პლენარულ სხდომაზე გადაწყვეტილების გამოსატანად სასამართლოს რეგლამენტის 48-ე მუხლის შესაბამისად ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო შეიკრიბა შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ჯ. ვიარდა, პრეზიდენტი,
ბ-ნი რ. რისდალი;
ბ-ნი ჯ. კრემონა;
ბ-ნი თორ ვილიალმსონი;
ბ-ნი ვ. განშოფ ვან დერ მეერში,
ქ-ნი დ. ბინდშედლერ-რობერტი,
ბ-ნი დ. ევრიგენისი,

ბ-ნი გ. ლაგერგრენი,
ბ-ნი ლ. ლისჩი,
ბ-ნი ფ. გოლცუკლუ,
ბ-ნი ფ. მატშერი,
ბ-ნი ჯ. პინეირო ფარინა,
ბ-ნი ე. გარსია დე ენტერია,
ბ-ნი ლ.-ე. პეტიტი,
ბ-ნი ბ. უოლში,
სერ ვინსენტ ევანსი,
ბ-ნი რ. მაკდონალდი,
ბ-ნი ს. რუსო,
ბ-ნი რ. ბერნჰარდტი,
ბ-ნი ჯ. გერსინგი,

აგრეთვე, რეგისტრატორი - ბ-ნი მ.-ა. ეისენი და რეგისტრატორის მოადგილე - ბ-ნი ჰ. პეტზოლდი.

იმსჯელა რა განმარტოებით 1982 წლის 28-30 სექტემბერსა და 1983 წლის 26-28 იანვარს, სასამართლომ 1983 წლის 28 იანვარს გამოიტანა წინამდებარე განაჩენი.

1. ალბერისა და ლე კომპტის საქმე სასამართლოს გადასცა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ („კომისია“). საქმეს საფუძვლად უდევს 1975 წელსა და 1976 წელს ბელგიის ორი მოქალაქის - დოქტორი ალფრედ ალბერისა და დოქტორი ჰერმან ლე კომპტის - მიერ კომისიისთვის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 25-ე მუხლის შესაბამისად წარდგენილი ორი განაცხადი (№7299/75 და №7496/76). 1979 წლის 10 ივლისს კომისიამ მიიღო გადაწყვეტილება განაცხადების გაერთიანების შესახებ.

2. კომისიის თხოვნა სასამართლოს რეგისტრატურაში შეტანილი იქნა 1982 წლის 12 მარტს, 32-ე მუხლის 1-ლი პუნქტითა და 47-ე მუხლით დადგენილ სამი თვის ვადაში. თხოვნა მიუთითებდა 44-ე და 48-ე მუხლებსა და ბელგიის სამეფოს დეკლარაციაზე, რომლითაც ბელგიამ აღიარა სასამართლოს სავალდებულო იურისდიქცია (46-ე მუხლი). კომისიის თხოვნა მიზნად ისახავდა, მიეღო სასამართლოს გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, წარმოადგენდა თუ არა ბელგიის Ordre des médecins-is (სამედიცინო ასოციაცია) კომპეტენტურ ორგანოებში განმცხადებლების წინააღმდეგ წარმოებული დისციპლინარული სამართალწარმოება კონვენციით გარანტირებული უფლებების, კერძოდ, კონვენციის მე-3 და მე-6 მუხლების დარღვევას.

3. პალატის შემადგენლობაში შვიდი მოსამართლე უნდა ყოფილიყო. Ex officio წევრების სახით პალატაში შევიდნენ ბ-ნი ვ. განშოფ ვან დერ მეერშსი, ბელგიის მხრიდან არჩეული მოსამართლე (კონვენციის 43-ე მუხლი), და ბ-ნი ჯ. ვიარდა, სასამართლოს პრეზიდენტი (სასამართლოს რეგლამენტის 21-ე 3 (ბ) მუხლი). 1982 წლის 26 მარტს პრეზიდენტმა რეგისტრატორის თანდასწრებით კენჭისყრით გამოავლინა პალატის დანარჩენი ხუთი მოსამართლის ვინაობა. ეს მოსამართლეები იყვნენ: ბ-ნი მ. ზეკია, ბ-ნი ჯ. კრემონა, ბ-ნი დ. ევრიგენისი, ბ-ნი რ. მაკდონალდი და ბ-ნი ჯ. გერსინგი (კონვენციის 43-ე მუხლი in fine და რეგლამენტის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტი).

4. პალატის პრეზიდენტის თანამდებობის დაკავების შემდეგ (რეგლამენტის 21-ე (5) მუხლი) ბ-ნმა ვიარდამ რეგისტრატორის მეშვეობით გამოარკვია ბელგიის მთავრობის (შემდგომში „მთავრობა“) წარმომადგენლისა და კომისიის დელეგატების მოსაზრებები შესაბამის პროცედურასთან დაკავშირებით. 1982 წლის 3 მაისს, გაითვალისწინა რა მათი თანმხვედრი განცხადებები, ბ-ნმა ვიარდამ დაადგინა, რომ არ არსებობდა მიმოხილვების წარდგენის საჭიროება; მან აგრეთვე მიუთითა, რომ ზეპირი მოსმენა 27 სექტემბერს ჩატარდებოდა.

5. 1982 წლის 28 მაისს პალატამ, რეგლამენტის 48-ე მუხლის შესაბამისად, გადაწყვიტა, იურისდიქცია პლენარული სასამართლოსთვის გადაეცა.

6. 27 აგვისტოს პრეზიდენტმა დაავალა რეგისტრატორს, კომისიისათვის ეთხოვა სასამართლოსათვის რამდენიმე დოკუმენტის წარედგინა, ხოლო მთავრობისათვის - გარკვეული ინფორმაციის მოწოდება. წარმომადგენლებმა ეს თხოვნა 8 და 27 სექტემბერს შეასრულეს.

7. ზეპირი სამართალწარმოება ჩატარდა სტრასბურგში, ადამიანის უფლებათა სახლში, 1982 წლის 27 სექტემბერს. მანამდე სასამართლომ მოსამზადებელი შეხვედრა ჩაატარა.

სასამართლოს წინაშე გამოცხადდნენ:

მთავრობის სახელით:

ბ-ნი ჯ. ნისე, იუსტიციის სამინისტროს იურიდიული მრჩეველი, წარმომადგენელი,
ბ-ნი ჯ.-მ ნელისენ გრეიდი, მრჩეველი,
ბ-ნი ჯ. პუტზეისი,
ბ-ნი ს. გეჰლენი,
“Ordre des médecins“-ის

ადვოკატები,

ბ-ნი ფ. ვერჰეგენი, ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს მრჩეველი,
ბ-ნი ფ. ვინკენბოში, ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს secrétaire d'administration;

მრჩევლები;

კომისიის სახელით:

ბ-ნი ჯ. სპერდუტი,
ბ-ნი მ. მელქიორი, დელეგატები;
ბ-ნი ჯ. ბულტინკი, დოქტორი ლე კომპტის ადვოკატი კომისიის წინაშე, რომელიც რეგლამენტის 29-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად დახმარებას უწევდა დელეგატებს.

I. საქმის კონკრეტული გარემოებები

ა. დოქტორი ალბერი

8. ბ-ნი ალბერი პრაქტიკოსი ექიმია. იგი დაიბადა 1908 წელს. ამჟამად ცხოვრობს მოლენბეკში. იგი ბელგიის მოქალაქეა.

9. 1974 წლის 9 აპრილის წერილით „Ordre des médecins“-ის (სამედიცინო ასოციაცია) ბრაბანტის პროვინციის საბჭომ დოქტორ ალბერს აცნობა მის მიმართ საქმის წამოწყების შესახებ; იგი გამოძახებული იქნა ბიუროს წინაშე 8 მაისს, რათა მიეცა განმარტება მის მიერ გაცემულ ცნობებთან დაკავშირებით. ამ ცნობების თანახმად იგი მუშაობისათვის უვარგისად აცხადებდა რიგ პაციენტებს. ამასთან დაკავშირებით დოქტორ ალბერს მოეთხოვა შესაბამისი პაციენტების შესახებ სამედიცინო მასალების წარდგენა.

მითითებულ დღეს განმცხადებელი გამოცხადდა პროვინციის საბჭოს ბიუროს წინაშე, რომელმაც მას აცნობა, რომ ბრალად ედებოდა ყალბი ცნობების გაცემა.

16 მაისს პროვინციის საბჭოს თავმჯდომარემ დოქტორ ალბერს გაუგზავნა დაზღვეული წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო:

„ძვირფასო კოლეგა,

„Ordre des médecins-is ბრაბანტის საბჭო გიწვევთ მის წინაშე გამოსაცხადებლად 1974 წლის 4 ივნისს 20 საათსა და 30 წუთზე, დე ჯამბლინ დე მექსის პალასი №32, რათა წარმოადგინოთ თქვენი დაცვა შემდეგ საჩივართან დაკავშირებით:

- მუშაობისთვის უვარგისად გამოცხადების შესახებ სხვადასხვა ცნობების გაცემის გამო, კერძოდ:

1973 წლის 26 დეკემბერს ბ...-სთვის,

1974 წლის 7 იანვარს თ...-სთვის,

1974 წლის 9 იანვარს ა...-სთვის,

როდესაც საკმარისად დეტალური გამოკვლევების მეშვეობით ბოლომდე არ იყავით დარწმუნებული, რომ არსებობდა მუშაობისთვის უვარგისად გამოცხადების დამასაბუთებელი პირობა, და არ გაგაჩნდათ ხსენებულ პაციენტთა ავადმყოფობის ისტორიები.

ეს ფაქტები კი ხელყოფს ექიმის პროფესიის რეპუტაციას, პატიოსნებასა და ღირსებას.

საქმის მასალებისათვის 18-დან 31 მაისამდე შეგიძლიათ მიმართოთ საბჭოს ნებისმიერ სამუშაო დღეს 9.00-დან 11.30 საათმდე და 14.00-დან 17.00 საათამდე, გარდა შაბათის შუადღისა.

შეგიძლიათ ისარგებლოთ ერთი ან მეტი ადვოკატის დახმარებით.

პატივისცემით, ... „

4 ივნისს პროვინციის საბჭომ მოუსმინა დოქტორ ალბერს და ორი წლით შეუჩერა საექიმო პრაქტიკის განხორციელების უფლება. საბჭომ დაადგინა, რომ ექიმ ალბერს „არ ჩაუტარებია არავითარი სამედიცინო შემოწმება, რათა დაემტკიცებინა მუშაობისთვის უვარგისობა“, რომ მას არ შეეძლო გაეცა „რაიმე სამედიცინო დოკუმენტი, რომლითაც დაადგენდა ამგვარ მდგომარეობას“, და რომ არც მეხსიერება აძლევდა ... თავის გამართლების საშუალებას“. საბჭომ ჩათვალა, რომ `უნდა განესაზღვრა ძალიან მკაცრი სასჯელი“ განმცხადებლის „ძალიან სერიოზული დისციპლინარული ისტორიის“ გათვალისწინებით (პრაქტიკაზე უფლების ორჯერ შეჩერება სისხლისსამართლებრივი მსჯავრდებისათვის).

ბ-ნ ალბერს გადაწყვეტილების შესახებ 11 ივნისს ეცნობა.

10. 18 ივნისს დოქტორმა ალბერმა სააპელაციო საჩივრით მიმართა „Ordre“-ს ფრანგულენოვან სააპელაციო საბჭოს. 26 ივნისს ამგვარადვე მოიქცა პროვინციის საბჭოს იურიდიული ექსპერტი დაკისრებული სასჯელის გაზრდის მიზნით.

19 ნოემბერს სააპელაციო საბჭომ დაამტკიცა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება.

11. 1975 წლის 12 ივნისის განაჩენით საკასაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის საკასაციო საჩივარი. განმცხადებელი ამტკიცებდა დაცვის უფლებისა და, შესაბამისად, კონსტიტუციის 97-ე მუხლის დარღვევას.

ბ. დოქტორი ლე კომპტი

12. ბ-ნი ჰერმან ლე კომპტი არის ბელგიის მოქალაქე, დაბადებული 1929 წელს. ამჟამად ცხოვრობს კნოკე-ჰეისტში. იგი პრაქტიკოსი ექიმია.

13. 1974 წლის 22 თებერვალს „Ordre des médecins“-ის დასავლეთ ფლანდრიის პროვინციის საბჭომ აცნობა მას, რომ მიღებული იყო ბრძანება მისი დაკითხვის შესახებ „არამართლზომიერი საჯაროობისა (ongeoorloofde publiciteit) და Ordre-ს შეურაცხყოფისათვის (beledigingen)“: მან სამჯერ მისცა ინტერვიუ გაზეთებს და გაუგზავნა წერილი პროვინციის საბჭოს თავმჯდომარეს.

26 მარტს განმცხადებელმა წერილობით აცნობა ხსენებულ თავმჯდომარეს თავისი განზრახვა, 1970 წლის 6 თებერვლის სამეფო დეკრეტის მე-40 და 41-ე მუხლების საფუძველზე გამოეყენებინა სააპელაციო საბჭოს ყველა წევრის წინააღმდეგ საჩივრის შეტანის უფლება.

27 მარტს პროვინციის საბჭომ დაუსწრებელი (in absentia) გადაწყვეტილებით არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის პრეტენზია და დროებით, ორი წლის ვადით, შეუჩერა სამედიცინო პრაქტიკის განხორციელების უფლება.

14. 1974 წლის 5 აპრილს განმცხადებელმა შეიტანა აპელაცია. სხვა საკითხებთან ერთად იგი ამტკიცებდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას:

„კონვენციის ეს დებულება სამოქალაქო მოსარჩელეს აძლევს იმის გარანტიას, რომ მისი საქმე საჯაროდ იქნება განხილული დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ. კონკრეტულ გარემოებებში კი არც ერთი გარანტია არ იყო უზრუნველყოფილი.

(ა) „Ordre des médecins“-ის საბჭოები საქმეებს საჯაროდ მაშინაც კი არ განიხილავენ, როდესაც არ არსებობს სახელმწიფო პოლიტიკის რაიმე საფუძველი საქმის დახურულ სხდომაზე (in camera) განსახილველად ან, თუნდაც, გადაწყვეტილების in camera გამოსაცხადებლად. აქედან გამომდინარე, შეუძლებელი ხდება ევროპული კონვენციის პრინციპების შესაბამისად კეთილსინდისიერი მოპყრობა.

(ბ) „Ordre“-ს საბჭოები, თუნდაც მხოლოდ მათი შემადგენლობის გამო, არ არის არც დამოუკიდებელი და არც მიუკერძოებელი, ვინაიდან მათი წევრების ნახევარი სხვა პრაქტიკოსი ექიმები არიან“ (თარგმანი ჰოლანდიური ენიდან).

პროვინციის საბჭოს სამართლებრივ ექსპერტს არ მიუმართავს აპელაციის უფლებისათვის.

28 ოქტომბერს ჰოლანდიურენოვანმა სააპელაციო საბჭომ არ დააკმაყოფილა მისი წევრების წინააღმდეგ შეტანილი საჩივრების საფუძვლები და განმცხადებლის საქმიანობის დროებით შეჩერება შეცვალა „Ordre“-ს რეესტრიდან მისი გვარის ამოღებით.

4 ნოემბერს ექიმმა ლე კომპტმა გაასაჩივრა ხსენებული გადაწყვეტილება, რომელიც მიღებული იქნა in absentia.

ექიმი ლე კომპტი გამოძახებული იქნა 16 დეკემბრის მოსმენაზე. 6 დეკემბერს მან შეიტანა ახალი საჩივარი სააპელაციო საბჭოს ყველა წევრის აცილების შესახებ.

1975 წლის 6 იანვარს სააპელაციო საბჭომ არ დააკმაყოფილა არც საჩივარი და არც პრეტენზია.

15. ამის შემდეგ განმცხადებელმა საკასაციო საჩივრით მიმართა საკასაციო სასამართლოს, მაგრამ მისი საჩივარი არ დაკმაყოფილდა 1975 წლის 7 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, რის შესახებაც ეცნობა 25 ნოემბერს.

16. ექიმი ლე კომპტის გვარი „Ordre“-ს რეესტრიდან 26 დეკემბერს იქნა ამოღებული.

1967 წლის 10 ნოემბრის №79 სამეფო დეკრეტის მე-7 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და 31-ე მუხლის, აგრეთვე, 1967 წლის 10 ნოემბრის №78 სამეფო დეკრეტის 38-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, რეესტრიდან მისი გვარის ამოღებით ექიმ ლე კომპტს აეკრძალა სამედიცინო პრაქტიკის წარმოება.

II. „Ordre des médecins“

17. ბელგიის კანონმდებლობა „Ordre des médecins“-ის შესახებ, კერძოდ, „Ordre“-ს ორგანოებისა და დისციპლინარულ საქმეებზე პროცედურის შესახებ, განხილულია Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილ განაჩენში, 1981 წლის 23 ივნისი, სერია A, №43, გვ 11-17, პუნქტები 20-34. სასამართლო ამ თვალსაზრისით კვლავ აკეთებს მითითებას ხსენებულ განაჩენზე.

სამართალწარმოება კომისიაში

18. დოქტორმა ალბერმა კომისიას მიმართა 1975 წლის 10 დეკემბერს, ხოლო დოქტორმა ლე კომპტმა - 1976 წლის 6 მაისს.

ორივე განმცხადებელი ამტკიცებდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას. კერძოდ, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მათ არ ჰქონდათ კანონით დადგენილი სამართლიანი და საჯარო მოსმენა გონივრულ ვადაში დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ.

გარდა ამისა, დოქტორი ალბერი ამტკიცებდა, რომ მას არ უსარგებლია მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-3 პუნქტის (ა), (ბ) და (დ) ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარანტიებით.

თავის მხრივ, დოქტორი ლე კომპტი აპროტესტებდა, რომ „Ordre“-ს რეესტრიდან მისი გვარის ამოღება წარმოადგენდა არაადამიანურ და დამამცირებელ სასჯელს მე-3 მუხლის დარღვევით, ხოლო „Ordre“-ში გაწევრიანებისა და მისი დისციპლინარული ორგანოებისადმი დაქვემდებარების ვალდებულება არღვევს ცალკე აღებულ მე-11 მუხლს ან ამ მუხლს მე-17 მუხლთან ერთად.

19. 1979 წლის 10 ივლისს პროცედურის რეგლამენტის 29-ე მუხლის შესაბამისად ზემოხსენებული განაცხადების გაერთიანების შემდეგ 1979 წლის 4 დეკემბერს კომისიამ ორივე განაცხადი გამოაცხადა არსებით განხილვაზე დაშვებულად.

1981 წლის 14 დეკემბრის მოხსენებაში (კონვენციის 31-ე მუხლი) კომისიამ გამოხატა თავისი აზრი:

- რომ ადგილი არ ჰქონია მე-3 მუხლის დარღვევას (ერთხმად);

- რომ არც დოქტორი ალბერი (რვა ხმა ოთხის წინააღმდეგ, ერთმა თავი შეიკავა), არც დოქტორი ლე კომპტი (თორმეტი ხმა, ერთმა თავი შეიკავა) არ დაქვემდებარებიან „სისხლისსამართლებრივ ბრალდებას“;

- რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი გამოიყენება „დავებზე“ (disputes) „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან“ მიმართებაში, რასაც წარმოადგენდა განმცხადებელის წინააღმდეგ მიღებული დისციპლინარული ზომები (თორმეტი ხმა ერთის წინააღმდეგ);

- რომ მოცემულ გარემოებებში „Ordre“-ს ორგანოები იყო „კანონით დადგენილი“ და „დამოუკიდებელი“ (ათი ხმა, სამმა თავი შეიკავა);

- რომ დოქტორ ალბერს (შვიდი ხმა ოთხის წინააღმდეგ, ორმა თავი შეიკავა) და დოქტორ ლე კომპტს (8 ხმა ერთის წინააღმდეგ, ოთხმა თავი შეიკავა) მოუსმინა „მიუკერძოებელმა სასამართლომ“;

- რომ დარღვეული იქნა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, რადგან არც ერთ განმცხადებელს არ ჰქონია „საჯარო მოსმენა“ (თერთმეტი ხმა ერთის წინააღმდეგ, ერთმა თავი შეიკავა).

აღნიშნა რა, რომ დოქტორი ლე კომპტის მტკიცება მე-11 მუხლთან მიმართებაში ზუსტად ანალოგიური იყო იმ განცხადებებისა, რომლებიც მან ჩამოაყალიბა Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ის საქმეში, კომისიამ მიუთითა თავის 1979 წლის 14 დეკემბრის მოხსენებაზე (პუნქტები 61-65) და სასამართლოს 1981 წლის 23 ივნისის განაჩენზე (სერია A №43, გვ. 17, პუნქტი 36, და გვ. 26-27, პუნქტები 62-66).

მოხსენება შეიცავს ოთხ განსხვავებულ აზრს.

სასამართლოს წინაშე საბოლოო მტკიცებები

20. 1982 წლის 27 სექტემბრის მოსმენაზე მთავრობამ თხოვნით მიმართა სასამართლოს, „დაედგინა, რომ წინამდებარე საქმეში ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3 მუხლის ან მე-6 მუხლის რომელიმე დებულების დარღვევას.“

I. მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

21. ერთ-ერთი განმცხადებელი - დოქტორი ლე კომპტი მიუთითებდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევაზე. ხსენებული დებულების მიხედვით:

„არავინ შეიძლება დაექვემდებროს წამებას ან არაადამიანურ თუ დამამცირებელ მოპყრობას ან დასჯას.“

დოქტორი ლე კომპტის მტკიცებით, „Ordre des médecins“-ის რეესტრიდან მისი გვარის ამოღება წარმოადგენდა დამამცირებელ, თუ არა არაადამინურ, სასჯელს როგორც თავისი ხასიათით, ასევე მის პირად, პროფესიულ და ოჯახურ ცხოვრებაზე ზემოქმედების შედეგებით.

22. სასამართლო არსობრივად ეთანხმება საწინააღმდეგო მოსაზრებას, რომელიც კომისიამ გამოთქვა თავისი მოხსენების 57-ე პუნქტში. იგი აღნიშნავს, რომ პრაქტიკის განხორციელებაზე უარის თქმა, როგორც დისციპლინარული ღონისძიება, მიზნად ისახავს, დაისაჯოს ექიმი, რომლის სერიოზულმა არამართლზომიერმა ქმედებამ აჩვენა, რომ იგი აღარ აკმაყოფილებდა სამედიცინო პროფესიის განხორციელების აუცილებელ პირობებს. სასამართლომ არ ჩათვალა საჭიროდ, კითხვის ქვეშ დაეყენებინა უშუალოდ ამ სახის ღონისძიებების (რომლებიც ამასთანავე არსებობდა ევროპის საბჭოს უმეტეს წევრ სახელმწიფოებში) კანონიერების პრინციპი. სასამართლომ არც ის მიიჩნია საჭიროდ, რომ დაედგინა, წინამდებარე საქმეში გამართლებული იყო თუ არა ხსენებული ღონისძიება.

თავისთავად აღებული, პრაქტიკის განხორციელებაზე უარი მიზნად ისახავდა დოქტორი ლე კომპტისათვის არამართლზომიერი ქმედების გამო სასჯელის შეფარდებას და არა მისი პიროვნების დამცირებას; ამავე დროს, ზემოხსენებულ ღონისძიებას, რამდენადაც საქმე შედეგებს ეხება, არ მოუხდენია მის პიროვნებაზე არასასურველი ზეგავლენა მე-3 მუხლთან შეუთავსებელი სახით.

აქედან გამომდინარე, ადგილი არ ჰქონია მე-3 მუხლის დარღვევას.

II. მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

23. დოქტორი ალბერისა და დოქტორი ლე კომპტის მტკიცებით, მათ მიმართ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი. ეს დებულება ითვალისწინებს:

„სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან სისხლისსამართლებრივი ნებისმიერი ბრალდების განსაზღვრისას ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო მოსმენაზე. სასამართლო გადაწყვეტილება ცხადდება საჯაროდ, მაგრამ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ზნეობის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების ინტერესებიდან გამომდინარე, პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ იქნენ დაშვებულნი მთელ სასამართლო განხილვაზე ან მის ნაწილზე, თუ ამას მოითხოვს არასრულწლოვანთა ინტერესები ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვა, ანდა, თუ სასამართლო სრულიად გარკვევით მიიჩნევს, რომ განსაკუთრებულ გარემოებებში საჯაროობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს.“

24. პირველი საკითხი, რომელზეც გადაწყვეტილება უნდა იქნეს გამოტანილი, ეხება ამ დებულების გამოყენებას; კომისიისა და განმცხადებლების მტკიცებით, მე-6 მუხლის 1- ლი პუნქტი შეესატყვისება წინამდებარე საქმეს, თუმცა მთავრობა საწინააღმდეგოს ამტკიცებს.

ა. მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის გამოყენების საკითხი

25. მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი მიესადაგება მხოლოდ „სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების“ დადგენას (ფრანგულ ტექსტში: „contestations sur [des] droits et obligations de caractère civil da bien-fondé de toute accusation en matière pénale“). როგორც სასამართლომ რამდენიმე შემთხვევაში დაადგინა, არსებობს მთელი რიგი საქმეებისა (ფრანგულ ტექსტში: „causes“), რომლებიც არ შედის რომელიმე ამ კატეგორიაში და რომლებიც რჩება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოქმედების სფეროს მიღმა (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ. 19, პუნქტი 41, და მასში გაკეთებული მითითები წინა პრეცედენტულ სამართალზე).

დისციპლინარულ სამართალწარმოებას, ჩვეულებრივ, არ მივყავართ დავამდე (dispute) „სამოქალაქო უფლებებისა და მოვალეობების“ თვალსაზრისით; თუმცა მთელ რიგ შემთხვევებში შეიძლება სხვაგვარად მოხდეს (იბიდ., გვ. 19, პუნქტი 42). დისციპლინარული სამართალწარმოება, როგორც ასეთი, არ შეიძლება კვალიფიცირებული იყოს „სისხლისსამართლებრივად“, თუმცა შესაძლებელია სხვაგვარად იყოს მთელ რიგ სპეციფიკურ საქმეებში (იხ. Engel and others-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1976 წლის 8 ივნისი, სერია A №22, გვ. 33-36, პუნქტი 80-85).

26. როგორც Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეში იქნა აღნიშნული, აუცილებელია დადგინდეს, მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი მთელ სამართალწარმოებას მიესადაგება, თუ მხოლოდ მის იმ ნაწილს, რომელიც წარიმართა დისციპლინარულ ორგანოებში - პროვინციისა და სააპელაციო საბჭოებში, შემდგომში კი საკასაციო სასამართლოს გადაეცა.

1. „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან“ დაკავშირებული „დავების“ (disputes) არსებობა

27. დოქტორი ლე კომპტი, ისევე, როგორც დოქტორი ალბერი თავის საჩივარში, ამტკიცებდნენ, რომ მათ წინააღმდეგ განხორციელებულმა დისციპლინარულმა სამართალწარმოებამ წამოჭრა „დავები“ (disputes) მათ „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან“ მიმართებაში.

ამგვარად დასმული საკითხი უმეტესწილად ანალოგიურია იმ საკითხისა, რომელთან დაკავშირებითაც გადაწყვეტილება პლენარული სასამართლოს მიერ უკვე გამოტანილი იქნა 1981 წლის 23 ივნისის განაჩენში (სასამართლოს რეგლამენტის 48-ე მუხლი). სასამართლო ვერ ხედავს საფუძველს აღნიშნული განაჩენისაგან განსხვავებული აზრისთვის, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ დოქტორმა ლე კომპტმაც, მთავრობამაც და კომისიამაც მიუთითეს Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეში გამოთქმულ თავიანთ არგუმენტებზე.

ისევე, როგორც ხსენებულ საქმეში, მტკიცებულება მიუთითებს რეალური „დავის“ (dispute) არსებობაზე. „Ordre des médecins“-ი ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლებმა ჩაიდინეს პროფესიული თვალსაზრისით არამართლზომიერი საქციელი და სასჯელი ამის გამო შეეფარდათ, განმცხადებლებკი უარყოფდნენ ამ მტკიცებულებას. მას შემდეგ, რაც პროვინციის საბჭომ ისინი დამნაშავეებად ცნო და მიიღო ბრძანება მათთვის პრაქტიკის წარმოების უფლების დროებით შეჩერების შესახებ - ამ გადაწყვეტილებათაგან ერთი მიღებული იქნა ფაქტებთან და მის საქმეში სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით დოქტორი ალბერის მტკიცებულებათა მოსმენის შემდეგ (ბრაბანტი) და in absentia დოქტორი ლე კომპტის შემთხვევაში (დასავლეთ ფლანდრია) - განმცხადებლებმა აპელაციით მიმართეს სააპელაციო საბჭოს. აპელაციები არ დაკმაყოფილდა, რის გამოც განმცხადებლებმა მიმართეს საკასაციო სასამართლოს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 11 და 15).

28. გარდა ამისა, უნდა დადგინდეს, რომ „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან“ დაკავშირებულ „დავას“ (dispute), სხვა სიტყებით რომ ვთქვათ, „სამართალწარმოების შედეგებს“, „გადამწყვეტი მნიშვნელობა“ ჰქონდა აღნიშნული უფლებისათვის (იხ. Ringeisen-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1971 წლის 16 ივლისი, სერია A №13, გვ. 39,

პუნქტი 94).

(ა) პირველ საკითხთან დაკავშირებით (პირდაპირი კავშირი „დავასა“ (dispute) და უფლებას შორის) სასამართლო აღნიშნავს, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტისათვის საკმარისი არ არის უმნიშვნელო კავშირი ან შორეული შედეგები: უფლება უნდა იყოს „დავის“ (dispute) ობიექტი ან ერთ-ერთი ობიექტი (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ. 21, პუნქტი 47).

მთავრობის მტკიცებით, „დისციპლინარული სამართალწარმოების ერთადერთი მიზანია“, „გამოიძიოს“ და „დაარღვია თუ არა პროფესიული ქცევის წესები“ ან „ხელყო თუ არა პროფესიის რეპუტაცია ან ღირსება პირმა, რომლის წინააღმდეგაც მიმდინარეობს სამართალწარმოება, და, თუ ეს ასეა“, „შეუფარდოს მას დისციპლინარული სანქცია“.

სასამართლოს არ შეუძლია ამ თვალსაზრისის გაზიარება. 1974 წლის 4 ივნისს დოქტორი ალბერის წინააღმდეგ და იმავე წლის 27 მარტს დოქტორი ლე კომპტის წინააღმდეგ პროვინციის საბჭოს მიერ მიღებულმა ბრძანებებმა დროებით შეუჩერა მათ სამედიცინო პრაქტიკის წარმოების უფლება. მათი აპელაციები უპირატესად მიზნად ისახავდა აღნიშნული ზომების გაუქმებას. ამდენად, საკითხი პრაქტიკის წარმოების უფლების თაობაზე სააპელაციო საბჭოს წინაშე უშუალოდ იდგა. უფრო მეტიც, აღნიშნულ საბჭოს შეეძლო გაემკაცრებინა (და დოქტორი ლე კომპტის მიმართ გაამკაცრა კიდეც) სანქცია. ეს საკითხი უნდა განეხილა საკასაციო სასამართლოსაც, რომელსაც ასევე მოეთხოვებოდა - მისი იურისდიქციის ფარგლებში - მათ მიმართ გამოტანილი გადაწყვეტილებების წინააღმდეგ განმცხადებელთა საჩივრების განხილვა.

(ბ) მეორე საკითხთან დაკავშირებით (იყო თუ არა ეს სამოქალაქო უფლება) სასამართლომ აღნიშნა, რომ (როგორც ამას ადგილი ჰქონდა König-ისა და Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეებში) უფლება, რომელიც იდგა დღის წესრიგში, იყო სამედიცინო პროფესიის განხორციელების გაგრძელების უფლება. თავის 1978 წლის 28 ივნისისა და 1981 წლის 23 ივნისის განაჩენებში სასამართლომ დაადგინა, რომ თითოეული ხსენებული საქმის კონკრეტულ გარემოებებში ეს იყო პირადი უფლება და, ამგვარად, სამოქალაქო უფლება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით; აქედან გამომდინარე, სასამართლომ დაასკვნა, რომ განსახილველ საქმეებს მიესადაგებოდა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი (სერია A №27, გვ. 32, პუნქტი 95, და სერია A №43, გვ. 22, პუნქტი 48).

ხსენებული დისციპლინარული სანქციების ძალით განმცხადებლებს ჩამოერთვათ დროებით (დოქტორი ალბერი) ან სამუდამოდ (დოქტორი ლე კომპტი) ზემოხსენებული უფლება, რომელიც მათ ჯეროვნად მოიპოვეს და რომელიც აძლევდა მათ საშუალებას, თავიანთ პროფესიულ ცხოვრებაში განეხორციელებინათ საკუთარი მიზნები.

სასამართლოს ფუნქციაში არ შედის, გასცდეს მისთვის განსახილველად წარდგენილ ფაქტებს და განსაზღვროს, არის თუ არა სამოქალაქო უფლება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით ზოგადად სამედიცინო პროფესიაზე უფლება (უპირატესად იხ., mutatis mutandis, Golder-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1975 წლი 21 თებერვალი (სერია A №18, გვ. 19, პუნქტი 39). საკმარისია იმის აღნიშვნა, რომ სწორედ კლიენტებსა და პაციენტებთან პირადი ურთიერთობების მეშვეობით სარგებლობენ პრაქტიკის გაგრძელების უფლებით ექიმები, რომლებიც კერძო პრაქტიკას მისდევენ (როგორც მოცემულ შემთხვევაში განმცხადებლები); ბელგიაში ურთიერთობები, ჩვეულებრივ, ხელშეკრულებას ეფუძნება და ნებისმიერ შემთხვევაში უშუალოდ მყარდება ინდივიდუალურ პირებს შორის პირად საფუძველზე. შესაბამისად, პრაქტიკის განხორციელების უფლება წარმოადგენს, განმცხადებლების შემთხვევაში, პირად უფლებას და, აქედან გამომდინარე, სამოქალაქო უფლებას მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით, მიუხედავად სამედიცინო პროფესიის - პროფესიის, რომელიც საყოველთაო ინტერესებში ხორციელდება - სპეციფიკური ხასიათისა და იმ სპეციალური მოვალეობებისა, რომლებიც ეკისრება ამ პროფესიის წარმომადგენლებს.

29. რამდენადაც „დავა“ (dispute) მათ წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყეტილებებში ეხებოდა „სამოქალაქო უფლებას“, განმცხადებლებს ჰქონდათ უფლება, მათი საქმე (ფრანგულად: „causes“) მოესმინა „სასამართლოს“, რომელიც აკმაყოფილებდა მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტში ჩამოყალიბებულ პირობებს (იხ. ზემოხსენებული Golder-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №18, გვ. 18, პუნქტი 36). ევროპის საბჭოს ბევრ წევრ სახელმწიფოში დისციპლინარული სამართალდარღვევის განხილვის მოვალეობა ეკისრება პროფესიული ასოციაციების იურისდიქციულ ორგანოებს. იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც გამოიყენება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, უფლებამოსილების გადაცემა ამ სახით თავისთავად არ არღვევს კონვენციას (იხ. ზემოხსენებულ Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია, A №43, გვ. 23, პირველი ქვეპუნქტი). მიუხედავად ამისა, ამგვარ შემთხვევებში კონვენცია მოითხოვს ქვემოთ აღნიშნული ორი სისტემიდან ერთ-ერთის არსებობას მაინც: იურისდიქციული ორგანოები თავისთავად უნდა შეესაბამებოდეს მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოთხოვნებს, ან შეიძლება არ შეესაბამებოდეს, მაგრამ ექვემდებარებოდეს შემდგომ კონტროლს იმ სასამართლო ორგანოს მხრიდან, რომელსაც აქვს სრული იურისდიქცია და რომელიც უზრუნველყოფს მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის გარანტიების შესრულებას.

მოცემულ შემთხვევაში განმცხადებლების საქმეები განხილული იქნა სამი ორგანოს, კერძოდ, პროვინციის საბჭოს, სააპელაციო საბჭოსა და საკასაციო სასამართლოს მიერ. როგორც ამას ადგილი ჰქონდა Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეში, სასამართლომ არ ჩათვალა აუცილებლად პროვინციის საბჭოსთან დაკავშირებით საკითხის განხილვა (ibid.). მეორე მხრივ, სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ დოქტორმა ალბერმა და დოქტორმა ლე კოპმტემ ისარგებლეს „სასამართლოზე უფლებით“ (იხ. ზემოხსენებული Golder-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №18, გვ, 18, პუნქტი 36) და სადავო საკითხების სასამართლოს მიერ გადაწყვეტის უფლებით (იხ. ზემოხსენებული König-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №27, გვ. 34, პუნქტი 98 ინ ფინე) როგორც ფაქტობრივ, ასევე სამართლებრივ მხარესთან მიმართებაში.

2. „სისხლისსამართლებრივი ბრალდების“ არსებობა

30. დოქტორი ალბერის, მაგრამ არა დოქტორი ლე კომპტის, ძირითადი მტკიცებით, „Ordre des médecins“-ის ორგანოებს მოეთხოვებათ „სისხლისსამართლებრივი ბრალდების“ განსაზღვრა, რასაც აპროტესტებს მთავრობა; კერძოდ, მისი [მთავრობის] მტკიცებით, თუ დავუშვებთ, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი მიესადაგება ამ საქმეს, არ შეიძლება, იგი მოქმედებდეს ერთსა და იმავე დროს „სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა“ და „სისხლისსამართლებრივი ბრალდების“ მიმართ.

განაცხადების არსებით განხილვაზე დაშვებადობის საკითხის გადაწყვეტისას კომისიამ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტიდან არ გამორიცხა სისხლის სამართლის ასპექტი. შემდეგ კომისიამ განიხილა იმ არამართლზომიერი ქმედებების ხასიათი, რომლებშიც ბრალი ედებოდათ განმცხადებლებს (ზოგიერთ ქმედებას შეიძლება გამოეწვია სისხლისსამართლებრივი დევნა), და დაკისრებული სასჯელების სიმკაცრე; მიუხედავად ამისა, კომისიამ მოხსენებაში დაასკვნა, რომ არც დოქტორი ალბერი და არც დოქტორი ლე კომპტი არ დაქვემდებარებიან „სისხლისსამართლებრივ ბრალდებას“.

თავის მხრივ, სასამართლო არ თვლის, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის ორი ასპექტი, სამოქალაქო და სისხლისსამართლებრივი, აუცილებლად ურთიერთგამომრიცხველია (იხ. ზემოხსენებული Engel and others-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №22, გვ. 37, პუნქტი 87; ზემოხსენებული König-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №27 გვ. 32-33, პუნქტი 96; და ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ 23-24, პუნქტები 52-53). მაგრამ სასამართლოს არ მიაჩნია, რომ აუცილებელია იმის დადგენა, კონკრეტულ გარემოებებში არსებობდა თუ არა „სისხლისსამართლებრივი ბრალდება“. ფაქტობრივი მხარის თვალსაზრისით, მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, რომლის დარღვევასაც ამტკიცებს ორივე განმცხადებელი, მიესადაგება როგორც სამოქალაქო, ისე სისხლის სამართლის საქმეებს (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ 23-24, პუნქტი 53). დოქტორი ალბერი დამატებით ეყრდნობა მე-2 პუნქტსა და მე-3 პუნქტის (ა), (ბ) და (დ) ქვეპუნქტებს, მაგრამ, სასამართლოს აზრით, მათში განცხადებული პრინციპები, წინამდებარე მიზნებისათვის, უკვე მოცემულია სამართლიანი სასამართლოს ცნებაში, როგორც ეს ჩამოყალიბებულია მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტში; ამდენად, სასამართლო გაითვალისწინებს ამ პრინციპებს 1-ლი პუნქტის კონტექსტში (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 38-42).

ბ. მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტთან შესაბამისობა

31. Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეში სასამართლომ გამოიკვლია, სინამდვილეში წარმოადგენდნენ თუ არა სააპელაციო საბჭოები და საკასაციო სასამართლო „კანონით შექმნილ“, „დამოუკიდებელ“ და „მიუკერძოებელ“ „სასამართლოებს“ და უზრუნველყვეს თუ არა მათ განმცხადებლები „საჯარო მოსმენით“. წინამდებარე საქმეში სასამართლო არ მიიჩნევს აუცილებლად, დაუბრუნდეს პირველ სამ საკითხს; ისევე, როგორც კომისია, სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

ამგვარად, განსახილველი რჩება მიუკერძოებლობისა და საჯაროობის გარანტიები.

1. მიუკერძოებლობა

32. არ შეიძლება საკითხის დასმა საკასაციო სასამართლოს მიუკერძოებლობასთან მიმართებაში (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილ განაჩენი, სერია A №43, გვ. 25, პუნქტი 58).

რაც შეეხება სააპელაციო საბჭოს, კომისია აღარ ამტკიცებს, რომ საბჭოს სამედიცინო წევრები განმცხადებლებისათვის არახელსაყრელად უნდა ჩაითვალონ, რადგან სამართალწარმოების ერთ მხარესთან საერთო ინტერესი ჰქონდათ (ibid.); კომისიამ აღნიშნა, რომ დოქტორმა ლე კომპტმა, მაგრამ არა დოქტორმა ალბერმა, სცადა საბჭოს მედიკოსი წევრების მთლიანად აცილება, თუმცა არ წარუდგენია რაიმე კონკრეტული საჩივარი რომელიმე მათგანის წინააღმდეგ (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 14). ვინაიდან დათქმა გაკეთდა მიუკერძოებლობის თაობაზე ინსტრუქციასთან, როგორც ასეთთან, მიმართებაში, კომისიამ გამოთქვა აზრი, რომ ამ თვალსაზრისით ადგილი არ ჰქონია მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას.

სასამართლო ეთანხმება ამ დასკვნას. პრინციპში, უნდა არსებობდეს „სასამართლოს“ წევრების პირადი მიუკერძოებლობის პრეზუმფცია, სანამ არ დამტკიცდება საწინააღმდეგო (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილ განაჩენი, ibid.); დოქტორმა ლე კომპტმა რეალურად გამოიყენა ხსენებული უფლება, მაგრამ მან ეს უფლება ისეთი ბუნდოვანი გზით განახორციელა, რომ მისი მიზანი არ შეიძლებოდა ჩათვლილიყო დასაბუთებულად (იხ. წინამდებარე გამაჩენის პუნქტი 14). რაც შეეხება მიუკერძოებლობას ობიექტური და ორგანიზაციული თვალსაზრისით (იხ., mutatis mutandis, Piersack-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1982 წლის 1 ოქტომბერი, სერია A №53, გვ. 14-15, პუნქტი 30), წარდგენილ მასალებში არაფერია ისეთი, რაც სასამართლოს ამ საკითხის განხილვას გადააწყვეტინებდა. კერძოდ, სამედიცინო პრაქტიკოსების სააპელაციო საბჭოების წევრებად დანიშვნის წესი არ წარმოშობს იმის საფუძველს, რომ ეს პირები მიჩნეული იქნენ მიკერძოებულებად: მართალია, მათი არჩევა ხდება პროვინციის საბჭოების მიერ (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ 14, პუნქტი 26), ისინი მოქმედებენ არა როგორც „Ordre des médecins“-ის წარმომადგენლები, არამედ დამოუკიდებლად, მსგავსად მეფის მიერ დასახელებული წევრებისა.

2. საჯაროობა

33. ბელგიის კანონმდებლობის თანახმად, პროფესიული იურისდიქციული ორგანოები და საკასაციო სასამართლო საჯაროობასთან დაკავშირებით სხვადასხვა წესებით ხელმძღვანელობენ.

(ა) სააპელაციო საბჭო

34. 1970 წლის 6 თებერვლის სამეფო დეკრეტის თანახმად, სააპელაციო საბჭოში გამორიცხულია ყოველგვარი საჯაროობა როგორც საქმის განხილვისას, ისე გადაწყვეტილების გამოცხადებისას. ამ სახის აკრძალვას (თუ იგი არ იქნა გამოსწორებული პროცედურის შედარებით გვიანდელ საფეხურზე) შეუძლია ჩამოართვას ადამიანებს კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის პირველ წინადადებაში გათვალისწინებული ერთ-ერთი გარანტია. მეორე წინადადებით განსაზღვრული, დასაშვები გამონაკლისების შესაბამისად, მოპასუხე პრაქტიკოს ექიმს უფლება აქვს ამგვარ საჯაროობაზე, თუ მის წინააღმდეგ მიმართული დისციპლინარული სამართალწარმოების მსვლელობისას წამოიჭრება დავა (dispute) სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან მიმართებაში (იხ. ზემოხსენებულ Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ 25, პუნქტი 59).

პირობები, რომლებზეც დამოკიდებულია მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული სხვადასხვა გამონაკლისი, არ იყო დაკმაყოფილებული დოქტორ ლე კომპტთან მიმართებაში. კერძოდ, სასამართლო აღნიშნავს, რომ, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეში (ibid.), იმ არამართლზომიერი ქმედების უშუალო ხასიათი, რომლის ჩადენაშიც ბრალი ედებოდა დოქტორ ლე კომპტს, და მისი საჩივრები Ordre-ს წინააღმდეგ (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 13-14) არ ეხებოდა მისი პაციენტების სამედიცინო მკურნალობას. ამდენად, არაფერია ისეთი, რაც გვაფიქრებინებდა, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მეორე წინადადებაში მოცემული ერთ-ერთი საფუძველი ამართლებს დახურულ სხდომას (in camera).

დოქტორ ალბერთან მიმართებაში საკითხი განსხვავდება იმით, რომ სამართალდარღვევები, რომელთა ჩადენაშიც მას ბრალი ედება (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 9), პირდაპირ უკავშირდება სამედიცინო პროფესიის განხორციელებას, რამაც შესაძლებელია წამოჭრას კითხვები, რომლებიც ხვდება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტში ჩამოთვლილი გამონაკლისების სიაში. თუმცა სასამართლოსათვის წარდგენილი მასალები არ არის საკმარისი იმის დასადგენად, რომ მოცემულ პირობებში შესაძლებელია საჯაროობის არარსებობის გამართლება.

35. წესი, რომელიც ითხოვს საჯარო მოსმენას, როგორც ეს ჩამოყალიბებულია მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტში, გარკვეულ გარემოებებში შეიძლება შესაბამისი პირის სურვილზეც იყოს დამოკიდებული. ზოგადად, კონვენციით დაცული ზოგიერთი უფლების ხასიათი იმგვარია, რომ გამორიცხავს მათ განხორციელებაზე უარს (იხ. De Wilde, Ooms and Versyp-ის საქმეზე გამტანილი განაჩენი, 1971 წლის 18 ივნისი, სერია A №12, გვ. 36, პუნქტი 65), მაგრამ იგივე არ შეიძლება ითქვას მთელ რიგ სხვა უფლებებზე. ამგვარად, არც მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის ფორმა და არც მისი არსი არ უქმნის დაბრკოლებას პრაქტიკოს ექიმს, რომ საკუთარი სურვილით და ცალსახად უარი თქვას (იხ. Neumeister-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1974 წლის 7 მაისი, სერია A №17, გვ. 16, პუნქტი 36) უფლებაზე, მისი საქმე მოსმენილი იქნეს საჯაროდ; ამ სახის დისციპლინარული სამართალწარმოების ჩატარება დახურულ სხდომაზე არ ეწინააღმდეგება მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს, თუ შიდა კანონმდებლობა ითვალისწინებს ამას და ხორციელდება შესაბამისი პირის სურვილისამებრ (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ. 25, პუნქტი 59).

თუმცა დოქტორ ლე კომპტს ამ თვალსაზრისით არანაირი თანხმობა არ მიუცია, პირიქით, იგი ითხოვდა საჯარო მოსმენას (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 14). მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი არ ითვალისწინებდა მისთვის ამგვარი მოსმენის თაობაზე უარის რაიმე გამამართლებელ პირობას, რამდენადაც სახეზე არ იყო არც ერთი გამონაკლისი გარემოება მეორე წინადადებაში ჩამოთვლილთაგან (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 34). თავის მხრივ, ექიმ ალბერს არ მიუმართავს მსგავსი თხოვნით, მაგრამ სასამართლოსთვის წარდგენილი მტკიცებულებიდან არ დგინდება, რომ იგი მიზნად ისახავდა, უარი ეთქვა საჯაროობაზე, რომელზეც მას უფლება ჰქონდა კონვენციის შესაბამისად.

(ბ) საკასაციო სასამართლო

36. საკასაციო სამართალწარმოების საჯარო ხასიათი არ არის საკმარისი იმ ხარვეზის გამოსასწორებლად, რომლის არსებობაც დისციპლინარული სამართალწარმოების სტადიაზე დადგენილი იქნა. საკასაციო სასამართლო არ განიხილავს საქმეს არსებითად, რაც ნიშნავს, რომ „დავების“ (disputes) ბევრი ასპექტი, რომლებიც ეხება „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებს“, მათ შორის, ფაქტების გადასინჯვა და სამართალდარღვევასა და სასჯელს შორის პროპორციულობის შეფასება, მისი იურისდიქციის ფარგლებს მიღმა რჩება (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ. 16, პუნქტი 33).

37. დასასრულს უნდა ითქვას, რომ დოქტორი ალბერისა და დოქტორი ლე კომპტის საქმეები (ფრაგულად: „causes“) საჯაროდ არ იქნა მოსმენილი ისეთი სასამართლოს მიერ, რომელსაც ექნებოდა საქმის ყველა ასპექტის განხილვისა და განაჩენის საჯაროდ გამოცხადების კომპეტენცია. ამ თვალსაზრისით, კონკრეტულ გარემოებებში ადგილი ჰქონდა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას.

III. მე-6 მუხლის მე-2 და მე-3 (ა), (ბ) და (დ) პუნქტების სავარაუდო დარღვევა

38. ერთ-ერთი განმცხადებელი, დოქტორი ალბერი, ამტკიცებდა, რომ მას არ უსარგებლია მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-3 პუნქტის (ა), (ბ) და (დ) ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული გარანტიებით:

„2. ყველა, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, ითვლება უდანაშაულოდ, სანამ მისი ბრალეულობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.

3. ყველას, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს უფლებათა შემდეგი მინიმუმი:

(ა) დაუყოვნებლივ და დეტალურად ეცნობოს მისთვის გასაგებ ენაზე წაყენებული ბრალდების არსი და მიზეზი;

(ბ) მიეცეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობა დაცვის მოსამზადებლად;

...

(დ) დაკითხოს ან დაკითხულნი იქნენ მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემი მოწმეები და უზრუნველყოფილი იქნეს დაცვის მოწმეთა დასწრება და დაკითხვა მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმეთა თანაბარ პირობებში;

...“

დაასკვნა რა, რომ განმცხადებლები არ დაექვემდებარნენ „სისხლისსამართლებრივ ბრალდებას“ (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 19), კომისიამ არ გამოთქვა თავისი მოსაზრება ამ პრეტენზიებთან დაკავშირებით, რაც გაასაჩივრა მთავრობამ.

39. თავის მხრივ, სასამართლომ არ ჩათვალა აუცილებლად, გამოეტანა დადგენილება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის გამოყენების შესახებ სისხლის სამართლის ნაწილში, მაგრამ გადაწყვიტა, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული „სამართლიანი სასამართლოს“ ცნების ინტერპრეტაციის კონტექსტში განეხილა განმცხადებლის მიერ მე-6 მუხლის მე-2 და მე-3 (ა), (ბ) და (დ) პუნქტების საფუძველზე წამოყენებული პრეტენზიები (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 30). სასამართლოს აზრით, მე-2 პუნქტსა და მე-3 პუნქტის დებულებებში ჩამოყალიბებული პრინციპები, რომლებზეც მიუთითებდა დოქტორი ალბერი (ანუ მხოლოდ (ა), (ბ) და (დ) ქვეპუნქტები), გამოიყენება, mutatis mutandis, დისციპლინარული სამართალწარმოების მიმართ 1-ლი პუნქტის თანახმად იმავე გზით, როგორც ეს ხდება სისხლის სამართლის დანაშაულში ბრალდებული პირის მიმართ.

40. რაც შეეხება უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვას, დოქტორმა ალბერმა გააკეთა სამი კრიტიკული შენიშვნა „Ordre des médecins“-ის ბრაბანტის პროვინციის საბჭოს მიმართ: ამ უკანასკნელზე ზეგავლენა მოახდინა განმცხადებლის ძველმა სისხლის სამართლის საქმემ, საბჭომ გადაწყვეტილება არასაკმარის მტკიცებულებებზე დაყრდნობით მიიღო და უარი თქვა საწინააღმდეგო მტკიცებულებათა მოსმენაზე.

ამ საჩივართაგან არც ერთი არ იქნა განხილული. როგორც 1974 წლის 4 ივნისის გადაწყვეტილების ტექსტიდან ჩანს, სანქციის შეფარდებისას პროვინციის საბჭომ მართლაც გაითვალისწინა განმცხადებლის წინა სისხლის სამართლის საქმე, მაგრამ მე- 6 მუხლის მე-2 პუნქტში ხორცშესხმული პრინციპი ამას არ გამორიცხავს (იხ. ზემოხსენებული Engel and others-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №22, გვ.38, პუნქტი 90). პროვინციის საბჭომ თავისი გადაწყვეტილება დააფუძნა მთელ რიგ თანმხვედრ ფაქტორებზე, მათ შორის, დოქტორი ალბერის განცხადებებზე. და ბოლოს, დოქტორ ალბერს არც ერთ სტადიაზე არ წამოუყენებია საწინააღმდეგო მტკიცებულება.

41. მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ დეტალურად არ შეატყობინეს მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებები, რომ არ ჰქონდა საკმარისი დრო დაცვის მოსამზადებლად და რომ არ მიეცა საშუალება, ესარგებლა დაცვის მოწმეთა დასწრებისა და დაკითხვის უფლებით. ეს მტკიცებები დაუსაბუთებელია. პროვინციის საბჭოს პრეზიდენტის მიერ დოქტორი ალბერისათვის გაგზავნილ წერილში, რომელშიც სთხოვდა საბჭოს ბიუროს წინაშე გამოცხადებას, დაკონკრეტებულია „Ordre“-ს მიერ მის წინააღმდეგ მიმართული საჩივრების ხასიათი და საფუძველი (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 9). გარდა ამისა, დაცვის მოსამზადებლად განმცხადებელს თხუთმეტ დღეზე მეტი დრო ჰქონდა. ამ ხანგრძლივობის ვადა, რომელსაც ითვალისწინებს 1970 წლის 6 თებერვლის სამეფო დეკრეტის 25-ე მუხლი, თავისთავადაც გონივრულია და საქმის სირთულის არარსებობის თვალსაზრისითაც. და ბოლოს, მტკიცებულებაში ისეთი არაფერია ნათქვამი, რაც გვაფიქრებინებდა, რომ დოქტორმა ალბერმა სცადა, მოეპოვებინა დაცვის მოწმეთა დასწრებისა და დაკითხვის უფლება და მას უარი ეთქვა ამასთან დაკავშირებით.

42. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამ თვალსაზრისით ადგილი არ ჰქონია მე-6 მუხლის დარღვევას.

IV. მე-11 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

43. ერთ-ერთი განმცხადებლის, დოქტორი ლე კომპტის, მტკიცებით, მის მიმართ დაირღვა მე-11 მუხლი, რომლის თანახმადაც:

„1. ყველას აქვს უფლება მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებასა და სხვებთან გაერთიანების თავისუფლებაზე, თავისი ინტერესების დასაცავად პროფესიული კავშირების შექმნისა და მასში გაერთიანების უფლების ჩათვლით.

2. დაუშვებელია რაიმე შეზღუდვის დაწესება ამ უფლებათა განხორციელებაზე, გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისათვის. ეს მუხლი ხელს არ უშლის შეიარაღებული ძალების, პოლიციის ან სახელმწიფო ადმინისტრაციის წევრების მიერ ამ უფლებათა განხორციელებაზე კანონიერი შეზღუდვების დაწესებას.“

დოქტორი ლე კომპტის მტკიცებით, „Ordre des médecins“-ში გაწევრიანების ვალდებულებამ (იხ. ზემოხსენებული Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, სერია A №43, გვ. 12, პუნქტი 21) ხელყო მისი გაერთიანების თავისუფლება - რომელიც გულისხმობს თავისუფლებასაც, არ გაერთიანდეს - და გადასცილდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული შეზღუდვების ფარგლებს; უფრო მეტიც, მისივე თქმით, თვით „Ordre“-ს არსებობა დამაბრკოლებელ ზეგავლენას ახდენდა გაერთიანების თავისუფლებაზე.

გაითვალისწინა რა აზრი, რომელიც მან გამოთქვა ექიმების ლე კომპტის, ვან ლეუვენისა და დე მეიერის №6878/75 და №7238/75 განაცხადებთან დაკავშირებით (იხ. ზემოხსენებული განაჩენი, 1981 წლის 23 ივნისი, სერია A №43, გვ. 26, პუნქტი 63), კომისიამ არამიზანშეწონილად მიიჩნია, რომ წინამდებარე საქმეში მოესმინა ახალი არგუმენტაცია მე-11 მუხლთან დაკავშირებით. ამიტომ მხარეებმა მიუთითეს კომისიისა და სასამართლოს წინაშე წარდგენილ თავიანთ წინა მტკიცებულებებზე. 1982 წლის 27 სექტემბრის მოსმენის დროს სასამართლოს წინაშე გამოცხადებული პირები - განსაკუთრებით კი დოქტორი ლე კომპტის ადვოკატი - აღარ დაუბრუნდნენ ამ საკითხს.

44. სასამართლო ვერ ხედავს საფუძველს, გადაუხვიოს თავის გადაწყვეტილებას, რომელიც მან მიიღო ამავე საკითხთან დაკავშირებით 1981 წლის 23 ივნისს (ibid. , გვ. 27, პუნქტები 64-66). საკმარისია იმის გახსენება, რომ „Ordre des médecins“-ი არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ასოციაციად მე-11 მუხლის მნიშვნელობით; რომ „Ordre“-ს არსებობას და, აქედან გამომდინარე, პრაქტიკოსების ვალდებულებას, ჩაეწერონ მის რეესტრში და დაექვემდებარონ მისი ორგანოების ძალაუფლებას, აშკარად არა აქვს მე-11 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვის და, მით უმეტეს, ჩამორთმევის არც მიზანი და არც შედეგი; და რომ ამიტომ არ არსებობს მიზეზი იმისთვის, რომ საქმე განხილული იქნეს მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე ანდა დადგინდეს, აღიარებს თუ არა კონვენცია გაერთიანების თავისუფლებას.

V. 50-ე მუხლის გამოყენება

45. სასამართლო მოსმენის დროს დოქტორი ლე კომპტის ადვოკატმა თხოვნით მიმართა სასამართლოს, რომ კონვენციის დარღვევის დადგენის შემთხვევაში მისი კლიენტისათვის მიეცათ სამართლიანი დაკმაყოფილება 50-ე მუხლის შესაბამისად. თუმცა, მისი აზრით, საკითხი ჯერ კიდევ არ იყო საკმარისად განხილული იმისათვის, რომ გადაწყვეტილება მიღებულიყო.

თავის მხრივ, კომისიის დელეგატებმა სთხოვეს სასამართლოს, გადაედო ამ საკითხთან დაკავშირებით დადგენილების გამოტანა იმ შემთხვევაში, თუ დოქტორი ალბერი ან მისი ადვოკატი არ წარადგენდნენ რაიმე მტკიცებულებას.

მთავრობას არ წამოუყენებია რაიმე არგუმენტაცია ხსენებულ საკითხთან დაკავშირებით.

46. აქედან გამომდინარე, მართალია, საკითხი წამოჭრილი იყო სასამართლოს რეგლამენტის 47-ე მუხლის შესაბამისად, იგი ჯერ კიდევ არ არის საკმარისად განხილული გადაწყვეტილების მისაღებად და საჭიროა დამატებითი განხილვა; საქმის გარემოებების გათვალისწინებით სასამართლო მიიჩნევს, რომ საკითხი უნდა დაუბრუნდეს პალატას სასამართლოს რეგლამენტის 50-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო

1. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას დოქტორ ლე კომპტთან მიმართებაში;

2. ადგენს თექვსმეტი ხმით ოთხის წინააღმდეგ, რომ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი ორივე განმცხადებლის საქმის (ფრანგულად: „cause“) მოსმენას მიესადაგება;

3. ადგენს თექვსმეტი ხმით ოთხის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას იმ თვალსაზრისით, რომ განმცხადებელთა საქმეები (ფრანგულად: „causes“) არ იქნა მოსმენილი საჯაროდ სააპელაციო საბჭოს მიერ და რომ ამ უკანასკნელმა განაჩენი საჯაროდ არ გამოაცხადა;

4. ადგენს ერთხმად, რომ ადგილი არ ჰქონია მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას განმცხადებლების სხვა საჩივრებთან მიმართებაში, ადგილი არ ჰქონია არც მე-11 მუხლის დარღვევას ბ-ნ ლე კომპტთან მიმართებაში;

5. ადგენს ერთხმად, რომ საკითხი 50-ე მუხლის გამოყენების თაობაზე ჯერ არ არის საკმარისად განხილული გადაწყვეტილების მისაღებად;

შესაბამისად,

(ა) მთლიანად სამომავლოდ დებს აღნიშნილ საკითხს;

(ბ) ხსენებულ საკითხს უბრუნებს პალატას სასამართლოს რეგლამენტის 50-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად.

შესრულებულია 1983 წლის 10 თებერვალს სტრასბურგში, ადამიანის უფლებათა შენობაში, ფრანგულ და ინგლისურ ენებზე. ფრანგული ტექსტი ავთენტურია.

ხელმოწერა: ჯერარდ ვიარდა,
პრეზიდენტი

ხელმოწერა: მარკ-ანდრე ეისენი,
რეგისტრატორი

წინამდებარე განაჩენს თან ერთვის ბ-ნ თორ ვილიალმსონის განცხადება და, კონვენციის 51-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 50-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, შემდეგი მოსამართლეების განსხვავებული აზრები:

- ბ-ნ კრემონასა და ქ-ნ ბინდშედლერ-რობერტის ერთობლივი თანმხვედრი აზრი;
- ბ-ნ ლისჩის განსხვავებული აზრი;
- ბ-ნ მატსჩერის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი;
- ბ-ნ პინეირო ფარინას ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი;
- სერ ვინსენტ ევანსის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი.

ინიციალები: ჯ. ვ.
ინიციალები: მ.-ა.ე.

მოსამართლე თორ ვილიალმსონის განცხადება

წინამდებარე საქმეში ჩემი ხმა განსხვავდება ხმისაგან, რომელიც მივეცი Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე. ეს ცვლილება განპირობეულია ამ საქმესთან დაკავშირებით უმრავლესობის გადაწყვეტილებით.

მოსამართლე კრემონასა და მოსამართლე ბინდშედლერ-რობერტის საერთო თანმხვედრი აზრი

ჩვენ ვეთანხმებით განაჩენის დადგენილებით ნაწილში ჩამოყალიბებულ ყველა დასკვნას.

ისევე, როგორც ჩვენი კოლეგების უმრავლესობა, კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტთან დაკავშირებით მივედით დასკვნამდე, რომ წინამდებარე საქმეში ორივე განმცხადებელთან მიმართებაში ადგილი აქვს ამ დებულების დარღვევას. მაგრამ რაც შეეხება მოცემულ საქმეზე ამ დებულების გამოყენების საკითხს, უმრავლესობისაგან განსხვავებით, ვეყრდნობით სხვა საფუძვლებს. ფაქტობრივად, საქმის გარემოებათა (რომლებიც ანალოგიურია Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმისა) გათვალისწინებით და ჩვენს საერთო განსხვავებულ აზრში (თან ერთვის ხსენებულ საქმეზე სასამართლოს განაჩენს) ჩამოყალიბებული მიზეზების საფუძველზე მიგვაჩნია, რომ სამართალწარმოება, რომელთან დაკაშირებითაც ჩივიან განმცხადებლები, ეხება არა სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა დადგენას, არამედ, როგორც ეს ახსნილია ხსენებულ განსხვავებულ აზრში, სისხლისსამართლებრივი ბრალდების დადგენას მე-6 მუხლის მნიშვნელობით.

და ბოლოს, იმისათვის, რომ თავიდან ავიცილოთ გამეორება, წინამდებარე საქმის მიზნებისათვის საკმარისად მიგვაჩნია ზემოხსენებულ განსხვავებულ აზრზე მითითება.

მოსამართლე ლისჩის განსხვავებული აზრი

Alber and Le Compte-ს საქმეზე გამოტანილი განაჩენი უფრო მეტად მარწმუნებს Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმესთან დაკავშირებით ჩემს მიერ გამოთქმულ განსხვავებულ აზრში.

კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი არ მიესადაგება დისციპლინარულ საქმეებს.

დისციპლინარული სამართალწარმოების ერთადერთი მიზანი ის არის, რომ დაადგინოს, დაირღვა თუ არა პროფესიული ქცევის წესი. დავა (contestation), კამათი, a priori ეხება არა სამედიცინო საქმიანობის გაგრძელების უფლებას, არამედ მხოლოდ იმ საკითხს, არის თუ არა პრაქტიკოსი ექიმის საქციელი იმგვარი, რომ განაპირობოს დისციპლინარული სანქციის შეფარდება.

ამ დავის ფარგლებში არ ფიგურირებს კერძო სამართლის ელემენტი.

1971 წლის 16 ივლისს Ringeisen-ის საქმეზე მიღებული განაჩენის მეტისმეტად ფართო ინტერპრეტაცია წარმოშობს მცდარ შეხედულებას.

