გამოწვევები და პროფესიონალიზმი - სადისკუსიო თემა

თემის შესავალი

ამ სავარჯიშოს მიზანია პროფესიული კონტექსტის ჩამოყალიბება, რომლის ფარგლებშიც განხორციელდება პოლიციისათვის განკუთვნილი პროგრამები. ეს მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ პოლიციის მუშაკებს უნდა ესმოდეთ, თუ რატომ მოითხოვენ მათგან, პოლიციის სამსახური გააზრებულ იქნეს ადამიანის უფლებათა პერსპქეტივიდან გამომდინარე; და რათა გაითავისონ კავშირი მათი ძალაუფლების კანონიერ და ჰუმანურ განხორციელებასა და პროფესიულ კომპეტენციას შორის.

ეს სავარჯიშო საშუალებას აძლევს მასწავლებლებს ან ადამიანური რესურსების სპეციალისტებს ნათლად გამოკვეთონ, რომ პოლიციის სამსახური ერთ-ერთი საქმიანობაა, სადაც მიზნები არ შეიძლება გამოვყოთ საშუალებებისაგან. პოლიციის მიერ განხორციელებული ოპერაციები ან საქმიანობა არ შეიძლება შეფასდეს მათ განსახორციელებლად გამოყენებული საშუალებებისაგან დამოუკიდებლად. უკანონოდ, არაეთიკურად ან არაჰუმანურად განხორციელებული პოლიციის სამსახური ამ სამსახურის მარცხს წარმოადგენს - იმისდა მიუხედავად, თუ რა შედეგები იქნა მიღწეული.

ეს საკითხი, რომელიც სწორ ქცევას მაღალ პროფესიულ სტანდარტთან და პოლიციის სამსახურის კარგ ტექნიკურ შესაძლებლობებთან აკავშირებს, მთელი პროგრამის განმავლობაში უნდა იქნეს განმტკიცებული.

სავარჯიშოს ჩატარება

რეკომენდირებულია, რომ პროგრამის პირველი არსებითი სესია ამ სავარჯიშოს მიეძღვნას და იგი განიხილონ „პლენარულ სესიაზე“, რომელშიც ყველა მონაწილე იქნება ჩართული (ეს უმჯობესია, ვიდრე მათი მცირე ჯგუფებად დაყოფა, რაც სახელმძღვნელოს სხვა თემების განხილვისთვისაა შემოთავაზებული).

თითოეულ მონაწილეს უნდა დაურიგდეს „ა“ დოკუმენტის ეგზემპლარი, სადაც მოცემულია სავარჯიშოს სცენარი და ეთხოვოს მათ, წაიკითხონ და განიხილონ ტექსტის შესაბამისად დასმული ორი შეკითხვა.

ამის შემდეგ ეკრანზე უნდა უჩვენონ ან დაფაზე უნდა დაიწეროს „ბ“ დოკუმენტის ტექსტი, რომელშიც შეჯამებულია „ა“ დოკუმენტში აღწერილი პრობლემები, რითაც მსმენელებს შეახსენებენ სცენარის მნიშვნელოვან ელემენტებს.

ამის შემდგომ მონაწილეებს უნდა სთხოვონ განმარტონ ტერმინი - „პროფესიული“, როგორც ეს პირველი შეკითხვითაა მოთხოვნილი. ზოგიერთმა პირმა შეიძლება სრულად განმარტოს იგი, ხოლო სხვებმა შეიძლება წამოაყენონ სხვადასხვა მახასიათებლები ან ნიშან-თვისებები, როგორიცაა მაგალითად „ტექნიკური უნარი“ ან „პატიოსნება“, ან „ობიექტურობა“. განმარტებები და ტერმინები დაფაზე უნდა იქნეს მითითებული, სანამ პედაგოგი ან ადამიანური რესურსების სპეციალისტი მიღებულ პასუხებს დამაკმაყოფილებლად არ ჩათვლის.

ამის შემდეგ ეკრანზე უნდა გამოჩნდეს „გ“ დოკუმენტის ტექსტი, ან იგი დაფაზე უნდა დაიწეროს და უნდა გაიმართოს დისკუსია მონაწილეთა მიერ პირველ შეკითხვაზე პასუხის გაცემისას გამოყენებული ტერმინებისა და „გ“ დოკუმენტში გამოყენებული ტერმინების შესახებ.

მასწავლებელმა ან ადამიანური რესურსების სპეციალისტმა ყურადღება უნდა გაამახვილოს ტერმინებზე, რომლებიც მიუთითებენ „ქცევაზე“ ან „პირად თვისებებზე“ და მონაწილეებს უნდა განუმარტონ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ტექნიკური უნარი „პროფესიონალურის“ ნებისმიერი განმარტების ძირითად ელემენტს წარმოადგენს, ქცევის ასპექტები განმარტების განუყოფელი ნაწილია. ჩვეულებრივ, მონაწილეთა მიერ შემოთავაზებული ,,ქცევითი“ ტერმინები მნიშვნელოვნად აღემატება „ტექნიკური უნარის“ ტერმინებს.

ამის შემდეგ შეიძლება „ა“ დოკუმენტის მე-2 საკითხის განხილვა, სადაც განსაკუთრებული აქცენტი გაკეთდება პოლიციის ხელმძღვანელ მუშაკთა პასუხისმგებლობაზე ისეთ სიტუაციებში, რომლებიც სცენარში აღწერილ სიტუაციებთანაა დაკავშირებული.

ნათელია, რომ საჭიროების შემთხვევაში სცენარი უნდა შესწორდეს კონკრეტული პროგრამის მონაწილეთა მოთხოვნების გათვალისწინებით.

შემდგომი დისკუსიის საკითხები

ქვემოთ მოცემულია დამატებითი საკითხები და შეკითხვები, რომლებიც შესაძლოა გამოიყენოს მასწავლებელმა ან ადამიანური რესურსების სეპციალისტმა სავარჯიშოს სცენარის გარშემო დისკუსიის ხელშესაწყობად:

პოლიციის სამსახურის წინაშე მდგარმა პრობლემებმა შეიძლება გამოიწვიოს პოლიციის მუშაკებს შორის საღი აზრის დაკარგვა და თვით სისასტიკეც კი. ეს ცუდია საზოგადოებისათვის, პოლიციის სამსახურისათვის და თვით პოლიციის მუშაკებისათვის. ეს არ არის გარდაუვალი პროცესი. რა უნდა გაკეთდეს ამის თავიდან ასაცილებლად?

როგორ უმკლავდებიან პოლიციის მუშაკები სტრესს? რა ღონისძიებები უნდა განხორციელდეს (ფორმალურად და არაფორმალურად) პოლიციელების გაუხეშების წინააღმდეგ, განსაკუთრებით ტრავმულ მოვლენათა შემდეგ?

პოლიციის ხელმძღვანელ მუშაკებს შეუძლიათ მოითხოვონ და დაეხმარონ პოლიციის მუშაკებს, განავითარონ ჭეშმარიტად პროფესიული თვისებები, რაც შესაძლებელია განხორციელდეს ცუდი ქცევისა და დამოკიდებულების დაგმობით და კარგი ქცევისა და დამოკიდებულების წახალისებით.

დოკუმენტი „ა“

პრობლემები და პროფესიონალიზმი - სადისკუსიო თემა

თქვენ ბრძანდებით პოლიციის ხელმძღვანელი მუშაკი და თქვენ პასუხისმგებელი ხართ პოლიციის სამსახურზე იმ ტერიტორიაზე, რომელიც პოლიციური სამსახურის თვალსაზრისით პრობლემატურადაა მიჩნეული. აქ მაღალია დანაშაულის მაჩვენებელი და საზოგადოებაში არსებული ძალადობის დონე. გარდა ამისა, თქვენს დაქვემდებარებაში მყოფი პოლიციელები უჩივიან დატვირთულ სამუშაოს, ხოლო ზოგი მათგანი სერიოზული თავდასხმის მსხვერპლი გახდა.

თქვენი განყოფილების ერთ-ერთ დანაყოფს, სადაც 12 თანამშრომელია, უხეშად მოქმედი ჯგუფის რეპუტაცია აქვს და ამასთან მიაჩნიათ, რომ მისი წევრები, თავიანთი მიზნის მიღწევისათვის მზად არიან გამოიყენონ უკანონო მეთოდები, ძალის გადაჭარბებული გამოყენების ჩათვლით. საზოგადოების მხრიდან ამ დანაყოფის თანამშრომლებზე შემოსული საჩივრების რაოდენობა საგრძნობლად აღემატება თქვენს დაქვემდებარებაში მყოფი სხვა დანაყოფების თანამშრომლებზე შემოსულ საჩივართა რაოდენობას. თქვენთვისაც ცნობილია, რომ დანაყოფის წევრებს საზოგადოებისადმი ზოგადად ცინიკური და აგრესიული დამოკიდებულება აქვთ.

თქვენ გაწუხებთ ამ გარემოების ზემოქმედება თქვენს ტერიტორიაზე პოლიციასა და საზოგადოებას შორის არსებულ ურთიერთობაზე. თქვენ ასევე გაწუხებთ თვით პოლიციელთა საკითხი და ის გავლენა, რასაც მათი შრომა და დამოკიდებულება ახდენს მათ პიროვნებაზე. გარდა ამისა, თქვენ თვლით, რომ თუ სიტუაციასთან მიმართებით ღონისძიებებს არ გაატარებთ, ზოგიერთი პოლიციელი შესაძლოა დისციპლინარული სასჯელის ობიექტი გახდეს ან სულაც ბრალდება წაუყენონ მძიმე დანაშაულის ჩადენაში.

თქვენ ღებულობთ გადაწყვეტილებას, შექმნილი პრობლემა განიხილოთ დანაყოფის ზედამხედველთან და იგი გეუბნებათ, რომ მისი დანაყოფის წევრებს უხდებათ რთული სამუშაოს შესრულება რთულ გარემოში, და რომ შეუძლებელია ისინი არ იყვნენ აგრესიულნი. იგი აცხადებს, რომ თქვენ არ უნდა ელოდეთ მათი მხრიდან წესების დამორჩილებას, თუ თვით კრიმინალები არ ემორჩილებიან წესებს.

თქვენ პასუხობთ, რომ იგი და მისი დანაყოფის წევრები პროფესიულად არ უდგებიან სამუშაოს, ხოლო ზედამხედველი გეუბნებათ, რომ პროფესიონალი სხვა არაფერია გარდა იმისა, რომ შედეგს მიაღწიოს და საზოგადოებას დაანახოს, ვინ მართავს სიტუაციას.

კითხვა 1

როგორ განმარტავთ თქვენ ტერმინს „პროფესიონალი“ პოლიციის სამსახურთან დამოკიდებულებაში?

კითხვა 2

რამდენად მართლზომიერია ზედამხედველის არგუმენტი იმასთან დაკავშირებით, რომ ვინაიდან მისი დანაყოფის წევრები საპოლიციო სამსახურს ახორციელებენ რთულ გარემოში, გარდაუვალი და დასაშვებიცაა მისი ხელქვეითების მხრიდან აგრესიული და უკანონო ქმედებებიც კი?

დოკუმენტი ,,ბ“

პროფესიონალიზმი და პრობლემები

პრობლემები

დანაშაულის დონე

საზოგადოებრივ არეულობათა დონეები

საზოგადოებაში ძალადობის დონეები

საფრთხე პოლიციელთა სიცოცხლისადმი და მათი უსაფრთხოება

დოკუმენტი „გ“

პრობლემები და პროფესიონალიზმი

პროფესიონალიზმი

პოლიციის სამსახურის ხელოვნების ცოდნისა და უნარის მაღალი დონე

პირველი განყოფილება პროფესიული კონტექსტი

კანონის ცოდნა და მისი პატივისცემა

ობიექტურობისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისა და სიტუაციებში ემოციების მინიმუმამდე დაყვანის უნარი

დასკვნა:

ცოდნა

უნარი და

ემოციური მზადყოფნა

2.1. შესავალი

ამ სასწავლო სახელმძღვანელოზე დაფუძნებული კურსების პირველადი მიზანია ეფექტური, კანონიერი და ჰუმანური საპოლიციო სამსახურის ხელშეწყობა.

სახელმძღვანელოს თითოეული თავის განსახილველი საგანი ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება. წინამდებარე თავის თემა პოლიციის სამსახურის პროფესიული ეთიკის საკითხებს ეხება. იგი ხაზს უსვამს უპირობო მოთხოვნას პოლიციისაგან, პატივი სცენ:

● კანონის უზენაესობას;

● ადამიანის ღირსებას, და

● ადამიანის უფლებებს

როგორც შემდგომი თავების შესავალს, სადაც იგივე აქცენტებია გაკეთებული პოლიციის ძალაუფლებაზე, მის ფუნქციებზე და ხელმძღვანელობაზე.

პოლიციის ქმედებას უპირველეს ყოვლისა განსაზღვრავს კანონი - იმ სახელმწიფოთა კანონი სადაც იგი ფუნქციონირებს, და საერთაშორისო სამართალი. თუმცა, ისევე როგორც სხვა პროფესიათა მიმართებით, აუცილებელია ყურადღება მიექცეს პოლიციის მუშაკთა როგორც სამართლებრივ ვალდებულებებს, ასევე მათ ეთიკურ ვალდებულებებს. ასეთი აუცილებლობის ზოგიერთი საფუძველი ამ თავშია განხილული და იგი დაკავშირებულია „პროფესიონალიზმის“ ცნებასთან, რომელიც ნახსენებია წინა თავის სავარჯიშოში - „პრობლემები და პროფესიონალიზმი“.

წინასიტყვაობა მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

ამ ქვესათაურში მითითებულია თემის ბუნებასა და მნიშვნელობაზე, სადაც განხილულია:

● პოლიციის მოვალეობა - დაიცვას კანონი და დაემორჩილოს მას; და

● პოლიციის სამსახურის ეთიკის საფუძვლები.

განსაზღვრულია თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის საკითხები.

წინასიტყვაობა მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციის შესახებ

ამ ქვესათაურში გამოკვეთილია და ერთმანეთთანაა შედარებული პოლიციის ორ კოდექსში მოცემული სტანდარტები.

2.2. ძირითადი საკითხები

ამ თემის ძირითადი საკითხებია:

1. უპირობო მოთხოვნები ყველა პოლიციელისადმი:

● პატივი სცეს და დაემორჩილოს კანონს;

● პატივი სცეს და დაიცვას ადამიანის ღირსება და უფლებები; და

● იშრომოს მაღალი ეთიკური სტანდარტების დაცვით;

2. პოლიციის ხელმძღვანელ მუშაკთა პასუხისმგებლობა, ხელი შეუწყონ პოლიციის ორგანიზაციაში კულტურის ამაღლებას, რაც ნიშნავს:

● მხარი დაუჭიროს პოლიციელთა ჯეროვან ქცევას; და

● შეურიგებელი იყოს არასათანადო ქცევისადმი.

2.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

პოლიციის მოვალეობა, პატივი სცეს და დაემორჩილოს კანონს

დემოკრატიულ სახელმწიფოში, სადაც კანონის უზენაესობას უპირატესი მნიშვნელობა ენიჭება, არცერთი ადამიანი ან დაწესებულება არ დგას კანონზე მაღლა და თითოეულ ადამიანსა და დაწესებულებას ეკისრება კანონის წინაშე პასუხისმგებლობა.

პოლიციის მუშაკებისათვის, როგორც სამართალდამცავისათვის, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მუდამ კანონის ფარგლებში მოქმედებდეს.

ვინაიდან ადამიანის უფლებები კანონითაა დაცული, ეს ნიშნავს, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის სამართალი პოლიციის სამსახურის ნებისმიერ საქმიანობაში უნდა დაიცვან და დაემორჩილონ მას.

დემოკრატიულ სახელმწიფოში პოლიტიკური პროცესებისა და სახელმწიფო დაწესებულებების მეშვეობით საზოგადოებას განსაზღვრული აქვს ძალაუფლება, რომელსაც იგი პოლიციას ანიჭებს და ამ ძალაუფლების შეზღუდვები.

მიუხედავად იმისა, რომ პოლიცია შეიძლება ხელს უწყობდეს დებატებს ამ უფლებამოსილებათა ფარგლებთან და ბუნებასთან დაკავშირებით, დაუშვებელია რაიმე გამართლება ჰქონდეს პოლიციის რომელიმე დაწესებულების ან რომელიმე პოლიციელის ამ უფლებამოსილებათა ფარგლებს გარეთ მოქმედებას.

პოლიციელთა არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, რომ საჭიროა ან გამართლებულია კანონის დარღვევა ან ,,კანონიდან გადახვევა“ დანაშაულის აღკვეთის ან მისი გამოვლენის მიზნით, ან საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებისა თუ აღდგენის მიზნით, დაუშვებელია შემდეგი გარემოებების გამო:

1. თუ პოლიცია სამართალდაცვის მიზნით არღვევს კანონს, იგი არ ამცირებს დანაშაულს - იგი ზრდის მას.

2. პოლიციის შეხედულება პოლიციის ძალაუფლების ბუნებასა და ფარგლებზე ერთ-ერთი ასპექტია, რომელიც გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ამ ძალაუფლების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას.

3. პოლიციის ძალაუფლების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისა და კანონში მისი ასახვის შემდეგ პოლიციის მუშაკებს არ შეუძლიათ მოითხოვონ კანონის უგულვებელყოფით მათი მოსაზრებისათვის უპირატესობის მინიჭება.

4. თუ კონკრეტული პოლიციის მუშაკები თავად გადაწყვეტენ კონკრეტულ შემთხვევებში, რომელი კანონი არ დაიცვან ან ადამიანის რომელი უფლება შელახონ, მაშინ სამართალდაცვის პროცესი გახდება თვითნებური და ბუნდოვანი, რამეთუ მრავალი ადამიანი საკუთარი სტანდარტებით მიიღებს გადაწყვეტილებებს.

5. სამართალდაცვის პროცესში პოლიციის მიერ ზოგიერთი სამართალდარღვევის შემთხვევა სერიოზულ სისხლის სამართლის დანაშაულსა და ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევებს იწვევს. მაგალითად, პატიმართა წამება და არასათანადო მოპყრობის ზოგიერთი ფორმა სერიოზული დანაშაულებრივი ქმედებაა.

6. პოლიციის მიერ კანონის დარღვევის ზემოქმედება კონკრეტულ დაზარალებულზე შეიძლება სავალალო აღმოჩნდეს პიროვნული თვალსაზრისით. მან შეიძლება გამოიწვიოს უდანაშაულო ადამიანისათვის მსჯავრის წაყენება და მისი დასჯა. (ასეთი შემთხვევების შედეგად დამნაშავე არ არის გამოვლენილი და არ ხდება მისი დასჯა).

7. სამართალდაცვის პროცესში პოლიციის მიერ კანონისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევა განსაკუთრებულ ზიანს აყენებს ზოგადად მართლმსაჯულების სისტემას. ასეთი დარღვევების გამოვლენა ნდობას უკარგავს პოლიციას, კანონს, სასამართლოებსა და მთლიანად მართლმსაჯულების სისტემას.

8. ადამიანის უფლებები თითოეული პირის ბუნებრივ საკუთრებას წარმოადგენს და განუყოფელია პიროვნებისაგან. არ შეიძლება მათი ჩამორთმევა რომელიმე ადამიანისაგან - განსაკუთრებით სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომლების მხრიდან.

ეთიკური პოლიციის სამსახურის ცნების განხილვის მიზეზები

პოლიციის სამსახურის ხელოვნება და პროფესია განსაკუთრებული მომთხოვნელობით გამოირჩევა ფიზიკური, ემოციური და ინტელექტუალური თვალისაზრისით. პოლიციის მუშაკებზე გავლენას ახდენს:

● დაზარალებულებზე დანაშაულის სერიოზული შედეგები;

● შემთხვევები, როდესაც ისინი ვერ ახერხებენ სერიოზულ დამნაშავეთა დაკავებას და მათ წარდგენას მართლმსაჯულების წინაშე;

● მათ მიმართ არსებული საფრთხე და არაკომფორტული მდგომარეობა; და

● საზოგადოების, მასმედიისა და პოლიტიკოსთა მხრიდან არსებული ზეწოლა, ზოგჯერ უკიდურესი სახით, რომლებსაც შედეგების მოპოვება სურთ განსაკუთრებით სისასტიკით ჩადენილ დანაშაულთა მიმართ, ან როდესაც „კანონი და წესრიგი“ პოლიტიკის ნაწილი ხდება.

ამ და სხვა ფაქტორთა ერთობლივი შედეგის წინაშე დგანან პოლიციის მუშაკები, რაც სხვადასხვა სახის ეთიკურ და მორალურ დილემას იწვევს. მაგალითად:

● მათ იციან თავიანთი ძალაუფლების და ამ ძალაუფლების შეზღუდვების შესახებ და გრძნობენ, რომ მათი დაცვით რომელიმე კონკრეტულ შემთხვევაში ან ზოგადად დამნაშავე პირი თავისუფალი დარჩება;

● მათ იციან, რომ უნდა მოახსენონ შემთხვევები, როდესაც მათი კოლეგები არღვევენ კანონს ან ადგილი აქვს „კანონიდან გადახვევას“, მაგრამ ადგილი აქვს მთელ რიგ საწინააღმდეგო ფაქტორებს, თანაგრძნობის ჩათვლით; კოლეგების ჯგუფის წინააღმდეგობა მოხსენებასთან დაკავშირებით; წუხილი იმის გამო, რომ ასეთი ფაქტის გამოვლენა იმოქმედებს დაწესებულების ,,მორალზე“ ან საზოგადოების შეხედულებაზე ამ დაწესებულების მიმართ.

● ისინი თვლიან, რომ კონკრეტული საქმის გამონაკლისი გარემოებები ამართლებს კანონიდან და ჩვეულებრივ მართებული პრაქტიკიდან გადახვევას - განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ადგილი აქვს დაწესებულებაზე გარედან ზეწოლას წარმატებული შედეგის მოთხოვნით;

● მათ იციან, რომ უნდა შეინარჩუნონ პროფესიული მიდგომა მათ წარმოებაში არსებული საქმისადმი, მაგრამ მრავალი ამ საქმეთაგან მუშაკებისაგან მოითხოვს ისეთი ხარისხის პირად ერთგულებას, რომ ძალზე რთულია ობიექტურობისა და მონდომების შენარჩუნება;

● თითქმის უდაოა, რომ დაწესებულების ქვე-კულტურა მხარს უჭერს კანონის დარღვევის ან „კანონიდან გადახვევის“ გარკვეულ ფორმებს და ნაკლებად უჭერს მხარს ადამიანის უფლებათა ცნებას.

