2005 წლიდან საქართველოს მთავრობა სასჯელაღსრულების სისტემის რეფორმირებას შეუდგა. ამჟამად, საქართველოს სასჯელაღსრულების სისტემაში ჯანდაცვის ადმინისტრირებას სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების სამინისტრო, კერძოდ კი მისი სტრუქტურული ერთეული - სასჯელაღსრულების დეპარტამენტი ახორციელებს.

ჯერ კიდევ 2001 წლიდან ევროსაბჭოს წამების საწინააღმდეგო კომიტეტი¹ (CPT) ქვეყანაში განხორციელებული მონიტორინგის ვიზიტის შედეგად საქართველოს მთავრობას აძლევდა რეკომენდაციას, უზრუნველეყო სასჯელაღსრულების სისტემაში ჯანდაცვის ეფექტიანი პოლიტიკის შემუშავება და მის განხორციელება. რეკომენდაციები სასჯელაღსრულების სისტემაში ჯანმრთელობის უფლების რეალიზაციის უკეთ უზრუნველყოფის მიზნით, მეორდება წამების საწინააღმდეგო კომიტეტის შემდგომ წლებში განხორციელებული ვიზიტების ანგარიშებშიც (იხ. 2004, 2007 წლების ანგარიშები).

აღნიშნულ ანგარიშებში წარმოდგენილი მონაცემების გათვალისწინებით სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების სამინისტრომ საჭიროა გადადგას ქმედითი ნაბიჯები, რათა შეამციროს სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში საზოგადოებრივი ჯანდაცვის რისკები. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს არასრულწლოვან მსჯავრდებულებს და მათი ჯანდაცვის საჭიროებებს, როგორც უფრო მოწყვლადი ჯგუფს, სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში არსებული რისკ-ფაქტორების მიმართ.

წინამდებარე კვლევა არის მცდელობა პასუხი გასცეს შეკითხვას - თუ რა გავლენას ახდენს სასჯელაღსრულების სისტემა მსჯავრდებულთა ჯანმრთელობაზე და რა ნაბიჯების გადადგმა არის საჭირო ადეკვატური მკურნალობის, მოვლის და პრევენციის ღონისძიებების გატარებისთვის.

საკვანძო სიტყვები

ჯანდაცვა
არასრულწლოვანთა სასჯელაღსრულების დაწესებულება
სამედიცინო მომსახურება
არასრულწლოვანი მსჯავრდებულები
ციხის ჯანდაცვა

ინფორმაცია კვლევის შესახებ

კვლევა დაფინანსებულია ფონდ „ღია საზოგადოება საქართველოს“ მიერ და ის „წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრმა“ განახორციელა. კვლევის მიზანს წარმოადგენდა ავჭალის არასრულწლოვანთა აღმზრდელობით დაწესებულებაში ჯანდაცვის სფეროს ძირითადი პრობლემებისა და საჭიროებების იდენტიფი ცირება, სამედიცინო მომსახურების ხელმისაწვდომობის ხელის შემშლელი ფაქტორების გამოვლენა, მათი შესწავლა და გამომწვევი მიზეზების ანალიზი, აღმოფხვრის შესაძლებლობების განსაზღვრა და შესაბამისი რეკომენდაციების შემუშავება.

კვლევა ჩატარდა წინასწარ შემუშავებული მეთოდოლოგიის მიხედვით, რომელიც სამ ინსტრუმენტს მოიცავდა - 1. კითხვარი და ანალიტიკური ჩარჩო დაწესებულებაში ჯანდაცვის ორგანიზაციის შეფასებისთვის 2. კითხვარი და სამედიცინო კვლევების კომპლექტი ფიზიკური ჯანმრთელობის ძირითადი პარამეტრების და საილუსტრაციო შემთხვევების შესწავლისათვის 3. კითხვარი და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სკრინინგ-ტესტი.

კვლევის მეთოდოლოგია შემუშავდა საერთაშორისო სახელმძღვანელოების მიხედვით, ეროვნული კანონმდებლობის და კანონქვემდებარე აქტების გათვალისწინებით.

კვლევის მიმდინარეობისას ინფორმაციის მოპოვება მოხდა სპეციალური კითხვარების საშუალებით დახურული შეკითხვების საუძველზე, ასევე ჩაღრმავებული ინტერვიუს შედეგად. რაოდენობრივი და თვისობრივი მონაცემები დამატებით გამოთხოვილ იქნა შესაბამისი უწყებისგან.

კვლევის შედეგად მოპოვებული ხარისხობრივი მონაცემები დამუშავდა განმეორებითი განზოგადების მეთოდით, ხოლო რაოდენობრივი მონაცემები დამუშავდა SPSS მეთოდით.

______________

1 CPT - European Committee For The Prevention of Torture - http://www.cpt.coe.int/en/states/geo.htm

სასჯელაღსრულების სისტემაში ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობა დაცულია სხვადასხვა საერთაშორისო სტანდარტით. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი, რომელიც რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 1994 წლის 25 იანვრის დადგენილებით და აწესებს თითოეული ადამიანის უფლებას ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის უმაღლეს შესაძლო სტანდარტზე. აღნიშნული სტანდარტი ისევე ეხება მსჯავრდებულებს, როგორც სხვა ყველა ადამიანს, რაც ნიშნავს, რომ მსჯავრდებულებს ხელი უნდა მიუწვდებოდეთ ადეკვატურ სამედიცინო მომსახურებაზე, რომელიც არ უნდა იყოს ქვეყანაში სამოქალაქო ჯანდაცვის სექტორში არსებულ სტანდარტზე უარესი.

აღნიშნული პრინციპი გამყარებულია ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის №R(98) 7 რეკომენდაციით¹ „წევრი სახელმწიფოებისადმი ციხეში ჯანმრთელობის დაცვის ეთიკური და საორგანიზაციო ასპექტების შესახებ“, ასევე ევროსაბჭოს წამების საწინააღმდეგო კომიტეტის მესამე ძირითად ანგარიშში კომიტეტის აქტივობების შესახებ².

ევროსაბჭოს წამების საწინააღმდეგო კომიტეტის ამავე ანგარიშში ფორმულირებულია ძირითადი პრინციპები, რომელსაც ციხეში ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა უნდა აკმაყოფილებდეს:

მსჯავრდებულს უნდა მიუწვდებოდეს ხელი სამედიცინო მომსახურებაზე, რაც უპირველესად გულისხმობს ექიმთან შეუზღუდავი კონტაქტის უფლებას - ციხეში მოხვედრისთანავე მსჯავრდებული დაგვიანების გარეშე უნდა ნახოს და სათანადოდ გამოკითხოს ექიმმა, ასევე საჭიროებისამებრ ჩაუტაროს სამედიცინო კვლევები.

სასჯელაღსრულების სისტემაში ჯანდაცვის ორგანიზაციის და ჯანდაცვის უფლების გააზრებისთვის, მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია „ციხის ევროპული წესები“.³ აღნიშნული დოკუმენტის მესამე ნაწილი ციხის ჯანდაცვას შეეხება.

„ციხის ევროპულ წესებში“ მოცემული პრინციპების მიხედვით:

ა) საკვების და წყლის რაოდენობა, ხარისხი, მომზადება და მიწოდება;
ბ) დაწესებულების და პატიმრების ჰიგიენა და სისუფთავე;
გ) სასჯელაღსრულების დაწესებულების სანიტარული მდგომარეობა, გათბობა, განათება და ვენტილაცია;
დ) პატიმართა ტანსაცმლისა და ქვეშაგების სისუფთავე და ვარგისიანობა.

საქართველოს კანონმდებლობა

საქართველოს კანონმდებლობით სასჯელაღსრულების სისტემაში მსჯავრდებულის ჯანმრთელობის დაცვის უფლება გარანტირებულია „პატიმრობის კოდექსით“ (იხ. მუხლი 24); კოდექსის XX თავი („სამედიცინო მომსახურების ორგანიზება“) ასევე განსაზღვრავს მსჯავრდებულის სამედიცინო მომსახურების და ჯანმრთელობის მდგომარეობის კონტროლის ძირითად პრინციპებს.

მსჯავრდებულთა სამედიცინო მომსახურების შესახებ რეგულირება მოცემულია ასევე საქართველოს კანონში „ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ“. კანონი იცავს სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში მყოფ პაციენტს ნებისმიერი დისკრიმინაციისგან სამედიცინო დახმარების აღმოჩენისას.

პატიმრობაში მყოფი პირის უფლებებს ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში დამატებით განსაზღვრავს საქართველოს კანონი „პაციენტის უფლებების შესახებ“, რომლის მიხედვითაც, წინასწარ პატიმრობაში ან სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მყოფი პირი სარგებლობს ამ კანონით გათვალისწინებული ყველა იმ უფლებით უფლებით, რომლეიც პაციენტს აქვს სამოქალაქო სექტორშიჯანდაცვის სფეროში. შეზღუდვა ეხება მხოლოდ პაციენტის უფლებას აირჩიოს სამედიცინო მომსახურების გამწევი, თუმცა ეს გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს სასამართლოში.

