სამართლებრივ ნაშრომზე მუშაობის დაწყებამდე ავტორმა, პირველ რიგში, უნდა გაიაზროს, რა მიზანს ემსახურება მის მიერ ნაშრომის შექმნა, და, შესაბამისად, რა სურს მასში აისახოს. სამართლებრივი ნაშრომის შექმნის მიზანი, როგორც წესი, მხოლოდ სხვა ავტორების მიერ მანამდე დაწერილის შეჯამება არ უნდა იყოს. ავტორმა ნაშრომში უნდა გამოკვეთოს არსებული სამართლებრივი პრობლემა (პრობლემები), შეაფასოს სხვა ავტორების მოსაზრებები ან შესაბამისი სასამართლო გადაწყვეტილებები და შემდეგ საკუთარი ანალიზის საფუძველზე წარმოადგინოს საკუთარი მოსაზრებები (წინადადებები, რეკომენდაციები) კონკრეტულ სამართლებრივ პრობლემასთან დაკავშირებით. ამდენად, აუცილებელია, ავტორს წერის დაწყებამდე, წინასწარ ჰქონდეს ნაფიქრი, თუ როგორ გადმოსცემს ყოველივე ზემოაღნიშნულს.

სამართლებრივმა ნაშრომმა სამართლიანად, ნათლად და ზუსტად უნდა წარმოადგინოს მნიშვნელოვანი ფაქტები, კანონის შესაბამისი სამართლებრივი ნორმები და მათი ანალიზით დაასაბუთოს დასკვნების სამართლიანობა.² შესაბამისად, ავტორმა უნდა გაითავისოს, რომ ზემოთ აღნიშნული პირობების დაუცველობამ შესაძლებელია საფრთხე შეუქმნას ნაშრომში მოცემული დასკვნების დამაჯერებლობას.

ავტორმა წერის დაწყებამდე, წინასწარ უნდა განსაზღვროს სამართლებრივი ნაშრომის მონახაზი - ის, თუ როგორ, რა გზით უნდა წარმართოს თავისი ნაშრომი. ეს მას შემდგომ, წერის პროცესში დაეხმარება. თუმცა შესაძლებელია ავტორმა წერის დაწყების შემდეგ შეიცვალოს თავისი აზრი. მაგალითად: შესაძლოა მან წინასწარ გადაწყვიტოს, რა მიმართულებით უნდა წავიდეს, მაგრამ წერის პროცესში აღმოაჩინოს, რომ უმჯობესი იქნება „სხვა მიმართულებით წასვლა“.

სამართლებრივ ნაშრომზე მუშაობის დაწყებამდე ავტორმა საკუთარ თავს უნდა ჰკითხოს:

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ბუნდოვანება და ორაზროვნება ნაშრომის სანდოობას ვნებს.

ავტორმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს ის აუდიტორია, რომლისთვისაც იქმნება ეს ნაშრომი (მაგალითად: მისი სამეცნიერო ხელმძღვანელი, რეცენზენტები) ან რომელიც შესაძლებელია, გაეცნოს ამ ნაშრომს (მაგალითად: სამეცნიერო წრეების სხვა წარმომადგენელი ან/და ნებისმიერი დაინტერესებული პირი). ამდენად, ავტორს უნდა ახსოვდეს, რომ მის ნაშრომს შესაძლოა არასპეციალისტიც გაეცნოს. კარგად დაწერილი ნაშრომის ნიშანი ნებისმიერ შემთხვევაში სწორედ ის არის, რომ იგი გასაგებია გონიერი, არაპროფესიონალი პირისთვის.⁴

__________________

1. Robert, A. L., Some Observations Concerning Judicial Opinions, 61 Colum. L. Rev., 1961, pp. 810, 813.

2. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 8.

3. იქვე.

4. იქვე, გვ. 7.

წერის დაწყებამდე ავტორმა ზუსტად უნდა შეარჩიოს შესაბამისი სამართლებრივი პრობლემა, ანუ თემა (საკითხი). ბუნებრივია, მან, პირველ რიგში, სამართლის იმ დარგზე უნდა იფიქროს, რომლითაც დაინტერესებულია (მაგალითად: სისხლის სამართალი, საკონსტიტუციო სამართალი და ა.შ.) და შესაბამისი სამართლებრივი პრობლემა მისი ინტერესების სფეროსათვის მიკუთვნებული სამართლის დარგიდან უნდა შეარჩიოს. მაგალითად, სისხლის სამართლის პროცესით დაინტერესებულ ავტორს ძალიან გაუჭირდება სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრული დაუძლეველი ძალის შესახებ ნაშრომის მომზადება.

თემის შერჩევისას ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს შემდეგიც: ხომ არ შეუსწავლია მანამდე აღნიშნული სამართლებრივი პრობლემა, ან ხომ არ უმუშავია შესაბამის სამართლის დარგში, ან ხომ არ ჰქონია რაიმე სამსახურებრივი ან პრაქტიკული შეხება ამ საკითხთან. ბუნებრივია, თუ ავტორმა წარსულში შეისწავლა აღნიშნული საკითხი ან/და, პრაქტიკული საქმიანობიდან გამომდინარე, რაიმე ფორმით შეხება ჰქონია ამ პრობლემასთან, მის მიერ სამართლებრივი ნაშრომისათვის თემის შერჩევა გაცილებით იოლი და, გარკვეული თვალსაზრისით, კომფორტული იქნება (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ავტორს სპეციფიკური გამოცდილება აქვს ამ მიმართულებით).

ასევე მნიშვნელოვანია, შერჩეული საკითხი მკითხველისათვის საინტერესო იყოს.

თემის (საკითხის) შერჩევის შემდეგ, სასურველია, ავტორმა გამოიკვლიოს, რა სამართლებრივი ნაშრომებია შექმნილი ამ თემაზე და ხომ არ არის საკითხი ბოლომდე „დამუშავებული“, რათა მისი ძალისხმევა „ფუჭი არ აღმოჩნდეს“. შესაბამისად, ავტორმა უნდა განსაზღვროს, რამდენად ღირს აღნიშნული თემის დამუშავება და რამდენად შეძლებს იგი, რომ სამართლებრივი ნაშრომი აქტუალური და საინტერესო იყოს.

ასევე მნიშვნელოვანია, ავტორი თემის შერჩევის თაობაზე სხვა პირებს (მაგალითად: პროფესორს, კოლეგას) გაესაუბროს და მათი აზრი მოისმინოს. განსაკუთრებით ფასეულია ასეთი საუბარი ნაშრომის სამეცნიერო ხელმძღვანელთან (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), რადგან ამ ადამიანის მოსაზრებამ შესაძლებელია ავტორს ფასდაუდებელი დახმარება გაუწიოს.

თემის შერჩევისას ავტორმა ასევე ყურადღება უნდა მიაქციოს იმას, თუ დაახლოებით რა მოცულობის სამართლებრივი ნაშრომის შექმნა აქვს მიზნად დასახული და ისე მიიღოს გადაწყვეტილება (მაგალითად, თუ ავტორის მიზანია 15-20 გვერდიანი ნაშრომის შექმნა, მან, შესაბამისად, შედარებით „მცირე“ სამართლებრივი პრობლემა უნდა შეარჩიოს, რათა, ერთი მხრივ, საკითხი სრულყოფილად დამუშავდეს და, მეორე მხრივ, აღნიშნული ნაშრომი შესაბამის ფორმატში (ამ შემთხვევაში, 15-20 გვერდი) „ჩაეტიოს“). წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლებელია ან ნაშრომის მოცულობა არ გასცდეს შესაბამისი შეზღუდვის ფარგლებს (15-20 გვერდი), მაგრამ საკითხი სრულყოფილად არ დამუშავდეს, ანდა ნაშრომში სამართლებრივი პრობლემის ყველა დეტალი გაანალიზდეს, მაგრამ ნაშრომის მოცულობა მნიშვნელოვნად გასცდეს დადგენილი შეზღუდვის ფარგლებს. არცერთი ზემოთ აღნიშნული შემთხვევა ავტორისათვის მომგებიანი არ არის და შესაძლოა გარკვეული პრობლემებიც წარმოშვას.

თემის (საკითხის) შერჩევასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, ავტორმა სწორად განსაზღვროს შერჩეული თემის (საკითხის) სათაური.

სამართლებრივი ნაშრომის სათაური საკმარის ინფორმაციას უნდა შეიცავდეს, რათა დაინტერესებული მკითხველი სათაურის წაკითხვისთანავე მიხვდეს, რა სამართლებრივ პრობლემას ეხება ავტორი ნაშრომში. ამასთანავე, სათაური ისე უნდა შეირჩეს, რომ ცალკე აღებულმა სათაურმა მკითხველს ნაშრომის წაკითხვის სურვილი გაუჩინოს. მაგალითად, ავტორმა გადაწყვიტა, ნაშრომში ისაუბროს სისხლის სამართლის პროცესში მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე, ანუ იმაზე, თუ რამდენად სამართლიანია ამ პრინციპზე სისხლის სამართლის პროცესის სტრუქტურის აგება და რამდენად უზრუნველყოფს იგი ბრალდებულის უფლებების დაცვას (ესე იგი, ავტორმა შესაბამისი სამართლებრივი პრობლემა შეარჩია). ბუნებრივია, სამართლებრივი პრობლემა საკმაოდ საინტერესოა, თუმცა სათაურში ყოველივე ზემოაღნიშნულის მთლიანად გადატანა მისი დიდი მოცულობის გამო არაპროდუქტიულია. ამ შემთხვევაში, შესაძლებელია, ავტორმა ნაშრომს ასეთი სათაური შეურჩიოს: „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“ აღნიშნული სათაურის წაკითხვისთანავე, მკითხველი მიხვდება, რა თემას ეხება ავტორი ნაშრომში. ამასთანავე, სათაურის ასეთი სახით ფორმულირება მკითხველს გარკვეულწილად დააინტერესებს (ანუ გაუჩენს სურვილს, წაიკითხოს ნაშრომი, რათა გაეცნოს ავტორის მოსაზრებას იმის შესახებ, თუ რამდენად უზრუნველყოფილია ბრალდებულის უფლებები მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებულ სისხლის სამართლის პროცესში).

შესაბამისი სამართლებრივი პრობლემის წინასწარი შერჩევის შემდეგ, აღნიშნულ საკითხზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, სასურველია, ავტორმა შექმნას ძირითადი თეზისი, როგორც სამუშაო ვერსია, რომელშიც ჩამოაყალიბებს თავის პოზიციას ამ სამართლებრივ პრობლემასთან დაკავშირებით.

თეზისის შექმნამდე, ავტორმა თემასთან დაკავშირებით უნდა ჩამოაყალიბოს რამდენიმე მოსაზრება, რომლებშიც სამართლებრივი ნაშრომის ძირითად მიმართულებებს აღნიშნავს. ამ მოსაზრებების გათვალისწინებით, სასურველია, საბოლოოდ ავტორმა თეზისი შექმნას.

