამართლო ეთანხმება, რომ შიდასახელმწიფო პროცესებზეგაწეული ხარჯები წარმოიშვა განმცხადებლის უფლების დარღვევის აღკვეთის მიზნით, კერძოდ, მისი საქმის გონივრულ ვადაში განხილვის ან საქმის განხილვის განმავლობაში გათავისუფლების უფლებისა. იმ ფარგლებში, რამდენადაც ეს ხარჯები გამყარებულია შესაბამისი ანგარიშსწორების დოკუმენტებით, სასამართლო განმცხადებელს აკუთვნებს 350 ევროს, დამატებული ნებისმიერი გადასახადი, რომლითაც შეიძლება დაიბეგროს ეს თანხა, და უკუაგდებს შიდასახელმწიფო პროცესებთან დაკავშირებული საჩივრის დანარჩენ ნაწილს.

127. რაც შეეხება სტრასბურგის პროცესს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებელი უზრუნველყვეს იურიდიული დახმარებით და მას სასამართლოში წარმოადგენდა ქალბატონი კ. მოსკალენკო. საქმის მასალებიდან არ ჩანს, რომ განმცხადებლის მეორე წარმომადგენელმა, ქალბატონმა ე. ლიპსტერმა საქმეზე რაიმე დამოუკიდებელი სამუშაო ჩაატარა. აქედან გამომდინარე, სასამართლო უკუაგდებს განმცხადებლის საჩივარს ქალბატონი ლიპსტერის ჰონორარის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით (იხ. mutatis mutandis, ობსერვერი და გარდიანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1991 წლის 26 ნოემბრის გადაწყვეტილება, სერია A №216, §80). გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებელსა და ქ-ნ მოსკალენკოს შორის დადებული კონტრაქტი არის მზა ფორმა, რომელშიც მხოლოდ მხარეთა სახელები და თანხის რაოდენობაა ხელით შევსებული, ხოლო დანარჩენი გრაფები - რომლებშიც აღწერილია იურიდიული სამუშაოს ხასიათი, სათანადო თარიღი და სხვა პირობები - შეუვსებელია.

როგორც ჩანს, კონტრაქტის ფორმამ ვერ წარმოშვა სამართლებრივი ვალდებულება განმცხადებლის მიერ ქ-ნ მოსკალენკოსთვის ჰონორარის გადახდასთან დაკავშირებით. საჩივრის ეს ნაწილიც უკუგდებული უნდა იქნეს (იხ.mutatis mutandis დუდგეონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1983 წლის 24 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A №59, §22). ზემოაღნიშნული მსჯელობის გათვალისწინებით სასამართლო უკუაგდებს განმცხადებლის საჩივარს სტრასბურგის პროცესზე ხარჯებთან დაკავშირებით.

გ. საურავი

128. სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია, რომ საურავი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ოდენობით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი პროცენტული პუნქტი.

აღნიშნულის საფუძველზე სასამართლო ერთხმად

1. აცხადებს დასაშვებად განმცხადებლის საჩივარს მისი თავისუფლების აღკვეთის და პატიმრობის პირობებთან დაკავშირებით, ხოლო განაცხადის დანარჩენ ნაწილს - დაუშვებლად;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი მოსკოვის №Iძ-77/3 საგამოძიებო იზოლატორში განმცხადებლის პატიმრობის პირობების გამო;

3. ადგენს, რომ დაირღვა მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის (ც) ქვეპუნქტი 2000 წლის 11 და 12 ოქტომბერს და 2000 წლის 13 დეკემბრიდან 2001 წლის 30 იანვრამდე განმცხადებლის პატიმრობის სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობის გამო;

4. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი;

5. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი;

6. ადგენს,

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ იმ დღიდან, როდესაც გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს რუსულ რუბლში კონვერტირებული, ანგარიშსწორების დღეს არსებული კურსით, შემდეგი ოდენობის თანხები:

(b) 10 000 (ათი ათასი) ევრო არამატერიალური ზიანისთვის;

(ii) 350 (სამას ორმოცდაათი) ევრო შიდასახელმწიფო სასამართლო პროცესებზე გაწეული ხარჯებისთვის;

(iii) ზემოაღნიშნულ თანხებზე გათვალისწინებული ნებისმიერი საგადასახადო ბეგარა;

(b) რომ აღნიშნული სამი თვის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდეზემოხსენებულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რომელსაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი;

7. უარყოფს განმცხადებლის დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობით გაცხადებულია 2007 წლის 1 მარტს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

კლაუდია ვესტერდიეკი
სექციის მდივანი

პერ ლორენზენი
თავმჯდომარე

ბუკტა და სხვები უნგრეთის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

მეორე სექცია

საქმე ბუკტა და სხვები უნგრეთის წინააღმდეგ
CASE OF BUKTA AND OTHERS v. HUNGARY

(განაცხადი №25691/04)
გადაწყვეტილება

ეს ვერსია შესწორდა 2007 წლის 25 სექტემბერს, სასამართლოს დებულების 81-ე წესის შესაბამისად
სტრასბურგი
2007 წლის 17 ივლისი
საბოლოო
17/10/2007

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. იგი შეიძლება დაექვემდებაროს რედაქციული ხასიათის შესწორებებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეზე „ბუკტა და სხვები უნგრეთის წინააღმდეგ“, (Bukta and others v. Hungary)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატამ (მეორე სექცია) შემდეგი შემადგენლობით:

ბ-ნი ფ. ტულკენსი, თავმჯდომარე,
ბ-ნი ა. ბ. ბაკა,
ქ-ნი ი. კაბრალ ბარეტო,
ბ-ნი ვ. ზაგრებელსკი,
ბ-ნი ა. მულარონი,
ბ-ნი დ. იოჩიენე,
ბ-ნი პ. პოპოვიჩი, მოსამართლეები:
და ქ-ნი ს. დოლე, სექციის მდივანი,
მოითათბირა 2007 წლის 26 ივნისს და
იმავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს განაცხადიდან (№25691/04) უნგრეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ, რომელიც სასამართლოში შემოტანილია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე უნგრეთის სამი მოქალაქის - ქ-ნი დემესნე ბუკტას, ბ-ნი Fფერდინანდ ლანცნერის და ბ-ნი იანოსნე ტოლგიესის („განმცხადებლები“) მიერ 2004 წლის 13 აპრილს.

2. განმცხადებლებს წარმოადგენდა ბუდაპეშტში მოღვაწე ადვოკატი ბ-ნი ლ. გრესპიკი. უნგრეთის მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენდა ბ-ნი ლ.ჰოლცლი, იუსტიციისა და სამართალდაცვის სამინისტროს მუშაკი.

3. განცხადებლები ჩიოდნენ, რომ მათი მშვიდობიანი შეკრება პოლიციამ დაშალა კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლების დარღვევით.

4. 2006 წლის 4 სექტემბერს სასამართლომ გადაწყვიტა მთავრობისთვის შეეტყობინებინა განაცხადის შესახებ. კონვენციის 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე მან გადაწყვიტა ერთდროულად განეხილა განაცხადის არსებითი მხარე და მისი დასაშვებობა.

ფაქტები

5. განმცხადებლები არიან უნგრეთის მოქალაქეები, რომლებიც დაიბადნენ უნგრეთში 1943, 1945 და 1951 წლებში და ცხოვრობენ ბუდაპეშტში.

ა. საქმის გარემოებები

6. საქმესთან დაკავშირებული ფაქტები, როგორც ეს მხარეების მიერ იქნა წარმოდგენილი, შეიძლება შემდეგი სახით შეჯამდეს.

7. 2002 წლის 1 დეკემბერს ბუდაპეშტს ოფიციალური ვიზიტით ეწვია რუმინეთის პრემიერ-მინისტრი და მან მიღება გამართა რუმინეთის ეროვნულდღესთან დაკავშირებით, რომელიც აღინიშნება 1918 წელს გიულაფეჰერვარის (Gyulafehérvár) ეროვნული ასამბლეის მიერ მანამდე უნგრული ტრანსილვანიის რუმინეთისათვის გადაცემის გამოცხადებასთან დაკავშირებით.

8. უნგრეთის პრემიერ მინისტრმა გადაწყვიტა მიღებას დასწრებოდა და ამის შესახებ ღონისძიებამდე ერთი დღით ადრე საჯაროდ განაცხადა.

9. განმცხადებლებს მიაჩნდათ, რომ უნგრეთის პრემიერ-მინისტრს თავი უნდა შეეკავებინა მიღებაში მონაწილეობისაგან, უნგრეთის ინსტორიაში გიულაფეჰერვარის ეროვნული ასამბლეის უარყოფითი მნიშვნელობის გამო. აქედან გამომდინარე, მათ გადაწყვიტეს დემონსტრაცია გაემართათ ბუდაპეშტის კემპინსკის სასტუმროს წინ, სადაც მიღება იყო დაგეგმილი. თავიანთი გადაწყვეტილების შესახებ მათ პოლიციისთვის არ უცნობებიათ.

10. 2002 წლის 1 დეკემბერს, შუადღით, სასტუმროს წინ შეიკრიბა დაახლოებით 150 ადამიანი, განმცხადებლების ჩათვლით. აქ იყო პოლიციაც. შეკრების ადგილას დიდი ხმაური იყო, რის გამოც პოლიციამ შეკრების დაშლა გადაწყვიტა, რადგან მიიჩნია, რომ შეიძლებოდა საფრთხე შექმნოდა მიღების უსაფრთხოდ ჩატარებას. პოლიციამ დემონსტრანტები აიძულა, სასტუმროს გვერდით მდებარე პარკში გადასულიყვნენ, საიდანაც ისინი გარკვეული დროის შემდეგ დაიშალნენ.

11. 2002 წლის 16 დეკემბერს განმცხადებლებმა პოლიციის მოქმედების სასამართლო განხილვა მოითხოვეს და პეშტის ცენტრალური საოლქოსასამართლოს წინაშე ამ მოქმედების უკანონოდ გამოცხადების საკითხი დააყენეს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ დემონსტრაცია აბსოლუტურად მშვიდობიანი იყო და მის ერთადერთ მიზანს იქ შეკრებილთა შეხედულებებისგამოხატვა წარმოადგენდა. უფრო მეტიც, განმცხადებლები მიუთითებდნენ, რომ შეუძლებელი იყო პოლიციისათვის დემონსტრაციის შესახებ სამი დღით ადრე შეტყობინების გაგზავნა, როგორც ამას მოითხოვს 1989 წლის მე-3 აქტი შეკრების უფლების შესახებ („შეკრების აქტი“), რადგან პრემიერ მინისტრმა მისი გადაწყვეტილების შესახებ მხოლოდ ერთი დღით ადრე განაცხადა.

12. 2003 წლის 6 თებერვალს საოლქო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განმცხადებელთა სარჩელი. ღონისძიებასთან დაკავშირებულ გარემოებებთან დაკავშირებით მან აღნიშნა, რომ დემონსტრაცია მას შემდეგ დაშალეს, რაც მცირე აფეთქების ხმა გაისმა.

13. საოლქო სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ დაგეგმილი შეკრების შესახებ პოლიციისთვის შეტყობინების სამდღიანი ვადა ვერ იქნებოდა დაცული, თუ დემონსტრაციის გამომწვევი ღონისძიების შესახებ საზოგადოებამ ინფორმაცია სამ დღეზე ნაკლები ვადის განმავლობაში მიიღო. სასამართლოს აზრით, შეკრების შესახებ აქტის შესაძლო ხარვეზს სასამართლო ვერ გამოასწორებდა. აქედან გამომდინარე, დემონსტრაციის შესახებ პოლიციის ინფორმირების ვალდებულება ეხება ყველა ტიპის დემონსტრაციას, სპონტანურად გამართული დემონსტრაციების ჩათვლით. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ ასეთ ღონისძიებებთან მიმართებით შეიძლება საჭირო იყოს უფრო დეტალური და დახვეწილი რეგულირება, მაგრამ ეს კანონმდებლის ამოცანა იყო და არა სასამართლოების.

14. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ შეკრების შესახებ პოლიციისთვის წინასწარ შეტყობინების ვალდებულება ემსახურება საზოგადოების ინტერესების და სხვათა უფლებების დაცვას, კერძოდ, ტრანსპორტის თავისუფალ მოძრაობას და მიმოსვლის თავისუფლების უფლებას. მან აღნიშნა, რომ დემონსტრაციის ორგანიზატორებს არც კი უცდიათ, შეტყობინება გაეგზავნათ პოლიციისთვის. საოლქო სასამართლომ ასევე აღნიშნა:

„... მოქმედი შიდასახელმწიფო კანონის შესაბამისი დებულებების საფუძველზე, ის ფაქტი, რომ შეკრება მშვიდობიანია, თავისთავად საკმარისი არ არის პოლიციისთვის ინფორმაციის მიწოდების მოვალეობისაგან გასათავისუფლებლად, რადგან შეტყობინების გარეშე იგი პერ სე ხდება უკანონო, და, აქედან გამომდინარე, მოპასუხემ იგი კანონიერად დაშალა, შეკრების შესახებ აქტის მე14 განყოფილების 1-ლი პუნქტის შესაბამისად.“

15. განმცხადებლებმა გადაწყვეტილება გაასაჩივრეს. 2003 წლის 16 ოქტომბერს ბუდაპეშტის სამხარეო სასამართლომ ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. მან შეასწორა საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილების საარგუმენტაციო ნაწილი, საიდანაც ამოიღო მითითება შესაბამის შიდასახელმწიფო კანონში შესაძლო ხარვეზის არსებობის შესახებ. გარდა ამისა, სამხარეო სასამართლომ, სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე და საკონსტიტუციო სასამართლოს №55/2001 (XI.29) დადგენილებაზე მითითებით, inter alia, აღნიშნა:

„...შესაბამისი შიდასახელმწიფო კანონის გამოყენებისას მიდგომა აშკარად ავტორიტარულია, რადგან არ არსებობს შეტყობინების ვალდებულებისაგან გამონაკლისი, და, აქედან გამომდინარე, არ არის რაიმე განსხვავება „წინასწარ შეტყობინებულ“ და „სპონტანურად გამართულ“ შეკრებებს შორის. ეს უკანასკნელი უკანონოდ ითვლება, რადგან შესრულებული არ არის შეტყობინების ზემოაღნიშნული ვალდებულება.“

16. საბოლოოდ სამხარეო სასამართლომ დაადგინა, რომ განმცხადებელთა მიმართ განხორციელებული შეზღუდვა იყო აუცილებელი და პროპორციული.

17. განმცხადებლებმა განჩინება გაასაჩივრეს, რომელიც 2004 წლის 24 თებერვალს უზენაესმა სასამართლომ, არსებითი განხილვის გარეშე, არ დააკმაყოფილა, რადგან იგი ratione materiae არ შეესაბამებოდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის შესაბამის დებულებებს.

ბ. შესაბამისი შიდასახელმწიფო კანონი

18. კონსტიტუციის 62-ე მუხლი მშვიდობიანი შეკრების უფლებას უზრუნველყოფს და მის განხორციელებას იცავს.

19. შეკრების შესახებ აქტის მე-6 განყოფილება შეკრებასთან დაკავშირებული შეტყობინების პოლიციისათვის გაგზავნას ღონისძიებამდე სამი დღით ადრე მოითხოვს.

20. შეკრების შესახებ აქტის მე-14 განყოფილების 1-ლი პუნქტი მოითხოვს, რომ პოლიციამ დაშალოს (feloszlatja) ნებისმიერი შეკრება, რომელიც წინასწარი შეტყობინების გარეშე გაიმართება.

21. შეკრების შესახებ აქტის მე-14 განყოფილების მე-3 პუნქტი ადგენს,რომ შეკრების დაშლის შემთხვევაში მონაწილეებს შეუძლიათ 15 დღის განმავლობაში მოითხოვონ სასამართლო განხილვა.

სამართალი

I. კონვენციის მე-11 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

22. განმცხადებლები ჩიოდნენ, რომ მათი მშვიდობიანი დემონსტრაცია მხოლოდ იმიტომ დაშალეს, რომ არ არსებობდა წინასწარი შეტყობინება, რითაც დაირღვა კონვენციის მე-11 მუხლი, რომელიც აცხადებს:

„1. ყველას აქვს უფლება მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების... 2. დაუშვებელია რაიმე შეზღუდვის დაწესება ამ უფლებათა განხორციელებაზე,გარდა ისეთი შემთხვევისა, რომელიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დამოკრატიულ საზოგადოებაში... უწესრიგობის ან დანაშაულის აღსაკვეთად, ... [ან] სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად...“

ა. დასაშვებობა

23. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს განაცხადი აშკარად არასათანადოდ ნდაუსაბუთებელი არ არის კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით.სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ იგი არ არის დაუშვებელი რაიმე სხვა საფუძვლით. ამრიგად, იგი დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს.

ბ არსებითი მხარე

1. ჰქონდა თუ არა ადგილი მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების განხორციელებაში ჩარევას

24. მთავრობას არ უარუყვია, რომ განმცხადებლებს შეეძლოთ დაყრდნობოდნენ მე-11 მუხლით უზრუნველყოფილ გარანტიებს; მას არც ის უარუყვია, რომ დემონსტრაციის დაშლით მოხდა განმცხადებლების ამ დებულებით გარანტირებული უფლებების განხორციელებაში ჩარევა. სასამართლოს საფუძველი არა აქვს სხვაგვარად იფიქროს. თუმცა მთავრობა აცხადებდა, რომ ჩარევა გამართლებული იყო მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე.

2. იყო თუ არა ჩარევა გამართლებული

25. შესაბამისად, უნდა დადგინდეს, იყო თუ არა “კანონით გათვალისწინებული” გასაჩივრებული სანქცირება, რომელიც წარმოიშვა მე-2 პუნქტით განსაზღვრული ერთი ან რამდენიმე კანონიერი მიზნის საფუძველზე, ხოლო მათი მიღწევა იყო “აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში”.

ა. „კანონით გათვალისწინებული“

26. მხარეებს არ უდავიათ საკითხზე, იყო თუ არა განმცხადებელთა მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების შეზღუდვა დაფუძნებული შეკრების შესახებ აქტის მე-14 განყოფილებაზე, რომლის ფორმულრებაც ნათელია. აქედან გამომდინარე, განჭვრეტადობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია. სასამართლოს მიზეზი არა აქვს, მხარეებისაგან განსხვავებული მოსაზრება ჰქონდეს.

ბ. „კანონიერი მიზანი“

27. განმცხადებლებს ეს საკითხი არ დაუყენებიათ.

28. მთავრობამ განაცხადა, რომ საზოგადოებრივ ადგილებში მშვიდობიან შეკრებებზე შეზღუდვის დაწესება ემსახურება სხვათა უფლებების დაცვას, მაგალითად, თავისუფალი მიმოსვლის უფლების ან ავტოტრანსპორტის ნორმალური მოძრაობის.

29. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ მშვიდობიანი შეკრების უფლება არ შეიძლება შემოიფარგლოს მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან ჩაურევლობით. გარკვეულ შემთხვევებში საჭიროა პოზიტიური ზომების მიღება მისი მშვიდობიანი ხასიათის უზრუნველსაყოფად. ამიტომ საჭირო იყო სამდღიანი ვადის დადგენა, რათა პოლიციას, inter alia, ჰქონდეს საშუალება, ხელისუფლების სხვა ორგანოებთან კოორდინირება მოახდინოს, გადააჯგუფოს საპოლიციო ძალები, უზრუნველყოს სახანძრო ბრიგადა და ტრანსპორტისაგან გაწმინდოს შესაბამისი ადგილი. მან ყურადღება მიაქცია იმ ფაქტს, რომ თუ ხელისუფლებას ერთზე მეტი ორგანიზაცია შეატყობინებს, რომ ერთსა და იმავე ადგილას, ერთსა და იმავე დროს დემონსტრაციის გამართვას აპირებს, მაშინ საჭირო იქნება დამატებითი შეთანხმებები.

30. ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, სასამართლო კმაყოფილია, რომ სადავო ღონისძიება ემსახურებოდა კანონიერ მიზანს, კერძოდ, უწესრიგობის თავიდან აცილებას და სხვათა უფლებების დაცვას.

გ. აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში

31. განმცხადებლებმა აღნიშნეს, რომ მათი სპონტანური დემონსტრაცია მშვიდობიანი იყო და იგი მხოლოდ იმიტომ დაშალეს, რომ არ არსებობდა შეკრების აქტის მე-14 განყოფილების შესაბამისი წინასწარი შეტყობინება. ასეთი ზომა არ შეიძლება გამართლებული იქნეს იმ ფაქტით, რომ უმნიშვნელო აფეთქების ხმა გაისმა; ანუ, სხვაგვარად თუ ვიტყვით, პოლიციასსაშუალება არ უნდა მისცემოდა ასეთი საფუძვლით დაეშალა ნებისმიერი შეკრება სხვა დამატებითი გამამართლებელი მიზეზის გარეშე.

32. მთავრობამ განაცხადა, რომ განმცხადებელთა შეკრება დაშალეს არა წინასწარი შეტყობინების არარსებობის, არამედ აფეთქების ხმის გამო, რომელიც პოლიციამ სასტუმრო კემპინსკში მყოფი სახელმწიფო თანამდებობისპირთა უსაფრთხოებისათვის საშიშროების შექმნად შეაფასა.

33. სასამართლო თვლის, რომ მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტი სახელმწიფოებს უფლებამოსილებას ანიჭებს შემოიღოს „კანონიერი შეზღუდვები” შეკრების თავისუფლების უფლების განხორციელებაზე.

34. სასამართლოს აზრით, შიდასახელმწიფო სასამართლოს გადაწყვეტილებებში, რომლებიც ღონისძიების კანონიერებას ეხება, განმცხადებელთა შეკრების დაშლის სამართლებრივ საფუძვლად მხოლოდ წინასწარი შეტყობინების არარსებობაა მითითებული. სასამართლოებმა პოლიციის ღონისძიების კანონიერად გამოცხადებასთან დაკავშირებული დადგენილება სწორედ ამ არგუმენტზე დააფუძნეს და არ გაითვალისწინეს საქმის სხვა ასპექტები, კერძოდ, ღონისძიების მშვიდობიანი ხასიათი.

35. სასამართლო იმეორებს, რომ საზოგადოებრივი შეკრებების ჩასატარებლად ხელისუფლების მხრიდან ნებართვის წინასწარ მოთხოვნა, ჩვეულებრივ, არ არღვევს ამ უფლების არსს (იხ. რასემბლემენტ იურასიენ იუნაიტე შვეიცარიის წინააღმდეგ, №8191/78, კომისიის 1979 წლის 10 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები 17, გვ.119). თუმცა, წარმოდგენილი საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, პრემიერ მინისტრის მიღებაზე დასწრების განზრახვის შესახებ საზოგადოების არასაკმარისად ადრე ინფორმირების გამო განმცხადებლებს მხოლოდ ორი არჩევანი დარჩათ - ან მთლიანად უარი ეთქვათ მშვიდობიანი შეკრების უფლების განხორციელებაზე, ან იგი ადმინისტრაციული მოთხოვნების დარღვევით განეხორციელებინათ.

36. სასამართლოს აზრით, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც პოლიტიკურ მოვლენაზე დემონსტრაციის ორგანიზების გზით დაუყოვნებელი რეაგირება შეიძლება გამართლებულად იქნეს მიჩნეული, მშვიდობიანი შეკრების დაშლა მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ არ არსებობდა წინასწარი შეტყობინება, მაშინ, როდესაც მონაწილენი რაიმე სხვა უკანონო მოქმედებას არ სჩადიან, მშვიდობიანი შეკრების არაპროპორციული შეზღუდვის ტოლფასია.

37. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ არ არსებობს რაიმე მტკიცებულება ვარაუდისთვის, რომ განმცხადებლები საფრთხეს უქმნიდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს, იმ მცირე უხერხულობის გარდა, რომელიც გარდაუვლად წარმოიშობა საზოგადოებრივ ადგილებში შეკრებისას. სასამართლო იმეორებს, რომ „როდესაც დემონსტრაციის მონაწილენი არ მიმართავენ ძალადობრივ აქტებს, სახელმწიფო ორგანოებმა აუცილებლად უნდა გამოავლინონ შემწყნარებლობის გარკვეული ხარისხი მშვიდობიანი შეკრების მიმართ, თუ არ სურთ, მთლიანად დაკარგოს აზრი კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებულმა მშვიდობიანი შეკრების უფლებამ“ (ოია ატამანი თურქეთის წინააღმდეგ, №74552/01, 2006 წლის 5 დეკემბერი, §§41-42).

38. ზემოაღნიშნული მსჯელობის გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ განმცხადებელთა მშვიდობიანი შეკრების დაშლა არ შეიძლება განხილული იქნეს როგორც აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში დასახული მიზნის მისაღწევად.

39. შესაბამისად, დაირღვა კონვენციის მე-11 მუხლი.

II. კონვენციის მე-10 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

40. განმცხადებლებმა მიუთითეს მე-10 მუხლზე, რომელიც ადგენს:

„1. ყველას აქვს უფლება გამოხატვის თავისუფლებისა. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს ან გაავრცელოს ინფორმაცია თუ მოსაზრებები საჯარო ხელისუფლების ჩაურევლად და სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად...

2. ამ თავისუფლებათა განხორციელება, რამდენადაც ის განუყოფელია შესაბამისი ვალდებულებისა და პასუხისმგებლობისაგან, შეიძლება დაექვემდებაროსისეთ წესებს, პირობებს, შეზღუდვებს ან სანქციებს, რომლებიც გათვალისწინებულიაკანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ... უწესრიგობის თუ დანაშაულის აღსაკვეთად, [ან] ... სხვათა ... უფლებების დასაცავად,...”

41. სასამართლოს მიაჩნია, რომ წარმოდგენილ საქმეში მის მიერ კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევის დადგენის შემდეგ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 39), საჭირო არ არის, ცალკე იქნეს შესწავლილი განმცხადებელთა საჩივარი მე-10 მუხლის საფუძველზე (იხ. ეზელინი საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1991 წლის 26 აპრილი, სერია A №202, §35).

III. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

42. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

ა. ზიანი

43. თითოეული განმცხადებელი ითხოვდა 10 000 ევროს (EUR) არამატერიალური ზიანის ანაზღაურებისთვის.

44. მოთხოვნილ თანხას მთავრობა გადაჭარბებულად მიიჩნევდა.

45. სასამართლოს მიაჩნია, რომ დარღვევის დადგენა საკმარისია ნებისმიერი არამატერიალური ზიანის - რომელიც შესაძლოა განმცხადებლებს მიადგათ - სამართლიანი დაკმაყოფილებისათვის.

ბ. ხარჯები და გაწეული დანახარჯები

46. განმცხადებლები ასევე ითხოვდნენ საერთო ჯამში 2000 ევროს სასამართლოსთვის გაწეული ხარჯებისათვის.

47. მთავრობა განმცხადებელთა მოთხოვნას გადაჭარბებულად მიიჩნევდა.

48. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, განმცხადებელი უფლებამოსილია მიიღოს ხარჯებისა და გაწეული დანახარჯების ანაზღაურება იმდენად, რამდენადაც დადგინდება, რომ ეს ხარჯები იყო რეალური და აუცილებელი, ხოლო მათი ოდენობა - დასაბუთებული. ამ საქმეში სასამართლო ითვალისწინებს მის ხელთ არსებულ ინფორმაციას და ზემოაღნიშნულ კრიტერიუმებს და გონივრულად მიიჩნევს, განმცხადებლებს ერთობლივად მიეკუთვნოს მოთხოვნილი ანაზღაურება 2000 ევროს ოდენობით.

გ. საურავი

49. სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია, რომ საურავი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ოდენობით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი პროცენტული პუნქტი.

აღნიშნულის საფუძველზე სასამართლო ერთხმად

1. აცხადებს, რომ განაცხადი დასაშვებია;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-11 მუხლი;

3. ადგენს, რომ საჭირო არ არის კონვენციის მე-10 მუხლის საფუძველზე საჩივრის ცალკე განხილვა;

4. ადგენს, რომ დარღვევის დადგენა საკმარისია სამართლიანი დაკმაყოფილებისთვის ნებისმიერი მორალური ზიანისა, რომელიც შესაძლოა განმცხადებლებს მიადგათ;

5. ადგენს,

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ იმ დღიდან, როდესაც გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, განმცხადებლებს ერთობლივად, სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 2000 ევრო (ორი ათასი ევრო) ხარჯების ანაზღაურებისთვის, რომელიც კონვერტირებული უნდა იქნეს მოპასუხე სახელმწიფოს ვალუტაში, გადახდის დღეს არსებული კურსით, დამატებული ნებისმიერი საგადასახადო ბეგარა;

(b) რომ ზემოაღნიშნული სამი თვის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდე ზემოხსენებულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რომელსაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი;

6. უარყოფს განმცხადებელთა დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობით გაცხადებულია 2007 წლის 17 ივლისს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

ს. დოლე
სექციის მდივანი

ფ. ტულკენსი
თავმჯდომარე

მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესია რუსეთის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო
პირველი სექცია
საქმე მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესია რუსეთის
წინააღმდეგ
CASE OF CHURCH OF SCIENTOLOGY MOSCOW v. RUSSIA

(განაცხადი №18147/02)
გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
2007 წლის 5 აპრილი
საბოლოო
24/09/2007

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. იგი შეიძლება დაექვემდებაროს რედაქციული ხასიათის შესწორებებს.

მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესია რუსეთის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

საქმეზე „მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესია რუსეთის წინააღმდეგ“,

(Church of Scientology Moscow v. Russia)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატამ (პირველი სექცია) შემდეგი შემადგენლობით:

ბ-ნი კ.ლ. როზაკისი, თავმჯდომარე,
ბ-ნი ლ. ლუკაიდესი,
ქ-ნი ნ. ნაჯიჩი,
ბ-ნი ა. კოვლერი,
ქ-ნი ე. სტეინერი,
ბ-ნი კ. ჰაჯიევი,
ბ-ნი დ. სპიელმანი, მოსამართლეები,
და ბ-ნი ს. ნილსენი, სექციის მდივანი,
მოითათბირა 2007 წლის 15 მარტს და
იმავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმეს მომდინარეობს განაცხადიდან (№18147/02) რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ, რომელიც სასამართლოში შემოტანილია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესიის („განმცხადებელი“) მიერ 2002 წლის 24 აპრილს.

2. განმცხადებელს სასამართლოში წარმოადგენდნენ გაერთიანებულ სამეფოში, ისტ გრინსტედში მოღვაწე ადვოკატი, ბ-ნი პ.ჰოდკინი და მოსკოვში მოღვაწე ადვოკატები - ქ-ნი გ.კრილოვა და ბ-ნი კუზმიჩევი. რუსეთის მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენდა ბ-ნი პ.ლაპტევი, რუსეთის ფედერაციის წარმომადგენელი ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში.

3. განმცხადებელი, კერძოდ, ჩიოდა იმის გამო, რომ შიდასახელმწიფო ორგანოებმა მას უარი უთხრეს იურიდიულ პირად ხელახალ დარეგისტრირებაზე.

4. 2004 წლის 28 ოქტომბრის დადგენილებით სასამართლომ განაცხადი ნაწილობრივ დასაშვებად გამოაცხადა.

5. განმცხადებელმა და მთავრობამ წარმოადგინეს მოსაზრებები არსებით მხარესთან დაკავშირებით (წესი 59, პუნქტი 1).

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

ა. განმცხადებლის ხელახალი რეგისტრაციის თავდაპირველი მცდელობები

6. 1994 წლის 25 იანვარს განმცხადებელი ოფიციალურად დარეგისტრირდა როგორც რელიგიური გაერთიანება, რომელსაც ენიჭება იურიდიული პირის სტატუსი რსფსრ-ის რელიგიის შესახებ 1990 წლის 25 ოქტომბრის აქტის საფუძველზე.

7. 1997 წლის 1 ოქტომბერს ძალაში შევიდა ახალი კანონი სინდისის თავისუფლებისა და რელიგიური გაერთიანებების შესახებ („რელიგიათა აქტი”). ამ კანონის თანახმად, ყველა რელიგიურ გაერთიანებას, რომელსაც მანამდე ჰქონდა მინიჭებული იურიდიული პირის სტატუსი, აქტთან შესაბამისობაში უნდა მოეყვანა თავისი გაერთიანების მუხლები და ხელახლა დარეგისტრირებულიყო იუსტიციის კომპეტენტური დეპარტამენტის მიერ.

8. 1998 წლის 11 აგვისტოს განმცხადებელმა შეიტანა განაცხადი მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტში ხელახალი რეგისტაციის მოთხოვნით, რომელსაც თან ერთვოდა კანონით მოთხოვნილი დოკუმენტები.

9. 1999 წლის 1 ივნისს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა განმცხადებელს ხელახალ რეგისტრაციაზე უარი უთხრა. უარის საფუძვლად მან მიუთითა, რომ გაერთიანების მიზანი და საქმიანობა ეწინააღმდეგებოდა რელიგიათა აქტის მოთხოვნებს და არღვევდა სისხლის სამართლის კოდექსს, რადგან იმ დროს მიმდინარეობდა სისხლის სამართლის გამოძიება განმცხადებლის პრეზიდენტის მიმართ. განმცხადებელმა მიუთითა, რომ შემდგომში გამოძიება დაიხურა სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნების არარსებობის გამო.

10. 1999 წლის 29 დეკემბერს განმცხადებელმა მეორედ შეიტანა განაცხადი ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნით.

11. 2000 წლის 28 იანვარს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილემ განმცხადებელს აცნობა, რომ მას მეორე განაცხადზედაც უარი უთხრეს. იგი წერდა, რომ განმცხადებელმა წესდებაში „ცვლილებების შეტანის“ ნაცვლად „წესდების ახალი ვერსია“ შეიმუშავა, და მიუთითა, რომ, წესდების შესაბამისად, განმცხადებელს „შეეძლო“ და არა „უფლება ჰქონდა“ მიეერთებინა უცხოური რელიგიური ორგანიზაციების წარმომადგენლობათა ოფისები. იგი ასევე ამტკიცებდა, რომ ადგილი ჰქონდა რუსეთის კანონმდებლოს სხვა (დაუკონკრეტებელია) დარღვევებს.

12. 2000 წლის 10 თებერვალს განმცხადებლის მაშინდელმა პრეზიდენტმა წერილი გაუგზავნა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს და დარღვევების დაკონკრეტება სთხოვა. იგი ეყრდნობოდა რელიგიის აქტის 12.2 განყოფილებას, რომლის თანახმად უარის თქმის საფუძვლები მკაფიოდ უნდა ყოფილიყო ჩამოყალიბებული.

13. 2000 წლის 18 თებერვლის წერილით დეპარტამენტის უფროსის მოადგილემ განმცხადებელს უპასუხა, რომ იუსტიციის დეპარტამენტს არ ევალებოდა წესდების ან სხვა დოკუმენტების განმარტება ან გადასინჯვა და რომ იგი წარმოდგენილ დოკუმენტებს მხოლოდ სამართლებრივ შეფასებას აძლევდა და დადგენილებას იღებდა ხელახალი რეგისტრაციის ან მასზე უარის თქმის შესახებ.

14. 2000 წლის 30 მაისს, მას შემდეგ რაც შემდგომი ნაბიჯები გადაიდგა დოკუმენტების შესაძლო ხარვეზების აღმოსაფხვრელად, განმცხადებელმა მესამედ შეიტანა განაცხადი რეგისტრაციის მოთხოვნით.

15. 2000 წლის 29 ივნისს უფროსის მოადგილემ განმცხადებელს აცნობა, რომ განაცხადს ვერ განიხილავდნენ, რადგან წარმოდგენილი დოკუმენტები არ იყო სრულყოფილი. 2000 წლის 12 ივლისს განმცხადებელმა წერილობით მოითხოვა მისთვის ეცნობებინათ რომელი დოკუმენტი აკლდა, რაზედაც 2000 წლის 17 ივლისს უფროსის მოადგილემ განმცხადებელს აცნობა, რომ დეპარტამენტს არ ჰქონდა კომპეტენცია მიეთითებინა რა სახის ინფორმაცია აკლდა ან რა დამატებითი დოკუმენტების წარდგენა იყო საჭირო.

16. 2000 წლის 17 ივლისს განმცხადებელმა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტში შეიტანა მეოთხე, უფრო დეტალური განაცხადი ხელახალი რეგისტრაციისთვის.

17. 2000 წლის 19 აგვისტოს იუსტიციის დეპარტამენტმა განმცხადებელს აცნობა, რომ განაცხადს ვერ განიხილავდნენ, რადგან მან, სავარაუდოდ, დოკუმენტთა არასრული პაკეტი წარადგინა. ინფორმაციაში მითითებული არ იყო, თუ რომელი დოკუმენტები აკლდა.

18. 2000 წლის 10 ოქტომბერს განმცხადებელმა წარადგინა მეხუთე, კვლავ უფრო დეტალური განაცხადი.

19. 2000 წლის 9 ნოემბერს იუსტიციის დეპარტამენტმა გაიმეორა, რომ განმცხადებელმა დოკუმენტთა არასრული პაკეტი წარადგინა და განაცხადსვერ განიხილავდნენ.

20. 2000 წლის 31 დეკემბერს რელიგიური ორგანიზაციების ხელახალი რეგისტრაციის ვადა ამოიწურა.

ბ. სასამართლო პროცესი იუსტიციის დეპარტამენტთან

21. განმცხადებლის პრეზიდენტმა და თანადამფუძნებელმა მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულ სასამართლოში სარჩელი შეიტანა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის წინააღმდეგ განმცხადებლის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმის გამო.

22. 2000 წლის 8 დეკემბერს მოსკოვის ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ მიიღო განჩინება, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ იუსტიციის დეპარტამენტის 2000 წლის 28 იანვრის დადგენილებას კანონიერი საფუძვლები არ გააჩნდა. მან დაასკვნა, რომ განმცხადებლის წესდებაში გამოყენებული ფორმულირებები რელიგიის აქტის ფორმულირებათა იდენტური იყო და დაადგინა, რომ რელიგიურ გაერთიანებას “არ მოეთხოვებოდა თავის წესდებაში სიტყვასიტყვით გადმოეტანა კანონის ტექსტი”. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ იუსტიციის დეპარტამენტს შეეძლო რედაქციული ხასიათის შესწორებებზე მიეთითებინა, განაცხადზე სრული უარის თქმის ნაცვლად.

23. რაიონულმა სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ არც 2000 წლის 29 ივნისის დადგენილება იყო კანონიერი. მან დაადგინა, რომ განაცხადს ერთოდა რელიგიათა აქტით მოთხოვნილი დოკუმენტები, გარდა ერთი დოკუმენტისა, რომელიც დაადასტურებდა, რომ მოცემულ ტერიტორიაზე რელიგიური ჯგუფი არანაკლებ თხუთმეტი წლის განმავლობაში არსებობდა.

თუმცა ეს დოკუმენტი აუცილებელი არ იყო, რადგან, საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინების თანახმად, რელიგიათა აქტის მიღებამდე შექმნილ რელიგიურ ორგანიზაციებს თავიანთი თხუთმეტწლიანი არსებობის დადასტურება არ მოეთხოვებოდა.

24. რაიონულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტი „არსებითად საბაბს იყენებდა, რათა [განმცხადებელი] რეგისტრაციაში არ გაეტარებინა”. მან მიუთითა, რომ რეგისტრაციაში გატარების ასეთი თავიდან აცილება ან მასზე უარის თქმა არღვევდა მოსარჩელის და მისი რწმენის მიმდევართა უფლებას, რომელიც გარანტირებულია რუსეთის კონსტიტუციის 29-ე და 30-ე მუხლებით, რამეთუ მრევლი, რომლის გაერ- თიანებას იურიდიული სტატუსი არა აქვს, ვერ შეძლებს იჯარით აიღოს შენობა რელიგიური ცერემონიებისა თუ ლოცვებისთვის, მიიღოს და გაავრცელოს რელიგიური ლიტერატურა, ჰქონდეს საბანკო ანგარიში და ა.შ. რაიონულმა სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ რეგისტრაციაზე უარის თქმა არ შეესაბამებოდა საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, კონვენციის მე-9 და მე-11 მუხლებს და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მე-18 მუხლს. რაიონულმა სასამართლომ ასევე მიუთითა გაეროს დეკლარაციაზე რელიგიის ან რწმენის საფუძველზე შეუწყნარებლობის და დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ, კერძოდ, მის მე-7 მუხლზე, და დაადგინა, რომ „რელიგიური ერთეულისთვის იურიდიული პირის სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმა პრაქტიკულად ზღუდავს თითოეული პირის უფლებას, გამოამჟღავნოს თავისი რელიგია სხვებთან კავშირში”. რაიონულმა სასამართლომ შემდეგი დასკვნა გააკეთა:

„აქედან გამომდინარე, იუსტიციის ორგანოების მიერ ხელოვნური საბაბით მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესიის ხელახალი რეგისტრაციის თავიდან აცილება ეწინააღმდეგება რუსეთის ფედერაციის ზემოაღნიშნულ კანონებს და საერთაშორისო სამართალს.“

რაიონულმა სასამართლომ მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს განმცხადებლის ხელახალი რეგისტრაცია დაავალა.

25. იუსტიციის დეპარტამენტს განაჩენი არ გაუპროტესტებია და იგი სავალდებულო და სასამართლო წესით აღსრულებადი გახდა 2000 წლის 19 დეკემბერს. თუმცა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა მის აღსრულებაზე უარი განაცხადა.

26. 2000 წლის 27 დეკემბერს განმცხადებელმა აღმასრულებელი ფურცელი მოიპოვა.

27. 2001 წლის 4 იანვარს განმცხადებელმა მეექვსე განაცხადი შეიტანა, რომელსაც დაურთო სავალდებულო ხელახალი რეგისტრაციის დამადასტურებელი აღმასრულებელი ფურცელი.

28. 2001 წლის 2 თებერვალს იუსტიციის დეპარტამენტმა განაცხადის განხილვაზე უარი თქვა. მან კვლავ გაიმეორა, რომ განმცხადებელმა დოკუმენტთა არასრული პაკეტი წარადგინა. სავარაუდო ნაკლული დოკუმენტის (დოკუმენტების) ბუნების შესახებ რაიმე განმარტება არ მიუციათ.

29. მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა დაუკონკრეტებელ დღეს მოსკოვის ქალაქის პროკურატურას სთხოვა, განცხადება შეეტანა საზედამხედველო გადასინჯვის მოთხოვნით, რაც მან გააკეთა. პროკურორის განცხადება მიიღო მოსკოვის საქალაქო სასამართლოს პრეზიდიუმმა. 2001 წლის 29 მარტს პრეზიდიუმმა საზედამხედველო გადასინჯვის გზით გააუქმა 2000 წლის 8 დეკემბრის გადაწყვეტილება. ამ გადაწყვეტილების მიღებისას მან შემდეგ საფუძვლებზე მიუთითა. 2000 წლის 28 იანვრის დადგენილების კანონიერებასთან დაკავშირებით პრეზიდიუმმა გააკრიტიკა რაიონული სასამართლო და აღნიშნა, რომ მან ვერ მოახერხა ხელახალი რეგისტრაციისთვის 1999 წლის 29 დეკემბერს წარდგენილი წესდების შესწორებების კანონთან შესაბამისობის შედარება. 2000 წლის 29 ივნისის უართან დაკავშირებით სასამართლომ მიიჩნია, რომ წიგნი - საიენტოლოგია: თანამედროვე რელიგიის თეოლოგიადა პრაქტიკა (რუსული გამოცემა) - არ იძლეოდა საკმარის ინფორმაციას „ამ რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ“, როგორც ამას მოითხოვს რელიგიათა აქტის განყოფილება 11.5, და რომ აქედან გამომდინარე, დოკუმენტთა პაკეტი არ იყო სრულყოფილი. პრეზიდიუმმა საკითხი ხელახლა განახილველად რაიონულ სასამართლოს გადასცა.

30. 2001 წლის 7 აგვისტოს ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ ახალი განჩინება მიიღო. რაიონულმა სასამართლომ მხარი დაუჭირა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს და არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის სარჩელი ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის შესახებ. მან დაადგინა, რომ განმცხადებელმა ვერ დააკმაყოფილა რელიგიის აქტის მე-11 განყოფილება, კერძოდ: (i) ხელახალი რეგისტრაციის განაცხადს დართული ჰქონდა წესდების და რეგისტრაციის სერტიფიკატის ასლები და არა დედნები; (ii) განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი წიგნი ვერ იქნებოდა მიჩნეული როგორც „ინფორმაცია ამ რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ“; და (iii) წარმოდგენილი არ იყო განმცხადებლის იურიდიული მისამართის დამადასტურებელი დოკუმენტი.

31. სასამართლოს წინაშე მოსარჩელენი ამაოდ ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს ჰქონდა წესდებისა და რეგისტრაციის სერტიფიკატის დედნები, ასევე განმცხადებლის იურიდიული მისამართი, რადგან ეს დოკუმენტები ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნის პირველ განაცხადს ერთოდა, ხოლო მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს ისინი უკან არ დაუბრუნებია. მიუხედავად ამისა, რაიონულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ “ის ფაქტი, რომ ზოგიერთი დოკუმენტი იყო [ფიზიკურად] დეპარტამენტის შენობაში, განმცხადებელს რეგისტრაციისთვის დოკუმენტთა სრული პაკეტის წარდგენის ვალდებულებისაგან არ ათავისუფლებს“. მან დაადასტურა, რომ „ყველა საჭირო დოკუმენტი ერთდროულად უნდა წარედგინათ“.

32. 2001 წლის 26 ოქტომბერს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ მხარი დაუჭირა გადაწყვეტილებას და მოიწონა რაიონული სასამართლოს არგუმენტაცია.

33. 2002 წლის 16 იანვარს განმცხადებელმა მეშვიდედ შეიტანა განაცხადი ხელახალი რეგისტრაციისთვის. ადგილობრივი სასამართლოების განჩინებების გათვალისწინებით, განმცხადებელმა წარადგინა: (i) წესდებისა და რეგისტრაციის სერტიფიკატის დედნები; (ii) „ინფორმაცია ამ რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ“ - ოთხგვერდიანი დოკუმენტი ნაცვლად წიგნისა; და (iii) მათი იურიდიული მისამართის დამადასტურებელი დოკუმენტი.

34. 2002 წლის 23 იანვარს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის უფროსის ახალმა მოადგილემ უარი თქვა განაცხადის განხილვაზე, იმ საფუძვლით, რომ რელიგიურ ორგანიზაციათა ხელახალი რეგისტრაციის ვადა გასული იყო, ხოლო განმცხადებლის დაშლასთან (იხ. ქვემოთ) დაკავშირებით სამოქალაქო პროცესი მიმდინარეობდა.

