წინამდებარე ანგარიში წარმოადგენს საქართველოს მიგრაციის საერთაშორისო ორგანიზაციის (მსო) მიერ 2000 წლის ნოემბრიდან 2001 წლის მაისამდე ჩატარებული კვლევის შედეგს.

მსო მადლობას უხდის ნიდერლანდების მათავრობას გაწეული დახმარებისათვის.

მსო თბილისი აგრეთვე დახმარებისათვის მადლობას უხდის მსო-ს ცენტრალური ოფისის თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართულ სამსახურსა და კვლევით განყოფილებას. აგრეთვე გამოვხატავთ მადლიერებას ოთხი ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციის მიმართ, რომელთაც მსო-ს დახმარება გაუწიეს კვლევის განხორციელებაში, აგრეთევ ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მიმართ საქართველოში თრეფიქინგის შესახებ კანონმდებლობის ანალიზისათვის.

2000 წელს ჩატარებულ მცირემასშტაბიან კვლევაში მსო-მ აღნიშნა, რომ უკანონო მიგრაცია საქართველოდან საკმაოდ დიდი მოცულობისაა და რომ ქართველი მიგრანტების თრეფიქინგი ხდებოდა, თუმცა განუსაზღვრელია რა მოცულობით. ამან გამოიწვია მსო-ს მიერ სიღრმისეული კვლევითი პროექტის წამოწყება საქართველოდან არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის მოცულობისა და ხასიათის შეფასებისა და როგორც არალეგალური მიგრანტების, ასევე არალეგალური მიგრაციული ნაკადების ხელშემწყობი პირების პარამეტრების დადგენის მიზნით.

ამ კვლევისათვის მსო-მ გამოიყენა ადამიანთა თრეფიქინგისა და მიგრანტების კონტრაბანდის განმარტებები საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციიდან. ტერმინი ,,არალეგალური მიგრაცია” წინამდებარე ანგარიშში გამოიყენება როგორც კრებითი ტერმინი და მოიცავს ადამიანთა თრეფიქინგსაც და კონტრაბანდასაც, აგრეთვე არალეგალური მიგრაციის სხვა ფორმებს. ორი ძირითადი კრიტერიუმი ამ ანგარიშში, რომლის მიხედვითაც განვასხვავებთ თრეფიქინგისა და არალეგალური მიგრაციის სხვა ფორმათა მსხვერპლებს, არის შრომითი ესპლუატაცია და ტყუილი საზღვარგარეთ შრომითი პირობების შესახებ.

მსო-მ მოახდინა სოციალური გამოკითხვის რამდენიმე მეთოდის კომბინირება და რამდენიმე წყარო გამოიყენა არალეგალური ხასიათის საკითხების კვლევისათვის დამახასიათებელი წინააღმდეგობების გადალახვისათვის. მსო და ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციები გაესაუბრნენ საერთო ჯამში 577 დაბრუნებულ არალეგალურ მიგრანტსა და პოტენციურ მიგრანტს. მსო-მ აგრეთვე განიხილა ე.წ. ტურიტული ფირმებისა და დასაქმების საშუამავლო სააგენტოების როლი, რომლებიც სპეციალიზირდებიან საზღვარგარეთ გასვლის უზრუნველყოფაზე. ინფორმაცის სხვა წყაროები იყვნენ საქართველოში მიგრაციის სფეროს წამყვანი მუშაკები, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების სტატიები და მოხსენებები და საქართველოში ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის შესახებ.

ამ კვლევამ ნათელი გახადა, რომ საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია საკმაოდ დიდი მასშტაბისაა და რომ საქართველოს მოქალაქეთა თრეფიქინგი სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს. მსო-ს მიერ გამოკითხულ არალეგალურ მიგრანტთა უდიდესი უმრავლესობა საზღვარგარეთ დამატებითი შემოსავლისათვის წავიდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია ძირითადად შრომითი მიგრაციაა. იმის გამო, რომ საქართველოდან ჩასული შრომითი მიგრანტებისათვის ლეგალური შესაძლებლობები ფაქტიურად არ არსებობს, მათი საზღვარგარეთ მუშაობის ერთადერთი გზა არის არალეგალურად მუშაობა და ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ დარჩენა. თრეფიქინგის მსხვერპლთ თავიდან იგივე მოტივაცია გააჩნდათ, რაც სხვა არალეგალურ მიგრანტებს, რომლებიც თრეფიქინგის მსხვერპლები არ გამხდარან, რაც იმაზე მიგვითითებს, რომ ადამიანთა თრეფიქინგი საქართველოდან შეიძლება განვიხილოთ, როგორც შრომითი მიგრაციის ერთ-ერთი ფორმა.

შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ ქართველები საზღვარგარეთ მიგრირებენ საკუთარი სურვილითა და ინიციატივით, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ხშირად მათ ამას აიძულებს საქართველოში თავიანთი მძიმე მდგომარეობა. მათ თავიანთი გეგმების განხორციელებაში ხელს ბევრი წინააღმდეგობა უშლის, რაც ძირითადად დაკავშირებულია დასავლეთის ქვეყნების შეზღუდულ სავიზო პოლიტიკასთან, რომლებიც ცდილობენ მინიმუმამდე შეამცირონ არალეგალური შრომითი მიგრანტების ნაკადი. მიგრანტები დახმარებისათვის მიმართავენ სპეციალიზირებულ სავიზო ბროკერებსა და საშუამავლო სააგენტოებს. ეს ფირმები და სააგენტოები აქტიურ სარეკლამო პოლიტიკას ეწევიან გაზეთებსა და ტელევიზიაში და ზოგჯერ დასაქმების უფრო არაფორმალურ მეთოდებსაც მიმართავენ. ისინი თავიანთ სასიკეთოდ იყენებენ ქართველების სურვილს, გაიუმჯობესონ სოციალურეკონომიკური პირობები და აცდუნებენ პოტენციურ მიგრანტებს მიმზიდველი დაპირებებით, რომლებიც ხშირად ნაწილობრივ ან მთლიანად ტყუილია. ბევრი სავიზო ბროკერი ემყარება ურთიერთობას სამთავრობო პირებთან, რომლებიც უზრუნველყოფენ ყალბ დოკუმენტებს სავიზო პროცედურისათვის. არსებობს აგრეთვე ინფორმაცია, რომ ბროკერები კლიენტებს ნამდვილი სამგზავრო დოკუმენტების ნაცვლად ვიზების ყალბ ანალოგებს მიაწვდიან. ბროკერები და უკანონო გადამყვანები მიგრანტებისაგან დიდ თანხას ითხოვენ, რაც მათ საქმიანობას მომგებიან ბიზნესად აქცევს.

თბილისის რამდენიმე ფირმა მუშაობს მიგრანტთა კონტრაბანდაზე საბერძნეთში. ისინი რეკლამას აქვეყნებენ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში, რომ შეუძლიათ საბერძნეთის ვიზის უზრუნველყოფა სტანდარტული ფასით 1 500 აშშ დოლარის ოდენობით. ამის ნაცვლად ისინი თავიანთ კლიენტებს აკავშირებენ ადგილობრივ კონტრაბანდისტებთან ბულგარეთ-საბერძნეთის საზღვრის ტერიტორიაზე, რომელთაც ქართველები მალულად გადაჰყავთ საბერძნეთში მწვანე საზღვრის გავლით. ეს საკმაოდ ახალი ტენდენციაა, რაც, სხვადასხვა წყაროების მიხედვით, ნაწილობრივ განპირობებულია საბერძნეთის მკაცრი სავიზო პოლიტიკითა და სასაზღვრო კონტროლით.