თეზისი არის სამართლებრივი პრობლემის ზუსტი ჩარჩო. იგი 1-2 წინადადებით უნდა გადმოიცეს. მნიშვნელოვანია, ავტორმა ამ წინადადებაში (წინადადებებში) ჩამოაყალიბოს შემაჯამებელი პოზიცია თემასთან დაკავშირებით.

ამასთანავე, ავტორი უნდა დარწმუნდეს, რომ თეზისში სრულყოფილად განმარტა სამართლებრივი ნაშრომის მიზანი და გადმოსცა მთავარი მიგნება (პოზიცია) ნაშრომთან დაკავშირებით. მაგალითად, თეზისი შეიძლება ასეთი იყოს: „მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული სისხლის სამართლის პროცესი სრულყოფილად უზრუნველყოფს ბრალდებულის უფლებების დაცვას“.

სქემა ავტორს საკითხის გააზრებაში ეხმარება. ყველაზე ხელსაყრელია, სქემა მომზადდეს წერის დაწყებამდე, როდესაც ავტორს გააზრებული აქვს („გონებაში აქვს“) თავისი ნაშრომის ძირითადი მიმართულებები და, შესაბამისად, სამართლებრივ ნაშრომთან დაკავშირებით ჩამოყალიბებული აქვს შემაჯამებელი პოზიცია თეზისის სახით. თუმცა, რასაკვირველია, წერის პროცესში სქემის თავდაპირველი რედაქცია შესაძლებელია, გარკვეულწილად შეიცვალოს.

ამასთანავე, თუ ავტორმა წერის დაწყებამდე ყველა ზემოაღნიშნული საკითხი (წერისთვის მომზადება, თემის (საკითხის) შერჩევა), სამართლებრივი ნაშრომის სათაური, თეზისის შექმნა) სრულყოფილად გაიაზრა, სქემის კორექტირება ან საჭირო არ იქნება, ან მას უმნიშვნელო კორექტირება დასჭირდება.

წინააღმდეგ შემთხვევაში (ანუ მაშინ, როდესაც ავტორმა ზემოაღნიშნული წინასწარი, „მოსამზადებელი სამუშაო“ ნაჩქარევად ან არასაკმარისად გააზრებულად შეასრულა), სამართლებრივი ნაშრომის წერის პროცესში სქემის თავდაპირველი რედაქციის მნიშვნელოვანი ცვლილება ფაქტობრივად გარდაუვალია, რაც, ბუნებრივია, გაართულებს აღნიშნულ პროცესს; ამასთანავე, შესაძლებელია მოხდეს გარკვეული აცდენა ავტორის მიერ დაგეგმილ თავდაპირველ მიზანსა და წერის პროცესში მიღებულ შედეგს შორის (მაგალითად, ავტორმა თავდაპირველად თეზისის სახით დაადგინა, რომ „მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული სისხლის სამართლის პროცესი სრულყოფილად უზრუნველყოფს ბრალდებულის უფლებების დაცვას“, თუმცა სამართლებრივი ნაშრომის წერის პროცესში, სქემის რადიკალური ცვლილებების შედეგად განვითარებული ანალიზის საფუძველზე მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ „მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული სისხლის სამართლის პროცესი ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის უფლებების დაცვას“). შესაძლებელია ამ შემთხვევაში, პირობითად რომ ვთქვათ, საბოლოო დასკვნა უფრო დასაბუთებული და გასაზიარებელი აღმოჩნდეს, ვიდრე ავტორის მიერ თეზისში დაფიქსირებული თავდაპირველი პოზიცია, მაგრამ სამართლებრივ ნაშრომზე ასეთი გზით მუშაობის პროცესი გაცილებით არაორგანიზებულია, რაც, შესაბამისად, უფრო მეტი დროის ხარჯვას განაპირობებს და, ზოგადად, ართულებს აღნიშნულ პროცესს.

სქემამ შესაძლებელია სხვადასხვანაირი ფორმა მიიღოს. მაგალითად, სქემა შეიძლება იყოს:

- ფორმალური;

- ავტორის მიერ წერილობით შედგენილი;

- მნიშვნელოვანი ფაქტების მონახაზი;

- სადისკუსიო საკითხები, რომლებსაც ავტორი წერის პროცესში განავრცობს;

- საკითხების მოკლე ნუსხა;

- მხოლოდ მოსაზრებების ჩამონათვალი.

სქემის ფორმის მიუხედავად, არსებითი ის არის, რომ ავტორმა თავისი მოსაზრებები წერის დაწყებამდე უნდა ჩამოაყალიბოს.¹

სქემა არ შედის სამართლებრივი ნაშრომის სტრუქტურაში.

________________

1. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 10-11.

ავტორმა მკითხველს აუცილებლად უნდა შესთავაზოს თავისი ნაშრომის სტრუქტურა, რადგან ნათელი და ლოგიკური სტრუქტურა მკითხველს სამართლებრივი ნაშრომის გააზრებაში ეხმარება.¹ როგორც წესი, ნაშრომის სტრუქტურის ნაწილებია: შესავალი, ანალიზი (ძირითადი ნაწილი), დასკვნა.

__________________

1. იქვე, გვ. 13.

სამართლებრივი ნაშრომის შესავალში ავტორმა, პირველ რიგში, ნაშრომის მნიშვნელობაზე უნდა ისაუბროს, ანუ მოკლედ უნდა განმარტოს, რამ განაპირობა აღნიშნული თემის შერჩევა, რატომ არის იგი საინტერესო და აქტუალური და რა მიზანს ისახავს ავტორი. მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, ავტორმა, პირველ რიგში, უნდა აღნიშნოს, რომ მისი ამ თემით დაინტერესება რამდენიმე წლის წინ, მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებულ სისხლის სამართლის პროცესზე გადასვლამ განაპირობა, რომ მნიშვნელოვანია, გაირკვეს, რამდენად უზრუნველყოფს მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას, რომ საინტერესო და აქტუალურია, დადგინდეს, მტკიცებულებების გამოკვლევისას მოსამართლის პასიური როლი ხელს ხომ არ უშლის ბრალდებულის უფლებების სრულყოფილ დაცვას და ა.შ.

ამასთანავე, შესავალში ავტორმა ნაშრომის ძირითად ნაწილში (ანალიზში) შეტანილი საკითხების იდენტიფიცირება უნდა მოახდინოს, ანუ უნდა მიუთითოს, რა საკითხები იქნება განხილული ნაშრომში. მან ასევე მოკლედ უნდა მიმოიხილოს თითოეული ეს ნაწილი და ყურადღება ძირითადად ნაშრომისათვის მათ მნიშვნელობაზე უნდა გაამახვილოს. მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, ავტორმა შესავალში უნდა მიუთითოს, რომ შემდგომ სრულყოფილად იქნება განხილული შემდეგი საკითხები: მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში - არსებული რეალობა; ბრალდებულის უფლებების დაცვა და შეჯიბრებითობა; მოსამართლის ფუნქცია მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებულ სისხლის სამართლის პროცესში; შესაბამისი საერთაშორისო სტანდარტები და სხვ. (ანუ ის საკითხები, რომლებიც ნაშრომის ძირითად ნაწილში (ანალიზში) იქნება დეტალურად განხილული და გაანალიზებული).

სამართლებრივი ნაშრომის ანალიზი (ძირითადი ნაწილი) რასაკვირველია, შერჩეული თემიდან (საკითხიდან) უნდა მომდინარეობდეს. ბუნებრივია, ავტორმა ამით უნდა იხელმძღვანელოს. იგი უნდა შეეცადოს, ლოგიკურად განსაზღვროს ის საკითხები, რომლებსაც უშუალო კავშირი აქვს შერჩეულ თემასთან და მნიშვნელოვანია პრობლემაზე მსჯელობისათვის. მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, ავტორმა შესაძლებელია, ნაშრომის ანალიზის (ძირითადი ნაწილის) სტრუქტურაში შეიტანოს შემდეგი საკითხები: მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში - არსებული რეალობა; ბრალდებულის უფლებების დაცვა და შეჯიბრებითობა; მოსამართლის ფუნქცია მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებულ სისხლის სამართლის პროცესში; შესაბამისი საერთაშორისო სტანდარტები და სხვ.

ამასთანავე, ავტორმა ნაშრომის ძირითად ნაწილში (ანალიზში) შეტანილი ყველა მნიშვნელოვანი საკითხი დეტალურად უნდა გაანალიზოს, როგორც ცალკე აღებული, ისე ერთმანეთთან კავშირის გათვალისწინებით, და მკითხველს შეძლებისდაგვარად უნდა შესთავაზოს საკუთარი ხედვა (დასკვნა) თითოეულ ამ საკითხთან დაკავშირებით. მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, და ავტორმა ზემოაღნიშნული წესის შესაბამისად ჩამოაყალიბა ნაშრომის ძირითადი ნაწილი (ანალიზი), მან შესაძლებელია, მიუთითოს რომ, მაგალითად, მოსამართლის ფუნქცია მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებულ სისხლის სამართლის პროცესში ეფექტიანია და ბრალდებულის უფლებების დაცვას უზრუნველყოფს და ა.შ.

ნაშრომის ძირითად ნაწილში (ანალიზში) ავტორმა აუცილებლად უნდა აღწეროს სამართლებრივ თემასთან (საკითხთან) დაკავშირებით არსებული სიტუაცია.

ამასთანავე, ავტორმა მკითხველს კრიტიკული (ანუ სრულყოფილი, ყოვლისმომცველი და სასარგებლო) ანალიზი უნდა მიაწოდოს. მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის თემა (საკითხი) მოიცავს შედარებითი სამართლის თემატიკას, ავტორს შეუძლია, იმსჯელოს ორი შესადარებელი სამართლის სისტემის წარმატებებსა და წარუმატებლობებზე ამ საკითხთან დაკავშირებით.

ნაშრომის ძირითად ნაწილში (ანალიზში) ავტორმა მკითხველს აუცილებლად უნდა შესთავაზოს არსებული პრობლემის გადაწყვეტის მისეული ხედვა (პოზიცია). ეს ფაქტობრივად სამართლებრივი ნაშრომის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია, რადგან ავტორი, როგორც წესი, სწორედ აქ აღნიშნავს თავის მოსაზრებას, მკითხველს გამოსავალს სთავაზობს, ანდა არსებულ თვალსაზრისს რაღაც ახალს ამატებს. ამასთანავე, ავტორმა კონკრეტულად და დამაჯერებლად უნდა განმარტოს, რატომ არის მისი მოსაზრება უკეთესი და, შესაბამისად, გასაზიარებელი.