35. 2002 წლის 30 აპრილს ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა იუსტიციის დეპარტამენტის სამოქალაქო სარჩელი განმცხადებლის დაშლის შესახებ. მან მიუთითა ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალის საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2002 წლის 7 თებერვალს მიღებულ დადგენილებაზე. ამ დადგენილების შესაბამისად, რელიგიური ორგანიზაციის დაშლა შესაძლებელი იყო მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით, თუ სათანადო წესით დადგინდებოდა, რომ მან შეწყვიტა საქმიანობა ან ეწეოდა უკანონო საქმიანობას (დადგენილების დეტალური აღწერა იხ. ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი რუსეთის წინააღმდეგ, №72881/01, §§23-24, ECHR 2006-...). ვინაიდან განმცხადებელი ეწეოდა ფინანსურ და ეკონომიკურ საქმიანობას, აწარმოებდა ბალანსის ფორმებს და ღონისძიებებს აწყობდა მოსკოვის მუნიციპალურ რაიონებში და არ ჩაუდენია რაიმე არამართლზომიერი ქმედება, სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სარჩელი მისი დაშლის შესახებ. 2002 წლის 18 ივლისს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ განაჩენი ძალაში დატოვა.

დ. ხელახალი რეგისტრაციის უზრუნველყოფის შემდგომი მცდელობები

36. 2002 წლის 1 ივლისს იურიდიულ პირთა სახელმწიფო რეგისტრაციის სისტემა შეიცვალა. შეიქმნა იურიდიულ პირთა ერთიანი სახელმწიფო რეესტრი და რეგისტრაციაში გატარების კომპეტენცია გადასახადებისა და მოსაკრებლების სამინისტროს (საგადასახადო სამინისტრო) გადაეცა. თუმცა რელიგიური ორგანიზაციებისათვის შენარჩუნებულ იქნა სპეციალური პროცედურა, რომლის საფუძველზედაც რელიგიური ორგანიზაციის რეგისტრაციის საკითხის გადაწყვეტა კვლავ იუსტიციის სამინისტროს რეგიონულ დეპარტამენტებს ევალებოდა, ხოლო დამტკიცებული განაცხადი ფორმალური წარმოებისთვის საგადასახადო სამინისტროს გადაეცემოდა. ყველა არსებულ იურიდიულ პირს 2002 წლის 31 დეკემბრამდე საგადასახადო ორგანოში უნდა წარედგინა განახლებული ინფორმაცია თავისი ორგანიზაციის შესახებ.

37. 2002 წლის 11 ივლისს განმცხადებელმა, ახალი პროცედურის თანახმად, მერვე განაცხადი შეიტანა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტში.

38. 2002 წლის 9 აგვისტოს იუსტიციის დეპარტამენტმა განაცხადის განხილვაზე უარი თქვა. მან კვლავ გაიმეორა, რომ ვადის გასვლის გამოშეუძლებელი იყო ხელახალი რეგისტრაცია.

39. 2002 წლის 24 სექტემბერს, მას შემდეგ რაც მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ მხარი დაუჭირა განმცხადებლის დაშლაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილებას, განმცხადებელმა ხელახალი რეგისტრაციისთვის მეცხრედ შეიტანა განაცხადი. იმავე დღეს მან ახალი პროცედურით მოთხოვნილი განახლებული ინფორმაცია წარადგინა ადგილობრივი საგადასახადო ორგანოს რეესტრში, მოსკოვის №39 საგადასახადო ინსპექციაში.

40. 2002 წლის 2 ოქტომბერს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის უფროსმა განმცხადებელს მის 2002 წლის 2 სექტემბრის წერილზე შემდეგი პასუხი გაუგზავნა:

„.. სიტუაცია წარმოიშვა, როდესაც, ერთი მხრივ, [მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის] სამოქალაქო სარჩელი, რომელიც თქვენი რელიგიური ორგანიზაციის დაშლას მოითხოვდა, არ დააკმაყოფილეს, ხოლო, მეორე მხრივ, იმავე სასამართლომ კანონიერად მიიჩნია ჩვენი დადგენილებები ხელახალ რეგისტრაციასთან დაკავშირებული თქვენი განაცხადებისა და დოკუმენტების განუხილველობის შესახებ, რადგან ხელახალი რეგისტრაციისთვის კანონით დადგენილი ვადა ამოწურული იყო.“

41. 2002 წლის 29 ოქტომბერს მოსკოვის №39 საგადასახადო ინსპექციამ განმცხადებელი იურიდიულ პირთა ერთიან სახელმწიფო რეესტრში გაატარა და რეგისტრაციის სერტიფიკატი გასცა.

42. 2002 წლის 29 ოქტომბერს მოსკოვის №39 საგადასახადო ინსპექციამ განმცხადებელი იურიდიულ პირთა ერთიან სახელმწიფო რეესტრში გაატარა და რეგისტრაციის სერტიფიკატი გასცა.

43. 2002 წლის 24 დეკემბერს განმცხადებელმა მეათედ შეიტანა განაცხადი ხელახალი რეგისტრაციისთვის და მას დაურთო რეესტრის სერტიფიკატი.

44. 2003 წლის 24 იანვარს იუსტიციის დეპარტამენტმა მეათე განაცხადი განუხილველი დატოვა და კვლავ ამოწურულ ვადაზე მიუთითა.

დ. შემდგომი სამოქალაქო პროცესი იუსტიციის დეპარტამენტთან

45. 2003 წლის 24 აპრილს განმცხადებელმა საჩივარი შეიტანა იუსტიციის დეპარტამენტის წინააღმდეგ რელიგიათა აქტის საფუძველზე განმცხადებლის ხელახალ რეგისტრაციაზე მუდმივად უარის გამო. იგი, კერძოდ, ჩიოდა, რომ იუსტიციის დეპარტამენტის მოქმედებებით დაირღვა უფლება განმცხადებლისა და მისი წევრების რელიგიის და გაერთიანების თავისუფლებისა. მან წარადგინა 2002 წლის 29 ოქტომბრის რეგისტრაციის სერტიფიკატის ასლი და ეყრდნობოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 7 თებერვლის დადგენილებას.

46. 2003 წლის 1 სექტემბერს მოსკოვის პრესნენსკის რაიონულმა სასამართლომ საჩივარი არ დააკმაყოფილა. მან მიუთითა, რომ რელიგიათა აქტის შესაბამისად დაუშვებელი იყო იმ რელიგიურ ორგანიზაციათა ხელახალი რეგისტრაცია, რომლებმაც ხალახალი რეგისტრაციის ვადას გადააცილეს.

47. 2004 წლის 22 იანვარს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ გააუქმა 2003 წლის 1 სექტემბრის გადაწყვეტილება და საქმე ქვემდგომ სასამართლოს დაუბრუნა. განჩინებაში აღნიშნული იყო შემდეგი:

„... დადგენილ ვადაში ხელახალი რეგისტრაციის განუხორციელებლობა თავისთავად ვერ იქნება საფუძველი ... რელიგიური ორგანიზაციის ... წესდების შესწორებების რეგისტრაციაზე უარის თქმისათვის ... დადგენილი ვადის გასვლის შემდეგ... რელიგიური ორგანიზაციის დამფუძნებელი დოკუმენტების ცვლილებების რეგისტრაციაზე უარის თქმა ზღუდავს ორგანიზაციის და, შესაბამისად, მისი წევრების უფლებას, დამოუკიდებლად განსაზღვრონ მისი არსებობისა და ფუნქციონირების იურიდიული პირობები.“

48. 2004 წლის 3 ნოემბერს პრესნენსკის რაიონულმა სასამართლომ დააკმაყოფილა განმცხადებლის სარჩელი იუსტიციის დეპარტამენტის წინააღმდეგ. მან დაადგინა, რომ რელიგიათა აქტი არ შეიძლება იმგვარად განიმარტოს, რომ შეზღუდოს რელიგიური ორგანიზაციის შესაძლებლობა შესწორებები შეიტანოს დამფუძნებელ დოკუმენტებში ხელახალი რეგისტრაციისთვის დადგენილი ვადის გასვლის შემდეგ. ამრიგად, იუსტიციის დეპარტამენტის დადგენილება შესწორებული წესდების რეგისტრაციაში გატარების განაცხადის განუხილველად დატოვების შესახებ უკანონოდ იქნა გამოცხადებული. რაიონულმა სასამართლომ იუსტიციის დეპარტამენტს განმცხადებლის ხელახალ რეგისტრაციაში გატარება დაავალა, 2002 წელს შესწორებული წესდების დარეგისტრირების გზით.

49. 2005 წლის 4 თებერვალს მოსკოვის საქალაქო სასამართლომ მხარი დაუჭირა რაიონული სასამართლოს მიერ რელიგიათა აქტის განმარტებას. თუმცა მან დაადგინა, რომ იუსტიციის დეპარტამენტს არასწორად დაევალა შესწორებული წესდების რეგისტრაცია, კერძოდ, კანონთან მისი შესაბამისობის გადასინჯვის გარეშე. საქალაქო სასამართლომ შეასწორა მისი განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილი და იუსტიციის დეპარტამენტს დაავალა განმცხადებლის სარეგისტრაციო განაცხადი დადგენილი პროცედურის შესაბამისად შეესწავლა.

50. 2005 წლის 31 მაისს განმცხადებელმა სარეგისტრაციო განაცხადი კვლავ შეიტანა მოსკოვის სარეგისტრაციო დეპარტამენტში, რომელიც, იუსტიციის სისტემის რეფორმის შემდეგ, მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის სამართალმემკვიდრეა რელიგიური ორგანიზაციების რეგისტრაციის საკითხებში.

51. 2005 წლის 27 ივნისს მოსკოვის სარეგისტრაციო დეპარტამენტმა განმცხადებელს აცნობა, რომ მის განაცხადს არ განიხილავდნენ, რადგან მას არ წარუდგენია მოსკოვში სულ მცირე 15 წლის განმავლობაში მისი არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტი.

ე. თანმდევი მოვლენები

52. 2003 წლის 2 სექტემბერს პრესის, ტელერადიომაუწყებლობისა და მასობრივი ინფორმაციის სამინისტრომ არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის განცხადება, რომლითაც იგი თავისი გაზეთის - რელიგია, კანონი და თავისუფლება - დარეგისტრირებას ითხოვდა. დადგენილებაში უარის რაიმე სამართლებრივ საფუძვლებზე არ მიუთითებიათ. ქვემოთ მოცემულია ამ დადგენილების სრული ტექსტი:

„მოგახსენებთ, რომ, მას შემდეგ, რაც დასრულდება სასამართლო პროცესი [განმცხადებელსა] და [მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტს] შორის (ანუ, მას შემდეგ რაც ძალაში შევა განჩინება), ამ ორგანიზაციას შეუძლია კვლავ მოი- თხოვოს გაზეთის - რელიგია, კანონი და თავისუფლება - დარეგისტრირება.“

II. შესაბამისი შიდასახელმწიფო კანონი და პრაქტიკა

A. რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუცია

53. 29-ე მუხლი უზრუნველყოფს რელიგიის თავისუფლებას, რომელიც მოიცავს უფლებას ნებისმიერი რელიგიის გაცხადებისა ინდივიდუალურად ან სხვებთან ერთად, ან საერთოდ არც ერთის გაცხადებისა, რელიგიის ან სხვა მრწამსთა თავისუფლად არჩევას, ქონას ან გავრცელებას და მათ შესაბამისად მოქმედებას.

54. 30-ე მუხლი ადგენს, რომ ყველას აქვს უფლება გაერთიანების თავისუფლებისა.

B. რელიგიათა აქტი

55. 1997 წლის 1 ოქტომბერს ძალაში შევიდა ფედერალური კანონი სინდისის თავისუფლებისა და რელიგიური გაერთიანებების შესახებ (№125-ФЗ, 1997 წლის 26 სექტემბერი - “რელიგიათა აქტი”).

56. რელიგიურ ორგანიზაციათა დამფუძნებელი დოკუმენტები, რომლებიც რელიგიათა აქტის მიღებამდე შეიქმნა, უნდა შესწორებულიყო აქტის შესაბამისად და ისინი ხელახალი რეგისტრაციისთვის უნდა წარედგი ნათ. ასეთ შესწორებამდე დამფუძნებელი დოკუმენტები მოქმედი რჩებოდა იმ ნაწილში, რომელიც არ ეწინააღმდეგებოდა აქტის დებულებებს (განყოფილება 27, პუნქტი 3).

57. 57. 1999 წლის 27 დეკემბრის წერილით (№№10766- СЮ) იუსტიციის სამინისტრომ თავის დეპარტამენტებს აცნობა, რომ რელიგიათა აქტი რელიგიური ორგანიზაციების ხელახალი რეგისტრაციისთვის სპეციალურ პროცედურას არ ადგენდა. ვინაიდან 27-ე განყოფილების მე-3 პუნქტი მათგან მოითხოვდა დამფუძნებელი დოკუმენტების რელიგიათა აქტთან შესაბამისობის უზრუნველყოფას, დამფუძნებელ დოკუმენტებში ცვლილებების რეგისტრაციის სათანადო პროცედურა იყო მე-11 განყოფილების მე-11 პუნქტში აღწერილი პროცედურა. მე-11 განყოფილების მე-11 პუნქტი ადგენდა, რომ შესწორებათა რეგისტრაციის პროცედურა იყო იგივე, რომელიც მოითხოვებოდა რელიგიური ორგანიზაციის რეგისტრაციისათვის.

58. მე-11 მუხლის მე-5 პუნქტში მოცემული იყო რეგისტრაციისთვის საჭირო დოკუმენტთა ჩამონათვალი, კერძოდ:

- რეგისტრაციის განაცხადი;

რელიგიური ორგანიზაციის დამფუძნებელთა სია, მათი ეროვნების,

საცხოვრებელი ადგილისა და დაბადების თარიღის მითითებით;

- რელიგიური ორგანიზაციის წესდება (გაერთიანების მუხლები);

- დამფუძნებელი კრების ოქმი;

- მოცემული რელიგიური ორგანიზაციის მოცემულ ტერიტორიაზე სულ მცირე 15 წლის განმავლობაში არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტი...;

- ინფორმაცია მოცემული რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ, ასევე ინფორმაცია ამ რელიგიის წარმოშობისა და მოცემული გაერთიანების შესახებ, მისი საქმიანობის ფორმებისა და მეთოდების ჩათვლით; მისი შეხედულებები ოჯახსა და ქორწინებაზე, განათლებაზე; ამ რელიგიის მიმდევართა შეხედულებები ჯანმრთელობაზე; და ინფორმაცია ორგანიზაციის სასულიერო პირთა მიერ მისი წევრებისთვის მინიჭებული სამოქალაქო უფლებებისა და დაკისრებული მოვალეობების შესახებ;

- რელიგიური ორგანიზაციის მუდმივი მმართველი ორგანოს მისამართი (ადგილმდებარეობა), ორგანიზაციის საკონტაქტო მონაცემები; და

-

სახელმწიფო მოსაკრებლის გადახდის ქვითარი.“

59. მე-12 განყოფილების 1-ლი პუნქტი აცხადებდა, რომ რელიგიურ ორგანიზაციას რეგისტრაციაზე შეიძლება უარი ეთქვას, თუ:

- რელიგიური ორგანიზაციის მიზნები და საქმიანობა ეწინააღმდეგება რუსეთის კონსტიტუციას და რუსეთის კანონებს, კონკრეტულ სამართლებრივ დებულებებზე მითითებით;

- ორგანიზაცია არ არის აღიარებული, როგორც რელიგიური ორგანიზაცია;

- გაერთიანების მუხლები ან სხვა წარმოდგენილი დოკუმენტები არ შეესაბამება რუსეთის კანონმდებლობას ან შეიცავს არაზუსტ ინფორმაციას;

- იმავე სახელწოდების მქონე სხვა რელიგიური ორგანიზაცია უკვეარის დარეგისტრირებული;

- დამფუძნებელი (დამფუძნებლები) არის (არიან) ქმედუუნარო.”

60. 27-ე განყოფილების მე-4 პუნქტის თავდაპირველი ფორმულირებით რელიგიურ ორგანზიაციათა ხელახალი რეგისტრაცია უნდა დასრულებულიყო 1999 წლის 31 დეკემბრამდე. მოგვიანებით ეს ვადა 2000 წლის 31 დეკემბრამდე გაგრძელდა. ვადის გასვლის შემდეგ რელიგიური ორგანიზაციები ექვემდებარებოდნენ დაშლას სასამართლოს დადგენილების წესით, რეგისტრაციის ორგანოს მიმართვის საფუძველზე.

გ. რუსეთის ფედერაციის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი

61. საკონსტიტუციო სასამართლომ შეისწავლა კანონის მოთხოვნის (ყველა რელიგიური ორგანიზაცია, რომელიც ამ მოთხოვნის ძალაში შესვლამდეა დაფუძნებული, ვალდებულია დაადასტუროს, რომ იგი სულ მცირე თხუთმეტი წელია არსებობს) შესაბამისობა რუსეთის კონსტიტუციასთან და დაადგინა შემდეგი (დადგენილება №16-P, 1999 წლის 23 ნოემბერი, საქმე იაროსლავის იეღოვას მოწმეთა რელიგიური საზოგადოება და ქრისტიანული მადიდებელი ეკლესია):

„8. ... რელიგიის თავისუფლების შესახებ რსფსრ-ის კანონის (1995 წლის 27 იანვრის შესწორებული ვარიანტი) შესაბამისად, ყველა რელიგიურ გაერთიანებას, როგორც რეგიონულს, ისე ცენტრალურს, თანაბარი უფლებები ჰქონდა, როგორც იურიდიულ პირს; ეს უფლებები შემდგომ ჩართული იქნა ფედერალურ კანონში სინდისის თავისუფლებისა და რელიგიური გაერთიანებების შესახებ...

ამ გარემოებათა საფუძველზე, კანონმდებელს არ უნდა ჩამოერთმია რელიგიურ ორგანიზაციათა გარკვეული სეგმენტისთვის მისთვის მინიჭებული სამართლებრივი უფლებები მხოლოდ იმ საფუძველზე, რომ მას არა აქვს თხუთმეტწლიანი არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტი. ასეთი მიდგომა იმ რელიგიურ ორგანიზაციათა მიმართ, რომლებიც მანამდე შეიქმნა, შეუსაბამო იქნებოდა თანასწორობის პრინციპთან, რომელიც დაცულია რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-4 პუნქტით, და დაუშვებელი შეზღუდვა იქნებოდა რელიგიის თავისუფლებისა (მუხლი 28) და გაერთიანებათა [ნებაყოფლობითი] თავისუფლად შექმნისა და მათი საქმიანობის განხორციელების უფლებისა (მუხლი 30)...“

62. საკონსტიტუციო სასამართლომ მოგვიანებით თავისი პოზიცია დაადასტურა 2000 წლის 13 აპრილის დადგენილებაში №46-O, რომელიც მან მიიღო საქმეზე იესოს საზოგადოების დამოუკიდებელი რუსული რეგიონი და 2002 წლის 7 თებერვლის დადგენილებაში №7-O, საქმეზე ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი.

III. შესაბამის ევროპულ დოკუმენტთა მიმოხილვა

63. 2002 წლის 23 აპრილს ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ მიიღო რეზოლუცია 1278 (2002), რომელიც ეხება რუსეთის კანონს რელიგიათა შესახებ. რეზოლუციაში, კერძოდ, აღნიშნულია:

„1. 1997 წლის 1 ოქოტმბერს ძალაში შევიდა რუსეთის ახალი კანონი რელიგიათა შესახებ, რომელმაც გააუქმა და შეცვალა ამავე საკითხზე რუსეთის 1990 წლის კანონი, რომელიც ზოგადად ძალზე ლიბერალურ კანონად ითვლებოდა. ახალმა კანონმა გარკვეული შეშფოთება გამოიწვია, როგორც მისი შინაარსის, ისე განხორციელების თვალსაზრისით. ზოგი პრობლემა უკვე მოგვარებულია, განსაკუთრებით, რუსეთის ფედერაციის საკონსტიტუციო სასამართლოს 1999 წლის 23 ნოემბრის, 2000 წლის 13 აპრილის და 2002 წლის 7 თებერვლის დადგენილებებით, ხოლო იუსტიციის სამინისტრომ 2001 წლის 1 იანვარს წარმატებით დაასრულა რელიგიურ საზოგადოებათა ხელახალი რეგისტრაციის პროცესი. თუმცა გარკვეული პრობლემები კვლავ მოუგვარებელია. ...

5. გარდა ამისა, იუსტიციის სამინისტროს ზოგიერთი სამხარეო და ადგილობრივი დეპარტამენტი რეგისტრაციაზე უარს ეუბნება გარკვეულ რელიგიურ საზოგადოებებს, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ფედერალურ დონეზე დარეგისტრირებული არიან. როგორც ჩანს, იუსტიციის ფედერალური სამინისტრო ვერ აკონტროლებს ამ სამხარეო და ადგილობრივ დეპარტამენტებს კანონის უზენაესობის მოთხოვნების შესაბამისად. იგი რელიგიურ საზოგადოებებს აიძულებს რეგისტრაციის მოსაპოვებლად სასამართლოებში ებრძოლონ ამ ადგილობრივ დეპარტამენტებს, ნაცვლად იმისა, რომ სამინისტროს შიგნით განახორციელოს სიტუაციის გამოსწორებისათვის საჭირო მოქმედებები...

6. აქედან გამომდინარე, ასამბლეა რუსეთის ხელისუფლებას რეკომენდაციასნ აძლევს, რომ:

i. კანონი უფრო ერთგვაროვნად უნდა გამოიყენებოდეს რუსეთის ფედერაციის მთელ ტერიტორიაზე, რამაც ბოლო უნდა მოუღოს გაუმართლებელ რეგიონულ და ადგილობრივ დისკრიმინაციას გარკვეული რელიგიური საზოგადოებებისა და ადგილობრივი თანამდებობის პირთა მიერ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის უპირატესობის მინიჭებას, ხოლო განსაკუთრებით - გარკვეულ რეგიონებში მათ მიერ დაჟინებულ მოთხოვნას, რომ საქმიანობის დაწყებამდე რელიგიურმა საზოგადოებებმა წინასწარ მიიღონ თანხმობა რუსული მართლმადიდებელი ეკლესიისაგან;

ii. იუსტიციის ფედერალურმა სამინისტრომ უფრო ქმედითი როლი უნდა შეასრულოს მისი ადგილობრივი/სამხარეო სამსახურების თანამდებობის პირთა და რელიგიურ ორგანიზაციათა შორის წამოჭრილი დავების გადაწყვეტაში საქმის სასამართლოში წარდგენამდე, რაც შესაძლებელია განხორციელდეს კორუფციის და/ან რელიგიის შესახებ კანონის არასწორი იმპლემენტაციის შემთხვევებში სამინისტროს შიგნით სათანადო ღონისძიებების განხორციელებით, რითაც თავიდან იქნება აცილებული საქმეთა სასამართლომდე მიტანა...“

სამართალი

I. კონვენციის მე-9, მე-10 და მე-11 მუხლების სავარაუდო დარღვევა

64. კონვენციის მე-9, მე-10 და მე-11 მუხლების საფუძველზე განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მას თვითნებურად ჩამოართვეს იურიდიული პირის სტატუსი რელიგიური ორგანიზაციის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმის შედეგად. სასამართლო იხსენებს, რომ ერთ-ერთ ბოლო საქმეში მან ფაქტობრივად მსგავსი საჩივარი განიხილა, რომელიც ეხებოდა რელიგიური ორგანიზაციის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარს, კონვენციის მე-11 მუხლის პოზიციიდან მე-9 მუხლთან წაკითხვის ფონზე (იხ. ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი რუსეთის წინააღმდეგ, №72881/01, §§74 და 75, ECHR 2006-...). სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეროვნულ დონეზე განმცხადებლის რელიგიურ ბუნებასთან დაკავშირებით დავა არ წამოჭრილა და იგი 1994 წლიდან იყო აღიარებული, როგორც რელიგიური ორგანიზაცია. ამ ფონზე სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებლის საჩივარი განხილული უნდა იქნეს კონვენციის მე-11 მუხლის პოზიციიდან მე-9 მუხლთან წაკითხვის ფონზე. მე-9 მუხლი ადგენს:

„1. ყველას აქვს უფლება აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლებისა; ეს უფლება მოიცავს რელიგიის ან რწმენის შეცვლის თავისუფლებას და, აგრეთვე, თავისუფლებას როგორც ინდივიდუალურად, ისე სხვებთან ერთად, საქვეყნოდ ან განკერძოებით, გააცხადოს თავისი რელიგია თუ რწმენა აღმსარებლობით, სწავლებით, წესების დაცვითა და რიტუალების აღსრულებით.

2. რელიგიის ან რწმენის გაცხადების თავისუფლება ექვემდებარება მხოლოდ ისეთ შეზღუდვებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, საზოგადოებრივი წესრიგის, ჯანმრთელობის თუ მორალის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად”.

მე-11 მუხლი ადგენს:

„1. ყველას აქვს უფლება მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებისა, აგრეთვე სხვებთან გაერთიანების თავისუფლებისა, მათ შორის, უფლება პროფესიული კავშირების შექმნისა და მასში გაერთიანებისა საკუთარი ინტერესების დასაცავად.

2. დაუშვებელია რაიმე შეზღუდვის დაწესება ამ უფლებათა განხორციელებაზე, გარდა ისეთი შემთხვევისა, რომელიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის აღსაკვეთად, ჯანმრთელობისა თუ მორალის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებთა დასაცავად...“

ა. მხარეთა არგუმენტები

1. მთავრობა

65. მთავრობას მიაჩნდა, რომ განმცხადებლის გაერთიანების თავისუფლების უფლებაში ჩარევას არ ყოფილა, რადგან მისი ლიკვიდირება არ მომხდარა და იგი ინარჩუნებდა იურიდიული პირის სრულ უფლებამოსილებას. 2002 წლის 10 აგვისტოს იგი შეიტანეს იურიდიულ პირთა ერთიან სახელმწიფო რეესტრ- ში და აგრძელებდა თავის რელიგიურ საქმიანობას. ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ 2002 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილებით არ დააკმაყოფილა მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის სამოქალაქო სარჩელი განმცხადებლის დაშლის შესახებ. მან ეს გადაწყვეტილება დააფუძნა იმ მტკიცებულებებს, რომ განმცხადებელი ეწეოდა მიმდინარე ფინანსურ და ეკონომიკურ საქმიანობას, აწარმოებდა ბალანსის ფორმებს და მოსკოვის მუნიციპალურ რაიონებში ღონისძიებათა მოწყობის ნებართვა ჰქონდა. მთავრობა აღნიშნავდა, რომ განმცხადებელს არ შეეძლო ემტკიცებინა, რომ იგი რაიმე დარღვევის “მსხვერპლი” იყო, მხოლოდ იმის გამო, რომ თავისი დამფუძნებელი დოკუმენტების მოქმედ კანონთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა არ სურდა.

66. მთავრობამ ასევე აღნიშნა, რომ არ დარღვეულა განმცხადებლის რელიგიის თავისუფლების უფლება და არც ამ უფლების შეზღუდვას ჰქონდა ადგილი. განმცხადებელის სასჯელი „არ იყო მკაცრი და არ იყო მოტივირებული რელიგიური ფაქტორებით. იგი გამოიწვია რელიგიათა აქტთან შეუსაბამობამ და ადმინისტრაციული პროცედურის დარღვევამ”. განმცხადებლისთვის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმას არ გამოუწვევია მისი საქმიანობის აკრძალვა. განმცხადებლის წევრები აგრძელებდნენ თავიანთი რწმენის აღმსარებლობას, ატარებდნენ ღვთისმსახურებას და ცერემონიებს და მოძღვრავდნენ მათ მიმდევრებს.

67. მთავრობამ აღნიშნა, რომ რაიონული სასამართლოს 2001 წლის 7 აგვისტოს გადაწყვეტილებას, რომლითაც განმცხადებელს უარი ეთქვა ხელახალ რეგისტრაციაზე, კანონიერი საფუძველი ჰქონდა. კანონი მოითხოვდა წესდებისა და რეგისტრაციის სერტიფიკატის დედნებს, ინფორმაციას რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ და ორგანიზაციის იურიდიული მისამართის დამადასტურებელ დოკუმენტს. მაგრამ განმცხადებელმა ეს დოკუმენტები ვერ წარადგინა, რის გამოც ხელახალი რეგისტრაციის განაცხადის განუხილველობა კანონიერი იყო. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელს არაფერი არ უშლის ხელს, ახალი განაცხადი შეიტანოს ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნით.

2. განმცხადებელი

68. განმცხადებელი არ დაეთანხმა მთავრობის კომენტარებს, რომ იგი „ინარჩუნებდა იურიდიული პირის სრულ უფლებამოსილებას“ და „სრულად ახორციელებდა ფინანსურ, ეკონომიკურ და სხვა სახის საქმიანობას“, რომლებსაც მან სიცრუე უწოდა. მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მიერ შექმნილი დაბრკოლებების შედეგად, რომლებსაც 2003 წლის 1 სექტემბერს მხარი დაუჭირა პრესნენსკის რაიონულმა სასამართლომ, განმცხადებელი „დროში გაიყინა“ და მან ვერ შეძლო მისი დამფუძნებელი დოკუმენტების მოდიფიცირება და, შესაბამისად, მისი მიზნების, სტრუქტურისა და შიდა მოწყობის კანონისა და მისი ცვალებადი მოთხოვნების შესაბამისობის უზრუნველყოფა. მაგალითად, განმცხადებელს აუკრძალეს, წესდებაში შეეტანა სამლოცველო ადგილების გახსნის უფლება და მისი პრეზიდენტის არჩევისა და განთავისუფლების ახალი პროცედურა. გარდა ამისა, პრესის სამინისტრომ რეგისტრაციაში არ გაატარა მისი გაზეთი განმცხადებლის უფლებებთან დაკავშირებით შექმნილი გაურკვევლობის გამო, რაც გამოიწვია ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმამ. ამ კონტექსტში განმცხადებლის ერთიან სახელმწიფო რეესტრში შეყვანა გამოიწვია შიდა ადმინისტრაციულმა რეფორმამ და იგი არ იყო ხელახალი რეგისტრაცია რელიგიათა აქტის მიზნებისთვის.

69. განმცხადებელი ასევე აღნიშნავდა, რომ უკეთეს შემთხვევაში „არაგულწრფელი” იყო მთავრობის პრეტენზია იმის შესახებ, რომ განმცხადებელს დამფუძნებელი დოკუმენტების შესწორების „სურვილი არ ჰქონდა“. მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტში განმცხადებელმა ათჯერ შეიტანა განაცხადი ხელახალი რეგისტრაციის შესახებ და მას ერთხელაც არ უთქვამს უარი შეესრულებინა მასზე დაკისრებული მოთხოვნები, იქნებოდა ეს „კანონით გათვალისწინებული” თუ რაიმე სხვა სახის. ვადის გასვლა ხელახალი რეგისტრაციის გატარების გარეშე პირდაპირ იყო დაკავ- შირებული მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მუდმივ უართან, რაიმე კონკრეტული ახსნა-განმარტება მიეცა განაცხადის ხარვეზთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, მის მიერ სააღმსრულებლო ფურცლის იგნორირება განსაკუთრებით სერიოზული დარღვევაა, რადგან იუსტიციის სამინისტრო თავადაა პასუხისმგებელი სასამართლო აღმასრულებლის სამსახურზე და განაჩენთა აღსრულებაზე. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე „დამაჯერებელი და მტკიცე“ არგუმენტები განმცხადებლის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით, მაშინ, როცა 2001 წლის 7 აგვისტოს გადაწყვეტილების საფუძვლები არ იყო „კანონით გათვალისწინებული”, რადგან იგი არ მოითხოვდა დოკუმენტების არც ერთდროულად წარდგენას და არც რაიმე კონკრეტულ ფორმას, რომლის შესაბამისადაც განმცხადებელს ინფორმაცია უნდა მიეწოდებინა “მრწამსის ძირითადი დოქტრინის” შესახებ.

70. ბოლოს, მთავრობის განცხადებასთან დაკავშირებით - რომ განმცხადებელს არაფერი არ უშლის ხელს, ახალი განაცხადი შეიტანოს ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნით - განმცხადებელი მიიჩნევს, რომ ეს შეცდომაში შემყვანი და ფაქტების საწინააღმდეგო განცხადებაა. ნავარაუდევი “მიმართვის შესაძლებლობა” ყოველგვარ აზრს მოკლებულია იმ ფონზე, როდესაც მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა მთავრობის მოსაზრებების წარმოდგენამდე ცხრა თვის განმავლობაში სულ მცირე ხუთჯერ უთხრა უარი განმცხადებელს რეგისტრაციის ვადის გასვლის საბაბით. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ფაქტების ძალზე მშვიდი განხილვითაც კი ნათლად ჩანს მოპასუხე სახელმწიფოს ცალსახა მიდგომა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციების რეგისტრაციაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით, განმცხადებლის ჩათვლით, მიუხედავად იმისა, რომ ამისთვის მას „ობიექტური და გონივრული დასაბუთება” არ გააჩნია.

ბ. სასამართლოს შეფასება

1. ზოგადი პრინციპები

71. სასამართლო მიუთითებს თავის ჩამოყალიბებულ პრეცედენტულ სამართალზე, იმ თვალსაზრისით, რომ აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება „დემოკრატიული საზოგადოების” ერთ-ერთი საფუძველია კონვენციის მნიშვნელობით, როგორც ეს მის მე-9 მუხლშია განსაზღვრული. მისი რელიგიური ასპექტი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია, რომელიც აყალიბებს მორწმუნეთა თვითმყოფადობას და მათი ცხოვრების კონცეფციას, მაგრამ იგი, ამასთანავე, ძვირფასი განძია ათეისტებისთვის, აგნოსტიკოსთათვის, სკეპტიკოსებისა და რელიგიისადმი გულგრილი დამოკიდებულების მქონე პირთათვის. მასზეა დამოკიდებული პლურალიზმი - დემოკრატიული საზოგადოების განუყოფელი ნაწილი, რომელიც მძიმე ფასად იქნა მოპოვებული საუკუნეების განმავლობაში (იხ. ბესარაბიის მეტროპოლური ეკლესია და სხვები მოლდოვას წინააღმდეგ, №45701/99, §114, ECHR 2001-XII).

72. მიუხედავად იმისა, რომ რელიგია, უპირველეს ყოვლისა, ინდივიდის სინდისთან დაკავშირებული საკითხია, იგი ასევე მოიცავს, ინტერ ალია, თავისუფლებას “რელიგიის გაცხადებისა” როგორც ინდივიდუალურად, ისე სხვებთან ერთად, საქვეყნოდ და იმ წრეში, რომლის რწმენასაც პირი იზიარებს. ვინაიდან რელიგიური საზოგადოებები ტრადიციულად ორგანიზებული სტრუქტურის ფორმით არსებობს, მე-9 მუხლი უნდა განიმარტოს კონვენციის მე-11 მუხლის ფონზე, რომელიც გაერთიანების ფარგლებში ცხოვრებას იცავს სახელმწიფოს მხრიდან არამართლზომიერი ჩარევისაგან. ამ თვალთახედვით, მორწმუნეთა რელიგიის თავისუფლება, რომელიც მოიცავს პირის უფლებას, გააცხადოს თავისი რელიგია სხვებთან გაერთიანებით, ითვალისწინებს, რომ მორწმუნეებს თავისუფლად გაერთიანების საშუალება ექნებათ, სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებური ჩარევის გარეშე. უეჭველია, რომ რელიგიურ თემთა არსებობა აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში პლურალიზმის დამკვიდრებისთვის და, აქედან გამომდინარე, ეს საკითხი მე-9 მუხლით უზრუნველყოფილი დაცვის მთავარი ღერძია. სახელმწიფოს ნეიტრალურობისა და მიუკერძოებლობის ვალდებულება, როგორც ეს სასამართლოს პრეცედენტული სამართლითაა განსაზღვრული, ეწინააღმდეგება სახელმწიფოს ნებისმიერ უფლებამოსილებას, რომელიც რელიგიური მრწამსის ლეგიტიმურობას აფასებს (იხ. საქმე ბესარაბიის მეტროპოლური ეკლესია, ციტ. ზემოთ, 118-ე და 123-ე პუნქტები; და ჰასანი და ჩაუსი ბულგარეთის წინააღმდეგ [GC], №30985/96, §62, ECHR 2000-XI).

73. სასამართლო იმეორებს, რომ გაერთიანების შექმნის უფლება მე-11 მუხლით განსაზღვრული უფლების განუყოფელი ნაწილია. ის, რომ მოქალაქეებს საშუალება უნდა ჰქონდეთ შექმნან იურიდიული ერთეული, რათა კოლექტიურად იმოქმედონ საერთო ინტერესის მქონე სფეროში, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია გაერთიანების თავისუფლების უფლებისა, რომლის გარეშეც ამ უფლებას ყოველგვარი აზრი წაერთმევა. ეროვნულ კანონმდებლობაში ამ თავისუფლების გათვალისწინებისა და ხელისუფლების მიერ მისი განხორციელების გზები კარგად უჩვენებს დემოკრატიის მდგომარეობას მოცემულ სახელმწიფოში. რა თქმა უნდა, სახელმწიფოებს უფლება აქვთ დარწმუნდნენ, რომ გაერთიანების მიზანი და საქმიანობა არ ეწინააღმდეგება კანონით დადგენილ წესებს, მაგრამ მათ ეს უნდა გააკეთონ კონვენციის საფუძველზე მათ მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შესაბამისად და იგი უნდა ექვემდებარებოდეს კონვენციის ინსტიტუტების კონტროლს (იხ. სიდიროპულოსი და სხვები საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 10 ივლისის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1998-IV, §40).

74. სასამართლოს გადაწყვეტილებებში მრავალჯერ აღინიშნა, რომ პოლიტიკური დემოკრატია ევროპული საზოგადოებრივი წესრიგის მხოლოდ ფუნდამენტური მახასიათებელი არ არის, რადგან კონვენცია სწორედ დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების ხელშესაწყობად შეიქმნა. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ დემოკრატია კონვენციით ჩაფიქრებული ერთადერთი მოდელია და იგი ერთადერთია, რომელიც მას შეესაბამება. მე-11 მუხლის მეორე პუნქტის ფორმულირებით, და კონვენციის მე-8, მე-9 და მე-10 მუხლების მსგავსად, ერთადერთი აუცილებლობა, რომლის დროსაც შესაძლებელია რომელიმე ამ უფლებაში ჩარევა, „დემოკრატიული საზოგადოების“ მოთხოვნებიდან მომდინარეობს (იხ. თურქეთის გაერთიანებული კომუნისტური პარტია თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 30 იანვრის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1998-I, §§43-45; და რეფაჰ პარტისი (კეთილდღეობის პარტია) და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ [GC], №41340/98, 41342/98, 41343/98 და 41344/98, §§86-89, ECHR 2003-II).

75. სახელმწიფოს უფლებამოსილება - თავისი ინსტიტუტები და მოქალაქეები დაიცვას გაერთიანებებისაგან, რომლებსაც მათთვის ზიანის მიყენება შეუძლიათ - ძალზე ძუნწად უნდა იქნეს გამოყენებული, რადგან გაერთიანების თავისუფლების წესიდან გამონაკლისი მკაცრად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული და ამ თავისუფლების შეზღუდვა მხოლოდ დამაჯერებელი და მტკიცე არგუმენტების საფუძველზე შეიძლება გამართლდეს. ყოველი ჩარევა უნდა შეესაბამებოდეს „მწვავე სოციალურ საჭიროებას“; ამრიგად, ცნება „აუცილებელი“ არ არის ისეთი მოქნილი, როგორიცაა, მაგალითად, „სასარგებლო“ ან „სასურველი“ (იხ. გორზელიკი და სხვები პოლონეთის წინააღმდეგ [GC], №44158/98, §§94-95, 2004 წლის 17 თებერვალი, შემდგომი მითითებებით).

2. განმცხადებლის „დაზარალებულის“ სტატუსი სავარაუდო დარღვევის გამო

76. მთავრობის მოსაზრებებში აღნიშნული იყო, რომ, ვინაიდან განმცხადებელი არ დაუშლიათ და იგი ინარჩუნებდა იურიდიული პირის სტატუსს, მის კონვენციით უზრუნველყოფილ უფლებებში ჩარევა არ მომხდარა და, აქედან გამომდინარე, მას არ შეეძლო განეცხადებინა, რომ იყო “დაზარალებული” რაიმე დარღვევის გამო.

77. სასამართლოს მთავრობის განცხადება დამაჯერებლად არ მიაჩნია. იგი იხსენებს, რომ მან უკვე განიხილა რელიგიური გაერთიანების მიერ წარმოდგენილი მსგავსი საჩივარი, რომელსაც რუსეთის ხელისუფლებამ უარი უთხრა რეგისტრაციაში გატარებაზე. მან დაასკვნა, რომ მიკერძოების ან ზიანის არარსებობის შემთხვევაშიც კი შესაძლებელია რელიგიურ გაერთიანებას ჰქონდეს პრეტენზია, რომ არის „დაზარალებული“, ვინაიდან ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმით ზიანი მიადგა მის სამართლებრივ მდგომარეობას (იხ. ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალის საქმე, ციტ. ზემოთ, §§64-65). მან ასევე დაადგინა, რომ რელიგიური გაერთიანების ერთიან სახელმწიფო რეესტრში შეყვანა მას არ ართმევს „დაზარალებულის“ სტატუსს, რადგან შიდასახელმწიფო ორგანოებმა არ აღიარეს, რომ ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმით დაირღვა კონვენციით გარანტირებული მისი უფლებები (პუნქტი 66). სასამართლო ცნობის სახით იღებს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მოსაზრებას, რომელიც მან ადგილობრივ სასამართლოს წარუდგინა. იგი მიუთითებდა, რომ ერთიან სახელმწიფო რეესტრში შეყვანა არ იყო „ხელახალი რეგისტრაცია“ რელიგიათა აქტის მნიშვნელობით (პუნქტი 67).

78. სასამართლო უბრუნდება წარმოდგენილ საქმეს და აღნიშნავს, რომ განმცხადებლის სიტუაცია მსგავსია სიტუაციისა, რომელშიც იყო განმცხადებელი საქმეში ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი რუსეთის წინააღმდეგ. განმცხადებელს უარი უთხრეს ხელახალ რეგისტრაციაზე, რომელიც რელიგიათა აქტით მოითხოვებოდა, ხოლო განმცხადებლის შესახებ ინფორმაციის შეტანა იურიდიულ პირთა ერთიან სახელმწიფო რეესტრში დაკავშირებული იყო მხოლოდ ამ რეესტრის შექმნასთან და რეგისტრაციის უფლებამოსილების გადაცემასთან ერთი ორგანოდან მეორესთვის, იურიდიულ პირთა რეგისტრაციის ახალი წესის ამოქმედების საფუძველზე (პუნქტი 67). ეროვნულ ორგანოებს არ უღიარებიათ, რომ მოხდა განმცხადებლის კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებების დარღვევა, და მისთვის ამ დარღვევათა გამოსწორების საშუალება არ მიუციათ. გადაწყვეტილებები, რომლებმაც ძალაში დატოვა უარი ხელახალ რეგისტრაციაზე, არავის გაუუქმებია და ისინი დღემდე ძალაშია. ნიკულინსკის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება, რომელზედაც მთავრობა მიუთითებდა, ეხებოდა მხოლოდ განმცხადებლის დაშლასთან დაკავშირებულ პროცესს და მას ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნასთან დაკავშირებით რაიმე შედეგი არ მოუტანია.

79. ანალოგიურად, სასამართლოს არადამაჯერებლად მიაჩნია მთავრობის არგუმენტი, რომ განმცხადებელი არ შეიძლება მოითხოვდეს “დაზარალებუ ლის” სტატუსის მინიჭებას, რადგან მას დღემდე არ გადაუდგამს შესაბამისი ნაბიჯები, რათა სათანადო ფორმით მოეთხოვა ხელახალი რეგისტრაცია. ექვსი წლის განმავლობაში, 1999 წლიდან 2005 წლამდე, განმცხადებელმა სულ ცოტა თერთმეტი განაცხადი შეიტანა ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნით. იგი ცდილობდა გაესწორებინა როგორც შიდასახელმწიფო ორგანოების მიერ მითითებული ხარვეზები, ისე დანარჩენი, რომლებიც შესაძლოა არსებობდა გარკვეულ შემთხვევებში, მაგრამ იუსტიციის დეპარტამენტს მათ ბუნებაზე არ მიუთითებია (იხ. ზემოთ, მაგალითად, მე-11, მე-15 და მე-17 პუნქტები). მთავრობამ არ დააკონკრეტა ის სამართლებრივი დებულებები, რომელთა საფუძველზედაც განმცხადებელს ახლა შეეძლო კვლავ მიემართა ხელახალი რეგისტრაციისთვის. ასეთი მიმართვა ისევ დაგვიანებული იქნება, რადგან გაგრძელებული ვადა 2000 წლის 31 დეკემბერს ამოიწურა. მეშვიდედან მეათემდე განაცხადები იუსტიციის დეპარტამენტმა ფაქტობრივად არ განიხილა ვადის გასვლის საფუძველზე (იხ. ზემოთ, 34-ე, 38-ე, 41-ე და 44-ე პუნქტები). აქედან გამომდინარეობს, რომ განმცხადებელს დღემდე უარს ეუბნებიან ხელახალ რეგისტრაციაზე.

80. ზემოაღნიშნული მსჯელობის გათვალისწინებით სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებელს შეუძლია „მოითხოვოს” „დაზარალებულის” სტატუსი მის მიერ გასაჩივრებული დარღვევების საფუძველზე. იმისათვის, რომ დადგინდეს, არის თუ არა განმცხადებელი რეალურად დაზარალებული, საჭიროა შესწავლილი იქნეს მისი პრეტენზიების არსებითი მხარე.