დამოუკიდებელი საექიმო საქმიანობის სუბიექტის მოვალეობები პატიმრისთვის სამედიცინო მომსახურების გაწევისას რეგულირებულია საქართველოს კანონით „საექიმო საქმიანობის შესახებ“.

სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მოთავსებულ პირთა ჯანმრთელობის კერძო საკითხებს ეხება ასევე საქართველოს კანონები „აივ ინფექცია/შიდსის შესახებ“, „ფსიქიატრიული დახმარების შესახებ“.

__________

1. RECOMMENDATION No. R (98) 71 OF THE COMMITTEE OF MINISTERS TO MEMBER STATES CONCERNING THE ETHICAL AND ORGANISATIONAL ASPECTS OF HEALTH CARE IN PRISON

2. 3^rd General Report on the CPT's activities - http://www.cpt.coe.int/en/annual/rep-03.htm№III.

3. Recommendation Rec(2006)2 of the Committee of Ministers to member states on the European Prison Rules

კვლევის მიზანი:

კვლევის მიზანია არასრულწლოვანთა აღმზრდელობით დაწესებულებაში ჯანდაცვის სისტემისა და ადმინისტრირების პროცესის შეფასება და შესწავლა, ასევე შესაბამისი რეკომენდაციების შემუშავება.

მეთოდოლოგია

არასრულწლოვანთა აღმზრდელობით დაწესებულებაში ჯანდაცვის ორგანიზაციისა და ადმინისტრირების პროცესი შესწავლილ იქნა სპეციალურად შემუშავებული კითხვარის საშუალებით (127 კითხვა). გამოიკვეთა 5 ძირითადი შესასწავლი მიმართულება:

I. ორგანიზაციული სტრუქტურა და ადმინისტრირება
II. ზოგადი/ტექნიკური ნაწილი
III. დამხმარე სერვისები
IV. მონაცემთა მართვა, ინფორმაცია და დოკუმენტაცია
V. დაავადებათა მართვა და ოპერირება

თითოეული მიმართულება ითვალისწინებდა კითხვათა განსაზღვრულ რაოდენობას. შეფასება ხორციელდებოდა 0, 0.5 და 1 ქულიანი შკალის მიხედვით:

1. კითხვაზე დადებითი პასუხი (ნიშნავს დასმული საკითხი მოგვარებულია, სრულად, არსებობს დამადასტურებელი დოკუმენტური მასალა) - 1 ქულა.

2. კითხვაზე პასუხი არ არის ამომწურავი (დასმული საკითხის მოგვარება დაწყებულია, ან არსებობს ბრძანება დადგენილება ან მათი პროექტები, დოკუმენტაცია სრულად ან ნაწილობრივ ასახავს დაწყებულ პროექტს) - 0,5 ქულა

3. კითხვაზე პასუხი უარყოფითია (დასმული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი, არ განხილულა. ან პასუხი დადებითია, მაგრამ ვერ ხერხდება შესაბამისი დამადასტურებელი დოკუმენტაციის წარმოდგენა) - 0 ქულა

კითხვარისა და რეკომენდაციების შემუშავება განხორციელდა საერთაშორისო სტანდარტებზე დაყრდნობით.¹

კვლევის შედეგებიტაბ. №1 საკვლევი სფეროების მიხედვით გამოკითხვის შედეგები წარმოდგენილი ქულებით და მათი პროცენტული მაჩვენებლებით

გრაფ. №1 მაქსიმალური დადებითი ქულების გადანაწილება შესწავლილი სფეროების მიხედვით

OR - ორგ. სტრუქტურა და ადმინისტრირება
GT - ზოგადი ტექ. ნაწილი
AS - დამხმარე სერვისები
IM - მონაცემთა მართვა
DMS - დაავადებათა მართვა და პაციენტთა უსაფრთხოება

მაქსიმალური დადებითი ქულები შესაძლებელია განხილულ იქნას, როგორც მისაღწევი მიზნები, ჯანდაცვის სისტემის ეფექტიანი ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად.

გრაფიკი №2 დადებითი მაქსიმალური და გამოკითხვის შემდეგ მიღებული რეალური ქულების შეფასება შესასწავლი სფეროების მიხედვით

გრაფიკი №3 უარყოფითი შედეგების %25 გადანაწილება სფეროების მიხედვით

გრაფიკი №4. ორგანიზაციული სტრუქტურის შეფასება. დადებითი, არასრული და უარყოფითი პასუხების პროცენტული გადანაწილება

ორგანიზაციული სტრუქტურის შეფასებისას 1 და 0,5 ქულიან კითხვებზე პასუხები გაცემული იქნა თანაბრად (31-31%25). უარყოფითი 0 ქულიანი პასუხები ჭარბობდა და წარმოდგენილი იქნა 38%25-ში

გრაფიკი №5. ზოგადი ტექნიკური ნაწილი დადებითი, არასრული და უარყოფითი პასუხების პროცენტული გადანაწილება

ისევე, როგორც ზოგადი ადმინისტრაციული ნაწილის შეფასების ამსახველ გრაფიკზე უარყოფითი პასუხების %25 ჭარბობს დადებითს და არასრულს, თუმცა ამ შემთხვევაში ინიცირებული ან/და დაუსრულებელი პროექტების თუ გეგმების (0.5 ქულიანი) რაოდენობა საგრძნობლად ჩამორჩება განხორციელებულ ან განუხორციელებელ ტექნიკური მიმართულების ადმინისტრაციულ პროცედურებს.

გრაფიკი №6. დამხმარე სერვისების ნაწილი. დადებითი, არასრული და უარყოფითი პასუხების პროცენტული გადანაწილება

დამხმარე სერვისების შეფასებისას აღმოჩნდა, რომ უარყოფითი და დადებითი პასუხების რაოდენობა თანაბარია. უარყოფითი პასუხები 38%25 შემთხვევაში თავისთავად არასახარბიელო მაჩვენებელია, ხოლო დარჩენილი 25%25, რომელიც ასახავს იმ სერვისებს, რომლებიც საჭიროებენ მნიშვნელოვან ძალისხმეევას კიდევ უფრო ამძიმებს არსებულ სურათს.

გრაფიკი №7 მონაცემთა მართვა. დადებითი, არასრული და უარყოფითი პასუხების პროცენტული გადანაწილება

ინფორმაციის მოგროვების, შენახვის, სტანდარტული ფორმების არსებობისა და ანალიზის კუთხით უარყოფითი პასუხები საგრძნობლად აღემატება დადებითს. შესაბამისად 66,16 და 18%25. საგულისხმოა უარყოფითი პასუხების სიჭარბე თანაბრად, როგორც საქაღალდე ისე ელექტრონულ ვერსიების შეფასებისას. ზემოთ ჩამოთვლილთან ერთად, სერიოზული პრობლემას წარმოადგენს სტანდარტული ინფორმაციის ადმინისტრირებისა და ინფორმაციის დაცულობის საკითხები.

გრაფიკი №8 დაავადებათა მართვა და პაციენტთა უსაფრთხოება. დადებითი, არასრული და უარყოფითი პასუხების პროცენტული გადანაწილება

დაავადებათა მართვისა და პაციენტთა უსაფრთხოების კუთხით დაუსრულებელი სკითხები (46%25-ში) ჭარბობს დადებითად 17%25 და უარყოფითად 37%25, შეფასებულ ადმინისტრაციულ პროცედურებს, მეთოდოლიგებსა თუ აქტივობებს. ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს დაავადებათა მართვის თანამედროვე სტანდარტების, მეთოდოლოგიების არარსებობა.

გრაფიკი №9 შეფასებების %25-ული გადანაწილება სფეროების მიხედვით

OR - ორგ. სტრუქტურა და ადმინისტრირება
GT - ზოგადი ტექ. ნაწილი
AS - დამხმარე სერვისები
IM - მონაცემთა მართვა
DMS - დაავადებათა მართვა და პაციენტთა უსაფრთხოება

როგორც გრაფიკიდან ჩანს, გამოკითხვის შედეგად ყველაზე მეტი უარყოფითი პასუხი მიღებულ იქნა მონაცემთა მართვის სფეროს შეფასებისას - 66%25, ამას მოსდევს ზოგადი ტექნიკური ნაწილი 55%25-ით, შემდეგ ორგ. სტრუქტურა და ზოგადი ტექნიკური ნაწილი თანაბრად 38-38%25, ყველაზე ნაკლები უარყოფითი პასუხი მიღებულ იქნა დაავადებათა მართვისა და პაციენტთა უსაფრთხოების კუთხით დაწესებულების შეფასებისას, თუმცა ეს მაჩვენებელიც საკმაოდ მაღალია და შეადგენს 37%25.

რეკომენდაციები ჯანდაცვის ორგანიზაციის ნაწილისთვის

მეთოდოლოგია

კვლევის მიზანი იყო შეგვესწავლა დაწესებულებაში მყოფ არასრულწლოვან მსჯავრდებულთა ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობა, დაავადებათა მართვა და არსებული სამედიცინო დოკუმენტაციის ადეკვატურობა.

დასახული მიზნების მისაღწევად მოხდა დაწესებულებაში არსებული სამედიცინო დოკუმენტაციის დეტალური შესწავლა და მსჯავრდებულთა ფიზიკური განვითარების მონაცემების განსაზღვრა. გარკვეულ ჯგუფს აგრეთვე ჩაუტარდათ კლინიკოლაბორატორიული (სისხლის საერთო ანალიზი, გლუკოზის დონის განსაზღვრა, შარდის საერთო ანალიზი, მანტუს კანის სინჯი) და ინსტრუმენტული გამოკვლევები (გულმკერდის რენტგენოგრაფია).

კვლევას გამოეთიშნენ ის მსჯავრდებულები, რომელთაც: 1. უარი განაცხადეს კვლევაში მონაწილეობაზე 2. კვლევის პერიოდში უწევდათ დაწესებულების დატოვება სხვადასხვა მიზეზის გამო.ვინაიდან კვლევა იყო დროში შეზღუდული, საჭიროდ იქნა მიჩნეული დარჩენილი 124 მსჯავრდებულიდან შესასწავლი ჯგუფის გამოყოფა (N=94), რაც განხორციელდა შესაბამისი სტატისტიკური მეთოდის გამოყენებით:

* pop - შესასწავლი პოპულაცია, Z - ზეტ სიდიდე (1.96, რადგან წინასწარ შერჩეული სარწმუნო დონეა 95%25), C - სარწმუნო შუალედი (4.99), p - შედეგების გადანაწილება (50%25), n2 - შესასწავლი ჯგუფის წინასწარი სიდიდე, n1 - შესასწავლი ჯგუფის საბოლოო სიდიდე

ფიზიკური განვითარების ზოგადი მონაცემები

მონაცემებიფიზიკური განვითარების მონაცემების ასაკობრივ ნორმებთან შედარება მოხდა ა.შ.შ.-ში მოქმედ სტანდარტებთან², რადგან ადგილობრივ მოსახლეობაზე ანალოგიური სტატისტიკური მონაცემების მოძიება ვერ მოხერხდა. შესასწავლი ჯგუფის საშუალო ასაკი იყო 201.88 თვე (16.8 წელი), ხოლო სტანდარტული გადახრა - 9.74 თვე (0.8 წელი).

ფიზიკური განვითარების შესაფასებლად გამოვიყენეთ სხეულის მასის ინდექსის (BMI) განსაზღრა. აღნიშნული მონაცემი საშუალებას იძლევა შეფასდეს სხეულის წონასა და სიმაღლეს შორის კავშირი და შესაბამისობა და განისაზღვროს ნორმიდან გადახრები. კვლევისას მიღებული შედეგები გადანაწილდა შემდეგნაირად:

* პირველი დიაგრამა გვიჩვენებს შესასწავლ ჯფუფში სხეულის მასის ინდექსის გადანაწილებას სამი კატეგორიის (<10, 10-85 და >85 პერსენტილი) მიხედვით, ხოლო მეორე დიაგრამა ასახავს ინდივიდუალური მონაცემების გადანაწილებას.

95%25 შედეგების გადანაწილება მოხდა 18.53-24.81-ს შორის (საშალო სხეულის მასის ინდექსი - 21.67, სტანდარტული გადახრა -1.57), რაც ასაკობრივ ნორმის ფარგლებს შეესაბამება. დაფიქსირდა ოთხი ჭარბწონიანობის შემთხვევა (BMI>25.0), რაც აგრეთვე გამოვლენილი იყო დაწესებულებაში მოხვედრისას. პროგრესირებას ადგილი არ ჰქონია. პირიქით, აღინიშნება სხეულის მასის ინდექსის მცირედი კლება.

სამედიცინო დოკუმენტაცია ^{3 4 5}

დაწესებულებაში გამოიყენება სამედიცინო ბარათი, რომელიც მოიცავს შემდეგ ინფორმაციას:

1. მსჯავრდებულის საიდენტიფიკაციო მონაცემები (მაგ.: სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი, ა.შ.)

2. დაწესებულებაში შემოსვლისას არსებული ფიზიკური განვითარების ზოგადი მონაცემები

3. წარსული სამედიცინო ისტორია, რაც მოიცავს ცნობილ ფიზიკურ და/ან ფსიქიკურ ჯანმრთელობის პრობლემებს

4. დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში გამოვლენილი ჩივილების, დასმული დიაგნოზების და/ან ჩატარებული მკურნალობის ამსახველი ჩანაწერები

5. ტუბერკულოზის სკრინინგის კითხვარის შედეგები

6. კლინიკო-ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევების შედეგები

7. კონსულტანტთა ჩანაწერები

8. დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში გაწეული სტაციონარული და/ან ამბულატორიული მკურნალობის გაწერის ეპიკრიზები

სამედიცინო ბარათი არ მოიცავს ინფორმაციას დაწესებულებაში შემოსვლისას ჩატარებული ფიზიკური და/ან ფსიქიკური ჯანმრთელობის შემაფასებელი სკრინინგის და იმუნიზაციის სტატუსის შესახებ (აღსანიშნავია, რომ დღესდღეობით დაწესებულებაში არ გამოიყენება სპეციალური სკრინინგ ფორმები, რომელთა შევსებაც მოხდებოდა მსჯავრდებულთა დაწესებულებაში მოხვედრისას).

ფიზიკური ჯანმრთელობა

ჯანმრთელობის პრობლემების პრევალენსი და ინსიდენსი გამოსაკვლევ ჯგუფში:

1. ინფექციური და პარაზიტული დაავადებები

ბღერი

ბღერი დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში გამოუვლინდა მსჯავრდებულთა 25,5%25-ს. დიაგნოსტიკა და მკურნალობა თითოეული შემთხვევისას არის დროული და შესაბამისი, თუმცა აღნიშნული ინფექციის (როგორც

პირველადი, ისე განმეორები) რაოდენობა მიუთითებს პრევენციული ღონისძიებების არაადექვატურობაზე, როგორიცაა დაინფიცირებული მსჯავრდებულის მკურნალობის დაწყებიდან პირველი 8-12 საათის განმავლობაში იზოლირება და მისი თეთრეულის და პირსახოცების განცალკევებულად გარეცხვა და გაშრობა. აგრეთვე, არ არის შემუშავენული გეგმა ბღერის „აფეთქების“ მართვის შესახებ.¹

ტუბერკულოზი

მთელი მსოფლიოს მასშტაბით პენიტენციალური სისტემა წარმოადგენს ტუბერკულოზის განვითარების ერთერთ მნიშვნელოვან რისკ ფაქტორს. შესაბამისად, შესწავლის ერთერთი მნიშვნელოვი საგანი გახდა დაწესებულებაში ტუბერკულოზის მართვასთან დაკავშირებული საკითხები. დღესდღეობით არსებული მდგომარეობით, ტუბერკულოზის სკრინინგი მოიცავს სპეციალურად შემუშავებული კითხვარის შევსებას და მის შედეგებზე დაყრდნობით გამოვლენილ რისკ ჯგუფში ნახველის ანალიზის ჩატარებას. არსებული მიდგომით არცერთ მსჯავრდებულს ინფექციის არსებობა არ დაუდასტურდა.

ჩვენი კვლევის ფარგლებში აღნიშნული პრობლემის შესწავლისათვის გამოვიყენეთ ტუბერკულოზის სკრინინგის და დიაგნოსტირების საერთაშორისოდ აღიარებული მიდგომა2,3

ტუბერკულოზის რისკის (დადებითი სიმპტომატიკა, კითხვარის შედეგები, კონტაქტი ტუბერკულოზთან) შეფასების შემდეგ გამოვავლინეთ მაღალი რისკის ჯგუფი (N=16), რომელთაც ჩაუტარდათ ტუბერკულოზის კანის ტესტირება (მანტუს ტუბერკულინის კანის ტესტი).გამოკვლეულთაგან შვიდ მსჯავრდებულთან დაფიქსირდა დადებითი რეაქცია (>10მმ ინფილტრაცია). ლატენტური ინფექციის აქტიური ინფექციისგან დიფერენციაციის მიზნით ჩატარდა გულმკერდის რენტგენოგრაფიული გამოკვლევა. შვიდივე შემთხვევაში ინფექციის აქტიური კერის რადიოლოგიური ნიშნების გამოვლენა ვერ მოხერხდა და დაისვა ლატენტური ტუბერკულოზის დიაგნოზი.

ამგვარად, დადასტურდა ტუბერკულოზის შვიდი ახალი შემთხვევის არსებობა, რომლის გამოვლენაც ჩვენი კვლევის ჩატარებამდე ვერ ხერხდებოდა. ჩვენს მიერ ჩატარებული კვლევით ნათლად ჩანს, რომ მხოლოდ სიმპტომური სკრინინგი კითხვარის საშუალებით ამ ეტაპზე არ არის საკმარისი ტუბერკულოზის შემთხვევების გამოსავლენად. აგრეთვე, მხოლოდ ნახველის ანალიზზე დაყრდნობით, დადებითი სიმპტომატიკის შემთხვევაში აღნიშნული კვლევის სპეციფიკიდან გამომდინარე ვერ ხერხდება არსებული ტუბერკულოზის შემთხვევების გამოვლენა.

2. კანის დაავადებები

პიოდერმია

პიოდერმია მსჯავრდებულთა 26.5%25-ს აღენიშნებოდა დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში; ინფექციის შემთხვევების 12%25 წარმოადგენს განმეორებით ინფეცირებას. პიოდერმია ეპიდემიოლოგიურად ასოცირებულია ისეთ გართულებასთან, როგორიცაა მწვავე პოსტ-სტრეპტოკოკული გლომერულონეფრიტი. გამოსაკვლევი ჯგუფიდან ერთერთს აღენიშნებოდა ზემოთხსენებული გართულება, თუმცა პიოდერმიასთან კავშირის შესწავლა არ მომხდარა.

მსჯავრდებულთა 7,5%25-ს დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში აღენიშნებოდათ როგორც პიოდერმიის, ისე ბღერის არსებობა. ბღერით დაავადებულთა 25%25-ს აგრეთვე გამოუვლინდათ პიოდერმია. აღნიშნული მონაცემები ეჭვს ბადებს მეორადი ბაქტერიული ინფიცირების შესახებ, რაც შესაძლოა იყოს პიოდერმიის მაღალი სიხშირის ერთერთი წამყვანი მიზეზი. 4,5,6

წამოყენებული ჰიპოთეზის ტესტირების მიზნით საჭიროა მოხდეს პიოდერმიის ეპიდემიოლოგიური მახასიათებლების შესწავლა დაწესებულებაში ბღერის გაკონტროლებამდე და მის შემდეგ.

3. რესპირაციული დაავადებები

ბრონქული ასთმა

ასთმური შეტევები დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში დაავადებულ მსჯავრდებულებს არ ჰქონიათ. დიაგნოზი ეყრდნობა მხოლოდ ანამნეზურ მონაცემებს; სპირომეტრიული გამოკვლევით დიაგნოზის ვერიფიცირება არ მომხდარა, რაც მის ვალიდურობას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

4. ედნოკრინული და მეტაბოლური დაავადებები

გლუკოზის დონის მომატება სისხლში

სისხლში გლუკოზის მომატებული დონის დაფიქსირება მოხდა შესასწავლ ჯგუფში გლუკოზის დონის განსაზღვრისას. გლუკოზის მაღალი მაჩვენებლის (5.7მმოლ/L) ვერიფიცირება მოხდა განმეორებითი გამოკვლევისას. (გლუკოზის დონე განისაზღვრა როგორც უზმოზე, ისე გლუკოზის ტოლერანტობის ტესტის ჩატერებისას). აღნიშნული პრობლემის მართვა საჭიროებს7:

5. ნევროლოგიური დაავადებები

ეპილეფსია

შესასწავლ ჯგუფში ერთ მსჯავრდებულს აღენიშნება ეპილეფსია (ICD 10: G40), გაკონტროლებული კარბამაზეპინით. დაწესებულებაში ყოფნის პერიოდში გულყრის შეტევებს ადგილი არ ჰქონია. ჩვენი კვლევის ფარგლებში გამოვიკვლიეთ მედიკამენტოზური გვერდითი მოვლენების არსებობა, რაც არც სიმპტომურად და არც ლაბორატორიულ ანალიზებზე დაყრდნობით არ ფიქსირდება.

რეკომენდაციები - არასრულწლოვან მსჯავრდებულთა ფიზიკური ჯანმრთელობა

გამოყენებული ლიტერატურა

1 Bartlett, J. E., II, Kotrlik, J. W., & Higgins, C. (2001). Organizational research: Determining appropriate sample size for survey research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1) 43-50.

2 National Center for Health Statistics in collaboration with the National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (2000). http://www.cdc.gov/growthcharts

3 National Commission on Correctional Health Care Standards, 2008

4 ACA Standards for Juvenile Correctional Facilities, 2003

5 State of Montana Department of Corrections Policy No. 4.5.37 - Offender Health Record Format and Content

6 Clinical Practice in Correctional Medicine, 2nd edition by Michael Puisis, 2006 (pages 247-249)

7 American Thoracic Society (ATS) and CDC. Diagnostic standards and classification of tuberculosis in adults and children. Am J Respir Crit Care Med 2000; 161. http://ajrccm.atsjournals.org/cgi/content/full/161/4/1376

8 Prevention and Control of Tuberculosis in Correctional and Detention Facilities: Recommendations from CDC. MMWR July 7, 2006/Vol.55/No. RR-9 http://www.cdc.gov/mmwr/PDF/rr/rr5509.pdf

9 Lawrence G, Leafasia J, Sheridan J, et al. Control of scabies, skin sores and haematuria in children in the Solomon Islands: another role for ivermectin. Bull World Health Organ. Jan 2005;83(1):34-42.

10 Skin disorders, including pyoderma, scabies, and tinea infections. Andrews RM - Pediatr Clin North Am - 01-DEC-2009; 56(6): 1421-40

11 Feldmeier H, Singh Chhatwal G, Guerra H. Pyoderma, group A streptococci and parasitic skin diseases - a dangerous relationship. Trop Med Int Health. Aug 2005;10(8):713-6.

12 David M. Nathan, MD, Mayer B. Davidson, MD, Ralph A. DeFronzo, MD, Robert J. Heine, MD, PHD, FRCP, Robert R. Henry, MD, Richard Pratley, MD and Bernard Zinman, MD., Impaired Fasting Glucose and Impaired Glucose Tolerance - Implications for care. Diabetes Care March 2007 vol. 30 no. 3 753-759

მკვლევარი - ნინო მახაშვილი
კვლევის ასისტენტი - ნატო ყვავილაშვილი

განსაკუთრებული მადლობა არასრულწლოვანთა
ფსიქოლოგს - ქ-ნ თეა ფანჩულიძეს გაწეული დახმარებისა და
პროფესიული თანამშრომლობისთვის.

2010
თბილისი

კვლევის მიზანი

კვლევის მიზანი იყო ავჭალის სააღმზრდელო დაწესებულებაში მყოფი არასრულწლოვან მსჯავრდებულთა ფსიქიკური ჯანმრთელობის საჭიროებათა გამოვლენა.

მეთოდოლოგია

ჩვენ ამოვდიოდით პოზიციიდან, რომ პენიტენციურ სისტემაში ამ პილოტური კვლევის განხორციელებისას უნდა გამოიყენებოდეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების გამოვლენის ორეტაპიანი პროცედურა.

ფსიქიკური აშლილობების გამოვლენის მოცემული ორეტაპიანი პროცედურა შედგება „უხეში” სკრინინგისაგან (პაციენტის პირველადი შეფასება სპეციალური კითხვარით), რომელიც საშუალებას გვაძლევს „გავფილტროთ“ არასრულწლოვანთა შერჩეული რაოდენობა, გამოვყოთ ე.წ. რისკის ჯგუფის პირები, რომელთაც „შესაძლოა პრობლემები ჰქონდეთ“, და მივიღოთ პირველი, ყველაზე მიახლოებითი წარმოდგენა გამოვლენილი პრობლემების ხასიათის შესახებ (პირველადი სკრინინგი). პროცედურის მეორე ფაზაზე, პირველადი სკრინინგის ბლოკებში გამოვლენილი პრობლემების მიხედვით ტარდება ჩაღრმავებული ინტერვიუ, რომელიც საშუალებას გვაძლევს უკეთ გავერკვეთ პრობლემის არსში და შევაფასოთ პრობლემის სიმძიმე.

ამ ინსტრუმენტებით/კითხვარებით კვლევის ჩატარების წინ მოხდა დაწესებულების პედიატრის და ფსიქოლოგის ინტერვიუირება არასრულწლოვანთა ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ.

ინსტრუმენტების/კითხვარების მოკლე აღწერა

კითხვარები შემუშავდა დიდ ბრიტანეთში ფართოდ გავრცელებული ASSET¹ ინსტრუმენტების საფუძველზე, რომლებიც ითარგმნა და უკუ-ითარგმნა, ადაპტირდა და დაემატა სპეციალური ბლოკი ქცევითი აშლილობების და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობების გამოსავლენად.

მოკლე პირველადი კითხვარი - ეს არის 10 სექციისგან შემდგარი ინსტრუმენტი და გათვალისწინებულია აშლილობის არსებობის სწრაფი იდენტიფიცირებისთვის თითოეული სახის აშლილობის წამყვანი 2 კრიტერიუმის მეშვეობით (შევსების დრო 10-15 წუთი).