ზემოაღნიშნული წარმოადგენს ეთიკური პოლიციის სამსახურის ცნების განხილვის მიზეზებს, აგრეთვე სამართალდამცავ ორგანოებში მაღალი ეთიკური სტანდარტების განვითარებისა და შენარჩუნების ხელშეწყობის საფუძვლებს.

პოლიციის მუშაკებს მხარდაჭერა ესაჭიროებათ, რათა დაძლიონ მათ წინაშე არსებული სხვადასხვა სახის კონფლიქტური ზეწოლა.

ეჭვგარეშეა, მათ აგრეთვე უნდა ესმოდეთ, რომ:

● არც საზოგადოება;

● არც კოლეგები;

● არც მათი ზემდგომი მუშაკები;

● არც პოლიტიკური ლიდერები

არ ელოდებიან მათგან კანონის ან ადამიანის უფლებათა დარღვევას მათი სამუშაოს შესრულების მიზნით. კანონიერი და ეთიკური პოლიციის სამსახურის მხარდაჭერისა და მოთხოვნის საჭიროება ამ ყველა მიზეზიდან გამომდინარეობს. ამ მიმართებით განაკუთრებით მძიმე პასუხისმგებლობა ეკისრებათ პოლიციის ხელმძღვანელ მუშაკებს, რომლებმაც პოლიციის ორგანოებში უნდა დააფუძნონ და შეინარჩუნონ მაღალი ეთიკური სტანდარტები და მათ უნდა გაითვალისწინონ:

● მაგალითი, რომელსაც ისინი საკუთარი ქცევით იძლევიან;

● გზები, რომლითაც ისინი რეაგირებენ თავიანთი კოლეგების ან ხელქვეითების უკანონო და არაეთიკურ ქცევაზე;

● გზები, რომლითაც ისინი იცავენ თავიანთ ხელქვეითებს პოლიციის დაწესებულების გარედან მომავალი ზეწოლისაგან მათგან უკანონო ან არაეთიკური ქცევის მოთხოვნით; და

● ღონისძიებები, რომელთა გატარებაც მათ შეუძლიათ პოლიციის დაწესებულებაში და ზოგადად პოლიციის სამსახურში მაღალი ეთიკური სტანდარტების შესანარჩუნებლად

ერთ-ერთ ასეთ ღონისძიებას წარმოადგენს პოლიციის ეთიკის კოდექსის ან ქცევის კოდექსის შემუშავება. ქვემოთ მოცემულ ქვესათაურში განხილულია ორი ასეთი საერთაშორისო დოკუმენტი.

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს პოლიციის ზოგიერთ მუშაკთა შორის არსებულ რწმენას:

● რომ ვინაიდან ტერორისტები, კრიმინალები და დამნაშავენი არ ემორჩილებიან კანონს, ეს არც პოლიციას უნდა მოეთხოვებოდეს;

● რომ ადამიანის უფლებები ზედმეტად არის ორიენტირებული კრიმინალების დაცვაზე და ნაკლებად დაზარალებულთა დაცვაზე;

● რომ შეუძლებელია ეფექტური პოლიციური სამსახურის განხორციელება და იმავდროულად ადამიანის უფლებების პატივისცემა;

● რომ მხოლოდ პოლიციას აქვს რეალური პერსპექტივა, გავლენა იქონიოს დამნაშავეზე, დანაშაულსა და კრიმინოგენულ სიტუაციაზე და განსაზღვროს, თუ რა არის დასაშვები და საჭირო მათზე რეაგირებისათვის;

● რომ ადამიანის უფლებები წარმოადგენს დამაბრკოლებელ ფაქტორებს პოლიციის სამსახურის განხორციელებისას და არა ადამიანის ღირსების დამახასიათებელ და განუყოფელ ასპექტს.

2.4. არსებითი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

საპოლიციო საქმიანობის ორი კოდექსი - პრეზენტაცია

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ მიღებული ქცევის კოდექსი სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისათვის

ეს კოდექსი მიიღებულია 1979 წლის 17 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 34/169 რეზოლუციით. ქცევის კოდექსის მიღებით გენერალურმა ასამბლეამ აღიარა, რომ ასეთი კოდექსი მხოლოდ ერთ-ერთია იმ მნიშვნელოვან ღონსიძიებათაგან, რომლებიც უზრუნველყოფენ მოქალაქეთა უფლებებისა და ინტერესების

დაცვას სამართალდამცავი მუშაკებისაგან, რომლებიც მათ ემსახურებიან.

ქცევის კოდექსი რვა მუხლს შეიცავს და თითეულ მათგანს ახლავს განმარტებითი კომენტარი:

მუხლი 1 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს შეასრულონ მათზე კანონით დაკისრებული მოვალეობა. ტერმინი - სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკები - კომენტარშია განმარტებული და იგი მოიცავს ყველა მუშაკს, ვინც პოლიციის უფლებამოსილებას ახორციელებს - განსაკუთრებით ისინი, ვის უფლებამოსილებაშიც შედის ადამიანთა დაკავება და დაპატიმრება.

მუხლი 2 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს, პატივი სცენ და დაიცვან ადამიანის ღირსება და მხარი დაუჭირონ ადამიანის უფლებებს. კომენტარში ჩამოთვლილია სამართალდაცვის სისტემასთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტები.

მუხლი 3 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს, ძალა იხმარონ მხოლოდ აუცილებლობის შემთხვევაში და იმ ფარგლებში, რასაც მათი მოვალეობის განხორციელება მოითხოვს. კომენტარში მითითებულია ძალის გამოყენებისას პროპორციულობის პრინციპზე და იგი ადგენს, რომ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება უკიდურეს ღონისძიებად ითვლება.

მუხლი 4 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს მათ წარმოებაში არსებული კონფიდენციალური ხასიათის საქმეების საიდუმლოდ დაცვას, თუ მათი მოვალეობის შესრულება ან მართლმსაჯულების განხორციელება სხვაგვარად არ მოითხოვს.

მუხლი 5 კიდევ ერთხელ ადასტურებს წამებისა და არაადამინური მოპყრობის აბსოლუტურ აკრძალვას. იგი ასევე აცხადებს, რომ სამართალდამცავი ორგანოს არცერთ მუშაკს არა აქვს უფლება წამება გაამართლოს ზემდგომის ბრძანებაზე ან განსაკუთრებულ გარემოებებზე მითითებით, როგორიცაა ომის მდგომარეობა ან ეროვნული უსაფრთხოება.

მუხლი 6 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს, უზრუნველყონ პატიმრობაში მყოფ პირთა ჯანმრთელობის სრული დაცვა.

მუხლი 7 სამართალდამცავო ორგანოების მუშაკებს უკრძალავს კორუფციულ ქმედებებს.

მუხლი 8 სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკებისაგან მოითხოვს, პატივი სცენ კანონს და ქცევის კოდექსს, აღკვეთონ და აქტიური წინააღმდეგობა გაუწიონ მათ დარღვევებს.

ევროპის საბჭოს დეკლარაცია პოლიციის შესახებ

დეკლარაცია მიღებულ იქნა 1979 წლის 8 მაისს ევროპის საბჭოს საპარალამენტო ასამბლეის 690(1979) რეზოლუციით.

დეკლარაციის „A“ ნაწილს ეწოდება „ეთიკა“ და მასში 16 მუხლია:

მუხლი 1 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს, შეასრულოს მასზე კანონით დაკისრებული მოვალეობა, თავისი თანამოქალაქეები დაიცვას ძალადობრივი და ზიანის მომტანი სხვა ქმედებებისაგან.

მუხლი 2 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს იმოქმედოს პატიოსნად, მიუკერძოებლად და ღირსეულად, და თავი შეიკავოს და წინ აღუდგეს ნებისმიერ კორუფციულ ქმედებას.

მუხლი 3 ყველა გარემოებაში კრძალავს სასიკვდილო ძალის ნაჩქარევ გამოყენებას, წამებას და სხვა სახის არასათანადო მოპყრობას. იგი აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკს ეკისრება ვალდებულება, არ დაემორჩილოს რაიმე ბრძანებას ან ინსტრუქციას, რომელიც ასეთი სახის ღონისძიებას მოითხოვს.

მუხლი 4 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს დაემორჩილოს მისი იერარქიული ზემდგომისაგან სათანადო სახით მიღებულ ბრძანებას, გარდა იმ შემთხვევებისა, თუ მან იცის, ან უნდა იცოდეს რომ ბრძანება უკანონოა.

მუხლი 5 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს წინ აღუდგეს კანონის დარღვევას და საკუთარი შესაძლებლობის ფარგლებში მიიღოს დაუყოვნებელი ზომები, თუ სამართალდარღვევას შესაძლოა გამოუსწორებელი და სერიოზული ზიანი მოჰყვეს.

მუხლი 6 აცხადებს, რომ თუ არ არსებობს დაუყოვნებელი ან სერიოზული ზიანის საფრთხე, პოლიციის მუშაკი უნდა შეეცადოს შემთხვევათა შესახებ მოხსენების საშუალებით აღკვეთოს დარღვევის შედეგები ან მისი განმეორება.

მუხლი 7 აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკის წინააღმდეგ, რომელმაც არ შეასრულა უკანონო ბრძანება, არ უნდა აღიძრას სისხლისსამართლებრივი ან დისციპლინარული დევნა.

მუხლი 8 აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკმა მონაწილეობა არ უნდა მიიღოს პირთა დადგენაში, დაკავებაში, ბადრაგირებასა და გადაყვანაში, თუ ისინი ეჭვმიტანილნი არ არიან უკანონო ქმედების ჩადენაში და მათი ჩხრეკა, დაპატიმრება და სისხლისსამართლებრივი დევნა ხორციელდება მათი რასის, რელიგიური ან პოლიტიკური მრწამსის საფუძველზე.

მუხლი 9 აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკი პირადად არის პასუხისმგებელი მის ქმედებაზე და მის მიერ გაცემული უკანონო ბრძანებების შედეგად განხორციელებულ ქმედებებზე.

მუხლი 10 მოითხოვს ხელმძღვანელობის მკაფიო ჯაჭვის დადგენას, რათა ყოველთვის შესაძლებელი იყოს დადგენა, თუ რომელი ზემდგომი მუშაკია პასუხისმგებელი პოლიციის მუშაკის მიერ განხორციელებულ ქმედებაზე ან გადაცდომაზე.

მუხლი 11 აცხადებს, რომ კანონმდებლობა უნდა უზრუნველყოფდეს სამართლებრივი გარანტიებისა და სასამართლო განხილვის საშუალებათა სისტემას პოლიციის საქმიანობით გამოწვეული ზარალის შემთხვევაში.

მუხლი 12 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს გადამწყვეტ ქმედებებს, რათა მათ მიაღწიონ მიზანს, რომელიც კანონით მოითხოვება ან დასაშვებია მათი მოვალეობების შესრულებისას. მან არ უნდა გამოიყენოს ძალა, რომელიც გონივრულობის ფარგლებს აღემატება.

მუხლი 13 მოითხოვს, რომ პოლიციის მუშაკმა უნდა მიიღოს მკაფიო და ზუსტი ინსტრუქციები, თუ როგორ და რა გარემოებებში შეუძლია მას ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება.

მუხლი 14 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს, უზრუნველყოს მის მიერ პატიმრობაში აყვანილი პირისადმი სამედიცინო პერსონალისაგან დახმარების გაწევა, თუ იგი ამას საჭიროებს. საჭიროების შემთხვევაში მან უნდა მიიღოს ზომები პირის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დასაცავად.

მუხლი 15 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს დაიცვას საქმესთან დაკავშირებული ყველა სახის საიდუმლო, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მისი მოვალეობის შესრულება ან სამართლებრივი დებულებები სხვაგვარად მოითხოვენ.

მუხლი 16 აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკი, რომელიც ასრულებს დეკლარაციის დებულებებს, უნდა ღებულობდეს აქტიურ მორალურ და ფიზიკურ მხარდაჭერას იმ საზოგადოების მხრიდან, რომელსაც ემსახურება.

საპოლიციო საქმიანობის ორი კოდექსის შედარება

ორივე კოდექსი ეხება ისეთ საკითხებს, როგორიცაა პოლიციისადმი მოთხოვნა, განახორციელონ მათი კანონიერი მოვალეობები; წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის აკრძალვა, ძალის გამოყენება; და დაპატიმრებულთა სამედიცინო მომსახურება.

თუმცა, ამ შედარების მიზანს წარმოადგენს არა დეტალური ანალიზი, არამედ ამ თავის თემასთან დაკავშირებით რამოდენიმე მინიშნების გაკეთება.

ადამიანის ღირსება და ადამიანის უფლებები - გაეროს კოდექსი ზოგადად მოითხოვს მათ პატივისცემასა და დაცვას (მუხლი 2).

ევროპული დეკლარაციის „A“ ნაწილში მითითებულია ადამიანის უფლებათა მთელ რიგ მნიშვნელოვან დებულებებზე (მაგ. მე-3 მუხლში სიცოცხლის უკანონო მოსპობისა და წამების აკრძალვა), მაგრამ მასში არ არის ზოგადი მოთხოვნა ადამიანის უფლებათა დაცვაზე.

კორუფციული ქმედებები - ორივე კოდექსი კრძალავს მათ და მოითხოვს მათ მიმართ ენერგიულ წინააღმდეგობას.

ზემდგომის ბრძანებები - ეს საკითხი ორივე კოდექსშია ნახსენები წამებისა და არაადამინური მოპყრობის აკრძალვის კონტექსტში.

გაეროს კოდექსი აცხადებს, რომ სამართალდამცავი ორგანოს მუშაკმა არ შეიძლება წამება და არაადამიანური მოპყრობა გაამართლოს ზემდგომის ბრძანებაზე მითითებით, ვინაიდან ევროპული დოკუმენტი აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება არ დაემორჩილოს ან არ გაითვალისწინოს ბრძანებები, რომლებიც ასეთ ღონისძიებებთანაა დაკავშირებული.

ევროპული დოკუმენტი ორ დამატებით მითითებას აკეთებს ზემდგომის ბრძანებებთან დაკავშირებით:

● მუხლი 4 პოლიციის მუშაკისაგან მოითხოვს შეარულოს მისი იერარქიული ზემდგომი მუშაკისაგან სწორად გაცემული ბრძანება, მაგრამ თავი შეიკავოს ისეთი ბრძანების შესრულებისაგან, რომელიც იცის, ან უნდა იცოდეს რომ უკანონოა; და

● მუხლი 7 აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკის მიმართ, რომელიც უარს აცხადებს უკანონო ბრძანების შესრულებაზე, არ უნდა განხორციელდეს დისციპლინარული ღონისძიებები.

პოლიციის ქმედება რასის, რელიგიური ან პოლიტიკური მრწამსის საფუძველზე - ევროპულ დოკუმენტში აკრძალულია პოლიციის მუშაკის მონაწილეობა პირთა დადგენაში, დაკავებაში, ბადრაგირებასა და გადაყვანაში, რომლებიც ეჭვმიტანილნი არ არიან უკანონო ქმედების ჩადენაში, მაგრამ მათ მიმართ აღნიშნული ღონისძიებები ხორციელდება მათი რასის, რელიგიური ან პოლიტიკური მრწამსის ნიადაგზე, ხოლო გაეროს კოდექსში ეს ჩართული არ არის.

საზოგადოების მხრიდან მხარდაჭერა - ორივე კოდექსი აცხადებს, რომ პოლიციის მუშაკები, რომლებიც აკმაყოფილებენ შესაბამის დებულებებს, უნდა ღებულობდნენ მხარდაჭერას საზოგადოების მხრიდან (გაეროს კოდექსის მე-8 მუხლის კომენტარის ,,ე” პუნქტი; ევროპული დოკუმენტის მე-16 მუხლი).

2.5. სადისკუსიო საკითხები

1. რა გზებით შეუძლიათ პოლიციის მუშაკებს წვლილი შეიტანონ პოლიციის ძალაუფლების ბუნებასთან და ფარგლებთან დაკავშირებით სხვადასხვა საზოგადოებებში მიმდინარე დებატებზე?

2. პოლიციის უფლებამოსილებები და ამ უფლებამოსილებათა შეზღუდვები კანონითაა განსაზღვრული. ვინაიდან პოლიციას, ისევე როგორც ყველა ადამიანს, რომელიც ცხოვრობს სახელმწიფოში, სადაც კანონის უზენაესობის პრინციპი მოქმედებს, მოეთხოვება კანონს დაემორჩილოს - რატომ ითვლება საჭიროდ პოლიციის ეთიკური ქცევის კოდექსის შემუშავება?

3. როგორც გაეროს მიერ მიღებული სამართალდამცავ ორგანოთა მუშაკთა ქცევის კოდექსი, ისე პოლიციის შესახებ ევროპული დეკლარაცია კრძალავს პოლიციის მუშაკთა მიერ კორუფციული ქმედებების განხორციელებას. პოლიციის სამსახურის რომელ სფეროებშია განსაკუთრებით მაღალი კორუფციის მოსალოდნელობა? რა გზებით შეიძლება იქნეს დაკავშირებული „კორუფციული ქმედებები“ პოლიციის მიერ ადამიანის უფლებათა დარღვევებთან?

4. რა ნაბიჯები შეუძლია გადადგას მაღალი რანგის პოლიციის თანამშრომელს პოლიციის ორგანიზაციებში მაღალი ეთიკური სტანდარტების შესანარჩუნებლად?

5. რა მახასიათებლებით უნდა გამოირჩეოდეს თქვენი აზრით პოლიციის დაწესებულება, სადაც მაღალი ეთიკური სტანდარტები დომინირებს?

2.6. წინადადებები მონაწილეთა მიერ ჯგუფური მუშაობის განსახორციელებლად

სამუშაო ჯგუფის სავარჯიშოები

1. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტები კრძალავს „ზემდგომის ბრძანებათა“ გამოყენებას იმ პირთა დასაცავად, რომლებსაც ამ დოკუმენტების დარღვევით განხორციელებული მათი ქმედებების ან გადაცდომების შედეგად დანაშაულის ჩადენაში ედებათ ბრალი.

(ა) დაწვრილებით განიხილეთ გაეროს სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკთა ქცევის კოდექსი და მიუთითეთ იმ დებულებებზე, რომლებიც სახელმძღვანელო პრინციპებს წარმოადგენენ პოლიციის მუშაკისათვის, რომელმაც უკანონო ბრძანება მიიღო მისი ზემდგომი ოფიციალური პირისაგან.

(ბ) ჩამოაყალიბეთ დამატებითი მუხლი გაეროს სამართალდამცავ მუშაკთა ქცევის კოდექსისათვის, სადაც კონკრეტულად იქნება მითითებული „უკანონო ბრძანებათა“ შესახებ და უზრუნველყოფს სახელმძღვანელო პრინციპებს პოლიციის მუშაკებისათვის უკანონო ბრძანებათა მიღების შემთხვევაში.

2. დაყავით მონაწილენი ჯგუფებად. სთხოვეთ თითოეულ ჯგუფს ჩამოაყალიბოს პროგრამების პროექტი, სადაც ნაჩვენები იქნება პოლიციელთათვის მოკლე კურსები საკითხზე - „ეთიკური და კანონიერი პოლიციის სამსახური“. შეადარეთ შედეგები და შეუთავსეთ პროგრამა ყველა ჯგუფის მიერ შესრულებულ სამუშაოს.

3. დაყავით მონაწილენი ჯგუფებად და სთხოვეთ მათ განიხილონ შემდეგი საკითხები: „რა ზომები უნდა მიიღონ პოლიციის ხელმძღვანელმა მუშაკებმა, რათა დაამკვიდრონ და განამტკიცონ კულტურა პოლიციის ორგანიზაციაში, რომელიც მხარს უჭერს პოლიციელთა კარგ ქცევას და შეუწყნარებელია ცუდი ქცევის მიმართ“.

წარმართეთ დისკუსია სადაც მოხდება ჯგუფების მიერ გაკეთებული დასკვნების შედარება და კონტრასტების გამოვლენა.

3.1. შესავალი

ადამიანის უფლებები ის უფლებებია, რომლებიც ჩვენი, როგორც ადამიანის, ბუნებისთვისაა დამახასიათებელი.

იგი პიროვნული განვითარების საშუალებასა და ჩვენი, როგორც ადამიანის, მოთხოვნების დაკმაყოფილების საშუალებას გვაძლევს. უფრო ძირითად დონეზე ადამიანის უფლებები იცავს ჩვენს სიცოცხლეს და ჩვენს ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ხელშეუხებლობას.

ადამიანის უფლებები დაფუძნებულია ადამიანისათვის დამახასიათებელ ღირსებაზე და როგორც ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პრეამბულის პირველი წინადადება აცხადებს, ადამიანის უფლებებისა და ღირსების პატივისცემა „წარმოადგენს თავისუფლების, სამართლიანობისა და საყოველთაო მშვიდობის საფუძველს“.

პოლიციის სამსახური ადამიანის უფლებათა და ადამიანის ღირსების პატივისცემისა და თავისუფლების, სამართლიანობისა და მშვიდობის დამკვიდრების ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს.

წინასიტყვაობა მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

საკითხის ბუნება და მნიშვნელობა ქვესათაურში შემდეგი სახითაა განხილული:

● ადამიანის უფლებების განსაზღვრა, დახასიათება და ადამიანის უფლებათა ზოგიერთი განსხვავებული კატეგორიები; და

● საერთაშორისო სამართლით მათი დაცვის ისტორია და ამ დაცვის ძირითადი მიზეზები.

განხილულია კავშირი ადამიანის უფლებებს, მშვიდობასა და სოციალურ წესრიგს შორის და ჩამოყალიბებულია სამართალდაცვის ზოგიერთი ძირითადი საკითხი.

წინასიტყვაობა მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციის შესახებ

ამ ქვესათაურში განხილული და შეჯამებულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების შესაბამისი დებულებები.

გამოკვეთილია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების შესაბამისად სახელმწიფოთა ზოგიერთი ზოგადი ვალდებულება ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით, რომლებიც პოლიციის სამსახურთანაა დაკავშირებული.

3.2. ძირითადი საკითხები

ამ თემის ძირითად საკითხებს წარმოადგენს:

● ადამიანის უფლებები გამომდინარეობს ადამიანისათვის დამახასიათებელი ღირსებიდან;

● ადამიანის უფლებები არის საყოველთაო, თანასწორი და წარუვალი;

● სხვადასხვა კატეგორიის უფლებები არის განუყოფელი და ურთიერთდამოკიდებული; და

● პოლიციის პირველად ფუნქციას წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვა.