კონკრეტული საქმე მიჩნეულია ძირითად გადაწყვეტილებად და განსხვავებული სახის გარემოებებსაც მიესადაგება.

ფაქტობრივი მხარის თვალსაზრისით ხსენებულ განაჩენში სასამართლომ განაცხადა, რომ „ფრანგული გამოთქმა „contestations sur (des) droits et obligations de caractère civil“ მოიცავს ყველა სამართალწარმოებას, რომელთა შედეგი გადამწყვეტია პირადი უფლებებისა და მოვალეობებისათვის, და რომ „ინგლისური ტექსტი - „სამოქალაქო უფლებებისა და მოვალეობების ... დადგენა“ - ადასტურებს ამ ინტერპრეტაციას“ (სერია A №13).

ხსენებული პრინციპის მოქმედების სფეროს შეფასებისას არსებითია, რომ ზემოთ ციტირებული ნაწყვეტი წაკითხული იქნეს 94-ე პუნქტის ბოლო ქვეპუნქტთან ერთად, რომელშიც სასამართლო იყენებს თავის პოსტულატს საქმის კონკრეტულ ფაქტებთან მიმართებაში: „მართალია, გამოყენებული იყო ადმინისტრაციული სამართლის ნორმები, რეგიონული კომისიის გადაწყვეტილება გადამწყვეტი უნდა ყოფილიყო რინგეისენისა და რუტების წყვილს შორის სამოქალაქო სამართლის ურთიერთობებისათვის (de caractère civil).“

სავალდებულო იყო, რომ ადმინისტრაციულ გადაწყვეტილებას, დადებითსა თუ უარყოფითს - ყიდვა-გაყიდვის კონტრაქტის დადასტურებასა თუ უარყოფას - ნებისმიერ შემთხვევაში უშუალო ზეგავლენა მოეხდინა სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებზე; ნებისმიერ შემთხვევაში სამოქალაქო უფლების შედეგი დამოკიდებული იყო აღმასრულებელი და ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ მიღებულ ღონისძიებებზე.

ამგვარად, გადაწყვეტილების გარდაუვალი შედეგი ადასტურებდა, ცვლიდა ან აუქმებდა სამოქალაქო უფლებებსა თუ მოვალეობებს.

სასამართლოს შემდგომში მიეცა საშუალება, განეცხადებინა, რომ „ამიტომ ნაკლებად მნიშვნელოვანია იმ კანონმდებლობის ხასიათი, რომელიც არეგულირებს, თუ როგორ უნდა იქნეს გადაწყვეტილი საკითხი (სამოქალაქო, კომერციული, ადმინისტრაციული სამართლის და ა.შ.), აგრეთვე, იმ ხელისუფლების ხასიათი, რომელსაც აქვს საქმის განხილვის იურისდიქცია (საერთო სასამართლო, ადმინისტრაციული ორგანო და ა.შ.)“.

მაგრამ სიტუაცია წინამდებარე საქმეში არ არის იგივე.

პროვინციის საბჭოს გადაწყვეტილება შესაძლოა გადამწყვეტი ყოფილიყო კერძოსამართლებრივი ურთიერთობებისათვის, მაგრამ ეს აუცილებელი არ იყო. ამ საქმეში დისციპლინარული სამართალწარმოება, განსხვავებით ადმინისტრაციული სამართალწარმოებისაგან Ringeisen-ის საქმეზე, გარდაუვალად არ ახდენდა ზეგავლენას სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებზე.

პროვინციის საბჭოს განმცხადებლებისთვის მხოლოდ, მაგალითად, საყვედური რომ შეეფარდებინა, სამართალწარმოების შედეგი არ იქნებოდა გადამწყვეტი, ვინაიდან უშუალოდ განსახილველი საკითხი პრაქტიკის განხორციელების უფლება არ იქნებოდა.

ჩემი აზრით, წინამდებარე ფაქტებს მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი არ მიესადაგება.

მოსამართლე მატშერის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი

Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე (1981 წლის 23 ივნისის განაჩენი, სერია A №43, გვ. 34-38) ნაწილობრივ განსხვავებულ აზრში მე ფართოდ ჩამოვაყალიბე მიზეზები, რომლებმაც, ჩემდა სამწუხაროდ, განაპირობა კოლეგების უმრავლესობისაგან განსხვავებული აზრი დისციპლინარულ საქმეებთან მიმართებაში კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის გამოყენების საკითხთან დაკავშირებით, რამდენადაც ამგვარ საქმეები შესაძლებელია ხვდებოდეს სამოქალაქო სამართლებრივი საკითხების ცნებაში ხსენებული მე-6 მუხლის მიზნებისათვის. ვინაიდან წინადებარე საქმის გარემეობები არსებითად იგივეა, არ შემიძლია არ დავადასტურო ჩემი წინა განსხვავებული აზრი იმ საქმის ძირითადი გარემოებების მოშველიებით. უფრო მეტიც, წინამდებარე საქმეში უმრავლესობა, ძირითადად, შემოიფარგლა კვლავ იმ პოზიციაზე მითითებით, რომელიც წინა საქმეში გამოხატა, განხილვის ან თუნდაც საწინააღმდეგო არგუმენტების ჩამოყალიბების ყოველგვარი მცირეოდენი მცდელობის გარეშე.

წინამდებარე საქმის სხვა საკითხების განხილვისას, ძირითადად, ვიცავ იმ პოზიციას, რომელიც ცალსახად ეთანხმება Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე გამოხატულ პოზიციას, მთლიანად ვეთანხმები სასამართლოს ერთხმად მიღებულ დასკვნებს.

კვლავ ვწუხვარ, რომ სასამართლომ არ ჩათვალა აუცილებლად საქმის სისხლისსამართლებრივი კუთხით განხილვა.

Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე ჩემი განსხვავებული აზრის ძირითადი საკითხები შემდგომში მდგომარეობს:

1. განმცხადებელთა უფლება სამედიცინო პრაქტიკის განხორციელებაზე არ იყო “Ordre“-ს იურისდიქციული ორგანოებსა და საკასაციო სასამართლოში მათ წინააღმდეგ მიმართული დისციპლინარული სამართალწარმოების არც ობიექტი და არც ერთ-ერთი ობიექტი. ამ სამართალწარმოების ობიექტი (როგორც ზოგადად დისციპლინარული სამართალწარმოებისა) იყო ის საკითხი, დაარღვიეს თუ არა განმცხადებლებმა სამედიცინო პროფესიის ქცევის წესები და, თუ დაარღვიეს, მათთვის შესაბამისი სანქციის შეფარდება. მხოლოდ ამ სანქციამ ხელყო კონკრეტულ გარემოებებში მათი პროფესიული მგდომარეობა და, ამგვარად, უშუალო ზეგავლენა მოახდინა კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებზე, რომლებიც შესაძლოა განმცხადებლებს ჰქონოდათ თავიანთ პაციენტებთან. მაგრამ უშუალოდ ამგვარი ურთიერთობები არ ყოფილა შესაბამისი დისციპლინარული სამართალწარმოების შედეგი.

კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი („სამოქალაქო“ ნაწილში) ეხება მხოლოდ იმგვარ სამართალწარმოებას, რომლის ობიექტია „დავები“ (contestations) „სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან“ დაკავშირებით („ყველა სამართალწარმოება, რომელთა შედეგი გადამწყვეტია პირადი უფლებებისა და მოვალეობებისათვის“, Ringeisen-ის საქმეზე გამოტანილ განაჩენში გამოყენებული ფორმულირება), მაშინ, როდესაც უბრალო ფაქტი, რომ სამართალწარმოების შედეგს შეეძლო არაპირდაპირი ზეგავლენა მოეხდინა ამგვარ უფლებაზე, არ არის საკმარისი, რომ ხსენებული სამართალწარმოება იმ კატეგორიაში განიხილებოდეს, რომელსაც იცავს კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

2. წინამდებარე საქმეში არც სამოქალაქო უფლებასთან დაკავშირებულ „დავას“ (dispute) ჰქონია ადგილი. სასამართლოს განაჩენი არ ითვალისწინებს პროვინციის საბჭოში განხორციელებულ სამართალწარმოებას, რომელმაც განმცხადებლებს შეუფარდა კონკრეტული სანქცია, და მიიჩნევს, რომ დავა (dispute) „წარმოიშვა“ იმ ფაქტის შედეგად, რომ განმცხადებლებმა შეიტანეს სააპელაციო საჩივარი პირველი ინსტანციის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით (იხ. წინამდებრე განაჩენის 34-ე პუნქტის 1-ლი ქვეპუნქტი). ამგვარი მსჯელობა ეფუძნება სააპელაციო სამართალწარმოების ობიექტის შესახებ სრულიად მცდარ შეხედულებას. ფაქტობრივი მხარის თვალსაზრისით, საქმის დავის (contestation/ dispute) ობიექტი და ხასიათი არ იცვლება იურისდიქციის სხვადასხვა სტადიაზე, დამოუკიდებლად იმ არგუმენტაციისგან, საფუძვლებისა და პრეტენზიებისგან, რომლებიც წამოყენებულია აპელაციის დროს: თუ სამართალწარმოება პროვინციის საბჭოში არ ისახავდა მიზნად სამოქალაქო უფლებებთან და მოვალეობებთან დაკავშირებული დავის დადგენას, ეს არ შეიძლებოდა სხვაგვარად ყოფილიყო სააპელაციო საბჭოსა და საკასაციო სასამართლოში განხორციელებული სამართალწარმოების მიმართ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, „დავა“ (dispute) დასაწყისიდანვე ხსენებული სამართალწარმოების ობიექტს წარმოადგენდა, ანუ შეუსაბამო იყო; იგი არ შეიძლება „წარმოშობილიყო“ (იხ. წინამდებარე განაჩენის 34-ე პუნქტის 1-ლი ქვეპუნქტი) სააპელაციო ან საკასაციო სამართალწარმოების დროს.

3. განაჩენი, ცდილობს რა თავისი სფეროს შეზღუდვას, შემოიფარგლება იმის დადგენით, რომ სამედიცინო პროფესიის განხორციელების უფლება, ექიმის მიერ კერძო პრაქტიკის წარმოების სახით, ხვდება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით დაცული უფლებების სფეროში. ჩემი მხრივ, ამ თვალსაზრისით ვერ ვხედავ რაიმე რაციონალურ შესაძლებლობას, რომ განვასხვავოთ ერთმანეთისაგან სამედიცინო პრაქტიკის განხორციელების უფლება ექიმისთვის კერძო პრაქტიკის წარმოებისას და პროფესიის განხორციელების უფლება, მაგალითად, საჯარო მოსამსახურისთვის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში ან დაქირავებულისათვის, რომელიც იღებს ხელფასს, და, ზოგადად, სამედიცინო საქმიანობის წარმოების თუ ნებისმიერი სხვა პროფესიის განხორციელების უფლება. თუ ეს მტკიცება მართებულია, იგი უნდა ექვემდებარებოდეს განზოგადებას ან, უფრო ზუსტად, თუ ჩემი დასკვნა სწორია, ის ძალაში უნდა იყოს არა მარტო კონკრეტული საქმის შემთხვევაში, არამედ ყველა სიტუაციაში, სადაც იგივე ძირითადი წინაპირობები არსებობს.

ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით მხოლოდ შემდეგი დასკვნის გაკეთებაა შესაძლებელი: მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით დაცული უფლებები მოიცავს ნებისმიერი პრაქტიკის განხორციელების უფლებას. შეეძლოთ კი კონვენციის ავტორებს, მე-6 მუხლი მხოლოდ ამგვარ ჩარჩოებში მოექციათ? მე მიმაჩნია, რომ ამგვარი მტკიცების დროს სასამართლო სცილდება კონვენციის „ევოლუციური“ ინტერპრეტაციის ფარგლებს, რაც განსაკუთრებით მიზანშეწონილია მაშინ, როდესაც კონვენცია იყენებს ზოგად და განუსაზღვრელ ტერმინებს (მაგალითად, „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“), რომელთა ინტერპრეტაცია შესაძლებელია წევრ სახელმწიფოებში სოციალური კონცეფციების ევოლუციის შესაბამისად.

უფრო მეტიც, იმ ფაქტს, რომ განაჩენი თავს იკავებს ამ დასკვნის - ერთადერთი დასკვნის, რომელიც მართლზომიერად გამომდინარეობს მისი ძირითადი წინაპირობებიდან -აშკარა გაცხადებისაგან და უპირატესობას ანიჭებს საკითხის ბუნდოვნად დატოვებას, მივყავართ სამართლებრივი გაურკვევლობისკენ, რაც განსაკუთრებით სერიოზული საკითხია ყველა წევრ სახელმწიფოში არსებული სიტუაციებისა და პრობლემების გათვალისწინებით.

4. და ბოლოს, განაჩენის შედეგია საჯაროობის არარსებობის გამო დარღვევის დადგენა იმ საქმეებში, რომლებშიც არანაირად არ აღინიშნებოდა პროცედურული გარანტიების მიზანი, მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი რომ ემსახურება, როდესაც მოითხოვს საჯარო მოსმენას და განაჩენის საჯაროდ გამოცხადებას (შესაბამისად, დარღვევის დადგენა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებების მხოლოდ ფორმალური დარღვევის გამო); ეს მაძლევს კიდევ ერთ საფუძველს განცხადებისათვის, რომ კონვენციის მე-6 მუხლი არ მიესადაგება აღნიშნულ საქმეებს.

მოსამართლე პინეირო ფარინას ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი

(თარგმანი)

ჩემდა სამწუხაროდ, არ შემიძლია გავიზიარო მოსაზრება, რომელიც ჩემი კოლეგების უმრავლესობამ გამოხატა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლთან დაკავშირებით.

ფაქტობრივად:

1. „Ordre“-ს დისციპლინარულ ორგანოებში არ განხილულა კერძოსამართლებრივი ურთიერთობები, რომლებიც დოქტორმა ალბერმა და დოქტორმა ლე კომპტმა თავიანთ პაციენტებთან დაამყარეს.

2. დავა (dispute) დისციპლინარულ ორგანოებში (პროვინციისა და სააპელაციო საბჭოებში), შემდგომში კი საკასაციო სასამართლოში ეხებოდა მხოლოდ პროფესიული ქცევის საკითხებს. ეს საკითხი კი სცილდება სამოქალაქო სამართლის ფარგლებს.

3. განმცხადებელთა საქმე ეხება მხოლოდ პროფესიული ქცევის წესების დარღვევას და ამიტომ, ჩემი აზრით, მას არ მიესადაგება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი (რაც უკვე აღვნიშნე განსხვავებულ აზრში Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე).

4. დასასრულს, მე ვთვლი, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3, მე-6 და მე-11 მუხლების დარღვევას.

სერ ვინსენტ ევანსის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი

ვეთანხმები სასამართლოს განაჩენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3 და მე-11 მუხლების დარღვევას.

თუმცა ვწუხვარ, რომ არ ვეთანხმები სასამართლოს უმრავლესობის დასკვნას, რომ ადგილი ჰქონდა მე-6 მუხლის დარღვევას. იმ მიზეზების გამო, რომლებიც უკვე ჩამოვაყალიბე განსხვავებულ აზრში Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ს საქმეზე და რომელთა გამეორება ამიტომ არ არის საჭირო, მიმაჩნია, რომ წინამდებარე საქმეს არ მიესადაგება მე-6 მუხლი, ვინაიდან სამართალწარმოება, რომელთან დაკავშირებითაც ჩივიან განმცხადებლები, არ ეხება არც სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა და არც სისხლისსამართლებრივი ბრალდების დადგენას მე-6 მუხლის მნიშვნელობით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

წინამდებარე განაჩენი საბოლოოა, მაგრამ შეიძლება დაექვემდებაროს რედაქციულ გადასინჯვას

საქმეზე „ასანიძე საქართველოს წინააღმდეგ“ (Asanidze v. Georgia)

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო შეიკრიბა დიდი პალატის სახით, რომელიც შემდეგი მოსამართლეებისაგან შედგებოდა:

ბ-ნი ლ. ვილდჰაბერი, პრეზიდენტი,
ბ-ნი ხ. ლ. როზაკისი,
ბ-ნი ჟ.-პ. კოსტა,
ბ-ნი გ. რესი,
ბ-ნი ნ. ბრეტზა,
ბ-ნი ლ. კაფლიში,
ბ-ნი ლ. ლოკაიდესი,
ბ-ნი ი. კაბრალ ბარეტო,
ქ-ნი ვ. სტრაჯნიცკა,
ბ-ნი კ. იუნგვეირტი,
ბ-ნი ჯ. კასადევალი,
ბ-ნი ბ. ზუპანჩიჩი,
ქ-ნი ვ. თომასენი,
ქ-ნი ს. ბოტჩარევა,
ბ-ნი მ. უგრეხელიძე,
ბ-ნი ვ. ზაგრებელსკი,
ქ-ნი ა. მულარონი, მოსამართლეები,
და რეგისტრატორი - ბ-ნი პოლ მაჰონი.

იმსჯელა რა განმარტოებით 2003 წლის 19 ნოემბერსა და 2004 წლის 10 და 24 მარტს, სასამართლომ 2004 წლის 24 მარტს გამოიტანა წინამდებარე განაჩენი.

1. საქმეს საფუძვლად უდევს საქართველოს მოქალაქის, ბ-ნი თენგიზ ასანიძის (შემდგომში „განმცხადებელი“) მიერ 2001 წლის 2 ივლისს ევროპული სასამართლოსთვის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 34-ე მუხლის საფუძველზე საქართველოს წინააღმდეგ წარდგენილი განაცხადი (№ 71503/01).

2. განმცხადებელს, რომელსაც გაეწია სამართლებრივი დახმარება, წარმოადგენდნენ ქ-ნი ლია მუხაშავრია, თბილისში დაფუძნებული ასოციაციის - „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის“ - ადვოკატი, და ბ-ნი ზ. ხატიაშვილი, ადვოკატი და საქართველოს ადვოკატთა კოლეგიის წევრი. საქართველოს მთავრობას (შემდგომში „მთავრობა“) წარმოადგენდნენ ბ-ნი ლ. ჭელიძე, სასამართლოში საქართველოს გენერალური წარმომადგენელი, და ბ-ნი ლ. ჰინკერი, სტრასბურგის ადვოკატთა კოლეგიის წევრი.

3. განმცხადებელი ჩიოდა თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების დარღვევის თაობაზე. მისი მტკიცებით, ის ფაქტი, რომ იგი პატიმრობაში ჰყავდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლებას მიუხედავად იმისა, რომ 1999 წელს შეიწყალა პრეზიდენტმა პირველი დანაშაულისათვის, ხოლო საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გაამართლა მეორე დანაშაულთან მიმართებაში 2001 წელს აჭარის სასამართლოების მიერ მსჯავრდების შემდეგ, წარმოადგენდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი, მე-3 და მე-4 პუნქტებით, მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით, მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტითა და მე-13 მუხლით, აგრეთვე, მე-4 ოქმის მე-2 მუხლით გარანტირებული უფლებების დარღვევას.

4. განაცხადი გადაეცა სასამართლოს მეორე სექციას (სასამართლოს რეგლამენტის 52-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი). 2002 წლის 26 თებერვალს განაცხადი გაეგზავნა მოპასუხე მთავრობას (54-ე მუხლის მე-2 (ბ) პუნქტი). 2002 წლის 18 აპრილს სასამართლოსათვის წარდგენილ მიმოხილვაში მთავრობა შემოიფარგლა ფაქტებით; მიმოხილვა არ შეიცავდა სამართლებრივ არგუმენტაციას განაცხადის დაშვებადობასა თუ არსებით მხარესთან მიმართებაში. 2002 წლის 30 მაისს განმცხადებელმა წარმოადგინა კომენტარი მთავრობის მიმოხილვაზე.

5. 2002 წლის 12 ნოემბერს მეორე სექციის პალატამ განაცხადი ნაწილობრივ დაშვებულად გამოაცხადა. ამ სექციაში შედიოდნენ მოსამართლეები: ბ-ნი ჟ-პ. კოსტა, ბ-ნი ა. ბ. ბაკა, ბ-ნი გაკურ იორუნდსონი, ბ-ნი კ. იუნგვეირტი, ბ-ნი ვ. ბუტკევიჩი, ქ-ნი ვ. თომასენი, ბ-ნი მ. უგრეხელიძე და ქ-ნი ს. დოლე, სექციის რეგისტრატორი.

6. 2002 წლის დეკემბრიდან 2003 წლის თებერვლამდე ადგილი ჰქონდა საქმის მეგობრული მორიგების მცდელობას (კონვენციის 38-ე მუხლის 1-ლი (ბ) პუნქტი და რეგლამენტის 62-ე მუხლი). 2003 წლის 10 თებერვალს საქართველოს მთავრობამ აცნობა სასამართლოს, რომ მისმა მოლაპარაკებებმა აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ვერ მიაღწია წარმატებას და რომ მას არ შეეძლო სასამართლოსათვის მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებით წინადადებების წარდგენა.

7. 2003 წლის 18 მარტს პალატამ სხვა შემადგენლობით (ბ-ნი გაკურ იორუნდსონი, რომელმაც შემდგომში ვერ შეძლო საქმის განხილვაში მონაწილეობის მიღება, ბ-ნმა ლ. ლოკაიდესმა შეცვალა) უარი განაცხადა იურისდიქციაზე დიდი პალატის სასარგებლოდ, რისი წინააღმდეგიც არც ერთი მხარე არ ყოფილა (კონვენციის 30-ე მუხლი და რეგლამენტის 72-ე მუხლი).

8. დიდი პალატის შემადგენლობა განისაზღვრა კონვენციის 27-ე მუხლის მე-2 და მე- 3 პუნქტებისა და რეგლამენტის 24-ე მუხლის შესაბამისად.

9. ვინაიდან საქმის მეორე სექციისთვის გადაცემისას მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე სამართლებრივი არგუმენტაცია არსებით მხარესთან დაკავშირებით, 2003 წლის 11 ივლისს დიდი პალატის პრეზიდენტმა მხარეები მოიწვია წერილობითი კომენტარების წარსადგენად იმ საჩივრების არსებით მხარეებთან მიმართებაში, რომლებიც გამოცხადდა დაშვებულად (რეგლამენტის 59-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი და 71- ე მუხლის 1-ლი და მე-2 პუნქტები). განმცხადებელმა და მთავრობამ წარმოადგინეს წერილობითი მიმოხილვები განაცხადის არსებით მხარესთან დაკავშირებით.

10. 2002 წლის 18 ივლისს, 2003 წლის 17 თებერვალსა და 15 სექტემბერს ბ-ნმა ჰინკერმა, სტრასბურგის ადვოკატთა კოლეგიის წევრმა, მიმართა სასამართლოს, მიეცა სამართალწარმოებაში მესამე მხარედ ჩართვის ნებართვა თამაზ და თენგიზ ასანიძეებისა და მათი კრიმინალური დაჯგუფების მიერ ჩადენილი დანაშაულების შედეგად დაზარალებულთათვის - აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილის ბ-ნი ვ. ხახუტაიშვილისთვის და აჭარის ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის, რომელსაც წარმოადგენდა ბ-ნი ა. აბაშიძე, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარე (კონვენციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი).

11. 2003 წლის 9 ოქტომბერს მთავრობამ სთხოვა სასამართლოს, აჭარის ხელისუფლებისათვის მიეცა ნებართვა, საქმეში მესამე მხარედ ჩართულიყო.

12. 2003 წლის 30 ოქტომბერს, დიდი პალატის მოსამართლეებთან კონსულტაციების გამართვის შემდეგ, პრეზიდენტმა უარით უპასუხა მიმართვებს მესამე მხარედ ჩართვის თაობაზე ნებართვის მიცემასთან დაკავშირებით. რაც შეეხება თხოვნას აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების სახელით, პრეზიდენტმა მიუთითა, რომ სასამართლოში სამართალწარმოებისას მოპასუხე სახელმწიფოს ხელისუფლებას, მათ შორის, რეგიონის ხელისუფლებას (თუნდაც ეს უკანასკნელი ავტონომიის სტატუსით სარგებლობდეს), პრინციპში, მოეთხოვება, წარმოდგენილი იყოს ცენტრალური მთავრობის მიერ და, შესაბამისად, არ შეუძლია სამართალწარმოებაში მესამე მხარედ ჩართვა.

13. თუმცა 2003 წლის 9 ოქტომბრის თხოვნასთან დაკავშირებით პრეზიდენტმა შეახსენა მთავრობას, რომ მას ჰქონდა უფლება, დელეგაციაში სასამართლოში 2003 წლის 19 ნოემბრის მოსმენაზე გამოცხადების უფლებამოსილებით შეეყვანა რეგიონის ხელისუფლების წარმომადგენლები.

14. 2003 წლის 8 ნოემბერს მთავრობამ აცნობა სასამართლოს, რომ დელეგაციაში შედიოდნენ აჭარის ხელისუფლების წარმომადგენლები.

15. 2003 წლის 17 ნოემბერს ბ-ნმა ჰინკერმა, ბ-ნმა აბაშიძემ და ბ-ნმა ხახუტაიშვილმა ბ-ნი ჭელიძის, სასამართლოში საქართველოს გენერალური წარმომადგენლის, მეშვეობით მიმართეს სასამართლოს მოსმენის გადავადების თხოვნით, რადგან აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებას არ ჰქონდა მომზადებისათვის საკმარისი დრო მას შემდეგ, რაც ცენტრალურმა მთავრობამ მიიღო დელეგაციაში აჭარის ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენელთა შეყვანის გადაწყვეტილება. 2003 წლის 18 ნოემბერს სასამართლოს პრეზიდენტმა არ დააკმაყოფილა ეს მიმართვა.

16. ამგვარად, 2003 წლის 19 ნოემბერს ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, გაიმართა საქმის მოსმენა (რეგლამენტის 59-ე მუხლის მე-3 პუნქტი).

სასამართლოს წინაშე გამოცხადდნენ:

(ა) მთავრობის სახელით:

ბ-ნი ლ. ჭელიძე, სასამართლოში საქართველოს გენერალური წარმომადგენელი;
ბ-ნი ა. აბაშიძე, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარე;
ბ-ნი ვ. ხახუტაიშვილი, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე;
ბ-ნი ლ. ჰინკერი, ადვოკატი;
ბ-ნი გ. ნუსი, მრჩეველი.
(ბ) განმცხადებლის სახელით:

ქ-ნი ლ. მუხაშავრია,
ბ-ნი ზ. ხატიაშვილი, ადვოკატები;
ქ-ნი ვ. ვანდოვა,
ქ-ნი მ. გიოშვილი, მრჩევლები;
ბ-ნი დ. ასანიძე, განმცხადებლის ვაჟი.

სასამართლომ მოისმინა ქ-ნი მუხაშავრიას, ბ-ნი ჭელიძისა და ბ-ნი ჰინკერის გამოსვლები და მათი პასუხები მოსამართლეთა მიერ დასმულ კითხვებზე.

17. გაითვალისწინა რა 2003 წლის ნოემბერში საქართველოში განვითარებული მოვლენები, რომლებმაც განაპირობა, კერძოდ, პრეზიდენტის, ბ-ნი ედუარდ შევარდნაძის, გადადგომა, 2003 წლის 28 ნოემბერს დიდი პალატის პრეზიდენტმა სთხოვა მხარეებს, ეცნობებინათ ნებისმიერი ისეთი ცვლილების შესახებ, რომელიც გავლენას მოახდენდა სასამართლოსათვის მათ მიერ უკვე წარდგენილ მიმოხილვებზე.

18. 2003 წლის 15 დეკემბერს, მას შემდეგ, რაც მიეცათ დამატებით ვადა, მხარეებმა წარმოადგინეს მიმოხილვები.

19. 2004 წლის 15 იანვარს მთავრობამ წარადგინა კომენტარები განმცხადებლის საჩივარზე, რომელიც ეხებოდა სამართლიან დაკმაყოფილებას, რეგლამენტის მე-60 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად.

I. საქმის გარემოებები

20. განმცხადებელი დაიბადა 1944 წელს საქართველოში. ამჟამად იგი იმყოფება პატიმრობაში ბათუმში, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქში (საქართველო).

ა. განმცხადებლის პირველი მსჯავრდება და პრეზიდენტის მიერ შეწყალება

21. განმცხადებელი იყო ბათუმის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქის, მერი და აჭარის უზენაესი საბჭოს წევრი. იგი დაკავებული იქნა 1993 წლის 4 ოქტომბერს კერძო საწარმოში - ბათუმის თამბაქოს კომბინატში - უკანონო ფინანსური მაქინაციებისთვის და საბრძოლო იარაღის უკანონო ფლობისა და ტარებისათვის. მას მსჯავრი დაედო 1994 წლის 28 ნოემბერს და მაშინვე შეეფარდა რვა წლით თავისუფლების აღკვეთა; გამოცემული იქნა ბრძანებები მისი ქონების კონფისკაციისა და კომპანიისთვის მიყენებული მატერიალური ზარალის ანაზღაურების თაობაზე. 1995 წლის 27 აპრილს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ საკასაციო წესით გამოტანილ განაჩენში დაადასტურა 1994 წლის 28 ნოემბრის ბრალდება უკანონო ფინანსური მაქინაციებისათვის, ხოლო სხვა ბრალდებები გააუქმა. იმის ნაცვლად, რომ სასჯელის მოხდის მიზნით ციხეში გადაეყვანათ, განმცხადებელი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში დატოვეს პატიმრობაში.

22. 1999 წლის 1 ოქტომბრის №1200 განკარგულებით საქართველოს პრეზიდენტმა შეიწყალა განმცხადებელი და სასჯელის დარჩენილი ორი წელი შეუცვალა გამოსაცდელი ვადით.

განკარგულების შესაბამისი დებულებები ასე იკითხება:

„... რომ შემდეგი პირები შეწყალებულ იქნენ:

1. თენგიზ დავითის ძე ასანიძე, დაბადებული 1944 წელს, მსჯავრდებული აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს 1994 წლის 28 ნოემბრის განაჩენით, და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 238-ე მუხლის მე-2 ნაწილის, 961 და 45-ე მუხლების საფუძველზე მისჯილი 8 წლიდან მოუხდელი 2 წელი შეეცვალოს პირობით 2 წლის გამოსაცდელი ვადით...;

2. ნ. ვ. გ., დაბადებული 1983 წელს...;
3. მ. ა. მ., დაბადებული 1953 წელს...“

23. პრეზიდენტის შეწყალების მიუხედავად, განმცხადებელი კვლავ რჩებოდა პატიმრობაში აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში.

24. ბათუმის თამბაქოს კომბინატმა დაუყოვნებლივ გაასაჩივრა პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის №1200 განკარგულება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლეს სასამართლოში (შემდგომში „აჭარის უმაღლესი სასამართლო“) იმ მოტივით, რომ განკარგულება უკანონოდ იქნა მიღებული. ამგვარად, შეწყალების აღსრულება შეჩერებული იქნა ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის შესაბამისად.

25. 1999 წლის 11 ნოემბერს აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ შეწყალება ბათილად მიიჩნია იმ საფუძვლით, რომ ნორმატიული აქტით დადგენილი პროცედურები, რომლებიც დაცული უნდა ყოფილიყო საქართველოს პრეზიდენტის მიერ ამ უფლების განხორციელებამდე, არ იქნა დაცული.

26. აღნიშნული გადაწყვეტილება 1999 წლის 28 დეკემბერს გააუქმა საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ, რომელმაც, მაშინ მოქმედი სამოქალაქო კოდექსის 360-ე მუხლის შესაბამისად, საქმე გადასცა თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიას.

ხსენებული სასამართლოსათვის წარდგენილ არგუმენტაციაში ბათუმის თამბაქოს კომბინატი კვლავ ამტკიცებდა, რომ შეწყალება ეწინააღმდეგებოდა პრეზიდენტის 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულებას საქართველოს პრეზიდენტის მიერ შეწყალების უფლების განხორციელების წესების შესახებ და რომ განმცხადებელს ჯერ უნდა აენაზღაურებინა საწარმოსათვის მიყენებული ზიანი.

27. ამავდროულად, 1999 წლის 11 დეკემბერს განმცხადებელს ბრალი დაედო სისხლის სამართლის სხვა დანაშაულის ჩადენაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 33-ე და მომდევნო პუნქტები).

28. 2000 წლის 24 მარტის გადაწყვეტილებით თბილისის საოლქო სასამართლომ უარყო ბათუმის თამბაქოს კომბინატის სარჩელი დაუსაბუთებლობის მოტივით. სასამართლომ დაადგინა, რომ პროცედურული ხარვეზები (შეწყალების კომისიის მოსაზრებისა და განმცხადებლის სინანულის არარსებობა), რომლებსაც ასაჩივრებდნენ, არ ხდიდა პრეზიდენტის ბრძანებას უკანონოს, ვინაიდან შეწყალების უფლება საქართველოს პრეზიდენტისთვის მინიჭებული აბსოლუტური კონსტიტუციური უფლებაა. გადაწყვეტილებაში ნათქვამი იყო, რომ, რამდენადაც განმცხადებლის შეწყალება არ ეხებოდა მატერიალური ზიანის დამატებით ანაზღაურებას, საწარმოს შეეძლო შემდგომი სამართალწარმოების აღძვრა ამ მიზნით; რაც შეეხება დანარჩენ საკითხებს, საწარმოს არ ჰქონდა პრეზიდენტის შეწყალების მართლზომიერების ან პრეზიდენტის ბრძანების კანონიერების გასაჩივრების საფუძველი. საოლქო სასამართლომ აღნიშნა, აგრეთვე, რომ, კანონმდებლობის შესაბამისად, საწარმოს არ შეეძლო მოეთხოვა განმცხადებლის წინააღმდეგ სისხლის სამართალწარმოების განახლება. სასამართლომ განაცხადა, რომ, მისი აზრით, განმცხადებლის პატიმრობა არღვევდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტს.

29. 2000 წლის 11 ივლისს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ბათუმის თამბაქოს კომბინატის საკასაციო საჩივარი დაუსაბუთებლობის საფუძველზე. მან აღნიშნა, რომ სადავო გადაწყვეტილება განმცხადებლის შეწყალების თაობაზე უცვლელად ტოვებდა განმცხადებლის ძირითად სასჯელს და საწარმოსათვის მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, რაც იმით იყო განპირობებული, რომ სასჯელის დარჩენილი ორი წელი შეცვლილი იქნა პირობით ორი წლის გამოსაცდელი ვადით. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ პრეზიდენტის შეწყალება ცალსახად ისახავდა მიზნად განმცხადებლის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას, მაგრამ არ ცვლიდა ძირითად და დამატებით სასჯელებს. რაც შეეხება საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მსჯავრდებულთა შეწყალების უფლების გამოყენების თაობაზე წესების შეუსრულებლობას, უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულება ითვალისწინებდა ქვეყნის პრეზიდენტის კანცელარიის მუშაობის წესებსა და პრინციპებს და რომ მათ შეუსრულებლობას არავითარ შემთხვევაში არ შეეძლო ხელი შეეშალა საქართველოს პრეზიდენტისათვის შეწყალების კონსტიტუციური უფლების განხორციელებაში.

30. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადგილობრივ ხელისუფლებას განმცხადებელი 2000 წლის 11 ივლისის შემდეგაც ბათუმში, აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში ჰყავდა პატიმრობაში.

31. განმცხადებლის შეწყალების კანონიერების საკითხი პარლამენტის ბიურომ 2002 წლის 24 ივნისს გადასცა ცალკეული თანამდებობის პირების ქმედებათა კანონიერების შემსწავლელ დროებით საგამოძიებო კომისიას, რომელმაც 2002 წლის 26 სექტემბერს წარმოადგინა დასკვნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 72-ე და მომდევნო პუნქტები).

32. 2002 წლის 4 ოქტომბერს საქართველოს პრეზიდენტმა გამოსცა ბრძანებულება „მსჯავრდებულთა შეწყალების გამოყენების წესის შესახებ“ 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულებაში ცვლილებისა და დამატების შეტანის თაობაზე. ბრძანებულების ახალი მე-10.1 მუხლი საქართველოს პრეზიდენტს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტის საფუძველზე ანიჭებდა უფლებამოსილებას, ამ ბრძანებულებით დადგენილ სხვა დამატებით მოთხოვნათა შესრულების გარეშე შეეწყალებინა მსჯავრდებული პირები.

ბ. განმცხადებლის მეორედ მსჯავრდება და შემდგომი გამართლება

33. 1999 წლის 12 ნოემბერს ბ-ნმა დავით ასანიძემ, განმცხადებლის ახლო ნათესავმა, რომელსაც 1996 წლის 20 სექტემბერს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 20 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სატელევიზიო არხისთვის მიცემულ ინტერვიუში განაცხადა, რომ განმცხადებელი მისი ერთ-ერთი თანამონაწილე იყო.

34. აღნიშნული ინტერვიუს შემდეგ განმცხადებელს, რომელიც პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგ კვლავ პატიმრობაში რჩებოდა, 1999 წლის 11 დეკემბერს ბრალი დაედო 1993 წელს კრიმინალური დაჯგუფების წევრობაში და ვ. გ.- ს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს ხელვაჩაურის რაიონის (აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა) პოლიციის უფროსის გატაცების მცდელობაში.

35. 1999 წლის 28 დეკემბერს ბათუმის პირველი ინსტანციის სასამართლომ ახალი ბრალდებების გამოძიების დასრულებამდე განმცხადებელი კვლავ პატიმრობაში დატოვა. განმცხადებლის თქმით, საქმის წინასწარი გამოძიება დამთავრდა 1999 წლის 29 დეკემბერს. საქმის მასალებმა ხუთი ტომი შეადგინა.

36. 2000 წლის 2 მარტის გადაწყვეტილებით საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ შეწყვიტა საქმის წარმოება იმ მოტივით, რომ განმცხადებლის ბრალდებას საფუძვლად არ ედო დასაბუთებული ფაქტები და რომ ვ. გ.-ს მკვლელობასთან დაკავშირებული ყველა გარემოება და მტკიცებულება შესწავლილი და დამოუკიდებლად შეფასებული იქნა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 1996 წელს დ. ასანიძის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში. გენერალური პროკურატურის აზრით, რამდენადაც ვ. გ.-ს გატაცებასა და მკვლელობასთან დაკავშირებით საქმის სრულყოფილმა შესწავლამ არ გამოავლინა რაიმე მტკიცებულება, რომ განმცხადებელი იმ კრიმინალური დაჯგუფების წევრი იყო, რომელსაც ბ-ნი დავით ასანიძე ხელმძღვანელობდა, არ არსებობდა მომხდარიდან ექვსი წლის შემდეგ იმ საქმესთან დაკავშირებით მისი ბრალდების საფუძველი.

37. 2000 წლის 20 მარტს ბათუმის პირველი ინსტანციის სასამართლომ სამოქალაქო მხარის სარჩელის საფუძველზე გააუქმა ხსენებული გადაწყვეტილება. შესაბამისად, 2000 წლის 28 აპრილს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის პროკურატურამ მიიღო გადაწყვეტილება განმცხადებლის წინააღმდეგ სისხლის სამართალწარმოების განახლების თაობაზე. ბრძანება წინასწარი გამოძიების დასრულების შესახებ მიღებული იქნა 2000 წლის 29 აპრილს.

38. განმცხადებელი წარდგა აჭარის უმაღლეს სასამართლოს წინაშე და უარყო ყველა ბრალდება. მისი მტკიცებით, მეორე ბრალდებას საფუძვლად ედო შეთქმულება მისი დადანაშაულების მიზნით. განმცხადებელმა უარყო ბ-ნ დავით ასანიძესა და მის თანამონაწილეებთან (რომლებიც დაპატიმრებამდე აჭარის ტყეებში ემალებოდნენ მართლმსაჯულებას) რაიმე კავშირის არსებობა და აღნიშნა, რომ ვ. გ.-ს გატაცების მიზნით ისინი არ დაუქირავებია. ვ. გ. მოკლული იქნა ბ-ნი დავით ასანიძის დაჯგუფების მიერ და, ბრალდების სამი მოწმის მტკიცების საწინააღმდეგოდ, სახელმწიფო მოხელის გატაცება ვერ შეუწყობდა ხელს განმცხადებლის, როგორც ბათუმის მერის, ძალაუფლების განმტკიცებას. განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, ეცნო მისი უდანაშაულობა.

39. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ თუმცა განმცხადებელმა უარყო დაჯგუფებისთვის დახმარების გაწევა გატაცების საქმეში, რომელიც მსხვერპლის მკვლელობით დამთავრდა, მისი ბრალი დადგენილი იქნა ბრალდების სამი მოწმის: ბ-ნი დავით ასანიძის, კრიმინალური დაჯგუფების ხელმძღვანელის, და დაჯგუფების ორი წევრის, ბ-ნი მამუკა მოსიავასა და ბ-ნი თამაზ ჯინჭარაძის, ჩვენებებით. 1996 წლის 20 სექტემბერს სამივე აღნიშნულ პირს ბ-ნ თამაზ ასანიძესთან, განმცხადებლის ძმასთან, ერთად მსჯავრი დაედოთ, inter alia, ვ. გ.-ს მკვლელობაში.

40. განმცხადებლის სასამართლო პროცესზე მოეწყო ბ-ნი დავით ასანიძისა და განმცხადებლის დაპირისპირება. პირველის მტკიცებით, გატაცების განხორციელების მიზნით განმცხადებელმა იგი უზრუნველყო ფულადი სახსრებითა და ორი ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით.

41. ბ-ნმა მოსიავამ განაცხადა, რომ არ იცნობდა განმცხადებელს და არასდროს შეხვედრია მას. მისი თქმით, მხოლოდ თვალი მოჰკრა განმცხადებელს, როდესაც თან ახლდა ბ-ნ დავით ასანიძეს მასთან შეხვედრისას, და მოისმინა, როგორ მისცა მითითება დავით ასანიძეს ვ. გ.-ს გატაცების თაობაზე.

42. განაჩენიდან ჩანს, რომ ბ-ნ ჯინჭარაძეს, მესამე მოწმეს, არ შეეძლო სასამართლოში გამოცხადება ავადმყოფობის მიზეზით, რის გამოც მოსამართლეებმა მას აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსის ოთახში მოუსმინეს. როგორც ჯინჭარაძემ განაცხადა, იგი არ იცნობდა განმცხადებელს და მხოლოდ ტელევიზიით ჰყავდა ნანახი. მან ბ-ნი დავით ასანიძის მეშვეობით გაიგო, რომ განმცხადებლის ძმამ, ბ-ნმა თამაზ ასანიძემ, ვ. გ.-ს მოკვლის მითითება მისცა დაჯგუფებას. ბ-ნ დავით ასანიძეს არ უნდოდა მკვლელობაში მონაწილეობის მიღება და იძულებული გახდა, შეხვედროდა განმცხადებელს, რომელიც, როგორც მან იცოდა, იდგა ამ შეთქმულების უკან. განმცხადებელმა ბ-ნ დავით ასანიძეს სწორედ ამ შეხვედრის დროს უთხრა, რომ არ არსებობდა ვ. გ.-ს ფიზიკური განადგურების აუცილებლობა, იგი მხოლოდ უნდა გაეტაცებინათ. 1993 წლის 2 ოქტომბერს დაჯგუფების სამი წევრი ბათუმის ქუჩაში ჩაუსაფრდა დაზარალებულს და განმცხადებლის მითითებების შესაბამისად მისი გატაცების მცდელობისას შემთხვევით მოკლა.

43. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის ბრალეულობა დადასტურდა არა მხოლოდ სამი მოწმის ჩვენებებით, არამედ იმ ფაქტითაც, რომ ისინი მსჯავრდებულ იქნენ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 1996 წლის 20 სექტემბერს. ამ საკითხის თაობაზე შემდგომი არგუმენტაციის გარეშე აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ განმცხადებლის საქმესა და ბ-ნ დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების საქმეს შორის მჭიდრო კავშირიც რომ ყოფილიყო, განმცხადებლის საქმე წარმოადგენდა დამოუკიდებელ სისხლისსამართლებრივ ქმედებას, რომელიც მოიცავდა ბ-ნი დავით ასანიძის კრიმინალური დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობას და ვ. გ.-ს მკვლელობას. სასამართლოს აზრით, სისხლის სამართლის კანონმდებლობის მიხედვით განმცხადებელი უშუალოდ იყო პასუხისმგებელი ამ მოვლენებზე.

44. შესაბამისად, 2000 წლის 2 ოქტომბერს განმცხადებელს მსჯავრი დაედო და შეეფარდა 12 წლით თავისუფლების აღკვეთა მკაცრი რეჟიმის სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში.

45. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებელი პატიმრობაში იყო 1993 წლის 4 ოქტომბერს მისი დაკავებიდან მთელი ამ ხნის განმავლობაში და იგი პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგაც არ გაუთავისუფლებიათ. შესაბამისად, განმცხადებელი სასჯელს 1993 წლის 4 ოქტომბრიდან იხდის.

46. განმცხადებელმა საკასაციო საჩივრით მიმართა საქართველოს უზენაეს სასამართლოს. ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოები რამდენჯერმე შეეცადნენ, მოსმენის დღისათვის განმცხადებელი ბათუმიდან თბილისში ყოფილიყო გადაყვანილი. საქართველოს იუსტიციის მინისტრმა საქართველოს სახელმწიფო უშიშროების მინისტრისა და სახალხო დამცველის მეშვეობით სთხოვა აჭარის ხელისუფლებას, უზრუნველეყო განმცხადებლის დედაქალაქში გადაყვანა, მაგრამ უშედეგოდ.

47. 2001 წლის 29 იანვარს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ განმცხადებლის დაუსწრებლად მოისმინა სააპელაციო საჩივარი, გააუქმა 2000 წლის 2 ოქტომბრის განაჩენი და გაამართლა განმცხადებელი.

48. სასამართლომ, inter alia, აღნიშნა:

„წინასწარი და სასამართლო გამოძიება მოცემულ საქმეზე წარმოებულია კანონიერების უხეში დარღვევით. საქმეში არ მოიპოვება ის უტყუარი მტკიცებულებები, რომლებსაც უნდა ეყრდნობოდეს გამამტყუნებელი განაჩენი, ის წინააღმდეგობრივია, ეფუძნება სავარაუდო და ურთიერთგამომრიცხავ მოსაზრებებს და საქმის შედეგით დაინტერესებულ პირთა კანონის დარღვევით მიღებულ ჩვენებებს.

მსჯავრდებული თენგიზ ასანიძე წინასწარი და სასამართლო გამოძიების პროცესში წარდგენილ ბრალდებებში თავს დამნაშავედ არ ცნობდა, მიუთითებდა, რომ მის მიმართ ბრალდება ინსპირირებულია და რომ იგი დაინტერესებულ პირთა მსხვერპლია.

საკასაციო პალატა თვლის, რომ მსჯავრდებულის ზემოაღნიშნული ვერსია საქმის მასალებით უარყოფილი არ არის. დადგენილია, რომ დავით ასანიძეს, რომელიც თამაზ ასანიძესთან ერთად მსჯავრდებულ იქნა 1996 წლის 20 სექტემბრის განაჩენით და რომელიც ვაჟა გოგიტიძეზე განხორციელებულ თავდასხმაში კატეგორიულად ამხელდა თამაზ ასანიძეს, მაშინ არ მიუთითებია ამ დანაშაულში თენგიზ ასანიძის მონაწილეობის შესახებ. ამის თაობაზე მან განცხადება გააკეთა (ინტერვიუ მისცა) 1999 წლის 12 ნოემბერს აჭარის ა/რ ტელევიზიით, ე.ი. შემთხვევიდან 6 წლისა და ერთი თვის შემდეგ. ამ ინტერვიუში დავით ასანიძემ გამოხატა განაწყენება და აღშფოთება პრეზიდენტის მიერ თენგიზ ასანიძის შეწყალების გამო და ხელისუფლება თენგიზ ასანიძის „უცოდველ კრავად“ წარმოჩენის მცდელობაში დაადანაშაულა“.

49. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ გამოძიების ორგანოებსა და საქმის განმხილველ პირველი ინსტანციის სასამართლოს არ უცდიათ, გამოერკვიათ, თუ რატომ იცდიდა დავით ასანიძე ამდენ ხანს, სანამ ამხელდა განმცხადებელს, და რატომ არ გააკეთა ეს თავის სასამართლო პროცესზე. ამის ნაცვლად აღნიშნულმა სტრუქტურებმა მხოლოდ დაადასტურეს: „დავით და თენგიზ ასანიძეებს ნორმალური ნათესაური ურთიერთობა ჰქონდათ და წარმოუდგენელია, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის დაგვიანებული განცხადებები გაკეთებული ყოფილიყო რაიმე პირადი ინტერესიდან გამომდინარე“. მაგრამ უზენაესი სასამართლოს აზრით, საქმის მასალებში არსებული მტკიცებულება საწინააღმდეგოზე მიუთითებდა და „არ იძლეოდა საფუძველს, გაკეთებულიყო დასკვნა, თითქოს დავით ასანიძეს არ ჰქონდა არანაირი პირადი ინტერესი განმცხადებლის წინააღმდეგ განცხადების გასაკეთებლად ანდა თითქოს ამგვარი განცხადება დასაბუთებული იყო და სიმართლეს შეესაბამებოდა“. სასამართლომ აღნიშნა, რომ, განმცხადებლის თქმით, ბ-ნ დავით ასანიძესთან ურთიერთობა დაიძაბა საგვარეულო სასაფლაოს (სადაც დასაფლავებულნი არიან მათი მამები) გაყოფის თაობაზე დავის შედეგად. ბ-ნ დავით ასანიძეს 1999 წლის 20 სექტემბრის მოსმენაზე არ უარყვია ამ დავის არსებობა. შესაბამისად, უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის მტკიცება მასსა და განმცხადებელს შორის არაჯანსაღი ურთიერთობის არარსებობის თაობაზე არ შეესაბამებოდა სიმართლეს.

50. სასამართლომ დაადგინა, რომ არ შეიძლებოდა განმცხადებელი დამნაშავედ ეცნოთ მხოლოდ იმ განცხადებების საფუძველზე, რომლებიც მოვლენებიდან ექვსი წლის შემდეგ ბ-ნმა დავით ასანიძემ გააკეთა.

51. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის გარდა, ამ უკანასკნელის კრიმინალური დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობაში განმცხადებელი შემდგომში ბ-ნმა მოსიავამ და ბ-ნმა ჯინჭარაძემაც დაადანაშაულეს. ამასთანავე, ამ პირებმა განმცხადებელი მათი სასამართლო პროცესებიდან მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ ამხილეს. თუმცა ორივე მათგანმა აღნიშნა, რომ არ იცნობდნენ განმცხადებელს და გატაცებაში მისი მონაწილეობის ამბავი ბ-ნი დავით ასანიძისაგან იცოდნენ. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ასეთ გარემოებებში ბ-ნი მოსიავასა და ბ-ნი ჯინჭარაძის განცხადებები არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ნამდვილი და უტყუარი მტკიცებულება.

52. აღინიშნა, აგრეთვე, რომ ბ-ნი მოსიავას და ბ-ნი ჯინჭარაძის მტკიცებები განმცხადებლის მიერ ვ. გ.-ს გატაცების მიზნით დაჯგუფების ფულითა და ორი ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით უზრუნველყოფის შესახებ არ იქნა დამტკიცებული.

53. განმცხადებლის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამოყენებული სხვა მტკიცებულების შესწავლისა და 1996 წლის სასამართლო პროცესზე ბ-ნი დავით ასანიძის მიერ მიცემულ ჩვენებებთან მისი შედარების შემდეგ უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა:

„საბრალდებო დასკვნა და განაჩენი ემყარება მხოლოდ და მხოლოდ საქმის შედეგით დაინტერესებულ პირთა ჩვენებებს და მეტი მტკიცებულება სისხლის სამართლის საქმეში არ მოიპოვება. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ თენგიზ ასანიძეს არ ჩაუდენია სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედება.“

54. გარდა ამისა, უზენაესმა სასამართლომ აღმოაჩინა სერიოზული პროცედურული ხარვეზები განმცხადებლის წინააღმდეგ მიმართული სისხლის სამართალწარმოებისას. სხვა საკითხების გარდა, უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის თხოვნა გატაცების ბრალდებასთან დაკავშირებით ბ-ნ დავით ასანიძესთან დაპირისპირების შესახებ პროკურატურის გამომძიებელმა 2000 წლის 6 მარტს იმ მოტივით არ დააკმაყოფილა, რომ ეს თხოვნა არ უკავშირდებოდა ბ-ნი დავით ასანიძის საქმეს და მიზნად ისახავდა სამართალწარმოების გაჭიანურებას. უზენაესი სასამართლოს აზრით, მოკვლევის ორგანოებმა სათანადოდ არ გამოიძიეს განმცხადებლის მამხილებელი ბრალდება.

55. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა: „გასაჩივრებული განაჩენის შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ეს საქმე რამდენადმე უკავშირდებოდა დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების საქმეს, იგი დამოუკიდებელ სისხლისსამართლებრივ ქმედებას წარმოადგენდა. თუმცა იმავე განაჩენში ნათქვამია, რომ თენგიზ ასანიძის ბრალი, მის წინააღმდეგ სხვა მტკიცებულებების გარდა, დადასტურდა დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების მსჯავრდებით, რაც უკვე კანონიერ ძალაში იყო შესული.“ უზენაესმა სასამართლომ ამის განცხადებისას ასევე აღნიშნა: „განაჩენში საერთოდ არ არის ახსნილი, როგორ დასტურდება თენგიზ ასანიძის ბრალი იმ განაჩენით, რომლითაც დავით ასანიძე და სხვები არიან მსჯავრდებულნი ... პოლიციის უფროსის ... განზრახ მკვლელობისათვის მაშინ, როცა თენგიზ ასანიძეს ბრალი მისი მოტაცების ორგანიზებაში დაედო.“ შესაბამისად, უზენაესი სასამართლოს აზრით, საქმის განმხილველ სასამართლოს ფაქტობრივად არ გადაუწყვეტია, როგორ უნდა განხილულიყო განმცხადებლის საქმე: როგორც ბ-ნი დავით ასანიძის საქმის შემადგენელი ნაწილი თუ როგორც დამოუკიდებელი სისხლისსამართლებრივი ქმედება.

ამგვარად, უზენაესმა სასამართლომ განმცხადებლის მსჯავრდება უკანონოდ მიიჩნია სხვა მიზეზებით, რომლებიც ეხება საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არასწორ სამართლებრივ შეფასებას.

56. შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა:

„გაუქმდეს აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2000 წლის 2 ოქტომბრის განაჩენი თენგიზ დავითის ძე ასანიძისმიმართ და საქმე წარმოებით შეწყდეს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედების არარსებობის გამო.

თენგიზ ასანიძე პატიმრობიდან დაუყოვნებლივ გათავისუფლდეს.

განაჩენი საბოლოოა და გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.

განემარტოს გამართლებულ თენგიზ ასანიძეს, რომ აქვს უფლება, მოითხოვოს სისხლის სამართალწარმოების ორგანოების უკანონო და დაუსაბუთებელი მოქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.“

57. უზენაესი სასამართლოს პალატის თავმჯდომარემ 2001 წლის 29 იანვარს განმცხადებლის გამამართლებელი განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი აღსასრულებლად გადასცა იუსტიციის მინისტრს, იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარესა და აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსს. პალატის თავმჯდომარემ აღნიშნულ პირებს აცნობა, რომ მოგვიანებით ისინი მიიღებდნენ განჩინების სამოტივაციო ნაწილს.

58. 2001 წლის 5 თებერვალს პალატის პრეზიდენტმა ზემოაღნიშნულ პირებს აღსასრულებლად გაუგზავნა განმცხადებლის გამამართლებელი განჩინების სამოტივაციო ნაწილი.

59. განჩინება არ აღსრულებულა და განმცხადებელი კვლავ აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში იმყოფება პატიმრობაში.

60. განმცხადებლის უკანონო პატიმრობა რამდენჯერმე იქნა გაკიცხული საქართველოს გენერალური პროკურატურის, სახალხო დამცველის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსა და საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის მიერ. ისინი დაუკავშირდნენ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შესაბამის ადგილობრივ ხელისუფლებას განმცხადებლის დაუყოვნებლივ გათავისუფლების მიზნით.

61. 2001 წლის 20 აპრილისა და 22 მაისის წერილებით საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ განმცხადებლის მეუღლეს მისწერა:

„...თქვენი წერილის პასუხად გაცნობებთ, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურა ყველანაირად ცდილობს, უზრუნველყოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილების აღსრულება და გაათავისუფლოს თენგიზ ასანიძე უკანონო პატიმრობიდან.“

62. 2001 წლის 20 აპრილის წერილით საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილემ აცნობა განმცხადებლის მეუღლეს, რომ 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი იმავე დღეს ფაქსით გაეგზავნა აღსასრულებლად საქართველოს იუსტიციის მინისტრს, იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარეს, აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსსა და აჭარის უშიშროების სამინისტროს საპყრობილის უფროსს. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილემ განმცხადებლის მეუღლეს აცნობა, აგრეთვე, რომ განჩინების სამოტივაციო ნაწილი აღნიშნულ პირებს 2001 წლის 5 თებერვალს გაეგზავნათ ფოსტით. თავმჯდომარის მოადგილემ თავის წერილში ისიც აღნიშნა, რომ 2001 წლის 9 თებერვალს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ მიიღო შეტყობინება, ხელმოწერილი აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსის მიერ, რომლითაც ეს უკანასკნელი ადასტურებდა წერილის მიღებას.

63. 2001 წლის 18 მაისს სახალხო დამცველმა უშუალოდ ბ-ნ ასლან აბაშიძეს, აჭარის ავტონომიური რესუბლიკის მეთაურს, მიმართა წერილით:

„...თქვენმა ხელისუფლებამ ჯერ კიდევ არ მოახდინა რეაგირება ჩემს 2001 წლის 31 იანვრის რეკომენდაციაზე, თენგიზ ასანიძე კვლავ იმყოფება პატიმრობაში აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში კანონიერების უხეში დარღვევით. ... „სახალხო დამცველის შესახებ“ კანონის შესაბამისად, როგორც ადმინისტრაციულ, ისე სისხლისსამართლებრივ სამართალდარღვევას წარმოადგენს სახალხო დამცველის რეკომენდაციების შეუსრულებლობა, თუ სახალხო დამცველმა ასეთი რეკომენდაცია მიიღო თავისი უფლებომოსილების განხორციელებისას. ... ამგვარად, გთხოვთ, შეასრულოთ ჩემი, როგორც სახალხო დამცველის, კანონიერი მოთხოვნები და დააყენოთ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საგამოძიებო იზოლატორის უფროსისა და თავად მინისტრის პასუხისმგებლობის საკითხი.“

64. 2001 წლის 10 მაისს საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარემ მისწერა საქართველოს გენერალურ პროკურატურას:

„...2001 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილებით საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გაამართლა თენგიზ ასანიძე. თუმცა იგი კვლავ იხდის სასჯელს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საგამოძიებო იზოლატორის საკანში. ... ეს წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ კონვენციის მე-5 მუხლის სერიოზულ დარღვევას. ... ამგვარად, გთხოვთ, მიიღოთ ყველა აუცილებელი ზომა იმ პირების დასასჯელად, რომლებსაც ზემოხსენებული სასამართლო განაჩენის აღუსრულებლობისათვის ეკისრებათ პასუხისმგებლობა.“

65. 2001 წლის 7 ივნისს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარემ შეატყობინა განმცხადებლის მეუღლეს, რომ მის ქმარს ჰქონდა სრული უფლება, საქართველოს წინააღმდეგ განაცხადით მიემართა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსათვის. წერილში ნათქვამი იყო: „ვთვლით, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლება მოქმედებს კანონიერებისა და ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევით.“

66. ცენტრალური ხელისუფლების ძალისხმევას, უზრუნველეყო განმცხადებლის გათავისუფლება, წარმატება არ მოჰყოლია.

67. მთავრობის თქმით, 2001 წლის 3 სექტემბერს საქართველოს სამხედრო პროკურატურამ ბრძანა აჭარის უშიშროების სამინისტროს იმ თანამდებობის პირთა სამართალში მიცემა, რომლებიც სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისად ეჭვმიტანილნი იყვნენ განმცხადებლის გამამართლებელი, 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობაში. ხსენებული პირები პოლიციის მიერ იძებნებიან.

68. 2002 წლის 8 იანვრის წერილით განმცხადებლის ვაჟმა შეატყობინა სასამართლოს მამის ჯანმრთელობის გაუარესების შესახებ. 2001 წლის 4 დეკემბრით დათარიღებული სამედიცინო ცნობის მიხედვით, განმცხადებელს აწუხებდა გასტრიტი, გულის უკმარისობა და საყლაპავი მილის ანთება. ვინაიდან ყოველივე ეს სერიოზულ პრობლემებს უქმნიდა განმცხადებელს დიეტის თვალსაზრისით, მისი ვაჟი მოითხოვდა გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას.

69. 2003 წლის 28 მაისს მთავრობამ სასამართლოს გაუგზავნა ბ-ნი შევარდნაძის მიერ ბ-ნი აბაშიძისთვის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურისთვის, 2003 წლის 4 მარტს გაგზავნილი წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო:

„თქვენ სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე ბრძანდებით და ვფიქრობ, გაგებით მოეკიდებით არსებულ სიტუაციას.

როგორც თქვენთვის ცნობილია, ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო უახლოეს დღეებში გადაწყვეტს მთავარი სხდომის საკითხს ასანიძეთა საჩივრის განხილვის თაობაზე. მატერიალურ-მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად ოჯახი სამ მილიონ ევროს ითხოვს. თითქმის ცხადია, რომ საქართველო ამ პროცესს წააგებს და ქვეყნის მიმართ მკაცრი სანქციები გატარდება.

შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავალი არსებობს. თუ ასანიძე გათავისუფლდება, ოჯახი თანახმაა, საჩივარი გამოიტანოს.

მე დარწმუნებული ვარ, ამ სიტუაციაში თქვენ იმ ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილების მიღებას შეუწყობთ ხელს, რომელიც საქართველოს ინტერესებს შეესაბამება.“

70. 2003 წლის 3 აპრილს აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ საპასუხო წერილი გაუგზავნა საქართველოს პრეზიდენტს. იგი ბრალს სდებდა სახელმწიფოს მეთაურს, თითქოს მან თავშესაფარი მისცა აჭარელი წარმოშობის პირებს, რომლებიც გაიქცნენ ბათუმიდან თბილისში აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურზე ტერორისტული თავდასხმების ორგანიზების მცდელობის მიზნით. შემდეგ მან პრეზიდენტის ყურადღება მიაპყრო პარლამენტის კომისიის დასკვნას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 72-ე და მომდევნო პუნქტები), რომელშიც ხაზგასმული იყო სამართალწარმოებისას დაშვებული ის მრავალი ხარვეზი, განმცხადებლის შეწყალება და გამართლება რომ განაპირობა. პარლამენტის კომისიის დასკვნაზე და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლზე დაყრდნობით აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ საქართველოს პრეზიდენტს მიმართა წინადადებით განმცხადებლის სასამართლო პროცესის განახლების თაობაზე, რათა მისი საქმე განხილულიყო მოხსენებაში ჩამოყალიბებული საკითხების კუთხით.

71. წერილში ისიც აღინიშნა, რომ განმცხადებლის მიმართვა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსათვის წარმოადგენდა მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებას კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად და რომ განმცხადებელს ამ კუთხით დახმარება აღმოუჩინეს საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, სახალხო დამცველმა, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ და ეროვნული უშიშროების საბჭომ. აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, აგრეთვე, რომ, რადგან პარლამენტის კომისია წარმოადგენდა ეროვნულ ხელისუფლებას კონვენციის მე-13 მუხლის შესაბამისად, განმცხადებელს არ შეეძლო ემტკიცებინა, თითქოს ამოწურა შიდასახელმწიფოებრივი მიმართვის საშუალებები 2002 წლის 26 სექტემბრამდე - კომისიის მიერ დასკვნის მიღებამდე. მიაპყრო რა საქართველოს პრეზიდენტის ყურადღება ამ საკითხს, აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ გაგზავნილი მიმოხილვით შეცდომაში შეიყვანა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო.

გ. პარლამენტის კომისიის 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნა და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის საპასუხო მიმოხილვა

1. პარლამენტის კომისიის დასკვნა

72. 2002 წლის 30 ივლისის წერილით მთავრობამ აცნობა სასამართლოს, რომ 2002 წლის 24 ივნისს საქართველოს პარლამენტის ცალკეული თანამდებობის პირების ქმედებათა კანონიერების შემსწავლელ დროებით საგამოძიებო კომისიას პარლამენტის ბიურომ დაავალა, გამოეკვლია ის გარემოებები, რომლებიც საფუძვლად დაედო შეწყალებას ასანიძის საქმეზე. კომისიამ, რომელიც შედგებოდა პარლამენტის წევრებისაგან, უნივერსიტეტის ლექტორებისა და პრაქტიკოსი იურისტებისაგან, დასკვნა 2002 წლის 26 სექტემბერს წარმოადგინა.