კითხვარი მოიცავს ბლოკებს შემდეგი ქვემოთ ჩამოთვლილი ფჯ აშლილობების გამოვლენის მიზნით:

1. ალკოჰოლის მოხმარება;

2. ნარკოტიკის მოხმარება;

3. დეპრესიული აშლილობა;

4. ტრავმული გამოცდილება/პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა;

5. შფოთვა/გადაჭარბებული ღელვა/სტრესი;

6. თვით-დაზიანება;

7. ქცევითი აშლილობები;

8. ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობები;

9. ყურადღების დეფიციტის და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი და

10. ფსიქოზური რეესტრის აშლილობები.

ცალკე ბლოკი იკვლევს ჩატარებული გამოკვლევის და მკურნალობის გამოცდილებას „კი“ ან „არა“ პასუხების მეშვეობით; სხვა ყველა სექციაში პასუხები ფასდება სამ-ქულიანი ლეკერტის შკალის მეშვეობით.

თითოეულ სექციაში 2 ქულა ფასდება, როგორც პირობა ჩაღრმავებული კითხვარის შესაბამისი ბლოკის ჩატარებისა:

ფჯ საჭიროებების ჩაღრმავებული კვლევის კითხვარი ყველა ჩამოთვლილი 9 აშლილობის ჩაღრმავებულ შესწავლას გულისხმობს ბოლო 2 თვის განმავლობაში გამოვლენილი სიმპტომების საშუალებით. თითოეულ სექციას ახლავს „ცვლილებების მოტივაციის“ და „მიღებული დახმარების“ ბლოკები.

ასე მაგალითად თვით-დაზიანების კვლევის სექცია ასე გამოიყურება:

ამ ინსტრუმენტით მუშაობას დაახლოებით 45-60 წთ მიჰქონდა - ყველა სექციის შესავსებად; მაგრამ უმეტესად მოზარდებს პრობლემები ერთ, ორ ან 3 ბლოკში ჰქონდათ, რაც თავიდან გვაშორებდა კითხვარის სრულ შევსებას.

აღსანიშნავია, რომ საკვლევმა ინსტრუმენტებმა დაადასტურა თავისი საიმედოობა, ვალიდურობა და დიაგნოსტიკური სარგებლიანობა ამ პოპულაციის კვლევისას.

საკვლევი ჯგუფის შერჩევა

არასრულწლოვან მსჯავრდებულთა ფსიქიკური ჯანმრთელობის (ფჯ) საჭიროებების შეფასების მიზნით შესასწავლი ჯგუფის შერჩევა მოხდა იმავე მეთოდოლოგიის გამოყენებით, რაც ფიზიკური ჯანმრთელობის კვლევის დროს:

1. შერჩევას გამოეთიშნენ ის მსჯავრდებულები, რომელთაც კვლევის პერიოდში უწევდათ დაწესებულების დატოვება, სხვადასხვა მიზეზის გამო

2. შერჩევას გამოეთიშნენ ის მსჯავრდებულები, რომელთაც უარი განაცხადეს კვლევაში მონაწილეობაზე

დარჩენილ მსჯავრდებულთაგან (N=124) მოხდა საკვლევი ჯგუფის (N=94) შერჩევა შესაბამისი სარწმუნო სტატისტიკური მეთოდის გამოყენებით. კვლევის პროცესში ამ რაოდენობიდან ინფორმირებული თანხმობაზე და კვლევაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადა კიდევ 3 არასრულწლოვანმა; ამდენად, სულ გამოკველეულ იქნა 91 მსჯავრდებული; ამათგან 65 (71,43%25) დასჭირდა ჩაღრმავებული ინტერვიუეს ჩატარება. სულ შეივსო 156 კითხვარი.

პროცედურა

კვლევა მიმდინარეობდა 2010 წლის ივნისი-აგვისტოს თვეებში, უშუალოდ ავჭალის სააღმზრდელო დაწესებულებაში.

შესაბამისი ნებართვის მოპოვების შემდეგ კვლევის მიზანი გავაცანით დაწესებულების პედიატრსა და ფსიქოლოგს. მათ ჩაუტარდათ საკვლევი ინსტრუმენტების გამოყენების ტრენინგი, რათა შესძლებოდათ დამოუკიდებლად ჩაეტარებინათ გამოკითხვა. ახნილი იქნა მთავარი პრინციპები, როგორიცაა მაგ; კონფიდენციალურობა, „დაცული“ ინტერვიუირება - გარეშე პირების გარეშე და ა.შ. ყველა კითხვა და დებულება იქნა განხილული, კოდირების და კითხვარების შევსების წესი - გააზრებული.

გამოკითხვები დაიწყო ამ პროფესიონალების ინტერვიუების შემდეგ, როდესაც მათ მიერ მოხდა შედარებით მძიმე, ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე მოზარდთა პრობლემების იდენტიფიცირება.

პირველი სესიები ჩატარდა კვლევის კოორდინატორის მიერ, ან პედიატრის ან ფსიქოლოგის თანდასწრებით. შემდგომი სუპერვიზია რეგულარულად ტარდებოდა.

კვლევის შედეგები

მნიშვნელოვანი შედეგია, რომ გამოკვლეულთა 71%25-ს აღმოაჩნდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები 10 პრობლემური სფეროდან ერთ-ერთ ან უფრო მეტ სფეროში. მაღალი კომორბიდობა აღინიშნა 60%25 არას

რულწლოვანთან, ამათგან - 39%25-ში ვლინდება 2-3 აშლილობის თანხვედრა და 20,87%25-თან პრობლემურია 4-5 სფერო.

კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ მოზარდებთან ჩატარებული ინტერვიუების მიხედვით მათი უმრავლესობისათვის წამყვანია სამი პრობლემური სფერო:

1. პოსტტრავმული სტრესული აშლილობის სიმპტომები;

2. ქცევითი აშლილობები;

3. ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობები.

ეს პრობლემები - პოსტტრავმული სტრესული სიმპტომები და ქცევითი და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობები კვლევის რესპოდენტებში ყველაზე მაღალი სიხშირით გამოვლინდა (იხ. ცხრილი 1). ყველაზე მცირე რაოდენობით გამოვლინდა ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული ნივთიერებების ბოროტად მოხმარება.

8 შემთხვევაში ვლინდება ფსიქოტური რეესტრის სიმპტომები - ჰალუცინაციები, ბოდვები და პარანოიდული რწმენები. 11 მოზარდს ახასიათებს ყურადღების დეფიციტის და ჰიპერაქტივობის სინდრომი; თვითდამაზიანებელი ქცევა ახასიათებს 18 მოზარდს; შფოთვითი სიმპტომები - 24 რესპოდენტს; გუნება-განწყობის დაქვეითება ასევე ვლინდება 24 მოზარდში.

ცხრილი 1. პრობლემური სფეროების სიხშირეთა და პროცენტული განაწილება

გრაფიკი 1. პრობლემური სფეროების პროცენტული განაწილება

ამ პრობლემური სფეროებიდან მოზარდებს ძირითადად უვლინდებათ არა ერთი, არამედ რამდენიმე სფერო ერთდროულად. მხოლოდ 9 მოზარდის შემთხვევაში დაფიქსირდა ერთი პრობლემური სფერო, აქედან პოსტტრავმული სიმპტომები - 6 შემთხვევაში; თითო-თითო შემთხვევაში - გუნება-განწყობის დაქვეითება, თვითდაზიანება და პერსონოლოგიური აშლილობები. უმეტეს შემთხვევებში მოზარდებს ახასიათებს პრობლემურ სფეროთა 2-3 ჯგუფი (36 რესპოდენტი). 19 მოზარდს ახასიათებს 4-5 სფერო. (იხ. გრაფიკი 2).

გრაფიკი 2. პრობლემური სფეროების სიხშირეთა განაწილება

იმ მოზარდებს, რომლებსაც ახასიათებს PTSD, ხშირ შემთხვევებში ასევე ახასიათებს გუნებაგანწყობის დაქვეითება (35%25), შფოთვა (37%25), ქცევითი და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობები (56%25), აგრეთვე თვითდამაზიანებელი ქცევა (20%25). ჩვენი კვლევის პირებში ეს პრობლემური სფეროები ძირითადად კომპლექსურად გვხვდება.

გრაფიკი 3. PTSD-ს მქონე მოზარდებისათვის დამახასიათებელი სხვადასხვა პრობლემური სფეროების პროცენტული განაწილება

PTSD და პერსონოლოგიური აშლილობები

კვლევის შედეგებიდან გამომდინარე დეტალური ანალიზისათვის შეირჩა ორი პრობლემურ სფერო რომლებიც ყველაზე მაღალი სიხშირით არის წარმოდგენილი ჩვენს შერჩევაში - პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა (PTSD) და ქცევითი და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობები.