3.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

ადამიანის უფლებების განმარტება და მისი მახასიათებლები

ადამიანის უფლებები საუკეთესო გზით შეიძლება აღქმული იქნეს როგორც უფლებები, რომლებიც ფუნდამენტურია ადამიანის მდგომარეობისათვის და ფუნდამენტურია სამართლიანობის პრინციპებისათვის.

ეს პრინციპები და მათი ძირეული ღირებულებები მსოფლიოს წამყვან რელიგიებში და ეთიკურ სისტემებში მრავლად მოიძებნება, ისევე როგორც ადგილობრივ კულტურებსა და რწმენის სისტემებში.

ეს ადამიანის უფლებათა საყოველთაობის ერთ-ერთი საფუძველი გახლავთ. ადამიანის უფლებათა დაცვაში მის საყოველთაობას ცენტრალური ადგილი უკავია.

ადამიანის უფლებები აგრეთვე არის ,,დამახასიათებელი“, ,,თანასწორი“ და „წარუვალი“ - რაც ნიშნავს:

● თოთოეულ ადამიანს იგი ენიჭება იმიტომ, რომ იგი ადამიანია;

● იგი ენიჭება ყოველ ადამიანს რაიმე განსხვავების გარეშე;

● არ შეიძლება მათი ჩამორთმევა ან წართმევა.

ადამიანის უფლებათა კატეგორიები

ადამიანის უფლებათა თეორიული აღქმის ფორმებიდან გამომდინარე მათი სხვადასხვა კატეგორია არსებობს. ხშირად მათ ადამიანის უფლებათა ,,თაობებს“ უწოდებენ.

თავდაპირველად ადამიანის უფლებები განიხილებოდა როგორც მოქალაქეთა ცხოვრებაში მთავრობათა ჩაურევლობის მოთხოვნა. უფლებათა ეს პირველი კატეგორია ერთობლიობაში სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა სახელითაა ცნობილი.

შემდგომში ადამიანის უფლებებში გათვალისწინებულ იქნა მთავრობათა პოზიტიური ჩარევის მოთხოვნა სოციალური უსამართლობის აღმოფხვრის მიზნით. უფლებათა ეს მეორე კატეგორია ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა სახელითაა ცნობილი.

უფლებათა ეს ორი კატეგორია მოიაზრება როგორც „განუყოფელი“ და ,,ურთიერთდამოკიდებული“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ერთი კატეგორიის უფლებების დაცვა მეორე კატეგორიის უფლებათა დაცვაზეა დამოკიდებული.

ეს კონცეფცია ჩართულია ორი საერთაშორისო პაქტის პრეამბულაში - ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ, და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ. მაგალითად, ამ უკანასკნელის პრეამბულის მესამე აბზაცი ადგენს, რომ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის თანახმად:

,,თავისუფალი, შიშისა და გაჭირვებისაგან თავისუფალი ადამიანის იდეალის მიღწევა შესაძლებელია მხოლოდ ისეთ პირობებში, როცა თითოეული შეძლებს ისარგებლოს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებებით ისევე, როგორც ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებებით“.

უფლებათა ამ კატეგორიათა უფლებები წარმოადგენენ „ინდივიდუალურ უფლებებს“, ანუ ისინი დამახასიათებელია ინდივიდებისათვის. ამჟამად აგრეთვე აღიარებულია უფლებათა მესამე კატეგორია - „კოლექტიური უფლებები“ (მაგალითად - განვითარების უფლება).

საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე ადამიანის უფლებათა დაცვის ისტორია და მიზეზები

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი, როგორც საერთაშორისო სამართლის დარგი, ძირითადად მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ განვითარდა, თუმცა მისი განვითარების ნიშნები უფრო ადრეული ისტორიული პერიოდიდან მოდის.

მაგალითად, ანტიკური ხანიდან მოყოლებული, ეროვნულ სამართლებრივ სისტემებში გათვალისწინებული იყო დებულებები, რომლებიც დღევანდელი აღქმით ადამიანის უფლებებს წარმოადგენენ.

მეცხრამეტე საუკუნეში მიღებულ იქნა საერთაშორისო ღონისძიებები მონებით ვაჭრობის წინააღმდეგ, ხოლო მეოცე საუკუნის დასაწყისში განვითარდა მშრომელთა უფლებების დაცვის ღონისძიებები, რამაც შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის შექმნას დაუდო საფუძველი.

თუმცა, სწორედ მეორე მსოფლიო ომამდე და ომის დროს ჰქონდა ადგილი ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევებს, რამაც:

● დააჩქარა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის განვითარება; და

● შექმნა კონცეპტუალური კავშირი ადმიანის უფლებათა დაცვასა და საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას შორის.

კავშირი ადამიანის უფლებებს, მშვიდობასა და სოციალურ წესრიგს შორის

მეორე მსოფლიო ომის კატალიზატორულმა მოვლენებმა საფუძველი დაუდო ღრმა რწმენას, რომ ადამიანის უფლებების უხეში და სისტემატური დარღვევა შეიძლება იყოს და ხშირად წარმოადგენდეს ომის გამომწვევ მიზეზს.

1945 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების მიღებისას მასში აისახა ახლადშექმნილი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დაფუძნების ორი მიზანი:

● საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნება, და

● ადამიანის უფლებების წახალისება და ხელშეწყობა.

მეორე მიზნის მიღწევისათვის ნათლად გამოიკვეთა ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ნორმებისა და ამ ნორმების დაცვის მექანიზამების შემუშავების აუცილებლობა.

მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის პირველადი ვალდებულება ეროვნულ დონეს შეიძლება ეკისრებოდეს, მრავალი ტრაგიკული და სასტიკი ფორმით იქნა ნაჩვენები, რომ არ შეიძლება მთავრობათა ნდობა მათი სახელმწიფოების იურისდიქციაში ადამიანის ღირსებისა და ადამიანის უფლებათა პატივისცემის თვალსაზრისით.

საჭირო იყო ამ სახელმწიფოზე უფრო მაღლა მდგომი სამართლებრივი სისტემის არსებობა, რომელიც:

● განსჯიდა ეროვნულ კონსტიტუციურ და სამართლებრივ ღონისძიებებს;

● შეამოწმებდა სახელმწიფოთა საზღვრებში მათ ქმედებებს ინდივიდთა მიმართ; და

● უფლებების დაუცველობის შემთხვევაში ინდივიდები დაცულნი იქნებოდნენ, ან უზრუნველყოფილნი იქნებოდნენ ეფექტური სასამართლო დაცვითა და კომპენსაციით.

ასეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო სამართალსა და მექანიზმებს მოიცავს, ნელა, მაგრამ ურყევად განვითარდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების მიღების შემდეგ.

წესდებაში ნახსენებმა ადამიანის უფლებებმა და ძირითადმა თავისუფლებებმა პირველად ასახვა ჰპოვეს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში, რომელიც გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 1948 წელს მიიღო (გენერალური ასამბლეის რეზოლუცია 217 A (III ), 1948 წლის 10 დეკემბერი).

როგორც წინამდებარე თავის შესავალშია მითითებული, საყოველთაო დეკლარაციის პრეამბულის პირველი აბზაცი აცხადებს, რომ

,,ადამიანთა ოჯახის ყველა წევრისათვის დამახასიათებელი ღირსების თანასწორი და განუყოფელი უფლებების აღიარება წარმოადგენს თავისუფლების, სამართლიანობისა და საყოველთაო მშვიდობის საფუძველს“.

საყოველთაო მშვიდობასა და ადამიანის უფლებებს შორის კავშირი ხსენებულ ტექსტში, რომელიც ადამიანის უფლებათა სფეროში პირველ დოკუმენტს წარმოადგენს, მეორდება და ძლიერდება.

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს:

● პოლიციის გადამწყვეტ როლს ადამიანის უფლებათა დაცვაში - ადამიანის უფლებებს იცავს კანონი, ხოლო პოლიცია წარმოადგენს სამართალდამცავ ორგანოს;

● პოლიცია, როგორც ადამიანის უფლებათა დამრღვევი ან პოტენციური დამრღვევი - ადამიანის უფლებებს არ არღვევს რაიმე აბსტრაქტული ერთეული, მაგალითად, სახელმწიფო; მას არღვევენ ინდივიდუალური ადამიანები, რომლებიც თავიანთ უფლებამოსილებებს სახელმწიფოს სახელით ახორციელებენ.

● პოლიციის ზოგიერთ მუშაკთა გაუგებარი მიდგომა ადამიანის უფლებებისადმი - ადამიანის უფლებები აღიქმება როგორც პოლიციის ეფექტური სამსახურის ხელშემშლელი; და

● პოლიციის ეფექტური სამსახურის განმარტებები - პოლიციის მიერ ადამიანის უფლებათა დარღვევა ხშირად სისხლის სამართლის დანაშაულს წარმოადგენს, რაც ნიშნავს იმას, რომ სამართალდაცვის მიზნით იგი კანონს არღვევს. არის ეს ეფექტურობა?

3.4. ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციის შესახებ

გაეროს წესდების რელევანტური დებულებები

წინამდებარე თავის თემასთან დაკავშირებული გაეროს წესდების შესაბამისი დებულებები შეიძლება მოვიძიოთ:

1. პრეამბულის შესავალ აბზაცებში, რომელიც აცხადებს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში შემავალი ხალხების სწრაფვას:

„დაიცვან მომავალი თაობები ომის უბედურებებისაგან, რომელმაც კაცობრიობას ორჯერ მოუტანა ენით აღუწერელი მწუხარება; და კვლავ დააფუძნონ რწმენა ადამიანის ძირითადი უფლებებისადმი, ღირსებისადმი და ადამიანის პიროვნების ღირებულებისადმი, მამაკაცთა და ქალთა თანასწორობისადმი“.

2. წესდების პირველ მუხლში ჩამოყალიბებულია გაეროს მიზნები, რომელიც შეიცავს შემდეგს:

● საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნება;

● ერთა შორის მეგობრული ურთიერთობების განვითარება ხალხთა თანასწორობისა და თვითგამორკვევის პრინციპის პატივისცემის საფუძველზე; და

● საერთაშორისო თანამშრომლობის განხორციელება ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული და ჰუმანიტარული ხასიათის საერთაშორისო პრობლემების გადაჭრისა და ადამიანის უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების პატივისცემის წახალისებისა და განვითარების მიზნით ყველასათვის, განურჩევლად რასისა, სქესისა, ენისა და რელიგიისა.

3. მუხლი 55, რომელიც გაეროს შემდგომ მიზნებს აყალიბებს და იგი აგრეთვე მოიცავს თითოეული ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა პატივისცემისა და დაცვის ხელშეწყობას განურჩევლად რასისა, სქესისა, ენისა ან რელიგიისა.

სახელმწიფოთა ვალდებულებები და პოლიციის სამსახურის მონაწილეობა

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდება სამართლებრივად სავალდებულო ხელშეკრულებაა და მის დებულებებს ემორჩილება გაეროს წევრი ყველა სახელმწიფო. წესდების 56-ე მუხლი კონკრეტულ ვალდებულებას აკისრებს ყველა წევრ სახელმწიფოს, ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით ერთობლივად და ინდივიდუალურად განახორციელოს ქმედებები 55-ე მუხლში ჩამოყალიბებული მიზნების მისაღწევად.

ზოგიერთი ამ მიზანთაგანი უკვე ნახსენები იყო ზემოთ - თითოეული ადამიანის უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების საყოველთაო პატივისცემისა და დაცვის ხელშეწყობა.

მიუხედავად იმისა, რომ წესდებაში კონკრეტულად არ არის აღნიშნული უფლებები და თავისუფლებები, რომელთა პატივისცემა და დაცვა უნდა განხორციელდეს, მასში ნათლადაა გამოხატული სახელმწიფოთა ზოგადი ვალდებულებები თავიანთ საზღვრებში უზრუნველყონ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების პატივისცემა და დაცვა. მათ ევალებათ თავიანთ კონსტიტუციებსა და სამართლებრივ სისტემებში გაითვალისწინონ ღონისძიებები, რომლებიც ადამიანის უფლებათა პატივისცემასა და დაცვას უზრუნველყოფენ.

თუმცა, ამ ღონისძიებების მიზნების შესრულებისათვის აუცილებელია კანონის აღსრულება და ადამიანის უფლებათა დაცვა. ეს პასუხისმგებლობა უპირველეს ყოვლისა მთავრობებს ეკისრება და იგი მოიცავს სახელმწიფოს მხრიდან სხვადასხვა დროს განხორციელებულ ქმედებათა მთელ წყებას. კანონშემოქმედებისა და რესურსების განაწილების ძირითადი ფუნქციის გარდა აგრეთვე ჩართულია:

● სტრატეგიებისა და პრაქტიკის ფორმირება; და

● მთავრობის მთელ სპექტრში და მისდამი დაქვემდებარებულ ორგანზიაციებსა და დაწესებულებებში სტრუქტურებისა და სისტემების ჩამოყალიბება.

მაგალითად, პოლიციის სამსახურთან დაკავშირებით უნდა არსებობდეს გარე სტრუქტურები და სისტემები, რომლებიც, პოლიციის სამსახურის პროცესში ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის მიზნით უზრუნველყოფენ პოლიციის დაწესებულებებისა და პოლიციის მუშაკების პოლიტიკურ ანგარიშვალდებულებასა და სამართლებრივ ზედამხედველობას. თავის მხრივ ეს მოითხოვს პოლიციის ორგანიზაციების მართვის, მენეჯმენტისა და ადმინისტრირების დეტალური ასპექტების შემუშავებას.

ზემოაღნიშნული დასკვნები შეიძლება გაკეთდეს გაეროს წესდებით სახელმწიფოებზე დაკისრებული ზოგადი ვალდებულებების თვალსაზრისით, რომლის მიზანიცაა ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის ხელშეწყობა.

თუმცა, ვინაიდან წესდებაში ადამიანის კონკრეტული უფლებები და მისი პატივისცემისა და დაცვის კონკრეტული საშუალებები განსაზღვრული არ არის, სახელმწიფოზე დაკისრებული ფაქტიური ვალდებულებები ცვალებადობას განიცდის ადამიანის უფლებების იმ ხელშეკრულებათა რაოდენობისა და ტიპის მიხედვით, რომლის მონაწილე მხარეებსაც ისინი წარმოადგენენ.

ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებების ის დებულებები, რომლებიც პოლიციის სამსახურთანაა დაკავშირებული, ადამიანის უფლებებისა და სამართალდამცავი სფეროს სხვა სახის საერთაშორისო დოკუმენტების დებულებებთან ერთად ამ სახლემძღვანელოს მომდევნო თავებშია განხილული.

3.5. დისკუსიის ხელშემწყობი საკითხები

1. რატომ არის ესოდენ მნიშვნელოვანი კავშირი ერთის მხრივ საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას, ხოლო მეორე მხრივ ადამიანის უფლებათა პატივისცემას შორის?

2. პოლიციის სამსახურსა და ადამიანის უფლებებს შორის არსებული კავშირი აშკარაა. არის რაიმე კავშირი პოლიციის სამსახურსა და საერთაშორისო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას შორის?

3. ადამიანის უფლებათა დაცვისთვის პოლიციის გადამწყვეტი მნიშვნელობის ერთ-ერთი მიზეზი გახლავთ ის, რომ ადამიანის უფლებები კანონითაა დაცული, ხოლო კანონს სამართალდამცავი მუშაკები იცავენ. კიდევ რა მიზეზები არსებობს ამ კუთხით?

4. პოლიციის სამსახურის რომელ სფეროებშია უფრო მოსალოდნელი ადამიანის უფლებათა დარღვევა და რა გზებით ხდება ეს დარღვევები?

5. რატომ ვარაუდობენ, რომ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა დაცვა (მაგ. შრომის უფლება, ცხოვრების სათანადო პირობების უფლება) დამოკიდებულია სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა დაცვაზე (მაგ. პიროვნების თავისუფლების უფლება, არჩევნებში მონაწილეობის უფლება) და პირიქით?

3.6. წინადადებები მონაწილეთა ჯგუფური მუშაობისათვის

სავარჯიშო გადაწყვეტილების მიღებისათვის

დასვით საკითხი - „ადამიანის უფლებათა დაცვა პოლიციის ძირითადი ფუნქციაა - რა გზებით ახორციელებს პოლიცია ამ ფუნქციას“.

ჩაატარეთ სავარჯიშო მონაწილეებთან ერთად, რათა ჩამოაყალიბონ სხვადასხვა გზები, რომლითაც პოლიციას პრაქტიკულად შეუძლია დაიცვას ადამიანის უფლებები.

4.1. ინფორმაცია წინასიტყვაობისათვის

გარდა იმ დოკუმენტებისა, რომლებიც ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილს ქმნიან და სხვა ტექსტებისა, რომლებიც დაკავშირებულნი არიან სახელმძღვანელოს განსახილველ საკითხთან, 1945 წლიდან, გაეროს შექმნის შემდეგ, მთელი რიგი დოკუმენტები იქნა მიღებული.

გაეროს მიერ მომდევნო წლებში მიღებული ეს დოკუმენტები საერთაშორისო საზოგადოების წუხილზე მიუთითებს. მაგლითად:

მონობასთან, ყმობასთან, იძულებით შრომასთან და მონობის მსგავს ინსტიტუტებთან და პრაქტიკასთან დაკავშირებით კონვენცია მონობის შესახებ.

ომის დანაშაულთა და კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთან დაკავშირებით კონვენცია გენოციდის დანაშაულის აღკვეთისა და დასჯის შესახებ.

გაერთიანების თავისუფლებასთან დაკავშირებით კონვენცია გაერთიანების თავისუფლებისა და ორგანიზების უფლების დაცვის შესახებ.

ქორწინებისა და ოჯახის, ბავშვებისა და ახალაზრდების შესახებ კონვენცია ქორწინების, ქორწინების მინიმალური ასაკის განსაზღვრისა და ქორწინების რეგისტრაციის შესახებ

და კიდევ მრავალი სხვა.

შესავალი მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

ამ ქვესათაურში საკითხის ბუნება და მნიშვნელობა განხილულია სხვადასხვა სახის საერთაშორისო დოკუმენტების სტატუსის ახსნის მეშვეობით, რომელიც მე-4 ქვესათაურშია მოცემული.

განმარტებულია სამართალდაცვის სფეროსთან დაკავშირებული ზოგიერთი ძირითადი საკითხი.

შესავალი მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

ამ ქვესათაურში ჩამოთვლილი და აღწერილია ადამიანის უფლებათა დოკუმენტები, რომლებიც მნიშვნელოვანია სამართალდაცვისა და ზოგადად პოლიციის სამსახურისათვის.

პირველ რიგში განხილულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილი, შემდეგ ადამიანის უფლებათა რეგიონალური ხელშეკრულებები, და ბოლოს პოლიციის სამსახურთან დაკავშირებული სხვა დოკუმენტები - იმ თანმიმდევრობით, რა თანმიმდევრობითაც ისინი დეტალურად არის განხილული სახელმძღვანელოს მომდევნო თავებში.

მე-4 ქვესათაურში მითითებული ეს ყველა საერთაშორისო დოკუმენტი მოცემულია რაულ ვოლენბერგის სახელობის ინსტიტუტის ადამიანის უფლებათა დოკუმენტების კრებულში - იხ. სასწავლო სახელმძღვანელოს დანართი 3.

4.2. ძირითადი საკითხები

ამ თემის ძირითადი საკითხებია:

● ყველა სახელმწიფო, სხვადასხვა ხარისხით, ვალდებულია დაიცვას და წაახალისოს ადამიანის უფლებები;

● ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებები სავალდებულოა მისი მონაწილე სახელმწიფოებისათვის;

● ადამიანის უფლებათა დოკუმენტები, რომლებიც ხელშეკრულებებს არ წარმოადგენენ, სამართლებრივად სავალდებულო არ არიან, მაგრამ ისინი ძირითადად იმეორებენ ხელშეკრულებათა სამართლებრივად სავალდებულო დებულებებს, და ისინი აყალიბებენ სტანდარტებს, რომლებიც საშუალებას იძლევიან და ეხმარებიან სახელშეკრულებო დებულებათა შესრულებაში; და

● პოლიციის სამსახური მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა სფეროში სახელმწიფოს მიერ მისი საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულების ან შეუსრულებლობის თვალსაზრისით.

4.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

ქარტიები, პაქტები და კონვენციები სუვერენულ სახელმწიფოთა შორის დადებული სამართლებრივად სავალდებულო შეთანხმებებია. მათ აგრეთვე ხელშეკრულებებსაც უწოდებენ.

ხელშეკრულებები შეიძლება იყოს:

● ორმხრივი - ხელშეკრულება ორ სახელმწიფოს შორის; ან

● მრავალმხრივი - რომლის დებულებებიც რამოდენიმე სახელმწიფოს მიერ არის მიღებული.

ამ სასწავლო სახელმძღვანელოში მითითებული ხელშეკრულებები მრავალმხრივ ხელშეკრულებებს წარმოადგენს.

ხელშეკრულების საბოლოო მიღებამდე მის დებულებებსა და პირობებს იხილავენ საერთაშორისო ფორუმზე, როგორიცაა გაერთიანებულ ერების ორგანიზაცია ან რეგიონალური ფორუმი.

ტექსტის პროექტის შეთანხმების შემდეგ მას ფორუმზე ღებულობენ. ხელშეკრულების დებულებები სახელმწიფოებისათვის სავალდებულო ხდება მათ მიერ ხელშეკრულების რატიფიცირების შემდეგ. რატიფიცირება ერთ-ერთი გზაა, რომლითაც სახელმწიფო გამოხატავს თანხმობას, დაემორჩილოს ხელშეკრულების პირობებს - ეს არის მექანიზმი, რომლის მეშვეობითაც სახელმწიფოს კომპეტენტური სახელისუფლო ორგანოები ოფიციალურად ღებულობენ ხელშეკრულებას.

სახელმწიფოთა მიერ ხელშეკრულებაზე თანხმობის დადასტურების სხვა გზებია:

● ხელმოწერა - როდესაც არსებობს შეთანხმება, რომ ხელმოწერას ასეთი ძალა ექნება; და

● მიერთება - ჩვეულებრივი მეთოდია, რომლითაც სახელმწიფო ხდება იმ ხელშეკრულების მონაწილე მხარე, რომელზედაც მას ხელი არა აქვს მოწერილი.

