2005 წლის დასაწყისში თავდაცვის მინისტრმა პირველად საჯაროდ წარმოადგინა საქართველოს თავდაცვის პოლიტიკის პრიორიტეტები და მინისტრის ხედვა თავდაცვის პოლიტიკასთან მიმართებაში, რაც წლის ბოლოს საშუალებას მისცემს საზოგადოებას შეაფასოს თავდაცვის სამინისტროს მიერ განხორციელებული საქმიანობა წარმოდგენილ პრიორიტეტებსა და მიზნებთან მიმართებაში.

საზოგადოებას და, შესაბამისად, საქართველოს მთავრობას გაცნობიერებული აქვთ საქართველოს NATO-ში გაწევრიანების მნიშვნელობა, რაც თავისთავად წარმოდგენილ პრიორიტეტებში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია, თუმცა ხშირად სახელმწიფო დოკუმენტებში დაფიქსირებული მიზნები არსებითად განსხვავდება გადადგმული ნაბიჯებისგან. ჩვენი მონიტორინგის მიზანსაც სწორედ ეს წარმოადგენს, დროულად შევნიშნოთ არსებული შეუთავსებლობები ჩვენს საერთო მიზნებთან და მოვთხოვოთ ხელისუფლებას ადეკვატური ქმედებების განხორციელება.

გვინდა საზოგადოების ყურადღება მივიქციოთ პრიორიტეტებისა და მიზნების შესაბამისად რა ღონისძიებები და ქმედებები იქნა განხორციელებული თავდაცვის სამინისტროში.

დოკუმენტის გაცნობისა და დამუშავების შემდეგ ნათლად ჩანს, რომ თავდაცვის მინისტრის ხედვით სამინისტროს ძირითად მიზნებსა და პრიორიტეტებს წარმოადგენს:

სამინისტროს შიდა ორგანიზაციის ჩამოყალიბება;

ეფექტური საკადრო პოლიტიკა;

ფინანსების ეკონომიური და მაქსიმალურად ეფექტური მართვა;

სამხედრო ქვედანაყოფების წვრთნა და სრული აღჭურვა;

სამხედრო მოსამსახურეების სოციალური პირობების გაუმჯობესება;

საქართველოს შეიარაღებული ძალების NATO-ს ძალებთან ეფექტური ურთიერთქმედება.

ჩრდილო-ატლანტიკური ინტეგრაციის გზაზე არსებული პრობლემების კვლევისას ყურადღება სწორედ ამ საკითხებზე გავამახვილეთ და წარმოგიდგენთ თავდაცვის სამინისტროში ამ მიმართულებით განხორციელებული საქმიანობის ანალიზს.

მიუხედავად არა ერთი მაღალკვალიფიციური რეკომენდაციისა ამ პერიოდის მანძილზე არ მომხდარა თავდაცვის სამინისტროს (სამოქალაქო სექტორი) და შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის (სამხედრო სექტორი) ფუნქციების გამიჯვნა. ნებისმიერი სამხედრო სტრატეგიული და ოპერატიული გადაწყვეტილებები მიიღება ერთპიროვნულად, მინისტრის მიერ. გენერალური შტაბის სტრუქტურა მოშლილია და იგი გადაწყვეტილებების მიღებაში არ მონაწილეობს.

მიუხედავად პრიორიტეტულობისა, შეიარაღებული ძალების შიდა ორგანიზაციის ჩამოყალიბება ვერა და ვერ მოხერხდა, კერძოდ, ჯარების სახეობების სარდლობები ფორმალურ სახეს ატარებს. ჯარების სახეობების შტაბების სტუქტურა მოშლილია და საბჭოთა ინერციით იმართება. დღემდე არ არსებობს სახმელეთო ჯარების სარდლობა, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს შეიარაღებული ძალების Bბირთვს სწორედ, რომ ის წარმოადგენს. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ 2005 წლის განმავლობაში საზღვაო ძალებში სარდლის მოვალეობის შემსრულებლები სამჯერ შეიცვალა და საჰაერო ძალებში ორჯერ.

სამხედრო ქვედანაყოფები კვლავ სრულად დაუკომპლექტებლები არიან და მათი ბრძოლისუნარიანობა შესაბამისად დაბალია. სამხედრო ქვედანაყოფები ფუნქციონირებენ საბრძოლო მხარდაჭერისა და უზრუნველყოფის ნაწილების გარეშე (დაზვერვა, საინჟინრო, კავშირგაბმულობა, ლოგისტიკა, სამედიცინო).

პოლიტიკურ და სტრატეგიულ მმართველობებში კვლავ არსებობს ფუნქციების დუბლირება და აღრევა, მაგალითად, გენერალური შტაბის დაზვერვის სტრუქტურა ან/და ლოგისტიკის სტრუქტურა. შესაბამისად მმართველობის მოქნილობა და ეფექტურობა სუსტია, რაც გამოიხატება იმ სტრატეგიულ შეცდომებში, რომელიც თავდაცვის სამინისტროს მიერ იქნა დაშვებული მიმდინარე წლის მანძილზე:

სამხედრო ჰოსპიტალის გადატანა ქ. გორში;

თელავის ბატალიონის გადმოყვანა ორხევში.

პირველ შემთხვევაში სამხედრო ჰოსპიტალი გადატანილ იქნა კონფლიქტის ზონაში, რაც სამხედრო სტრატეგიული თვალსაზრისით დაუშვებელია და შეიძლება ითქვას უპრეცედენტოც და მეორე შემთხვევაში მოხდა საქართველოს აღმოსავლეთი მიმართულების სამხედრო თვალსაზრისით ღიად დატოვება.

მიუხედავად პრიორიტეტულობისა, დაზვერვის სისტემა გაუმჯობესების ნაცვლად, მთლიანად მოიშალა. განხორციელდა რეორგანიზაცია და გამოცდილი და კვალიფიციური კადრების დიდი ნაწილი დათხოვნილ იქნა სამხედრო სამსახურიდან იმ მოტივით, რომ თითქოს ისინი უცხო სპეცსამსახურებთან თანამშრომლობდნენ. აღნიშნულ განცხადებას უნდა მოჰყოლოდა ხელისუფლების მხრიდან შესაბამისი რეაგირება და თუ ეს მართლაც ასე იყო, მაშინ ასეთი ოფიცრები არა თუ გასათავისუფლებელი იყვნენ სამხედრო სამსახურიდან, არამედ მათზე სამართლებრივი დევნა უნდა განხორციელებულიყო.