3. განმცხადებლის უფლებებში ჩარევის არსებობა

81. ზემოაღნიშნული პრინციპის ფონზე, საერთო ინტერესის სფეროში კოლექტიური საქმიანობის განხორციელების მიზნით იურიდიული ერთეულის დაფუძნების შესაძლებლობა გაერთიანების თავისუფლების ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია, რომლის გარეშე ეს უფლება ყოველგვარ აზრს დაკარგავს. სასამართლომ გამოხატა თავისი აზრი, რომ შიდასახელმწიფო ორგანოების მიერ იურიდიული პირის სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმა შესაძლოა მიჩნეული იქნეს განმცხადებელთა გაერთიანების თავისუფლების უფლებაში ჩარევად (იხ. გორზელიკის საქმე, ციტ. ზემოთ, §52; და სიდიროპულოსის საქმე, ციტ. ზემოთ, §31). როდესაც საქმე ეხება რელიგიურ საზოგადოებას, მის აღიარებაზე უარის თქმა ასევე არის განმცხადებლის რელიგიის თავისუფლების უფლებაში ჩარევა კონვენციის მე-9 მუხლის საფუძველზე (იხ. საქმე ბესარაბიის მეტროპოლური ეკლესია, ციტ. ზემოთ, §105). მორწმუნეთა რელიგიის თავისუფლების უფლება მოიცავს ვარაუდს, რომ საზოგადოებას დაუბრკოლებლად ფუნქციონირების საშუალება მიეცემა, სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებური ჩარევის გარეშე (იხ. ჰასანი და ჩაუში ბულგარეთის წინააღმდეგ [GC], №30985/96, §62, ECHR 2000-XI).

82. სასამართლო აღნიშნავს, რომ 1997 წელს მოპასუხე სახელმწიფომ მიიღო ახალი აქტი რელიგიათა შესახებ, რომელიც, ყველა რელიგიური ორგანიზაციისაგან, რომელსაც იურიდიული პირის სტატუსი ჰქონდა მინიჭებული, მოითხოვდა, რომ უზრუნველეყოთ მათი დამფუძნებელი დოკუმენტების შესაბამისობა ახალ აქტთან და „ხელახალ რეგისტრაციაში“ გატარებულიყვნენ დროის გარკვეულ პერიოდში. დადგენილი ვადის გასვლამდე რაიმე მიზეზით ხელახალი დაურეგისტრირებლობის შემთხვევაში რელიგიურ ორგანიზაციას სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე დაშლა ემუქრებოდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 56).

83. სასამართლო აღნიშნავს, რომ რელიგიათა შესახებ ახალი აქტის ამოქმედებამდე განმცხადებელი 1994 წლიდან კანონიერ საქმიანობას ეწეოდა რუსეთში. მან ვერ შეძლო „ხელახალი რეგისტრაციის“ გავლა, როგორც ამას რელიგიათა აქტი მოითხოვდა და კანონის ძალით დაშლის პროცედურას დაექვემდებარა. მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილებით განმცხადებლის დაშლის უშუალო საშიშროება მოიხსნა, ცხადია, რომ მისი იურიდიული უფლებამოსილება არ არის იდენტური სხვა რელიგიურ ორგანიზაციათა უფლებამოსილებისა, რომლებმაც ხელახალი რეგისტრაციის სერტიფიკატი მოიპოვეს (იხ. ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალის საქმე, §73). სასამართლო აღნიშნავს, რომ ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმა რუსეთის ორგანოებმა წარმოადგინეს, როგორც საფუძველი წესდებაში შესწორებების დამტკიცებაზე უარისთვის და რელიგიური გაზეთის რეგისტრაციის შეჩერებისთვის (იხ. ზემოთ, პუნქტები 46-52).

84. მსგავს საქმეზე სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ამ სიტუაციამ გამოავლინა რელიგიური ორგანიზაციის გაერთიანების თავისუფლების უფლებაში ჩარევა, ასევე რელიგიის თავისუფლების უფლებაში ჩარევა, იმ ხარისხით, რა ხარისხითაც რელიგიათა აქტმა შეზღუდა იურიდიული პირის სტატუსის არმქონე რელიგიურ გაერთიანებათა მიერ რელიგიური საქმიანობის სრულყოფილად განხორციელება (იხ. საქმე ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი, ციტ. ზემოთ, §74). ეს დასკვნა ამ საქმესაც მიესადაგება.

85. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოხდა ჩარევა განმცხადებლის უფლებებში კონვენციის მე-11 მუხლის საფუძველზე, კონვენციის მე-9 მუხლის ფონზე წაკითხვით. აქედან გამომდინარე, უნდა დადგინდეს, აკმაყოფილებდა თუ არა ჩარევა მე-2 მუხლის დებულებათა მოთხოვნებს, კერძოდ, იყო თუ არა იგი „კანონით გათვალისწინებული“, ემსახურებოდა თუ არა ერთ ან რამდენიმე კანონიერ მიზანს და იყო თუ არა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ (იხ., სხვა წყაროებთან ერთად, საქმე ბესარაბიის მეტროპოლური ეკლესია, ციტ, ზემოთ, §106).

4. ჩარევის დასაბუთება

ა. ზოგადი პრინციპები დასაბუთების ანალიზისთვის

86. სასამართლო იმეორებს, რომ რელიგიისა და გაერთიანების თავისუფლების უფლებათა შეზღუდვის შემთხვევები ამომწურავი სახითაა წარმოდგენილი, როგორც ეს კონვენციის მე-9 და მე-11 მუხლებშია მოცემული. გაერთიანების თავისუფლების წესიდან გამონაკლისი შემთხვევები ზუსტად უნდა იყოს განსაზღვრული და ამ თავისუფლების შეზღუდვა მხოლოდ დამაჯერებელი და მტკიცე არგუმენტებით შეიძლება გამართლდეს. სახელმწიფოები, როდესაც ადგენენ, არსებობს თუ არა „აუცილებლობა“ მე-2 პუნქტის დებულებათა მნიშვნელობით, შეფასების ძალზე ვიწრო ფარგლებით სარგებლობენ, რომლებიც ექვემდებარება მკაცრ ევროპულ ზედამხედველობას და მოიცავს როგორც კანონს, ისე მის გამოყენებასთან დაკავშირებით მიღებულ დადგენილებებს, დამოუკიდებელ სასამართლოთა მიერ მიღებული დადგენილებების ჩათვლით (იხ. გორზელიკის საქმე, ციტ. ზემოთ, §40; და სტანკოვი და ილინდენის გაერთიანებული მაკედონიური ორგანიზაცია ბულგარეთის წინააღმდეგ, 2№ 9221/95 და 29225/95, §84, ECHR 2001-IX).

87. საქმის შესწავლისას სასამართლოს ამოცანა არ არის საკუთარი მოსაზრებებით ჩაანაცვლოს შესაბამისი ეროვნული ორგანოების მოსაზრებები, არამედ მან უნდა გადასინჯოს მათ მიერ თავიანთი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებული დადგენილებები. ეს არ ნიშნავს, რომ სასამართლო უნდა შემოიფარგლოს მხოლოდ იმის დადგენით, გამოიყენა თუ არა მოპასუხე სახხელმწიფომ თავისი დისკრეციული უფლება გონივრულად, ფრთხილად და პატიოსნად; მან სადავო ჩარევა უნდა განიხილოს მთელი საქმის ფონზე და უნდა განსაზღვროს, იყო თუ არა იგი „დასახული კანონიერი მიზნის პროპორციული“ და არის თუ არა ეროვნული ორგანოების მიერ წარმოდგენილი გამამართლებელი არგუმენტები „რელევანტური და საკამარისი“. ამ დროს სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ ეროვნული ორგანოების მიერ გამოყენებული სტანდარტები შეესაბამება კონვენციით დადგენილ პრინციპებს, ხოლო მათ მიერ მიღებული დადგენილებები დაფუძნებულია რელევანტური ფაქტების სათანადო შეფასებაზე (იხ. თურქეთის გაერთიანებული კომუნისტური პარტია თურქეთის წინააღმდეგ, ციტ. ზემოთ, §47; და პარტიდულ კომუნისტიროლი (ნეპეცერისტი) და უნგურენუ რუმინეთის წინააღმდეგ, №46626/99, ECHR 2005-I §49, (ამონარიდები)).

ბ. ჩარევის გამართლების მიზნით წამოყენებული არგუმენტები

88. სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებლისთვის რეგისტრაციაზე უარის თქმის საფუძვლები არ იყო თანმიმდევრული მთელი პერიოდის განმავლობაში, როდესაც იგი ხელახალი რეგისტრაციის მოპოვებას ცდილობდა. პირველად მას უარი უთხრეს ეკლესიის პრეზიდენტის მიმართ მიმდინარე სისხლის სამართლის პროცესის გამო, ხოლო მეორედ - წესდებასა და რელიგიათა აქტს შორის ტექსტობრივი სხვაობისთვის (იხ. ზემოთ, მე-9 და მე-11 პუნქტები). მესამედან მეექვსემდე განაცხადები არ დააკმაყოფილეს დოკუმენტების არასრულყოფილი პაკეტის წარდგენის საფუძვლით და ეს საფუძველი რაიონულმა და ქალაქის სასამართლოებმა დაადასტურეს (იხ. ზემოთ, მე-15, მე-17, მე-19 და 28-ე პუნქტები). მეშვიდედან მეთერთმეტემდე განაცხადები არ დააკმაყოფილეს ხელახალი რეგისტრაციის ვადის გასვლის საფუძველზე. მას შემდეგ, რაც სასამართლოებმა დაადგინეს, რომ შესწორებული წესდების განხილვაზე უარის თქმას კანონიერი საფუძველი არ ჰქონდა, იუსტიციის დეპარტამენტმა მეთერთმეტე განაცხადი ახალი საფუძვლით არ განიხილა, კერძოდ, განმცხადებელმა ვერ წარადგინა დოკუმენტი, რომელიც მოსკოვში მის თხუთმეტწლიან არსებობას დაადასტურებდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 51).

89. ჩარევასთან დაკავშირებით მთავრობის მიერ წამოყენებული დასაბუთება ფოკუსირებული იყო რაიონული სასამართლოს დასკვნებზე, რომლებიც მიუთითებდა, რომ განმცხადებელმა ვერ წარადგინა გარკვეული დოკუმენტები და საკმარისი ინფორმაცია მისი რელიგიური მრწამსის შესახებ.

90. ვინაიდან პარალელურად მიმდინარე სისხლის სამართლის პროცესი და რელიგიათა აქტსა და განმცხადებლის წესდებას შორის ტექსტობრივი სხვაობის არსებობა შიდასახელმწიფო სასამართლოებმა რეგისტრაციაზე უარის თქმის მართლზომიერ საფუძვლად არ მიიჩნიეს, სასამართლო უპირველეს ყოვლისა განიხილავს დოკუმენტთა სავარაუდო არასრული პაკეტის წარგენასთან დაკავშირებულ არგუმენტებს.

91. სასამართლო აღნიშნავს, რომ დოკუმენტთა არასრული პაკეტის წარდგენის მიზეზით მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა სულ მცირე ოთხი განაცხადი არ განიხილა ხელახალი რეგისტრაციის შესახებ (იხ. ზემოთ, მე-15, მე-17, მე-19 და 28-ე პუნქტები). თუმცა მას არ დაუკონკრეტებია, თუ რატომ იყო ეს განაცხადები არასრული. განმცხადებლის პრეზიდენტის წერილობითი მოთხოვნის პასუხად, მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტმა უარი განაცხადა მიეთითებინა რა სახის ინფორმაცია ან დოკუმენტი აკლდა განაცხადს და ეს ახსნა იმით, რომ მას ამის კომპეტენცია არ ჰქონდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 15). სასამართლო მიუთითებს მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის არათანმიმდევრულ მიდგომაზე. ერთი მხრივ, დეპარტამენტი აღიარებს, რომ იგი კომპეტენტურია განსაზღვროს განაცხადის არასრულყოფილება, ხოლო მეორე მხრივ, უარს ამბობს თავის კომპეტენტურობაზე, განსაზღვროს, თუ რა სახის ინფორმაცია არ არის წარმოდგენილი. ასეთი მიდგომით არა მხოლოდ განმცხადებელს წაერთვა სავარაუდო ხარვეზის გამოსწორებისა და განაცხადის ხელახალი შეტანის საშულება, არამედ ასევე დაირღვა შიდასახელმწიფო კანონი, რომელიც ნებისმიერი უარის დასაბუთებას მოითხოვს. მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მოქმედება იყო თვითნებური, რადგან მან განმცხადებელს ხელახალ რეგისტრაციაზე უარი უთხრა მკაფიო მიზეზებზე მითითების გარეშე. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ უარის თქმის საფუძვლები არ იყო „კანონის შესაბამისი“.

92. განმცხადებლის საჩივრის მეორედ განხილვისას რაიონულმა სასამართლომ უარის თქმის კიდევ უფრო კონკრეტული არგუმენტები წამოაყენა. პირველი იყო ის, რომ განმცხადებელმა ვერ წარადგინა წესდებისა და რეგისტრაციის სერტიფიკატის დედნები და იურიდიული მისამართის დამადასტურებელი დოკუმენტი (იხ. ზემოთ, პუნქი 30). ამ არგუმენტთან დაკავშირებით სასამართლო მიუთითებს, რომ რელიგიათა აქტი შეიცავს დოკუმენტთა ამომწურავ ნუსხას, რომლებიც უნდა დაერთოს ხელახალი რეგისტრაციის განაცხადს. ამ სიაში მითითებული არ არის რა სახით უნდა იქნეს წარდგენილი დოკუმენტები - დედნების თუ ასლების (იხ ზემოთ. პუნქტი 58). სასამართლოს დაფუძნებული პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, გამოთქმა - „კანონით გათვალისწინებული“, მოითხოვს, რომ სადავო ღონისძიება ეფუძნებოდეს შიდასახელმწიფო კანონს, ხოლო ეს კანონი საკმაო სიცხადით უნდა იყოს ფორმულირებული, რათა მოქალაქეს საშუალება ჰქონდეს განჭვრიტოს მოცემული ქმედებით გამოწვეული შედეგები და მათ შესაბამისად არეგულიროს თავისი ქცევა (იხ. როგორც კლასიკური მაგალითი, სანდეი თაიმსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (№1), 1979 წლის 26 აპრილის გადაწყვეტილება, სერია A №30, §49). დოკუმენტთა დედნების წარდგენის მოთხოვნა არ მომდინარეობს არც რელიგიათა აქტის ტექსტიდან და არც რაიმე სხვა მარეგულირებელი დოკუმენტიდან, რომელსაც შეეძლო ასეთი მოთხოვნა დაეყენებინა შიდასახელმწიფო პროცესებზე. იგი ნახსენები არ არის მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მიერ უარის თქმასთან დაკავშირებით წარმოდგენილ საფუძვლებში ან პრეზიდიუმის დადგენილებაში, რომელმაც საკითხი ხელახალი შესწავლისათვის დააბრუნა, მაგრამ იგი პირველად გამოჩნდა რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილებაში. ასეთ გარემოებებში სასამართლოს არ შეუძლია გააკეთოს დასკვნა, რომ შიდასახელმწიფო კანონი საკმარისი სიზუსტით იყო ფორმულირებული, რომელიც განმცხადებელს საშუალებას მისცემდა განეჭვრიტა დოკუმენტთა ასლების სახით წარდგენის უარყოფითი შედეგები. გარდა ამისა, სასამართლოს მიაჩნია, რომ წარმოდგენილ საქმეში თითოეული განაცხადისთვის დედნების დართვა საკმაოდ რთული იქნებოდა, ან - შეუძლებელი. იუსტიციის დეპარტამენტს კანონით არ ევალებოდა დაუკმაყოფილებელი განაცხადისთვის თანდართული დოკუმენტების უკან დაბრუნება და, როგორც ჩანს, იგი მათ ჩვეულებრივ სარეგისტრაციო ფაილებში ინახავდა. რადგან დოკუმენტთა ორიგინალების მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობა არსებობს, თითოეული განაცხადისთვის დოკუმენტის დედნის დართვის მოთხოვნა, დედანთა არარსებობის გამო, პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის შესწორებული განაცხადების ხელახალ წარდგენას. ასეთი მიდგომა განმცხადებელის ხელახალი რეგისტრაციის უფლებას თეორიულ მნიშვნელობას ანიჭებს და არა პრაქტიკულსა და შედეგიანს, როგორც ამას კონვენცია მოითხოვს (იხ. არტიკო იტალიის წინააღმდეგ, 1980 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილება, სერია A №37, §33). განმცხადებელმა მიუთითა და, მთავრობას არ გაუპროტესტებია, რომ მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტში ინახებოდა წესდებისა და რეგისტრაციის სერტიფიკატის დედნები, ასევე განმცხადებლის მისამართის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომლებიც ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნის პირველ განაცხადს დაურთეს 1999 წელს და ისინი განმცხადებლისთვის აღარ დაუბრუნებიათ. ასეთ გარემოებებში რაიონული სასამართლოს დასკვნა, რომ განმცხადებელი ვალდებული იყო წარედგინა ეს დოკუმენტები, ფაქტობრივ და სამართლებრივ საფუძველს მოკლებულია.

93. ნიკულინსკის რაიონულმა სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ განმცხადებელს არ წარუდგენია ინფორმაცია ამ რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ. სასამართლომ ადრე დაადგინა, რომ რელიგიის ფუნდამენტური პრინციპების შესახებ ინფორმაციის წარუდგენლობის გამო რეგისტრაციაში გატარებაზე უარის თქმა შეიძლება გამართლდეს მხოლოდ საქმის კონკრეტული გარემოებების დროს, როდესაც საჭიროა განისაზღვროს, აღიარების მაძიებელი კონფესია არის თუ არა საშიში დემოკრატიული საზოგადოებისთვის (იხ. karmuirea spirituala a musulmanior din republika moldova მოლდოვას წინააღმდეგ (dec.), №12282/02, 2005 წლის 14 ივნისი). წარმოდგენილ საქმეში არსებული სიტუაცია განსხვავებულია. არავის არ უდავია, რომ განმცხადებელმა წარადგინა წიგნი, სადაც დეტალურად იყო აღწერილი საიენტოლოგიის თეოლოგიური და პრაქტიკული ასპექტები. რაიონულ სასამართლოს არ განუმარტავს, თუ რატომ არ შეიცავდა წიგნი რელიგიათა აქტით მოთხოვნილ საკმარის ინფორმაციას ამ რელიგიის მრწამსის ძირითადი დოქტრინისა და პრაქტიკის შესახებ. სასამართლო იმეორებს, რომ, თუ წიგნში მოცემული ინფორმაცია სრულყოფილად არ იქნა მიჩნეული, ეროვნულ სასამართლოებს უნდა განემარტათ შესაბამისი სამართლებრივი მოთხოვნები და ნათლად აეხსნათ განმცხადებლისთვის როგორ უნდა მოემზადებინა დოკუმენტი (იხ. ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალის საქმე, ციტ. ზემოთ, §90; და ცონევი ბულგარეთის წინააღმდეგ, №45963/99, §55, 2006 წლის 13 აპრილი). მაგრამ ეს არ გაუკეთებიათ. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმის ეს საფუძველი ჩამოყალიბებული არ არის.

94. სასამართლოს საჭიროდ არ მიიჩნია განიხილოს, ხელახალ რეგისტრაციაზე ვადის გასვლის გამო უარის თქმა იყო თუ არა გამართლებული, რადგან შემდგომ პროცესებში შიდასახელმწიფო სასამართლოებმა აღიარეს, რომ მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის გადაწყვეტილება - არ განეხილა შესწორებული წესდების რეგისტრაციის შესახებ განაცხადი - უკანონო იყო (იხ. ზემოთ, 47-ე და 48-ე პუნქტები). ნებისმიერ შემთხვევაში, როგორც ეს სასამართლომ ზემოთ დაასკვნა, დადგენილ ვადაში განმცხადებლის ხელახალი რეგისტრაციის განუხორციელებლობა პირდაპირი შედეგია მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის თვითნებური უარისა მის მიერ ადრე წარდგენილ განაცხადებზე.

95. ბოლო უართან დაკავშირებით, რომელიც დაეფუძნა იმ ფაქტს, რომ წარდგენილი არ იყო მოსკოვში ორგანიზაციის თხუთმეტწლიანი არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტი (იხ. ზემოთ, პუნქტი 51), სასამართლო აღნიშნავს, რომ ამ მოთხოვნას კანონიერი საფუძველი არ ჰქონდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ ჯერ კიდევ 2002 წელს განსაზღვრა, რომ ასეთი დოკუმენტი არ უნდა მოეთხოვათ იმ ორგანიზაციებისაგან, რომლებიც 1997 წლის რელიგიათა აქტის ძალაში შესვლამდე არსებობდნენ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 61). განმცხადებელი 1994 წლიდან იყო რეგისტრირებული, როგორც რელიგიური ორგანიზაცია, და ამ კატეგორიას მიეკუთვნებოდა.

96. აქედან გამომდინარეობს, რომ განმცხადებლის ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმის არგუმენტებს, რომლებზედაც შიდასახელმწიფო ორგანოებმა მიუთითეს, კანონიერი საფუძველი არა აქვს. ჩარევის პროპორციულობასთან დაკავშირებით სასამართლოს შეფასებისთვის რელევანტურია ის ფაქტი, რომ ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნის შემოღებამდე განმცხადებელი სამი წლის განმავლობაში კანონიერად არსებობდა და საქმიანობდა მოსკოვში, როგორც დამოუკიდებელი რელიგიური საზოგადოება. არავის არ განუცხადებია, რომ მთლიანად საზოგადოებამ ან მისმა ინდივიდუალურმა წევრებმა დაარღვიეს შიდასახელმწიფო კანონი ან თავიანთი ასოციაციის ცხოვრებისა თუ რელიგიური საქმიანობის მარეგულირებელი დებულებები. ასეთ გარემოებებში სასამართლოს მიაჩნია, რომ ხელახალ რეგისტრაციაზე უარის თქმის შესახებ დადგენილება უნდა ყოფილიყო განსაკუთრებით მყარი და დამაჯერებელი (იხ. საქმე ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი, ციტ. ზემოთ, §96; და ზემოთ, 86-ე პუნქტში ციტირებული პრეცედენტული სამართალი). წარმოდგენილ საქმეში შიდასახელმწიფო ორგანოებს რაიმე მსგავსი საფუძვლები არ წარმოუდგენიათ.

97. სასამართლოს ზემოაღნიშნული მოსაზრებების გათვალისწინებით უნდა აღინიშნოს, რომ განმცხადებლის ფილიალის ხელახალ რეგისტრაციაზე მოსკოვის იუსტიციის დეპარტამენტის მიერ მიღებული უარყოფითი გადაწყვეტილება, რომელიც შემდგომ მოსკოვის სასამართლოებმა დაადასტურეს, კანონიერ საფუძველს მოკლებული იყო. ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ მოსკოვის საიენტოლოგიური ეკლესიისთვის რეგისტრაციაზე უარის თქმის დროს მოსკოვის ორგანოები არ მოქმედებდნენ პატიოსნად და განმცხადებლის რელიგიური საზოგადოების მიმართ არ შეასრულეს ნეიტრალური და მიუკერძოებელი მიდგომის მოვალეობა (იხ. საქმე ხსნის არმიის მოსკოვის ფილიალი, ციტ. ზემოთ, §97).

98. ზემოაღნიშნულის ფონზე სასამართლოს მიაჩნია, რომ განმცხადებლის რელიგიისა და გაერთიანების თავისუფლების უფლებაში ჩარევა დასაბუთებულიარ არის. ამრიგად, დაირღვა კონვენციის მე-11 მუხლი მე-9 მუხლის ფონზე წაკითხვით.

II. კონვენციის მე-14 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

მე-9, მე-10 და მე-11 მუხლებთან ერთობლივი წაკითხვით

99. განმცხადებელი ასევე ჩიოდა კონვენციის მე-14 მუხლის საფუძველზე, მე-9, მე-10 და მე-11 მუხლებთან ერთობლივი წაკითხვით, რომ რუსეთში მოხდა მისი დისკრიმინაცია რელიგიური უმცირესობის ნიშნით. მე-14 მუხლი აცხადებს:

„ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა უზრუნველყოფილია ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე, განურჩევლად სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებების, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობის, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილების, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადებისა თუ სხვა ნიშნისა.“

100. სასამართლო იმეორებს, რომ მე-14 მუხლი დამოუკიდებლად არ არსებობს, მაგრამ იგი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კონვენციისა და მისი ოქმების სხვა დებულებებთან ერთად, რადგან იგი მსგავს სიტუაციაში მყოფ პირებს იცავს ნებისმიერი ფორმის დისკრიმინაციისაგან სხვა დებულებებით განსაზღვრული უფლებების განხორციელებისას. როდესაც კონვენციის ან მისი ოქმების არსებით მუხლზე მიეთითება მე-14 მუხლთან ერთად და დადგენილია არსებითი მუხლის დარღვევა, ზოგადად აუცილებელიარ არის სასამართლომ საქმე ასევე მე-14 მუხლის საფუძველზე განიხილოს, თუმცა მდგომარეობა იცვლება, თუ საქმის ფუნდამენტური ასპექტი მოცემული უფლების განხორციელებისას აშკარად არათანაბარი მოპყრობაა (იხ. ჩასაგნუ და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], №25088/94, 28331/95 და 28443/95, §89, ECHR 1999-III, და დუდგეონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1981 წლის 22 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, სერია A №45, §67).

101. წარმოდგენილი საქმის სიტუაციაში სასამართლოს მიაჩნია, რომ არათანაბარი მოპყრობა, რომლის მსხვერპლადაც მიიჩნევს თავს განმცხადებელი, საკმარისად იქნა გათვალისწინებული ზემოაღნიშნულ შეფასებაში, რომლის საფუძველზედაც გაკეთდა დასკვნა, რომ დაირღვა კონვენციის არსებითი დებულებები (იხ., განსაკუთრებით, პუნქტი 97, ზემოთ). აქედან გამომდინარეობს, რომ იმავე ფაქტების კონვენციის მე-14 მუხლის პოზიციიდან ცალკე განხილვის მიზეზი არ არსებობს (იხ. საქმე ბესარაბიის მეტროპოლური ეკლესია, §134; და სიდიროპულოს საქმე, §52, ორივე ციტირებულია ზემოთ).

III. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

102. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

ა. ზიანი

103. განმცხადებელი მთლიანობაში ითხოვდა 20 000 ევროს მატერიალური და არამატერიალური ზიანისთვის, რომელიც მას მიადგა მისი სამართლებრივი სტატუსის გაურკვევლობის, მისი მმართველობისა და საქმიანობის სერიოზული ხელშეშლის, ხელახალ რეგისტრაციასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული საკითხების მოგვარებისთვის დახარჯულიფინანსებისა და სამოქალაქო სარჩელების გამო. იგი სასამართლოს აგრეთვე სთხოვდა დაედგინა, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს უზრუნველეყო განმცხადებლის, როგორც რელიგიური ორგანიზაციის, რეგისტრირება და გაეცა რეგისტრაციის სერტიფიკატი.

104. მთავრობამ ეს თანხა გადაჭარბებულად და არაგონივრულად მიიჩნია. მისი აზრით, კანონიერ სამოქალაქო პროცესს არ შეეძლო ზიანის მიყენება.

105. სასამართლოს მიაჩნია, რომ მის მიერ დადგენილ დარღვევას განმცხადებლის მიმართ არამატერიალური ზიანის გამოწვევა შეეძლო, რისთვისაც, გადაწყვეტილების სამართლიანობის საფუძველზე მიღებით, იგი მას აკუთვნებს 10 000 ევროს, დამატებული ნებისმიერი საგადასახადო ბეგარა. იგი უკუაგდებს განმცხადებლის დანარჩენ მოთხოვნას არამატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით.

106. განმცხადებლის მოთხოვნასთან დაკავშირებით ხელახალი რეგისტრაციის აკრძალვისაგან განთავისუფლების შესახებ, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის საფუძველზე მას არა აქვს უფლებამოსილება, განმცხადებელი დააკმაყოფილოს განთავისუფლებით ან გააკეთოს ისეთი განცხადება, რომელსაც განმცხადებელი მოითხოვს, რადგან სასამართლოს გადაწყვეტილებები ძირითადად დეკლარაციული ხასიათისაა. ზოგადად სწორედ შესაბამის სახელმწიფოს აქვს უწინარესი უფლება, აირჩიოს ეროვნულ სამართლებრივ დონეზე გამოსაყენებელი საშუალებები კონვენციის 46-ე მუხლით დაკისრებული ვალდებულებების შესასრულებლად (იხ. შოფმანი რუსეთის წინააღმდეგ, №74826/01, §53, 2005 წლის 24 ნოემბერი, შემდგომი მითი- თებებით). წარმოდგენილ საქმეში დადგინდა, რომ დაირღვა მე-11 მუხლი მე-9 მუხლის ფონზე წაკითხვით, რის საფუძველზედაც სასამართლო ადგენს მთავრობის ვალდებულებას სათანადო ღონისძიებები განახორციელოს განმცხადებლის სიტუაციის გამოსასწორებლად (იხ. ფადეევა რუსეთის წინააღმდეგ, №55723/00, §142, ECHR 2005-...). მოპასუხე სახელმწიფომ უნდა გადაწყვიტოს, ეს ღონისძიებები გაითვალისწინებს განმცხადებლის რეგისტრაციაში გატარებას, რელიგიათა აქტიდან ხელახალი რეგისტრაციის მოთხოვნის ამოღებას, შიდასახელმწიფო პროცესების განახლებას თუ ამ და სხვა ღონისძიებათა გარკვეულ კომბინაციას. თუმცა სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ნებისმიერი ღონისძიება შესაბამისი უნდა იყოს სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებული დასკვნებისა (იხ. ასანიძე საქართველოს წინააღმდეგ [GC], №71503/01, 202, ECHR 2004-II, შემდგომი მითითებებით)

ბ. ხარჯები და გაწეული დანახარჯები

107. განმცხადებელი, დოკუმენტურ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, ითხოვდა 142,92 ევროს სასამართლო მოსაკრებლისთვის და 11 653, 93 ევროს ადვოკატის ხარჯებისთვის. იგი ასევე დამატებით ითხოვდა 20 000 ევროს იურიდიული მომსახურების საფასურის დავალიანების დასაფარავად, რომელიც მას კონტრაქტის საფუძველზე უნდა გადაეხადა შიდასახელმწიფო სასამართლო პროცესებთან და სტრასბურგის სასამართლო პროცესთან დაკავშირებით.

108. მთავრობამ განაცხადა, რომ უნდა აენაზღაურებინათ მხოლოდ რეალური და აუცილებელი ხარჯები.

109. სასამართლო ეთანხმება, რომ განმცხადებელმა ხარჯები გასწია ხელახალი რეგისტრაციის უზრუნველყოფის მრავალჯერადი მცდელობისას, ასევე შიდასახელმწიფო და სტრასბურგის პროცესებზე. განმცხადებლის ხარჯები გამყარებულია სათანადო მასალებით. თუმცა მას მიაჩნია, რომ იურიდიული მომსახურებისთვის გადაუხდელი ხარჯები გადაჭარბებულია და საჭიროა მათი გარკვეული შემცირება. მის ხელთ არსებული ელემენტების გათვალისწინებით, სასამართლო განმცხადებელს აკუთვნებს 15 000 ევროს ხარჯებისა და გაწეული დანახარჯების კომპენსაციისთვის, დამატებული ნებისმიერი გადასახადი, რომლითაც შეიძლება დაიბეგროს ეს თანხა.

გ. საურავი

110. სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია, რომ საურავი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ოდენობით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი პროცენტული პუნქტი.

აღნიშნულის საფუძველზე სასამართლო ერთხმად

1. ადგენს, რომ განმცხადებელს შეუძლია მოითხოვოს “მსხვერპლის” სტატუსის მინიჭება კონვენციის 34-ე მუხლის საფუძველზე;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-11 მუხლი მე-9 მუხლის ფონზე წაკითხვით;

3. ადგენს, რომ საჭირო არ არის იმავე საკითხების ცალკე შესწავლა კონვენციის მე-14 მუხლის საფუძველზე;

4. ადგენს

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ იმ დღიდან, როდესაც გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს რუსულ რუბლში კონვერტირებული, ანგარიშსწორების დღეს არსებული კურსით, შემდეგი ოდენობის თანხები:

(i) 10 000 (ათი ათასი) ევრო არამატერიალური ზიანისთვის;

(ii) 15 000 (თხუთმეტი ათასი) ევრო შიდასახელმწიფო სასამართლო პროცესებზე გაწეული ხარჯებისთვის;

(iii) ზემოაღნიშნულ თანხებზე გათვალისწინებული ნებისმიერი საგადასახადო ბეგარა;

(b) რომ ზემოაღნიშნული სამი თვის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდე ზემოხსენებულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რომელსაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი;

5. უარყოფს განმცხადებლის დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობით გაცხადებულია 2007 წლის 5 აპრილს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

სორენ ნილსენი
სექციის მდივანი

კრისტოს როზაკისი
თავმჯდომარე

ფოლგერო და სხვები ნორვეგიის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო
დიდი პალატა

საქმე ფოლგერო და სხვები ნორვეგიის წინააღმდეგ
CASE OF FOLGERØ AND OTHERS v. NORWAY

(განაცხადი №15472/02)
გადაწყვეტილება
სტრასბურგი

2007 წლის 29 ივნისი

ეს გადაწყვეტილება საბოლოოა, მაგრამ შეიძლება დაექვემდებაროს
რედაქციული ხასიათის შესწორებებს

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

საქმეზე „ფოლგერო და სხვები ნორვეგიის წინააღმდეგ“,
(Folgerø and others v. Norway)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ
შემდეგი შემადგენლობით:
ბ-ნი ჯ.-პ. კოსტა, თავმჯდომარე,
ბ-ნი კ.ლ. ვილდჰაბერი,
ბ-ნი ბ.მ. ზუპანჩიჩი,
ბ-ნი პ. ლორენზენი,
ქ-ნი ფ. ტულკენსი,
ბ-ნი კ. ბირსანი,
ქ-ნი ნ. ვაჯიჩი,
ქ-ნი მ. ცაცა-ნიკოლოვსკა,
ბ-ნი ა. კოვლერი,
ბ-ნი ვ. ზაგრებელსკი,
ქ-ნი ე. სტეინერი,
ბ-ნი ჯ. ბორეგო ბორეგო,
ბ-ნი კ. ჰაჯიევი,
ბ-ნი დ. სპიელმანი,
ბ-ნი ს.ე. ჯებენსი,
ქ-ნი ი. ზიემელე, მოსამართლეები,
და ბ-ნი ვ. ბერგერი, იურისკონსულტი,
მოითათბირა 2006 წლის 6 დეკემბერს და 2007 წლის 9 მაისს და 2007 წლის 9 მაისს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს განაცხადიდან (№15472/02) ნორვეგიის სამეფოს წინააღმდეგ, რომელიც სასამართლოში შეიტანა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე ნორვეგიის ცხრა მოქალაქემ: ქ-ნმა ინგებიორგ ფოლგერომ, ბ-ნმა გეირ ტიბერომ და მათმა ვაჟმა, ა. ტიბერომ; ქ-ნმა გრო ლარსენმა, ბ-ნმა არნე ნიტრემ და მათმა ორმა ვაჟმა - დრიან ნიტრემ და კოლინ ნიტრემ; ქ-ნმა კაროლინ მიდსემმა და მისმა ვაჟმა, ეივინდ ტ. ფოსემ („განმცხადებლები“) 2002 წლის 15 თებერვალს. განმცხადებელი მშობლები არიან ნორვეგიის ჰუმანისტთა ასოციაციის (Human-Etisk Forbund) წევრები. თავდაპირველად განაცხადს ასოციაციაც შეუერთდა, მაგრამ მოგვიანებით იგი საქმეს გამოეთიშა.

2. განმცხადებლებს სასამართლოში წარმოადგენდა ლილეჰამერში მოღვაწე ადვოკატი, ბ-ნი ლ. სტავრუმი. პროცესის წერილობით ეტაპზე ნორვეგიის მთავრობას („მთავრობა“) წარმოადგენდა მისი წარმომადგენელი,ქ-ნი ე.ჰოლმედალი, ბრალდების ადვოკატი (სამოქალაქო საქმეთა) გენერალური პროკურატურიდან.

3. ეს საქმე ეხება არაქრისტიანი მშობლების მიერ წარმოდგენილ საჩივარს. იგი, უპირველეს ყოვლისა, დაკავშირებულია კონვენციის მე-9 მუხლთან და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლთან და ეხება შიდასახელმწიფო ორგანოების მიერ მათი ბავშვების სავალდებულო საგნის „ქრისტიანობა, რელიგია და ფილოსოფია“ („KRL საგანი“, იხ. ქვემოთ, პუნქტი 16) სწავლებისგან სრულად განთავისუფლებაზე უარის თქმას. ეს საგანი ნორვეგიაში ისწავლება ათწლიანი სავალდებულო განათლების პერიოდში. მეორე, იგი ეხება მათ საჩივარს დისკრიმინაციის თაობაზე, რომელიც ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-14 მუხლს, ზემოაღნიშნულ დებულებებთან და კონვენციის მე-8 მუხლთან ერთობლიობაში.

4. განაცხადი თავდაპირველად გადაეცა სასამართლოს მესამე სექციას (სასამართლოს დებულების 52-ე წესის 1-ლი პუნქტი), რომელმაც 2004 წლის 26 სექტემბერს საქმე განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან ამორიცხამასში ჰუმანისტთა ასოციაციის მონაწილეობის გამო და განაცხადის ნაწილი დაუშვებლად გამოაცხადა. ამის შემდეგ საქმე გადაეცა პირველ სექციას. 2006 წლის 14 თებერვალს ამ სექციის პალატამ, შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით: ბ-ნი კ.ლ. როზაკისი, ბ-ნი ლ.ლუკაიდესი, ქ-ნი ფ.ტულკენსი, ბ-ნი ე. სტეინერი, ბ-ნი კ.ჰაჯიევი, ბ-ნი დ.სპიელმანი, ბ-ნი ს.ე.ჯებენსი, და ბ-ნი ს.ნილსენი, სექციის რეგისტრატორი, საქმე ნაწილობრივ დასაშვებად გამოაცხადა და თავისი იურისდიქცია დიდ პალატას გადასცა (კონვენციის 30-ე მუხლი და სასამართლოს დებულების 72-ე წესი).

5. დიდი პალატის შემადგენლობა განისაზღვრა კონვენციის 27-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებისა და სასამართლოს დებულების 24-ე წესის შესაბამისად. საქმის განხილვაში მონაწილეობა გააგრძელა ბ-მა ლ. ვილდჰაბერმა, რომლის უფლებამოსილების ვადა საქმის განხილვის თავმჯდომარეობის შემდეგ იწურებოდა (მუხლი 23, §7).

6. განხილვა გაიმართა ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2006 წლის 6 დეკემბერს (წესი 59, §3).

სასამართლო სხდომას ესწრებოდნენ:

(a) მთავრობის სახელით

ქ-ნი ტ.სტინი, ბრალდების ადვოკატი (სამოქალაქო საქმეთა), გენერალური პროკურატურის ოფისი, აგენტი,

ქ-ნი ე.ჰოლმედალი, ბრალდების ადვოკატი (სამოქალაქო საქმეთა), გენერალური პროკურატურის ოფისი,

ბ-ნი გ. მანდტი, დირექტორი, განათლებისა და კვლევის სამინისტრო,

ბ-ნი ბ. გიეფსენი, უფროსი მრჩეველი, განათლებისა და კვლევის სამინისტრო,

კონსულტანტები;

(b) განმცხადებელთა სახელით

ბ-ნი ლ. სტავრუმი, ადვოკატი, დამცველი,

ბ-ნი კ. როგნლიენი, ადვოკატი,

ქ-ნი ბ. სანდვიგი,

ქ-ნი, ტ. ნიკოლაისენი, კონსულტანტები.

სასამართლომ მოისმინა ბ-ნი სტავრუმის და ქ-ნი სტინის მიმართვები.

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

7. ეს განაცხადი შემოიტანეს მშობლებმა, რომლებიც არიან ნორვეგიის ჰუმანისტთა ასოციაციის (Human-Etisk Forbund) წევრები, და მათმა შვილებმა: ქ-ნმა იგებიორგ ფოლგერომ (1960), ბ-ნმა გეირ ტიბერომ (1956) და მათმა ვაჟმა, გაუტე ა. ტიბერომ (1987); ქ-ნმა გრო ლარსენმა (1966), ბ-ნმა არნე ნიტრემ (1963) და მათმა ორმა ვაჟმა - ადრიან ნიტრემ (1987) და კოლინ ნიტრემ (1990); ქ-მა კაროლინ მიდსემმა (1953) და მისმა ვაჟმა, ეივინდ ტ. ფოსემ (1987). საქმესთან დაკავშირებულ დროს განმცხადებელთა შვილები იყვნენ დაწყებითი სკოლის მოსწავლეები. თავდაპირველად განაცხადს ასოციაციაც შეუერთდა, მაგრამ მოგვიანებით იგი საქმეს გამოეთიშა.

8. 2004 წლის 26 ოქტომბერს სასამართლომ განაცხადი ამორიცხა მასში ასოციაციის მონაწილეობის გამო და იგი დაუშვებლად გამოაცხადა განმცხადებელ ბავშვებთან მიმართებით ამოუწურაობის გამო (რის გამოც ტერმინი „განმცხადებლები“ ამ გადაწყვეტილებაში მიუთითებს განმცხადებელ მშობლებზე). გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელი მშობლები კონვენციის საფუძველზე ჩიოდნენ კონკრეტულად KRL საგნის (იხ. ქვემოთ, პუნქტი 16) სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების უფლების არარსებობის გამო, ისინი სასამართლოს წინაშე ასევე პრეტენზიას გამოთქვამდნენ ნაწილობრივ განთავისუფლების მოპოვების შეზღუდული საშუალებებისა და მოდალურობის შესახებ. თუმცა, როგორც უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან ჩანს, განმცხადებელ მშობელთა სამოქალაქო სარჩელი და უზენაეს სასამართლოში შეტანილი სააპელაციო სარჩელი მიმართული იყო KRL საგნის და ზოგადად მისი სწავლების წინააღმდეგ. უზენაესმა სასამართლომ ვერ იპოვა რაიმე საფუძველი იმის დასადგენად, რომ განმცხადებელთა შვილების სწავლება მიმდინარეობდა ისეთი გზით, რომელიც არღვევდა ადამიანის უფლებათა შესაბამის ხელშეკრულებებს. ზემოაღნიშნულის ფონზე სასამართლომ დაადგინა, რომ განმცხადებელმა მშობლებმა ვერ ამოწურეს სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფო საშუალებები KRL საგნის სწავლებისგან ნაწილობრივ განთავისუფლების საშუალებებთან და მოდალურობასთან დაკავ- შირებული მათი საჩივრის მიმართ, როგორც ამას კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი მოითხოვს და მშობელთა განაცხადის ეს ნაწილი დაუშვებლად გამოაცხადა.

2006 წლის 14 თებერვალს დასაშვებობის საკითხის შესახებ თავის შემდგომგადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადგინა, რომ მის მიერ სრულად განთავისუფლების საკითხის შესწავლისას საქმის ზემოაღნიშნული შეზღუდვები, რომლებიც 2004 წლის 26 ოქტომბრის დადგენილებიდან გამომდინარეობდა, მას ხელს არ უშლიდა განეხილა ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის ზოგადი ასპექტები, განსაკუთრებით - კონვენციის მე-14 მუხლის საფუძველზე მშობელთა საჩივრის კონტექსტში.

ა. წარმოდგენილი საქმის ფაქტობრივი საფუძვლები

9. ნორვეგიაში არსებობს სახელმწიფო რელიგია და სახელმწიფო ეკლესია, რომელსაც მიეკუთვნება მოსახლეობის 86%. კონსტიტუციის მე-2 მუხლი აცხადებს:

„სამეფოში მცხოვრები ყოველი პირი სარგებლობს რელიგიის თავისუფლებით. ევანგელისტურ-ლუთერანული რელიგია სახელმწიფოს ოფიციალური რელიგიაა. ამ რელიგიის აღმსრულებელი მცხოვრებლები ვალდებული არიან შვილები მის შესაბამისად აღზარდონ.“

10. ქრისტიანული სარწმუნოების სწავლება ნორვეგიის სასკოლო პროგრამებში

1739 წლიდანაა ჩართული. 1889 წლიდან, იმ რელიგიათა მიმდევრებს, რომლებიც ნორვეგიულ ეკლესიას არ მიეკუთვნებიან, უფლება აქვთ ქრისტიანული სარწმუნოების შესახებ სწავლებისგან განთავისუფლებულდნენ მთლიანად ან ნაწილობრივ.

1. 1969 წლის ყოფილი აქტი სავალდებულო სასკოლო განათლების შესახებ

11. სავალდებულო სასკოლო განათლების შესახებ 1969 წლის აქტთან (lov om grunnskolen, 1969 წლის 13 ივნისის კანონი №24, შემდგომში „1969 წლის აქტი“) დაკავშირებით პარლამენტმა გადაწყვიტა, რომ ქრისტიანული სარწმუნოების სწავლება უნდა გამოყოფოდა ეკლესიის ბაპტისმალურ სწავლებას და მისი მიზანი უნდა ყოფილიყო ბავშვებისთვის ბიბლიის ძირითადი შინაარსის, ეკლესიის ისტორიის მთავარი მოვლენებისა და ევნგელისტურ-ლუთერანული მოძღვრების საფუძვლების სწავლება (აქტის მე-7 განყოფილების მე-4 პუნქტი).

12. აქტის 1-ლი განყოფილების „ქრისტიანული სწავლების მიზნის მუხლი“ (den kristne formålsparagraf) აცხადებს:

„დაწყებითი სკოლა, ოჯახის მიერ საკითხის გაცნობიერებით და მასთან თანამშრომლობით, ხელს უწყობს ბავშვთა ქრისტიანულ და მორალურ აღზრდასდა მათ სულიერ და ფიზიკურ განვითარებას. იგი ბავშვებს აძლევს ზოგად განათლებას, რათა ისინი ჩამოყალიბდნენ სასარგებლო და დამოუკიდებელ ადამიანებად ოჯახსა და საზოგადოებაში. სკოლა ხელს უწყობს სულიერ თავისუფლებასა და შემწყნარებლობას. იგი ყურადღებას აქცევს კარგი პირობების შექმნას მასწავლებელთა და მოსწავლეთა და სკოლასა და ოჯახს შორის თანამშრომლობისათვის.“

13. მასწავლებლებს მოეთხოვებოდათ სასწავლო პროცესი წარემართათ ევანგელისტურ-ლუთერანული მოძღვრების (განყოფილება 18(3), დაემატა 1971 წელს) შესაბამისად.

14. 1969 წლის აქტის მე-12 განყოფილების მე-6 პუნქტის თანახმად, იმ მშობელთა შვილები, რომლებიც ნორვეგიის ეკლესიას არ მიეკუთვნებოდნენ, მშობლების მოთხოვნის საფუძველზე, სრულად ან ნაწილობრივ თავისუფლდებოდნენ ქრისტიანული მოძღვრების შესასწავლი გაკვეთილებისგან.