მრავალმხრივი ხელშეკრულებები თითქმის ყოველთვის შეიცავენ მუხლს, სადაც ნათქვამია, რომ ხელშეკრულება ძალაში შევა მხოლოდ სახელმწიფოთა გარკვეული რაოდენობის მიერ მისი რატიფიცირების შემდეგ. მაგალითად, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი მიიღეს და ხელმოსაწერად, რატიფიცირებისა და შეერთებისათვის გაიხსნა გაეროს გენერალური ასამბლეის 1966 წლის 16 დეკემბერს 2200 A (XX) რეზოლუციის საფუძველზე. თუმცა, იგი ძალაში არ შესულა 1976 წლის 23 მარტამდე, სანამ მისი რატიფიცირება არ მოახდინა ან მას არ შეუერთდა 35 სახელმწიფო, როგორც ამას აღნიშნული დოკუმენტის 49-ე მუხლი მოითხოვდა.

დეკლარაციები და რეზოლუციები - ხელშეკრულებებისაგან იმით განსხვავდებიან, რომ ისინი სამართლებრივად სავალდებულო დოკუმენტებს არ წარმოადგენენ, მაგრამ მათი მომზადება ისევე ხდება, როგორც ხელშეკრულებების, ანუ, საერთაშორისო ფორუმზე განხილვისა და ამ ფორუმზე მიღების გზით.

მაგალითად, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია მიღებულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის 1948 წლის 10 დეკემბრის რეზოლუციით 217 A (III ).

ზოგიერთი დეკლარაცია ან რეზოლუცია, ან მათი ნაწილი, შესაძლოა დროთა განმავლობაში სავალდებულო გახდეს საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე, თუ მათი დებულებები ზოგადად დაფუძნდება სახელმწიფოთა პრაქტიკაში.

თუ დებულებები ასეთ სტატუსს მოიპოვებენ, ასეთ შემთხვევაში ამბობენ, რომ ისინი გახდნენ ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის ნაწილი.

ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლი მოიცავს საყოველთაოდ აღიარებულ ნორმებს ან სტანდარტებს, რომლებიც სახელმწიფო პრაქტიკის საფუძველზე განვითარდა. იგი სავალდებულოა ყველა სახელმწიფოსათვის ნებისმიერი სახელშეკრულებო ვალდებულების მუხედავად, რომელსაც მოცემული სახელმწიფო მიუერთდა თუ არა. წამების აკრძალვა წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ნორმის მაგალითს, რომელიც ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის ნაწილი გახდა.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია ხელშეკრულება არ არის და 1948 წელს, მისი მიღებისას, მის საფუძველზე სამართლებრივი ვალდებულებების დაკისრება გათვალისწინებული არ ყოფილა.

თუმცა, დღეისათვის

● სახელმწიფო პრაქტიკის;

● სამართლის დარგის მეცნიერთა შეხედულებებისა; და

● ზოგიერთი სასამართლოს მიერ გაკეთებული განცხადებების

გამო დეკლარაცია ან მისი ნაწილები ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის ნაწილი გახდა და აქედან გამომდინარე, იგი ყველა სახელმწიფოსათვის სავალდებულოა.

კოდექსები და პრინციპები - სამართლებრივად სავალდებულო დოკუმენტებს არ წარმოადგენენ. მიუხედავად ამისა მათ საერთაშორისო ორგანოები ღებულობენ, როგორიცაა გაეროს გენერალური ასამბლეა, რათა:

● გაიმეორონ და გააძლიერონ ხელშეკრულებათა სამართლებრივად სავალდებულო დებულებები;

● ჩამოაყალიბონ დეტალური და კონკრეტული სტანდარტები ამ დებულებათა შესრულების დახმარებისა და ხელშეწყობის მიზნით;

● შეიმუშავონ საქმიანობის კონკრეტულ სფეროში კარგი პრაქტიკის ტექნიკური სტანდარტები, რომლებიც გავლენას ახდენენ, ან რომლებზედაც გავლენას ახდენს ადამიანის უფლებათა სტანდარტები.

მაგალითად, ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირთა დაცვის გაეროს ძირითადი პრინციპები გაეროს გენერალური ასამბლეის 1988 წლის 9 დეკემბერის 43/173 რეზოლუციით იქნა მიღებული.

ეს დოკუმენტი სრულადაა განხილული ამ სასაწავლო სახელმძღვანელოს მე-8 და მე-9 თავში. ამ მომენტისათვის შემოვიფარგლებით იმის აღნიშვნით, რომ ძირითადი პრინციპები:

● განმეორებით ხაზს უსვამს წამების აკრძალვასა და პატიმრობაში მყოფ პირთა უფლებას ადამიანურ მოპყრობაზე;

● აფუძნებს პატიმრობაში მყოფ პირთა მიმართ მოპყრობის დეტალურ სტანდარტებს, რითაც უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს მათ მიმართ ადამიანური მოპყრობა; და

● აყალიბებს პოლიციის ტექნიკური საქმიანობის სტანდარტებს (მაგ. ეჭვმიტანილის დაკითხვა, რომელიც 21-ე პრინციპშია მოცემული).

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს შემდეგს:

● ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებში პოლიციის მუშაკთა გათვითცნობიერების ფარგლები, რომლებიც მათ საქმიანობას არეგულირებენ;

● უმნიშვნელოვანესი როლი, რომელსაც პოლიცია ასრულებს სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლით დაკისრებული სახელშეკრულებო ვალდებულებების შესრულებაში;

● კონკრეტული სამართალდამცავი დაწესებულებების მიერ შეტანილი წვლილი პოლიციის ეფექტური, კანონიერი და ჰუმანური საქმიანობის გავრცელებაში პოლიციის სხვადასხვა ფუნქციებთან დაკავშირებით.

4.4. არსებითი ინფორმაცია პრეზენტაციის შესახებ

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილი

იგი მოიცავს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციას და ორ საერთაშორისო პაქტს - ეკონომიკურ,

სოციალურ და კუტურულ უფლებათა შესახებ და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია

1945 წელს მიღებული გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდება:

● აცხადებს, რომ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ერთ-ერთი მიზანია ადამიანის უფლებათა და

● ძირითად თავისუფლებათა პატივისცემის ხელშეწყობა და წახალისება; და მის წევრებს ავალდებულებს მიიღონ ზომები ამ მიზნის მისაღწევად (მუხლი 55 და 56).

იმის გამო, რომ ქარტიაში მოცემული არ იყო ადამიანის უფლებათა მთელი სპექტრი რომელიც დაცვას საჭიროებს, ახლადშექმნილი ორგანოს ერთ-ერთ პირველ ამოცანას წარმოადგენდა დოკუმენტის შექმნა, რომლშიც ეს უფლებები იქნებოდა განსაზღვრული. ეს ამოცანა განხორციელდა ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციით, რომელიც გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 1948 წლის 10 დეკემბრის 217 (III ) რეზოლუციით მიიღო.

დეკლარაციაში 30 მუხლია და იგი მოიცავს ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებსაც იგი პრეამბულაში განმარტავს როგორც „საერთო სტანდარტებს, რომლის შესრულებას უნდა ესრაფვოდეს ყველა ხალხი და ყველა სახელმწიფო“.

პრეამბულაში აგრეთვე გაცხადებულია, რომ ,,ყოველი ადამიანი და საზოგადოების ყოველი ორგანო“ უნდა მიისწრაფვოდეს სწავლა-განათლების მეშვეობით ხელი შეუწყოს დეკლარაციაში ჩამოყალიბებულ უფლებათა და თავისუფლებათა პატივისცემას.

დეკლარაცია შეიცავს როგორც სამოქალაქო და პოლიტიკურ, ისე ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებს.

პირველ მუხლში ხაზგასმულია, რომ:

ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით. ხოლო მეორე მუხლი აცხადებს, რომ:

ყველა უფლება და თავისუფლება მინიჭებული აქვს ყველა ადამიანს განურჩევლად რაიმე განსხვავებისა რასის, კანის ფერის, სქესის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური მრწამსის, ეროვნული თუ სოციალური წარმომავლობის, ქონებრივი, წოდებრივი თუ სხვა მდგომარეობის საფუძველზე.

მასში აგრეთვე მითითებულია მოვალეობებზე. მუხლი 29 აცხადებს, რომ ყოველ ადამიანს აქვს მოვალეობა საზოგადოების წინაშე, რადგან „მხოლოდ საზოგადოებაშია შესაძლებელი მისი პიროვნების თავისუფალი და სრული განვითარება“.

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილის ძირითად დოკუმენტს წარმოადგენს. მას უდიდესი მორალური და პოლიტიკური ძალა აქვს და მიჩნეულია, რომ მისი ზოგიერთი - თუ არა ყველა - დებულება ჩვეულებითი საერთაშორისო სამართლის ნაწილი გახდა.

ორი საერთაშორისო პაქტი

ვინაიდან ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პირვანდელი სტატუსი იგივე იყო, რაც გაეროს გენერალური ასამბლეის სხვა რეზოლუციების, ანუ იგი სამართლებრივად არასავალდებულო რეკომენდაციას წარმოადგენდა, ნათელი გახდა, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვა უნდა განხორციელებულიყო ხელშეკრულების საფუძველზე.

ასეთმა მიდგომამ საფუძველი დაუდო ორი პაქტის მიღებას; ესენია - საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ და საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ.

ეს ხელშეკრულებები მიღებულ იქნა 1966 წლის 16 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 2200 A (XXI) რეზოლუციით. თუმცა ისინი ძალაში არ შესულა შესაბამისად 1976 წლის 3 იანვრამდე და 23 მარტამდე, ანუ იმ დრომდე, სანამ მათი რატიფიცირება არ მოახდინა მოთხოვნილი რაოდენობის სახელმწიფომ.

ისინი წარმოადგენენ სამართლებრივად სავალდებულო დოკუმენტებს იმ სახელმწიფოთათვის, რომლებმაც მოახდინეს მათი რატიფიცირება ან შეურთდნენ აღნიშნულ დოკუმენტებს.

განუყოფლობა და ურთიერთდამოკიდებულება - მიუხედავად იმისა, რომ ორი პაქტი სხვადასხვა კატეგორიის უფლებებს იცავს, მათ ერთიანობაში განიხილავენ. თითოეულის პრეამბულაში მითითებულია მეორე დოკუმენტზე და აღნიშნულია, რომ ერთი კატეგორიის უფლებებით სარგებლობა დამოკიდებულია მეორე კატეგორიის უფლებებით სარგებლობაზე.

ეს გახლავთ გაეროს ადამიანის უფლებათა ძირითადი დოქტრინის ასახვა, რომელიც გაეროს გენერალური ასამბლეის მრავალი რეზოლუციითაა დადასტურებული და რომლის საფუძველზეც ადამიანის ყველა უფლება არის ,,განუყოფელი და ურთიერთდამოკიდებული“.

ვალდებულებათა სხვადასხვა ფორმები - უფლებათა განსხვავებული კატეგორიების გარდა, რომლებსაც თითოეული პაქტი იცავს, მნიშვნელოვანი სხვაობაა ვალდებულების ფორმებს შორის, რომელსაც თითოეული დოკუმენტი მის მონაწილე სახელმწიფოს აკისრებს.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის მე-2.1 მუხლი აცხადებს, რომ პაქტის თითოეული მონაწილე სახელმწიფო კისრულობს ვალდებულებას:

„პატივი სცეს და მისი ტერიტორიის ფარგლებში და მის იურისდიქციაში მყოფი ყველა პირი უზრუნველყოს წინამდებარე პაქტით აღიარებული უფლებებით“, მაშინ როდესაც ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა პაქტის მე-2.1 მუხლი აცხადებს, რომ თითოეულ მონაწილე სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება:

„მისთვის ხელმისაწვდომი რესურსების გამოყენებით გადადგას ნაბიჯები ამ პაქტით აღიარებულ უფლებათა თანდათანობითი, სრული განხორციელებისათვის“.

ვალდებულებათა ეს განსხვავებული ფორმები, რომლებიც გამოხატულია როგორც:

● აბსოლუტური და დაუყოვნებელი - სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტში; და

● ფარდობითი და თანდათანობითი - ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა პაქტში,

განსხვავებულ ფარდობით ხარჯებს ასახავენ, რომელიც სჭირდება თითოეული ხელშეკრულებით დაცული უფლებების უზრუნველყოფას ან განხორციელებას.

იდენტური სტრუქტურა - თითოეული პაქტი იდენტურადაა სტრუქტურირებული; ისინი შეიცავენ პრეამბულას და ექვს ნაწილს:

პირველი ნაწილი - თითოეულ დოკუმენტში იდენტური ტერმინებით განიხილავს ხალხთა თვითგამორკვევის უფლებას.

მეორე ნაწილი - მოიცავს ხელშეკრულების დანარჩენი ნაწილისათვის ზოგადი გამოყენების მუხლებს, მაგალითად:

● ვალდებულების ფორმა, რომელსაც ხელშეკრულება მონაწილე სახელმწიფოებს აკისრებს; და

● დისკრიმინაციის დაუშვებლობის დებულება.

დისკრიმინაციის დაუშვებლობის ცნება ადამიანის უფლებათა დაცვისა და წახალისების მთავარ კონცეფციას წარმოადგენს. ორივე საერთაშორისო პაქტი მონაწილე სახელმწიფოებისაგან მოითხოვს, რომ მათში აღიარებული უფლებებით სარგებლობა უნდა განხორციელდეს:

,,“ეროვნული ან სოციალური წარმომავლობის, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადების ან სხვა გარემოებათა მიხედვით ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე“.

მესამე ნაწილი - აყალიბებს ხელშეკრულებით დაცულ კონკრეტულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. მაგალითად, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა პაქტი იცავს ისეთ უფლებებს, როგორიცაა:

● შრომის უფლება, სოციალური უზრუნველყოფის უფლება და ცხოვრების სათანადო დონის უფლება;

ხოლო სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტი იცავს ისეთ უფლებებს, როგორიცაა:

● სიცოცხლის უფლება, აზრისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლება, და სახელმწიფო საქმეთა წარმოებაში მონაწილეობის უფლება.

ნაწილი მეოთხე - აფუძნებს შესაბამის საერთაშორისო ორგანოს, რომელიც ხელშეკრულების შესრულებას უზრუნველყოფს. განსაზღვრულია ორგანოს ფუნქციები და პროცედურები.

ნაწილი მეხუთე და მეექვსე ეხება პროცედურულ საკითხებს, რომლებიც ამ სახელმძღვანელოს თემასთან დაკავშირებული არ არის.

რეგიონალური ხელშეკრულებები

ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტია

ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტია მიღებულია 1981 წელს აფრიკის ერთობის ორგანიზაციის

სახელმწიფოთა და მთავრობათა მეთაურების მეთვრამეტე ასამბლეაზე.

ქარტია ძალაში შევიდა 1986 წლის 21 ოქტომბერს. იგი იცავს:

● სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს

● ზოგიერთ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებას;

● „მესამე თაობის“ ზოგიერთ უფლებას - მშვიდობის, სოლიდარობის, ჯანსაღი გარემოს და განვითარების უფლებებს

და იგი აყალიბებს ინდივიდუალური პირის მოვალეობებს ოჯახის, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს წინაშე.

აფრიკის ერთობის ორგანიზაციის იმ წევრებს, რომლებიც ქარტიის მონაწილე მხარეს წარმოადგენენ, ქარტიის დებულებათა შესაბამისად მოეთხოვებათ მიიღონ საკანონმდებლო და სხვა ზომები ქარტიის დებულებათა შესრულების მიზნით.

ადამიანისა და ხალხთა უფლებათა უზრუნველყოფასა და წახალისებაზე ორი ორგანოა პასუხისმგებელი:

● ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული კომისია; და

● აფრიკის ერთიანობის ორგანიზაციის სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურთა ასამბლეა.

ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია

ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია ძალაში შევიდა 1969 წლის 22 ნოემბერს, მას შემდეგ რაც მას თორმეტმა სახელმწიფომ მოაწერა ხელი სან ჰოსეში (პუერტო რიკო) გამართულ ადამიანის უფლებათა ამერიკის კონტინენტის ქვეყნების საგანგებო კონფერენციაზე.

იგი იცავს სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს. ეკონომიკური და სოციალური უფლებები ჩამოყალიბებულია ამერიკულ სახელმწიფოთა ორგანიზაციის წესდებაში, ხოლო კონვენციის 26-ე მუხლი მონაწილე სახელმწიფოებს ავალდებულებს გადადგან ნაბიჯები წესდებაში ჩამოყალიბებულ უფლებათა განხორციელებისათვის. კონვენციის მონაწილე სახელმწიფობს ეკისრებათ ვალდებულება:

● პატივი სცენ კონვენციით აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს; და

● უზრუნველყონ მათი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ყველა ადამიანის მიერ ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით სრული და თავისუფალი სარგებლობა.

სახელმწიფოთა მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებაზე პასუხისმგებელ უფლებამოსილ ორგანოებს წარმოადგენენ ამერიკული კომისია და ადამიანის უფლებათა ამერიკული სასამართლო.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია

ამ დოკუმენტს ჩვეულებრივ ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას უწოდებენ. მას ხელი მოაწერეს რომში, 1950 წლის 4 ნოემბერს, ხოლო ძალაში შევიდა 1953 წლის 3 სექტემბერს.

კონვენცია იცავს სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს. ეკონომიკურ და სოციალურ უფლებებს იცავს ევროპის სოციალური ქარტია, რომელიც 1961 წელს შევიდა ძალაში. ამ ქარტიის საფუძველზე ევროპის საბჭოს წევრი სახელმწიფოები ვალდებულებას იღებენ ძალისხმევა მიმართონ ცხოვრების დონის გაუმჯობესებისკენ და ხელი შეუწყონ თავიანთი მოსახლეობის სოციალური კეთილდღეობის გაუმჯობესებას.

კონვენციით დადგენილი უფლებები და პროცედურები გავრცელდა და განვითარდა კონვენციის ოქმებით. მაგალითად, კონვენციის პირველი ოქმის პირველი მუხლი ადგენს უფლებას, რომელიც კონვენციაში გათვალისწინებული არ არის. ეს გახლავთ საკუთრების მშვიდობიანი განკარგვის უფლება.

კონვენციის მაღალ ხელშემკვრელ მხარეებს მოეთხოვებათ მათი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი თითოეული ადამიანი უზრუნველყონ კონვენციითა და მისი ოქმებით განსაზღვრული უფლებებითა და თავისუფლებებით. მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებაზე ზედამხედველობის მიზნით შეიქმნა ევროპული კომისია და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო. თუმცა, 1998 წელს, არასრული განაკვეთით მომუშავე ეს ორგანოები შეცვალა მუდმივმოქმედმა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ. საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ კონვენციის ორგანოები ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ეფექტურია ხელშეკრულებათა საზედამხედველო და აღმასრულებელ ორგანოებს შორის.

შენიშვნა: როდესაც პროგრამები მზადდება იმ ქვეყნის პოლიციის მუშაკებისათვის, სადაც ძალაშია რეგიონალური ხელშეკრულება, მითითება უნდა გაკეთდეს ხელშეკრულების დებულებებზე, რომლებიც პროგრამით გათვალისწინებულ თემებთანაა დაკავშირებული.

პოლიციის სამსახურთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებათა სხვა საერთაშორისო დოკუმენტები

ზოგიერთი დოკუმენტი ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს ერთზე მეტ თავშია მოხსენიებული.

აქ ისინი დაჯგუფებული და დეტალურად განხილულია მოცემული თავის პირველ განყოფილებაში.

განყოფილება 1 - პროფესიული კონტექსტი

სამართალდამცავ მუშაკთა ქცევის კოდექსი - მიღებულ იქნა გაეროს გენერალური ასამბლეის 1979 წლის 17 დეკემბრის 34/169 რეზოლუციით.

გენერალური ასამბლეის რეზოლუცია აღიარებს, რომ სამართალდამცავ მუშაკთა ქცევის კოდექსის მიღება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია იმ მრავალ ღონისძიებათა შორის, რომელიც უზრუნველყოფს მოქალაქეთა უფლებებისა და ინტერესების დაცვას სამართალდამცავი მუშაკებისაგან, რომლებიც მათ ემსახურებიან.

გენერალური ასამბლეა სახელმწიფოებს ურჩევს კოდექსის მიღებისას გულდასმით გაითვალისწინონ მისი გამოყენება ეროვნული კანონმდებლობის ან პრაქტიკის სტრუქტურაში, როგორც პრინციპების ერთობლიობა, რომლითაც სამართალდამცავ მუშაკებზე ზედამხედველობა ხორციელდება.

ქცევის კოდექსი რვა მუხლს შეიცავს. თითოეულ მათგანს თან ახლავს განმარტებითი კომენტარი და იგი აყალიბებს პირობებს ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა:

● ადამიანის ღირსების პატივისცემა და ადამიანის უფლებათა დაცვა;

● ძალის გამოყენება;

● წამების აკრძალვა; და

● კორუფციული ქმედებები.

გენერალური ასამბლეა თავის რეზოლუციაში - რომლითაც კოდექსი იქნა მიღებული - აცხადებს, რომ იგი წარმოადგენს სამართალდამცავთა იმ მნიშვნელოვანი ამოცანის არსს, რომელსაც სამართალდამცავები ახორციელებენ გულმოდგინედ და ღირსებით, ადამიანის უფლებათა პრინციპების შესაბამისად.

განყოფილება 4 - პოლიციის ძალაუფლება და ადამიანის უფლებათა პატივისცემა

სამართალდამცავი მუშაკების მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები - მიიღეს 1990 წლის 7 სექტემბერს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მერვე კონგრესზე, რომელიც დანაშაულის პრევენციისა და დამნაშავეთა მიმართ მოპყრობის საკითხებს მიეძღვნა.

ძირითადი პრინციპების მიღებით კონგრესი წევრ სახელმწიფოებს მოუწოდებს:

● თავიანთი კანონმდებლობის სისტემასა და პრაქტიკაში გაითვალისწინონ და პატივი სცენ აღნიშნულ პრინციპებს; და

● უზრუნველყონ მათი პატივისცემა სამართალდამცავი ორგანოების მუშაკების, მთავრობის აღმასრულებელი შტოს წევრების, მოსამართლეების, იურისტების, კანონმდებელთა და ზოგადად საზოგადოების მხრიდან.

დოკუმენტი 26 ძირითად პრინციპს შეიცავს, რომლებიც ეხებიან ისეთ საკითხებს, როგორიცაა:

● სამართალდამცავი მუშაკების მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების შესახებ ეროვნული წესებისა და დებულებების მიღება;

● ძალის დიფერენცირებული გამოყენებისათვის საჭირო აღჭურვილობა;

● შემთხვევები, როდესაც პირის წინააღმდეგ შესაძლებელია ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება;

● ძალის გამოყენება უკანონო შეკრებების დროს;

● კვალიფიკაცია და წვრთნა; და

● სამართალდამაცავი მუშაკების პირადი პასუხისმგებლობა მათ საკუთარ ან მათდამი დაქვემდებარებულ პირთა ქმედებებზე.

დოკუმენტის პრეამბულაში აღიარებულია, რომ:

● სამართალდამცავ მუშაკთა შრომა უდიდესი მნიშვნელობის მქონე სოციალური სამსახურია, და რომ საჭიროა ასეთ მუშაკთა შრომის პირობებისა და მდგომარეობის შენარჩუნება ან გაუმჯობესება; და

● სამართალდამცავი მუშაკების სიცოცხლისა და უსაფრთხოებისადმი არსებული საფრთხე მთელი საზოგადოების სტაბილურობისადმი საფრთხეს წარმოადგენს.

უკანონო, თვითნებური ან დაუფიქრებელი სიცოცხლის მოსპობის ეფექტური პრევენციისა და გამოძიების პრინციპები - მიღებულია გაეროს ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 1989 წლის 24 მაისის 1989/65 რეზოლუციით.

რეზოლუცია, რომლითაც პრინციპებია მიღებული, მიუთითებს:

● სიცოცხლის უფლებაზე, როგორც იგი აღიარებულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 მუხლში და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-6 მუხლში; და

● გაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუციებზე, სადაც გამოთქმულია შეშფოთება ძალადობით ან არანებაყოფლობით გაუჩინარებასთან და სიცოცხლის უკანონო მოსპობასთან დაგმობასთან დაკავშირებით.

დოკუმენტში მოცემულია ოცი პრინციპი, რომელიც ეხება:

● სიცოცხლის უკანონო მოსპობის აღკვეთას;

● ასეთი სახის სიცოცხლის მოსპობის შემთხვევების გამოძიებას; და

● გამოძიების შემდგომ სამართალწარმოებას.

სიცოცხლის უკანონო მოსპობის აღკვეთის პრინციპები შეიცავს შემდეგ მოთხოვნებს:

● ასეთი სახის სიცოცხლის მოსპობა კანონით უნდა იქნეს აკრძალული; და

● უნდა დაწესდეს მკაცრი კონტროლი იმ მუშაკებზე, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან დაკავებასა და დაპატიმრებაზე; და მათზე, რომლებსაც აქვთ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების უფლება.

სიცოცხლის უკანონო მოსპობის შემთხვევების გამოძიების პრინციპები:

● მოითხოვს სიცოცხლის უკანონო მოსპობის ყველა საეჭვო შემთხვევის დეტალურ, დაუყოვნებელ და მიუკერძოებელ გამოძიებას; და

● გამოძიების პროცესის დახმარების მიზნით სხვა მოთხოვნების ჩამოყალიბებას.

დეკლარაცია ყველა ადამიანის დაცვის შესახებ წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისაგან ან სასაჯელისაგან - მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 1975 წლის 9 დეკემბრის 3452(XXX) რეზოლუციით.

დეკლარაციაში 12 მუხლია და იგი მოითხოვს, რომ:

● სამართალდამცავ მუშაკთა ტრეინინგი სრულად ითვალისწინებდეს წამების აკრძალვას;

● ეს აკრძალვა ჩართული იყოს ზოგად წესებსა და ინსტრუქციებში, რომლებსაც გამოსცემენ პატიმრებსა და დაკავებულებზე პასუხისმგებელი პირები;

● სახელმწიფოები სისტემატურად ამოწმებდნენ დაკითხვის მეთოდებსა და პრაქტიკას; და

● ხდებოდეს წამების სავარაუდო ფაქტების გამოძიება.

კონვენცია წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ - მიღებულ იქნა და ხელმოსაწერად, რატიფიცირებისა და შეერთებისათვის გაიხსნა 1984 წლის 10 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 29/46 რეზოლუციის თანახმად. იგი ძალაში შევიდა 1987 წლის 26 ივნისს და სამართლებრივად სავალდებულო დოკუმენტს წარმოადგენს მისი მონაწილე სახელმწიფოებისათვის.

კონვენცია დეკლარაციაზეა დაფუძნებული და იგი მის მრავალ დებულებას იმეორებს და ავრცობს. კონვენცია აგრეთვე:

● შეიცავს დებულებებს, რომელთა თანახმადაც სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა ეკისრებათ წამებაში დადანაშაულებულ პირებს, მიუხედავად მათი ეროვნებისა, ან თუ სად ჰქონდა ადგილი დანაშაულის ფაქტს; და

● აფუძნებს კომიტეტს, რომელიც დახმარებას უწევს კონვენციის დებულებების განხორციელებას.

ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული ყველა პირის დაცვის ძირითადი პრინციპები - მიღებულია გენერალური ასამბლეის 1988 წლის 9 დეკემბრის 43/173 რეზოლუციით.

გენერალური ასამბლეა რეზოლუციის საშუალებით ითხოვს, რომ ყველა ძალისხმევა მიმართონ ძირითადი პრინციპების საყოველთაო აღიარებისა და პატივისცემისათვის.

იგი ძალზე პრაქტიკული დოკუმენტია, სადაც გათვალისწინებულია პოლიციის მუშაკთა შრომის მნიშვნელობა. პატიმრობაში მყოფ პირთა მიმართ მოპყრობის სტანდარტებთან ერთად მასში მოცემულია დეტალური სახელმძღვანელო პრინციპები, თუ როგორ უნდა მოხდეს ამ სტანდარტების დაცვა.

დოკუმენტი შეიცავს 39 პრინციპს. პირველ პრინციპში ჩამოყალიბებულია ყველა დაკავებულის ან პატიმრის მიმართ ადამიანური მოპყრობის ძირითადი მოთხოვნა. მეექვსე პრინციპში კვლავ გამეორებულია წამების აკრძალვა.

პრინციპები მოიცავს ისეთ მოთხოვნებს, როგორიცაა:

● დაკავებასა და დაპატიმრებაზე სასამართლო კონტროლი;

● ადვოკატზე და ოჯახზე მისაწვდომობა;

● დაპატიმრებულთა დაკითხვა;

● დაკავებულ და დაპატიმრებულ პირებზე სათანადო ჩანაწერების უზრუნველყოფა; და

● პრინციპის მოთხოვნებთან შეუთავსებელი გზით მოპოვებულ მტკიცებულებათა დაუშვებლობა.

პატიმართა მიმართ მოპყრობის სტნდარტული მინიმალური წესები - მიღებულ იქნა 1955 წელს გაეროს პირველ კონგრესზე, რომელიც მიეძღვნა დანაშაულისა და დამნაშავეთა მიმართ მოპყრობის საკითხებს, ხოლო შემდგომში იგი დამტკიცდა ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 1957 წლის 13 ივლისის 663 C(XXIV) და 1977 წლის 13 მაისის 2076 (LXII) რეზოლუციებით.

დოკუმნეტში 96 მუხლია და მასში მოცემულია პატიმართა მიმართ მოპყრობისა და საპატიმრო დაწესებულებათა მართვის ზოგადად აღიარებული კარგი პრაქტიკის დებულებები.

წესები ძირითადად ეხება სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში მყოფ პატიმართა მიმართ მოპყრობას, ამასთან ნაკლებად ითვალისწინებს პოლიციის მიერ დაკავებულ პირებს. თუმცა, 84-93 წესები ეხება „პირებს, რომლებიც დაკავებულნი არიან და სასამართლო პროცესს ელოდებიან“ და ამდენად ისინი პირდაპირ კავშირში არიან სამართალდამცავ მუშაკებთან.

გაეროს სტანდარტული მინიმალური წესები არასარულწლოვანთა მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის - მიღებულ იქნა გაეროს გენერალური ასამბლეის 1985 წლის 19 დეკემბრის 40/33 რეზოლუციით.

დოკუმენტი შეიცავს 30 წესს. თითოეულ მათგანს ახლავს განმარტებითი კომენტარი და იგი 6 ნაწილადაა დაყოფილი.

მეორე ნაწილი, სადაც 30 წესია, „გამოძიებასა და სისხლისსამართლებრივ დევნას ეხება” და მოიცავს წესებს შემდეგ საკითხებზე:

● მშობლების ან მეურვეთა შეტყობინება არასრულწოლოვანის დაკავების დროს;

● მოსამართლის ან სხვა კომპეტენტური ორგანოს მიერ დაყოვნების გარეშე განთავისუფლების საკითხის განხილვა; და

● არასრულწოლოვან დამნაშავეთათვის სისხლის სამართლის პროცესის აცილება.

გაეროს თავისუფლებააღკვეთილ არასრულწოლოვანთა დაცვის წესები - მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 1991 წლის 2 აპრილის 45/113 რეზოლუციით. დოკუმენტი შეიცავს პრეამბულასა და 87 წესს და იგი ხუთ ნაწილადაა დაყოფილი.

მესამე ნაწილი - „დაკავებული ან წინასწარ პატიმრობაში მყოფი არასრულწლოვანები“ - ყველაზე უფრო უშუალო კავშირშია პოლიციის მუშაკებთან. ამ ნაწილის ორ მუხლში აქცენტი გაკეთებულია უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე და საგანგებო მოპყრობაზე, რომელსაც ეს სტატუსი ითვალისწინებს.

მუხლები აყალიბებენ ძირითად წესებს, რომლებიც განსაზღვრავენ პირობებს ადრე ნასამართლეობის არმქონე არასრულწლოვანთა დაპატიმრებისათვის.

ბავშვის უფლებათა კონვენცია - მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 1989 წლის 20 ნოემბრის 44/25 რეზოლუციით. იგი განსაკუთრებული მნიშვნელობის დოკუმენტია ბავშვთა დაცვის თვალსაზრისით და სამართლებრივად სავალდებულოა მისი მონაწილე სახელმწიფოებისათვის.

კონვენციაში 54 მუხლია. პოლიციის მუშაკებთან დაკავშირებულია ის მუხლები, რომლებიც მოითხოვენ, დაცული იქნეს:

● ბავშვთა უფლებები, პატიმრობაში მყოფ ბავშვთა უფლებების ჩათვლით;

● ბავშვები ექსპლუატაციისაგან;

● ბავშვები საგანგებო გარემოებებში, მაგალითად, როდესაც ისინი არიან ლტოლვილები, ან შეიარაღებული კონფლიქტების დროს.

განყოფილება 5 - პოლიციის ფუნქციები და ადამიანის უფლებები

დანაშაულისა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შედეგად დაზარალებულთა მართლმსაჯულების ძირითადი პრინციპების დეკლარაცია - მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის 1995 წლის 29 ნოემბრის 40/43 რეზოლუციით.

დეკლარაციაში 21 პრინციპია. დანაშაულის შედეგად დაზარალებულებთან დაკავშირებული პრინციპები მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა - მართლმსაჯულებაზე და სამართლიან მოპყრობაზე ხელმისაწვდომობა, რესტიტუცია, კომპენსაცია და დახმარება.

ჟენევის 1949 წლის ოთხი კონვენცია და მათი 1977 წლის დამატებითი ოქმები შეიცავენ:

ჟენევის I კონვენციას - მოქმედ ჯარში დაჭრილთა და ავადმყოფთა დაცვის შესახებ;

ჟენევის II კონვენცია - სამხედრო-საზღვაო ძალების რიგებიდან დაჭრილთა, ავადმყოფთა და საზღვაო კატასტროფების დროს დაზარალებულთა დაცვის შესახებ;

ჟენევის III კონვენცია - სამხედრო ტყვეთა დაცვის შესახებ;

ჟენევის IV კონვენცია - ომიანობის დროს სამოქალაქო პირთა დაცვის შესახებ;

ჟენევის 1949 წლის კონვენციის I დამატებითი ოქმი - საერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებული კონფლიქტების მსხვერპლთა დაცვის შესახებ; და

ჟენევის 1949 წლის კონვენციის II დამატებითი ოქმი - არასაერთაშორისო ხასიათის შეიარაღებული კონფლიქტების მსხვერპლთა დაცვის შესახებ.

ეს ძალზე მნიშვნელოვანი და დეტალური ხელშეკრულებები საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის ნაწილს წარმოადგენენ. ისინი გამოიყენებიან მხოლოდ შეიარაღებული კონფლიქტების დროს, მაგრამ ზოგიერთი დებულება რელევანტურია პოლიციის სამსახურთან საერთაშორისო ხასიათის არეულობის და დაძაბულობის დროს.

დეკლარაცია რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ - მიღებულ იქნა გაეროს გენერალური ასამბლეის 1963 წლის 20 ნოემბრის 1940(XVIII) რეზოლუციით.

დეკლარაცია შეიცავს 11 მუხლს. იგი კრძალავს სხვადასხვა ფორმის დისკრიმინაციას რასის, კანის ფერის ან ეთნიკური წარმომავლობის ნიშნით და მოითხოვს კონკრეტული ღონისძიებების გატარებას მათი აღმოფხვრის მიზნით.

საერთაშორისო კონვენცია რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ - მიღებულ იქნა და ხელმოსაწერად გაიხსნა 1965 წლის 21 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 2106A(XX) რეზოლუციის საფუძველზე.

კონვენციაში 25 მუხლია და რასის, კანის ფერის, ეროვნების ან ეთნიკური წარმომავლობის ნიშნით დისკრიმინაციის აღმოფხვრის მოთხოვნის დებულებების გარდა იგი აყალიბებს დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტს, რომლის მიზანიცაა ამ დებულებათა დაცვა.

ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის დეკლარაცია - გამოცხადებულ იქნა გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ 1967 წლის 7 ნოემბერს, 2263 (XXII) რეზოლუციით. მასში 11 მუხლია, რომელშიც ჩამოყალიბებულია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის მიზნით შემუშავებული დებულებები და უზრუნველყოფს მამაკაცთა და ქალთა თანასწორობის პრინციპის დაკმაყოფილებას.

კონვენცია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ - მიღებულ იქნა და ხელმოსაწერად, რატიფიცირებისა და შეერთებისათვის გაიხსნა 1979 წლის 18 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 34/180 რეზოლუციის საფუძველზე.

კონვენცია 30 მუხლს შეიცავს და იგი გარდა იმ დებულებებისა, რომლებიც აყალიბებენ ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის და გამოვლინების აღკვეთას, ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტსაც აფუძნებს, რომელიც კონვენციის განხორციელების მიმდინარეობას განიხილავს.

დეკლარაცია რელიგიის ან რწმენის საფუძველზე ყველა ფორმის შეუწყნარებლობისა და დისკრიმინაციის აღმოფხვრის შესახებ - იგი გამოცხდებულ იქნა 1981 წლის 25 ნოემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 36/55 რეზოლუციით. მასში 8 მუხლია, რომლებიც იცავენ აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლებას და მოითხოვენ რელიგიის ან რწმენის საფუძველზე დისკრიმინაციის თავიდან აცილებასა და აღმოფხვრას.

4.5. დისკუსიის ხელშემწყობი საკითხები

1. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია ალბათ ყველაზე უფრო ცნობილი დოკუმენტია. არის იგი სათანადოდ ცნობილი? რა გზით შეიძლება იგი და მასში მოცემული დებულებები უფრო მეტი ადამიანისათვის გახდეს ცნობილი?

2. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში „საზოგადოების წინაშე მოვალეობები” 29-ე მუხლშია მოცემული. რა გზებით შეიძლება სახელმწიფოს კონკრეტულმა მოქალაქემ დააკმაყოფილოს ამ მუხლით მოთხოვნილი ვალდებულებები?

3. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში არის საკუთრების უფლება. ორი საერთაშორისო პაქტიდან არცერთში არ არის დაცული ეს უფლება. არის ეს სერიოზული ხარვეზი?

4. ადამიანის უფლებათა სამი რეგიონალური ხელშეკრულება ძირითადად იმავე უფლებებს იცავს, რომლებიც აღიარებულია საერთაშორისო პაქტში სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ. რა უპირატესობა აქვს რეგიონალური ხელშეკრულებების არსებობას?

5. არსებობს მთელი რიგი საერთაშორისო დოკუმენტებისა, რომლებიც დაკავშირებული არის სამართალდამცავ სისტემასთან და ზოგადად პოლიციის სამსახურთან. უნდა იცოდნენ თუ არა პოლიციის მუშაკებმა მათ შესახებ, თუ მათთვის საკმარისია თავიანთი ეროვნული კანონმდებლობისა და წესების ცოდნა?

4.6. წინადადებები მონაწილეთა ჯგუფური მუშაობისათვის

სამუშაო ჯგუფის სავარჯიშო

დაყავით მონაწილეები ჯგუფებად და დაურიგეთ მათ ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა საერთაშორისო პაქტისა და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის ეგზემპლარები. სთხოვეთ მათ:

1. შეარჩიონ თითოეული პაქტიდან მათი აზრით ხუთი უმნიშვნელოვანესი უფლება.

2. შეარჩიონ ხუთი ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლება, რომლებიც მათი აზრით ყველაზე უკეთ მიუთითებენ ქვეყანაში „ცხოვრების დონეზე“.

3. განიხილონ „ურთიერთდამოკიდებულებისა და განუყოფლობის“ ცნების მნიშვნელობა ორივე პაქტში გამოხატულ უფლებათა სხვადასხვა კატეგორიებისათვის.

4. განიხილონ „ეფექტური სამართლებრივი დაცვის“ უფლების მნიშვნელობა, რომელიც სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის 2.3. მუხლითაა აღიარებული.

სთხოვეთ ჯგუფებს პლენარულ სხდომაზე განიხილონ მათ მიერ ცალ-ცალკე შემუშავებული შედეგები.

5.1. ინფორმაცია წინასიტყვაობისათვის

ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების საერთაშორისო სტანდარტების ჩამოყალიბება ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის უზრუნველყოფის პირველი ნაბიჯია.

სტანდარტების შეთანხმების შემდეგ საჭიროა ამ სტანდარტების ზედამხედველობისა და აღსრულების საერთაშორისო საშუალებების შექმნა.

ამ თავში განხილული „ზედამხედველობისა და აღსრულების საშუალებები“ ის საერთაშორისო მექანიზმებია, რომლებიც ჩამოყალიბდა სახელმწიფოთა მიერ ადამიანის უფლებათა დაცვისა და ხელშეწყობის სფეროში მათი საერთაშორისო სამართლებრივი ვალდებულებების შესრულების უზრუნველყოფის მიზნით.

ამ სახელმძღვანელოს მე-3 და მე-4 თავში უკვე იყო მითითებული ზოგიერთ ვალდებულებასა და მათგან გამომდინარე ღონისძიებებზე:

● სახელმწიფოს კონსტიტუციური და სამართლებრივი მოწყობა; და

● მთავრობის პოლიტიკა, პრაქტიკა, სტრუქტურა და სისტემა.

წინასიტყვაობა მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

ამ სათაურით თემის ბუნება და მნიშვნელობა განხილულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალსა და სახელმწიფოთა ეროვნულ კანონმდებლობას შორის ურთიერთდამოკიდებულების უფრო დეტალური ახსნის მეშვეობით.

განხილულია უფლებათა დარღვევისას ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლება და განსაზღვრულია სამართალდაცვის ზოგიერთი ძირითადი საკითხი.

წინასიტყვაობა მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

ამ ქვესათაურში აღწერილი და ჩამოთვლილია გაეროს სისტემაში და აგრეთვე ზოგიერთი ხელშეკრულების საფუძველზე ჩამოყალიბებული სხვადასხვა ორგანოები და პროცედურები.

5.2. ძირითადი საკითხები

ამ თემის ძირითადი საკითხებია:

● ადამიანის უფლებათა სტანდარტების პატივისცემის უზრუნველყოფის უპირველესი და ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებებს წარმოადგენს ეროვნულ დონეზე შიდასახელმწიფო კანონმდებლობით შექმნილი საშაულებები;

● სტანდარტების ზედამხედველობისა და აღსრულების ზოგიერთი საერთაშორისო პროცედურა საკითხის განხილვამდე ეროვნული სამართლებრივი საშუალებების ამოწურვას მოითხოვს;

● საერთაშორისო სამართალთან შესაბამისობის უზრუნველყოფის საერთაშორისო ღონისძიებები ზოგადად ნაკლებ ეფექტურია, ვიდრე ეროვნული ღონისძიებები, რომლებიც სახელმწიფოთა შიდა კანონმდებლობის დაცვას უზრუნველყოფს, რამეთუ აღსრულების საშუალებები და შეუსრულებლობის საწინააღმდეგო სანქციები უფრო ნაკლები და იმავდროულად პრიმიტიულია;

● მიუხედავად ამისა, საერთაშორისო სტანდარტები და აღსრულების საერთაშორისო საშუალებები საკმაოდ მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა დაცვისა და წახალისებისათვის; ორივეს ეფექტურობა აშკარაა; და საერთაშორისო სისტემები კვლავ ვითარდება.

5.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

საერთაშორისო სამართალსა და შიდასახელმწიფო სამართალს შორის ურთიერთდამოკიდებულება - სახელმწიფოს შიდა სამართლის სისტემის ტიპზეა დამოკიდებული.

სახელმწიფოში, სადაც შიდა სამართლებრივი სისტემა არის -

,,მონისტური” - სადაც მხოლოდ ერთი სამართლებრივი სისტემაა აღიარებული, რომელიც მოიცავს როგორც საერთაშორისო სამართალს, ისე შიდასახელმწიფო სამართალს,

საერთაშორისო სამართალი შეიძლება იყოს ,,თვითაღსრულებადი” - რომელიც პირდაპირ გამოიყენება მოსამართლეთა მიერ ეროვნულ სასამართლოებში თუ იგი სათანადოდ ნათელია და მისი გამოყენება კონკრეტულ შემთხვევებში შესაძლებელია.

სახელმწიფოში, სადაც შიდა სისტემა არის -

„დუალისტური“ - სადაც მიჩნეულია, რომ საერთაშორისო სამართალი და შიდასახელმწიფო სამართალი მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან,

ეროვნულ სასამართლოებში საერთაშორისო სამართალი ვერ იქნება გამოყენებული, სანამ იგი არ გაივლის ეროვნული სამართლის სისტემაში „ტრანსფორმაციის“ ან „ჩართვის“ პროცესს.

მონისტური სამართლებრივი სისტემის მქონე სახელმწიფოს ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებაზე მიერთებით შეიძლება ჩამოყალიბდეს უფლებები, რომელთა დაცვა ინდივიდუალურ პირებს ამ ქვეყნის სასამართლოების საშუალებით დაუყოვნებლივ შეუძლიათ.

დუალისტური სამართლებრივი სისტემის მქონე სახელმწიფოებში ასეთი ხელშეკრულებით აღიარებული უფლებების დაცვა სასამართლოს მეშვეობით ვერ განხორციელდება, სანამ კანონით არ მოხდება ხელშეკრულების დებულებათა ჩართვა შიდასახელმწიფო სამართალში.