73. თუმცა მისი უფლებამოსილება შემოიფარგლებოდა პრეზიდენტის შეწყალების საკითხებით, კომისიამ გადაწყვიტა, გამოეკვლია ის გარემოებებიც, რომლებშიც მოხდა განმცხადებლის მსჯავრდება, ხოლო სამართალწარმოების მეორე ეტაპზე - მისი გამართლება. დასკვნის შესავალში კომისიამ ჩამოაყალიბა ის მიზეზები, რომელთა გამოც გააფართოვა უფლებამოსილების სფერო. კერძოდ, მან განაცხადა: „იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნული საკითხი [პრეზიდენტის შეწყალება] ერთ ცალკეულ პროცედურას ან სამართალწარმოებას არ წარმოადგენს და, ამავე დროს, ყველა პროცედურა და წარმოება ერთმანეთთან მიზეზშედეგობრივადაა დაკავშირებული, კომისიამ სრულყოფილი სურათის წარმოსახვის მიზნით მიზანშეწონილად ჩათვალა, შეესწავლა მსჯავრდებულ თ. ასანიძის ბრალდების საქმეთა ქრონოლოგია, სამართალწარმოების დინამიკა და გადაწყვეტილებათა მიღების საფუძვლიანობის საკითხები.“ ამგვარად, სახეზე იყო მოხსენების ორი სრულიად განსხვავებული ნაწილი: ერთი ეხებოდა პრეზიდენტის შეწყალების კანონიერებას, ხოლო მეორე - განმცხადებლის წინააღმდეგ მიმართული სისხლის სამართალწარმოებისას ქვეყნის სასამართლოების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს.

ა) პრეზიდენტის შეწყალება

(i) პრეზიდენტის შეწყალების კანონიერება

74. 1998 წლის 12 ოქტომბერს ეროვნული უშიშროების საბჭომ განიხილა საკითხი პენიტენციალურ სისტემაში გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ. საქართველოს პრეზიდენტის წინადადების გათვალისწინებით მიღებული იქნა გადაწყვეტილება, რომ იგი გამოიყენებდა შეწყალების უფლებას. სასჯელაღსრულების დაწესებულებებს ეთხოვათ, შეესწავლათ მსჯავრდებულთა საქმეები და პრეზიდენტისათვის წარედგინათ შეწყალების ნებისმიერი თხოვნა საქმის მასალებსა და შესაბამისი მსჯავრდებულების დახასიათებასთან ერთად. შეწყალების თხოვნა უნდა წარდგენილიყო შემდეგი ფორმით:

„ბატონო პრეზიდენტო, ვინანიებ ჩემს დანაშაულს, გთხოვთ, მაპატიოთ სასჯელის დარჩენილი ვადა.“

პრეზიდენტმა განიხილა ხსენებული ფორმით წარდგენილი თხოვნები და მთელ რიგ შემთხვევებში გამოიყენა შეწყალების უფლება.

75. პარლამენტის კომისიამ დაადგინა, რომ 1999 წლის 15 იანვარს განმცხადებელმა საქართველოს პრეზიდენტს გაუგზავნა წერილი, რომლითაც ითხოვდა სასჯელის დარჩენილი ვადის პატიებას. ვინაიდან განმცხადებელმა თხოვნა არ წარმოადგინა ზემოხსენებული ფორმით, კომისიამ მიიჩნია, რომ მისი შეწყალება არ აკმაყოფილებდა ნორმატიული აქტით განსაზღვრულ მოთხოვნებს, რის გამოც იგი ბათილი იყო. ასევე აღმოჩენილი იქნა სხვა შეუსაბამობებიც: „[განმცხადებლის] მასალები“ არ წარედგინა საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნულ შეწყალების საკითხთა კომისიას, განმცხადებლის გვარი არ იყო შეტანილი შესაწყალებელ მსჯავრდებულ პირთა სიაში, რომელიც წარედგინა პრეზიდენტს აჭარის ხელისუფლების მიერ, და მისი თხოვნის შესაბამისად მასზე არ გაცემულა დახასიათება ან შუამდგომლობა აჭარის პენიტენციალური დაწესებულებებიდან.

76. კომისიამ დაადგინა, რომ პრეზიდენტის ერთ-ერთმა მრჩეველმა, ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივნის მოადგილემ, განმცხადებლის შეწყალებასთან დაკავშირებული დოკუმენტაცია მოქმედი წესების დარღვევით მოამზადა და პრეზიდენტს მხოლოდ განმცხადებლის 1999 წლის 15 იანვრის წერილზე დაყრდნობით წარუდგინა. კომისიამ აღნიშნა, რომ, სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმების შესაბამისად, შეწყალების თხოვნა უნდა გადასცემოდა სასამართლოს და არა საქართველოს პრეზიდენტს.

77. კომისიის აზრით, თუნდაც თუ დავუშვებთ, რომ საქართველოს პრეზიდენტს ჰქონდა განმცხადებლის შეწყალების უფლებამოსილება ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული წესის (რომელიც ითვალისწინებდა შეწყალების თხოვნების განხილვას ჯერ კომპეტენტური ორგანოს მიერ) დაუცველად, გადაწყვეტილება მიღებული იქნა 1999 წლის ოქტომბრის არჩევნებამდე ცოტა ხნით ადრე და აშკარად პოლიტიკური მოსაზრებებით იყო განპირობებული.

(ii) პრეზიდენტის შეწყალების აქტის განხილვა სასამართლოს მიერ

78. კომისიამ მიიჩნია, რომ თბილისის საოლქო სასამართლოსა და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს, შესაბამისად, 2000 წლის 24 მარტისა და 11 ივლისის განაჩენებში მითითებული მოტივები არ შეესაბამება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 და 61-ე მუხლებს, რომლებიც ამომწურავად განსაზღვრავს ადმინისტრაციული აქტების ბათილად და ძალადაკარგულად გამოცხადების სამართლებრივ საფუძვლებს. კომისიის აზრით, სასამართლოთა განაჩენების შედეგად მოხდა არასწორი ინტერპრეტირება კონსტიტუციის 42-ე მუხლისა, რომლის შესაბამისად ყველა ადამიანს შეუძლია სასამართლოსათვის მიმართვა საკუთარვ უფლებათა დასაცავად.

79. კომისიამ აღნიშნა, რომ ქვეყნის კანონმდებლობის მიხედვით პრეზიდენტის შეწყალება ადმინისტრაციული აქტია, რომელიც ადმინისტრაციულ სასამართლოებში უნდა იქნეს განხილული. რამდენადაც პრეზიდენტის მიერ განმცხადებლის შეწყალება გასაჩივრებული იქნა სასამართლოებში, იგი ძალაში შევიდა მხოლოდ 2000 წლის 11 ივლისს - უზენაესი სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ.

80. კომისიამ გააკრიტიკა თბილისის საოლქო სასამართლოს მიერ 2000 წლის 24 მარტს მითითებული საფუძველი, რომლითაც მან უარი თქვა ბათუმის თამბაქოს კომბინატის საჩივრის განხილვაზე. კერძოდ, კომისიის აზრით, თბილისის საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება სცილდება სასარჩელო დავის საგანს, ვინაიდან საწარმოს არ სურდა განმცხადებლის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნის განახლება. ამიტომ საოლქო სასამართლოს არ უნდა გამოეტანა გადაწყვეტილება განმცხადებლის ხანგრძლივი პატიმრობის კანონიერებასთან დაკავშირებით. რამდენადაც ხსენებული ორი საკითხი შედიოდა სისხლის სამართლის და არაადმინისტრაციული სასამართლოს იურისდიქციაში, კომისიამ მიიჩნია, რომ თბილისის საოლქო სასამართლო პრეზიდენტის გასაჩივრებული აქტის კანონიერების განხილვით უნდა შემოფარგლულიყო.

81. გარდა ამისა, კომისიამ აღნიშნა, რომ პრეზიდენტის შეწყალება ეხებოდა მხოლოდ ციხეში პატიმრობას და არა განმცხადებლის ვალდებულებას, ბათუმის თამბაქოს კომბინატისათვის გადაეხადა კომპენსაცია მიყენებული მატერიალური ზარალისათვის. ამდენად, თბილისის საოლქო სასამართლოს უნდა განეხილა პრეზიდენტის შეწყალების სამართლებრივი შედეგებიც დამატებით სასჯელთან მიმართებაში.

ბ) განმცხადებლის გამართლება

82. კომისიის აზრით, სამართალწარმოების მეორე სერია, რომლითაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა, მსგავსად პირველისა, განხორციელდა სხვადასხვა პროცედურული ხარვეზებით როგორც გამოძიების, ასევე სასამართლო განხილვის დროს. გარდა ამისა, საქმის განმხილველ სასამართლოებს არ უცდიათ, გაერკვიათ გამოძიების დროს გაკეთებული ურთიერთსაწინააღმდეგო განცხადებები ან ღრმად შეესწავლათ საქმის სპეციფიკური გარემოებები. კომისიის აზრით, ეს გარემოებები „უნდა განხილულიყო, როგორც მტკიცებულებები, და უნდა მომხდარიყო მათი შეფასება სიმართლის დასადგენად“.

83. ამ საკითხის გასარკვევად კომისიამ დეტალურად შეისწავლა სხვადასხვა მტკიცებულებები და განცხადებები, რომლებიც მოპოვებული იქნა, inter alia, შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის მკვლელობაში ბრალდებული ბ-ნი დავით ასანიძის, ბ-ნი თამაზ ასანიძის, ბ-ნი ნოდარ შოთაძისა და 14 თანაბრალდებულის წინააღმდეგ მიმართული სისხლის სამართალწარმოების დროს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 33-ე და მომდევნო პუნქტები).

84. ამგვარად, კომისიამ დაადგინა, რომ 1996 წელს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ საქმის განხილვისას ბ-ნ დავით ასანიძესა და ბ-ნ შოთაძეს „ჰქონდათ მცდელობა, ... ემხილებინათ“ განმცხადებელი როგორც ბ-ნ აბაშიძეზე, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურზე, თავდასხმის ერთ-ერთი ორგანიზატორი. კომისიის აზრით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს, რომლებმაც განიხილეს განმცხადებლის სააპელაციო საჩივარი და „რეაგირება არ მოახდინეს ბ-ნი დავით ასანიძისა და ბ-ნი ნოდარ შოთაძის მცდელობებზე, მძიმე დანაშაულის ჩადენაში ემხილებინათ განმცხადებელი“, უნდა აღეძრათ „სისხლის სამართლის ახალი საქმე იმ დროს (ანუ 1993 წელს) მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 257-ე მუხლის შესაბამისად“.

85. კომისიამ მიიჩნია, რომ სიმართლის დადგენისათვის მნიშვნელოვანი ზოგიერთი დეტალის დაზუსტების მიზნით საქართველოს უზენაეს სასამართლოს უნდა მოესმინა არა მარტო გამოძახებული მოწმეებისათვის, არამედ ბ-ნი დავით ასანიძისთვისაც, რომელიც უნდა დაკითხულიყო 1996 წელს მისი საქმის განმხილველ მოსამართლესთან არაოფიციალური შეხვედრის თაობაზე, და მოსამართლისთვისაც. უნდა დადგენილიყო, ვის მიერ და რა გარემოებებში იქნა ჩაწერილი სხდომა, რომელზეც ბ-ნმა დავით ასანიძემ არაოფიციალურად დაადანაშაულა განმცხადებელი დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობაში, უნდა გარკვეულიყო, აგრეთვე, რატომ არ მიუთითა ხსენებულმა მოსამართლემ ეს საკითხი 1996 წლის 20 სექტემბრის განაჩენში.

86. კომისიამ გააკრიტიკა უზენაესი სასამართლო იმის გამო, რომ არ მოისმინა იმ სხვა ორი ადამიანის ჩვენება, რომლებიც ასევე ამხილეს ბ-ნმა დავით ასანიძემ და განმცხადებლის ვაჟმა. კომისიამ მიიჩნია, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს, რომლებმაც მოისმინეს განმცხადებლის საქმე, უნდა მიეღოთ ბრძანება ექსპერტის დასკვნის მოპოვების თაობაზე, რათა დადგენილიყო, ვის მიერ და როდის იქნა შეძენილი ცეცხლსასროლი იარაღი, საბრძოლო მასალა და ტექნიკური აღჭურვილობა, რომელიც 1996 წელს იქნა ამოღებული ბ-ნი დავით ასანიძის საქმეზე. მოსამართლეებს არც იმის გარკვევა უცდიათ, თუ რატომ არ მიიღო პროკურორმა ბრძანება განმცხადებლის საქმისა და ბ-ნი დავით ასანიძის საქმის გაერთიანების შესახებ.

87. და ბოლოს, კომისიამ დაადგინა, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ „არ გააგზავნა გამოძიებაში ბრალდების საქმე“ და რომ მას „არ უნდა მიეღო გამამართლებელი გადაწყვეტილება, რომელიც იყო უკანონო, არასამართლიანი და ეფუძნებოდა არასაკმარისად გამოძიებულ ფაქტებს.“

88. კომისიის აზრით, „საქმის შესწავლისას ახლად აღმოჩენილი გარემოებები თავისი მნიშვნელობით მოითხოვდა გამოკვლევას და შეფასებას“. ეს კი იმაზე მიუთითებდა, რომ „ჯერ კიდევ არ იყო ამოწურული სამართლებრივი საშუალებები საქმესთან დაკავშირებით საბოლოო ჭეშმარიტების დასადგენად“. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 593-ე მუხლის მე-2 პუნქტის (გ) ქვეპუნქტისა და 539-ე მუხლის საფუძველზე კომისიამ მიიჩნია, რომ განმცხადებლის სასამართლო პროცესი უნდა განახლებულიყო.

89. 2003 წლის 25 მარტს საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ არ დააკმაყოფილა სამოქალაქო მხარის თხოვნა განმცხადებლის საქმის განახლებისა და პარლამენტის კომისიის დასკვნის საფუძველზე თავიდან განხილვის შესახებ. გენერალურმა პროკურატურამ დაადგინა, inter alia, რომ დასკვნაში ჩამოყალიბებული მოსაზრებები არ წარმოადგენდა ახლად აღმოჩენილ გარემოებებს, რის გამოც შესაძლებელი იქნებოდა განმცხადებლის საქმის განახლება. ახლად აღმოჩენილი გარემოებების არარსებობისას უზენაესი სასამართლოს განაჩენი საბოლოო იყო და არ ექვემდებარებოდა გასაჩივრებას საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად.

2. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მიმოხილვა

90. 2002 წლის 8 ნოემბერს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ საქართველოს პრეზიდენტს წარუდგინა თავისი მოსაზრებები პარლამენტის კომისიის 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნის თაობაზე.

91. მან დასკვნა შეაფასა, როგორც „ტენდენციური“, „მიკერძოებული“, „არაკონსტიტუციური“ და „მცდარი“. უპირველეს ყოვლისა, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ პარლამენტის კომისია მოქმედებდა უფლებამოსილების გადამეტებით და იმ გარემოებათა შესწავლის ნაცვლად, რომლებშიც განმცხადებელი იქნა შეწყალებული, განიხილა ქვეყნის ყველაზე მაღალი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. კომისიის ქმედება ეწინააღმდეგებოდა უფლებამოსილებათა გამიჯვნის ძირითად კონსტიტუციურ ნორმებს. დასკვნა ძირს უთხრიდა დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის ცნებებს. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ, კონსტიტუციის მიხედვით, არავის აქვს უფლება, მოსამართლეს მოსთხოვოს ახსნა-განმარტება საქმესთან დაკავშირებით. პარლამენტის კომისიის მხრიდან კრიტიკა სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებისა, რომელიც არ ყოფილა გასაჩივრებული, მხოლოდ დააბრკოლებდა გადაწყვეტილების აღსრულებას და ხელყოფდა სასამართლო ხელისუფლების რეპუტაციას.

ა) პრეზიდენტის შეწყალება

92. რაც შეეხება კომისიის დასკვნას პრეზიდენტის შეწყალების თაობაზე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ, უპირველეს ყოვლისა, აღნიშნა, რომ საქართველოს პრეზიდენტისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული შეწყალების უფლება არის აბსოლუტური და ცალსახა და ხორციელდება იმ წესებისგან დამოუკიდებლად, რომლებიც ადგენს პრეზიდენტის კანცელარიის მიერ შეწყალების შესახებ თხოვნების განხილვის პრინციპებს. გარდა ამისა, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ შეწყალება წარმოადგენს ჰუმანურობის უმაღლეს გამოხატულებას და რომ ბევრ ქვეყანაში არ არსებობს მისი გასაჩივრების უფლება. ის ფაქტი, რომ განმცხადებლის თხოვნა შეწყალების თაობაზე არ იქნა წინასწარ განხილული პრეზიდენტის დანიშნული შეწყალების საკითხთა კომისიის მიერ, არ ხდის შეწყალებას უკანონოს, განსაკუთრებით იმიტომ, რომ, როგორც ამას ადგილი ჰქონდა განმცხადებლის საქმეში, აჭარის ციხის ხელმძღვანელობისაგან საქმის მასალებისა და დეტალების მოძიება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ ასევე მიუთითა, რომ ამ საქმეში შეწყალება წარმოადგენდა წლების განმავლობაში უკანონო პატიმრობაში მყოფი მსჯავრდებული პირისათვის სამართლიანობის აღდგენის მცდელობას.

93. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, აგრეთვე, რომ დასკვნის ნაწილი, რომელიც ეხებოდა აჭარის უმაღლესი სასამართლოს 1999 წლის 11 ნოემბრის განაჩენს, პროცესუალური ხარვეზების გამო პრეზიდენტის შეწყალებას ბათილად და ძალადაკარგულად რომ აცხადებდა, არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს. მან მიუთითა, რომ 1999 წლის 11 ნოემბერს ახალი ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი ჯერ არ იყო ძალაში შესული და რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 360-ე მუხლის (დებულება, რომელიც იმ დროისათვის გამოიყენებოდა გასაჩივრებულ ადმინისტრაციულ საქმეებზე) შესაბამისად, თბილისის საოლქო სასამართლოს ჰქონდა პრეზიდენტის აქტების განხილვის ექსკლუზიური ტერიტორიული იურისდიქცია. როგორც საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, კომისიამ, სამწუხაროდ, არ ახსენა ის ფაქტი, რომ აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ 1999 წლის 11 ნოემბერს, მაშინ მოქმედი კანონმდებლობის დარღვევით, თავის თავზე აიღო საქართველოს პრეზიდენტის შეწყალების გადასინჯვის იურისდიქცია.

ბ) განმცხადებლის გამართლება

94. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ მიმოხილვაში აღნიშნა, რომ პარლამენტის კომისიას, რომელმაც განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენი მიკერძოებულად, არასრულად და უკანონოდ მიიჩნია, არც ერთხელ არ უხსენებია განმცხადებლის ინტერესები ან მისი უკანონო პატიმრობა. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის აზრით, ასეთი გზით კომისია ცდილობდა, დაესაბუთებინა განმცხადებლის ხანგრძლივი პატიმრობა მიუხედავად მისი გამართლების ფაქტისა.

95. კომისიამ საკუთარი ინიციატივით გადაწყვიტა განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენის გადასინჯვა, მაგრამ არ წამოუყენებია ცალსახა დასაბუთებული არგუმენტი, რომელიც განმცხადებლის ბრალზე მიუთითებდა. კომისიას არც ის დაუმტკიცებია, რომ უზენაეს სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა გამოეტანა მისთვის წარდგენილი მტკიცებულების საფუძველზე. პირიქით, კომისიას არ დაუნახავს არანაირი პრობლემა იმაში, რომ გამართლებული ბრალდებული პატიმრობაში იმყოფებოდა იმ დროს, როდესაც მისი დამნაშავეობისა თუ უდანაშაულობის საკითხი თავიდან იხილებოდა ახალი გარემოებების ჭრილში. ეს კი, როგორც უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ დასკვნაში აღნიშნა, „სრულიად უკანონოა“.

96. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის თქმით, კომისიას, სამწუხაროდ, არ უხსენებია, რომ მსჯავრდების შემდეგ განმცხადებელი კანონმდებლობის დარღვევით იმყოფება პატიმრობაში აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში. როგორც უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, ბ-ნი დავით ასანიძე, რომლის სატელევიზიო განცხადებებს, კომისიის აზრით, უნდა დაეჩქარებინა განმცხადებლის მსჯავრდება, ოცწლიან პატიმრობას იხდის იმავე ციხეში.

97. დასკვნის ის ნაწილი, რომელშიც კომისიამ დაადგინა, რომ განმცხადებელს არ ექნებოდა ამოწურული სამართლებრივი საშუალებები, სანამ მისი საქმე არ განახლდებოდა პარლამენტის კომისიის მიერ აღმოჩენილი ახალი გარემოებების გამო, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ მიიჩნია „სამართლებრივი გამოგონების შედევრად“. მან წამოაყენა რეკომენდაცია დასკვნის სხვადასხვა უცხო ენაზე თარგმნის თაობაზე, რათა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ორგანიზაციებს შეძლებოდათ მისი წაკითხვა.

98. უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ სინანული გამოთქვა, რომ პარლამენტის კომისია დაექვემდებარა სხვადასხვა ჯგუფების მხრიდან პოლიტიკურ ზეწოლას იმის მაგივრად, რომ ხელი შეეწყო მართლმსაჯულების უზენაესობისათვის, რისი სურვილიც დასკვნის ბოლოს თავად აქვს გამოხატული.

99. დასასრულს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ გამართლების შემდეგ განმცხადებლის ხანგრძლივი პატიმრობის საკითხს სტრასბურგის სასამართლოს გადასცემდა განსასჯელად.

II. შესაბამისი შიდასახელმწიფოებრივი და საერთაშორისო სამართალი

ა. აჭარის („ბათომის ოლქის“) სტატუსის განვითარება და საქართველოს 1921 წლის კონსტიტუცია

100. 1080-იან წლებში აჭარა, „ქართველთა სამეფოდ“ ცნობილი ბაგრატოვანთა სამეფოს ნაწილი, დაიპყრეს სამხრეთიდან შემოსულმა სელჩუკებმა, 1570-იან წლებში კი - ოტომანთა იმპერიამ. ჩამოყალიბდა ზემო და ქვემო აჭარის საფაშოები, პროვინცია შეუერთდა ჩილდირის ვილაეთს (ახალციხე). ამის შემდეგ სხვადასხვა დროს რეგიონისთვის იბრძოდნენ ოტომანები და ქართველთა მოსაზღვრე სამთავროები. 1829 წლის 2 სექტემბერს მეფის რუსეთსა და ოტომანთა იმპერიას შორის დადებული ადრიანოპოლისის ხელშეკრულების IV მუხლის თანახმად, აჭარა უკანასკნელს მიეკუთვნა.

101. 1878 წლის 13 ივლისს რუსეთსა და ოტომანთა იმპერიას შორის დადებული ბერლინის ხელშეკრულების LVIII მუხლის თანახმად:

„ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს რუსეთის იმპერიას აზიაში არდაგანის, ყარსისა და ბათომის ტერიტორიები ამ უკანასკნელის პორტთან ერთად.“

102. ერთის მხრივ, დიდ ბრიტანეთსა და მის მოკავშირეებს, და, მეორეს მხრივ, თურქეთს შორის 1918 წლის 30 ოქტომბერს მუდროსში დადებული ზავის ხელშეკრულების XI და XV მუხლების თანახმად:

„XI. ტრანსკავკასიის ... ნაწილის თურქეთის ჯარების მიერ ევაკუაციის შესახებ ბრძანება უკვე გაცემულია, დანარჩენი ნაწილის ევაკუაცია, თუ ამას მოითხოვენ მოკავშირეები, მოხდება იქ არსებული სიტუაციის შესწავლის შემდეგ.“

„XV. ... ეს პირობა, რომელიც ეხება ბათომის მოკავშირეთა მიერ ოკუპაციას...“

103. ერთის მხრივ, გერმანიას, ავსტრია-უნგრეთს, ბულგარეთსა და თურქეთს, და, მეორეს მხრივ, რუსეთს შორის დადებული 1918 წლის 3 მარტის ბრესტ-ლიტოვსკის ზავის ხელშეკრულების თანახმად:

„IV... ამგვარადვე არდაგანის, ყარსისა და ბათომის ოლქები დაყოვნების გარეშე გათავისუფლებულ უნდა იქნეს რუსეთის ჯარებისაგან. რუსეთი არ ჩაერევა ამ ოლქების ეროვნული და საერთაშორისო ურთიერთობების რეორგანიზაციაში, მაგრამ რეორგანიზაციის განხორციელების უფლებას უტოვებს ამ რაიონების მოსახლეობას სხვა მეზობელ სახელმწიფოებთან, განსაკუთრებით თურქეთთან, შეთანხმების გზით.“

104. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციის 107-ე მუხლის მიხედვით:

„საქართველოს რესპუბლიკის განუყოფელ ნაწილებს - აფხაზეთის სოხუმის ოლქს, სამუსლიმანო საქართველოს (ბათომის მხარე) და ზაქათალას ზაქათალის ოლქს, ენიჭებათ ადგილობრივ საქმეებში ავტონომიური მმართველობა.“

105. 1921 წლის 16 მარტს რუსეთსა და თურქეთს შორის ხელმოწერილი მოსკოვის შეთანხმების მე-2 მუხლის მიხედვით:

„ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს საქართველოს სიუზერენიტეტი ბათომის ნავთსადგურზე, და იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს ამ ხელშეკრულების პირველ მუხლში ნაჩვენები საზღვრის ჩრდილოეთით და რომელიც შედიოდა ბათომის ოლქში ... იმ პირობით რომ

ა) ამ ტერიტორიების მოსახლეობა ისარგებლებს ფართო ავტონომიით ადმინისტრატიულის მხრით, რომელიც უზრუნვლყოფს თითეული თემის კულტურულ და სარწმუნოებრივ უფლებებს და რომ მოსახლეობას მიეცემა საშვალება დაადგინოს ისეთი საადგილ-მამულო კანონი, რომელიც ეთანხმება მის სურვილებს...“

106. 1921 წლის 16 ივლისს აჭარას მიენიჭა საბჭოთა სოციალისტური ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი. იგი შედიოდა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის (სსრ) შემადგენლობაში.

107. 1921 წლის 13 ოქტომბერს, ერთის მხრივ, ოსმალეთის მთავრობასა და, მეორეს მხრივ, აზერბაიჯანის, სომხეთისა და საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკების მთავრობებს შორის დადებული ყარსის ხელშეკრულების მე-6 მუხლის მიხედვით:

„ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს საქართველოს სიუზერენიტეტი ბათომის ნავთსადგურსა და ქალაქზე, და იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს ამ ხელშეკრულების მეოთხე მუხლში ნაჩვენები საზღვრის ჩრდილოეთით და რომელიც შედიოდა ბათომის ოლქში, იმ პირობით რომ

I) მოსახლეობა ამ ადგილებისა, რომელიც ნაჩვენებია ამ მუხლში, ისარგებლებს ფართო ავტონომიით ადმინისტრატიულის მხრით, რომელიც უზრუნვლყოფს თითეული თემის კულტურულ და სარწმუნოებრივ უფლებებს და რომ მოსახლეობას მიეცემა საშვალება დაადგინოს ისეთი საადგილ-მამულო კანონი, რომელიც ეთანხმება მის სურვილებს;

II) ოსმალეთს მიეცემა თავისუფალი ტრანზიტი ყოველგვარი საქონლის, რომელიც იგზავნება ოსმალეთში ან ოსმალეთიდან ბათომის ნავთსადგურის გზით უბაჯოთ, რაიმე ხარჯებით დაუბეგრავათ, და ოსმალეთს მიეცემა უფლება ისარგებლოს ბათომის ნავთსადგურით სპეციალური ხარჯების გადაუხდელად.

ამ მუხლის ცხოვრებაში გასატარებლად, ამ ხელშეკრულების ხელის მოწერის შემდეგ დაუყონებლივ, შესდგება კომისია ორივე დაინტერესებულ მხარეთა წარმომადგენელთაგან.“

აჭარის სტატუსი 1995 წლის კონსტიტუციის მიხედვით

108. 1995 წლის 24 აგვისტოს, საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირის სსრკ) დაშლიდან ოთხი წლის შემდეგ, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი ონსტიტუცია, რომლის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად:

„საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობა განისაზღვრება კონსტიტუციური კანონით უფლებამოსილებათა გამიჯვნის პრინციპის საფუძველზე ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე საქართველოს იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ.“

109. კონსტიტუციაში ცვლილება შეიტანა 2000 წლის 20 აპრილის კონსტიტუციურმა კანონმა, რომელმაც ტერმინი „აჭარა“ შეცვალა „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკით“ და კონსტიტუციის მე-3 მუხლს დაუმატა მე-3 პუნქტი:

„აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი განისაზღვრება საქართველოს კონსტიტუციური კანონით „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ“.

2002 წლის 10 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კონსტიტუციური კანონი, რომელიც შეიცავდა მსგავს ცვლილებებსა და დამატებებს აფხაზეთთან მიმართებაში. პარლამენტს არ მიუღია რაიმე მსგავსი დებულება ცხინვალის რეგიონთან (ყოფილი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რესპუბლიკა“) მიმართებაში.

110. ხსენებული კონსტიტუციური კანონი, რომელიც განსაზღვრავს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსს (იხ. კონსტიტუციის მე-3 მუხლი), ჯერ არ არის მიღებული.

გ. პრეზიდენტის შეწყალება

1. კონსტიტუცია

111. კონსტიტუციის 73-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტის შესაბამისად: „საქართველოს პრეზიდენტი ... შეიწყალებს მსჯავრდებულთ; ...“

2. პრეზიდენტის №319 ბრძანებულება მსჯავრდებულთა შეწყალების გამოყენების წესის შესახებ

112. 1998 წლის 13 მაისის მსჯავრდებულთა შეწყალების გამოყენების წესის შესახებ №319 ბრძანებულების შესაბამისი დებულებების თანახმად:

1-ლი მუხლი

„საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტის შესაბამისად საქართველოს პრეზიდენტი შეიწყალებს მსჯავრდებულთ. ამ უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით საქართველოს პრეზიდენტი წინასწარ განიხილავს საქართველოს სასამართლოების მიერ მსჯავრდებულთა შეწყალების თხოვნას, ... საქართველოს პარლამენტის წევრების, ცალკეული პირების, პირთა ჯგუფების, ორგანიზაციებისა და უწყებების შუამდგომლობებს მსჯავრდებულთა შეწყალების თაობაზე; თხოვნას მატერიალური ზარალის შემდგომი ანაზღაურებისაგან გათავისუფლების შესახებ, რომლის გადახდევინებაც ამ პირებს დაკისრებული აქვთ საქართველოს სასამართლოს განაჩენით სახელმწიფო საწარმოთა, დაწესებულებათა და ორგანიზაციათა სასარგებლოდ.

მსჯავრდებულთა შეწყალება ხორციელდება მათი პირადი თხოვნის საფუძველზე, თუ ისინი თავს ცნობენ დამნაშავედ და ინანიებენ დანაშაულს.“

მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტი

„მსჯავრდებულთა შეწყალების თხოვნასა და შუამდგომლობას საქართველოს პრეზიდენტისათვის წარდგენამდე განიხილავს შეწყალების საკითხთა კომისია.

კომისია იქმნება ... პრეზიდენტის სახელზე შემოსულ შეწყალების შესახებ თხოვნათა, აღძრულ შუამდგომლობათა და წარდგინებათა წინასწარი განხილვისა და მსჯავრდებულთა შეწყალების შესახებ პრეზიდენტისათვის წინადადებათა წარდგენის მიზნით. კომისიის ამ წინადადებებს განიხილავს საქართველოს პრეზიდენტი და იღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას.“

მე-7 მუხლი

„მსჯავრდებულთათვის შეწყალების შეფარდებისას შეიძლება გამოყენებული იქნეს:

ა) ძირითადი ან დამატებითი სასჯელისაგან სრული გათავისუფლება ნასამართლობის მოხსნით ან უამისოდ;

ბ) ძირითადი ან დამატებითი სასჯელისაგან ნაწილობრივი გათავისუფლება - სასჯელის ვადის შემცირება;

გ) სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფრო მსუბუქი სასჯელით შეცვლა;

დ) სასამართლოს განაჩენით დაკისრებული მატერიალური ზარალის შემდგომი ანაზღაურებისაგან სრული ან ნაწილობრივი გათავისუფლება.“

მე-9 მუხლი

„შეწყალება არ გამოიყენება იმ მსჯავრდებულის მიმართ:

ა) რომელსაც მსჯავრი დაედო მძიმე დანაშაულისათვის, მისჯილი აქვს 5 წელზე მეტი და მოხდილი არა აქვს სასჯელის ნახევარი მაინც;

ბ) რომელიც პირველადაა მსჯავრდებული 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით და მოხდილი არა აქვს ამ სასჯელის 1/3 მაინც. ...

ვ) რომელიც სასჯელის მოხდის ადგილიდან უარყოფითად ხასიათდება, ცნობილია რეჟიმის ბოროტ დამრღვევად; ... ასეთ მსჯავრდებულთა შეწყალების თხოვნას მხოლოდ იმ შემთხვევაში განიხილავს შეწყალების საკითხთა კომისია, თუ არის რაიმე განსაკუთრებული გარემოება.“

მე-10 მუხლი

„შეწყალების საკითხთა კომისიაზე განხილვამდე ... შეწყალების თხოვნა დასკვნისათვის სასჯელთა აღსრულების დაწესებულებებიდან შემოსულ მასალებთან ერთად ეგზავნებათ საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, პროკურატურასა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს.

შეწყალების საკითხთა კომისიაზე განხილვამდე მატერიალური ზარალის შემდგომი ანაზღაურებისაგან გათავისუფლების შესახებ თხოვნა თანდართულ მასალებთან ერთად ეგზავნებათ საქართველოს უზენაეს სასამართლოსა და ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოებს, აგრეთვე, საჭიროებისამებრ, დაზარალებულ იურიდიულ პირებს.

აღნიშნულმა ორგანოებმა თავიანთი დასკვნები, ხოლო დაზარალებულმა იურიდიულმა პირებმა თავიანთი მოსაზრებანი შეწყალების საკითხთა კომისიას უნდა წარუდგინონ ორ კვირაში.“

113. საქართველოს პრეზიდენტის 2002 წლის 4 ოქტომბრის №426 ბრძანებულებით ზემოხსენებულ №319 ბრძანებულებას დაემატა მე-10.1 მუხლი, რომლის შესაბამისად:

„საქართველოს პრეზიდენტი ულებამოსილია საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტის საფუძველზე შეიწყალოს მსჯავრდებული ამ ბრძანებულებით დადგენილ დამატებით მოთხოვნათა გარეშე.“

3. სხვა კოდექსების შესაბამისი დებულებები

114. 2000 წლის 1 იანვარს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის ძალაში შესვლამდე ადმინისტრაციულ დავებს არეგულირებდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XIX თავის 360-ე მუხლი:

„სარჩელი შეტანილი უნდა იქნეს იმ სასამართლოებში, რომელთა სამოქმედო ტერიტორიაზეც მდებარეობს სადავო აქტის მიმღები ორგანო.“

115. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

მე-6 მუხლის 1-ლი (ა) პუნქტი

„საოლქო სასამართლოები პირველი ინსტანციის წესით განიხილავენ სარჩელს საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების კანონიერების თაობაზე...“

29-ე მუხლი

„სარჩელის წარდგენა სასამართლოში აჩერებს გასაჩივრებული ადმინისტრაციული აქტის მოქმედებას.“

დ. პარლამენტის დასკვნა

116. კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

56-ე მუხლის 1-ლი და მე-2 პუნქტები

„1. საკანონმდებლო საკითხების წინასწარი მომზადების, გადაწყვეტილებათა შესრულებისათვის ხელის შეწყობის, პარლამენტის მიერ მის წინაშე ანგარიშვალდებული ორგანოების და მთავრობის საქმიანობის კონტროლის მიზნით პარლამენტში მისი უფლებამოსილების ვადით იქმნება კომიტეტები.

2. კონსტიტუციითა და რეგლამენტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, აგრეთვე დეპუტატთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის მოთხოვნით პარლამენტში იქმნება საგამოძიებო ან სხვა დროებითი კომისიები. საპარლამენტო უმრავლესობის წარმომადგენლობა დროებით კომისიაში არ უნდა აღემატებოდეს კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარს.“

42-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი

„ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.“

117. ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 მუხლის (რომელშიც ცვლილება შევიდა 2001 წლის 2 მარტს) თანახმად,

„1. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ბათილად უნდა გამოცხადდეს, თუ:

ა) გამოცემულია არაუფლებამოსილი ორგანოს ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ;

ბ) მისი შესრულება გამოიწვევს დანაშაულს;

გ) მისი შესრულება შეუძლებელია ფაქტობრივი მიზეზის გამო;

დ) იგი ეწინააღმდეგება კანონს ან არსებითად დარღვეულია მისი მომზადების ან გამოცემის კანონდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები.

2. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მომზადების ან გამოცემის წესის არსებით დარღვევად ჩაითვლება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა ... კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული წარმოების სახის დარღვევით ანდა კანონის ისეთი დარღვევა, რომლის არარსებობის შემთხვევაში მოცემულ საკითხზე მიღებული იქნებოდა სხვაგვარი გადაწყვეტილება.

3. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს ბათილად აცხადებს მისი გამომცემი ადმინისტრაციული ორგანო, ხოლო საჩივრის ან სარჩელის წარდგენის შემთხვევაში - ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანო ან სასამართლო.“

118. 1999 წლის 15 მაისამდე მოქმედი სისხლის სამართლის ძველი საპროცესო კოდექსის 257-ე მუხლის თანახმად:

„როდესაც სასამართლო განხილვის დროს დადგინდება გარემოებანი იმის შესახებ, რომ დანაშაული ჩადენილია პირის მიერ, რომელიც სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემული არ არის, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება ამ პირის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის შესახებ და აგზავნის ამ განჩინებას წინასწარი გამოძიების ან მოკვლევის საწარმოებლად.“

119. სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსის (ძალაში შევიდა 1999 წლის 15 მაისს) შესაბამისი დებულებების მიხედვით:

539-ე მუხლი

„განაჩენი და სხვა სასამართლო გადაწყვეტილება უსაფუძვლოა და გასაუქმებელი ან შესაცვლელია, თუ:

ა) განსასჯელის დამნაშავედ ცნობის შესახებ სასამართლოს დასკვნა არ გამომდინარეობს საქმეზე შეკრებილ მტკიცებულებათა ერთობლიობიდან;

ბ) არ აღმოფხვრილა მტკიცებულებებს შორის წინააღმდეგობა, რაც ეჭვქვეშ აყენებს სასამართლო დასკვნებს;

გ) სასამართლოს არ გაუთვალისწინებია საქმის გადასაწყვეტად არსებითი მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებანი;

დ) დასკვნების დასასაბუთებლად სასამართლომ გამოიყენა მტკიცებულებები, რომლებიც დაუშვებელია ან საქმეს არ ეხება;

ე) წინააღმდეგობრივ მტკიცებულებათა არსებობისას სასამართლომ დაუსაბუთებლად უარყო ერთი და მიიღო მეორე მტკიცებულება;

ვ) სასამართლომ ეჭვი არ განმარტა მსჯავრდებულის სასარგებლოდ.“

593-ე მუხლი

„1. განაჩენი ... შეიძლება გაუქმდეს მთლიანად ან ნაწილობრივ, თუ არსებობს ფაქტობრივი ან სამართლებრივი ხასიათის ახლად აღმოჩენილი და ახლად გამოვლენილი გარემოებანი.

2. ახლად აღმოჩენილია ფაქტობრივი გარემოებანი, რომლებითაც შეპირობებულია უკანონო ან დაუსაბუთებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გადასინჯვა. ასეთ გარემოებებს მიეკუთვნება:

ა) როცა სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით დადგენილია, რომ ყალბია მოწმის ჩვენება ან ექსპერტის დასკვნა, აგრეთვე ყალბია სხვა მტკიცებულება, რომელიც საფუძვლად დაედო განაჩენს ან განჩინებას;

ბ) როცა კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენით დადგენილია მოსამართლის, მოკვლევის, გამომძიებლის ან პროკურორის დანაშაულებრივი ქმედება, რომელიც მის მიერ ჩადენილი იყო ამ საქმის განხილვის დროს;

გ) სხვა გარემოება, რომელიც განაჩენის ან განჩინების გამოტანის დროს სასამართლოსათვის ცნობილი არ იყო ... ამტკიცებს მსჯავრდებულის უდანაშაულობას ან ... აგრეთვე ამტკიცებს გამართლებულის ... ბრალეულობას...;

დ) გარემოებანი, რომლებიც მოწმობენ ... იმ მტკიცებულებათა დაუშვებლობას, რომლებიც საფუძვლად დაედო განაჩენს.“

ე. სამართალწარმოება საქართველოს უზენაეს სასამართლოში და გამართლება

120. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ 1999 წლის 12 მაისის ორგანული კანონის მე-9 მუხლი ადგენს უზენაესი სასამართლოს სხვადასხვა პალატის, მათ შორის, სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის, იურისდიქციას:

„უზენაესი სასამართლოს პალატა არის საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, რომელიც საპროცესო კანონით დადგენილი წესით განიხილავს საკასაციო საჩივრებს საქართველოს რაიონული (საქალაქო), საოლქო, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოების და უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე.“

121. სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

28-ე მუხლის (ა) პუნქტი

„სისხლის სამართლის საქმე არ შეიძლება აღიძრას, ხოლო აღძრული უნდა შეწყდეს, თუ არ არსებობს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედება.“ 602-ე მუხლის მე-2 პუნქტი „განაჩენი აღსასრულებლად მიიქცევა მისი კანონიერ ძალაში შესვლის დღიდან არაუგვიანეს 7 დღე-ღამისა.“

604-ე მუხლი

„1. განაჩენის, განჩინებისა თუ დადგენილების აღსასრულებლად მიქცევა ევალება ამ გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოს. განაჩენის აღსრულების შესახებ განკარგულებას მოსამართლე ან სასამართლოს თავმჯდომარე განაჩენის ასლთან ერთად უგზავნის იმ ორგანოს, რომელსაც ევალება განაჩენის აღსრულება. ...

2. განაჩენის აღმსრულებელი ორგანო დაუყოვნებლივ აცნობებს განაჩენის დამდგენ სასამართლოს აღსრულების შესახებ.“

ვ. პატიმრობის ადგილი

122. პატიმრობის შესახებ 1999 წლის 22 ივლისის კანონის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტების თანახმად:

„სასამართლოს განაჩენით განსაზღვრულ თავისუფლების აღკვეთას აღასრულებენ იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დაწესებულებები.

...

საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედი სასჯელაღსრულების დაწესებულებებია:

ა) საერთო რეჟიმის დაწესებულება;
ბ) მკაცრი რეჟიმის დაწესებულება;
გ) საპყრობილე.“

I. პირველადი პრეტენზიები იმასთან დაკავშირებით, რომ არ იქნა ამოწურული შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებები

1. მხარეთა არგუმენტაცია

123. მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს სთხოვა, განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოეცხადებინა, რადგან ადგილი ჰქონდა კონვენციის 35-ე მუხლით გათვალისწინებული, შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის, ვალდებულების დარღვევას. აღნიშნა რა, რომ კონვენციით დადგენილი დაცვის მექანიზმი არის სუბსიდიარული ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნულ სისტემებთან მიმართებაში (საქმე Handyside v. the United Kingdom, 1976 წლის 7 დეკემბრის განაჩენი, სერია A№24, გვ.22, პუნქტი 48), ადვოკატი ამტკიცებდა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც წინამდებარე განაცხადი დაშვებული იქნა არსებით განხილვაზე, არღვევდა საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული სუბსიდიარობის პრინციპს. მთავრობის ადვოკატმა მიუთითა, რომ მთავრობას 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნა არ გადაუცია სასამართლოსთვის ამ უკანასკნელის მიერ განმცხადებლის პრეტენზიების დაშვებადობის საკითხის განხილვამდე. ადვოკატის არგუმენტაციის მიხედვით, ამ ფაქტმა ხელი შეუშალა სასამართლოს, მიეღო დასაბუთებული გადაწყვეტილება დაშვებადობის საკითხთან დაკავშირებით.

124. მთავრობის ადვოკატის თქმით, საქართველოს პარლამენტის საგამოძიებო კომისიამ აღმოაჩინა მთელი რიგი ხარვეზებისა საქმის სამართალწარმოებისას, რომლის შედეგადაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 82-ე და მომდევნო პუნქტები). თუმცა მოპასუხე სახელმწიფოს ჯერ არ მიეცა კომისიის დასკვნის გათვალისწინებით ამ სიტუაციის გამოსწორების საშუალება თავის სამართლებრივ სისტემაში არსებულ საშუალებათა გამოყენებით (საქმე Retimag SA v. Federal Republic of Germany, 1961 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილება, №712/60, წელიწდეული 8, გვ. 29-42). მთავრობის ადვოკატის მტკიცებით, „როდესაც ეროვნული პარლამენტი იღებს გადაწყვეტილებას, გადასინჯოს კონკრეტული შიდა სამართლებრივი საქმე სასამართლო ხელისუფლების გადაწყვეტილებათა კანონიერების დადგენის მიზნით, არ შეიძლება ჩაითვალოს, რომ საქმე საბოლოოდ იქნა გადაწყვეტილი მოცემულ ქვეყანაში.“

მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს წარუდგინა პარლამენტის კომისიის დასკვნის მოკლე მიმოხილვა და სთხოვა, სათანადოდ შეეფასებინა მისი მნიშვნელობა საქმის განხილვისას. როგორც მთავრობის ადვოკატმა აღნიშნა, პარლამენტის კომისიამ წამოჭრა წინადადება აღმოჩენილი ხარვეზების გამო განმცხადებლის საქმეზე სასამართლო პროცესის განახლებასთან დაკავშირებით. ამასთანავე, ჯერ უნდა ამოწურულიყო კანონით გათვალისწინებული დაცვის საშუალებები (იხ. წინამდებარე განაჩენის 88-ე პუნქტი). მთავრობის ადვოკატის მტკიცებით, კომისიის აღნიშნულმა დასკვნამ ცხადყო, რომ განმცხადებელმა არ შეასრულა შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის ვალდებულება კონვენციის 35-ე მუხლის შესაბამისად, რის შედეგადაც მისი პრეტენზიები დაუშვებელი იყო.

125. ამის პასუხად განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ პარლამენტის კომისიის დასკვნას არ ჰქონდა რაიმე სამართლებრივი შედეგი ქვეყნის შიდა სისტემაში. მან სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ დასკვნას ხელს აწერდა მხოლოდ კომისიის თავმჯდომარე, მაშინ, როდესაც, პარლამენტის რეგლამენტის თანახმად, დოკუმენტის ნამდვილობისათვის ასევე სავალდებულო იყო სხვა წევრების ხელმოწერაც. ამასთანავე, განმცხადებლის მტკიცებით, კომისიის თავმჯდომარე იყო პარლამენტის წევრი, რომელიც არჩეული იქნა ბ-ნი ასლან აბაშიძის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურის, პოლიტიკური პარტიიდან.

2. შეფასება სასამართლოს მიერ

126. მიუხედავად იმისა, რომ თხოვნა საქმის დაუშვებლად ცნობის თაობაზე მთავრობამ დაგვიანებით წარმოადგინა (სასამართლოს რეგლამენტის 55-ე მუხლი), სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმის განსაკუთრებული გარემოებებიდან გამომდინარე უნდა განიხილოს იგი.

127. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პარლამენტის ბიურომ საქართველოს პარლამენტის საგამოძიებო კომისიას მისცა მითითება, გამოეკვლია გარემოებები, რომლებშიც განმცხადებელი შეწყალებული იქნა პრეზიდენტის მიერ, თუმცა თავად განმცხადებელს არ გადაუდგამს რაიმე ნაბიჯები შეწყალების მისაღებად. კომისიამ საკუთარი ინიციატივით გააგრძელა სისხლის სამართალწარმოების მეორე ნაწილის - რომლის დროსაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა - განხილვაც. 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნაში კომისიამ ჩამოაყალიბა წინადადება საქმის განახლებისა და შემდგომი გამოძიების მიზნით მოკვლევის ორგანოებისათვის მისი გადაცემის შესახებ (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 72-88).

სასამართლო იმეორებს, რომ შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის წესი განმცხადებელს ავალდებულებს, ამოწუროს დაცვის ჩვეულებრივი საშუალებები, რომლებიც არსებობს ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში და საკმარისია სავარაუდო დარღვევათა გამოსასწორებლად. ეს საშუალებები უნდა არსებობდეს არა მარტო თეორიულად, არამედ პრაქტიკაშიც, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი არ იქნება საკმარისად ხელმისაწვდომი და ქმედითი. არ არსებობს ვალდებულება, რომელიც მოითხოვს არაადეკვატური ან არაეფექტური დაცვის საშუალების გამოყენებას (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Akdivar and Others v. Turkey“, 1996 წლის 16 სექტემბრის განაჩენი, მოხსენებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე 1996-IV, გვ. 1210, პუნქტი 67; და საქმე „Andronicou and Constantinou v. Cyprus“, 1997 წლის 9 ოქტომბრის განაჩენი, მოხსენებები 1997-VI, გვ. 2094-95, პუნქტი 159).

ამგვარად, დაცვის განსაკუთრებული პროცედურული საშუალებები, რომლებიც არ აკმაყოფილებს „ხელმისაწვდომობისა“და „ქმედითობის“ მოთხოვნებს, არ წარმოადგენს საშუალებებს, რომელთა ამოწურვა სავალდებულოა კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის მიზნებისათვის (იხ., mutatis mutandis, საქმე „Kiiskinen v. Finland“ (dec.), № 26323/95, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, 1999-V; და საქმე „Moya Alvarez v. Spain“ (დეც.), №44677/98, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, 1999-VIII).

128. სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამართლებრივი სისტემის მიხედვით, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის დასკვნა სასამართლო გადაწყვეტილების შესახებ არ იწვევს გადაწყვეტილების გაუქმებასა თუ გადასინჯვას. უფრო მეტიც, პროკურატურის ორგანოებს შეუძლიათ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა იმ საკითხებთან მიმართებაში, რომლებიც მათ გადაეცათ. წინამდებარე საქმეში 2003 წლის 25 მარტს, სამოქალაქო მხარის მიერ საქმის განახლების შესახებ თხოვნის შემდეგ, საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ დაადგინა, რომ პარლამენტის კომისიის 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნა არ წარმოადგენდა ახლად აღმოჩენილ ფაქტობრივ ან სამართლებრივ გარემოებას, რომელიც ქმნიდა განმცხადებლის საქმის განახლების საფუძველს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 89-ე პუნქტი).

ვინაიდან პარლამენტის კომისიის დასკვნამ არ განაპირობა იმ სამართალწარმოების გადასინჯვა, რომლის შედეგადაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე პუნქტი), მთავრობას არ შეუძლია იმის მტკიცება, რომ ხსენებული სისხლის სამართალწარმოება კვლავ მიმდინარეობს ქვეყნის სასამართლოებში ან რომ განმცხადებლის მიერ ევროპული სასამართლოსათვის მიმართვა ნაადრევი იყო.

ამგვარი გარემოებების არსებობისას სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ არის აუცილებელი იმის განხილვა, დასკვნა დადგენილი წესით იქნა თუ არა საგამოძიებო კომისიის სხვა წევრების მიერ დამტკიცებული.

129. ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლო აღნიშნავს, რომ კანონის უზენაესობის პრინციპი და სამართლიანი სასამართლო პროცესის ცნება, რასაც ითვალისწინებს მე-6 მუხლი, გამორიცხავს საკანონმდებლო ხელისუფლების მხრიდან სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობაში რაიმე ჩარევას, რომელიც მიზნად ისახავს დავის სასამართლო წესით განხილვაზე ზემოქმედებას (საქმე „Stran Greek Refineries and Stratis Andreadis v. Greece“, 1994 წლის 9 დეკემბრის განაჩენი, სერია A № 301-B, გვ. 82, 49-ე პუნქტი). შესაბამისად, სასამართლო უაღრესად შეშფოთდება, თუ ხელშემკვრელი მხარის კანონმდებლობა ან არსებული პრაქტიკა არასასამართლო ხელისუფლებას (მიუხედავად იმისა, რამდენად კანონიერია იგი) მისცემს უფლებამოსილებას, ჩაერიოს საქმის სასამართლო წესით განხილვაში ან სასამართლოს დასკვნები ეჭვქვეშ დააყენოს (mutatis mutandis, საქმე „Cooper v. the United Kingdom“ [GC], № 48843/99, 130-ე პუნქტი, 2003 წლის 16 დეკემბერი).

130. განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენი საბოლოო იყო. შესაბამისად, მე-7 ოქმის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის დებულებების ხელყოფის გარეშე, სამართლებრივი გამჭვირვალობის პრინციპმა - რაც კანონის უზენაესობის ერთ-ერთი ძირითადი ასპექტია - გამორიცხა არასასამართლო ხელისუფლების ყოველგვარი მცდელობა, ხსენებული გადაწყვეტილება ეჭვქვეშ დაეყენებინა ან ხელი შეეშალა მისი აღსრულებისათვის (mutatis mutandis, საქმე „Brumarescu v. Romania“ [GC], № 28342/95, 61-ე და 62-ე პუნქტები, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია 1999-VII; საქმე „Ryabykh v. Russia“, № 52854/99, 51-ე და 52-ე პუნქტები, 2003 წლის 24 ივლისი).

131. ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო უარყოფს პირველად პრეტენზიას იმასთან დაკავშირებით, რომ არ იქნა ამოწურული შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებები.

II. მოპასუხე სახელმწიფოს იურისდიქცია და პასუხისმგებლობა კონვენციის 1-ლი მუხლის შესაბამისად

132. 1-ლი მუხლის თანახმად:

„მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები, თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში, ყველასათვის უზრუნველყოფენ ამ კონვენციის I ნაწილში განსაზღვრულ უფლებებსა და თავისუფლებებს.“

1. მთავრობის არგუმენტაცია

133. მთავრობამ აღიარა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა წარმოადგენს საქართველოს განუყოფელ ნაწილს და რომ გასაჩივრებული საკითხები ხვდება საქართველოს სახელმწიფოს იურისდიქციაში. თუმცა მთავრობა არ შეეხო სიძნელეებს, რომლებსაც აწყდებოდა სახელმწიფოს ცენტრალური ხელისუფლება აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში იურისდიქციის განხორციელებისას.

134. წინასწარი მოსაზრების სახით, მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ არ შეატყობინა აჭარის ხელისუფლებას წინამდებარე საქმესთან დაკავშირებით გამართული სასამართლო სამართალწარმოების შესახებ. შესაბამისად, მიუხედავად განაცხადთან პირდაპირი კავშირისა, აჭარის ხელისუფლებას არ ჰქონდა შესაძლებლობა, ევროპის სასამართლოსათვის აეხსნა, თუ რატომ რჩებოდა განმცხადებელი პატიმრობაში.

შენიშნა რა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა ექვემდებარება საქართველოს კანონმდებლობას, მთავრობის ადვოკატმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქართველოს უზენაეს სასამართლოს ჰქონდა საკასაციო საჩივრის შედეგად აჭარის უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებათა გაუქმების უფლებამოსილება. მან განაცხადა, რომ ავტონომიურ რესპუბლიკაში ჯეროვნად ხორციელდებოდა საქართველოს კანონმდებლობა და რომ წინამდებარე საქმის გარდა, რომელსაც გააჩნდა პოლიტიკური ქვეტექსტი, არ არსებობდა რაიმე სახის პრობლემები ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის სასამართლო თანამშრომლობის სფეროში.

მთავრობის ადვოკატმა დაამატა, რომ დანარჩენი ორი ავტონომიური ერთეულისაგან (აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და ცხინვალის ოლქისაგან) განსხვავებით აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას არასოდეს გააჩნდა მისწრაფება სეპარატიზმისაკენ და ნებისმიერი მინიშნება იმასთან დაკავშირებით, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უარს იტყოდა ცენტრალური ხელისუფლების სასამართლო ორგანოებთან თანამშრომლობაზე, დაუსაბუთებელია. მთავრობის ადვოკატმა ასევე განაცხადა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ წარმოადგენდა სხვადასხვა სახელმწიფოებს შორის კონფლიქტის წყაროს და რომ სახელმწიფოს ცენტრალური ხელისუფლება მასზე სრულ იურისდიქციას ახორციელებდა.

2. განმცხადებლის არგუმენტაცია

135. ისევე, როგორც მთავრობამ, განმცხადებელმა განაცხადა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უდავოდ წარმოადგენდა საქართველოს ნაწილს, როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ იყო სეპარატისტული რეგიონი, რომ საქართველოს სახელმწიფო ახორციელებდა იქ იურისდიქციას და პასუხს აგებდა საერთაშორისო სასამართლოების წინაშე იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომლებიც წამოიჭრებოდა საქართველოს ყველა რეგიონში, მათ შორის, აჭარაში. განმცხადებელმა დაამატა, რომ ცენტრალურ ხელისუფლებას არ ჰქონდა რაიმე სირთულეები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში თავისი იურისდიქციის განხორციელებისას. მისი აზრით, საქართველოს უზენაესი სასამართლო ზოგადად წარმატებულ ზედამხედველობას ახორციელებდა აჭარის სასამართლოების საქმიანობაზე და მხოლოდ წინამდებარე საქმე წარმოადგენდა ამ წესიდან გამონაკლისს.

136. განმცხადებლის აზრით, ის ფაქტი, რომ მისი გამამართლებელი განაჩენის აღსრულება არ იქნა უზრუნველყოფილი ეროვნულ დონეზე, მიეწერება როგორც აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებას, ისე ცენტრალურ ხელისუფლებას (რომლის ქმედებები არ იყო საკმარისად ეფექტიანი) და საქართველოს პრეზიდენტს, რომელმაც არ შეასრულა სახელმწიფო გარანტის როლი. განმცხადებლის მტკიცებით, განაცხადი ეხებოდა არა იურისდიქციის ან პასუხისმგებლობის საკითხებს, არამედ იმას, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება ყველა ხელმისაწვდომი საშუალებით.

3. შეფასება სასამართლოს მიერ

(ა) „იურისდიქციის“ საკითხი

137. კონვენციის 1-ლი მუხლი მოითხოვს, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა „თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყონ კონვენციის I ნაწილში განსაზღვრული უფლებები და თავისუფლებები“. ხსენებული დებულებიდან გამომდინარე, წევრი სახელმწიფოები პასუხს აგებენ ნებისმიერი პირის დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების ნებისმიერ დარღვევაზე მათი „იურისდიქციის“ ან კომპეტენციის ფარგლებში დარღვევის ჩადენის დროს.

კონკრეტულ გამონაკლის შემთხვევებში იურისდიქცია მოიაზრება ისეთი არატერიტორიული ფაქტორების საფუძველზე, როგორიც არის: საჯარო ხელისუფლების ორგანოების ქმედებები, რომლებიც ხორციელდება საზღვარგარეთ სახელმწიფოს დიპლომატიური თუ საკონსულო წარმომადგენლების მიერ; პირთა დანაშაულებრივი ქმედებები, რომლებიც მიმართულია საზღვარგარეთ სახელმწიფოს ინტერესების ან მისი მოქალაქეების წინააღმდეგ; ქმედებები, რომლებიც ჩადენილია სახელმწიფო დროშით მფრინავი ხომალდის ბორტზე ან თვითმფრინავში, ან კოსმოსურ ხომალდზე, რომელიც იქ არის რეგისტრირებული, და განსაკუთრებით სერიოზული საერთაშორისო დანაშაულები (უნივერსალური იურისდიქცია).

თუმცა, ზოგადი წესის თანახმად, ცნება „იურისდიქცია“ კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობისათვის განხილული უნდა იქნეს, როგორც საერთაშორისო საჯარო სამართლის პოზიციის ამსახველი (საქმე „Gentilhomme and Others v. France“, № 48205/99, № 48207/99 და 48209/99 პუნქტი 20, 2002 წლის 14 მაისი; საქმე „Bankovic and Others v. Belgium and 16 Other Contracting States“ (dec.) [GC], № 52207/99, პუნქტები 59-61, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია 2001-XII). ხსენებული ცნება „უწინარესად“ თუ „არსებითად“ არის ტერიტორიული (იხ. ზემოხსენებული ბანკოვიჩის საქმე).

138. სახელმწიფოს ტერიტორიასთან ერთად, ტერიტორიული იურისდიქცია ვრცელდება ნებისმიერ იმ ტერიტორიაზე, რომელიც სავარაუდო დარღვევის ჩადენის მომენტში იმყოფება შესაბამისი სახელმწიფოს „სრული კონტროლის“ ქვეშ (საქმე „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზიები), 1995 წლის 23 მარტის განაჩენი, სერია A № 310), აშკარად ოკუპირებულ ტერიტორიებზე (საქმე „Cyprus v. Turkey“ [GC], № 25781/94, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-IV), გარდა იმ ტერიტორიებისა, რომლებიც ასეთი კონტროლის მიღმა ხვდება (იხ. ზემოხსენებული ბანკოვიჩის საქმე).

139. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უდავოდ წარმოადგენს საქართველოს ტერიტორიის განუყოფელ ნაწილს და ექვემდებარება მის კომპეტენციასა და კონტროლს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არსებობს კომპეტენციის პრეზუმფცია. სასამართლომ ახლა უნდა განსაზღვროს, არსებობს თუ არა საფუძვლიანი მტკიცებულება ამ პრეზუმფციის უარსაყოფად.

140. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო, უპირველეს ყოვლისა, აღნიშნავს, რომ საქართველომ კონვენციის რატიფიცირება მოახდინა მთელ ტერიტორიასთან მიმართებაში. გარდა ამისა, აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას არ გააჩნია სეპარატისტული მისწრაფებები და მის ტერიტორიაზე არც ერთი სხვა სახელმწიფო არ ახორციელებს სრულ ქმედით კონტროლს (იხ. საპირისპირო კონტექსტში საქმე „Ilascu, Lesco, Ivantoc and Petrov-Popa v. Moldova and the Russian Federation“ [GC], № 48787/99, 2001 წლის 4 ივლისის გადაწყვეტილება; და ზემოხსენებული საქმე „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზიები)). კონვენციის რატიფიცირებისას საქართველოს არ გაუკეთებია რაიმე კონკრეტული დათქმა კონვენციის 57-ე მუხლის შესაბამისად აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან ან ამ ტერიტორიაზე საკუთარი იურისდიქციის განხორციელებასთან დაკავშირებულ სიძნელეებთან მიმართებაში. ასეთ დათქმას ნებისმიერ შემთხვევაში არ ექნებოდა ძალა, რადგან პრეცედენტული სამართალი გამორიცხავს ტერიტორიულ გამონაკლისებს (საქმე „Matthews v. the United Kingdom“ [GC], № 24833/94, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-1999-I, პუნქტი 29), გარდა იმ შემთხვევებისა, რომლებიც მითითებულია კონვენციის 56-ე მუხლის 1-ლ პუნქტში (დამოკიდებული ტერიტორიები).

141. 1969 წლის 22 ნოემბრის ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენციისაგან (28-ე მუხლი) განსხვავებით, ევროპული კონვენცია არ შეიცავს „ფედერალურ მუხლს“. ეს მუხლი ზღუდავს ფედერალური სახელმწიფოს ვალდებულებებს იმ შემთხვევებთან მიმართებაში, რომლებსაც ადგილი აქვს სახელმწიფოს იმ ტერიტორიაზე, ფედერაციის ნაწილს რომ შეადგენს. გარდა ამისა, გამომდინარე იმ ფაქტიდან, რომ საქართველო არ არის ფედერალური სახელმწიფო, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ წარმოადგენს ფედერაციის ნაწილს. ეს არის ერთეული, რომელსაც, სხვა ერთეულების (აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა და, 1991 წლამდე, სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რეგიონი) მსგავსად, უნდა ჰქონდეს ავტონომიის სტატუსი (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 108-110), რაც სულ სხვა შემთხვევაა. გარდა ამისა, იმ შემთხვევაშიც კი, ევროპულ კონვენციაში რომ ყოფილიყო ამერიკული კონვენციის 28-ე მუხლის ანალოგიური შინაარსის მქონე ფედერალური მუხლი (რაც შეუძლებელია პრაქტიკაში), დაუშვებელი იქნებოდა მისი ინტერპრეტირება იმგვარად, რომ გაეთავისუფლებინა ფედერალური სახელმწიფო სრული პასუხისმგებლობისაგან, რადგან ეს მუხლი მოითხოვს ფედერალური სახელმწიფოსაგან, „დაუყოვნებლივ მიიღოს სათანადო ზომები კონსტიტუციის შესაბამისად..., რათა [სახელმწიფოებმა, რომლებიც შეადგენენ ფედერაციის ნაწილს,] შეძლონ შესაბამისი დებულებების მიღება კონვენციის განხორცილების მიზნით“.

142. ამგვარად, 139-ე პუნქტში მითითებული პრეზუმფცია მართებულია. მართლაც, სამართლებრივი პოლიტიკის მოტივებიდან (წევრ სახელმწიფოებს შორის თანასწორობის შენარჩუნების საჭიროება და კონვენციის ეფექტიანობის უზრუნველყოფა) გამომდინარე, სხვაგვარად არც შეიძლებოდა ყოფილიყო. მაგრამ პრეზუმფციის შემთხვევაში კონვენციის გამოყენება შეიძლებოდა არჩევანისამებრ შეზღუდულიყო მხოლოდ ამა თუ იმ წევრი სახელმწიფოების ტერიტორიის ნაწილებში. ეს ადამიანის უფლებათა ქმედითი დაცვის ცნებას - კონვენციის დასაყრდენს - მნიშვნელობას დაუკარგავდა და, ამავე დროს, წარმოშობდა დისკრიმინაციის შესაძლებლობას წევრ სახელმწიფოებს (ანუ იმ სახელმწიფოებს, რომლებმაც აღიარეს კონვენციის გამოყენება მთელ თავის ტერიტორიაზე, და რომლებმაც არ აღიარეს) შორის.