ამ გაკვეთილებისგან განთავისუფლებული ბავშვებისთვის შეეძლოთ შეეთავაზებინათ ალტერნატიული გაკვეთილები ფილოსოფიის საგანში.

2. რეფორმა

15. 1993-1997 წლებში სავალდებულო დაწყებითი და საშუალო სკოლების რეფორმა განხორციელდა. 1993 წლის გაზაფხულზე პარლამენტმა გადაწყვიტა ბავშვთა სკოლაში შესვლის ასაკი შვიდი წლიდან ექვს წლამდე შეემცირებინა, ხოლო სავალდებულო სწავლება ცხრა წლიდან ათ წლამდე გაეზარდა. პარლამენტში წარადგინეს ახალი სასწავლო პროგრამა. პარლამენტის ეკლესიის საქმეთა, განათლებისა და კვლევის კომიტეტის წევრთა უმრავლესობა მხარს უჭერდა ქრისტიანობის, სხვა რელიგიათა და ფილოსოფიის ერთად სწავლებას. იგი ხაზგასმით მიუთითებდა ღია და აქტიური სასკოლო გარემოს უზრუნველყოფის მნიშვნელობაზე, მოსწავლეთა სოციალური წამოშობის, რელიგიური მრწამსის, ეროვნების, სქესის, ეთნიკური კუთვნილებისა თუ ფიზიკური უნარის მიუხედავად. სკოლა უნდა იყოს ყველა სახის შეხედულებათა შერწყმის ადგილი. სხვადასხვა რელიგიისა და ფილოსოფიური შეხედულებების მქონე მოსწავლეები ერთმანეთს უნდა შეხვდნენ და ერთმანეთის აზრებსა და ტრადიციებს გაეცნონ. სკოლა არ უნდა იყოს ქადაგების ან მისიონერული საქმიანობის ადგილი. აღინიშნა, რომ 1969 წლიდან ქრისტიანული მოძღვრების სწავლება გამოყოფილი იყო სახელმწიფო ეკლესიის ბაპტისმალური სწავლებიდან. საგანმა უნდა მისცეს ცოდნა და ხედვა, მაგრამ იგი არ უნდა იყოს რელიგიურ ქადაგებათა მექანიზმი. კომიტეტის წევრთა უმრავლესობა ასევე მიიჩნევდა, რომ ერთიანი პრაქტიკის დამკვიდრების მიზნით უნდა შემუშავებულიყო სახელმძღვანელო მითითებები განთავისუფლებისთვის და კონსულტაციები უნდა ეწარმოებინათ უმრავლესობათა ჯგუფებთან. განთავისუფლება უნდა შეხებოდა საგნის გარკვეულ ელემენტებს, განსაკუთრებით აღმსარებლობასთან დაკავშირებულ მასალას და რიტუალებში მონაწილეობის მიღებას.

16. ამის შემდეგ შემუშავდა ოფიციალური დოკუმენტი (St.meld. nr. 14 ფორ 1995-1996) ქრისტიანობის, რელიგიისა და ფილოსოფიის შესახებ (kristendomskunnskap med religions- og livssynsorientering, შემდგომში „KRL-საგანი“), რომელშიც ეკლესიის საქმეთა, განათლებისა და კვლევის სამინისტრომ (Kirke-, utdannings- og forskningsdepartementet; 2002 წლის 1 იანვრიდან - Utdannings- og forskningsdepartementet, შემდგომში „სამინისტრო“) სწავლებისგან განთავისუფლებისთვის შემდეგი მითითებები ჩამოაყალიბა:

„არც ერთ მოსწავლეს არ უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ განთავისუფლება არის არასასიამოვნო და სამარცხვინო;

დაუშვებელია მოსწავლეზე რაიმე ზეწოლა იმ მიზნით, რომ მან მისდიოს ცხოვრების კონკრეტულ ფილოსოფიას და, აქედან გამომდინარე, სკოლამ განთავისუფლების მოთხოვნის განხილვისას დიდი ყურადღება უნდა გამოიჩინოს გაკვეთილზე თუ სკოლაში;

გარკვეულ მოსწავლეთა სასკოლო პროგრამის კონკრეტული ნაწილისგან გამოთიშვა ავტომატურად არ უნდა მოხდეს;

თუ სიტუაცია ამის საშუალებას იძლევა და მშობელს/მოსწავლეს ამის სურვილი აქვს, განთავისუფლების საფუძველი და მიზეზები გაკვეთილზე უნდა იქნეს განხილული.

განთავისუფლება უცოდინრობის დაშვებას არ ნიშნავს...“

17. ზემოაღნიშნული საპარლამენტო კომიტეტის უმრავლესობამ სასწავლო გეგმა ძირითადად მოიწონა და აღნიშნა, რომ საგნის (Innst.s.nr 103 for 1995-1996) ცენტრალური ელემენტი ქრისტიანობასთან დაკავშირებული საკითხები უნდა ყოფილიყო. მან ასევე განაცხადა: „უმრავლესობა ასევე ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სწავლება ღირებულებების თვალსაზრისით ნეიტრალური არ უნდა იყოს. ის, რომ სწავლებას ქადაგების სახე არ უნდა ჰქონდეს, არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს, რომ უნდა წარმოიშვას რელიგიური/ეთიკური ვაკუუმი. ჩვენს დაწყებით სკოლებში სწავლება და განათლება უნდა დაეფუძნოს სკოლის მიზნის დებულებას და ამ საგნის ფარგლებში წარმოდგენილი უნდა იქნეს ქრისტიანობა, სხვა რელიგიები და ფილოსოფია, თავიანთი კონკრეტული მახასიათებლების შესაბამისად. საგნის პროგრამაში აქცენტი უნდა გაკეთდეს ქრისტიანობის შესახებ სწავლებაზე.“

18. უმცირესობის ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა შეიტანა წინადადება ყველა დაწყებით სკოლაში მოსწავლეებისთვის KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების უფლების მინიჭებისა და მათთვის ალტერნატიული სწავლების შეთავაზების შესახებ.

19. საკანონმდებლო ცვლილებების მომზადებისას სამინისტრომ კონსულტაციისთვის მიმართა ბატონ ე. მოსეს, უმაღლესი სასამართლოს მაშინდელ მოსამართლეს, და სთხოვა KRL საგნის სავალდებულო სწავლების საკითხი შეეფასებინა ნორვეგიის მიერ საჯარო საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე ნაკისრ ვალდებულებათა ფონზე. თავის 1997 წლის 22 იანვრის მოხსენებაში მან შემდეგი დასკვნა წარმოადგინა:

„დაწყებითი სკოლების აქტის დებულება მიზნის შესახებ, ცალკე აღებული ან კონსტიტუციის მე-2 მუხლთან ერთად, და ეკლესიასა და სკოლასთან დაკავშირებული სხვა სპეციალური წესები არ იძლევა საფუძველს, დადგინდეს, რომ ქრისტიანობის სწავლებას ახალი გეგმის მიხედვით ექნება ქადაგების სახე ან უპირატესობას მიანიჭებს ევანგელისტურ-ლუთერანულ რელიგიას. კანონმდებელს ქადაგების ფორმით სწავლების უზრუნველყოფა შეუძლია აირჩიოს იმ მოსწავლეთათვის, რომლებიც ამ მრწამსის მიმდევარნი არიან, მაგრამ არა სხვებისთვის. ეს შეუსაბამო იქნებოდა ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში ჩვენი საერთაშორისო ვალდებულებებისა და კონსტიტუციის 110-ე მუხლის (ც) ქვეპუნქტისა.

სამართლებრივი თვალსაზრისით, “აღმსარებლობის საფუძვლის” გარკვეული ბუნდოვანი ცნებიდან გამომდინარეობს, რომ სახელმწიფო ეკლესიის სისტემის არსებობის შედეგად კანონმდებელი უფლებას იძლევა, რელიგიისა და ფილოსოფიის სწავლებაში ჩართული იყოს ევანგელისტურ-ლუთერანული მოძღვრება და არა ქრისტიანობის სხვა ფორმები. კანონი ახალი საგნის შესახებ, რომელიც ქრისტიანობის სწავლებას შეიცავს, აქედან იქნა არჩეული. ... ასეთგადაწყვეტილებაზე იმიტომ შეჩერდნენ, რომ ნორვეგიის მოსახლეობის უმრავლესობაამ მრწამსის აღმსარებელია. იგი უდავოდაა მოტივირებული ობიექტური მიზეზებით. მისი გამორიცხვა ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებებით შეუძლებელია, იმ პირობით, რომ სწავლება სხვა მხრივ არის პლურალისტური, ნეიტრალური და ობიექტური.”

20. KRL -საგნის სწავლებისგან განთავისუფლების საკითხთან დაკავშირებით ბ-მა მოსემ განაცხადა:

„წარმოშობილი სიტუაციის ფონზე მე მიმაჩნია, რომ განთავისუფლების ზოგადი უფლება ყველაზე უსაფრთხო არჩევანი იქნება. ეს ნიშნავს, რომ საერთაშორისო მაკონტროლებელი ორგანოები უფრო დეტალურად არ შეისწავლიან სავალდებულო სწავლების შედეგად წამოჭრილ მტკივნეულ საკითხებს. თუმცა მე ვერ ვიტყვი, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლებით კონვენციები დაირღვევა, თუ უზრუნველყოფილი იქნება სისტემის ფუნქციონირება შესაბამისი ხელშეკრულების ვალდებულებათა ფარგლებში. ძალზე ბევრი რამ იქნება დამოკიდებული მომავალ საკანონმდებლო პროცესზე და ამ საგნის სწავლების ფორმაზე“

21. 1997 წლის 19 ივნისის აქტით (№83) შესწორებები შეიტანეს 1969 წლის აქტის მე-7 და მე-13 განყოფილებებში, რომლებიც ძალაში შევიდა 1997 წლის 1 ივლისს. ახალი დებულებები და 1969 წლის აქტის 1-ლი განყოფილების მსგავსი მუხლი მიზნის შესახებ მოგვიანებით ჩართეს 1998 წლის განათლების აქტში (Lov om grunnskolen og den videregående opplæring av 17. juli 1998 nr. 61 - შემდგომში „1998 წლის განათლების აქტი“), კერძოდ, მის 2-4 და 1-2განყოფილებებში, რომლებიც ძალაში შევიდა 1999 წლის 1 აგვისტოს.

22. განყოფილება 1-2(1) ადგენდა:

„დაწყებითი და საშუალო სკოლების დაბალი კლასების მიზანია, ოჯახთან შეთანხმებითა და თანამშრომლობით, მოსწავლეთა ქრისტიანული და მორალური აღზრდა, მათი გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობების განვითარება და მათთვის კარგი ზოგადი განათლების მიცემა, რათა ისინი ჩამოყალიბდნენ სასარგებლო და დამოუკიდებელ ადამიანებად ოჯახსა და საზოგადოებაში.“

23. განყოფილება 2-4 ადგენდა:

„ქრისტიანობის, რელიგიისა და ფილოსოფიის სწავლება:

(i) გადასცემს ბიბლიისა და ქრისტიანობის შესახებ ცოდნას კულტურული მემკვიდრეობისა და ევანგელისტურ-ლუთერანული რწმენის გზით;

(ii) გადასცემს ცოდნას სხვა ქრისტიანული საზოგადოებების შესახებ;

(iii) გადასცემს ცოდნას მსოფლიოს სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიების და ეთიკური და ფილოსოფიური საგნების შესახებ;

(iv) ხელს უწყობს ქრისტიანული და ჰუმანისტური ღირებულებების გაცნობიერებასა

და პატივისცემას; და

(v) ხელს უწყობს სხვადასხვა რწმენისა და შეხედულების მქონე ადამიანთა შორის ურთიერთგაგების, პატივისცემისა და დიალოგის ჩამოყალიბების შესაძლებლობათა განმტკიცებას.

ქრისტიანობის, რელიგიისა და ფილოსოფიის სწავლება ჩვეულებრივი სასკოლო საგანია, რომელმაც, ჩვეულებრივ, ხელი უნდა შეუწყოს მოსწავლეთა დაახლოებას. საგნის სწავლება არ უნდა განხორციელდეს ქადაგების ფორმით.

პირმა, რომელიც ასწავლის ქრისტიანობას, რელიგიასა და ფილოსოფიას, უნდა იხელმძღვანელოს 1-2 განყოფილებაში ჩამოყალიბებული დებულებით მიზნის შესახებ და ქრისტიანობა, სხვადასხვა რელიგია და ფილოსოფია მათი კონკრეტული მახასიათებლების პოზიციიდან უნდა წარმოადგინოს. სხვადასხვა საკითხის სწავლებისას ერთი და იგივე პედაგოგიური პრინციპები გამოიყენება. მოსწავლე, მოცემულ სკოლაში მშობლის წერილობითი შეტყობინების წარდგენის შემდეგ, თავისუფლდება სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც, მათი საკუთარი რელიგიისა თუ ცხოვრების ფილოსოფიის თვალსაზრისით, განიხილება, როგორც ტოლფასი სხვა რელიგიის აღმსარებლობისა ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობისა. ეს შეიძლება ეხებოდეს, ინტერ ალია, რელიგიურ ღონისძიებებს საკლასო ოთახში ან მის გარეთ. მშობლის მიერ განთავისუფლების შესახებ წერილობითი შეტყობინების მიღების შემთხვევაში სკოლა მაქსიმალური ძალისხმევით ცდილობს საკითხის გადაწყვეტას სასკოლო პროგრამის ფარგლებში დიფერენცირებული სწავლების ხელშეწყობის გზით.“

24. მოსამზადებელი სამუშაოდან ჩანს, რომ გამოთქმა “რელიგიური ღონისძიებები” გულისხმობს, მაგალითად, ლოცვების, ფსალმუნების, რელიგიური ტექსტების დაზეპირებას და რელიგიური ხასიათის სპექტაკლებში მონაწილეობას.

25. სამინისტროს 1997 წლის 10 ივლისის ცირკულარული წერილის (F-90- 97) შესაბამისად, განთავისუფლების მოთხოვნის შესახებ მშობლის შეტყობინებაში მითითებული უნდა იყოს, რა არის მიჩნეული სხვა რელიგიის აღმსარებლობისა და ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობის ტოლფასად. მოსწავლეებს განთავისუფლების ნებას რთავდნენ მას შემდეგ, რაც მშობლები თავიანთ არგუმენტებს ჩამოაყალიბებდნენ. მოთხოვნაზე უარის თქმის შემთხვევაში მშობლებს მოცემული რაიონის განათლების სამსახურში გასაჩივრების უფლება ჰქონდათ. საჩივარი სკოლის მეშვეობით იგზავნებოდა, რომელსაც ამის შემდეგ თავისი გადაწყვეტილების შეცვლის საშუალება ეძლეოდა.

26. დასაბუთების მოთხოვნა კიდევ უფრო დაზუსტდა სამინისტროს 1998 წლის 12 იანვრის ცირკულარულ წერილში (F-03-98), რომლის შესაბამისად, წმინდა რელიგიური ხასიათის ღონისძიებებისგან გასათავისუფლებლად არანაირი არგუმენტი აღარ მოითხოვებოდა. გარდა ამისა, განთავისუფლების ძირითადი წესის ფარგლებს გარეთ მყოფი საკითხების დასაბუთებისთვის კიდევ უფრო მკაცრი მოთხოვნები დაწესდა.

27. KRL-საგნის მომზადებასთან დაკავშირებით რელიგიურ უმცირესობათა გაერთიანებებმა მტკიცე პროტესტი გამოხატეს. ისინი მიუთითებდნენ, რომ საგნის უდიდესი ნაწილი დათმობილი ჰქონდა ევანგელისტურ-ლუთერანულ ქრისტიანულ მიმდევრობას და ქადაგების ელემენტებს მოიცავდა. ნორვეგიის ჰუმანისტთა ასოციაციამ, inter alia, აღნიშნა, რომ საგანი აღმსარებლობის (konfesjonsforankring) საფუძველზე იყო აგებული და რომ საგნის მხოლოდ გარკვეული ნაწილისგან განთავისუფლების შესაძლებლობა ადეკვატური არ იყო. 1997 წლის მაისში, თავის ეროვნულ კონგრესზე, ასოციაციამ გადაწყვიტა პარლამენტისთვის ეთხოვა უკუეგდო მთავრობის წინადადება განთავისუფლების უფლების შეზღუდვის შესახებ.

28. 1997 წლის შემოდგომიდან დაწყებითი სკოლების პროგრამებში თანდათანობით დაიწყეს KRL საგნის სწავლება, რომელმაც ჩაანაცვლა საგანი „ქრისტიანობა და ცხოვრების ფილოსოფია“. 1999-2000 სასწავლო წელს საგნის სწავლება ყველა დონეზე იქნა შემოღებული.

3. KRL საგნის შეფასება

29. 2000 წლის 18 ოქტომბერს სამინისტრომ გაავრცელა ინფორმაცია KRL საგნის შეფასებასთან დაკავშირებული ორი მოხსენების დასრულების შესახებ. ერთის სათაური იყო „მშობელთა, მოსწავლეთა და მასწავლებელთა გამოცდილება KRL საგანთან მიმართებით“ (Foreldres, elevers og lærereserfaringer med KRL-faget), რომელიც მოამზადა Norsk Lærerakademi-მ, ხოლო მეორესი - “საგანი ყველას გემოვნებისთვის? KRL საგნის შეფასება” (Et fag for enhever smak? En evaluering av KRL-faget), რომელიც მოამზადეს Høgskulen i Volda-დ და Diaforsk-მა. პარლამენტმა მოითხოვა, სამი წლის ვადაში მოემზადებინათ განთავისუფლების წესების განხორციელების კვლევა. ორივე მოხსენებაში აღნიშნული იყო, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლება არ იყო ორგანიზებული იმ სახით, როგორც ამას ვარაუდობდნენ, და, აქედან გამომდინარე, მას დეტალური გადასინჯვა სჭირდებოდა. მეორე მოხსენებაში ჩამოყალიბებული იყო შემდეგი „ძირითადი დასკვნები“:

„მოხსენების ამ ნაწილში ჩვენ განვიხილეთ, არის თუ არა ერთმანეთთან თავსებადი, ერთი მხრივ, KRL საგნის მიზნები, პრინციპები და განთავისუფლების სქემები, ხოლო, მეორე მხრივ, სკოლებში მისი პრაქტიკული განხორციელება მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ჩვენ აგრეთვე განვიხილეთ, რამდენად არის უზრუნველყოფილი მშობელთა უფლება სწავლებისა და განთავისუფლების არსებული სქემების ფონზე. მშობელთა უფლებების პერსპექტივა, რომელიც პროექტის მიზნის ცენტრალური ელემენტია, აუცილებელს ხდის ფოკუსირება მოხდეს მშობელთა სხვადასხვა ჯგუფებზე, რომლებსაც საგანთან მიმართებით გამოცდილება აქვთ, ასევე განთავისუფლების სქემებზე.

უნდა ითქვას, რომ მშობელთა უმრავლესობა, რომლებთანაც ჩვენ კონტაქტი გვქონდა და რომლებიც ნორვეგიის ეკლესიას მიეკუთვნებიან, საგნით კმაყოფილი არიან ან მტკიცე მოსაზრება ჩამოყალიბებული არა აქვთ. თუმცა ჩვენ მძაფრ წინააღმდეგობას წავაწყდით საგნის მნიშვნელოვან ასპექტებთან დაკავ შირებით მშობელთა სხვა ჯგუფებში. რელიგიური/აღმსარებლობითი უმცირესობებისადმი მიკუთვნებული მშობლები აშკარა უკმაყოფილებას გამოთქვამენ საგნის მიმართ. მათ მიაჩნიათ, რომ KRL საგანი არ ემსახურება ინტეგრირებას და ჩართულობას, რისთვისაც იგი იყო გამიზნული.

ძირითადი და ემპირიული კვლევა შემდეგი დასკვნების გაკეთების საფუძველს იძლევა:

1) მშობელთა უმრავლესობას მიაჩნია, რომ მნიშვნელოვანია საერთო სწავლება სხვადასხვა რელიგიათა და რწმენის შესახებ, მაგრამ უთანხმოება არსებობს შემდეგ საკითხებთან დაკავშირებით:

2) პრაქტიკაში საგნის ზოგიერთი მიზანი უზრუნველყოფილია ყველა გამოკვლეულ სკოლაში, მაგრამ მისი ფუნდამენტური მიზანი არც ერთ მათგანში არ არის უზრუნველყოფილი. საგნის ფუძემდებლურ მიზანთა განხორციელების ხარვეზი შეიძლება აიხსნას შემდეგი გარემოებებით:

3) განთავისუფლების დღევანდელი სქემები არ უზრუნველყოფს მშობელთაუფლებების განხორციელებას. ეს, სხვა ასპექტებთან ერთად, გამოწვეულია შემდეგით:

თემებისა და საგანთა ინტეგრირების გამო KRL საგანი სასწავლო გრაფიკში შეუმჩნეველია, რის გამოც განთავისუფლების მოთხოვნა პრაქტიკულადსაკმაოდ რთულია.

4) საჭიროა ცვლილებები, რომლებიც უზრუნველყოფს მთელი კლასის- თვის სწავლებას, მაგრამ, ამასთანავე, საჭიროა მშობელთა უფლებების პრაქტიკაში უზრუნველყოფა. ეს მხოლოდ გარკვეული პირობების შემთხვევაშია შესაძლებელი.

ბ. ზოგიერთი განმცხადებლის მიერ დაწყებული სასამართლო პროცესები

30. იმავდროულად, 1998 წლის 14 მარტს, ნორვეგიის ჰუმანისტთა ასოციაციამ, რვა ბავშვის მშობლებთან ერთად, რომლებიც ასოციაციის წევრები იყვნენ და რომელთა შვილებიც დაწყებით სკოლაში სწავლობდნენ, ოსლოს საქალაქო სასამართლოში (byrett) სარჩელი შეიტანა ადმინისტრაციული უარის გამო, რომელიც განმცხადებელმა მშობლებმა მიიღეს KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების მოთხოვნაზე. ისინი აცხადებდნენ, რომ სრულად განთავისუფლებაზე უარის თქმა არღვევდა მშობელთა და ბავშვთა უფლებებს კონვენციის მე-9 მუხლისა და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, ცალ-ცალკე აღებული ან მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში. სხვა დებულებებთან ერთად ისინი ასევე მიუთითებდნენ 1966 წლის საერთაშორისო პაქტზე სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ, კერძოდ, მის მე-18 და 26-ე მუხლებზე და 1966 წლის საერთაშორისო პაქტზე ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ, კერძოდ, მისი მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტზე.

31. საქალაქო სასამართლომ 1999 წლის 16 აპრილის გადაწყვეტილებით არ დააკმაყოფილა სახელმწიფოს პროტესტი ასოციაციის წინააღმდეგ, კერძოდ, ის, რომ ასოციაციას არ ჰქონდა სამართლებრივი ინტერესი და ამიტომ არ ჰქონდა სასამართლოში მხარედ გამოსვლის უფლება. ამასთანავე საქალაქო სასამართლომ დაადგინა წარმოშობილი არსებითი საკითხები და მოთხოვნა უკუაგდო.

32. ასოციაციამ და მშობლებმა ბორგარტინგის უმაღლეს სასამართლოს (lagmannsrett) მიმართეს, რომელმაც 2000 წლის 6 ოქტომბერს საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა.

33. შემდეგი სარჩელი განმცხადებლებმა უზენაეს სასამართლოში (Høyesterett)შეიტანეს. 2001 წლის 22 აგვისტოს უზენესმა სასამართლომ ერთხმად მიიღო გადაწყვეტილება ასოციაციასთან მიმართებით სარჩელის დაუკმაყოფილებლობის შესახებ. მან დაადგინა, რომ ასოციაციას არ ჰქონდა საკმარისი სამართლებრივი ინტერესი საქმეში მხარედ მონაწილეობისათვის. დანარჩენ განმცხადებლებთან დაკავშირებით მან ერთხმად უკუაგდო მათი სარჩელი და მხარი დაუჭირა უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებას.

34. სასამართლოს დასაბუთებაში, რომელიც საქმეში მონაწილე ოთხმა კოლეგიის წევრმა დაადასტურა, წილისყრაში მონაწილე პირველმა მოსამართლემ, ბატონმა იუსტის სტანგ ლუნდმა, თავიდანვე განაცხადა, რომ „საქმე ეხება ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების კანონიერებას, რომლის საფუძველზედაც განმცხადებელ მშობლებს უარი უთხრეს მათი შვილების (KRL) საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლებაზე დაწყებით და საშუალო სკოლაში“ მან განსაზღვრა, რომ საკითხთან მიმართებით უნდა დადგინდეს, [KRL] საგნის სწავლება განთავისუფლების შეზღუდული უფლებით [იყო] თუ არა შეუსაბამო ნორვეგიის საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებებთან, რომლებიც დაკავშირებულია, inter alia, რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების დაცვასთან“.

35. ამის შემდეგ ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა დეტალურად გააანალიზა საკანონმდებლო დებულებათა ისტორია და პოზიცია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე, განსაკუთრებით, ევროპული კონვენციის შესაბამისი დებულებები და პრეცედენტული სამართალი და 1966 წლის საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ. ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა სათითაოდ განიხილა 1998 წლის განათლების აქტის ყველა შესაბამისი დებულება და 1-2(1) განყოფილებაში განსაზღვრული ქრისტიანული მიზნის დებულებასთან დაკავშირებით შემდეგი დასკვნა გააკეთა:

„მიზნის დებულება მიესადაგება ყველა სახის სწავლებას დაწყებით სკოლაში და საშუალო სკოლის დაბალ კლასებში. ეს ზოგადი დებულებაა და მისი ფარგლების განსაზღვრა შეიძლება რთული იყოს. მან შესაძლოა წარმოშვას კონვენციათა დებულებებთან დაკავშირებული საკითხები, რომლებიც ეხება რელიგიის თავისუფლებას და მშობელთა უფლებებს (იხ. მოსამართლე მოსეს მოხსენება №38, 35-ე და შემდგომი გვერდები (1996-1997), რომლებიც მან ოდელსტინგს [პარლამენტის უდიდესი დანაყოფი] წარუდგინა). KRL საგანთან დაკავშირებით დებულება განხილული უნდა იქნეს 2-4(2) განყოფილებასთან ერთად, რომელიც ადგენს, რომ ეს ჩვეულებრივი სასკოლო საგანია ყველა მოსწავლისთვის და რომ ეს საგანი ქადაგების ფორმით არ უნდა ისწავლებოდეს. მიზნის დებულება იმგვარად უნდა იქნეს განმარტებული და გამოყენებული, რომ იგი არ ეწინააღმდეგებოდეს კონვენციებს, რომლებიც კანონმდებლობაშია ჩართული ადამიანის უფლებათა აქტის მე-2 განყოფილების შესაბამისად (იხ. აგრეთვე მე-3 განყოფილება). დროთა განმავლობაში საგნის გეგმაში და ეროვნულ სტანდარტულ პროგრამაში შეტანილი ცვლილებებისა და შესწორებების შედეგად, გამოთქმა „ქრისტიანული და მორალური აღზრდა“ უნდა განიმარტოს იმგვარად, რომ იგი ნიშნავდეს ქრისტიანული და ჰუმანური ღირებულებების ერთმანეთთან კავშირს.

როგორც ქრისტიანული, ისე ჰუმანური ტრადიციები ხაზს უსვამს სიმართლის, ადამიანის ღირსების, ქველმოქმედების, დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებათა მნიშვნელობას. ეს არის ღირებულებები, რომლებიც თითქმის ყველასთვის საერთოა ნორვეგიაში, რელიგიისა თუ ცხოვრების ფილოსოფიის მიუხედავად კონვენციები არ მოითხოვს სწავლება იყოს ღირებულებებისადმი ნეიტრალური; იხილე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი დანიის წინააღმდეგ (1976 წლის 7 დეკემბრის გადაწვეტილება, სერია A №23, §53).

მიზნის დებულება ადგენს, რომ სასკოლო განათლება უნდა განხორციელდეს ოჯახთან თანამშრომლობითა და შეთანხმებით. დაწყებითი სკოლისა და საშუალო სკოლის დაბალი კლასების მასწავლებელთა ძალისხმევა, რომელიც მიმართულია მოსწავლეთა ქრისტიანული აღზრდისაკენ, მხოლოდ მშობელთა თანხმობითა და ოჯახთან თანამშრომლობით უნდა განხორციელდეს. ამგვარი განმარტებით ეს მუხლი არ არის შეუთავსებელი ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლთან და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-18 მუხლის 1-ლ პუნქტთან აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლების თვალსაზრისით. ამ შემთხვევაში, იგი, ასევე არ არის შეუთავსებელი ევროპული კონვენციის 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლთან და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან მშობელთა უფლებების თვალსაზრისით. ამრიგად, 2-4(3) განყოფილებაში მიზნის დებულებაზე მითითება, რომელიც ადგენს, რომ დაწყებით სკოლებსა და საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში KRL საგნის მასწავლებლებმა ათვლის წერტილად უნდა აიღონ ქრისტიანული მიზნის დებულება, დამოუკიდებელი მნიშვნელობის მქონე არ არის კონვენციათა დარღვევის შესაფასებლად.“

36. 1998 წლის აქტის 2-4 განყოფილების (1)-დან (3)-მდე პუნქტებთან დაკავშირებით ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა აღნიშნა:

„მოსარჩელენი ხაზგასმით აღნიშნავდნენ, რომ, აქტის შესაბამისად, სწავლება უნდა განხორციელდეს მოსწავლეებისთვის ბიბლიისა და ქრისტიანობის შესახებ ცოდნის კულტურული მემკვიდრეობისა და ევანგელისტურ-ლუთერანული მოძღვრების ფორმით გადაცემით, ხოლო სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიების და ეთიკური და ფილოსოფიური საგნების შესახებ უბრალოდ ცოდნის გადაცემას მოითხოვს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ ხელშემკვრელი სახელმწიფოები თავად განსაზღვრავენ სწავლების ფარგლებსა და შინაარსს (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, §53; და ვალსამისი საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1996-VI, გვ. 2312, §28). ამრიგად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლი და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი არ გამორიცხავს სხვადასხვა რელიგიისა და აღმსარებლობის შინაარსის და რელიგიის ისტორიისა და ეთიკის სავალდებულო სწავლებას, თუ ასეთი სწავლება ხორციელდება ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტური სახით. ამ თვალსაზრისით მე მივუთითებ კონვენციის ორგანოთა დადგენილებებისა და კომენტარების ჩემს ადრინდელ მიმოხილვასა და დასკვნებზე. სავალდებულო სწავლება უნდა მოიცავდეს სხვადასხვა რელიგიასა და რწმენას. 2-4(1) განყოფილებაში ქრისტიანობის შესახებ ცოდნის მეტი ხაზგასმა, ვიდრე სხვა რელიგიებისა და რწმენის შესახებ ცოდნისა, ჩემი აზრით, კონვენციების მიერ მონაწილე სახელმწიფოებისათვის მინიჭებული დისკრეციული უფლების ფარგლებს არ სცდება. ის მოთხოვნა, რომ სავალდებულო სწავლება უნდა იყოს ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტული, არ შეიძლება განიმარტოს, როგორც სხვადასხვა რელიგიისა და ცხოვრების სხვადასხვა ფილოსოფიის სწავლების პროპორციული განაწილების მოთხოვნა. კონკრეტული მონაწილე სახელმწიფოს ისტორიის, კულტურისა და ტრადიციების ფონზე დასაშვები უნდა იყოს გარკვეული რელიგიისა თუ რწმენის უპირატესობა სხვებთან შედარებით.

კონკრეტული რელიგიის ან ცხოვრების კონკრეტული ფილოსოფიის სწავლება ან ქადაგება ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას და საერთაშორისო პაქტს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ (იხ. იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, §53; და ვალსამისი საბერძნეთის წინააღმდეგ, §28; და გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 1993 წლის 20 ივლისის კომენტარის მე-6 პუნქტი); შესაბამისად, განათლების აქტის 2-4(2) განყოფილება განსაზღვრავს, რომ KRL საგნის სწავლება არ უნდა მოიცავდეს ქადაგებას.

მოსარჩელენი, რომლებსაც, ინტერ ალია, მხარს უჭერს მოსამართლე მოსეს მოხსენება (გვ.29, მოხსენება №38 (1996-1997), ოდელსტინგსის მიმართ), აცხადებდნენ, რომ სწავლება, რომელიც კონკრეტული რელიგიის შეხედულებებს გადასცემს ისეთი სახით, რომელსაც უნარი შესწევს მოსწავლეებზე ზეგავლენა მოახდინოს მათ მიერ კონკრეტული რწმენის მიღების თვალსაზრისით, აგრეთვე არის კონვენციის დებულებათა დარღვევა, კერძოდ, რელიგიის თავისუფლებისა და მშობელთა უფლებისა. მე ვეთანხმები, რომ ასეთი სწავლებით შეიძლება მოხდეს დარღვევა. თუმცა გამოთქმა „უნარი შესწევს“ შეიძლება იმგვარად იქნეს განმარტებული, რომ მას მეტი ფარგლები მიანიჭოს, ვიდრე ეს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებებიდან მომდინარეობს. აქედან გამომდინარე, მან უნდა შეინარჩუნოს სასამართლოს პრაქტიკით შემუშავებული კრიტერიუმები. KRL საგნის სასწავლო პროგრამაში ჩართვასთან დაკავშირებული მოსამზადებელი სამუშაო უჩვენებს, რომ სამინისტრო და პარლამენტის უმრავლესობა განსაკუთრებული ხაზგასმით მიუთითებდნენ, რომ ეს იყო ჩვეულებრივი სასკოლო საგანი ყველა მოსწავლისთვის. ეს მკაფიოდ ჩამოყალიბდა აქტის ფორმულირებაში (იხ. 2-4(2) განყოფილების პირველი წინადადე ბა). კანონმდებელმა ასევე მიუთითა, რომ KRL საგანი შექმნილია ცოდნის გადაცემის მიზნით (იხ. მაგალითად, ოდელსტინგისთვის წარდგენილი მოსაზრებები №38 (1996-1997), გვ.6, მეორე სვეტი და გვ. 10). 2-4(3) განყოფილება ადგენს, რომ ქრისტიანობა, სხვა რელიგიები და ცხოვრების ფილოსოფიები უნდა ისწავლებოდეს მათი განსაკუთრებული მახასიათებლების საფუძველზე. მეორე მხრივ, პარლამენტის განათლების, კვლევისა და ეკლესიის საქმეთა მუდმივმოქმედმა კომიტეტმა განაცხადა, რომ სწავლება არ უნდა იყოს ნეიტრალური ღირებულებებისადმი (იხ. რეკომენდაცია №103 (1995-1996), გვ.4). ეს თავისთავად არ შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კონვენციას, რადგან, როგორც მე უკვე აღვნიშნე, არც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია და არც სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი არ განიმარტება იმგვარად, რომ ისინი მოითხოვს ღირებულებებისადმი ნეიტრალურ სწავლებას.“

37. 1998 წლის განათლების აქტის 2-4(4) განყოფილებასთან დაკავშირებით ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა განაცხადა, რომ თუ მას განვმარტავთ კონვენციის და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ 1966 წლის საერთაშორისო პაქტის, ასევე ადამიანის უფლებათა აქტის მე-3 განყოფილების შესაბამისი დებულებების ფონზე, იგი უნდა იქნეს გაგებული იმგვარად, რომ მოსწავლეებს აქვთ განთავისუფლების უფლება და რომ მათ მშობლებს არ ეკისრებათ ვალდებულება, თავიანთ ბავშვებს რელიგიისა და ფილოსოფიის გაკვეთილებზე დასწრების უფლება მისცენ, თუ ისინი მიჩნეულია ქადაგებად ან იდეების სწავლებად ამ ხელშეკრულებათა მნიშვნელობით. აქედან გამომდინარე, ბავშვებს შეუძლიათ ასეთ გაკვეთილებს არ დაესწრონ. საკითხი - გაკვეთილის გეგმის რა ნაწილზე შეიძლება იმოქმედოს ასეთმა მიდგომამ - თითოეულ კონკრეტულ შემთხვევაში ცალკე უნდა განისაზღვროს, სწავლების გეგმიდან და მისი განხორციელებიდან გამომდინარე. ბ-ნი იუსტის სტანგ ლუნდის აზრით, განთავისუფლების შესახებ დებულება არ ეწინააღმდეგებოდა რელიგიის თავისუფლებითა და მშობელთა უფლებებით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. კონვენციის მოთხოვნა, რომ სწავლება უნდა იყოს ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტური, არ გამორიცხავს სხვადასხვა რელიგიისა და ცხოვრების ფილოსოფიის შინაარსის სწავლებას ან კონკრეტული რელიგიისა თუ ფილოსოფიის შესახებ ცოდნის გადაცემას, რომელსაც, სხვებთან შედარებით, ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ისტორიიდან, კულტურიდან და ტრადიციებიდან გამომდინარე, უფრო მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. როგორც უკვე აღინიშნა, 1998 წლის განათლების აქტი ადგენდა, რომ საგანი ჩვეულებრივი სასკოლო დისციპლინა უნდა ყოფილიყო. მოსამზადებელი დოკუმენტების შესაბამისად იგი ცოდნას უნდა დაფუძნებოდა. აქტი მოითხოვდა, რომ სწავლება ყოფილიყო ნეიტრალური სახის და ქადაგების გარეშე. შესაბამისად, არაფერი არ მიანიშნებდა, რომ 2-4 განყოფილება სწავლების შინაარსის შესახებ კონვენციას ეწინააღმდეგებოდა.

38. ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა ასევე განიხილა სასკოლო პროგრამის ელემენტები (ათწლიანი სავალდებულო განათლების პროგრამა; გამოცემულია სამინისტროს მიერ 1999 წელს; შემდგომში „პროგრამა“), რომლებიც, განმცხადებელთა მოსაზრებით, უპირატესობას ანიჭებდა ქრისტიანულ სარწმუნოებას და მოსწავლეებზე ზემოქმედებას ახდენდა ქრისტიანობის არჩევის თვალსაზრისით. პროგრამას, რომლის სამართლებრივი საფუძვლები 1998 წლის აქტის 2-6 და 2-8 განყოფილებებიდან და 1999 წლის 28 ივნისის შესაბამისი დებულებიდან მომდინარეობს, ნორვეგიის საერთაშორისო ვალდებულებებთან მიმართებით ისეთივე სამართლებრივი სტატუსი ჰქონდა, როგორიც სხვა დებულებებს. თუმცა მან აღნიშნა, რომ აქ მთავარი იყო მოსწავლეებს გაეცნობიერებინათ მრწამსთა და აზრთა მრავალფეროვნება და რომ სწავლება ერთ რომელიმე მრწამსს მეორეზე მაღლა არ აყენებდა. ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ისტორიის, კულტურისა და ტრადიციების ფონზე შეიძლება დასაშვები იყოს ერთი ან მეტი რელიგიისა თუ ცხოვრების წესისთვის სხვებთან შედარებით უფრო თვალსაჩინო ადგილის მიკუთვნება.

39. მოსარჩელენი უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ იმ ზემოქმედების გამო, რომელსაც მოსწავლეებზე ახდენდა ბიბლიაზე დაფუძნებული სურათები, სიმღერები, პიესები, მუსიკა და იგავები და რელიგიური ტექსტები. ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა ამასთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ შესაძლებელი უნდა იყოს მოსწავლეებისთვის ტრადიციებისა და სხვადასხვა რელიგიების შესახებ „გარდამავალი ცოდნის საშუალებათა“ (måte å formidle på) გადაცემა ნეიტრალური ფორმით, იმგვარად, რომ იგი არ ეწინააღმდეგებოდეს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალს. პროგრამაში აქცენტი გაკეთებულია ღიაობაზე, არსის აღქმაზე, პატივისცემასა და დიალოგზე, რელიგიისა და მორალის საკითხების განხილვისას ურთიერთგაგებისა და შემწყნარებლობის ხელშეწყობაზე და ქადაგების აკრძალვაზე. პროგრამის ფარგლებში KRL საგნის სწავლება შეიძლება განხორციელდეს ადამიანის უფლებათა საერ თაშორისო სამართლის შესაბამის დებულებებთან კონფლიქტის გარეშე.

40. განმცხადებლები მიუთითებდნენ, რომ სასკოლო სახელმძღვანელოები, განსაკუთრებით - „ბრიჯის“-ის მე-2, მე-3, მე-5 და მე-6 ტომები, ქადაგების ფორმით იყო შედგენილი და მათ შეეძლო ზემოქმედება მოეხდინა მოსწავლეებზე. ამასთან დაკავშირებით ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა აღნიშნა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ „ბრიჯის“-ში გამოყენებული მრავალი პრობლემის დეფინიცია და ფორმულირება შეიძლება იმგვარად იქნეს გაგებული, რომ ქრისტიანული რწმენა იძლევა პასუხს ეთიკურ და მორალურ საკითხებზე, უზენაეს სასამართლოში არ წარუდგენიათ რაიმე დამატებითი ინფორმაცია, თუ როგორ იყო დაგეგმილი და როგორ ხორციელდებოდა ამ მასალასთან დაკავშირებული სწავლება.

41. ამ კონტექსტში ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა აღნიშნა, რომ განმცხადებელთა სასამართლო პროცესი და მათ მიერ უზენაეს სასამართლოში შეტანილი სააპელაციო სარჩელი მიმართული იყო ზოგადად KRL საგნის და მისი სწავლების წინააღმდეგ. სრულად განთავისუფლების მოთხოვნაზე უარის შესახებ თითოეულ დადგენილებაში მოყვანილი არგუმენტები და მტკიცებულებები მიზნად ისახავდა ეჩვენებინა ამ საგნის ზოგადი ფუნქციონირება. მოსარჩელეებს დეტალურად არ განუხილავთ თითოეული დადგენილების კანონიერება. ფორმა, რომლითაც საქმე იყო წარმოდგენილი, საფუძველს არ იძლეოდა დაედგინათ, დაირღვა თუ არა ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებები სწავლების იმ ფორმით, რომლითაც მოსარჩელეთა ბავშვებს ასწავლიდნენ. საქმე ეხებოდა KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების მოთხოვნაზე უარის თქმის შესახებ დადგენილებათა კანონიერებას. მოსარჩელეებმა ვერ უჩვენეს, რომ სწავლების გეგმა და მისი განხორციელების მანერა მოცემული საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლებას უზრუნველყოფდა ამ კონვენციათა საფუძველზე.

42. ბოლოს ბ-ნმა იუსტის სტანგ ლუნდმა განიხილა დისკრიმინაციასთან დაკავშირებული არგუმენტი:

„განათლების აქტის 2-4 განყოფილების შესაბამისად, მშობლებმა კონკრეტულ სკოლაში წერილობით უნდა წარადგინონ მათი შვილების სწავლებისგან ნაწილობრივ განთავისუფლების მოთხოვნა. მაშინაც კი, როდესაც განცხადება KRL -საგნის მხოლოდ ნაწილისგან განთავისუფლებას ეხება, განთავისუფლების შეზღუდული უფლება ეხება ყველა საგანსა და ღონისძიებას. მოთხოვნის დასაბუთებას აქტი არ მოითხოვს. პრაქტიკაში დასაბუთების მოთხოვნას დღემდე სხვადასხვაგვარად უდგებიან.

მთავრობამ განაცხადა, რომ დაწყებით სკოლაში და საშუალო სკოლის დაბალ კლასებში სწავლება თემების მიხედვითაა დაყოფილი, რომლებიც საგნის ფარგლებს კვეთენ. იმ ფარგლებში, რომლებშიც KRL საგნის ელემენტები სხვა საგნებთანაა ინტეგრირებული, KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლება ეფექტიანი არ იქნება. მთავრობას ასევე მიაჩნია, რომ KRL საგანი მრავალ თემას მოიცავს, რომლებიც განთავისუფლების საფუძვლებს არ იძლევა არც კონვენციების და არც 2-4(4) განყოფილების შესაბამისად. განთავისუფლების სისტემა შექმნილია და მოქმედებს ისეთი სახით, რომ მასში სწავლების შინაარსი გადამწყვეტ როლს ასრულებს. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიაჩნია, რომ კონვენციებით დადგენილი დისკრიმინაციის აკრძალვა ვერ იქნება გამოყენებული განთავისუფლების შესახებ განცხადებათა დასაბუთების მოთხოვნის მიმართ. განთავისუფლებისთვის მოთხოვნილი საფუძვლები და სახლმძღვანელო მითითებები სამინისტრომ თავის ორ ცირკულარულ წერილში განმარტა. 1997 წლის F-90-97 ცირკულარული წერილის მე-5 გვერდზე სამინისტრო აღნიშნავდა: „როდესაც მშობლები განთავისუფლებას ითხოვენ, მათ ამის შესახებ წერილობით უნდა აცნობონ სკოლას. მოთხოვნაში მითითებული უნდა იყოს გამამყარებელი საფუძვლები იმის შესახებ, რომ ისინი სხვა რელიგიას მიეკუთვნებიან ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევარი არიან.