სამართლებრივი ნაშრომის დასკვნით ნაწილში ავტორმა მკითხველს უნდა გააცნოს საკუთარი შემაჯამებელი მოსაზრებები (პოზიცია) არსებულ თემასთან (საკითხთან) დაკავშირებით. თუმცა ეს არ უნდა იყოს ავტორის მიერ ნაშრომის წინა ნაწილებში უკვე ნათქვამის მხოლოდ ფორმალური გამეორება.

დასკვნის გაცნობის შედეგად მკითხველი უნდა დარწმუნდეს ავტორის მიერ შერჩეული თემის (საკითხის) და მასთან დაკავშირებით ავტორის მიერვე გამოთქმული მოსაზრებების მნიშვნელობასა და აქტუალურობაში. ამასთანავე, ავტორმა ნაშრომის დასკვნით ნაწილში უნდა წარმოადგინოს კონკრეტული წინადადებები სამართლებრივი პრობლემის გადაჭრისათვის (სადისკუსიო საკითხის მოწესრიგებისა და სრულყოფისათვის). მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, ავტორმა შესაძლებელია დასკვნაში აღნიშნოს, რომ მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში საკმარისად ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის უფლებების დაცვას, რის გამოც, აუცილებელია..., შემდეგ კი მან კონკრეტული წინადადება (საკანონმდებლო შინაარსის, პრაქტიკული ხასიათის და სხვ.) უნდა წარმოადგინოს.

მნიშვნელოვანი ფაქტები და შესაბამისი სამართლებრივი საკითხები სამართლებრივი ნაშრომის თემის (საკითხის) სირთულის განმსაზღვრელი ძირითადი ფაქტორებია. რაც უფრო რთულია ფაქტები ან/და რაც უფრო ბუნდოვანია სამართლებრივი საკითხები, მით მეტი ძალისხმევა (ფაქტების გააზრება, განმარტება, ანალიზი და ა.შ.) დასჭირდება ავტორს.

შესაძლებელია, ზოგიერთ ნაშრომში მეტი ყურადღება ფაქტებს დაეთმოს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სამართლებრივი საკითხი სადავო არ არის ან ნაკლებად სადავოა. ზოგჯერ შესაძლოა სამართლებრივი საკითხი ვრცელ ანალიზს საჭიროებდეს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც იგი სრულიად ახალია. თუმცა, ნაშრომის სანდოობისა და მკითხველის მიერ ავტორის მოსაზრებების გაზიარებისათვის, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ რამდენად მიუკერძოებლად, ობიექტურად და სრულყოფილად გაიაზრა ავტორმა ნაშრომში რელევანტური ფაქტები. მაგალითად, გადაწყვეტილება „... შესაძლოა მიღებულ იქნეს, როგორც სრულიად სამართლიანი და მართებული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ლოგიკა, რომელიც მას საფუძვლად უდევს, ადეკვატურია და ძირითადი რელევანტური მოსაზრებები ნამდვილად მიუკერძოებლად იქნა აწონილი და დაბალანსებული“.¹

ფაქტების გააზრებისას ავტორმა ყურადღება უნდა მიაქციოს სამართლებრივი ნაშრომის თემასთან (საკითხთან) დაკავშირებულ ყველა ფაქტს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ფაქტი აუცილებლად უნდა იქნეს განხილული, თუ ის შედეგისთვის მნიშვნელოვანი არ არის.² ამასთანავე, მხოლოდ ის ფაქტები უნდა იქნეს წარმოდგენილი, რომლებიც აუცილებელია საკითხის განმარტებისთვის. თუმცა ის, თუ რა არის აუცილებელი საკითხის განსამარტავად, ყოველთვის ცალსახა არაა.³

მთავარია, ავტორი არ „გაექცეს“ ისეთ ფაქტს, რომელიც შესაძლებელია მისი არგუმენტაციისათვის სასარგებლო არ არის, მაგრამ კონკრეტული თემისთვის (საკითხისთვის) მნიშვნელოვანია. ავტორმა ყველა ფაქტი ობიექტურად და სრულყოფილად (ანუ „ცივი გონებით“) უნდა გაიაზროს.

ამდენად, ავტორმა სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს, რადგან, პირველ რიგში, ფაქტები ზუსტად უნდა განისაზღვროს.⁴

ავტორმა ისიც უნდა გაითვალისწინოს, რომ ზედმეტმა ფაქტობრივმა დეტალებმა შესაძლებელია მკითხველი დააბნიოს. მაგალითად, თარიღები, როგორც წესი, აბნევს მკითხველს, ამიტომ ისინი ხშირად არ უნდა მიეთითოს, თუ არსებითი ან ფაქტის გააზრების გასამარტივებლად სასარგებლო არ არის.⁵ მაგალითად, თუ სამართლებრივი ნაშრომის სათაურია „უზრუნველყოფს თუ არა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი სისხლის სამართლის პროცესში ბრალდებულის უფლებების დაცვას?“, აუცილებელი არ არის, ავტორმა ყოველ ჯერზე მიუთითოს საქართველოს ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (რომლითაც ფაქტობრივად დაინერგა მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი) ამოქმედების თარიღი (2010 წლის 1 ოქტომბერი), თუ, რასაკვირველია, ის ფაქტის გააზრების გასამარტივებლად სასარგებლო არ არის (მაგალითად, თარიღის მითითებით, ავტორი ხაზს უსვამს მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპის ფაქტობრივად ამოქმედების დროს და, შესაბამისად, პარალელს ავლებს მანამდე არსებულ პრაქტიკასთან).

სამართლებრივი დოკუმენტის მომზადებისას, ზემოთ აღნიშნულის გარდა, აუცილებელია იმის გათვალისწინებაც, რომ ფაქტების გადმოცემის მასშტაბები და სტრატეგია სხვადასხვაა. მაგალითად, სასარჩელო მოთხოვნაში თქვენ სიღრმისეულად შეეხებით ფაქტობრივ გარემოებებს და დაწვრილებით მიმოიხილავთ მხარისთვის მნიშვნელოვან და სტრატეგიულად სასარგებლო დეტალებს, რამაც მკითხველი ლოგიკურად უნდა მიიყვანოს თქვენთვის სასურველ დასკვნამდე. სასარჩელო მოთხოვნისგან განსხვავებით, ე.წ. სიტუაციური აღწერის მომზადებისას, როდესაც თქვენი მიზანი დამქირავებლისთვის არსებული მდგომარეობის რეალური აღწერა და კონკრეტულ კითხვაზე კონკრეტული, მოკლე პასუხის გაცემაა, თქვენ ფაქტებს მოკლედ მიმოიხილავთ. განსხვავებულია ფაქტების გადმოცემის სტრატეგიაც. მაგალითად, კითხვაზე „დასაშვებია თუ არა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ირიბი ჩვენების გამოყენება“? პასუხად თქვენ ფაქტის სახით მოკლედ მიმოიხილავთ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას ირიბი ჩვენებების კონსტიტუციურობის თაობაზე, შეადარებთ წინარე და შემდგომ მდგომარეობას და საქართველოს პროკურატურის შესაბამის პრაქტიკას და მიხვალთ დასკვნამდე, რომ ირიბი ჩვენება დასაშვებია, თუ ის სხვა მტკიცებულებით არის გამყარებული.

________________

1. Hampshire S., Innocence and Experience, 1989, პ. 53.

2. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 13.

3. იქვე, გვ. 14.

4. იქვე.

5. იქვე.

სამართლებრივ ნაშრომში ფაქტების გადმოცემისას სასურველი მიზნის მისაღწევად განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აუდიტორიის, მკითხველის წინასწარ შესწავლა და გაანალიზება. ერთ შემთხვევაში შესაძლოა გსურდეთ კონკრეტული საკითხის შესახებ მკითხველის ინფორმირებულობის გაზრდა, მეორე შემთხვევაში კი - მკითხველის დარწმუნება ერთ, კონკრეტულ გამოსავალში. ცხადია, ამ დროს მნიშვნელოვანია, მკითხველს მისთვის გასაგებ ენაზე ესაუბროთ.

აუდიტორიის ანალიზისას უნდა გაითვალისწინოთ შემდეგი გარემოებები:

ასევე მნიშვნელოვანია საკითხს მკითხველის გადმოსახედიდან შეხედოთ:

საყურადღებოა, რომ წერის დასაწყისს ხშირად უარყოფითი გვერდითი ეფექტი - ე.წ. „წერის კრიზისი“ („writing [writer's] block“) - ახლავს. არაერთი ცდის მიუხედავად, თქვენ ვერ გადაგაქვთ იდეები ფურცელზე. თუმცა „წერის კრიზისი“, რეალურად თქვენთვის დამხმარე „სიმპტომიც“ კი შეიძლება იყოს - როგორც წესი, იგი იმის ნიშანია, რომ თქვენს ხელთ არსებული ინფორმაცია ფაქტების სათანადოდ დასასაბუთებლად საკმარისი არ არის. შესაძლებელია წერა იდეების უხეში „დაყრით“ დაიწყოთ. ისინი შესაძლოა არასტრუქტურირებული, დაულაგებელი იყოს, ნაწერი - გრამატიკული თუ სტილისტური შეცდომებით. ეს არის ეტაპი, როდესაც თქვენთვის მთავარია თქვენსავე გონებაში მიმალული ყველა სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ფაქტის წინ წამოწევა და ფურცელზე გადატანა. ამ ქაოსური სავარჯიშოს შემდეგ კი დაუნანებლად უნდა წაშალოთ ზედმეტი, არაფრისმთქმელი წინადადებები და უკვე ნაწერის სტრუქტურასა და გამართულობაზე უნდა იზრუნოთ.

ფაქტების გადმოცემის რამდენიმე სტრატეგია არსებობს:

საინტერესოა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პოზიცია, რომელიც ფაქტებს ქრონოლოგიურად ალაგებს და ასევე ათავსებს მათ თემატურ კონტექსტში. აღსანიშნავია, რომ ფაქტების შეფასებისას სასამართლოს მსჯელობა არის მშრალი, შეფასებებისგან დაცლილი და მხოლოდ ფაქტობრივ გარემოებებზე ორიენტირებული. ფაქტების ასეთი გადმოცმა მკითხველზე ყველაზე კარგ შთაბეჭდილეას ახდენს და შეფასებების ობიექტურობასთან დაკავშირებით სკეპიციზმს არ აჩენს. ამგვარი მიდგომისგან განსხვავებული იქნებოდა ფაქტების შემდეგნაირი გადმოცემა:

მაგალითი: ნიკამ შეისყიდა კომპანია „ჰიპოკრატე“, რომელსაც X დაავადებისთვის მედიკამენტის შემოტანის ექსკლუზიური უფლება აქვს. გულქვა ნიკა მაშინვე შეუდგა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას ფასების გაზრდით და მედიკამენტებით მანიპულირებით. ანა, როგორც კომპანიის ერთ-ერთი პარტნიორი, შეშფოთებით ადევნებდა პროცესებს თვალს. გარე დამკვირვებლებს ისიც კი ეჩვენებოდათ, რომ ანა ნიკას აფიორას მხარს უჭერდა, თუმცა 2016 წლის 20 სექტემბრის ელექტრონული მიმოწერა საწინააღმდეგოს ამტკიცებს...