PTSD

PTSD-ს პრობლემური სფეროს პირველ კითხვაზე: „გქონია თუ არა სერიოზული და საშიში უბედური შემთხვევა?” რესპოდენტების 68%25 ამბობს, რომ ასეთი შემთხვევა ჰქონია. მოზარდები უმეტეს შემთხვევაში არ ასახელებდნენ კონკრეტულ შემთხვევას, მაგრამ სახელდებისას ეს უბედური შემთხვევა იყო ძირითადად ახლობელი ადამიანის გარდაცვალება და/ან ოჯახური ძალადობის შესწრება/თვითხილვა.

მოზარდებს მკვეთრად აქვთ გამოხატული სხვადასხვა განცდები ტრავმულ მოვლენებზე ფიქრის დროს. ყველაზე ხშირად ისინი ამბობენ, რომ განიცდიან სინანულს მომხდართან დაკავშირებით, და გულის ტკივილს. ასევე შედარებით მცირე რაოდენობით დასახელდა სხვადასხვა გრძნობები/ემოციები - ნერვიულობა, ბრაზი საკუთარი თავის მიმართ, წყენა, მონატრება, აგრესია სირცხვილი, ზიზღი, შიში. გამოიყო კიდევ ერთი მცირე ჯგუფი (4 რესპოდენტი) რომელშიც გაერთიანდა სომატური შინაარსის მქონე პასუხები: „ამაზე რომ ვფიქრობ, ვნერივულდები, გულის ცემა მიჩქარდება“, „ამაზე ფიქრისას ხელებს ვისერავ“, „უხასიათობას განვიცდი, ვერაფერს ვერ ვაკეთებ და მინდა დავიძინო“, „ოფლი მასხამს და ვნერვიულობ“.

პოსტტრამვული სტრესული სიმპტომებით გამოწვეული სომატური ჩივილებისას ძირითადად სახელდება ძილთან დაკავშირებული პრობლემები, თუმცა არ სახელდება კონკრეტულად - რა ტიპის პრობლემაა ეს. ერთ შემთხვევაში დასახელდა სიბნელის შიში, რამოდენიმე შემთხევაში მოზარდებმა აღნიშნეს რომ აქვთ კოშმარული სიზმრები: „ჩემს სიზმრებში სულ მე ვკვდები“.

კითხვას - „რა გავლენას ახდენს ყოველივე ეს შენს ცხოვრებაზე?“ მოზარდებმა ძირითადად ორი სხვადასხვა ტიპის პასუხი გასცეს - დადებითი და უარყოფითი შინაარსის. უარყოფითი შინაარსის პასუხები ბევრად უფრო დიდი რაოდენობით იყო წარმოდგენილი - „ნერვებს მიშლის და მაღიზინებს ეს ყველაფერი“, „ნაღვლიანი და ბრაზიანი ვარ“, „ჩემს ფსიქიკაზე აქვს გავლენა, ამ ყველაფრის მერე ნერვიული გავხდი“, „ცუდად ვგრძნობ თავს“. დადებითი შინაარსის პასუხები - „დადებითად იმოქმედა აქ ყოფნამ, რადგან ეხლა ვიცი რას გავაკეთებ და რას არა“, „დადებითად შეიცვალა, რადგან უფრო შევძელი რაღაცეების გაცნობიერება“.

მიღებულ დახმარებასთან დაკავშირებით მოზარდებმა განაცხადეს, რომ ახლობლებისგან და ოჯახის წევრებისგან ძირითადად მიუღიათ სიტყვიერი დახმარება და სიტყვიერი თანადგომა; მხოლოდ ერთმა რესპოდენტმა დააკონკრეტა თავისი პასუხი: „ყოველთვის ცდილობდნენ ჩემი ყურადღება პოზოტიურისკენ გადაეტანათ“.

რესპოდენტთა უმრავლესობისათვის ეს ტრავმული გამოცდილებები და მათთან დაკავშირებული სხვადასხვა სიმპტომები შემაწუხებელია და აღიქმება, როგორც პრობლემა (პატარა და/ან დიდი) (იხ. გრაფიკი).

რესპოდენტების 68%25 ჰქონია სერიოზული და საშიში უბედური შემთხვევა

გქონია თუ არა სერიოზული და საშიში უბედური შემთხვევა?

37.8%25-ს საკუთარ თავზე აქვს გამოცდილი ფიზიკური ან სექსუალური ძალადობა.

გამოგიცდია თუ არასაკუთარ თავზე დარტყმა, ცემა ანსექსუალური ძალადობა?

52.3 %25 ამბობს რომ შესწრებია ოჯახური ძალადობის შემთხვევებს.

შესწრებიხარ ოჯახური ძალადობის შემთხვევებს?

86.7%25 გამოსაკვლევი პირი შესწრებია უცაბედ სიკვდილს.

შესწრებიხარ უცაბედ სიკვდილს, თვითმკვლელობას,
სერიოზულ ავარიას, უბედურ შემთხვევას?

63.4%25 ამბობს რომ ბევრს ფიქრობს ამ (ტრავმული) მოვლენის შესახებ.

ბევრს ფიქრობ ამ მოვლენის შესახებ?

მოზარდების 31.6%25 აქვს, ზოგადად, ძილის პრობლემა.

გაქვს ძილის პრობლემა?

61.5%25 ღიზიანდება, როცა რაიმე მოვლენა, შემთხვევა, მოგონება, სტიმული ამ (ტრავმულ) შემთხვევას ახსენებს:

ღიზიანდები როცა რაიმე გახსენებს ამ შემთხვევას?

50%25 ერიდება იმ ადგილს ან სიტუაციას, რომლებიც ამ მოვლენას ახსენებს.

ერიდები იმ ადგილებს ან რაღაცეებს რაც ამ შემთხვევას გახსენებს?

61.3%25 აღნიშნავს, რომ შეუძლია იმ შფოთვისა და დისკომფორტის გაკონტროლება, რომელსაც ტრავმული მოგონებები იწვევს.

შეგიძლია ყოველივე ამის გაკონტროლება?

ცვლილების მოტივაციის მხრივ, მოზარდთა 35.9%25-ისთვის ეს დიდი პრობლემაა, 46.2%25 აღნიშნავს, რომ ეს მათთვის დიდ პრობლემას არ წარმოადგენს.

გაწუხებს ეს?

37.1%25 ამბობს, რომ მიიღებდა დახმარებას სხვადასხვა სერვისისა თუ ადამიანისგან.

დახმარება რომ შემოგთავაზონ მიიღებდი თუ არა?

მოზარდების 61.8%25 აღნიშნავს, რომ ზოგადად ადამიანებს უცდიათ მათი დახმარება - მოსმენით, აზრის გაზიარებით, რჩევით, პროფესიული ჩარევით და სხვ.

როგორ ფიქრობ, ადამიანებს უცდიათ დახმარება?

58.8%25-ს არასრულწლოვანს მიუღია დახმარება ოჯახისგან და მეგობრებისგან, ხოლო 42%25 აღნიშნავს, რომ ეს დახმარება მათთვის ახლობლებს არ გაუწევიათ.

მიგიღია დახმარება ოჯახისგან, მეგობრებისგან?

მოზარდების უმრავლესობას - 75.8%25-ს არ მიუღია დახმარება სპეციალისტისგან; მხოლოდ 24.2%25 აღნიშნავს პროფესიული რჩევის ან წამლის მიღების ფაქტს.

მიგიღია დახმარება სპეციალისტებისგან?

ქცევითი და ანტისოციალური პერსონლოგიური აშლილობები

ამ პრობლემური სფეროს სიმპტომთა უმრავლესობაზე მოზარდებს ხშირად დადებითი პასუხები აქვთ. პროცენტულად ამ პასუხების შედეგები მერყეობს 30%25-დან 60%25 მდე. დადებითი პასუხები ეხება ისეთ სიმპტომებს როგორებიცაა: კამათი, ადვილად განაწყენება, კამათი უფროსებთან, სხვა ადამიანებისგან გაღიზიანება, აგრესიულობა, წონასწორობიდან გამოსვლა, სხვების ფიზიკური შეურაცხყოფა, სხვისი ნივთების გაფუჭება, გინება, ცუდი სიტყვების ხმარება, გამომწვევი ქცევა და ა.შ. (იხ. გრაფიკები)

მოზარდებში ნაკლებადაა გამოხატული ჩხუბისთაობა, მოზარდების უმეტესობა ამბობს რომ „არაა ჩხუბისთავი“ (66.7 %25)

64.5%25 აღნიშნავს, რომ მათთვის დამახასიათებელია ხშირი კამათი. 16.1%25 ამბობს, რომ ხანდახან კამათობს.

ბევრს კამათობ?

საკვლევი პირების 58.8%25-ს სხვა ადამიანები ხშირად აღიზიანებს; 20.6%25 აღნიშნავს, რომ სხვა ადამიანები ხანდახან იწვევენ მათ გაღიზიანებას.

გაღიზიანებენ სხვები?