თუ მშობლები მოითხოვენ განთავისუფლებას სწავლების მხოლოდ ნაწილისგან, რომელსაც სხვა რელიგიის აღმსარებლობად ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობად მიიჩნევენ, მოსწავლეები უნდა განთავისუფლდნენ მას შემდეგ, რაც მშობლები განმარტავენ, თუ რა მიაჩნიათ სწავლებაში ასეთი შედეგის გამომწვევად. მშობლებს, რომელთა განცხადებას განთავისუფლების შესახებ სკოლა არ დააკმაყოფილებს, უფლება აქვთ მინიციპალურ-ადმინისტრაციული დადგენილების წინააღმდეგ საჩივარი შეიტანონ შესაბამისი რაიონის ეროვნული განათლების სამსახურში. საჩივარი უნდა გაიგზავნოს სკოლის მეშვეობით, რითაც მას თავისი ადმინისტრაციული დადგენილების შეცვლის საშუალება ეძლევა.“

სამინისტრომ საფუძვლების საკითხი გააფართოვა 1998 წლის 12 იანვრის F-03-98 ცირკულარული წერილის მე-3 გვერდზე:

„სამინისტროს ძირითადი წესია, რომ, როდესაც მშობლები წმინდა რელიგიური ხასიათის ღონისძიებებისგან განთავისუფლებას მოითხოვენ, მათ უნდა მიენიჭოთ განთავისუფლება (ნაწილობრივ განთავისუფლება). ასეთ შემთხ ვევაში მშობლებს რაიმე საფუძვლების წარმოდგენა არ მოეთხოვებათ. იმ შემთხვევაში, როდესაც ითხოვენ ისეთი ღონისძიებებისგან განთავისუფლებას, რომლებიც წმინდა რელიგიური ხასიათის არ არის, მშობელთა მიერ წარმოდგენილი დასაბუთებისადმი მოთხოვნა იზრდება. ასეთი შემთხვევები, ანუ, რა სახის განთავისუფლება შეიძლება იქნეს მინიჭებული, ძირითადი წესით გათვალისწინებული არ არის. გარდა ამისა, მოსამზადებელი სამუშაოები გვთავაზობს შეფასდეს, არის თუ არა გონივრული საფუძვლები, რომლებიც განთავისუფლების მოთხოვნის საშუალებას იძლევა. მითითება კეთდება ლაგტინგისადმი [პარლამენტის უფრო მცირე დანაყოფი] წარდეგნილ №95 (1996-1997) რეკომენდაციაზე, რომელშიც აღნიშნულია: „უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ კონკრეტულ სკოლაში მოსწავლეები უნდა განთავისუფლდნენ სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც, მათი რელიგიის ან ცხოვრების ფილოსოფიის საფუძველზე, გონივრულადაა მიჩნეული, როგორც სხვა რელიგია ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიისადმი ერთგულება.“ თუმცა გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის ფაქტი, რომ რწმენასთან და ცხოვრების ფილოსოფიასთან დაკავშირებულ საკითხებს მრავალი მშობელი პირადი ცხოვრების სფეროს აკუთვნებს. პირადი ცხოვრების უფლება აგრეთვე დაცულია საერთაშორისო კონვენციებით.“

ამის შემდეგ სამინისტრო იხილავს სფეროებს, რომელთაგანაც მოსწავლეთა განთავისუფლება შეიძლება. მე-4 გვერდზე აღნიშნულია:

„მშობელთა რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსი გათვალისწინებული უნდა იქნეს მთელ სასკოლო პროგრამაში. ეს ნიშნავს, რომ განთავისუფლების წესი ეხება ყველა სავალდებულო განათლებას. ზოგადად, სკოლამ უნდა შეაფასოს, პროგრამის პრაქტიკულ განხორციელებას შეუძლია თუ არა ისეთი ზემოქმედება იქონიოს მოსწავლეებზე, რომ ისინი კონკრეტული რწმენის ან ცხოვრების ფილოსოფიის მიმდევარნი გახდნენ, ან რაიმე სხვა სახით იქნენ მიჩნეული რელიგიურიღონისძიებების მონაწილეებად ან ცხოვრების ფილოსოფიის მიმდევრებად. კონკრეტულად ამას შეიძლება მნიშვნელობა ჰქონდეს, მაგალითად, ცეკვის გაკვეთილებისთვის, რომლებიც ფიზიკური აღზრდის ნაწილია; ზოგიერთი ადამიანის რწმენისთვის პარტნიორთან ცეკვა მიუღებელია, მაგრამ მუსიკის ფონზე მოძრაობა დასაშვებია. ხელოვნებისა და ხელსაქმის საგნის სწავლებისას ყურადღება უნდა მიექცეს ღმერთის და წინასწარმეტყველთა ილუსტრაციებს; იხილე მსჯელობა „ილუსტრაციები - გამოსახულებთა აკრძალვა“, KRL -საგნის გზამკვლევი (გვ.22).“

მე დავამატებდი, რომ KRL საგნის შეფასებასთან დაკავშირებით სამინისტრომ ხაზგასმით მიუთითა საგნის შინაარსის, მეთოდოლოგიისა და ორგანიზების ცვლილებების მნიშვნელობაზე, რომელმაც საგნის სწავლებაში რაც შეიძლება მეტი ბავშვისა და ახალგაზრდის ჩართვა უნდა უზრუნველყოს. მიზეზი, რის გამოც სამინისტრომ მაინც გადაწყვიტა შეენარჩუნებინა განთავისუფლების შეზღუდული უფლება, არის ის, რომ მას სურდა დარწმუნებულიყო, რომ მშობელთა რელიგიის თავისუფლების უფლებები დამაკმაყოფილებლად იყო დაცული და რომ მათი განხორციელების ფორმა გაუგებრობას არ იწვევდა; იხილე პარლამენტისადმი წარდგენილი მოხსენება №32 (2000-2001), გვერდი 51, პირველი სვეტი.

მე შევნიშნავ, რომ დაწყებით სკოლებში და საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში KRL საგნის სავალდებულო პროგრამის ყველა ელემენტისგან სრულად განთავისუფლება სასკოლო სისტემისადმი მშობელთა განსხვავებულ დამოკიდებულებას გამოიწვევს. მშობლები და ბავშვები, რომლებსაც განთავისუფლება სურთ, იძულებული იქნებიან ყურადღებით მისდიონ პროგრამას და განთავისუფლება მოითხოვონ მაშინ, როდესაც ამას აუცილებლად მიიჩნევენ ბავშვის და საკუთარი უფლებების დასაცავად. განთავისუფლების მინიჭების შესახებ დადგენილებას თავდაპირველად სკოლა იღებს. აქ საკითხი მდგომარეობს შემდეგში:

ემსახურება თუ არა ეს განსხვავებული მოპყრობა კანონიერ მიზანს და არის თუ არა ეს მიზანი გამოყენებული საშუალებების პროპორციული.

როგორც ადრე ვახსენეთ, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, 1-ლი ოქმის მე-2 პუნქტის მეორე წინადადების განმარტება გულისხმობს, რომ მრწამსმა უნდა მიაღწიოს დამაჯერებლობის, სერიოზულობის, ერთიანობის და მნიშვნელობის გარკევულ დონეს; იხილე სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე კემპბელი და კოსანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (1982 წლის 25 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A №38, გვ. 16, § 36) და ვალსამისი საბერძნეთის წინააღმდეგ (1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1996-VI, გვ. 2312, § 25). ამ გადაწყვეტილებებში გაკეთებული განცხადებები მხარს უჭერს ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა მოთხოვნას, რომ მშობლებმა უფრო დეტალური დასაბუთება უნდა წარმოადგინონ, როდესაც განთავისუფლებას ითხოვენ ისეთი ღონისძიებებისგან, რომლებიც ერთი შეხედვით არ მიეკუთვნება რომელიმე კონკრეტულ რელიგიას ან ცხოვრების განსხვავებულ ფილოსოფიას.

თუმცა, თუ განმცხადებელმა აუცილებლად უნდა მისცეს ინფორმაცია თავისი რელიგიის ან ფილოსოფიური მრწამსის შესახებ, ეს შეიძლება იყოს კონვენციის მე-8 მუხლისა და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-17 მუხლის დარღვევა პირადი ცხოვრების პატივისცემის თვალსაზრისით. შესაძლოა ეს ასევე იყოს კონვენციის მე-9 მუხლის და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-18 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა რელიგიის თავისუფლების თვალსაზრისით. მე ხაზგასმით აღვნიშნავ, რომ რელიგიის და პოლიტიკური ან სხვა მოსაზრებების ნიშნით დიფერენცირებული მოპყრობა დისკრიმინაციის დაუშვებლობის მთავარი ღერძია.

როგორც მე უკვე განვმარტე, KRL საგნის სავალდებულო სწავლების შემოღების მთავარი მიზეზი იყო ის, რომ მთავრობა და პარლამენტის უმრავლესობა მიიჩნევდნენ, რომ იგი მნიშვნელოვანი იქნებოდა ცოდნის, ღირებულებათა და კულტურის საერთო საფუძვლების გადასაცემად დაწყებით სკოლებში და საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში. აქცენტი გაკეთდა ღია და ჩართული სასკოლო გარემოს მნიშვნელობაზე. დაწყებით სკოლებში და საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში სავალდებულო განათლება უნდა მოიცავდეს განთავისუფლების სურვილის შესახებ შეტყობინების უფლების განხორციელებას. შეტყობინებაში ყველა შემთხვევაში ზოგადად უნდა იყოს მითითებული პროგრამის ის ელემენტები, რომლისგან განთავისუფლებასაც ისინი მოითხოვენ. ჩემთვის ნათელია, რომ KRL საგნის საერთო პროგრამა და განთავისუფლების უფლების განხორციელებისთვის წერილობითი შეტყობინების მოთხოვნა კანონიერი მიზნების დაცვის საშუალებებია და რომ არ არის არაპროპორციული ღონისძიება, როდესაც მშობლებისაგან, რომლებსაც საგნის გარკვეული ელემენტებისგან განთავისუფლება სურთ, მოითხოვენ, რომ მათ მისდიონ პროგრამას და შეტყობინება წარადგინონ, როდესაც განთავისუფლების სურვილი გაუჩნდებათ. მე დავამატებდი, რომ სკოლის ხელმძღვანელობა ვალდებულია მიიღოს ზომები, რათა მშობლებს საშუალება ჰქონდეთ მისდიონ პროგრამას. საერთო სავალდებულო პროგრამა მოითხოვს, რომ მშობლებს დროის ნებისმიერ მომენტში სრული ინფორმაცია ჰქონდეთ KRL საგნის, მისი პროგრამისა და პროგრამის სწავლების მეთოდების შესახებ, ხოლო, სათანადო შემთხვევებში, ინფორმირებული იყვნენ რელიგიური შინაარსის მქონე სხვა ღონისძიებათა შესახებ.

მხარეებს დეტალურად არ განუხილავთ დასაბუთებასთან დაკავშირებული კონკრეტული მოთხოვნები და ის საფუძვლები, რომლებიც წარმოდგენილია KRL საგნის პროგრამისგან განთავისუფლების მოთხოვნის სხვადასხვა განცხადებებში. აქედან გამომდინარე, მე შემოვიფარგლები შემდეგი განცხადებით: არ არსებობს რაიმე საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ამ საქმეში დისკრიმინაციის აკრძალვის დარღვევამ შეიძლება გამოიწვიოს KRL საგნის გაკვეთილებისგან სრული განთავისუფლების მოთხოვნაზე უარის შესახებ ადმინისტრაციული დადგენილებების გაუქმება.“

გ. ზემოაღნიშნული სამართალწარმოების მხარეთა და მათი შვილების მიერ სასამართლოში და გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტში წარდგენილი პეტიცია

43. 2002 წლის 15 თებერვალს განმცხადებელმა მშობლებმა და ბავშვებმა კონვენციის საფუძველზე განაცხადი შეიტანეს სასამართლოში.

44. შემდგომ, 2002 წლის 25 მარტს, სხვა ოთხი ბავშვის მშობლებმა, რომლებიც ზემოაღნიშნული შიდასახელმწიფო სამართალწარმოების მხარეები იყვნენ, თავიანთ ბავშვებთან ერთად კომუნიკაცია (№1155/2003) შეიტანეს გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტში, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის ოქმის საფუძველზე.

45. 2004 წლის 3 ნოემბერს კომიტეტმა არ დააკმაყოფილა მოპასუხე სახელმწიფოს პროტესტი, რომელიც აცხადებდა, რომ, მშობელთა სხვა სამ წყვილს უკვე ჰქონდა შეტანილი მსგავსი საჩივარი სასამართლოს წინაშე და, აქედან გამომდინარე, „მსგავსი საკითხი” ამ უკანასკნელის მიერ უკვეგანხილული იყო. კომიტეტმა კომუნიკაცია დასაშვებად გამოაცხადა იმ ფარგლებში, რომლებშიც იგი ეხებოდა პაქტის მე-17, მე-18 და 26-ე მუხლებით წამოჭრილ საკითხებს. საკითხის არსებით მხარესთან დაკავშირებით კომიტეტმა აღნიშნა, რომ KRL საგნის სისტემა, განთავისუფლების რეჟიმის ჩათვლით, იმ ფორმით, როგორითაც იგი მომჩივანთა („ავტორთა”) მიმართ განხორციელდა, პაქტის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა იყო. კომიტეტმა შემდეგი არგუმენტები წარმოადგინა:

„14.2 მთავარი საკითხი, რომელზედაც კომიტეტმა უნდა იმსჯელოს, არის ის, თუ რამდენად არღვევს ნორვეგიის სკოლებში CKREE¹-ის სავალდებულო სწავლება - განთავისუფლების მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობით - ავტორთა აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლების უფლებას მე-18 მუხლის საფუძველზე, ხოლო უფრო კონკრეტულად, მშობელთა უფლებას უზრუნველყონ თავიანთი შვილების რელიგიური და მორალური აღზრდა საკუ- თარი მრწამსის შესაბამისად, როგორც ეს მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტშია განსაზღვრული. მე-18 მუხლის მიზნები მოიცავს არა მხოლოდ ტრადიციული რელიგიების, არამედ ასევე ცხოვრების ფილოსოფიათა დაცვას, (12) რომლებსაც მისდევენ ავტორები. კომიტეტის აზრით, რელიგიისა და ეთიკის სწავლება შეი- ძლება შეესაბამებოდეს მე-18 მუხლს, თუ იგი ხორციელდება მე-18 მუხლზე კომიტეტის მიერ შემუშავებული №22 ზოგადი კომენტარის დებულებათა საფუძველზე: „მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტი უფლებას იძლევა საჯარო სკოლებში ასწავლონ ისეთი საგნები, როგორიცაა რელიგიის ზოგადი ისტორია და ეთიკა, თუ ეს ხორციელდება ნეიტრალური და ობიექტური სახით“, ხოლო „საჯარო განათლება, რომელიც მოიცავს კონკრეტული რელიგიის ან რწმენის სწავლებას, შეუსაბამოა მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან, თუ უზრუნველყოფილი არ არის არადისკრიმინაციული განთავისუფლება ან ალტერნატივები, რომლებიც ითვალისწინებს მშობელთა ან მეურვეთა სურვილებს“. კომიტეტი ასევე მიუთითებს თავის მოსაზრებებზე, რომლებიც მან გამოთქვა საქმეზე ჰარტიკაინენი და სხვები ფინეთის წინააღმდეგ, რომელზედაც მან დაასკვნა, რომ რელიგიური კონტექსტის სწავლებისას პატივი უნდა სცენ იმ მშობელთა და მეურვეთა შეხედულებებს, რომლებიც არც ერთი რელიგიის მიმდევარნი არ არიან. წარმოდგენილ საჩივარს კომიტეტი ამ სამართლებრივ კონტექსტში განიხილავს.

14.3 პირველი, კომიტეტი შეისწავლის, ისწავლებოდა თუ არა CKREE ნეიტრალური და ობიექტური სახით. ამ საკითხთან დაკავშირებით განათლების აქტის 2-4 განყოფილება აცხადებს, რომ: „საგნის სწავლება არ უნდა მოიცავდეს ქადაგებას. პედაგოგმა, რომელიც ასწავლის ქრისტიანობას, რელიგიასა და ფილოსოფიას, უნდა იხელმძღვანელოს 1-2 განყოფილებაში ჩამოყალიბებული დებულებით მიზნის შესახებ და ქრისტიანობა, სხვადასხვა რელიგიები და ფილოსოფია უნდა წარმოადგინოს მათი კონკრეტული მახასიათებლების პოზიციიდან. სხვადასხვა საკითხების სწავლებისას ერთი და იგივე პედაგოგიური პრინციპები გამოიყენება“. აღნიშნული მიზნის დებულება ადგენს, რომ დაწყებითი და საშუალო განათლების დაბალი კლასების სწავლების მიზანია „ოჯახთან შეთანხმებითა და თანამშრომლობით, მოსწავლეთა ქრისტიანული და მორალური აღზრდა“. აქტის მოსამზადებელი სამუშაოების დროს ზოგიერთმა აღნიშნა, რომ ზემოაღნიშნული დებულება ქრისტიანობას მეტ უპირატესობას ანიჭებდა, ვიდრე სხვა რელიგიას თუ ფილოსოფიურ მრწამსს. ამ კონტექსტში განათლების მუდმივმოქმედი კომიტეტის უმრავლესობამ დაასკვნა, რომ: სწავლება არ იყო ღირებულებებისადმი ნეიტრალური, ხოლო საგანში ძირითადი აქცენტი ქრისტიანული მოძღვრების სწავლებაზე იყო გადატანილი. მონაწილე სახელმწიფო აღიარებს, რომ საგანი შეიცავს ელემენტებს, რომლებიც შესაძლოა რელიგიური ბუნების მქონედ იქნეს მიჩნეული. ეს ის ღონისძიებებია, რომელთაგან განთავისუფლებისთვის მშობლებისაგან დასაბუთების წარდგენა არ მოითხოვება. უეჭველია, რომ მოცემულ ღონისძიებათაგან ზოგიერთი შეიცავს არა მხოლოდ რელიგიის სწავლებას, არამედ კონკრეტული რელიგიის პრაქტიკულ აღმსარებლობას (იხ. პუნქტი 9.18). ავტორთა მიერ მითითებული მოკვლევის შედეგებიდან და მათი საკუთარი გამოცდილებიდან ასევე ჩანს, რომ საგანი შეიცავს ელემენტებს, რომელთა სწავლების ფორმას ისინი ნეიტრალურად და ობიექტურად არ მიიჩნევენ. კომიტეტი ასკვნის, რომ, ძნელია ითქვას, რომ CKREE-ის სწავლება ხორციელდება ნეიტრალური და ობიექტური სახით, თუ განთავისუფლების სისტემა რეალურად არ იწვევს სიტუაციას, სადაც ამ ბავშვთა სწავლება და ოჯახებისათვის ასეთი განთავისუფლების არჩევანი არ არის ნეიტრალური და ობიექტური.

14.4 ამრიგად, მეორე შესასწავლი საკითხია, იყო თუ არა ნაწილობრივ გან- თავისუფლების სქემით ან სხვა საშუალებებით უზრუნველყოფილი „არადისკრიმინაციული განთავისუფლება ან ალტერნატივები, რომლებიც ითვალისწინებს მშობელთა ან მეურვეთა სურვილებს.“ კომიტეტი მიუთითებს ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის მიმართ ავტორთა უკმაყოფილებაზე. ისინი აღნიშნავენ, რომ ეს სქემა ვერ აკმაყოფილებს მათ მოთხოვნებს, რამეთუ CKREE საგნის სწავლება საკმაოდ ინტენსიურადაა გადახრილი რელიგიის სწავლებისკენ, ხოლო ნაწილობრივ განთავისუფლების პრაქტიკული განხორციელება თითქმის შეუძლებელია. გარდა ამისა, კომიტეტი აღნიშნავს, რომ, ნორვეგიის განათლების აქტის შესაბამისად, „მოსწავლე, მოცემულ სკოლაში მშობლის წერილობითი შეტყობინების წარდგენის შემდეგ, თავისუფლდება სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც, მათი საკუთარი რელიგიისა თუ ცხოვრების ფილოსოფიის თვალსაზრისით, განიხილება, როგორც ტოლფასი სხვა რელიგიის აღმსარებლობისა ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობისა.“

14.5 კომიტეტი აღნიშნავს, რომ CKREE საგნის სწავლებასთან დაკავშირებული ნორმატიული ბაზა შინაგანი დაძაბულობითა და წინააღმდეგობით ხასიათდება. ერთი მხრივ, კონსტიტუცია და განათლების აქტის მიზნის დებულება განათლების სისტემაში აშკარა უპირატესობას ანიჭებს ქრისტიანობას სხვა რელიგიებისა და მსოფლმხედველობის როლთან შედარებით. მეორე მხრივ, განათლების აქტის 2-4 განყოფილებაში განსაზღვრული გან- თავისუფლების დებულება იმგვარადაა ფორმულირებული, რომ თითქოსდა უზრუნველყოფს უფლებას სრულად განთავისუფლებისა CKREE საგნის ნებისმიერი ელემენტისგან, რომელსაც კონკრეტული მოსწავლე ან მშობელი სხვა რელიგიის აღმსარებლობად ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობად მიიჩნევს. თუ ამ დებულების განხორციელება შესაძლებელი იქნებოდა იმგვარად, რომ იგი გაითვალისწინებდა კონსტიტუციაში და განათლების აქტის მიზნის დებულებაში გამოხატულ უპირატესობას, ეს ალბათ პაქტის მე-18 მუხლის შესაბამისად იქნებოდა მიჩნეული.

14.6 თუმცა კომიტეტი მიიჩნევს, რომ ნაწილობრივი განთავისუფლების არსებული სისტემა, აბსტრაქტული თვალსაზრისითაც კი, საგულისხმო ტვირთს აკისრებს ავტორთა სიტუაციაში მყოფ ადამიანებს, რადგან იგი მათგან მოი- თხოვს გაეცნონ საგნის წმინდა რელიგიურ ასპექტებს, ასევე სხვა ასპექტებსაც, რათა განსაზღვრონ განთავისუფლების საჭიროება და დაასაბუთონ მისი მოთხოვნა. არც ის არის შეუძლებელი, რომ ასეთ პირებს ამ უფლების განხორციელების საშუალება არ მიეცეთ, რამეთუ ნაწილობრივ განთავისუფლების რეჟიმმა შეიძლება პრობლემები შეუქმნას ბავშვებს, რომლებიც განსხვავდებიან იმ ბავშვებისგან, რომლებიც სრულად განთავისუფლების სქემით სარგებლობენ. როგორც ავტორთა გამოცდილება უჩვენებს, განთავისუფლების მოქმედი სისტემა არ იცავს მშობელთა თავისუფლებას მათი შვილების რელიგიური და მორალური აღზრდა უზრუნველყონ საკუთარი რწმენის შესაბამისად. ამ თვალსაზრისით კომიტეტი აღნიშნავს, რომ CKREE საგანი აერთიანებს რელიგიის სწავლებას კონკრეტული რელიგიური რწმენის პრაქტიკასთან, მაგალითად, როგორიცაა ლოცვების დაზეპირება, რელიგიური ჰიმნების შესრულება ან რელიგიურ მსახურებაში მონაწილეობის მიღება (პუნქტი 9.18). მართალია, ასეთ შემთხვევებში მშობლებს შეუძლიათ ამ ღონისძიებებისგან განთავისუფლება მოითხოვონ ფორმის შესაბამის გრაფაში აღნიშვნის გაკეთებით, CKREE სქემა რელიგიის შესახებ სწავლებისა და რელიგიის პრაქტიკის ერთმანეთისაგან განცალკევებას არ უზრუნველყოფს ისეთი სახით, რომელიც განთავისუფლების სქემას პრაქტიკაში განხორციელებადს გახდიდა.

14.7 კომიტეტის აზრით, სირთულეები, რომლებსაც ავტორები წააწყდნენ, კერძოდ, ის ფაქტი, რომ მარია იანსენი და პია სუზან ორნინგი იძლებული იყვნენ შობის დღესასწაულთან დაკავშირებით რელიგიური ტექსტები დაეზეპირებინათ (მიუხედავად იმისა, რომ ისინი განთავისუფლების სქემაში იყვნენ ჩაწერილი), ასევე ბავშვების მიერ ერთგულების გამო გადატანილი კონფლიქტები ამ სირთულეების აშკარა დემონსტრირებას ახდენს. გარდა ამისა, რელიგიური ცოდნის გადაცემის გაკვეთილებისგან ბავშვების განთავისუფლებისათვის მიზეზების წარდგენის მოთხოვნა და მისაღებ მიზეზთა კონკრეტულ სახეებზე მითითების არარსებობა კიდევ ერთ დაბრკოლებას უქმნის მშობლებს, რომლებიც ცდილობენ მათი შვილები კონკრეტული რელიგიური იდეების ზემოქმედების ქვეშ არ მოექცნენ. კომიტეტის აზრით, CKREE საგნის დღევანდელი სქემა, განთავისუფლების რეჟიმის ჩათვლით, როგორც იგი ავტორთა შემთხვევაში განხორციელდა, არღვევს პაქტის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტს.

ამ დასკვნის გათვალისწინებით კომიტეტმა მიიჩნია, რომ პაქტის მე-18 ან მე- 17 და 26-ე მუხლებიდან რაიმე დამატებითი საკითხი არ წამოიჭრებოდა. მან მოპასუხე სახელმწიფოს „კომიტეტის მოსაზრებათა განხორციელების მიზნით მიღებული ზომების შესახებ ინფორმაციის“ მიწოდებისთვის 90 დღის ვადა მისცა.

დ. შემდგომი ზომები

46. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის „მოსაზრებათა“ შუქზე ნორვეგიის მთავრობამ KRL საგნის მოდიფიცირება გადაწყვიტა, განსაკუთრებით - 1998 წლის განათლების აქტში და პროგრამაში ცვლილებების შეტანით. F-02-05 ცირკულარული წერილის შესაბამისად იგი შემდეგ ელემენტებს მოიცავდა:

(i) 1-2 განყოფილების ქრისტიანული მიზნის დებულებაზე მითითების ამოღება 2-4(3) განყოფილებიდან;

(ii) საგნის მიზნებში სხვადასხვა რელიგიისა და ცხოვრების ფილოსოფიის ერთნაირი ხარისხობრივი აღწერა, სწავლების ცენტრალურ მასალაში სხვადასხვა რელიგიისა და ცხოვრების ფილოსოფიის არსებული პროპორციის შენარჩუნებით.

(iii) 2-4(4) განყოფილებიდან ნაწილობრივი განთავისუფლების დებულების ცალკე დებულებად გამოყოფა, რომელიც განთავისუფლების სქემაში სათანადოდ გაითვალისწინებს მშობელთა უფლებებს და უმცირესობათა დაცვის საჭიროებას; განთავისუფლების შესახებ მიმართვის დებულებების გამარტივება; აქტში სკოლის ვალდებულების ჩამოყალიბება ინფორმაციის მიწოდებასთან და განთავისუფლების სქემის პრაქტიკული განხორციელების შესახებ სკოლებში ინფორმაციის გავრცელებასთან დაკავშირებით.

(iv) ახალი პროგრამის შემუშავება, რომელშიც რელიგიის პრაქტიკად მიჩნეული ელემენტები მკაფიოდ იქნება გამიჯნული სხვა ელემენტებისგან, მაგრამ შენარჩუნებული იქნება საგნის სხვადასხვა ელემენტების განაწილება.

(v) პროგრამის სწავლებისას სამუშაო მეთოდების არჩევაზე და საგნის ინსტრუქციებზე აქცენტის გაკეთება, რაც შეზღუდავს სწავლების ელემენტებში რელიგიის პრაქტიკულ განხორციელებას. მრავალფეროვანმა და ინტერაქტიულმა სამუშაო მეთოდმა ხელი უნდა შეუწყოს საგნის ყველა ასპექტის გადაცემას. ხაზგასმით აღინიშნა, რომ მასწავლებლებმა განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციონ სამუშაო მეთოდებს, რომლებიც შესაძლოა მიჩნეული იქნეს რელიგიის პრაქტიკულ განხორციელებად, ადაპტირებული სწავლების უზრუნველყოფის ჩათვლით.

(vi) შეთავაზებული ცვლილებები განხორციელდებოდა 2005-2006 სასწავლო წლიდან. ღონისძიებათა შემოღება 2005 წლის შემოდგომიდან მასწავლებელთა უნარ-ჩვევებისა და კომპეტენციის განმტკიცებას მოითხოვდა. მთავრობა უნარ-ჩვევებისა და კომპეტენციის განმტკიცებაზე მუშაობას დაიწყებდა ახალი პროგრამის შემუშავების დასრულებისთანავე.

(viii) მათი შვილის/შვილების ადაპტირებული სწავლების მიმართ მშობელთა სურვილებისადმი უფრო მოქნილი მიდგომები უნდა ჩამოყალიბდეს. საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელი უნდა იყოს სრულად განთავისუფლება დროებით საფუძველზე იმ მშობლებისთვის, რომლებიც ამას მოითხოვდნენ შემოთავაზებული მუდმივი სქემების განხორციელებამდე. მთავრობის დადგენილების საფუძველზე სამინისტრომ საჭირო ცვლილებების გადასინჯვა დაიწყო. 2005 წლის 29 აპრილს სამინისტრომ წინადადებები წარუდგინა მთავრობას, რომლებიც ამ უკანასკნელმა იმავე დღეს (Ot. prp.nr.91(2004-2005)) დაამტკიცა, ხოლო 2005 წლის 17 ივნისს, ამ წინადადებათა საფუძველზე, სამინისტრომ გარკვეული ცვლილებები და დამატებები შეიტანა 1998 წლის განათლების აქტში, რომლებიც მაშინვე შევიდა ძალაში. აღნიშნულის შედეგად რამდენიმე შესწორება იქნა შეტანილი 2-4(1) განყოფილებაში (მაგალითად, სიტყვა “რწმენა” შეიცვალა ფრაზით „ქრისტიანობის გააზრება“; საფუძვლიანი ცოდნის მოთხოვნა შეიცვალა ქრისტიანული საზოგადოებების შესახებ ცოდნის მოთხოვნით), ხოლო 1-2 განყოფილების მიზნის დებულებაზე მითითება ამოიღეს 2-4(3) განყოფილებიდან (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23). გარდა ამისა, ნაწილობრივ განთავისუფლების დებულება ამოიღეს 2-4(4) განყოფილებიდან და იგი ცალკე განყოფილებად (2-3A) ჩამოყალიბდა. მასში, inter alia, გათვალისწინებული იყო გამოთქმის „რელიგიური ღონისძიებები” (ყოფილ 2-4(4) განყოფილებაში), შეცვლა სიტყვით „ღონისძიებები” და ნაწილობრივ განთავისუფლების გავრცელება ისეთ ღონისძიებებზე, რომლებსაც მშობლები, თავიანთი რელიგიიდან ან ცხოვრების ფილოსოფიიდან გამომდინარე, საზიანოდ ან შეურაცხყმყოფლად მიიჩნევდნენ (იმ ღონისძიებებთან ერთად, რომლებსაც ისინი სხვა რელიგიის აღმსარებლობად ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობად აღიქვამდნენ).

II. შესაბამისი შიდასახელმწიფო კანონი და პრაქტიკა

47. ქვემოთ მოცემულია 1998 წლის განათლების აქტის შესაბამისი დებულებები.

48. ნაწილობრივი განთავისუფლების მიმართვისთვის მშობლებისგანდასაბუთების წარდგენის მოთხოვნა აღწერილია F-90-97 და F-03-98 ცირკულარულ წერილებში, რომლებიც ციტირებულია უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (იხ. ზემოთ, პუნქტი 48). ცირკულარულ წერილში სხვა პასაჟებიც იყო, რომლებიც რელევანტურია წარმოდგენილი საქმისთვის:

4. გადაწყვეტა: დიფერენცირებული სწავლება და პროგრამის ადგილზე ადაპტირება

4.1. ადაპტირებული სწავლება და პროგრამაზე ადგილზე მუშაობა როგორც მთავარი პრინციპი

სავალდებულო სასკოლო განათლების აქტის მე-13 განყოფილების მე-10 ქვეგანყოფილება ადგენს, რომ სკოლამ, განსაკუთრებით - დაწყებითმა სკოლამ, რომელიც განთავისუფლების შესახებ შეტყობინებას ღებულობს, საკითხი შეძლებისდაგვარად უმოკლეს დროში უნდა გადაწყვიტოს, „პროგრამის ფარგლებში დიფერენცირებული სწავლების“ უზრუნველყოფის მეშვეობით.

აქტში ნახსენები დიფერენცირებული სწავლება მჭიდროდაა დაკავშირებული სწავლების პრინციპების ადაპტირებასთან, რომლებიც ზოგადად ხაზგასმულია სასკოლო პროგრამაში (Læreplanverket, L97) და ჩართულია სავალდებულო სასკოლო განათლების აქტის მე-7 განყოფილებაში. პრინციპებსა და მითითებებში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ერთობისა და ადაპტაციის პრინციპებს ერთიანი სასკოლო სქემის ფარგლებში. ქვემოთ მოცემულია მათი ფორმულირება:

საჭიროა ინდივიდუალური ადაპტირება, რათა ყველა მოსწავლემ თანაბარი უზრუნველყოფა მიიღოს. ამ მიზნით სასკოლო კურსის ყველა ასპექტი - გაკვეთილის გეგმა, სამუშაო მეთოდები, ორგანიზება და დამხმარე სასწავლო მასალა - ადაპტირებული უნდა იქნეს მოსწავლეთა შესაძლებლობებთან.

გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ ეს იძლევა განსხვავებული მიდგომებისა და გაკვეთილის გეგმის ღრმად შესწავლის შესაძლებლობას, ასევე მასალისტიპის, სირთულის, მოცულობის, სწავლების ტემპისა და თანმიმდევრულობის ცვლილების საშუალებას (იხ. L97/L97შ).

...

4.2 დიფერენცირება KRL საგნის პროგრამაში - დიფერენცირება ღონისძიებებისა და არა ცოდნის

ნორმატიული აქტის შესაბამისად, სკოლა, რომელიც განთავისუფლების შესახებ შეტყობინებას ღებულობს, ვალდებულია მოძებნოს საკითხის გადაწყვეტის გზა, სადაც გათვალისწინებული იქნება პროგრამის ფარგლებშიდიფერენცირებული სწავლება. დიფერენცირებული სწავლების მუნიციპალური ვალდებულება მაქსიმალური ინტენსივობით მოითხოვება, განსაკუთრებით - დაწყებითი სკოლის დონეზე. ნორმატიული აქტი აცხადებს, რომ დიფერენცირებული სწავლება უნდა განხორციელდეს იგივე პროგრამის შესაბამისად და რომ ეს არის არა ცოდნის, არამედ ღონისძიებათა დიფერენცირება. ვინაიდან საგნის ცოდნისგან განთავისუფლება დაშვებული არ არის, მოსწავლეებმა, რომლებსაც მინიჭებული აქვთ განთავისუფლება, სწავლება უნდა გაიარონ პროგრამის ფარგლებში.

ნაწილობრივი განთავისუფლების გამოყენების შემთხვევებში, ალტერნატივა არის არა სხვა საგნის ან სხვა პროგრამის სწავლება, არამედ სხვა ღონისძიებები და KRL საგნის პროგრამასთან მუშაობის სხვა ფორმები. სკოლამ აღნიშნული ცოდნა მოსწავლეს უნდა გადასცეს სხვადასხვა მეთოდოლოგიური მიდგომებით. განთავისუფლება მაინც შეიძლება ზოგიერთი ძირითადი თემისგან, რომელიც კონკრეტულ ღონისძიებებს შეიცავს. ამის მაგალითია, ძირითადი თემა, რომელიც მოსწავლისაგან ათი მცნების დაზეპირებასმოითხოვს (ქრისტიანული რწმენა და ეთიკა, მე-6 კლასი). თუმცა არ შეიძლება ვინმეს არ მოეთხოვოს იცოდეს ათი მცნების შესახებ. სწავლების დიფერენცირებული კურსი აუცილებლად უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლეთა რელიგიურ კუთვნილებას ან ფილოსოფიურ შეხედულებებს და მაქსიმალურად უნდა უზრუნველყოფდეს, რომ მოცემულ კლასში ყველა მოსწავლე ცოდნის ერთსა და იმავე სფეროს ითვისებდეს, მაგრამ სხვადასხვა ადაპტირებული მეთოდებით.

დიფერენცირების საჭიროების ფარგლები დამოკიდებულია -

იმ რელიგიურ ან ფილოსოფიურ ჯგუფზე, რომელსაც მშობელთა ჯგუფები მიეკუთვნებიან, და - იმ ღონისძიებათა სახეებზე, რომელთაგან განთავისუფლებასაც ისინი ითხოვენ.

6. სპეციფიკურ ღონისძიებათა დიფერენციაცია

KRL საგნის ინსტრუქცია შეიცავს საგანზე მუშაობისთვის საჭირო განმარტებებს,ასევე განიხილავს საკითხებს, რომლებიც ქვემოთაა მოცემული. თუმცა ზოგიერთი საკითხი უფრო ამომწურავადაა განხილული. იხილე აგრეთვე ინსტრუქციაში მოცემული კონკრეტული მაგალითები თითოეული სასწავლო წლისათვის.

ქვემოთ ჩვენ მოგვყავს მაგალითები სხვადასხვა ღონისძიებაზე მუშაობის შესახებ და ვიხილავთ სხვა საკითხებს, რომლებიც შესაძლოა ამ განხილვის დროს წამოიჭრას:

6.1 ლოცვები, მრწამსი და სხვა მნიშვნელოვანი რელიგიური ტექსტები

ზოგიერთი ღონისძიება, როგორიცაა მრწამსის დაზეპირება და მოყოლა, ათი მცნება და ლოცვები (LS97 გვ. 96 და 101; და LS7S გვ.101-109), ზოგმა მშობელმა და მეურვემ შეიძლება მიიჩნიოს კონკრეტული რელიგიის აღმსარებლობად და/ან მის მიმდევრობად. ასეთი სახის ღონისძიებებიდან განთავისუფლების შესახებ შეტყობინების მიღების შემდეგ სკოლამ დიფერენცირებული სწავლება უნდა შესთავაზოს, რაც მოსწავლეს ამ ტიპის მასალაზე განსხვავებული მუშაობის საშუალებას მისცემს.

თუ მშობლები ამას დამაკმაყოფილებლად მიიჩნევენ, მათ შეუძლიათ ნება დართონ თავიანთ შვილებს დაესწრონ ლოცვებს და სხვა რელიგიათა მრწამსის გადაცემის ღონისძიებებს, იმ პირობით, რომ ბავშვებს დაეხმარებიან საჭირო დისტანციაზე იყვნენ ამ მასალისაგან და იქ მიმდინარე მოვლენებისაგან (ამასთან დაკავშირებით იხილე ზედა განყოფილება, რომელიც მონაწილისა და მაყურებლის როლს ეხება). ასეთი ღონისძიებები ასევე შეიძლება დაიგეგმოს ინდივიდუალური სამუშაო პერიოდისთვის და ჯგუფური სამუშაოსთვის, რომელშიც ადაპტირებულია სხვადასხვა მიდგომები.

6.2 ჰიმნების მღერა

მაშინ, როდესაც ქრისტიანული ტრადიციების მქონე ბავშვებისთვის ჰიმნთა სიმღერის გაკვეთილებია ორგანიზებული მათი რელიგიისა და კულტურული ტრადიციების მნიშვნელოვანი მახასიათებლების უკეთ აღქმის მიზნით, ჯეროვანი ყურადღება უნდა მიაქციონ აგრეთვე მოსწავლეებს, რომლებიც ამ ტრადიციას არ მისდევენ. ჰიმნთა მღერა შეიძლება ქრისტიანული ცოდნის და რელიგიის და ეთიკური განათლების გაკვეთილების მიღმაც განხორციელდეს, მაგალითად, მუსიკის სწავლების პერიოდში. ჰიმნები შეიძლება ჩართული იქნეს სიმღერის საათებში, როდესაც მათ მუსიკალურ კონტექსტს ექცევა ყურადღება და განიხილება, როგორც ჩვენი სასიმღერო კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილი.

მოსწავლეებმა, რომლებიც ჰიმნთა მღერისგან განთავისუფლებული არიან, ჰიმნზე სხვა სახით უნდა იმუშაონ, შეიძლება ცალკე ჯგუფში. მათ შეუძლიათ მოისმინონ ჰიმნი და შემდეგ მათ შეიძლება მისცენ შემდეგი სახის დავალებები: რის შესახებ არის ჰიმნის ტექსტი? შეგიძლიათ დაუკავშიროთ ჰიმნის შინაარსი კონკრეტულ დღესასწაულს? თუ ასეა - რატომ? რატომ არის ეს ჰიმნი მნიშვნელოვანი ქრისტიანული ტრადიციისთვის? კიდევ ერთი შესაძლებლობა შეიძლება იყოს ჰიმნთა და სიმღერების გამოყენება დემონსტრირების სამუშაოსთვის, რომელიც მოიცავს სიმღერებში, ჰიმნებსა და მუსიკაში მეტ ჩაღრმავებას და მათი ფუნქციების განსაზღვრას სხვადასხვა რელიგიებში.

იხილე აგრეთვე KRL საგნის სწავლების ინსტრუქცია, გვ. 23.

6.3 ეკლესიებში და რელიგიური შეკრებების სხვა შენობებში რიტუალებზე დასწრება/ვიზიტები

ზოგ მშობელს შეიძლება სურდს, მისი შვილი განთავისუფლებული იყოს ეკლესიაში ან სხვა საღმრთო მსახურების შენობაში შესვლისგან. ზოგმა შესაძლოა სწავლების სიტუაციაში ერთმანეთისაგან განასხვავოს ღვთისმსახურებაზე დასწრება და ეკლესიაში ან სხვა რელიგიური ხასიათის შეკრების ადგილების ექსკურსიის სახით მონახულება. რა პოზიციაც არ უნდა ჰქონდეს მშობელს, ასეთი ვიზიტების დაგეგმვისას აუცილებელია სკოლასა და ოჯახს შორის თანამშრომლობა.

ექსკურსიები

მეოთხე კლასში მოსწავლეები უნდა გაეცნონ ეკლესიათა სქემებს, ელემენტებს და შიდა მოწყობილობას, ასევე ზოგიერთ მნიშვნელოვან ქრისტიანულ სიმბოლოებს (პროგრამის თემები: ქრისტიანული დღესასწაულები, რელიგიური სიმბოლოები, ადგილობრივი ქრისტიანული მრევლის ცხოვრება). მრავალი მოსწავლე ამის შესახებ ცოდნას პედაგოგთა მიერ ადგილობრივ ეკლესიაში ექსკურსიის მეშვეობით ღებულობს. აქ ფოკუსირება ხდება ინფორმაციის მიწოდებაზე და ობიექტის გაცნობის მიზნებზე. გადაცემული ინფორმაცია შეიძლება ეხებოდეს ეკლესიის შენობის ისტორიას, ეკლესიის დეკორაციას, სიმბოლოებს და სხვადასხვა საგნის დანიშნულებას. ზოგმა მშობელმა/მეურვემ შესაძლოა ასეთი სახის ექსკურსიისგან ბავშვის განთავისუფლება მოითხოვოს, რადგან მიიჩნიოს, რომ იგი რელიგიურ საქმიანობაში მონაწილეობის ტოლფასია.

მოსწავლეთათვის, რომლებიც ეკლესიაში ვერ მიდიან, შეიძლება სკოლაში იქნეს ორგანიზებული სხვა ღონისძიება. იგი დაკავშირებული უნდა იყოს იმავე სფეროსთან, რათა მოსწავლეებმა იმავე სახის ცოდნა მიიღონ, რომელსაც ეკლესიაში ვიზიტის დროს მიიღებდნენ. მაგალითად, გაცნობის მიზნით საინფორმაციო ბუკლეტების, ადგილობრივი ისტორიის შესახებ პუბლიკაციების (არსებობის შემთხვევაში), მოცემული ეკლესიის ნახაზების, სურათების ან პლაკატების გადაცემა.

მაგალითები იხილე KRL საგნის სწავლების ინსტრუქციის 44-ე გვერდზე.

მსახურება სკოლაში

დაწყებითი სკოლების მიზანთა აღწერაში (L97 გვ. 94 და L97შ გვ. 100) ნათქვამია, რომ მოსწავლეებმა უნდა იარონ ადგილობრივი თემის ეკლესიაში და დაესწრონ ღვთისმსახურებას. ხაზგასმითაა ნახსენები, რომ ასეთი დასწრება სასკოლო განათლების ნაწილია (და არა ეკლესიის ბაპტისმალური მომზადების ელემენტი). ზოგიერთმა მოსწავლემ, რომელიც არაქრისტიანული ტრადიციის მიმდევარია, შეიძლება მოითხოვოს განთავისუფლება სკოლაში ორგანიზებული მსახურებისგან ან სხვა მსგავსი ღონისძიებისგან. ასეთ მოსწავლეებს დიფერენცირებული სწავლება უნდა შესთავაზონ. მაგალითად, თუ მოსწავლე მსახურებას ესწრება, მას შეიძლება დაავალონ დააკვირდეს ლიტურგიის სხვადასხვა ეტაპებს, აღნიშნოს, რა კავშირშია ჰიმნები მსახურების ძირითად თემებთან ან ნახოს როგორ ეხმარება გამოსახულება, ფერი, ტექსტი და მუსიკა მსახურების თემათა აღქმას.

ზოგმა მშობელმა შესაძლოა ღვთისმსახურებაზე დასწრებისგან სრულად განთავისუფლება მოითხოვოს. ამ მოსწავლეებს უნდა გააცნონ ქრისტიანული მსახურება დასწრებისაგან განსხვავებული ფორმებით, მაგალითად, საკლასო ოთახში სწავლებით, სადაც აქცენტი გადატანილი იქნება სურათებზე, მუსიკასა და ტექსტებზე.

ის, რაც აქ ეკლესიებთან დაკავშირებით ითქვა, ასევე ეხება მეჩეთების, სინაგოგების, ტაძრებისა და რელიგიური თავშეყრის სხვა ადგილების მონახულებას.

ილუსტრაციები და გამოსახულებათა აკრძალვა

განახლებული მსჯელობა იხილე KRL საგნის ინსტრუქციის 22-ე გვერდზე. განსაკუთრებით პრობლემური იგავები, პარალელური გამოსახულებები უფრო დეტალური მსჯელობა იხილე KRL საგნის ინსტრუქციის 30-ე, 32-ე, 50-ე და 52-ე გვერდებზე.

6.4 სხვა სფეროები

სამინისტრომ მიიღო შეკითხვები ქრისტიანული ცოდნის კურსისა და რელიგიური და ეთიკური განათლების სხვა ასპექტების შესახებ, მათ შორის:

სასცენო წარმოდგენები

პიესებს, პანტომიმას და სასცენო წარმოდგენებს შეუძლია ხელი შეუწყოს სასწავლო მასალის მიმართ კეთილგანწყობის ჩამოყალიბებას და მოსწავლეთა შორის ერთიანობის განმტკიცებას. ამასთანავე, ასეთი მიდგომები შეიძლება მოიცავდეს ღონისძიებას, რომლისგან შვილების განთავისუფლებაც შეიძლება ისურვოს ზოგმა მშობელმა/მეურვემ. ეს შეიძლება ეხებოდეს სასცენო წარმოდგენებს, სადაც პერსონაჟები წმინდანები არიან, მაგალითად, დაბადების თემაზე შექმნილ პიესებს.