ეფექტური სასამართლო დაცვის უფლება - ეს არის უფლება, რომელიც მნიშვნელოვანია ყველა სხვა უფლების დასაცავად. იგი გათვალისწინებულია:

● ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში - რომელიც უზრუნველყოფს ყველა ადამიანის უფლებას ეფექტურ სასამართლო დაცვაზე კომპეტენტურ ეროვნულ სასამართლოში, როდესაც დარღვეულია მისი კონსტიტუციური თუ კანონით მინიჭებული ძირითადი უფლებები; (მუხლი 8)

● სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტში - რომელიც ყველა მონაწილე სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალებებით უზრუნველყოს ნებისმიერი პირი, რომლის მიმართაც დაირღვა ამ პაქტით აღიარებული უფლებები და თავისუფლებები; (მუხლი 2.3.)

● ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკულ ქარტიაში - სადაც დადგენილია, რომ ინდივიდის უფლება, მოისმინონ მისი საჩივარი, მოიცავს უფლებას, მიმართოს კომპეტენტურ ეროვნულ ორგანოს მისი ძირითადი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში, რომლებიც აღიარებულია კონვენციებში, კანონებში, დებულებებსა და მოქმედ ჩვეულებით სამართალში; (მუხლი 7.1)

● ადამიანის უფლებათა ამერიკულ კონვენციაში - სადაც დადგენილია, რომ ყოველ ადამიანს აქვს უფლება სახელმწიფოს კონსტიტუციით ან კანონებით, ან კონვენციით აღიარებული მისი ძირითადი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში მიმართოს კომპეტენტურ სასამართლოს ან ტრიბუნალს (მუხლი 25.1), და

● ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციაში - სადაც აღნიშნულია, რომ ყოველ ადამიანს, ვისაც დაერღვა კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, აქვს ეფექტური ზომის მიღების უფლება ეროვნული ხელისუფლების წინაშე.

საერთაშორისო პაქტში და ამერიკულ და ევროპულ კონვენციაში აგრეთვე მითითებულია, რომ ეს უფლება უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს მაშინაც კი, როდესაც ეს დარღვევა ჩადენილ იქნა იმ პირთა მიერ, რომლებიც მოქმედებდნენ ოფიციალური უფლებამოსილებით ან მათი ოფიციალური მოვალეობების შესრულებისას.

როგორც ზემოაღნიშნული დასკვნებიდან ჩანს:

● საყოველთაო დეკლარაცია აყალიბებს სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას კონსტიტუციით ან კანონით გარანტირებულ უფლებათა დარღვევებისათვის;

● საერთაშორისო პაქტი და ევროპული კონვენცია აყალიბებს სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას იმ უფლებათა დარღვევებისათვის, რომლებიც ამ დოკუმენტებითაა აღიარებული;

● აფრიკული ქარტია აყალიბებს სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას იმ უფლებათა დარღვევებისათვის, რომლებიც გარანტირებულია კონვენციებით და აგრეთვე კანონებით, დებულებებითა და ჩვეულებითი სამართლით; და

● ამერიკული კონვენცია აყალიბებს სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას მასში აღიარებული უფლებების და აგრეთვე ეროვნული კონსტიტუციებითა და კანონებით გარანტირებული უფლებების დარღვევებისათვის.

ეფექტური სასამართლო დაცვის საშუალების უფლება უმნიშვნელოვანესია უფლებათა აღსრულების ან ზედამხედველობის ნებისმიერ სისტემაში. როდესაც ეფექტური საშუალებები არ არსებობს:

● ადამიანის უფლებათა დარღვევების გამოძიება არ ხდება, არავინ ისჯება და დაზარალებული ვერ ღებულობს კომპენსაციას;

● ადამიანის უფლებების დამრღვევთა იმუნიტეტი და დაუსჯელობის სინდრომი ხელს უწყობს შემდგომ დარღვევებს; და

● საფრთხის წინაშე დგება კანონის უზენაესობა.

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს:

● პოლიციის მუშაკთა ქმედებები შეიძლება განხილულ იქნეს და მოწონებული ან დაგმობილი საერთაშორისო ფორუმების ან ტრიბუნალების მიერ;

● ეფექტური ეროვნული სისტემებისა და პროცედურების საჭიროება, რათა გამოძიებულ იქნეს პოლიციის მიერ ადამიანის უფლებათა დარღვევის ფაქტები - (ეს თემა აგრეთვე აყალიბებს ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს მე-17 თავის განსახილველ საკითხს - „პოლიციის ხელმძღვანელ მუშაკთა მიერ ადამიანის უფლებათა განხორციელება“);

● პოლიციის სამსახურის ყველა სფეროში სათანადო ჩანაწერების გაკეთების აუცილებლობა, სადაც ეს კანონითაა მოთხოვნილი; პოლიციის მუშაკთა მიერ პოლიციის ოპერატიულ საქმიანობასთან დაკავშირებით სრული და ზუსტი მოხსენებების მომზადება; და ამ ჩანაწერთა და მოხსენებათა სათანადო დაცვა - რათა ხელი შეუწყონ პოლიციის ქმედებებზე შემდგომი მოკვლევის პროცესს.

5.4. ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სისტემაში არსებული ორგანოები და პროცედურები

უშიშროების საბჭო - არა აქვს რაიმე კონკრეტული უფლებამოსილება ადამიანის უფლებათა საკითხებზე, მაგრამ ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევები, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან მსოფლიო მშვიდობასა და უსაფრთხოებას, მის იურისდიქციაში შედის გაეროს წესდების VII თავის საფუძველზე.

გენერალური ასამბლეა - აქვს უფლებამოსილება ადამიანის უფლებათა საკითხებზე წესდების მთელი რიგი მუხლების შესაბამისად. მაგალითად მე-13 მუხლი გენერალური ასამბლეისაგან მოითხოვს შეისწავლოს და რეკომენდაციები შეიმუშავოს, რათა „ყველას დაეხმაროს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა განხორციელებაში, მიუხედავად რასის, სქესის, ენის ან რელიგიური კუთვნილებისა“.

ეკონომიკური და სოციალური საბჭო - გაეროს წესდების 62-ე მუხლის საფუძველზე მას შეუძლია შეიმუშავოს რეკომენდაციები ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის ხელშეწყობის მიზნით.

64-ე მუხლის შესაბამისად მას შეუძლია გაეროს წევრ ქვეყნებსა და სპეციალიზებულ დაწესებულებებს მოსთხოვოს მოხსენებების წარმოდგენა მისი რეკომენდაციების განხორციელების მიზნით გადადგმული ნაბიჯების შესახებ.

საბჭო შექმნილია გაეროს წესდების X თავის საფუძველზე და მასში გაერთიანებულია გენერალური ასამბლეის მიერ არჩეული 27 წევრი.

1946 წელს მან ჩამოაყალიბა გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისია.

გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისია - აყალიბებს ადამიანის უფლებათა სტანდარტების პროექტებს და განიხილავს ამ სტანდარტების განხორციელებას.

მისი საქმიანობის ამ უკანასკნელ ასპექტთან დაკავშირებით კომისიას აკისრია სამი ძირითადი ფუნქცია, რომელიც ადამიანის უფლებათა დარღვევებზე შემოსულ საჩივრებთანაა დაკავშირებული:

1. ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 1235 რეზოლუციის თანახმად კომისია უფლებამოსილია შეისწავლოს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა უხეში დარღვევების შესახებ მიღებული ინფორმაცია და განახორციელოს სიტუაციის დეტალური შესწავლა, რომელიც გამოავლენს ადამიანის უფლებათა დარღვევების მაგალითებს. ამ რეზოლუციით მინიჭებული უფლებამოსილება გამოყენებულ იქნა ადამიანის უფლებათა იმ უხეში დარღვევების დროს, რომლებიც დაკავშირებული იყო ზოგად პოლიტიკურ სიტუაციასთან, რომელიც გაეროს წევრი ქვეყნების უმეტესობას აღელვებდა.

2. ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 1503 რეზოლუციის საფუძველზე კომისია უფლებამოსილია მიიღოს და განიხილოს ინფორმაცია (საჩივრები) ინდივიდუალური პირებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციებისაგან, რომლებიც სავარაუდოდ ავლენენ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა უხეში, სანდოდ შემოწმებული დარღვევის მაგალითებს.

3. კონკრეტულ ქვეყნებში ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის შემსწავლელი ოპერატიული საქმიანობის განხორციელება.

კომისიაში გაეროს წევრი ქვეყნების 53 წარმომადგენელია, რომლებსაც კომისიაში ირჩევს ეკონომიკური და სოციალური საბჭო.

გაეროს უმცირესობათა მიმართ დისკრიმინაციის აღკვეთისა და დაცვის ქვეკომისია - ახორციელებს შესწავლას ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის შუქზე; შეიმუშავებს რეკომენდაციებს კომისიისათვის; და ამზადებს მოხსენებებს კომისიისათვის.

მისი სახელწოდების მიუხედავად, ქვეკომისია ამჟამად განიხილავს ადამიანის უფლებათა საკითხებს, რომლებიც სცდება „დისკრიმინაციის აღკვეთისა“ და „უმცირესობათა დაცვის“ ფარგლებს.

მასში კომისიის მიერ არჩეული 26 წევრია და ისინი მოქმედებენ როგორც ინდივიდუალური პირები და არა როგორც სახელმწიფოთა წარმომადგენლები.

თემატური პროცედურები - მოიცავს მთელ რიგ მექანიზმებს, რომლებიც შექმნილია ადამიანის უფლებათა დარღვევებზე რეაგირებისათვის კონკრეტული სახის დარღვევათა კუთხით. მაგალითად:

1980 წელს ადამიანის უფლებათა კომისიამ შექმნა სამუშაო ჯგუფი იძულებით ან არანებაყოფლობით გაუჩინარების საკითხზე, რომელსაც მიანიჭა იძულებით გაუჩინარების შემთხვევების შესწავლისა და კომისიისათვის მოხსენების მანდატი.

სამუშაო ჯგუფი ღებულობს ინფორმაციას გაუჩინარების შემთხვევების შესახებ; გადასცემს მათ შესაბამის მთავრობას კომენტარის გასაკეთებლად; ხოლო შემდგომ აკეთებს საჯარო მოხსენებას მოხსენებათა და კომენტარების გაცვლის შესახებ.

იგი იხილავს ინდივიდუალურ საქმეებს და ინფორმაციის მიღებისთანავე დაუყოვნებლივ იწყებს მოქმედებას, რათა მიიღოს ინფორმაცია - ხომ არ არის პირი სახელმწიფო ორგანოების მიერ დაპატიმრებული, რის აღიარებაზეც მთავრობა უარს აცხადებს.

დღეისათვის იქ დანიშნულია:

● სპეციალური მომხსენებელი სიცოცხლის უკანონო მოსპობის საკითხებზე (1982 წ.);

● სპეციალური მომხსენებელი წამებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე (1985);

● სპეციალური მომხსენებელი რელიგიური შეუწყნარებლობის საკითხებზე (1986 წ.), და

● სამუშაო ჯგუფი თვითნებური დაპატიმრების საკითხებზე (1991 წ.).

თითოეულ მათგანს აქვს სამუშაო ჯგუფის იდენტური მანდატი.

ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული პროცედურები

ადამიანის უფლებათა კომიტეტი - დაფუძნებულია სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის IV ნაწილის შესაბამისად. კომიტეტი შედგება 18 არჩეული წევრისაგან; თითოეული მათგანი მოქმედებს პირადი უფლებამოსილებით.

მას ორი ძირითადი ფუნქცია აქვს - „ზედამხედველობა“ და „გამოყენება“.

ზედამხედველობა ხორციელდება მოხსენების პროცედურის მეშვეობით, რომლის საფუძველზეც პაქტის მონაწილე სახელმწიფოები წარმოადგენენ პერიოდულ მოხსენებებს „ზომების შესახებ, რომლებიც მათ მიიღეს პაქტით აღიარებულ უფლებათა განხორციელების მიზნით“ და „ამ უფლებებით სარგებლობის კუთხით მიღწეული წარმატებების შესახებ“.

კომიტეტი იწვევს ოფიციალურ წარმომადგენლებს, რათა მათ უპასუხონ მისი წევრების მიერ მოხსენების გარშემო დასმულ კითხვებზე. ეს შეკითხვები ხშირად დაფუძნებულია კომიტეტის წევრთა საკუთარი ინფორმაციის წყაროებზე, მაგალითად - არასამთავრობო ორგანიზაციებზე.

ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა შეიმუშავა „ზოგადი კომენტარები“ პაქტის სხვადასხვა მუხლებზე, სადაც მოცემულია ავტორიტეტული სახელმძღვანელო პრინციპები სახელმწიფოთა მიერ პაქტის საფუძველზე ნაკისრი ვალდებულებების ფარგლებთან დაკავშირებით.

გამოყენება გულისხმობს სახელმწიფოებისა და ინდივიდუალური პირებისაგან მიღებული ინფორმაციების (საჩივრების) განხილვას:

საერთაშორისო პაქტის 41-ე მუხლის საფუძველზე მონაწილე სახელმწიფოს შეუძლია განაცხადოს, რომ ცნობს კომიტეტის კომპეტენციას, მიიღოს და განიხილოს სხვა სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილი ინფორმაცია.

ასეთი საჩივრის შემთხვევაში (დღემდე ასეთი საჩივარი არ შემოსულა) კომიტეტი ცდილობს „კეთილი სამსახური“ გაუწიოს მხარეებს და მიაღწიოს საკითხის მეგობრულ გადაწყვეტას.

პაქტის ფაკულტატური ოქმის საფუძველზე კომიტეტს შეუძლია განიხილოს ინდივიდუალური პირებისაგან შემოსული ინფორმაცია, რომლებიც თვლიან, რომ ადგილი აქვს პაქტით აღიარებული მათი უფლებების დარღვევას სახელმწიფოს მხრიდან, რომელიც პაქტის და მისი ფაკულტატური ოქმის მხარეს წარმოადგენს.

ასეთი საჩივრის მიღების შემთხვევაში (ეს პროცედურა ხშირად გამოიყენება) კომიტეტი ინდივიდუალურ საჩივარს ატყობინებს შესაბამის სახელმწიფოს. შემდეგ იგი იხილავს სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილ წერილობით ახსნა-განმარტებას და თავის მოსაზრებას აცნობებს სახელმწიფოსა და ინდივიდუალურ მომჩივანს.

წამების საწინააღმდეგო კომიტეტი - დაფუძნებულია წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ კონვენციის მე-17 მუხლის საფუძველზე.

კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებს მოეთხოვებათ პერიოდული მოხსენებები წარუდგინონ კომიტეტს კონვენციის ამოქმედების მიზნით გატარებულ ღონისძიებათა შესახებ.

კონვენციის შესაბამისად არსებობს პროცედურა, რომლის საფუძველზეც კომიტეტს შეუძლია მონაწილე სახელმწიფოს სთხოვოს ითანამშრომლოს ინფორმაციის შესწავლის პროცესში, სადაც სათანადოდ არის მინიშნებული, რომ ამ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე წამებას სისტემატური ხასიათი აქვს.

სახელმწიფოს შეუძლია უარი თქვას ასეთი შესწავლის პროცესში თანამშრომლობაზე თუ კონვენციის ხელმოწერისას, მისი რატიფიცირებისას ან მასზე მიერთებისას მას გაკეთებული აქვს განცხადება, რომ არ აღიარებს კომიტეტის უფლებამოსილებას და შესაბამისად არ ასრულებს მის პროცედურას.

ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული კომისია - დაფუძნდა აფრიკის ერთიანობის ორგანიზაციის ფარგლებში ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტიის 30-ე მუხლის საფუძველზე.

ქარტიის მონაწილე სახელმწიფოებს შეუძლიათ საჩივრებით მიმართონ კომისიას იმ შემთხვევაში, თუ სხვა მონაწილე სახელმწიფო ქარტიის მოთხოვნებს არღვევს.

კომისიისათვის პეტიციების წარდგენა შეუძლიათ ინდივიდუალურ პირებსაც. ასეთ შემთხვევაში არსებობს დათქმა, რომ პეტიციის განხილვის საკითხი წყდება კომისიის წევრთა უმრავლესობის გადაწყვეტილებით.

თუ კომისია თვლის, რომ „ერთი ან რამოდენიმე ინფორმაცია აშკარადაა დაკავშირებული კონკრეტულ საქმეებთან, რომლებიც ავლენენ ადამიანის ან ხალხთა უფლებების სერიოზული ან მასიური ხასიათის დარღვევებს“, კომისია ვალდებულია საკითხის შესახებ ინფორმაცია მიაწოდოს სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურთა ასამბლეას.

ასამბლეამ შესაძლოა კომისიას მოსთხოვოს საქმეთა დეტალური შესწავლა და მოხსენების მომზადება, რომელსაც დართული ექნება ინფორმაცია მოძიებული ფაქტების შესახებ და რეკომენდაციები.

ამ დებულებათაგან არცერთი არ ექვემდებარება ფაკულტატურ მუხლს.

ქარტიის საფუძველზე არ არის შექმნილი ადამიანის უფლებათა სასამართლო.

ადამიანის უფლებათა ამერიკული კომისია და ადამიანის უფლებათა ამერიკული სასამართლო - ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენციის 33-ე მუხლი აცხადებს, რომ კომისიას და სასამართლოს აქვს უფლებამოსილება განიხილოს კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოთა მიერ ნაკისრი ვალდებულებების შესრულების საკითხი.

კომისია უფლებამოსილია განიხილოს არა მხოლოდ კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებთან დაკავშირებული საკითხები, არამედ ამერიკის კონტინენტის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის ყველა წევრი სახელმწიფოს საკითხიც.

კონვენციის საფუძველზე ნებისმიერ:

● პირს;

● პირთა ჯგუფს; ან

● არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომელიც კანონიერადაა აღიარებული ამერიკის კონტინენტის სახელმწიფოთა ორგანიზაციის ერთი ან მეტი სახელმწიფოს მიერ,

შეუძლია განცხადებით მიმართოს კომისიას მონაწილე სახელმწიფოს მიერ კონვენციის სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით.

აქ აგრეთვე არსებობს სახელმწიფოთაშორისი საჩივრის უფლება, მაგრამ იგი ექვემდებარება კომისიის კომპეტენციის წინასწარ აღიარებას.

ეს ნიშნავს, რომ ინდივიდუალური საჩივრის უფლება ავტომატურადაა მინიჭებული, ხოლო სახელმწიფოთაშორისი - არა. ევროპული კონვენციის საფუძველზე სიტუაცია პირიქითაა.

როდესაც კომისია ვერ ახერხებს საჩივრის მეგობრული გადაწყვეტის მიღწევას, მოხსენება, თანდართული წინადადებებითა და რეკომენდაციებით გადაეცემა საქმის მონაწილე მხარეებს. მომდევნო სამი თვის განმავლობაში კომისიას ან მოცემულ სახელმწიფოს შეუძლია მიმართოს ადამიანის უფლებათა ამერიკულ სასამართლოს.

სასამართლოს უფლებამოსილება ექვემდებარება მონაწილე სახელმწიფოთა მიერ მისი აღიარების განცხადებას. პაქტის განმარტებისა და გამოყენების საკითხებზე მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები სავალდებულოა ყველა მონაწილე სახელმწიფოსათვის, რომელსაც ასეთი განცხადება აქვს გაკეთებული.

კომისიაც და სასამართლოც შვიდი წევრისაგან შედგება, რომლებიც ადამიანის უფლებათა სფეროში მაღალი მორალისა და აღიარებული კომეპტენციის მქონენი არიან.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო - ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 ოქმით დაფუძნდა მუდმივმოქმედი ერთიანი სასამართლო, რომელმაც 1998 წელს შეცვალა მანამადე არსებული მონიტორინგის ინსტიტუტები (სახელდობრ, ადამიანის უფლებათა კომისია და სასამართლო).

ამ სისტემაში ყველა ინდივიდუალურ განმცხადებელს პირდაპირი ხელმისაწვდომობა აქვს სასამართლოზე, ხოლო ნებისმიერი საქმე, რომელიც ნათლად არ არის დასაბუთებული, ადრეულ ეტაპზე იხსნება განხილვიდან სასამართლოს მიერ ერთხმად მიღებული გადაწყვეტილებით, რომელსაც სამი მოსამართლისაგან შემდგარ კოლეგია წარმოადგენს. ამის შემდეგ პალატა იხილავს ყველა საქმის დაშვებადობის საკითხს - როგორც ინდივიდუალური პირების, ისე სახელმწიფოთაშორისი განცხადებების.

იმ საქმეებზე, რომლებსაც დასაშვებად მიჩნევენ, სასამართლო პალატა ახდენს ფაქტების დადგენას და ცდილობს მიღწეულ იქნეს მხარეთა შორის მორიგება.

თუ მორიგების მიღწევა ვერ მოხერხდა, სასამართლო პალატას გამოაქვს გადაწყვეტილება. გადაწყვეტილების გამოცხადების მომენტიდან მხარეებს აქვთ სამთვიანი ვადა დიდ პალატას მიმართვისათვის. თუმცა, ეს პროცედურა გამოიყენება მხოლოდ განსაკუთრებულ საქმეებზე - მაგალითად, როდესაც საქმის გამო წამოიჭრება კონვენციის ან მისი ოქმების განმარტების ან გამოყენების სერიოზული საკითხი, ან როდესაც საქმე საყოველთაო ინტერესს ეხება.

ასეთ გამონაკლის შემთხვევებში სასამართლოს გადაწყვეტილება გამოაქვს დიდი პალატის მეშვეობით, რომელიც 17 მოსამართლისაგან შედგება. სასამართლოს თავმჯდომარე და პალატების თავმჯდომარეები ყოველთვის მონაწილეობენ დიდი პალატის სხდომებში (რათა უზრუნველყოფილ იქნეს ძირითადი პრეცედენტული სამართლის შესაბამისობა და ერთგვაროვნება), ასევე მოცემული სახელმწიფოს მხრიდან არჩეული მოსამართლეც (რათა უზრუნველყოფილ იქნეს განსახილველი სამართლებრივი სისტემის ჯეროვანი აღქმა).

სასამართლოს გადაწყვეტილებათა აღსრულებაზე მონიტორინგს ახორციელებს მინისტრთა საბჭო.