მოზარდთა 57.6%25-ს ადვილად სწყინს სხვების სიტყვები ან საქციელი

ადვილად განაწყენდები ხოლმე სხვების
სიტყვებზე ან საქციელზე?

არასრულწლოვანთა 42.1%25 ხშირად კამათობს უფროსებთან, 26.3%25 აღნიშნავს რომ ეს ხანდახან ხდება.

ხშირად კამათობ უფროსებთან?

41.4%25 ხშირად აგრესიულია სხვების მიმართ

აგრესიული ხარ სხვების მიმართ?

61.3%25 ხშირად გამოდის წონასწორობიდან

ხშირად გამოდიხარ წონასწორობიდან?

44.7%25 ამბობს, რომ შეუძლია მიაყენოს ფიზიკური შეურაცხყოფა სხვებს.

შეგიძლია ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენო სხვებს?

51.7%25 ხშირად აფუჭებს სხვების ან საკუთარ ნივთებს

აფუჭებ საკუთარ და სხვების ნივთებს?

58.1%25 აღნიშნავს, რომ არ სიამოვნებს სხვისი ნივთების განადგურება, 41.9%25-ს კი ეს სიამოვნებას ანიჭებს.

გსიამოვნებს სხვისი ნივთების განადგურება?

რესპოდენტთა 39.4%25 ხშირად იგინება, 36.4%25 - ხანდახან

იგინები?

44.1%25 ხშირად ხმარობს ცუდ სიტყვებს; 23.5%25 - ხანდახან.

ცუდ სიტყვებს ხშირად ხმარობ?

35.1%25 ხშირად გამომწვევი საქციელი აქვს; 21.6%25 აღნიშნავს, რომ ხანდახან იქცევა გამომწვევად.

გამომწვევი საქციელი გაქვს?

გამოკითხულ მოზარდთა უმრავლესობა (75%25) თვლის, რომ მათ სხვა მოზარდები არ ერიდებიან

სხვა მოზარდები გერიდებიან?

95%25 თვლის, რომ მათ გარშემომყოფნი უსამართლოდ არ ექცევიან.

უსამართლოდ ხომ არ გექცევიან?

75.8%25-ის აზრით, გადაბრალების ან დაბრალების სუბიექტები არ არიან.

რაღაცეებს ხომ არ გაბრალებენ?

რესპოდენტთა 50%25 ამბობს, რომ ხანდახან იტყუება, 26.9%25-მა კი აღნიშნა, რომ ხშირად იტყუება

იტყუები?

თაღლითობაზე 84%25 ამბობს, რომ მათზე არ ამბობენ, რომ ისინი თაღლითობენ. 12.5%25-მა აღნიშნა რომ ეს ასეა.

მოზარდთა 81.1%25 არ გადააბრალებს სხვას თავის გაკეთებულ რამეს;

66.7%25-ს ხშირად აუღია სხვისი ნივთი.

აგიღია სხვისი ნივთი?

53.8%25 -ს ხშირად გაუტანია სახლიდან სხვადასხვა ნივთი უნებართვოდ.

საკუთარი სახლიდან გაგიტანია ნივთები?

არასრულწლოვანთა 73%25 ამბობს, რომ ხშირად აცდენს ან აცდენდა სკოლას

აცდენ ან აცდენდი სკოლას?

44.7%25-ს არ სიამოვნებს წესების დარღვევა, 36.8%25-ს ხშირად სიამოვნებს ამის კეთება, 18.4%25-ს კი ხანდახან.

გსიამოვნებს წესების დარღვევა?

ცვლილების მოტივაცია ამ სკალაზე საგრძნობლად განსხვავდება პოსტტრავმული სტრესის სიმპტომების სკალის ცვლილების მოტივაციის მაჩვენებლებისგან. ქცევითი და პერსონოლოგიური აშლილობების სკალებზე ეს მაჩვენებელი უფრო დაბალია:

55.95%25 აღნიშნავს, რომ ყოველივე ეს საერთოდ არ წარმოადგენს არანაირ პრობლემას; და პატარა პრობლემაა 26.5%25-სთვის.

საკვლევი პირების მხოლოდ 17.6%25 ასახელებს ზემოთაღნიშნულ პრობლემებს, როგორც მნიშვნელოვანს.

გაწუხებს ეს? (ცვლილების მოტივაცია)

მოზარდების 50%25 ამბობს, რომ არ მიიღებდა შეთავაზებულ დახმარებას, 20 %25 აღნიშნავს, რომ შესაძლოა მიეღო, 30%25 - მიიღებდა შეთავაზებულ დახმარებას.

დახმარება რომ შემოგთავაზონ მიიღებდი თუ არა?

47.6%25 ამბობს რომ ზოგადად ადამიანებს უცდიათ მათი დახმარება, იგივე პროცენტი - 47.6%25 ამბობს რომ არ უცდიათ.

ოჯახისგან მეგობრებისგან (ძირითადად, სიტყვიერი) დახმარება მიუღია 55%25-ს.

მიგიღია დახმარება ოჯახისგან, მეგობრებისგან?

მოზარდების უმრავლესობას (73.7%25) არ მიუღია დახმარება სპეციალისტისგან.

მიგიღია დახმარება სპეციალისტისგან?

ფსიქიკური ჯანმრთელობის (ფჯ) აშლილობების წამყვანი ჯგუფების განხილვის შემდეგ შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ სამივე აშლილობის მართვა (პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა, ქცევითი აშლილობები და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობა) მოითხოვს მოვლის გრძელვადიან სტრატეგიას და ჩარევის ეფექტურ პროგრამებს. ეს საჭიროება განპირობებულია იმ ფაქტორებით, რომ სამივე აშლილობა მაღალი კომობიდულობით ხასიათდება (და ხშირად „ჩაირთავს“ ალკოჰოლისა და მავნე ნივთიერებების მოხმარებას), ქრონიკული მიმდინარეობა აქვს და ზრდის დანაშაულის რეციდივის ალბათობას. ეს აშლილობები ხელს უშლის მოზარდთა ჰარმონიული განვითარების პროცესს, ზრდის მათი გაუცხოების რისკს. ფჯ აშლილობები მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენენ მოზარდთა სოციალურ მოწყვლადობასა და მათი ცხოვრების წესზე; აძნელებენ მათი რესოციალიზაციის და რეინტეგრაციის პროცესს.

ამასთან, აღსანიშნავია, რომ არასრულწლოვანთა მოტივაცია პრობლემის მოგვარებისთვის - არაერთგვაროვანია და გასათვალისწინებელი ინტერვენციის დაგეგმვისას: თუ პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობის დაძლევის მოტივაცია შედარებით მაღალია და ერთ-მესამედზე მეტი მოზარდი (37.1%25) სიამოვნებით მიიღებს შესაბამის დახმარებას, ქცევითი აშლილობის და ანტისოციალური პერსონოლოგიური აშლილობის მქონე არასრულწლოვანთა უმრავლესობა არ აცნობიერებს პრობლემას და მხოლოდ მათი უმცირესობა (17,6%25) აღნიშნავს, რომ საჭიროებს პროფესიულ ჩარევას სიმპტომების დასაძლევად. ეს გულისხმობს, რომ არასრულწლოვანთა მოტივირება და ჩართვა ამა თუ იმ სამკურნალო თუ სარეაბილიტაციო პროგრამაში საკმაოდ ფრთხილად და ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებით უნდა მოხდეს.

კვლევის შედეგები, ასევე, საკმაოდ შემაშფოთებელ სურათს იძლევა დეპრესიული და შფოთვითი აშლილობების პრევალენსის მხრივ (36-36%25). ზრუნვის და მკურნალობის სტრატეგიის დაგეგმვისას ამ აშლილობების მკურნალობა აუცილებლად გათვალისწინებულ უნდა იქნეს. ამავდროულად, გასათვალისწინებელია, რომ კვლევა მიზნად ისახავდა მხოლოდ პრობლემის დაყენებას და წამყვანი სფეროების მარკირებას. შედარებით ღრმა დასკვნების გამოსატანად საჭიროა შემდგომი კლინიკური გამოკვლევების ჩატარება იმ მოზარდებთან, რომლებიც ფჯ აშლილობების სიმპტომებით ხასიათდებიან. ეს იმითაც იქნება სასურველი, რომ დააზუსტებს ჩარევების მიმართულებებს და მეთოდოლოგიას. მაგ; პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობის დროს კვლევის შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია არ გვაძლევს საშუალებას დავასკვნათ, როდის გახდნენ ეს მოზარდები ტრავმული გამოცდილების „მსხვერპლნი“ - სახეზეა ოჯახური მძიმე და განმეორებითი ძალადობის სურათი, სხვა ტრავმული მოვლენები, მაგ; სკოლასა თუ ქუჩაში, თუ აშლილობა სასჯელაღსრულების სისტემაში მოხვედრის შემდგომ განვითარდა.