143. ამიტომ სასამართლო ადგენს, რომ განხილული ფაქტები, რომელთა საფუძველზეც ადგილი აქვს კონვენციის დარღვევის მტკიცებას, შედის საქართველოს სახელმწიფოს „იურისდიქციაში“ (საქმე „Bertrand Russell Peace Foundation Ltd v. the United Kingdom“, კომისიის 1978 წლის 2 მაისის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები (Dღ) 14, გვ. 117 და 124) კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით.

(ბ) შემხებლობისა და პასუხისმგებლობის საკითხები

144. წინამდებარე განაცხადი განსხვავდება იმ საქმეებისაგან, რომლებიც სასამართლოს წინაშე წარდგენილა კონვენციის 1-ლ მუხლთან დაკავშირებით. აღნიშნულ საქმეებში შემხებლობისა და პასუხისმგებლობის ცნებები განხილული იყო ერთად და მოიცავდა მხოლოდ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას კონვენციის შესაბამისად, თუ სავარაუდო დარღვევა მასთან შემხებლობაში იყო (იხ. ზემოხსენებული საქმეები „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზიები), გვ. 20-22, პუნქტები 52-56 და „Cyprus v. Turkey“, გვ. 260-262, პუნქტები 75-81).

ზემოხსენებულ საქმეებში სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის სავარაუდო დარღვევის ჩადენამ კონვენციის ხელისმომწერი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე არ შეიძლება წარმოშვას სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, როდესაც შესაბამისი ტერიტორია სხვა სახელმწიფოს რეალური კონტროლის ქვეშ იმყოფება (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზიები), გვ. 23-24, პუნქტი 62). სრულიად განსხვავებული ვითარებაა წინამდებარე საქმეში: საქართველოს გარდა არც ერთი სახელმწიფო არ ახორციელებდა კონტროლს - და, შესაბამისად, არ გააჩნდა იურისდიქცია - აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაზე. სასამართლოს წინაშე არ ყოფილა წარმოდგენილი არანაირი სხვა მოსაზრება (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 132-136). წინამდებარე განაცხადი განსხვავდება ასევე ბანკოვიჩის საქმისაგან, რომელიც, თავის მხრივ, გამოირჩეოდა წინა ორი საქმისაგან იმით, რომ მოპასუხე სახელმწიფოები: კონვენციის წევრი სახელმწიფოები და ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის („NATO“) წევრები - არ ახორცილებდნენ „სრულ კონტროლს“ შესაბამის ტერიტორიაზე. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკა, სახელმწიფო, რომელიც ახორციელებდა ასეთ კონტროლს, არ იყო კონვენციის მხარე.

145. წინამდებარე საქმეში განმცხადებელი არის პირი, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ გამართლებული იქნა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე პუნქტი), მაინც რჩება აჭარის ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების პატიმრობაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 59-ე პუნქტი). მიაწერს რა თავის ხანგრძლივ პატიმრობას ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების თვითნებობას, განმცხადებელი ასევე ჩივის, რომ ცენტრალური ხელისუფლების მიერ მისი გათავისუფლების უზრუნველყოფის მიზნით განხორციელებულ ღონისძიებებს არ ჰქონია რაიმე ეფექტი.

როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, ცენტრალურმა ხელისუფლებამ გამამართლებელი განაჩენის სისრულეში მოყვანის მიზნით მიიღო ქვეყნის კანონდებლობით გათვალისწინებული ყველა პროცესუალური ზომა, ყველა ღონე იხმარა დავის პოლიტიკური გზით მოსაგვარებლად და არაერთხელ მოუწოდა აჭარის ხელისუფლებას, გაეთავისუფლებინა განმცხადებელი, რასაც არანაირი შედეგი არ მოჰყოლია (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 60-69). აქედან გამომდინარე, სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ, ეროვნული სამართლებრივი სისტემის თანახმად, განმცხადებლის მიერ გასაჩივრებული საკითხები პირდაპირ შემხებლობაში იყო აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებასთან.

146. თუმცა უნდა გავიმეოროთ, რომ, კონვენციის მიზნებიდან გამომდინარე, ერთადერთი საკითხი, რომელიც ამ შემთხვევაში შესაძლოა დადგეს, არის სახელმწიფოს საერთაშორისო პასუხისმგებლობა, მიუხედავად ეროვნული ხელისუფლების ორგანოსი, რომელთან შემხებლობაშიც მოიაზრება კონვენციის დარღვევა (იხ. mutatis mutandis, საქმე „Foti and Others v. Italy“, 1982 წლის 10 დეკემბრის განაჩენი, სერია A № 56, გვ. 21, პუნქტი 63; საქმე „Zimmermann and Steiner v. Switzerland“, 1983 წლის 13 ივლისის განაჩენი, სერია A № 66, გვ. 13, პუნქტი 32; და საქმე „Lingens v. Austria“, 1986 წლის 8 ივლისის განაჩენი, სერია A № 103, გვ. 28, პუნქტი 46).

მართალია, შესაძლებელია დავუშვათ, რომ სახელმწიფოები თავიანთი ტერიტორიის რომელიმე ნაწილში შეიძლება წააწყდნენ სირთულეებს კონვენციით გარანტირებული უფლებების განხორციელებისას, თითოეული სახელმწიფო, რომელმაც მოახდინა კონვენციის რატიფიცირება, პასუხისმგებელია თავისი ეროვნული ტერიტორიის ფარგლებში მომხდარ მოვლენებზე.

დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ კონვენცია არა მხოლოდ ავალდებულებს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს უმაღლეს ხელისუფლებას, თავის მხრივ დაიცვას კონვენციით გარანტირებული უფლებები და თავისუფლებები, არამედ იგი ითვალისწინებს, რომ ხსენებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის უზრუნველყოფის მიზნით უმაღლესმა ხელისუფლებამ უნდა აღკვეთოს ან გამოასწოროს დაქვემდებარებულ დონეზე ჩადენილი დარღვევები (საქმე „Ireland v. the United Kingdom“, 1978 წლის 18 იანვრის განაჩენი, სერია A № 25, გვ. 90-91, პუნქტი 239). უმაღლეს ხელისუფლებას ეკისრება ვალდებულება, მოსთხოვოს დაქვემდებარებაში მყოფ ორგანოებს კონვენციის დაცვა და მას არ შეუძლია ამოეფაროს იმ არგუმენტს, რომ არ შეუძლია უფლებათა და თავისუფლებათა პატივისცემის უზრუნველყოფა (იქვე, გვ. 64, პუნქტი 159).

147. მიუხედავად საქართველოში სახელმწიფო მექანიზმის არაჯეროვანი ფუნქციონირებისა და საგანგებო სტატუსის მქონე ტერიტორიების არსებობისა, კანონმდებლობის შესაბამისად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა ექვემდებარება საქართველოს სახელმწიფოს კონტროლს. ურთიერთობა, რომელიც არსებობს აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებასა და ცენტრალურ მთავრობას შორის, იმგვარია, რომ მხოლოდ ამ უკანასკნელის მიერ დაკისრებულ ვალდებულებათა შეუსრულებლობას შეუძლია გამოიწვიოს კონვენციის დებულებათა განგრძობადი დარღვევის შესაძლებლობა ადგილობრივ დონეზე. კონვენციის 1-ლი მუხლის შესაბამისად, სახელმწიფოზე დაკისრებული ზოგადი ვალდებულება მოიცავს და მოითხოვს ისეთი ეროვნული სამართლებრივი სისტემის დანერგვას, რომელსაც შეუძლია სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ყველასათვის უზრუნველყოს კონვენციასთან შესაბამისობა. ეს დადასტურებულია იმ ფაქტით, რომ, პირველ რიგში, 1-ლი მუხლი არ გამორიცხავს კონვენციის მოქმედების სფეროდან წევრი სახელმწიფოების „იურისდიქციის“ რაიმე ნაწილს, და, მეორე რიგში, სწორედ მათი „იურისდიქციიდან“, როგორც მთლიანიდან, გამომდინარე (რაც, როგორც წესი, უპირატესად კონსტიტუციის საშუალებით ხორციელდება) წევრ სახელმწიფოებს მოეთხოვებათ კონვენციის დაცვა (საქმე „United Communist Party of Turkey and Others v. Turkey“, 1998 წლის 30 იანვრის განაჩენი, მოხსენებები 1998-I, გვ. 17-18, პუნქტი 29).

148. ტერიტორიული ერთეულის ხელისუფლების ორგანოები წარმოადგენენ საჯარო სამართლის დაწესებულებებს, რომლებიც ახორციელებენ კონსტიტუციითა და კანონდებლობით დაკისრებულ ფუნქციებს. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო იმეორებს, რომ საერთაშორისო სამართალში არ შეიძლება, მიჩნეული იქნეს, რომ გამოთქმა „სამთავრობო ორგანიზაცია“ მიუთითებს მხოლოდ სახელმწიფოს მთავრობაზე ან ცენტრალურ ორგანოებზე. როდესაც ძალაუფლება განაწილებულია დეცენტრალიზებული ხაზით, „სამთავრობო ორგანიზაცია“ გულისხმობს ხელისუფლების ნებისმიერ ეროვნულ ორგანოს, რომელიც ახორციელებს საჯარო ფუნქციებს. შესაბამისად, ხელისუფლების ასეთ ორგანოებს არ შეუძლიათ მიმართონ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს კონვენციის 34-ე მუხლის შესაბამისად (საქმე „Section de commune d'Antilly v. France“ (dec.), № 45129/98, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-1999-VIII; და საქმე Ayuntamiento de Mula v. Spain (dec.), № 55346/00 ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-I).

ხსენებული პრინციპები გვიჩვენებს, რომ წინამდებარე საქმეში აჭარის რეგიონული ხელისუფლება არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს არასამთავრობო ორგანიზაციად ან საერთო ინტერესების მქონე პირთა ჯგუფად კონვენციის 34-ე მუხლის მიზნებისათვის. შესაბამისად, მას არ აქვს უფლება, განაცხადი ან საჩივარი შეიტანოს ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების წინააღმდეგ.

149. ხსენებულიდან გამომდინარე სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ საქართველოს სახელმწიფოს უმაღლეს ხელისუფლებას ეკისრება მკაცრი პასუხისმგებლობა მის დაქვემდებარებაში მყოფი ორგანოების ქმედებებზე (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Ireland v. the United Kingdom“, გვ. 64, პუნქტი 159). პასუხისმგებლობა ეკისრება მხოლოდ თავად საქართველოს სახელმწიფოს - და არა ხელისუფლების ეროვნულ ორგანოს ან უწყებას. სწორედ ეს საკითხი დგას სასამართლოს წინაშე. სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის ხელისუფლების ეროვნული ორგანოებისა თუ სასამართლოების განსჯა, უწყებათაშორის დავებსა თუ შიდა პოლიტიკასთან დაკავშირებით მსჯელობა.

150. ამგვარად, სასამართლო ადგენს, რომ წინამდებარე ფაქტები, რომლებმაც წარმოშვა სავარაუდო დარღვევა, შედის საქართველოს „იურისდიქციაში“ კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით და, მიუხედავად იმისა, რომ ხსენებული საკითხები, ეროვნული სამართლებრივი სისტემის თანახმად, პირდაპირ შემხებლობაშია აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ადგილობრივ ორგანოებთან, კონვენციის შესაბამისად, წამოიჭრება მხოლოდ და მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი.

III. კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

151. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ პრეზიდენტის მიერ 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგ იგი იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის მსხვერპლი, და აცხადებდა, რომ 2001 წლის 29 იანვარს გამართლების შემდეგ მისი პატიმრობა თვითნებური იყო.

კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

„1. ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი უსაფრთხოების უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული წესის შესაბამისად:

ა) კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდგომ პირის კანონიერი დაპატიმრება;

...

გ) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს წინაშე წარდგენის მიზნით, თუ არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის გონივრული ეჭვი ან, როდესაც ეს გონივრულად მიჩნეულია აუცილებლად, პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან ჩადენის შემდგომ მისი გაქცევის თავიდან ასაცილებლად;

...“

ა. პატიმრობის პერიოდი 1999 წლის 1 ოქტომბერს პრეზიდენტის მიერ შეწყალების შემდეგ

1. მთავრობის არგუმენტაცია

152. არსებით განხილვაზე დაშვებადობის გადაწყვეტილების გამოცხადების შემდეგ წარმოდგენილ მიმოხილვებში (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-4 და მე-9 პუნქტები) მთავრობამ აღნიშნა, რომ პრეზიდენტის შეწყალება გასაჩივრდა ადმინისტრაციულ სასამართლოებში და აღსრულება შეჩერებული იქნა ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის შესაბამისად. სამართალწარმოება ადმინისტრაციულ სასამართლოებში დასრულდა 2000 წლის 11 ივლისს, როდესაც საბოლოო ინსტანციაში საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ უარყო საკასაციო საჩივარი, რომელშიც ბათუმის თამბაქოს კომბინატი ამტკიცებდა, რომ პრეზიდენტის განკარგულება შეწყალებასთან დაკავშირებით უკანონო იყო. ხსენებული განაჩენი იყო საბოლოო ეროვნული გადაწყვეტილება კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით და განმცხადებლის საჩივარი იმასთან დაკავშირებით, რომ იგი იმყოფებოდა უკანონო პატიმრობაში 1999 წლის 1-ლი ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე, არ აკმაყოფილებდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში განაცხადის შეტანის დადგენილ ვადას.

153. რაც შეეხება საჩივრის არსს, მთავრობამ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის პატიმრობა 1999 წლის 1 ოქტომბერსა და 11 დეკემბერს შორის სრულ შესაბამისობაში იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი (ა) პუნქტის მოთხოვნებთან. მიესაჯა რა აჭარის უმაღლესი სასამართლოს მიერ 1994 წლის 28 ნოემბერს რვა წლით თავისუფლების აღკვეთა, განმცხადებელი შეწყალებული იქნა საქართველოს პრეზიდენტის მიერ 1999 წლის 1 ოქტომბერს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 21-ე და 22-ე პუნქტები). პრეზიდენტის შეწყალების აქტი დაუყოვნებლივ იქნა გასაჩივრებული ბათუმის თამბაქოს კომბინატის მიერ აჭარის უმაღლეს სასამართლოში. ხსენებულმა საჩივარმა შეაჩერა შეწყალების აღსრულება ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის შესაბამისად (იხ. წინამდებარე განაჩენის 115-ე პუნქტი) და განმცხადებლის პატიმრობისათვის სამართლებრივ საფუძველს კვლავ 1994 წლის 28 ნოემბრის განაჩენი წარმოადგენდა. ვინაიდან სამართალწარმოება ადმინისტრაციულ სასამართლოებში დასრულდა სწორედ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2000 წლის 11 ივლისის განაჩენით, რომელმაც უარყო ბათუმის თამბაქოს კომბინატის საკასაციო საჩივარი ბოლო ინსტანციაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 29-ე პუნქტი), 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე განმცხადებლის პატიმრობის საფუძველი იყო 1994 წლის 28 ნოემბრის განაჩენი და ამიტომაც პატიმრობა შეესაბამება როგორც ეროვნულ კანონმდებლობას, ისე კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი (ა) პუნქტის მოთხოვნებს.

154. მთავრობის ადვოკატმა აღნიშნა, რომ, მისი აზრით, განმცხადებელი მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური მიზეზების გამო იქნა შეწყალებული. მისი აზრი დაემთხვა მთავრობის წარმომადგენლის აზრს იმის თაობაზე, რომ განმცხადებლის პატიმრობა ხსენებულ პერიოდში ეფუძნებოდა აჭარის უმაღლესი სასამართლოს 1994 წლის 28 ნოემბრის განაჩენს.

2. განმცხადებლის არგუმენტაცია

155. უპირველეს ყოვლისა, განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ მისი პატიმრობა 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან განაჩენის გამოტანის დღემდე წარმოადგენდა ერთ მთლიან პერიოდს და იგი უკანონოდ იმყოფებოდა პატიმრობაში. ამასთან დაკავშირებით განმცხადებელმა შენიშნა, რომ ადგილი არ ჰქონია მისი სტატუსის რაიმე შესამჩნევ ცვლილებას სისხლის სამართალწარმოების პირველ ეტაპზე დაპატიმრებასა და სამართალწარმოების მეორე ეტაპზე პატიმრობას შორის და ის მთლიანი პერიოდი, რომელიც მან გაატარა პატიმრობაში შეწყალების შემდეგ, ემსახურებოდა აჭარის ხელისუფლების იმავე პოლიტიკურ მიზნებს. აქედან გამომდინარე, განმცხადებელმა თხოვნით მიმართა სასამართლოს, მისი პატიმრობა 1999 წლის 1 ოქტომბრის შემდეგ მთლიანობაში განეხილა.

156. განმცხადებელმა დაამატა, რომ 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე პერიოდში არ არსებობდა რაიმე სამართლებრივი საფუძველი ან კანონიერი ბრძანება მისი ხანგრძლივი პატიმრობისათვის. განმცხადებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ, მისგან განსხვავებით, სხვა ორი მსჯავრდებული პატიმარი, რომლებიც შეიწყალა საქართველოს პრეზიდენტმა იმავე განკარგულებით (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 22), დაუყოვნებლივ იქნენ გათავისუფლებულნი.

157. განაცხადის არსებით განხილვაზე დაშვების შემდეგ და 2003 წლის 19 ნოემბერს გამართულ არსებით განხილვაზე სასამართლოსთვის წარდგენილ მიმოხილვებში განმცხადებელმა გამოთქვა პრეტენზია 1999 წლის დეკემბერში მის წინააღმდეგ აღძრულ გამოძიებასთან და მეორე სისხლის სამართალწარმოებისას პატიმრობასთან დაკავშირებით. კერძოდ, მან განაცხადა, რომ „არ არსებობდა ეჭვის არანაირი გონივრული საფუძველი“, რათა მისთვის მიეწერათ იმ კრიმინალური დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობა, რომელსაც ბ-ნი დავით ასანიძე ხელმძღვანელობდა. 2001წლის 29 იანვარს მისმა გამართლებამ ნათლად წარმოაჩინა, რომ მეორე სისხლის სამართალწარმოება აბსოლუტურად შეთხზული იყო და მისი პატიმრობაც ხსენებულ სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1- ლი პუნქტის მოთხოვნებს.

3. შეფასება სასამართლოს მიერ

158. დასაწყისში სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტის ნორმატიული გადაწყვეტილება წარმოადგენს ადმინისტრაციულ აქტს, რომელიც ექვემდებარება გადასინჯვას ადმინისტრაციულ სასამართლოებში (საქართველოს ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 მუხლი და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი - იხ. წინამდებარე განაჩენის 117-ე და 115-ე პუნქტები). გამომდინარე იმ ფაქტიდან, რომ 1999 წლის 1 ოქტომბერს გამოცემული შეწყალების აქტი დაუყოვნებლივ იქნა გასაჩივრებული ქვეყნის სასამართლოებში ბათუმის თამბაქოს კომბინატის მიერ, მისი აღსრულება შეჩერებული იქნა ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის შესაბამისად და შესაძლებელი გახდა მხოლოდ 2000 წლის 11 ივლისს, მას შემდეგ, რაც საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა ბოლო ინსტანციაში კომბინატის მიერ შეტანილი საკასაციო საჩივარი (იხ. წინამდებარე განაჩენის 29-ე პუნქტი). ამავე დროს, 1999 წლის 11 დეკემბერს განმცხადებელს წაეყენა ბრალი მეორე სისხლის სამართალწარმოების პროცესში, რის გამოც შეუძლებელი გახდა მისი გათავისუფლების უზრუნველყოფა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 27-ე, 34-ე და 35-ე პუნქტები).

159. განმცხადებლისგან განსხვავებით, სასამართლო თვლის, რომ პატიმრობის პერიოდი პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგ არ შეიძლება წარმოადგენდეს 2001 წლის 29 იანვრის (განმცხადებლის გამართლების დღე) შემდეგ მისი ხანგრძლივი პატიმრობის განუყოფელ ნაწილს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე პუნქტი). მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობდა დროის რაიმე ინტერვალი პატიმრობის ამ პერიოდებს შორის (გამომდინარე იქიდან, რომ განმცხადებელი არ ყოფილა გათავისუფლებული), მათ წინ უძღოდა პატიმრობის განსხვავებული პერიოდები, რომლებიც განმცხადებელს შეეფარდა სამართალწარმოების ორ სხვადასხვა ეტაპზე და კანონის განსხვავებული დებულებების საფუძველზე.

ამგვარად, სასამართლომ უნდა განსაზღვროს, თუ რა მოცულობით განიხილავს იგი თითოეულ ამ პერიოდს (1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე და 2001 წლის 29 იანვრიდან დღემდე) საქმის არსებით განხილვაზე დაშვებადობის მარეგულირებელი ნორმების, კერძოდ, იმ ნორმის გათვალისწინებით, რომლის თანახმადაც განაცხადი სტრასბურგის სასამართლოსათვის წარმოდგენილი უნდა იქნეს „ექვსი თვის ვადაში - საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების დღიდან“, ანუ იმ გადაწყვეტილებიდან, რომელიც ამთავრებს „სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებების ამოწურვის“ პროცესს 35-ე მუხლის მნიშვნელობით (საქმე „Kadikis v. Latvia“ (no. 2) (dec.), № 62393/00, 2003 წლის 25 სექტემბერი).

160. 2002 წლის 12 ნოემბერს პალატამ, რომელსაც საქმე თავიდანვე გადაეცა, განმცხადებლის მთლიანი საჩივარი მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან დაკავშირებით არსებით განხილვაზე დაშვებულად გამოაცხადა.

თუმცა კონვენციის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად სასამართლოს შეუძლია განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოაცხადოს „სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე“, ხოლო ექვსთვიანი ვადა არის ის სავალდებულო წესი, რომლის გამოყენების იურისდიქციაც სასამართლოს გააჩნია თავისი შეხედულებისამებრ (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. ზემოხსენებულ საქმეზე „Kadikis v. Latvia“ (no. 2) გამოტანილი გადაწყვეტილება). მთავრობის მიერ წარმოდგენილი მიმოხილვებისა და საქმის სპეციფიკური გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლო თვლის, რომ წინამდებარე საქმეში საჭიროა ხსენებული წესის მხედველობაში მიღება იმ პერიოდების განხილვისას, რომელთა განმავლობაშიც განმცხადებელი პატიმრობაში იმყოფებოდა.

161. რაც შეეხება პირველ პერიოდს (1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე), სასამართლო აუცილებლად არ მიიჩნევს, განიხილოს, ექვსთვიანი ვადის ათვლა 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან დაიწყო, როდესაც გამოცემული იქნა პრეზიდენტის შეწყალება, თუ, როგორც ეს მთავრობამ წარმოადგინა, 2000 წლის 11 სექტემბრიდან, როდესაც საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ბათუმის თამბაქოს კომბინატის საკასაციო საჩივარი (იხ. წინამდებარე განაჩენის 152-ე პუნქტი). რომელი თარიღიც არ უნდა იქნეს აღებული, სასამართლო პატიმრობის პირველ პერიოდთან დაკავშირებით აღნიშნავს, რომ მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან დაკავშირებული საჩივარი სასამართლოსთვის ექვსთვიანი ვადის დარღვევით იყო წარმოდგენილი, რადგან განმცხადებელმა სასამართლოს განაცხადი 2001 წლის 2 ივლისს წარმოუდგინა. ხსენებულიდან გამომდინარე, განაცხადის ეს ნაწილი გამოცხადებული უნდა იქნეს არსებით განხილვაზე დაუშვებლად ექვსთვიანი ვადის გასვლის გამო.

162. რაც შეეხება განმცხადებლის ბრალდებას 1999 წლის 11 დეკემბერს მეორე სისხლის სამართალწარმოებისას და მის პატიმრობას ხსენებულ დღესა და მისი გამამართლებელი განაჩენის გამოტანის დღეს შორის, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საკითხი განმცხადებელმა პირველად 2003 წლის 23 სექტემბერსა და 19 ნოემბერს წამოჭრა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 157-ე პუნქტი). შესაბამისად, იგი არ განხილულა 2002 წლის 12 ნოემბერს დაშვებადობის გადაწყვეტილების (რომელიც განსაზღვრავს სასამართლოს მსჯელობის ფარგლებს) გამოტანისას (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმეები Peltier v. France, № 32872/96, პუნქტი 20, 2002 წლის 21 მაისი; საქმე „Craxi v. Italy“ (no. 1), № 34896/97, პუნქტი 55, 2002 წლის 5 დეკემბერი; საქმე „Göç v. Turkey“ [GC], № 36590/97, პუნქტი 36, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2002-V). ხსენებულიდან გამომდინარე, წინამდებარე საჩივარი სცილდება იმ საქმის ფარგლებს, რომელიც განსახილველად გადაეცა დიდ პალატას.

163. ამგვარად, სასამართლო განიხილავს განმცხადებლის საჩივარს მხოლოდ პატიმრობის იმ პერიოდთან მიმართებაში, რომელიც 2001 წლის 29 იანვარს დაიწყო.

ბ. პატიმრობის პერიოდი 2001 წლის 29 იანვრიდან დღემდე

1. მთავრობის არგუმენტაცია

164. მიუხედავად სასამართლოს თხოვნისა, მთავრობას სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე არ წარმოუდგენია რაიმე სახის სამართლებრივი არგუმენტაცია განმცხადებლის პატიმრობასთან დაკავშირებით, რომელიც გრძელდებოდა განმცხადებლის მიმართ 2001 წლის 29 იანვარს გამამართლებელი განჩინების გამოტანის შემდეგ. 2002 წლის 18 აპრილს წარმოდგენილ ფაქტობრივ მიმოხილვაში მთავრობა აცხადებდა, რომ იგი შემოიფარგლებოდა წინამდებარე საქმის ფაქტებით (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-4 პუნქტი).

მთავრობამ არც ამ საჩივრის არსებით მხარესთან დაკავშირებულ კითხვას გასცა პასუხი. თუმცა მთავრობის ადვოკატმა განაცხადა, რომ განმცხადებლის ხანგრძლივი პატიმრობა, მიუხედავად 2001 წლის 29 იანვარს მისი გამართლებისა, აბსოლუტურად კანონიერი იყო, რადგან, კანონმდებლობის შესაბამისად, არ არსებობდა მისი გამართლების საფუძველი. აღნიშნულის მტკიცებისას მთავრობის ადვოკატი უმთავრესად ეყრდნობოდა პარლამენტის კომისიის 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნას. მისი მტკიცებით, გამომდინარე იქიდან, რომ 2001 წლის 29 იანვრის განჩინება უსაფუძვლო იყო, განმცხადებლის პატიმრობის საფუძველი იყო 2000 წლის 2 ოქტომბერს გამოტანილი მსჯავრდება და სასჯელი (იხ. წინამდებარე განაჩენის 44-ე პუნქტი), რომელიც რჩებოდა კანონიერ ძალაში მყოფ ერთადერთ გადაწყვეტილებად. შესაბამისად, პატიმრობა ხვდებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი (ა) პუნქტის მოქმედების სფეროში და მთლიანად შეესაბამებოდა ხსენებულ დებულებას. ადვოკატმა დამატებით აღნიშნა, რომ თუნდაც ეს ასე არ ყოფილიყო, განმცხადებლის პატიმრობა გამართლებული იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი (გ) პუნქტის საფუძველზე მაფიასა და ტერორისტულ დაჯგუფებებთან მისი სახიფათო კავშირების გამო.

მთავრობის ადვოკატმა ასევე განაცხადა, რომ პარლამენტის კომისიის დასკვნა წარმოადგენდა ახლად აღმოჩენილ გარემოებებს, რომლებიც შეიძლებოდა გამხდარიყო განმცხადებლის წინააღმდეგ აღძრული მეორე სისხლის სამართალწარმოების გადასინჯვის საფუძველი.

165. რაც შეეხება განმცხადებლის პატიმრობის ადგილის შესაბამისობას კონვენციის საფუძველზე პატიმრობის კანონიერებასთან, მთავრობამ მიუთითა სასამართლოს მიერ გამოტანილ განაჩენზე საქმეზე „Bizzotto v. Greece“ (1996 წლის 15 ნოემბრის განაჩენი, მოხსენებები 1996-V) და განაცხადა, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ხსენებული ეწინააღმდეგებოდა ეროვნულ კანონმდებლობას, პატიმრობის ადგილი თავისთავად არ წარმოშობდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას.

2. განმცხადებლის არგუმენტაცია

166. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ, მიუხედავად 2001 წელს მისი გამართლებისა, იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა, და მისთვის თავისუფლების აღკვეთას თვითნებურად მიიჩნევდა. განმცხადებლის აზრით, იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა იმის გამო, რომ ეს აწყობდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლებას, რომელიც პოლიტიკური ანგარიშსწორების მოტივით ასეთი ხერხით უსწორდებოდა მას.

167. სასამართლოსთვის 2003 წლის 23 სექტემბერს წარმოდგენილ კომენტარებში და 2003 წლის 19 ნოემბერს არსებით განხილვაზე განმცხადებელმა პირველად განაცხადა, რომ მისი პატიმრობის ადგილი - დაახლოებით ექვსი კვადრატული მეტრის ფართობის ციხისმაგვარი საკანი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უშიშროების სამინისტროს იზოლატორში - უკანონო იყო ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად. დაკავების შემდეგ (1993 წლიდან) იგი იმყოფებოდა სრულ იზოლაციაში ხსენებულ ვიწრო საკანში, რომელიც მას შემდეგ არ დაუტოვებია.

განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად, ასეთი ტიპის საკნები განკუთვნილია წინასწარ პატიმრობაში მყოფი პირებისათვის და რომ პრეზიდენტის შეწყალებისა და გამართლების გარეშეც 1994 წლის 28 ნოემბრისა და 2000 წლის 2 ოქტომბრის მსჯავრდებათა შემდეგ იგი დაუყოვნებლივ უნდა გადაეყვანათ მკაცრი რეჯიმის ციხეში. განმცხადებლის მტკიცებით, კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტით გარანტირებული მისი უფლებების დარღვევას წარმოადგენდა პატიმრობის ეს ასპექტიც.

168. სასამართლოსთვის 2003 წლის 23 სექტემბერს წარმოდგენილ კომენტარებსა და 2003 წლის 19 ნოემბერს არსებით განხილვაზე განმცხადებელმა ასევე პირველად მიმართა თხოვნით სასამართლოს, განეხილა მისი პატიმრობის ადგილის კონვენციის მე-3 მუხლთან შესაბამისობის საკითხი და დაედგინა, რომ იგი ექვემდებარებოდა დამამცირებელ მოპყრობას.

3. შეფასება სასამართლოს მიერ

(ა) იყო თუ არა პატიმრობა კანონიერი?

169. უპირველეს ყოვლისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლი უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და უსაფრთხოების ძირითად უფლებას. ხსენებული უფლება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია „დემოკრატიული საზოგადოებისათვის“ კონვენციის გაგებით (საქმე „De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium“, 1971 წლის 18 ივნისის განაჩენი, სერია A № 12, გვ. 36, პუნქტი 65; და საქმე „Winterwerp v. the Netherlands“, 1979 წლის 24 ოქტომბრის განაჩენი, სერია A № 33, გვ. 16, პუნქტი 37).

170. უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ამ უფლების გარანტირება ყველა ადამიანისათვის, რაც გულისხმობს, რომ არც ერთ ადამიანს არ უნდა აღეკვეთოს თავისუფლება ან არ უნდა გაუხანგრძლივდეს თავისუფლების აღკვეთა (საქმე „Weeks v. the United Kingdom“, 1987 წლის 2 მარტის განაჩენი, სერია A № 114, გვ. 22, პუნქტი 40), გარდა იმ გარემოებებისა, რომლებიც აღნიშნულია მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტში. მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტში მითითებული გამონაკლისების სია ამომწურავია (საქმე „Labita v. Italy“ [GC], № 26772/95, პუნქტი 170, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000-IV; და საქმე „Quinn v. France“, 1995 წლის 22 მარტის განაჩენი, სერია A № 311, გვ. 17, პუნქტი 42) და მხოლოდ ამ გამონაკლისთა ვიწრო განმარტება შეესაბამება ხსენებული დებულების მიზანს, სახელდობრ, იმის უზრუნველყოფას, რომ არავის აღეკვეთოს თავისუფლება თვითნებურად (საქმე „Engel and Others v. the Netherlands“, 1976 წლის 8 ივნისის განაჩენი, სერია A № 22, გვ. 25, პუნქტი 58; და საქმე „Amuur v. France“, 1996 წლის 25 ივნისის განაჩენი, მოხსენებები 1996-III, გვ. 848, პუნქტი 42).

171. თუმცა ის ფაქტი, რომ თავისუფლების აღკვეთა ხორციელდება მე-5 მუხლის 1- ლი პუნქტით ნებადართულ ერთ-ერთ საფუძველზე, არ არის საკმარისი. დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი უნდა სარგებლობდეს დაცვის სხვადასხვა საშუალებებით, რომლებიც მითითებულია მე-5 მუხლის 2-5 პუნქტებში იმ მოცულობით, რა მოცულობითაც შესაძლებელია მათი გამოყენება (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Weeks v. the United Kingdom“, გვ. 22, პუნქტი 40).

ხსენებულიდან გამომდინარე, მე-5 მუხლის დებულებები მოითხოვს, რომ პატიმრობა განხორციელდეს „კანონით განსაზღვრული წესის შესაბამისად“ და რომ ეროვნული სასამართლოების მიერ მე-5 მუხლის მოქმედების სფეროში გამოტანილი ნებისმიერი გადაწყვეტილება შეესაბამებოდეს თავისუფლების აღკვეთის დროისათვის მოქმედი კანონმდებლობით განსაზღვრულ პროცესუალურ და მატერიალურ მოთხოვნებს (საქმე “Agee v. the United Kingdom”, კომისიის 1976 წლის 17 დეკემბრის გადაწყვეტილება, გადაწყვეტილებები და მოხსენებები (DR) 7, გვ. 165). კონვენცია აქ უწინარესად მიუთითებს ეროვნულ კანონმდებლობაზე, მაგრამ იგი ასევე მოითხოვს, რომ თავისუფლების ნებისმიერი აღკვეთა შესაბამისობაში იყოს მე-5 მუხლის მიზნებთან, სახელდობრ, თვითნებობისაგან ადამიანთა დაცვასთან (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Quinn v. France“, გვ. 18-19, პუნქტი 47; და საქმე Chahal v. the United Kingdom, 1996 წლის ნოემბრის განაჩენი, მოხსენებები 1996-V, გვ. 1864, პუნქტი 118). მიუხედავად იმისა, რომ, პირველ რიგში, სწორედ ეროვნულ ხელისუფლებას (განსაკუთრებით სასამართლოებს) ევალება ეროვნული კანონმდებლობის განმარტება, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, ეროვნულ კანონმდებლობასთან შეუსაბამობა წარმოადგენს კონვენციის დარღვევას და სასამართლოს შეუძლია და ვალდებულია, განიხილოს ამ კანონის შესაბამისობის საკითხი (საქმე „Scott v. Spain“, 1996 წლის 18 დეკემბრის განაჩენი, გვ. 2396, მოხსენებები 1996-VI, პუნქტი 57; საქმე „Benham v. the United Kingdom“, 1996 წლის 10 ივნისი, მოხსენებები 1996-III, გვ. 753, პუნქტი 41; და საქმე „Giulia Manzoni v. Italy“, 1997 წლის 1 ივლისის განაჩენი, მოხსენებები 1997-IV, გვ. 1190, პუნქტი 21).

172. წინამდებარე საქმეში განმცხადებელი დაპატიმრებული იყო აჭარის ხელისუფლების ორგანოების მიერ მე-5 მუხლის 1-ლ (გ) პუნქტში განსაზღვრული მიზნებისათვის 1999 წლის 11 დეკემბრიდან, ანუ იმ დღიდან, როდესაც მას ბრალი წაეყენა სისხლის სამართლის ახალ საქმეზე (იხ. წინამდებარე განაჩენის 34-ე პუნქტი). თუმცა ხსენებული სიტუაცია დასრულდა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 2001 წლის 29 იანვარს განმცხადებლის გამართლებით. სასამართლომ მისი დაუყოვნებელი გათავისუფლებაც ბრძანა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე და 56-ე პუნქტები). ამის შემდეგ, იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ მისი საქმის ხელახალი განხილვა არ დაწყებულა და არც მის პატიმრობასთან დაკავშირებით რაიმე შემდგომი სასამართლო ბრძანება ყოფილა გაცემული, განმცხადებელი პატიმრობაში დარჩა. ასე რომ, არ არსებობდა რაიმე საკანონმდებლო ნორმა ან სამართლებრივი საფუძველი 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ განმცხადებლისათვის თავისუფლების აღკვეთისა. ამიტომაც პატიმრობა არ შეიძლება გამართლებული იქნეს კონვენციის მე-5 მუხლის 1- ლი პუნქტის რომელიმე ქვეპუნქტით.

173. რაც შეეხება განმცხადებლის პატიმრობის შესაბამისობას მე-5 მუხლის მიზანთან, რომელიც გულისხმობს თვითნებობისაგან დაცვას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ დაუჯერებელია ის ფაქტი, რომ სახელმწიფოში, რომელიც ექვემდებარება კანონის უზენაესობას, გრძელდებოდეს ადამიანისათვის თავისუფლების აღკვეთა, მიუხედავად გათავისუფლების შესახებ სასამართლოს ბრძანებისა.

174. როგორც საქმის მასალებიდან ჩანს, ხელისუფლების ცენტრალურმა ორგანოებმა რამდენჯერმე თავად აღნიშნეს, რომ არ არსებობდა საფუძველი განმცხადებლის პატიმრობისათვის. ცენტრალური ხელისუფლების სასამართლო და ადმინისტრაციული ორგანოები პირდაპირ უცხადებდნენ აჭარის ხელისუფლებას, რომ განმცხადებლის თავისუფლების აღკვეთა თვითნებური იყო ქვეყნის კანონმდებლობისა და კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებისათვის. მაგრამ მათი მხრიდან მრავალი შეხსენება და განმცხადებლის გათავისუფლების მოწოდება უპასუხოდ დარჩა (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 60-69).

175. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ადამიანის განუსაზღვრელი და განუჭვრეტელი ვადით პატიმრობა, რომელიც არ ემყარება კანონით გათვალისწინებულ დებულებას ან სასამართლოს გადაწყვეტილებას, შეუსაბამოა სამართლებრივი გამჭვირვალობის პრინციპთან (იხ. “mutatis mutandis, saqme Jecius v. Lithuania”, № 34578/97, პუნქტი 62, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000-IX), თვითნებურია და ეწინააღმდეგება კანონის უზენაესობის ფუნდამენტურ ასპექტებს.

176. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ განმცხადებლის პატიმრობა თვითნებურია, რაც ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებებს.

(ბ) პატიმრობის ადგილი

177. წინამდებარე საქმეში განმცხადებელი ასაჩივრებდა პატიმრობის სხვადასხვა ასპექტებს: პირველ რიგში, თავად პატიმრობის ადგილს, რომელიც, მისი მტკიცებით, უკანონო იყო ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად, და, მეორე რიგში, იმ ფაქტს, რომ იგი სრულ იზოლაციაში იმყოფებოდა.

178. რამდენადაც დადგენილი იქნა, რომ განმცხადებლის ხანგრძლივი პატიმრობა მისი გამართლების შემდეგ თვითნებური იყო, სასამართლო თვლის, რომ საჩივრის განხილვა მისი პატიმრობის ადგილის კანონიერებისა და ეროვნულ კანონმდებლობასთან შესაბამისობის კუთხით არაფერს შეჰმატებს იმ დარღვევას, რაც უკვე დადგინდა. შესაბამისად, სასამართლო არ თვლის აუცილებლად, ცალკე განიხილოს ხსენებული საკითხი კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის ჭრილში.

რაც შეეხება განმცხადებლის საჩივარს იმასთან დაკავშირებით, რომ მისი სრულ იზოლაციაში ყოფნა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უშიშროების სამინისტროს იზოლატორში წარმოადგენდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ხსენებული საკითხი პირველად 2003 წლის 23 სექტემბერს წამოიჭრა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 166-ე პუნქტი) და, შესაბამისად, არ იყო მითითებული 2002 წლის 12 ნოემბერს გამოტანილ საქმის არსებით განხილვაზე დაშვების გადაწყვეტილებაში, რომელმაც განსაზღვრა სასამართლოს მიერ განსახილველი სამართალწარმოების ფარგლები (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. ზემოხსენებული საქმეები „Peltier v. France“, პუნქტი 20; საქმე „Craxi v. Italy“ (no. 1), პუნქტი 55; და საქმე „Göç v. Turkey“ [GC], პუნქტი 36). აქედან გამომდინარე, აღნიშნული საჩივარი სცილდება იმ საქმის ფარგლებს, რომელიც განსახილველად გადაეცა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდ პალატას.

IV. კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

179. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი გამამართლებელი განაჩენის აღუსრულებლობამ გამოიწვია კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა. ამ მუხლის თანახმად:

„... ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების განსაზღვრისას ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო მოსმენაზე...“

1. მხარეთა არგუმენტაცია

180. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტაცია ხსენებულ საჩივართან დაკავშირებით. დაეყრდნო რა სასამართლოს განაჩენს საქმეზე “Hornsby v. Greece“ (1997 წლის 19 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1997-II), განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, დაედგინა მისთვის კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების დარღვევა.

2. შეფასება სასამართლოს მიერ

181. სასამართლო იმეორებს, რომ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის

აღსრულება აღქმული უნდა იქნეს როგორც სასამართლო განხილვის განუყოფელი ნაწილი მე-6 მუხლის მიზნებისათვის (იხ. mutatis mutandis, ზემოხსენებული საქმე „Hornsby v. Greece“, გვ. 510-11, პუნქტი 40; საქმე “Burdov v. Russia“, №59498/00, პუნქტები 34 და 35, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2002-III; და საქმე „Jasiuniene v. Lithuania“, № 41510/98, პუნქტი 27, 2003 წლის 6 მარტი).

182. თუმცა კონვენციის მე-6 მუხლით მინიჭებული გარანტიები ილუზიური იქნებოდა, თუ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ეროვნული საკანონმდებლო ან ადმინისტრაციული სისტემა შესაძლებელს გახდიდა, რომ სასამართლოს საბოლოო, სავალდებულო გამამართლებელი გადაწყვეტილება განუხორციელებელი დარჩენილიყო გამართლებული პირის საზიანოდ. წარმოუდგენელი იქნებოდა, რომ მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტთან ერთად, მოეთხოვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოსაგან პოზიტიური ნაბიჯების გადადგმა ყველა იმ პირთან მიმართებაში, რომლებსაც ბრალი წაეყენათ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Barberà, Messegué and Jabardo v. Spain“, 1988 წლის 6 დეკემბრის განაჩენი, სერია A №146, გვ. 33-34, პუნქტი 78) და დეტალურად განესაზღვრა პროცესში მონაწილე მხარის გარანტიები - სამართლიანი, საჯარო და სწრაფი სამართალწარმოება - და ამავე დროს არ დაეცვა იმ გამამართლებელი გადაწყვეტილების განხორციელება, რომელიც გამოტანილი იქნებოდა ასეთი სამართალწარმოების დასასრულს. სისხლის სამართალწარმოება ერთი მთლიანი სამართალწარმოებაა და მე-6 მუხლით გარანტირებული დაცვა არ წყვეტს მოქმედებას პირველ ინსტანციაში მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ (იხ. mutatis mutandis, საქმე „Belziuk v. Poland“, 1998 წლის 25 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1998-II, გვ. 570, პუნქტი 37).

183. წინამდებარე საქმისთვის ხსენებული პრინციპების მისადაგებისას სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ განმცხადებლისათვის შეუძლებელი იყო იმ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის აღსრულების უზრუნველყოფა, რომელმაც განიხილა მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებები, კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო არ თვლის აუცილებლად იმის დადგენას, თუ ეროვნული ხელისუფლების რომელ ორგანოს ან ადმინისტრაციას ეკისრება პასუხისმგებლობა სამ წელიწადზე მეტი ხნის წინ გამოტანილი განაჩენის აღუსრულებლობისათვის. სასამართლო მხოლოდ აღნიშნავს, რომ ხელისუფლების ადმინისტრაციული ორგანოები მთლიანობაში ქმნიან სახელმწიფოს შემადგენელ ერთ ნაწილს, რომელიც ექვემდებარება კანონის უზენაესობას, და მათი ინტერესებიც, შესაბამისად, თანხვდება მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების აუცილებლობას (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Hornsby v. Greece“, პუნქტი 41). იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო ხელისუფლების ადმინისტრაციული ორგანოები უარს იტყოდნენ ან არ აღასრულებდნენ განმცხადებლის გამამართლებელ გადაწყვეტილებას ან თუნდაც გადაავადებდნენ აღსრულებას, მე-6 მუხლით დადგენილი გარანტიები, რომლებითაც განმცხადებელი სარგებლობდა სასამართლო სამართალწარმოების ეტაპზე, ნაწილობრივ ილუზიური იქნებოდა.

184. შესაბამისად, ის ფაქტი, რომ 2001 წლის 29 იანვრის განჩინება, რომელიც წარმოადგენს საბოლოო და აღსასრულებელ სასამართლო გადაწყვეტილებას, არ აღსრულებულა სამ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში, კონვენციის მე-6 მუხლის 1- ლ პუნქტს უკარგავდა ყოველგვარ სასარგებლო ძალას.

V. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტისა და მე-13 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

185. განმცხადებლის მტკიცებით, ის ფაქტი, რომ არ იქნა აღსრულებული 2001 წლის 29 იანვრის განჩინება, რომლის თანახმადაც იგი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლებულიყო, წარმოადგენდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით და მე-13 მუხლით გარანტირებულ უფლებათა დარღვევას. ამ მუხლების მიხედვით:

მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი

„ყველას, ვინც თავისუფლებააღკვეთილია დაკავებით ან დაპატიმრებით, უფლება აქვს სასამართლო პროცესის წარმოებაზე, რომლის მეშვეობითაც სასამართლოს მიერ სწრაფად უნდა გადაწყდეს დაპატიმრების კანონიერება და გაიცეს ბრძანება ადამიანის გათავისუფლებაზე, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი.“

მე-13 მუხლი

„ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, აქვს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება სახელმწიფო ხელისუფლების წინაშე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს დარღვევა ჩადენილია პირთა მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას.“

186. მთავრობამ არ წარმოადგინა რაიმე არგუმენტაცია ხსენებულ საკითხთან დაკავშირებით. მთავრობის ადვოკატმა განაცხადა, რომ განმცხადებელს ნებისმიერ დროს შეეძლო თავისი პატიმრობის კანონიერებისა და მართლზომიერების გასაჩივრება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტისა და მე-13 მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, რასაც მოწმობს მისი ბევრი განცხადება გათავისუფლების თაობაზე.

187. სასამართლო აღნიშნავს, რომ საჩივრები კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან და მე-13 მუხლთან მიმართებაში ემყარება სასამართლო განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილის მე-2 დებულებას, რომლის თანახმადაც განმცხადებელი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლებულიყო (იხ. წინამდებარე განაჩენის 56-ე პუნქტი). აქედან გამომდინარე, საჩივრები წამოჭრის იმავე სამართლებრივ საკითხებს იმავე ფაქტებთან მიმართებაში, რომლებიც სასამართლომ უკვე განიხილა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში. შესაბამისად, აუცილებელი აღარ არის ხსენებული საჩივრების ცალკე განხილვა.

VI. კონვენციის სხვა დებულებათა სავარაუდო დარღვევა

1. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

188. განმცხადებელმა არგუმენტაციის წარმოდგენის გარეშე განაცხადა, რომ მისი ხანგრძლივი პატიმრობა ავტომატურად მოიცავდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას.

მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული:

„ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (გ) ქვეპუნქტის დებულებების თანახმად, ყველა დაკავებული თუ დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ წარედგინება მოსამართლეს ან სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებაზე კანონით უფლებამოსილ სხვა მოხელეს და მას უფლება აქვს სასამართლო პროცესის გონივრულ ვადაში ჩატარებაზე ან პროცესის განმავლობაში გათავისუფლებაზე. გათავისუფლების წინაპირობა შეიძლება იყოს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიები.“

189. მთავრობას არ წარმოუდგენია აღნიშნულ საჩივართან დაკავშირებით რაიმე კომენტარი სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე.

190. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პატიმრობის პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც განმცხადებელს შეეძლო ესარგებლა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული გარანტიებით, დასრულდა 2000 წლის 2 ოქტომბერს, როდესაც აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ პირველ ინსტანციაში დასდო მას მსჯავრი (იხ. წინამდებარე განაჩენის 44-ე პუნქტი), ანუ სცილდება კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით დადგენილ ექვსთვიან ვადას (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 160-161). ხსენებულიდან გამომდინარე, ეს საჩივარი უარყოფილი უნდა იქნეს პროცედურულ ვადასთან შეუსაბამობის გამო.

2. კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევა

191. განმცხადებლის მტკიცებით, დაირღვა მისი უფლებები, რომლებიც კონვენციის მე- 10 მუხლის 1-ლი პუნქტით არის გათვალისწინებული. ამ მუხლის შესაბამისად:

„ყველას აქვს უფლება გამოხატვის თავისუფლებაზე. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და მოსაზრებები საჯარო ხელისუფლების მიერ ჩარევის გარეშე და საზღვრების მიუხედავად. ეს მუხლი არ უშლის ხელს სახელმწიფოებს, მოითხოვონ რადიოსამაუწყებლო, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ წარმოებათა ლიცენზირება.“

სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტი საჩივრის დასასაბუთებლად. მან მხოლოდ აღნიშნა, რომ მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტი „მჭიდრო კავშირში იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან.“

მთავრობას საპასუხოდ არ წარმოუდგენია რაიმე სახის კომენტარი.

192. ხსენებულ პირობებში სასამართლო ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში დაუსაბუთებელია.

3. მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

193. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი ხანგრძლივი პატიმრობა არღვევდა მე-4 ოქმის მე-2 მუხლით განსაზღვრულ უფლებას, რომლის თანახმადაც:

„1. ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, აქვს ამ ტერიტორიის ფარგლებში თავისუფლად გადაადგილების უფლება და საცხოვრებელი ადგილის არჩევის თავისუფლება.

2. ყველას აქვს ნებისმიერი, მათ შორის საკუთარი, ქვეყნის დატოვების უფლება.

...“

მთავრობის მტკიცებით, წინამდებარე საქმეში ადგილი არ ჰქონია ხსენებული დებულების დარღვევას, რადგან განმცხადებლის მიმართ სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე არ ყოფილა გამოყენებული რაიმე ზომა, რომელიც შეუზღუდავდა ქვეყანაში გადაადგილების თავისუფლებას ან აუკრძალავდა ქვეყნის დატოვებას. აღიარებული იქნა, რომ განმცხადებლის პატიმრობამ შეუძლებელი გახადა მისთვის აღნიშნული მუხლით მინიჭებული უფლების განხორციელება, ამიტომ გადაადგილების შეზღუდვა გამოწვეული იყო მისი ხანგრძლივი პატიმრობით და, შესაბამისად, ადგილი არ ჰქონია მე-4 ოქმის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული უფლების დარღვევას.

194. სასამართლოს მიაჩნია, რომ წინამდებარე საქმე ეხება არა გადაადგილების თავისუფლებაზე დაწესებულ შეზღუდვას მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის მნიშვნელობით, არამედ, როგორც ეს ზემოთ იქნა დადგენილი, თვითნებურ პატიმრობას, რომელიც ხვდება კონვენციის მე-5 მუხლის მოქმედების ფარგლებში. ამიტომ აუცილებელი არ არის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლთან დაკავშირებული საჩივრის განხილვა.

VII. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

195. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები და თუ შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი იძლევა ზიანის მხოლოდ ნაწილობრივი ანაზღაურების შესაძლებლობას, სასამართლო, საჭიროების შემთხვევაში, ანიჭებს დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას.“

ა. ზიანი

196. განმცხადებელმა პრეტენზია განაცხადა შემდეგზე: განცდილი მატერიალური ზიანისათვის (1999 წლის 1 ოქტომბრიდან დაკარგული ყოველთვიური შემოსავალი) - 12 000 ევრო; არამატერიალური ზიანისათვის - 3 000 000 ევრო.

197. მთავრობის მტკიცებით, 3 000 000 ევრო, რომელსაც მოითხოვდა განმცხადებელი, „ძლიერ გაზვიადებული“ თანხაა. თავის არგუმენტაციაში განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე ჯეროვანი სამართლებრივი თუ ფაქტობრივი არგუმენტი, რომელსაც კავშირი ექნებოდა კონვენციის დარღვევასთან და რომელიც გაამართლებდა ასეთი დიდი გადასახადის დადგენას. აღნიშნა რა, რომ სასამართლოს განაჩენი, რომლითაც დადგინდება დარღვევა, სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, მოახდინოს დარღვევის შედეგების რეპარაცია ისე, რომ მაქსიმალურად იქნეს აღდგენილი დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია (restitutio in integrum), მთავრობამ თხოვნით მიმართა სასამართლოს, არ დაეკმაყოფილებინა განმცხადებლის მოთხოვნა სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით და უარი ეთქვა განმცხადებლისათვის მისი მოთხოვნის დაუსაბუთებლობის გამო.

მთავრობამ სასამართლოს მიმართა თხოვნით, რომ თუ არ უარყოფდა განმცხადებლის მოთხოვნას, გაეთვალისწინებინა საქართველოში არსებული მწვავე სოციალურეკონომიკური კრიზისი და სახელმწიფოს ფინანსური მდგომარეობა, რომელიც, მთავრობის მტკიცებით, გამორიცხავდა განმცხადებლისთვის დიდი ოდენობის თანხის გადახდას თუნდაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ხსენებულიდან გამომდინარე, მთავრობამ სასამართლოს მიმართა თხოვნით, კონვენციის დებულებათა დარღვევის ფაქტის დადგენის შემთხვევაში შეეზღუდა განმცხადებლისთვის ასანაზღაურებელი არამატერიალური ზიანი გონივრულ ოდენობამდე.

მთავრობას არ გაუკეთებია რაიმე სახის კომენტარი განმცხადებლის მიერ მატერიალური ზიანის გამო მოთხოვნილ თანხაზე.

198. სასამართლო იმეორებს, რომ, კონვენციის 46-ე მუხლის შესაბამისად, განაჩენთა აღსრულების კონტექსტში, განაჩენი, რომელშიც სასამართლო დაადგენს დარღვევას, ამ მუხლის თანახმად აკისრებს მოპასუხე სახელმწიფოს სამართლებრივ ვალდებულებას, აღკვეთოს დარღვევა და მოახდინოს დარღვევის შედეგების რეპარაცია იმგვარად, რომ მაქსიმალურად აღადგინოს დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია. მეორეს მხრივ, იმ შემთხვევაში, თუ ეროვნული კანონმდებლობა არ იძლევა ან ნაწილობრივ იძლევა დარღვევის შედეგების რეპარაციის შესაძლებლობას, 41-ე მუხლი სასამართლოს აძლევს უფლებამოსილებას, მიანიჭოს დაზარალებულ მხარეს, მისი აზრით, შესაბამისი დაკმაყოფილება. აქედან გამომდინარეობს, inter alia, რომ განაჩენი, რომელშიც სასამართლო დაადგენს კონვენციისა თუ თანდართული ოქმების დარღვევას, აკისრებს მოპასუხე სახელმწიფოს არა მარტო სამართლიანი დაკმაყოფილების შედეგად დაკისრებული შესაბამისი თანხების გადახდას, არამედ ანიჭებს უფლებამოსილებას, აირჩიოს და მინისტრთა კომიტეტის მხრიდან ზედამხედველობას დაუქვემდებაროს ზოგადი და/ან, თუ ეს შესაბამისად ჩაითვლება, ინდივიდუალური ღონისძიებები, რომლებიც სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს ეროვნულ დონეზე, რათა აღიკვეთოს სასამართლოს მიერ დადგენილი დარღვევა და მოხდეს დარღვევის შედეგების ყოველგვარი შესაძლო რეპარაცია იმგვარად, რომ მაქსიმალურად აღდგეს დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია (საქმე „Maestri v. Italy“ [GC], № 39748/98, პუნქტი 47, 2004 წლის 17 თებერვალი; საქმე „Mentes and Others v. Turkey“ (50-ე მუხლი), 1998 წლის 24 ივლისის განაჩენი, მოხსენებები 1998-IV, გვ. 1695, პუნქტი 24; და საქმე „Scozzari and Giunta v. Italy“ [GC], № 39221/98 და № 41963/98, პუნქტი 249, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000-VIII).

გარდა ამისა, კონვენციიდან, კერძოდ, 1-ლი მუხლიდან, გამომდინარეობს, რომ კონვენციის რატიფიცირებისას ხელშემკვრელი სახელმწიფოები კისრულობენ ეროვნული კანონმდებლობის კონვენციასთან შესაბამისობაში მოყვანის ვალდებულებას. შედეგად, მოპასუხე სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, ეროვნულ კანონმდებლობაში გააუქმოს ნებისმიერი ის სამართლებრივი ბარიერი, რომელმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს განმცხადებლის მიერ სათანადო ანაზღაურების მიღებას (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Maestri v. Italy“ [GC], პუნქტი 47).

199. რაც შეეხება უკვე განცდილ არამატერიალურ ზიანს წინამდებარე საქმეში, სასამართლო ადგენს, რომ კონვენციის დარღვევამ უდავოდ მიაყენა განმცხადებელს არსებითი ზიანი. კანონის უზენაესობის უმნიშვნელოვანესი პრინციპის დარღვევით თვითნებურ პატიმრობაში ყოფნისას განმცხადებელი იმედგაცრუებული და შეცბუნებული იყო, ვინაიდან არ ძალუძდა არსებული სიტუაციის გამოსწორება. მას უხდებოდა წინააღმდეგობის გაწევა როგორც აჭარის ავტონომიური ხელისუფლების ორგანოებისათვის, რომლებმაც უარი განაცხადეს დაახლოებით სამი წლის წინ მიღებული გამამართლებელი განაჩენის აღსრულებაზე, ისე ცენტრალური ხელისუფლების უუნარობისათვის, უზრუნველეყო ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოების მიერ განაჩენის აღსრულება.

200. რაც შეეხება მატერიალურ ზიანს, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ განმცხადებელმა ვერ წარმოადგინა მტკიცებულება, რომელიც ასახავდა დაკავებამდე მის ყოველთვიურ შემოსავალს, სასამართლომ ვერ შეძლო თანხის ზუსტად გამოანგარიშება. თუმცა სასამართლო თვლის, რომ განმცხადებელმა ნამდვილად განიცადა ასეთი დანაკარგი 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ უკანონო პატიმრობის გამო, ვინაიდან ხსენებული თარიღის შემდეგ მას უნდა შეძლებოდა სამსახურის პოვნა და საქმიანობის განახლება.

201. შესაბამისად, ობიექტურობის პრინციპის საფუძველზე და პრეცედენტული სამართლით დადგენილი კრიტერიუმების გათვალისწინებით სასამართლო განმცხადებელს ყველა მისი საჩივრისათვის ანიჭებს 150 000 ევროს პატიმრობის იმ პერიოდთან დაკავშირებით, რომელიც განისაზღვრება 2001 წლის 29 იანვრიდან წინამდებარე განაჩენის გამოტანამდე, იმ თანხებთან ერთად, რომლებიც საშემოსავლო გადასახადის სახით შეიძლება გახდეს გადასახდელი.

202. რაც შეეხება ღონისძიებებს, რომლებიც საქართველოს სახელმწიფომ დადგენილი დარღვევის აღკვეთის მიზნით მინისტრთა კომიტეტის მეთვალყურეობით უნდა განახორციელოს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 198-ე პუნქტი), სასამართლო იმეორებს, ზოგადად სწორედ შესაბამის სახელმწიფოს აქვს უწინარესი უფლება, აირჩიოს ეროვნულ სამართლებრივ დონეზე გამოსაყენებელი საშუალებები კონვენციის 46-ე მუხლით დაკისრებული სამართლებრივი ვალდებულების აღსასრულებლად, მაგრამ, ამავე დროს, ასეთი საშუალებები შესაბამისობაში უნდა იყოს სასამართლოს განაჩენში ჩამოყალიბებულ დასკვნებთან (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმეები „Scozzari and Giunta v. Italy“ [GC], № 39221/98 და № 41963/98, პუნქტი 249, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000 VIII; საქმე „Brumarescu v. Romania“ (სამართლიანი დაკმაყოფილება) [GC], № 28342/95, პუნქტი 20, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-I; საქმე „Akdivar and Others v. Turkey“, 1998 წლის 1 აპრილის განაჩენი (50-ე მუხლი), მოხსენებები 1998-II, გვ. 723-724, პუნქტი 47; საქმე „Marckx v. Belgium“, 1979 წლის 13 ივნისის განაჩენი, სერია A № 31, პუნქტი 58). ხსენებული დისკრეცია აღსრულების მეთოდთან დაკავშირებით ასახავს არჩევანის თავისუფლებას და, კონვენციის შესაბამისად, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აკისრებს უწინარეს ვალდებულებას, უზრუნველყონ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა (1-ლი მუხლი) (mutatis mutandis, საქმე „Papamichalopoulos v. Greece“, 1995 წლის 31 აგვისტოს განაჩენი (50-ე მუხლი), სერია A № 330-B, გვ. 58-59, პუნქტი 34).

თუმცა წინამდებარე საქმეში დადგენილი დარღვევა თავისი ხასიათით არ ტოვებს დარღვევის გამოსასწორებლად საჭირო ღონისძიებებს შორის რაიმე რეალური არჩევანის საშუალებას.

203. სასამართლომ გაითვალისწინა ყოველივე ზემოხსენებული, მხედველობაში მიიღო საქმის კონკრეტული გარემოებები და კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის აღკვეთის გადაუდებელი აუცილებლობა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 176-ე და 184-ე პუნქტები) და მიიჩნია, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ უახლოეს დღეებში უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება.

ბ. გაწეული ხარჯები

204. განმცხადებელი მოითხოვდა 37 000 ევროს გაწეული ხარჯებისთვის. ეს თანხა შემდეგნაირად იყო განაწილებული: 2 000 ევრო - სამდივნო და სათარჯიმნო ხარჯები, რომლებიც განმცხადებელმა გაწია სასამართლოში სამართალწარმოებისას, 1 800 ევრო - მისი ადვოკატის მგზავრობისათვის თბილისსა და ბათუმს შორის ეროვნულ სასამართლოებში დაცვის პოზიციის მომზადების მიზნით, ხოლო 42 000 აშშ დოლარი (დაახლოებით 33 200 ევრო) - ბ-ნი ხატიაშვილის მიერ ეროვნული სამართალწარმოების მიმდინარეობისას და ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაწეული საადვოკატო მომსახურებისათვის.

გარდა იმ შეთანხმებისა, რომელიც დადებული იქნა ბ-ნ ხატიაშვილსა და განმცხადებლის ვაჟს შორის 2000 წლის 30 ნოემბერს, განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე დოკუმენტური მტკიცებულება თავისი მოთხოვნის დასასაბუთებლად. აღნიშნული მოთხოვნა ემყარებოდა სასამართლოს რეგლამენტის მე- 60 მუხლის მე-2 პუნქტს. შეთანხმების თანახმად: „თუ თენგიზ ასანიძის ბრალდების საქმე ... იქნა მოგებული საქართველოს უზენაეს სასამართლოში ... და თენგიზ ასანიძე გაათავისუფლეს პატიმრობიდან, მაშინ მე, დავით ასანიძე, ... ვიღებ ვალდებულებას, ადვოკატ ზაზა ხატიაშვილს გადავუხადო ... 42 000 (ორმოცდაორი ათასი) აშშ დოლარის ეკვივალენტური თანხა ლარებში.“

205. მთავრობას არ წარმოუდგენია კომენტარები აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით.

206. სასამართლო აღნიშნავს, რომ წინამდებარე საქმე მოიცავს წერილობითი მიმოხილვების ორ წყებას და შეჯიბრებითობის პრინციპის საფუძველზე გამართულ მოსმენას (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-4, მე-9 და მე-16 პუნქტები). ამასთან, სასამართლო აღნიშნავს, რომ განიხილა განმცხადებლის პრეტენზიები და მხედველობაში მიიღო ის ფაქტი, რომ გარკვეული ქვითრები არ არის წარმოდგენილი, და ყოველივე ეს არ აღმოჩნდა საკმარისი იმის დასამტკიცებლად, რომ ხარჯები რეალურად იქნა გაღებული დარღვევის აღკვეთის მიზნით. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, სასამართლოს ხარჯების ანაზღაურების დაკისრება შეუძლია მხოლოდ იმ ოდენობით, რა ოდენობითაც ისინი რეალურად და საჭიროებისამებრ იქნა გაღებული იმ მიზნით, რომ აღკვეთილიყო კონვენციის დარღვევა ან მიღებულიყო ანაზღაურება კონვენციის დარღვევასთან დაკავშირებით (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Tolstoy Miloslavsky v. the United Kingdom“, 1995 წლის 13 ივლისის განაჩენი, სერია A № 316-B, გვ. 83, პუნქტი 77; და საქმე „Malama v. Greece“ (სამართლიანი დაკმაყოფილება), № 43622/98, პუნქტი 17, 2002 წლის 18 აპრილი). სასამართლო ასევე ითვალისწინებს იმ დიდ სხვაობას, რომელიც არსებობს ჰონორარების ოდენობებს შორის სხვადასხვა სახელმწიფოებში და ამიტომაც არ მიაჩნია მართებულად, გამოიყენოს უნივერსალური მიდგომა კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე გადასახდელ თანხებთან დაკავშირებით. სასამართლო ასევე იმეორებს, რომ არ თვლის თავს შეზღუდულად ქვეყანაში არსებული გაანგარიშებებით და პრაქტიკით, თუმცა მათი გათვალისწინება შეიძლება გარკვეულწილად დაეხმაროს მას (იხ. ინტერ ალია, საქმე „M.M. v. the Netherlands“, № 39339/98, პუნქტი 51, 2003 წლის 8 აპრილი).