სააგენტოები, რომლებიც რეკლამებს აქვეყნებენ და კლიენტები სამუშაოზე არაფორმალურ პირობებში აჰყავთ, აგრეთვე ახერხებენ საზღვარგარეთ ქართველთა არალეგალურ გადაყვანას. როგორც ჩანს, ეს ფირმები პასუხობენ დანიშნულების ქვეყნების მოთხოვნებს სხვადასხვა სექტორში იაფი მუშახელის საჭიროებისა. ამგვარი სექტორებია პროსტიტუცია, გართობის სექტორი, საყოფაცხოვრებო მომსახურება, სოფლის მეურნეობა და სამრეწველო წარმოება. სააგენტოები ამგვარი სამუშაოს შესახებ მცდარ ინფორმაციას ავრცელებენ და ხალხს არწმუნებენ, რომ ისინი საზღვარგარეთ ოფიციალურად იმუშავებენ ძიძებად, მოდელებად ან შინამოსამსახურეებად. თრეფიქერთა ძირითადი ინტერესი მიმართულია ახალგაზრდა ქალებისაკენ, მაგრამ ზოგჯერ თრეფიქინგის მსხვერპლები მამაკაცებიც შეიძლება გახდნენ დამამცირებელ სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებზე ან ქარხნებში. საქართველოში მცხოვრებ თრეფიქერებს ხშირად პირადი ურთიერთობები აქვთ საზღვარგარეთელ შუამავლებთან, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან დანიშნულების ქვეყანაში სამსახურის შოვნაზე. ზოგიერთი ეს შუამავალი საქართველოს მოქალაქეა, რომლებიც ან საზღვარგარეთ არალეგალურად ცხოვრობენ, ან თავშესაფრის ძიების პროცედურების, კანონიერი მიგრაციის პროგრამების ან უცხოელ მოქალაქეზე დაქორწინების საშუალებით მოპოვებული აქვთ ბინადრობის ოფიციალური უფლება.

ამ კვლევიდან ნათლად ჩანს, რომ ადამიანთა თრეფიქინგსა და საქართველოდან უკანონო მიგრაციის სხვა ფორმებს შორის ძალიან მცირე სხვაობაა. კვლევამ გვაჩვენა, რომ ერთი და იგივე ფირმები და სააგენტოები ახდენენ ორივე სახის არალეგალური საქმიანობის ორგანიზებას. მსგავსება კიდევ ისაა, რომ ფირმები ხალხის სამუშაოზე ასაყვანად ერთსა და იმავე ტექნიკას იყენებენ და არ სპეციალიზირდებიან რაიმე ერთ განსაზღვრულ საქმიანობაზე, თრეფიქინგზე, კონტრაბანდაზე ან ვიზების გაკეთებაზე. წინამდებარე კვლევის მიხედვით, თრეფიქინგის მსხვერპლებს სხვა არალეგალური მიგრანტებისაგან განასხვავებს შემდეგი:

ზოგიერთი ფირმა აცნობებს ქართველებს საზღვარგარეთ დასახლების შესაძლებლობის შესახებ, თუ ისინი თავშესაფარს დასავლეთ ევროპის გარკვეულ ქვეყნებში ითხოვენ. დამტკიცებულია, რომ საქართველოდან თავშესაფრის მაძიებელთა მიგრაციის გარკვეული ნაწილი არის არა სპონტანური, არამედ ორგანიზებულია თბილისის რომელიმე სააგენტოს მიერ.

ჯერ-ჯერობით საქართველოს მთავრობას გადამწყვეტი ნაბიჯები არ გადაუდგამს არალეგალური მიგრაციის შესაზღუდად და თრეფიქინგის ჩასახშობად. საკანონმდებლო ბაზა ჯერ-ჯერობით არასაკმარისია, მართვის სტრუქტურა და პოლიტიკა კი ადექვატური არ არის უკანონო მიგრაციის ორგანიზატორთა წინააღმდეგ მყარი პოზიციის დასაფიქსირებლად. ეს შეზღუდული შესაძლებლობები შეიძლება კიდევ უფრო შეასუსტოს კორუფციის შესაძლებლობებმა განსაზღვრულ სტრუქტურებში, რაც პროგრესისათვის წინაღობას წარმოადგენს. ანალიტიკოსები აცხადებენ, რომ მთავრობის ზოგიერთ წარმომადგენელს ფინანსური ინტერესი გააჩნია ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების შუამავლების მუშაობაში, რაც ხსნის იმ ფაქტს, რომ უკანონო მიგრაციისა და თრეფიქინგის ამდენად ბევრი ორგანიზატორი კვლავ პრაქტიკულად დაუსჯელად აგრძელებს საქართველოში მუშაობას.

კვლევის ბოლოს მოცემულია რამდენიმე რეკომენდაცია ადამიანთა კონტრაბანდის ჩახშობისა და არალეგალური მიგრაციის შემცირების მიზნით. საქართველოს მთავრობას აკისრია ვალდებულება ისეთ სფეროებში, როგორიცაა: თავიდან აცილება, პოლიტიკისა და შესაბამისი კანონმდებლობის შემუშავება, უკანონო გადამყვანებისა და არალეგალური მიგრაციის ორგანიზატორთა გასამართლება და თრეფიქინგის მსხვერპლთა დაცვა. საქართველოს მთავრობის ყველაზე რთული ამოცანაა საზღვარგარეთ მიგრაციის სტიმულის შემცირება საქართველოს მოქალაქეთათვის სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებით. მსო-მ და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა თავის თავზე აიღეს ვალდებულება, დახმარება გაუწიონ საქართველოს მთავრობას ამ ამოცანების შესრულებაში.

3.1 წინამდებარე კვლევის მიზანი და მიზეზები

2000 წლის ბოლოს მსო-მ წამოიწყო ფართო კვლევითი პროექტი საქართველოდან არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის მოცულობისა დეტალური შეფასებისა და არალეგალური მიგრანტების, აგრეთვე არალეგალური მიგრაციული ნაკადების ხელშემწყობი პირების პროფილირების მიზნით.

წინამდებარე კვლევითი პროექტის საშუალებით მსო მიზნად ისახავდა საქართველოდან არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის რეალისტური და სანდო სურათის დახატვას, რასაც შემდგომში დაეფუძნება მისი პროგრამული ჩარევა. ეს კვლევითი პროექტი აგრეთვე მიზნად ისახავდა საქართველოს მთავრობის ძალისხმევის ხელშეწყობას თრეფიქინგის წინააღმდეგ ბრძოლასა და საქართველოდან არალეგალურ მიგრანტთა რაოდენობის შემცირებაში საქართველოს მოქალაქეების მიერ სასურველ ქვეყნებში ჩასვლის ძირითადი არხების დადგენის გზით.

3.2 წინამდებარე კვლევაში გამოყენებულ ტერმინთა განმარტება და ტერმინოლოგიის გამოყენება

ძალზედ მნიშვნელოვანია წინამდებარე მოხსენებაში გამოყენებული ტერმინების მკაფიო განმარტება დაბნეულობისა და გაუგებრობის თავიდან აცილების მიზნით. ეს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს არალეგალური მიგრაციის, მიგრანტთა კონტრაბანდისა და ადამიანთა თრეფიქინგის კომპლექსურ საკითხთან მიმართებაში. საქართველოში საზღვრებზე გამავალი ადამიანთა ეს არალეგალური ნაკადები ჯერ კიდევ ყოველთვის სწორად არ აღიქმება, რაც ნაწილობრივ შესაძლებელია საერთაშორისოდ მიღებული განმარტებების ნაკლებობით აიხსნას.

ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე მსო მსოფლიოს მასშტაბით აქტიურად უწყობს ხელს ადამიანთა თრეფიქინგისა და მიგრანტთა კონტრაბანდის შესაბამისი განმარტებების მიღების შესახებ დისკუსიებს.¹ მსო თბილისი ამ პუბლიკაციებს იყენებს სახელმძღვანელოდ ხსენებული ტერმინოლოგიის სხვადასხვა განმარტებებისა და მისი გამოყენების ნათელი სურათის დასახატად. 2000 წლის დეკემბერში პალერმოში ჩატარებული საერთაშორისო კონფერენცია, რომელიც საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციის ხელის მოწერას მიეძღვნა, მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო ამ კომპლექსური საკითხების წამოჭრასა და გაგებაში, აგრეთვე ტერმინოლოგიაზე საერთაშორისო კონსენსუსის მიღწევაში.