ზოგმა შესაძლოა თქვას, რომ ეს არის „ღონისძიება“, რომლისგანაც სურს განთავისუფლება. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად შეიძლება მოცემულ მოსწავლეებს სასცენო წარმოდგენებთან დაკავშირებული სხვა მნიშვნელოვანი დავალება მისცენ, მაგალითად, დეკორაციის მომზადება, განათებისა და გახმოვანების დაგეგმვა, მათი დამონტაჟება და შემოწმება; უნდა მომზადდეს პროგრამები. საჭირო იქნებიან კონფერანსიე და მთხრობელი. საჭირო არიან ჟურნალისტები, რომლებიც პროგრამის აქტიური მონაწილეებისაგან ინტერვიუს აიღებენ, აღწერენ ღონისძიებას და წარმოდგენის შემდეგ საკლასო გაზეთს გამოუშვებენ. ეს არის რამდენიმე მნიშვნელოვანი დავალება, რომელიც შეიძლება შეასრულონ იმ მოსწავლეებმა, რომლებსაც სასცენო წარმოდგენებში უშუალო მონაწილეობა არ სურთ. ასევე არის საშუალებები, რომელთა მეშვეობითაც შეიძლება კლასში მათი ბუნებრივი ინტეგრირება, იმავდროულად მათ საშუალება ექნებათ, შეიძინონ მაყურებლის ჩვევები წარმოდგენილი მასალის და მისი წარმოდგენის ფორმის მიმართ.

ზოგმა მშობელმა შეიძლება თქვას, რომ მათი შვილები არ უნდა იყვნენ ჩართული არც სასცენო წარმოდგენებში და არც მათთან დაკავშირებულ რაიმე საქმიანობაში. ეს პოზიცია გათვალისწინებული უნდა იქნეს და ასეთი მოსწავლეებისთვის სხვა დავალებები უნდა მომზადდეს.

7. თანამშრომლობა სკოლასა და ოჯახს შორის - ღიაობა და ობიექტურობა

როდესაც მშობლები დარწმუნებული არიან, რომ საგნის სწავლება არ ეწინააღმდეგება მათ მრწამსს, საჭიროა მჭიდრო თანამშრომლობა სკოლასა და ოჯახს შორის.

მშობელთა რელიგიის ცოდნისა და ფილოსოფიური მიმდევრობის საფუძველზე მასწავლებლებს შეუძლიათ შეეცადონ დაგეგმონ მათი სწავლება, რაც მინიმუმამდე შეამცირებს განთავისუფლების საჭიროებას. საგნის სასწავლო გეგმა რაც შეიძლება ადრეულ ეტაპზე უნდა შემუშავდეს. გეგმაში სკოლამ უნდა აღწეროს დიფერენცირებული შეთავაზებები, რომლებიც ჩამოყალიბებულია სვადასხვა რელიგიისა და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისად. მშობლებისთვის გეგმის წარდგენა მათ საშუალებას მისცემს განიხილონ კონკრეტული ღონისძიებებისგან განთავისუფლების საჭიროება, თუ ასეთი სურვილი გაუჩნდებათ. ნაწილობრივ განთავისუფლების მიზნით მშობლებმა წერილობითი შეტყობინება უნდა გაუგზავნონ სკოლას. მათ სასკოლო პროგრამაში უნდა მიუთითონ რომელ ღონისძიებებს მიიჩნევენ სხვა რელიგიის აღმსარებლობად ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობად. ამის შემდეგ მშობლებმა უნდა გადაწყვიტონ - აირჩიონ დიფერენცირების ზოგადი შემოთავაზება, თუ სკოლას იგი შემუშავებული აქვს, ან, ამასთან ერთად, თუ ეს შესაძლებელია, ინდივიდუალური დიფერენცირებული შემოთავაზება მოითხოვონ. სკოლასა და ოჯახს შორის ამ გზით დამყარებული დიალოგის მეშვეობით შესაძლებელია მოსწავლეთათვის სფეციფიკური სწავლების განსაზღვრა.

თუ მშობლები სკოლას აცნობებენ, რომ სურთ განთავისუფლება მხოლოდ აშკარად რელიგიური ღონისძიებებისგან, რომლებიც კანონმდებლობის მიზნებისთვის აღწერილია, როგორც „მრწამსის ან ლოცვათა წარმოთქმა, რელიგიური ტექსტების დაზეპირება, ჰიმნთა მღერაში მონაწილეობა და სხვადასხვა მრევლში რიტუალებსა და ღვთისმსახურებაზე დასწრება“, ასეთი შეტყობინება ზოგადად სწორედ ამ ტიპის ღონისძიებებს ეხება. აქედან გამომდინარე, თითოეული რელიგიური ღონისძიების შესახებ შეტყობინების გაგზავნა საჭირო არ არის.

სკოლისა და ოჯახის თანამშრომლობის პროცესში სკოლის კოლექტივმა პატივი უნდა სცეს მოსწავლეთა განსხვავებულ რელიგიურ კუთვნილებას. ამას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ენობრივი და კულტურული უმცირესობების წარმომადგენლებთან ურთიერთობისას.

8. ადმინისტრაციული პროცედურები

განთავისუფლების შესახებ შეტყობინებასთან დაკავშირებით მიღებული დადგენილებები ინდივიდუალური დადგენილებებია საჯარო ადმინისტრაციული აქტის საფუძველზე და, აქედან გამომდინარე, მათი გასაჩივრება შეიძლება ეროვნული განათლების ოფისებში სავალდებულო სასკოლო განათლების აქტის 34-ე განყოფილების მე-3 ქვეგანყოფილების შესაბამისად. მუნიციპალიტეტს შეუძლია გადაწყვეტილების მიღების დელეგირება მოახდინოს სკოლის დირექტორზე. დადგენილების მიღებამდე საკითხი ღრმად უნდა იქნეს შესწავლილი; იხილე საჯარო ადმინისტრაციული აქტის მე-17 განყოფილება.

9. სახელმძღვანელოები - საგნის სწავლების ერთ-ერთი საშუალება

სამინისტროს სურს ხაზგასმით აღნიშნოს, რომ სავალდებულოა სასწავლო პროგრამა და არა სახელმძღვანელოები. საგნის სახელმძღვანელო სწავლების ერთ-ერთი საშუალებაა, მრავალ სხვა საშუალებასთან ერთად, რომლებიც საგნის მიზნების მისაღწევად გამოიყენება. სავალდებულო სწავლებაში გამოყენებული სახელმძღვანელოები უნდა დამტკიცდეს. მაშინაც კი, როდესაც სახელმძღვანელო უკვე დამტკიცებულია, მასში შეცდომების არსებობის რისკი მაინც არსებობს. თუ მასწავლებელი სახელმძღვანელოში შესაძლო შეცდომას შეამჩნევს, იგი საკითხს უფრო დეტალურად უნდა ჩაუღრმავდეს, რათა საგნის სწორად სწავლება უზრუნველყოს.

მიუხედავად იმისა, რომ საგნის სახელმძღვანელოთა მარეგულირებელი სპეციალური გადასინჯვა გაუქმდა (ყოფილი დებულება სახელმძღვანელოთა შესახებ, განყოფილება 4), სამინისტრო აღნიშნავს, რომ სახელმძღვანელოთა გადასინჯვის სისტემა კვლავ იარსებებს. სხვა სახელმძღვანელოებთან ერთად განხილული იქნება სახელმძღვანელოები რელიგიური და ფილოსოფიური საზოგადოებებისთვის, რათა სხვადსხვა რელიგია და ფილოსოფიური მრწამსი წარმოდგენილი იქნეს მისი კონკრეტული მახასიათებლების შესაბამისად.”

49. სამინისტროს მიერ 1999 წელს გამოშვებული ნორვეგიის ათწლიანი სავალდებულო სწავლების პროგრამა („პროგრამა“) აცხადებს:

„საგნის სწავლების მიზანია მოსწავლეებს გადასცეს დეტალური ცოდნა ქრისტიანობისა და ცხოვრებაზე ქრისტიანული შეხედულებების შესახებ, ასევე საკმარისი ცოდნა სხვა რელიგიათა და ფილოსოფიების შესახებ. შესაბამისად, პროგრამის მნიშვნელოვანი ელემენტებია ბიბლიური მოთხრობები და სხვა ბიბლიური მასალა, ქრისტიანობის ისტორიის განვითარების ძირითადი მიმართულებები და მთავარი მოქმედი პირები და ქრისტიანული რწმენისა და ქრისტიანული ეთიკის საფუძვლები. საგანი ასევე მოიცავს დღეისათვის მოქმედ რელიგიათა ძირითად მახასიათებლებს და ფილოსოფიურ მრწამსს, ასევე კაცობრიობის ბუნებასთან დაკავშირებული ფილოსოფიისა და ზოგადი ეთიკის მთავარ საკითხებს. როგორც ქრისტიანობის, ისე სხვა რელიგიებისა თუ მიმდინარეობათა სწავლებისას ერთი და იგივე მეთოდები უნდა გამოიყენებოდეს. საგნის გადაცემა უნდა მოხდეს გახსნილი სახით და მან ხელი უნდა შეუწყოს არსში წვდომას, პატივისცემასა და დიალოგს რწმენათა და ფილოსოფიათა შორის არსებულ საზღვრებში, ასევე რელიგიური და მორალური საკითხების აღქმას და შემწყნარებლობას. საკლასო ოთახი რომელიმე კონკრეტული რელიგიის ქადაგების ადგილი არ არის. საგნის სწავლების მიზანია კონკრეტული რწმენის შესახებ ინფორმაციის გადაცემა და არა ამ რწმენის დანერგვა. მან ასევე უნდა გაითვალისწინოს ინდივიდუალურ მოსწავლეთა თვითმყოფადობის განცდა და მათი კულტურული კუთვნილება, თუმცა იმავდროულად უნდა განავითაროს დიალოგი ზიარი კულტურის ფარგლებში.

სხვადასხვა რწმენისა და ცხოვრებაზე შეხედულებების უკეთ აღქმის მიზნით ისინი ნაცნობ კონტექსტში უნდა დალაგდეს. სავალდებულო სასკოლო განათლების სისტემაში საგანს სხვადასხვა ფუნქცია აქვს, როგორიცაა, ტრადიციების გადაცემა, თვითმყოფადობის განცდის შენარჩუნება, შინაგან ხედვათა დაკავშირება და დიალოგის ხელშეწყობა“.

საგნის სტრუქტურა

ვინაიდან საგანი ახალია და იგი მოსწავლეებისთვის არის გამიზნული, მნიშვნელოვანია, რომ სხვადასხვა მრწამსის მქონე მშობლებმა და მოსწავლეებმა კარგად იცოდნენ სასწავლო გეგმა და მისი შინაარსი. იმისათვის, რომ მშობლებს სრული წარმოდგენა ჰქონდეთ სასწავლო გეგმის შესახებ, იგი იმგვარად უნდა იქნეს ფორმულირებული, რომ ისინი ადვილად მიხვდნენ რა თემებთან ექნებათ შეხება მოსწავლეებს სწავლების სხვადასხვა ეტაპზე.

50. პროგრამაში ჩამოყალიბდა საგნის მთავარი მიზნები და ამოცანები და საგნის ძირითადი ელემენტები I-IV, V-VII და VIII-X კლასებისთვის. საგნის ძირითადი მიზნები შემდეგი სახით იყო აღწერილი:

მოსწავლეთა პიროვნული აღზრდისა და განვითარების სტიმულირება” I-IV კლასებისთვის ამოცანების ჩამოყალიბების შემდეგ პროგრამაში ჩამოთვლილია საგნის ძირითადი ელემენტები ამ კლასებისთვის. თითოეული მათგანი შემდეგნაირადაა დასათაურებული: „ბიბლიური მოთხრობები“ „თხრობითი მასალა ეკლესიის ისტორიიდან“, „ქრისტიანული დღესასწაულები,რელიგიური სიმბოლოები და ადგილობრივი ქრისტიანული საზოგადოების ცხოვრება“, „მორალური ცნობიერების განვითარება: მე და სხვები”. „სხვა რელიგიები და ეთიკური ორიენტაციები“ შეიცავს „იუდაიზმს“, „ისლამს“, „ინდუიზმს“, „ბუდიზმს“, „ჰუმანიზმს“ და „ბერძნულ მითოლოგიას“.

პროგრამაში ჩამოყალიბებულია საგანთან დაკავშირებული ამოცანები

V-VII კლასებისთვის. მასში არის შემდეგი პასაჟი:

„ქრისტიანული სარწმუნოება და ეთიკა

მოსწავლეებმა უნდა ისწავლონ ქრისტიანული სარწმუნოების საფუძვლები და ქრისტიანული ეთიკა, ლუთერის მცირე კატეხიზმოს შუქზე. სხვა რელიგიები

მოსწავლეებმა უნდა ისწავლონ ისლამის, იუდაიზმის, ინდუიზმის და ბუდიზმის ძირითადი მახასიათებლები და მათი მნიშვნელოვანი იგავები.

საერო ორიენტაცია

მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ საერო ორიენტაციის შესახებ, ჰუმანისტური ტრადიციებისა და ცხოვრებაზე თანამედროვე ჰუმანისტური შეხედულებების შესახებ.”

V-VII კლასების საგნის ძირითადი ელემენტები მოიცავდა „ბიბლიის ისტორიას“, „ადრეული ქრისტიანობის ისტორიას“ („შუა საუკუნეებს“ VI კლასში და „რეფორმისტულ პერიოდს” VII კლასში), „ქრისტიანულ სარწმუნოებასა და ეთიკას“. საგანი „სხვა რელიგიები“ მოიცავდა „ისლამს“ V კლასში, „იუდაიზმს“ VI კლასში და „ინდუიზმს“ და „ბუდიზმს“ VII კლასში. გარდა ამისა, V-VII კლასებში საგანი შეიცავდა შემდეგ ელემენტებს: „მორალური ცნობიერების განვითარება: ღირებულებები და არჩევანი” და „საერო ორიენტაცია“.

VI კლასისთვის, ინტერ ალია, განსაზღვრული იყო:

„ქრისტიანული სარწმუნოება და ეთიკა მოსწავლეებს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ:

- ზეპირად ისწავლონ ათი მცნება და გაეცნონ მთაზე ქადაგების ფუნდამენტურ ეთიკურ იდეალებს;

- ისწავლონ, თუ როგორ გამოიყენებოდა ეს ფუნდამენტური ეთიკური ტექსტები ქრისტიანობის ისტორიაში და როგორ გამოიყენება ისინი დღეს.“ ჩამონათვალში, თემის „სხვა რელიგიები, იუდაიზმი“ მიმართ, არ იყო ნახსენები „გაცნობის“ ტოლფასი ტერმინი.

VIII-X კლასებისთვის საგანთან დაკავშირებული ამოცანების მითითების შემდეგ პროგრამაში ჩამოთვლილი იყო საგნის ძირითადი ელემენტები, კერძოდ, „ბიბლიის ისტორია, მხატვრული ჟანრი ბიბლიაში“, „ქრისტიანობის თანამედროვე სხვადასხვა განმარტება“, „რელიგიის გამოხატვა ჩვენს დროში“, „ადამიანის ფილოსოფიური განმარტება, ღირებულებები და ნორმები”.

საჩივრები

51. განმცხადებელი მშობლები ჩიოდნენ, რომ კომპეტენტური შიდასახელმწიფო ორგანოების მიერ ბავშვების KRL საგნისგან განთავისუფლების მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობით დაირღვა მშობლების უფლებები კონვენციის საფუძველზე. რელიგიის სწავლების გაკვეთილებზე ბავშვების სავალდებულო დასწრებით მოხდა მათი მშობლების სინდისისა და რელიგიის თავისუფლების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა კონვენციის მე-9 მუხლის საფუძველზე. ამით ასევე დაირღვა მშობელთა უფლება 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მეორე წინადადების საფუძველზე, რომელიც უზრუნველყოფს განათლებას და სწავლებას მათი რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისად.

52. გარდა ამისა, ნაწილობრივ განთავისუფლების უფლების განხორციელების ძირითადი ასპექტებიდან გამომდინარე, სირთულეები ნიშნავდა, რომ არაქრისტიან მშობლებს მეტი ტვირთი ეკისრებოდათ, ვიდრე ქრისტიანებს, რადგან მათ არ სჭირდებოდათ KRL საგნისგან განთავისუფლება, რომელიც უმრავლესობის პოზიციის შესაბამისად იყო შემუშავებული. მათი აზრით, ეს დისკრიმინაციის ტოლფასი იყო. ამრიგად, ასევე დაირღვა კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლები და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში.

სამართალი

I. 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

53. განმცხადებელი მშობლები ჩიოდნენ როგორც კონვენციის მე-9 მუხლის, ისე 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, იმის გამო, რომ შიდასახელმწიფო ორგანოებმა მათ შვილებს არ მიანიჭეს განთავისუფლება KRL საგნისგან, რომელიც ქრისტიანობას, რელიგიასა და ფილოსოფიას ასწავლიდა ნორვეგიის ათწლიან სავალდებულო სასკოლო განათლების სისტემაში.

54. მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის მე-9 მუხლის საფუძველზე ბავშვთა საჩივრები 2004 წლის 26 ოქტომბერს დაუშვებლად იქნა გამოცხადებული, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მშობელთა საჩივრის განხილვა უფრო მიზანშეწონილია 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, როგორც lex specialis განათლების სფეროში. აღნიშნული მუხლი აცხადებს:

„არავის არ შეიძლება ეთქვას უარი განათლების უფლებაზე. ნებისმიერი ფუნქციის განხორციელებისას, რომელსაც სახელმწიფო კისრულობს განათლებასა და სწავლებასთან დაკავშირებით, ის პატივს სცემს მშობელთა უფლებას, უზრუნველყონ თავიანთი რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისი განათლება და სწავლება.“

ა. მხარეთა მოსაზრებები

1. განმცხადებლები

55. განმცხადებლები აღნიშნავდნენ, რომ KRL საგანი არც ობიექტური იყო, არც მნიშვნელოვანი და არც პლურალისტული 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლით დაფუძნებულ კრიტერიუმთა მიზნებისთვის, რომლებიც სასამართლომ განსაზღვრა თავის გადაწყვეტილებაში საქმეზე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი. ამ კონტექსტში ისინი ასევე მიუთითებდნენ „ნეიტრალურობისა და ობიექტურობის“ კრიტერიუმზე, რომელიც სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებით გამოაცხადა გაეროს კომიტეტმა საქმეში ჰარტიკაინენი ფინეთის წინააღმდეგ. მოსწავლეთა რელიგიურ თვითმყოფადობაზე ძირითადი აქცენტის გადატანა, ქრისტიანული მიზნის დებულების სამართლებრივი ჩარჩო, პროგრამა, რომელმაც სრულად შეითვისა რელიგიური ხედვა და აქებდა ქრისტიანულ რწმენას და ტრადიციებს, სახელმძღვანელოები, რომლებიც ტრადიციულ ქრისტიანულ მოძღვრებას შეიცავდა, საბოლოო ჯამში აშკარად მიუთითებდა, რომ პროგრამა ობიექტური არ იყო.

56. სადავო საკითხი, კერძოდ, არღვევდა თუ არა ნორვეგიის დაწყებითი სკოლის საგანი ადამიანის უფლებათა შესაბამის სტანდარტებს რელიგიის თავისუფლების, მშობელთა უფლებების, პირადი ცხოვრების თავისუფლებისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის თვალსაზრისით, განსაკუთრებული ქრისტიანული დომინირების მქონე საზოგადოების უფრო ფართო კონტექსტში უნდა იქნეს განხილული. ნორვეგიას ჰქონდა სახელმწიფო რელიგია და სახელმწიფო ეკლესია, სადაც კონსტიტუციური უპირატესობა ქრისტიანულ (ევანგელისტურ-ლუთერანულ) რწმენას ენიჭებოდა. სახელმწიფო სკოლებში და სკოლამდელ დაწესებულებებში ქრისტიანული მიზნის დებულება მოქმედებდა. სახელმწიფო ეკლესიის მღვდელმსახურები იყვნენ შეიარაღებულ ძალებში, ციხეებში, უნივერსიტეტებსა და საავადმყოფოებში. სახელმწიფო მაუწყებლობაში გადასცემდნენ ქრისტიანულ ლოცვებსა და მსახურებას. მოსახლეობის არანაკლებ 86%25 სახელმწიფო ეკლესიას - ნორვეგიის ეკლესიას მიეკუთვნებოდა.

57. მიუხედავად ამისა, არაქრისტიანი მოსახლეობისთვის რელიგიის თავისუფლება სხვადასხვა სახით იყო უზრუნველყოფილი, მათ შორის, სახელმწიფო სკოლებში მანამდე არსებული ქრისტიანული მოძღვრებისსწავლების გაკვეთილებისგან განთავისუფლების სქემებით. ზოგადი განთავისუფლების უფლება, რომლითაც 150-ზე მეტი წლის განმავლობაშისარგებლობდნენ, 1997 წელს KRL საგნის შემოღების შემდეგ გაუქმდა. მთავრობის ერთ-ერთი მიზანი იყო მნიშვნელოვანი საკითხების სწავლებისას - მაგალითად, სტერეოტიპებისა და დისკრიმინაციის წინააღმდეგ ბრძოლა, ან სხვადასხვა წარმომავლობის უკეთ შემეცნება - ყველა მოსწავლის თავმოყრა საკლასო ოთახში.

58. განმცხადებლები არ ეწინააღმდეგებოდნენ კულტურათაშორისი დიალოგის ხელშეწყობისკენ სწრაფვას, პირიქით, ისინი მიიჩნევდნენ, რომ ახალი საგნის შემოღებით დასახული მრავალი მიზანი მისასალმებელი იყო და მტკიცედ უჭერდნენ მხარს. პრობლემას წარმოადგენდა ის, რომ KRL საგანი ამ მიზნებს ვერ ახორციელებდა, „ცხოვრების ფილოსოფიის“ საგნისგან განსხვავებით, რომელიც განმცხადებლებს მოსწონდათ.

59. განმცხადებლები მიუთითებდნენ 1998 წლის აქტის 2-4 განყოფილებაში ნახსენები რელიგიური ღონისძიებებისგან ნაწილობრივ განთავისუფლების წესზე და აღნიშნავდნენ, რომ ძნელი გასაგები იყო, როგორ შეიძლებოდა ეს მოთხოვნები შეთანხმებული ყოფილიყო „ობიექტურ და ნეიტრალურ“ და „პლურალისტულ და კრიტიკულ“ სწავლებასთან.

60. განმცხადებლები არ ეთანხმებოდნენ მოსაზრებას, რომ KRL საგანი მხოლოდ რამდენიმე ღონისძიებას შეიცავდა, რომლებიც რელიგიური ხასიათის ღონისძიებებად შეიძლებოდა მიჩნეულიყო. პროგრამა, სკოლებში გამოყენებული სახელმძღვანელოები და პროგრამის განხორციელებასთან დაკავშირებული ყველა ინფორმაცია მიუთითებდა, რომ საგნის ძირითადი ამოცანა - მოსწავლეთა საკუთარი ქრისტიანული საფუძვლის განმტკიცება - სწავლების ძირითადი ძარღვი იყო. KRL საგანს ამოფარებული მთავარი მიზანი იყო რელიგიური საფუძვლის უზრუნველყოფა მოსწავლეთა უმრავლესობისთვის, რომელიც ქრისტიანული სარწმუნოების მიმდევრი იყო. სხვა შემთხვევაში, 1998 წლის აქტის შესავალი დებულებები არ იქნებოდა ფორმულირებული ვალდებულებების სახით, რომლებიც მასწავლებლებისგან მოითხოვდა სწავლება განეხორციელებინათ ქრისტიანული მიზნის დებულების შესაბამისად.

61. შესაბამისი სახელმძღვანელოები შეიცავდა ელემენტებს, რომლებიც შეიძლებოდა მიჩნეულიყო ქრისტიანული სარწმუნოების აღმსარებლობად. მიუხედავად იმისა, რომ კანონით სახელმძღვანელოები საგნის სამართლებრივი ჩარჩოს ნაწილად არ იყო მიჩნეული, მათ ოფიციალური სტატუსი ენიჭებოდა კონტროლისა და დამტკიცების პროცედურის შედეგად, რომელსაც ახორციელებდა სახელმწიფო დაწესებულება, კერძოდ, ნორვეგიის სახელმძღვანელოთა სააგენტო (Norsk Læremiddelsentral).

62. ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის ქვაკუთხედი ნორმატიული და აღწერილობითი ცოდნის ერთმანეთისაგან გამიჯვნა იყო. შესაძლებელი იყო მოსწავლეთა განთავისუფლება გარკვეული ღონისძიებებისგან, მაგრამ არა ღონისძიების შინაარსის შესახებ ცოდნის მიღებისგან ან მოცემული სწავლებისგან. ისინი შეიძლება გაეთავისუფლებინათ დავალებისგან, მოეთხროთ ბიბლია, ემღერათ რელიგიური სიმღერები, ელოცათ და ა.შ., მაგრამ არა მათი შინაარსის შესახებ ცოდნის მიღებისგან. განთავისუფლების სქემის მთელი იდეა იმაში მდგომარეობდა, რომ შესაძლებელი იყო ცოდნისა და მონაწილეობის მენტალური „განცალკევების“ შენარჩუნება. ნავარაუდევი იყო, რომ მოსწავლეს შეეძლო „ესწავლა“ ტექსტი (მაგალითად, ლოცვები, ფსალმუნები, ბიბლიური მოთხრობები და მრწამსის შინაარსი) ისე, რომ მენტალურად არ დაქვემდებარებოდა არასასურველად მიჩნეულ ზემოქმედებას ან აღზრდას. თუმცა KRL საგნის შეფასებამ უჩვენა, რომ პრაქტიკაში ეს განსხვავება გაცნობიერებული არ ჰქონდათ, თვით მასწავლებლებსაც კი. წარმოდგენილი საქმის განმცხადებელმა მშობლებმა თავიანთ წერილობით ჩვენებებში აღნიშნეს, რომ მათი ბავშვების მიმართ ეს განცალკევება არ განხორციელებულა. ამრიგად, ნაწილობრივ განთავისუფლება მათთვის შესაძლო არჩევანი არ ყოფილა.

63. როდესაც მშობლები მოითხოვდნენ განთავისუფლებას სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც რელიგიურ ღონისძიებათა ჩამონათვალში არ შედიოდა, მათ თავიანთი მოთხოვნა „მოკლედ“ უნდა დაესაბუთებინათ, რათა სკოლას შესაძლებლობა ჰქონოდა, განეხილა, იყო თუ არა მოცემული ღონისძიება სხვა რელიგიის აღმსარებლობა ან სხვა ფილოსოფიური მრწამსის მიმდევრობა 1998 წლის აქტის 2-4(4) განყოფილების საფუძველზე. ყველა მშობლისთვის ადვილი როდი იყო დეტალურად სცოდნოდა სწავლების ყველა ელემენტი და მათგან გამოეყო ისინი, რომლებსაც არ ეთანხმებოდა, და მათგან განთავისუფლება მოეთხოვა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც KRL საგნის მთელი სტრუქტურა ეფუძნებოდა რელიგიურ კონცეფციას, რომელიც, პრინციპში, განმცხადებელთა ცხოვრების ფილოსოფიას ეწინააღმდეგებოდა.

64. განმცხადებელთათვის არასასიამოვნო იყო ის ფაქტი, რომ მათი მოსაზრებები და თავიანთი ფილოსოფიური მრწამსი სკოლის მასწავლებლებისა და ადმინისტრაციისათვის უნდა ეცნობებინათ და მათი მსჯელობის საგანი უნდა გამხდარიყო. მიუხედავად იმისა, რომ მშობლები ფორმალურად შეიძლება ვალდებული არ იყვნენ საკუთარი მრწამსის შესახებ განეცხადებინათ, მისი გამჟღავნება მათ ალბათ მაინც მოუწევდათ ნაწილობრივ განთავისუფლების მოთხოვნის დროს მიზეზების ჩამოყალიბებისას. განმცხადებელთა გამოცდილებით ეს მათ პატივსა და ღირსებაზე უარყოფით გავლენას ახდენდა.

65. ნაწილობრივ განთავისუფლების მოთხოვნის პროცედურა პრაქტიკულად მხოლოდ არაქრისტიან მშობლებს ეხებოდა. ზოგი მათგანი ემიგრანტი იყო და ნორვეგიულ სასკოლო სისტემას ცუდად ან სულ არ იცნობდა და მისთვის უცნობი რელიგიის საკითხზე თეორიული დიალოგისთვის საკმარისი არც ენა იცოდა და არც უნარ-ჩვევები ჰქონდა. თუმცა ეს საკითხი არ ეხებოდა განმცხადებლებს, რომლებიც ეთნიკური ნორვეგიელები იყვნენ. მაგრამ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ზეპირი თუ წერითი კომუნიკაციის კარგი უნარ-ჩვევები ჰქონდათ, ხოლო ზოგი მათგანი მშვენივრად იცნობდა ნორვეგიის სასკოლო სისტემას, განთავისუფლების მოთხოვნის პროცედურის დროს მათ ძალზე გაუჭირდათ დამაკმაყოფილებელი კომუნიკაცია დაემყარებინათ სკოლის ადმინისტრაციასთან. ერთ-ერთი სირთულე დაკავშირებული იყო იმ ასპექტების გამჟღავნებასთან, რომლებსაც მშობლები თავიანთი ფილოსოფიური მრწამსისთვის შეუსაბამოდ მიიჩნევდნენ. კიდევ ერთი პრობლემა თვით საგნის პრაქტიკული ორგანიზება იყო. იმისათვის, რომ გაერკვია, სწავლების რომელი ნაწილიდან სურდა განთავისუფლება, მშობელს ზუსტად უნდა სცოდნოდა სწავლების რა სახეს სთავაზობდნენ, დროის რომელ პერიოდში, რომელი სახელმძღვანელოები იქნებოდა გამოყენებული და რა სახის ღონისძიებების განხორციელება იყო დაგეგმილი. ისინი გულდასმით უნდა მიჰყოლოდნენ პროგრამას და სწავლებას, შესაძლოა თავიანთი შვილების ყოველდღიური „გამოკითხვით“ სწავლების მიმდინარეობისა და შინაარსის შესახებ. თუკი სასწავლო თემების აღქმა თეორიულად შესაძლებელი იყო, მშობლებს მაინც სჭირდებოდათ გაერკვიათ, თუ როგორ გადასცემდა პედაგოგი მასალას. შეფასების მოხსენებებმა უჩვენა, რომ სათანადო ინფორმაციის დროული მოპოვება ძალზე ძნელი იყო, რაც განმცხადებლებმაც გამოსცადეს.

66. გარდა ამისა, ნაწილობრივი განთავისუფლების სქემის შედეგად ზიანდებოდა ურთიერთობა მშობელსა და შვილს შორის. სკოლასა და მშობელს შორის “შუამავლის” როლი და ბავშვთა მიერ სხვებისაგან განსხვავებულობით გამოწვეული ზეწოლა იწვევდა უკმაყოფილებას განმცხადებლებსა და მათ შვილებს შორის, ასევე სტიგმის განცდას.

67. ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემა არ ფუნქციონირებდა განმცხადებლებისთვის, რომლებიც ცდილობდნენ განეხორციელებინათ ეს არჩევანი, რომელიც მათ პრაქტიკულ საშულებას არ სთავაზობდა. სქემა ითვალისწინებდა მათი ცხოვრების ფილოსოფიის დემონსტრირებას - პირდაპირი ან არაპირდაპირი გზით - და აიძულებდა მათ, დეტალურად სცოდნოდათ სხვა ფილოსოფიური მრწამსის დეტალები (რათა განთავისუფლების მოთხოვნის საშუალება ჰქონოდათ). მათ მძიმე ტვირთად აწვათ სწავლების მუდმივი მონიტორინგის აუცილებლობა, შეტყობინებათა გადაცემა, არგუმენტების მოყვანა და სხვა იმედგაცრუების ან სტიგმის განცდა. განმცხადებლები ხედავდნენ, თუ როგორი ზემოქმედების ქვეშ იყვნენ მათი შვილები იმის გამო, რომ სხვა ბავშვებისაგან გამოირჩეოდნენ. მათ ოჯახსა და სკოლას შორის გარკვეული “შუამავლის” როლის შესრულება უხდებოდათ და ერთგულებასთან წინააღმდეგობრივ გარემოში ცხოვრება უწევდათ. შესაძლებელი იყო განთავისუფლებული ბავშვების გამოყვანა საკლასო ოთახიდან და მათი სხვა ოთახში მოთავსება, სადაც ისინი, მითი- თებისამებრ, მოცემულ ღონისძიებას არც უსმენდნენ და არც მასში მონაწილეობას არ იღებდნენ. ეს სქემა კონფლიქტისა და სტიგმის დიდი პოტენციის მატარებელი იყო.

68. ასეთ ვითარებაში განმცხადებელებს სხვა არჩევანი არ ჰქონდათ, გარდა იმისა, რომ სრულად განთავისუფლება მოეთხოვათ, რაზედაც მათ უარი უთხრეს, და ისინიც იძულებული იყვნენ ნაწილობრივ განთავისუფლებითდაკმაყოფილებულიყვნენ, რომლის მოქმედების ფარგლებშიც არ ხდებოდა მათი უფლებების პატივისცემა.

69. განმცხადებელთა აზრით, სტერეოტიპებისა და დისკრიმინაციის წინააღმდეგ ბრძოლისა და ურთიერთპატივისცემისა და შემწყნარებლობის ხელშეწყობისათვის - რაც ახალი საგნის მიზანიც იყო - ნამდვილად არ იყო საუკეთესო გზა არაქრისტიანული ტრადიციებისა და ფილოსოფიის მქონე ადამიანთა იძულება, მონაწილეობა მიეღოთ სწავლებაში, რომელიც ძირითადად ქრისტიანული რელიგიის მახასიათებლებს ეფუძნებოდა. უკეთესი იქნებოდა ძველი სისტემის შენარჩუნება, სადაც ერთი საგანი ისწავლებოდა ქრისტიანული ოჯახებიდან გამოსული ბავშვებისათვის, ცხოვრების სხვა ფილოსოფიების ჩათვლით, ხოლო სხვებისთვის გათვალისწინებული იყო მეორე, არაკონფესიური საგანი, რომელიც ეფუძნებოდა საერთო მემკვიდრეობას, რელიგიათა ფილოსოფიას და ზოგადი ისტორიისა და ეთიკის საკითხებს. კიდევ უფრო უკეთესი იქნებოდა თავი შეეკავებინათ ნორვეგიის სასკოლო სისტემაში ქრისტიანობის, როგორც უპირატესი ელემენტის ჩართვისაგან და შეექმნათ საერთო, ნეიტრალური და ობიექტური საგანი რელიგიისა და ცხოვრების ფილოსოფიის სწავლებისთვის, რომელშიც გათვალისწინებული არ იქნებოდა რაიმე სახის რელიგიური ღონისძიებები ან პრივილეგია არ მიენიჭებოდა კონკრეტულ ქრისტიანულ მიმდინარეობას.

2. მთავრობა

70. მთავრობამ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ კიელდსენის, ბუსკ მადსენისა და პედერსენის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილებიდან გამომდინარეობდა, რომ არ შეიძლება დადგინდეს 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევა KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების უფლების არარსებობისსაფუძველზე. როგორც ამ გადაწყვეტილებაშია აღიარებული (§53), ცოდნაზე დაფუძნებული განათლების სისტემათა უმრავლესობამ შესაძლოა წარმოშვას მრწამსის საკითხი. მშობლებს იმის უფლებაც კი არ ჰქონდათ, ასეთი განათლების მიმართ პროტესტი გამოეთქვათ, რადგან, სხვა შემთხვევაში, „ყველა ინსტიტუციონალიზებული სწავლების პრაქტიკული განხორციელება რისკის ქვეშ დადგებოდა“. სრული განთავისუფლების უფლება, როგორც ამას განმცხადებლები მოითხოვდნენ, მოცემულ შემთხვევაში ინსტიტუციონალიზებულ და სავალდებულო სწავლებას კიდევ უფრო განუხორციელებელს ხდიდა.

71. მთავრობამ განაცხადა, რომ ნაწილობრივი დასაშვებობის საკითხზე სასამართლოს მიერ 2004 წლის 26 ოქტომბერს მიღებული დადგენილების შედეგად საქმის ფარგლების გაყოფა მოხდა, რამაც ორი საკითხი წამოჭრა. პირველი - რამდენად მოიცავდა KRL საგანი ზოგადად ინფორმაციისა და ცოდნის გადაცემას ისეთი ფორმით, რომელიც შესაძლებელი იყო ობიექტურად მიეჩნიათ ინდოქტრინაციად, ანუ, არაობიექტურ, არანეიტრალურ და არაპლურალისტულ სწავლებად. თუ ეს დადგინდებოდა, მაშინ დგებოდა მეორე საკითხი, კერძოდ, იყო თუ არა სრულად განთავისუფლების მოპოვების შესაძლებლობა ერთადერთი სასარგებლო ალტერნატივა, რომელიც მშობელთა სურვილებს გაითვალისწინებდა... KRL საგნის სასამართლოსეული შეფასება ობიექტური უნდა იყოს და არა განმცხადებელთა მოსაზრებებზე დაფუძნებული.იგი უნდა დაეყრდნოს ვარაუდს, რომ KRL -საგანი ისწავლებოდა არსებული ნორმატიული აქტებისა და ინსტრუქციების შესაბამისად. როგორც ჩანს, განმცხადებელთა აღქმა KRL საგნისა განსხვავდება იმ მოსაზრებებისაგან, რომლებიც შეიძლება ობიექტურად წარმოიშვას ფაქტებიდან.

72. KRL საგანი შეიქმნა სხვადასხვა წარმომავლობის მქონე მოსწავლეთა შორის ურთიერთგაგების, შემწყნარებლობისა და პატივისცემის ხელ- შესაწყობად და მათი საკუთარი თვითმყოფადობის, ნორვეგიის ეროვნული ისტორიისა და ღირებულებების, ასევე სხვა რელიგიებისა და ცხოვრების ფილოსოფიის მიმართ პატივისცემის განსავითარებლად. შესაბამისად, KRL საგანი მნიშვნელოვანი ღონისძიება იყო ნორვეგიის ვალდებულებათა შესასრულებლად, რომლებიც მას ეკისრებოდა გაეროს ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-13 მუხლის 1-ლი პუნქტის და გაეროს ბავშვთა უფლებების კონვენციის 29-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე.

73. პროგრამის დაახლოებით ნახევარი გამსჭვალული იყო ბიბლიისა და ქრისტიანობის შესახებ ცოდნის კულტურული მემკვიდრეობისა და ევანგელისტურ-ლუთერანული რწმენის ფორმით გადაცემით, და სხვა ქრისტიანულ მიმდინარეობათა შესახებ ცოდნის გადაცემით. დაახლოებით მეორე ნახევარი ეძღვნებოდა მსოფლიოს სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიების, ეთიკისა და ფილოსოფიური საგნების შესახებ ცოდნის გადაცემას, ქრისტიანული და ჰუმანისტური ღირებულებების აღქმისა და პატივისცემის ხელშეწყობას და სხვადასხვა რწმენისა და მრწამსის მქონე ადამიანთა შორის ურთიერთგაგების, ურთიერთპატივისცემისა და დიალოგის განვითარებას. აქედან გამომდინარე, თუ განმცხადებლები თავიანთი შვილების სახელით სრულად განთავისუფლებას მოითხოვდნენ, მაშინ ბავშვები ვერ მიიღებდნენ ცოდნას არა მხოლოდ ქრისტიანობის შესახებ, არამედ აგრეთვე სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიური მრწამსის, ასევე ეთიკური და ფილოსოფიური საკითხების შესახებ. მთავრობის აზრით, ის უბრალო ფაქტი, რომ საგანი იძლეოდა ცოდნას მსოფლიო რელიგიათა, ცხოვრების ფილოსოფიათა და ეთიკურ და ფილოსოფიურ საკითხთა შესახებ და რომ მისი მიზანი ჰუმანურ ღირებულებათა ხელშეწყობა და სხვადასხვა შეხედულებათა მქონე ადამიანებს შორის დიალოგის განვითარება იყო, საკმარისი უნდა იყოს დასკვნისთვის, რომ კონვენციის საფუძველზე არ შეი- ძლება მოითხოვებოდეს სრულად განთავისუფლების ნებართვის მიმცემი დებულება. ასეთი მოთხოვნა ხელს შეუშლიდა ნებისმიერ სავალდებულო სწავლებას, რომელიც ეხება არა მხოლოდ რელიგიებს, არამედ ცხოვრების სხვა ფილოსოფიებსა და ეთიკურ საკითხებს. იგი ნორვეგიის მიერ ადამიანის უფლებათა სხვა ხელშეკრულებების საფუძველზე ნაკისრი პოზიტიური ვალდებულებების შეუფერებელი იქნებოდა და ხელს შეუშლიდა მათ შესრულებას. მხოლოდ ამ საფუძველზე ყოველგვარი რისკის გარეშე შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ მშობლებს არ შეეძლოთ კონვენციის საფუძველზე მოეთხოვათ მათი შვილების KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლება.

74. მთავრობა არ დაეთანხმა განმცხადებელთა მოსაზრებას, რომ პროპორციულობის სავარაუდო დარღვევას შეეძლო გამოეწვია კონვენციის მე-9 მუხლითა და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული საკითხების წამოჭრა. უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეთათვის ქრისტიანული ცოდნის სწავლება კონვენციის საფუძველზე თავისთავად არ წარმოშობს საკითხებს, რადგან სწავლება მიმდინარეობდა ობიექტური, პლურალისტური და ბუნებრივი სახით. მეორე, თანამედროვე ნორვეგიულ საზოგადოებას ჰქონდა კანონიერი საფუძვლები მეტი დრო დაეთმო ქრისტიანობის შესახებ ცოდნის გადაცემისთვის, ვიდრე სხვა რელიგიებისა და ცხოვრების ფილოსოფიებისთვის. ეს საფუძვლები ჩამოყალიბებული იყო მოსამზადებელ სამუშაოთა დოკუმენტებში, პროგრამაში და KRL საგნის შემდგომ შეფასებაში.

75. მთავრობის აზრით, 1998 წლის აქტის ქრისტიანული მიზნის დებულებას არ შეეძლო წარმოეშვა პრობლემები კონვენციის მე-9 მუხლისა და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე. პირველი, დებულებაში ნათქვამი იყო, რომ იგი გამოიყენებოდა მხოლოდ „ოჯახთან შეთანხმებითა და თანამშრომლობით“.

ამრიგად, სკოლის ნებისმიერი დახმარება ბავშვთა ქრისტიანულად აღზრდაში მხოლოდ მშობლებთან შეთანხმებით ხდებოდა. მეორე, ადამიანის უფლებათა აქტის მე-3 განყოფილების საფუძველზე, 1998 წლის განათლების აქტის 1-2 განყოფილება უნდა განიმარტოს და გამოყენებული იქნეს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესაბამისად, რომლებიც შიდასახელმწიფო კანონდებლობაშია ჩართული ადამიანის უფლებათა აქტის მეშვეობით. შესაბამისად, ქრისტიანულიმიზნის დებულება ნორვეგიულ სკოლებში ქადაგების ან ინდოქტრინაციის სახით სწავლების უფლებას არ იძლევა.

76. KRL საგნის სწავლება პლურალისტული, ობიექტური და კრიტიკული სახითაც რომ ყოფილიყო ნავარაუდევი, ეს ფაქტი მაინც არ გამორიცხავდა ისეთ ღონისძიებებს, რომლებიც მიჩნეული იქნებოდა რელიგიურ ღონისძიებებად, როგორიცაა, მაგალითად, ექსკურსიები ეკლესიებში, სინაგოგებსა და მეჩეთებში ან ტაძრებში, ან სხვადასხვა რელიგიურ საზოგადოებებში რიტუალებსა და რელიგიურ მსახურებაზე დასწრება. იგი ასევე აუცილებელს არ გახდიდა KRL საგნისგან სრულად განთავისულფების

შესაძლებლობის უზრუნველყოფას.

77. KRL საგნის შემუშავებისას მთავრობამ სერიოზული და ჯეროვანი ყურადღება დაუთმო ისეთ ღონისძიებებში ჩართვის პრობლემას, რომლებიც შესაძლოა ეწინააღმდეგებოდეს მშობელთა ფილოსოფიურ ან რელიგიურ მრწამსს. როგორც მთავრობამ, ისე კანონმდებელმა, აღიარა მშობელთა უფლება - თავიანთი შვილებისთვის უზრუნველყონ თავიანთი რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისი განათლება და სწავლება, მაგრამ იმავდროულად გაითვალისწინა, რომ საზოგადოებას ჰქონდა კანონიერი ინტერესი და ვალდებულება სხვადასხვა რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის მქონე ბავშვთა შორის ურთიერთპატივისცემის, ურთიერთგაგებისა და შემწყნარებლობის განმტკიცების მიმართ. ასევე გათვალისწინებულ იქნა თვით მოსწავლეთა ინტერესები თავიანთი თვითმყოფადობის განვითარებისა და განმტკიცების მიმართ, ასევე ცოდნის ჰორიზონტის გაფართოების მიმართ, ახალი რელიგიებისა და ცხოვრების ფილოსოფიათა შესახებ ცოდნის მიღების მეშვეობით.

78. კონვენცია ხელს უშლის ინდოქტრინაციას და არა ცოდნის მიღებას: სასკოლო სისტემაში გადაცემული ყველა ინფორმაცია, საგნის საკითხისა და კლასის მიუხედავად, გარკვეული ხარისხით ხელს უწყობს ბავშვის განვითარებას და მას ინდივიდუალური გადაწყვეტილების მიღებაში ეხმარება. ანალოგიურად, რელიგიისა და ცხოვრების ფილოსოფიის შესახებ ობიექტურ, კრიტიკულ და პლურალისტურ ინფორმაციას შეუძლია ხელი შეუწყოს ბავშვის აზროვნებისა და თვითმყოფადობის ფორმირებას. მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ასეთი ინფორმაცია და ცოდნა შესაძლოა ხელს უწყობდეს ბავშვის განვითარებას, კონვენციას არ ეწინააღმდეგება. პირიქით, კონვენციამ ასევე უნდა უზრუნველყოს ბავშვის განათლების უფლება.

79. მოსამზადებელმა სამუშაომ ნათლად უჩვენა, რომ განთავისუფლებისშერჩეული სქემა, რომელიც ქვემოთაა მოცემული, ამ ორ ინტერესს შორის კარგად დაბალანსებული კომპრომისის შედეგია. ამ კონკურენტულ ინტერესებს შორის არსებული დილემა გადაიჭრა სამი მექანიზმის შექმნით, რომლებიც ითვალისწინებდა მშობელთა უფლებას, კერძოდ, ბავშვების უზრუნველყოფას თავიანთი რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისი განათლებითა და სწავლებით. ეს მექანიზმებია: პირველი, და ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი, - 1998 წლის განათლების აქტის 2-4 (4) განყოფილება, რომელიც სასწავლო კურსების ნაწილებისგან განთავისუფლების უფლებას იძლეოდა; მეორე, დიფერენცირებული სწავლება, რომელიც მიზნად ისახავდა მშობელთა რელიგიური ან ფილოსოფიური მრწამსის შედეგად წარმოშობილი პრობლემების გადაჭრას; მესამე, მშობელთა შესაძლებლობა მოეთხოვათ საკითხის ადმინისტრაციული და/ან სასამართლოს საშუალებებით განხილვა, თუ მიიჩნევდნენ, რომ განათლება ან სწავლება არ შეესაბამებოდა მათ მრწამსს.