207. დაადგინა რა ობიექტურობის პრინციპის საფუძველზე და გაითვალისწინა რა ისთანხა, რომელიც ევროპის საბჭომ უკვე გადაუხადა განმცხადებელს სამართლებრივიდახმარების სახით, სასამართლო ანიჭებს მას 5 000 ევროს, ნებისმიერ საშემოსავლო გადასახადთან ერთად, რომელიც შესაძლოა გადასახდელი გახდეს.

გ. საურავი

208. სასამართლოს მიაჩნია, რომ უნდა დადგინდეს საურავი ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის მიხედვით, რასაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო

1. ერთხმად უარყოფს პირველად პრეტენზიებს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებების ამოწურვასთან დაკავშირებით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 131-ე პუნქტი);

2. ერთხმად ადგენს, რომ გასაჩივრებული საკითხები შედის საქართველოს „იურისდიქციაში“ კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით და, კონვენციის თანახმად, პასუხისმგებლობა ეკისრება მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფოს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 150-ე პუნქტი);

3. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში, რომელიც ეხება მის პატიმრობას 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე, სცილდება სტრასბურგის სასამართლოში სამართალწარმოების აღძვრისათვის დადგენილ ვადებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 161-ე პუნქტი);

4. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში, რომელიც ეხება მის პატიმრობას 1999 წლის 11 დეკემბრიდან 2001 წლის 29 იანვრამდე, სცილდება მისთვის განსახილველად გადაცემულ საკითხთა ფარგლებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 162-ე პუნქტი);

5. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის პატიმრობა 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ ითვლება თვითნებურად და არღვევს კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 176-ე პუნქტი);

6. ერთხმად ადგენს, რომ აუცილებელი არ არის განმცხადებლის პატიმრობის ადგილის საკითხის ცალკე განხილვა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 178-ე პუნქტი);

7. ერთხმად ადგენს, რომ მე-3 მუხლთან დაკავშირებული საჩივარი სცილდება სასამართლო განხილვის ფარგლებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 178-ე პუნქტი);

8. ადგენს თოთხმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობის გამო (იხ. წინამდებარე განაჩენის 184-ე პუნქტი);

9. ადგენს თოთხმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ აუცილებელი აღარ არის იმ საჩივრის განხილვა, რომელიც ეხება 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობას კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 187-ე პუნქტი);

10. ერთხმად ადგენს, რომ აუცილებელი აღარ არის იმ საჩივრის განხილვა, რომელიც ეხება 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობას კონვენციის მე-13 მუხლთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 187-ე პუნქტი);

11. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებაში სცილდება სტრასბურგის სასამართლოში სამართალწარმოების აღძვრისათვის დადგენილ ვადებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 190-ე პუნქტი);

12. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 192-ე პუნქტი);

13. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 194-ე პუნქტი);

14. ერთხმად ადგენს, რომ

(ა) მოპასუხე სახელმწიფომ უახლოეს დღეებში უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება (იხ. წინამდებარე განაჩენის 202-ე და 203-ე პუნქტები);

(ბ) ყოველგვარი განცდილი ზიანისათვის მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 150 000 (ას ორმოცდაათი ათასი) ევრო განმცხადებლის პატიმრობისათვის 2001 წლის 29 იანვრიდან განაჩენის გამოტანის დღემდე, ამას დამატებული ნებისმიერი თანხა, რომელიც საშემოსავლო გადასახადის სახით იქნება გადასახდელი, რაც კონვერტირებული უნდა იქნეს ქართულ ლარებში გადახდის დღეს არსებული კურსით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 201-ე პუნქტი);

(გ) მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 5 000 (ხუთი ათასი) ევრო გაწეული ხარჯებისათვის, რასაც დაემატება ნებისმიერი საშემოსავლო გადასახადი, რომელიც შეიძლება გადასახდელი გახდეს; ეს თანხა კონვერტირებული უნდა იქნეს ქართულ ლარებში გადახდის დღეს არსებული კურსით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 207-ე პუნქტი);

(დ) აღნიშნული სამი თვის ვადის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდე ზემოხსენებულ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რასაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი.

15. ერთხმად უარყოფს განმცხადებლის დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით.

შესრულებულია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე და გაცხადებულია წერილობით ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2004 წლის 8 აპრილს.

ლუციუს ვილდჰაბერი, პრეზიდენტი
პოლ მაჰონი, რეგისტრატორი

კონვენციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 74-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, წინამდებარე განაჩენს თან ერთვის შემდეგ მოსამართლეთა მოსაზრებები:

(ა) ბ-ნი ლოკაიდესის თანმხვედრი აზრი;
(ბ) ბ-ნი კოსტას ნაწილობრივ თანმხვედრი აზრი;
(გ) ბ-ნი კოსტას, სერ ნიკოლას ბრატსასა და ქ-ნი ტომასენის საერთო ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი.

მოსამართლე ლოკაიდესის თანმხვედრი აზრი

ვეთანხმები რა უმრავლესობის მიდგომას წინამდებარე საქმეში, სურვილს გამოვთქვამ, რამდენიმე სიტყვით შევეხო „იურისდიქციის“ ცნებას კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით. ხსენებული საკითხი განხილულია წინამდებარე განაჩენის 137-ე და 138- ე პუნქტებში.

ჩემი აზრით, „იურისდიქცია“ ნიშნავს რეალურ ძალაუფლებას, ანუ სახელმწიფოს ნებასურვილის დაკისრებასა და მოხვევას ნებისმიერ პირზე მაღალი ხელშემკვრელი მხარის ტერიტორიაზე თუ ტერიტორიის გარეთ. ამიტომაც მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, კონვენციის თანახმად, პასუხისმგებელია ნებისმიერი პირის წინაშე, რომელზეც ხელშემკვრელი მხარის მიერ ძალაუფლების გამოყენება მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში უშუალო ზემოქმედებას ახდენს. ძალაუფლების ასეთი გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა ფორმით და შეიძლება იყოს კანონიერიც და უკანონოც. ჩვეულებრივი ფორმაა ხელისუფლების ძალაუფლება მაღალი ხელშემკვრელი მხარის ტერიტორიაზე, მაგრამ იგი შესაძლოა გულისხმობდეს ძალაუფლებას სრული კონტროლის ფორმით სხვა ტერიტორიაზეც, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება უკანონო იყოს (საქმე „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზია), 1995 წლის 23 მარტის განაჩენი, სერია A № 310), აშკარად ოკუპირებული ტერიტორიები (საქმე „Cyprus v. Turkey“ [GC], № 25781/94, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-IV). ეს შეიძლება იყოს ძალაუფლებაც, რომელიც გამოხატულია ძალის ან ქმედითი ზეგავლენის გამოყენებით სხვა სახელმწიფოს მთავრობისათვის პოლიტიკური, ფინანსური, სამხედრო თუ სხვა არსებითი მხარდაჭერის მეშვეობით. გარდა ამისა, ჩემი აზრით, ამ ძალაუფლებამ შეიძლება მიიღოს მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მხრიდან მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში ნებისმიერი სახის სამხედრო თუ სხვა სახელმწიფო ქმედების ფორმა (იხ. საპირისპიროდ ბანკოვიჩის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი).

განხილვა ყოველთვის იმ მიმართულებით უნდა წარიმართოს, რომ პირმა, რომელიც ჩივის, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფოს (რომელიც კონვენციის მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს წარმოადგენს) „იურისდიქციაში“ გარკვეული ქმედების შედეგად დაერღვა უფლებები, შეძლოს წარმოაჩინოს, რომ ეს ქმედება წარმოადგენდა სახელმწიფოს მიერ ძალაუფლების გამოყენების შედეგს. ნებისმიერი სხვა განმარტება, რომელიც გამორიცხავს მაღალი ხელშემკვრელი მხარის პასუხისმგებლობას იმ ქმედებებისათვის, რომლებიც წარმოადგენდა სახელმწიფო ძალაუფლების გამოყენების შედეგს, მიგვიყვანდა იმ აბსურდულ მოსაზრებამდე, თითქოს კონვენცია აწესებდეს ადამიანის უფლებათა პატივისცემის ვალდებულებას მხოლოდ იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მაღალი ხელშემკვრელი მხარის კანონიერი თუ არაკანონიერი კონტროლის ფარგლებშია, ხოლო ამ ფარგლებს გარეთ, გარდა ზოგიერთი გამონაკლისი გარემოებებისა (რომელთა არსებობა ყოველი ცალკეული საქმის მიხედვით დადგინდება), ამ სახელმწიფოს შეუძლია დაუსჯელად მოქმედება კონვენციაში დადგენილი სტანდარტების დარღვევით. მე მჯერა, რომ კონვენციის დებულებათა გონივრულმა (მისი მიზნის გათვალისწინებით) განმარტებამ უნდა მიგვიყვანოს იმ დასკვნამდე, რომ კონვენცია აწესებს ქცევის კოდექსს ყოველი მაღალი ხელშემკვრელი მხარისათვის ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც მათი მხრიდან სახელმწიფო ძალაუფლების გამოყენებას გარკვეული შედეგები მოაქვს კერძო პირებისათვის.

მოსამართლე კოსტას ნაწილობრივ თანმხვედრი აზრი

1. მე გადავწყვიტე, დავეთანხმო ჩემს კოლეგა მოსამართლეებს იმასთან დაკავშირებით, რომ წინამდებარე განაჩენის სარეზოლუციო დებულებები უნდა შეიცავდეს მითითებას მოპასუხე სახელმწიფოს მთავრობისათვის, რომ უახლოეს დღეებში უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება.

2. მინდა მოკლედ ჩამოვაყალიბო ჩემი კომენტარები ამ საკითხთან დაკავშირებით.

3. სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ამ სფეროში კარგად არის ცნობილი. თავის უკანასკნელ განაჩენში მარქსის საქმეზე [საქმე „Marckx v. Belgium“, 1979 წლის 13 ივნისის განაჩენი, სერია A № 31, პუნქტი 58] სასამართლომ საკუთარი გადაწყვეტილებები მოიხსენია, როგორც უმთავრესად დეკლარაციული, რაც გულისხმობს იმას, რომ, როდესაც სასამართლო ადგენს კონვენციის დარღვევას, იგი უტოვებს სახელმწიფოს არჩევანს იმ საშუალებებთან დაკავშირებით, რომლებიც გამოყენებული უნდა იქნეს ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში კონვენციის 46-ე [ადრე მოქმედი 53-ე] მუხლის საფუძველზე ნაკისრი ვალდებულებების შესასრულებლად. ამ მუხლში მოცემულია სახელმწიფოების მიერ ნაკისრი ვალდებულება, დაემორჩილონ სასამართლოს განაჩენს.

4. საშუალებების არჩევასა და კონკრეტული შედეგის მიღწევის ვალდებულებას შორის განსხვავების მიზანია სუბსიდიარობის პრინციპის შეჯერება კონვენციით უზრუნველყოფილ უფლებათა და თავისუფლებათა კოლექტიურ გარანტიებთან. ჩვეულებრივ, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს, და არა სასამართლოს, ევალება სასამართლოს მიერ გამოტანილ განაჩენთა აღსრულების უზრუნველყოფა მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ კონვენციის დარღვევის გამოსასწორებლად მიღებულ ზოგად თუ ინდივიდუალურ ღონისძიებებზე ზედამხედველობის გზით. ეს 46-ე მუხლიდანაც გამომდინარეობს.

5. პრეცედენტულ სამართალში ვხვდებით ისეთ საქმეებს, რომლებშიც სასამართლომ შეზღუდა სახელმწიფოს არჩევანი დარღვეული უფლების გამოსწორების საშუალებებთან მიმართებაში. იმ საქმეებში, რომლებიც მოიცავს საკუთრების ჩამორთმევას, სასამართლომ სარეზოლუციო დებულებებში აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია, განმცხადებელს დაუბრუნოს საკუთრება [იხ. საქმე „Papamichalopoulos v. Greece“ (50-ე მუხლი), 1995 წლის 31 ოქტომბრის განაჩენი, სერია A № 330-B; და საქმე „Brumarescu v. Romania“ (41-ე მუხლი) 2001 წლის 23 იანვარი, მოხსენებები 2001-I]. მართალია, სასამართლოს არ დაუდგენია, რომ ეს მოვალეობა აბსოლუტურად სავალდებულო ხასიათს ატარებს, რასაც იგი მიუთითებს ხოლმე განაჩენებში: „ასეთი რესტიტუციის განუხორციელებლობის...“ შემთხვევაში სახელმწიფომ განმცხადებელს გარკვეული თანხა უნდა გადაუხადოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, restitutio in integrum სავალდებულოა მხოლოდ ამ ტიპის საქმეებში იმდენად, რამდენადაც ეს შესაძლებელია (ასეთი დებულება აუცილებელია, inter alia, კეთილსინდისიერად მოქმედი მესამე მხარის უფლებების დასაცავად).

6. ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლოს ბრძანება, რომლითაც სახელმწიფოს კონკრეტული შედეგის მიღწევა მოეთხოვება, ხელს უწყობს მინისტრთა კომიტეტის ამოცანის გამარტივებას და გარკვეულწილად ართულებს კიდეც მას. მე-11 ოქმის ძალაში შესვლამდე მოქმედი სისტემის ფარგლებში იმ საქმეებში, რომლებშიც, იმის ნაცვლად, რომ პასუხისმგებელი ყოფილიყო სასამართლოს განაჩენის აღსრულების ზედამხედველობაზე [ადრე მოქმედი 54-ე მუხლის შესაბამისად], მინისტრთა კომიტეტმა გადაწყვიტა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის დარღვევას [რისი უფლებაც მას ჰქონდა კონვენციის ადრე მოქმედი 32-ე მუხლის შესაბამისად], სახელმწიფოებმა იკისრეს ვალდებულება, დამორჩილებოდნენ მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებებს და ეღიარებინათ ისინი სამართლებრივად სავალდებულოდ [კონვენციის ადრე მოქმედი 54-ე მუხლის მე-4 პუნქტი]. ამჟამად მოქმედი სისტემის ფარგლებში სახელმწიფოების აღნიშნულმა ვალდებულებამ მინისტრთა კომიტეტის მიმართ, ერთი შეხედვით, შეწყვიტა მოქმედება, თუმცა ეს არ უშლის ხელს მინისტრთა კომიტეტს, განაჩენის აღსრულებაზე 46-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად ზედამხედველობისას დაეყრდნოს 46-ე მუხლის 1-ლ პუნქტს, რომლის თანახმადაც „[სახელმწიფოები] კისრულობენ ვალდებულებას, აღასრულონ სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებები ნებისმიერ იმ საქმეში, რომლის მხარეებიც არიან.“

7. რაც უფრო კონკრეტულია განაჩენის შინაარსი, მით უფრო ადვილი ხდება სამართლებრივი კუთხით მინისტრთა კომიტეტისათვის სახელმწიფოებზე დაკისრებულ ღონისძიებათა აღსრულებაზე ზედამხედველობის განხორციელება. თუმცა ეს არ არის აუცილებლად მართლზომიერი პოლიტიკური კუთხით, რადგან, თუ სახელმწიფოს არ აქვს არჩევანი განსახორციელებელ ღონისძიებებთან დაკავშირებით, მოპასუხე სახელმწიფოს რჩება მხოლოდ ერთი ალტერნატივა: ან აღასრულოს სასამართლოს ბრძანება (ასეთ შემთხვევაში ყველაფერი კარგად იქნება), ანდა წავიდეს რისკზე და სიტუაცია ჩიხში შეიყვანოს.

8. ასე რომ, წინამდებარე საქმემ საკმაო საფიქრალი წარმოშვა. დაახლოებით სამი წლის წინ საბოლოო განაჩენით გამართლებული პირის ხანგრძლივი პატიმრობა ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე მართლმსაჯულების უხეშ დარღვევას წარმოადგენს, რასაც სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს სამაგალითო სიმტკიცით. მაგრამ სიფრთხილეა საჭირო სასამართლო განაჩენის აღსრულებასთან დაკავშირებული პრაქტიკული სიძნელეების გამო. მართალია, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოებს აქამდე უნდა გაეთავისუფლებინათ განმცხადებელი, მაგრამ ამის განუხორციელებლობის მიზეზი არ ყოფილა ცენტრალური ხელისუფლების [რომელსაც განაჩენით სამართლიანად ეკისრება ერთპიროვნული პასუხისმგებლობა კონვენციის დარღვევისათვის (იხ. წინამდებარე განაჩენის 150-ე პუნქტი)] უმოქმედობა. ცენტრალური ხელისუფლება მრავალჯერ შეეცადა განმცხადებლის ციხიდან გათავისუფლებას. წინამდებარე განაჩენის 59-ე და 71-ე პუნქტები საკმაოდ ნათლად წარმოაჩენს ამას. ამიტომ საკითხი, რომელიც წამოიჭრება, შემდეგში მდგომარეობს: უნდა მოეცადა თუ არა სასამართლოს შედარებით შესაფერისი შემთხვევისათვის, რათა წინ გადაედგა ხსენებული ნაბიჯი პრეცედენტულ სამართალში. გარდა ამისა, ხომ არ არსებობს საფრთხე, რომ მინისტრთა კომიტეტი აღმოჩნდეს ისეთ სიტუაციაში, რომელიც, მართალია, სრულიად კანონიერია, მაგრამ, ამავე დროს, განსაკუთრებით რთულია პრაქტიკაში?

9. მე გავაანალიზე თითოეული ეს საკითხი. მათ უარყოფას ორმა მოსაზრებამ შეუწყო ხელი. რაც შეეხება პრინციპს, რომელიც ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორია, ალოგიკური და ამორალურიც კი იქნებოდა, თუ დავუტოვებდით საქართველოს (სამართლებრივი) საშუალებების არჩევის შესაძლებლობას, მაშინ, როდესაც თვითნებური პატიმრობისთვის ბოლოს მოღების ერთადერთ საშუალებას პატიმრის გათავისუფლება წარმოადგენს. თუ საკითხს ფაქტობრივი კუთხით მივუდგებით, იმ დროს, როდესაც ურთიერთობა მოპასუხე სახელმწიფოსა და მის დეცენტრალიზებულ ერთეულს შორის მნიშვნელოვნად შეიცვალა და ჯერ კიდევ განვითარების პროცესშია, სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენის ფორმულირება უნდა დაგვეხმაროს იმის შეწყვეტაში, რაც აშკარა უსამართლობაა და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში გრძელდება, მით უფრო, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის გაგრძელებაზე საქართველო იქნება პასუხისმგებელი იმ დრომდე, სანამ ბ-ნი ასანიძე გათავისუფლდება.

10. ყველა შემთხვევაში, იმედს გამოვთქვამ, რომ წინამდებარე განაჩენს მოჰყვება განმცხადებლის უახლოეს დღეებში გათავისუფლება. ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ სასამართლომ გადადგა, ჩემი აზრით, მოსაწონი და ლოგიკური ნაბიჯი საკუთრების რესტიტუციასთან დაკავშირებით ზემოთ მოხსენიებული საქმეების თვალსაზრისით: მან ის კი არ დაადგინა, რომ საქართველომ განმცხადებელს საკომპენსაციო თანხა უნდა გადაუხადოს, თუ ვერ უზრუნველყოფს მის გათავისუფლებას, არამედ, სასამართლოს განაჩენით, გადახდის ვალდებულება წარმოადგენს დამატებით ვალდებულებას და არანაირად არ ამცირებს განმცხადებლის გათავისუფების ვალდებულებას.

მოსამართლეების კოსტას, ბრატსასა და ტომასენის საერთო განსხვავებული აზრი

ჩვენ მთლიანად ვეთანხმებით სასამართლოს უმრავლესობის დასკვნას და არგუმენტაციას გარდა იმ ნაწილისა, სადაც აღნიშნულია, რომ განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენის აღუსრულებლობა წარმოადგენდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას და რომ, შესაბამისად, საჭირო აღარ იყო მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებული საჩივრის განხილვა. ჩვენი აზრით, გადაწყვეტილება უნდა გაუქმდეს, დადგენილი იქნეს მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა და ჩაითვალოს, რომ აუცილებელი აღარ არის კონვენციის მე-6 მუხლის განხილვა საქმის გარემოებებთან მიმართებაში.

განმცხადებლის საჩივრის ძირითადი აზრი, კონვენციის თანახმად, მდგომარეობს იმაში, რომ, მიუხედავად საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ ყველა ბრალდებაში მისი გამართლებისა, განმცხადებელი მაინც რჩებოდა პატიმრობაში ეროვნული კანონმდებლობის დარღვევით და ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე 2001 წლის 29 იანვრიდან. აღნიშნულის შედეგად სასამართლომ დაადგინა, რომ ხსენებული თარიღის შემდეგ განმცხადებელი იმყოფებოდა თვითნებურ პატიმრობაში მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებათა დარღვევით.

დაადგინა რა, რომ უზენაესი სასამართლოს მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენის აღუსრულებლობა კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა, სტრასბურგის სასამართლოს უმრავლესობამ მიიღო და გამოიყენა პრინციპი, რომელიც პირველად განმარტებული და გამოყენებული იქნა საქმეში „Hornsby v. Greece“ (1997 წლის 19 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1997-II). აღნიშნული პრინციპის თანახმად, “სასამართლო განხილვის უფლება“, რომლის ერთ-ერთ ასპექტს წარმოადგენს სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება, ილუზიური იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფოს ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად შესაძლებელი იქნებოდა საბოლოო, სავალდებულო გადაწყვეტილების აღუსრულებლობა ერთ-ერთი მხარის საზიანოდ. როგორც ეს სასამართლომ განმარტა ხსენებულ საქმეზე თავის განაჩენში, წარმოუდგენელი იქნებოდა, რომ მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს დეტალურად განემარტა სასამართლო სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებისთვის მინიჭებული პროცედურული გარანტიები - სამართლიანი, საჯარო და სწრაფი სამართალწარმოება - სასამართლო გადაწყვეტილებათა აღსრულების გარანტირების გარეშე.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ჰორნსბის საქმე და შემდგომი გადაწყვეტილებები, რომლებიც ეხებოდა საქმეში ხსენებულ პრინციპებს, მოიცავდა სამოქალაქო და არა სისხლის სამართალწარმოებას. ჩვენ არ ვართ დარწმუნებულნი, რომ შესაძლებელია სასამართლოს არგუმენტაციის - სასამართლოს ხელმისაწვდომობის, განაჩენთა აღსრულებისა და საბოლოო, ძალაში შესული განაჩენის აღსრულებისთვის აუცილებელი ღონისძიებების მოხსენიებით - ადვილად მისადაგება ბრალდებულის წინააღმდეგ არსებული სისხლის სამართლის საქმისთვის. ეს განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებს ეხება, როდესაც, როგორც წინამდებარე საქმეში, ბრალდებული გამართლებულია სასამართლოს საბოლოო განაჩენით, ხოლო ხელისუფლების ეროვნულ ორგანოებს, ძირითადად, არაფერი აქვთ აღსასრულებელი და არანაირი ღონისძიების გატარება არ არის აუცილებელი განაჩენის აღსასრულებლად. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლოს მიერ ჰორნსბის საქმეში იმ ფაქტზე დაყრდნობას, რომ მე-6 მუხლით განსაზღვრული პროცედურული გარანტიები სხვაგვარად ილუზიური იქნებოდა, გაცილებით ნაკლები ძალა გააჩნია ბრალდებულის გამართლების შემთხვევასთან მიმართებაში, თუკი გავითვალისწინებთ კონვენციის ორგანოების მყარ პრეცედენტულ სამართალს, რომლის საფუძველზეც გამართლებულ განმცხადებელს არანაირ შემთხვევაში არ შეუძლია განაცხადოს პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ იგი აღნიშნული პროცედურული გარანტიების დარღვევის შედეგად არის დაზარალებული.

უფრო მეტიც, ვინაიდან ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების მიერ უზენაესი სასამართლოს განაჩენის აღუსრულებლობა სტრასბურგის სასამართლოსთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია კონვენციის მე-5 მუხლის - რომელსაც, როგორც le specialis ადამიანის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების სფეროში, საქმე უფრო ბუნებრივად ექვემდებარება - დარღვევის დასადგენად, ჩვენ ვერ ვხედავთ ვერანაირ აუცილებლობას, დამატებით და ცალკე იქნეს დადგენილი მე-6 მუხლის დარღვევა.

მეორე მხრივ, ჩვენი აზრით, ადგილი აქვს განსხვავებულ პრობლემას მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში. ეს მუხლი თავისუფლებააღკვეთილ პირს ანიჭებს უფლებას, ხელი მიუწვდებოდეს ისეთი სასამართლო პროცესის წარმოებაზე, რომლის მეშვეობითაც სწრაფად უნდა გადაწყდეს დაპატიმრების კანონიერება და გაიცეს ბრძანება მის გათავისუფლებაზე, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი. ხსენებულ დებულებაში ასახული მოთხოვნის თანახმად, ეროვნულმა ორგანოებმა სწრაფად უნდა აღასრულონ გათავისუფლების ბრძანება. მთავრობა ამტკიცებს, რომ განმცხადებელს ყოველთვის შეეძლო გაესაჩივრებინა თავისი პატიმრობის კანონიერება და არსებითი მხარე ეროვნულ სასამართლოებში. მართალია, ფორმალურად ეს შესაძლებელია ასეც იყოს, მაგრამ არგუმენტი სრულიად არ შეესაბამება რეალობას, ანუ ასეთ მიმართვას შეიძლება არანაირი შედეგი არ გამოეღო. წინამდებარე საქმეში უზენაესი სასამართლო არ შემოიფარგლა მხოლოდ განმცხადებლის მსჯავრდების გაუქმებით და მის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართალწარმოების შეწყვეტით. სასამართლო უფრო შორს წავიდა და ბრძანა განმცხადებლის დაუყოვნებელი გათავისუფლება. ვინაიდან გათავისუფლების ბრძანება გაცემული იყო განმცხადებლის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართალწარმოების დასასრულს და არა ხანგრძლივი პატიმრობის კანონიერებასთან დაკავშირებული ცალკე საჩივრის შედეგად, ის ფაქტი, რომ ხელისუფლების ორგანოები სამ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში არ სცემდნენ პატივს და არ აღასრულებდნენ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ბრძანებას, ნათელ მტკიცებულებას წარმოადგენს განმცხადებლის ხელთ არსებული სამართლებრივი დაცვის საშუალების უეფექტობისა და, შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევისა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 43-ე მუხლისა და სასამართლოს რეგლამენტის შესაბამისი მუხლების თანახმად, შეიკრიბა პალატის სახით, შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ჯ. ვიარდა, პრეზიდენტი,
ბ-ნი ჰ. მოსლერი,
ბ-ნი თორ ვილიალმსონი,
ბ-ნი ვ. განშოფ ვან დერ მეერში,
ქ-ნი დ. ბინდშედლერ-რობერტი,
ბ-ნი ფ. მატშერი,
ბ-ნი ე. გარსია დე ენტერია,

და, ასევე, ბ-ნი მ.-ა. ეისენი, რეგისტრატორი, და ბ-ნი ჰ. პეტზოლდი, რეგისტრატორის მოადგილე.

იმსჯელა რა განმარტოებით 1981 წლის 28 იანვარსა და 22 აპრილს, სასამართლომ 1981 წლის 22 აპრილს გამოიტანა წინამდებარე განაჩენი.

1. ბუჰოლცის საქმე სასამართლოში წარადგინა გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის მთავრობამ (შემდგომში „მთავრობა“). საქმეს საფუძვლად უდევს ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის (შემდგომში „კომისია“) წინაშე 1976 წლის 18 დეკემბერს გერმანიის მოქალაქის, ბ-ნი ვალტერ ბუჰოლცის, მიერ კონვენციის 25-ე მუხლის საფუძველზე სახელმწიფოს წინააღმდეგ შეტანილი განაცხადი.

2. მთავრობის განაცხადი, რომელიც მიუთითებდა კონვენციის 48-ე მუხლზე, შეტანილი იქნა სასამართლოს რეგისტრატურაში 1980 წლის 3 ოქტომბერს, 3 თვის ვადაში, როგორც ეს დადგენილია კონვენციის 32-ე მუხლის 1-ლი პუნქტითა და 47 მუხლით. განაცხადის მიზანია, წარუდგინოს საქმე სასამართლოს და მიმართოს თხოვნით, დაადგინოს, რომ კონვენციის დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

3. 4 ოქტომბერს რეგისტრატორმა კომისიის მდივნისგან მიიღო კომისიის მოხსენების 40 ასლი.

4. პალატის შემადგენლობაში შვიდი მოსამართლე უნდა ყოფილიყო. Ex officio წევრების სახით პალატაში შევიდნენ ბ-ნი ჰ. მოსლერი, გერმანიის მხრიდან არჩეული მოსამართლე (კონვენციის 43-ე მუხლი), და ბ-ნი გ. ბალადორე პალიერი, სასამართლოს პრეზიდენტი (სასამართლოს რეგლამენტის 21-ე მუხლის 3 (ბ) პუნქტი). 4 ოქტომბერს სასამართლოს პრეზიდენტმა რეგისტრატორის თანდასწრებით კენჭისყრის შედეგად გამოავლინა დანარჩენი ხუთი მოსამართლის ვინაობა. ეს მოსამართლეები იყვნენ: ბ-ნი თორ ვილიალმსონი, ბ-ნი ვ. განშოფ ვან დერ მეერში, ქ-ნი დ. ბინდშედლერ-რობერტი, ბნი ფ. მატშერი და ბ-ნი ე. გარსია დე ენტერია (კონვენციის 43-ე მუხლი ინ ფინე და რეგლამენტის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტი).

5. ბ-ნმა ბალადორე პალიერიმ დაიკავა პალატის პრეზიდენტის ადგილი (რეგლამენტის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტი). რეგისტრატორის მოადგილის მეშვეობით მან გაარკვია მთავრობის წარმომადგენლისა და კომისიის პრეზიდენტის მოსაზრებები პროცედურასთან დაკავშირებით. 4 ოქტომბერს პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ მთავრობის წარმომადგენელმა 5 დეკემბრამდე უნდა წარმოადგინოს მემორანდუმი. კომისიის დელეგატებსაც მიეცათ მითითება, საპასუხო მემორანდუმი რეგისტრატორის მიერ მათთვის მთავრობის მემორანდუმის გადაცემიდან 2 თვის ვადაში წარმოედგინათ.

6. 9 ოქტომბერს კომისიის მდივანმა აცნობა რეგისტრატორს, რომ კომისიამ დელეგატად დანიშნა ბ-ნი გაუკურ იორუნდსონი.

7. რეგისტრატორმა მთავრობის მემორანდუმი მიიღო 5 დეკემბერს. 15 დეკემბერს კომისიის მდივანმა აცნობა რეგისტრატორს, რომ დელეგატი მოსმენაზე საკუთარ მიმოხილვებს წარმოადგენდა.

8. მთავრობის წარმომადგენელთან და კომისიის დელეგატთან რეგისტრატორის მოადგილის მეშვეობით გამართული კონსულტაციის შემდეგ ბ-ნმა ვიარდამ, სასამართლოს ვიცე-პრეზიდენტმა, რომელმაც შეცვალა ბ-ნი ბალადორე პალიერი ამ უკანასკნელის გარდაცვალების გამო (რეგლამენტის 21-ე მუხლის მე-3 (ბ) და მე-5 პუნქტები), 15 დეკემბერს განაცხადა, რომ ზეპირი მოსმენა 1981 წლის 27 იანვარს გაიმართებოდა.

9. 1981 წლის 22 იანვარს ბ-ნმა ვიარდამ მოსთხოვა კომისიას, სასამართლოსათვის წარმოედგინა გარკვეული დოკუმენტაცია. ეს დოკუმენტები კომისიის მიერ 27 იანვარსა და 6 თებერვალს იქნა წარმოდგენილი.

10. ზეპირი მოსმენა 27 იანვარს საჯაროდ გაიმართა ადამიანის უფლებათა შენობაში. ზეპირი მოსმენის გახსნის წინ პალატამ გამართა მოსამზადებელი შეხვედრა; პალატამ ნება დართო მთავრობის წარმომადგენელსა და ადვოკატს, ასევე პირს, რომელიც დახმარებას უწევდა კომისიის დელეგატს, გამოეყენებინათ გერმანული ენა (რეგლამენტის 27-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტები).

სასამართლოს წინაშე წარდგნენ:

მთავრობის სახელით:

- ქ-ნი ი. მაიერი, Ministerialdirigentin-ი იუსტიციის ფედერალურ სამინისტროში,

წარმომადგენელი

- ბ-ნი ჰ. სტოკერი, Regierungsdirektor-ი იუსტიციის ფედერალურ სამინისტროში,
- ბ-ნი მ. ლორენცი, Regierungsdirektor-ი შრომისა და სოციალურ საკითხთა ფედერალურ სამინისტროში,
- ბ-ნი ჰ. ვეგენერი, Oberregierungsrat-ი ქ. ჰამბურგის შრომისა და სოციალურ საკითხთა დეპარტამენტში,

მრჩევლები;

კომისიის სახელით:

- ბ-ნი გაუკურ იორუნდსონი, დელეგატი,
- ბ-ნი კ. სოიკა, განმცხადებლის ადვოკატი კომისიის წინაშე, რომელიც, რეგლამენტის 29- ე მუხლის 1-ლი პუნქტის მე-2 წინადადების საფუძველზე დახმარებას უწევდა დელეგატს.

სასამართლომ მოისმინა ქ-ნი მაიერის მიმართვა მთავრობის მხრიდან და ბ-ნი გაუკურ იორუნდსონისა და ბ-ნი სოიკას მიმართვები - კომისიის მხრიდან, ისევე, როგორც მათი პასუხები სასამართლოს მიერ დასმულ კითხვებზე. მოსმენაზე მთავრობის წარმომადგენელმა სასამართლოს რამდენიმე დოკუმენტი წარუდგინა.

11. 6 თებერვალს მთავრობის წარმომადგენელმა და განმცხადებლის ადვოკატმა წერილობით წარმოადგინეს თავ-თავიანთი პასუხები მოსმენაზე დასმულ რამდენიმე კითხვაზე; 19 თებერვალს ქ-ნმა მაიერმა წარმოადგინა მიმოხილვა, რომელიც ეხებოდა ამ საქმესთან დაკავშირებით ბ-ნი სოიკასგან მიღებულ წერილს.

12. ბ-ნი ბუჰოლცი დაიბადა 1918 წელს და ამჟამად ცხოვრობს ჰამბურგში. 1949 წლის თებერვლიდან მოყოლებული იგი მუშაობდა ქიმწმენდაში, რომელიც ეკუთვნოდა ჟ.ჰ დეფენდორფ კგ-ს; 1963 წლის ბოლომდე იგი, ძირითადად, მძღოლად მუშაობდა, ხოლო 1963 წლიდან - ფილიალების ზედამხედველად. 1974 წლის 28 ივნისს მას ეცნობა, რომ იმავე წლის 31 დეკემბრიდან იგი გათავისუფლებული იქნებოდა სამსახურიდან საწარმოს რაციონალიზაციის მიზნით გასატარებელ ღონისძიებათა შედეგად.

ბ-ნმა ბუჰოლცმა აღძრა სამართალწარმოება შესაბამის სასამართლოებში და გაასაჩივრა ამ გადაწყვეტილების კანონიერება; მისი მტკიცებით, ხსენებულმა სასამართლოებმა არ განიხილეს მისი საქმე „გონივრულ ვადაში“, როგორც ამას მოითხოვს კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

1. სამართალწარმოება შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში (ა) ჰამბურგის შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლო (Arbeitsgericht)

13. 1974 წლის 10 ივლისს განმცხადებელმა საქმე აღძრა ჰამბურგის შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოში. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მისი გათავისუფლება, „არაკეთილსინდისიერად გათავისუფლების შესახებ“ კანონის (Kündigungsschutzgesetz) 1-ლი ნაწილის თანახმად, „სოციალურად გაუმართლებელი იყო“ (sozial ungerechtfertigt). მეორე მხარემ (შემდგომში „მოპასუხეები“) დაცვის პოზიცია წარმოადგინა 25 ივლისს, ერთი დღით ადრე, ვიდრე გავიდოდა პოზიციის წარმოდგენისათვის სასამართლოს მიერ დადგენილი ვადა.

14. 16 აგვისტოს გამართულ პირველ მოსმენაზე ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა წარმოადგინა ახალი წერილობითი მემორანდუმი. შრომითი საკითხების განმხილველმა სასამართლომ დააკმაყოფილა მოპასუხეების მიერ წარმოდგენილი შუამდგომლობა და საქმის მოსმენა 4 ოქტომბრამდე გადადო.

15. 22 აგვისტოთი დათარიღებულ წერილობით პასუხში მოპასუხეებმა, შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოს მოთხოვნის საფუძველზე, დეტალურად ჩამოაყალიბეს სადავო გათავისუფლების მიზეზები; მათ ასევე აღწერეს კომპანიის ეკონომიკური მდგომარეობა და წარმოადგინეს ახსნა-განმარტება კომპანიის რაციონალიზაციასთან დაკავშირებით გატარებულ ღონისძიებათა შესახებ. განმცხადებლის ადვოკატმა 19 სექტემბრით დათარიღებულ თავის შესაგებელ პასუხს თან დაურთო მარწმუნებლის მიერ მისთვის მიწერილი წერილი. ხსენებული წერილი შეიცავდა ბრალდებას, რომ დეპენდორფის კომპანიის მენეჯერებმა „დაუდევრად გაფლანგეს რობერტ დეპენდორფის მიერ პატიოსანი შრომით მოპოვებული მილიონები (ბიზნესის და კერძო აქტივები)“, სანაცვლოდ კი „თავად დაცულნი და უდარდელნი არიან და საერთოდ აღარ აინტერესებთ, დეპენდორფის კომპანია უფრო დიდ ზარალსნახავს თუ არა“.

ამ ბრალდებებმა აიძულა მოპასუხეები, 30 სექტემბერს გაეგზავნათ განმცხადებლისათვის 2 სხვა შეტყობინება გათავისუფლების თაობაზე, საგანგებო შეტყობინება („ausserordentliche Kündigung“), რომელიც ძალაში შედიოდა დაუყოვნებლივ, და, ალტერნატიული ან გამაფრთხილებელი (vorsorglich) ღონისძიების სახით, ჩვეულებრივი შეტყობინება („ordentliche Kündigung“), რომელიც ძალაში შედიოდა 1975 წლის 31 მარტს. საგანგებო შეტყობინება ეფუძნებოდა სამოქალაქო კოდექსის („Bürgerliches Gesetzbuch“) 626- ე მუხლს, რომელიც მოითხოვს „სერიოზულ მიზეზს“ ამ სახით გათავისუფლებისათვის და შეტყობინების გაგზავნას 2 კვირის ვადაში იმ მომენტიდან, როდესაც დამქირავებლები შეიტყობენ ფაქტებს, რომლებიც, მათი აზრით, წარმოადგენს სერიოზულ მიზეზს ამგვარი გადაწყვეტილების მისაღებად.

2 ოქტომბერს ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა წარმოადგინა წერილობითი არგუმენტაციის კიდევ ორი წყება, რომლებიც დათარიღებული იყო 1 და 2 ოქტომბრით და თან ერთვოდა მოპასუხეების 30 სექტემბრის წერილი; ეს უკანასკნელი ეხებოდა მომჩივანის რეაგირებას 30 სექტემბერით დათარიღებულ გათავისუფლების შესახებ ორ შეტყობინებაზე.

16. 1974 წლის 4 ოქტომბერს გამართულ მოსმენაზე შრომითი საკითხების განმხილველმა

სასამართლომ საქმის მოსმენა გადადო 25 ოქტომბრამდე, რადგან მოპასუხეთა ადვოკატმა განმცხადებლის ბოლო წერილობითი მემორანდუმი მხოლოდ მოსმენაზე მიიღო.

14 ოქტომბერს განმცხადებლის ადვოკატმა წარმოადგინა სხვა მემორანდუმი.

25 ოქტომბრისათვის გადადებულ სხდომაზე შრომითი საკითხების განმხილველმა სასამართლომ, მოქმედებდა რა შესაბამისი კანონმდებლობის საფუძველზე, წამოაყენა წინადადება მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებით, მაგრამ წინადადება არ იქნა მიღებული.

17. 1975 წლის 8 იანვარს, მხარეთა საბოლოო არგუმენტაციის მოსმენის შემდეგ, შრომითი საკითხების განმხილველმა სასამართლომ დაუყოვნებლივ გამოიტანა განაჩენი. სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ არც 1974 წლის 28 ივნისით დათარიღებულ შეტყობინებას და არც იმავე წლის 30 სექტემბრით დათარიღებულ საგანგებო შეტყობინებას არ შეუწყვეტია განმცხადებელთან დადებული ხელშეკრულების მოქმედება, რადგან პირველი შეტყობინება „სოციალურად გაუმართლებელი“ იყო „არაკეთილსინდისიერად გათავისუფლების შესახებ“ კანონის 1-ლი ნაწილის თანახმად, ხოლო მეორე - არ იყო გამართლებული, ვინაიდან არ არსებობდა „სერიოზული მიზეზი“, როგორც ამას მოითხოვს სამოქალაქო კოდექსის 626-ე მუხლი. სასამართლომ უარყო მოპასუხეთა მხრიდან წარმოდგენილი ალტერნატიული მოთხოვნაც შრომითი ხელშეკრულების გაწყვეტასთან დაკავშირებით (Auflösungsantrag), „არაკეთილსინდისიერად გათავისუფლების შესახებ“ კანონის მე-7 ნაწილის შესაბამისად. სასამართლომ ვალდებულება დააკისრა მოპასუხეებს, გადაეხადათ ბ-ნი ბუჰოლცისთვის 5 700 გერმანული მარკა სახელფასო დავალიანებისათვის, მაგრამ უარყო პრეტენზია მომავალ ხელფასთან დაკავშირებით.

1975 წლის 25 თებერვალს განაჩენი წერილობითი ფორმით გადაეცათ მხარეებს.

(ბ) ჰამბურგის შრომითი საკითხების განმხილველი სააპელაციო სასამართლო (Landesarbeitsgericht)

18. 1975 წლის 13 მარტს მოპასუხეებმა გაასაჩივრეს გამოტანილი განაჩენი ჰამბურგის შრომითი საკითხების განმხილველ სააპელაციო სასამართლოში. მათი მტკიცებით, ბ-ნი ბუჰოლცის მიერ მათ მიმართ გამოთქმული ბრალდებები წარმოადგენდა „სერიოზულ მიზეზს“, რომელიც ამართლებდა 1974 წლის 30 სექტემბრის საგანგებო შეტყობინებას; ამასთან, მათი აზრით, 1974 წლის 28 ივნისისა და 30 სექტემბრის შეტყობინებები სამართლიანი და „სოციალურად გამართლებული“ იყო, რადგან არსებობდა ბიზნესის წარმოებასთან დაკავშირებული სერიოზული მიზეზები. მოპასუხეებმა თხოვნით მიმართეს სასამართლოს, შეეცვალა განაჩენი და უარი ეთქვა მომჩივანის მიერ აღძრულ სამართალწარმოებაზე ან, ალტერნატიული ვარიანტის სახით, გაეუქმებინა მხარეთა შორის არსებული შრომითი ხელშეკრულება.

თავის მხრივ, განმცხადებელმა 25 მარტს ხსენებულ სასამართლოში შეიტანა შესაგებელი სააპელაციო საჩივარი (Anschlussberufung), რომელშიც ითხოვდა 1975 წლის პირველი სამი თვის სახელფასო დავალიანების დაფარვას.

19. ამის შემდეგ, 1975 წლის 2 აპრილსა და 15 მაისს (მოპასუხეებმა) და 22 აპრილს (ბნმა ბუჰოლცმა), მხარეებმა წარმოადგინეს წერილობითი მემორანდუმები. განმცხადებელი კვლავ ამტკიცებდა კომპანიის მენეჯერების წინააღმდეგ გამოთქმულ ბრალდებებს; მან თხოვნით მიმართა სააპელაციო სასამართლოს, მოეპოვებინა ექსპერტის მოსაზრება მის მიერ გამოთქმული ბრალდებების დასაბუთებისა და დადასტურების მიზნით.

20. ხსენებული წერილობითი პროცედურების მიმდინარეობისას ორივე მხარემ თხოვნით მიმართა სააპელაციო სასამართლოს, არ გაემართა სხდომა გარკვეულ პერიოდებში, სახელდობრ, განმცხადებლის თხოვნით - 25 მაისსა და 5 ივნისს შორის, ხოლო მოპასუხეთა თხოვნით - 11 აპრილსა და 2 მაისს და 6-11 ივნისს შორის.

21. გაითვალისწინა რა მხარეთა მოთხოვნები, სააპელაციო სასამართლომ 1975 წლის 16 მაისს მოსმენის გამართვის დღედ გამოაცხადა 22 ივლისი. ამ დღეს სასამართლომ სხვა საკითხებთან ერთად განიხილა ის გარემოებები, რომლებიც თან ახლდა განმცხადებლის მიერ გამოთქმული ბრალდებების დამადასტურებელ მტკიცებულებებს და თან ერთვოდა ადვოკატის მიერ 1974 წლის 19 სექტემბერს წარმოდგენილ წერილობით მემორანდუმს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 15). კითხვაზე, ისახავდა თუ არა იგი მიზნად ბრალდებების სარჩელში შეტანას, განმცხადებელმა განაცხადა, რომ იგი თავისი ადვოკატის მსჯელობას ეყრდნობოდა. სასამართლომ წამოჭრა ბ-ნი ბუჰოლცის სხვა თანამდებობაზე გადაყვანის შესაძლებლობაც. სასამართლომ უბრძანა მოპასუხეებს, ერთი თვის ვადაში წარმოედგინათ კომპანიის კომერციული საშტატო სქემა და მიეთითებინათ, თუ რომელი თანამდებობა შეიძლებოდა დაეკავებინა განმცხადებელს, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი წარმოედგინათ უარის მიზეზი.

განმცხადებელს მიეცა ერთი თვის ვადა პასუხის გასაცემად.

22. 31 ივლისს მოპასუხეებმა წარმოადგინეს საშტატო სქემა თანდართული განმარტებებით; 6 აგვისტოს მათ პასუხი გასცეს ბ-ნი ბუჰოლცის წერილობით მემორანდუმს, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ წარდგენილი იქნა 16 ივლისს, მათ მხოლოდ 22 ივლისის მოსმენის შემდეგ გადაეცათ.

1975 წლის 20 აგვისტოს განმცხადებელმა წარმოადგინა წინადადება მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებით, რომელიც მოპასუხეთა მიერ 19 სექტემბერს იქნა უარყოფილი. 3 ოქტომბრით დათარიღებულ წერილში ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა წარმოადგინა მემორანდუმი, რომელიც დათარიღებული იყო 28 სექტემბრით და შეიცავდა მისი მარწმუნებლის მიერ გაკეთებულ შენიშვნებს და თხოვნას, შეძლებისდაგვარად მოკლე ვადაში დანიშნულიყო საქმის მოსმენა და განხილვა. განმცხადებლის ადვოკატმა განაახლა 18 სექტემბერს, ანუ ერთი დღით ადრე, ვიდრე მოპასუხეები უარყოფდნენ მეგობრული მორიგების შეთავაზებას, წარდგენილი მოთხოვნა. სხვა საკითხებთან ერთად ადვოკატი ამტკიცებდა, რომ ბ-ნი ბუჰოლცისათვის „ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად აუტანელი გახდა უსასრულო გაურკვევლობა“.

9 ოქტომბერს სააპელაციო სასამართლომ მოსმენა 1976 წლის 19 მარტისთვის დანიშნა და მოპასუხეებს ზემოხსენებული, 3 ოქტომბრით დათარიღებული წერილობითი მემორანდუმი გადასცა.

23. 1975 წლის 12 ნოემბერს განმცხადებლის ადვოკატმა შუამდგომლობით მიმართა ჰამბურგის პარლამენტს (Bürgerschaft), რათა გამონახულიყო ზომები შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში არსებული სამართალწარმოების დასაჩქარებლად.

1976 წლის დასაწყისში, აღნიშნული შუამდგომლობისა და მოსამართლეთა ადგილების რაოდენობის გაზრდის შედეგად (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 39), სააპელაციო სასამართლომ შეძლო მე-6 პალატის შექმნა. თითქმის 50% იმ საქმეებისა, რომლებიც მე- 3 პალატაში იხილებოდა, განსახილველად გადაეცა ახალ პალატას. მიუხედავად ამისა, ბუჰოლცის საქმე განსახილველად მე-3 პალატას დარჩა.

1976 წლის 5 მაისით დათარიღებული წერილით პარლამენტმა აცნობა განმცხადებელს, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა დაუყოვნებლივ გადადგეს აუცილებელი ნაბიჯები, რათა შეემსუბუქებინათ შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოების სამუშაო დატვირთვა.

24. 1976 წლის 19 მარტს გამართულ მოსმენაზე მხარეებმა წარადგინეს ის სამართლებრივი და ფაქტობრივი საკითხები, რომლებთან დაკავშირებითაც უნდა მიღებულიყო გადაწყვეტილება. მოსმენის ბოლოს სააპელაციო სასამართლომ გამოსცა ბრძანება, რომელშიც ჩამოაყალიბა შესაბამისი საკითხები და თავისი თვალსაზრისი მათ შესაძლო შედეგებთან დაკავშირებით; შემდეგ სასამართლომ მხარეებს შესთავაზა მეგობრული მორიგება, რომლის თანახმად შრომითი ხელშეკრულება 1974 წლის 31 დეკემბრიდან გაუქმებულად ჩაითვლებოდა და მოპასუხეები განმცხადებელს გადაუხდიდნენ ერთჯერად თანხას 34 200 გერმანული მარკის ოდენობით.

სასამართლომ მოუწოდა მხარეებს, წარმოედგინათ საკუთარი მოსაზრებები 30 აპრილისათვის.

25. 7 აპრილით დათარიღებული მემორანდუმით მოპასუხეებმა უარყვეს მორიგების წინადადება. მათ მიუთითეს „უდავო“ ფაქტზე, რომ 1974 წლის 30 სექტემბრის ორი შეტყობინება განმცხადებელს იმავე დღეს გადაეცა.

თავის მხრივ, ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა 8 აპრილით დათარიღებულ წერილობით განცხადებაში, რომელშიც იგი აღნიშნავდა სააპელაციო სასამართლოს დამსახურებას „საქმის ყოვლისმომცველი და ჯეროვანი განხილვისათვის“, უარყო შეთავაზებული მორიგება. მან დააკონკრეტა, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში დათანხმდებოდა ასეთ მორიგებაზე, თუ შრომითი ხელშეკრულება 1975 წლის 31 დეკემბრიდან ჩაითვლებოდა გაუქმებულად.

გარდა ამისა, 1976 წლის 28 აპრილს ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა წარმოადგინა მოკლე პასუხი 7 აპრილის ზემოხსენებულ მემორანდუმზე. იგი არ ეთანხმებოდა მოპასუხეთა განცხადებებს, „ვინაიდან ეს განცხადებები არ შეესაბამებოდა მისი კლიენტის მიერ მიცემულ ახსნა-განმარტებებს“, მაგრამ მას არ გაუმახვილებია საგანგებოდ ყურადღება აღნიშნული ორი შეტყობინების მიღების თარიღზე, კერძოდ, 1974 წლის 30 სექტემბერზე. ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა დამატებით აცნობა სასამართლოს, რომ 30 მაისიდან 18 ივნისამდე ვერ შეძლებდა სასამართლო პროცესში მონაწილეობის მიღებას, და მიმართა თხოვნით, მოსმენა მაისში დაენიშნა.

3 მაისს სააპელაციო სასამართლომ ბრძანა, რომ მოსმენა უნდა განახლებულიყო 27 აგვისტოს, და ამის შესახებ მხარეებს 1 ივნისს შეატყობინა.

26. 1976 წლის 27 აგვისტოს გამართულ მოსმენაზე ბ-ნმა ბუჰოლცმა განაცხადა, რომ მას არ მიუღია 30 სექტემბრით დათარიღებული ორი შეტყობინება იმავე დღეს, და მიმართა სასამართლოს თხოვნით, დაეკითხა მისი ცოლი ამ საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც მნიშვნელოვანი იყო სამოქალაქო კოდექსის 626-ე მუხლის მიზნებისათვის (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 15). სასამართლომ დააკმაყოფილა ეს მოთხოვნა. ქ-ნმა ბუჰოლცმა, რომელიც იმყოფებოდა სასამართლო დარბაზში, დაადასტურა მეუღლის ჩვენება; იგი ამტკიცებდა, რომ შეტყობინებები მათ 1974 წლის 5 და 7 ოქტომბერს გადაეცათ.

მოპასუხეები არ დაეთანხმნენ ამ ჩვენებას და მოითხოვეს შესაგებელი მტკიცებულების სახით წარმოედგინათ 4 მოწმის ჩვენება. განმცხადებელმა გამოთქვა პრეტენზია საქმის ამგვარად შებრუნებაზე იმ საფუძველზე, რომ მეორე მხარის შუამდგომლობის განხორციელება შეაყოვნებდა სამართალწარმოებას. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ბ-ნი ბუჰოლცი, ისევე, როგორც დეპენდორფის კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორი და მოპასუხეების მიერ დასახელებული 4 მოწმე, უნდა წარმდგარიყვნენ სასამართლოს წინაშე და მიეცათ ჩვენებები 1977 წლის 11 იანვარს. ამავე დროს სასამართლომ შესთავაზა განმცხადებელს, რომელმაც ითხოვა უფასო სამართლებრივი დახმარება სააპელაციო სამართალწარმოებისას, შეეტანა შესაბამისი დოკუმენტი ამ მიზნით.

27. დოკუმენტი ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატის 28 აგვისტოთი დათარიღებული წერილის დანართის სახით იქნა წარმოდგენილი. ამის შედეგად 29 სექტემბერს სასამართლომ განმცხადებელს მიანიჭა სამართლებრივი დახმარება მთავარი სააპელაციო საჩივრის წინააღმდეგ წარმოსადგენი დაცვის მომზადებისათვის; სასამართლომ თავი შეიკავა შესაგებელ სააპელაციო საჩივართან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გამოტანისაგან (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 31).

28. უფრო ადრე, 1976 წლის 21 სექტემბერს, განმცხადებელმა გაასაჩივრა 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება ფედერალურ კონსტიტუციურ სასამართლოში. განმცხადებელი ასაჩივრებდა სასამართლო პროცესის ხანგრძლივობას, ეყრდნობოდა კონსტიტუციის მე-2, მე-3, მე-12 და მე-20 მუხლებს და კონვენციის მე-6 მუხლს და საკონსტიტუციო სასამართლოსაგან ითხოვდა, გაეცა ბრძანება, რომელიც სააპელაციო სასამართლოს დაავალებდა, დაუყოვნებლივ დაემთავრებინა საქმის განხილვა.

საქმის მასალები გადაეცა ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, რომელიც შეიკრიბა სამი მოსამართლისგან შემდგარი კოლეგიის სახით („ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს“ შესახებ კანონის (Bundesverfassungsgerichtsgesetz) 93-ე (a) ნაწილი) და 2 ნოემბერს გამოიტანა განაჩენი. სასამართლომ არ გასცა ნებართვა კონსტიტუციური განაცხადის შემდგომ გაგრძელებასა და განხილვაზე; იმ შემთხვევაშიც კი, თუ განაცხადი ჩაითვლებოდა არსებით განხილვაზე დაშვებულად, მას არ ექნებოდა წარმატების პერსპექტივა, რამეთუ არ არსებობდა მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ სააპელაციო სასამართლომ გააჭიანურა სამართალწარმოება; თუ გავითვალისწინებთ საქმის განსაკუთრებულ სირთულეს, სამართალწარმოების ხანგრძლივობა უწინარესად გამოწვეული იყო განმცხადებლის მიზეზით: ეს უკანასკნელი მუდმივად ავრცობდა თავის არგუმენტაციას და მოითხოვდა დამატებით მტკიცებულებათა მოპოვებას.

29. 19 ნოემბერს გადადგა შრომითი საკითხების განმხილველი სააპელაციო სასამართლოს მე-3 პალატის (რომელიც იხილავდა განმცხადებლის საქმეს) თავმჯდომარე.

30. 1977 წლის 11 იანვარს სააპელაციო სასამართლომ მოისმინა 4 მოწმის ჩვენება იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელ დღეს ჩაბარდა განმცხადებელს გათავისუფლების თაობაზე შეტყობინება. სასამართლომ თავი შეიკავა, 28 იანვრამდე გამოეტანა გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით (მიუხედავად ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატის პრეტენზიებისა), უნდა მოესმინა თუ არა დეპენდორფის კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორის, ბ-ნი ლენტფერის და მოპასუხეთა მიერ დასახელებული დამატებითი მოწმეების ჩვენებები.

31. 28 იანვარს სააპელაციო სასამართლომ განმცხადებელს მიანიჭა სამართლებრივი დახმარება შესაგებელი სააპელაციო საჩივრის წარსადგენად (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 27) და ბრძანა, რომ ბ-ნი ლენტფერი გამოძახებულიყო 22 მარტს ჩვენების მისაცემად.

31 იანვრის წერილში მოპასუხეთა ადვოკატმა აღნიშნა უფრო ადრინდელი ვალდებულება და ითხოვა ბ-ნი ლენტფერის მოსმენის გადადება; მან განმარტა, რომ იგი და ბ-ნი ლენტფერი 15 აპრილიდან 4 მაისამდე ადგილზე არ იქნებოდნენ. სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილა ეს მოთხოვნა 2 თებერვალს და მოსმენა 6 მაისისთვის გადადო.

ამ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებული საჩივრით განმცხადებელმა კომისიის მდივანს 5 თებერვალს მიმართა (კომისიისადმი მიმართული მისი განაცხადი შეტანილი იქნა 1976 წლის 18 დეკემბერს), მაგრამ, მთავრობის განცხადებით, საქმეში არ მოიპოვება არავითარი მინიშნება იმასთან დაკავშირებით, რომ მან ანალოგიური პრეტენზიით მიმართა სააპელაციო სასამართლოს.

32. 6 მაისს ორივე მხარის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ გათავისუფლების თაობაზე სადავო შეტყობინებები ნამდვილად ჩაბარდა ბ-ნ ბუჰოლცს 1974 წლის 30 სექტემბერს.

13 მაისს სააპელაციო სასამართლომ გასცა ბრძანება, წარმოდგენილი ყოფილიყო ექსპერტის მოსაზრება იმასან დაკავშირებით, იყო თუ არა გამართლებული განმცხადებლის მიერ დეპენდორფის კომპანიის მენეჯერთა მიმართ გამოთქმული ბრალდებები (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 15). ჰამბურგის ვაჭრობის პალატამ, რომელსაც ეთხოვა აღნიშნულის განხორციელება, 14 ივნისს დანიშნა ექსპერტი; 30 ივნისს მხარეთა მოსმენის შემდეგ სასამართლომ დაამტკიცა ექსპერტი.

ექსპერტის მოხსენება წარმოდგენილი იქნა 1977 წლის 2 დეკემბერს; სასამართლომ გააცნო იგი განმცხადებელსა და მოპასუხეებს და მოსთხოვა მათ 1978 წლის 5 იანვრამდე კომენტარების წარმოდგენა.

33. საბოლოო მოსმენა გაიმართა 3 თებერვალს. მხარეებმა წარმოადგინეს საბოლოო დოკუმენტაცია, რის შემდეგაც შრომითი საკითხების განმხილველმა სააპელაციო სასამართლომ გამოიტანა განაჩენი. სასამართლომ დააკმაყოფილა მოპასუხეთა აპელაცია, უარყო განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი შესაგებელი აპელაცია და დააკისრა მას სამართალწარმოების ხარჯების ანაზღაურება.

სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ 1974 წლის 30 სექტემბრის საგანგებო შეტყობინება სამართლიანი იყო შემდეგ მიზეზთა გამო: განმცხადებლის მიერ გამოთქმული ბრალდებები წარმოადგენდა სერიოზულ მიზეზს გათავისუფლებისათვის სამოქალაქო კოდექსის 626-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე და გათავისუფლების

თაობაზე შეტყობინება განმცხადებელს ორი კვირის ვადაში ჩაბარდა, როგორც ეს დადგენილია ხსენებული მუხლის მე-2 პუნქტით. ექსპერტის მიერ წარმოდგენილმა საფუძვლიანმა და დამაჯერებელმა ახსნა-განმარტებამ ნათელი გახადა, რომ ბ-ნი ბუჰოლცის მიერ გამოთქმული ბრალდებები აბსოლუტურად უსაფუძვლო (haltlos) იყო: გარდა იმისა, რომ ეს ბრალდებები ძალზე ცილისმწამებლური იყო, ისინი სულაც არ იყო საჭირო და არ შეესატყვისებოდა გამომწვევ მიზეზს - ბ-ნი ბუჰოლცის მიერ 1974 წლის 28 ივნისის ჩვეულებრივი შეტყობინების გასაჩივრებას (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 15).

განაჩენი მხარეებს 5 აპრილს გადაეცათ წერილობითი ფორმით.

(გ) შრომითი საკითხების განმხილველი ფედერალური სასამართლო (Bundesarbeitsgericht)

34. იმისათვის, რომ მის საქმე განხილულიყო საკასაციო წესით (Revision), ბ-ნმა ბუჰოლცმა 13 აპრილს შრომითი საკითხების განმხილველ ფედერალურ სასამართლოს მიმართა სამართლებრივი დახმარების უზრუნველყოფის თხოვნით, რომელიც დაკმაყოფილებული იქნა 12 სექტემბერს.

20 სექტემბერს ბ-ნმა ბუჰოლცმა ფედერალურ სასამართლოს მიმართა თხოვნით, დაერთო მისთვის შუამდგომლობის წარმოდგენის ნება, მიუხედავად იმისა, რომ კანონით დაწესებული ვადა ამოწურული იყო. ეს თხოვნა 10 ოქტომბერს იქნა დაკმაყოფილებული შუამდგომლობა, რომელიც წარმოდგენილი იქნა 22 სექტემბერს, გადაეცა მოპასუხეებს, რომლებმაც წერილობითი პასუხი 29 დეკემბერს წარადგინეს.

35. 1979 წლის 26 აპრილს ფედერალურმა სასამართლომ, მხარეთა მოსმენის შემდეგ, შესთავაზა მათ მეგობრული მორიგება, რომლის თანახმადაც შრომითი ხელშეკრულება ჩაითვლებოდა გაუქმებულად 1974 წლის 31 დეკემბრიდან და მოპასუხეებს დაეკისრებოდათ განმცხადებლის სასარგებლოდ დამატებით 24 000 გერმანული მარკის გადახდა. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის საფუძველზე განმცხადებლისთვის უკვე გადახდილი იყო 5 700 გერმანული მარკა სახელფასო დავალიანების დაფარვის მიზნით.

მოპასუხეებმა უარყვეს შეთავაზება. იმავე დღეს გამოტანილი განაჩენით ფედერალურმა სასამართლომ უარყო შუამდგომლობა როგორც დაუსაბუთებელი.

2. სამართალწარმოება ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოში (Bundesverfassungsgericht)

1979 წლის 10 მაისს ბ-ნმა ბუჰოლცმა გაასაჩივრა ეს გადაწყვეტილება ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოში, ამტკიცებდა რა რამდენიმე უმნიშვნელოვანესი უფლების დარღვევას. იგი ასაჩივრებდა სხვადასხვა ინსტანციის შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში სამართალწარმოების ხანგრძლივობას და აღნიშნავდა, რომ სწორედ ეს ფაქტორი გახდა სადავო გადაწყვეტილების მიზეზი. გარდა ამისა, იგი აკრიტიკებდა შრომითი საკითხების განმხილველ ფედერალურ სასამართლოს, ვინაიდან მან შეწყვიტა სამართალწარმოება, „რომელიც ჩვეულებრივ გარემოებებში ამ დროისათვის არ უნდა შემწყდარიყო“; ბ-ნი ბუჰოლცი ამტკიცებდა, რომ ვინაიდან მას კომისიისთვის ჰქონდა განაცხადი წარდგენილი, ფედერალურ სასამართლოს „არ სურდა, სამართალწარმოების გაგრძელებით კონვენციის დარღვევა უფრო ნათლად წარმოეჩინა“. განმცხადებელი ჩიოდა, აგრეთვე, რომ გასაჩივრებული განაჩენი მიუღებელი იყო მასში მოცემული არგუმენტაციის გათვალისწინებით (sachlich unhaltbar) და წარმოადგენდა დაუშვებელ შიდა სანქციას, რომელიც მიმართული იყო მის დასასჯელად, რადგან მან კომისიის წინაშე წარადგინა განაცხადი.