მსო-მ გადაწყვიტა, გამოიყენოს პალერმოში მიღებული განმარტებები. აქედან გამომდინარე განმარტებები, რომლებიც მსო თბილისმა ამ კვლევისათვის გამოიყენა, არის განმარტებები, რომლებიც მოცემულია საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციისათვის დამატებულ ორ პროტოკოლში, რაც ძირითადად ადამიანთა თრეფიქინგსა და მიგრანტების კონტრაბანდაზე იყო მიმართული. თრეფიქინგის მსოფლიო მასშტაბით მიღებული და წინამდებარე კვლევაში გამოყენებული განმარტება შემდეგნაირია:

„ადამიანთა თრეფიქინგი ნიშნავს ადამიანთა სამუშაოზე აყვანას, ტრანსპორტირებას, გადაყვანას, თავშესაფრის მიცემას ან მიღებას დაშინების, ძალდატანების ან ძალადობის სხვა ფორმის გამოყენების, მოტაცების, თაღლითობის, მოტყუების, საკუთარი ძალაუფლების ან სხვისი დაუცველობის ბოროტად გამოყენების, ან გადასახადის ან სარგებელის მიღების ან გაცემის საშუალებით სხვა ადამიანზე ძალაუფლების მქონე პირის თანხმობის მიღებისათვის, ექსპლუატაციის მიზნით. ექსპლუატაციაში შედის, მინიმუმ, სხვა პირთა პროსტიტუციის ექსპლუატაცია ან სექსუალური ექსპლუატაციის სხვა ფორმები, იძულებითი შრომა ან მომსახურება, მონობა ან მონობის მსგავსი ქმედება, კატორღული სამუშაოები ან შინაგან ორგანოთა ამოღება“.²

მიგრანტთა კონტრაბანდის წინამდებარე მოხსენებაში გამოყენებული განმარტება შემდეგია:

„მიგრანტთა კონტრაბანდა ნიშნავს სახელმწიფოს ტერიტორიაზე პირის არალეგალური შესვლის უზრუნველყოფას ფინანსური ან სხვა მატერიალური მოგების პირდაპირი ან არაპირდაპირი მიღების მიზნით, როდესაც ეს პირი არ არის ამ სახელმწიფოს მოქალაქე ან მუდმივად მაცხოვრებელი პირი“.³

ტერმინი „არალეგალური მიგრაცია“ წინამდებარე მოხსენებაში გამოიყენება, როგორც კრებითი ტერმინი და მოიცავს როგორც ადამიანთა თრეფიქინგს, ასევე მიგრანტთა კონტრაბანდას და მიგრაციის სხვა ფორმებს, რასაც შეიძლება ეწოდოს არალეგალური ან არადოკუმენტირებული და რაც განსხვავდება ზემოხსენებული ორი განმარტებისაგან. სიტყვა „არადოკუმენტირებული“ ეხება ნებისმიერ პირს, რომელიც ქვეყანაში შედის, რჩება, ან ქვეყნიდან გადის ამის თაობაზე ოფიციალური მოქმედი უფლებამოსილების გარეშე. ამაში შედის, მაგალითად, პირები, რომლებიც ქვეყანაში რჩებიან ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ, ან მუშაობენ საზღვარგარეთ მუშაობის ოფიციალური ნებართვის გარეშე.

გარდა ამისა, ტერმინი „არალეგალური მიგრაცია“ წინამდებარე მოხსენებაში მოიცავს აგრეთვე სავიზო ბროკერების, ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების სააგენტოების უპატიოსნო საქმიანობებს, რომლებიც თავიანთ კლიენტებს არწმუნებენ, რომ უზრუნველყოფენ საზღვარგარეთ მათს გასვლას, მაგრამ დაპირებას არ ასრულებენ. ზოგიერთ შემთხვევაში პოტენციურ მიგრანტებს ატყუებენ მაშინვე, როდესაც ისინი აგენტს ფულს გადაუხდიან. ისინი საქართველოს ტერიტორიიდან ვერც კი გადიან, რადგან აგენტი ფულთან ერთად მიიმალება ხოლმე. ამგვარი შემთხვევებიც შედის კრებით ტერმინში „არალეგალური მიგრაცია“, რადგან ისინი ხშირად იმავე აგენტებთან არის დაკავშირებული, რომლებიც საზღვარგარეთ საქართველოს სხვა მოქალაქეების კონტრაბანდით ან თრეფიქინგით არიან დაკავებულები.

წინამდებარე მოხსენებაში თრეფიქინგის მსხვერპლები და კონტრაბანდით გაყვანილი მიგრანტები მოიხსენებიან, როგორც არალეგალური მიგრანტები, თუ სხვაგვარად არ იქნება მინიშნებული. სხვა არალეგალური მიგრანტებისაგან, მათ შორის კონტრაბანდით გაყვანილი მიგრანტებისაგან, თრეფიქინგის მსხვერპლთა განმასხვავებელი ძირითადი კრიტერიუმია უკანონო გადამყვანების და/ან შუამავლებისა და პარტნიორების მიერ მიგრანტებზე ძალდატანება. თუ მიგრანტმა ქვეყანაში არალეგალურად შესვლისათვის მიმართა ადამიანთა კონტრაბანდისტების მომსახურებას, მაგრამ მანამდე ან ქვეყანაში შესვლის შემდეგ მას შრომითი ექსპლუატაცია არ გასწევია, გამოიყენება ტერმინი „მიგრანტთა კონტრაბანდა“, მიუხედავად იმისა, შეუქმნა თუ არა რისკი კონტრაბანდის პროცესმა მიგრანტის ჯანმრთელობას ან კეთილდღეობას. ეს განსხვავება მიესადაგება აგრეთვე იმ არალეგალურ მიგრანტებს, რომლებმაც ითხოვეს დასაქმების არაოფიციალური მედიატორების დახმარება, მაგრამ შემდეგ მათ საზღვარგარეთელმა აგენტებმა და დამქირავებლებმა ექსპლუატაცია არ გაუწიეს.

წინამდებარე მოხსენებაში გამოყენებული თრეფიქინგისა და არალეგალური მიგრაციის განმასხვავებელი მეორე კრიტერიუმი ეხება იმას, უთხრეს თუ არა სიმართლე მიგრანტებს საზღვარგარეთ მათი სამუშაოს ხასიათისა და დეტალების შესახებ. თუ რესპოდენტებს არ შეუტყობინებიათ რაიმე სახის ტყუილის შესახებ, გამოიყენება ტერმინი „სხვა არალეგალური მიგრანტი“, რათა ისინი განვასხვაოთ თრეფიქინგის მსხვერპლებისაგან.

3.3 მიგრაცია საქართველოში: ზოგადი მიმართულებები

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დამოუკიდებელი საქართველოს მოქალაქეებს, ისევე როგორც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ყველა სხვა მოქალაქეს, მიეცა საზღვარგარეთ მოგზაურობის საშუალება წარსულში არსებული ყველა ხელოვნური ბარიერის გარეშე. ოთხმოცდაათიანი წლების პირველ სამ წელიწადს საქართველოში რამდენიმე სამოქალაქო ომი მოხდა, რამაც გამოიწვია ქვეყნის შიგნით ლტოლვილთა დიდი ნაკადები და სოციალურეკონომიკური გაჭირვება საქართველოს პრაქტიკულად მთელს მოსახლეობაში. 1993-1994 წლებში ქვეყანაში ფაქტიურად უძრაობა იყო, მთელი ეკონომიკა პარალიზებული იყო ენერგორესურსების უკიდურესი დეფიციტისა და არასტაბილური პოლიტიკური სიტუაციის გამო. საქართველოს ბევრმა მოქალაქემ გადაწყვიტა საკუთარი ქვეყნის დატოვება და სადმე სხვაგან უკეთესი ცხოვრების საძებნელად წასვლა. ისინი დიდი რაოდენობით წავიდნენ ემიგრაციაში, განსაკუთრებით 1993-1997 წლებში. ამ ემიგრანტთა დიდი ნაწილი მიეკუთვნებოდა ეთნიკურ უმცირესობებს, რომლებმაც ამჯობინეს თავიანთი წინაპრების სამშობლოებში დასახლება, როგორიცაა რუსეთი, საბერძნეთი, ისრაელი, აზერბაიჯანი და სომხეთი.

მიგრაციული ნაკადების შესახებ სარწმუნო სტატისტიკა საქართველოში არ არსებობს. სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის ინფორმაციით 1990-1998 წლებში საქართველო დატოვა 194 600-მა ქართველმა. დამოუკიდებელი ექსპერტები კი აცხადებენ, რომ ეს ციფრი ძალიან დაბალია. მათი გამოთვლით იმავე პერიოდში საქართველოდან წავიდა 1 638 000 ქართველი.⁴ ეს ძალიან დიდი ციფრია თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ 1990 წლის დასაწყისში საქართველოს მთლიანი მოსახლეობა იყო 5 421 700-სა (დამოუკიდებელი ექსპერტების ინფორმაციით) და 5 456 100-ს (მთავრობის ინფორმაცია) შორის. იმავე პერიოდში იმიგრაცია საქართველოში გაცილებით ჩამოუვარდებოდა ემიგრაციას, რაც იმას ნიშნავს, რომ გასულ ათწლეულში ემიგრაციამ საქართველოს მთლიანი მოსახლეობის 5-დან 20 პროცენტამდე შემცირება გამოიწვია.⁵

ოთხმოცდაათიან წლებში საქართველოდან ემიგრაციაში წასულ პირთა 50 პროცენტი ან უფრო მეტიც რუსეთში გაემგზავრა. მათი უმრავლესობა რუსული წარმოშობის იყო, მაგრამ ჩრდილოეთით გაემგზავრა ბევრი ეთნიკური ქართველიც. სხვა ეთნიკური უმცირესობები, როგორიცაა ებრაელები და ბერძნები, დიდი რაოდენობით გაემგზავრნენ თავიანთი წინაპრების სამშობლოებში. ეთნიკური ქართველები ემიგრაციაში წავიდნენ დასავლეთის ქვეყნებში, რომელთაგან ყველაზე პოპულარულია გერმანია, საფრანგეთი, ნიდერლანდები, ბელგია და აშშ.⁶

ამჟამად ქართველების საზღვარგარეთ ემიგრაციის მოცულობის შესახებ ზუსტი ინფორმაცია არ არსებობს. საზოგადოებაში გავრცელებული აზრის თანახმად ამჟამად არსებული სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისისა და ახლო მომავალში მდგომარეობის გაუმჯობესების რეალური პერსპექტივების არარსებობის გამო ბევრ ქართველს კვლავ სურს საზღვარგარეთ წასვლა დროებით ან მუდმივად საცხოვრებლად.