როგორც ხედავთ, აქ ფაქტები და მხარის სუბიექტური მსჯელობა ერთმანეთშია გადახლართული, რაც თავად ფაქტების ავთენტურობასაც საეჭვოს ხდის (იხ. სიტყვები: „გულქვა“, „შეშფოთებით“).

თუ მაინც ფაქტების სუბიექტური შეფასების სტრატეგიას აირჩევთ, ნებისმიერ შემთხვევაში ზედსართავი სახელები და პათეტიკური ტონი მინიმუმამდე უნდა შეამციროთ.

აუცილებელია, ავტორმა წერის დაწყებამდე, წინასწარ თავისთვის განსაზღვროს ე.წ. წერის გრაფიკი. ამისათვის მან, პირველ რიგში, უნდა გაითვალისწინოს სამართლებრივი ნაშრომის დასრულების ვადა (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) და შესაბამისი ნაბიჯების (მასალების მოძიება, ნაშრომის თავდაპირველი ვერსიის შექმნა, ნაშრომის რედაქტირება, ხელახლა წაკითხვა და შესწორება, პროექტის ცოტა ხნით „გვერდზე გადადება“, ციტირება და ა.შ.) თანმიმდევრულად გადადგმის მიზნით, გონივრული ვადები უნდა დაადგინოს.

ავტორს უნდა ახსოვდეს, რომ მან დანიშნულ დროს უნდა წარადგინოს საკუთარი ნაშრომის საბოლოო ვერსია (და არა ნაშრომის თავდაპირველი რედაქცია ანდა უკვე რედაქტირებული, მაგრამ არა ხელახლა წაკითხული და შესწორებული ნაშრომი).

ავტორი უნდა შეეცადოს, რომ დაიცვას მის მიერვე განსაზღვრული წერის გრაფიკი. თუ წერის გრაფიკი გონივრულად არის შედგენილი და ავტორი დაიცავს მას, იგი შეძლებს ნაშრომი დათქმულ ვადაში განსაკუთრებული გართულებების გარეშე დაასრულოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში (ანუ თუ გრაფიკი არასწორად არის შედგენილი, ავტორი არ იცავს მის მიერვე დადგენილ ვადებს), მას სამუშაოს დიდი ნაწილის ბოლო მომენტში შესრულება მოუწევს, რაც საკმაოდ არაეფექტიანია (იქმნება ავტორისთვის სტრესული სიტუაცია; ნაშრომის ხარისხი უარესდება; შესაძლებელია ავტორმა დაარღვიოს ნაშრომის წარდგენის ოფიციალურად დადგენილი ვადა და ა.შ.).

წერის პროცესში შესაძლებელია დღის წესრიგში დადგეს დამატებითი კვლევის ჩატარების საკითხი (ანუ შეიძლება ავტორი მივიდეს იმ დასკვნამდე, რომ აუცილებელია ისეთი საკითხის გამოკვლევა, რომელზედაც მას წინასწარ არ უფიქრია, ან რომლის მოკვლევა საჭიროდ არ მიიჩნია, მაგრამ წერის პროცესმა საწინააღმდეგოში დაარწმუნა). ბუნებრივია, ავტორი არ უნდა გაექცეს ამ საკითხს და შესაბამისად უნდა იმოქმედოს, თუმცა ეს დამატებითი დროის ხარჯვას გამოიწვევს. ამდენად, წერის გრაფიკის შედგენისას ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს სიტუაციის ასეთი სცენარით განვითარების შესაძლებლობა და შესაბამისად ასახოს გრაფიკში (მაგალითად, თუ ავტორს უშუალოდ წერის პროცესისთვის წინასწარ დადგენილი აქვს 2-თვიანი ვადა, აღნიშნული სიტუაციის გათვალისწინებით, საბოლოოდ უნდა განსაზღვროს, ვთქვათ, 2 თვე და 15 დღე. რასაკვირველია, ამით ნაშრომზე მუშაობის პროცესი არ უნდა დაზარალდეს და ყველაფერი წერის ერთიან გრაფიკში უნდა მოექცეს).

დროისა და რესურსების მართვის კონტექსტში ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ სამართლებრივი ნაშრომის თავდაპირველი ვერსიის რედაქტირება აუცილებელია და მას, შესაბამისად, გარკვეული დრო სჭირდება.

ავტორის მიერ საკუთარი ნაშრომის რედაქტირების მიზანია მისი დეტალური გაცნობა და შესაბამისი შესწორებების შეტანა.

რედაქტირება მოიცავს ზედმეტი სიტყვებისა და ფაქტების წაშლას, ბუნდოვანი და დაუდევრად ჩამოყალიბებული წინადადებების ხელახლა დაწერას, ტავტოლოგიის აღკვეთას, რეორგანიზებას, ნაშრომის გასუფთავებას, გაშალაშინებასა და შემჭიდროებას.¹

რედაქტირება მხოლოდ ენაზე, გრამატიკასა და სტილზე არ უნდა იყოს ორიენტირებული.²

ავტორმა, პირველ რიგში, ნაშრომის შინაარსი, საკითხების ურთიერთკავშირი და მათი თანამიმდევრულობა უნდა შეამოწმოს. იგი უნდა დარწმუნდეს, რომ:

- ნაშრომში ეხება ყველა საკითხს, რომლებიც მას მნიშვნელოვნად მიაჩნია;

- ყველა ფაქტობრივი გარემოება თუ სამართლებრივი თემა განხილულია;

- მისი ანალიზი და შესაბამისი დასკვნები გონივრული და დასაბუთებულია;

- მის მიერ დასმულ ყველა კითხვაზე შესაბამისი პასუხია გაცემული და ა.შ.

ავტორმა, რომელიც თავის ნაწერს ასწორებს, საკუთარ თავს მუდმივად უნდა ჰკითხოს:

- ზუსტად ის ვთქვი, რისი თქმაც მინდოდა?

- ხომ არ შემეძლო, ეს უკეთ გამომეხატა?

- აზრი გასაგებად და ლოგიკურად ვითარდება?

- გაიგებს მკითხველი? და ა.შ.³

გარდა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია, რედაქტირების პროცესში ავტორი ობიექტური იყოს. ეს საკმაოდ რთულია, რადგან ნაშრომში მოცემული თითოეული სიტყვა „მისია“. სწორედ ამის გამო, როგორც წესი, ავტორს უჭირს შეცდომის აღმოჩენა. მიუხედავად ამისა, მან ნაშრომის თითოეული თავი, ქვეთავი, აბზაცი, სიტყვა ყურადღებით უნდა წაიკითხოს, ისე, თითქოს ეს მისი ნამუშევარი არ არის და მას პირველად ეცნობა.

ავტორმა თავისი ნაწერი კრიტიკულად უნდა შეამოწმოს, გამოასწოროს ბუნდოვანებები, გააუქმოს, რაც ზედმეტია, გააშალაშინოს ე.წ. გადასვლები და შეამჭიდროოს სტრუქტურა. ეს მარტივი ამოცანა არ არის, რადგან საკუთარი ნაწერის კითხვისას ავტორი, ჩვეულებრივ, მიდრეკილია, წაიკითხოს ის, რისი დაწერაც მას სურდა და არა ის, რაც რეალურად დაწერა.⁴

რედაქტირების ხარისხი გაუმჯობესდება, თუ ავტორი პროექტს ცოტა ხნით გვერდზე გადადებს და მას დასვენებული გონებით დაუბრუნდება ამან შესაძლებელია, რედაქტირების პროცესს ობიექტურობა შემატოს, რადგან ეს ავტორს დაეხმარება, დაინახოს ის, რასაც ადრე ვერ ხედავდა, ან სხვა თვალით შეხედოს ნაშრომს და ახალ იდეებზე იფიქროს⁵ (თუმცა გასათვალისწინებელია ასევე წერის გრაფიკით დადგენილი ვადების დაცვის საკითხიც).

რედაქტირების პროცესში შესაძლებელია აუცილებელი გახდეს მთლიანი ნაშრომის ან მისი რომელიმე ნაწილის ხელახლა (ზოგჯერ არაერთხელ) წაკითხვა.

ავტორი ნაშრომს, როგორც წესი, კომპიუტერის მეშვეობით ქმნის, რაც წერის პროცესს მნიშვნელოვნად აჩქარებს.

შესაბამისად, კომპიუტერის მეშვეობით რედაქტირების პროცესი უფრო გამარტივებულია, თუმცა ეს საფრთხილო საქმეა, რადგან ვითომ გასწორებული შეცდომები შეიძლება ისევ გაიპაროს (მაგალითად, კომპიუტერმა არ დაიმახსოვროს შესწორება და ძველი ვარიანტი დარჩეს). ამიტომ, ნაშრომის ქაღალდზე გადატანილი ვერსიის წაკითხვისა და აღმოჩენილი შეცდომების ხელით (კალმისტრის, ფანქრის, მარკერის მეშვეობით) გასწორების გზით რედაქტირების პროცესი, როგორც წესი, უფრო სრულყოფილია.

ამდენად, უმჯობესია, მოხდეს ნაშრომის ამობეჭდილი ასლის რედაქტირება და შემდეგ ტექსტი კომპიუტერში გასწორდეს.

ნაშრომის რედაქტირების პროცესში ავტორმა შესაძლებელია გამოიყენოს სხვისი დახმარება (ანუ ის დაიხმაროს, ვისაც ამ ნაშრომზე არ უმუშავია). ასეთი ფუნქცია შეიძლება იმან იტვირთოს, ვისაც აქვს შესაბამისი ცოდნა, მაგალითად: მეგობარმა, კოლეგამ, პროფესორმა, სამეცნიერო ხელმძღვანელმა. ამ ადამიანის დახმარება შესაძლებელია საკმაოდ სასარგებლო აღმოჩნდეს, რადგან მას მანამდე აღნიშნულ ნაშრომზე არ უმუშავია, ფაქტობრივად პირველად კითხულობს და, როგორც წესი, შეუძლია აღმოაჩინოს შეცდომები და ავტორს მისცეს მნიშვნელოვანი რჩევები როგორც გრამატიკულ და სტილისტურ ასპექტებზე, ისე შინაარსობრივ მხარესთან დაკავშირებით.

________________

1. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 20

2. იქვე, გვ. 21.

3. იქვე, გვ. 20.

4. იქვე.

5. იქვე, გვ. 21.