80. KRL საგნისგან განთავისუფლებისთვის მშობელთა მხრიდან მიმართვის მოთხოვნა, რომელიც 1998 წლის 2-4 განყოფილების საფუძველზეა დადგენილი, არ წარმოშობს მათ პირად ცხოვრებაში ჩარევას კონვენციის მე-8 მუხლის მნიშვნელობით. მშობლებს დასაბუთების წარდგენა მოეთხოვებოდათ მხოლოდ იმ ღონისძიებებისგან გასათავისუფლებად, რომლებიც ერთი შეხედვით არ ტოვებდა კონკრეტული რელიგიის პრაქტიკის ან ცხოვრების განსხვავებული ფილოსოფიის მიმდევრობის შთაბეჭდილებას. იმ შემთხვევებში, როდესაც დასაბუთების წარდგენა აუცილებელი იყო, მშობლებს არ მოეთხოვებოდათ ინფორმაცია მიეცათ თავიანთი რელიგიის ან ფილოსოფიური მრწამსის შესახებ.

81. ნებისმიერ შემთხვევაში, განთავისუფლების დებულებით დადგენილი პირობები არ შეიძლება განხილული იქნეს, როგორც არაპროპორციული, ან მძიმე. აქედან გამომდინარე, იგი უზრუნველყოფს სრულად განთავისუფლებას. როგორც უკვე აღინიშნა, იმ შემთხვევაში, როდესაც ღონისძიება აშკარად რელიგიური ხასიათისაა, განთავისუფლების მოთხოვნისას მშობელთა მიერ დასაბუთების წარდგენა საჭირო არ არის. არგუმენტების მოყვანა მოითხოვება მხოლოდ უფრო ფართო განთავისუფლებისთვის, თუმცა ამომწურავი დასაბუთება მაშინაც არ არის აუცილებელი.

82. მთავრობამ ასევე აღნიშნა, რომ განმცხადებლები ვალდებული არ იყვნენ ბავშვები საჯარო სკოლებში შეეყვანათ. ინდივიდუალურ პირებს, პირთა ჯგუფებს, ორგანიზაციებს, მრევლს და სხვა გაერთიანებებს შეეძლოთ, მოთხოვნის საფუძველზე, საკუთარი სკოლები დაეარსებინათ ან ბავშვებისთვის განათლება ოჯახში მიეცათ. აქედან გამომდინარე, ნორვეგიის ჰუმანისტთა ასოციაციას ან მშობლებს, რომლებსაც არ სურდათ მათ შვილებს KRL საგანი ესწავლათ - ნაწილობრივ განთავისუფლების დებულების გამოყენების საშუალების მიუხედავად - პრობლემის თავიდან აცილება თავისუფლად შეეძლოთ ალტერნატიული სკოლის დაფუძნებით, მარტო, ან იმავე მრწამსის მქონე სხვა პირებთან თანამშრომლობით. ეს ალტერნატივა რეალისტური და ქმედითი იყო ეკონომიკური თვალსაზრისითაც, ვინაიდან კერძო სკოლების დაარსებისა და მათი ფუნქციონირების ხარჯების 85%25-ს სახელმწიფო აფინანსებს.

83. უსაფუძვლოა განმცხადებელთა მტკიცება, რომ არც ერთ ქრისტიან მშობელს არ მიუმართავს განთავისუფლების მოთხოვნით ან საჩივრები არ წარუდგენიათ KRL საგანთან დაკავშირებით. მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობას არა აქვს სტატისტიკა იმ პირთა კულტურული წრმომავლობის შესახებ, რომლებიც KRL საგნისგან განთავისუფლებას ითხოვდნენ, ფაქტია, რომ მრავალმა ქრისტიანულმა საზოგადოებამ, რომელსაც არ აკმაყოფილებდა საჯარო სკოლებში ქრისტიანული მოძღვრების სწავლების ფორმა, კერძო სკოლები გახსნა. მრავალი ასეთი სკოლა გაიხსნა მას შემდეგ, რაც 1997 წელს შემოღებულ იქნა KRL საგნის სწავლება. დღეისათვის 82 კერძო სკოლაა რეგისტრირებული, რომლებიც ცხოვრების ფილოსოფიის საფუძველზეა გახსნილი. 2001 წლიდან 36-დან 31 განცხადება ახალი ქრისტიანული კერძო სკოლის გახსნას ეხებოდა. აქედან გამომდინარე, დამაჯერებლად შეიძლება ითქვას, რომ ქრისტიანული ფილოსოფიის მიმდევარი მშობლების გარკვეული რაოდენობა უკმაყოფილებას გამოთქვამდა KRL საგნის ზოგიერთი ელემენტის მიმართ და მისგან განთავისუფლებას ითხოვდა.

ბ. სასამართლოს შეფასება

1. ზოგადი პრინციპები

84. სასამართლოს თავის პრეცედენტულ სამართალში (იხ., კერძოდ, კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი დანიის წინააღმდეგ, 1976 წლის 7 დეკემბრის გადაწყვეტილება, სერია A №23, გვ. 24-28, §§50-54; კემპბელი და კოსანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1982 წლის 25 თებერვლის გადაწყვეტილება, სერია A №48, გვ. 16-18, §§36-37; და ვასლამისი საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 18 დეკემბრის გადაწყვეტილება, Reports of Judgments and Decisions 1996-VI, გვ. 2323-24, §§25-28) 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის განმარტებასთან დაკავშირებით გაცხადებული აქვს შემდეგი ძირითადი პრინციპები:

(a) 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის ორი წინადადება არა მხოლოდ ერთმანეთის ფონზე უნდა იქნეს განმარტებული, არამედ ასევე კონვენციის, განსაკუთრებით - მისი მე-8, მე-9 და მე-10 მუხლების ფონზე (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 26, §52).

(b) განათლების ფუნდამენტურ უფლებაში გათვალისწინებულია პატივისცემა მშობელთა უფლებისა - უზრუნველყონ თავიანთი რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესაბამისი განათლება და სწავლება. პირველი წინადადება, ისევე როგორც მეორე, სახელმწიფო და კერძო სწავლებას შორის რაიმე განსხვავებას არ ადგენს. 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მეორე წინადადების მიზანია განათლების სისტემაში პლურალიზმის დაცვა, რაც ესოდენ მნიშვნელოვანია „დემოკრატიული საზოგადოების“შესანარჩუნებლად, როგორც ეს კონვენციითაა გათვალისწინებული. თანამედროვე სახელმწიფოს ძალაუფლების გათვალისწინებით, ამ მიზნის რეალიზება, უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფო სწავლების მეშვეობით უნდა მოხდეს (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 24- 25, §50).

(c) 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი რელიგიის სწავლებასა და სხვა საგნებს შორის განსხვავების დადგენის ნებას არ იძლევა. იგი სახელმწიფოებს ავალებს სახელმწიფო განათლების მთელ პროგრამაში პატივი სცენ მშობელთა მრწამსს, იქნება ეს რელიგიური თუ ფილოსოფიური (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 25, §51). ეს ფართო ფარგლების მქონე მოვალეობაა, რადგან იგი ეხება არა მხოლოდ განათლების შინაარსსა და მისი გადაცემს ფორმას, არამედ ასევე სახელმწიფოზე დაკისრებული ყველა „ფუნქციის“ შესრულებას. გამოთქმა „პატივს სცემს“ უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე ზმნები „აღიარებს“ ან „ითვალისწინებს“. ძირითადად ნეგატიური ვალდებულების გარდა, იგი სახელმწიფოს გარკვეულ პოზიტიურ ვალდებულებასაც აკისრებს. ტერმინი „მრწამსი“, ცალკე აღებული, არ არის სინონიმი სიტყვებისა „მოსაზრება“ ან „იდეა“. იგი მიუთითებს შეხედულებებზე, რომლებიც დამაჯერებლობის, სერიოზულობის, ერთიანობის და მნიშვნელობის გარკვეულ დონეს აღწევენ (იხ. ვალსამისის საქმე, ციტ. ზემოთ, გვ. 2323-24, §§25 და 27; და საქმე კემპბელი და კოსანსი, ციტ. ზემოთ, გვ. 16-17, §§36-37).

(d) 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი წარმოადგენს ყველაფერს, რისი დომინირებაც ხდება პირველი წინადადებით. ხელშემკვრელი სახელმწიფოები, რომლებმაც ვალდებულება აიღეს „უარი არ უთხრან განათლების უფლებაზე“, თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველას უზრუნველყოფენ საგანმანათლებლო ინსტიტუტებზე ხელმისაწვდომობის უფლებით, რომლებიც მოცემულ დროს არსებობს, და ისარგებლონ მიღებული განათლებით, მათ მიერ დასრულებული სწავლბის ოფიციალურად აღიარების მეშვეობით (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 25-26, §52; და ბელგიის ლინგვისტური საქმე (არსებითი მხარე), 1968 წლის 23 ივლისის გადაწყვეტილება, სერია A №6, გვ. 31-32, §4).

(e) ბავშვთა „განათლებასა და სწავლებაზე“ უპირველესი პასუხისმგებლობა მშობელთა ბუნებრივი მოვალეობაა, რომლის განხორციელებისას მათ შეუძლიათ სახელმწიფოს მოსთხოვონ თავიანთი რელიგიური ან ფილოსოფიური მრწამსის პატივისცემა. ამრიგად, მათი უფლება შეესაბამება პასუხისმგებლობას, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული განათლების უფლებით სარგებლობასთან და მის განხორციელებასთან (იქვე).

(f) მიუხედავად იმისა, რომ ინდივიდუალური ინტერესები ზოგჯერ შეიძლება ჯგუფურ ინტერესებს ექვემდებარებოდეს, დემოკრატია უბრალოდ არ ნიშნავს, რომ უმრავლესობის შეხედულებები ყოველთვის უნდა პრევალირებდეს: აუცილებელია წონასწორობის მიღწევა, რომელიც უზრუნველყოფს უმცირესობათა მიმართ სამართლიან და ჯეროვან მოპყრობას და თავიდან აიცილებს დომინირებული პოზიციის ბოროტად გამოყენებას (იხ. ვალსამისის საქმე, ციტ. ზემოთ, გვ. 2324, §27).

(g) თუმცა პროგრამის შემუშავება და დაგეგმვა, პრინციპში, სახელმწიფოს კომპეტენციაში შედის. იგი ძირითადად რაციონალურობის საკითხებს მოიცავს, რომლებზედაც სასამართლო რაიმე დადგენილებას ვერ მიიღებს და, რომელთა გადაჭრის გზები შეიძლება ლეგიტიმურად იცვლებოდეს ქვეყნის ან ეპოქის შესაბამისად (იხ. ვალსამისის საქმე, ციტ. ზემოთ, გვ. 2324, §28). კერძოდ, 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მეორე წინადადება სახელმწიფოს ხელს არ უშლის სწავლების ან განათლების საშუალებით გადასცეს პირდაპირი ან არაპირდაპირი რელიგიური ან ფილოსოფიური სახის ინფორმაცია ან ცოდნა. იგი მშობლებს იმის უფლებასაც არ აძლევს შეეწინააღმდეგონ ასეთი სწავლების ან განათლების სასკოლო პროგრამაში ჩართვას, რადგან, სხვა შემთხვევაში, ყველა ინსტიტუციონალიზებული სწავლების განხორციელება რისკის ქვეშ დადგებოდა (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 26, §53).

(h) მეორე მხრივ, 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მეორე წინადადება გულისხმობს, რომ, სახელმწიფომ, განათლებასა და სწავლებასთან დაკავშირებული ვალდებულების შესრულებისას, უნდა იზრუნოს, რომ პროგრამაში ჩართული ინფორმაცისა და ცოდნის გადაცემა ხდება ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტული გზით. სახელმწიფოს ეკრძალება ინდოქტრინაციის სახით სწავლება, რომელიცშესაძლოა მიჩნეული იქნეს, როგორც მშობელთა რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის უპატივცემულობა. ეს ის ფარგლებია, რომლებიც არ უნდა დაირღვეს (იქვე).

(i) იმისათვის, რომ შესწავლილი იქნეს სადავო კანონმდებლობა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, როგორც ეს ზემოთაა განმარტებული, გათვალისწინებული უნდა იქნეს მატერიალური სიტუაცია, რომლის მიღწევასაც ცდილობენ, თუმცა ეს უნდა მოხდეს კანონმდებლობის რაციონალურობის შეფასების თავიდან აცილებით. უეჭველია, რომ დარღვევები შეიძლება მოხდეს იმ ფორმათა გამო, რომლითაც კონკრეტული სკოლა ან მასწავლებელი იყენებს დებულებებს. კომპეტენტური ორგანოები ვალდებული არიან უზრუნველყონ, რომ ამ დონეზე არ მოხდეს მშობელთა რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის უგულებელყოფა გულგრილობის, უყურადღებობის ან შეუსაბამო პროზელიტიზმის გამო (იხ. საქმე კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, ციტ. ზემოთ, გვ. 27-28, §54).

2. ამ პრინციპების გამოყენება წარმოდგენილ საქმეში

85. ზემოაღნიშნული პრინციპების წარმოდგენილ საქმეში გამოყენებისას სასამართლო გაითვალისწინებს 2004 წლის 26 ოქტომბერს და 2006 წლის 14 თებერვალს მიღებულ დადგენილებებს დასაშვებობის შესახებ, რომლებშიც განსაზღვრულია საქმის არსებითი მხარის შესასწავლი ფარგლები (იხ. ზემოთ, პუნქტი 8). უნდა განისაზღვროს შემდეგი საკითხები: განათლებისა და სწავლების ფუნქციის განხორციელებისას ხელშემკვრელმა სახელმწიფომ იზრუნა თუ არა, რომ KRL საგნის პროგრამაში ჩართული ინფორმაციისა და ცოდნის გადაცემა მომხდარიყო ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტური სახით; ან, ხომ არ ისახავდა მიზნად ინდოქტრინაციას, რომელიც პატივს არ სცემდა განმცხადებელი მშობლების რელიგიურ და ფილოსოფიურ მრწამსს და, ამის შედეგად, არღვევდა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლით დადგენილ შეზღუდვას. ამ საკითხის შესწავლისას, სასამართლო, კერძოდ, განიხილავს, KRL საგნის სამართლებრივ ჩარჩოს, მისი ზოგადი გამოყენების ფონზე, დროის იმ პერიოდში, როდესაც საქმე ეროვნულ სასამართლოებში განიხილებოდა.

86. თავიდანვე უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციის მე-2 მუხლი, რომლის პირველი პუნქტი რელიგიის თავისუფლებას უზრუნველყოფს, მეორეპუნქტში ადგენს, რომ ევანგელისტურ-ლუთერანული რელიგია ოფიციალური სახელმწიფო რელიგიაა და მის მიმდევრებს ვალდებულებას აკისრებს თავიანთი შვილები შესაბამისად აღზარდონ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 9).

87. წარმოდგენილი საქმის ცენტრალური ასპექტია სამართლებრივი ჩარჩო, რომელიც 1998 წლის განათლების აქტშია ჩამოყალიბებული, განსაკუთრებით - მის 1-2(1) და 2-4 განყოფილებებში, ასევე სამინისტროს F-90-97 და F-03-98 ცირკულარულ წერილებში და ათწლიანი სავალდებულო სწავლების პროგრამის შესაბამის თავებში. ასევე გათვალისწინებული უნდა იქნეს KRL საგნის მიღმა არსებული საკანონმდებლო ასპექტები, როგორც ეს მოსამზადებელი სამუშაოების დროს აისახა. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ საკითხი - განმცხადებელთა შვილების სწავლება მიმდინარეობდა თუ არა ისეთი გზით, რომელიც ეწინააღმდეგება კონვენციას - საქმეთა ფარგლებს გარეთ ხვდება, როგორც ეს განისაზღვრა 2004 წლის 26 ოქტომბრის დადგენილებით დასაშვებობის შესახებ. ეს ასევე ეხება მათარგუმენტს სწავლებასთან დაკავშირებით, რომელსაც ისინი მიიჩნევდნენ ქადაგებად და მოსწავლეებზე ზემოქმედების უნარის მქონედ.

88. თუ ჯერ შემუშავების ისტორიას მივუბრუნდებით, კვლავ უნდა ითქვას, რომ KRL საგნის შემოღების ძირითადი მიზანი იყო ქრისტიანული მოძღვრების, სხვა რელიგიებისა და ფულოსოფიების ერთად სწავლებით ხელი შეეწყოთ ღია და ჩართული სასკოლო გარემოს შექმნისთვის, მოსწავლეთა სოციალური, რელიგიური, ეროვნული თუ ეთნიკური და სხვა კუთვნილების მიუხედავად. აქ ყურადღება ექცეოდა იმ ფაქტორს, რომ სკოლა უნდა ყოფილიყო არა ქადაგების ან მისიონერული საქმიანობის ადგილი, არამედ სხვადასხვა რელიგიისა და ფილოსოფიური მრწამსის შეხვედრის ადგილი, სადაც მოსწავლეებს საშუალება ექნებოდათ მიეღოთ ცოდნა ერთმანეთის შეხედულებებისა და ტრადიციების შესახებ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 15). სასამართლოს აზრით, ეს მისწრაფება აშკარად ჰარმონიაში იყო პლურალიზმისა და ობიექტურობის პრინციპებთან, რომლებიც 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლშია ჩამოყალიბებული.

89. ზემოაღნიშნული მისწრაფება აშკარადაა გამოხატული 1998 წლის განათლების აქტის 2-4 განყოფილებაში (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23). როგორც მისი ფორმულირებიდან ჩანს, დებულებაში აქცენტი კეთდება არა მხოლოდ ქრისტიანობის, არამედ ასევე მსოფლიოს სხვა რელიგიათა და ფილოსოფიათა შესახებ ცოდნის გადაცემაზე. იგი კიდევ უფრო მეტად უსვამს ხაზს სხვადასხვა რწმენისა და მრწამსის მქონე ადამიანთა შორის ურთიერთგაგებისა და პატივისცემის და დიალოგის ხელშეწყობის აუცილებლობას. იგი უნდა ყოფილიყო ჩვეულებრივი სასკოლო საგანი, რომელსაც მოსწავლეებისთვის ერთად უნდა მოეყარა თავი და რომელიც ქადაგების სახით არ უნდა გადაეცათ. სხვადასხვა რელიგია და ფილოსოფია მათი კონკრეტული მახასიათებლების საფუძველზე უნდა ესწავლებინათ, ხოლო სხვადასხვა თემების სწავლებისას ერთი და იგივე პედაგოგიური მეთოდები უნდა გამოეყენებინათ. შემუშავების ისტორია უჩვენებს, რომ აქცენტი გაკეთდა სექტანტობის თავიდან აცილებასა და კულტურათაშორისი დიალოგის განვითარებაზე. მიჩნეულ იქნა, რომ ურთიერთგაგება უკეთ იქნებოდა მიღწეული სწორედ ასეთ გარემოში, მოსწავლეთა მიერ ერთიანი საგნის შესწავლით, და არა სრულად განთავისუფლების სქემით ან თემების მიხედვით მოსწავლეთა დაქსაქსვით სხვადასხვა ქვეჯგუფებში (იხ. ზემოთ, პუნქტი 15). გარდა ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ როგორც 84 (გ) პუნქტში ჩამოყალიბებული პრინციპიდან გამომდინარეობს, 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მეორე წინადადება არ ითვალისწინებს მშობელთა უფლებას თავიანთი შვილები რელიგიისა და ფილოსოფიის საკითხებში უმეცრები დასტოვონ. ამიტომ, ის ფაქტი, რომ ქრისტიანობის შესახებ ცოდნის გადაცემას დაწყებითი სკოლის და საშუალო სკოლის დაბალი კლასების პროგრამაში მეტი ადგილი ჰქონდა დათმობილი, ვიდრე სხვა რელიგიებსა და ფილოსოფიებს, სასამართლოს აზრით, არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს პლურალიზმისა და ობიექტურობის პრინციპიდან გადახვევად, რომელიც ინდოქტრინაციის ტოლფასია (იხ., mutatis mutandis, ანგელინი შვედეთის წინააღმდეგ (dec.), №1041/83, 51 DR (1983)). მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნულ ისტორიასა და ტრადიციებში ქრისტიანობის როლის გათვალისწინებით, ეს განხილული უნდა იქნეს, როგორც მოპასუხე სახელმწიფოს შეფასების ფარგლებში მყოფი, პროგრამის დაგეგმვისა და შემუშავების თვალსაზრისით.

90. თუმცა სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ აქცენტი ცოდნაზე დაფუძნებულ სწავლებაზე კეთდება, 2-4(3) განყოფილება მოითხოვს, რომ სწავლება განხორციელდეს მშობლებთან შეთანხმებითა და თანამშრომლობით, ხოლო ამოსავალი წერტილი 1-2(1) განყოფილების ქრისტიანული მიზნის დებულება უნდა იყოს, რომლის თანახმადაც დაწყებითი და საშუალო განათლების მიზანია ხელი შეუწყოს მოსწავლეთა ქრისტიანულ და მორალურ აღზრდას (იხ ზემოთ, 22-ე და 23-ე პუნქტები).

91. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ქრისტიანული მიზნის დებულებისთვის აშკარად იყო დამახასიათებელი საგნის შინაარსში ქრისტიანობისადმი უპირატესობის მინიჭება.

92. ამ თვალსაზრისით მითითება უნდა გაკეთდეს 1998 წლის განათლების აქტის 2-4(1)(ი) განყოფილებაში ჩამოყალიბებულ მიზანზე: „გადასცემს ბიბლიისა და ქრისტიანობის შესახებ ცოდნას კულტურული მემკვიდრეობისა და ევანგელისტურ-ლუთერანული რწმენის გზით” (ხაზგასმა დამატებულია). მისგან განსხვავებით, საფუძვლიანობა არ მოითხოვება სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიათა შესახებ ცოდნის გადაცემისას (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23).

გარდა ამისა, 2-4(1)(ii) განყოფილების შესაბამისად, მიზანი იყო ცოდნის გადაცემა სხვა ქრისტიანული საზოგადოებების შესახებ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23).

აქცენტებს შორის სხვაობა ასევე ასახული იყო პროგრამაში, სადაც ჩამოთვლილ საკითხთა დაახლოებით ნახევარი მხოლოდ ქრისტიანობას ეხებოდა, ხოლო დანარჩენი - სხვა რელიგიებსა და ფილოსოფიებს. შესავალში ნათქვამი იყო, რომ „საგნის სწავლების მიზანია მოსწავლეებს გადასცეს დეტალური ცოდნა ქრისტიანობისა და ცხოვრებაზე ქრისტიანული შეხედულებების შესახებ, ასევე საკმარისი ცოდნა სხვა რელიგიათა და ფილოსოფიების შესახებ [ხაზგასმა დამატებულია]“ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 49).

93. ნათელი არ არის, სიტყვა „რწმენა“ (i) პუნქტში ითვალისწინებს თუ არა ხარისხობრივ განსხვავებას არალუთერანულ რწმენასთან და სხვა ფილოსოფიებთან შედარებით (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23). ნებისმიერ შემთხვევაში, ზემოაღნიშნული ფაქტორები, რომლებიც აქცენტს აკეთებს ქრისტიანობაზე, უდაოდ იქონიებდა გავლენას 2-4(1) განყოფილებაში ჩამოყალიბებულ სხვა მიზანზე, კერძოდ, რომ სწავლება „(iv) და ჰუმანისტური ღირებულებების გაცნობიერებასა და პატივისცემას [ხაზგასმა დამატებულია]“ (იქვე), რაც მიუთითებს უფრო მეტზე, ვიდრე უბრალოდ ცოდნის გადაცემაა. ამ თვალსაზრისით შეიძლება აღინიშნოს, რომ პროგრამა შეიცავდა სწავლების ამოცანებთან დაკავშირებულ ზოგიერთ ნიუანსს, მაგალითად, V-VII კლასში მოსწავლეებმა „უნდა ისწავლონ და ქრისტიანული ეთიკა, ლუთერის მცირე კატეხიზმოს შუქზე“ [ხაზგასმა დამატებულია]. თუმცა სხვა რელიგიებთან დაკავშირებით, „მოსწავლეებმა უნდა ისწავლონ ისლამის, იუდაიზმის, ინდუიზმის და ბუდიზმის ძირითადი მახასიათებლები და მათი მნიშვნელოვანი იგავები“; და „მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ საერო ორიენტაციის შესახებ, ჰუმანისტური ტრადიციების განვითარების შესახებ“ და ა.შ. [ხაზგასმა დამატებულია]. მე-6 კლასის მოსწავლეთათვის დადგენიალია, რომ “მოსწავლეებს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეთ: ზეპირად ისწავლონ ათი მცნება და გაეცნონ მთაზე ქადაგების ფუნდამენტურ ეთიკურ იდეალებს; [და] ისწავლონ, თუ როგორ გამოიყენებოდა ეს ფუნდამენტური ეთიკური ტექსტები ქრისტიანობის ისტორიაში და როგორ გამოიყენება ისინი დღეს“. ჩამონათვალში, თემის „სხვა რელიგიები, იუდაიზმი“ მიმართ, არ იყო ნახსენები „გაცნობის“ ტოლფასი ტერმინი (იხ. ზემოთ, პუნქტი 50).

94. გარდა ამისა, 2-4(4) განყოფილება ითვალისწინებდა მოსწავლეთა ჩართვას „რელიგიურ ღონისძიებებში“, კერძოდ, ლოცვებს, ფსალმუნებს, რელიგიური ტექსტების დაზეპირებას და რელიგიური ხასიათის პიესებ- ში მონაწილეობას (იხ. ზემოთ, 23-ე და 24-ე პუნქტები). მიუხედავად იმი სა, რომ, გათვალისწინებული არ იყო, რომ ასეთი ღონისძიებები მხოლოდ ქრისტიანობასთან უნდა ყოფილიყო დაკავშირებული და შეიძლებოდა ისინი სხვა რელიგიებსაც შეხებოდა, მაგალითად, მეჩეთის მონახულებას ისლამის შემთხვევაში, პროგრამაში ქრისტიანობაზე გაკეთებული აქცენტი ბუნებრივად აისახებოდა საგანმანათლებლო ღონისძიებათა არჩევანზე, რომელსაც მოსწავლეებს KRL საგნის კონტექსტში სთავაზობდნენ. როგორც 1998 წლის განათლების აქტის 2-4 განყოფილებაში მოცემული ნაწილობრივ განთავისუფლების წესში და F-03-98 ცირკულარულ წერილში იყო აღიარებული, მშობლებს ზემოაღნიშნული რელიგიური ღონისძიებებისგან განთავისუფლების შესახებ შეტყობინება უნდა გაეგზავნათ; სასამართლოს აზრით, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ზოგიერთი სახის ღონისძიება- ში მონაწილეობას, (იხ., mutatis mutandis, დაჰლაბი შვეიცარიის წინააღმდეგ (dec.), №42393/98, ECHR 2001-V), შეეძლო იმგვარი ზეგავლენა მოეხდინა მოსწავლეთა აზროვნებაზე, განსაკუთრებით - მცირე ასაკის ბავშვებზე, რომ წარმოშობილიყო საკითხი 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე.

95. ამრიგად, როდესაც ერთად შევხედავთ 1998 წლის განათლების აქტის 2-4 განყოფილებაში ჩამოყალიბებულ ქრისტიანული მიზნის დებულებას, KRL საგნის შინაარსის აღწერას და მის მიზნებს და სხვა ტექსტებს, რომლებიც საკანონმდებლო ჩარჩოს ქმნის, დავინახავთ, რომ ქრისტიანობის სწავლებისას, სხვა რელიგიებთან და ფილოსოფიებთან შედარებით, არა მხოლოდ რაოდენობრივი, არამედ ხარისხობრივი განსხვავებებიცაა გამოყენებული. ამ უთანასწორობის ფონზე ნათელი არ არის როგორ უნდა განხორციელდეს შემდეგი მიზანი, რომელიც (ვ) პუნქტშია ჩამოყალიბებული: „ხელს უწყობს სხვადასხვა რწმენისა და შეხედულების მქონე ადამიანთა შორის ურთიერთგაგების, პატივისცემისა და დიალოგის ჩამოყალიბების შესაძლებლობათა განმტკიცებას“. სასამართლოსაზრით, განსხვავებები ისეთი სახის იყო, რომ სხვადასხვა რელიგიისა და ფილოსოფიის სწავლებისთვის 2-4 განყოფილებით მოთხოვნილი ერთიანი პედაგოგიური მიდგომა მათ ვერ შეასუსტებდა (იხ. ზემოთ, პუნქტი 23).

96. ამის შემდეგ დგება საკითხი, ზემოაღნიშნული დაუბალანსებლობა იყო თუ არა იმ დონის 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, რომ მოსწავლეებს KRL საგნისგან ნაწილობრივ განთავისუფლება მოეთხოვათ 1998 წლის განათლების აქტის 2-4(4) განყოფილების შესაბამისად. ამ დებულების თანახმად „მოსწავლე, მოცემულ სკოლაში მშობლის წერილობითი შეტყობინების წარდგენის შემდეგ, თავისუფლდება სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც, მათი საკუთარი რელიგიისა თუ ცხოვრების ფილოსოფიის თვალსაზრისით, განიხილება, როგორც ტოლფასი სხვა რელიგიის აღმსარებლობისა ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობისა“. ამ თვალსაზრისით სასამართლო იმეორებს, რომ როგორც დასაშვებობის შესახებ 2006 წლის 14 თებერვლის დადგენილებაში იყო მითითებული, საქმის ფარგლების შეზღუდვები, რომლებიც მომდინარეობს 2004 წლის 26 ოქტომბრის დადგენილებიდან, რომლითაც განაცხადის ნაწილი დაუშვებლად იქნა გამოცხადებული, მას ხელს არ უშლის სრულად განთავისუფლებაზე უარის თქმის შესახებ საჩივრის განხილვისას ასევე განიხილოს ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის ზოგადი ასპექტები (იხ. ზემოთ, პუნქტი 8).

97. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის ფუნქციონირება, უპირველეს ყოვლისა, ითვალისწინებს, რომ მშობლებს სათანადოდ აცნობონ გაკვეთილის გეგმების დეტალების შესახებ, რათა მათ შეძლონ წინასწარ განსაზღვრონ სწავლების ის ელემენტები, რომლებიც მათ მრწამსს და რწმენას არ შეესაბამება და მათგან განთავისუფლება მოითხოვონ. ეს რთული ამოცანა იქნებოდა, როგორც მშობლებისთვის, ისე მასწავლებლებისთვის, რომლებსაც ხშირად უჭირთ შეიმუშაონ გაკვეთილების დეტალური გეგმა და ისინი წინასწარ გააცნონ მშობლებს (იხ. ზემოთ, პუნქტი 29). როდესაც არ არსებობს სამართლებრივი ვალდებულება სახელმძღვანელოებზე მიდევნების თვალსაზრისით (იხ. ზემოთ, პუნქტი 48, ქვეპუნქტი „10“), მშობლებისთვის ძნელი იქნება მუდმივად იყვნენ ინფორმირებული სწავლების შინაარსის შესახებ, რომელსაც საკლასო ოთახში ჰქონდა ადგილი და მისგან გამოყონ შეუსაბამო ნაწილები. ამის გაკეთება კიდევ უფრო რთულია მაშინ, როდესაც KRL საგანში საერთო უპირატესობა ქრისტიანობას აქვს მინიჭებული, რაც პრობლემებს ქმნის.

98. მეორე, F-03-98 ცირკულარული წერილის შესაბამისად - იმ შემთხვევათა გარდა, როდესაც განთავისუფლება წმინდა რელიგიური ხასიათის ღონისძიებებს ეხება და დასაბუთების წარდგენა საჭირო არ არის - ნაწილობრივ განთავისუფლების მოსაპოვებლად მშობლებმა მოთხოვნასთან ერთად გონივრული საფუძვლები უნდა ჩამოაყალიბონ (იხ. ზემოთ, პუნქტი 42, ციტატა ცირკულარული წერილიდან უზენაესი სასამართლოს საარგუმენტაციო ნაწილში). სასამართლო აღნიშნავს, რომ რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის შესახებ ინფორმაცია პირადი ცხოვრების ზოგიერთ ყველაზე ინტიმურ ასპექტს ეხება. იგი ეთანხმება უზენაეს სასამართლოს, რომ სკოლის ხელმძღვანელობისათვის თავიანთი რელიგიის შესახებ დეტალური ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებამ შეიძლება დაარღვიოს კონვენციის მე-8 მუხლი, ასევე მე-9 მუხლიც (იქვე). წარმოდგენილ საქმეში მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საკუთარი მრწამსის გამჟღავნების ვალდებულება არ არსებობდა. გარდა ამისა, F-03-98 ცირკულარული წერილი სკოლის ხელმძღვანელობისაგან მოითხოვდა ჯეროვანი ყურადღება მიექცია მშობელთა პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებისთვის (იქვე). მიუხედავად ამისა, სასამართლო ასკვნის, რომ გონივრული საფუძვლების წარდგენის პირობა ქმნიდა საშიშროებას, რომ მშობლები იძულებული იქნებოდნენ სკოლის ხელმძღვანელობისთვის გაემჟღავნებინათ თავიანთი რელიგიის ან ფილოსოფიური მრწამსის ინტიმური ასპექტები. ასეთი იძულების რისკი ყველაზე უკეთ ჩანს ზემოაღნიშნულ სირთულეებში, რომელ- თა წინაშე მშობლები აღმოჩდნენ სწავლების იმ ელემენტების განსაზღვრისას, რომლებიც ტოლფასი იყო სხვა რელიგიის პრაქტიკისა და ცხოვრების სხვა ფოლოსოფიის მიმდევრობისა. გარდა ამისა, საკითხი - იყო თუ არა გონივრული განთავისუფლების მოთხოვნა - ნამდვილად აღვივებდა კონფლიქტს და ქმნიდა სიტუაციას, როდესაც მშობლები ალბათ ამჯობინებდნენ მარტივად აეცილებინათ იგი თავიდან, კერძოდ, არ გამოეხატათ განთავისუფლების სურვილი.

99. მესამე, სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მაშინაც კი, როდესაც ნაწილობრივ განთავისუფლების შესახებ მშობლის მოთხოვნა გონივრულად იყო მიჩნეული, ეს ყოველთვის არ უზრუნველყოფდა მოსწავლეთა გან- თავისუფლებას პროგრამის მოცემული ნაწილისგან. 2-4 განყოფილება მოითხოვს, რომ “სკოლა მაქსიმალური ძალისხმევით ცდილობს საკითხის გადაწყვეტას სასკოლო პროგრამის ფარგლებში დიფერენცირებული სწავლების ხელშეწყობის გზით”. F-03-98 ცირკულარულ წერილში დეტალურადაა მოცემული დიერენცირებული სწავლების მაგალითები, რომელთა საფუძველზედაც შეიძლება დავასკვნათ, რომ მასწავლებელს, მშობლებთან თანამშრომლობით, მოქნილი მიდგომები უნდა გამოეყენებინა, რომლებშიც გათვალისწინებული იქნებოდა მშობელთა რელიგიური და ფილოსოფიური კუთვნილება და მოცემული ღონისძიების ტიპი. სასამართლო განსაკუთრებით აღნიშნავს, რომ გარკვეული ღონისძიებებისთვის, მაგალითად, როგორიცაა, ლოცვები, ჰიმნთა მღერა, საეკლესიო მსახურება და სასკოლო წარმოდგენები, შეთავაზებული იყო მონაწილეობის დასწრებით ჩანაცვლება, რაც მიზნად ისახავდა ცოდნის გადაცემის ინტერესის დაცვას პროგრამის შესაბამისად; განთავისუფლება ეხებოდა თვით ღონისძიებას და არა ამ ღონისძიების მეშვეობით გადაცემულ ცოდნას (იხ. ზემოთ, პუნქტი 48). თუმცა, სასამართლოს აზრით, ღონისძიებასა და ცოდნას შორის ეს განსხვავება სირთულეს ქმნის არა მხოლოდ პრაქტიკული განხორციელების თვალსაზრისით, არამედ აგრეთვე აკნინებს ნაწილობრივ განთავისუფლების უფლების ეფექტიანობას. გარდა ამისა, წმინდა პრაქტიკულ დონეზე, მშობლებს შესაძლოა გაუჭირდეთ გადაწყვიტონ დააკისრონ თუ არა მასწავლებელს ზედმეტი ტვირთი დიფერენცირებული სწავლების მოთხოვნით (იხ. ზემოთ, პუნქტი 29).

100. ზემოაღნიშნულის ფონზე სასამართლო ასკვნის, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლების სისტემას შეეძლო მოცემული მშობლებისთვის მძიმე ტვირთი დაეკისრებინა მათი პირადი ცხოვრების არასასურველი გამჟღავნების თვალსაზრისით და რომ კონფლიქტის მოსალოდნელობას შეეძლო მათზე იმგვარი ზემოქმედება მოეხდინა, რომ მშობლებს განთავისუფლების მოთხოვნა აღარ წარედგინათ. ზოგ შემთხვევაში, განსაკუთრებით რელიგიური ხასია- თის ღონისძიებებთან მიმართებით, დიფერენცირებულ სწავლებას შეეძლო საგულისხმოდ შეემცირებინა ნაწილობრივ განთავისუფლების ფარგლები. ძნელია ეს მიჩნეული იქნეს, როგორც შესაბამისი მშობელთა უფლებისა, პატივი სცენ მათ მრწამსს, 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მიზნებისთვის, როგორც იგი განმარტებულია კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლების შუქზე. ამ თვალსაზრისით, უნდა გვახსოვდეს, რომ კონვენცია შექმნილია „არა თეორიული და ილუზორული, არამედ პრაქტიკული და ეფექტიანი უფლებების უზრუნველსაყოფად” (იხ. ოჯალანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], №46221/99, §135, ECHR 2005-).

101. როგორც მთავრობამ განაცხადა, განმცხადებელ მშობლებს შეეძლოთ თავიანთი შვილებისთვის ალტერნატიული განათლება მიეცათ კერძო სკოლებში, რომლებსაც ძირითადად მოპასუხე სახელმწიფო აფინანსებდა, რადგან კერძო სკოლების დაფუძნებასთან და მათ ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული ხარჯების 85%25-ს სახელმწიფო ფარავდა. თუმცა სასამართლოს მიაჩნია, რომ წარმოდგენილ საქმეში ასეთი შესაძლებლობის არსებობა სახელმწიფოს არ ათავისუფლებს ვალდებულებისგან უზრუნველყოს პლურალიზმი საჯარო სკოლებში, რომლებიც ყველასთვის ღიაა.

102. ამ ფონზე, ჩვეულებრივ დაწყებით სკოლებსა და საშუალო სკოლების დაბალ კლასებში KRL საგნის შემოღებასთან დაკავშირებული მრავალი მისასალმებელი საკანონმდებლო მიზნის მიუხედავად, არ ჩანს, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ სათანადოდ იზრუნა იმისთვის, რომ პროგრამით გათვალისწინებული ინფორმაციისა და ცოდნის გადაცემა მომხდარიყოობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტული გზით 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის მიზნებისთვის.

შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებელი მშობლებისთვის მათი შვილების KRL საგნის სწავლებისგან სრულად განთავისუფლების მოთხოვნაზე უარის თქმით წარმოიშვა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევა.

II. კონვენციის მე-14 მუხლის სავარაუდო დარღვევა კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლთან და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლთან ერთობლიობაში

103. განმცხადებლები აღნიშნავდნენ, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლების სისტემამ სირთულეები შეუქმნა მშობლებს და დისკრიმინაციაგამოიწვია. Aამ სისტემისგან განსხვავებით, საერთო განთავისუფლების ადრინდელი სისტემა და განთავისუფლებული მოსწავლეებისათვის ცხოვრების ფილოსოფიის შესახებ არაკონფესიური, პლურალისტული საგნის სწავლება, დააკმაყოფილებდა როგორც სკოლის ვალდებულებებს, ისე მშობელთა უფლბას, როგორც ეს კონვენციითაა დაცული.

104. მთავრობამ სადავოდ მიიჩნია მშობელთა განცხადება, რომ KRL საგნის გარკვეული ელემენტებისგან განთავისუფლების მოთხოვნა (ნაწილობრივ განთავისუფლება) დისკრიმინაციის ტოლფასი იყო მე-14 მუხლის დარღვევით. 1998 წლის განათლების აქტის დებულება განთავისუფლების შესახებ არადისკრიმინაციულია. განთავისუფლება ერთი და იმავე ფარგლებში შესაძლებელი იყო ყველა მშობლისთვის, მე-14 მუხლის სიტყვებით თუ ვიტყვით, „განურჩევლად სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებების, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობის ...“. განთავისუფლების დებულება ერთმანეთისაგან არ ასხვავებდა ქრისტიანებსა და არაქრისტიანებს. რელიგიური ან ეთიკური საკითხები შეიძლება წარმოეშვა სხვა საგნებსაც, როგორიცაა, მაგალითად, ისტორიის, მუსიკის, ფიზიკური მომზადების და სოციალური კვლევების გაკვეთილები. 1998 წლის განათლების აქტის 2-4 განყოფილებაში ჩართული განთავისუფლების დებულება ყველა საგანს ეხებოდა. მშობელთა აზრით, ამ საგნებისგან მხოლოდ ნაწილობრივ განთავისუფლების უფლება ასევე დისკრიმინაციული იქნებოდა. მთავრობის აზრით, ერთადერთი სიცოცხლისუნარიანი სისტემა, როგორც ამ საგნებისთვის, ისე KRL საგნისთვის, ნაწილობრივ განთავისუფლების უზრუნველყოფა იყო. თუ ეს დისკრიმინაციას წარმოადგენდა, მაშინ მე-14 მუხლი სავალდებულო განათლების უმრავლეს ნაწილს განხორციელების საშუალებას არ მისცემდა.

105. ზემოაღნიშნული დასკვნების გათვალისწინებით (იხ.ზემოთ, პუნქტი 96 და პუნქტი 102), სასამართლოს საჭიროდ არ მიაჩნია ცალკე განიხილოსკონვენციის მე-14 მუხლი კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლებთან და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლთან ერთობლიობაში.

III. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

106. კონვენციის 41-ე მუხლი ადგენს:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივისამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

ა. ზიანი

107. განმცხადებლები მატერიალური ზიანისთვის კომპენსაციას არ ითხოვდნენ, მაგრამ ითხოვდნენ არამატერიალური ზიანის ანაზღაურებას, მათ საქმეში კონვენციის დარღვევის შედეგად მიყენებული განცდისა და სულიერი ტანჯვისთვის, რომლის ოდენობა სასამართლოს უნდა განესაზღვრა საკუთარი შეხედულებისამებრ.

108. ზემოაღნიშნულ მოთხოვნაზე მთავრობას კომენტარი არ გაუკეთებია.

109. სასამართლოს მიერ დარღვევის დადგენის შედეგები სცდება ამ კონკრეტული საქმის ფარგლებს, რადგან დადგენილი დარღვევა პირდაპირ მომდინარეობს სადავო სამართლებრივი ჩარჩოდან და არა მისი განხორციელების ფორმიდან. იმის გათვალისწინებით, რომ მოპასუხე მთავრობამ მზადყოფნა გამოთქვა გადასინჯოს KRL საგანი, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მის მიერ 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევის დადგენა საკმარისია სამართლიანი დაკმაყოფილების მიკუთვნებისთვის კონვენციის 41-ე მუხლის მიზნებისთვის.

ბ. ხარჯები და გაწეული დანახარჯები

110. განმცხადებლები ასევე ითხოვდნენ სასამართლო ხარჯების ანაზღაურებას, ჯამში 979,798 ნორვეგიულ კრონას (დაახლოებით 117 000 ევრო), შემდეგი ხარჯებისთვის:

(a) 308 558 ნორვეგიულ კრონას შიდასახელმწიფო სასამართლოებში გაწეული ხარჯებისთვის;

(b) 637 066 კრონას ადვოკატის მიერ სასამართლოში 2002 წლიდან 2006 წლამდე გაწეული სამუშაოს ანაზღაურებისთვის;

(c) 34 174 ნორვეგიულ კრონას ადვოკატის, კონსულტანტების და განმცხადებელთა მგზავრობის ხარჯებისთვის, რომლებიც მათ გასწიეს 2006 წლის 6 დეკემბერს სტრასბურგში საქმის განხილვაზე დასასწრებად. ზემოაღნიშნული თანხები მოიცავდა დამატებითი ღირებულების გადასახადს (დღგ).

111. მთავრობას ზემოაღნიშნულ მოთხოვნებთან დაკავშირებით პროტესტი არ გამოუთქვამს.

112. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, განმცხადებელს უფლება აქვს აუნაზღაურონ ხარჯები და გაწეული დანახარჯები იმ ფარგლების შესაბამისად, რომელშიც დამტკიცდება, რომ ხარჯები იყო ფაქტობრივი და აუცილებლი, ხოლო ოდენობა - გონივრული. წარმოდგენილ საქმეში სასასამართლო ითვალისწინებს მის ხელთ არსებულ ინფორმაციას და ზემოაღნიშნულ კრიტერიუმებს და გონივრულად მიიჩნევს მთლიანად მიაკუთვნოს (a)და (c) პუნქტებში მოთხოვნილი თანხები. თუმცა (b) პუნქტთან დაკავშირებით სასამართლო იხსენებს განაცხადის იმ ნაწილებს, რომლებიც დაუშვებლად გამოცხადდა და არ არის დარწმუნებული, რომ ყველა ხარჯი და გაწეული დანახარჯი აუცილებელი იყო კონვენციის დარღვევის გამოსასწორებლად. მად გონივრულად მიაჩნია მიაკუთვნოს ჯამში 70 000 ევრო განმცხადებელთახარჯებისა და გაწეული დანახარჯების ანაზღაურებისთვის (დღგ-ის ჩათვლით).

გ. საურავი

113. სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია, რომ საურავი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ოდენობით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი პროცენტული პუნქტი.