3.4 წინასწარი დაშვებები

2000 წელს მსო-ს მიერ ჩატარებული კვლევის საფუძველზე გაკეთდა დასკვნა, რომ არალეგალური მიგრაცია საქართველოდან საკმაოდ სოლიდურია. დადასტურდა თრეფიქინგის არსებობა, მაგრამ განუსაზღვრელია მისი ინტენსივობა. წინასწარმა კვლევამ გამოკვეთა არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის ძირითადი მიმართულებები, მაგრამ აგრეთვე დაადასტურა კვლევის გაგრძელების აუცილებლობა არალეგალური მიგრაციის ნაკადების ხასიათისა და მოცულობის გაგების მიზნით.⁷

მსო-ს კვლევის მეთოდები და დანერგვის სტრატეგია ამ დაშვებებს ეფუძნება, რაც შეივსო 2000 წლის მეორე ნახევარში შეგროვილი ინფორმაციით.

მსო თბილისმა აგრეთვე წინასწარ დაუშვა, რომ წააწყდებოდა წინააღმდეგობებს, რაც ყოველთვის თან ახლავს ისეთი არალეგალური ხასიათის საკითხების კვლევას, როგორიც არალეგალური მიგრაციაა. მოსალოდნელი დაძაბულობა ძირითადად დაკავშირებულია იმასთან, რომ რესპოდენტებს არ სურთ რელევანტური ინფორმაციის სააშკარეოზე გამოტანა, რადგან ეშინიათ, რომ კონტრაბანდისტები და თრეფიქერები მათ გაუსწორდებიან, ან სცხვენიათ თრეფიქინგის შედეგად გამოვლილი გაჭირვებისა.

ბოლოს მსო-მ გადაწყვიტა, პრაქტიკულობისა და განხორციელებადობის მიზნით, ძირითადი ყურადღება მიეპყრო საქართველოდან ქართველი მოქალაქეების არალეგალური მიგრაციისათვის და, დროისა და რესურსების არსებობის შემთხვევაში, შეესწავლა საქართველოს გავლით ტრანზიტული მიგრაცია მესამე ქვეყნის მოქალაქეთა მიერ.

3.5 კვლევის მეთოდები და დანერგვის სტრატეგია

წინასწარ დაშვებებზე დაყრდნობით მსო თბილისმა გადაწყვიტა სოციალური კვლევის რამდენიმე მეთოდის კომბინირება და ინფორმაციის მისაღებად გამოიყენა შემდეგი წყაროები.

ა) გასაუბრება არალეგალურ და პოტენციურ მიგრანტებთან

2001 წლის იანვრიდან აპრილამდე მსო-მ გამოჰკითხა 577 ადამიანი, რომლებიც შეესატყვისებოდნენ შემდეგ პროფილებს:

მსო-მ კვლევის ჩატარებამდე დაუშვა, რომ ადამიანთა გარკვეული ჯგუფები უფრო იოლად გახდებოდნენ თრეფიქინგის მსხვერპლი ან მიმართავდნენ არალეგალურ მიგრაციას სიღარიბის გამო. მსო-მ გადაწყვიტა ამ ღარიბი ფენიდან შეერჩია ადგილნაცვალი და კომერციული პროსტიტუციით დაკავებული პირები, რათა დარწმუნებულიყო თავისი დაშვების სისწორეში. ეს გადაწყვეტილება ნაწილობრივ განაპირობა ამ ჯგუფების წარმომადგენლებთან გასაუბრების განხორციელებადობამ. გამოკითხული ადგილნაცვალი პირები იძულებულნი იყვნენ გამოქცეულიყვნენ თავიანთი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილიდან აფხაზეთში (ჩრდილო-დასავლეთ საქართველო) ამ რეგიონში 1992-1993 წლებში შიდა კონფლიქტის დროს. მსო-მ შეარჩია მხოლოდ ის ადგილნაცვალი პირები, რომლებმაც საქართველო დატოვეს, როგორც არალეგალურმა მიგრანტებმა.

კომერციული პროსტიტუციით დაკავებულ პირებთან გასაუბრებამ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მოგვაწოდა, მაგრამ ნაკლებად ჩაგვახედა მიგრაციის დროს მათ საქციელში. ეს გამოწვეული იყო მათი პასუხების შეუთავსებლობის დიდი ხარისხით, რამაც გამოკითხვა მეცნიერული თვალსაზრისით ნაკლებად ღირებული გახადა.

მსო-მ გადაწყვიტა გამოეკითხა პოტენციური მიგრანტები სტუდენტთა შორის თბილისის სხვადასხვა უნივერსიტეტებსა და ინსტიტუტებში. ძირითადი მიზანი იყო, შეგვეფასებინა საზღვარგარეთ სამუშაოდ წასვლის მათი ინტერესი და არალეგალური მიგრაციისა და განსაკუთრებით ადამიანთა თრეფიქინგის მათეული გაგება. მათი აზრები განხილულია მე-7 თავში.

მსო-მ შეადგინა ოთხი სხვადასხვა კითხვარი ამ რესპოდენტებისათვის (იხ. დანართი 1) წინასწარ განსაზღვრულ მათს პროფილზე დაყრდნობით. ეს კითხვარები ნაწილობრივ დაეფუძნა სხვა ქვეყნებში, როგორიცაა უკრაინა, რუსეთის ფედერაცია, ბალკანეთის რამდენიმე ქვეყანა, სომხეთი და აზერბაიჯანი, კვლევის ჩასატარებლად მსო-ს მიერ შემუშავებულ მაგალითებს.

გასაუბრების განხორციელებაში მსო-ს დაეხმარა ოთხი ქართული არასამთავრობო ორგანიზაცია:

დაბოლოს, მსო-ს თანამშრომელმა 2001 წლის იანვარში გამოჰკითხა 2 არალეგალური მიგრანტი და მათი ოჯახები ბარსელონასა და კასტელდეფელში, ესპანეთი. 2001 წლის აგვისტოში მსო შეხვდა 8 ქართველ მიგრანტს როტერდამში, ნიდერლანდები.

მსო-მ მოკლე ტრეინინგი ჩაატარა არასამთავრობო ორგანიზაციების ინტერვიუერებისათვის და დეტალურად განუმარტა მათ თითოეული კითხვარის მიზანი და შინაარსი. ინტერვიუერებს ჩაუტარდათ ინსტრუქტაჟი, თუ როგორ უნდა განესხვავებინათ თრეფიქინგის მსხვერპლი სხვა არალეგალური მიგრანტისაგან და თითოეულ შემთხვევაში რომელი კითხვარი გამოეყენებინათ. გასაუბრებები ჩატარდა ანონიმურობისა და კონფიდენციალურობის დაცვით. მსო შეუთანხმდა არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომ წინამდებარე მოხსენების გამოქვეყნებამდე ისინი საზოგადოებას არ მიაწვდიდნენ ინფორმაციას წინამდებარე კვლევის შედეგების შესახებ.

რესპოდენტების შერჩევა უსისტემო იყო და ეფუძნებოდა ორ ძირითად კრიტერიუმს:

იძულებით გადაადგილებული ყველა პირი გამოიკითხა საკუთარ სახლში. თრეფიქინგის მსხვერპლები და სხვა არალეგალური მიგრანტები ძირითადად გამოიკითხნენ დაინტერესებული არასამთავრობო ორგანიზაციების ოფისებში. ზოგიერთ შემთხვევაში პარტნიორმა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გამოკითხვა ჩაუტარეს რესპოდენტებს სახლებში თბილისსა და სხვა ქალაქებსა და დასახლებებში, მაგ. ხაშურში, გორში, მცხეთაში, რუსთავში, მანავში, გურჯაანში, ახმეტასა და დედოფლისწყაროში (ყველა მათგანი ცენტრალურ ან აღმოსავლეთ საქართველოში მდებარეობს). სტუდენტები გამოჰკითხეს მათს სასწავლო დაწესებულებებში, კომერციული პროსტიტუციით დაკავებული პირები გამოჰკითხეს ქუჩაში.

ბ) არალეგალური მიგრაციის ხელშემწყობთა როლის ანალიზი

კვლევის კიდევ ერთი ძირითადი ნაწილი შედგებოდა ე.წ. ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების სააგენტოების როლის ანალიზისაგან, რომლებიც ხელს უწყობენ არალეგალურ მიგრაციას, ან ახდენენ მის ორგანიზებას. მსო-მ წინასწარ განსაზღვრა, რომ ეს როლი მეტად მნიშვნელოვანი იქნებოდა. ეს გადაწყვეტილება ეფუძნება 2000 წელს ჩატარებული კვლევის დასკვნებს.

მსო გაეცნო ამ ფირმების მიერ გაზეთებში, ჟურნალებსა და ტელევიზიაში გამოქვეყნებულ რეკლამებს⁸ და დეტალური ანალიზისათვის შეარჩია 40 სააგენტო. მსო-ს ასისტენტმა დარეკა ამ სააგენტოებში, როგორც პოტენციურმა კლიენტმა, რათა დაედგინა კვლავ ძალაში იყო თუ არა რეკლამა და შესაბამისი ფირმის ზუსტი მისამართი. ამ სატელეფონო ზარების შემდეგ მსო-მ აარჩია 29 ფირმა და ესტუმრა მათ 2001 წლის თებერვალსა და მარტში. მსო-ს პრაქტიკული დახმარება გაუწია ერთმა პარტნიორმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ, რომელმაც მსო-ს ასისტენტს ფირმებში სიარულისას კიდევ ერთი პირი გააყოლა. ჯგუფმა წინასწარ დაიმახსოვრა კონკრეტული ფორმულარი თითოეული ფირმისათვის, რაც შედგენილი იყო თითოეული ინდივიდუალური ფირმისათვის მის მიერ განთავსებული რეკლამისა და პირველი სატელეფონო ზარის მიხედვით. ვიზიტის შემდეგ ჯგუფი მაშინვე ავსებდა ფორმულარს. წინამდებარე ანალიზის შედეგები შედარდა გასაუბრებებიდან მიღებულ ინფორმაციასთან. მსო აგრძელებს პრესაში გამოქვეყნებული რეკლამების ანალიზს კვლევის პერიოდის შემდეგაც, რათა თვალთახედვიდან არ გამორჩეს შესაძლო ახალი მიმართულებები.

გ) ძირითად მონაწილეებთან შეხვედრა და მიმოწერა

კვლევითი პროექტის განმავლობაში მსო შეხვდა არალეგალური მიგრაციის დარგში ძირითად მონაწილეებს მონაცემების შეგროვების მიზნით. უპირველეს ყოვლისა მსო-მ ჩაატარა რამდენიმე შეხვედრა საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლებთან მათი სტრუქტურების მონაწილეობისა და ახალი პოლიტიკის ინიციატივების შესახებ ინფორმაციის მოპოვების მიზნით.

მსო აგრეთვე შეხვდა ბევრ არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომლებიც თრეფიქინგისა და არალეგალური მიგრაციის სფეროებზე მუშაობენ, რათა შეერჩია პარტნიორები კვლევის ცხოვრებაში გატარებისათვის და შექმნოდა წარმოდგენა სამოქალაქო სექტორის საქმიანობებზე. მსო-მ აგრეთვე ჩაატარა შეხვედრები საქართველოში არსებულ საერთაშორისო ორგანიზაციებთან არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის ჩახშობის შესახებ მოსაზრებებისა და ინფორმაციის გაცვლის მიზნით. მონაცემების შეგროვების მიზნით მსო აგრეთვე დაუკავშირდა არასამთავრობო ორგანიზაციებს საზღვარგარეთ.

2001 წლის მარტში მსო შეხვდა საკონსულოს 14 თანამშრომელს ქართველი არალეგალური მიგრანტებისათვის ყველაზე სასურველი დანიშნულების ქვეყნების საქართველოში არსებულ საელჩოებში. მსო იყენებდა მცირე ფორმულარს სავიზო განაცხადების, თავშესაფრის მოთხოვნების, ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ ქვეყანაში დარჩენის, დაბრუნებაში ხელშეწყობისა და დეპორტაციის, აგრეთვე არალეგალურ მიგრაციასთან დაკავშირებული სხვა ინფორმაციის შესახებ კითხვების დასასმელად.

2001 წლის 26 აპრილს მსო-მ ჩაატარა მრგვალი მაგიდის შეხვედრა, რომელსაც დაესწრო საქართველოს მთავრობის, არასამთავრობო ორგანიზაციების, საქართველოში უცხო ქვეყნების დიპლომატიური მისიებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების 45 წარმომადგენელი. შეხვედრის ძირითადი მიზანი იყო საქართველოში არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის წინააღმდეგ კოორდინირებული სტრატეგიის შემუშავება ძირითად მონაწილეებთან ერთად.

დ) ლიტერატურისა და მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების მოხსენებების ანალიზი

ინფორმაციის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი წყარო იყო ლიტერატურა ნაბეჭდი ტექსტების სახით ან ინტერნეტში, აგრეთვე ქართულ და უცხოურ საინფორმაციო საშუალებებში გამოქვეყნებული სტატიები. ეს წყაროები ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო, რადგან მათ ჩვენი ყურადღება მიაპყრეს ახალ ტენდენციებს, დაადასტურეს მსო-ს მიერ გამოკითხვებიდან მიღებული ინფორმაცია და მოგვცეს ე.წ. ტურისტული ფირმების როლის ანალიზი.

მსო-მ აგრეთვე გადაამოწმა დიდი რაოდენობით ინტერნეტის წებ-გვერდები ქორწინების სააგენტოებისა და მომსახურების საფოსტო შეკვეთების შესახებ, რათა მოეძია სამხილი ინტერნეტში ქართველი ქალებისა და მამაკაცების რეკლამის შესახებ.

ე) კანონმდებლობის ანალიზი

ამერიკელ იურისტთა ასოციაციის მისიამ საქართველოში მიაწოდა მსო-ს საქართველოში ამჟამად არსებული კანონმდებლობის ანალიზი ადამიანთა თრეფიქინგთან დაკავშირებით. ეს ანალიზი მოცემულია დანართ 2-ში. კანონმდებლობის საკითხი აგრეთვე წამოიჭრა მთავრობის წარმომადგენლებთან და სხვა ძირითად მონაწილეებთან, როგორიცაა არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციები, შეხვედრების დროსაც.

3.6 წინამდებარე კვლევის რეპრეზენტაციულობა

რესპოდენტების შერჩევისა და გასაუბრებების წარმოების უსისტემო ხასიათი იმას მიანიშნებს, რომ მსო-ს მიერ გამოკითხული რესპოდენტები არ წარმოადგენენ საქართველოს მთელი მოსახლეობის რეპრეზენტაციულ ნიმუშს. ამის წინასწარ გათვალისწინებით მსო-მ უპირატესობა მიანიჭა კვლევითი მეთოდების კომბინაციას და ინფორმაციის სხვადასხვა წყაროების შესწავლას. მსო დარწმუნებულია, რომ ამ კვლევის დასკვნები ასახავს საქართველოდან არალეგალური მიგრაციის რეალობასა და პოტენციალს. მსო თვლის, რომ დაბრუნებულ არალეგალურ მიგრანტთა და გამოკითხულ პოტენციურ მიგრანტთა რაოდენობამ საკმარისი ბაზა შექმნა რელევანტური დასკვნების გასაკეთებლად.

________________

1. მაგალითისათვის იხ:

ა) მსო, 2000, „მიგრანტთა თრეფიქინგი და ადამიანების კონტრაბანდა ევროპაში, მონაცემების განხილვა სოციოლოგიური გამოკვლევებით უნგრეთიდან, პოლონეთიდან და უკრაინიდან“ და ბ) მსო, 2000, „მიგრანტთა თრეფიქინგის პერსპექტივები“ საერთაშორისო მიგრაციაში, კვარტალური მიმოხილვა, ტომი 38, №3, სპეციალური გამოცემა 1/2000.

2. გაერო, 2000, საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციის დამატება - „ადამიანთა, განსაკუთრებით ქალთა და ბავშვთა, თრეფიქინგის თავიდან აცილების, აღმოფხვრისა და დასჯის შესახებ პროტოკოლი“.

3. გაერო, 2000, საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციის დამატება - „სახმელეთო, საზღვაო და საჰაერო გზებით მიგრანტთა კონტრაბანდის წინააღმდეგ მიმართული პროტოკოლი“.

4. სხვა მკვლევარების ინფორმაციით ზემოხსენებულ პერიოდში ემიგრაციაში წავიდა 1 მილიონამდე ქართველი.

5. გიორგი წულაძე და ირინა ბადურაშვილი, მოსახლეობის კვლევის ეროვნული ცენტრი, 1999, საქართველოს ყოველწლიური დემოგრაფიული გამოცემა.

6. პაატა ზაქარეიშვილი და გურამ სვანიძე, ღია საზოგადოების ინსტიტუტი - იძულებითი მიგრაციის პროექტები, 1996, „ემიგრაცია საქართველოდან და მისი მიზეზები“/საერთაშორისო ცენტრი „მშვიდობიანი კავკასიისათვის“, 2001, „ემიგრაცია საქართველოდან და მისი მიზეზები“.

7. მსო თბილისი, 2000 წლის სექტემბერი, გვ. 35, „უკანონო მიგრაცია და მიგრანტთა თრეფიქინგი, საქართველოს მაგალითი“.

8. ამ კვლევისათვის მსო გაეცნო შემდეგ გაზეთებს: „სიტყვა და საქმე“, „რეკლამა+“ და „ათასერთი განცხადება“. ამ გაზეთებს, როგორც წესი, აქვთ სპეციალური სვეტები ტურიზმისა და დასაქმების შუამდგომლობისათვის, აგრეთვე მოიცავენ ტელევიზიით გადაცემულ ყველა რეკლამას.

მსო-ს მიერ წინამდებარე კვლევისას შეგროვილი ინფორმაციის ძირითადი ნაწილი მიღებულია არალეგალურ მიგრანტებთან გასაუბრების შედეგად. ამ თავში მოცემულია ამ გასაუბრებების შედეგების მოკლე მიმოხილვა და დაკონკრეტებულია არალეგალური მიგრაციის რამდენიმე ტიპი, განსაკუთრებით ადამიანთა თრეფიქინგი და მიგრანტთა კონტრაბანდა, რესპოდენტებისაგან მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით.

4.1 არალეგალურ მიგრანტთა პროფილი

როგორც მე-3 თავში იყო მოცემული, მსო გაესაუბრა 270 არალეგალურ მიგრანტს, რომლებიც მიგრირების შემდეგ საქართველოში დაბრუნდნენ. მათი უდიდესი უმრავლესობა (264 ადამიანი) საქართველოს მოქალაქეა, ორ მათგანს რუსეთის მოქალაქეობა აქვს, ოთხმა კი განაცხადა, რომ მოქალაქეობის არმქონე პირია. მათმა უმრავლესობამ (72%) საზღვარგარეთ იმოგზაურა 1996-1999 წლებში, 17,7% კი საზღვარგარეთ გაემგზავრა 2000 ან 2001 წელს. გასაუბრებაგავლილ მიგრანტთა ზოგადი პროფილი ამგვარად გამოიყურება:

ცხრილი 1-მსო-ს მიერ ინტერვირებულ დაბრუნებულ არალეგალურ მიგრანტთა პროფილი, პროცენტული რაოდენობა (n = 270), და თრეფიქინგის მსხვერპლთა პროფილის (n = 127)შედარება სხვა არალეგალურ მიგრანტთა კატეგორიის პროფილთან (n = 121), პროცენტული რაოდენობები

როგორც წინა თავში განვმარტეთ, რესპოდენტთა ეს ჯგუფი არ წარმოადგენს საქართველოდან არალეგალურ მიგრანტთა მთელ მოსახლეობას. ეს განსაკუთრებით ამახინჯებს მონაცემებს ბინადრობის ამჟამინდელი ადგილის შესახებ, რადგან მსო-მ გადაწყვიტა კონცენტრირება მოეხდინა საქართველოს რეგიონების შეზღუდულ რაოდენობაზე განხორციელებადობისა და პრაქტიკულობის მოსაზრებებიდან გამომდინარე. ცხრილი 1 გვაჩვენებს ვინ მონაწილეობს საქართველოდან არალეგალურ მიგრაციაში სქესის, ასაკის, ოჯახური მდგომარეობისა და განათლების მიხედვით.

უპირველეს ყოვლისა, მსო შეხვდა ბევრ ქალს, რომლებიც საზღვარგარეთ სამუშაოდ ან სასწავლებლად იყვნენ და შედარებით ნაკლები რაოდენობით მამაკაცებს (შესაბამისად 70% და 30%). ერთადერთი გამონაკლისი აღმოჩენილ იქნა ადგილნაცვალ პირთა საზოგადოებაში, სადაც არალეგალურ მიგრაციაში ქალები და მამაკაცები თანაბრად მონაწილეობდნენ თრეფიქინგის მსხვერპლებში ქალები კიდევ უფრო მეტნი იყვნენ პროცენტულად (87%), ვიდრე მამაკაცები, რაც მიუთითებს ქალთა განსაკუთრებულ დაუცველობაზე ამ მიმართებით.

რესპოდენტთა უმრავლესობა (66%) 20-დან 40 წლამდეა, რაც ეხება როგორც ქალებს, ასევე მამაკაცებს. არალეგალური მიგრანტები ლტოლვილთა საზოგადოებიდან საშუალოდ უფრო ხნიერები იყვნენ, ვიდრე სხვა ქართველები: ადგილნაცვალ რესპოდენტთა 75% იყო 30 წელზე მეტის, მთლიანი რაოდენობის 55,5%-თან შედარებით. თრეფიქინგის მსხვერპლები საშუალოდ უფრო ახალგაზრდები არიან, ვიდრე სხვა არალეგალური მიგრანტები: მათი 60% 30 წელზე ნაკლებისაა, მაშინ როცა არალეგალურ მიგრანტთა მხოლოდ ერთი მესამედი იყო 30 წელზე ქვემოთ.

ამ მონაცემებში დაქორწინებულ და დაუქორწინებელ პირთა რიცხვი თითქმის ტოლია. ადგილნაცვალი არალეგალური მიგრანტები უფრო ხშირად არიან დაქორწინებული, ვიდრე სხვა მიგრანტები, მაშინ როცა თრეფიქინგის მსხვერპლთა კატეგორიაში დაუქორწინებელ პირთა წილი უფრო მაღალია, ვიდრე მთელ რაოდენობაში (50% და 39% შესაბამისად). თრეფიქინგის მსხვერპლები აგრეთვე უფრო ხშირად არიან განქორწინებული ან დაშორებული (სულ 29%) ვიდრე სხვა არალეგალური მიგრანტები (მხოლოდ 7%). თრეფიქინგის მსხვერპლთა ოჯახური მდგომარეობა საკმაოდ მკვეთრად განსხვავდება საქართველოს მთლიანი მოსახლეობის მონაცემებისაგან იმ მხრივ, რომ მათი განქორწინებისა და დაშორების მაჩვენებელი გაცილებით მაღალია (29% ამ ჯგუფისათვის საქართველოს მთლიანი მოსახლეობის 10%-თან შედარებით). დაუქორწინებელ პირთა და ქვრივთა პროცენტული რაოდენობა დიდად არ განსხვავდება საქართველოს მთლიანი მოსახლეობის მაჩვენებლისაგან.¹

გამოკითხულ არალეგალურ მიგრანტთა მთელი რაოდენობის განათლების დონე შედარებით მაღალია. ოთხმოცდაათმა პროცენტმა (90%) დაამთავრა საშუალო სკოლა, 49 პროცენტმა დაამთავრა პროფტექნიკუმი (26%) ან უნივერსიტეტი (14%). რესპოდენტთა ცხრა პროცენტი (9%) გასაუბრების დროს სწავლობდა. ისინი დაემატნენ კატეგორიას-საშუალოს შემდგომი განათლება. ეს პროფილი დაახლოებით ემთხვევა საქართველოს მთელი მოსახლეობის სტატისტიკას.²