19 ივლისს საკონსტიტუციო სასამართლომ უარი განაცხადა საკონსტიტუციო სარჩელის განხილვაზე განაცხადის არსებით განხილვაზე დაუშვებლობის მიზეზით. განმცხადებელმა ვერ წარმოადგინა საკმარისი დამაჯერებლობით ძირითად უფლებათა რაიმე სავარაუდო დარღვევა. სახელდობრ, სამართალწარმოების ხანგრძლივობასთან დაკავშირებული მისი პრეტენზია არ იყო საკმარისად არგუმენტირებული იმის დასადგენად, რომ სასამართლო პროცესის შედეგი არღვევდა მის რომელიმე ძირითად უფლებას; ეს ეხებოდა მის განცხადებასაც, რომ გასაჩივრებული განაჩენის არგუმენტაცია არ იყო დასაბუთებული.

ისევე, როგორც 1976 წელს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 28), განაჩენი სასამართლომ სამი მოსამართლისგან შემდგარი კოლეგიის მეშვეობით გამოიტანა.

3. განმცხადებლის მდგომარეობა სამსახურიდან მისი გათავისუფლების შემდეგ

37. სამსახურიდან გათავისუფლების შემდეგ ერთი წლის განმავლობაში ბ-ნი ბუჰოლცი, „დასაქმების ხელშეწყობის შესახებ“ კანონის (Arbeitsförderungsgesetz) თანახმად, იღებდა უმეშევრობის ყოველკვირეულ შემწეობას (Arbeitslosengeld), რომელიც 1974 წლის 9 ოქტომბრიდან 31 დეკემბრამდე შეადგენდა 202,20 გერმანულ მარკას, 1975 წლის 1 იანვრიდან 30 სექტემბრამდე - 228 გერმანულ მარკას, ხოლო 1975 წლის 7 ოქტომბრამდე - 250,80 გერმანულ მარკას. ჰამბურგის დასაქმების სამსახურმა (Arbeitsamt) 1975 წლის 23 დეკემბერს უარი განაცხადა განმცხადებლისთვის უმუშევრობის დახმარების (Arbeitslosenhilfe) მიცემაზე, რადგან მის ცოლს გააჩნდა შემოსავლის წყარო. 1978 წლის 1 აგვისტოდან განმცხადებელი იღებდა სოციალური უზრუნველყოფის პენსიას სამსახურიდან გათავისუფლებისთვის (Sozialversicherungsrente). ამ პენსიის ოდენობა - თავდაპირველად თვეში 1 462 გერმანული მარკა - პერიოდულად იცვლებოდა.

38. მთავრობის მტკიცებით, 1974 წლის ოქტომბრიდან მოყოლებული ჰამბურგის დასაქმების სამსახური უშედეგოდ ცდილობდა, განმცხადებლისთვის სხვა სამუშაო ეშოვნა. აღნიშნული სამსახური პოტენციურ დამსაქმებლებს ფინანსურ დახმარებასაც კი ჰპირდებოდა.

4. შრომითი საკითხების განმხილველი სააპელაციო სასამართლოების სამუშაო დატვირთვა 1974 წლიდან 1976 წლამდე

39. გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ეკონომიკის ვარდნის შედეგად შრომითი საკითხების განმხილველ სააპელაციო სასამართლოებს 1974-1976 წლებში მნიშვნელოვნად მოემატათ სამუშაო. სასამართლოს მოთხოვნის შესაბამისად მთავრობის მიერ წარმოდგენილი სტატისტიკის თანახმად, შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოების მიერ გამოტანილ განაჩენთა გასაჩივრების მასშტაბი წინა წელთან შედარებით 1974 წელს გაიზარდა 23,1%-ით, 1975 წელს - 20,8%-ით, ხოლო 1976 წელს - 9,7%-ით. იმისათვის, რომ გამკლავებოდნენ სახელმწიფოში მიმდინარე პროცესებს, შესაბამისმა კომპეტენტურმა ორგანოებმა გაზარდეს მოსამართლეთა საშტატო ერთეულები 1974 წელს 9,6%-ით, 1975 წელს 12,5%-ით, ხოლო 1976 წელს - 11,1%-ით.1974 წელს განხილული იქნა 17,3%-ით მეტი, 1975 წელს - 27,5%-ით მეტი, ხოლო 1976 წელს - 13,4%-ით მეტი საქმე.

ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლოში 1974 წელს შევიდა 689 საჩივარი, 1975 წელს - 758, 1976 წელს - 786, ხოლო 1977 წელს - 756; 1974 წელს 716 საჩივარზე იქნა გადაწყვეტილება გამოტანილი, 1975 წელს - 700 საჩივარზე, 1976 წელს - 798 საჩივარზე, ხოლო 1977 წელს - 788 საჩივარზე. სამართალწარმოების ხანგრძლივობის საშუალო ვადა 2,88 თვიდან 1974 წელს 1975 წელს 3,20 თვემდე გაიზარდა, მაგრამ შემცირდა 2,98 თვემდე 1976 წელს, 2,79 თვემდე 1977 წელს და 2,53 თვემდე 1978 წელს. ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლო ამ თვალსაზრისით უფრო ხელსაყრელ მდგომარეობაში იყო, ვიდრე ქვეყნის სხვა რაიონებში („Länder“) მდებარე სააპელაციო სასამართლოები, სადაც, მიუხედავად ყველაფრისა, საჩივართა კლების ტენდენცია მაინც იქნა დადგენილი. 255 განხილულმა საქმემ, რომლებზეც 1975-1976 წლებში მე-3 პალატის (რომელიც განიხილავდა ბუჰოლცის საჩივარს) მიერ იქნა გამოტანილი გადაწყვეტილება, აჩვენა, მთავრობის მტკიცებით, რომ საბოლოო გადაწყვეტილება 163 საქმეზე იქნა გამოტანილი ერთი მოსმენის შედეგად, 59 საქმეზე - 2 მოსმენის შედეგად, 23 საქმეზე - 3 მოსმენის შედეგად და 10 საქმეზე - 4-6 მოსმენის შედეგად.

40. მთავრობამ, რომელსაც 1970-იან წლებში დაუდგა შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში სამუშაოს მოცულობის პრობლემა, 1978 წელს საკანონმდებლო სხდომაზე შეიმუშავა კანონპროექტი, რომლის დანიშნულება, სხვა საკითხებთან ერთად, იყო შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში მიმდინარე სამართალწარმოებათა დაჩქარება. ამ საკანონმდებლო ინიციატივის შედეგად მიღებული კანონი 1979 წლის 1 ივლისს შევიდა ძალაში.

სამართალწარმოება კომისიაში

41. 1976 წლის 18 დეკემბერს წარმოდგენილ განაცხადში (№7759/77) ბ-ნი ბუჰოლცი პრეტენზიებს გამოთქვამდა გერმანულ სასამართლოებში მიმდინარე სამართალწარმოების ხანგრძლივობაზე და ამტკიცებდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-8 მუხლის დარღვევას. არსებითი განხილვის პერიოდში იგი მე-3 და მე-12 მუხლებსაც დაეყრდნო.

42. 1977 წლის 7 დეკემბერს კომისიამ განაცხადი არსებით განხილვაზე დაშვებულად გამოაცხადა.

1980 წლის 14 მაისის მოხსენებაში კომისიამ გამოხატა თავისი მოსაზრება, რომლის თანახმადაც მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოთხოვნები არ ყოფილა დაცული (შვიდი ხმა ხუთის წინააღმდეგ), მაგრამ განაცხადი არავითარ შეხებაში არ იყო მე-3, მე-8 და მე-12 მუხლებთან.

სასამართლოსთვის წარმოდგენილი საბოლოო არგუმენტაცია

43. 1981 წლის 27 იანვარს გამართულ მოსმენაზე მთავრობამ წარმოადგინა ქვემოთ მოტანილი საბოლოო განცხადება, რომელიც 1980 წლის 5 დეკემბრის მემორანდუმშიც იყო მითითებული:

„[ჩვენ] ვითხოვთ, რომ წინამდებარე საქმეში არ იქნეს დადგენილი კონვენციის დარღვევა.“

44. განმცხადებლის საჩივარი ეხებოდა იმ სამართალწარმოების ხანგრძლივობას, რომელიც მან აღძრა გერმანიის სასამართლოებში. იგი ეყრდნობოდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს, მე-8, მე-3 და მე-12 მუხლებს.

1. კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

45. კომისია მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ადგილი ჰქონდა მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას. ამ მუხლის თანახმად:

„სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების განსაზღვრისას ყველას აქვს უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო მოსმენაზე. ...“

მთავრობა არ დაეთანხმა ამ მოსაზრებას.

46. საქმეში ყურადღება არ გამახვილებულა ერთ საკითხზე, რასაც სასამართლო დადასტურებულად მიიჩნევს: „უფლება“, რომლის დარღვევაზეც ჩიოდა ბ-ნი ბუჰოლცი, წარმოადგენდა „სამოქალაქო უფლებას“ მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით. შესაბამისად, ერთადერთი საკითხი, რომელიც უნდა გადაწყდეს, არის ის, მოხდა თუ არა „გონივრული ვადის“ გადაცილება.

47. სასამართლომ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა განსაზღვროს გასათვალისწინებელი პერიოდი.

ბ-ნი ბუჰოლცის განაცხადი მიმართული იყო გერმანიის შრომითი საკითხების განმხილველ სამ სხვადასხვა დონის სასამართლოში 1974 წლის 10 ივლისიდან მოყოლებული სამართალწარმოების (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 13), შემდეგ კი ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოში წარმოებული სამართალწარმოების წინააღმდეგ.

კომისიამ მიიჩნია, რომ უკანასკნელი სამართალწარმოება არ იყო შესაბამისი განხილვის საგანი. მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში კომისია დაეყრდნო თავის პრეცედენტულ სამართალს, რომლის თანახმადაც ეს მუხლი არ ეხებოდა ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, როდესაც მან, შეიკრიბა რა სამი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგიის სახით, კონსტიტუციური განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოაცხადა; კომისიამ მიუთითა უფრო თანამედროვე გადაწყვეტილებაზეც, რომლის თანახმადაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილულ უფლებათა ხასიათის გამო მე-6 მუხლი არ ეხებოდა ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს (იხ. მოხსენების პუნქტი 93).

48. იმისათვის, რომ მიღწეული იქნეს გადაწყვეტილება გასაჩივრებულ საკითხებთან დაკავშირებით, საკმარისი იქნება იმის აღნიშვნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო არ იყო მოწოდებული, განეხილა ბ-ნ ბუჰოლცსა და მის დამქირავებლებს შორის დავა („დავის საგანი“), რომელიც მიმდინარეობდა შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოში; საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არ ეხებოდა იმ უფლებას, რომლის დარღვევასაც განმცხადებელი უჩიოდა მოპასუხეებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 36, შეად. მე-13 და მე-15 პუნქტებს). ასე რომ, სამართალწარმოება, რომელსაც ადგილი ჰქონდა შრომითი საკითხების განმხილველ ფედერალურ სასამართლოში, არ ხვდება მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოქმედების სფეროში. არ არსებობს იმის აუცილებლობა, გადაწყდეს, სხვაგვარად იქნებოდა თუ არა განსხვავებულ გარემოებებში.

ამიტომ პერიოდი, რომელიც უნდა იქნეს განხილული მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის თვალსაზრისით, მომდინარეობს 1974 წლის 10 ივლისიდან (სამართალწარმოების აღძვრა შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოში) 1979 წლის 26 აპრილამდე (შრომითი საკითხების განმხილველი ფედერალური სასამართლოს მიერ განაჩენის გამოტანა; იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 35); ამ პერიოდის მთლიანი ხანგრძლივობაა 4 წელიწადი, 9 თვე და 16 დღე.

49. სამართალწარმოების ხანგრძლივობის გონივრულობა, რომელიც მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოქმედების სფეროში შედის, შეფასებული უნდა იქნეს ყოველ საქმეში არსებული კონკრეტული გარემოებების საფუძველზე. სისხლისსამართლებრივ საქმეებში ამ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლო ითვალისწინებდა, inter alia, საქმის სირთულეს და განმცხადებლისა და კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოების ქმედებებს (იხ. Neumeister-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1968 წლის 27 ივნისი, სერია A №8, გვ. 42-43, პუნქტები 20-21 და Ringeisen-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1971 წლის 16 ივლისი, სერია A №13 გვ. 45, პუნქტი 110). საქმეებში, რომლებიც ეხებოდა სამოქალაქო უფლებებთან დაკავშირებით ადმინისტრაციულ სასამართლოებში აღძრულ სამართალწარმოებას, სასამართლო ითვალისწინებდა იმავე კრიტერიუმებს, ისევე, როგორც მოპასუხეთა ქმედებებს და იმას, თუ რა შედეგები მოჰყვებოდა სამართალწარმოებას მომჩივანისათვის (იხ. König-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1978 წლის 28 ივნისი, სერია A №27, გვ. 34-40, პუნქტები 99, 102-105 და 107-111). სასამართლოს მიაჩნია, რომ იგი ანალოგიურად უნდა მიუდგეს წინამდებარე საქმესაც. სასამართლოს განცხადებით, „გონივრული ვადის“ მოთხოვნის დარღვევა, შესაბამის შემთხვევებში, შეიძლება გაამართლოს მხოლოდ საქმის დაყოვნებამ, რომელიც გამოწვეულია სახელმწიფო მიზეზით.

50. გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში, ისევე, როგორც ევროპის საბჭოს წევრ ბევრ სხვა სახელმწიფოში, სისხლის სამართლის ან ადმინისტრაციული სასამართლო პასუხისმგებელია საქმის გამოძიებაზე და მასთან დაკავშირებული სასამართლო პროცესის წარმართვაზე (იხ. ზემოხსენებული Neumeister-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, გვ. 42-43, პუნქტი 21 და ზემოხსენებული König-ის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, გვ. 34-39, პუნქტები 102-105, 107 და 109). ამის საწინააღმდეგოდ, როგორც ეს მთავრობამ წარმოადგინა, სამართალწარმოება შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებშიც და ყველა სამოქალაქო სასამართლოშიც რეგულირდება მხარეებს შორის დავის წარმართვის პრინციპით (Parteimaxime). დამატებით უნდა ითქვას, რომ გერმანიის კანონმდებლობა ყველანაირად ხელს უწყობს დასაქმებასთან დაკავშირებულ საქმეებზე მეგობრულ მორიგებას („შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოების შესახებ“ კანონის (Arbeitsgerichtsgesetz) 54-ე, 57-ე, 64-ე და 72-ე ნაწილები; მთავრობამ სწორად გააკეთა მინიშნება ამ ფაქტორზე.

სასამართლო არ ამცირებს ამ სხვადასხვაობათა მნიშვნელობას და, ისევე, როგორც კომისია, თვლის, რომ ისინი არ ათავისუფლებენ სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებს ვალდებულებისაგან, უზრუნველყონ საქმის სასამართლო განხილვის სწრაფად წარმართვა, როგორც ამას მე-6 მუხლი მოითხოვს. უფრო მეტიც, სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ „შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოების შესახებ“ კანონის მე-9 ნაწილის თანახმად, გერმანიის შრომითი საკითხების განმხილველი ნებისმიერი ინსტანციის სასამართლო სწრაფად უნდა ახორციელებდეს სამართალწარმოებას.

51. მთავრობამ ყურადღება გაამახვილა იმ უდავო ფაქტზე, რომ ეკონომიკის ვარდნის შედეგად მნიშვნელოვნად გაიზარდა დასაქმების სფეროში დავების რაოდენობა, რაც დიდ ტვირთად დააწვა სასამართლოებს, მათ შორის, ჰამბურგის სასამართლოებსაც.

სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენცია ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აკისრებს ვალდებულებას, თავიანთი კანონმდებლობა შესაბამისობაში მოიყვანონ მე-6 მუხლის 1- ლი პუნქტის მოთხოვნებთან, მათ შორის, „გონივრული ვადის“ მოთხოვნასთან. მიუხედავად ამისა, დროებით დაგროვილი საქმეები არ წარმოშობს წევრი სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას იმ შემთხვევაში, თუკი ისინი დაუყოვნებლივ გადადგამენ გონივრულ და შესაბამის ნაბიჯებს ასეთი გამონაკლისი სიტუაციების გამოსასწორებლად.

52. ოთხ წელიწადსა და ცხრა თვეზე მეტი გავიდა, სანამ ბოლო ინსტანციის შრომითი საკითხების განმხილველი ფედერალური სასამართლო გამოიტანდა განაჩენს. ეს ხანგრძლივი პერიოდია ასეთი სახის საქმეებისათვის. ამას გარდა, ყველაზე მნიშვნელოვანი ბ-ნი ბუჰოლცისათვის იყო სამუშაოზე აღდგენა ან, შრომითი ხელშეკრულების გაუქმების შემთხვევაში, კომპენსაციის გადახდა. შესაბამისად, სასამართლომ ზემოხსენებული კრიტერიუმებისა და ფაქტორების საფუძველზე უნდა განიხილოს სამართალწარმოების მიმდინარეობა თითოეულ სასამართლოში, რომლებმაც საქმე განიხილეს.

(ა) შრომითი საკითხების განმხილველი ჰამბურგის სასამართლო

53. სამართალწარმოება შრომითი საკითხების განმხილველ ჰამბურგის სასამართლოში აღიძრა 1974 წლის 10 ივლისს და შეწყდა 1975 წლის 8 იანვარს. გამოტანილი იქნა განაჩენი, რომელიც მხარეებს წერილობით 25 თებერვალს ეცნობათ. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი სტატისტიკის თანახმად, ხსენებული დრო აღემატება 1974 წელს დაფიქსირებულ საშუალო დროს როგორც ჰამბურგის სასამართლოსათვის (3,5 თვე), ასევე სხვა რეგიონებში (Länder) არსებული შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოებისათვის (2,6 თვე).

კომისიის წინაშე განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ადგილი ჰქონდა რამდენიმე არასაჭირო მოსმენას. თუმცა მან ვერ შეძლო სასამართლოსთვის დეტალების წარდგენა. შესაბამისად, სასამართლომ, გაითვალისწინა რა, რომ ამ ეტაპზე საქმე ძალიან რთული იყო (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 55), არ მიიჩნია, რომ სასამართლო დავის ეს ნაწილი, რომელიც რვა თვეზე ნაკლებ ხანს გრძელდებოდა, არღვევდა მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს.

(ბ) შრომითი საკითხების განმხილველი ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლო

54. სამართალწარმოება შრომითი საკითხების განმხილველ ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლოში, რომელიც 1975 წლის 13 მარტს დაიწყო მოპასუხეთა მიერ შეტანილი საჩივრის შედეგად, დამთავრდა 1978 წლის 3 თებერვალს განაჩენით, რომელიც მხარეებს წერილობითი ფორმით 5 აპრილს გადაეცათ. ეს სამართალწარმოება განაჩენის გამოტანამდე გრძელდებოდა ორი წელიწადი, ათი თვე და ოცდაერთი დღე, რაც ბევრად აღემატება 1975-1978 წლებში დაფიქსირებულ საშუალო მაჩვენებელს როგორც ჰამბურგის სასამართლოსათვის, ისე სხვა რეგიონებში (Länder) არსებული ანალოგიური სასამართლოებისათვის (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 39).

შესაბამისად, განმცხადებელმაც თავისი საჩივრის კონცენტრირება ამ პერიოდზე მოახდინა და კომისიამაც, ანალოგიურად, მნიშვნელოვნად მიიჩნია იგი.

55. რაც შეეხება ამ საქმის სირთულეს, მთავრობამ მართებულად გაამახვილა ყურადღება იმ ფაქტზე, რომ საკითხები გართულდა მას შემდეგ, რაც ბ-ნი ბუჰოლცის ადვოკატმა 1974 წლის 19 სექტემბრის მიმოხილვებთან ერთად შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოს წარუდგინა მისი მარწმუნებლის მიერ მოპასუხე კომპანიის მენეჯერთა წინააღმდეგ გამოთქმული ბრალდებები (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 15) და მისმა მარწმუნებელმა 1976 წლის 27 აგვისტოს უარყო გათავისუფლების შესახებ ორი შეტყობინების მიღება 1974 წლის 30 სექტემბერს, რასთან დაკავშირებითაც შემდგომში აღიარა, რომ ეს არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 26 და 32). პირველმა ფაქტორმა გამოიწვია გათავისუფლების შესახებ ორი შეტყობინების განხილვა, ხოლო მეორემ - მოწმეთა მოსმენა, რომელიც, როგორც შემდგომში აღმოჩნდა, სრულებით არ იყო საჭირო.

სასამართლო ადგენს, რომ ეროვნულ სასამართლოთა, კერძოდ, სააპელაციო სასამართლოს, ამოცანა გართულდა ხსენებული ორი ფაქტორის გამო, მიუხედავად იმისა, რომ თავისთავად საქმის სირთულეს არ შეუძლია გაამართლოს სააპელაციო სამართალწარმოების ხანგრძლივობა.

56. რაც შეეხება განმცხადებლის ქმედებას, უნდა აღინიშნოს, რომ 1975 და 1976 წლებში მისმა ადვოკატმა ორჯერ მიმართა თხოვნით სააპელაციო სასამართლოს, არ გაემართა საქმის მოსმენა გარკვეულ პერიოდებში, რომლებიც ერთად აღებული უდრის ერთ თვეს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 20 და 25). უფრო მეტიც, ამტკიცებდა რა 1976 წლის 27 აგვისტოს, რომ გათავისუფლების შესახებ ორი შეტყობინება მას არ მიუღია 1974 წლის 30 სექტემბერს, ბ-ნმა ბუჰოლცმა გამოიწვია განხილვის გაჭიანურება რვა თვეზე მეტი ხნით. ამ პერიოდის განმავლობაში სადავო დღესთან დაკავშირებით სასამართლომ ჩვენება ჩამოართვა ორივე მხრიდან მოწვეულ მოწმეებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 26, 30, 31 და 32). მოხსენების 108-ე პუნქტში გაჭიანურების დამატებით მიზეზად კომისიამ მიიჩნია საკონსტიტუციო სასამართლოში 1976 წლის 21 სექტემბერს შეტანილი განაცხადიც. თუმცა, როგორც ეს აღნიშნა განმცხადებელმა (და რასაც არ დაეთანხმა მთავრობა), სააპელაციო სასამართლომ მოსმენის დღედ დანიშნა 1977 წლის 11 იანვარი - ეს თარიღი ერთი თვით წინ უსწრებდა საკონსტიტუციო სასამართლოში განაცხადის შეტანას, რასაც არ შეეძლო რაიმე ზეგავლენა მოეხდინა ამ გადაწყვეტილებაზე (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 26 და 28).

თუმცა ნათელია, რომ განმცხადებელმა მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი სამართალწარმოების გაჭიანურებას, განსაკუთრებით იმ მეთოდით, რომელიც მან აირჩია თავისი პოზიციის დასაცავად. ამ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლო ეთანხმება მთავრობასა და კომისიას.

57. მოპასუხეებმაც, თავის მხრივ, 1975-1977 წლებში სამჯერ სთხოვეს სააპელაციო სასამართლოს, არ გაემართა მოსმენა საქმეზე გარკვეულ თარიღებში, ამასთან, დასახელებული დღეების საერთო რაოდენობა უდრიდა 45 დღეს; ასე რომ, მოპასუხეები პასუხისმგებელნი იყვნენ სასამართლო დავის 6 კვირით გაჭიანურებაზე (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 20 და 31). დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ მოპასუხეებმა დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ წარმოადგინეს პასუხი იმ მეგობრულ მორიგებასთან დაკავშირებით, რომელიც განმცხადებლის მიერ 1975 წლის 20 აგვისტოს იქნა შეთავაზებული (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 22). და ბოლოს, მოპასუხეებმა გააჭიანურეს სამართალწარმოება განმცხადებლისათვის 1974 წლის 30 სექტემბერს გათავისუფლების თაობაზე შეტყობინების გადაცემასთან დაკავშირებით მოწმეების დაკითხვის მოთხოვნით (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 26 და 30).

თუმცა, კონკრეტული საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ გაჭიანურების პირველი ორი პერიოდი მნიშვნელოვანი არ არის. მესამე პერიოდი კი გამოიწვია განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილმა ახალმა არგუმენტმა, რომლის გამოც დეპენდორფის კომპანიამ, იმისათვის, რომ დაეცვა საკუთარი პოზიცია, მოითხოვა მოწმეთა გამოძახება და დაკითხვა.

58. კომისიის აზრით, აგრეთვე, ბ-ნი ბუჰოლცის მტკიცებით, სამართალწარმოების გაჭიანურების ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზეზი იყო სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის გაწელვა.

განმცხადებელი განსაკუთრებულ პრეტენზიებს გამოთქვამდა რამდენიმე უაზრო მოსმენის, მოსმენებს შორის ძალიან დიდი ინტერვალების, სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლეთა არასაკმარისი რაოდენობისა და ექპერტის დანიშვნის გადადების გამო.

კომისიამ მიიჩნია, რომ 1975 წლის 9 ოქტომბრისა და 1976 წლის 27 აგვისტოს ბრძანებები, რომელთა თანახმად შემდგომი მოსმენები უნდა გამართულიყო 1976 წლის 19 მარტსა და 1977 წლის 11 იანვარს (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 22 და 26), არ შეესაბამებოდა სამართალწარმოების სწრაფად ჩატარების მოთხოვნას. გარდა ამისა, კომისიამ განმარტა, რომ რამდენიმე თვის დაკარგვის მიზეზი გახდა 1976 წლის 3 მაისს მიღებული გადაწყვეტილებაც, რომლის თანახმად მოსმენა არ დაინიშნა 27 აგვისტომდე (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 25). კომისიის აზრით, იმისათვის, რომ სამართალწარმოება დაჩქარებულიყო, სააპელაციო სასამართლოს უარი უნდა ეთქვა დეპენდორფის კომპანიის 1977 წლის 31 იანვრის მოთხოვნაზე, რომ სასამართლოს დაეკითხა მოპასუხეთა მიერ წარმოდგენილი მოწმეები (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 30 და 31).

59. თუ გავითვალისწინებთ გერმანული სამართლის ზოგად წესს, რომლის თანახმად, შესაძლებლობის ფარგლებში, ასეთი სახის სამართალწარმოება ერთი მოსმენით უნდა გადაწყდეს („შრომითი საკითხების განმხილველი სასამართლოების შესახებ“ კანონის 57-ე და 64-ე ნაწილები), ის ფაქტი, რომ სააპელაციო სასამართლომ 6 მოსმენა გამართა, ერთი შეხედვით, გასაოცრად გამოიყურება. ამ თვალსაზრისით მთავრობის მიერ მოწოდებული სტატისტიკაც ნათლად ადასტურებს, რომ სააპელაციო სასამართლოს შესაბამისი პალატის მიერ 1975-1976 წლებში განხილული საქმეების ძალიან მცირე რაოდენობაზე გაიმართა სამ მოსმენაზე მეტი (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 39).

მიუხედავად ამისა, რაც მოხდა ამ შემთხვევაში, უმეტესად გამოიწვია განმცხადებლის მიერ საკუთარი პოზიციის დაცვის ხასიათმა. როდესაც - მესამე მოსმენაზე, ანუ პროცესის ერთ-ერთ საწყის ეტაპზე - ბ-ნმა ბუჰოლცმა უარყო, რომ 1974 წლის 30 სექტემბერს მიიღო 2 შეტყობინება გათავისუფლების შესახებ, სააპელაციო სასამართლომ, ბუნებრივია, ვალდებულად ჩათვალა თავი, მოესმინა მეორე მხარის მიერ დასახელებული მოწმეებისათვის, რის განუხორციელებლობის შემთხვევაშიც შეილახებოდა მეორე მხარის უფლება დაცვაზე. არავის შეუძლია გააკრიტიკოს (და არც კომისიას გაუკრიტიკებია) სააპელაციო სასამართლო იმისათვის, რომ მან უგულებელყო და არ განიხილა მხარეებთან ერთად უკვე წარმოდგენილი დოკუმენტი, რომელიც სავარაუდოდ ზუსტად გაამჟღავნებდა მიღების ზუსტ დღეს; სასამართლომ მოისმინა განმცხადებლის მტკიცება, რომელიც იმავე დღეს დაადასტურა მისმა ცოლმა, და საჭიროდ მიიჩნია, მოპასუხეთა მხრიდანაც გამოეძახა მოწმეები.

ასევე არ შეიძლება სააპელაციო სასამართლოს გაკრიტიკება იმისათვის, რომ მან სამართალწარმოების დასაწყისშივე არ ბრძანა ექსპერტის დასკვნის წარმოდგენა. გასაგებია, რომ სააპელაციო სასამართლოს საუკეთესო გამოსავლად უნდა მიეჩნია მხარეთა შორის მეგობრული მორიგების მცდელობა, მიუხედავად განმცხადებლის მხრიდან დეპენდორფის კომპანიის მენეჯერების მიმართ სერიოზული ბრალდებების გამოთქმისა. ამგვარ ვითარებაში ბრალდებათა საფუძვლიანობას მეორეხარისხოვანი მნიშვნელობა მიენიჭა. საკითხში ღრმად გარკვევის საჭიროება მხოლოდ მაშინ წარმოიშვა, როდესაც დადგინდა საქმის მეგობრული მორიგების შეუძლებლობა. ის ფაქტი, რომ მესამე მოსმენაზე განმცხადებელმა უარყო გათავისუფლების შესახებ ორი შეტყობინების 1974 წლის 30 სექტემბერს მიღება, ხსნის, თუ რატომ უნდა გადაედო სააპელაციო სასამართლოს მოსმენა ექსპერტის დასკვნის მოპოვებამდე: აუცილებელი იყო მოწმეთა ჩვენებების მოსმენამდე საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანის გადადება.

60. სასამართლო უფრო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს სამართალწარმოების გადადების გარკვეულ შემთხვევებს (რომლებიც კომისიამაც აღნიშნა), რომლებიც ეხება სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ ვადებს.

უპირველეს ყოვლისა, არსებობს 1975 წლის 9 ოქტომბრის ბრძანება, რომლის საფუძველზეც მე-2 მოსმენა 1976 წლის 19 მარტს დაინიშნა. ფაქტობრივად, ამ ხუთი თვის განმავლობაში სააპელაციო სასამართლო საქმეს სწავლობდა იმ მიზნით, რომ განეხორციელებინა მეგობრული მორიგება, ასე რომ სასამართლოს მიერ 19 მარტს წარმოდგენილი წინადადება შედეგად მოჰყვა საქმის განხილვას, რომელსაც ბ-ნი ბუჰოლცი, აღნიშნავდა რა სასამართლოს დამსახურებას, აღწერდა როგორც „საფუძვლიანს“ და „ამომწურავს“. მთავრობის მტკიცებით, სააპელაციო სასამართლო 9 ოქტომბერს გამართული მოსმენის შემდეგ ელოდა მოპასუხეთა მხრიდან 3 ოქტომბრის წერილობითი მემორანდუმის საპასუხო მიმოხილვას, რომელიც არ იქნა მიღებული. სასამართლო ითვალისწინებს მეგობრული მორიგების მიღწევასთან დაკავშირებულ სიძნელეებს, განსაკუთრებით კი იმ ბრალდებებს, რომლებიც განმცხადებელმა წაუყენა თავისი ყოფილი სამსახურის ხელმძღვანელობას, თუმცა მაინც მიაჩნია, რომ არსებობს პრობლემა პროცედურის ამ ეტაპის - რომელიც კიდევ გაგრძელდა 5 კვირით მხარეების მიერ პასუხების წარმოდგენის მიზნით - ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით.

იგივე შეიძლება ითქვას 1976 წლის 3 მაისის ბრძანებასთან დაკავშირებითაც. ამ ბრძანების თანახმად შემდგომი მოსმენა უნდა გამართულიყო 27 აგვისტოს, მიუხედავად განმცხადებლის ადვოკატის თხოვნისა. ეს უკანასკნელი მოითხოვდა მოსმენის მაისში გამართვას და ატყობინებდა სააპელაციო სასამართლოს, რომ არ ექნებოდა საშუალება, დასწრებოდა მოსმენას 30 მაისიდან 18 ივნისამდე. მთავრობის მტკიცებით, ბ-ნ ბუჰოლცს არ განუცხადებია არავითარი პრეტენზია ამ ბრძანებასთან დაკავშირებით, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ხსენებული ათავისუფლებდა სააპელაციო სასამართლოს დაკისრებული ვალდებულებებისაგან.

1976 წლის 27 აგვისტოს ბრძანება, რომლის საფუძველზეც მოსმენა გადაიდო 1977 წლის 11 იანვრამდე, წარმოშობს ანალოგიურ ეჭვებს იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დავუშვებთ, რომ მომავალი გადადგომის გამო მესამე პალატის თავმჯდომარემ მოსმენისათვის დანიშნა ახალი თარიღი, რათა საშუალება მიეცა შემცვლელისათვის, გასცნობოდა საქმის მასალებს.

კომისიამ ასევე სამართლიანად გააკრიტიკა 1977 წლის 2 თებერვლის ბრძანება, რომლის თანახმადაც მოპასუხეთა მოთხოვნის საფუძველზე 6 მაისამდე გადაიდო მოწმეთა ჩვენების ჩამორთმევა, რაც უნდა მომხდარიყო 11 იანვარს. ბ-ნ ბუჰოლცს არ წარმოუდგენია არავითარი ოფიციალური პრეტენზია, მაგრამ, წინა შემთხვევის ანალოგიურად, ეს არ ათავისუფლებდა სააპელაციო სასამართლოს მისი ვალდებულებისაგან.

და ბოლოს, ძნელი გასაგებია, თუ რატომ არ გადაეცათ მხარეებს განაჩენი წერილობითი ფორმით მისი გამოტანიდან ორ თვეზე ადრე.

61. ეყრდნობოდა რა სტატისტიკურ მონაცემებს, თავის მთავარ არგუმენტად მთავრობამ წარმოადგინა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში შრომითი საკითხების განმხილველი სააპელაციო სასამართლოების, განსაკუთრებით კი ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლოს, ძალზე დიდი სამუშაო დატვირთვა. მთავრობის მტკიცებით, ბუჰოლცის საქმის სწრაფი განხილვის დაბრკოლება განსახილველ საქმეთა ძალიან დიდმა რაოდენობამ გამოიწვია. კომისიამ აღიარა, რომ აღნიშნული სიტუაცია მართლაც შეესაბამებოდა სინამდვილეს, მაგრამ გამოთქვა აზრი, რომ მთავრობის მიერ მიღებული გამოსასწორებელი ზომები არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ განმცხადებლისათვის კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად უზრუნველყოფილიყო სასამართლოს მიერ მისი საქმის გონივრულ ვადაში განხილვა.

თუმცა სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსამართლეთა ადგილების რაოდენობა გაიზარდა 1974 წლიდან - იმ დროიდან, როდესაც გახშირდა სასამართლო დავები ეკონომიკური ვარდნის შედეგად. შრომითი საკითხების განმხილველმა ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლომ უფრო მეტი სააპელაციო საჩივარი განიხილა 1976 და 1977 წლებში, ვიდრე 1974 და 1975 წლებში, ამასთან, შეინიშნებოდა სამართალწარმოების საშუალო ხანგრძლივობის შემცირებაც (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 39). დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ ჰამბურგის სასამართლომ, რომელსაც ძალიან ბევრი საქმე ჰქონდა განსახილველი, მათ შორის, ბუჰოლცის საქმეც, რომელიც მე-3 პალატის მიერ იხილებოდა, ამ პალატის მიერ განსახილველ საქმეთა ნახევარი გადასცა 1976 წელს შექმნილ მე-6 პალატას (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 23). და ბოლოს, იმისათვის, რომ დაჩქარებულიყო შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში მიმდინარე საქმეების წარმოება, მთავრობამ წამოაყენა საკანონმდებლო რეფორმის წინადადება, რომელიც საპარლამენტო ასამბლეამ 1979 წელს მიიღო (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 40).

ბუნებრივია, გარკვეული დრო იყო საჭირო, სანამ ეს ღონისძიებები რაიმე შედეგს გამოიღებდა. მიუხედავად ამისა, ისინი ნათლად წარმოაჩენს, რომ მთავრობა სრულად აღიქვამდა ამ საკითხთან დაკავშირებულ პასუხისმგებლობას. შესაბამისად, იმისათვის, რომ დაადგინოს, დაირღვა თუ არა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტი, სასამართლომ უნდა განსაზღვროს იმ სამუშაოს ოდენობა, რომელიც შესასრულებელი ჰქონდა შრომითი საკითხების განმხილველ ჰამბურგის სააპელაციო სასამართლოს დროის იმ მონაკვეთში, რომელიც სასამართლომ აღიარა, როგორც გამონაკლისი თავისი ხასიათით (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 51).

(გ) შრომითი საკითხების განმხილველი ფედერალური სასამართლო

62. შრომითი საკითხების განმხილველმა ფედერალურმა სასამართლომ 1978 წლის 12 სექტემბერს ბ-ნ ბუჰოლცს მიანიჭა 13 აპრილს მოთხოვნილი სამართლებრივი დახმარება; საკასაციო საჩივართან დაკავშირებული მისი პეტიცია სასამართლოსთვის 22 სექტემბერს იქნა წარდგენილი და სასამართლომ იგი 1979 წლის 26 აპრილს უარყო. ასე რომ, სამართალწარმოების მთლიანი ხანგრძლივობა იყო ერთი წელიწადი და ცამეტი დღე.

განმცხადებელს არ წარმოუდგენია ფედერალურ სასამართლოსთან დაკავშირებული თავისი პრეტენზიების დეტალები. როდესაც იგი ასაჩივრებდა გამოტანილ გადაწყვეტილებას საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის წარდგენილ განაცხადში, განმცხადებელი არ ჩიოდა, რომ ადგილი ჰქონდა გარკვეულ გაჭიანურებას, პირიქით, მისი მტკიცებით, სამართალწარმოება ვადაზე ადრე შეწყდა (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 36).

კომისიის აზრით, სამართალწარმოება არ იყო გაუმართლებლად გაჭიანურებული არც ბნი ბუჰოლცის ან მოპასუხეების და არც შრომითი საკითხების განმხილველი ფედერალური სასამართლოს მიერ. სასამართლოს არ გააჩნია რაიმე მიზეზი განსხვავებული გადაწყვეტილების გამოსატანად.

• • •

63. სამართალწარმოების სამივე ეტაპის განხილვის შემდეგ სასამართლოს შეუძლია დაადგინოს, არღვევდა თუ არა სამართალწარმოების მთლიანი ხანგრძლივობა მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს.

მიუხედავად იმისა, რომ სამართალწარმოება მე-2 ეტაპზე ძალიან ნელა განხორციელდა და შრომითი საკითხების განმხილველმა სასამართლომ რამდენიმეჯერ გააჭიანურა მოსმენები დიდი პერიოდის განმავლობაში, სასამართლო დავის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად იყო დამოკიდებული ბ-ნი ბუჰოლცის მიერ წამოჭრილ რამდენიმე საკითხზე, რის გამოც მან თავად უნდა იტვირთოს შედეგებზე პასუხისმგებლობა. ამასთნ, სასამართლოს არ შეუძლია, არ გაამახვილოს ყურადღება იმ ფაქტზე, რომ გაჭიანურება სააპელაციო სასამართლოში მოხდა გარდამავალ პერიოდში, როდესაც აღინიშნებოდა სასამართლო დავების რაოდენობის ზრდა, რაც გამოწვეული იყო ეკონომიკის საერთო ვარდნით. შეაფასა რა მის წინაშე წარმოდგენილი მასალები და გაითვალისწინა რა ხელისუფლების ორგანოების მიერ განხორციელებული მცდელობა, დაეჩქარებინათ შრომითი საკითხების განმხილველ სასამართლოებში მიმდინარე სამართალწარმოებათა გადაწყვეტა, სასამართლო მიიჩნევს, რომ, ერთად აღებულიც კი, სამართალწარმოების გაჭიანურება არ არღვევს გონივრულ ვადას კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით.

2. კონვენციის მე-8, მე-3 და მე-12 მუხლების სავარაუდო დარღვევა

64. განმცხადებლის მტკიცებით, მის წინააღმდეგ ადგილი ჰქონდა მე-8, მე-3 და მე-12 მუხლების სავარაუდო დარღვევასაც, ვინაიდან სამართალწარმოების გაჭიანურებამ მას სერიოზული ფინანსური და პიროვნული სიძნელეები შეუქმნა.

მთავრობა ამტკიცებდა, რომ ამ სიძნელეების ნამდვილი მიზეზი ბ-ნი ბუჰოლცის სამსახურიდან გათავისუფლება იყო.

კომისიის აზრით, ზემოხსენებული მუხლები არ მიესადაგებოდა წინამდებარე საქმის ფაქტებს.

65. სასამართლო ითვალისწინებს იმ ფაქტს, რომ სამართალწარმოების გონივრულ ვადაში განუხორციელებლობამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს და გამოიწვიოს კონვენციის სხვა მუხლების დარღვევაც (იხ. mutatis mutandis, „Belgian Linguistic“-ის საქმეზე1968 წლის 23 ივლისის არსებითი განხილვის შედეგად მიღებული განაჩენი, სერია A №6, გვ. 33, პუნქტი 7), მაგრამ იმეორებს, რომ წინამდებარე საქმეში ადგილი არ ჰქონია მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოთხოვნათა დარღვევას. ამას გარდა, სასამართლოს

მიაჩნია, რომ მე-8, მე-3 ან მე-12 მუხლები არ მიესადაგება წინამდებარე საქმის ფაქტებს.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის ან მე-3, მე-8 და მე-12 მუხლების დარღვევას.

შესრულებულია სტრასბურგში, ადამიანის უფლებათა შენობაში, 1981 წლის 6 მაისს, ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე. ფრანგული ტექსტი ავთენტურია.

პრეზიდენტის სახელით:

ხელმოწერილია: ვალტერ განშოფ ვან დერ მეერში,
მოსამართლე

ხელმოწერილია: მარკ ანდრე ეისენი,
რეგისტრატორი

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 27-ე მუხლის (მე-11 ოქმით2 შეტანილი ცვლილებებით) და სასამართლოს რეგლამენტის2 შესაბამის დებულებათა საფუძველზე, შეიკრიბა დიდი პალატის სახით შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი ლ. ვილდჰაბერი, პრეზიდენტი
ქ-ნი ე. პალმი,
ბ-ნი ლ. ფერარი ბრავო,
ბ-ნი ლ. კაფლისჩი,
ბ-ნი ჟ.-პ. კოსტა,
ბ-ნი ვ. ფუჰრმანი,
ბ-ნი კ. ჯუნგვიერტი,
ბ-ნი მ. ფიშბახი,
ბ-ნი ბ. ზუპანჩიჩი,
ბ-ნი ნ. ვაჯიცი,
ბ-ნი ჯ. ჰედიგანი,
ქ-ნი ვ. ტომასენი,
ქ-ნი მ. ცაცა-ნიკოლოვსკა,
ბ-ნი ტ. პანტირუ,
ბ-ნი ე. ლევითსი;
ბ-ნი კ. ტრაია,
ბ-ნი ფ. გოლცუკლუ, ad hoc მოსამართლე
და ქ-ნი მ. დე-ბოერ-ბუკუიჩიო, რეგისტრატორის მოადგილე,

იმსჯელა რა განმარტოებით 1999 წლის 24 მარტსა და 17 ივნისს, სასამართლომ 1999 წლის 17 ივნისს გამოიტანა წინამდებარე განაჩენი.

1. საქმე სასამართლოში წარადგინა, როგორც ეს დადგენილია კონვენციის ადრე მოქმედი მე-19 მუხლით2, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ (შემდგომში „კომისია“) 1998 წლის 14 სექტემბერს, სამი თვის ვადაში, რომელიც დადგენილი იყო კონვენციის ადრე მოქმედი 32-ე მუხლის 1-ლი პუნქტითა და 47-ე მუხლით. საქმეს საფუძვლად უდევს კომისიაში კონვენციის ყოფილი 25-ე მუხლის შესაბამისად თურქეთის რესპუბლიკის მოქალაქის, ბ-ნი იზეტ ჩაკისის, მიერ 1994 წლის 2 მაისს თურქეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ შეტანილი განაცხადი (№23657/94).

კომისიის მოთხოვნა მიუთითებდა ადრე მოქმედ 44-ე და 48-ე მუხლებსა და იმ დეკლარაციაზე, რომლითაც თურქეთმა აღიარა სასამართლოს იურისდიქცია (ადრე რეგისტრატურის შენიშვნა 1-2 მე-11 ოქმი და სასამართლოს რეგლამენტი ძალაში შევიდა 1998 წლის 1 ნოემბერს. 2 მე-11 ოქმის ძალაში შესვლის შემდეგ, დაემატა რა მე-19 მუხლი, სასამართლო ფუნქციონირებს მუდმივ საფუძველზე. მოქმედი 46-ე მუხლი). მოთხოვნის მიზანს წარმოადგენდა გადაწყვეტილების მიღება იმასთან დაკავშირებით, წარმოადგენდა თუ არა საქმის ფაქტები მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ კონვენციის მე-2, მე-3, მე-5, მე-13, მე-14 და მე-18 მუხლებიდან გამომდინარე ვალდებულებათა დარღვევას.

2. სასამართლოს ყოფილი A³ რეგლამენტის 33-ე მუხლის მე-3 (d) პუნქტის შესაბამისად დასმული კითხვის პასუხად განმცხადებელმა განაცხადა, რომ მას სურდა სამართალწარმოებაში მონაწილეობის მიღება, და დანიშნა ადვოკატი, რომელიც მას წარმოადგენდა (ადრე მოქმედი რეგლამენტის 30-ე მუხლი).

3. იმ დროს სასამართლოს პრეზიდენტმა, ბ-ნმა ბერნჰარდტმა, რომელიც იმ პალატის პრეზიდენტიც იყო, თავიდან რომ შეიკრიბა (კონვეციის ყოფილი 43-ე და რეგლამენტის ყოფილი 21-ე მუხლები), რათა განეხილა, კერძოდ, ის პროცედურული საკითხები, რომლებიც შესაძლოა წამოჭრილიყო მე-11 ოქმის ძალაში შესვლამდე, რეგისტრატორის მოადგილის საშუალებით გააცნო თურქეთის მთავრობის წარმომადგენელს (შემდგომში „მთავრობა“), განმცხადებლის ადვოკატსა და კომისიის დელეგატს წერილობითი პროცედურის წარმართვის მექანიზმი. შემდგომში გამოცემული ბრძანების თანახმად, რეგისტრატორმა მიიღო განმცხადებლის მემორანდუმი 1998 წლის 23 დეკემბერს, ხოლო მთავრობის მემორანდუმი - 1999 წლის 4 იანვარს.

4. 1998 წლის 1 ნოემბერს, მე-11 ოქმის ძალაში შესვლის შემდეგ და ამ ოქმის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის დებულებათა შესაბამისად, საქმე განსახილველად გადაეცა სასამართლოს დიდ პალატას. დიდ პალატაში შედიოდნენ ეხ ოფფიციო მოსამართლეები: ბ-ნი რ. ტურმენი, თურქეთის მხრიდან არჩეული მოსამართლე (კონვენციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და სასამართლოს რეგლამენტის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტი), ბ-ნი ვილდჰაბერი, სასამართლოს პრეზიდენტი, ქ-ნ ე. პალმი, სასამართლოს ვიცეპრეზიდენტი, და ბ-ნებიჟ.-პ. კოსტა და მ. ფიშბახი, სექციათა ვიცე-პრეზიდენტები (კონვენციის 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტი და სასამართლოს რეგლამენტის 24-ე მუხლის მე-3 და მე-5 (ა) პუნქტები). დიდ პალატაში დანიშნული სხვა წევრები იყვნენ ბ-ნი ფერარი ბრავო, ბ-ნი ლ. კაფლისჩი, ბ-ნი ვ. ფუჰრმანი, ბ-ნი კ. ჟუნგვიერტი, ბ-ნი ბ. ზუპანჩიჩი, ქ-ნი ნ. ვაჟიცი, ბ-ნი ჟ. ჰედიგანი, ქ-ნი ვ. ტომასენი, ქ-ნი მ. ცაცანიკოლოვსკა, ბ-ნი ტ. პანტირუ, ბ-ნი ე. ლევითსი და ბ-ნი კ. ტრაია (რეგლამენტის 24-ე მუხლის მე-3 პუნქტი და მე-100 მუხლის მე-4 პუნქტი).

5. 1999 წლის 7 იანვარს ბ-ნმა ვილდჰაბერმა გაათავისუფლა ბ-ნი ტურმენი პალატაში მონაწილეობიდან. ეს უკანასკნელი გადადგა დიდი პალატის მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილების შედეგად, სასამართლოს რეგლამენტის 28-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად.

1999 წლის 10 თებერვალს მთავრობამ აცნობა რეგისტრატორს, რომ ad hoc მოსამართლედ ნიშნავდა ბ-ნ ფ. გოლცუკლუს (კონვენციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და რეგლამენტის 29-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი).

6. სასამართლოს მოწვევის საფუძველზე კომისიამ წარადგინა ერთ-ერთი დელეგატი, ქ-ნი ჯ. ლიდი, დიდ პალატაში მიმდინარე სამართალწარმოებაში მონაწილეობის მისაღებად.

7. პრეზიდენტის გადაწყვეტილების შესაბამისად მოსმენა გაიმართა საჯაროდ ადამიანის უფლებათა შენობაში სტრასბურგში, 1994 წლის 24 მარტს. სასამართლოს წინაშე გამოცხადდნენ;

მთავრობის სახელით:

ქ-ნი დ. აკჩაი,

წარმომადგენელი,

ბ-ნი ბ. ცალისკანი
ბ-ნი. ე. გენელი,
ქ-ნი ა. გუნაიკტი,
ბ-ნი ჰ. მუტაფი,

მრჩევლები;

განმცხადებლის სახელით:

ქ-ნი ფ. ჰამპსონი,
ქ-ნი ა. რეიდი

ადვოკატები;

კომისიის სახელით:

ქ-ნი ჯ. ლიდი,

დელეგატი.

სასამართლომ მოისმინა ქ-ნი ლიდის, ქ-ნი ჰამპსონისა და ქ-ნი აკჩაის მიმართვები.

I. საქმის გარემოებები

ა. განმცხადებელი

8. განმცხადებელი - ბ-ნი იზეტ ჩაკისი -არის თურქეთის მოქალაქე, რომელიც დაიბადა 1953 წელს და ამჟამად ცხოვრობს თურქეთის სამხრეთში დიარბაკირში. კომისიისთვის წარდგენილი განაცხადი მან შეიტანა როგორც საკუთარი, ისე თავისი ძმის, აჰმედ ჩაკისის, სახელით, რომელიც, როგორც განმცხადებელი ამტკიცებს, გაუჩინარდა ისეთ გარემოებებში, რომლებიც წარმოშობს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას.

ბ. ფაქტები

9. განმცხადებლის ძმის გაუჩინარების თანმდევი გარემოებები სადავოა.

10. განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი ფაქტები მოცემულია 1-ლ ნაწილში. სასამართლოსთვის წარდგენილ მემორანდუმში განმცხადებელი დაეყრდნო ფაქტებს, როგორც ეს დადგენილია კომისიის 1998 წლის 12 მარტის მოხსენებაში (კონვენციის ადრე მოქმედი 31-ე მუხლი) და განმცხადებლის მიერ კომისიისთვის ადრე წარდგენილ დოკუმენტაციაში.

11. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი მასალები მოცემულია მე-2 ნაწილში.

12. კომისიის მიერ წარმოდგენილი მასალების აღწერა მოცემულია C ნაწილში. განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით ქვეყნის ორგანოებში მიმდინარე სამართალწარმოება D ნაწილშია განხილული.

13. განმცხადებლის ძმის გაუჩინარების თანმდევი ფაქტების დასადგენად კომისიამ ჩაატარა საკუთარი გამოძიება კონვენციის ადრე მოქმედი 28-ე მუხლის 1-ლი (a) პუნქტის შესაბამისად. ამ მიზნით კომისიამ განიხილა განმცხადებლისა და მთავრობის მიერ წარმოდგენილი დოკუმენტაცია, რომლითაც ისინი ასაბუთებდნენ შესაბამის მოსაზრებებს, და დანიშნა 3 დელეგატი, რათა ჩამოერთმიათ ჩვენებები მოწმეებისთვის 1996 წლის 3 და 4 ივლისს ანკარაში და 1996 წლის 4 დეკემბერს სტრასბურგში გამართულ მოსმენებზე. კომისიის მიერ ჩვენებათა შეფასება და მისი დასკვნები E ნაწილშია წარმოდგენილი.

1. განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი ფაქტები

14. 1993 წლის 8 ნოემბერს განმცხადებლის ძმა აჰმეტ ჩაკისი დაპატიმრებული იქნა სოფელ ციტლიბაჰცეში ჟანდარმებისა და სოფლის მცველების მიერ ჩატარებული ოპერაციის დროს. დილაადრიან, როდესაც ოპერაცია დაიწყო, აჰმეტ ჩაკისი დაიმალა წყაროს გვერდით მდებარე სახლში, ხოლო სხვა მამაკაცები შეკრიბეს ღია ადგილას. უშიშროების ჯარებმა დაიწყეს სახლების დაცხრილვა. აჰმეტ ცაკისმა აიღო ფული 4700000 თურქული ლირის ოდენობით, რომელიც მას დამალული ჰქონდა სახლის სახურავზე, და ცდილობდა გაპარვას. ამ დროს იგი დაიჭირეს. აჰმეტ ჩაკისი სოფლიდან უშიშროების ძალებმა წაიყვანეს. ამასვე ადასტურებენ აჰმეტ ჩაკისის თანასოფლელებიც. აჰმეტ ცაკისს ფული წაართვა პირველმა ლეიტენანტმა. რემზიე ცაკისს, აჰმეტ ჩაკისის ცოლს, სოფლელმა ბიჭმა უთხრა, რომ დაინახა, თუ როგორ წაართვა ფული ლეიტენანტმა მის მეუღლეს.

15. თავიდან აჰმეტ ჩაკისი წაიყვანეს ჰაზროში, სადაც, დიარბაკირში გადაყვანამდე, ერთი ღამით გააჩერეს. დიარბაკირში იგი პროვინციის ჯანდარმერიის მთავარ შტაბში მოათავსეს. დაახლოებით ექვსი-შვიდი დღის შემდეგ აჰმეტ ჩაკისი 16-17 დღის განმავლობაში იმყოფებოდა მუსტაფა ენგინთან, აბდურაჰმან ალ თან და ტაჰსინ დემირბასთან ერთად ერთ ოთახში. აღნიშნული პირები დაპატიმრებული იქნენ უშიშროების ძალების მიერ 1993 წლის 8 ნოემბერს ბაგლანში ჩატარებული ოპერაციის შედეგად. აჰმეტ ჩაკისი ცემეს, რის შედეგადაც ჩაუმტვრიეს ნეკნი და გაუტეხეს თავი. იგი რამდენიმეჯერ გაიყვანეს ოთახიდან დასაკითხავად. დაკითხვის დროს მას აწამებდნენ ელექტროშოკით და თან სცემდნენ. მუსტაფა ენგინმა აჰმეტ ჩაკისისაგან შეიტყო, რომ ფული მას პირველმა ლეიტენანტმა წაართვა. ზემოთ აღნიშნული პერიოდის ბოლოს სასამართლოს სამი სხვა პატიმარი წარუდგინეს. ენგინი და დემირბაში გაათავისუფლეს, ხოლო აბდურაჰმან ალი კვლავ პატიმრობაში იქნა დატოვებული. ენგინს ამის შემდეგ აჰმეტ ჩაკისი აღარ უნახავს.

16. პროვინციის ჟანდარმერიის ცენტრალურ შტაბში 85 დღის გატარების შემდეგ 1994 წლის იანვარის ბოლოს თუ თებერვლის დასაწყისში აჰმეტ ჩაკისი დააბრუნეს ჰაზროში, სადაც იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა რამდენიმე თვის განმავლობაში. მოგვიანებით იგი გადაყვანილი იქნა კავაკლიბოგაზის ჟანდარმერიის განყოფილებაში. 1994 წლის გაზაფხულზე თუ ზაფხულის დასაწყისში 13 დღის განმავლობაში აჰმეტ ჩაკისი დაინახა ჰიკმეტ აკსოიმ, რომელიც ასევე კავაკლიბოგაზში იყო დაპატიმრებული, როდესაც ისინი საკნებიდან საკვების მისაღებად გამოიყვანეს. ამ პერიოდის დასასრულს ჰიკმეტ აკსოი გადაიყვანეს ლიცეში.

17. 1996 წლის მაისში, მთავრობის არგუმენტაციის გადაცემის შემდეგ, განმცხადებელმა პირველად შეიტყო, რომ ხელისუფლების ორგანოები აცხადებდნენ, თითქოს აჰმეტ ჩაკისი მოკლული იქნა 1995 წლის 17 და 19 თებერვალს შორის კილიბოგან ჰილში (ჰანი) მომხდარი შეტაკების დროს. ვინაობის დადგენა ეფუძნებოდა მხოლოდ და მხოლოდ იმ განცხადებას, რომ აჰმეტ ჩაკისის პირადობის მოწმობა ნაპოვნი იქნა ერთ-ერთ პირის გვამზე.

2. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი ფაქტები

18. მთავრობა იხსენებს, რომ ხსენებულ დროს ქურთების მუშათა პარტიამ (PKK) დაანგრია მრავალი სოფელი, ტკივილი მიაყენა ათასობით უდანაშაულო მსხვერპლს და შეუწყნარებლად სდევნიდა თურქეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთ რეგიონის მოსახლეობას.

19. მთავრობის მტკიცებით, აჰმეტ ჩაკისი არ ყოფილა წაყვანილი ციხეში უშიშროების ძალების მიერ ჩითლიბაჰცეში 1993 წლის 8 ნოემბერს ჩატარებული ოპერაციის დროს და არც შემდგომ პერიოდში ყოფილა პატიმრობაში. ციხის ჩანაწერები მიანიშნებდა, რომ იგი არ იმყოფებოდა ჰაზროსა თუ დიარბაკირის პროვინციის ჯანდარმერიის შტაბ-ბინაში. ის არც კავაკლიბოგაზის ჟანდარმერიის განყოფილებაში გადაუყვანიათ.

20. აჰმეტ ჩაკისი იყო ქურთების მუშათა პარტიის სამხედრო წევრი. უშიშროების ძალებსა და ქურთების მუშათა პარტიას შორის 1995 წლის 17-19 თებერვალს მომხდარი შეტაკების შემდეგ იგი 55 სხვა სამხედროსთან ერთად კილიბოგან ჰილში იპოვეს დაღუპული. აჰმედ ჩაკისი მონაწილეობას იღებდა 1993 წლის 23 ოქტომბერს 5 დადელი მასწავლებლის მკვლელობაში, რომელთაც იგი უწოდებდა „სახელმწიფოს მონა ძაღლებს“. სავარაუდოა, რომ იგი ამ ინციდენტის შემდეგ გაუჩინარდა, რათა დამალვოდა მართლმსაჯულებას და გაეგრძელებინა ქურთების მუშათა პარტიაში თავისი საქმიანობა.

21. განმცხადებლის სავარაუდო გაუჩინარებასთან დაკავშირებით ოჯახის წევრებს ჰაზროს პროკურორისთვის არავითარი საჩივარი არ წარუდგენიათ.

გ. მასალები, რომლებიც განმცხადებელმა და მთავრობამ წარუდგინეს კომისიას თავიანთი მტკიცებების დასასაბუთებლად

22. კომისიაში მიმდინარე სამართალწარმოებისას განმცხადებელმა და მთავრობამ წარმოადგინეს განმცხადებლის რამდენიმე ჩვენება, რომლებიც მან მისცა დიარბაკირის ადამიანის უფლებათა ასოციაციას და დიარბაკირის პროკურორს. ადამიანის უფლებათა ასოციაციაში და პროკურატურაში ჩვენება აიღეს, აგრეთვე, რემზი ჩაკისისაგან, აჰმედ ჩაკისის მეუღლისაგან, და მუსტაფა ენგინისაგან, რომელიც 1993 წლის 9 ნოემბრიდან 1 დეკემბრამდე დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში იმყოფებოდა პატიმრობაში. მუსტაფა ენგინმა ჩვენება მისცა პოლიციის ოფიცერსაც. ოსმან ბაიდემირმა განმცხადებლის სახელით აიღო ჩვენებები აბდურაჰმან ალისა და ორი თანასოფლელისაგან - მეჰმეტ ბითგინისა და ფევზი ოკატანისაგან. აბდურჰმან ალი პატიმრობაში იმყოფებოდა მუსტაფა ენგინთან ერთად.

23. მთავრობამ ასევე წარმოადგინა დაკავებასთან დაკავშირებით შედგენილი მოხსენება, რომელიც დათარიღებული იყო 1993 წლის 8 ნოემბრით და ეხებოდა მუსტაფა ენგინის, აბდურაჰმან ალისა და თაჰსინ დემირბასის დაპატიმრებას, 1993 წლის 7-8 ნოემბრით დათარიღებული მოხსენებები, რომლებიც ეხებოდა სოფელ ცითლიბაჰცეში ჩატარებულ ოპერაციას, დოკუმენტები, რომლებიც ეხებოდა მოწმე ჰიკმეტ აკსოის (ეს მოწმე კომისიის დელეგატებმა გამოიძახეს ჩვენების ჩამოსართმევად, მაგრამ იგი არ გამოცხადდა), და დოკუმენტები ხელისუფლების ორგანოების მიერ აღნიშნულ მტკიცებებთან დაკავშირებით ჩატარებული მოკვლევის შესახებ.

24. კომისიამ გამოითხოვა ციხის ჩანაწერთა ასლები შესაბამის პერიოდისთვის ჰაზროს ჟანდარმერიის განყოფილებიდან, ლიცეს ჯანდარმერიის განყოფილებიდან, დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინიდან და კავაკლიბოგაზის ჟანდარმერიის ანყოფილებიდან. ამის შემდეგ კომისიის დელეგატებმა მოითხოვეს, მისცემოდათ ესაძლებლობა, გასცნობოდნენ ჰაზროს, დიარბაკირისა და კავაკლიბოგაზის ჩანაწერთა რიგინალებს. მთავრობამ წარმოადგინა ციხის ჩანაწერების ორიგინალები ჰაზროს ანდარმერიის ცენტრალური განყოფილებიდან და ლიცეს ჟანდარმერიის შტაბ-ბინიდან, გრეთვე, დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში არსებულ ჩანაწერთა ასლები შესაბამისი პერიოდისათვის. მთავრობამ არ წარუდგინა კომისიის დელეგატებს ციხის ჩანაწერების ორიგინალები დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბბინიდან და არ ანახა ასევე ციხის ჩანაწერების ორიგინალები კავაკლიბოგაზის ჟანდარმერიის განყოფილებიდან.

დ. ქვეყნის ორგანოებში განხორციელებული სამართალწარმოება

25. 1993 წლის 22 დეკემბერს განმცხადებლისა და აჰმეტ ჩაკისის მამამ, ტევფიკ ცაკისმა, დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოს წარუდგინეს ხელნაწერი შუამდგომლობა და მოითხოვეს ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რა გადახდა თავს აჰმეტ ცაკისს, რომელიც აყვანილი იქნა პატიმრობაში 1993 წლის 8 ნოემბერს უშიშროების ძალების მიერ მუსტაფა ენგინთან, აბდურაჰმან ალთან და თაჰსინ დემირბაშთან ერთად. ხსენებული სამი პირი 24 დღის შემდეგ გაათავისუფლეს. განმცხადებლის მამას ზეპირად უპასუხეს, რომ აჰმეტ ჩაკისი არ იყო ციხეში მყოფ პირთა სიაში.

26. 1994 წლის 4 აპრილის წერილში ჰაზროს პროკურორმა აიდინ ტეკინმა აცნობა დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოში მყოფ უფროს პროკურორს, რომ ციხის ჩანაწერების განხილვის შედეგად აღმოჩნდა, რომ აჰმეტ ჩაკისი არ ყოფილა წაყვანილი ციხეში ან აყვანილი პატიმრობაში 1993 წლის 8 ნოემბერს.

27. 1994 წლის 19 აპრილით დათარიღებულ წერილში, რომელიც გაეგზავნა დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოში მყოფ უფროს პროკურორს, ჰაზროს პროკურორმა აიდინ თეკინმა დაადასტურა თავისი 1994 წლის 4 აპრილის წერილი და განაცხადა, რომ აჰმეტ ჩაკისის გაუჩინარების შესახებ მისი ოჯახისაგან არ ყოფილა წარმოდგენილი არავითარი განაცხადი.

28. 1994 წლის 18 აგვისტოს წერილში იუსტიციის სამინისტრომ (საერთაშორისო სამართლისა და საგარეო ურთიერთობათა გენერალურმა დირექტორატმა), მიუთითა რა საგარეო სამინისტროდან 1994 წლის 19 ივლისს მიღებულ კორესპონდენციაზე, რომელშიც აღნიშნული იყო განმცხადებლის მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიისთვის წარმოდგენილი განაცხადი, მოსთხოვა დიარბაკირის გენერალურ პროკურორს პრეტენზიების გამოეძიება და მათი სამართლებრივი შეფასება.

29. 1994 წლის 9 სექტემბერს განმცხადებლის განცხადება წარედგინა დიარბაკირის პროკურორს. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი ძმა, აჰმეტ ჩაკისი, ჯარისკაცებმა ციხეში 1993 წლის 8 ნოემბერს წაიყვანეს და რომ იგი ნახეს მუსტაფა ენგინმა და ტაჰსინ დემირბაშმა, რომლებიც ასევე პატიმრობაში იმყოფებოდნენ. 1994 წლის 25 ნოემბერს პროკურორს წარედგინა რემზი ჩაკისის განცხადება. იგი ამტკიცებდა, რომ ჟანდარმებმა მისი ქმარი 1993 წლის 8 ნოემბერს განხორციელებული ოპერაციის დროს წაიყვანეს.