დროისა და რესურსების მართვის კონტექსტში ავტორმა ასევე უნდა გაითვალისწინოს, რომ სამართლებრივი ნაშრომის გამოსაქვეყნებლად შესაძლებელია არსებობდეს დამატებითი მოთხოვნებიც (მაგალითად, სამეცნიერო ჟურნალის სარედაქციო საბჭოს მიერ დადგენილი ტექსტის მოცულობის შეზღუდვა, ნაშრომის მოკლე ანოტაციის შექმნა, ნაშრომის თარგმნა, ციტირების წესის შეცვლა და ა.შ.), რომელთა დაცვას გარკვეული დრო სჭირდება.

ამდენად, წერის გრაფიკის შედგენისას ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს ნაშრომის გამოსაქვეყნებლად აუცილებელი ზემოაღნიშნული დამატებითი სამუშაოების შესრულების შესაძლებლობა (რასაკვირველია, ნაშრომის გამოქვეყნების სავალდებულოობის ან ავტორის სურვილის არსებობის შემთხვევაში) და შესაბამისად ასახოს იგი გრაფიკში.

სიზუსტე კარგად წერის უპირველესი წინაპირობაა.

ავტორმა ზუსტად უნდა იცოდეს, რისი თქმა სურს და უნდა თქვას სწორედ ის და სხვა არაფერი.¹ შესაბამისად, მან უნდა იფიქროს, როგორ გაიგებს მის სიტყვებს მკითხველი, რათა მათი არასწორად გამოყენება თავიდან აიცილოს.

ზოგჯერ ავტორს არ შეუძლია მარტივად, პირდაპირ წერა. სამწუხაროდ, ეს ტენდენცია იურისტებს ხშირად ახასიათებს. როდესაც ავტორი კონკრეტულ საკითხში ბოლომდე დარწმუნებული არ არის, იგი ცდილობს, ზედმეტი განზოგადებით გადაფაროს პრობლემა. ეს შესაძლებელია ზოგჯერ იმით იყოს განპირობებული, რომ ავტორს ვერ გადაუწყვეტია, შესაბამისი დასკვნა ზუსტად როგორ ჩამოაყალიბოს.

აზრი სიტყვის წყაროა და სიტყვა ვერ იქნება იმ აზრზე უკეთესი, რომლისგანაც ის წარმოიშვა.²

ავტორი უნდა შეეცადოს, სრულყოფილად განავრცოს მსჯელობა. მას უნდა ახსოვდეს, რომ მთავარია, მკითხველმა სწორად აღიქვას ავტორის მსჯელობისა და, შესაბამისად, მისი მიერ გამოტანილი დასკვნების არსი.

ბუნებრივია, თუ ნაშრომში ამა თუ იმ საკითხზე მსჯელობისას ავტორი გამოტოვებს რომელიმე მნიშვნელოვან თემას (ეტაპს, სტადიას), მკითხველს ძალიან გაურთულდება ნაშრომში გაკეთებული დასკვნების აღქმა. ეს კი უპირობოდ გამოიწვევს იმას, რომ მკითხველი არ ან ვერ გააზიარებს ამ დასკვნებს და, ზოგადად, ნაშრომის მნიშვნელობა დაკნინდება.

________________

1. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 17.

2. იქვე.

მრავალსიტყვაობა ნიშნავს არა მხოლოდ ზედმეტი სიტყვების გამოყენებას (მაგალითად, ორი სიტყვის გამოყენებას, როდესაც ერთიც საკმარისია), არამედ ასევე = ზედმეტი ინფორმაციის გადმოცემას, ზედმეტი საკითხების განხილვას და, უბრალოდ, ზედმეტად ვრცლად წერას.¹

ამდენად, ავტორი უნდა შეეცადოს, თავიდან აიცილოს მრავალსიტყვაობა, რადგან ხშირად მრავალსიტყვაობა მკითხველმა შესაძლებელია პირდაპირ ან ირიბად აღიქვას, როგორც ავტორის უუნარობა ან უმოქმედობა, განასხვაოს არსებითი პრობლემა ნაკლებად მნიშვნელოვნისგან.²

______________________

1. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, რეკომენდაციები სასამართლოს გადაწყვეტილების შედგენისას გასათვალისწინებელი ძირითადი წესების შესახებ, თბ., 2010, გვ. 16.

2. იქვე, გვ. 17.

მოკლედ წერა ხელს უწყობს სიცხადეს. ამასთანავე. იგი ავტორს აიძულებს, ზუსტად გაანალიზოს და ყურადღება გაამახვილოს იმაზე, თუ რისი თქმა სურს.¹

ავტორი ასევე უნდა შეეცადოს, მარტივი, დეკლარაციული წინადადებები და უმეტესად მოკლე აბზაცები გამოიყენოს, თუმცა უნდა ცვალოს წინადადებების სიგრძე და სტრუქტურა, როდესაც აუცილებელია ხაზგასმა, კონტრასტი და მკითხველის დაინტერესება.

სამართლებრივი წერა, როგორც წესი, პირდაპირი უნდა იყოს.

ავტორმა უპირატესობა უნდა მიანიჭოს აქტიურ გამოთქმებს და თავიდან უნდა აიცილოს ისეთი ფორმულირებები, როგორიცაა, მაგალითად: „ნათქვამია, რომ“, „კარგად დასაბუთებულია“. ავტორმა არ უნდა გამოიყენოს ზედსართავი სახელები და ზმნიზედები, როგორიცაა: „აშკარად“, „სრულად“, „უბრალოდ“.²

ავტორი უნდა მოერიდოს არასაჭირო სიტყვების გამოყენებას, რადგან წინადადება არ უნდა შეიცავდეს ზედმეტ სიტყვებს, აბზაცი - ზედმეტ წინადადებს იმავე მიზეზით, რის გამოც, მაგალითად, ნახატზე არ უნდა იყოს ზედმეტი ხაზები.

თუმცა, ბუნებრივია, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ავტორმა საკითხი ზედაპირულად განიხილოს, ან მნიშვნელოვან საკითხებს არ შეეხოს, ანდა ყველა წინადადება შეამოკლოს.

სამართლებრივ ნაშრომში ყველა სიტყვას უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა და თავისი დანიშნულება.³

_________________

1. იქვე, გვ. 19.

2. იქვე.

3. იქვე.

სამართლებრივი წერა შეიძლება იყოს პომპეზური, თუმცა ავტორი უნდა უფრთხილდეს პომპეზურობის ნიშნებს, როგორიცაა: ორაზროვანი ან მაღალფარდოვანი გამონათქვამები; მედიდური სიტყვის „ჩვენ“ გამოყენება; ექსკურსები შეუსაბამო ერუდიციის გამოსავლენად და ა.შ.¹

მიუხედავად იმისა, რომ იუმორი ხშირად მიზანშეწონილია, როგორც პომპეზურობის საწინააღმდეგო საშუალება, სამართლებრივ ნაშრომში იუმორი მკითხველს შესაძლებელია, ავტორის ქედმაღლობად და მგრძნობიარობის ნაკლებობად მოეჩვენოს, რადგან ნაკლებად სავარაუდოა, მკითხველმა სამართლებრივ ნაშრომში რაიმე სასაცილოდ მიიჩნიოს. ამასთანავე, არსებობს რისკი, რომ ავტორი სწორად და სერიოზულად არ აღიქვან.²

______________________

1. იქვე, გვ. 18.

2. იქვე.

რაც არ უნდა რთული იყოს ეს თუ ის მოსაზრება, შესაძლებელია ისიც კი გამოითქვას მარტივი ენით, რომელიც გასაგებია ჩვეულებრივი მკითხველისათვის. მარტივ ენაზე წერა მოითხოვს იმას, რომ მკითხველმა სრულად გაიგოს აზრი. ეს მას აზრის ძირითად კომპონენტებად დაშლის საშუალებას მისცემს. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ ელექტროენერგია კომპლექსური მეცნიერული ფენომენია, შესაძლებელია მისი განმარტება ისეთი ტერმინოლოგიით, რომელიც ჩვეულებრივი ადამიანისათვის გასაგებია.¹

ავტორი უნდა შეეცადოს, თავიდან აიცილოს კლიშეები, გაცვეთილი ფრაზები (მაგალითად, „როგორც ზემოთ აღინიშნა“), ლათინური გამონათქვამები, ჟარგონი. სპეციალური იურიდიული ტერმინოლოგიის გამოყენებისას მან უნდა გაითვალისწინოს, თუ რამდენად გასაგები იქნება იგი მკითხველისთვის (განსაკუთრებით - არაიურისტისთვის).

ამასთანავე, წერისას ავტორმა შესაძლებელია დახვეწილი ენა გამოიყენოს, თუმცა მას უნდა ახსოვდეს, რომ ნაშრომის კითხვისას მკითხველს ლექსიკონი არ უნდა სჭირდებოდეს.²

სასვენი ნიშნების სწორად ხმარება, ზოგადად, წერის კულტურის ნიშანია. მას წმინდა პრაქტიკული მნიშვნელობაც ენიჭება. სასვენი ნიშნების არასაჭირო ადგილას დასმა ან, პირიქით, საჭირო ადგილას არდასმა წინადადების შინაარსს ცვლის და ხშირად ავტორი იმის საპირისპიროს იღებს, რისი თქმაც უნდა. ამიტომ მან მეტი ყურადღება უნდა დაუთმოს ერთი შეხედვით უწყინარი წერტილ-მძიმის და სხვა სასვენი ნიშნების სწორად გამოყენებას.

აბრევიატურა წერტილების გარეშე იწერება (მაგალითად, შპს და არა შ.პ.ს.). აბრევიატურის ბრუნვისას ბრუნვის ნიშანი დეფისით არ უნდა გამოიყოს და ბრჭყალების შიგნით უნდა მოექცეს (მაგალითად: შპს „ზილის“ და არა - შპს „ზილ“-ის).

____________________

1. იქვე, გვ. 19.

2. იქვე, გვ. 20.

სამართლებრივ ნაშრომებში ხშირად ვხვდებით გრამატიკულ (მორფოლოგიურ, სტილისტურ და სხვა) შეცდომებს. შესაბამისად, აუცილებელია, ავტორმა, გამოიყენოს შესაბამისი მართებული ფორმები.

______________

1. დამატებით იხილეთ: საქართველოს უზენაესი სასამართლო, სახელმძღვანელო წინადადებები სისხლის სამართლის საქმეზე განაჩენის ფორმის, მისი დასაბუთებულობისა და ტექსტის სტილისტიკური გამართულობის თაობაზე (განკუთვნილია საერთო სასამართლოების მოსამართლეებისათვის), თბ., 2015, გვ. 68-79, 249-284.

ციტირების სხვადასხვა მოდელის განხილვისას მნიშვნელოვანია ორი ძირითადი საკითხის გათვალისწინება:

1. არსებობს ციტირების არაერთი სახელმძღვანელო. ყველა ასეთი სახელმძღვანელო მართებულია. ამასთანავე, თუ შესაბამის უნივერსიტეტს/დამსაქმებელს/აკადემიურ დაწესებულებას აქვს თავისი ციტირების წესები, სწორედ ეს წესები უნდა გამოიყენოთ.¹

2. სხვა შემთხვევაში მნიშვნელობა არ აქვს ციტირების რომელ მოდელს მიჰყვებით, მთავარია ორი რამ: (ა) ნაშრომში ციტირების ერთიანი, უნიფიცირებული სტილი იყოს დაცული და (ბ) მკითხველს, წყაროს შემდგომი მოძიებისათვის, საკმარისი ინფორმაცია მიეწოდოს.

ქვევით წარმოგიდგენთ მაგალითებს, რომელთა მიხედვითაც განხილული იქნება ციტირების არაუნიფიცირებული სტილი და მისი მეშვეობით გადმოცემული არასაკმარისი ინფორმაცია.

მაგალითი:

1979 წლის 13 დეკემბრის სასამართლო გადაწყვეტილება (Lise-lotte Hauer), Rs. 44/79, Slg. 1979, 3744 f.; იხ. ასევე 1974 წლის 14 მაისის სასამართლო გადაწყვეტილება (Nold), Rs. 4/73, Slg. 1974, 491.

Matthews, Rs. Nr. 24833/94, 1999 w. 18 თებერვალი. LaGrand case, International Court of Justice, General List No. 121, 2001.ICJ Reports, 1970; Interpretation of the Genocide Convention (Advisory Opinion), ICJ Reports, 1951.

ეს ოთხი ციტირება ერთი დოკუმენტიდანაა აღებული. როგორც ხედავთ, ყველა შემთხვევაში სასამართლო გადაწყვეტილებაა ციტირებული:

როგორც ხედავთ, მითითებულ მაგალითში ციტირების სტილი აღრეულია. ეს აკადემიური, გამართული წერის სტილს არ შეესაბამება.

ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური წერის სახელმძღვანელო ამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური სასამართლოებისა და ფედერალური უზენაესი სასამართლოს ციტირების წესებს თავისებურად არეგულირებს,² ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მოქმედი „მითითებისა და აღნიშვნის სტანდარტი სამართალში“³ კი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, სხვა საერთაშორისო სასამართლოებისა და ეროვნული სასამართლოების გადაწყვეტილებებისა და მათში მისათითებელი ინფორმაციის მიმართ ინდივიდუალური მიდგომით ხასიათდება.⁴

_________________

1. მაგალითად, ჯანაშია, ს./გაბრიჩიძე, ნ./ჟვანია, ნ./ფრუიძე, ნ./ტატიშვილი, ე./გულიაშვილი, ნ., ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური სტილი: სახელმძღვანელო წიგნის, სტატიის, დისერტაციისა და სხვადასხვა აკადემიური ნაშრომის ავტორებისთვის, თბ., 2011, ხელმისაწვდომია: http://iliauni.edu.ge/uploads/other/2/2588.pdf; თავისუფალი უნივერსიტეტი და ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი კი იყენებენ დავით ბატონიშვილის სამართლის ინსტიტუტის მიერ მომზადებულ სახელმძღვანელოს: გეგენავა, დ./ბურჯანაძე, გ., მითითებისა და აღნიშვნის სტანდარტი სამართალში, თბ., 2013, ხელმისაწვდომია: http://nccl.ge/m/u/ck/files/Bluebook PDIL.pdf.

2. ჯანაშია, ს./გაბრიჩიძე, ნ./ჟვანია, ნ./ფრუიძე, ნ./ტატიშვილი, ე./გულიაშვილი, ნ., ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური სტილი: სახელმძღვანელო წიგნის, სტატიის, დისერტაციისა და სხვადასხვა აკადემიური ნაშრომის ავტორებისთვის, თბ., 2011, ხელმისაწვდომია: http://iliauni.edu.ge/uploads/other/2/2588.pdf.

3. გეგენავა, დ./ბურჯანაძე, გ., მითითებისა და აღნიშვნის სტანდარტი სამართალში, თბ., 2013, ხელმისაწვდომია: http://nccl.ge/m/u/ck/files/Bluebook PDIL.pdf.

4. ციტირების შესახებ იხ. აგრეთვე: Edwards, L. H., Legal Writing and Analysis, 2015, pp. 253-277.

ქვევით წარმოდგენილი მაგალითის მეშვეობით გიჩვენებთ პარაფრაზირებისა და პლაგიატიზმის შემთხვევებს, აგრეთვე მათ შორის განსხვავებას.

მაგალითი:

ა. ავთენტური წყარო

„მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ზოგადად უნდა ექცეოდეს ადმინისტრაციული სამართლით და არა საჯარო სამართლის სხვა დარგებით მოწესრიგებულ სფეროში, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა იწვევდეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის დამკვიდრებას, შეცვლას ან გაუქმებას. როდესაც პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით მოწესრიგებული სამართლებრივი ურთიერთობა ექცევა საკონსტიტუციო სამართლის სფეროში, ასეთი სამართლებრივი აქტის კანონიერების შემოწმება ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით არ უნდა ხდებოდეს. ასე მაგალითად, გერმანიის ადმინისტრაციული სამართალწარმოების შესახებ კანონის 40.1 პარაგრაფის შესაბამისად, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ხასიათის დავებს ადმინისტრაციული სასამართლოები არ განიხილავს. კერძოდ, არ განიხილავს დავებს, რომლებშიც მხარეს საკონსტიტუციო ორგანო წარმოადგენს და დავის შინაარსიც კონსტიტუციურ ხასიათს ატარებს. ასეთ დავებს განიხილავს ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო ან მიწების საკონსტიტუციო სასამართლო.“¹

ბ. ტექსტის სიტყვასიტყვითი გადმოტანა და პლაგიატი

„საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ზოგადად უნდა ექცეოდეს ადმინისტრაციული სამართლით და არა საჯარო სამართლის სხვა დარგებით მოწესრიგებულ სფეროში, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა იწვევდეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის დამკვიდრებას, შეცვლას ან გაუქმებას. დანარჩენ შემთხვევებში კი იგი საკონსტიტუციო სამართლის რეგულირების სფეროში ხვდება და მისი კანონიერების შემოწმება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების ჭრილში არ უნდა ხდებოდეს. გერმანიის ადმინისტრაციული სამართალწარმოების შესახებ კანონის 40.1 პარაგრაფის შესაბამისად, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ხასიათის დავებს განიხილავს ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო ან მიწების საკონსტიტუციო სასამართლო.“

როგორც ხედავთ, ავტორმა შეფასებითი მსჯელობა არამარტო „ისესხა“ ორიგინალური წყაროსგან, არამედ სიტყვასიტყვით გადმოიტანა. ხაზგასმული წინადადებები სწორედ ამ ზუსტ კოპირებაზე, ანუ პლაგიატზე მიუთითებს. ამ პლაგიატს ვერც წყაროს მითითება გამოასწორებდა, ვინაიდან ზუსტი კოპირების გამო ავტორს ყველა ხაზგასმული ფრაზის ბრჭყალებში ჩასმა მოუწევდა. ეს კი, გარდა იმისა, რომ ნაშრომიდან აზრის გამოტანას გაართულებდა, იმის ილუსტრირება იქნებოდა, რომ აბზაცის 90%25 კოპირებულია.

გ. სხვა სიტყვებით გადმოცემული იდენტური აზრი

„ადმინისტრაციული აქტის ცნების ქვეშ, რიგ შემთხვევებში, შეიძლება მოექცეს როგორც აღმასრულებელი, ისე საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების რიგი აქტები. თუმცა, არა ისინი, რომლებიც საკონსტიტუციო სამართლებრივ ჭრილში ექცევა. როდესაც პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით მოწესრიგებული სამართლებრივი ურთიერთობა ექცევა საკონსტიტუციო სამართლის სფეროში, ასეთი სამართლებრივი აქტის კანონიერების შემოწმება ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით არ უნდა ხდებოდეს. ამის მაგალითია გერმანიის ადმინისტრაციული კოდექსიც.“

წინა მაგალითისაგან განსხვავებით, აქ ავტორი სიტყვასიტყვით არ გაჰყვა ორიგინალის ენას და აზრი თავისი სიტყვებითა და ჩანართებით გადმოსცა. მიუხედავად ამისა, ეს მაინც ვერ ჩაითვლება სწორ პარაფრაზირებად, რადგან ნაშრომში წყარო მითითებული არ არის, რაც აზრის, მიგნებების, მსჯელობის პლაგიატზე მეტყველებს.

დ. სწორი პარაფრაზირება

„საქართველოს ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 (გ) მუხლი ადმინისტრაციულ აქტს განმარტავს შემდეგნაირად: ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული სამართლებრივი აქტი. ეს, ერთი შეხედვით ნათელი და მარტივი დეფინიცია ხშირად ქმნის პრობლემებს კონსტიტუციური ორგანოს მიერ გამოცემული აქტის სამართლებრივი ბუნების შეფასებისას. მსგავს შემთხვევებში მნიშვნელოვანია თავად აქტის ბუნება და კონსტიტუცუირი ორგანოს როლი, ამ აქტის გამოცემისას. ასე, მაგალითად, როგორც [ავტორის სახელი] მიუთითებს პრეზიდენტის აქტთან მიმართებით: „საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ზოგადად უნდა ექცეოდეს ადმინისტრაციული სამართლით და არა საჯარო სამართლის სხვა დარგებით მოწესრიგებულ სფეროში, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა იწვევდეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის დამკვიდრებას, შეცვლას ან გაუქმებას.დანარჩენ შემთხვევებში კი იგი საკონსტიტუციო სამართლის რეგულირების სფეროში ხვდება და მისი შემოწმება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების ჭრილში არ უნდა ხდებოდეს.“ [ციტატას თან უნდა სდევდეს სქოლიო - ავტორისა და წყაროს მითითებით]. ამ გზით, საქართველოს კანონმდებლობა ემსგავსება გერმანიის ადმინისტრაციული კოდექსის მიდგომას [აქ სქოლიოში დაფიქსირდება გერმანიის ადმინისტრაციული კოდექსი, როგორც პირველადი წყარო, ხოლო კომენტარები - როგორც მეორეული წყარო).“

როგორც ხედავთ, ავტორი ჯერ საკუთარ აზრს გადმოსცემს, შემდეგ კი სიტყვასიტყვით ციტირებას ახდენს ბრჭყალების გამოყენებით და უთითებს წყაროს სქოლიოს სახით. სწორედ ამგვარი მსჯელობა არ მიიჩნევა პლაგიატად.

_____________

1. თოდრია, ი., კომენტარში: ვაჩაძე/თოდრია/ტურავა/წკეპლაძე, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი, თბ., 2005, გვ. 154.

სასამართლო გადაწყვეტილების შესახებ ინფორმაციის გადმოცემის ეფექტიანი ინსტრუმენტია მის შესახებ მოკლე მიმოხილვის მომზადება. ამ შესაძლებლობას თავად სასამართლოები, უნივერსიტეტები, არასამთავრობო ორგანიზაციები, იურიდიული კომპანიები და სამართლის ელექტრონული პორტალები იყენებენ.

ხშირად სამართლებრივ საკითხებზე ადგილობრივი და საერთაშორისო მიდგომების გასაგებად აუცილებელი ხდება სხვადასხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გაცნობა, რაც შესაძლოა საკმაოდ შრომატევადი სამუშაო გამოდგეს. სასამართლო გადაწყვეტილებათა მოკლე მიმოხილვების ხელმისაწვდომობა სტუდენტებისთვის ინფორმაციის შეგროვების, გაცნობისა და დამუშავების ეფექტიანი საშუალებაა - მოკლე მიმოხილვებზე მუშაობა სამართლებრივი წერის უნარებს ავითარებს. სტუდენტი სწავლობს დიდი მოცულობის საკითხების მოკლე ინფორმაციის სახით ჩამოყალიბებას, რომელშიც მიმოხილული იქნება სასამართლო გადაწყვეტილების ყველა მნიშვნელოვანი ასპექტი და გარემოება.¹

ამასთანავე, სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვა:

სხვადასხვა საერთაშორისო თუ ადგილობრივ ორგანიზაციებს, სახელმწიფო ინსტიტუტებს, აკადემიურ დაწესებულებებს სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვის მოსამზადებლად ერთმანეთისგან განსხვავებული სტრუქტურა აქვთ შემუშავებული. განსხვავდება მოკლე მიმოხილვის მოცულობაც. თუმცა, სტრუქტურის მახასიათებლები საერთოა. სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვა 3 ძირითადი ნაწილისგან შედგება:

სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვა უნდა მოიცავდეს შემდეგ საკითხებს:

ა) ფორმალური ნაწილი:

ბ) შინაარსობრივი ნაწილი:

________________

1. მოკლე მიმოხილვის შესახებ უფრო დეტალურად იხ.: Edwards, L. H., Legal Writing and Analysis, 2015, pp. 31-45.

სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვის შესადგენად:

ა. დეტალურად გაეცანით გადაწყვეტილებას.

გადაწყვეტილებას შესაძლოა პირდაპირი ან ირიბი კავშირში ჰქონდეს რაიმე პროცესთან, რომელიც მას დამატებით მნიშვნელობას სძენს. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ეს საერთასორისო სასამართლოს გადაწყვეტილებაა. ამიტომ, გაეცანით მის ისტორიულ, სამართლებრივ და პოლიტიკურ წინაპირობებსაც.

ბ. უპასუხეთ კითხვას: რატომ არის გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანი?

გადაწყვეტილების გაცნობის შემდეგ მოძებნეთ პასუხი კითხვაზე: რა შეიცვალა სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებით მხარეთათვის ან/და საზოგადოებისთვის?

გ. მოინიშნეთ მნიშვნელოვანი საკითხები.

მოკლე მიმოხილვის წერის ორგანიზებისთვის შესაძლოა სხვადასხვა საკითხის (მაგალითად, ფაქტობრივი გარემოებების, არგუმენტების, სასამართლოს განმარტებებისა და ინტერპრეტაციების) მონიშვნა დაგჭირდეთ. შეგიძლიათ მოინიშნოთ ყველა საკითხი, რომლებიც მოკლე მიმოხილვისთვის მნიშვნელოვნად მოგეჩვენებათ.

შენიშვნა: ხშირად, წერის ორგანიზების გასაუმჯობესებლად, ერთი ტიპის საკითხების დასაჯგუფებლად განსხვავებული ფერის მარკერს ან/და სიმბოლიკას იყენებენ. შესაძლოა თქვენთვის მნიშვნელოვანი საკითხებისთვის კომენტარების დართვაც დაგეხმაროთ.

დ. დაიწყეთ წერა:

დ.ა) ფორმალური ნაწილი:

სასამართლო გადააწყვეტილების მოკლე მიმოხილვის ფორმალური ნაწილი უნდა იძლეოდეს ინფორმაციას ავტორისა და გადაწყვეტილების შესახებ.

მოკლე მიმოხილვის წერისას დაიცავით აკადემიური სტილი. მიმოხილვაში აუცილებლად შეიტანეთ სასამართლო გადაწყვეტილების მოსაძიებლად საჭირო ინფორმაცია - მის მკითხველს მთლიანი გადაწყვეტილების გაცნობის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს. ეს ინფორმაცია მიმოხილვის დასაწყისშივე უნდა იყოს მოცემული. ასევე დაიცავით ციტირების წესები. მიუთითეთ გადაწყვეტილების გამომცემი ინსტიტუტი/ორგანიზაცია, გადაწყვეტილების დასახელება/ნომერი, თარიღი, ელექტრონული მისამართი.¹

დ.ბ) შინაარსობრივი ნაწილი:

მნიშვნელოვანია, მოკლე მიმოხილვის დასაწყისში წარმოდგენილი იყოს მოკლე ინფორმაცია მოცემული დავის არსის შესახებ. იგი მკითხველს უნდა უქმნიდეს ზოგად წარმოდგენას შემდეგ საკითხებზე:

ამ ინფორმაციით მკითხველი თავიდანვე მიხვდება, გამოადგება თუ არა ეს მოკლე მიმოხილვა, მაგალითად, თუ კონკრეტულ მუხლთან ან უფლებასთან დაკავშირებული სასამართლო პრაქტიკის გაცნობა სურს.

სტრუქტურული მაგალითი:

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში „Handyside v. the United Kingdom“ (ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ) დაადგინა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი არ დარღვეულა.

ე. შემდგომ განიხილეთ საქმის ფაქტობრივი გარემოებები, რომელიც ნათელს გახდის სასამართლო გადაწყვეტილების წინაპირობებს. ფაქტობრივი გარემოებები მარტივი, ყველასთვის გასაგები ენით გადმოეცით, რათა ამ ინფორმაციის წაკითხვა იურიდიული განათლების არ მქონე პირებმაც შეძლონ. უკეთესია, თუ ფაქტობრივი გარემოებების შესახებ თხრობა დანაწევრებული არ იქნება. ეცადეთ, ამბავს მოჰყვეთ.

მნიშვნელოვანია, მიმოიხილოთ მხოლოდ ის ფაქტები, რომლებსაც უშუალო კავშირი აქვს სასამართლო გადაწყვეტილებით გათვალისწინებულ სამართლებრივ საკითხებთან. ზოგჯერ სასამართლო თავად მიმოიხილავს ფაქტობრივ გარემოებებს გადაწყვეტილების დასაწყისში. თუმცა მოკლე მიმოხილვაში შესაძლებელია ფაქტობრივი გარემოებების შესახებ ინფორმაცია კიდევ უფრო შეამოკლოთ - ერთ აბზაცში მოაქციოთ.

სტრუქტურული მაგალითი:

საქმის „Delfi AS v. Estonia“ მიხედვით, 2006 წელს ესტონურმა ელექტრონულმა საინფორმაციო პორტალმა „დელფიმ“ გამოაქვეყნა მორიგი სტატია, რომელიც კერძო კომპანიის საქმიანობას უკავშირდებოდა. აღნიშნულ სტატიას რამდენიმე ასეული მომხმარებელი გამოეხმაურა. მათი კომენტარების ნაწილი შეურაცხყოფასა და მუქარას შეიცავდა. კერძო კომპანიამ სასამართლო წესით მოითხოვა კომენტარების წაშლა და მორალური ზიანის ანაზღაურება 500 000 კრონას ოდენობით. საინფორმაციო პორტალმა კომენტარები წაშალა, მაგრამ ზიანის ანაზღაურებაზე უარი თქვა.

ვ. საქმის ფაქტობრივი გარემოებების შემდეგ მხარეთა პოზიციები მიმოიხილეთ. წარმოადგინეთ მათი ძირითადი არგუმენტები და სამართლებრივი ლოგიკა. მნიშვნელოვანია, მოცემული იყოს დეტალური ინფორმაცია იმ სამართლებრივი ნორმების შესახებ, რომელთაც მხარეთა არგუმენტები მიემართება. ამასთანავე, ნათელი უნდა იყოს, რატომ წარიმართა დავა ამ ნორმებთან დაკავშირებით. მაგალითად, რატომ ფიქრობს მოსარჩელე, რომ მის მიერ ჩადენილ ქმედებას კონკრეტული კონსტიტუციური უფლება იცავს და სახელმწიფო დაცულ სფეროში უკანონოდ ერევა.

სასამართლო დავა ძირითადად ეხება ერთ მთავარ კითხვას/საკითხს, რომელზედაც უნდა გამახვილდეს ყურადღება. თუმცა შესაძლებელია დაისვას რამდენიმე ქვესაკითხიც, რომლებიც დავის არსისთვის შეიძლება არანაკლებ მნიშვნელოვანი იყოს. მოკლე მიმოხილვის წერისას ეცადეთ, ნამუშევარი გაფილტროთ - ნაკლებად მნიშვნელოვანი ქვესაკითხები გამოხშიროთ.

ზ. დავის არსის, საქმის ფაქტობრივი გარემოებების და მხარეთა პოზიციების მიმოხილვის შემდეგ განიხილეთ სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პოზიცია და მისი არგუმენტები. მიუთითეთ, მხარეთა მიერ განსახილველად წარმოდგენილი რომელი საკითხები გაიზიარა/არ გაიზიარა სასამართლომ. თუ სასამართლო გადაწყვეტილებამ ახალი სამართლებრივი სტანდარტები დაამკვიდრა, წინა სასამართლო პრაქტიკა შეცვალა, ამაზე გაამახვილეთ ყურადღება. თუ გადაწყვეტილებას დართული აქვს განსხვავებული აზრი, ისიც აუცილებლად მომოიხილეთ.

სასამართლოს პოზიციების წარმოდგენის შემდეგ მოკლედ შეაჯამეთ ნაშრომი. მიუთითეთ, როგორ დასრულდა დავა და როგორი გადაწყვეტილება გამოიტანა სასამართლომ: ვინ გაამართლა, რა ნორმის დარღვევად მიიჩნია/არ მიიჩნია ქმედება და ა.შ.

სტრუქტურული მაგალითი:

[…]საქმეებთან „Sargsyan v. Azerbaijan“ (No40167/06) და „Chiragov and others v. Armenia“ (No13216/05) დაკავშირებით სასამართლომ მიიჩნია, რომ დაირღვა საკუთრების დაცვის (ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი) უფლება და პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლება (კონვენციის მე-8 მუხლი). მან არ გაიზიარა აპლიკანტების აზრი კონვენციის მე-14 მუხლთან დაკავშირებით. სასამართლოს აზრით, არცერთ საქმეში არ იქნებოდა სწორი მე-14 მუხლის (დისკრიმინაციის აკრძალვა) ცალკე განხილვა და მასზე მსჯელობა.

აღნიშნული უფლებების დარღვევის აღკვეთისათვის სასამართლომ ორივე ქვეყნის მთავრობას შესთავაზა საკუთრების დაცვის ისეთი მექანიზმების დანერგვა, რომელიც ადვილად ხელმისაწვდომი და მოქნილი სტანდარტებით აღჭურვილი იქნება, რათა აპლიკანტებმა და ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფმა პირებმა აღიდგინონ საკუთრების უფლება. ამასთანავე, მან მიიჩნია, რომ უზრუნველყოფილი უნდა იყოს კომპენსაცია უფლების შეზღუდვის გამო. თუმცა სასამართლომ კონვენციის 41-ე მუხლთან (სამართლიანი დაკმაყოფილება) დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღება გადადო, საქმის განსაკუთრებული ბუნებიდან გამომდინარე, იმ მოლოდინით, რომ კონფლიქტის მხარეები 1 წლის განმავლობაში მიაღწევდნენ შეთანხმებას, რომელიც აღნიშნულ პრობლემას მოაგვარებდა.

_____________

1. აკადემიური სტილის შესახებ დეტალური ინფორმაცია იხ. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამოცემაში: ჯანაშია, ს./გაბრიჩიძე, ნ./ჟვანია, ნ./ფრუიძე, ნ./ტატიშვილი, ე./გულიაშვილი, ნ., ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური სტილი: სახელმძღვანელო წიგნის, სტატიის, დისერტაციისა და სხვადასხვა აკადემიური ნაშრომის ავტორებისთვის, თბ., 2011. ხელმისაწვდომია: http://iliauni.edu.ge/uploads/other/2/2588.pdf .

სასამართლო გადაწყვეტილების მოკლე მიმოხილვის მოსამზადებლად და მისი სტრუქტურის დასაცავად გასათვალისწინებელია შემდეგი:

ა. გადაწყვეტილების მთავარი აზრი 1-2 წინადადებაში მიმოიხილეთ. შემდეგ გადაწყვეტილებით გათვალისწინებული თითოეული საკითხი ასევე 1-2 წინადადებით გადმოეცით და ყოველი საკითხის შესახებ ინფორმაციის მოკლედ გადმოცემას შეუდექით.

ბ. რეკომენდებულია, თითოეული აბზაცის დასაწყისში მოცემული იყოს აბზაცის მთავარი აზრი - საკითხი, რომელიც აბზაცში დეტალურად იქნება მიმოხილული და შემდეგ - მოკლედ შეჯამებული. შესაძლებელია მთავარი პოზიციების/არგუმენტების ან/და გადაწყვეტილებაში განხილული საკითხების ცალკე თავებად გამოყოფაც (შეიძლება ასეთი თავის სათაურში პოზიცია/არგუმენტი მიუთითოთ და იგი შემდეგ აბზაცში მიმოიხილოთ).

გ. მნიშვნელოვანია, მოკლე მიმოხილვაში მოცემული არ იყოს ავტორის შეფასებები. ინფორმაცია მშრალად გადმოეცით, გარდა გადაწყვეტილების რელევანტობის დასაბუთების შემთხვევისა. ასევე მნიშვნელოვანია, მიმოხილვის ავტორის და სასამართლოსა და მხარეთა პოზიციები აღრეული არ იყოს, რათა მკითხველი მიხვდეს, ესა თუ ის აზრი ვის ეკუთვნის.

დ. გამოიყენეთ საკვანძო სიტყვები:

საკვანძო სიტყვები მნიშვნელოვანია მკითხველის ყურადღების მისაპყრობად. მათი გამოყენება შეგიძლიათ აბზაცის დასაწყისში ან/და ბოლოში, როდესაც აზრი იწყება ან/და წყდება.

მაგალითად:

რაც შეეხება...

მხარე მიუთითებდა...

სასამართლოს პოზიციით...

სასამართლოს მიერ აღნიშნული იყო, რომ...

სასამართლომ ხაზი გაუსვა...

შემდეგ ეტაპზე მხარემ წარმოადგინა...

მოპასუხემ წარმოადგინა შემდეგი არგუმენტები: პირველი..მეორე... მესამე..

მოკლე მიმოხილვის ავტორი/ორგანიზაცია

მართლმსაჯულების გაძლიერებისა და სამართლებრივი განათლების ცენტრი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი

გადაწყვეტილების დასახელება, გადაწყვეტილების გამომცემი ინსტიტუტი (ორგანიზაცია) და ქვეყანა

Delfi AS v. Estonia

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, ქ. სტრასბურგი, საფრანგეთი

გადაწყვეტილების ნომერი

64569/09

გადაწყვეტილების თარიღი

16 ივნისი, 2015 წ.

დავის საგანი

საქმეში „Delfi AS v. Estonia“ ესტონური ელექტრონული საინფორმაციო პორტალი „დელფი“ დავობდა ესტონეთის სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევაზე.

საქმის ფაქტობრივი გარემოებები

2006 წელს ესტონურმა ელექტრონულმა საინფორმაციო პორტალმა „დელფიმ“ გამოაქვეყნა მორიგი სტატია, რომელიც კერძო კომპანიის საქმიანობას უკავშირდებოდა. ამ სტატიას რამდენიმე ასეული მომხმარებელი გამოეხმაურა. მათი კომენტარების ნაწილი შეურაცხყოფასა და მუქარას შეიცავდა. კერძო კომპანიამ სასამართლო წესით მოითხოვა კომენტარების წაშლა და მორალური ზიანის ანაზღაურება 500 000 კრონას ოდენობით. საინფორმაციო პორტალმა კომენტარები წაშალა, მაგრამ ზიანის ანაზღაურებაზე უარი თქვა.

ესტონეთის სასამართლოს აზრით, მომხმარებლების მიერ კომენტირების სივრცე გამიჯნულია ჟურნალისტური სივრცისგან. თუმცა შემდგომ სააპელაციო სასამართლომ წინა ინსტანციის გადაწყვეტილება მცდარად მიიჩნია და საქმე გადაისინჯა. ახალი გადაწყვეტილებით საინფორმაციო პორტალი კომენტარების „გამომქვეყნებლად“ იქნა მიჩნეული; შესაბამისად, იგი კომენტარების გამო პასუხისმგებლობას ვერ გაექცეოდა. სასამართლოს აზრით, კომენტარების მარეგულირებელი ნორმები მომხმარებელთა უფლებების დასაცავად საკმარისი არ იყო. აღსანიშნავია, რომ თავად სტატიის შინაარსთან დაკავშირებით სასამართლოებს პრეტენზია არ ჰქონიათ. საბოლოოდ, ესტონეთის სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სიტყვის თავისუფლება არ ვრცელდება შეურაცხმყოფელ კომენტარებზე და აღიარა იმ კერძო კომპანიის უფლებების დარღვევა, რომელსაც აკრიტიკებდნენ საინფორმაციო პორტალის - „დელფის“ - მომხმარებლები. სასამართლომ „დელფი“ გაამტყუნა იმის მიუხედავად, რომ კომენტარების წინასწარი მოდერირება არ ხდებოდა; სააგენტოს ვებგვერდზე მითითებული იყო, რომ პორტალი არ იღებდა პასუხისმგებლობას მომხმარებლების კომენტარებზე და არ გამოხატავდა სააგენტოს პოზიციას; ნებისმიერ მომხმარებელს შეეძლო სააგენტოსთვის შეტყობინება გაეგზავნა, შეურაცხმყოფელი კომენტარი მიეთითებინა და მისი წაშლა მოეთხოვა (ასეთ შემთხვევებზე პორტალი მუდმივად მუდმივად); პირს, რომელსაც კომენტარებით რეპუტაცია შეელახებოდა, შეეძლო მოეთხოვა მათი წაშლა.

მიუხედავად იმისა, რომ „დელფიმ“ შეურაცხმყოფელი კომენტარები წაშალა, როგორც კი მათ შესახებ შეატყობინეს, ესტონეთის სააპელაციო სასამართლომ პორტალს პასუხისმგებლობა დააკისრა იმის გამო, რომ მან ვერ შეძლო მომხმარებელთა არაკანონიერი კომენტარების (რომლებიც კომენტარების განყოფილებაში ქვეყნდება) თავიდან აცილება. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ დაადასტურა გადაწყვეტილება, რომელიც არამარტო არსებითად ძირს უთხრის ევროპულ საკანონმდებლო ბაზას, არამედ ადგენს გამოხატვის თავისუფლების დაცვის უფრო დაბალ ზღურბლს, ვიდრე ევროკავშირის „შემჩნევა-წაშლის“ რეჟიმი (notice-and-takedown regime).

მხარეთა პოზიციები

2009 წელს, საინფორმაციო პორტალმა „დელფიმ“ სახელმწიფოსთან დავა ადამიანის უფლებათა ევროპულ საქართველოში გააგრძელა. პორტალი ასაბუთებდა, რომ ესტონეთის სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლს (გამოხატვის თავისუფლება) არღვევდა, „დელფის“ (და არა კომენტარების ავტორების) „დასჯა“, ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს არ შეესაბამებოდა, პორტალი საფრთხეს არ უქმნიდა დემოკრატიულ საზოგადოებას და არსებული ნორმები საკმარისი იყო აღნიშნულის დასაცავად. ესტონეთის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამო სააგენტო იძულებული გახდა, ყველა კომენტარი სათითაოდ გაეკონტროლებინა იმ პირობებში, როდესაც დღიურად სააგენტოს ვებგვერდზე მომხმარებელთა 10 000-მდე კომენტარი თავსდება.

„დელფი“ ყველა ინსტანციის სასამართლოში მსჯელობას იმ ლოგიკაზე ამყარებდა, რომ გამოხატვის თავისუფლება ეხება ინტერნეტმომხმარებლების მიერ ისეთი შუამავლისთვის შექმნილ შინაარსსაც, როგორიც საინფორმაციო პორტალია. წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლოა სახელმწიფოებმა გადაწყვიტონ რისი გავრცელება შეიძლება ინტერნეტში და რისი - არა. „დელფის“ ადვოკატის, კარმენ ტურკის, თქმით, „ყოველ წუთს პორტალ YouTube-ზე 130 საათის ხანგრძლივობის ვიდეო იტვირთება, Facebook-ზე 40 000 შეტყობინება, Wordpress-ზე კი - 2000 ბლოგი თავსდება. ეს ციფრები ნათლად აჩვენებს, რომ შესაბამისი ინფორმაციისათვის თვალის მიდევნება და მისი გადამუშავება ფაქტობრივად შეუძლებელია.“

სასამართლოს პოზიცია - დასაბუთება