შენიშვნა: საერთაშორისო პაქტი, აფრიკული ქარტია და ამერიკული და ევროპული კონვენციები შეიცავენ დებულებებს (შესაბამისად: 1-ლი ოქმის მე-2 მუხლი; მუხლი 56, მუხლი 46 და მუხლი 35), რომლებიც სახელშეკრულებო მექანიზმის გამოყენებამდე მოითხოვენ ინდივიდუალური განმცხადებლების მიერ შიდასახელმწიფო სასამართლო დაცვის საშუალებათა ამოწურვას.

5.5. დისკუსიის ხელშემწყობი საკითხები

1. რა ნაბიჯები უნდა გადაიდგას რათა გაიზარდოს სახელმწიფოთა მიერ ადამიანის უფლებათა სფეროში საერთაშორისო სამართლით ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების მონიტორინგის ეფექტურობა, რომელსაც საერთაშორისო მექანიზმები ახორციელებენ?

2. სამართლებრივი სისტემა, რომელშიც თქვენ მოქმედებთ, „მონისტურია“ თუ „დუალისტური“? რომელი უფრო მიზანშეწონილია ადამიანის უფლებათა დაცვისა და წახალისებისათვის?

3. რატომაა ესოდენ მნიშვნელოვანი ადამიანის უფლებათა ზოგიერთ ხელშეკრულებაში არსებული დებულება, რომ ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალებები უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს მაშინაც კი, როდესაც ადამიანის უფლებათა დარღვევა ჩადენილია იმ პირების მიერ, რომლებიც მოქმედებენ ოფიციალური უფლებამოსილებით?

4. ზოგიერთი საერთაშორისო საზედამხედველო და აღმასრულებელი მექანიზმის ეფექტურობა დამოკიდებულია არასამთავრობო ორგანზიაციების მიერ მიწოდებულ ინფორმაციაზე. როგორია თქვენი აზრი ამასთან დაკავშირებით?

5. სახელმწიფოთა მიერ მათი საერთაშორისო სამართლებრივ ვალდებულებათა შესრულების გაძლიერების საერთაშორისო მექანიზმების საქმიანობა წარმოადგენს თუ არა სახელმწიფოთა საშინაო საქმეებში არასანქცირებულ ჩარევას?

5.6. წინადადებები მონაწილეთა ჯგუფური მუშაობისათვის

სავარჯიშოები აზროვნებისა და განსჯისათვის

დააყენეთ პრობლემა - „განიხილეთ გზები, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება ეფექტური საერთაშორისო პოლიციის სააგენტოს შექმნა სახელმწიფოთა შიგნით ადამიანის უფლებათა დარღვევების გამოძიების უფლებამოსილებით“.

სთხოვეთ მონაწილეებს შეასრულონ სავარჯიშო და წარმოადგინონ ამ პრობლემის გადაჭრის ვარიანტები.

სამუშაო ჯგუფის სავარჯიშო

როდესაც დაწყებულია გამოძიება პოლიციის მხრიდან სერიოზულ დარღვევაზე, პოლიციის მიერ ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევების ჩათვლით, გაუჩინარდა ინციდენტთან ან ინციდენტებთან დაკავშირებული ყველა ადრე არსებული ჩანაწერი, ან მოხდა მათი შეცვლა ან სხვაგვარი გზით ისინი გამოუყენებელი გახდა გამოძიებისათვის.

სთხოვეთ მონაწილეებს სამუშაო ჯგუფებში შეიმუშავონ რეკომენდაციები შინაგან საქმეთა სამინისტროსათვის ან სასამართლოსათვის, რაც მათ ამ პრობლემის დაძლევაში დაეხმარება.

6.1. ინფორმაცია წინასიტყვაობისათვის

ადამიანის უფლებათა და პოლიციის სამსახურის სფეროს ნებისმიერი პროგრამის, განსაკუთრებით კი ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს ერთ-ერთი ქვეთემაა „პოლიციის კარგი სამსახური დემოკრატიულ გარემოში“. პოლიციის კარგი სამსახური დემოკრატიულ გარემოში ისეთი სამსახურია, რომელიც:

● პატივს სცემს კანონს;

● პატივს სცემს ადამიანის უფლებებს;

● პატივს სცემს დემოკრატიულ პრინციპებს;

● არის ჰუმანური; და

● ეფექტური.

ვინაიდან დემოკრატია სხვადასხვა ქვეყნებში სხვადასხვა სახით ფუნქციონირებს, მასწავლებლებმა და ადამიანური რესურსების სპეციალისტებმა სასურველია მონწილეებს აუხსნან, რომ „დემოკრატიული სახელმწიფოს“ განმარტება, რომელიც აქ არის შემოთავაზებული, საკმაოდ ვრცელი განმარტებაა, რომელიც ეფუძნება ადამიანის უფლებათა დოკუმენტებს, რომლებიც გამოხატავენ პოლიტიკურ უფლებებს ან უფლებებს, რომლებიც მნიშვნელოვანია დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესებისათვის.

შემოთავაზებული მნიშვნელობა მტკიცედ ეფუძნება პროგრამების კონტექსტს, რომლებიც ადამიანის უფლებათა სახელმძღვანელოზეა დაფუძნებული.

შესავალი მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

ამ ქვესათაურში თემის ბუნება და მნიშვნელობა ხაზგასმულია შემდეგი საკითხების განხილვით:

● მნიშვნელობა ტერმინების - „დემოკრატიული სახელმწიფო“, „ადამიანის უფლებები“ და „კანონის უზენაესობა“, რომელიც შეესაბამება ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს მიზნებს; და

● ამ ცნებათა ურთიერთკავშირი და ურთიერთდამოკიდებულება.

იდენტიფიცირებულია სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები.

შესავალი მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

ამ ქვესათაურში მოცემულია ადამიანის უფლებათა დოკუმენტების ის დებულებები, რომლებიც მხარს უჭერენ დემოკრატიასა და კანონის უზენაესობას. ამ დებულებების შუქზე განხილულია ცნება - „პოლიციის კარგი სამსახური დემოკრატიულ გარემოში“.

6.2. ძირითადი საკითხები

ამ თემის ძირითადი საკითხებია:

● ადამიანის უფლებები, დემოკრატია და კანონის უზენაესობა ერთმანეთზეა დამოკიდებული; და

● პოლიციის სამსახურს შეუძლია განამტკიცოს ან გაანადგუროს ისინი.

6.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

ადამიანის უფლებები წარუვალი და განუყოფელია თითეული ადამიანისათვის და იგი აღიარებულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში და ადამიანის უფლებათა დაცვის მიზნით მიღებულ სხვა საერთაშორისო დოკუმენტებში.

ისინი ეფუძნებიან ადამიანთა ოჯახის ყველა წევრისათვის დამახასიათებელ ღირსებას და მათ სხვადასხვა ხარისხით იცავენ სახელმწიფოთა შიდა კანონები.

სახელმწიფოებს საერთაშორისო სამართლით ეკისრებათ ვალდებულება დაიცვან და წაახალისონ მის იურისდიქციაში მყოფი ყველა პირის ადამიანის უფლებები.

შენიშვნა: „ადამიანის უფლებების“ უფრო სრული განმარტებისათვის და ადამიანის უფლებების მახასიათებლებისა და კატეგორიების განსაზღვრისათვის მითითება შეიძლება გაკეთდეს ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს მე-3 თავზე.

დემოკრატიულია სახელმწიფო, სადაც:

● მთავრობა ანგარიშვალდებულია ხალხის წინაშე ხელისუფლების ორგანოების თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების მეშვეობით;

● სრულწლოვან ადამიანებს აქვთ თანასწორი უფლება მონაწილეობა მიიღონ არჩევნებში და წამოაყენონ თავიანთი კანდიდატურა;

● პატივს სცემენ სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებს; და

● სამოქალაქო საზოგადოებას შეუძლია იმოქმედოს იქ, სადაც არსებობს სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი გაერთიანებები.

კანონის უზენაესობა ძალაშია იმ სახელმწიფოში, სადაც ყველა ინდივიდი და დაწესებულება კანონს ექვემდებარება და არცერთი პირი ან დაწესებულება არ დგას კანონზე ზემოთ.

ადამიანის უფლებათა ურთიერთკავშირი და ურთიერდამოკიდებულება და კანონის უზენაესობა - გამოხატულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პრეამბულის მესამე აბზაცში, სადაც ნათქვამია:

„/ვინაიდან/ აუცილებელია ადამიანის უფლებებს იცავდეს კანონის უზენაესობა იმის უზრუნველსაყოფად, რათა ადამიანი იძულებული არ გახდეს მიმართოს აჯანყებას, როგორც ტირანიისა და ჩაგვრის წინააღმდეგ უკანასკნელ საშუალებას“

ეს განცხადება მიუთითებს ადამიანის უფლებებსა და კანონის უზენაესობას შორის არსებულ მნიშვნელოვან კავშირზე და ხაზს უსვამს ადამიანის უფლებათა დამოკიდებულებას კანონის უზენაესობაზე. სიტყვა „მნიშვნელოვანი“ ძალზე მტკიცეა - ადამიანის უფლებები არა მხოლოდ უბრალოდ კეთილ განზრახვას უნდა გამოხატავდნენ, არამედ ისინი კანონით უნდა იქნენ გათვალისწინებულნი, რომლის აღსრულებაც სავალდებულოა.

თუმცა, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტებით დაცული მთელი რიგი უფლებები თავისთავად განამტკიცებს კანონის უზენაესობას და მის მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს. ეს უფლებები ჩამოყალიბებულია ამ თავის შემდგომ ქვესათაურში, სადაც განხილულია თემასთან დაკავშირებული საერთაშორისო სტანდარტები.

ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიას შორის არსებული ურთიერთკავშირი და მათი ურთიერთდამოკიდებულება - შეიძლება ნათლად იქნეს დანახული იმ ფაქტით, რომ ადამიანის უფლებებს პატივს არ სცემენ და არ იცავენ იმ ქვეყნებში, სადაც არ არის მმართველობის დემოკრატიული ფორმები.

მთავრობა, რომელიც ანგარიშვალდებული არ არის ხალხის წინაშე და სუსტი სამოქალაქო საზოგადოება ჰყავს, ზიანს აყენებს ადამიანის უფლებათა დაცვას.

თუმცა, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტებით დაცული მთელი რიგი უფლებები თავისთავად განამტკიცებს მმართველობის დემოკრატიულ ფორმას და მის მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს. ეს უფლებებიც განხილულია ამ თავის შემდგომ ქვესათაურში.

ასევე აშკარაა დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის ურთიერთკავშირი და ურთიერთდამოკიდებულება - მთავრობა, რომელიც ანგარიშვალდებული არ არის, არც კანონის უზენაესობისათვის საჭირო პირობების დამკვიდრების სურვილი აქვს და არც თავად სურს კანონმორჩილი გახდეს.

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს:

● კანონის უზენაესობის დაცვასა და ადამიანის უფლებათა დაცვას შორის ბალანსის დამყარებას. მაგალითად, უნდა გაგრძელდეს თუ არა ჯერ კიდევ მშვიდობიანი შეკრება ამ უფლების აღიარების საფუძველზე, თუ იგი უნდა დაიშალოს კანონის უზენაესობის აღიარების საფუძველზე;

● ფარგლებს, რომელშიც პოლიციის მოპყრობა იმ მოსახლეობის მიმართ, რომელსაც იგი ემსახურება, ხალხში აყალიბებს შეხედულებას და მოსაზრებას მთავრობის მიმართ, რომელიც მას მართავს.

● იმ შესაძლებლობას, რომ სახელმწიფოში დემოკრატიული პრაქტიკისა და კანონის უზენაესობის დამამკვიდრებელი კონსტიტუციური და სამართლებრივი სტრუქტურის არსებობის მიუხედავად, პოლიციის ქმედებას შეუძლია ისე შეცვალოს რეჟიმის ბუნება, რომ იგი ნაკლებ დემოკრატიული გახდეს და ნაკლებად ითვალისწინებდეს კანონის უზენაესობას;

● ბალანსის დამყარებას დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესების მეშვეობით პოლიციის სამსახურის სათანადო ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფასა და პოლიციის ოპერატიულ საქმიანობაზე არასათანადო პოლიტიკური გავლენის თავიდან აცილებას შორის;

● საკითხი, რომ პოლიცია, როგორც სამართალდამცავი, აბსოლუტურად უნდა იცავდეს კანონის უზენაესობას - პოლიციის მიერ კანონის დარღვევა სრულიად შეუფერებელია პოლიციის ფუნქციისათვის.

6.4. ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

ადამიანის უფლებები, როგორც კანონის უზენაესობის მხარდამჭერი და მნიშვნელოვანი ასპექტი

ეს უფლებებია:

● ყველა პირის უფლება, ცნონ მისი სამართალსუბიექტობა;

● ყველა პირის თანასწორობა კანონის წინაშე და კანონით თანაბრად დაცვის უფლება; და

● სამართლიანი მართლმსაჯულების უფლება - რომელიც ითვალისწინებს სამართლიან და საჯარო განხილვას დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ. კანონის უზენაესობის დამკვიდრებისათვის აუცილებელია სასამართლოებისა და სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა.

ზემოაღნიშნული უფლებები ჩართულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-6, მე-7 და მე-10 მუხლებში.

დემოკრატიის მხარდამჭერი და მისთვის მნიშვნელოვანი ადამიანის უფლებები

ეს უფლებებია:

● პირის უფლება მონაწილეობა მიიღოს თავისი ქვეყნის მართვა-გამგეობაში;

● თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უფლება, რომელიც გამოხატავს ხალხის ნებას და წარმოადგენს მთავრობის უფლებამოსილების საფუძველს;

● აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება;

● აზრისა და გამოხატვის თავისუფლება; და

● მშვიდობიანი შეკრებებისა და გაერთიანებების თავისუფლება.

ზემოაღნიშნული უფლებები ჩართულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის 21.1, მე-3, მე-18, მე-19 და მე-20 მუხლებში და აგრეთვე სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტსა და რეგიონალურ ხელშეკრულებებში.

პოლიციის კარგი სამსახური დემოკრატიულ გარემოში

დემოკრატიულ გარემოში პოლიციის კარგ სამსახურს წარმოადგენს ისეთი სამსახური, რომელიც პატივს სცემს კანონს; პატივს სცემს ადამიანის უფლებებს; პატივს სცემს დემოკრატიულ პრინციპებს; არის ჰუმანური; და ეფექტური.

ეს ელემენტები ახლა მიმდევრობით იქნება განხილული.

კანონის პატივისცემა

პოლიციის მოვალეობა - პატივი სცეს და დაემორჩილოს კანონს - განხილულია „განმარტებით კომენტარში“, ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს მე-2 თავში - „პოლიციის სამსახურის პროფესიული ეთიკა“.

გარდა იმისა, რომ კანონის პატივისცემა და მისდამი მორჩილება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პოლიციისათვის, როგორც სამართალდამცავისათვის, პოლიციის მხრიდან კანონის უზენაესობის პატივისცემა აუცილებელია იმიტომ, რომ სოციალური წესრიგი მთელ რიგ პირობებზეა დამოკიდებული, ერთ-ერთი სწორედ კანონის უზენაესობის დამკვიდრება გახლავთ.

უკანონო და თვითნებური პოლიციის სამსახური საფრთხეს უქმნის კანონის უზენაესობას და იგი თავად წარმოადგენს საზოგადოებრივი უწესრიგობის სერიოზულ ფორმას. ასეთ პირობებში ვერ ხორციელდება დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების ვერც მომსახურება და ვერც დაცვა.

ადამიანის უფლებათა პატივისცემა

პოლიციის სამსახურის როლი სახელმწიფოთა მიერ ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის ვალდებულებების უზრუნველყოფაში დეტალურადაა განხილული ამ სასწავლო სახელმძღვანელოს მე-3 თავის (ადამიანის უფლებათა ბუნება და რატომ არიან ისინი დაცულნი საერთაშორისო სამართლით) ქვეთავში - „ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის“.

მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვათ იმ ფაქტს, რომ ადამიანის უფლებათა მიზანია ინდვიდუალურ პირთა და პირთა ჯგუფის დაცვა სახელმწიფოს მხრიდან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია, რომ მოხელეები, რომლებიც სახელმწიფოს უფლებამოსილებით მოქმედებენ, სრულყოფილად აცნობიერებდნენ, რომ ადამიანის უფლებები არის ადამიანის უფლებამოსილება და არა მთავრობის მიერ მინიჭებული პრივილეგია.

პოლიციამ უნდა გაითავისოს, რომ ადამიანის უფლებები არის წარუვალი (არ შეიძლება მათი წართმევა) ყოველი ადამიანისათვის, და რომ ისინი არ წარმოადგენენ დაბრკოლებათა წყებას, რომლებიც პოლიციის სამსახურის პროცესში უნდა დაიძლიოს, ხელყოფილ იქნეს ან მოხდეს მათი უგულვებელყოფა.

დემოკრატიული პრინციპების პატივისცემა

ამ თავში დემოკრატიის ფართო მნიშვნელობით გაგების გათვალისწინებით (რომელიც მტკიცედაა დაფუძნებული ადამიანის უფლებებზე), ძირითად პრინციპებს შეიძლება მივაკუთვნოთ:

მთავრობის ანგარიშვალდებულება ხალხის წინაშე

ხალხის მონაწილეობა ქვეყნის მართვა-გამგეობაში.

პოლიციისათვის მნიშვნელოვანია ესმოდეს დემოკრატიის ეს ძირითადი პრინციპები და განამტკიცოს ისინი მისი მოვალეობების შესრულებისას. ასეთი მხარდაჭერა შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა გზებით, მაგალითად:

● დემოკრატიისადმი მხარდამჭერი და მნიშვნელოვანი ზემოაღნიშნული ადამიანის უფლებათა პატივისცემისა და დაცვის უზრუნველყოფით;

● ამ უფლებათა განხორციელებასა და საზოგადოებრივი წესრიგისათვის სასურველ სხვა მიზნებს შორის ბალანსის უზრუნველყოფისაკენ სწრაფვით;

● საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებით იმგვარად, რომ პოლიტიკური პროცესები მიმდინარეობდეს კონსტიტუციურ ჩარჩოში და კანონიერად, და შესაძლებელი იყოს ამ მიზნებისათვის საჭირო პოლიტიკური უფლებებით სარგებლობა; და

● მცდელობით, განახორციელონ მიუკერძოებელი და პოლიტიკურად ნეიტრალური პოლიციის სამსახური.

თუ პოლიციას უნარი აქვს მიაღწიოს ამ მიზნებს, მაშინ იგი:

● პოზიტიური ფაქტორი იქნება მთავრობის ანგარიშვალდებულებისა და მონაწილეობის განხორციელებაში; და

● ხელს შეუწყობს მიმდინარე პოლიტიკური და სოციალური ცვლილებების კონსტიტუციურ, კანონიერ და მშვიდობიან განხორციელებას.

შენიშვნა: სამართალდამცავ მუშაკთა ქცევის კოდექსი, რომელიც გაეროს გენერალური ასამბლეის 1979 წლის 17 დეკემბრის 34/169 რეზოლუციითა მიღებული, თითოეული სამართალდამცავი დაწესებულებისაგან მოითხოვს ,,იყოს საზოგადოების წარმომადგენელი, მის წინაშე პასუხისმგებელი და ანგარიშვალდებული.

ამ მოთხოვნით გენერალური ასამბლეა აფუძნებს ძირითად სტანდარტებს:

● სამართალდამცავი დაწესებულებების ბუნებასთან მიმართებით; და

● მათ ურთიერთობასთან დაკავშირებით საზოგადოებასთან, რომელსაც ემსახურებიან.

მაგალითად:

● იმისათვის, რომ სამართალდამცავი დაწესებულება მთელ საზოგადოებას წარმოადგენდეს, მისი წევრები უნდა იყვნენ ამ საზოგადოების წარმომადგენლები ისეთი კრიტერიუმების შესაბამისად, როგორიცაა რასა, კანის ფერი, სქესი, ენა და რელიგია; და

● სამართალდამცავი დაწესებულება პასუხისმგებელი რომ იყოს საზოგადოების წინაშე, პოლიციამ უნდა იცოდეს საზოგადოების პრობლემები და მოთხოვნები იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომელთა მოგვარებაც პოლიციას შეუძლია; და ისინი უნდა რეაგირებდნენ ამ პრობლემებსა და მოთხოვნებზე.

ანგარიშვალდებულება დემოკრატიის ძირითადი პრინციპია, რომელიც ყველა სახელმწიფო დაწესებულებას ეხება, ისევე როგორც არჩეულ მთავრობას.

ჰუმანური

ჰუმანურობა დემოკრატიულ გარემოში კარგი პოლიციის სამსახურის ძირითადი ელემენტია, რადგან:

● განსაცდელში მყოფი საზოგადოების წევრებისათვის დაუყოვნებელი დახმარების აღმოჩენა ჰუმანიტარული მომსახურებაა და იგი პოლიციის სამსახურის ძირითად ფუნქციას წარმოადგენს;

● დემოკრატიისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ მუშაკები, რომლებსაც აქვთ ძალის გამოყენებისა და მათი თანამოქალაქეებისათვის თავისუფლების აღკვეთის უფლებამოსილება, ჰუმანური გზით მოქმედებდნენ; და

● ჰუმანური პოლიციის სამსახური აუცილებელია საზოგადოების მხრიდან მხარდაჭერისა და თანამშრომლობის მოსაპოვებლად, რაც თავის მხრივ ეფექტური პოლიციის სამსახურისთვისაა მნიშვნელოვანი.

ეფექტური

ეფექტური პოლიციის სამსახური მნიშვნელოვანია:

● როგორც თავად მიზანი - მთავრობის ძირითადი ფუნქციაა უზრუნველყოს მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ ადამიანთა უსაფრთხოება;

● კანონის უზენაესობის პატივისცემის უზრუნველსაყოფად - იმგვარად, რომ ადამიანებს ჰქონდეთ სამართლებრივი პროცესისა და სასამართლო სისტემისადმი რწმენა და არა, მაგალითად, შეეცადონ მოიპოვონ დაცვის საშუალებები ან შური იძიონ უკანონო გზებით;

● ადამიანის უფლებათა დაცვის უზრუნველსაყოფად - პოლიციის სამსახური ერთ-ერთი საშუალებაა, რომლითაც მთავრობა მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ პირთა ადამიანის უფლებების დაცვის ვალდებულებებს ასრულებს, რომელიც მას საერთაშორისო სამართლით აქვს დაკისრებული.

თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ:

1. პოლიციის ეფექტური სამსახური დამოკიდებულია პოლიციის მუშაკთა კარგ ქცევაზე, რომლის გარეშეც:

● საზოგადოებას არ ექნება მასთან თანამშრომლობისა და მისი დახმარების სურვილი; და

● თუ პოლიცია გამოიყენებს უკანონო და არაჰუმანურ მეთოდებს, ისინი ვერ შეიმუშავებენ ეფექტურობისათვის აუცილებელ პროფესიულ უნარ-ჩვევებს.