30. 1994 წლის 1 დეკემბერს დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის ჯგუფის პოლკოვნიკმა ესრეფ ჰატიპოგლუმ 1994 წლის 22 ნოემბრის საპასუხო წერილით აცნობა დიარბაკირის გენერალურ პროკურორს, რომ ჟანდარმერიის ჩანაწერების მიხედვით აჰმეტ ჩაკისი 1994 წლის 8 ნოემბერს არ დაუპატიმრებიათ.

31. 1994 წლის 8 დეკემბრის წერილში პოლკოვნიკმა ესრეფ ჰატიპოგლუმ მოახსენა დიარბაკირის პროვინციის ხელისუფლების ორგანოებს განმცხადებლის მიერ ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიისთვის წარდგენილი განაცხადის შესახებ. წერილში, inter alia, ნათქვამი იყო, რომ პოლიციის ოფიცრებმა ვერ იპოვნეს განმცხადებლის, მისი მამის, აჰმეტ ჩაკისის, მუსტაფა ენგინის, აბდურაჰმან ალისა თუ თაჰსინ დემირბაშის მისამართები მათთვის ჩვენებების ჩამორთმევის მიზნით. დადგენილი იქნა, რომ სავარაუდოდ გაუჩინარებული აჰმეტ ჩაკისი ჩაბმული იყო ქურთების მუშათა პარტიის საქმიანობაში და მონაწილეობას იღებდა მკვლელობებში. აღინიშნა, რომ იგი იყო ქურთების მუშათა პარტიის იმ სამთო რაზმის წევრი, რომელმაც 1993 წლის 23 ოქტომბერს გაიტაცა 7 ადამიანი (5 მასწავლებელი, იმამი და მისი ძმა) სოფელ დადადან და 5 მათგანი მოკლა. აჰმეტ ცაკისს ქურთების მუშათა პარტიის შტაბ-ბინიდანაც ეძებდნენ.

32. 1995 წლის 1 მარტის წერილში პოლკოვნიკმა ესრეფ ჰატიპოგლუმ ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიას გაუგზავნა იმ მიდამოში ნაპოვნი დოკუმენტები, რომლებიც კილიბოგანის რეგიონში 1995 წლის 17-19 თებერვალს ჩატარებული ოპერაციის შედეგად მოკლული 56 ტერორისტის გვამებზე აღმოაჩინეს.

33. 1995 წლის 14 მარტის წერილში ჰაზროს პროკურორმა მუსტაფა ტურჰანმა მოითხოვა, რომ ლიცეს პროკურორს გამოეძიებინა, დაპატიმრებული იქნენ თუ არა 1993 წლის 8 ნოემბერს მუსტაფა ენგინი და თაჰსინ დემირბაში. მან აღნიშნა, აგრეთვე, რომ კარგი იქნებოდა, მუსტაფა ენგინს გაეკეთებინა კომენტარები სავარაუდოდ პატიმრობისას გაუჩინარებულ აჰმეტ ცაკისთან დაკავშირებით.

34. 1995 წლის 14 აპრილის წერილში ჰაზროს პროკურორმა მუსტაფა ტურჰანმა კატეგორიულად მოსთხოვა ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიის მეთაურს, მიეწოდებინა მისთვის ინფორმაცია იმ ოპერაციის შესახებ, რომელიც ჩატარდა ციტლიბაჰცეში 1993 წლის 8 ნოემბერს, და გამოეძიებინა და დაედგინა, იყო თუ არა აჰმეტ ჩაკისი დაპატიმრებული ზემოხსენებულ პირებთან ერთად.

35. 1995 წლის 17 მაისით დათარიღებულ წერილში ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიის მეთაურმა ჰაზროს პროკურორს პასუხად აცნობა, რომ 1993 წლის 8 ნოემბრის ოპერაციის მიზანი იყო, შეეპყროთ ქურთების მუშათა პარტიის წევრები, აგრეთვე ის პირები, რომლებიც ეხმარებოდნენ და ხელს უწყობდნენ მათ, და რომ ჟანდარმერიის ჩანაწერების თანახმად, აჰმეტ ჩაკისი, მუსტაფა ენგინი აბდურაჰმან ალი და თაჰსინ დემირბაში არ ყოფილან დაპატიმრებულნი.

36. 1995 წლის 22 მაისის წერილში ჰაზროს პროკურორმა კატეგორიულად მოსთხოვა ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიის მეთაურს აჰმეტ ჩაკისის ადგილსამყოფელის დადგენა.

37. 1995 წლის 23 ივნისის წერილში ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიის უფროსმა ჰაზროს პროკურორს მიუთითა 1995 წლის 22 მაისს პროკურორის მიერ წარმართულ გამოძიებაზე, რომელიც დაკავშირებული იყო აჰმეტ ჩაკისის ადგილსამყოფელის საკითხთან, და 1995 წლის 1 მარტს დაირბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის უფროსისგან გამოგზავნილ წერილზე. ამ წერილის თანახმად, აჰმედ ჩაკისი იყო ქურთების მუშათა პარტიის წევრი. კილიბოგან ჰილში 17-19 თებერვალს ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ, რომლის დროსაც 56 ტერორისტი იქნა მოკლული, ერთ-ერთი ტერორისტის გვამის შემოწმების შედეგად ამოღებულ დოკუმენტებში აღმოჩენილი იქნა აჰმეტ ჩაკისის პირადობის მოწმობა. გაკეთდა დასკვნა, რომ იგი ერთ-ერთი ტერორისტი იყო.

38. 1995 წლის 27 ივნისის წერილში ჰაზროს პროკურორმა აცნობა დიარბაკირის გენერალურ პროკურორს, თავისი 1994 წლის 1 დეკემბრის და იუსტიციის მინისტრის 1994 წლის 18 აგვისტოს წერილებზე მითითებით, რომ 1993 წლის 8 ნოემბერს განხორციელებული ოპერაცია მიმართული იყო ქურთების მუშათა პარტიის წევრებისა და მათი ხელშემწყობი პირების დაკავებისაკენ და რომ აჰმეტ ჩაკისი, მუსტაფა ენგინი და ტაჰსინ დემირბაში არ ყოფილან დაპატიმრებულნი, როგორც ეს განაცხადშია მითითებული. 1995 წლის 23 ივნისის წერილზე მითითებით აღინიშნა, რომ აჰმეტ ჩაკისი იყო ქურთების მუშათა პარტიის წევრი და დაიღუპა კილიბოგან ჰილის რაიონში 1995 წლის 17-19 თებერვალს ჩატარებული ოპერაციის დროს. ლიცეს პროკურორს ეთხოვა, დაეკითხა მუსტაფა ენგინი, რაც იმ დროისთვის ჯერ არ იყო განხორციელებული.

39. 1995 წლის 4 ივლისის წერილში ჰაზროს პროკურორმა აცნობა იუსტიციის სამინისტროს (საერთაშორისო სამართლისა და საგარეო ურთიერთობათა დირექტორატს) ჰაზროს ჟანდარმერიის მიერ მოწოდებული ინფორმაცია (იხ. წინამდებარე განაჩენის 37-ე პუნქტი). ამ წერილის თანახმად, წინასწარი გამოძიება აღძრული იქნა და ამ დროისთვისაც მიმდინარეობდა (№1994/191).

40. 1996 წლის 5 მარტით დათარიღებულ წერილში ჰაზროს პროკურორმა აცნობა იუსტიციის სამინისტროს, რომ, მისი მოთხოვნის თანახმად, დიარბაკირის გენერალურ პროკურორს დაევალა მუსტაფა ენგინისთვის ჩვენების ჩამორთმევა.

41. 1996 წლის 12 მარტს პოლიციის ოფიცერმა ჩამოართვა ჩვენება მუსტაფა ენგინს, მაისს მუსტაფა ენგინს ჩვენება დიარბაკირის პროკურორმა ჩამოართვა. ენგინმა გრომელმაც განაცხადა, რომ 3 წლის განმავლობაში არ უნახავს აჰმედ ჩაკისი. 1996 წლის 13ანაცხადა, ინტერ ალია, რომ არ უნახავს აჰმეტ ჩაკისი ციხეში, თუმცა ამ უკანასკნელს შეეძლო დაენახა ის, და აღნიშნა, რომ დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბბინაში პატიმრობისას მას ელოექტროშოკით აწამებდნენ.

42. 1996 წლის 13 ივნისს ჰაზროს პროკურორმა მუსტაფა ტურჰანმა გამოიტანა გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, რომ აღნიშნული საქმე არ შედიოდა მის იურისდიქციაში და გადასცა იგი რაიონის ადმინისტრციულ საბჭოს. გადაწყვეტილების თანახმად, რემზი ჩაკისი და განმცხადებელი სახელდებოდნენ მომჩივანებად, ხოლო აჰმეტ ჩაკისი მსხვერპლად. დანაშაული აღწერილი იყო როგორც არასათანადო მოპყრობა, წამება და პატიმრის ფულის კონფისკაცია, ხოლო მოპასუხეებად სახელდებოდნენ დაუდგენელი პირები ჰაზროს ჟანდარმერიისა და სოფლის მცველების რიგებიდან. გადაწყვეტილების თანახმად, მომჩივანები აცხადებდნენ, რომ ჰაზროს ჟანდარმერიის ჯგუფის ჯარისკაცები მივიდნენ ციტლიბაჰცეში 1993 წლის 8 ნოემბერს დილით, დააპატიმრეს მსხვერპლი და წაიყვანეს დიარბაკირში, სადაც აწამეს, ხოლო ლეიტენანტმა წაართვა 4 280 000 თურქული ლირა. გამოძიებამ დაადგინა, რომ მსხვერპლი იყო ტერორისტული ორგანიზაცია ქურთების მუშათა პარტიის წევრი და რომ უშიშროების ძალების მიერ კილიბოგან ჰილში 17-19 თებერვალს ჩატარებული ოპერაციის შემდეგ ერთ-ერთ დაღუპული ტერორისტის გვამზე ნაპოვნი იქნა მსხვერპლის პირადობის დამადასტურებული მოწმობა, რაც უეჭველად ადასტურებდა აჰმედ ჩაკისის ვინაობას. მუსტაფა ენგინმა ამ მოვლენებთან დაკავშირებით განაცხადა, რომ არ უნახავს აჰმეტ ჩაკისი. ეჭვმიტანილებზე გავრცელდა „საჯარო მოხელეებთან დაკავშირებული სამართალწარმოების შესახებ“ კანონი და ჰაზროს პროკურატურის მიერ საქმის გამოძიების თავიდან აცილების შემდეგ დოკუმენტაცია გაეგზავნა ჰაზროს რაიონის ადმინისტრაციულ საბჭოს შესაბამის ღონისძიებათა განხორციელებისათვის.

ე. კომისიის მიერ მტკიცებულებათა შეფასება და ფაქტების დადგენა

43. გამომდინარე იქიდან, რომ საქმის ფაქტებთან, განსაკუთრებით კი 1993 წლის ნოემბრის მოვლენებთან, დაკავშირებით წარმოიშვა დავა, კომისიამ მხარეთა დახმარებით ჩაატარა გამოძიება და მოიპოვა დოკუმენტური მტკიცებულებები, მათ შორის წერილობითი განცხადებები და ზეპირი ჩვენებები, რომლებიც ჩამოერთვა 11 მოწმეს: განმცხადებელს; ფევზი ოკტანს, ციტლიბაჰცეს წინა მუჰტარს; რემზი ცაკისს, აჰმეტ ჩაკისის ცოლს; მუსტაფა ენგინს, რომელიც პატიმრობაში იმყოფებოდა დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში 1993 წლის 9 ნოემბრიდან 1 დეკემბრამდე; ერტან ატინოლუკს, რომელიც 1993 წლის ნოემბერში იყო ჰაზროს ჟანდარმერიის უფროსი და ხელმძღვანელობდა 1993 წლის 8 ნოემბერს ციტლიბაჰცეში ჩატარებულ ოპერაციას; მეჰმეტ ბიტგინს, სოფელ ციტლიბაჰცეს მკვიდრს; მუსტაფა ტურჰანს, ჰაზროს პროკურორს 1994 წლის ნოემბრიდან, აიტეკინ ტურკერს, ჰაზროს ცენტრალური განყოფილების უფროსს ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში 1993 წლის ივლისიდან 1994 წლის აგვისტომდე; აჰმეტ კატმერკაიას, ჟანდარმს, რომელსაც ევალებოდა ციხის ჩანაწერების წარმოება დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში 1992 წლის აგვისტოდან, ქემალ ცავდარს, ჟანდარმს, რომელიც კავაკლიბოგაზის განყოფილებაში 1993 წლის ივლისიდან 1995 წლის აგვისტომდე მსახურობდა, და აბდულაჰ ცებეცს, იმ იმამის ძმას, რომელიც დადადან 5 მასწავლებელთან ერთად იქნა მოტაცებული.

გამოიძახეს კიდევ ექვსი მოწმე, რომლებიც არ გამოცხადდნენ: აიდინ ტეკინი, ჰაზროს პროკურორი 1994 წელს; პოლკოვნიკი ესრეფ ჰატიპოგლუ, დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის უფროსი; ჰიკმეტ აკსოი, რომელმაც, განმცხადებლის მტკიცებით, ნახა მისი ძმა კავაკლიბოგაზში პატიმრობისას; ტევფიკ ჩაკისი, განმცხადებლისა და აჰმეტ ჩაკისის მამა; ტაჰსინ დემირბაში და აბდურაჰმან ალი, რომლებიც პატიმრობაში იყვნენ დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში 1993 წლის 8 ნოემბრიდან 1 დეკემბრამდე. აღმოჩნდა, რომ ტევფიკ ჩაკისი მოსმენამდე გარდაიცვალა. მთავრობა აცხადებდა, რომ ვერ შეძლო, მოეძებნა მოწმე ჰიკმეთ აკსოი 1996 წლის ივლისის მოსმენისათვის, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ განმცხადებელმა მიაწოდა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ჰიკმეთ აკსოი იმყოფებოდა პატიმრობაში კონიას ციხეში. მთავრობა აცხადებდა, რომ ჰიკმეთ აკსოის გადაეცა უწყება 1996 წლის 20 ნოემბრის მოსმენაზე დელეგატების წინაშე გამოძახების შესახებ, მაგრამ მან უარი განაცხადა, ხელმოწერით დაედასტურებინა უწყების მიღება და 1996 წლის 18 ნოემბერს გათავისუფლებული იქნა ციხიდან. მთავრობამ ვერ წარუდგინა კომისიას რაიმე ახსნა-განმარტება აკსოის გათავისუფლების დროსა და მიზეზთან დაკავშირებით. აიდინ ტეკინმა წერილობით აცნობა კომისიას, რომ მას არ გააჩნდა არც პირდაპირი და არც არაპირდაპირი შეხება და ინფორმაცია ამ შემთხვევასთან დაკავშირებით, რის გამოც იგი არ თვლიდა თავს ვალდებულად, დასწრებოდა მოსმენას. 1996 წლის ივლისში გამართულ მოსმენაზე მთავრობის წარმომადგენელმა აუხსნა დელეგატებს, რომ მათ არ შეეძლოთ მოეთხოვათ პროკურორისათვის, დასწრებოდა მოსმენას, არც იმის უფლებამოსილება გააჩნდათ, რომ დაევალდებულებინათ ისეთი მაღალი რანგის ოფიცერი, როგორიც ესრეფ ჰატიპოგლუა, დასწრებოდა მოსმენას.

კომისიამ თავის მოხსენებაში დაასკვნა (245-ე პუნქტი), რომ მთავრობამ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულება, რომელიც გამომდინარეობდა კონვენციის ყოფილი 28-ე მუხლის 1-ლი (a) პუნქტიდან და გულისხმობდა კომისიისათვის ყველა შესაძლო დახმარების აღმოჩენას და ფაქტებთან დაკავშირებით ჭეშმარიტების დადგენას. კომისიამ მიუთითა, რომ

(i) მთავრობამ არ მისცა კომისიის დელეგატებს შესაძლებლობა, ენახათ ციხის ჩანაწერების ორიგინალები (იხ. წინამდებარე განაჩენის 24-ე პუნქტი);

(ii) მთავრობამ ვერ შეძლო ხელი შეეწყო მოწმე ჰიკმეტ აკსოის დასწრებისათვის;

(iii) მთავრობამ ვერ შეძლო უზრუნველეყო მოწმეების - აიდინ ტეკინისა და ასრეფ ჰატიპოგლუს - დასწრება.

44. რაც შეეხება ზეპირ ჩვენებას, კომისიამ კარგად იცოდა, თუ რა სიძნელეებია დაკავშირებული თარგმნილი ზეპირი ჩვენებების შეფასებასთან. ამიტომ კომისიამ დიდი ყურადღება დაუთმო დელეგატების წინაშე წარმოდგენილ მოწმეთა განცხადებების მნიშვნელობას.

იმ შემთხვევებთან დაკავშირებით, რომლებშიც ფაქტები ერთმანეთის საწინააღმდეგოდ და საპირისპიროდ იყო ასახული, კომისიამ გამოხატა წუხილი, რომ არ არსებობდა ჯეროვანი ქვეყნისშიდა სასამართლო გამოძიება. კომისიამ კარგად იცოდა, თუ რა შეზღუდვები შეხვდებოდა პირველი ინსტანციის სასამართლოს სახით ფაქტების დადგენისას. ენის პრობლემის გარდა, რომელიც ზემოთ იყო მოხსენიებული, კომისიას არ გააჩნდა არც რეგიონთან დაკავშირებული გარემოებების დეტალური და უშუალო ცოდნა. უფრო მეტიც, კომისია არ იყო უფლებამოსილი, ეიძულებინა მოწმეები, გამოცხადებულიყვნენ ჩვენების მისაცემად. იმ დროს, როდესაც წინამდებარე საქმეში 17 მოწმე იყო გამოძახებული მოსმენაზე, მხოლოდ 11-მა მისცა ჩვენება. ზემოთ უკვე ვახსენეთ დოკუმენტურ მასალათა უქონლობა. შედეგად კომისია წააწყდა სიძნელეებს ფაქტების დადგენაში, რადგან ვერ მოიძია პოტენციურად მნიშვნელოვანი ჩვენება ან მტკიცებულება.

კომისიამ შემდეგი დასკვნები გამოიტანა:

1. სოფელ ციტლიბაჰცეში 1993 წლის 8 ნოემბერს ჩატარებული ოპერაცია

45. ციტლიბაჰცე მდებარეობდა იმ რაიონში, სადაც 1993 წელს ტერორისტები ძალზე ინტენსიურად მოქმედებდნენ. 1993 წლის 23 ოქტომბერს ქურთების მუშათა პარტიის წევრებმა სოფელ დადადან მოიტაცეს 5 მასწავლებელი, იმამი და იმამის ძმა, აბდულაჰ ცებეცი. ისინი გადაიყვანეს ქვეყნის სხვა ნაწილში. გზად ჩაუარეს სოფელ ბაგლანს. მუსტაფა ენგინს მოსთხოვეს, ერთი ღამით ადრე, სანამ გაუშვებდნენ, შეეფარებინა ერთერთი მასწავლებელი, ეროვნებით ქურთი,. ქურთების მუშათა პარტიამ დახოცა დანარჩენი 4 მასწავლებელი და იმამი, აბდულა ცებეცმა კი, მიუხედავად ჭრილობებისა, შეძლო გადარჩენა. მან ლიცეს ჟანდარმერიის შტაბ-ბინის თანამშრომელ ჟანდარმებს აღუწერა ის პირები, რომლებიც დაინახა ხსენებული მოვლენების დროს, და ასევე ის სოფლელები, რომლებსაც საჭმელი მოჰქონდათ და ყარაულობდნენ მოტაცებულებს. სოფელი ბაგლანი შედიოდა ლიცეს იურისდიქციაში. შეპყრობილი პირები ასევე გაატარეს სოფელ ციტლიბაჰცეს სიახლოვეს, რომელიც ბაგლანიდან 1 კილომეტრის მოშორებით მდებარეობდა, მაგრამ შედიოდა ჰაზროს ჯანდარმერიის იურისდიქციაში.

46. ჰაზროსა და ლიცეს ჯანდარმებმა 1993 წლის 8 ნოემბერს განახორციელეს კოორდინირებული ოპერაცია. ამ ოპერაციის მიზანი იყო მოტაცებასთან და მკვლელობასთან დაკავშირებულ მტკიცებულებათა და ინფორმაციის მოპოვება და ამ დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირების დაკავება. ჰაზროს ჟანდარმთა ჯგუფს მეთაურობდა ერტან ალტინოლუკი. ოპერაციის ჩატარების ბრძანება, რომელიც მან გასცა 1993 წლის 7 ნოემბერს, მიუთითებდა, რომ ოპერაციის მიზანს წარმოადგენდა ქურთების მუშათა პარტიის წევრ ტერორისტთა და მათ თანამზრახველთა შეპყრობა და მათი სამალავების განადგურება. ოპერაციის ჩატარების ადგილად დასახელებული იქნა citlibahce. კომისიამ უარყო ერტან ალტინოლუკის ჩვენება, რომ, როდესაც citlibahceსაკენ გაემართა, ჯგუფი არ ეძებდა აჰმეტ ცაკისს. დელეგატების თქმით, ეს მტკიცებულება არც გულწრფელი იყო და არც არანაირი დახმარება გაუწევია. კომისიამ განიხილა ორი სხვა ჯანდარმის ჩვენებაც იმასთან დაკავშირებით, რომ აჰმეტ ჩაკისი უკვე იძებნებოდა ხელისუფლების ორგანოების მიერ, რადგან ამ ოპერაციის ჩატარებამდეც ეჭვმიტანილი იყო ქურთების მუშათა პარტიის წევრობაში, და დაასკვნა, რომ ყველაფერი მიუთითებდა იმაზე, რომ ჰაზროს ჯანდარმები ციტლიბაჰცეში იმ მიზნით გაემართნენ, რომ ეპოვნათ და დაეკავებინათ აჰმეტ ჩაკისი მოტაცების ინციდენტთან დაკავშირებით.

47. კომისიის შეფასებით, თანასოფლელი მოწმეების - რემზი ჩაკისის, ფევზი ოკატანის და მეჰმეტ ბიტგინის - ჩვენებები, რომ მათ დაინახეს, თუ როგორ წაიყვანეს ჯანდარმებმა აჰმეტ ჩაკისი სოფლიდან, ძირითადად, თანმიმდევრული, სარწმუნო და დამაჯერებელია. განხილვისას დაუსაბუთებლად იქნა მიჩნეული მთავრობის პრეტენზია ამ ჩვენების სარწმუნოობასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, კომისიამ დაადგინა, რომ, როდესაც ჟანდარმები შევიდნენ ციტლიბაჰცეში 1993 წლის 8 ნოემბერს, აჰმეტ ცაკისმა სცადა მიმალვა, მაგრამ იგი დაიჭირეს და წაიყვანეს სოფლიდან ჰაზროს ჟანდარმერიის ციხეში. ამავე დროს სოფელ ბაგლანში ლიცეს ჟანდარმებმა პატიმრობაში აიყვანეს სამი პირი - მუსტაფა ენგინი, აბდურაჰმან ალი და ტაჰსინ დემირბაში.

2. ჰამეტ ჩაკისის სავარაუდო პატიმრობა და მის მიმართ არასათანადო მოპყრობა

48. მუსტაფა ენგინი, აბდურაჰმან ალი და ტაჰსინ დემირბაში წაიყვანეს და ღამე გაატარებინეს ლიცეს ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში. ციხის სარეგისტრაციო ჟურნალში ისინი არ გაუტარებიათ. მეორე დღეს, 1993 წლის 9 ნოემბერს, ისინი გადაიყვანეს დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში. ციხის ჟურნალის თანახმად, ისინი იმ დღეს იქნენ დაკავებულნი.

49. ჰაზროს ჟანდარმერიის განყოფილების სარეგისტრაციო ჟურნალში 8 ნოემბერს არ არის შეტანილი აჰმეტ ჩაკისის მონაცემები. მისი მონაცემები არ არის არც 1993 წლის ნოემბრიდან დეკემბრის ჩათვლით პერიოდში დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში. კომისიამ დეტალურად განიხილა ორივე ჟურნალი და ბევრი შეუსაბამობა აღმოაჩინა. კერძოდ, კომისიამ აღმოაჩინა, რომ ჩანაწერები არ იყო თანმიმდევრული და ქრონოლოგიურად უწესრიგო იყო, რომ ყველა ჩანაწერი დიარბაკირის ციხეში ერთი ხელით იყო გაკეთებული და რომ დიარბაკირის ციხის სარეგისტრაციო ჟურნალში მითითებულ დაკავებულ პირთა რაოდენობა აღემატებოდა იმ რაოდენობას, რომელიც შეიძლებოდა საკნებში დატეულიყო. ამან, ინტერ ალია, წარმოშვა ძლიერი ეჭვი, რომ ჩანაწერები დაკავების დროს არ კეთდებოდა. აჰმეტ კატმერკაიას - დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის ჩანაწერებზე პასუხისმგებელი პირის - მიერ მიცემული ზეპირი ახსნა-განმარტება კომისიამ ძალზე არადამაკმაყოფილებლად მიიჩნია. კომისიამ აღნიშნა, რომ სარეგისტრაციო ჩანაწერების არსებობა ყველა შემთხვევაში არ მიუთითებდა ეჭვმიტანილის ფიზიკურ არსებობაზე და რომ არ ყოფილა გაკეთებული არავითარი ჩანაწერი ციხის შიგნით და გარეთ ეჭვმიტანილთა მოძრაობის ასახვის მიზნით. კომისიამ დაასკვნა, რომ სარეგისტრაციო ჟურნალში არ იყო მოცემული სწორი და ამომწურავი სია იმ პირებისა, რომლებიც შესაძლოა დაპატიმრებულნი ყოფილიყვნენ ამ პერიოდის განმავლობაში და რომ აჰმეტ ჩაკისის გვარის არარსებობა ჰაზროსა და დიარბაკირის სარეგისტრაციო ჟურნალებში არ არის საკმარისი იმის დასამტკიცებლად, რომ იგი არ ყოფილა დაპატიმრებული.

50. კომისიამ ცნო მუსტაფა ენგინის მიერ მიცემული ზეპირი ჩვენება, რომლის თანახმადაც დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში პატიმრობაში ყოფნისას მუსტაფა ენგინმა ნახა აჰმეტ ჩაკისი, რომელიც მასთან ერთად ერთ ოთახში 16-17 დღის განმავლობაში იმყოფებოდა პატიმრობაში, და ესაუბრა მას. კომისიამ ცნო მუსტაფა ენგინის ჩვენება იმასთან დაკავშირებითაც, რომ აჰმეტ ჩაკისი ცუდად გამოიყურებოდა, ტანსაცმელზე სისხლი ჰქონდა შემხმარი და რომ მან მუსტაფა ენგინს უამბო, თუ როგორ სცემეს, გაუტეხეს ნეკნი და თავი და ორჯერ აწამეს ელექტროშოკით. აჰმეტ ჩაკისის დაპატიმრებისა და მის მიმართ არასათანადო მოპყრობის დამადასტურებელი მტკიცებულება აღმოჩნდა აბდურაჰმან ალის წერილობით ჩვენებებში, რომლებიც მან ადამიანის უფლებათა ასოციაციას მისცა.

კომისიამ განიხილა მუსტაფა ენგინის წერილობითი განცხადებები, რომლებზეც მთავრობა აცხადებდა, რომ წინააღმდეგობაში მოდიოდა მის ზეპირ ჩვენებასთან. კომისიამ დაადგინა, რომ პოლიციის ოფიცრის მიერ მუსტაფა ენგინისათვის 1996 წლის 12 მარტს ჩამორთმეული პირველი ჩვენება ძალიან მოკლე და ბუნდოვანი უარყოფა იყო. პროკურორის მიერ 1996 წლის 13 მაისს ჩამორთმეული ჩვენება ასევე მოკლე იყო და შეიცავდა საპირისპირო და ბუნდოვან ფრაზებს. კომისიამ დაასკვნა, რომ ეს განცხადება არ ასახავდა სრულად და აშკარად მუსტაფა ენგინის მიერ მიცემულ ჩვენებას, ვერც დელეგატების მიერ მოპოვებული ჩვენების სარწმუნოობას აქარწყლებდა. შესაბამისად, კომისიამ დაადგინა, რომ აჰმეტ ჩაკისი ციტლიბაჰცეში დაკავების შემდეგ წაყვანილი იქნა ჰაზროში, სადაც გაატარა 1993 წლის 8 ნოემბრის ღამე, და რომ იგი გადაყვანილი იქნა დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში, სადაც იგი ბოლოს ნახა მუსტაფა ენგინმა დაახლოებით 2 დეკემბერს, როდესაც ამ უკანასკნელს ათავისუფლებდნენ.

51. კომისიამ ვერ შეძლო გამოეტანა რაიმე სახის დასკვნა განმცხადებლის მიერ გაკეთებულ მტკიცებაზე იმასთან დაკავშირებით, რომ აჰმეტ ჩაკისი დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინიდან გადაყვანილი იქნა ჰაზროში, ხოლო ჰაზროდან - კავაკლიბოგაზის ჟანდარმერიის განყოფილებაში. ეს მტკიცებები ეფუძნებოდა ჰიკმეტ აკსოის მიერ განმცხადებლისათვის გადმოცემულ ინფორმაციას. ჰიკმეტ აკსოი არ გამოცხადდა დელეგატების წინაშე და არ წარმოადგინა რაიმე სახის წერილობითი განაცხადი. მიუხედავად იმისა, რომ მოიპოვებოდა სხვადასხვა სახის არგუმენტირების ელემენტები, კომისიამ ჩათვალა, რომ მტკიცებულებები ვერ აკმაყოფილებდა მოთხოვნილ სტანდარტს.

3. აჰმეტ ჩაკისის გარდაცვალებასთან დაკავშირებული მოხსენება

52. აჰმეტ ჩაკისის ოჯახი არ იყო ინფორმირებული 1995 წლის 17-19 თებერვალს ქურთების მუშათა პარტიასა და უშიშროების ძალებს შორის მომხდარი შეტაკების შედეგად აჰმეტ ჩაკისის სავარაუდო გარდაცვალების შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ პოლკოვნიკ ესრეფ ჰატიპოგლუს ეთხოვა, ხელისუფლების ორგანოებისათვის წარმოედგინა ინფორმაცია აჰმეტ ჩაკისის ადგილსამყოფელთან დაკავშირებით, მას არ წარმოუდგენია არანაირი სახის ოფიციალური ანგარიში კალიბოგან ჰილში ერთ-ერთ მოკლულ ტერორისტზე აჰმეტ ჩაკისის პირადობის მოწმობის სავარაუდო პოვნასთან დაკავშირებით. პირადობის მოწმობის პოვნასთან დაკავშირებული პირველი ანგარიში წარმოდგენილი იქნა ჰაზროს ჟანდარმერიის მიერ, რომელმაც გაავრცელა ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ მოხდა შეტაკება, რასაც თან ერთვოდა გაურკვეველი დოკუმენტაცია პოლკოვნიკ ჰატიპოგლუსაგან. თუმცა კომისიის წინაშე არ ყოფილა წარმოდგენილი არანაირი სახის დოკუმენტაცია, რომელიც დაკავშირებული იქნებოდა გვამის ამოცნობასა თუ დამარხვასთან. კომისიამ ვერ დაადგინა, რომ აჰმეტ ჩაკისი მოკლული იქნა, როგორც ამას ამტკიცებდნენ, ან რომ მისი სხეული იყო იმ გვამებს შორის, რომლებიც ნაპოვნი იქნა კილიბოგან ჰილში.

4. აჰმეტ ჩაკისის სავარაუდო გაუჩინარებასთან დაკავშირებული გამოძიება

53. კომისიამ დაადგინა, რომ განმცხადებელმა და მისმა მამამ თევფიკ ცაკისმა აჰმეტ ჩაკისის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით შუამდგომლობებითა და კითხვებით მიმართეს დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოს პროკურორს. ერთადერთი ნაბიჯი, რაც გადაიდგა ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან, იყო იმის შემოწმება, იყო თუ არა ეროვნული უშიშროების სასამართლოს ჩანაწერებში აჰმეტ ჩაკისის სახელი და გვარი, და კითხვები, რომლებიც გაეგზავნა ჰაზროს პროკურორს, რომელმაც შეამოწმა თავისი ჩანაწერები.

54. მთავრობისათვის განაცხადის გაგზავნის შემდეგ დამატებითი კითხვები გაეგზავნათ დიარბაკირისა და ჰაზროს პროკურორებს. ჩვენებები ჩამოერთვათ მუსტაფა ენგინს, რემზი ცაკისს და განმცხადებელს. ტაჰსინ დემირბაშისა და აბდურაჰმან ალის მისამართები ვერ იქნა აღმოჩენილი. კომისიამ დაადგინა, რომ აჰმეტ ჩაკისის სავარაუდო დაკავებასთან დაკავშირებით ჰაზროს პროკურორმა მოკვლევა აწარმოა ჰაზროს რაიონულ ჟანდარმერიაში, მაგრამ არ გამოკვლეულა ციხის ჩანაწერების ორიგანალები. დიარბაკირის პროკურორს არ ჩაუტარებია არც ციხის ჩანაწერების მოკვლევა. არანაირი სახის ნაბიჯები არ ყოფილა გადადგმული, რათა შემოწმებულიყო ის ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგინა ჰაზროს რაიონის ჟანდარმერიამ იმასთან დაკავშირებით, რომ აჰმეტ ჩაკისის გვამი აღმოჩენილი იქნა კილიბოგან ჰილში ნაპოვნ მოკლულ ტერორისტებს შორის.

55. 1996 წლის 13 ივნისს იურისდიქციის არარსებობასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ ჰაზროს პროკურორმა გამოაჩინა მუსტაფა ენგინის, რემზი ჩაკისისა და განმცხადებლისაგან მოპოვებული განცხადებები, ასევე ჰაზროს ჟანდარმერიის მიერ წარმოდგენილი ინფორმაცია აჰმეტ ჩაკისის გვამის სავარაუდო აღმოჩენასთან დაკავშირებით. მას ასევე შესაძლოა ჰქონოდა დოკუმენტები, რომლებიც დაკავშირებული იყო განმცხადებლის მიერ კომისიისთვის წარდგენილ განაცხადთან, და ციხის ჩანაწერები.

II. შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა და პრაქტიკა

56. მთავრობას არ წარმოუდგენია თავის მემორანდუმში რაიმე მასალები შიდა კანონმდებლობის იმ სამართლებრივ დებულებებთან დაკავშირებით, რომლებსაც კავშირი აქვს ამ საქმის გარემოებებთან. სასამართლო მიუთითებს ქვეყნის კანონმდებლობის იმ მიმოხილვაზე, რომელიც გამომდინარეობს წინა ინფორმაციიდან სხვა საქმეებზე, კერძოდ, საქმეზე „Kurt v. Turkey“ 1998 წლის 25 მაისს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე, 1998-III, გვ. 1169-70, პუნქტები 56-62, და საქმეზე თეკინ ვ. თურკეყ 1998 წლის 9 ივნისს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-IV, 1512-13, პუნქტები 25-29.

ა. საგანგებო მდგომარეობა

57. დაახლოებით 1985 წლიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში უშიშროების ძალებსა და ქურთების მუშათა პარტიის წევრებს შორის სერიოზული შეხლა-შემოხლა დაიწყო. ეს კონფრონტაცია, მთავრობის მტკიცებით, საფრთხეს უქმნიდა ათასობით მოქალაქესა და უშიშროების ძალების წევრებს.

58. „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ კანონის“ საფუძველზე (კანონი №2935, 1983 წლის 25 ოქტომბერი) გამოიცა სამხრეთ-აღმოსავლეთ რეგიონთან დაკავშირებული ორი უმთავრესი განკარგულება. პირველი, №285 განკარგულების (1987 წლის 10 ივლისი) თანახმად, თურქეთის სამხრეთ-აღმოსავლეთის 11 პროვინციიდან ათში საგანგებო მდგომარეობის სამართავად შემოღებული იქნა რეგიონული მმართველის ინსტიტუტი. განკარგულების მე-4 მუხლის (ბ) და (დ) პუნქტების შესაბამისად, ყველა კერძო და საჯარო უშიშროების ძალები და სახალხო მშვიდობისათვის შექმნილი ჟანდარმერიის ჯგუფები რეგიონულ მმართველს ექვემდებარებოდა.

59. მეორე, №430 განკარგულების (1990 წლის 16 დეკემბერი) შესაბამისად, კიდევ უფრო გამყარდა რეგიონული მმართველის ძალაუფლება, მაგალითად, მას მიენიჭა რეგიონიდან საჯარო მოხელეთა და სხვა თანამშრომელთა, მათ შორის, მოსამართლეთა და პროკურორთა გადაყვანის შესახებ ბრძანებების გაცემის უფლებამოსილება. მე-8 მუხლის თანახმად:

„არავითარი სახის სისხლისსამართლებრივი, ფინანსური თუ სამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ შეიძლება მოეთხოვოს საგანგებო მდგომარეობაში მყოფი რეგიონის მმართველს ან პროვინციის მმართველს საგანგებო მდგომარეობის რეგიონში იმ გადაწყვეტილებებთან თუ ქმედებებთან მიმართებაში, რომლებიც დაკავშირებულია მათ მიერ განკარგულებით მინიჭებული უფლებამოსილების განხორციელებასთან, და არავითარი განაცხადი არ უნდა იქნეს წარმოდგენილი რომელიმე სასამართლო ხელისუფლების ორგანოს წინაშე ამასთან დაკავშირებით. ხსენებული დებულება ხელს არ უშლის პირის უფლებას, მოითხოვოს სახელმწიფოსაგან კომპენსაცია გაუმართლებლად მიყენებული ზიანისათვის.“

ბ. კონსტიტუციის დებულებები ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით

60. თურქეთის კონსტიტუციის 125-ე მუხლის 1-ლი და მე-7 პუნქტების თანახმად:

„ადმინისტრაციის ყველა ქმედება ან გადაწყვეტილება ექვემდებარება სასამართლო გადასინჯვას...

...

ადმინისტრაცია პასუხისმგებელი უნდა იყოს კომპენსაციის გაცემაზე იმ ზიანისათვის, რომელიც გამოწვეული იქნა მისი ქმედებებითა და ღონისძიებებით.“

61. ეს დებულება არ ექვემდებარება არანაირი სახის შეზღუდვას საგანგებო თუ საომარი მდგომარეობის შემთხვევაშიც კი. დებულების უკანასკნელი მოთხოვნა აუცილებლად არ მოითხოვს რაიმე ბრალის არსებობის დამამტკიცებელ საბუთს ადმინისტრაციასთან მიმართებაში, რომლის პასუხისმგებლობა აბსოლუტური, ობიექტური ხასიათისაა და ეფუძნება „სოციალური რისკის“ თეორიას. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციას შეუძლია, კომპენსაცია გადაუხადოს იმ ადამიანებს, რომლებსაც მიადგათ ზიანი უცნობი თუ ტერორისტი პირების მიერ ჩადენილი ქმედებების შედეგად, როდესაც შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფომ ვერ შეძლო თავისი მოვალეობის შესრულება - მართლწესრიგისა და საზოგადო უსაფრთხოების, ადამიანთა სიცოცხლისა და საკუთრების დაცვა.

62. ადმინისტრაციის წინააღმდეგ სამართალწარმოების აღვძრა შეიძლება ადმინისტრაციულ სასამართლოებში. ამ სასამართლოებში სამართალწარმოება წერილობითი ფორმით მიმდინარეობს.

გ. სისხლის სამართლის კოდექსი და საპროცესო კანონმდებლობა

63. თურქეთის სისხლის სამართლის კოდექსი სისხლის სამართლის დანაშაულად აცხადებს:

- ადამიანისთვის თავისუფლების უკანონოდ აღკვეთას (179-ე მუხლი ზოგადად, 181-ე მუხლი საჯარო მოხელეებთან მიმართებაში);
- მუქარას (191-ე მუხლი);
- ადამიანის წამებას ან მის მიმართ არასათანადოდ მოპყრობას (243-ე და 245-ე მუხლები);
- განუზრახველ მკვლელობას (452-ე, 459-ე მუხლები), განზრახ მკვლელობას (448-ე მუხლი) და მკვლელობას (450-ე მუხლი).

64. ყველა ამ დანაშაულთან დაკავშირებით საჩივრის შეტანა შესაძლებელია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე და 153-ე მუხლების შესაბამისად, პროკურორისა თუ ადგილობრივი ადმინისტრაციული ხელისუფლების ორგანოების წინაშე. პროკურორი, რომელსაც ყველა შემთხვევაში ეცნობება იმ სიტუაციის შესახებ, რომელიც წარმოშობს ეჭვს, რომ დანაშაული იქნა ჩადენილი, ვალდებულია, გამოიძიოს ფაქტები, რათა გადაწყვიტოს, აღძრას თუ არა გამოძიება (153-ე მუხლი). საჩივრის წარდგენა შესაძლებელია წერილობითი თუ ზეპირი ფორმით. მომჩივანს შეუძლია გაასაჩივროს პროკურორის გადაწყვეტილება, რომლითაც იგი უარს ამბობს სისხლის სამართალწარმოების აღძვრაზე.

დ. სამოქალაქო სამართლის დებულებები

65. საჯარო მოხელეების მიერ ჩადენილი ნებისმიერი უკანონო აქტი, იქნება ეს დანაშაული თუ წამება, რომელიც იწვევს მატერიალურ თუ მორალურ ზიანს, შესაძლებელია გასაჩივრდეს კომპენსაციის მოთხოვნის მიზნით ჩვეულებრივ სამოქალაქო სასამართლოებსი. ვალდებულებათა კოდექსის 41-ე მუხლის შესაბამისად, დაზარალებულ პირს შეუძლია შეიტანოს საჩივარი კომპენსაციისათვის სავარაუდო დამნაშავის წინააღმდეგ, რომელმაც მას მიაყენა ზიანი უკანონო - განზრახული, უნებლიე თუ გაუფრთხილებელი - მოქმედებით. მატერიალური ზარალი შესაძლოა ანაზღაურდეს სამოქალაქო სასამართლოების მიერ ვალდებულებათა კოდექსის 46-ე მუხლის შესაბამისად, ხოლო არამატერიალური ან მორალური ზიანისათვის ანაზღაურება ხდება 47-ე მუხლის შესაბამისად.

ე. №285 განკარგულების ზეგავლენა

66. სავარაუდო ტერორისტული დანაშაულების შემთხვევაში პროკურორს ჩამორთმეული აქვს იურისდიქცია ეროვნული უშიშროების ცალკეული სისტემების პროკურორებისა და თურქეთში შექმნილი სასამართლოების სასარგებლოდ.

67. პროკურორს ასევე ჩამორთმეული აქვს იურისდიქცია იმ დანაშაულებთან მიმართებაში, რომლებიც სავარაუდოდ ჩადენილია უშიშროების ძალების წინააღმდეგ იმ რეგიონში, რომელშიც მოქმედებს საგანგებო სიტუაცია. №285 განკარგულების მე-4 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, რეგიონული მმართველის მეთაურობის ქვეშ მყოფი უშიშროების ძალები (იხ. წინამდებარე განაჩენის 58-ე პუნქტი) მათი მოვალეობის შესრულებისას განხორციელებულ ქმედებებთან მიმართებაში უნდა დაექვემდებარონ 1914 წლის კანონს „საჯარო მოხელეებზე განხორციელებული გამოძიების შესახებ“. ამგვარად, ნებისმიერმა პროკურორმა, რომელიც იღებს საჩივარს იმასთან დაკავშირებით, რომ სისხლის სამართლის დანაშაული ჩაიდინა უშიშროების ძალების წარმომადგენელმა, უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება იურისდიქციის უქონლობასთან დაკავშირებით და საქმე განსახილველად გადასცეს ადმინისტრაციულ საბჭოს. ეს საბჭოები დაკომპლექტებულია საჯარო მოხელეებისაგან, რომელთაც თავმჯდომარეობს მმართველი. საბჭოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება გამოძიების აღუძვრელობის შესახებ ექვემდებარება გასაჩივრებას უზენაეს ადმინისტრაციულ სასამართლოში. თუკი გამოტანილი იქნება გამოძიების აღძვრის შესახებ გადაწყვეტილება, პროკურორს ევალება საქმის გამოძიება.

კომისიაში განხორციელებული სამართალწარმოება

68. ბ-ნმა იზეტ ცაკისმა კომისიას მიმართა 1994 წლის 2 მაისს. იგი ამტკიცებდა, რომ მისი ძმა აჰმეტ ჩაკისი დაპატიმრებული იქნა უშიშროების ძალების მიერ და მას შემდეგ გაუჩინარდა და რომ ეს მოვლენები სათანადოდ არ გამოძიებულა ხელისუფლების კომპეტენტური ორგანოების მიერ. განმცხადებელმა მოიშველია კონვენციის მე-2, მე-3, მე- 5, მე-13, მე-14 და მე-18 მუხლები.

69. 1995 წლის 15 მაისს კომისიამ განაცხადი (№23657/94) არსებით განხილვაზე დაშვებულად გამოაცხადა. 1998 წლის 12 მარტის მოხსენებაში (კონვენციის ადრე მოქმედი 31-ე მუხლი) კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით ადგილი ჰქონდა მე-2 მუხლის დარღვევას (ერთხმად); რომ განმცხადებლის ძმის მიმართ ადგილი ჰქონდა მე-3 მუხლის დარღვევას (ერთხმად);

რომ განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის დარღვევას (ერთხმად); რომ განმცხადებლის მიმართ ადგილი ჰქონდა მე-3 მუხლის დარღვევას (27 ხმა სამის წინააღმდეგ); რომ ადგილი ჰქონდა მე-13 მუხლის დარღვევას (ერთხმად); რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-14 და მე-18 მუხლების დარღვევას (ერთხმად). კომისიის მოსაზრება და მასში ასახული განსხვავებული აზრი თან ერთვის განაჩენს.

სასამართლოსთვის წარდგენილი საბოლოო არგუმენტაცია

70. წარმოდგენილ მემორანდუმში განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, დაედგინა, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ დაარღვია კონვენციის მე-2, მე-3, მე-5, მე-13, მე-14 და მე-18 მუხლები და არ შეასრულა თავისი ვალდებულებები, რომლებიც გამომდინარეობდა ადრე მოქმედი 28-ე მუხლის 1-ლი (ა) ქვეპუნქტიდან. განმცხადებელმა სთხოვა სასამართლოს მისთვის და მისი ძმის ცოლისა და მემკვიდრეებისათვის სამართლიანი დაკმაყოფილების მინიჭება 41-ე მუხლის საფუძველზე.

71. მთავრობამ, თავის მხრივ, თხოვნით მიმართა სასამართლოს, უარი ეთქვა საქმის განხილვაზე და გამოეცხადებინა იგი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად იმ მოტივით, რომ განმცხადებელს არ ამოუწურავს სამართლებრივი დაცვის ყველა შიდასახელმწიფოებრივი საშუალება. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებლის საჩივრები არ იყო მტკიცებულებებით დასაბუთებული.

I. სასამართლოს მიერ ფაქტების შეფასება

72. სასამართლო კიდევ ერთხელ იხსენიებს თავის დადგენილ პრეცედენტულ სამართალს, რომლის თანახმადაც, კონვენციის სისტემის შესაბამისად, 1998 წლის 1 ნოემბრამდე ფაქტების დადგენა და შემოწმება უპირველეს ყოვლისა კომისიის მოვალეობას წარმოადგენდა (ყოფილი 28-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი და 31-ე მუხლი). მართალია, სასამართლო არ არის შეზღუდული კომისიის მიერ გამოტანილი დასკვნით და თავად შეუძლია ფაქტების შეფასება მისთვის წარდგენილი მასალების საფუძველზე, მაგრამ ის მხოლოდ გამონაკლის გარემოებებში ახორციელებს ამ სფეროში თავის უფლებამოსილებას (სხვა მაგალითებს შორის იხ. საქმეზე „Akdivar and Others v. Turkey“ 1996 წლის 16 სექტემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე 1996-IV, გვ. 1214, პუნქტი 78).

73. მთავრობამ წარმოდგენილ მემორანდუმსა და ზეპირ კომენტარებში განაცხადა, რომ კომისიის მიერ ფაქტების შეფასება არასწორი იყო, რადგანაც, inter alia, მან არ გაითვალისწინა განმცხადებლის, რემზი ჩაკისისა და მუსტაფა ენგინის მიერ მიცემულ ჩვენებებში არსებული გარკვეული წინააღმდეგობები და სუსტი ადგილები, ამასთან, მხედველობაში მიიღო შეუსაბამო მოვლენები, როგორიც არის სავარაუდო ხარვეზი ციხის ჩანაწერებში. მთავრობამ სასამართლოს მოუწოდა, გადაესინჯა კომისიის მიერ აღმოჩენილი ფაქტები.

74. სასამართლო იხსენიებს, რომ წინამდებარე საქმეში კომისია თავის დასკვნამდე მივიდა მას შემდეგ, რაც მოისმინა ჩვენებები ანკარასა და სტრასბურგში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 43-ე პუნქტი). სასამართლო ადგენს, რომ თავის ამოცანას, რომელიც გულისხმობდა მტკიცებულებათა შეფასებას, კომისია სიფრთხილით მოეკიდა და დეტალურად განიხილა ის ელემენტებიც, რომლებიც ამტკიცებდა განმცხადებლის პოზიციას, და ისინიც, რომლებიც ეჭვს იწვევდა. კომისიამ განსაკუთრებული ყურადღებით განიხილა მუსტაფა ენგინისა და ერტან ალტინოლუკის (ჟანდარმერიის ოფიცრის, რომელმაც წარმართა ოპერაცია სოფელ ციტლიბაჰცეში) ჩვენებები.

75. სასამართლოს აზრით, მთავრობის მიერ გამოთქმული კრიტიკა არ ამჟღავნებს არც ერთ არსებით მოვლენას, რომელსაც შეუძლია გაამართლოს სასამართლოს მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელება და ფაქტების შემოწმება. ამ გარემოებებში სასამართლო ღებულობს კომისიის მიერ დადგენილ ფაქტებს.

76. გარდა იმ სიძნელეებისა, რომლებიც გარდაუვალია ზოგადად ფაქტების დადგენისას, კომისიამ ვერ შეძლო მოეპოვებინა გარკვეული დოკუმენტური მტკიცებულებები და ჩვენებები, რომლებსაც იგი მიიჩნევდა არსებითად თავის ფუნქციათა განსახორციელებლად. კომისიამ დაადგინა, რომ მთავრობამ არ მისცა კომისიის დელეგატებს შესაძლებლობა, შეემოწმებინათ ციხის ჩანაწერების ორიგინალები, ხელი არ შეუწყო მოწმის, ჰიკმეტ აკსოის, გამოცხადებას და არ უზრუნველყო სახელმწიფო მოხელეების - აიდინ ტეკინის (პროკურორის) და პოლკოვნიკ ესრეფ ჰატიპოგლუს (ჟანდარმერიის ოფიცრის) - გამოცხადება კომისიის დელეგატების წინაშე (იხ. წინამდებარე განაჩენის 43-ე პუნქტი).

სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის ადრე მოქმედი 25-ე მუხლის შესაბამისად (ამჟამად ეს მუხლი ჩანაცვლებულია 34-ე მუხლით) შეტანილი ინდივიდუალური განაცხადების სისტემის ეფექტიანი მოქმედებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა მხოლოდ იმას, რომ განმცხადებლებს ან პოტენციურ განმცხადებლებს შეუძლიათთავისუფლად დაუკავშირდნენ კონვენციის ორგანოებს ხელისუფლებისაგან რაიმე ზეწოლის გარეშე, არამედ იმასაც, რომ სახელმწიფომ შექმნას ყველა საჭირო პირობა განაცხადთა სათანადო და ეფექტიანი განხილვის უზრუნველსაყოფად (იხ. კონვენციის ადრე მოქმედი 28-ე მუხლის 1 (a) პუნქტი, რომელიც ეხებოდა კომისიის პასუხისმგებლობას ფაქტების დადგენასთან დაკავშირებით; ამჟამად ეს მუხლი ჩანაცვლებულია 38-ე მუხლით იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლო პროცედურას).

სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ მთავრობამ ვერ წარმოადგინა საკმარისი ახსნაგანმარტება ციხის ჩანაწერებთან დაკავშირებით და ადგენს, რომ მთავრობის მიერ წარმოდგენილი ახსნა-განმარტება მოწმეებთან დაკავშირებით არადამაკმაყოფილებელი და არასარწმუნოა. შესაბამისად, სასამართლო ადასტურებს დასკვნას, რომელიც გამოიტანა კომისიამ თავის მოხსენებაში. ამ დასკვნის თანახმად, მთავრობამ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულებები ყოფილი 28-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე. ეს ვალდებულებები გულისხმობს კომისიისათვის ყველა შესაძლო ხერხით ხელის შეწყობას მისი ამოცანის - ფაქტების დადგენის - განხორციელებაში.

II. მთავრობის მიერ წარმოდგენილი წინასწარი პრეტენზია

77. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელს არ ამოუწურავს შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებები, როგორც ამას მოითხოვს კონვენციის 35-

ე მუხლი: მას სათანადოდ არ გამოუყენებია გამოსწორების საშუალებები სისხლის სამართალწარმოების აღძვრის პროცედურის მეშვეობით, არ შეუტანია საჩივარი სამოქალაქო თუ ადმინისტრაციულ სასამართლოებში. მთავრობა დაეყრდნო აიტეკინის საქმეზე გამოტანილ განაჩენს (საქმეზე „Aytekin v. Turkey“ 1998 წლის 23 სექტემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-VII), რომელიც ადგენდა, რომ თურქეთის ხელისუფლების ორგანოები არ ყოფილან წინააღმდეგი, აღეძრათ სამართალწარმოება უშიშროების ძალების წარმომადგენელთა წინააღმდეგ და რომ სამოქალაქო და ადმინისტრაციული დაცვის საშუალებები ეფექტიანი იყო.

კერძოდ, მთავრობამ განაცხადა, რომ განმცხადებელს არ მიუმართავს საჩივრით პროკურორისათვის, როგორც ამას განმცხადებელი ამტკიცებდა, მისი ძმის სავარაუდო გაუჩინარებასთან დაკავშირებით, რადგან 1993 წლის 22 დეკემბრის საჩივარს არ გააჩნდა ადრესატი, ისევე, როგორც მიღების ბეჭედი ან რეგისტრაცია, რომელიც მიუთითებდა, რომ იგი ჩაბარდა პროკურატურას.

78. მოსმენაზე განმცხადებლის ადვოკატმა განაცხადა, რომ განმცხადებლის მამამ შეიტანა საჩივარი დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოს პროკურატურაში და რომ არ არსებობდა ასეთ საჩივართა რეგისტრირების რეგულარული პრაქტიკა. გარდა ამისა, საჩივარი ნათლად აყალიბებდა განმცხადებლის პრეტენზიას, რომ მისი ძმა აყვანილი იქნა უშიშროების ძალების მიერ, და ასახელებდა ამ ფაქტთან დაკავშირებით იმ სამი მოწმის ვინაობას, რომლებსაც შეეძლოთ ფაქტის დადასტურება.

79. კომისიამ უარყო მთავრობის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტები არსებით განხილვაზე დაშვების მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებასთან მიმართებაში და დაადგინა, რომ შეიძლება ჩაითვალოს, რომ განმცხადებელმა თავისი საჩივრები წარუდგინა შესაბამის და კომპეტენტურ ხელისუფლების ორგანოებს, რომლებიც თურქეთის კანონმდებლობის შესაბამისად ვალდებულნი იყვნენ, გამოეძიათ საქმის გარემოებები, რის შემდეგაც განმცხადებელს აღარ მოეთხოვებოდა, მიემართა რაიმე სხვა სამართლებრივი საშუალებისათვის.

80. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, კომისიის გადაწყვეტილების თანახმად, განმცხადებელმა და მისმა მამამ აჰმეტ ჩაკისის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით საჩივრითა და კითხვებით მიმართეს ეროვნული უშიშროების სასამართლოს პროკურორს. სასამართლოს აკმაყოფილებს ის ფაქტიც, რომ მათი პრეტენზიები ცნობილი იყო პროკურორებისათვის როგორც დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოში, ასევე ჰაზროში, რადგან აშკარაა, რომ პირველმა მეორეს მიმართა კითხვებით, როგორც ეს ნათლად ჩანს 1994 წლის 4 და 19 აპრილით დათარიღებული წერილებიდან (იხ. წინამდებარე განაჩენის 26-ე და 27-ე პუნქტები). თუმცა ხელისუფლების ორგანოების რეაქცია დანაშაულის ჩადენის სერიოზულ ვარაუდთან დაკავშირებით ინერტული იყო. მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ პროკურორისათვის 1994 წლის 9 სექტემბერს წარდგენილ განაცხადში განმცხადებელი იმეორებდა თავის პრეტენზიებს, რომლებიც დადასტურებული იქნა რემზი ჩაკისის მიერ 1994 წლის 12 ნოემბერს, პროკურორებს არ გაუტარებიათ არავითარი ღონისძიება გარდა ჰაზროსა და დიარბაკირის ციხის ჩანაწერებში შესაძლო რეგისტრირების მოკვლევისა და მუსტაფა ენგინისაგან ორი მოკლე და ბუნდოვანი ჩვენების მიღებისა. მოგვიანებით, 1995 წელს, არ ყოფილა გადადგმული არანაირი ნაბიჯი იმისათვის, რომ შემოწმებულიყო ანგარიში აჰმეტ ჩაკისის გვამის პოვნასთან დაკავშირებით ან მოპოვებულიყო ამოცნობის დოკუმენტური დადასტურება გვამის ექსგუმაციისა და დასაფლავების ჩანაწერთა ასლების გამოთხოვნით. სავარაუდო გაუჩინარებასთან დაკავშირებით ქმედითი გამოძიების არარსებობისა და იმ ფაქტის მხედველობაში მიღებით, რომ ხელისუფლების ორგანოები მუდმივად უარყოფდნენ აჰმეტ ჩაკისის ციხეში ყოფნას, სასამართლო ადგენს, რომ არ არსებობდა იმის საფუძველი, რომ განმცხადებელს მიემართა მთავრობის მიერ მოხსენიებული სამოქალაქო თუ ადმინისტრაციული საშუალებებისათვის და უნდა ჩაითვალოს, რომ განმცხადებელმა გააკეთა ყველაფერი, რაც მას მოეთხოვებოდა გონივრულობის ფარგლებში მისთვის ხელმისაწვდომი სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივი საშუალებების ამოწურვის თვალსაზრისით (იხ. საქმეზე „Kurt v. Turkey“ 1998 წლის 25 მაისის განაჩენი, მოხსენებები 1998-III, გვ. 1175-77, პუნქტები 79-83).

შესაბამისად, სასამართლო უარყოფს მთავრობის მიერ წარმოდგენილ წინასწარ პრეტენზიას.

III. კონვენციის მე-2 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

81. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი ძმა დააკავეს (და ეს ფაქტი არ იქნა აღიარებული) და ამის შემდეგ იგი გაუჩინარდა ისეთ გარემოებებში, რომლებიც წარმოშობენ კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას. ამ დებულების თანახმად:

„1. ყოველი ადამიანის სიცოცხლის უფლება დაცულია კანონით. არავის შეიძლება წაერთვას სიცოცხლე განზრახ, გარდა კანონით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ადამიანის მსჯავრდების შემდეგ სასამართლოს განაჩენის აღსრულებისას.

2. სიცოცხლის წართმევა არ ჩაითვლება ამ მუხლის საწინააღმდეგოდ ჩადენილ ქმედებად, როდესაც იგი შედეგია ძალის გამოყენებისა, რომელიც აბსოლუტურად აუცილებელია:

ა) ნებისმიერი ადამიანის დასაცავად უკანონო ძალადობისაგან;

ბ) კანონიერი დაპატიმრების განსახორციელებლად ან კანონიერად დაპატიმრებული პირის გაქცევის თავიდან ასაცილებლად;

გ) აჯანყების ან ამბოხების ჩახშობის მიზნით კანონიერად განხორციელებული ქმედების პროცესში.“

ა. სასამართლოში გამოცხადებულ პირთა არგუმენტაცია

1. განმცხადებელი

82. განმცხადებელმა მიუთითა კომისიის მიერ გამოტანილ დასკვნაზე, რომლის თანახმადაც მის ძმას, აჰმეტ ცაკისს, პატიმრობისას (რომელიც არ იქნა აღიარებული) არასათანადოდ ეპყრობოდნენ, ხოლო ხელისუფლების ორგანოები აცხადებდნენ, რომ იგი გარდაიცვალა, რაც წარმოშობდა ძლიერ ალბათობას, რომ მისი ძმა გარდაიცვალა გარემოებებში, რომლებზე პასუხისმგებლობაც ხელისუფლების ორგანოებს ეკისრებოდათ. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ დაკავებულ პირებთან მიმართებაში მთავრობა იღებდა საგანგებო ვალდებულებას, პასუხი ეგო დაკავებულ პირზე და უზრუნველეყო მისი სიცოცხლე. გარდა ამისა, მთავრობას ეკისრებოდა ვალდებულება, საეჭვო სიკვდილის დადგენის შემთხვევაში წარემართა სათანადო და ეფექტიანი გამოძიება. წინამდებარე საქმეში პროკურორმა არ გადადგა არანაირი ნაბიჯი იმისთვისაც კი, რომ გამოეძია ინფორმაცია აჰმეტ ჩაკისის გვამის პოვნის შესახებ. პროკურორები სისტემატურად არ ასრულებდნენ კონვენციიდან გამომდინარე თავიანთ ვალდებულებებს.

2. მთავრობა

83. მთავრობამ, დაეყრდნო რა ქურთის (ზემოხსენებულ საქმეზე Kurt v. Turkey გამოტანილი განაჩენი გვ. 1182, პუნქტი 107) საქმეზე გამოტანილ განაჩენს, განაცხადა, რომ წინამდებარე საქმეში არ შეიძლებოდა მე-2 მუხლის მოხმობა. ამ საქმეში არ მოიპოვებოდა კონკრეტული მინიშნებები იმისა, რომ განმცხადებლის შვილი პატიმრობისას დაიღუპა. მე-2 მუხლის გამოყენების სადემონსტრაციოდ ისეთ გარემოებებში, როდესაც დგინდება, რომ ადამიანის სიკვდილი უშიშროების ძალების მიზეზით არის გამოწვეული, მთავრობამ მიუთითა მაქქენის-ის საქმეზე (საქმეზე „McCann and Others v. the United Kingdom“ 1995 წლის 27 სექტემბერს გამოტანილი განაჩენი, სერია A №324) და განაცხადა, რომ ამ საქმეში ასე არ მომხდარა. მთავრობამ ხელახლა გააკრიტიკა ის ფაქტი, რომ დასკვნის გამოტანა მოხდა აჰმეტ ჩაკისის სავარაუდო პატიმრობასა და არასათანადო მოპყრობასთან დაკავშირებით განმცხადებლისა და მუსტაფა ენგინის მიერ მიცემულ შეუსაბამო ჩვენებებზე დაყრდნობით.

3. კომისია

84. კომისიის აზრით, ამ საქმის გარემოებებში არსებობდა ძალზე დიდი ალბათობა იმისა, რომ აჰმეტ ჩაკისი აღარ ყოფილიყო ცოცხალი, რაც, გამომდინარე არაღიარებული პატიმრობიდან და არასათანადო მოპყრობის დასკვნიდან, წარმოშობდა ხელისუფლების პასუხისმგებლობის საკითხს, რადგან ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულება მე-2 მუხლის საფუძველზე.

ბ. სასამართლოს მიერ განხორციელებული შეფასება

85. სასამართლომ მიიღო საქმეში კომისიის მიერ დადგენილი ფაქტები, სახელდობრ ის, რომ აჰმეტ ჩაკისი იყო არაღიარებული პატიმრობისა და სერიოზული არასათანადო მოპყრობის მსხვერპლი. როგორც კომისიამ აღნიშნა, ძალზე ძლიერი მინიშნებები შეიძლება გამომდინარეობდეს ხელისუფლების ორგანოთა განცხადებიდან, რომ აჰმეტ ჩაკისის პირადობის მოწმობა გარდაცვლილი ტერორისტის გვამზე იქნა აღმოჩენილი. ამის საფუძველზე სასამართლო მიიჩნევს, რომ არსებობს კონკრეტულ ფაქტებზე დაფუძნებული საკმარისი გარემოებითი მტკიცებულებები, რომლებზე დაყრდნობითაც შესაძლებელია უდავოდ დავასკვნათ, რომ აჰმეტ ჩაკისი გარდაიცვალა უშიშროების ძალების მიერ მისი დაკავებისა და დაპატიმრების შემდეგ. ამიტომ ეს საქმე უნდა განვასხვავოთ ქურთის საქმისაგან (ქურთის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1182, პუნქტი 107-108), რომელშიც სასამართლომ განმცხადებლის საჩივარი შვილის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით მე-5 მუხლის ჭრილში განიხილა. ქურთის საქმეში, მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებლის შვილი დაპატიმრებული იქნა, არ არსებობდა არავითარი სხვა მტკიცებულება მის მიმართ მოპყრობასთან ანდა მის შემდგომ ბედთან დაკავშირებით.