აღნიშნულის საფუძველზე სასამართლო

1. ადგენს ცხრა ხმით რვის წინააღმდეგ, რომ დაირღვა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი;

2. ადგენს ერთხმად, რომ საჭირო არ არის განხილული იქნეს განმცხადებელთა საჩივარი კონვენციის მე-14 მუხლის საფუძველზე, კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლთან და 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლთან ერთობლიობაში;

3. ადგენს ერთხმად, რომ დარღვევის დადგენა თავისთავად საკმარისია განმცხადებლისთვის სამართლიანი დაკმაყოფილების მისაკუთვნებლად არამატერიალური ზიანისთვის;

4. ადგენს ერთხმად:

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებლებს ერთობლივად სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 70 000 ევრო (სამოცდა ათი ათასი) ხარჯებისთვის და გაწეული დანახარჯებისთვის, კონვერტირებული მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნულ ვალუტაში, ანგარიშსწორების დღეს არებული კურსით;

(b) რომ ზემოაღნიშნული სამი თვის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდე ზემოხსენებულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაშიდაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რომელსაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი;

5. უარყოფს განმცხადებელთა დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და გაცხადებულია საჯარო სხდომაზე ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2007 წლის 29 დეკემბერს, სასამართლოს დებულების 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

ვინსენტ ბერგერი
იურისკონსულტი

ჟან-პოლ კოსტა
თავმჯდომარე

მუხლის კონვენციის 45-ე მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 74-ე წესის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ამ გადაწყვეტილებას თან ერთვის შემდეგ მოსამართლეთა მოსაზრებები:

(a) ბ-ნი ზუპანჩიჩის და ბ-ნი ბორეგო ბორეგოს ცალკე აზრი;

(b) ბ-ნი ვილდჰაბერის, ბ-ნი ლორენზენის, ბ-ნი ბირსანის, ბ-ნი კოვლერის,

ქ-ნი სტეინერის, ბ-ნი ბორეგო ბორეგოს, ბ-ნი ჰაჯიევის და ბ-ნი იებენსის ერთობლივი განსხვავებული აზრი.

ინიციალები:

ჯ.- პ.კ.
ვ.ბ.

მოსამართლეების - ზუპანჩიჩის და ბორეგო ბორეგოსცალკე აზრი

ჩვენ ვწუხვართ, რომ დიდმა პალატამ ეს განაცხადი დაუშვებლად არ გამოაცხადა და რომ პირველი სექციის 2006 წლის 14 თებერვლის დადგენილება არ გადაისინჯა კონვენციის 35-ემუხლის მე-2 პუნქტი (ბ) ქვეპუნქტის შესაბამისად.

ჩვენი აზრით, ეს განაცხადი დაუშვებელია და დიდ პალატას შეეძლო, და, კიდეც უნდა გამოეცხადებინა იგი დაუშვებლად.

1. დიდ პალატას შეეძლო განაცხადი დაუშვებლად გამოეცხადებინა

კონვენციის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ „სასამართლო უკუაგდებს ნებისმიერ განაცხადს, რომელსაც იგი მიიჩნევს დაუშვებლად ამ მუხლის საფუძველზე. ამის უფლება მას აქვს სამართალწარმოების ნებისმიერ სტადიაზე“. ამ დებულების საფუძველზე, მას შემდეგ რაც იგი პალატამ მიიღო, განაცხადი დაუშვებლად გამოცხადდა (ჰობსი, რიჩარდი, უელში და გინი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, №63684/00, 63475/00, 63484/00 და 63468/00, 2006წლის 14 ნოემბერი). საქმეში მიჰაილესკუ რუმინეთის წინააღმდეგ ((dec), №32913/96, 2004 წლის 22 ივნისი), სასამართლომ ასევე გადასინჯა ადრე მიღებული დადგენილება დასაშვებობის შესახებ, მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობას დაუშვებლობასთან დაკავშირებით სა- ჩივარი პროცესის სათანადო ეტაპზე არ წამოუყენებია.

დიდმა პალატამ ადრე გამოაცხადა, რომ მას შეუძლია გადასინჯოს პალატის მიერ მიღებული დადგენილება დასაშვებობის შესახებ, თუ დიდ პალატას მიმართავენ კონვენციის 43-ე მუხლის საფუძველზე, იმის მიუხედავად, მთავრობა პროცესის სათანადო ეტაპზე დააყენებს (აზინასი კვიპროსის წინააღმდეგ [GC], №56679/00, §32, CEDH 2004-III) თუ არა (ბლეჯიჩი ხორვატიის წინააღმდეგ [GC], №59532/00, §65, CEDH 2006-) საჩივარს დაუშვებლობის შესახებ.

ბლეჯიჩის საქმის გადაწყვეტილების შესაბამისად, დიდ პალატას შეუძლია საკუთარი შუამდგომლობით ხელახლა განიხილოს მის კომპეტენციაში შემავალი საკითხები, მიუხედავად იმისა, მთავრობამ წარადგინა თუ არა საჩივარი დაუშვებლობის შესახებ. რა თქმა უნდა, სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს დაუმთავრებელი საერთაშორისო პროცესი. უნდა გვახსოვდეს, რომ წარმოდგენილ საქმეში, დაუმთავრებელი საერთაშორისო პროცესის გათვალისწინებით, მესამე პალატამ გადაწყვიტა „ეს საკითხი განსახილველად სამომავლოდ გადაედო, განმცხადებელთა საჩივრების არსებითი მხარის განხილვასთან ერთად“ (2004 წლის 26 ოქტომბრის დადგენილება). შემდგომ საქმე გადაეცა პირველ სექციას, რომელმაც 2006 წლის 14 თებერვალს დაადგინა, რომ „უკუგდებული უნდა იქნეს მთავრობის მოთხოვნა სასამართლოსადმი განაცხადის დაუშვებლად გამოცხადების შესახებ 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის (b) ქვეპუნქტის საფუძველზე“.

2. დიდ პალატას განაცხადი დაუშვებლად უნდა გამოეცხადებინა

რაც შეეხება საქმის ფარგლებს შიდასახელმწიფო სასამართლოებში, აქ იყო ერთი საქმე: „განმცხადებელთა საჩივრები KRL საგნისგან სრულად განთავისუფლების შესახებ განხილული იქნა ერთ საქმედ, სხვა ოთხი მშობლის საჩივრებთან ერთად. უზენაესი სასამართლოსა და ქვემდგომი სასამართლოების წინაშე ყველა მოსარჩელეს ერთი და იგივე ადვოკატი წარმოადგენდა და ყველა მათგანმა იდენტური საჩივრები წარადგინა. ადვოკატმა ყველა მხარის სახელით ერთადერთი მარტივი პრეზენტაცია გააკეთა და არც უცდია სხვადასხვა მხარის საქმე ინდივიდუალურად გამოეკვეთა. შესაბამისად, შიდასახელმწიფო სასამართლოებმა საჩივრები განიხილეს როგორც ერთი და გადაწყვეტილებებიც ერთ საქმეზე მიიღეს, რომლებშიც ყველა მოსარჩელის მოთხოვნები მთლიანობაში იყო განხილული“ (2006 წლის 14 თებერვლის დადგენილება).

საქმის ადგილობრივ ორგანოებში განხილვის შემდეგ, 2000 წლის 15 თებერვალს, საქმე ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში შეიტანეს. ერთი თვისა და ათი დღის შემდეგ საქმე წარუდგინეს ადამიანის უფლებათა კომიტეტს ჟენევაში. „წარმომადგენლობითი ინსტიტუტებისადმი გადაცემული საჩივრები არსებითად ერთსა და იმავე საკითხებს ეხებოდა... მათი საჩივრების ძირითადი ნაწილი ერთი და იგივე იყო, სიტყვასიტყვით გამეორებული” (2006 წლის 14 თებერვლის დადგენილება). მოკლედ, შიდასახელმწიფო პროცესებზე შვიდი ოჯახი ერთ ჯგუფად იყო გაერთიანებული, რომელთა საფუძველზედაც უზენაესმა სასამართლომ ერთი გადაწყვეტილება მიიღო. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ შიდასახელმწიფო სასამართლოებში მათ ერთობლივი განაცხადი შეიტანეს, ამ ოჯახთაგან სამმა პეტიცია შეიტანა ადამინის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში, ხოლო ოთხმა - ადამიანის უფლებაა კომიტეტში, ჟენევაში. ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა 2004 წლის ნოემბერში პეტიცია მიი- ღო, რადგან „ავტორებმა უჩვენეს, რომ ისინი განსხვავდებიან მშობელთა იმ სამი წყვილისაგან, რომლებსაც ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში ჰქონდა შეტანილი საჩივარი“.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ 2006 წლის თებერვალში დაადგინა, რომ “სტრასბურგში კონვეციის საფუძველზე შემოტანილ საჩივარსა და ჟენევაში გაეროს პაქტის საფუძველზე შეტანილ საჩივარს შორის არსებული საერთო მახასიათებლების მიუხედავად”, ოჯახთა ორ ჯგუფს შორის პირადი იდენტურობა არ არსებობდა და, აქედან გამომდინარე, მან უკუაგდო მთავრობის მოთხოვნა განაცხადის დაუშვებლად გამოცხადების შესახებ.

კონვენციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის (ბ) ქვეპუნქტი და გაეროს პაქტის ფაკულტატური ოქმის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი ერთსა და იმავე მიზანს ემსახურება, კერძოდ, თავიდან იქნეს აცილებული „ერთი და იგივე საკითხისთვის” ორი სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანოს მიერ განსხვავებული ან ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტების მიცემა. საქმეში სერესედა მარტინი და სხვები ესპანეთის წინააღმდეგ (№16358/90), ადამიანის უფლებათა ყოფილმა ევროპულმა კომისიამ განაცხადი დაუშვებლად გამოაცხადა შემდეგი საფუძვლით: „მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალური მსჯელობით, 23 ინდივიდუალური განმცხადებელი არ არის მომჩივანი, რომლებმაც განაცხადი შეიტანეს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციაში, ... მხარეები ძირითადად შეიძლება იდენტურად იქნენ განხილული“.

საერთაშორისო ორგანოები იხილავენ შიდასახელმწიფო პროცესებზე მიღებულ დადგენილებებს, რომლებშიც ნებისმიერი მხარე (მოსარჩელე ან ბრალდებული) შეიძლება იყოს ინდივიდუალური პირი ან პირთა ჯგუფი. როგორც ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინასწარი დადგენილების გარეშე), ისე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (რომლისთვისაც ცნობილი იყო ადამიანის უფლებათა კომიტეტის დადგენილება) დაასკვნეს, რომ მთავარი საკითხს არ წარმოადგენდა შიდასახელმწიფო პროცესი იყო თუ არა ერთი, ან ერთი გადაწყვეტილება განიხილა ორმა სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანომ, ან ის, რომ ორ ორგანოში წარდგენილი ფაქტები იყო თუ არა იდენტური. არა. რეალურად საქმე მდგომარეობდა შემდეგში - რადგან განმცხადებლები წარმოადგენდნენ ინდივიდუალურ პირთა ჯგუფს, ზოგმა მათგანმა არჩია ადამიანის უფლებათა კომიტეტში შეეტანა პეტიცია, ხოლო ზოგმა მათგანმა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში შეიტანა განაცხადი. მოკლედ რომ ვთქვათ, ერთი და იგივე მხარის სხვადასხვა განმცხადებელმა სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანოს მიმართა.

დაუშვებელ საერთაშორისო სამართალწარმოებას ადგილი აქვს, თუ საქმე ეხება „ერთსა და იმავე საკითხს“, „ერთსა და იმავე განაჩენს“, „ერთსა და იმავე საჩივარს“, „ერთსა და იმავე მხარეს“ და ა.შ. წარმოდგენილ საქმეში, უმრავლესობის მიერ მიცემული განმარტების შესაბამისად, დაუშვებელი საერთაშორისო სამართალწარმოება წყვეტს არსებობას, როდესაც თავდაპირველი ჯგუფიდან სხვადასხვა ინდივიდუალური პირი გადაწყვეტს ორ ჯგუფად გაიყოს და ერთი და იგივე საკითხი განსახილველადორ სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანოში წარადგინოს. მიუხედავად ამისა, არსებობს ურთიერთსაწინააღმდეგო დადგენილებათა რისკი, რომლებიდანაც წარმოიშობა საერთაშორისო სამართალწარმოების დაუშვებლობა. ეს არის მაგალითი იმისა, რისი თავიდან აცილებასაც ცდილობდა კონვენცია და ფაკულტატური ოქმი. სამწუხაროდ, კომპეტენტური საერთაშორისო ორგანოების შემდგომი განმარტებებით ეს თავდაპირველი არსი დაიკარგა.

სასამართლოს გადაწყვეტილებამ, რომელიც ცხრა ხმით მიიღეს რვის წინააღმდეგ, შესაძლოა გვაფიქრებინოს, რომ დაუშვებელი საერთაშორისო სამართალწარმოებიდან გამონაკლისი დაიმარხა, მაშინაც კი - რაოდენ წინააღმდეგობრივადაც არ უნდა მოგვეჩვენოს - როდესაც წარმოდგენილ საქმეში იგი საკმაოდ ჯანმრთელად გამოიყურება. ეს სამწუხაროა.

მოსამართლეების - ვილდჰაბერის, ლორენზენის, ბირსანის, კოვლერის, სტეინერის, ბორეგო ბორეგოს, ჰაჯიევის და იებენსის ერთობლივი განსხვავებული აზრი

ჩვენ არ ვიზიარებთ უმრავლესობის მიერ ზემოთ გამოხატულ მოსაზრებას, რომ წარმოდგენილ საქმეში დაირღვა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი. ჩვენ ამისთვის შემდეგი საფუძვლები გვაქვს.

უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა განისაზღვროს საქმის ფარგლები სასამართლოს წინაშე. 2004 წლის 26 ოქტომბერს სასამართლომ ბავშვთა მიმართ განაცხადი დაუშვებლად გამოაცხადა, ასევე დაუშვებლად გამოაცხადა მშობელთა საჩივარი KRL საგნისგან ნაწილობრივ განთავისუფლების შესაძლებლობისა და მოდალურობის შესახებ. დადგენილებები დაუშვებლობის შესახებ დაეფუძნა შიდასახელმწიფო სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა ამოუწურაობას, რადგან შიდასახელმწიფო სამართალწარმოებაში ბავშვები მხარეებს არ წარმოადგენდნენ, ხოლო განმცხადებელ მშობელთა სარჩელი და მათი აპელაცია უზენაეს სასამართლოში მიმართული იყო ზოგადად KRL საგნისა და მისი განხორციელების წინააღმდეგ, ასევე საგნისგან სრულად განთავისუფლების შესაძლებლობის არარსებობის წინააღმდეგ. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი საქმის ფარგლები უფრო ვიწროა, ვიდრე იმ საქმისა, რომლის არსებითი მხარეც გაეროს კომიტეტმა პარალელურად განიხილა და რომელიც შეტანილი იყო მშობელთა სხვა წყვილების და მათი შვილების მიერ, რომლებიც იმავე შიდასახელმწიფო სამართალწარმოების მხარეები იყვნენ. კომიტეტმა საქმე მთლიანობაში დასაშვებად გამოაცხადა და შეისწავლა არა მხოლოდ ბავშვებთან დაკავშირებული კონკრეტული სიტუაცია, არამედ ასევე ნაწილობრივ განთავისუფლებასთან დაკავშირებული საჩივარი (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტები 43-45). აქედან გამომდინარე, ჩვენი დასკვნები არ უნდა იქნეს განხილული, როგორც საწინააღმდეგო, გაეროს კომიტეტის მიერ სხვა საქმეზე მიღებული დასკვნებისა.

როგორც დასაშვებობის შესახებ 2006 წლის 14 თებერვლის დადგენილებაშია მითითებული, საქმის ფარგლების შეზღუდვები, რომლებიც მომდინარეობს დაუშვებლობის შესახებ 2004 წლის 26 ოქტომბრის დადგენილებიდან, სასამართლოს ხელს არ უშლის სრულად განთავისუფლებისგან უარის თქმის გამო წარმოდგენილი საჩივრის განიხილვისას შეისწავლოს ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის ზოგადი ასპექტები. თუმცა, ეს არ იქნებოდა საქმის შეზღუდული ფარგლების შესაბამისი, როგორც ზემოთ განვმარტეთ, თუ სასამართლო ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემის შესწავლას დაიწყებდა, ან თუნდაც იმის გარკვევას, როგორ მუშაობს იგი პრაქტიკაში. ჩვენი აზრით, სასამართლოს უმრავლესობამ გადააბიჯა საქმის ფარგლებს, როდესაც განიხილა ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემა და მისი მუშაობის დეტალები (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტები 97-100). სასამართლოს წინაშე წარმოდგენილი საქმე აშკარად ეხება ზოგადად KRL საგანს, ნაწილობრივ განთავისუფლების შესაძლებლობით, მაგრამ არა სრულად განთავისუფლების საკითხს. ეს ემთხვევა უზენაეს სასამართლოში წარდგენილ საკითხს. შესაბამისად, ჩვენი შესწავლა არ შეეხება განმცხადებელთა არგუმენტებს სახელმძღვანელოთა შესახებ, რომლებიც სავალდებულოს არ იყო მასწავლებლეისთვის და სხვადასხვა სასწავლო საშუალებათა შორის მხოლოდ ერთ-ერთს წარმოადგენდა.

ჩვენი აზრით, საქმის განსახილველად ორმაგი მიდგომაა საჭირო, კერძოდ, ნორვეგიის თანამედროვე საზოგადოების მოთხოვნათა შუქზე და მისი ისტორიული მონაცემების ფონზე. ერთი მხრივ, ნორვეგიის მოქალაქეთა შორის სხვადასხვა ეთნოსისა და რელიგიური მრწამსის მქონე მოქალაქეთა რაოდენობის ზრდა ჩართულობის ღონისძიებებს მოითხოვს, სადაც გათვალისწინებული იქნება სკოლებში რელიგიისა და ეთიკის საერთო სწავლება. მეორე მხრივ, პროგრამის შემუშავებისას არ შეიძლება გათვალისწინებული არ იქნეს ნორვეგიის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია. ნორვეგიაში ქრისტიანობას ხანგრძლივი ისტორია აქვს, როგორც რელიგიას და როგორც სასკოლო საგანსაც (იხ. გადაწყვეტილების მე-9 და მე-10 პუნქტები). ეს ასპექტი უნდა აისახოს პროგრამაში, რომელიც იმავდროულად უნდა იყოს ჩართულობაზე ორიენტირებული და ფართო.

კონსტიტუციის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტი რელიგიის თავისუფლებას უზრუნველყოფს, მაგრამ მე-2 პუნქტი აცხადებს, რომ სახელმწიფოს ოფიციალური რელიგია ევანგელისტურ-ლუთერანული რელიგიაა. მოსახლეობის არანაკლებ 86%25 სახელმწიფო ეკლესიას მიეკუთვნება(იხ. გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი). გარდა ამისა, მეორე პუნქტი ბავშვთა შესაბამისად განათლების ვალდებულებას ადგენს. თუმცა მას უკვე აღარ ახლავს რაიმე სანქცია და დღეისათვის სამართლებრივ დოქტრინაში სამართლებრივ ვალდებულებად აღარ განიხილება (იხ. ჯოს ადენესი და არნე ფლიფლეტი, Statsforfatningen i Norge, მე-10 გამოცემა, 2006, გვ. 391-392).

უმრავლესობისაგან განსხვავებით, ვინც ეს პოზიცია არ დაიკავა, ჩვენ საჭიროდ მიგვაჩნია განვიხილოთ, შეუძლია თუ არა კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მეორე წინადადებას წარმოშვას საკითხი 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის ან კონვენციის მე-9 მუხლის საფუძველზე. ჩვენი აზრით, არა. ამ გათვალისწინებული პლურალიზმის ცნებამ დემოკრატიულად არჩეულ პოლიტიკურ უმრავლესობას ხელი არ უნდა შეუშალოს ოფიციალურად აღიაროს კონკრეტული რელიგიის დომინირება და იგი სახელმწიფო დაფინანსებას, რეგულირებასა და კონტროლს დაუქვემდებაროს. ერთი რელიგიური კონფესიისთვის განსაკუთრებული სახელმწიფო სტატუსის მინიჭება თავისთავად არ გამორიცხავს სახელმწიფოს მხრიდან მშობელთა რელიგიური და ფილოსოფიური მრწამსის პატივისცემას მათი შვილების განათლების უზრუნველყოფისას და იგი არც აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლების განხორციელებას არ უშლის ხელს.

განმცხადებელთა არგუმენტებმა ჩვენ ვერ დაგვარწმუნა, რომ 2-4(3) განყოფილებაში მითითება იმაზე, რომ 1-2(1) განყოფილების ქრისტიანული მიზნის დებულება სწავლების ამოსავალ წერტილად უნდა იქცეს, სა განს მტკიცე ქრისტიანულ საყრდენს უქმნის. როგორც ბოლო დებულების ფორმულირებიდან ნათლად ჩანს, “ბავშვთა ქრისტიანულ და მორალურ აღზრდაში დახმარების გაწევა” შესაძლებელი იყო მხოლოდ მშობლებთან “შეთანხმებითა და თანამშრომლობით” (იხ. გადაწყვეტილების 22-ე პუნქტი). დებულება რაიმე გამონაკლისს არ აწესებდა წინა პუნქტში ჩამოყალიბებული წესიდან, რომ KRL საგანი ჩვეულებრივი სასკოლო საგანი იყო, რომელიც ქადაგების სახით არ უნდა ისწავლებოდეს. იგი მოითხოვს, რომ მასწავლებელმა ყველა განსხვავებული რელიგია და ფილოსოფია მათი კონკრეტული მახასიათებლების საფუძველზე უნდა წარმოადგინოს და სხვადასხვა თემის სწავლებისას ერთი და იგივე პედაგოგიური მეთოდები უნდა გამოიყენოს. ეს პრინციპები პროგრამის ყველა ასპექტს ეხება, ლოცვის, ფსალმუნების, რელიგიური ტექსტების ზეპირად შესწავლის და რელიგიური ხასიათის პიესებში მონაწილეობის მიღების ჩათვლით.

მიუხედავად იმისა, რომ პროგრამაში ქრისტიანობას მეტი ნაწილი ჰქონდა დათმობილი, ვიდრე მსოფლიოს სხვა რელიგიებსა და ფილოსოფიებს, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს უკანასკნელი მსოფლიო რელიგიებისა და ფილოსოფიათა ფართო სპექტრს მოიცავდა და საგნის ნახევარს, ან შესაძლოა მეტ ნაწილსაც შეადგენდა (იხ. გადაწყვეტილების 23-ე პუნქტი). ჩვენ მიზეზს ვერ ვხედავთ ეჭვქვეშ დავაყენოთ, რომ (i)-დან (iii)-მდე პუნქტებში ჩამოყალიბებული მიზნები, რომლებიც ქრისტიანობის და მსოფლიოს სხვა რელიგიებისა და ფილოსოფიათა შესახებ ცოდნის გადაცემას ეხება, ემსახურებოდა შემდგომ მიზანს, რომელიც (v) პუნქტში იყო ჩამოყალიბებული: ხეს იწყობს სხვადასხვა რწმენისა და შეხედულების მქონე ადამიანთა შორის ურთიერთგაგების, პატივისცემისა და დიალოგის ჩამოყალიბების შესაძლებლობათა განმტკიცებას (იქვე). ცნება ცოდნასთან ერთად ხაზგასმულია ურთიერთგაგება, ურთიერთპატივისცემა და კულტურათაშორისი დიალოგი. გარდა ამისა, ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ (iv) პუნქტში მოცემული მიზანი - „ხელს უწყობს ქრისტიანული და ჰუმანისტური ღირებულების გაცნობიერებასა და პატივისცემას“ - არა მხოლოდ ქრისტიანულ, არამედ ასევე ჰუმანისტურ ღირებულებებს მოიცავს. ეს რა თქმა უნდა ასახული იყო პროგრამაში, რომელმაც I-VII კლასების ამოცანად ჩამოაყალიბა „განვითარება და მორალური გაცნობიერება“, სადაც I-IV კლასებისთვის განიხილებოდა „მე და სხვები“, V-VII კლასებისთვის „ღირებულებები და არჩევანი“, ხოლო VIII-X კლასებისთვის - „ადამიანის ფილოსოფიური განმარტება - ღირებულებები და ნორმები”.

ამ ფონზე ჩვენ არ მიგვაჩნია, რომ სამართლებრივი ჩარჩო ხარისხობრივ განსხვავებებს ითვალისწინებდა ქრისტიანობის სწავლებისთვის სხვა რელიგიებთან და ფილოსოფიებთან შედარებით. ის ფაქტი, რომ ქრისტიანობას პრიორიტეტი ჰქონდა მინიჭებული, ჭეშმარიტებას შეესაბამება მხოლოდ KRL საგანში სხვადასხვა რელიგიისა და სხვა ელემენტების რაოდენობრივ მახასიათებელთან მიმართებით. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ქრისტიანობა ნორვეგიისთვის მხოლოდ სახელმწიფო რელიგია როდია. იგი ნორვეგიის ისტორიის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს ქმნის. ჩვენი აზრით, KRL საგანი ნათლად აკმაყოფილებდა ხელშემკვრელი სახელმწიფოსთვის 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლით მინიჭებულ კომპეტენციას (იხ. მითითება საქმიდან კიელდსენი, ბუსკ მადსენი და პედერსენი, §53; პუნქტი 84 (გ)). გარდა ამისა, ჩვენ არ ვეთანხმებით, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემა სვადასხვა დასკვნის გაკეთების საშუალებას იძლევა. პირიქით, KRL საგნისგან ნაწილობრივ განთავისუფლების საშუალება ითვალისწინებს იმ მშობელთა მოთოხვნებს, რომლებიც ქრისტიანობისაგან განსხვავებულ რელიგიას მიეკუთვნებიან, ან საერთოდ არც ერთს არ მიეკუთვნებიან. 2-4(4) განყოფილების საფუძველზე, „მოსწავლე, მოცემულ სკოლაში მშობლის წერილობითი შეტყობინების წარდგენის შემდეგ, თავისუფლდება სწავლების იმ ელემენტებისგან, რომლებიც, მათი საკუთარი რელიგიისა თუ ცხოვრების ფილოსოფიის თვალსაზრისით, განიხილება, როგორც ტოლფასი სხვა რელიგიის აღმსარებლობისა ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობისა”. ჩვენი აზრით, არაგონივრული არ იყო ვარაუდი იმისა, რომ მშობლები, რომლებსაც განთავისუფლების სურვილი ექნებოდათ, სათანადო ნაბიჯებს გადადგამდნენ საგნის შინაარსის გაცნობის მიზნით. არც დასაბუთების მოთხოვნაშია რაიმე უჩვეულო ან თავსმოხვეული. უჩვეულო ნამდვილად არ არის, რომ ზოგადი ვალდებულებისგან განთავისუფლების მოპოვების ძიებისას, მოქალაქეებს, ხელისუფლებასთან ურთიერთობისას, სხვადასხვა სახის ინფორმაციის მიწოდებას სთხოვენ, მგრძნობიარე სახის პირადი ინფორმაციის ჩათვლით. ის ფაქტი, რომ ასეთ შესაძლებლობას უფრო ხშირად ხელს უწყობენ გარკვეული ჯგუფები, თავისთავად არ ნიშნავს, რომ განთავისუფლების სქემა თვითნებურია. ამ შემთხვევაში, ისეთი ღონისძიებებისგან გასათავისუფლებად, როგორიცაა, ლოცვები, ფსალმები, რელიგიური ტექსტების დაზეპირება და რელიგიური ხასიათის პიესებში მონაწილეობა, მშობელთა შეტყობინებაში დასაბუთების წარდგენას არ მოითხოვდა. დასაბუთება საჭირო იყო იმ შემთხვევაში, როდესაც მოთხოვნა პროგრამის სხვა ასპექტებს ეხებოდა, მაგრამ მას ერთადერთი მიზანი ჰქონდა, კერძოდ, სკოლას საშუალება ჰქონოდა შეეფასებინა, იყო თუ არა მართლაც გონივრული მშობელთა შეხედულება, რომ სწავლება იყო სხვა რელიგიის პრაქტიკისა და ცხოვრების სხვა ფილოსოფიის მიმდევრობის ტოლფასი. ეს არ იყო თანაბარი მოთხოვნისა, რომლის თანახმადაც მშობლებს თავინთი მრწამსი უნდა გაემჟღავნებინათ. ამასთან დაკავშირებით უნდა გვახსოვდეს, რომ 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე საკითხი მდგომარეობს იმაში, სწავლება არის თუ არა მშობელთა „მრწამსის” საწინააღმდეგო, ხოლო ეს ტერმინი არ არის „მოსაზრების” ან „იდეის” სინონიმი, მაგრამ აღნიშნავს შეხედულებებს, რომლებიც აღწევს დამაჯერებლობის, სერიოზულობის, ერთიანობისა და მნიშვნელობის გარკვეულ დონეს (იხ. ვალსამისის საქმე, ციტ.ზემოთ, §25). ამ მსჯელობათა ფონზე, ჩვენ არ მიგვაჩნია, რომ ნაწილობრივ განთავისუფლების სქემა გადაჭარბებულ ან არაგონივრულ ტვირთს აკისრებდა მშობლებს, რომლებიც განთავისუფლებას ითხოვდნენ, და არღვევდა მოპასუხე სახელმწიფოს შეფასების ფარგლებს 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის საფუძველზე, როგორც ეს განმარტებულია კონვენციის მე-8 და მე-9 მუხლების ფონზე.

გარდა ამისა, არსებობდა გარკვეული მექანიზმები მშობელთა ნაწილობრივ განთავისუფლების მოთხოვნათა დასაცავად სკოლის ხელმძღვანელობის მიერ გადაწყვეტილებების მიღებისას. ასეთი დადგენილებების გასაჩივრება შეიძლებოდა ეროვნული განათლების სამსახურში, ხოლო საბოლოოდ - ეროვნულ სასამართლობში (იხ. გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტში ციტირებული მე-8 ქვესათაური).

ჩვენ ასევე გავითავალისწინეთ 2-4(4) განყოფილების დებულება, რომელიც გამოიყენება ნაწილობრივ განთავისუფლების მოთხვნის შემთხვევაში, კერძოდ, „სკოლა მაქსიმალური ძალისხმევით ცდილობს საკითხის გადაწყვეტას სასკოლო პროგრამსი ფარგლებში დიფერენცირებული სწავლების ხელ- შეწყობის გზით“ (იხ. გადაწყვეტილების 23-ე პუნქტი). დეტალური სქემა, თუ როგორ შეიძლება განხორციელდეს დიფერენცირებული სწავლება, F-03-98 ცირკულარულ წერილშია მოცემული, რომელიც უჩვენებს, რომ მასწავლებელს, მშობლებთან თანამშრომლობით, მოქნილი მეთოდები უნდა გამოეყენებინა, რომლებიც გაითვალისწინებდა მშობელთა რელიგიურ და ფილოსოფიურ კუთვნილებას და მოცემული ღონისძიების ტიპს. ჩვენ განსაკუთრებით მივუთითებთ რამდენიმე ღონისძიებაზე, მაგალითად, ლოცვებზე, ჰიმნთა მღერაზე, ეკლესიის მსახურებაზე და და სასკოლო წარმოდგენებზე, რომლებშიც მონაწილეობა მხოლოდ დასწრებით შეიძლებოდა ჩანაცვლებულიყო. აქ იდეა იმაში მდგომარეობდა, რომ დაცული იქნებოდა ცოდნის გადაცემის ინტერესი პროგრამის შესაბამისად, ხოლო განთავისუფლება დაკავშირებული იყო ღონისძიებასთან, და არა ცოდნასთან, რომელიც ამ ღონისძიების მეშვეობით გადაიცემოდა (იხ. გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტი)... ჩვენ ვერ ვხედავთ რაიმე მიზეზს ამ საკითხის ეჭვქვეშ დასაყენებლად, რომელიც გონივრულობის საკითხს უკავშირდება და რომელიც ეროვნული შეფასების ფარგლებშია მოქცეული პროგრამის დაგეგმვისა და შემუშავების თვალსაზრისით.

ამ ფონზე ჩვენ გვაკმაყოფილებს, რომ მოპასუხე სახლემწიფომ, თავისივალდებულებების შესრულებისას განათლებისა და სწავლების კონტექსტში, იზრუნა იმისთვის, რომ KRL საგნის პროგრამაში ჩართული ინფორმაციისა და ცოდნის გადაცემა მომხდარიყო ობიექტური, კრიტიკული და პლურალისტული გზით. არ შეიძლება ითქვას, რომ იგი ემსახურებოდა ინდოქტრინაციის მიზანს, რითაც ეწინააღმდეგებოდა მშობელთა უფლებასპატივი ეცათ მათი ფილოსოფიური რწამსისთვის და არღვევდა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს. შესაბამისად, KRL საგნისგან განმცხადებელ მშობელთა შვილების სრულად განთავისუფლებაზე უარის თქმა არ იწვევდა 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევას.

გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო
მესამე სექცია
საქმე გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ
CASE OF GALSTYAN v. ARMENIA
(განაცხადი №26986/03)
გადაწყვეტილება
სტრასბურგი
2007 წლის 15 ნოემბერი
საბოლოო
15/02/2008

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდება კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. იგი შეიძლება დაექვემდებაროს რედაქციული ხასიათის შესწორებებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეზე „გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ“,

(Galstyan v. Armenia)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პალატამ (მესამე სექცია)
შემდეგი შემადგენლობით:
ბ-ნი ბ.მ. ზუპანჩიჩი, თავმჯდომარე,
ბ-ნი კ. ბირსანი,
ქ-ნი ე. ფურა-სანდსტრომი,
ქ-ნი ა. გიულიმიანი,
ბ-ნი ე. მაიერი,
ბ-ნი დევიდ თორ ბიორგვინსონი,
ქ-ნი ი. ბერო-ლეფევრე, მოსამართლეები,
და ბ-ნი ს. ქუესადა, სექციის მდივანი,
მოითათბირა 2007 წლის 15 ოქტომბერს და
იმავე დღეს მიიღო შემდეგი გადაწყვეტილება:

პროცედურა

1. საქმე მომდინარეობს განაცხადიდან (№ 26986/03) სომხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ, რომელიც სასამართლოში შემოტანილია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის („კონვენცია”) 34-ე მუხლის საფუძველზე სომხეთის მოქალაქის, ბ-ნი არშამ გალსტიანის („განმცხადებელი”) მიერ 2003 წლის 1 აგვისტოს.

2. განმცხადებელს წარმოადგენდა ბ-ნი ნ. ეგიაზარიანი. სომხეთის მთავრობას (“მთავრობა”) წარმოადგენდა მისი აგენტი, ბ-ნი გ. კოსტანიანი, სომხეთის რესპუბლიკის წრმომადგენელი ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში.

3. 2005 წლის 5 აპრილს სასამართლომ გადაწყვიტა მთავრობისთვის შეეტყობინებინა განაცხადის შესახებ. კონვენციის 29-ე მუხლის მე-3 პუნქტისსაფუძველზე მან გადაწყვიტა ერთდროულად განეხილა განაცხადის არსებითი მხარე და მისი დასაშვებობა.

ფაქტები

I. საქმის გარემოებები

4. განმცხადებელი დაიბადა 1958 წელს და ცხოვრობს ერევანში.

5. 2003 წელს სომხეთში ჩატარდა საპრეზიდენტო არჩევნები, რომლის პირველი ტური შედგა 19 თებერვალს. განმცხადებელი არჩევნებზე იყო ოპოზიციის მთავარი კანდიდატის ნდობით აღჭურვილი პირი (վստահված անձ). არჩევნების მეორე ტურის დროს, რომელიც 5 მარტს გაიმართა, განმცხადებელი იყო ერთ-ერთი საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრი. არჩევნების შემდეგ განმცხადებელი მონაწილეობდა საპროტესტო გამოსვლებში, რომლებიც ერევანში გაიმართა ოპოზიციური პარტიების მიერ.

6. განმცხადებელი ჩიოდა, ხოლო მთავრობა არ უარყოფდა, რომ აპრილის დასაწყისში ერევნის პოლიციის ცენტრალური განყოფილების (ՀՀ ոստիկանության Երևան քաղաքի կենտրոնական բաժին)) პოლიციელები მივიდნენ განმცხადებლის სახლში, როდესაც იგი შინ არ იმყოფებოდა. ამ ამბის შეტყობის შემდეგ განმცხადებელი პოლიციის განყოფილებაში მივიდა მათი ვიზიტის მიზეზის გასაგებად. პოლიციის განყოფილებაში განყოფილების უფროსის მოადგილემ მას უბრძანა, მონაწილეობა აღარ მიეღო დემონსტრაციებში.

7. 2003 წლის 7 აპრილს, 17:00 საათზე, ერევნის ცენტრში ჩატარდა დედის დღისადმი მიძღვნილი დემონსტრაცია. დემონსტრანტები შეიკრიბნენ მაშტოცის გამზირზე, უძველეს ხელნაწერთა კვლევითი ინსტიტუტის (Մատենադարան) გვერდით. როგორც ჩანს, დემონსტრაცია პოლიტიკურ ხასიათს ატარებდა, სადაც აკრიტიკებდნენ მთავრობას და საპრეზიდენტო არჩევნების ჩატარების ფორმას.

8. განმცხადებელი ჩიოდა, ხოლო მთავრობა არ უარყოფდა, რომ დემონსტრაცია ქალების მიერ იყო ორგანიზებული და მასში მონაწილეობდა დაახლოებით 30 000 ადამიანი, რომელთა უმრავლესობა ქალი იყო. საგზაო პოლიციამ დემონსტრაციის დაწყებამდე შეაჩერა ავტომობილთა მოძრაობა გამზირის შესაბამის მონაკვეთზე. თავად განმცხადებელი დემონსტრაციაში მონაწილეობას არ იღებდა, რადგან იგი მამაკაცთა უმრავლესობას- თან ერთად, რომლებიც გამზირის ორივე მხარეს იდგნენ, გარკვეული დისტანციიდან ადევნებდა მას თვალს. მათი ამოცანა იყო ქალების გამხნევება და შესაძლო პროვოკაციების თავიდან აცილება.

9. როგორც განმცხადებელი ამტკიცებს, დაახლოებით 17 საათსა და 30 წუთზე იგი შინ წავიდა. შინისაკენ მიმავალ გზაზე, დემონსტრაციის ადგილიდან დაახლოებით 100-150 მეტრში, მას მიუახლოვდა ორი პირი სამოქალაქო ტანსაცმლით, რომლებმაც პოლიციის მუშაკის პირადობის მოწმობები უჩვენეს და პოლიციის ცენტრალურ განყოფილებაში წაიყვანეს.

10. პოლიციის განყოფილებაში, პოლიციის ოფიცრებმა, რომლებმაც იგი დააკავეს, განმცხადებლის დაკავების ოქმი შეადგინეს (արձանագրությաւն բերման ենթարկելու մասին), სადაც აღნიშნული იყო, რომ განმცხადებელი „დააკავეს დაახლოებით 17 საათსა და 30 წუთზე მაშტოცის გამზირზე, საგზაო მოძრაობის ხელშეშლისათვის და დემონსტრაციის დროს ანტისაზოგადოებრივი ქცევისთვის”.

11. ერთ-ერთმა პოლიციელმა, რომელმაც განმცხადებელი დააკავა, პოლიციის განყოფილების უფროსს (ՀՀ ոստիկանության Երևան քաղաքի կենտրոնական բաժնի պետ) შემდეგი პატაკი მისწერა:

„... 2003 წლის 7 აპრილს ჩვენ ვმორიგეობდით მაშტოცის გამზირზე, სადაც გაიმართა დემონსტრაცია, რომელშიც ადამიანთა დიდი რაოდენობა მონაწილეობდა. მორიგეობის დროს ჩვენ შევამჩნიეთ ერთი ადამიანი, რომელიც ხელს უშლიდა ტრანსპორტის მოძრაობას, ანტისაზოგადოებრივად იქცეოდა და სხვებსაც მოუწოდებდა მისთვის მიებაძათ. ეს ადამიანი მივიყვანეთ პოლიციის განყოფილებაში...“

12. განმცხადებელი გაჩხრიკეს, თუმცა რაიმე უკანონო ნივთი მას არ აღმოაჩნდა. შეადგინეს შესაბამისი ოქმი.

13. პოლიციის ოფიცრებმა განმცხადებელი დაკითხეს. განმცხადებელმა ჩვენება მისცა წერილობით (արձանագրություն բացատրություն վերցնելու մասի ն), სადაც აღნიშნავდა, რომ იგი დემონსტრაციაში მონაწილეობას იღებდა სამი დღის წინ. 2003 წლის 7 აპრილის შესახებ ინფორმაციის მიღების შემდეგ იგი ამ დემონსტრაციაზედაც წავიდა. იგი ასევე აცხადებდა, რომ მან ორი დღით ადრე იცოდა დემონსტრაციის ჩატარების შესახებ და გადაწყვეტილი ჰქონდა მასში მონაწილეობის მიღება. განმცხადებელი დასძენდა, რომ მას ამ დემონსტრაციების დროს რაიმე კანონი არ დაურღვევია და არც დაარღვევდა. ეს ჩვენება პოლიციის ოფიცრებმა დახიეს, რომლებმაც განაცხადეს, რომ იგი მელნით იყო დასვრილი, და განმცხადებელს სთხოვეს, თავიდან დაეწერა. როდესაც მან იმავე ჩვენების თავიდან წერა დაიწყო და ის-ის იყო უნდა დაეწერა, რომ მას რაიმე არამართლზომიერი საქციელი არ ჩაუდენია, პოლიციელებმა იგი გააჩერეს და უთხრეს, რომ რაც დაწერა, საკმარისი იყო.

14. პოლიციის ოფიცრებმა შეადგინეს ოქმი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ (վարչական իրավախախտման արձանագրությու ն), სადაც აღნიშნული იყო, რომ განმცხადებელი „მონაწილეობდა დემონსტრაციაში, რომლის დროსაც დაარღვია საზოგადოებრივი წესრიგი“. განმცხადებლის ქმედება დაკვალიფიცირდა ადმინსიტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის (Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգիր ք) 172-ე მუხლით, როგორც წვრილმანი ხულიგნობა. განმცხადებელმა ამ ოქმს ხელი მოაწერა. მან ასევე ხელი მოაწერა პუნქტს, სადაც ნათქვამი იყო, რომ იგი გაეცნო მის უფლებებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 267-ე მუხლის საფუძველზე, და პუნქტს სათაურით - „საქმის განსაზღვრასთან დაკავშირებული სხვა სათანადო ინფორმაცია“, სადაც მან ასევე დაამატა - „არ მსურს მყავდეს ადვოკატი“.

15. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ თავიდან მან ოქმისთვის ხელის მოწერაზე უარი განაცხადა და ადვოკატი მოითხოვა. ამის გამო იგი პოლიციის განყოფილებაში კიდევ ხუთსაათნახევარი ამყოფეს. ამ ხნის განმავლობაში პოლიციის ოფიცრები დაჟინებით მოითხოვდნენ მისგან, ხელი მოეწერა ოქმისთვის და უარი ეთქვა ადვოკატზე. მათ განმცხადებელს უთხრეს, რომ ასეთ უმნიშვნელო საქმეზე ადვოკატი და მისთვის ფულის ხარჯვა საჭირო არ იყო. მათ ასევე უთხრეს, რომ ეს საქმე მათი ზემდგომების მიერ უკვე გადაწყვეტილი იყო, ასე რომ, ადვოკატი დახმარების ნაცვლად ზიანს უფრო მოუტანდა, რადგან ამის გამო მას პოლიციის განყოფილებაში ყოფნა კიდევ გარკვეული ხნით მოუწევდა. მეორე მხრივ, თუ ის ხელს მოაწერდა ოქმს და უარს იტყოდა ადვოკატზე, მას დაუყოვნებლივ წაიყვანდნენ სასამართლოში, სადაც, უარეს შემთხვევაში, მცირე ოდენობის ჯარიმას დააკისრებდნენ და გაუშვებდნენ. განმცხადებელი საბოლოოდ დანებდა და ოქმისთვის ხელის მოწერასა და ადვოკატზე უარის თქმაზე დათანხმდა. იმავე დღეს, 23:00 საათზე იგი მიიყვანეს ერევნის კენტრონისა და ნორკ-მარაშის რაიონული სასამართლოს მოსამართლე „მ“-სთან (Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարա ն), რომელმაც საქმე განიხილა.

16. მთავრობამ ეს განცხადება გააპროტესტა. იგი ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელი პოლიციის განყოფილებაში იყო ორი საათის განმავლობაში და 19 საათსა და 30 წუთზე წაიყვანეს მოსამართლე „მ“-სთან. ამ პერიოდში პოლიციის ოფიცრები მას უხსნიდნენ მის უფლებას ჰყოლოდა ადვოკატი და ურჩევდნენ ეს უფლება გამოეყენებინა, რისი გაკეთებაც მან არ ისურვა. ადმინსიტრაციული სამართალდარღვევის ოქმს განმცხადებელმა ხელი ნებაყოფლობით მოაწერა, ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე. გარდა ამისა, განმცხადებელს რაიმე სარჩელი თავისი უფლების დაცვის მიზნით არ შეუტანია, როგორიცაა მაგალითად, შუამდგომლობა ან სხვა პროცედურული უფლებები, რომლებიც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 267-ე მუხლითაა გარანტირებული, მიუხედავად იმისა, რომ მას ჰქონდა ინფორმაცია ამ საშუალებათა შესახებ.

17. პოლიციის მიერ მოსამართლე „მ“-ისთვის გადაგზავნილი განმცხადებლის ადმინისტრაციული საქმის მასალები შემდეგ დოკუმენტებს შეიცავდა: (1) ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი; (2) პოლიციის პატაკი; (3) განმცხადებლის დაკავების ოქმი; (4) განმცხადებლის ჩხრეკის ოქმი; და (5) განმცხადებლის წერილობითი ჩვენება. ყველა ეს დოკუმენტი, პოლიციის პატაკის გარდა, განმცხადებლის მიერ იყო ხელმოწერილი.

18. მოკლე განხილვის შემდეგ მოსამართლე „მ“-მ განმცხადებელს სამი დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა მიუსაჯა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კოდექსის 172-ე მუხლის საფუძველზე. მოსამართლის მთელი დასკვნა შემდეგი წინადადებით იყო გამოხატული:

„2003 წლის 7 აპრილს, დაახლოებით 17:00 საათზე ... მაშტოცის გამზირზე, [განმცხადებელმა] სხვა პირთა ჯგუფთან ერთად, ხელი შეუშალა ტრანსპორტის მოძრაობას, დაარღვია საზოგადოებრივი წესრიგი, რაც გამოიხატა ხმაურით და დემონსტრაციის სხვა მონაწილეებსაც მოუწოდებდა ასე მოქცეულიყვნენ...“

19. დადგენილებაში ნათქვამი იყო, რომ მისი გასაჩივრება შეიძლებოდა სისხლის სამართლისა და სამხედრო სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარესთან (ՀՀ քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանի նախագահ).