2. პოლიციის სამსახურის განხორციელებისას მიზნები არ შეიძლება განვაცალკავოთ საშუალებებისაგან - პოლიციის სამსახურის შედეგები არ შეიძლება გამოვყოთ ამ შედეგების მისაღწევად გამოყენებული მეთოდებისაგან.

პოლიციის ქმედება ან ოპერაცია, რომელიც უკანონოდ და არაჰუმანურად ხორციელდება, პოლიციის საქმიანობის მარცხს წარმოადგენს - რა შედეგიც არ უნდა ჰქონდეს ამ ქმედებას ან ოპერაციას.

6.5. დისკუსიის ხელშემწყობი საკითხები

1. რატომ არის მნიშვნელოვანი ადამიანის უფლებათა დაცვა კანონის უზენაესობის საფუძველზე?

2. სამართალდაცვასა და უფლებით სარგებლობას შორის ბალანსის უზრუნველყოფისას, რომელიც აუცილებელია დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესისათვის, ჩაითვლება თუ არა ნებისმიერ შემთხვევაში პოლიციის კარგ სამსახურად მშვიდობიანი, მაგრამ უკანონო შეკრების ჩატარებისათვის საშუალების მიცემა? გადაწყვეტილების მიღების დროს რა ფაქტორებს გაითვალისწინებდით?

3. საზოგადოებრივ წესრიგსა და უფლებით სარგებლობას შორის ბალანსის უზრუნველყოფისას, რომელიც აუცილებელია დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესისათვის, ჩაითვლება თუ არა ნებისმიერ შემთხვევაში პოლიციის კარგ სამსახურად საშუალება მისცეთ ინდივიდუალურ პირს ან პირთა ჯგუფს ისარგებლოს აზრის გამოხატვის თავისუფლებით, თუ ამან შეიძლება საზოგადოებრივი არეულობა გამოიწვიოს? გადაწყვეტილების მიღების დროს რა ფაქტორებს გაითვალისწინებდით?

4. რა გზებით შეიძლება პოლიციამ იცოდეს საზოგადოების მოთხოვნები და მოლოდინი რათა მან რეაგირება მოახდინოს საზოგადოებისათვის, რომელსაც იგი ემსახურება?

5. რა სხვადასხვა გზები არსებობს იმისთვის, რომ პოლიციამ დაიცვას აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება; აზრისა და გამოხატვის თავისუფლება; მშვიდობიანი შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება?

6.6. წინადადებები მონაწილეთა ჯგუფური მუშაობისათვის

სამუშაო ჯგუფის სავარჯიშო

დაყავით მონაწილენი ჯგუფებად და სთხოვეთ თითოეულ ჯგუფს განიხილოს რა კონსტიტუციური და საკანონმდებლო ღონისძიებები უნდა არსებობდეს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს, რომ პოლიცია:

● დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესების მეშვეობით ანგარიშვალდებული იყოს საზოგადოების წინაშე, რომელსაც ემსახურება; მაგრამ, იმავდროულად,

● შეინარჩუნოს მის საქმიანობაში პოლიტიკური ჩარევისაგან დამოუკიდებლობა.

სთხოვეთ ჯგუფებს პლენარულ სხდომაზე განიხილონ მათ მიერ ცალ-ცალკე შემუშავებული შედეგები.

როლების გათამაშების სავარჯიშო

დაყავით მონაწილენი ორ ჯგუფად, სადაც ერთი წარმოადგენს პოლიციას, ხოლო მეორე - საზოგადოებაში არსებულ რასობრივი ან ეთნიკური უმცირესობის ჯგუფს.

უმცირესობათა ჯგუფი დისკრიმინაციას განიცდის ისეთ სფეროებში, როგორიცაა საცხოვრებლით უზრუნველყოფა და დასაქმება და მათ მიაჩნიათ, რომ პოლიცია დისკრიმინაციულად იქცევა მათ მიმართ. ისინი ჩივიან, რომ ზოგიერთი ახალგაზრდა პოლიციელი ქუჩაში მათ შეურცხყოფას აყენებს, და რომ მათ უფრო ხშირად აკავებენ, ვიდრე საზოგადოების უმრავლესობის წარმომადგენლებს.

პოლიცია დათანხმდა შეხვედროდა ამ ჯგუფის წარმომადგენლებს და განეხილათ პოლიციის სამსახურთან დაკავშირებული მათი უკმაყოფილების მიზეზები.

ადამიანური რესურსების სპეციალისტმა ჯგუფს უნდა შეატყობინოს უკმაყოფილების რამოდენიმე მიზეზი, რომელიც მათ შეიძლება წამოჭრან მონაწილეთა სიტუაციიდან გამომდინარე.

როლების შემსრულებელი ჯგუფები ჯერ ცალ-ცალკე უნდა შეიკრიბონ და განიხილონ მათი მიდგომა და სტრატეგია. ხოლო შემდეგ ისინი უნდა შეხვდნენ ერთმანეთს და აწარმოონ დისკუსია.

7.1. ინფორმაცია წინასიტყვაობისათვის

ამ თავში ხაზგასმულია ეთიკური, კანონიერი და ჰუმანური ფორმით განხორციელებული პოლიციის სამსახური იმ სიტუაციებში, სადაც პოლიციის მუშაკები იყენებენ თავიანთ კანონიერ უფლებამოსილებას ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებასთან დაკავშირებით.

წინასიტყვაობა მესამე ქვესათაურისათვის - განმარტებითი კომენტარი

ამ სათაურში განხილულია თემის ბუნება და მნიშვნელობა, სადაც განსაკუთრებული აქცენტი გაკეთებულია შემდეგ საკითხებზე:

● ძალის გამოყენება უდიდეს პასუხისმგებლობას აკისრებს პოლიციას; და

● მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენს პოლიციასა და საზოგადოებას შორის არსებულ ურთიერთობაზე.

ხაზგასმულია ინდივიდუალურ პოლიციის მუშაკებსა და პოლიციის დაწესებულებებზე სათანადო კონტროლისა და დაბალანსების საჭიროება. განხილულია ძალის გამოყენებისას აუცილებლობისა და პროპორციულობის ზოგიერთი პრინციპი.

წინასიტყვაობა მეოთხე ქვესათაურისათვის - ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

ამ სათაურში პოლიციის მუშაკთა მიერ ძალისა და იარაღის გამოყენების საკითხი განხილულია შემდეგ კონტექსტში:

● პირის სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების საყოველთაო და რეგიონალური სახელშეკრულებო დებულებები; და

● სიცოცხლის უკანონო მოსპობის აღკვეთის პრინციპები, და სამართალდამცავი მუშაკების მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების პრინციპები.

7.2. ძირითადი საკითხები

იმისათვის რომ მიღწეულ იქნეს სიტუაცია, სადაც პოლიციის მუშაკები:

● პატივს სცემენ და იცავენ ადამიანის ღირსებას; და

● იცავენ და ითვალისწინებენ ადამიანის უფლებებს,

განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებათ შემდეგ ძირითად საკითხებს:

● პირის სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება ნებისმიერ დროს უნდა იქნეს დაცული;

● ძალის გამოყენებამდე ჯერ მშვიდობიანი საშუალებები უნდა იქნეს გამოყენებული;

● ძალა გამოყენებულ უნდა იქნეს როგორც ბოლო საშუალება და იმ ფარგლებში, რაც პოლიციის მოვალეობის განსახორციელებლადაა საჭირო;

● პოლიციის მუშაკები თავშეკავებულად უნდა მოიქცნენ და იმოქმედონ დანაშაულის სერიოზულობისა და კანონიერი მიზნის მიღწევის პროპორციულად; და

ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება ბოლო საშუალებად ითვლება.

7.3. განმარტებითი კომენტარი

თემის ბუნება და მნიშვნელობა

ძალის გამოყენების უფლება პოლიციის მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებაა. თუმცა, ეს ძალაუფლება - საჭიროების შემთხვევაში კანონიერი სამართალდამცავი მიზნებისათვის ძალის გამოყენება - პოლიციას უდიდეს პასუხისმგებლობას აკისრებს.

როდესაც პოლიცია იძულებულია ძალა გამოიყენოს, პოლიცია და საზოგადოების წევრები ერთმანეთთან წინააღმდეგობრივ სიტუაციაში აღმოჩნდებიან, რის შედეგადაც პოლიციასა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობის ხარისხი შეიძლება გაუარესდეს.

ნათელია, რომ ეს ურთიერთობა კიდევ უფრო უარესდება, როდესაც ასეთი ქმედება უკანონოა, ანუ ძალის გამოყენება აუცილებლობას არ წარმოადგენს ან დისპროპორციულია. უფრო მეტიც, ფორმა, რომლითაც პოლიცია ძალას იყენებს, პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს ხალხის შეხედულებაზე იმ რეჟიმთან მიმართებით, რომელიც მას მართავს.

პოლიციის მუშაკებმა უნდა დაიცვან დისციპლინისა და საქმიანობის მაღალი სტანდარტები, სადაც გათვალისწინებული იქნება:

● იმ ამოცანათა მნიშვნელობა და მგრძნობელობა, რომლის განხორციელებასაც მათ ავალებენ; და

● ამ ამოცანათა შესასრულებლად მათდამი მინიჭებული ძალაუფლება.

საჭიროა სათანადო მონიტორინგი და გადასინჯვის პროცედურები, რათა გარანტირებულ იქნეს, რომ:

● პოლიციის ინდივიდუალური მუშაკები სათანადოდ იყვნენ ანგარიშვალდებულნი თავიანთ ქმედებებზე ან გადაცდომებზე; და

● პოლიციის დაწესებულებებში მიღებული სისტემები და პროცედურები საკმარისი იყოს პოლიციის კანონიერი, ეთიკური და ჰუმანური საქმინობისათვის.

ძალზედ მნიშვნელოვანია პოლიციის მიერ ძალის გამოყენებისას ხაზი გაესვას აუცილებლობისა და პროპორციულობის პრინციპებთან შესაბამისობის მნიშვნელობას.

პოლიციის მუშაკებს ძალის გამოყენება შეუძლიათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც:

● ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად ნაცადია ყველა მშვიდობიანი საშუალება და მათ შედეგი ვერ მოიტანეს; და

● ძალის გამოყენება შეიძლება გამართლებულ იქნეს, როდესაც ხდება მისი შედარება მისაღწევი კანონიერი მიზნის მნიშვნელობასთან.

ეს საკითხები პოლიციის მუშაკებმა უნდა გაითვალისწინონ ყველა იმ გარემოებაში, სადაც ძალის გამოყენების საკითხი დგება. როდესაც ეს გაკეთდება, პოლიციას შეუძლია დაასკვნას, რომ კონკრეტულ სიტუაციაში ძალის გამოყენების შედეგები არ არის გამართლებული, როდესაც მათ მისაღწევ კანონიერ მიზანთან კავშირში განიხილავენ.

ასეთ შემთხვევაში პოლიციამ უნდა აღიაროს, რომ მათ თავი უნდა შეეკავებინათ ძალის გამოყენებისაგან და რომ მათი „კარგი პრაქტიკა“ ფაქტიურად შეიძლება არ წარმოადგენდა პოზიტიურ ქმედებას. ეს პოლიციის სამსახურისათვის მნიშვნელოვანი და საკამათო საკითხია, ვინაიდან:

● „მოქმედების შეწყვეტა“ და „უკანდახევა“ შეიძლება ძნელად მისაღები იყოს პოლიციის ზოგიერთი მუშაკისათვის; და

● სამართლადაცვასა და წესრიგის შენარჩუნებასთან დაკავშირებული დისკრეციის ფარგლები და ამ ორს შორის ბალანსის უზრუნველყოფა ჩვეულებრივ პრობლემატურ და საკამათო საკითხს წარმოადგენს.

თემასთან დაკავშირებული სამართალდაცვის ძირითადი საკითხები

იგი მოიცავს:

● პოლიციის ინდივიდუალურ მუშაკთა პირად უსაფრთხოებას;

● გარემოებებს, რომლის დროსაც პოლიციას შეუძლია პირის წინააღმდეგ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება;

● სხვადასხვა საშუალებების შემუშავება და არსებობა, რომელიც ძალის დიფერენცირებული, და აქედან გამომდინარე - პროპორციული გამოყენების საშუალებას იძლევა;

● ძალის გამოყენებასთან დაკავშირებული პოლიციის ქმედებებისა და ოპერაციების ჯეროვანი მართვა და კონტროლი;

● ხელმძღვანელ მუშაკთა პასუხისმგებლობა მათდამი დაქვემდებარებულ მუშაკთა ქმედებებზე;

● პოლიციის მიერ ძალის უკანონო გამოყენების ფაქტების ჯეროვანი გამოძიება;

● პოლიციის მიერ ძალის უკანონო გამოყენების დაუყოვნებელი და გრძელვადიანი შედეგები.

7.4. ძირითადი ინფორმაცია პრეზენტაციისათვის

სიცოცხლის უფლება

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციისა და ხელშეკრულებათა დებულებები

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 მუხლი იცავს სიცოცხლის უფლებას, აგრეთვე პოლიციის მიერ ძალის გამოყენებასთან დაკავშირებულ კიდევ ორ უფლებას - პირის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლებას.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-6(1) მუხლი აცხადებს, რომ:

● სიცოცხლის უფლება თითოეული ადამიანის განუყოფელი უფლებაა;

● სიცოცხლის უფლებას იცავს კანონი; და

● არავის შეიძლება თვითნებურად წაართვან სიცოცხლე.

სიცოცხლის უფლება დაცულია სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებშიც, როგორიცაა: ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტია (მუხლი 4); ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია (მუხლი 4); და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია (მუხლი 2).

სიცოცხლის თვითნებური წართმევა განსაკუთრებითაა აღნიშნული და აკრძალული აფრიკული ქარტიითა და ამერიკული კონვენციით, აგრეთვე საერთაშორისო პაქტით. სიცოცხლის თვითნებურ წართმევაში იგულისხმება:

● გენოციდი;

● ომის დროს ჩადენილი დანაშაულებები;

● სიკვდილით დასჯა სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის გარეშე;

● წამებით ან არასათანადო მოპყრობით გამოწვეული სიკვდილი; და

● პოლიციის მიერ გადამეტებული ძალის გამოყენებით გამოწვეული სიკვდილი.

ადამიანის უფლებათა კომიტეტის ზოგადი კომენტარები

ადამიანის უფლებათა კომიტეტს (სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის საზედამხედველო ორგანო) ამ ხელშეკრულების მე-6 მუხლზე მომზადებულ ზოგად კომენტარებში ჩამოყალიბებული აქვს შენიშვნები, რომლებიც წინამდებარე თავის თემასთანაა დაკავშირებული:

სიცოცხლის უფლება „არის უზენაესი უფლება, რომლიდანაც გადახვევა დაუშვებელია საზოგადოებრივი აუცილებლობის დროსაც, როდესაც ერის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება“.

,,უდიდესი მნიშვნელობა აქვს 6(1) მუხლის მესამე წინადადებას, რომელიც ერთმნიშვნელოვნად მოითხოვს სიცოცხლის თვითნებურად წართმევისაგან დაცვას. კომიტეტს მიაჩნია, რომ მონაწილე სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ზომები არა მარტო სიცოცხლის ხელყოფის აღსაკვეთად და დამნაშავეთა დასასჯელად დანაშაულებრივი ქმედებების დროს, არამედ აგრეთვე უნდა აღკვეთონ მათი უშიშროების ძალების მიერ განხორციელებული თვითნებური მკვლელობები. სახელმწიფო ორგანოების მიერ სიცოცხლის ხელყოფა ძალზედ მძიმე საკითხია. აქედან გამომდინარე, კანონი მკაცრად უნდა აკონტროლებდეს და ზღუდავდეს იმ გარემოებებს, როდესაც პირს შესაძლოა წაერთვას სიცოცხლე ასეთი სახელმწიფო ორგანოების ქმედებების შედეგად”.

„მონაწილე სახელმწიფოებმა აგრეთვე უნდა მიიღონ კონკრეტული და ეფექტური ზომები ინდივიდუალურ პირთა გაუჩინარების აღკვეთის მიზნით, რაც სამწუხაროდ საყოველთაოდ გახშირდა და ხშირად სიცოცხლის თვითნებური მოსპობით მთავრდება“.

შენიშვნა: სიცოცხლის კანონით დაცვისათვის საჭიროა, რომ გარკვეული სახის მკვლელობები არაკანონიერად გამოცხადდეს. უკანონო მკვლელობების აღკვეთა და გამოვლენა პოლიციის მნიშვნელოვანი ფუნქციაა და ამ კუთხით პოლიცია უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს, რათა სახელმწიფომ შეასრულოს მისი საერთაშორისო ვალდებულება - კანონით დაიცვას სიცოცხლის უფლება.

სიცოცხლის უფლება და უკანონო მკვლელობები

უკანონო და თვითნებური მკვლელობის ეფექტური აღკვეთისა და გამოძიების პრინციპები მიღებულ იქნა სიცოცხლის მოსპობის ერთ კონკრეტულ ფორმაზე რეაგირების მიზნით, როგორიცაა სახელმწიფო ორგანოების მუშაკთა (რომლებსაც წარმოადგენენ სამხედრო და სამართალდაცავი პირები) მიერ ჩადენილი უკანონო მკვლელობები.

ამ დოკუმენტის დებულებები 20 პრინციპშია ჩამოყალიბებული, სადაც მოცემულია ქვეთავები: „აღკვეთა“, „გამოძიება“ და „სისხლის სამართლებრივი დევნა“. მისი დებულებებით მოითხოვება:

● მკაცრი კონტროლი იმ ოფიციალურ პირებზე, ვინც პასუხისმგებელია დაკავებასა და დაპატიმრებაზე, და იმ სახელმწიფო დაწესებულებებზე, რომელთა მუშაკებსაც ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების უფლება აქვთ, ბრძანებათა მკაფიო თანმიმდევრობის ჩათვლით; (პრინციპი 2)

● მთავრობის მიერ ზემდგომი მუშაკების ან სახელმწიფო ორგანოების იმ ბრძანებების აკრძალვა, რომელიც სხვა პირს უფლებამოსილებას ანიჭებს ან სტიმულს აძლევს განახორციელოს უკანონო ან თვითნებური მკვლელობა;

● არავინ არ დაემორჩილოს ასეთ ბრძანებებს;

● სამართალდამცავი მუშაკებისათვის ტრეინინგის ჩატარება ამ დებულებებისათვის განსაკუთრებული ყურადღების მინიჭების მიზნით; (მე-3 პრინციპი)

● უკანონო და თვითნებური მკვლელობის ყველა შემთხვევის დეტალური, დაუყოვნებელი და მიუკერძოებელი გამოძიება; (პრინციპი 9)

● მთავრობამ მართლმსაჯულების წინაშე წარადგინოს ყველა პირი, რომლის მიმართაც გამოძიება დაადგენს, რომ ასეთ მკვლელობაში ღებულობდა მონაწილეობას. (პრინციპი 18)

პოლიციის მიერ ძალის გამოყენება

სამართალდამცავ მუშაკთა ქცევის კოდექსი

პოლიციის მუშაკთა კოდექსის მე-2 მუხლის ძირითადი მოთხოვნაა პატივი სცენ და დაიცვან ადამიანის ღირსება და ადამიანის უფლებები და იგი მკაფიოდ მოითხოვს ძალის გამოყენებისას კანონიერ და ჰუმანურ ქმედებას.

თუმცა, კოდექსში არის კონკრეტული დებულება, რომ პოლიციას შეუძლია ძალის გამოყენება მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობის დროს და იმ ფარგლებში, რომელსაც მისი მოვალეობის შესრულება მოითხოვს. (მუხლი 3)

მუხლთან დაკავშირებული კომენტარის ძირითადი საკითხები ეხება შემდეგს:

● მიუხედავად იმისა, რომ დებულების თანახმად პოლიციას შეუძლია გამოიყენოს ძალა გონივრული საჭიროების შემთხვევაში იმ გარემოებების დროს, როდესაც ხდება დანაშაულის აღკვეთა ან დამნაშავის ან დანაშაულში ეჭვმიტანილის კანონიერი დაკავება ან დაკავების პროცესისათვის ხელშეწყობა, ამ შემთხვევების გარდა ძალის გამოყენება არ შეიძლება; და

● ცეცხლსასროლი იარაღი არ უნდა იქნეს გამოყენებული გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც დანაშაულში ეჭვმიტანილი შეიარაღებულ წინააღმდეგობას უწევს ან სხვაგვარად უქმნის საფრთხეს სხვათა სიცოცხლეს, ხოლო ნაკლებ ექსტრემალური ღონისძიებები დანაშაულში ეჭვმიტანილის შესაჩერებლად ან დასაკავებლად საკმარისი არ არის.

სამართალდამცავ მუშაკთა მიერ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ძირითადი პრინციპები

ამ კონკრეტული დოკუმენტის პრეამბულაში აღიარებულია:

● სამართალდამცავი მუშაკების მიერ გაწეული საზოგადოებრივი სამსახურის მნიშვნელობა; და

● სამართალდამცავ მუშაკთა უდიდესი როლი, რომელსაც ისინი ასრულებენ პირის სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების დაცვაში.

პრეამბულაში აგრეთვე მითითებულია, რომ სამართალდამცავი მუშაკების როლთან დაკავშირებით ყურადღება უნდა მიექცეს შემდეგ საკითხებს:

● მართლმსაჯულების განხორციელებას;

● პირის სიცოცხლის, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების დაცვას;

● მათ პასუხისმგებლობას საზოგადოების უსაფრთხოებისა და მშვიდობის შენარჩუნებაში;

● კვალიფიკაციის, ტრეინინგისა და ქცევის მნიშვნელობას.

სამართალდამცავი მუშაკების პირად უსაფრთხოებაზე პრეამბულაში ორი მითითებაა გაკეთებული და მასში ხაზგასმულია, რომ პოლიციის მუშაკთა სიცოცხლისა და უსაფრთხოებისადმი საფრთხე მთლიანად საზოგადოების სტაბილურობისადმი საფრთხედ უნდა იქნეს განხილული.

დოკუმენტი სახელმწიფოებისა და სამართალდამცავი ორგანოებისაგან მოითხოვს:

● მიიღონ და განახორციელონ წესები და დებულებები სამართალდამცავი მუშაკების მიერ პირთა წინააღმდეგ ძალისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების შესახებ; და