დაზვერვის აქამდე არსებული დეპარტამენტი, რეორგანიზაციის და უფრო მოქნილი სტრუქტურის ჩამოყლიბების ნაცვლად, გაუქმდა და მისი თანამშრომლები 2005 წლის ნოემბრიდან კადრების განკარგულებაში იმყოფებიან. დღემდე გაურკვეველია როგორც მათი, ასევე დეპარტამენტის ბედი.

აღსანიშნავია რომ 2005 წლის პირველ ნახევარში დაზვერვის დეპარტამენტი ასრულებდა ისეთ ამოცანებს, რომელიც არ იყო მისი კომპეტენცია, კერძოდ, აფხაზეთის კონფლიქტის ზონიდან გადმოსული კონტრაბანდული სიგარეტის დაკავება და სხვა ამგვარი.

მოსალოდნელია ის ფაქტიც, რომ მინისტრმა დაზვერვის დეპარტამენტი ქაღალდზე დატოვოს და მის შტატზე არავინ დანიშნოს, როგორც ეს განახორციელა გენერალურ ინსპექციასთან მიმართებაში, სადაც 2005 წლის ზაფხულის შემდეგ არავინ არის დანიშნული.

ორივე შემთხვევაში ხელისუფლება უცხოელ პარტნიორებს აჩვენებს, რომ რეკომენდაციები სრულდება, რეალურად კი, როგორც გენერალური ინსპექციის, ასევე დაზვერვის ფუნქციები ნაწილობრივ სამხედრო პოლიციას აქვს შეთავსებული, რომელსაც თავის მხრივ არ გააჩნია შესაბამისი სამართლებრივი უზრუნველყოფის საშუალება (კანონი, დებულება). ის თავისი ფაქტიური სტრუქტურით და ამოცანებით საკმაოდ შორსაა კლასიკური სამხედრო პოლიციისგან. იგი თავდაცვის მინისტრის პირად შეიარაღებულ ქვდანაყოფს უფრო წარმოადგენს ვიდრე სამხედრო სისტემის შემადგენელ ნაწილს. სამხედრო პოლიციის რიცხოვნობა 600 საშტატო ერთეულით განისაზღვრა და ჩამოყალიბდა ისეთი რეგიონალური სამმართველოები, რომელთაც არანაირი დანიშნულება არ აქვს. მაგალითისთვის საკმარისია დავასახელოდ რაჭა-ლეჩხუმის სამხედრო პოლიციის სამმართველო, რომლის სამოქმედო არეალში არცერთი სამხედრო ქვედანაყოფი არ იმყოფება.

მიუხედავად პრიორიტეტულობისა, მინისტრის მიერ მიღებული საკადრო გადაწყვეტილება კრიტიკას ვერ უძლებს და შეიძლება ითქვას, რომ თუკი დღეს თავდაცვის სამინისტროში მძიმე ვითარებაა, სწორედ რომ არაკვალიფიციური კადრების საქმიანობის შედეგია.

სამსახურიდან დათხოვნილ იქნენ ისეთი სამხედრო მოსამსახურეები, რომელთაც გააჩნდათ სამხედრო გამოცდილება და მეტნაკლები სამხედრო-სამეთაურო ავტორიტეტი, აშშ-სა და ევროპის ქვეყნებში მიღებული ჰქონდათ სრულყოფილი სამხედრო განათლება.

მაღალკვალიფიციურ დათხოვნილ სამხედრო მოსამსახურეთა ნაწილი კერძო საქმიანობითაა დაკავებული, ნაწილი საჯარო სამსახურში რჩება სამოქალაქო თანამდებობაზე, ნაწილი აქტიურ პოლიტიკურ საქმიანობას იწყებს, ნაწილი კი საერთოდ უმუშევრადაა დარჩენილი მაშინ, როდესაც საქართველოს შეიარაღებული ძალები კვალიფიციური კადრების სერიოზულ ნაკლებობას განიცდის და მათ განათლებასა და მომზადებაზე ქვეყანას საკმაოდ ბევრი ფული აქვს დახარჯული. მეორე მხრივ კი ჯარების სახეობების სარდლობებში დღემდე არ დანიშნულა სარდლები, მათ ფუნქციებს მოვალეობის შემსრულებლები ასრულებენ.

საკადრო პოლიტიკის თვალსაზრისით დამკვიდრდა სამხედრო სამსახურისათვის დაუშვებელი გუნდური პრინციპი. სამხედრო ქვედანაყოფში ახლად დანიშნული მეთაური, როგორც წესი, თანამდებობიდან ათავისუფლებს ქვედანაყოფის ნებისმიერი რგოლის ხელმძღვანელს ყოველგვარი მიზეზისა და სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. ქვედანაყოფის ხელმძღვანელი თანამდებობების დაკომპლექტებას ახდენს საკუთარი ნაცნობ-მეგობრების ხარჯზე, რომელთა განათლება და გამოცდილება ხშირ შემთხვევაში არ შეესაბამება დაკავებულ თანამდებობას.

მაგალითისთვის განვიხილოთ არსებული მდგომარეობა სამხედრო განათლების თვალსაზრისით:

გენერალური შტაბის უფროსი - აშშ სამეთაურო კოლეჯი, ბატალიონის მეთაურის დონე;

გენერალური შტაბის უფროსის მოადგილე - მხოლოდ საბჭოთა სამხედრო სასწავლებებლი;

J1-ის უფროსი - სამხედრო განათლება არ გააჩნია;

J2-ის უფროსი - თურქეთის რესპუბლიკაში სადაზვერვო ასეულის დონის განათლება, ისე რომ მანამდე არავითარი სამხედრო განათლება არ ჰქონია;

J3-ის უფროსი - აშშ სამეთაურო კოლეჯი, ბატალიონის მეთაურის დონე;

J4-ის უფროსი - ფინანსისტი;

J5-ის უფროსი - არავითარი სამხედრო განათლება, თუ არ ჩავთვლით მარშალის კოლეჯის კურსებს;

J7-ის უფროსი - საბჭოთა უმცროს მეთაურთა სასწავლებელი;

განათლების დეპარტამენტის უფროსი - საშუალო განათლება.

განსაკუთრებულად აღსანიშნავია სამხედრო განათლების სისტემის სრული ნგრევა, რეორგანიზაციის შედეგად თავდაცვის ეროვნულმა აკადემიამ მხოლოდ გადამზადების კურსების სახე მიიღო. არ ყალიბდება NATO-ს სტანდარტის სამხედრო ხელმძღვანელობა. არ არსებობს სამხედრო კარიერის მენეჯმენტი - ოფიცერი თანამდებობას იცვლის არა თავისი გამოცდილების ან განათლების მიხედვით, არამედ მინისტრისა და გენერალური შტაბის უფროსის წრესთან სიახლოვის მიხედვით.

2005 წლის მანძილზე, სახელმწიფოს მხრიდან საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს დაფინანსება 368 052 000 ლარი იყო, ხოლო ქართული არმიის განვითარების ფონდიდან კი 36 921 766 ლარი, რაც საერთო ჯამში 404 973 766 ლარს შეადგენს, საიდანაც თავდაცვის სამინისტომ 12 000 000 ლარის დახარჯვა 2005 წლის მანძილზე ვერც კი მოახერხა.

ამ დაფინანსების ფარგლებში აბსოლუტური შესაძლებლობა არსებობდა შექმნილიყო საქართველოს წინაშე მდგარი შესაძლო საფრთხეთა მოცულობის შესაბამისი მობილური შეიარაღებული ძალები, NATO-ს სტანდარტებთან თავსებადი შეიარაღებითა და მაღალი მატერიალური უზრუნველყოფით.

ნებისმიერი უცხოელი თუ ადგილობრივი ექსპერტი უსაფრთხოების საკითხებში წლების მანძილზე და ამჟამადაც აფიქსირებენ, რომ საქართველოში მასშტაბური ომის რისკი მინიმუმამდეა დაყვანილი.

რევოლუციამდე, საქართველოსთვის პოტენციურ საფრხეს წარმოადგენდა სხვადასხვა შესაძლებლობებისა და განზრახვათა ინტენსივობის 11 სუბიექტი. რევოლუციის შემდეგ პოტენციურ საფრთხეებს მაღალი განზრახვათა ინტერესების და დაბალი შესაძლებლობების 2 სუბიექტი გამოაკლდა, კერძოდ, რამოდენიმე ასეული მსუბუქად შეიარაღებული ე.წ. „ზვიადისტების“ ჯგუფი და აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში არსებული შეიარაღებული ფორმირებები.

იმ ფონზე, როდესაც საქართველოსთვის პოტენციურ საფრთხეს წარმოადგენს საშუალოზე დაბალი შესაძლებლობის სუბიექტები, შეიარაღბული ძალების ამჟამინდელი სტრუქტურის არსებობა არარენტაბელურია და სახელმწიფო ფინანსების არაეკონომიურ და არაეფექტურ ხარჯვას იწვევს. მაგალითისთვის საკმარისი დავასახელოთ ოთხი ქვეითი ბრიგადა, რომლის საჭიროება სახელმწიფოსთვის ზედმეტი ფუფუნებაა ანდა 600 კაციანი სამხედრო პოლიცია, რომელიც საქართველოს საკანონმდებლო სივრციდან მთლიანად ამოვარდნილია და უფლება-მოსილებას თანამდებობის პირების ზეპირი გადაწყვეტილებებით ასრულებს.

ფინანსების არაეკონომიკურ და არაეფექტურ ხარჯვაზე მიუთითებს ის, რომ ქართული არმიის განვითარების ფონდის მიერ 2005 წელს შეძენილ იქნა 76 ცალი მსუბუქი ავტომობილი, რომელთაც არანაირი სამხედრო დანიშნულება არ გააჩნია და მხოლოდ და მხოლოდ თავდაცვის სამინისტროს და გენერალური შტაბის მაღალჩინოსანთა კომფორტულ გადაადგილებას უზრუნველყოფს. აღნიშნული ავტომობილების შეძენა ფონდს 1 674 756 ლარი დაუჯდა.

ასევე ფონდმა 2005 წელს ორგანიზაცია „იაკუპოგლუ ტიკარეტისგან“ შეიძინა 30 000 წყვილი სამხედრო ჩექმა, რომლის საერთო ღირებულება 1 305 360 ლარს შეადგენს. 2005 წელს „საქართველოს სამხედრო ძალების რაოდენობის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად შეიარაღებული ძალების რაოდენობა 23 000 სამხედრო მოსამსახურით განისაზღვრა.

ზემოაღნიშნულიდან ნათლად ჩანს, რომ სამხედრო ჩექმის ჭარბი რაოდენობა 7000 წყვილს შეადგენს, რომლის საერთო ღირებულება 302 400 ლარია. გარდა ამისა ჩვენი ასოციაციის მიერ გამოკითხულ იქნა რამოდენიმე სამხედრო მოსამსახურე, რომელთაც 2005 წელს ახალი სამხედრო ჩექმა არ მიუღია.

ასეთ ვითარებაში სრულად უნდა მომხდარიყო მოქმედ სამხედრო მოსამსახურეთა სამხედრო ჩექმით უზრუნველყოფა და სამხედრო ნაწილების მიმდებარე ტერიტორიებზე რიგითები არ უნდა დადიოდნენ სპორტულ ფეხსაცმელებში, აღსანიშნავია ის ფაქტიც რომ ერთ-ერთ ქვედანაყოფში რიგითებს სამხედრო ფეხსაცმელის მაგივრად ე.წ. ატები“ დაურიგეს და ისიც ზონრების გარეშე.

გარდა ამ ფაქტებისა აღსანიშნავია, რომ 2005 წლის 2 თებერვლის #102 შესყიდვების შესახებ ხელშეკრულების თანახმად საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ შეისყიდა ავტომობილები KAMAZ 43118, რომლის ერთეული ღირებულება 60 555 ლარს შეადგენდა, ხოლო 2005 წლის 27 ივნისის #541 შესყიდვების შესახებ ხელშეკრულების შესაბამისად იგივე მოდელის ავტომობილში თავდაცვის სამინისტრომ გადაიხადა 79 300 ლარი, რითაც ცალსახად ფიქსირდება, რომ ოთხი თვის განმავლობაში ავტომობილი KAMAZ 43118 ფასის ზრდა 18 745 ლარით დაფიქსირდა და პროცენტულად დაახლოებით 30% შეადგინა. განხორციელებული შესყიდვით სახელმწიფოს მხრიდან არაეფექტურად იქნა დახარჯული 562 350 ლარი.

ჩვენი შეფასებით საქმე გვაქვს შესყიდვების არასწორ დაგეგმვასთან და განხორციელებასთან, რაც შესაძლებელია დაკავშირებული იქნეს, როგორც არაკომპეტენტურობასთან ასევე კონკრეტული მაღალჩინოსანის კერძო ინტერესთან.

ფინანსების არაეკონომიურ და არაეფექტურ ხარჯვაზე მიუთითებს 2006 წლის თავდაცვის ბიუჯეტი, რომელიც ასე გამოიყურება:

ლარებში

როგორც წარმოდგენილი ცხრილიდან ჩანს 2005 წელთან შედარებით თავდაცვის ბიუჯეტი 24 518 000 ლარით გაიზარდა და 2006 წლისთვის შეაგდინა 392 570 000 ლარი. გამომდინარე იქედან, რომ მომუშავეთა რიცხოვნობა 2005 წელთან შედარებით გაიზარდა 4008 ადამიანით, შესაბამისად გაიზარდა შრომის ანაზღაურების ხარჯები, დამქირავებელთა ანარიცხები და კვების ხარჯები, ხოლო, რაც შეეხება სხვა საქონელისა და მომსახურების ხარჯებს, სუბსიდიებს, სუბვენციებს, ტრანსფერებს და კაპიტალურ ხარჯებს მნიშვნელოვნად შემცირდა, კერძოდ: სხვა საქონლისა და მომსახურების ხაჯები შემცირდა 32 327 800 ლარით; სუბსიდიები, სუბვენციები და მიმდინარე ტრანსფერები შემცირდა 1 518 000 ლარით; კაპიტალური ხარჯები 7 927 400 ლარით.

2006 წლის ბიუჯეტში ყურადღებას იქცევს თავდაცვის სამინისტროს სამივლინებო ხარჯები, რომელიც წინა წელთან შედარებით 24 528 400 ლარით გაიზარდა, აღნიშნული სამივლინებო თანხები „მოსამსახურეთათვის სამსახურებრივი მივლინებების ხარჯების ანაზრაურების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 20 აპრილის #231 ბრძანებულების თანახმად სადღეღამისო ნორმების მაქსიმალური ხარჯვის შემთხვევაში სრულად უზრუნველყობს 200-მდე მაღალი რანგის თანამდებობის პირის ერთ წლიან მივლინებას მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში.

ყოველივე ზემოთხსენებული აშკარად მიუთითებს, რომ თავდაცვის სამინისტროს მხრიდან 2006 წელს ფინანსების მაქსიმალურად ეფექტურ და ეკონომიურ ხარჯვას ადგილი არ ექნება.

2005 წლის განმავლობაში შეიარაღებულ ძალებში ადგილი ქონდა მხოლოდ ორ სამხედრო „წვრთნას“. აპრილის თვეში - საარტილერიო „სწავლება“ ორფოლოში და ივნისის თვეში - წვრთნა „ჯავშანი 2005“;

საარტილერიო სწავლებასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ იგი საკმაოდ შორს იყო თანამედროვე საარტილერიო მოთხოვნებთან, რადგან აღნიშნულ სწავლებაზე არ მომხდარა მოულოდნელი ტაქტიკური ამოცანების შესრულება, პოზიციების შეცვლა, მართვის აწყობა, მიზნების პოვნა და მათი ზუსტი დაზიანება, არ მომხდარა სხვადასხვა სახეობების ურთიერთქმედება სხვადასხვა საბრძოლო გარემოში.

ის, რომ წვრთნისას არტილერია ერთ თვიანი სწავლების შემდეგ ერთი და იგივე პოზიციიდან კარგად ისვრის მიზანში არ ასახავს მის მომზადების მაღალ დონეს და არ შეესაბამება არტილერიის თანამედროვე მოთხოვნებს.

აქვე აღსანიშნავია რომ, საარტილერიო ტექნიკა, რომელიც უკანასკნელ პერიოდში იქნა შეძენილი არ შეესაბამება NATO-ს საარტილერიო სტანდარტებს, მაგალითად: 152 მმ თვითმავალი Haubica 2ჩ3 „აკაცია“ ან/და 152 მმ თვითმავალი ქვემეხი DANA, რომელთა თავსებადობა NATO-ს საარტილერიო ძალებთან შეუძლებელია, რადგან NATO-ს საარტილერო სტანდარტი 105/155მმ-ით განისაზღვრება.

რაც შეეხება ჯავშანი 2005, საერთოდ მოკლებულია ყოველგვარ ეფექტურობას, რადგან ჯავშან ტექნიკა ქვეითებთან ურთიერთქმედების გარეშე არასოდეს გადადის შეტევაზე სანგარში მყოფი მოწინააღმდეგის წინააღმდეგ. შესაბამისად, აღნიშნული სცენარით წვრთნების ჩატარება ჯავშანტექნიკის თანამედროვე მოთხოვნებისგან საკმაოდ შორსაა.

რაც შეეხება სამხედრო მოსამსახურეთა აღჭურვილობას, თუ უცხოურმა მხარემ არ უზრუნველყო აღნიშნული, ქართული მხარე მხოლოდ ერთი არასრული ფორმის ტანსაცმლით შემოიფარგლება წლის განმავლობაში. ფორმის ტანსაცმლის გარდა სამხედრო მოსამსახურისათვის გათვალისწინებულია სხვა საჭირო ნივთები რომელიც საბრძოლო მოქმედებებში ინდივიდუალური განმოყენებისთვისაა საჭირო. მაგალითად ღამის ხედვის მოწყობილობა, ინდივიდუალური დაცვის საშუალებები და სხვ.

რაც შეეხება სამხედრო მოსამსახურის ინდივიდუალურ შეიარაღებას, არცერთი მათგანი არ არის NATO-ს სტანდარტის და მაღალი ხარისხის. უმეტესობა არსებული შეიარაღება რამოდენიმეჯერაა შეკეთებული და იგი მხოლოდ სასწავლო დანიშნულებით შეიძლება იქნეს გამოყენებული.

ინდივიდუალური შეიარაღების თვალსაზრისით აღსანიშნავია ისიც, რომ შეიარაღებული ძალების სხვადასხვა ქვედანაყოფები სხვადასხვა კალიბრის საშტატო-თანამდებობრივი ცეცხლსასროლი იარაღით არის აღჭურვილი რაც ართულებს ერთიან ლოგისტიკურ უზრუნველყოფას და გამორიცხავს ქვედანაყოფების ეფექტურ ურთიერთქმედებას საბრძოლო ვითარებებში.

უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენს სამხედრო მოსამსახურეთა სოციალური უზრუნველყოფა. რამაც უკანასკნელ პერიოდში განსაკუთრებით არასამართლებრივი ხასიათი მიიღო, კერძოდ, სამხედრო მოსამსახურეთა თანამდებობრივი ფულადი სარგოები საქართველოს პრეზიდენტის 2004 წლის 5 ნოემბრის #493 ბრძანებულების თანახმად დაიყო სამ კატეგორიად და ფულადი დანამატები კი ორ კატეგორიად. ამავე ბრძანებულების საფუძველზე თავდაცვის მინისტრმა 2005 წლის 25 იანვარს #26 ბრძანებით დაამტკიცა თავდაცვის სამინისტროს ქვედანაყოფების სამხედრო მოსამსახურეთა თანამდებობრივი სარგოებისა და დანამატების კატეგორიები.

აღნიშნული ნორმატიული აქტების თანახმად საქართველოს შეიარაღებულ ძალებში შეიქმნა სამხედრო მოსამსახურეთა სახელფასო უზრუნველყოფის აბსოლუტურად უსამართლო სისტემა, რაზეც მეტყველებს ეს მაგალითი: ბრიგადის მეტყვიამფრქვევეს (კაპრალი) უფრო მაღალი ხელფასი აქვს ვიდრე სამხედრო აკადემიის რექტორს (პოლკოვნიკი).

აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ საქართველოს სამშვიდობო ძალების შემადგენლობა ცხინვალის რეგიონში „სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“ საქარველოს კნონის მე-15 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტის თანახმად უნდა იღებდეს ანაზღაურებას ორმაგი ოდენობით რაც სამწუხაროდ არ ხდება.

შეიარაღებული ძალების NATO-ს ძალებთან ეფექტური ურთიერთქმედება ლოგისტიკისა და შეიარაღების NATO-ს სტანდარტებთან თავსებადობას მოიცავს. ამ თვალსაზრისით მდგომარეობა არასახარბიელოა და შეიძლება ითქვას უმძიმესიც, კერძოდ, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს 2005 წლის #178; #189; #191; #208; #211; #238 სანებართვო მოწმობების შესწავლის შედეგად ცალსახად ჩანს, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიერ განხორციელებული შეიარაღების, ტექნიკისა და აღჭურვილობის შესყიდვები მოკლებულია ყოველგვარ მოდერნიზაციას და განახლებას, არცერთი შესყიდული შეიარაღება არ არის NATO-ს სტანდარტის და შესაბამისად შეიარაღების საკითხში NATO-სთან თავსებადობა გამორიცხულია, მით უმეტეს ძალების ეფექტური ურთიერთქმედება. შესყიდული შეიარაღების უმეტესობა 1970-1980-იან წლებშია შექმნილი და თანამედროვე სამხედრო ძალების მოთხოვნილებისაგან საკმაოდ შორსაა.

მაგალითისათვის შეიძლება მოყვანილ იქნეს ტანკი თ-72, რომელიც შესყიდულ იქნა. აღნიშნული ტანკის ქვემეხის კალიბრი 125 მმ, ხოლო NATO-ს სტანდარტის ტანკის ქვემეხის კალიბრი 120 მმ. შესაბამისად ძალების ეფექტურ ურთიერთქმედებაზე საუბარი ზედმეტია, რომ აღარაფერი ვთქვათ საქართველოს შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკურ უზრუნველყოფაზე, რომელიც აბსოლუტურად არაეფექტურია.

საქართველოს შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკა გადასულია საბჭოთა სისტემაზე, გაყოფილია ორ ნაწილად, ზურგის სამსახურად და შეიარაღებისა და ტექნიკის სამსახურად, ხოლო სამედიცინო უზრუნველყოფის სამმართველო უშუალოდ გენერალური შტაბის უფრიოსს ექვემდებარება, რაც საბოლოო ჯამში შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკური უზრუნველყოფის მოქნილობას და ეფექტურობას გამორიცხავს.

როგორც საზოგადოებისათვისაა ცნობილი, საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს ჩრდილო-ატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციასთან (NATO). ამ თანამშრომლობის ფარგლებში დღის წესრიგში დადგა ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმის შესრულება (IPAP), რომელიც თავის მხრივ გულისხმობს იმ მოქმედებათა ერთაინობას, რომელიც ხელს შეუწყობს საქართველოს NATO-ში ინტეგრაციის პროცესს.

აღსანიშნავია, რომ IPAP-ით ნაკისრი ვალდებულებები საქართველოს მხარის მიერ შეთავაზებული მოქმედებებია NATO-სთვის.

საზოგადოებისათვის საინტერესო საკითხს წარმოადგენს, როგორ მიმდინარეობს IPAP-ით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება, ამიტომ გადავწყვიტეთ 2004-2006 წლებში მიმდინარე პროცესების დაკვირვებით და განხორციელებული მონიტორინგების საშუალებით საზოგადოებას გავაცნოთ იმ შეუსრულებელ ვალდებულებების შესახებ, რომელიც პრობლემატურ საკითხებს წარმოადგენს საქართველოს NAთO-ში ინტეგრაციის პროცესისათვის.

საქართველოს ნატოსთან ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმას მივყვეთ პუნქტობრივად და განვიხილოთ თუ რა ვალდებულებები არ შესრულებულა საქართველოს მხრიდან.

ამ პუნქტის შესრულებასთან დაკავშირებით სერიოზული პრობლემები არსებობს,

კერძოდ, მიუხედავად არა ერთი მცედელობისა, რეალურად არ მომხდარა თავდაცვის სამინისტროსა და გენერალური შტაბის ფუნქციების გამიჯვნა. 2004 წლის განმავლობაში თავდაცვის მინისტრი სამჯერ შეიცვალა და შესაბამისად სამჯერ მოხდა თავდაცვის სამინისტროს სტრუქტურის ცვლილება. რაც შეეხება გამიჯვნის საკითხს სამხედრო პოლიტიკური მმართველობა ვერ შეელია სამხედრო მმართველობის ელემენტებს და ამდენად თავდაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში დაიტოვა საკმაოზე მეტად შესუსტებული გენერალური შტაბი, რომლის ფუნქცია მხოლოდ და მხოლოდ შეიარაღებული ძალების ოპერატიული მმართველობაა, რაც მიუთითებს საქართელოში არსებული სამხედრო მმართველობის სისუსტეზე, ფუნქცია-მოვალეობების აღრევაზე და დუბლირებაზე. რის შედეგადაც არა ერთხელ გვინახავს თავდაცვის მინისტრები, როგორც სამხედრო ოპერაციების შემსრულებლები ან/და როგორც არმიაში ფიზმომზადებისა და დისციპლინაზე პასუხისმგებელი პირები.

მუდმივი დემოკრატიული კონტროლისათვის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს სამხედრო ძალების ფუნქციებისა და ამოცანების მაქსიმალური დაკონკრეტება - რათა მათ განსახორციელებლად სამხედროებმა შეძლონ აწარმოონ საჭირო ძალებისა და საშუალებების გათვლები, შეიმუშაონ ძალების მომზადებისა და გამოყენების გეგმები, ხოლო სამოქალაქოებს ჰქონდეთ შესაძლებლობა სრულყოფილად შეამოწმონ სამხედროების მიერ წარმოდგენილი ბიუჯეტი, გაუწიონ კონტროლი სამხედრო ძალების მომზადებას და მათ მზადყოფნას პოლიტიკური მმართველობის მიერ განსაზღვრული ფუნქციებისა და ამოცანების შესრულებაში.

საქართველოს შეიარღებული ძალების როლი, ფუნქციები, ამოცანები და პასუხისმგებლობები საკანონმდებლო დონეზე ძალიან სუსტად, მხოლოდ ორი წინადადებით არის განსაზღვრული. ასეთი მდგომარეობის გამო საქართველოს დამოუკიდებლობის მოპოვების პერიოდიდან დღემდე შეუძლებელია პასუხი გაეცეს მნიშვნელოვან კითხვებს:

რა ოდენობის ძალები და საშუალებებია საჭირო?

რა შეიარაღების კომპლექტით უნდა მოხდეს სამხედრო ძალების აღჭურვა?

როგორი უნდა იყოს სამხედრო ქვედანაყოფების სტრუქტურა და დისლოკაცია?

რა მაჩვენებლით შეიძლება შემოწმდეს სამხედრო ძალების ბრძოლისუნარიანობა?

როგორ უნდა მოხდეს წარმოდგენილი სამხედრო ბიუჯეტის დასაბუთება?

მიუხედავად სახელმწიფოებრივი მიზნისა, IPAP-ის მიმდინარეობის პერიოდში, სამხედრო და გასამხედროებული ძალების ძირეული რეორგანიზაცია და რეფორმირება არ განხორციელებულა. მხოლოდ და მხოლოდ მოხდა შინაგანი ჯარის გაუქმება და მისი ქვედანაყოფების შეიარაღებულ ძალებში გადაყვანა. ორი წლის მანძილზე გაურკვეველი სიტუაციაა სანაპირო დაცვისა და საზღვაო ძალების რეფორმირებასთან დაკავშირებით, როგორც ზემოთ უკვე ავღნიშნეთ სახმელეთო ჯარები ჩამოუყალიბებელია. საზღვაო ძალების სარდლის მოვალეობის შემსრულებელი უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში სამჯერ შეიცვალა, საჰაერო ძალების კი ორჯერ. სტრუქტურული თვალსაზრისით სამხედრო ძალებს ძირეული ცვლილება არ განუცდია და იგი კვლავ საბჭოთა მოდელით იმართება.

მიუხედავად აღნიშნული ვალდებულებისა მიმდინარე სიტუაციაში სამხედრო სისტემაში, რაიმე სახის საკადრო პოლიტიკის შემუშავებაზე საუბარი ზედმეტია, რადგან არ არსებობს პერსონალიის მართვის ჩამოყალიბებული სისტემა. ოფიცერი თანამდებობას იცვლის არა თავისი გამოცდილების ან განათლების მიხედვით, არამედ მინისტრთან და გენერალური შტაბის უფროსთან სიახლოვის მიხედვით. საკადრო პოლიტიკის თვალსაზრისით დამკვიდრებუილია სამხედრო სამსახურისათვის დაუშვებელი გუნდური პრინციპი. სამხედრო ქვედანაყოფში ახლად დანიშნული მეთაური, როგორც წესი, თანამდებობიდან ათავისუფლებს ქვედანაყოფის ნებისმიერი რგოლის ხელმძღვანელს ყოველგვარი მიზეზისა და სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე. ქვედანაყოფის ხელმძღვანელ თანამდებობების დაკომპლექტებას ახდენს საკუთარი ნაცნობ-მეგობრების ხარჯზე, რომელთა განათლება და გამოცდილება ხშირ შემთხვევაში არ შეესაბამება დაკავებულ თანამდებობას.

საუბარი შეიარაღებული ძალების რიცხოვნობის შემცირებასთან დაკავშირებით გარკვეულ გაუგებრობას იწვევს, რადგან „საქართველოს სამხედრო ძალების რაოდენობის დამტკიცების შესახებ“ 2004 წლის 29 დეკემბრის #980 საქართველოს კანონის თანახმად 2005 წელს შეიარაღებული ძალების რაოდენობა შეადგენდა 23 000 კაცს, ხოლო „საქართველოს სამხედრო ძალების რაოდენობის დამტკიცების შესახებ“ 2005 წლის 9 დეკემბრის #2209 საქართველოს კანონის თანახმად 2006 წელს შეიარაღებული ძალების რაოდენობა შეადგენს 26 000 კაცს. აღნიშნული კანონმდებლობიდან ნათლად ჩანს თუ როგორ შემცირებასთან გვაქვს საქმე.

სახელმწიფოში სამხედრო საფრთხეთა ანალიზს ჩვეულებრივ სამხედრო პოლიტიკური მმართველობის დაზვერვის სტრუქტურული ქვედანაყოფები ახორციელებენ. IPAP-ის მიმდინარეობის პერიოდში საფრთხეთა ანალიზის ჩატარება არ მომხდარა, რადგან თავდაცვის სამინისტროს სამხედრო დაზვერვის დეპარტამენტის ორ წლიანი რეორგანიზაცია მისი გაუქმებით დასრულდა. განხორციელებული რეორგანიზაციის შედეგად გამოცდილი და კვალიფიციური კადრების დიდი ნაწილი დათხოვნილ იქნა სამხედრო სამსახურიდან. დაზვერვის ფუნქციები ნაწილობრივ სამხედრო პოლიციას აქვს შეთავსებული.

თავდაცვის დაგეგმვის განხორცილება მეტად აქტუალურ საკითხს წარმოადგენს ნებისმიერი სახელმწიფოსთვის, ამ კუთხით სწავლების განხორციელებისათვის მნიშვნელოვანია მაღალკვალიფიციური კადრების არსებობა, როგორც თავდაცვის სამინისტროში ასევე გენერალური შტაბის სტრატეგიული დაგეგმარების დეპარტამენტში (J5). თავდაცვის სამინისტროში არსებული „საკადრო პოლიტიკის“ ფარგლებში აღნიშნულის განხორციელება წარმოუდგენელია, რისი თქმის საფუძველსაც გვაძლევს თუნდაც ეს ერთი ფაქტი, რომ გენერალური შტაბის სტრატეგიული დაგეგმარების დეპარტამენტის (J5) უფროსს არანაირი სამხედრო განართლება არ გააჩნია, თუ არ ჩავთვლით მარშალის კოლეჯის რამოდენიმე თვიან კურსს.

თავდაცვის მართვის, სამხედრო სამსახურის და სამხედრო მოსამსახურეთა სტატუსის სფეროში საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობა სსრკ კანონმდებლობის ქართულ ანალოგიას წარმოადგენს თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე უმნიშვნელო განსხვავებას. არანაირი საკანონმდებლო მუშაობა თავდაცვის სამინისტროში ამ მიმართულებით უკანასკნელი ორი წლის მანძილზე არ მიმდინარეობს და არსებული საკადრო პოლიტიკის ფარგლებში აღნიშნულის განხორცილება წარმოუდგენელია. სახელმწიფო შესყიდვებთან დაკავშირებით მოქმედ კანონმდებლობაში სამხედრო კუთხით არანაირი ცვლილება არ განხორციელებულა და შესაბამისად აღნიშნული მოთხოვნაც შეუსრულებელია.

სახმელეთო ძალების რეორგანიზაცია და რესტრუქტურიზაცია არ მომხდარა, რადგან ორი წლის მანძილზე არ ჩამოყალიბებულა სახმელეთო ძალების შტაბი. არ დანიშნულა სარდალი, შესაბამისად არმიის მართველობის ამ სექტროში აბსოლუტური ვაკუუმია შექმნილი და სახმელეთო ძალების ქვედანაყოფებში უმაღლესი მმართველობა ბრიგადისა და ცალკეული ბატალიონების დონეზე მიმდინარეობს.

საზღვაო ძალებში ძირეულ რეორგანიზაციას ან რესტრუქტურიზაციას ადგილი არ ჰქონია. როგორც უკვე ზემოთ ავღნიშნეთ ჯერჯერობით გაურკვეველია სანაპირო დაცვისა და საზღვაო ძალების რეფორმირების საკითხი, საზღვაო ძალების სარდლის თანამდებობაზე არავინ დანიშნულა, უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში სარდლის მოვალეობის შემსრულებელი სამჯერ შეიცვალა. საზღვაო ძალების შტაბი საბჭოთა მოდელის სტრუქტურას წარმოადგენს და მართვის სისტემით ალიანსის ძალებთან თავსებადობას გამორიცხავს. არ არსებობს საზღვაო ძალების ფუნქციების, მოვალეობების და მართვის სისტემის არანაირი სამართლებრივი დოკუმენტი.

საჰაერო ძალებში ძირეულ რეორგანიზაციას ან რესტრუქტურიზაციას ადგილი არ ჰქონია. როგორც უკვე ზემოთ ავღნიშნეთ საჰაერო ძალების სარდლის თანამდებობაზე არავინ დანიშნულა, უკანასკნელი ერთი წლის განმავლობაში სარდლის მოვალეობის შემსრულებელი ორჯერ შეიცვალა. საჰაერო ძალების შტაბი საბჭოთა მოდელის სტრუქტურას წარმოადგენს და მართვის სისტემით ალიანსის ძალებთან თავსებადობას გამორიცხავს. სამსახურიდან დათხოვნილ იქნა რამოდენიმე სამხედრო მოსამსახურე რომელიც თავისი კვალიფიკაციით შეიძლება ითქვა შეუცვლელები იყვნენ სამხედრო საჰაერო ძალებისათვის, რომელთაც შეეძლოთ საფრენი აპარატების მართვა ღამის განმავლობაში და მძიმე მეტეოროლოგიურ პირობებში. მათი კვალიფიკაციის მომავალი თაობის აღსაზრდელად სახელმწიფოს რამოდენიმე წელი და რამოდენიმე მილიონი დოლარი დასჭირდება. არ არსებობს საჰაერო ძალების ფუნქციების, მოვალეობების და მართვის სისტემის არანაირი სამართლებრივი დოკუმენტი.

IPAP-ის მიმდინარეობის პროცესში ეროვნული გვარდიის როლი და ფუნქციები არ დადგინდა. ეროვნული გვარდია სამხედრო მმართველობაში გაურკვეველი მოდელით და გაუგებარი სტრუქტურით ფუნქციონირებს, უკანასკნელი წლის განმავლობაში გვარდიის ხელმძღვანელი ორჯერ შეიცვალა და ბოლოს არჩევანი მეტნაკლებად აქტიურ პოლიტიკოსზე, სამოქალაქო პირზე შეჩერდა, რომელსაც არანაირი სამხედრო განათლება და გამოცდილება არ გააჩნია. ისევე როგორც სხვა შემთხვევებში, არ არსებობს ეროვნული გვარდიის ფუნქციების, მოვალეობების და მართვის სისტემის არანაირი სამართლებრივი დოკუმენტი.

IPAP-ის მდინარეობის პროცესში მობილიზაციის და რეზერვის ახალი სისტემა მართლაც ჩამოყალიბდა. შეიქმნა გაურკვეველი დანიშნულების სარეზერვო ლაშქრები, რომელთა შეკრებები და მომზადება პიარკამპანიის ნაწილს უფრო წარმოადგენდა ვიდრე სახელმწიფოს თავდაცვის პოლიტიკის კონკრეტულ მიმართულებას. განხორციელებული „სწავლებები“ შოუს ელემენტებს უფრო შეიცავდნენ ვიდრე სამხედრო ტაქტიკურ მეცადინეობებს. ამ სახით მომზადებული რეზერვისტთა შერჩევა პოლიტიკური ნიშნით მიმდინარეობდა და შესაბამისად მათი მობილიზება მმართველ პოლიტიკურ ძალებს უფრო ხელეწიფება, ვიდრე ეროვნული გვარდიის სამობილიზაციო განყოფილებებს.

შედეგად ქვეყანას არ გააჩნია სამობილიზაციო მწყობრი სისტემა. გაურკვეველია, რა ტიპის, რაოდენობის ან სპეციალობის რეზერვი უნდა გვყავდეს, როგორ უნდა მოხდეს მათი გამოძახება, მომზადება, გამოყენება.

ისევე, როგორც სამხედრო მოსამსახურეები, სამოქალაქო პერსონალის სამსახურებრივი დაწინაურება, სახელმწიფოს პოლიტიკურ მმართველ ელიტასთან დაახლოებულ პირებზე ვრცელდება, რომელთა განათლება, გამოცდილება, განხორციელებული სამუშაოების ხარისხი ხშირ შემთხვევაში არ შეესაბამება დაკავებულ თანამდებობას.

თავდაცვის სამინისტროში ფუნქციონირებდა უცხო ენების სწავლების ორი ცენტრი. ერთი თავდაცვის სამინისტროში და მეორე თავდაცვის ეროვნულ აკადემიაში. აკადემიაში მოქმედ უცხო ენების სასწავლებელში მიმდინარეობდა ოთხი უცხო ენის სწავლება (ინგლისური, გერმანული, ფრანგული, თურქული), რომელიც წელიწადში ასობით სამხედრო მოსამსახურეს ემსახურებოდა. მინისტრის გადაწყვეტილებით 2005 წელს აღნიშნული სასწავლო ცენტრი გაუქმდა და თავდაცვის სამინისტროში დარჩა ერთი სასწავლო ცენტრი, სადაც მხოლოდ ინგლისური ენის სწავლება მიმდინარეობს და მისი სისტემა ისევე იმართება, როგორც აქამდე იმართებოდა. არანაირ გაუმჯობესებას ამ კუთხით ადგილი არ ჰქონია.

როგორც ზემოთ უკვე ავღნიშნეთ, საქართველოს შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკა გადასულია საბჭოთა სისტემაზე, გაყოფილია ორ ნაწილად ზურგის სამსახურად და შეიარაღებისა და ტექნიკის სამსახურად, ხოლო სამედიცინო უზრუნველყოფის სამმართველო უშუალოდ გენერალური შტაბის უფროსს ექვემდებარება, რაც საბოლოო ჯამში შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკური უზრუნველყოფის მოქნილობას და ეფექტურობას გამორიცხავს. ლოგისტიკის აღნიშნული სისტემით ალიანსის ძალებთან თავსებადობის მიღწევა გამორიცხულია.

თავდაცვის სექტორის გამჭვირვალობასთან დაკავშირებით უკანასკნელი ორი წლის განმავლობაში სერიოზული პრობლემები არსებობს. მაგალითისთვვის საკმარისია მოვიყვანოთ ჩვენი ასოციაციის „სამართალი და თავისუფლება“ გამოცდილება. სხვადასხვა საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნასთან დაკავშრებით 2005 წლის განმავლობაში თავდაცვის სამინისტროს მივმართეთ 17 განცხადებით, აქედან თოთხმეტზე პასუხი არ მიგვიღია. ამდენად რამოდენიმეჯერ მოგვიწია საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის ისეთი რთული გზის გავლა როგორიც სასამართლო საქმის წარმოებაა. ამ კონკრეტული ფაქტის შემდეგ ეფექტურ სამოქალაქო კონტროლზე და საჯარო ინფორმაციის დემოკრატიულ სტრატეგიაზე, ვფიქრობ საუბარი ზედმეტია, რომ აღარაფერი ვთქვათ რამდენიმე თავისუფალ ჟურნალისტზე, რომელთა მიმართ თავდაცვის სამინისტროს მხრიდან ინფორმაციის გაცემა აიკრძალა.