86. სასამართლო კვლავ ადასტურებს, რომ კონვენციის მე-2 მუხლი, რომელიც იცავს სიცოცხლის უფლებას, წარმოადგენს კონვენციის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს დებულებას და მე-3 მუხლთან ერთად ასახავს ევროპის საბჭოს საფუძვლის -დემოკრატიული საზოგადოებების - ძირითად ღირებულებას (იხ. საქმეზე „McCann and Others v. the United Kingdom“ გამოტანილი განაჩენი, გვ. 45-46, პუნქტები 146-147). დაკისრებული ვალდებულება არ ეხება მხოლოდ განზრახ მკვლელობას სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მიერ ძალის გამოყენების შედეგად: მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტი სახელმწიფოზე აწესებს პოზიტიურ ვალდებულებას, რომ სიცოცხლის უფლება კანონით იყოს დაცული. ეს გულისხმობს, რომ ძალის გამოყენების შედეგად ადამიანის მოკვლის შემთხვევაში უნდა წარიმართოს გარკვეული სახის ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიება (სხვადასხვა მაგალითებს შორის იხ. საქმეზე „Yaşa v. Turkey“ 1998 წლის 2 სექტემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-VI, გვ. 2438, პუნქტი 98).

87. ვინაიდან აჰმეტ ჩაკისი უნდა ჩაითვალოს გარდაცვლილად უშიშროების ძალების მიერ არაღიარებული დაპატიმრების შემდეგ, სასამართლო ადგენს, რომ პასუხისმგებლობა მისი გარდაცვალებისათვის მოპასუხე სახელმწიფოს ეკისრება. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან არ ყოფილა წარმოდგენილი არანაირი სახის ახსნა-განმარტება იმასთან დაკავშირებით, თუ რა მოხდა აჰმეტ ჩაკისის დაკავების შემდეგ. გარდა ამისა, მთავრობას არ წარმოუდგენია არანაირი არგუმენტაცია, რომელიც გაამართლებდა სახელმწიფოს წარმომადგენელთა მხრიდან მომაკვდინებელი ძალის გამოყენებას. შედეგად, პასუხისმგებლობა აჰმეტ ჩაკისის სიკვდილზე ეკისრება მოპასუხე სახელმწიფოს. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით ადგილი ჰქონდა მე-2 მუხლის დარღვევას.

ამას გარდა, გაითვალისწინა რა, რომ არ არსებობდა ქმედითი პროცედურული გარანტიები, რაც გამოიხატა გაუჩინარებასთან და აჰმეტ ჩაკისის გვამის სავარაუდო პოვნასთან დაკავშირებით წარმართულ არაადეკვატურ გამოძიებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-80 და 105-107 პუნქტები), სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულება, დაეცვა სიცოცხლის უფლება. შესაბამისად, კონვენციის მე-2 მუხლი ამ თვალსაზრისითაც დაირღვა.

IV. კონვენციის მე-3 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

ა. განმცხადებლის ძმასთან, აჰმეტ ცაკისთან, მიმართებაში

88. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მისი ძმა იყო მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლი. აღნიშნული მუხლის თანახმად:

„არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას ან არაადამიანურ თუ დამამცირებელ მოპყრობას ან სასჯელს“.

89. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ჰაზროსა და დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში პატიმრობისას მისი ძმა დაექვემდებარა სერიოზული სახის არასათანადო მოპყრობას, რომელიც წამებას უტოლდებოდა. მას, ინტერ ალია, სცემდნენ და აწამებდნენ ელექტროშოკით. გარდა ამისა, საქმეზე „Assenov and Others v. Bulgaria“ (1998) წლის 28 ოქტომბრის განაჩენი, მოხსენებები 1998-VIII, გვ. 3179, პუნქტი 102) დაყრდნობით განმცხადებელი აცხადებდა, რომ მე-3 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა ის ფაქტი, რომ აჰმეტ ჩაკისის პატიმრობასთან დაკავშირებით არ წარმართულა ეფექტიანი გამოძიება.

90. ამ ასპექტთან დაკავშირებით მთავრობის მიერ წარმოდგენილი დოკუმენტაცია შემოიფარგლა კომისიის მხრიდან ფაქტების შეფასების კრიტიკით და იმის აღნიშვნით, რომ კომისიამ არ გამოიყენა კონვენციის მე-3 მუხლთან დაკავშირებული პრეცედენტული სამართლის განმარტების მკაცრი სტანდარტი.

91. კომისიამ ჩათვალა, რომ მუსტაფა ენგინის (რომელიც აჰმეტ ჩაკისის წამების შედეგების თვითმხილველი იყო და რომელსაც აჰმეტ ცაკისმა უამბო, რომ იგი სცემეს და მის მიმართ ელექტროშოკი გამოიყენეს) ჩვენება ქმნიდა საკმარის საფუძველს, რათა გამოტანილიყო დასკვნა აჰმეტ ჩაკისის წამებასთან დაკავშირებით. კომისიამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ არაღიარებული პატიმრობისა და გაუჩინარების შემთხვევებში დამოუკიდებელი, ობიექტური სამედიცინო მტკიცებულება თუ თვითმხილველი მოწმის ჩვენება არ იყო აუცილებელი და რომ ამის მოთხოვნა მე-3 მუხლის დარღვევის დადგენისათვის უგულებელყოფდა ამ დებულების საფუძველზე უზრუნველყოფილ დაცვას.

92. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მუსტაფა ენგინის მიერ დელეგატებისათვის წარდგენილი მტკიცებულება შეფასებული იქნა, როგორც სარწმუნო. ეს მოწმე 16-17 დღის განმავლობაში ჰყავდათ იმავე ოთახში, რომელშიც აჰმეტ ჩაკისი იყო მოთავსებული, და მას გააჩნდა შესაძლებლობა, ეხილა აჰმეტ ჩაკისი და ესაუბრა მასთან. მუსტაფა ენგინის ჩვენების თანახმად (იხ. წინამდებარე განაჩენის 50-ე პუნქტი), მან დაინახა შემხმარი სისხლი აჰმეტ ჩაკისის ტანსაცმელზე და ისიც შენიშნა, რომ აჰმეტ ჩაკისი ძალიან ცუდ ფიზიკურ მდგომარეობაში იყო. აჰმეტ ცაკისმა უამბო მას, თუ როგორ სცემეს და გაუტეხეს ერთი ნეკნი და თავი. აჰმეტ ჩაკისი გაიყვანეს იმ ოთახიდან, რომელშიც ერთად იყვნენ. დაბრუნებისას მან მუსტაფა ენგინს აცნობა, რომ ორჯერ აწამეს ელექტროშოკით, რასაც, მუსტაფა ენგინის თქმით, დაკითხვისას თვითონაც დაექვემდებარა.

სასამართლო იზიარებს კომისიის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს ჩვენება საკმარისია, რათა დამაჯერებლობის მოთხოვნილი დონით, ე.ი. გონივრულ ეჭვს მიღმა, დადგინდეს, რომ აჰმეტ ჩაკისი პატიმრობის განმავლობაში აწამეს. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას განმცხადებლის ძმასთან, აჰმეტ ცაკისთან მიმართებაში.

93. სასამართლო არ მიიჩნევს საჭიროდ, გამოიტანოს განსხვავებული დასკვნა მე-3 მუხლთან დაკავშირებით გამოძიების სავარაუდო ხარვეზებთან მიმართებაში, ვინაიდან იგი ამ ასპექტს განიხილავს ქვემოთ, კონვენციის მე-13 მუხლის ჭრილში.

ბ. განმცხადებელთან მიმართებაში

94. დაეყრდნო რა, ინტერ ალია, სასამართლოს მიერ ქურთის საქმეზე გამოტანილ განაჩენს (საქმეზე „Kurt v. Turkey“ გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1187-88, პუნქტები 130- 134), განმცხადებელი ჩიოდა, რომ მისი ძმის გაუჩინარება წარმოადგენდა არაადამიანურ მოპყრობას მასთან და მისი ოჯახის სხვა წევრებთან (მათ შორის, აჰმეტ ჩაკისის მეუღლესთან, რემზისთან, და მათ შვილებთან მიმართებაში. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ხელისუფლების კომპეტენტურ ორგანოებს არ უპასუხიათ მის მიერ დასმულ შეკითხვებზე, და მიუთითა აჰმეტ ჩაკისის ბედთან დაკავშირებით გაურკვევლობის პერიოდის ხანგრძლივობაზე, რაც ოჯახს უსაფუძვლო იმედს უსახავდა და არ აძლევდა გლოვის საშუალებას.

95. მთავრობა არ დაეთანხმა ამ მოსაზრებას და აღნიშნა, რომ განმცხადებელს შეეძლო წამოეყენებინა პრეტენზია, ეცნოთ არაპირდაპირ მსხვერპლად მისი ძმის მიმართ დარღვეულ უფლებათა გამო. მთავრობის მტკიცებით, ნებისმიერ შემთხვევაში, ურთიერთობა ძმებს შორის არ იყო ძალიან ახლო და განაცხადის ეს მხარე დეტალურად არ შესწავლილა, რაც აუცილებელია გადაწყვეტილების გამოსატანად.

96. კომისიის უმრავლესობამ, გაითვალისწინა რა გაურკვევლობის გრძელი პერიოდი, ეჭვი და ცუდი წინათგრძნობა, რომლებიც განიცადა განმცხადებელმა, ასევე ის ფაქტი, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა არ გაატარეს შესაბამისი ღონისძიებები, რათა დაედგინათ, თუ რა შეემთხვა აჰმეტ ცაკისს, დაადგინა, რომ განმცხადებელს შეეძლო ჰქონოდა პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ მის მიმართ გამოყენებული იქნა კონვენციის მე-3 მუხლის საწინააღმდეგო არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობა. კომისიის უმცირესობამ ჩათვალა, რომ იმ ემოციურ სტრესს, რომელიც განიცადა განმცხადებელმა, არ შეუძლია წამოჭრას ცალკე საკითხი, რადგან სხვაგვარად „მსხვერპლის“ ცნება დაუშვებლად გაფართოვდებოდა და მოიცავდა იმ პირთა წრეს, რომლებზეც კონვენციის დარღვევა არაპირდაპირ ახდენს ზეგავლენას.

97. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივარი კომისიაში მხოლოდ განმცხადებელთან მიმართებაში იყო განხილული. კომისიის მიერ არსებით განხილვაზე დაშვების საკითხთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების თანახმად, პრეტენზია არ ეხებოდა აჰმეტ ჩაკისის ცოლსა და შვილებს. ვინაიდან სასამართლოსთვის წარდგენილი საქმის მოცულობა შემოიფარგლა არსებით განხილვაზე დაშვებადობასთან დაკავშირებით კომისიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებით (სხვა მაგილითებს შორის იხ. საქმეზე „McMichael v. the United Kingdom“ 1995 წლის 24 თებერვალს გამოტანილი განაჩენი, სერია A №307-B, გვ. 50, პუნქტი 71), შესაბამისად, სასამართლო განიხილავს განაცხადის ამ მხარეს მხოლოდ განმცხადებელთან დაკავშირებით.

98. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ქურთის საქმეში (საქმეზე „Kurt v. Turkey“ გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1187-88, პუნქტები 130-134), რომელიც ეხებოდა განმცხადებლის შვილის გაუჩინარებას არაღიარებული პატიმრობის შედეგად, მან დაადგინა, რომ განმცხადებლის მიმართ ცალკეულ გარემოებათა გამო დაირღვა მე-3 მუხლი. სასამართლომ განსაკუთრებით აღნიშნა ის ფაქტი, რომ განმცხადებელი იყო დედა მსხვერპლისა, რომელიც დაექვემდებარა ადამიანის უფლებათა სერიოზულ დარღვევებს, და თავადაც მიიჩნეოდა მსხვერპლად ხელისუფლების ორგანოების იმ ქმედებების გამო, რომლებმაც ნერვიულობა და დარდი გამოიწვია. თუმცა ქურთის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი არ ადგენს რაიმე ზოგად პრინციპს იმასთან დაკავშირებით, რომ „გაუჩინარებული პირის“ ოჯახის წევრი ავტომატურად ხდება მე-3 მუხლის საწინააღმდეგო მოპყრობის მსხვერპლი.

არის თუ არა ოჯახის წევრი ამგვარი მსხვერპლი, დამოკიდებული იქნება ისეთი განსაკუთრებული ფაქტორების არსებობაზე, რომლებიც განმცხადებელს აყენებს ნერვიულობისაგან განსხვავებული ზომისა და ხასიათის განცდას და შესაძლებელია, მიჩნეული იქნეს, რომ ეს განცდა აშკარად მიაყენეს ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევის მსხვერპლის ნათესავებს. აქ იგულისხმება ოჯახური კავშირის სიახლოვე - ამ კონტექსტში გარკვეული მნიშვნელობა მიენიჭება მშობლისა და შვილის კავშირს, ურთიერთობის ცალკეული გარემოებები, ის გარემოება, თუ რამდენად შეესწრო ოჯახის წევრი შესაბამის მოვლენებს, ოჯახის წევრის მცდელობები, მოეპოვებინა ინფორმაცია გაუჩინარებული პირის შესახებ, აგრეთვე, ის, თუ რა სახით უპასუხეს ხელისუფლების ორგანოებმა მის კითხვებს. ამის შემდეგ სასამართლომ უნდა აღნიშნოს, რომ ასეთი დარღვევის არსი უმთავრესად ოჯახის წევრის „გაუჩინარების“ ფაქტს კი არ ეხება, არამედ ხელისუფლების ორგანოების რეაქციას და მიდგომას სიტუაციისადმი, როდესაც მათ ეცნობებათ ფაქტის შესახებ. ნათესავს განსაკუთრებით ამ უკანასკნელი ფაქტორის გათვალისწინებით შეუძლია პირდაპირ განაცხადოს, რომ იგი არის ხელისუფლების ქმედების მსხვერპლი.

99. წინამდებარე საქმეში განმცხადებელი იყო გაუჩინარებული პირის ძმა. განსხვავებით განმცხადებლისაგან ქურთის საქმეში, იგი არ შესწრებია უშიშროების ძალების მიერ მისი ძმის წაყვანას, რადგან საკუთარ ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა სხვა ქალაქში. ასევე ირკვევა, რომ მაშინ, როდესაც განმცხადებელი დაკავებული იყო ხელისუფლების ორგანოებისათვის სხვადასხვა საჩივრებისა და კითხვების წარდგენით, ამ ამოცანის შესრულების სიმძიმე მას არ აწვა - ინიციატივა 1993 წლის 22 დეკემბრით დათარიღებული საჩივრის წარდგენაზე დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოში მისმა მამამ, თევფიკ ცაკისმა აიღო. სასამართლოსათვის ამ საქმეში არც ხელისუფლების მიერ გაცემული პასუხებიდან გამომდინარე რაიმე გამამწვავებელი ნიშნების შესახებ გამხდარა ცნობილი. შესაბამისად, სასამართლო ვერ ხედავს რაიმე განსაკუთრებულ ნიშანს, რომელიც არსებობს ამ საქმეში და გაამართლებდა დასკვნას, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-3 მუხლის დამატებით დარღვევას განმცხადებელთან მიმართებაში. შესაბამისად, ამ საქმეში ადგილი არ ჰქონია მე-3 მუხლის დარღვევას განმცხადებელთან მიმართებაში.

V. კონვენციის მე-5 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

100. განმცხადებელი აცხადებდა, რომ მისი ძმის გაუჩინარებამ გამოიწვია მე-5 მუხლის მრავალმხრივი დარღვევა. მე-5 მუხლის თანახმად:

„1. ყველას აქვს თავისუფლებისა და პიროვნული უსაფრთხოების უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდგომი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის თანახმად:

ა) კომპეტენტური სასამართლოს მიერ მსჯავრდების შემდეგ პირის კანონიერი დაპატიმრება;

ბ) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება სასამართლოს კანონიერი გადაწყვეტილების შეუსრულებლობისათვის ან კანონით გათვალისწინებული ნებისმიერი ვალდებულების შესრულების უზრუნველსაყოფად;

ც) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება კომპეტენტური სასამართლო ორგანოს წინაშე წარდგენის მიზნით, თუ არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი ან, როდესაც ეს საფუძვლიანად მიჩნეულია აუცილებლად, პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან ჩადენის შემდეგ მისი გაქცევის თავიდან ასაცილებლად;

...

2. ყველა დაკავებულს მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ ეცნობება მისი დაკავების მიზეზები და მის წინააღმდეგ წაყენებული ყველა ბრალდება.

3. ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (გ) ქვეპუნქტის დებულებების თანახმად, ყველა დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ წარედგინება მოსამართლეს ან სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებაზე კანონით უფლებამოსილ სხვა მოხელეს და მას უფლება აქვს სასამართლო პროცესის გონივრულ ვადაში ჩატარებაზე ან პროცესის განმავლობაში გათავისუფლებაზე. გათავისუფლება შეიძლება განპირობებული იყოს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიებით.

4. დაკავებით ან დაპატიმრებით თავისუფლებააღკვეთილ ყველა პირს უფლება აქვს სასამართლო პროცესზე, რომლითაც სასამართლოს მიერ სწრაფად გადაწყდება დაპატიმრების კანონიერება და გაიცემა ბრძანება გათავისუფლებაზე, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი.

5. ყველას, ვინც არის დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი ამ მუხლის დებულებათა დარღვევით, აქვს აღსრულებადი უფლება კომპენსაციაზე“.

101. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი ძმა, აჰმეტ ჩაკისი, რომელიც დაპატიმრებულ იყო უშიშროების ძალების მიერ, წაყვანილი იქნა ჰაზროში ერთი ღამით, შემდეგ კი დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში, სადაც იგი 1993 წლის 2 დეკემბრამდე იმყოფებოდა პატიმრობაში. მისი პატიმრობა არ იქნა შეტანილი ციხის ჩანაწერებში და უარყოფილი იქნა ხელისუფლების ორგანოების მიერ, რამაც ამგვარად ჩამოართვა მას ის გარანტიები, რომლებიც თან უნდა ახლდეს პატიმრობას. იგი არ ყოფილა წარდგენილი სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებაზე უფლებამოსილი მოხელის წინაშე გონივრულ ვადაში, რასაც მოითხოვს მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი, არ გააჩნდა ადვოკატთან, ექიმთან თუ ნათესავთან შეხვედრის საშუალება და არ შეეძლო გაესაჩივრებინა თავისი პატიმრობის კანონიერება, რასაც მოითხოვს მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი. ხელისუფლების მიერ ასევე არ ყოფილა წარმართული დაუყოვნებელი და ქმედითი გამოძიება ოჯახის პრეტენზიასთან დაკავშირებით იმის თაობაზე, რომ აჰმეტ ჩაკისი აყვანილი იქნა პატიმრობაში, რაც, განმცხადებლის აზრით, წარმოადგენს მე-5 მუხლის კიდევ ერთ დარღვევას.

102. მთავრობა უარყოფდა, რომ აჰმეტ ჩაკისი აყვანილი იქნა პატიმრობაში და ამტკიცებდა, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა განმცხადებელს მიაწოდეს ყველა ხელმისაწვდომი ინფორმაცია მის ძმასთან დაკავშირებით, კერძოდ, შეატყობინეს ის ფაქტი, რომ მისი გვარი არ იყო მოხსენიებული ციხის ჩანაწერებში. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ კომისიის მიერ ციხის ჩანაწერებთან დაკავშირებით გამოთქმული კრიტიკა შეუსაბამო იყო ამ საქმის ფაქტებისადმი, ყოველ შემთხვევაში, არაპროპორციული მაინც. მათი აზრით, შეუძლებელი იქნებოდა ადამიანის პატიმრობაში ყოლა იმ დროით, რასაც განმცხადებელი ამტკიცებდა, შესაბამისი ჩანაწრების გარეშე ან შესაფერისი სასამართლო პროცედურების გარეშე. მათ ასევე მიუთითეს მე-15 მუხლის შესაბამისად გაკეთებულ გადახვევაზე და მოიხსენიეს აქსოის საქმე (საქმეზე „Aksoy v. Turkey“ 1996 წლის 18 დეკემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1996-VI). ამ საქმეში სასამართლომ აღიარა, რომ არსებობდა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც ტერორისტებისაგან გამომდინარე საფრთხით ემუქრებოდა ერის სიცოცხლეს სამხრეთაღმოსავლეთ თურქეთში.

103. კომისიამ დაასკვნა, რომ აჰმეტ ცაკისს თვითნებურად აღუკვეთეს თავისუფლება უშიშროების ძალების წარმომადგენლებმა და დაადგინა, რომ მთავრობას არ წარმოუდგენია ჯეროვანი თუ დასაბუთებული ახსნა-განმარტება იმასთან დაკავშირებით, თუ რა შეემთხვა მას. როდესაც განხილული იქნა ის გარანტიები, რომლებიც დაპატიმრებულ პირს იცავს ძალადობრივი გაუჩინარებისაგან, კომისიამ აღნიშნა, რომ ლიცეს, ჰაზროსა და დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინის ციხის ჩანაწერებში გარკვეული ინფორმაცია გამოტოვებულია, ჩანაწერები უწესრიგოა და მათში შეინიშნება ისეთი სახის შეუსაბამობები, რომელთა გამოც ისინი აღარ შეიძლება სარწმუნოდ და კეთილსინდისიერად შედგენილად ჩაითვალოს. ასევე არ იყო დამაკმაყოფილებელი ის, თუ რა დონეზე იცოდნენ ჟანდარმებმა, ან როგორ ახორციელებდნენ, ციხის ჩანაწერების წარმოების მართებულ და ეფექტურ პროცედურას.

104. სასამართლომ რამდენიმეჯერ გაუსვა ხაზი მე-5 მუხლით გათვალისწინებულ გარანტიათა დიდ მნიშვნელობას ადამიანთა უფლებების დაცვის სფეროში, რაც გულისხმობს ადამიანის დაცვას დემოკრატიულ საზოგადოებაში ხელისუფლების წარმომადგენელთა მხრიდან თვითნებური პატიმრობისაგან (სხვა მაგალითებს შორის იხ. ქურთის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1184-85, პუნქტი 122). ამ კონტექსტში სასამართლომ რამდენიმეჯერ გაიმეორა, რომ თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი შემთხვევა არა მარტო ეროვნული კანონმდებლობის არსებით და პროცედურულ წესებთან შესაბამისობაში უნდა განხორციელდეს, არამედ შესაბამისობაში უნდა იყოს ასევე მე-5 მუხლის მიზანთან, სახელდობრ, დაიცვას პირი თავისუფლების თვითნებურად აღკვეთისაგან (სხვა მაგალითებს შორის იხ. საქმეზე „Chahal v. the United Kingdom“ 1996 წლის 15 ნოემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1996-V, გვ. 1864, პუნქტი 118). იმისათვის, რომ მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი თვითნებური პატიმრობის რისკი, მე-5 მუხლი წარმოაჩენს არსებით უფლებათა ჯგუფს, რომელიც მიმართულია იმის უზრუნველყოფისაკენ, რომ თავისუფლების აღკვეთის აქტი ექვემდებარებოდეს სასამართლო კონტროლს და ღონისძიებასთან დაკავშირებით პასუხისმგებლობას აკისრებდეს ხელისუფლების ორგანოებს. როგორც ეს სასამართლომ აღნიშნა ქურთის საქმეში (ქურთის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1185, პუნქტი 124), ადამიანის არაღიარებული პატიმრობა ამ გარანტიათა სრულ უარყოფას წარმოადგენს და ამავე დროს მე-5 მუხლის ყველაზე უხეში დარღვევაა. ხელისუფლების ორგანოთა კონტროლის ქვეშ მყოფ ადამიანებზე ამ ორგანოების პასუხისმგებლობის გათვალისწინებით მე-5 მუხლი მოითხოვს მათგან ქმედით ღონისძიებათა განხორციელებას გაუჩინარების რისკისაგან დასაცავად და დაუყოვნებელი და ეფექტიანი გამოძიების წარმართვას იმ დასაბუთებულ პრეტენზიასთან დაკავშირებით, რომლის თანახმადაც ადამიანი აყვანილი იქნა პატიმრობაში და ამის შემდეგ იგი აღარავის უნახავს.

105. ამ მოსაზრებათა მხედველობაში მიღებით, სასამართლო კვლავ აღნიშნავს, რომ მან აღიარა კომისიის დასკვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ აჰმეტ ჩაკისი დაპატიმრებული იქნა უშიშროების ძალების მიერ, გადაყვანილი იქნა ჰაზროში, სადაც გაატარა 1993 წლის 8 ნოემბრის ღამე, შემდეგ კი გადაყვანილი იქნა დიარბაკირის პროვინციის ჟანდარმერიის შტაბ-ბინაში, სადაც 1993 წლის 2 დეკემბრამდე იმყოფებოდა პატიმრობაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 50-ე პუნქტი). ეს პატიმრობა არ ყოფილა ასახული ჰაზროსა თუ დიარბაკირის ციხის ჩანაწერებში, არც რაიმე სახის დოკუმენტაცია არსებობდა მისი ადგილსამყოფელისა თუ ბედის შესახებ. აუცილებელია დაპატიმრების თარიღის, პატიმრობის დროისა და პატიმრის ადგილსამყოფელის, ასევე პატიმრობის საფუძვლისა და პატიმრობის განმახორციელებელი პირების შესახებ ზუსტი ინფორმაციის ჩაწერა, რათა ადამიანის პატიმრობა შეესაბამებოდეს კანონიერების მოთხოვნას მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მიზნებისათვის. განმცხადებელთან დაკავშირებული ჩანაწერების არარსებობა დამძიმებულია კომისიის დასკვნით ჩანაწერების არასაიმედო ხასიათისა და უზუსტობის თაობაზე. სასამართლო ასევე ეთანხმება კომისიის პრეტენზიებს იმ პრაქტიკასთან მიმართებაში, რომელსაც ადგილი ჰქონდა კომისიის დელეგატების წინაშე გამოცხადებული მოწმე ჟანდარმების მიერ ადამიანის პატიმრობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის რეგისტრაციის თვალსაზრისით - იგულისხმება ის ფაქტი, რომ არ აღირიცხება ადამიანის სხვაგან (და არა პატიმრობისათვის განკუთვნილ ოფიციალურ ადგილას) პატიმრობაში ყოფნა, არ ხდება არც პატიმრობის ადგილიდან ნებისმიერი მიზნით ადამიანის გადაყვანის რეგისტრირება. სასამართლო დაუშვებლად ცნობს ისეთი ჩანაწერების უქონლობას, რომლებიც საშუალებას იძლევა, დადგინდეს პატიმრის ადგილმდებარეობა გარკვეულ დროს.

106. ამას გარდა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ განმცხადებლის ოჯახმა აცნობა ხელისუფლების ორგანოებს სამი თვითმხილველი მოწმის შესახებ, რომლებსაც შეეძლოთ აჰმეტ ჩაკისის დაპატიმრების ფაქტის დადასტურება, არანაირი ნაბიჯი არ გადადგმულა, რათა მოპოვებულიყო რაიმე სახის მტკიცებულება, ციხის ჩანაწერების მოკვლევის გარდა, სანამ მთავრობას არ ეცნობა კომისიისთვის წარდგენილი განაცხადის თაობაზე. სასამართლომ უკვე გააკეთა კომენტარი იმასთან დაკავშირებით, რომ იმ ეტაპზე წარმოებული მოკვლევა არ იყო საკმარისი, საკმარისი არ იყო არც გამოძიება აჰმეტ ჩაკისის გვამის პოვნის თაობაზე ანგარიშთან დაკავშირებით (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტი 80). ამასთან, არ წარმართულა არც დაუყოვნებელი და არც რაიმე სარგებლობის მომტანი მოკვლევა აჰმეტ ჩაკისის გაუჩინარების ფაქტთან დაკავშირებით.

107. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ აჰმეტ ჩაკისი იმყოფებოდა არაღიარებულ პატიმრობაში, მას აბსოლუტურად არ გააჩნდა მე-5 მუხლით მინიჭებული გარანტიები და რომ ადგილი ჰქონდა ამ დებულებით უზრუნველყოფილი - ადამიანის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების - უფლების განსაკუთრებით უხეშ დარღვევას.

VI. კონვენციის მე-13 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

108. განმცხადებელი ჩიოდა, რომ ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით მას არ გააჩნდა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება არც როგორც თავად უშუალო მსხვერპლს, და არც როგორც ძმის წარმომადგენელს, და ამტკიცებდა მე-13 მუხლის დარღვევას. ამ მუხლის თანახმად:

„ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, აქვს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება სახელმწიფო ხელისუფლების წინაშე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს დარღვევა ჩადენილია პირთა მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორცილებისას“.

109. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მას არ გააჩნდა სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება მისი ძმის გაუჩინარების ზედაპირული და გაწელილი გამოძიებიდან გამომდინარე. მან, inter alia, მიუთითა, რომ პროკურორებმა არ აწარმოეს ციხის ჩანაწერთა გამოკვლევა და რომ იურისდიქციის უქონლობის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანისას პროკურორი დაეყრდნო დაუსაბუთებელ მოხსენებას ტერორისტებთან შეტაკების შემდეგ აჰმეტ ჩაკისის გვამის პოვნასთან დაკავშირებით.

110. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ სისხლის, სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებათა სისტემა იძლეოდა ეფექტიან გამოსასწორებელ საშუალებას, თუკი განმცხადებლის მიერ შესაბამისად და პატიოსნად იქნებოდა გამოყენებული. მთავრობა მიუთითებდა აიტეკინის საქმეზე (აიტეკინის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი). წინამდებარე საქმეში განმცხადებელს სერიოზულად არ უცდია, მოეძია სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება შიდა ორგანოებისგან, რომლებმაც, განმცხადებლის მტკიცების საწინააღმდეგოდ, გადადგეს შესაბამისი ნაბიჯები მის მიერ წარმოდგენილ საჩივრებთან დაკავშირებით, როგორც კი ისინი მათთვის ცნობილი გახდა.

111. კომისიამ დაასკვნა, რომ ადგილი ჰქონდა მე-13 მუხლის დარღვევას, რადგან პროკურორებმა დაუყოვნებლივ და ეფექტიანად არ გამოიძიეს განმცხადებლის ძმის გაუჩინარების ფაქტი და იგნორირება გაუკეთეს ან არ გაითვალისწინეს მტკიცებულებები, რომლებიც წარმოადგინა განმცხადებელმა თავის პრეტენზიათა გასამყარებლად. მოსმენაზე კომისიის დელეგატმა წამოაყენა წინადადება, რომ ამ საქმეზეც ისეთივე გადაწყვეტილება ყოფილიყო გამოტანილი, როგორც სასამართლოს მიერ გამოტანილ წინა 15 განაჩენში საქმეებზე, რომლებშიც ადამიანის სიცოცხლის უფლების დაუცველობა, გაუჩინარება, არასათანადო მოპყრობა და სახლების დანგრევა სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში დაკავშირებული იყო სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებების უზრუნველყოფის წარუმატებლობასთან; ეს განსაკუთრებით ეხება უშიშროების ძალების მიერ ჩადენილ უკანონო ქმედებებთან დაკავშირებით გამოძიების აღძვრის სურვილის უქონლობას და მზადყოფნას, სარწმუნოდ მიჩნეულიყო უშიშროების ძალების წარმომადგენელთა მიერ წარმოდგენილი დაუსაბუთებელი მტკიცებები. ყველა საქმეში, გარდა აიტეკინის საქმისა (რომელიც განსხვავდებოდა იმით, რომ ამ საქმეში არსებობდა ამოცნობილი დამნაშავე, რომელმაც ინციდენტის დასაწყისშივე სასიკვდილო ჭრილობა მიაყენა განმცხადებლის ქმარს) დადგენილი იქნა საგამოძიებო პროცედურების არაადეკვატურობა.

112. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-13 მუხლი უზრუნველყოფს სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობას ეროვნულ დონეზე იმისათვის, რომ შესაძლებელი იყოს კონვენციით განსაზღვრულ უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელება, რა ფორმითაც არ უნდა იყოს ისინი ასახული შიდა სამართალში. აქედან გამომდინარე, მე-13 მუხლი მოითხოვს სამართლებრივი დაცვის საშუალების არსებობას, რათა, კონვენციის შესაბამისად, განხილული იქნეს „დასაბუთებული პრეტენზიის“ არსი და გაწეული იქნეს შესაბამისი დახმარება, მიუხედავად იმისა, რომ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს მინიჭებული აქვთ გარკვეული დისკრეცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რა ფორმით უნდა შეესაბამებოდეს მათი სამართლებრივი სისტემა და პრაქტიკა კონვენციის ამ დებულებიდან გამომდინარე ვალდებულებებს. მე-13 მუხლიდან გამომდინარე, ვალდებულების ფარგლები განსხვავებულია და დამოკიდებულია განმცხადებლის მიერ კონვენციის შესაბამისად წარმოდგენილ საჩივარზე. მიუხედავად ამისა, მე-13 მუხლით მოთხოვნილი საშუალება უნდა იყოს „ეფექტიანი“ როგორც პრაქტიკულად, ისე სამართლებრივად, კერძოდ, იმ თვალსაზრისით, რომ მის განხორციელებას გაუმართლებლად არ უნდა შეეშალოს ხელი მოპასუხე სახელმწიფოს ქმედებებითა თუ ქმედებებისაგან თავის შეკავებით (იხ. აქსოის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი გვ. 2286, პუნქტი 95; საქმეზე Aydin v. Turkey 1997 წლის 25 სექტემბერს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1997-VI, გვ. 1895-96, პუნქტი 103; და საქმეზე Kaya v. Turkey 1998 წლის 19 თებერვალს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-I, გვ. 329-30, პუნქტი 106).

113. სასამართლომ დაადასტურა წინამდებარე საქმეში კომისიის დასკვნა არაღიარებულ პატიმრობასთან, არასათანადო მოპყრობასა და განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით იმ პირობებში, რომლებიც წარმოშობს ვარაუდს, რომ იგი ხსენებული მოვლენების შედეგად გარდაიცვალა. გამომდინარე ისეთ უფლებათა ფუნდამენტური მნიშვნელობიდან, როგორიც არის სიცოცხლის დაცვის უფლება და წამებისა თუ არასათანადო მოპყრობის აკრძალვა, მე-13 მუხლი არ ეწინააღმდეგება რომელიმე სხვა საშუალებას, რომელიც ხელმისაწვდომია შიდასამართლებრივ სისტემაში, და სახელმწიფოებს ავალებს, განახორციელონ ჯეროვანი და ეფექტიანი გამოძიება, რომლის შედეგადაც შესაძლებელი გახდება დამნაშავე პირთა გამომჟღავნება და დასჯა და რომლის დროსაც მომჩივანი უფლებამოსილი იქნება, ქმედითი მონაწილეობა მიიღოს გამოძიების სამართალწარმოებაში. (იხ. იასას საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 2442, პუნქტი 114).

114. წინამდებარე საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, ხელისუფლების ორგანოებს გააჩნდათ ვალდებულება, წარემართათ ქმედითი გამოძიება განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით. გაითვალისწინა რა წინამდებარე განაჩენის მე-80 და 106-ე პუნქტები, სასამართლო ადგენს, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ შეასრულა თავისი ვალდებულებები, რამაც ძალა დაუკარგა ყველა სხვა ისეთი საშუალების ეფექტურობას, რომლებიც შეიძლებოდა არსებულიყო.

VII. კონვენციის მე-14 და მე-18 მუხლების სავარაუდო დარღვევა

115. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი ძმის გაუჩინარება წარმოადგენდა ხელისუფლების ორგანოების მიერ ქურთი მოქალაქეების წინააღმდეგ ხელისუფლების ორგანოების მიერ გატარებულ დისკრიმინაციულ პოლიტიკას და ნებადართული პრაქტიკის არსებობას, რაც არღვევს კონვენციის, შესაბამისად, მე-14 და მე-18 მუხლებს.

მე-14 მუხლის თანახმად:

„კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელება უზრუნველყოფილია ნებისმიერ ისეთ საფუძველზე დისკრიმინაციის გარეშე, როგორიცაა სქესი, რასა, კანის ფერი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებები, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობა, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილება, ქონება, დაბადება თუ სხვა სტატუსი.“

მე-18 მუხლის თანახმად:

„ხსენებულ უფლებათა და თავისუფლებათა შეზღუდვები, რომლებიც კონვენციით არის დაშვებული, არ გამოიყენება სხვა, თუ არა მათთვის გათვალისწინებული, მიზნებისათვის.“

116. კომისიამ დაასკვნა, რომ განმცხადებლის პრეტენზიები ამ დებულებათა შესაბამისად არ იყო დასაბუთებული და არ წარმოაჩენდა დარღვევებს. მთავრობაც იმავე აზრისა იყო.

117. კომისიის მიერ დადგენილი ფაქტების საფუძველზე სასამართლო მიიჩნევს, რომ ადგილი არ ჰქონია არც ერთი ხსენებული დებულების დარღვევას.

VIII. ხელისუფლების ორგანოების მიერ განხორციელებული პრაქტიკა, რომელიც სავარაუდოდ არღვევდა მე-13 მუხლს

118. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ არსებობდა იმის მტკიცებულება, რომ პრაქტიკა, რომელიც შეწყნარებული იყო უმაღლეს დონეზე და არღვევდა კონვენციას, მყარად იყო გამეფებული თურქეთში და რომ ოფიციალური შემწყნარებლობის ხარისხი, რომელიც ნათლად ჩანდა ამ პრაქტიკაში, სრულიად არაეფექტურს ხდიდა სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში არსებულ სამართლებრივი დაცვის საშუალებათა სისტემას. ამგვარად, ადგილი ჰქონდა პრაქტიკას, რომელიც არღვევდა მე-13 მუხლს.

119. მთავრობამ უარყო განმცხადებლის ეს მოსაზრება.

120. კომისიის დელეგატმა, მიანიშნა რა სასამართლოს მიერ თურქეთის საქმეებზე გამოტანილ წინა განაჩენებზე, რომლებშიც არაეფექტურად იყო მიჩნეული საშუალებები, აღნიშნა, რომ კომისიას ჯერჯერობით არ მიუჩნევია პრაქტიკა არაეფექტურად, გამომდინარე თავისი დიდი გამოცდილებიდან, თუმცა არ უნდა გამოირიცხოს, რომ კომისიამ ეს შესაძლოა გააკეთოს იმ საქმეებში, რომლებსაც განიხილავს თავისი უფლებამოსილების დასრულებამდე ანუ 1999 წლის ოქტომბრამდე.

121. სასამართლო თვლის, რომ ამ საქმეში მოპოვებულ მტკიცებულებათა განხილვის ფარგლები და ის მასალა, რომელიც თან ერთვოდა საქმეს, არ არის საკმარისი, რათა კომისიას მიეცეს საშუალება, განსაზღვროს, დაამკვიდრეს თუ არა ხელისუფლების ორგანოებმა ისეთი პრაქტიკა, რომელიც არღვევს კონვენციის მე-13 მუხლს.

IX. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

122. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად,

„თუ სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენცია და მისი ოქმები და თუ შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდასახელმწიფოებრივი სამართალი იძლევა ზიანის მხოლოდ ნაწილობრივი ანაზღაურების შესაძლებლობას, სასამართლო, საჭიროების შემთხვევაში, ანიჭებს დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას.“

ა. მატერიალური ზარალი

123. განმცხადებელმა მოითხოვა თავისი რძლისა და ძმისშვილებისთვის მატერიალური ზარალის ანაზღაურება. იგი მოითხოვდა 282,47 გირვანქა სტერლინგს, რაც შეადგენდა 4 700 000 თურქულ ლირას (ეს თანხა სავარაუდოდ ჩამოართვა პირველმა ლეიტენატმა აჰმეტ ცაკისს დაკავებისას) და 11 534,29 გირვანქა სტერლინგს დაკარგული შემოსავლისათვის. ეს თანხა დათვლილი იქნა აჰმეტ ჩაკისის თვიური ხელფასის საფუძველზე, რაც შეადგენდა 30 000 000 თურქულ ლირას.

124. მთავრობამ 4 700 000 თურქული ლირის გადახდის საკითხი სადავო გახადა, ვინაიდან, მისი აზრით, ინფორმაციის წყაროს - მუსტაფა ენგინის - ჩვენებები ურთიერთსაწინააღმდეგო იყო და არ შეიძლებოდა მასზე დაყრდნობა. მთავრობის მტკიცებით, შეუსაბამო იქნებოდა დაკარგული შემოსავლის ანაზღაურება აჰმეტ ცაკისთან მიმართებაში, რადგან არ ყოფილა დადგენილი, რომ იგი გარდაცვლილია და, ნებისმიერ შემთხვევაში, აჰმეტ ჩაკისის მემკვიდრეებისთვის არ შეიძლებოდა რაიმე კომპენსაციის გადახდა, რადგან ისინი არ იყვნენ განმცხადებლები ამ საქმეში.

125. სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებელმა განაცხადი როგორც თავისი, ისე ძმის სახელით წარმოადგინა. ამ გარემოებებში სასამართლოს შეუძლია, თუ შესაფერისად ჩათვლის, მიანიჭოს განმცხადებელს კომპენსაცია როგორც მისი ძმის მემკვიდრეს (იხ. ქურთის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1195, პუნქტი 174).

126. რაც შეეხება 4 700 000 თურქული ლირის მოთხოვნას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კომისიას არ მოუპოვებია არანაირი ფაქტი, რომელიც დაამტკიცებდა, რომ ჟანდარმერიის წარმომადგენელმა აჰმეტ ცაკისს ფული ჩამოართვა. სასამართლომ შეახსენა მხარეებს, რომ ეს პრეტენზია მომდინარეობს მუსტაფა ენგინის მიერ მიცემული ჩვენებიდან, რომლის თანახმად აჰმეტ ცაკისმა დიარბაკირის პროვინციის ჯანდარმერიის შტაბ-ბინაში პატიმრობისას უამბო მას, რომ ლეიტენანტმა წაართვა ფული. რემზი ჩაკისი ასევე აცხადებდა, რომ თანასოფლელმა ბიჭმა უამბო მას, თუ როგორ დაინახა, ჟანდარმმა აჰმეტ ცაკისს ფული რომ წაართვა (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-14 და მე-15 პუნქტები). სასამართლომ აღიარა კომისიის მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ ეს მოწმეები ზოგადად სარწმუნონი იყვნენ, მაგრამ აღნიშნა, რომ არც ერთი მოწმე არ იყო პირდაპირი თვითმხილველი ფულის სადავო კონფისკაციისა. ისინი ეყრდნობოდნენ სხვა პირების ნაამბობს. სასამართლოს არ მიაჩნია, რომ ეს წარმოქმნის საკმარისად დასაბუთებულ საფუძველს იმისათვის, რომ განმცხადებელს გადაეხადოს ამ ფაქტთან დაკავშირებით ანაზღაურება მიყენებული მატერიალური ზიანისათვის.

127. რაც შეეხება განმცხადებლის პრეტენზიას დაკარგულ შემოსავალთან დაკავშირებით, სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ადგენს შემდეგს: აშკარა უნდა იყოს მიზეზობრივი კავშირი განმცხადებლის მიერ გასაჩივრებულ ზიანსა და კონვენციის დარღვევას შორის და ამას შეუძლია შესაბამის საქმეში მოიცვას კომპენსაცია დაკარგული შემოსავლის გამო (სხვა მაგალითებს შორის იხ. საქმეზე „Barberà, Messegué and Jabardo v. Spain“ 1994 წლის 13 ივნისს გამოტანილი განაჩენი (50-ე მუხლი) სერია A №285-ჩ, გვ. 57-58, პუნქტები 16-20). სასამართლომ დაადგინა (წინამდებარე განაჩენის 85-ე პუნქტი), რომ დადგენილად შეიძლება ჩაითვალოს ის ფაქტი, რომ აჰმეტ ჩაკისის სიკვდილი მოჰყვა უშიშროების ძალების მიერ მის დაკავებას და რომ სახელმწიფოს ეკისრება პასუხისმგებლობა ამ ფაქტზე კონვენციის მე-2 მუხლის შესაბამისად. ამ გარემოებებში არსებობს პირდაპირი მიზეზობრივი კავშირი მე-2 მუხლის დარღვევასა და განმცხადებლის რძლისა და ძმისშვილების მიერ იმ ფინანსური სახსრების დაკარგვას შორის, რომლებითაც აჰმეტ ჩაკისი ოჯახს უზრუნველყოფდა. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობას არ გამოუთქვამს პრეტენზია განმცხადებლის მიერ დასახელებულ თანხასთან მიმართებაში. ამიტომ სასამართლომ გაითვალისწინა განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილი დეტალური არგუმენტაცია შესაბამისი თანხის (რომელიც ასახავდა აჰმეტ ჩაკისის გარდაცვალების გამო განცდილ მატერიალურ ზიანს) აქტუარიულ საფუძველთან დაკავშირებით, და აკისრებს სახელმწიფოს 11 534,29 გირვანქა სტერლინგის გადახდას. ეს თანხა განმცხადებელმა თავისი ძმის მეუღლესა და შვილებს უნდა გადასცეს განცდილი ზიანისათვის.

ბ. არამატერიალური ზიანი

128. განმცხადებელი მოითხოვდა 40 000 29 გირვანქა სტერლინგს არამატერიალური ზიანისათვის, რომელიც განიცადა მისმა ძმამ კონვენციის დარღვევით. განმცხადებელმა მიუთითა სასამართლოს მიერ მინიჭებულ წინა თანხებზე იმ საქმეებში, რომლებშიც ადგილი ჰქონდა უკანონო დაკავებას, წამებასა და ქმედითი გამოძიების არარსებობას.

129. მთავრობის მტკიცებით, მინიჭებული თანხები არ უნდა გახდეს განმცხადებელთა გამდიდრების საშუალება და მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული როგორც რეგიონში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური გარემოებები, ისე სავარაუდო მსხვერპლისა და განმცხადებლის ასაკი და სოციალური მდგომარეობა. მთავრობის აზრით, განმცხადებლის მიერ მოთხოვნილი კოლოსალური თანხების მინიჭება არანაირად არ იყო გამართლებული.

130. სასამართლო იხსენიებს, რომ ქურთის საქმეზე გამოტანილ განაჩენში (ზემოხსენებული გადაწყვეტილება, გვ. 1195, პუნქტები 174-175) სახელმწიფოს დაეკისრა 15 000 გირვანქა სტერლინგის გადახდა კონვენციის მე-5 და მე-13 მუხლების დარღვევისათვის, როდესაც განმცხადებლის ვაჟი პატიმრობაში ყოფნისას გაუჩინარდა. ეს თანხა განმცხადებელს მიენიჭა მისი შვილის სახელით და მისი მემკვიდეებისათვის გადასაცემად, ხოლო თავად განმცხადებელმა მიიღო 10 000 29 გირვანქა სტერლინგი საქმის იმ გარემოებებზე დაყრდნობით, რომლებმაც სასამართლო მიიყვანა დასკვნამდე, რომ ადგილი ჰქონდა მე-3 და მე-13 მუხლების დარღვევას. წინამდებარე საქმეში სასამართლომ, მე-5 და მე-13 მუხლების დარღვევის გარდა, დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა მე-2 მუხლით უზრუნველყოფილი უფლების - სიცოცხლის პატივისცემის უფლების - დარღვევას და წამებას, რომელიც არღვევს მე-3 მუხლს. აღნიშნა რა ის თანხები, რომელთა გადახდაც დაეკისრა სახელმწიფოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთთან დაკავშირებულ საქმეებში, რომლებიც ამ დებულებებს ეხებოდა (მე-3 მუხლთან დაკავშირებით იხ. აქსოის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 2289-90, პუნქტი 113, აიდინის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 1903, პუნქტი 131, ტეკინის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი გვ. 1521-22, პუნქტი 77; მე-2 მუხლთან დაკავშირებით: კაიას საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 333, პუნქტი 122, საქმეზე „Güleç v. Turkey“ 1998 წლის 27 ივლისს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-IV, გვ. 1734, პუნქტი 88, საქმეზე „Ergi v. Turkey“ 1998 წლის 28 ივლისს გამოტანილი განაჩენი, მოხსენებები 1998-IV, გვ. 1785, პუნქტი 110, იასას საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი, გვ. 2444-45, პუნქტი 124, და საქმეზე „Oğur v. Turkey“ [GC] გამოტანილი განაჩენი, განაცხადი №21594/93, პუნქტი 98, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, 1999-III) და გაითვალისწინა რა წინამდებარე საქმის გარემოებები, სასამართლომ გადაწყვიტა, დააკისროს სახელმწიფოს 25 000 გირვანქა სტერლინგის გადახდა განმცხადებლის სასარგებლოდ, რათა ამ უკანასკნელმა გადასცეს ეს თანხა თავისი ძმის მემკვიდრეებს. რაც შეეხება განმცხადებელს, სასამართლომ არ დაადგინა მე-3 მუხლის დარღვევა მასთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 99-ე პუნქტი). თუმცა განმცხადებელმა უდავოდ განიცადა ზიანი იმ დარღვევების შედეგად, რომლებიც დაადგინა სასამართლომ, და შეიძლება მიჩნეული იქნეს „დაზარალებულ მხარედ“ 41-ე მუხლის მიზნებისათვის. მხედველობაში იქნა რა მიღებული დარღვევების სიმძიმე და სამართლიანობის პრიციპი, სასამართლომ დააკისრა სახელმწიფოს განმცხადებლის სასარგებლოდ 2 500 გირვანქა სტერლინგის გადახდა.

გ. გაწეული ხარჯები

131. განმცხადებელი მოითხოვდა 32 205,17 გირვანქა სტერლინგის გადახდას გაწეული ხარჯებისათვის, რომლებიც საჭირო გახდა განაცხადის წარმოდგენისათვის. ეს იყო ხარჯები, რომლებიც საჭირო გახდა ანკარაში კომისიის დელეგატების წინაშე გამოსაცხადებლად და ჩვენებების მისაცემად, ასევე სტრასბურგში გამართულ მოსმენაზე და სასამართლო მოსმენაზე დასასწრებად. 3 520 გირვანქა სტერლინგის ოდენობის თანხაა მითითებული ქურთების ადამიანის უფლებათა პროექტისათვის (KHRP) ჰონორარებისა და ადმინისტრაციული ხარჯების სახით იმ დამაკავშირებელი რგოლის როლისათვის, რომელიც მან შეასრულა გაერთიანებულ სამეფოში ადვოკატთა გუნდსა და თურქეთში მყოფ განმცხადებელსა და ადვოკატებს შორის, ხოლო 3 600 გირვანქა სტერლინგი - თურქი ადვოკატების მიერ გაწეული სამუშაოსათვის. განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, დაესახელებინა ის მიზეზები, რომელთა გამოც სასამართლომ გადაწყვიტა დაეკისრებინა სახელმწიფოსათვის მის სასარგებლოდ თანხების გადახდა, ან თუნდაც იმის მიზეზები, თუ რატომ არ დაეთანხმა განმცხადებლის მიერ მოთხოვნილ თანხას. ამ თხოვნის მიზანია მეტი სამართლებრივი გამჭვირვალობის მიღწევა და მომავალი განმცხადებლებისა და მათი იურიდიული წარმომადგენლებისათვის დახმარების გაწევა.

132. მთავრობამ პრეტენზია განაცხადა ქურთების ადამიანის უფლებათა პროექტისათვის თანხის გადახდასთან დაკავშირებით, ვინაიდან ამ ორგანიზაციის ფუნქციები საკმარისად არ იყო დაკონკრეტებული. მთავრობა არ დაეთანხმა თურქეთის საზღვრებს გარეთ მყოფი ადვოკატებისათვის ასეთი დიდი თანხების გადახდის მართლზომიერებას და განაცხადა, რომ ის თანხები, რომელთა გადახდაც მოთხოვნილი იყო თურქეთის ადვოკატების მიერ შესრულებული სამუშაოსათვის, აღემატებოდა ადგილობრივ ტარიფებს, კერძოდ, საათში მოთხოვნილი 60 გირვანქა სტერლინგი მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა 25 გირვანქა სტერლინგისაგან, რაც მოითხოვეს თურქმა ადვოკატებმა ქურთის საქმეში. მთავრობა ასაჩივრებდა იმ ფაქტსაც, რომ მთავრობის გაღებული თანხებით უნდა მომხდარიყო პრეცედენტული სამართლის გამოკვლევა და გაანალიზება, რაც განმცხადებლის ადვოკატებს შემდგომ საქმეებში გამოადგებოდათ.

133. ხარჯებთან დაკავშირებულ პრეტენზიაზე სასამართლო, ადგენს რა სამართლიანობის პრინციპის საფუძველზე და ითვალისწინებს რა განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილ პრეტენზიებს, ანიჭებს მას 20 000 გირვანქა სტერლინგს, ყველა იმ საშემოსავლო გადასახადთან ერთად, რომელიც შეიძლება გადასახდელი გახდეს; ამ თანხას გამოაკლდება 7 000 ფრანგული ფრანკი, რომელიც განმცხადებელმა ევროპის საბჭოსგან მიიღო სამართლებრივი დახმარების სახით.

დ. საურავი

134. სასამართლო შესაფერისად თვლის, დაადგინოს გაერთიანებულ სამეფოში წინამდებარე განაჩენის გამოტანის დღისათვის მოქმედი საურავი, კერძოდ, წლიური 7,5%.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო

1. ერთხმად უარყოფს მთავრობის წინასწარ პრეტენზიას;
2. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას;
3. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას განმცხადებლის ძმასთან მიმართებაში;
4. 14 ხმით 3-ის წინააღმდეგ ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას განმცხადებელთან მიმართებაში;
5. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევას;
6. 16 ხმით ერთის წინააღმდეგ ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-13 მუხლის დარღვევას;
7. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევას;
8. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევას;
9. ერთხმად ადგენს,

(ა) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს განმცხადებელს შემდეგი ოდენობის თანხები თურქულ ლირებში, გადახდის დღეს არსებული კურსით:

(i) 11 534 (თერთმეტი ათას ხუთას ოცდათოთხმეტი) გირვანქა სტერლინგი და 29 (ოცდაცხრა) პენი მატერიალური ზიანისათვის, რაც განმცხადებელმა უნდა გადასცეს თავისი ძმის ცოლსა და მემკვიდრეებს;

(ii) 25 000 (ოცდახუთი ათასი) გირვანქა სტერლინგი არამატერიალური ზიანისათვის, რაც განმცხადებელმა უნდა გადასცეს თავისი ძმის მემკვიდრეებს, და 2 500 (ორი ათას ხუთასი) გირვანქა სტერლინგი არამატერიალური ზიანისათვის პირადად განმცხადებელს;

(ბ) რომ მარტივი პროცენტი წლიური 7,5%-ის სახით გადახდილი უნდა იქნეს ზემოხსენებული 3 თვის ვადის გასვლიდან თანხის გადახდამდე;

10. ადგენს 12 ხმით 5 წინააღმდეგ,

(ა) რომ მოპასუხე სახელმწიფომ სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს განმცხადებელს გაწეული ხარჯებისათვის 20 000 (ოცი ათასი) გირვანქა სტერლინგი ყველა იმ საშემოსავლო გადასახადთან ერთად, რომელიც შეიძლება გადასახდელი გახდეს; ამ თანხას გამოაკლდება 7 000 (შვიდი ათასი) ფრანგული ფრანკი, რომელიც გადაყვანილი უნდა იქნეს გირვანქა სტერლინგებში წინამდებარე განაჩენის გამოტანის დღეს არსებული კურსით;

(ბ) რომ მარტივი პროცენტი წლიური 7,5%-ის სახით გადახდილი უნდა იქნეს ზემოხსენებული 3 თვის ვადის გასვლიდან თანხის გადახდამდე.

11. ერთხმად უარყოფს განმცხადებლის სხვა პრეტენზიებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით.

შესრულებულია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე, მიღებულია საჯარო მოსმენაზე ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 1999 წლის 8 ივლისს.

ლუციუს ვილდჰაბერი, პრეზიდენტი

მოდ დე ბორ-ბუკიკიო, რეგისტრატორის მოადგილე

კონვენციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტის და სასამართლო რეგლამენტის 74-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, განაჩენს თან ერთვის შემდეგ მოსამართლეთა განსხვავებული მოსაზრებები:

(ა) ქ-ნი ტომასენის, ბ-ნ ჟუნგვიერტისა და ბ-ნ ფიშბახის ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი;
(ბ) ბ-ნ გოლცუკლუს ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი

ლ.ვ.
მ.ბ

მოსამართლე ტომასენის განსხვავებული აზრი, რომელიც გაიზიარეს მოსამართლეებმა ჯუნგვიერტმა და ფიშბახმა

უმრავლესობამ გადაწყვიტა, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას პირადად განმცხადებელთან მიმართებაში. მე ვერ გავიზიარებ ამ მოსაზრებას და ამიტომ ხმა მივეცი დარღვევის სასარგებლოდ.

მთავრობა პასუხისმგებელი იყო განმცხადებლის ძმის გაუჩინარებაზე, წამებასა და სიკვდილზე. განმცხადებელი დარწმუნებული იყო, რაც ამ გარემოებებში გონივრულად უნდა ჩაითვალოს, რომ უშიშროების ძალებმა მისი ძმა აწამეს ციხეში ყოფნისას. ამის შემდეგ განმცხადებლის ძმა გაუჩინარდა. მთავრობამ პასუხი არ გასცა განმცხადებელის მოთხოვნებს, მიეწოდებინათ მისთვის ინფორმაცია, და უარყოფდა კიდევაც, რომ მისი ძმა ოდესმე იმყოფებოდა პატიმრობაში. როდესაც განმცხადებლის ძმა სავარაუდოდ ნაპოვნი იქნა მკვდარი, მთავრობამ გარკვეული დროის შემდეგ განაცხადა, რომ იგი შეტაკებაში იქნა მოკლული. მიუხედავად ამისა, მთავრობამ არანაირი სახით არ შეატყობინა ოჯახს იდენტიფიცირებისა თუ დაკრძალვის პროცედურების შესახებ. ხელისუფლების ორგანოები იგნორირებას უწევდნენ განმცხადებლის ყველა მცდელობას, დაედგინა, თუ რა გადახდა მის ძმას, და ამით მას გაურკვევლობის მდგომარეობაში ამყოფებდნენ და ტკივილს აყენებდნენ ხუთწელიწადნახევრის განმავლობაში. ასეთ შემთხვევაში ეჭვი არ მეპარება, რომ განმცხადებელი თურქეთის მთავრობის მხრიდან არაადამიანურ მოპყრობას გრძნობდა.

უმრავლესობამ აღნიშნა, რომ კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევის დასადგენად საკმარისი არ არის, რომ გაუჩინარებული პირის ოჯახის წევრმა განიცადოს ემოციური სტრესი, რადგან ეს ადამიანის უფლებათა დარღვევის მსხვერპლის ნათესავებისათვის აშკარა შედეგად შეიძლება ჩაითვალოს. არის თუ არა ოჯახის წევრი მსხვერპლი, უმრავლესობის აზრით, დამოკიდებულია ისეთი განსაკუთრებული ფაქტორების არსებობაზე, რომლებიც განმცხადებელს აყენებს ნერვიულობისაგან განსხვავებული ზომისა და ხასიათის ტკივილს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 98-ე პუნქტი). ამ კრიტერიუმის არსებითად განხილვის გარეშე მე არა ვარ დარწმუნებული, რომ წინამდებარე საქმეში არ არის წარმოდგენილი აღნიშნული განსაკუთრებული ფაქტორები.

განაჩენში უმრავლესობა ერთმანეთისაგან ასხვავებს წინამდებარე საქმესა და ქურთის (იხ. ქურთის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1998 წლის 25 მაისი, მოხსენებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე 1998-III), რომელშიც სასამართლომ გაუჩინარებული პირის დედის მიმართ მე-3 მუხლის დარღვევა დაადგინა. აშკარაა, რომ განცდა დედისა, რომელიც ხედავს, რომ მისი შვილი დააკავეს, და იმყოფება გაურკვევლობაში მის ბედთან დაკავშირებით ხელისუფლების ორგანოების მიერ გამოჩენილი გულგრილობის გამო, რა თქმა უნდა, გაუსაძლისი უნდა იყოს. თუმცა ძმის ბედთან დაკავშირებული გაურკვევლობის გამო ძმამაც შესაძლოა განიცადოს დიდი დარდი. ჩემთვის არ არის დამაჯერებელი განაჩენში იმ ფაქტის მოხსენიებაც, რომ განმცხადებელი არ შესწრებია უშიშროების ძალების მიერ მისი ძმის დაპატიმრებას, ვინაიდან ოჯახთან ერთად სხვა ქალაქში ცხოვრობდა. არ ვეთანხმები არც განაჩენისთვის საფუძვლად იმ გარემოების დადებას, რომ ხელისუფლების ორგანოებისთვის შუამდგომლობებისა და კითხვების წარდგენისას ძირითადი ტვირთი განმცხადებელს არ ეკისრა, ვინაიდან შუამდგომლობა 1993 წლის 22 დეკემბერს დიარბაკირის ეროვნული უშიშროების სასამართლოში მამამისმა შეიტანა. რაც შეეხება ამ ბოლო მომენტს, ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა იმ ფაქტმა, რომ ძმის გაუჩინარების მომენტიდან განმცხადებელი აქტიურად იყო ჩაბმული ხელისუფლების ორგანოებისთვის სხვადასხვა შუამდგომლობებისა და კითხვების წარდგენაში და რომ სწორედ მან წარმოადგინა განაცხადი ევროპის სასამართლოში.

თურქეთის მთავრობას დაეკისრა პასუხისმგებლობა ადამიანის უფლებათა ერთ-ერთი ყველაზე უხეში დარღვევისთვის - ადამიანის სიცოცხლის უფლების უპატივცემლობისთვის. უფრო მეტიც, მთავრობა განმცხადებელს ხუთწელიწადნახევარზე მეტი ხნის განმავლობაში ამყოფებდა გაურკვევლობაში მისი ძმის ბედთან დაკავშირებით. ამით მთავრობამ გამოამჟღავნა საშინელი გულგრილობა განმცხადებლის გრძნობებისადმი და მისი მცდელობებისადმი, გაეგო რაიმე თავისი ძმის ბედის შესახებ. გარდა იმისა, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა დაარღვიეს განმცხადებლის ძმის სიცოცხლის პატივისცემის ვალდებულება, მათ უნდა დაეკისროს პასუხისმგებლობა იმ საშინელი სულიერი ტანჯვისა და გაურკვევლობისთვის, რომლებსაც განმცხადებელი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში განიცდიდა ხელისუფლების ორგანოების გულგრილობის გამო. მე მიმაჩნია, რომ ეს ის ფაქტორებია, რომლებიც ნამდვილად წარმოშობს განმცხადებლის მიმართ მე-3 მუხლის დარღვევას.

მოსამართლე გოლცუკლუს განსხვავებული აზრი

ჩემდა სამწუხაროდ, მე არ შემიძლია დავეთანხმო უმრავლესობის მოსაზრებას გარკვეულ ასპექტებში.

როგორც საქმესთან „Ergi v. Turkey“ (1998 წლის 28 ივლისი, მოხსნებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე 1998-IV) დაკავშირებულ ჩემს ნაწილობრივ განსხვავებულ მოსაზრებაში განვმარტე, როდესაც სასამართლო ადგენს კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევას იმის საფუძველზე, რომ არ წარმართულა ქმედითი გამოძიება ადამიანის სიკვდილის თაობაზე საჩივართან დაკავშირებით, ჩემი აზრით, აღარ წარმოიშობა ცალკე საკითხი მე-13 მუხლის შესაბამისად, ვინაიდან ის ფაქტი, რომ არ წარმართულა ჯეროვანი და შესაბამისი მოკვლევა ადამიანის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით, ქმნის საფუძველს განმცხადებლის საჩივრისათვის მე-2 და მე-13 მუხლების შესაბამისად. ამასთან დაკავშირებით მე მივუთითებ ჩემს განსხვავებულ აზრზე საქმეში „Kaya v. Turkey“ (იხ. ამ საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, 1998 წლის 19 თებერვალი, მოხსენებები 1998-I) და ამ საკითხზე კომისიის უმრავლესობის მოსაზრება (იხ. საქმეზე „Aytekin v. Turkey“, განაცხადი №22880/93, 1997 წლის 18 სექტემბერი, „Ergi v. Turkey“, განაცხადი №23818/94, 1997 წლის 20 მაისი; Yaşa v. Turkey, განაცხადი №22495/93, 1997 წლის 8 აპრილი).

პლენარულ სხდომაზე გადაწყვეტილების გამოსატანად სასამართლოს რეგლამენტის 51-ე მუხლის² შესაბამისად ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო შეიკრიბა შემდეგ მოსამართლეთა შემადგენლობით:

ბ-ნი რ. რისდალი, პრეზიდენტი
ბ-ნი ჯ. კრემონა,
ბ-ნი თ. ვილიალმსონი,
ქ-ნი დ. ბინდშედლერ-რობერტი,
ბ-ნი ფ. გოლცუკლუ,
ბ-ნი ფ. მატშერი,
ბ-ნი ლ.-ე. პეტიტი,
ბ-ნი ბ. ვოლში
სერ ვინსენტ ევანსი,
ბ-ნი რ. მაკდონალდი,
ბ-ნი ს. რუსო,
ბ-ნი რ. ბერნჰარდტი,
ბ-ნი ა. სპილმენი,
ბ-ნი ჯ. დე მეიერი,
ბ-ნი ს. კ. მარტენსი,
ქ-ნი ე. პალმი,
ბ-ნი ი. ფოიგელი,
ბ-ნი ა. ნ. ლოიზუ
ბ-ნი ჯ. მ. მორინელა,

აგრეთვე, ბ-ნი მ.-ა. ეისენი, რეგისტრატორი, და ბ-ნი. ჰ. პეტზოლდი, რეგისტრატორის მოადგილე.

იმსჯელა რა განმარტოებით 1990 წლის 25 ოქტომბერსა და 1991 წლის 20 თებერვალს, სასამართლომ 1991 წლის 20 თებერვალს გამოიტანა წინამდებარე განაჩენი: