2008 წლის აგვისტოში რუსეთის ქმედების ასახსნელად საჭიროა იმ პროცესების გააზრება, რომელიც მსოფლიოში საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ განვითარდა და, რაც უფრო მთავარია, ამ პროცესების აღქმა თავად რუსეთის მიერ. ამ თვალსაზრისით, რუსეთის გარშემო შექმნილ საერთაშორისო გარემოს ოთხი ძირითადი ფაქტორი განსაზღვრავდა: (1) ნატო-სა და ევროკავშირის აღმოსავლეთით გაფართოება, (2) რუსეთის გვერდის ავლით, კასპიისპირეთიდან ენერგორესურსების ტრანსპორტირების ალტერნატიული მარშრუტის განვითარება (3) „ფერადი რევოლუციები” ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე და (4) კოსოვოს დამოუკიდებლობის აღიარება.

(1) საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, საბჭოთა ინერციით, დასავლურ ალიანსებში - ძირითადად, ნატო-სა და ევროკავშირში - ყოფილი სოციალისტური ქვეყნების გაწევრიანება, რუსეთის მიერ საკუთარი უსაფრთხოებისთვის საფრთხედ აღიქმებოდა. განსაკუთრებით მტკივნეულად აღიქმებოდა ნატო-სა და ევროკავშირთან ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების ახლო თანამშრომლობა ან გაწევრიანება. 1999 წელს სამი ცენტრალური ევროპის ქვეყანა, ხოლო 2002 წელს ბალტიისპირეთისა და აღმოსავლეთ ევროპის შვიდი სახელმწიფო გახდა ჩრდილო-ატლანტიკური ალიანსის წევრი. სამხედრო ალიანსის პარალელურად მიმდინარეობდა ევროკავშირის გაფართოებაც.

(2) 1994 წელს, დასავლეთის წამყვან ნავთობკომპანიებსა და აზერბაიჯანის მთავრობას შორის გაფორმდა ხელშეკრულება ნავთობის მოპოვების თაობაზე.¹ ნავთობის ძირითადი ნაწილის ტრანსპორტირებისთვის კი დაიგეგმა ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის მშენებლობა, რომლის დასრულების შემდეგ რუსეთის ტერიტორიის გვერდის ავლით ნავთობის დასავლურ ბაზრებზე გატანა დაიწყო. ნავთობსადენის მარშრუტის პარალელურად ამუშავდა შაჰ-დენიზის გაზსადენიც. 2006 წლის 27 ივნისს, ევროკომისია და თურქეთის, ბულგარეთის, რუმინეთის, უნგრეთისა და ავსტრიის წარმომადგენლები შეთანხმდნენ რუსეთის გვერდის ავლით ახალი გაზსადენის „ნაბუქოს“ მშენებლობაზე.² აღნიშნული გაზსადენით, თურქმენული და აზერბაიჯანული ბუნებრივი აირი ევროპელ მომხმარებელს უნდა მიეწოდოს. თუმცა, მშენებლობა ჯერჯერობით არ დაწყებულა. რუსეთი თავად არის ნავთობისა და გაზის ერთ-ერთი უმსხვილესი მიმწოდებელი მსოფლიო ბაზარზე, განსაკუთრებით, ევროპაში. მოსკოვის ერთ-ერთ ძირითად მიზანს 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული ევრაზიაში ნებისმიერი ალტერნატიული ენერგოპროექტის ჩაშლა ან ენერგორესურსების ტრანსპორტირების ალტერნატიული სამარშრუტო გზის კონტროლი წარმოადგენს. რუსეთის ელიტის აზრით, ენერგორესურსების ტრანსპორტირების ალტერნატიული მარშრუტების განვითარება პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებსა და ევროკავშირზე გავლენის შემცირების მთავარი წინაპირობაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ, სატრანზიტო შემოსავლების დაკარგვაზე.

(3) 2003 წლის ნოემბერს საქართველოში საპარლამენტო არჩევნების გაყალბებამ სახალხო პროტესტი გამოიწვია, რასაც მოჰყვა ედუარდ შევარდნაძის ხელისუფლების შეცვლა. „ვარდების რევოლუციად” მონათლულ მოვლენას სათავეში ედგა ამერიკაში განათლებამიღებული მიხეილ სააკაშვილი, რომელსაც მხარს უჭერდნენ ქვეყანაში მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციების უმრავლესობა და, ზოგადად, ახლად ჩამოყალიბებული სამოქალაქო საზოგადოების წევრები. საქართველოს წარმატებული მაგალითი გადამდები აღმოჩნდა უკრაინისთვის, სადაც 2004 წლის დეკემბერში, ასევე არჩევნების გაყალბების გამო, ქართული ანალოგიით, „ნარინჯისფერი რევოლუცია” მოხდა და სახელმწიფოს სათავეში ვიქტორ იუშჩენკოს პროდასავლური კოალიცია მოვიდა. იუშჩენკომ კრემლის მიერ ღიად მხარდაჭერილი კანდიდატი ვიქტორ იანუკოვიჩი დაამარცხა. ერთი წლის შემდეგ, „ტიტების რევოლუციამ“ უკვე ცენტრალურ აზიაში, ყირგიზეთში შეცვალა არჩევნების გამყალბებელი ხელისუფლება. რუსეთის მაღალი თანამდებობის პირები და ექსპერტები ღიად ალაპარაკდნენ ვაშინგტონის ახალ შეთქმულებაზე, რომელიც რუსეთის მთლიანად ალყაში მოქცევას და შემდეგ უკვე დანაწევრებას ისახავდა მიზნად. მიღებულ იქნა დამატებით კანონები, რომლებიც არასამთავრობო ორგანიზაციების უცხოური ფონდებიდან დაფინანსებას მკვეთრად ზღუდავს, რუსეთში მოქმედ უცხოურ ორგანიზაციებს კი მკაცრი კონტროლის ქვეშ აქცევს.³ შეიქმნა კრემლიდან მართული ახალგაზრდული ორგანიზაციები,⁴ ხოლო სახელმწიფო პროპაგანდა „ფერადოვანი რევოლუციების” კრიტიკით იქნა გაჯერებული.⁵ რუსეთი „დემოკრატიზაციის ახალ ტალღას” რუსეთის გავლენისა და თავად რუსული სახელმწიფოს არსებობისთვისაც კი დამღუპველად მიიჩნევდა.⁶

(4) რუსეთი საერთაშორისო პრესტიჟის განსაკუთრებულ შელახვად აღიქვამდა 1999 წელს სერბეთის დაბომბვას ნატო-ს შეიარაღებული ძალების მიერ, რათა კოსოვოს პროვინციაში მცხოვრები ეთნიკური ალბანელების უფლებები სერბი უმრავლესობისაგან დაეცვათ. მე-19 საუკუნიდან მოყოლებული სერბეთი რუსეთის საგარეო პოლიტიკაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა; მოძმე სლავი და მართლმადიდებელი ხალხის დაცვის საბაბით, რუსი იმპერატორები ბალკანეთის პოლიტიკაში აქტიურად იყვნენ ჩართულები. ხანგრძლივი პერიოდის შემდეგ, ეს იყო, ლამის, პირველი შემთხვევა, როდესაც ბალკანეთის ბედის განსაზღვრა რუსეთის მონაწილეობის გარეშე, მისდამი „მტრულად განწყობილი“ სამხედრო ბლოკის მიერ ერთპიროვნულად ხდებოდა. მას შემდეგ, კოსოვოს საერთაშორისო აღიარებისთვის წინააღმდეგობის გაწევა რუსეთის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებად იქცა. პრესტიჟის გარდა, რუსეთის წინააღმდეგობის მიზეზს ქვეყნის შიგნით სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფის (ძირითადად, ჩრდილოეთ კავკასიასა და ვოლგისპირეთში) სეპარატისტული მოძრაობებისთვის პრეცედენტის არდაშვება წარმოადგენდა. 2008 წლის 17 თებერვალს კოსოვომ ფორმალურად დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, რასაც დასავლური სახელმწიფოების უმრავლესობის მიერ კოსოვოს დაუყოვნებელი აღიარება მოჰყვა. რუსეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა დასავლეთის საქციელს „უზნეო და არაკანონიერი“ უწოდა და გლობალური ცვლილებებით დაიმუქრა.⁷ კრემლი ღიად აცხადებდა, რომ კოსოვოს აღიარების პრეცედენტი გავრცელდებოდა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე არსებულ „გაყინულ კონფლიქტებზე“, პირველ ყოვლისა, სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთზე.

რუსეთს საკადრისი პასუხი უნდა მოემზადებინა, რათა მისი, როგორც დიდი სახელმწიფოს, სანდოობა კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დამდგარიყო და მისი პრესტიჟი საბოლოოდ არ შელახულიყო. კოსოვოს აღიარების შემდეგ გაკეთებულმა მცირეხნიანმა პაუზამ, როდესაც მოსკოვი მხოლოდ მწვავე განცხადებებით შემოიფარგლა, ბევრი დააეჭვა, მათ შორის, არაღიარებულ სეპარატისტულ ერთეულებში, რუსეთის რეალურ შესაძლებლობებში.

პრესტიჟის დაცვის/გაზრდის მოტივაციის გარდა, რუსეთს „თამამი” ნაბიჯის გადასადგმელად დამატებით რამდენიმე ფაქტორმა უბიძგა: (1) ნავთობისა და გაზის ძალიან მაღალმა ფასებმა მსოფლიო ბაზარზე, რომელმაც მოსკოვს უკანასკნელი ხუთი წლის განმავლობაში ჭარბი შემოსავალი და დიდი სავალუტო რეზერვი შეუქმნა,⁸ (2) ნავთობისა და, განსაკუთრებით, გაზის მიწოდებაზე ევროკავშირის მზარდმა დამოკიდებულებამ,⁹ (3) ავღანეთსა და ერაყში მიმდინარე ომზე ყურადღების კონცენტრირებამ და (4) მიმდინარე საპრეზიდენტო არჩევნებმა შეერთებულ შტატებში.

საკუთარი პრესტიჟისა და „პრივილეგირებული ინტერესების” დასაცავად ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე¹⁰ რუსეთმა კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმა 16 აპრილიდან დაიწყო, როდესაც რუსეთის პრეზიდენტმა გამოსცა სპეციალური ბრძანებულება სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთთან სპეციალური ურთიერთობების დამყარების შესახებ,¹¹ მანამდე კი ფორმალურად დატოვა დსთ-ის ეგიდით მიღებული რეზოლუცია,¹² რომელიც დსთ-ის სახელმწიფოებს აფხაზეთში ეკონომიკურ და სხვა სახის საქმიანობას უკრძალავს, აგრეთვე, ზღუდავს შეიარაღების შეტანას ამ ტერიტორიაზე.¹³

საკანონმდებლო ინიციატივების შემდეგ, რუსეთმა 2008 წლის მაისიდან თითქმის უწყვეტი სამხედრო წვრთნები დაიწყო საქართველოს საზღვრის მთელ პერიმეტრზე, მათ შორის, შავ ზღვაზე. უკანასკნელი ყველაზე მასშტაბური წვრთნა „კავკასია-2008“¹⁴ 8000 სამხედროს მონაწილეობით, კასპიის და შავ ზღვებში მანევრების პარალელურად დასრულდა 3 აგვისტოს. 8 აგვისტოს მასშტაბური სამხედრო ქმედებების დაწყებით საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთი შეეცადა, „დასავლური „შემოტევისათვის“ საბოლოო პასუხი გაეცა, რისი კულმინაციაც 26 აგვისტოს სამხრეთ ოსეთისა¹⁵ და აფხაზეთის¹⁶ დამოუკიდებლობის აღიარება გახდა.

_____________________

1. აღნიშნულ გარიგებაშირუსული ნავთობკომპანია „ლუკოილიც“ მონაწილეობდა 10%-იანი წილით. დეტალებისათვის იხილეთ: Nasser Sagheb and MasoudJavadi „azerbaijan's“ „Contract of the Century“ finally signed with Westren oil consortium“, Azerbaijan International, Winter 1994, (2.4) http//www.arzec.com/aiweb/categoriec/24_folder/24_articles/24_aic.html (accessed September 15, 2008).

2. „Nabucco gas pipeline is approved“, BBC News, June 27, 2006?http//news.bbc.co.uk/I/hi/business/5121394.stm (accessed September 15, 2008).

3. „Russia: Amended Law Threatens NGOs“, Human Rights News, December 28, 2005, http://www.hrw.org/english/docs/2005/12/28/russia12349.htm (accessed September 9, 2008).

4. Leonid Ragozin, „Russian youth on political barricades“, BBC News, March 2, 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4308655.stm (accessed September 10, 2008).

5. Robert Coalson, „Russia: Why the Kremlin likes the CIA“, RFE/RL, October 1, 2007, http://www.rferl.org/content/Article/1078841.html (accessed September 10, 2008).

6. Ivan Krastev, „Russia's post-orange empire“, Open Democracy, October 20, 2005, http://www.opendemocracy.net/democ-racy-ukraine/postorange_2947.jsp (accessed September 5, 2008).

7. Fred Weir, „Kosovo independence: Russia warns of separatist storm“, The Christian Science Monitor, February. 20, 2008, http://www.csmonitor.com/2008/0220/p06s01-woeu.html (accessed September 9, 2008).

8. რუსეთის სავალუტო რეზერვების შესახებ დეტალური ინფორმაციისთვის იხილეთ რუსეთის ცენტრალური ბანკის ვებ-გვერდი:

http://www.cbr.ru/eng/print.asp?file=/eng/statistics/credit_statistics/inter_res_08_e.htm

9. Ariel Cohen, „Europe's Strategic Dependence on Russian Energy“, The Heritage Foundation, Backgrounder №2083, November 5, 2007, http://www.heritage.org/Research/Europe/bg2083.cfm (accessed September 11, 2008).

10. რუსეთის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა საქართველოსთან ომის შემდეგ ჩამოაყალიბა რუსეთის საგარეო პოლიტიკის ხუთი ძირითადი პრინციპი, რომელთაგან ერთ-ერთია რუსეთის „პრივილეგირებული ინტერესები“. დეტალებისთვის იხილეთ: Paul Reynolds, „New Russian World Order“, BBC News, September 1, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7591610.stm (accessed September 11, 2008).

11. „Russian Foreign Ministry's Statement on Putin's Instruction to Boost Ties with Abkhazia and South Ossetia“. Civil Georgia, April 16, 2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17593 (accessed September 11, 2008).

12. „Russian Deputy Foreign Minister on Lifting Abkhaz Sanctions“, Civil Georgia, March 17, 2008, http://www.civil.ge/eng/ article.php?id=17373&search= (accessed September 10, 2008).

13. რეზოლუციის სრული ტექსტისათვის იხილეთ: „1996 CIS Treaty on Abkhaz Sanctions“, Civil Georgia, March 7, 2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17293 (accessed September 10, 2008).

14. „Russia Holds Military Exercises in the North Caucasus“, North Caucasus Weekly, Volume 9, Issue 128, The Jamestown Foundation, July 17, 2008,?http://www.jamestown.org/chechnya_weekly/article.php?articleid=2374316 (accessed September 10, 2008).

15. „О ПРИЗНАНИИ РЕСПУБЛИКИ ЮЖНАЯ ОСЕТИЯ“ Указю Президента РФ № 1261, August 26, 2008, http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=047560 (accessed September 11, 2008).

16. „О ПРИЗНАНИИ РЕСПУБЛИКИ АБХАЗИЯ“ Указю Президента РФ N1260, August 26, 2008, http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=047559 (accessed September 11, 2008).

2008 წლის მარტში რუსეთში გამართული საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად რუსეთის პრეზიდენტი გახდა დიმიტრი მედვედევი, რომელიც თავის მემკვიდრედ ვლადიმირ პუტინმა დაასახელა. რუსეთშიც და მის ფარგლებს მიღმაც არ დამცხრალა ინტერესი, თუ ვინ მართავს რეალურად რუსეთს, როგორია პრეზიდენტ მედვედევსა და პრემიერ-მინისტრ ვლადიმირ პუტინს შორის ურთიერთობები, როგორაა მათ შორის პასუხისმგებლობები გადანაწილებული, ვის ემორჩილებიან ძალოვანი უწყებები და ვინ განსაზღვრავს საგარეო პოლიტიკას.

ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად საჭიროა რუსეთის სახელმწიფო მმართველობის მოკლე დახასიათება, რომელიც პუტინის დროს შეიქმნა. 1999 წელს საზოგადოებისათვის უცნობი ვლადიმირ პუტინის პრემიერ-მინისტრად დანიშვნით დაიწყო ე.წ. „სილოვიკების“ ბატონობის პერიოდი რუსეთში. პუტინის გაპრეზიდენტების შემდეგ, ყველა მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვან სახელმწიფო თანამდებობაზე და ასევე სახელმწიფო კორპორაციების მმართველ საბჭოებში სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის, სამხედრო უწყებისა და პოლიციის გადამდგარი თანამშრომლები დაინიშნენ.¹

მოხდა მმართველობის სუპერცენტრალიზაცია და ადგილობრივი თვითმმართველობის ფაქტობრივი გაუქმება. ყველა მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას პუტინი და მის გარშემო შემოკრებილი „კგბ”-ის რამდენიმე ვეტერანი იღებდა. ელცინის რუსეთის უგვირგვინო მმართველების, ე.წ. ოლიგარქების გავლენა მკვეთრად შემცირდა. ნავთობკომპანია „იუკოსის” მეპატრონე ხოდორკოვსკი და მსგავსი ურჩი ოლიგარქები დაიჭირეს ან ქვეყნიდან გააძევეს, ხოლო დანარჩენებმა ახალ ხელისუფლებასთან ყოველმხრივი თანამშრომლობა და უსიტყვო მორჩილება არჩიეს.²

საპრეზიდენტო არჩევნების მოახლოებასთან ერთად, გამძაფრდა კონკურენცია თავად „სილოვიკების“ შიგნით მომავალი მემკვიდრის თაობაზე. მართალია, პუტინი ამ დაჯგუფების უკონკურენტო ლიდერი იყო, მაგრამ თავად დაჯგუფების წევრებს შორის ერთიანობა არ არსებობდა. ამ დაპირისპირებაში არც თუ უკანასკნელ როლს მათი ურთიერთგადამკვეთი ბიზნეს-ინტერესები ასრულებდა.³ „სილოვიკების“ წევრთა დაპირისპირებას ამძაფრებდა არაერთი მწარე მაგალითი რუსეთის ისტორიიდან: როდესაც ძალაუფლებას კარგავ, თითქმის ყოველთვის კარგავ ქონებასაც.

არსებობდა სამი ძირითადი ვარიანტი, რომელსაც კრემლი განიხილავდა: პუტინის მესამე ვადით გაპრეზიდენტება (რაც შესაბამის საკონსტიტუციო ცვლილებებს გულისხმობდა) და ორი პირველი ვიცე-პრემიერიდან - სერგეი ივანოვი და დიმიტრი მედვედევი - ერთ-ერთის მემკვიდრედ გამოცხადება. საბოლოო არჩევანი დიმიტრი მედვედევზე შეჩერდა, რომელსაც, განსხვავებით ივანოვისაგან, არანაირი შეხება არ ჰქონია ძალოვან უწყებებთან და, შესაბამისად, ნაკლებ საფრთხედ აღიქმებოდა პუტინისთვისაც და მისი გარემოცვისთვისაც. მედვედევი ვიცე-პრემიერობის პარალელურად ენერგოკომპანია „გაზპრომის“ გამგეობის თავმჯდომარეც იყო.

2008 წლის მაისში, ინაუგურაციის შემდეგ პუტინმა პრემიერ-მინისტრის სავარძელი დაიკავა. დაიწყო ე.წ. მედვედევის გუნდის ფორმირებაც. ორხელისუფლებიანობაზე ლაპარაკი მოსკოვსა და საზღვარგარეთ ჩვეულებად იქცა.⁴ გადაადგილებები დაიწყო რუსეთის ბიზნეს-ელიტაშიც, რომლებიც ახალ ვითარებაში გარკვევას და სასურველ მხარეს დადგომას ცდილობდნენ.

მრავალი ექსპერტი და მიმომხილველი გამოთქვამდა მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ მედვედევი დასავლეთთან უფრო მჭიდრო თანამშრომლობის მომხრე იყო და აქცენტს საერთაშორისო ასპარეზზე ეკონომიკური ბერკეტების გამოყენებაზე აკეთებდა, ხოლო პუტინი და მისი ძველი გვარდია უფრო ძალისმიერ საგარეო პოლიტიკას და რუსეთის პრესტიჟის გაზრდას ანიჭებდნენ უპირატესობას.

ყველაზე ნათელი დადასტურება იმისა, რომ მედვედევსა და პუტინის გუნდებს შორის ბზარი გაჩნდა, გახდა 2008 წლის 24 ივლისს პრემიერ ვლადიმირ პუტინის შეხვედრა მეტალურგიული საწარმოების მფლობელებთან. ერთ-ერთი კომპანიის, „მეჩელის“ ხელმძღვანელს პრემიერი საჯაროდ დაემუქრა, ადგილობრივი მწარმოებლებისთვის პროდუქციის იაფად მიწოდება დაავალა და საგამოძიებო კომიტეტს საქმის შესწავლა „ურჩია“. 31 ივლისს პრეზიდენტი მედვედევი, ფაქტობრივად, საჯაროდ გამოეხმაურა პუტინის გამოწვევას მცირე და საშუალო ბიზნესის წარმომადგენლებთან შეხვედრაზე. „სამართალდამცველმაორგანოებმა და ხელისუფლების წარმომადგენლებმა ბიზნესისთვის კოშმარული პირობების შექმნა უნდა შეწყვიტონ“, - განაცხადა რუსეთის პრეზიდენტმა.⁵

პუტინის კიდევ ერთი სიმბოლური ჟესტი, რათა დანარჩენი მსოფლიოსთვისაც ეჩვენებინა, ვინ მართავს რეალურად რუსეთს და ვისთან უნდა დაიჭირონ საქმე, იყო მისი ვიზიტი ჩინეთში. სწორედ რუსეთის პრემიერ-მინისტრი დაესწრო სხვა სახელმწიფოს მეთაურებთან ერთად პეკინის ოლიმპიადის საზეიმო გახსნას, ხოლო მედვედევი შვებულებაში იყო და ნაკლებად ჩანდა სატელევიზიო ეკრანებზე.

საქართველოსთან ომის დაწყებისთანავე პუტინი პეკინიდან დაუყოვნებლივ ჩავიდა ჩრდილოეთ ოსეთის დედაქალაქ ვლადიკავკაზში, სადაც ის როგორც მთავარსარდალი ისე იქცეოდა და ბრძანებებს გასცემდა.⁶ საქართველოსთან რუსეთის ომის წარმართვით და ძალოვანი უწყებების პრესტიჟისა და რეიტინგის განუზომლად გაზრდით რუსეთში ვლადიმირ პუტინმა საბოლოო წერტილი დაუსვა არსებულ ორაზროვნებას, ვინ მართავს რუსეთს და რომელი დაჯგუფება გადაწყვეტს რუსეთის ბედს მომავალი წლების განმავლობაში: ეს ვლადიმირ პუტინი და მისი „სილოვიკი“ მეგობრები იქნებიან.⁷

__________________

1. „სილოვიკებისა“ და პუტინის მმართველობის შესახებ იხილეთ: Brian Whitmore, „Inside The Corporation: Russia's Power Elite“, RFE/RL, October 15, 2007, http://www.rferl.org/content/Article/1078958.html (accessed September 11, 2008).

2. Marshall I. Goldman, „Putin and the Oligarchs“, Foreign Affairs, November/December, 2004, http://www.foreignaffairs.org/ 20041101faessay83604/marshall-i-goldman/putin-and-the-oligarchs.html (accessed September 8, 2008).

3. Brian Whitmore, „Russia: as elections near, rivalries in Putin circle heat up“, RFE/RL, October 15, 2007, http://www.rferl.org/ content/article/1078960.html (accessed September 8, 2008).

4. „The odd couple“, The Economist, July 10, 2008,

http://www.economist.com/world/europe/displaystory.cfm?story_id=11708197 (accessed September 9, 2008).

5. Jonas Bernstein, „Prime-minister dominates economic, foreign and security policies“, Eurasia Daily Monitor, Volume 5, Number 150, The Jamestown Foundation, August 6, 2008, http://www.jamestown.org/edm/article.php?articleid=2373290 (accessed September 5, 2008).

6. „War shows that Putin is running things in Russia“, NPR, August 15, 2008, http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=93616167 (accessed September 11, 2008).

7. Ivan Sukhov, „Russia: how the new `cold war' plays at home“, Open Democracy, August 29, 2008, http://www.opendemocracy.net/Russia/article/Russia-how-the-new-cold-war-plays-at-home (accessed September 10, 2008).

რუსეთის ქცევის გასაგებად საერთაშორისო ასპარეზზე ზოგადად და განსაკუთრებით საქართველოსთან მიმართებაში ზემოდასახელებულ ფაქტორებთან ერთად არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის ყველაზე გავლენიანი პირის ვლადიმირ პუტინის პირადი შეხედულებებისა და ღირებულებების გაგებას.

პუტინის შეხედულებებზე პოლიტიკასა და, ზოგადად, სამყაროზე ყველაზე დიდი გავლენა, რასაკვირველია, უშიშროების სამსახურში მუშაობამ მოახდინა. ყველგან მტრის ძიება და სამყაროს შავ-თეთრ ფერებში ხედვა იქ მომუშავეთა პროფესიული ნიშანია.¹ მან და მისმა მეგობრებმა „კგბ”-ში მოღვაწეობა ლეგენდარული იური ანდროპოვის დროს დაიწყეს. მათი აზრით, სწორედ ანდროპოვი იყო ის ადამიანი, ვინც საბჭოთა კავშირის ეკონომიკის რეფორმირებას და სახელმწიფოში უშიშროების ორგანოების წამყვანი როლის შენარჩუნებას ისახავდა მიზნად. სწორედ პუტინის მმართველობის დროს, 2004 წელს დაუდგეს ძეგლი ანდროპოვს პეტროზავოდსკში.² რა ტიპის სახელმწიფოდ მოიაზრებს პუტინი რუსეთს, კარგად მეტყველებს მისივე განცხადება, რომ მეოცე საუკუნის „ყველაზე დიდი გეოპოლიტიკური კატასტროფა“ საბჭოთა კავშირის დაშლა იყო.³

რაც შეეხება საქართველოსთან და მის პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილთან პუტინის დაპირისპირებას, ის ჯერ კიდევ 2004 წელს იღებს სათავეს. „ვარდების რევოლუციის“ გზით მოსული პრეზიდენტი, რომელსაც კრემლის მიერ მართული მედია ამერიკის აგენტს უწოდებდა, ცხადია, მისაღები ვერ იქნებოდა რუსეთის მმართველისთვის.⁴ სააკაშვილი გახდა „ფერადი რევოლუციების“ სიმბოლო პოსტ საბჭოთა სივრცეში. საქართველოს ახალმა პრეზიდენტმა უკრაინასა და ყირგიზეთში მიმდინარე ანალოგიურ პროცესებს ღიად დაუჭირა მხარი, რითაც კრემლის მმართველი კიდევ უფრო გაღიზიანდა.

2004 წლის შემოდგომაზე გაიმართა დსთ-ის სახელმწიფოთა სამიტი. ერთობლივ პრეს-კონფერენციაზე სააკაშვილსა და პუტინს შორის ღია დაპირისპირება გაიმართა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის პრობლემების შესახებ, რაც უპრეცედენტო შემთხვევა იყო ამ ორგანიზაციის ისტორიაში.⁵ სააკაშვილი გახდა პროამერიკული კურსის მთავარი გამტარებელი დსთ-ში, ტერიტორიაზე, რომელსაც პუტინი რუსეთის ექსკლუზიური გავლენის სფეროდ მიიჩნევს.

პუტინის ნეგატიური დამოკიდებულება კიდევ უფრო გაძლიერდა მას შემდეგ, რაც საქართველოს პრეზიდენტმა მას საჯაროდ ლილიპუტინი⁶ უწოდა და ხაზი გაუსვა მის ფიზიკურ მონაცემებს. ვლადიმირ პუტინი საშუალოზე დაბალი სიმაღლის კაცია. არაერთი ავტორიტეტული მიმომხილველი მიუთითებდა სააკაშვილი-პუტინის პოლიტიკის პირად ურთიერთობებში გადაზრდას. მათი აზრით, რუსეთის პოლიტიკა საქართველოს მიმართ ხშირად სააკაშვილის მიმართ ვლადიმირ პუტინის პიროვნული ზიზღით იყო ნაკარნახევი.⁷

პირად ანტიპათიას და ანგარიშსწორების სურვილს დაემატა პირადი განდიდებისა და რუსეთში პირველობის დამტკიცების სურვილი. საქართველოსთან ომი სწორედ ის შესაძლებლობა აღმოჩნდა, რომლის მეშვეობითაც ვლადიმირ პუტინს შეეძლო თავისი ორივე მიზნისთვის მიეღწია.

__________________

1. დღევანდელი რუსეთის მმართველების აზროვნების სტილზე უშიშროების ორგანოებში მუშაობის გავლენაზე იხილეთ: Robert Coalson, „Russia: Why The Chekist Mind-Set Matters“, RFE/RL, October 15, 2007, http://www.rferl.org/content/article/ 1078954.html (accessed September 11, 2008).

2. Brian Whitmore, „Inside The Corporation: Russia's Power Elite“, RFE/RL, October 15, 2007, http://www.rferl.org/content/Article/1078958.html (accessed September 11, 2008).

3. В.В. Путин. Послание Федкральному Собранию Рассиисуой Федкрации, April 25, 2005,http://www.kremlin.ru/appears/2005/04/25/1223_type63372type63374type82634_87049.shtml (accessed September 11, 2008).

4. Owen Matthews, „Why puppetmaster Putin is more dangerous than ever“, The Daily Mail, August 12, 2008, http://www.dailymail.co.uk/news/article-1043684/Why-puppetmaster-Putin-dangerous-ever.html (accessed September 9, 2008).

5. CIS Summit reveals ruft in Russo-Georgian Relations, Civil Georgia, September 17, 2004, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=7852&search= (accessed September 13, 2008).

6. Zygmunt Dzieciolowski, „Georgia's President Saakashvili, on the eve of war“, Open Democracy, August 11, 2008, http://www.opendemocracy.net/russia/article/georgias president-saakashvili-on-the-eve-of-war (accessed September 8, 2008).

7. Yulia Latinina, „Looking Into Saakashvili's Caucasus Soul“”, The Moscow Times, August 20, 2008, http://www.themoscowtimes.ru/article/1016/42/370026.htm (accessed September 8, 2008).

რუსეთის სამხედრო ინტერვენციას საქართველოში ფუნდამენტური გადაფასება მოჰყვა მსოფლიოში მოსკოვის საგარეო-პოლიტიკური მიზნებისა და, ზოგადად, რუსეთის ადგილის შესახებ საერთაშორისო სისტემაში. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დანარჩენ მსოფლიოში ზოგი მიიჩნევდა, რომ რუსეთი ნორმალური განვითარების გზას დაადგა და თუნდაც პუტინის რუსეთის ხისტი საგარეო პოლიტიკა ეკონომიკურად აღმავლობის გზაზე მყოფი ქვეყნის ქცევას მეტ-ნაკლებად შეესაბამებოდა. რუსეთი მიიწვიეს ყველაზე განვითარებული ინდუსტრიული ქვეყნების არაფორმალურ გაერთიანებაში და „დიდი შვიდეული“ „დიდ რვიანად“ გადაიქცა, რუსული კომპანიები საერთაშორისო კაპიტალის ბაზრებზე გავიდნენ, ქვეყანა მსოფლიოს და, განსაკუთრებით, ევროკავშირის ნავთობითა და გაზით უმნიშვნელოვანესი მიმწოდებელი გახდა.

სამხედრო შემოჭრის შემდეგ პირველი დარტყმა სწორედ რუსეთის ეკონომიკამ მიიღო: სხვადასხვა მონაცემით, ქვეყნიდან რამდენიმე მილიარდ აშშ დოლარზე მეტი გავიდა, საფონდო ბირჟის ინდექსი კრიტიკულ ზღვარს ჩამოსცდა, რამდენიმე გავლენიანმა ინვესტორმა ქვეყანა დატოვა. ცენტრალურ ბანკს ბაზარზე მსხვილი ინტერვენციები დასჭირდა, რათა რუბლის კურსი შეენარჩუნებინა.¹

ეკონომიკური დანაკარგების გარდა, კრემლის საქციელს სამხედრო შედეგებიც მოჰყვება. ცენტრალური და ბალტიისპირა სახელმწიფოები უფრო მჭიდრო სამხედრო კავშირის დამყარებას ცდილობენ ვაშინგტონთან. საქართველოში რუსეთის შემოჭრის შემდეგ პოლონეთმა სასწრაფოდ მოაწერა ხელი ხელშეკრულებას ქვეყანაში ამერიკული ანტი-სარაკეტო სისტემის განთავსებაზე.² სავარაუდოდ, სხვადასხვა ფორმით ვარშავას სხვა აღმოსავლეთ ევროპული ქვეყნებიც მიბაძავენ. კონფლიქტის დაწყების შემდეგ, ამერიკისა და ჩრდილო ალიანსის მოკავშირეების სამხედრო გემები მუდმივად მორიგეობენ შავ ზღვაში, რაც რუსეთის უკიდურეს გაღიზიანებას იწვევს.³ პენტაგონის განცხადებით კი, საქართველოს შეიარაღებულ ძალებს მაქსიმალური დახმარება გაეწევა.⁴ არ არის გამორიცხული, საქართველო ამერიკასთან და ნატო-სთან უახლოეს მომავალში კიდევ უფრო მჭიდრო სამხედრო თანამშრომლობის ფორმაზე გადავიდეს.

ევროკავშირის და ამერიკის შეერთე ბული შტატების ლიდერებმა დაიწყეს რუსეთის ღია კრიტიკა და საერთაშორიისო იზოლაციის შესაძლებლობის განხილვა.⁵ სავარაუდოდ, ამგვარი დამოკიდებულება კიდევ უფრო გაძლიერდება. ევროკავშირი, ალბათ, დააჩქარებს ენერგორესურსების მიწოდების ალტერნატიული გზების განვითარებას (იხ. ქვემოთ). ამჟამად შეჩერებულია რუსეთსა და ამერიკას შორის სამოქალაქო ბირთვული ენერგიის სფეროში თანამშრომლობა. ასევე შეფერხდა რუსეთის მოლაპრაკებები მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში გასაწევრიანებლად.⁶ ეს კი რუსეთის მომავალ ეკონომიკურ განვითარებას სერიოზულ დაბრკოლებებს შეუქმნის.

რუსეთმა ვერ მოიპოვა ვერც დსთ-ისა და შანჰაის თანამშრომლობის ორგანიზაციის მხარდაჭერა. დსთ-ის, სადაც რუსეთის გავლენა შედარებით დიდია, კრემლის ზეწოლის მიუხედავად, ჯერჯერობით ყველა სახელმწიფომ თავი შეიკავა სამხრეთ ოსეთისა და აფხაზეთის აღიარებისაგან,⁷ შანჰაის თანამშრომლობის ორგანიზაციაში კი, სადაც რუსეთსა და დსთ-ის რამდენიმე ქვეყანასთან ერთად ჩინეთიცაა გაწევრიანებული, პეკინმა სეპარატიზმის მხარდამჭერი ყოველგვარი ინიციატივა დაბლოკა.⁸ საქართველოში შემოჭრის შემდეგ, დსთ-ის ქვეყნების დამოკიდებულება რუსეთთან კიდევ უფრო ფრთხილი და მოზომილი გახდება, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში თითოეული მათგანი შეეცდება ალტერნატიული მოკავშირეების მოძებნას, განსაკუთრებით, ის სახელმწიფოები, რომლებსაც სეპარატიზმის საფრთხე თავად ემუქრებათ.

___________________

1. Отток капитала из России вынуждает банки сократить выдачу кредитов Liga Novosti, September 10, 2008, http://news.liga.net/smi/NP080736.html (accessed September 12, 2008); „международные резервы России сократились на девять милиардов долларов за неделью“, Vremya Novostei, September 11, 2008. http://vremya.ru/news/ 1021119.html (accessed September 11, 2008); Charles Clover and Peter Garnham, „Moscow forced to shore up rouble“, Financial Times, September 4, 2008, http://www.ft.com/cms/s/0/a56c6662-7ab7 11dd-adbe-000077b07658.html (accessed September 12, 2008).

2. Thom Shanker and Nicholas Kulish , „Poland-U.S. missile deal draws anger from Russia“, International Herald Tribune, August 15, 2008, http://www.iht.com/articles/2008/08/15/europe/missile.php (accessed September 12, 2008).

3. Andrew E. Kramer, „NATO Ships in Black Sea Raise Alarms in Russia“, The New York Times, August 27, 2008, http:// www.nytimes.com/2008/08/28/world/europe/28russia.html?_r=1&oref=slogin (accessed September 12, 2008).

4. „Pentagon set on mission to rebuild Georgian military“, Yahoo News, September 9, 2008, http://news.yahoo.com/s/afp/20080909/pl_afp/georgiarussiaconflictusmilitary_080909200602 (accessed September 12, 2008).

5. „Rice: U.S. and Europe must standt up to Russia together“, Speech at German Marshall Fund, September 18 http://www.gmfus.org/event/rice-russia.cfm (accessed September 21, 2008) „Miliband warns over Russia crisis“, BBC News, August 28, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/7585527.stm (accessed September 12, 2008); Omid Ghoreishi, „EU Criticizes Russia, Postpones Partnership Talks“, The Epoch Times, September 1, 2008, http://en.epochtimes.com/n2/world/eu-criticizes-russia-3680.html (accessed September 12, 2008).

6. „Russian deputy PM dismayed by lack of progress in WTO talks“, RIA Novosti, September 5, 2008, http://en.rian.ru/world/20080905/116572584.html (accessed September 5, 2008).

7. „Лидеры ОДКБ осудили Гркзию но Абхазию и ЮО НЕ признали и будут апределяться каждый самостоятельно“ Newsru.com, September 5, 2008, http://newsru.com/russia/05sep2008/sami.html (accessed September 12, 2008); „Молчание союзников“, Nezavisimaya Gazeta, September 4, 2008, http://www.ng.ru/politics/2008-09-04/1_silence.html (accessed Septem- ber 7, 2008).

8. RUSSIA: THE KREMLIN TRIES TO PUT ON BRAVE FACE FOLLOWING DIPLOMATIC SLAP OVER GEORGIA, EurasiaNet.Org, August 28, 2008, http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav082808b.shtml (accessed Septem- ber 12, 2008).

საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა კრემლის ახალი საგარეო პოლიტიკური პრინციპების ჩამოყალიბებისას ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები რუსეთის „პრივილეგირებული ინტერესების“ სფეროდ გამოაცხადა. ამით მოსკოვმა დასავლეთს ღიად მიანიშნა, რომ საქართველო-რუსეთის ომის შემდეგ რუსეთის სამეზობლოში, განსაკუთრებით კი, დსთ-ის წევრ ქვეყნებში, პოლიტიკის ერთადერთი განმსაზღვრელი კრემლი უნდა იყოს.¹

დსთ-ის წევრი ქვეყნების უმრავლესობა კონფლიქტისა და პოსტკონფლიქტურ პერიოდში მკვეთრ რიტორიკას მოერიდა და ლოდინის პოლიტიკა აირჩია. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი რუსეთისაგან დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარებას ცდილობენ, საქართველოში რუსეთის მიერ განხორციელებული სამხედრო ოპერაციის შემდეგ, ამ ქვეყნებში გაჩნდა რეალური შიში, რომ სააკაშვილის ხელისუფლების მსგავსად მოსკოვისადმი არალოიალური პოლიტიკის გატარებისა და პროდასავლური პოლიტიკით ზედმეტი გატაცების შემთხვევაში, მოსკოვი მათზე ზეწოლას გააძლიერებს და დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში მის ხელთ არსებულ ბერკეტებს გამოიყენებს, რომელმაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა საქართველო-რუსეთის ომის შემდეგ შეიძინა:

(1) რუსეთმა საქართველოში ინტერვენციის ერთ-ერთ ძირითად მიზეზად საკუთარი მოქალაქეების დაცვა დაასახელა. ამ საკითხმა რუსეთის ახალ საგარეო პოლიტიკურ პრინციპებშიც პოვა ასახვა, რაც მოსკოვს ნებისმიერ ქვეყანაში საკუთარი მოქალაქეების დაცვას „ავალდებულებს“. საქართველოსთან ომის შემდეგ, რუსეთს აქვს პრეცედენტი, ინტერვენცია მსგავსი მოტივით ყოფილი საბჭოთა კავშირის ყველა იმ რესპუბლიკაში განახორციელოს, სადაც ეთნიკური რუსები ცხოვრობენ.²

(2) საქართველოში ინტერვენციით რუსეთი კასპიური ენერგორესურსებისათვის ალტერნატიული მარშრუტების არასაიმედოების წარმოჩენასაც ისახავდა მიზნად. რუსეთმა, რომელიც საქართველოზე გამავალ მილსადენებს³ მოსკოვის წინააღმდეგ გადადგმულ მტრულ ნაბიჯად აფასებს, საქართველოში აგრესიის შემდეგ კასპიის აუზის ქვეყნების ენერგორესურსებით მდიდარ ქვეყნებს გაფრთხილება გაუგზავნა, თავი აარიდონ რუსეთისაგან ალტერნატიული მარშრუტების ძიებას და მათი ენერგორესურსები დასავლეთის მიმართულებით მხოლოდ რუსეთის ტერიტორიაზე გაატარონ.

კონფლიქტისადმი დამოკიდებულებაში ღიად გამოიკვეთა დსთ-ის წევრი ქვეყნების კრემლისადმი ლოიალურობის მასშტაბები. კრემლის აგრესია დიდი ენთუზიაზმის გარეშე, მაგრამ მაინც გაამართლეს, მოსკოვში 5 სექტემბერს შეკრებილმა დსთ-ის ფარგლებში შექმნილი კოლექტიური უსაფრთხოების შეთანხმების ორგანიზაციის წევრებმა: ყაზახეთმა, ყირგიზეთმა, ტაჯიკეთმა, უზბეკეთმა, ბელორუსიამ და სომხეთმა. შეხვედრის შემდეგ მიღებულ დეკლარაციაში მათ, მართალია, მხარი დაუჭირეს რუსეთს, მაგრამ არაფერი თქვეს სეპარატისტული რესპუბლიკების აღიარებაზე,⁴ რაც მიუთითებს, რომ ამ ქვეყნებზე რუსეთის ზეწოლის მასშტაბები უსასრულო არ არის.

________________

1. Paul Reynolds, „New Russian world order: the five principles“, BBC, September 1, 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7591610.stm (accessed September 8, 2008).

2. ყაზახეთის მოსახლეობის 29.9% ეთნიკურად რუსია, უკრაინის - 17.3%, ბელორუსიის - 11.4%, მოლდავეთის 5.9%. რუსული მოსახლეობა ცხოვრობს ლატვიაში - 28.0%, ესტონეთში - 25.6%, ლიტვაში - 5.2%. “Cold comfort”, The Economist, September 4, 2008, http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?source=hptextfeature&story_id 12052710 (accessed September 8, 2008).

3. ბაქო-სუფსის ნავთობსადენი, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი და ბაქო თბილისი-ერზერუმის გაზსადენი.

4. „Партнёры РФ по ОДУБ отложили решение о статусе Абхазии и Южной Осетии“, известия, 5.09.08, http://www.izvestia.ru/news/news187394 (accessed September 5, 2008); Марина Перевозкина, Жесткость Москвы воодушевила союзников, Независимая Газкта, 09.09.08, http://www.ng.ru/cis/2008-09-06/100_odkb.html?mthree=1 (accessed September 9, 2008).

2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შემდეგ ნათელი გახდა, რომ ე.წ. კონფლიქტის მხარეებს (საქართველო-აფხაზეთი, საქართველო-სამხრეთ ოსეთი) შორის პირდაპირი დიალოგის შანსები საგრძნობლად შემცირდა. ეს დაკვირვება უფრო ზუსტია სამხრეთ ოსეთის შემთხვევაში, სადაც მმართველი ჯგუფი პირდაპირაა დაკავშირებული რუსეთის სამხედრო წრეებთან, ხოლო ადგილობრივ მოსახლეობას ჩრდილოეთ ოსეთში ცხოვრების პერსპექტივა უფრო ხიბლავს, ვიდრე დამოუკიდებლობა. ამდენად, სამხრეთ ოსეთის ფაქტობრივი ანექსიის პარალელურად მოსალოდნელია ამ ფაქტის იურიდიული გაფორმებაც მოხდეს რუსეთის მხრიდან და მოსკოვმა სამხრეთი ოსეთი უბრალოდ შეიერთოს.¹ ამასთან, პარადოქსულია ვითარება, როცა სამხრეთ ოსეთი ხდება დამოუკიდებელი სახელმწიფო, ხოლო ჩრდილოეთ ოსეთი ისევ რუსეთის შემადგენლობაში რჩება. საინტერესოა, როგორ გადაწყვეტს ამ დილემას მოსკოვი. რაც შეეხება აფხაზეთს, მმართველი ელიტის ერთი ნაწილს მართლაც აქვს საკუთარი ნაციონალისტური პროექტი და ამდენად, ისინი შეეცდებიან არ მოექცნენ მოსკოვის სრული გავლენის ქვეშ,² რაც საქართველოს მთავრობისათვის მანევრის შეზღუდულ სივრცეს ტოვებს. ამასთან, თუ საერთაშორისო თანამეგობრობამ ვერ მოახერხა აფხაზეთში შეღწევა, მოსკოვი მარტივად ჩამოაშორებს ამ ელიტას მართვის სადავეებს. მით უფრო, თუ გავითვალისწინებთ, რომ აფხაზები აფხაზეთში დღესაც უმცირესობას შეადგენენ.³

2008 წლის აგვისტოს მოვლენებმა ასევე აჩვენა, რომ გადამეტებული იყო ყველა სახის იმედი მხარეებს შორის პირდაპირი კონტაქტის დამყარებაზე. 2004 წლიდან სააკაშვილის მთავრობას ჰქონდა საკმაოდ ზომიერი პოზიცია აფხაზეთთან მიმართებაში და, ფაქტობრივ, ფარულად მხარი დაუჭირა სერგეი ბაღაფშის მოსვლას ხელისუფლებაში. მოსკოვი კი აქტიურად ჩაერთო აფხაზეთის შიდაპოლიტიკურ პროცესებში, არ მოერიდა ეკონომიკური თუ სხვა სახის სანქციების გამოყენებას და, სინამდვილეში, თავად დასვა ბაღაფში-ხაჯიმბას დუეტი სოხუმის მთავრობის სათავეში.⁴ ასევე, სააკაშვილის მთავრობა შეეცადა სამხრეთ ოსეთის ყოფილი სეპარატისტების გადმობირებას და შექმნა ე.წ. „სანაკოევის ჯგუფი“, სადაც შედიოდნენ სამხრეთ ოსეთის ყოფილი პრემიერ-მინისტრი დიმიტრი სანაკოევი და შინაგან საქმეთა მინისტრი ჯემალ ქარქუსოვი. „სანაკოევის ჯგუფს“ ადგილობრივი ოსების გული უნდა მოეგო. თუმცა, მოსკოვის ენერგიული მცდელობით, ცხინვალის ხელისუფლების რიგებიდან ქრებოდა ყველა მაღალჩინოსანი, რომელიც კი საქართველოს მთავრობასთან კონტაქტზე გადიოდა (ააფეთქეს უშიშროების საბჭოს მდივანი ოლეგ ალბოროვი, დაპატიმრებული იყო ჯემალ ქარქუსოვი, უშიშროების საბჭოს მდივანი ალან პარასტაევი). დაბოლოს, უშუალოდ აგვისტოს მოვლენების წინ, მოსკოვის დირიჟორობით აფხაზეთის ლიდერებმა, ფაქტობრივ, ჩაშალეს გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრის ინიციატივა, რომელიც კონფლიქტის მოგვარების პროცესში საერთაშორისო ჩარევის კონკრეტული მცდელობა იყო. შტაინმაიერი აფხაზეთს ივლისში ეწვია და სექტემბრის შუა რიცხვებში აფხაზეთის საკითხზე საერთაშორისო კონფერენცია იგეგმებოდა.⁵

ამ მცდელობების ფონზე, წარუმატებელი იყო 2004 წლის ზაფხულის კამპანია, როცა სააკაშვილმა, 2004 წლის მაისში აჭარის პრობლემის შედარებით იოლად მოგვარების შემდეგ, „ჰუმანიტარული შტურმი“ მიიტანა ცხინვალის რეგიონის მოსახლეობაზე, რომელიც შემდეგ სამხედრო ესკალაციაში გადაიზარდა.⁶ ამ ნაბიჯმა ვერ შეცვალა სტატუს კვო, ხოლო რუსეთს, რომელმაც ახალი მთავრობის ენერგიული პოლიტიკა გამოწვევად აღიქვა (იხ. ზემოთ), უბიძგა უფრო აქტიურად ჩარეულიყო კონფლიქტურ ზონებში. ასევე, მან გააღვიძა მიძინებული ანტიქართული განწყობები ადგილობრივ მოსახლეობაში. საქართველოს მთავრობის მოქმედებას კონფლიქტებთან მიმართებაში მუდმივად თან ახლდა საომარი რიტორიკაც. ერთი მხრივ, გასაგებია, რომ ეს რიტორიკა ემსახურებოდა კონფლიქტის გაყინული მდგომრეობიდან გამოყვანას, რათა საერთაშორისო თანამეგობრობას ადეკვატური ყურადღება გამოეჩინა. ეს მიზანი ვერ იქნა მიღწეული, ხოლო საქართველოს მოსახლეობაში გაჩნდა კონფლიქტების მოგვარების მიმართ გადაჭარბებული მოლოდინები. ასევე, ამ რიტორიკის ფონზე არასარწმუნოდ ჩანდა პრეზიდენტის მიერ შემოთავაზებული სამშვიდობო გეგმები როგორც ცხინვალის, ისე აფხაზეთის მიმართებაში. არადა, ასეთი კონკრეტული გეგმა აფხაზეთთან დაკავშირებით სულ ბოლოს 2008 წლის მარტში წარმოადგინა საქართველოს მთავრობამ.⁷

2008 წლის აგვისტოს მოვლენების შემდეგ რამდენიმე ათეული ათასი დევნილი დაემატა საქართველოს. ქართული მოსახლეობისაგან დაცლილი ტერიტორიები, მოსალოდნელია, შეივსოს რუსეთიდან გადმოსახლებულებით, რაც საბოლოდ დაასამარებს მითს აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობის შესახებ. ამასთან, ყურადსაღებია, რომ ორივე რეგიონში ურთულეს ვითარებაში აღმოჩნდნენ, შესაბამისად, აფხაზური და ოსური თემები. იმ ფონზე, როცა რუსეთი არ აპირებს საერთაშორისო სამშვიდობო მისიების დაშვებას არც აფხაზეთში და არც ცხინვალის რეგიონში, იქმნება პირობები ამ საზოგადოებების ასიმილაციისთვის.

________________

1. სამხრეთ ოსეთის დე ფაქტო პრეზიდენტი ედუარდ კოკოითი და პარლამენტის თავმჯდომარე ზნაურ გასიევი საუბრობდნენ ჩრდილოეთ ოსეთთან შერთების აუცილებლობაზე. თუმცა, მოგვიანებით, კოკოითიმ თქვა, რომ ცხინვალი დამოუკიდებლობაზე უარის თქმას არ აპირებს. Civil Georgia: Kokoity Reverses Remarks on S.Ossetia Joining Russia, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=19467&search=South%20Ossetia (accessed September 12, 2008).

2. აფხაზეთის ლიდერი არ აპირებს დამოუკიდებლობის დათმობას. საუბარია მხოლოდ რუსეთისა და ბელორუსიის კავშირში შესვლაზე. Абхазия не рассматривает вопрос об ассоциированных отношениях с россией однако подаст зфявку на участие в Союзном государстве - Багапш, http://www.abkhaziagov.org/ru/president/press/news/detail.php?ID=13131 (accessed September 12, 2008).

3. აფხაზეთის დემოგრაფიული ვითარების შესახებ სხვადასხვა ინფორმაციაა. აფხაზური წყაროების ინფორმაციით, 2003 წელს მოსახლეობა შეადგენდა 215 ათას ადამიანს, საიდანაც 43,8% არიან აფხაზები, 21,3 % ქართველები, ხოლო 20,8% სომხები. http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html (accessed 12.September, 2009). ქართული წყაროებით კი აფხაზეთის მოსახ-ლეობა შეადგენს 145 ათას კაცს, აქედან მხოლოდ 37%-ია აფხაზი. http://www.abkhazia.gov.ge/geo/population.php (accessed 12.September, 2009).

4. 2004 წელს აფხაზეთში ჩატარდა არჩევნები. მოსკოვის ფავორიტი იყო სტანისლავ ხაჯიმბა - კგბ-ს ყოფილი ოფიცერი. არჩევნებში ბაღაფშის გამარჯვებაში თავისი წვლილი შეიტანეს გალში მცხოვრებმა ეთნიკურმა ქართველებმაც, რომლებმაც ხმა ბაღაფშს მისცეს. არჩევნების დასრულების შემდეგ მოსკოვი არ შეეგუა შედეგებს და ეკონომიკური ემბარგო დაუწესა აფხაზეთს. საბოლოოდ, მოსკოვის შუამავლობით ჩამოყალიბდა ბაღაფშ ხაჯიმბას ორმაგი მმართველობა, სადაც ხაჯიმბას ვიცე-პრეზიდენტის პოსტი ერგო.

5. Civil Georgia: Abkhaz leader says German plan unacceptable, 18 July, 2008. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18812&search=Steinmaier%20in%20Gali (accessed 12.September, 2009).

6. 2004 წლის მაისში „ვარდების რევოლუცია“ გაგრძელდა აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში. რესპუბლიკის ავტორიტარი და პრორუსი მმართველი ასლან აბაშიძე თბილისიდან მხარდაჭერილი სახალხო გამოსვლების შემდეგ მოსკოვში გაიქცა. ამ წარმატებით შეგულიანებულმა მთავრობამ დაიწყო ცხინვალის რეგიონის მოსახლეობის სურსათით მომარაგების აქციები, რასაც დე ფაქტო მთავრობა წინ აღუდგა. კონფლიქტი შეზღუდულ საომარ მოქმედებებში გადაიზარდა.

7. Civil Georgia: Saakashvili outlines Tbilisi's Abkhaz Initiatives, 28. March, 2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=17473 (accessed 13. September, 2008).

2008 წლის აგვისტოს მოვლენებმა ყველაზე დიდი დარტყმა მიაყენა იმას, რასაც სააკაშვილის მთავრობა მთავარ მიღწევად მიიჩნევდა - ეფექტიან სახელმწიფოსა და მის ინსტიტუტებში საზოგადოებრივ რწმენას. 2003 წლის ნოემბრიდან საქართველოს ახალმა ხელისუფლებამ საზოგადოებრივი მოდერნიზაციის პროექტის განხორციელება დაიწყო. პროექტის მთავარი მიზანი იყო ლიბერალურ ღირებულებებზე დაფუძნებული სახელმწიფოსა და საზოგადოების მოდელის პრაქტიკაში რეალიზაცია. პროექტის განხორციელების ერთ-ერთ მთავარ ამოცანას სახელმწიფო ინსტიტუტების გაძლიერება და მათ მიერ ტრადიციული ინსტიტუტების ჩანაცვლება წარმოადგენდა. გაძლიერებული სახელმწიფოს მთავარ გამოხატულებად აღიქმებოდა ეფექტიანი უსაფრთხოების სისტემა (არმია, პოლიცია) და ამ სისტემის მიერ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ეფექტიანი კონტროლის განხორციელება.

2004-2008 წლებში მოსახლეობამ ირწმუნა, რომ საქართველოს სახელმწიფოს უკვე შეეძლო ქვეყნის წინაშე მდგარ მთავარ გამოწვევებთან გამკლავება: 2004 წელს საქართველომ აღადგინა კონტროლი აჭარაზე, 2006 წელს - ზემო აფხაზეთში კოდორის ხეობაზე, ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში გაძლიერდა სახელმწიფო ინსტიტუტების საქმიანობა. სახელმწიფო რიტორიკა თესავდა იმედს, რომ სახელმწიფოს შეეძლო საკადრისი პასუხი გაეცა ყველასთვის, მათ შორის ისეთი ძლიერი მეზობლისათვის, როგორიცაა რუსეთი.¹ აგვისტოს მოვლენების შემდეგ კი საქართველოს მთავრობა აკონტროლებს უფრო ნაკლებ ტერიტორიებს, ვიდრე კონფლიქტის ესკალაციამდე, საქართველოს მრავალათიათასიან დევნილთა არმიას დაემატნენ ახალი დევნილები. ყოველივე ამან შეიძლება ისევ დათესოს ნიჰილიზმი ქართული სახელმწიფოსა და მისი ინსტიტუტების მიმართ. ამასთან, უნდა ითქვას, რომ ყველაზე კრიზისულ დროსაც კი, რუსეთის მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიებზე წარმატებით ფუნქციობდა სახელმწიფოს ინსტიტუტები - პოლიცია, სახანძრო და სამედიცინო სამსახურები, კავშირგაბმულობა, ტრანსპორტი და ა.შ.

საქართველოს მთავრობას კონფლიქტების მიმართ გადამეტებული მოლოდინების გაჩენისკენ პოლიტიკური ოპონენტებიც უბიძგებდნენ: საქართველოს პოლიტიკური სპექტრის დიდი ნაწილი ხელისუფლებას რადიკალური ნაბიჯების გადადგმისაკენ მოუწოდებდა და რადიკალიზმში ეჯიბრებოდა.² საქართველოს ხელისუფლების ნებისმიერი, უფრო ზომიერი პოზიცია კონფლიქტების მოგვარების პერსპექტივებთან დაკავშირებით აუცილებლად გახდებოდა შიდაპოლიტიკური მანიპულაციების თემა. ოპოზიცია ვერ გათავისუფლდა რადიკალიზმის კომპლექსისგან და ხელისუფლების ერთბაშად მოპოვების სურვილისგან. ამასთან, პასუხისმგებლობას ვერ გაექცევა ხელისუფლებაც, რომელმაც „რეფორმების სწრაფად გატარების“ ლოზუნგით არ უზრუნველყო ინკლუზიური პოლიტიკური პროცესი ქვეყანაში. 2007 წლის ოქტომბერნოემბრის მოვლენების შემდეგ ქვეყანაში შექმნილი იყო კარგი წანამძღვრები თანამშრომლობით პოლიტიკურ პროცესზე გადასასვლელად, რასაც ასევე ხელი შეუწყო საპრეზიენტო არჩევნებში სააკაშვილის ხმების მინიმალური რაოდენობით გამარჯვებამ. სამწუხაროდ, საპარალემენტო არჩევნების დროს პროცესმა ისევ ნულჯამიანი თამაშის ფორმა მიიღო. ხელისუფლება ოპონენტებს მუდამ სთავაზობდა ეროვნული ინტერესების ირგვლივ გაერთიანებას, თუმცა არ აძლევდა ბერკეტებს, თავადაც მიეღოთ მონაწილეობა ამ ინტერესების განსაზღვრაში.

საომარი მოქმედებების პერიოდში, მართალია, ოპოზიციის დიდი ნაწილი მხარდაჭერას უცხაცებდა მთავრობას, მაგრამ ომის დროს პრეზიდენტთან გამართულ შეხვედრაზე არ ჩანდნენ რადიკალური ოპოზიციის წამყვანი პოლიტიკური ფიგურები. 5 სექტემბერს პოლიტიკური სპექტრის ერთი ნაწილი დათანხმდა პოლიტიკური ქარტიის გაფორმებას, რომელიც პოლიტიკური პროცესების კონსტიტუციის ფარგლებში წარმართვას და ანტიკრიზისული ჯგუფის შექმნას ითვალისწინებს.³ ამასთან, რადიკალური ოპოზიციის ნაწილი არ უერთდება ქარტიას. მათ მიაჩნიათ, რომ ქარტია ხელისუფლებას საკუთარი მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად სჭირდება და არ სჯერათ, რომ ანტიკრიზისული ჯგუფს რაიმე მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებაზე გავლენის საშუალება ექნება. ამ ჯგუფის საქმიანობა და მისი ფორმატი მართლაც გვაჩვენებს, რამდენად შეძლებენ პოლიტიკური ძალები თანამშრომლობის ფორმატზე გადასვლას. პოლიტიკური ელიტის შეთანხმება თამაშის წესე ბზე მოკლევადიან პერსპექტივაში მნიშვნელოვნი ფაქტორი იქნება როგორც რუსეთის პოლიტიკისთვის, ეცადოს თუ არა საქართველოში ვითარების შემდგომ დესტაბილიზაციას, ისე დასავლელი პარტნიორებისათვის - რამდენად აქტიურად შეუწყონ ხელი ქართული დემოკრატიის განვითარებას და დასავლურ ინტეგრაციას.

_________________

1. „ეს შევარდნაძის საქართველო აღარაა“, - ამბობდა ხშირად სააკაშვილი და ამით საქართველოს როგორც შემდგარი სახელმწიფოს ფაქტის ხაზგასმა სურდა.

2. თავდაცვის ყოფილი მინისტრი ირაკლი ოქრუაშვილი ოპოზიციის რიგებში გადასვლის შემდეგ სააკაშვილს ბრალს სდებდა, რომ იგი შეშინდა მიეღო გადაწყვეტილება ცხინვალის რეგიონის დაბრუნების შესახებ. Civil Georgia: Okruashvili Breaks Silence by Lashing Out at Saakashvili, 25 September, 2007, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=15861&search=Okruashvili%20breaks (accessed 13. September, 2008).

3. Civil Georgia: Charter of Politicians of Georgia, 5 September, 2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=19410&search=Anticrisis%20Charter (accessed 13. September, 2008).

აგვისტოს მოვლენების შემდეგ დასავლური სამყარო პარადოქსულ ვითარებაშია: იგი მზადყოფნას აცხადებს ჩაერთოს კონფლიქტის მოწესრიგებაში, მაგრამ მნიშვნელოვნად შეზღუდულია ამ სურვილის განხორციელებაში, რადგან რუსეთი მთლიანად აკონტროლებს ორივე კონფლიქტურ ზონას და, დღევანდელი რიტორიკის ფონზე, ძნელი წარმოსადგენია, საერთაშორისო თანამეგობრობას აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში რეალური სამშვიდობო ოპერაციის განხორციელების საშუალება მისცეს.¹ ამდენად, კონფლიქტების ინტერნაციონალიზაციის მხრივ ვითარება არ შეცვლილა: იგი კვლავ მიუღწეველი რჩება.

ევროპულ და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში, ინტეგრაციის კუთხით, აგვისტოს მოვლენების მნიშვნელობა ამბივალენტურია. ერთი მხრივ, აშკაარაა, რომ რუსეთის მოქმედებამ საქართველოს საკითხი საერთაშორისო უსაფრთხოების საკითხად აქცია. რუსეთის ყველა განცხადება, რომ არ დაუშვებს საქართველოსა (და უკრაინის) ინტეგრაციას ნატო-ში,² კიდევ უფრო უნდა არწმუნებდეს ნატო-ს ქვეყნებს, მხარი დაუჭირონ ინტეგრაციას და არ დაუშვან რუსეთის მხრიდან შანტაჟი. ამასთან, პოლიტიკური გადაწყვეტილებების ფონზე დგება სხვა ტიპის საკითხები, თუ რა სახით უნდა მოხდეს გაფართოება კონფლიქტური რეგიონების საკითხის მოგვარებამდე და როგორ უნდა შეძლოს დასავლეთმა კონფლიქტურ რეგიონებში შეღწევა.

საქართველოში დასავლეთის მოკლევადიანი რეალისტური მიზანია უზრუნველყოს ევროკავშირის ეგიდით სადამკვირვებლო მისიის სწრაფი ამოქმედება აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის მიმდებარე ტერიტორიებზე. ეს არის ყველაზე რეალისტური მიზანი იმდენად, რამდენადაც პირველ ეტაპზე ძნელი წარმოსადგენია რუსი სამხედროების გასვლა აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის ტერიტორიებიდან. ამასთან, ესაა აუცილებელი წინაპირობა, რათა პოლიტიკური და ეკონომიკური პროცესი დაუბრუნდეს ნორმალურ კალაპოტს საქართველოში და შესაძლებელი გახადოს საქართველოს რეკონსტრუქცია და შემდგომი დაახლოება ევროპულ სტრუქტურებთან.

____________

1. Diplomat: Russia stalling over Georgia observers, 12 September, 2008, http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/09/12/russia.georgia.monitors.ap/index.html (accessed 13. September, 2008).

2. დიმიტრი მედვედევი ამბობს, რომ იგი არ შეიკავებდა საქართველოში ინტერვენციისაგან თავს მაშინაც კი, საქართველო ნატო-ში გაწევრიანების სამოქმედო გეგმაზე გადასული რომ ყოფილიყო. Civil Georgia: Medvedev warns NATO over Georgia Membership, 12. September, 2008 (accessed 13 September, 2008).

საბანკო სექტორი უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში ქვეყნის ეკონომიკის ზრდის ლიდერია და მისი წარმატება დიდწილად განსაზღვრავს სხვა დარგების შეუქცევად ზრდას და ფუნქციობას.

მას შემდეგ, რაც Fitch Ratings-მა საქართველოს საკრედიტო რეიტინგი შეუმცირა, ქვეყნის წამყვან კომერციულ ბანკებსაც („საქართველოს ბანკი“, „თი-ბი-სი ბანკი“, „პროკრედიტბანკი“, „ვი-თი-ბი ბანკი ჯორჯია“) რეიტინგი ავტომატურად ერთი საფეხურით დაეწიათ. ანუ, მოსალოდნელია როგორც მათი სანდოობის შემცირება, ისე მათთვის საერთაშორისო ბაზრებიდან მოსაზიდი რესურსის გაძვირება, ლიკვიდური სახსრების შემცირება და სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების კიდევ უფრო მეტი ზრდა.

ომის შემდეგ მუშაობის ჩვეულ რეჟიმში დაბრუნებამ საბანკო სექტორის მომსახურების აგვისტომდელი პირობები ძალაში დატოვა, თუმცა, აშკარა ცვლილებებით. თითქმის ყველა სერვისი, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, კლიენტისთვის უფრო გართულებული სქემით განახლდა. ყველა შეზღუდვის მოხსნა სექტემბრის ბოლოსაც ვერ ხერხდება და კლიენტები ბანკებთან ურთიერთობისას შეფერხებებს კვლავ აწყდებიან. მაგალითად, განვადების სერვისი, რომელიც საბანკო პორტფელის სოლიდურ ნაწილს შეადგენდა, შეზღუდვებით განახლდა. ამის გამო სავაჭრო ქსელებში მომხმარებელთა რაოდენობამ იკლო. ომამდელ პერიოდთან შედარებით, კლიენტების ოდენობა ზოგიერთ საცალო ქსელში განახევრებულია. აგვისტომდელ მდგომარეობასთან დაბრუნებას, ექსპერტების პროგნოზით, 2-3 თვე მაინც დასჭირდება.

კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაა იპოთეკური და კრედიტების ნაწილში. ამ მხრივ ბაზარი, პრაქტიკულად, პარალიზებულია. თუ ახალმშენებარე სახლებში ბინების შესყიდვა აქამდე უპირატესად სწორედ ამ სქემით ხდებოდა, დღეს ეს რესურსი სრულიად ხელმიუწვდომელია.

ამასთან, საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტო რეკომენდაციას აძლევს კომერციულ ბანკებს, არსებული რეალობის გათვალისწინებით, გაამკაცრონ კონტროლი სესხების გაცემაზე. ეს კიდევ უფრო მეტად აიძულებს ბანკებს, თავი შეიკავონ კრედიტების გაცემისგან, რაც რეალურ ეკონომიკაში მისამართი ფულის მოცულობას მნიშვნელოვნად ზღუდავს.

ბანკების უკვე გამოკვეთილი დანაკარგებიც აშკარაა. საომარი მოქმედებების დროს მარტო სისტემის ორი ლიდერი ბანკიდან, რომლებიც სექტორის 60%-ამდე აკონტროლებენ, კლიენტებმა 265 მილიონი დოლარის დეპოზიტები გაიტანეს („საქართველოს ბანკი“ - 165 მილიონი ანუ მთელი დეპოზიტების 10%, „თი-ბი-სი ბანკი“ - 100 მილიონი); სულ მთელი სექტორიდან 300 მილიონი დოლარის დეპოზიტები გავიდა, რამაც ბანკებს ფულადი რესურსი ძალიან შეუმცირა.¹

სექტემბრისთვის დაგეგმილი პრეზენტაცია გადადო კახი კალაძის „პროგრესბანკმა“. საქართველოში შემოსვლის გადაწყვეტილება გადაავადა ლატვიურმა „პარექს ბანკმაც“.²

რაც შეეხება სავალუტო ბაზარს, განვლილ პერიოდში ლარის კურსი დოლართან მიმართებაში არ შეცვლილა და 1,41 ნიშნულის გარშემო ირყეოდა. სერიოზული სავალუტო რყევები არც მომავალშია მოსალოდნელი, თუმცა, თუ მსგავსი რამ მაინც მოხდა, ეროვნულ ბანკს აქვს საკმარისი რესურსი, რათა სავალუტო ბაზარზე სტაბილურობა შეინარჩუნოს, მაგრამ ეს სტაბილურობა საკმაოდ ძვირი ჯდება: 8-იდან 31 აგვისტომდე საქართველოს სავალუტო რეზერვები მეოთხედით შემცირდა - 1,47 იდან 1,12 მილიარდ დოლარამდე.³

_______________

1. კომერციული ბანკებიდან 300 მილიონი დოლარი გაიტანეს, ახალი კომერსანტი, 8- 15 სექტემბერი.

2. საქართველოს საბანკო მიმოხილვა, აგვისტო, 2008 წელი.

3. საქართველოს საბანკო მიმოხილვა, აგვისტო, 2008 წელი.

ომმა მძიმე დარტყმა მიაყენა იმ სფეროებსაც, რომლებიც ქვეყნის ეკონომიკის ზრდას დიდწილად განაპირობებდნენ. მაგალითად, ომის დღეებში წამყვან სამშენებლო კომპანიებს თბილისში ერთი ბინაც კი არ გაუყიდიათ. ეს კი ისედაც კრიზისში მყოფი სამშენებლო სექტორისთვის, კიდევ ერთი დამატებითი განსაცდელია. დადასტურებული ინფორმაციით, აგვისტოში სამშენებლო ბაზრის ორი ლიდერიდან ერთერთმა - „აქსისმა“ მხოლოდ 1 ბინის გაყიდვა მოახერხა, „იბერიამ“ - ვერც ერთის; დანარჩენ კონტრაქტებზე მყიდველებმა უარი განაცხადეს. იგივე „აქსისი“ რუსეთის სამხედრო აგრესიის შედეგად 2 მილიონ დოლარზე მეტით დაზარალდა. კომპანიამ 1,5 მილიონი დოლარი იზარალა თბილისში, როცა სამხედრო ინტერვენციის გამო მშენებლობები შეჩერდა. გარდა ამისა, კომპანიას ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში 700 ათას ლარად ღირებული საოფისე ფართი ჰქონდა, რომელიც რუსმა აგრესორებმა ტანკებით დაანგრიეს.¹

იმპორტის არხების დაკეტვის გამო ქვეყანაში შეფერხებით შემოდის სამშენებლო მასალებიც; ამის გამო ქვეყანაში მიმდინარე მშენებლობების 75% გაჩერებულია. მშენებლობების „გაყინვა“ კი უდიდესი პრობლემების წინაშე აყენებს როგორც სამშენებლო კომპანიებს, რომლებიც ვეღარ ასრულებენ ნაკისრ ვალდებულებებს (როგორც კლიენტების, ისე მოიჯარეების და კომერციული ბანკების წინაშე) და სერიოზულ პრობლემებს უქმნიან სამშენებლო ჯაჭვში ჩართულ უამრავ სხვა დარგის კომპანისაც (ბანკები, გადამზიდავები, მომსახურე კომპანიები და ა.შ.).

სამშენებლო სექტორის ზარალი, მასში დამატებით გაჩენილი პრობლემები და დარგის კოლაფსის გაზრდილი რისკი დომინოს პრინციპით ყველა მის მომსახურე და მომიჯნავე სექტორსაც უქმნის საფრთხეს.

_______________

1. „აქსისი” უძრავი ქონების ბაზრის კრიზისს კატეგორიულად უარყოფს, რადიო „კომერსანტი”, 9 სექტემბერი.

რუსული აგრესიის დროს არაერთგზის დაიბომბა ისეთი ობიექტები, რომელთა გამართულ მუშაობაზეც დიდწილად არის დამოკიდებული მთლიანად ქართული ეკონომიკის მუშაობა. რუსული ჭურვები ჩამოიყარა, მაგალითად, თბილისის საავიაციო გაერთიანებაში, რომელიც წინა წლებში ქართული ექსპორტის დაახლოებით ათ პროცენტს უზრუნველყოფდა.¹

ავიადაბომბვის მსხვერპლი გახდა კასპის ცემენტის ქარხანა - გერმანული „ჰაიდელბერგ ცემენტის“ კუთვნილი ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული საწარმოო ობიექტი, რომლის პროდუქტიც როგორც საშინაო, ისე საგარეო ბაზრების მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე იყო მიმართული.

რუსი სამხედროები და ჩრდილოკავკასიელი დაქირავებულები ჯერ კიდევ უმოწყალოდ ძარცავენ და ანადგურებენ მცირე და საშუალო საწარმოებს სამეგრელოსა და შიდა ქართლში - ამ რეგიონების ეკონომიკის ხერხემალს. გაძარცულია და გაჩერებული, მაგალითად, იურიდიულად თურქული „ეფესის“ კუთვნილი „ლომისის“ ახალგორის ლუდსახარში ქარხანა. ჯერ უცნობია, აპირებს თუ არა ყველა ეს კომპანია სასამართლოში ჩივილს და ამ გზით საკუთარი ქონების დაბრუნებას და ზარალის ანაზღაურებას.

ლუდის წარმოებაში ირკვევა, რომ უცხოელმა ინვესტორებმა ქართული ბაზრისადმი ინტერესი დაკარგეს, რაც მწარმოებლების მდგომარეობას კიდევ უფრო დაამძიმებს, ხოლო სასმელის ფასს მოსალოდნელზე მეტად გაზრდის. თურქულმა „ეფესმა“ კომპანია „ყაზბეგს“ უკვე ოფიციალურად აცნობა, რომ მათ შორის მოლაპარაკება, სულ მცირე, ექვსი თვით გადაიდო. გაურკვეველია „კასტელთან“ შეთანხმების ბედიც. მასთან მოლაპარაკებაც შემოდგომაზე უნდა დასრულებულიყო. როგორც ჩანს, ლუდის მწარმოებელთა ერთობლივი ჰოლდინგის შექმნის იდეა ამ ეტაპზე ჩაშლილია.

უკეთესი მდგომარეობა არც „ლომისშია“, რომელიც ორ ბრენდს - „ლომისსა“ და „ნატახტარს“ აერთიანებს. „ეფესმა“ ეს კომპანია თებერვალში იყიდა და 70 მილიონი დოლარი გადაიხადა.² რუსული აგრესიის დროს ახალგორში გაძარცული თურქების საკუთრებაში არსებული ქარხნის ზარალი ჯერ კიდევ არ დაუთვლიათ. კომპანიის მენეჯმენტი ამ ეტაპზე ვერ ასახელებს, როგორ ამოიღებს დანაკარგს. რაც შეეხება ლუდის ფასს, ზაფხულში იგი უკვე ნახევარ ლიტრზე 10-15 თეთრით გაიზარდა. ეს ტენდენცია უახლოეს პერიოდში შეიძლება კვლავ გაგრძელდეს.

მრეწველობისთვის მოსალოდნელი უფრო გრძელვადიანი ზარალი ცალკე საუბრის თემაა. წინასწარი მონაცემებით, ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნულ პარკში გაჩენილი ხანძრები გავლენას მოახდენს „ბორჯომის“ და ხეობის სხვა მინერალური წყლების თუ აგრარული პროუქციის ხარისხზე, რაც მოგვიანებით მათ საბაზრო პოზიციების დაკარგვაზე შეიძლება აისახოს.

_______________

1. საქართველოს საგარეო ვაჭრობა სასაქონლო ჯგუფების მიხედვით, 2006 წელი, 2007წელი, სტატისტიკის დეპარტამენტი.

2. Turkey's Efes buys Georgia's top beer maker, Reuters, Friday, February 8, 2008.

რუსული აგრესია სოფლის მეურნეობის სექტორს როგორც ომის დროს, ისე მის შემდგომ პერიოდშიც მნიშვნელოვნად აზარალებს.

წინასწარი პროგნოზით, წლევანდელი ყურძნის მოსავალი, სავარაუდოდ, 130 ათასი ტონა იქნება, რაც შარშანდელზე 100 ათასი ტონით ნაკლებია.¹ ამის მიზეზია არა მხოლოდ ცუდი კლიმატური პირობები, არამედ რუსული აგრესიაც, რომელმაც ქართლში ვენახების სოლიდური ნაწილი დააზიანა. სექტემბრის ბოლოს პარლამენტმა მიიღო ცვლილებები ბიუჯეტში, რის შედეგადად კახეთში რთველის სუბსიდირებისთვის გამოიყო 27,5 მლნ ლარი. აქედან 9 მლნ მიეცა სოფლის მეურნეობის სამინისტროს, ხოლო 18,5 მლნ გაიცემა იაფი სესხის სახით.² საქმე კი ისაა, რომ საბიუჯეტო ცვლილებების აღსრულებას, სავარაუდოდ, კიდევ ერთი-ორი კვირა დასჭირდება; ეს კი ნიშნავს, რომ ეს თანხა უშუალოდ რთველის პერიოდში შეიძლება ადრესატებამდე ვერ მივიდეს.

საქართველოში ვაშლის კრეფის სეზონის დაწყებასაც ხელს რუსი ოკუპანტები უშლიან. სეზონი რამდენიმე დღეში უნდა დაიწყოს, თუმცა გორში იმ ტერიტორიებს, სადაც ვაშლის პლანტაციებია განლაგებული, ჯერ კიდევ რუსი ოკუპანტები აკონტროლებენ და ქართული მხარე იმის დადგენასაც ვერ ახერხებს, წელს ვაშლის რა რაოდენობის მოსავალია მოსალოდნელი.

საქართველოდან ვაშლი ექსპორტზე ყაზახეთსა და უკრაინაში გადის და ეს ქვეყნები წელსაც მზად არიან ქართული ვაშლი მიიღონ, თუმცა, ვიდრე კომუნიკაციები შეზღუდულია, ვაშლის ექსპორტს შეიძლება პრობლემა შეექმნას. საქართველოს ხელისუფლება უცხოელ პარტნიორებთან ერთად გორში ვაშლის შესანახი მასშტაბური მაცივრის აშენებას აპირებდა; ომის გამო მაცივრის პროექტის განხორციელება გაურკვეველი დროით გადაიდო.

ცალკე განხილვის საგანია ის დანაკარგები, რაც აგრარულმა შინამეურნეობებმა იმ პერიოდში განიცადეს, როდესაც გადაკეტილი გზების გამო ვერ ხერხდებოდა მოწეული პროდუქციის დედაქალაქში და სხვა დიდ დასახლებულ პუნქტებში გადატანა და რეალიზაცია. ამ ზარალის ოდენობის დადგენა საკმაოდ რთულია, თუმცა, მისი არსებობა არანაირ ეჭვს არ იწვევს.

________________

1. სოფლის მეურნეობისა და სურსათის მინისტრის, ბაკურ კვეზერელის განცხადება, საქართველოს მთავრობის სხდომა, 8 სექტემბერი, 2008.

2. Civil Georgia: MPs Discuss Budgetary Amendments, 26 September, 2008, http://www.civil.ge/eng/article.php?id=19609 (accessed 27. September, 2008).

სერიოზულად იზარალა საქართველოს რკინიგზამ. კასპთან დაზიანებულმა სარკინიგზო ხიდმა ორმხრივი ზარალი გამოიწვია: ერთი მხრივ, პირდაპირი ხარჯები, რომელიც აღდგენაზე იქნება გაწეული და მეორე, ყოველდღიურად ტვირთების გაუტარებლობის შედეგად დაკარგული შემოსავალი. ეკონომიკური ზარალი ჯერ დათვლილი არ არის, ხოლო ფინანსური ზარალი 30 მილიონ ლარს აღწევს. ამასთან, „საქართველოს რკინიგზას“ მოუწევს სოფელ სკრასთან მომხდარი აფეთქების დროს განადგურებული აზერბაიჯანული ნავთობშემადგენლობის ღირებულების ანაზღურებაც. მეტეხი-გრაკალის სარკინიგ გადასარბენის აღდგენა კი მილიონი დოლარი დაჯდა¹.

რაც შეეხება სატვირთო ოპერაციებს, ტვირთების მოძრაობა როგორც აზერბაიჯანის, ისე სომხეთის მიმართულებით აღდგა, მათ შორის, საქართველოს შავი ზღვის პორტებიდან. პირველი სექტემბრიდან ყველა მიმართულებით აღდგა შეწყვეტილი სამგზავრო რეისებიც. თუმცა, მათი წყვეტით გამოწვეული ზარალიც სოლიდური იყო, რაც ასევე უახლოეს ხანებში გამოითვლება. შექმნილი კრიზისული ვითარების მიუხედავად, ბაქო-თბილისი-ყარსის სარკინიგ მაგისტრალის ქართული მონაკვეთის მშენებლობაც განახლდა, რომელიც საომარი მოქმედებების მიმდინარეობისას შეჩერებული იყო.

დიდი ზარალი განიცადეს ქართულმა ავიაკომპანიებმა, რომლებიც რუსების მიერ დახურული ცის პირობებში სერიოზულად დაზარალდნენ. რუსული შეტევა ქართულ ეკონომიკაზე რუსეთის სახელმწიფო სტრუქტურების მხრიდანაც გრძელდება. რუსეთის აერონავიგაციის სამსახურმა ავიაკომპანიებს მოუწოდა, არ გამოიყენონ საქართველოს საჰაერო სივრცე ფრენებისთვის ვითომდა მისი მაღალი რისკიანობის გამო და გამოიყენონ ალტერნატიული მარშრუტები. თუმცა, ფაქტია, რომ საქართველოს საერთაშორისო საჰაერო ტრასებს დღე-ღამეში 200-ამდე ავიაკომპანია იყენებს და სატრანზიტო გადაფრენები ჩვეულებრივ რეჟიმში გრძელდება.

იზარალა საავტომობილო გადაზიდვების სეგმენტმაც. ქვეყნის ცენტრალური ავტომაგისტრალის გადაკეტვისა და დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილების ერთმანეთისგან მოწყვეტის გამო სატვირთო ავტომობილების გადაადგილება რამდენიმე კვირის განმავლობაში თითქმის სავსებით პარალიზებული აღმოჩნდა. შიდა გადაზიდვის გარდა, მნიშვნელოვნად შეიცვალა სატრანზიტო გადაზიდვების კონფიგურაციაც, ვინაიდან საერთაშიროსი გადამზიდავებმა ტვირთების გადატანა ან შეაჩერეს, ან საქართველოს გვერდის ავლით დაიწყეს სატრანსპორტო დერეფნების ძიება.

რაც შეეხება საზღვაო-საბორნე გადასასვლელს, ის საერთოდ პარალიზებული იყო. ფოთის პორტის ბლოკირების გამო შეჩერებული იყო (მაგალითად, საბორნე გადაზიდვები) ან - ძალიან შეფერხებული საზღვაო გადაზიდვები. იგივე ითქმის ბათუმისა და ყულევის ნავსადგურებზე, რომელთა მუშაობაც მისაწოდებელი ნავთობპროდუქტების ოდენობის შემცირების გამო ძალიან დაეცა.

____________

1. „საქართველოს რკინიგზის“ გენერალური დირექტორის, ირაკლი ეზუგბაიას ბრიფინგი, 28 აგვისტო, 2008.

ტურიზმის სექტორი აგვისტოში განვითარებული მოვლენების ერთ-ერთი პირველი მსხვერპლი აღმოჩნდა. ამ სფეროს წარმომადგენლები მომავალს მაინცდამაინც ოპტიმიზმით აღარ უყურებენ, რადგან უცხოელი ტურისტების მოზიდვა იმით, რომ წყნარი, მშვიდი და ეკოლოგიურად სუფთა გარემო დახვდებათ, სულ უფრო გაჭირდება.

საქართველოში მოზიდულ ინვესტიციათა რაოდენობის მიხედვით, ტურიზმის სექტორი ბოლო წლებში ლიდერთა შორის იყო. აჭარის ტურიზმის დეპარტამენტის მონაცემებით, აჭარაში, რომელსაც ომი უშუალოდ არ შეხებია, საომარი მოქმედებების დაწყების წინ დაახლოებით 34 ათასამდე ტურისტი იმყოფებოდა. ტურისტების უმრავლესობამ აჭარა საომარი მოქმედებების დაწყებისთანავე დატოვა.¹

ტურისტული სეზონის ჩავარდნისგან მიყენებული ზარალი ამჟამად ითვლება. შემოსავლების სამსახურის აჭარის რეგიონული უწყების ხელმძღვანელთა განცხადებით, ტურისტული საბიუჯეტო ზარალი 6 მილიონ ლარზე მეტი არ იქნება.² მაგრამ ძალიან მაღალია შინამეურნეობების ზარალი, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ მათ უმეტესობას ტურისტული ერთეული (სასტუმრო, საცხოვრებელი, რესტორანი, კაფე და ა.შ.) საბანკო სესხით ჰქონდა შეძენილი, რადგან იმედი ჰქონდათ მნიშვნელოვნად გაზრდილი ტურისტული ნაკადისა.

ამ დროს საომარმა ვითარებამ ტურისტების ნაკადზე უარყოფითად იმოქმედა. 31 ივლისის მონაცემებით, აჭარაში წელს ივლისში 136975 ტურისტი იყო ჩასული, რაც 38%-ით აღემატებოდა 2007 წლის ანალოგიური პერიოდის მაჩვენებელს. 31 აგვისტოს მდგომარეობით კი, ტურისტთა რაოდენობამ წლეულს აგვისტოში 182531 კაცი შეადგინა, რაც 28,6%-ით ჩამოუვარდება 2007 წლის დონეს.³

კომპანიებმა, რომლებიც შემომყვანი ტურების ორგანიზებით არიან დაკავებული, სერიოზული ფინანსური დარტყმა მიიღეს. ივლისში, გასულ წელთან შედარებით, უცხოეული ტურისტების რაოდენობა მკვეთრად გაიზარდა. უმეტესობას აგვისტოს მეორე ნახევარში ჰქონდა საქართველოში სტუმრობა გადაწყვეტილი. მათ შორის იყვნენ ისრაელის, უკრაინის, ბალტიისპირეთის ქვეყნების მოქალაქეები. ბევრ მათგანს თანხაც გადმორიცხული ჰქონდა, რაც, ბუნებრივია, უკან დაუბრუნდათ.

შემოდგომა, როგორც წესი, კახეთთან და ღვინის ტურებთან ასოცირდება. იმის მიუხედავად, რომ ვითარება სტაბილური გახდა და კახეთს, არსებითად, ომი არც შეხებია, უცხოელები საქართველოში ჩამოსვლაზე მაინც თავს იკავებენ. ამ ეტაპზე სასტუმროების მფლობელებისა და ტურისტული კომპანიების ინფორმაციით, საქართველოში უცხოელი ტურისტების შემოსვლა პრაქტიკულად შეწყვეტილია. დამსვენებლები არც საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ ჩასულან ზღვისპირეთში თუ მთიან ზოლში: ზოგს გადაადგილების შიში აქვს, ზოგი კი ნავთობპროდუქტების ჩაღვრისგან დაბინძურებულ ზღვას და ხანძრებით დაზარალებულ ხეობებს არიდებს თავს.

_____________

1. ყოველთვიური ანგარიში, აჭარის ტურიზმის დეპარტამენტი, აგვისტო, 2008.

2. ოფიციალური ინფორმაცია, შემოსავლების სამსახურის აჭარის რეგიონული სამსახური, სექტემბერი, 2008.

3. ყოველთვიური ანგარიში, აჭარის ტურიზმის დეპარტამენტი, აგვისტო, 2008.

არაერთგზის დაიბომბა ქვეყნის მთავარი საზღვაო ეკონომიკური კარიბჭე - არაბული „რაკ ინვესტმენტის“ მფლობელობაში გადასული ფოთის პორტი, რომელიც ჯერაც ვერ აღდგა ჩვეულ სამუშაო რეჟიმში და სერიოზული სარეაბილიტაციო თანხები და სამუშაოები ესაჭიროება. ტვირთნაკადების შემცირების ან შეფერხების გამო ფოთის პორტი სერიოზულ ზარალს განიცდის, მისი სამხედრო ნაწილი კი საფუძვლიანადაა დაზიანებული. ნელ-ნელა იწყება ამ ზარალის ცალკეული კომპონენტების დათვლაც. ფოთის ნავსადგურმა პორტის დაბომბვისას მიყენებული ზარალი დაითვალა. პორტის ცალკეული ელემენტების პარალიზების გამო, დღეისათვის დატვირთვით პორტის მხოლოდ ნაწილი მუშაობს. ტვირთნაკადის შემცირების გამო, ნავსადგურმა ომის პირველსავე დღეებში ორი მილიონი დოლარი იზარალა.¹

დაბომბვის შედეგად მწყობრიდან გამოვიდა 279 ათასი დოლარის ტექნიკა და ქონება. 100 ათასი დოლარით დაზარალდნენ პორტის მეიჯარე კომპანიები. 1,1 მილიონი დოლარის ზარალი მიადგა თურქულ-ქართულ ნავთობკომპანია „ჩენელ ენერჯის“. კასეტური ბომბის ნამსხვრევებმა მისი რეზერვუარები დააზიანა. ფოთის ნავსადგური რუსეთის წინააღმდეგ საერთაშიროსო სასამართლოს მიმართავს და სარჩელში ზარალის ამსახველი ყველა ფაქტი იქნება წარდგენილი.

ძალიან დიდი ზარალი მიადგა საგზაო ინფრასტრუქტურასაც. რუსული სამხედრო მანქანების საავტომობილო ტრასებზე ინტენსიურმა გადაადგილებამ საგრძნობლად დააზიანა გზის საფარი (ბევრ მონაკვეთზე ის სულ ახალი გამოცვლილი იყო) და დღის წესრიგში მათი შეკეთების ან თავიდან დაგების საჭიროება დააყენა.

____________________

1. ფოთის პორტის მფლობელი არაბული ჯგუფის „რაკ-ია საქართველოს” დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარის, ჰატერ მასაატის განცხადება, საინფორმაციო სააგენტო ინტერპრესნიუსი, 10 სექტემბერი, 2008.

რუსი სამხედროების თვითნებობის გამო პროტესტს რეგიონული გამანაწილებელი ქსელების მფლობელი ჩეხური კომპანია „ენერგოპრო“ გამოთქვამს. დასავლეთ საქართველოში მიმობნეულმა ოკუპანტებმა უკვე საკუთარი ყოფის მოწყობა დაიწყეს და ელექტროენერგიასაც იტაცებენ.

„ენერგო პრომ“ ზუგდიდში, წალენჯიხასა და ხობში უკვე რამდენჯერმე ჩაჭრა უკანონო მიერთებები, მაგრამ რუსები კვლავ განაგრძობენ დენის მოპარვას და „ენერგო პროს“ თანამშრომლებს უკანონო ხაზების ჩაჭრის შემთხვევაში ანგარიშსწორებით ემუქრებიან. შედეგად, რუსული აგრესიის გამო „ენერგოპრომ” 6 მილიონი ლარით იზარალა.¹ ზარალში შედის როგორც დაზიანებული ელექტროგადამცემი ხაზები, ისე ქვესადგურები, რომლებსაც „ენერგო-პრო“ ამ დროისთვის ვერ აკონტროლებს ახალგორის რაიონსა და ცხინვალის რეგიონის ქართულ სოფლებში.

_____________

1. კომპანია „ენერგო-პრო ჯორჯიას” შიდა აუდიტის დეპარტამენტის უფროსის, ლიბორ ოლეჰლას განცხადება, საინფორმაციო სააგენტო ინტერპრესნიუსი, 10 სექტემბერი, 2008.

საომარი მოქმედებების დროს ფოთის პორტის ბლოკირებისა და საავტომობილო მაგისტრალების გადაკეტვის, ასევე სარკინიგ ინფრასტრუქტურის დაზიანების და საავიაციო მიმოსვლის შემცირების, ასევე საბანკო და სხვა სექტორებში ამუშავებული დროებითი შეზღუდვების გამო ქვეყანაში ტვირთების მოძრაობა და სავაჭრო ოპერაციების მოცულობა მნიშვნელოვანწილად შემცირდა.

ამაზე მიუთითებს ის გარემოებაც, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების კლების ტენდენცია გამოიკვეთა. ამ პერიოდში ბევრ იმპორტიორს ექმნებოდა პრობლემა, გადაეადგილებინა ტვირთი საქართველოს საზღვრიდან თბილისის და აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა რეგიონების მიმართულებით.

მეტიც: მთელი რიგი საიმპორტო ტვირთებისა, რომელთაც იმპორტის სტრუქტურაში სოლიდური წილი უკავიათ, ქვეყანაში, საერთოდ, ვერ შემოდიოდა; დღესაც ამ ტვირთების უმეტესობა ჯერ კიდევ ვერ შემოდის. უპირველესად, ეს ითქმის საიმპორტო სიაში წილით მეორე ადგილზე მყოფ მუბუქ ავტომობილებზე, რომელთა შემოტანას საჭირო დროში და ოდენობით ვერ ახერხებენ ვერც საავტომობილო კომპანიების ოფიციალური დილერები და ვერც ინდივიდუალური იმპორტიორები.

უკეთეს დღეში არც ექსპორტიორები აღმოჩნდნენ, ვინაიდან მათ მიერ წარმოებული პროუქციის გატანაც ყველანაირად შეფერხებული იყო. ექსპორტის ძირითადი საზღვაო არხი, რომელიც ფოთის პორტზე გადის, პარალიზებული იყო, ტვირთების სხვა არხებისკენ გადამისამართება კი ძალიან ჭირდა დროისა და ხარჯების მნიშვნელოვანი ზრდის გამო. გარდა ამისა, მაღალი იყო საფრთხის რისკი.

ამ ეტაპზე რთულია ცალკეული მნიშვნელოვანი პოლიტიკურ-ეკონომიკური ტენდენციების ზუსტი პროგნოზი. გაუარესებულია საინვესტიციო გარემოც. ამის საფუძველზე სავარაუდოა, რომ კაპიტალის შემოდინება წლის დარჩენილი პერიოდის განმავლობაში გარკვეულწილად შენელდება.

ამასთან, გაზრდილი რისკების გამო სესხების ზრდის ტემპი შენელდება, რაც ასევე აისახება ქვეყნის სავაჭრო პოლიტიკის მახასიათებლებსა და კონფიგურაციაზე. კომერციული ბანკების მიერ ეროვნული ეკონომიკის დაკრედიტება 2008 წლის პირველ ნახევარში, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 2 მილიარდი ლარით (56,9%-ით) გაიზარდა და 5,4 მილიარდ ლარს გადააჭარბა.¹

აქედან იურიდიული პირების დაკრედიტების მთლიან მოცულობაში ყველაზე დიდი ხვედრითი წილი - 47% ვაჭრობის სფეროზე მოდიოდა. შედარებისთვის: ბოლო ერთ წელიწადში ვაჭრობის სფეროსათვის გაცემული სესხების მოცულობა 37,5%-ით გაიზარდა და ერთნახევარ მილიარდ ლარს მიაღწია.²

სესხების გაცემის გამკაცრება, უდავოდ, ნეგატიურ გავლებას მოახდენს ამ მაჩვენებელსა და დინამიკაზე; ეს კი საქართველოს სავაჭრო პოლიტიკის შემდგომი განვითარების კიდევ ერთი ხელისშემშლელი გარემოება იქნება.

_______________

1. კომერციული ბანკების მიერ ეროვნული ეკონომიკის დაკრედიტების მოცულობამ 5.4 მილიარდ ლარს გადააჭარბა, პრესრელიზი, საქართველოს ეროვნული ბანკი, 4 აგვისტო 2008.

2. კომერციული ბანკების მიერ ეროვნული ეკონომიკის დაკრედიტების მოცულობამ 5.4 მილიარდ ლარს გადააჭარბა, პრესრელიზი, საქართველოს ეროვნული ბანკი, 4 აგვისტო 2008.

საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და შინაგან სამინისტროს ინფორმაციით, აგვისტოს მეორე ნახევარში, რუსული შეიარაღებული ძალების მიზანმიმართული ქმედებების შედეგად, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში ასობით ჰექტარი უნიკალური ტყე განადგურდა.

ბორჯომის ხეობა (სამცხე-ჯავახეთის რეგიონი): ოფიციალური ინფორმაციით, ბორჯომის ხეობის ტყეებში ხანძარი 2008 წლის 15 აგვისტოს, დაახლოებით 15:30 საათზე გაჩნდა. თვითმხილველთა მტკიცებით, ცეცხლის გაჩენამდე ბორჯომი-ცემის ტყეების თავზე რუსული შვეულმფრენები დაფრინავდნენ და იქ ცეცხლგამჩენ ჭურვებს ყრიდნენ. შემდგომ დღეებში, 18 აგვისტოს ჩათვლით, არაერთი ახალი ხანძრის კერა დაფიქსირდა. ხანძრების ახალი კერის გაჩენა, თვითმხილველთა განცხადებით, დროში ემთხვეოდა რუსული შვეულმფრენების გამოჩენას. შვიდი სექტემბრისთვის ბორჯომის ხეობაში, როდესაც ხანძარი მთლიანად ლიკვიდირებულად გამოცხადდა, ხანძრის შედეგად განადგურებული ტყის ფართობმა 950 ჰექტარს მიაღწია. ვიზუალური დათვალიერებით, მთლიანად განადგურებულია ტყის მასივის 250 ჰექტარი, სადაც სასიცოცხლო ფუნქცია შეუწყდა 150000 მ3 ზეზემდგომ ხეს; 70%-ით განადგურდა ტყის მასივის 700 ჰექტარი, სადაც სასიცოცხლო ფუნქცია შეუწყდა 140000 მ3 ხეს. ხანძრის შედეგად მცენარეულმა საფარმა დაკარგა ეკოლოგიური ფუნქცია და ღირებულება.

ატენის ხეობა (შიდა ქართლის რეგიონი): 20 აგვისტოს ცეცხლის კერები დაფიქსირდა ატენის ხეობის ტყეებში. ატენის ხეობაში ხანძრის ძირითადი კერის ლოკალიზება 24 აგვისტოს მოხერხდა. დამწვარი ტყის მასივმა 50 ჰექტარი შეადგინა.

სხვა ტერიტორიები: თვითმხილველთა ჩვენებების მიხედვით, 16 აგვისტოს 10:30 საათზე რუსული სამხედრო ავიაციის ქმედების შედეგად ცეცხლი გაუჩნდა კასპის რაიონის (შიდა ქართლის რეგიონი) ტყეებს. 16:30 საათზე ამავე მიზეზით ცეცხლის კერები გაჩნდა დაბა სურამის (ხაშურის რაიონი, შიდა ქართლის რეგიონი) ტყეებში. ამავდროულად ხანძრები გაჩნდა ხარაგაულისა (იმერეთის რეგიონი) და კოჯრის ტყეებში (ქვემო ქართლის რეგიონი). ყველა ამ ადგილას მეხანძრეებმა ცეცხლის ლოკალიზება სწრაფად მოახერხეს. 22 აგვისტოს ღამე ცეცხლი წაეკიდა მესტიის რაიონის (სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონი) სოფელ ხაიშის ტყეებსაც. ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმაციით, ცეცხლი გაჩნდა ღამით, ერთდროულად რამდენიმე ადგილას, მთვრალი რუსი სამხედროების მიერ ნასროლი მაშხალების შედეგად. დამწვარი ტყის ფართობმა სამი ჰექტარი შეადგინა.

საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრომ დახმარებისთვის მიმართა ჩინეთის, გერმანიის, იტალიის, საფრანგეთის, აშშ-ის, შვეიცარიის, თურქეთის, ჩეხეთის, ლატვიის, სომხეთის, ჰოლანდიის საელჩოებს და ევროკავშირის წარმომადგენლობას საქარველოში. ასევე ოფიციალური წერილები დაეგზავნა საერთაშორისო ორგანიზაციებს: ეუთო-ს, UNDP-ს, მსოფლიო ბანკს, ნატო-ს, გაერო-ს, ინტერპოლს, ევროსაბჭოს, GTZ-ს, KFW-ს, OECD-ს, UNOSAT-ს, ასევე ბიომრავალფეროვნების, კლიმატის ცვლილების, გაუდაბნოების, შავი ზღვის დაცვისა და UNECE-ს ხუთივე კონვენციის სამდივნოებს.

რუსეთის არმიამ ფოთის სანაპირო ბაზა 12 აგვისტოს დაიკავა. 13 აგვისტოდან 19 აგვისტოს ჩათვლით, ფოთში (სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონი) რუსულმა საოკუპაციო ძალებმა ააფეთქეს და ჩაძირეს საქართველოს სანაპირო დაცვისა და თავდაცვის სამინისტროს, სამხედრო საზღვაო ძალების კუთვნილი 12 მცურავი საშუალება, რის შედეგადაც, წინასწარი მონაცემებით, ზღვაში ჩაიღვარა 50 ტონამდე ნავთობპროდუქტი; ზღვაში ჩაიღვარა ძრავისა და ჰიდრავლიკური ზეთებიც.

გარდა ამისა, აფეთქდა გემებში არსებული ჭურვები. ეს ჭურვები ინახებოდა ზეთოვანი შემადგენლობის ხსნარებში. ასე რომ, ზღვაში მოხვდა ჭურვების შიგთავსიც, რომლის ტოქსიკური შემადგენლობის შესახებ ინფორმაცია დაზუსტებული არ არის.

ამჟამინდელი მდგომარეობით, ნავთობროდუქტების ლაქების ძირითადი ნაწილი რჩება ფოთის პორტის ტერიტორიაზე. მცირე რაოდენობით ლაქები უკვე გავიდა ღია ზღვაში.

22 აგვისტოს საქართველოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრომ შავი ზღვის დაცვის კონვენციის კომისიას ოფიციალური მოთხოვნა გაუგზავნა კონვენციიდან რუსეთის ფედერაციის გარიცხვის შესახებ.

24 აგვისტოს 10:15 საათზე გორის-ხაშურის სარკინიგზო მონაკვეთის სკრის უბანზე (შიდა ქართლის რეგიონი) აფეთქდა ნედლი ნავთობით დატვირთული მატარებელი. მატარებლის აფეთქება გამოიწვია რუსული სამხედრო ძალების მიერ დანაღმული სკრის ქართული სამხედრო ბაზის აფეთქებამ. 300 მეტრის მანძილიდან გამოსროლილი ჭურვის ნამსხვრევი მოხვდა ნედლი ნავთობით დატვირთულ ვაგონს; აფეთქების ტალღამ კი კიდევ 11 ვაგონის აფეთქება გამოიწვია. მთლიანად დაიწვა სამოცტონიანი 12 რეზერვუარი, დაბინძურების არეალმა კი ოთხი ათასი კვადრატული მეტრი შეადგინა, რომლის ნახევარზეც 100%-იანი დაბინძურება დაფიქსირდა. დაიწვა დაახლოებით 650 ტონა ნავთობი, ნაწილი კი დაიღვარა.

ნავთობის დაღვრის შედეგად დაბინძურებულია მიმდებარე ტერიტორია. დაბინძურების არეალი 4 ათას კვადრატულ მეტრს შეადგენს.

ავარიის ადგილი სოფელი სკრიდან დაცილებულია 1.5-2.0 კმ-ით, მდინარე მტკვრიდან 1.2-1.4 კმ-ით. ავარიული დაღვრის ადგილზე და მიმდებარე ტერიტორიაზე მიწისქვეშა წყლების გამოსავლები არ არის გამოვლენილი. უახლოესი წყალაღების პუნქტი დაღვრის ადგილიდან განთავსებულია 650-700 მეტრის დაცილებით.

სავარაუდოდ, ძლიერ დაბინძურებულია ლიანდაგის გასწვრივ ჩრდილო აღმოსავლეთ მხარეს დაახლოებით 220 მეტრის სიგრძის და 20 მეტრის სიგანის ფართობი. აღნიშნულ ფართობზე დაღვრის ლიკვიდაციის სამუშაოებს აწარმოებს საგანგებო სიტუაციების დეპარტამენტი. ამოთხრილია ორმოები ნედლი ნავთობის შესაგროვებლად და მათივე ინფორმაციით გადატანილია 70 ტონა ნედლი ნავთობი.

გარდა ბუნებრივი გარემოსადმი მიყენებული ზარალისა, მნიშვნელოვანია იმ სოციალური და ეკონომიკური ზიანის გათვალისწინება, რომელიც ბუნებრივი გარემოს დაზიანების შედეგად მიადგა, როგორც უშუალოდ ადგილობრივ, რუსული აგრესიის პირდაპირი ობიექტების ზონაში მცხოვრებ მოსახლეობას, ისე მთლიანად ქვეყანას.