ამრიგად, სასურველია კვლევის შემდგომი გაგრძელება უფრო ზუსტი მონაცემების მოსაპოვებლად, რაც საფუძვლად შესაბამის პროგრამებს და ფჯ სტარტეგიას დაედება. აღსანიშნავია კვლევის ლიმიტირებულება მხოლოდ თბილისის დაწესებულების შესწავლის თვალსაზრისით, როდესაც ვერ ვადარებთ მონაცემებს სხვა დაწესებულებებში შესახლებულ არასრულწლოვანთა ფჯ საჭიროებებსა და, ასევე, საკონტროლო ჯგუფს შორის. შემდგომი კვლევისას ამ ჯგუფების გათვალისწინება და ჩართვა სასურველი იქნებოდა.

რეკომენდაციები

ფჯ საჭიროებების კვლევაზე დაყრდნობით შეგვიძლია რამდენიმე სისტემური სახის რეკომენდაციის მიცემა, ზოგადად, საქართველოს სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების საკითხთა სამინისტროსთვის და კერძოდ, სამედიცინო დეპარტამენტის მიმართ - ჯანდაცვის სისტემის, მათ შორის ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის, ეფექტური რეფორმის ხელშესაწყობად.

1. განხილულ იქნეს ფსიქიკური ჯანმრთელობის დაცვის სისტემა ბიო-ფსიქო-სოციალური მოდელის თანახმად და მისი რეფორმირებისთვის მოხდეს სამედიცინო დეპარტამენტის და სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის სოციალური საკითხების განყოფილების ძალების/რესურსების კოორდინირება. ეს გულისხმობს მკურნალობის სქემაში ფსიქიატრის, ზოგადი პროფილის ექიმისა და მედდის გარდა, ფსიქოლოგის და სოციალური მუშაკის ჩართვას და მულტიდისციპლინური მიდგომის დანერგვას (მულტიდისციპლინარული გუნდი).

2. დაინერგოს არასრულწლოვანთა დაწესებულებაში შესახლებისას ფსიქიკური ჯანმრთელობის სკრინინგის და შეფასების სისტემა გადაუდებელი და შედარებით ხანგრძლივი საჭიროებების იდენტიფიცირებისთვის. ეს გულისხმობს მოკლე და მარტივი სკრინინგ-ინსტრუმენტის დანერგვას, რომელსაც „არა კლინიკური” პერსონალი ჩაატარებს ყველა შემოსულ პირთან პრობლემური სფეროების გამოსაყოფად; ასევე, შედარებით ჩაღრმავებული და უფრო ინდივიდუალიზირებული შეფასების პროცესის შემუშავებას ფჯ აშლილობების გამოსავლენად.

3. აეწყოს გადაუდებელი/კრიზისული ფჯ სამსახური - მწვავე ეპიზოდების, სუიციდის და სხვა აშლილობების ეფექტური მართვისთვის.

4. სააღმზრდელო დაწესებულებაში დაინერგოს ფჯ პრობლემების ინტეგრირებული მოვლის: მკურნალობისა და რეაბილიტაციის მეთოდები, რაც გააძლიერებს რეინტეგრაციის და რესოციალიზაციის პროგრამების ეფექტურობას. ეს გულისხმობს ფჯ სერვისის აწყობას სხვადასხვა აშლილობების გრძელვადიანი მოვლისთვის და, ასევე, არა - კლინიკური სარეაბილიტაციო მეთოდების შემუშავება-დანერგვას, რაც შეამცირებს ფჯ აშლილობების ზეგავლენას მოზარდთა სოციალურ მოწყვლადობაზე.

5. გათვალისწინებულ იქნას ზემოთ მოყვანილი კვლევის ფარგლებში გამოვლენილი აშლილობები (პოსტ-ტრავმული პრობლემები; ქცევითი და ანტისოციალური პიროვნების აშლილობები; შფოთვითი და დეპრესიული აშლილობები) და შემუშავდეს მათი მართვის სპეციფიური პროგრამები. მაქსიმალურად მოხდეს ამ პროგრამების ინტეგრაცია არსებულ/მიმდინარე რე-სოციალიზაციის პროგრამებში არასრულწლოვანთა უნარ-ჩვევების განვითარების და სოციალური კომპეტენციის ხელშეწყობის მიზნით. დანერგილ იქნას როგორც ინდივიდუალური, ასევე ჯგუფური თერაპიის და ინტერვენციის ფორმები.

6. დაინეგოს ფჯ ხარისხიანი მოვლის სამონიტორინგო პროცესი და ჩარევების ეფექტურობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების შეგროვების მეთოდები, რათა პრაქტიკა საუკეთესო მტკიცებულებებზე იქნას დაფუძნებული.

7. აუცილებელია მულტიდისციპლინარული გუნდის წევრების მომზადება - გადამზადება ჯფ საჭიროებების გამოვლინებასა და მართვაში; ასევე, აუცილებელია, არასრულწლოვანთა ზრუნვაზე პასუხისმგებელი სხვა პერსონალის გაწვრთნა ისეთ საკითხებში, როგორიცაა მაგ; სუიციდის რისკის ან ფსიქოზის ნიშნების ადრეული იდენტიფიკაცია, აგრესიის მენეჯმენტი და სხვ.

8. დამყარდეს კონსტრუქციული თანამშრომლობა ე.წ. „გარეშე“, საზოგადოებრივ ფჯ სამსახურებთან იმ აშლილობების ეფექტური მოვლის მიზნით, რომელთა მართვა დაწესებულების შიგნით გაძნელებულია. ეს გულისხმობს, როგორც რეგულარულ კონსულტირებებს, ასევე პროფესიულ სუპერვიზიას (საჭიროების შემთხვევაში) და მკურნალობას.

9. მკურნალობისა და რეაბილტაციის უწყვეტობის შესანარჩუნებლად შეიქმნას შესაბამისი რეფერალური ქსელი პრობაციის სამსახურის ფსიქო-სოციალურ ქვე-სამსახურებთან, ასევე სხვა შესაბამის ფჯ სერვისებთან, რათა განთავისუფლებულ არასრულწლოვანს გაუგრძელდეს შესაბამისი დახმარების მიწოდება. ეს ეხება სასჯელაღსრულების სისტემის შიგნით, სხვა დაწესებულებაში - ასაკის თუ სხვა ფაქტორების გამო - გადაყვანის პროცესსაც.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. Cruise, K.R., et al (2008). The Influence of Psychosocial Maturity on Adolescent Offenders' Delinquent Behavior. Youth Violence and Juvenile Justice 2008 6: 178

2. Georgia - ICRC Annual Report 2009 at

3. http://www.icrc.org/eng/resources/documents/annual-report/georgia-icrc-annual-report-2009.htm

4. Kroll, L., Rothwell, J., Bradley, D., Shah, P., Bailey, S. & Harrington, R.C. (2002). Mental health needs of boys in secure care for serious or persistent offending a prospective, longitudinal study. Lancet, 359, (9322), 1975-9

5. International Classification of Diseases - version 10 (1992). World Health Organisation, Mental Health Division, Geneva.

6. Martyn Pickersgill, M. (2010) From psyche to soma? Changing accounts of antisocial personality disorders in the American Journal of Psychiatry History of Psychiatry 2010 21: 294

7. Making Standards Work: An International Handbook on Good Prison Practice - Penal Reform International 2001

8. Maschi, T., Bradley, C.A. and Morgen. K (2008) Unraveling the Link Between Trauma and Delinquency : The Mediating Role of Negative Affect and Delinquent Peer Exposure. Youth Violence and Juvenile Justice 2008 6: 136

9. Mental Health Promotion in Prisons - Consensus Statement of WHO (Regional Office for Europe) Health in Prisons Project. The Hague. November 1998.

10. Report of the United Nations Special Rapporteur on the right of everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health. Geneva, Economic and Social Council, Commission on Human Rights, E/CN.4/2005/5

11. Screening for Mental Disorder in Youth Justice System: ASSET - Assessment of Juvenile Profile

12. (2005). The Youth Justice Board

13. The World Health Report 2001 - Mental health: new understanding new hope. Geneva, World Health Organization, 2001

14. WHO Mental Health Policy and Service Guidance Package, Geneva, World Health Organization 2003

15. WPA: Madrid Declaration on Ethical Standards for Psychiatric Practice (Approved by the General Assembly on August 25, 1996 and amended by the General Assembly in Yokohama, Japan, in August 2002)

16. World Medical Association Statement on Ethical Issues Concerning Patients with Mental Illness. (Adopted by the 47th General Assembly Bali, Indonesia, September 1995)

17. Vaughn, M. G., Beaver, K. M. and DeLisi, M. (2009) A General Biosocial Paradigm of Antisocial Behavior : A Preliminary Test in a Sample of Adolescents. Youth Violence and Juvenile Justice 2009 7: 279

____________________

1 Asset is a structured assessment tool to be used in England and Wales on all young offenders who come into contact with the criminal justice system. We have used SQIFA and SIFA screening interviews as a base for developing our instruments.