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით ნათელია, რომ საქართველოდან წასული არალეგალური მიგრანტის პროფილი არ არის კონკრეტულად გამოკვეთილი. არალეგალურ მიგრანტთა უმეტესი პირადული მონაცემები დიდად არ განსხვავდება საქართველოს 15-დან 60 წლამდე მოსახლეობის დემოგრაფიული მონაცემებისაგან, გარდა სქესისა და ოჯახური მდგომარეობის კატეგორიებისა. რაც შეეხება ამ ჯგუფს, არალეგალურ მიგრაციაში ჩართული იყო უფრო მეტი ქალი, ვიდრე მამაკაცი. არალეგალური მიგრანტების უმრავლესობა 20-დან 40 წლამდეა, რაც ბუნებრივია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მათი უდიდესი უმრავლესობა საზღვარგარეთ სამუშაოდ წავიდა. თრეფიქინგის მსხვერლები, რომლებიც ამ საკვლევ ჯგუფს ეკუთვნიან, უფრო ხშირად არიან განქორწინებული ან დაშორებული, ვიდრე საქართველოს მთელი მოსახლეობა. დაბოლოს, თუმცა შეუძლებელია დასკვნითი ჩვენების წარდგენა არალეგალურ მიგრანტთა საცხოვრებელი ადგილის შესახებ, როგორც ჩანს, არ არსებობს საქართველოს კონკრეტული რეგიონები, რომელთა მცხოვრებლები უფრო ხშირად მიგრირებენ, ვიდრე სხვები. თუმცა ეს შეიძლება იყოს საინტერესო თემა შემდგომი, უფრო ფართო კვლევისათვის.

4.2 არალეგალურ მიგრანტთა მოტივაცია

თითქმის გამონაკლისის გარეშე არალეგალური მიგრანტები საქართველოდან საზღვარგარეთ მიდიან სამუშაოს საძებნელად. ეს იყო გამოკითხულ პირთა 90%-ზე მეტის ძირითადი მოტივაცია. ბევრი ადამიანი საქართველოში ვერ ახერხებს საკმარისი შემოსავლის უზრუნველყოფას და დამატებითი შემოსავლისათვის მიგრაციას მიმართავს. ზოგიერთმა რესპოდენტმა (მაგ. თრეფიქინგის მსხვერპლთა 13%-მა) აღნიშნა, რომ უკიდურესი სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გამო ისინი იძულებულნი გახდნენ დროებით სხვა ქვეყანაში წასულიყვნენ ცხოვრებისათვის საჭირო სახსრების საშოვნელად.

მიგრაციის სხვა გავრცელებული მოტივაციებია პირადული პრობლემებისაგან თავის დაღწევა, რაც ძირითადად დაკავშირებულია რთულ ოჯახურ საკითხებთან (რასაც ზოგიერთი ადამიანი სამუშაოს შოვნასთან კომბინაციაში ასახელებს). რამდენიმე ადამიანმა, ძირითადად ადგილნაცვალმა პირებმა, საზღვარგარეთ წასვლის ძირითად მოტივაციად სწავლა დაასახელა, რესპოდენტთა მცირე რაოდენობას კი სურდა ოჯახის ან მეგობრების მონახულება. მსო-ს მიერ გამოკითხული ერთი პირის ძირითადი მოტივაცია იყო პოლიტიკური დევნა.

წინამდებარე კვლევამ დაადასტურა, რომ მიგრაციაში წასულ ქართველ მოქალაქეთა ყველაზე მნიშვნელოვანი მოტივაციაა საქართველოში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური პირობები და საზღვარგარეთ მუშაობით საკმარისი შემოსავლის უზრუნველყოფა. ეს დასკვნა ვრცელდება ყველა გამოკითხულ არალეგალურ მიგრანტზე იმის მიუხედავად, იყვნენ თუ არა ისინი საბოლოო ჯამში თრეფიქინგის მსხვერპლები.

4.3 დანიშნულების ქვეყნები

გამოკითხულ რესპოდენტთა დანიშნულების ძირითადი ქვეყანა არის საბერძნეთი. 67 უკან დაბრუნებული პირი (გამოკითხული 272 მიგრანტის 24,6%) ერთხელ ან მეტჯერ არის ნამყოფი საბერძნეთში. რესპოდენტთა დანიშნულების სხვა ქვეყნებია აშშ (31 პირი), რუსეთი (30), თურქეთი (25), გერმანია და ისრაელი (თითოეულისათვის 21) და შედარებით ნაკლებად დასავლეთ ევროპის რამდენიმე ქვეყანა, როგორიცაა საფრანგეთი, ნიდერლანდები, ესპანეთი, გაერთიანებული სამეფო და ბელგია.

ცხრილი 2-მსო-ს მიერ გამოკითხულ ქართველ არალეგალურ მიგრანტთა (თრეფიქინგის მსხვერპლთა და სხვა არალეგალურ მიგრანტთა) დანიშნულების ქვეყნები (n = 272), კონკრეტული ციფრები

როგორც თრეფიქინგის მსხვერპლთათვის, ასევე სხვა არალეგალურ მიგრანტთათვის საბერძნეთი დანიშნულების ქვეყნების სიას ლიდერობს. თუმცა არის მცირე განსხვავებაც, რაც იმაში გამოიხატება, რომ საბერძნეთში საბოლოოდ აღმოჩნდა პროცენტულად უფრო ნაკლები თრეფიქინგის მსხვერპლი (გამოკითხული თრეფიქინგის 127 მსხვერპლის 16,5%), ვიდრე სხვა არალეგალური მიგრანტი (143 სხვა არალეგალური მიგრანტის 32,1%). არსებობს ქვეყნები, მაგალითად თურქეთი, საფრანგეთი და ესპანეთი, რომლებიც დანიშნულების უფრო სასურველი ქვეყნებია ქართველთა თრეფიქინგისათვის, მაშინ როცა არალეგალურ მიგრანტთა სხვა ტიპები ძირითადად მიემგზავრებოდნენ ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა გერმანია, საბერძნეთი, ისრაელი და რუსეთი. უნდა აღინიშნოს, რომ რუსეთში წასულ 30 რესპოდენტთაგან ყველა ადგილნაცვალი პირი იყო დასავლეთ საქართველოდან.

დანიშნულების ქვეყნებთან მიმართებაში ადგილნაცვალ პირთა და სხვა ქართველთა მიგრაციულ ქცევებს შორის აშკარა სხვაობაა. გამოკითხული ადგილნაცვალი პირები ძირითადად გაემგზავრნენ საბერძნეთსა და რუსეთში (თითოეული ქვეყანა 30-30-მა პირმა აღნიშნა გამოკითხული 93 პირიდან). სხვა ძირითადი დანიშნულების ქვეყნები იყო ისრაელი და გერმანია (შესაბამისად 18 და 12 პირი). არა-ადგილნაცვალ პირთა კატეგორიის არც ერთი რესპოდენტი არ წასულა მიგრაციაში რუსეთში და მხოლოდ ორი მათგანი გაემგზავრა ისრაელში. არა-ადგილნაცვალი ქართველები ძირითადად უფრო მოშორებულ ქვეყნებში მიემგზავრებიან, როგორიცაა დასავლეთ ევროპა და ჩრდილოეთ ამერიკა. ეს აშკარა განსხვავება ალბათ დაკავშირებულია თანხების ნაკლებობასთან, რაც ადგილნაცვალ პირებს უფრო შეეხება, ვიდრე საქართველოს სხვა მოქალაქეებს. წინამდებარე კვლევას ამის ფაქტები არ მოუპოვებია, მაგრამ ერთ-ერთმა პარტნიორმა ორგანიზაციამ ,,საქველმოქმედო ჰუმანიტარული ცენტრი აფხაზეთი” გვაცნობა, რომ ადგილნაცვალი პირები მცირე ფინანსური სახსრების გამო უფრო იაფ ქვეყნებში მიემგზავრებიან. მაგრამ თვით ადგილნაცვალ პირებშიც არის განსხვავება. ღარიბი ადგილნაცვალი პირები წყალტუბოდან ძირითადად რუსეთში გაემგზავრნენ, მაშინ როცა ადგილნაცვალი პირები მეზობელი ქუთაისიდან უფრო შორეულ ქვეყნებში გაემგზავრნენ, რადგან, როგორც ამბობენ, მათ დაფინანსების ნაკლები პრობლემები გააჩნიათ. ადგილნაცვალი პირებისა და სხვა ქართველების მიგრაციულ ქცევებში განსხვავება აგრეთვე დაადასტურა წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის საზოგადოებების საერთაშორისო ფედერაციის უახლესმა კვლევამ.³

მიგრაციის ტიპებსა და დანიშნულების ქვეყნებს შორის განსხვავებები დასკვნით ფაქტებს არ გვაძლევს გამოკითხულთა შეზღუდული წრის გამო, თანაც მსო-მ გამოჰკითხა მხოლოდ რამდენიმე ქართველი მიგრანტი, რომლებიც კვლავ საზღვარგარეთ არიან. თუმცა ის გვაწვდის სიგნალს, რომელიც მომავალი კვლევით უნდა განმტკიცდეს.

4.4 ინფორმაცია მიგრაციის, საზღვარგარეთ დასაქმების შესაძლებლობებისა და სამუშაოზე აყვანის შესახებ

რაც შეეხება თრეფიქინგის მსხვერპლებს, მათმა 58,5%-მა საზღვარგარეთ დასაქმების შესაძლებლობის შესახებ მეგობრებისგან, ნათესავებისგან ან მეზობლებისგან შეიტყო. რესპოდენტთა მეგობრები ამ ინფორმაციის ძირითად წყაროს წარმოადგენენ (ისინი ახსენა თრეფიქინგის მსხვერპლ რესპოდენტთა 33%-მა). თრეფიქინგით გადაყვანილმა დანარჩენმა მიგრანტებმა (41,5%) საზღვარგარეთ დასაქმების შესაძლებლობის შესახებ შეიტყვეს მედიატორების მიერ გაზეთებსა და ტელევიზიაში გამოქვეყნებული რეკლამების საშუალებით.

რეკლამის კიდევ ერთი პოპულარული სახეა ტელევიზიით საუკეთესო საეთერო დროს, განსაკუთრებით პოპულარული სერიალებისა და კინოების დროს, მორბენალ სტრიქონში გაშვებული ტექსტი. საქართველოს თითქმის ყველა სატელევიზიო არხით გადის ამგვარი რეკლამები, გარდა სახელმწიფო ,,პირველი არხისა”. ამ რეკლამების მცირე ნაწილი დაკავშირებულია ტურიზმთან, სავიზო ბროკერებთან და საზღვარგარეთ დასაქმებასთან. ყველა ეს რეკლამა აგრეთვე გამოქვეყნებულია რამდენიმე გაზეთში, რომლებიც საშუალოდ საზღვარგარეთ მიგრაციასთან დაკავშირებულ 20-30 რეკლამას შეიცავენ.

სავიზო ბროკერობისა და დასაქმების შუამავლობის რეკლამის მიზნით საინფორმაციო საშუალებების გამოყენება ეფექტურია მხოლოდ დიდ ქალაქებში, როგორიცაა თბილისი და მისი შემოგარენი. ეს ძირითადად იმით არის გამოწვეული, რომ რაიონებში მცხოვრები ბევრი ქართველი ვერ უყურებს კომერციული სატელევიზიო სადგურების გადაცემებს ტექნიკური მიზეზების გამო. კიდევ ერთი მიზეზია ენერგეტიკიული კრიზისი საქართველოს რაიონებისა და პატარა ქალაქების უმრავლესობაში, რაც ტელევიზორის ყურებას ფაქტიურად შეუძლებელს ხდის. არალეგალური მიგრაციის ხელშემწყობებმა და ორგანიზატორებმა კარგად იციან საქართველოში არსებული მიგრაციის მოთხოვნილების შესახებ და აქვეყნებენ მიმზიდველ რეკლამებს თავიანთი მომსახურების შესახებ და პოტენციურ მიგრანტებს უქმნიან შთაბეჭდილებას, რომ მათ საქართველოს გარეთ სამოთხე ელით. როგორც ჩანს, თუ ეს შუამავლები ვერ ეყრდნობიან მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს, ისინი იყენებენ სოციალურ ქსელებს ადგილობრივ მოსახლეობაში თავიანთი მომსახურების რეკლამის მიზნით. ზოგი ეყრდნობა ინფორმაციის სიტყვიერი გადაცემის ტაქტიკას, მაგრამ, მსო-ს მიერ შეგროვილი მტკიცებით, სამუშაოზე დამქირავებლები თავად ჩადიან სოფლად, რათა პირადად შეხვდნენ ადამიანებს და ისე აიყვანონ ისინი სამუშაოზე. დედოფლისწყაროში, აღმოსავლეთ საქართველოში, ერთ ქალს, რომელიც წარმოშობით ამ დაბიდან იყო, აქტიურად აჰყავდა ხალხი საზრვარგარეთ სამუშაოდ. ფაქტიურად იგი სხვადასხვა ტექნიკას იყენებდა თავისი ყველა კლიენტის მოსატყუებლად და შემდეგ გაუჩინარდა ფულთან ერთად.

ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების საშუამავლო სააგენტოების მონახულებისას კვლევითმა ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ საინფორმაციო საშუალებებში გამოქვეყნებული რეკლამები ყოველთვის არ შეესაბამება ფირმების მიერ შემოთავაზებულ რეალურ პირობებს. როგორც ჩანს, ფირმები იყენებენ სტანდარტულ რეკლამებს, მაშინ როცა ავად ახდენენ თავიანთი საქმიანობის ადაპტაციას ამჟამად არსებულ შესაძლებლობებთან და შეზღუდვებთან. კვირიდან კვირამდე გამოქვეყნებული ტიპიური რეკლამები შემდეგნაირად გამოიყურება:

არალეგალურმა მიგრანტებმა, რომლებსაც თრეფიქინგი არ განუცდიათ, მსო-ს აცნობეს, რომ ზოგჯერ ისინი ეყრდნობოდნენ საზღვარგარეთ ადრე ნაცხოვრები თავიანთი ნათესავის ან მეგობრის დახმარებას ან რჩევას. ეს განსაკუთრებით ეხება საბერძნეთს და შედარებით ნაკლებად აშშ-სა და ისრაელს. ამ თანამემამულეთა დახმარება ძალიან საჭირო აღმოჩნდა საზღვარგარეთ სამუშაოსა და დამატებითი ფულის შოვნის მხრივ, რაც გადაეცათ სავიზო ბროკერებს საქართველოში. თრეფიქინგის მსხვერპლთა უმრავლესობა ვერ დაეყრდნო ამ კონტაქტებსა და ქსელებს, რამაც ისინი უფრო დაუცველნი გახადა მოტყუების, ძალადობისა და ექსპლუატაციისათვის. თუმცა საზღვარგარეთ თანამემამულეებთან ამგვარი კონტაქტები არ არის გარანტია შრომითი ექსპლუატაციისა და ძალადობის სხვა ფორმების წინააღმდეგ: თრეფიქინგის რვა მსხვერპლმა განაცხადა, რომ საზღვარგარეთ მცხოვრებმა მათმა მეგობრებმა ან ნაცნობებმა ტყუილი დაპირებებით შეიტყუეს ისინი იძულებით შრომასა და დამამცირებელ სამუშაო პირობებში.

ინტერნეტი ფართოდ არ გამოიყენება ქართველ ქალთა რეკლამისათვის. მსო-მ შეამოწმა საერთაშორისო საშუამავლო სამსახურისა და საფოსტო შეკვეთის საქორწინო სააგენტოების დაახლოებით 50 web-გვერდი და იპოვა ინფორმაცია მხოლოდ 6 ქართველის, 3 ქალისა და 3 მამაკაცის, შესახებ. ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა ქვეყნები უფორ ვრცლად იყო წარმოდგენილი, განსაკუთრებით უკრაინა და რუსეთი და შედარებით ნაკლებად კლებადი პროგრესიით ბელორუსია, მოლდავეთი, ბალტიის სახელმწიფოები, ყირგიზეთის რესპუბლიკა და სომხეთი. ეს შეზღუდული ანალიზი, რა თქმა უნდა, რეპრეზენტაციული არ არის, მაგრამ განამტკიცა აზრი, რომ საქართველოდან ადამინთა თრეფიქინგისათვის თანამედროვე საინფორმაციო საშუალებების გამოყენება უმნიშვნელო როლს ასრულებს. ამასვე ადასტურებენ რესპოდენტებიც, რომლებსაც ინტერნეტის ან ელექტრონული ფოსტის საშუალებით მიღებული არანაირი სახის ინფორმაცია არ გამოუყენებიათ.

ამ კვლევამ ნათლად გვაჩვენა, რომ რესპოდენტებს სურდათ საზღვარგარეთ წასვლა ან მუდმივად საცხოვრებლად, ან, უფრო ხშირად, დროებით სამუშაოდ. ამას ხაზს უსვამს ის ფაქტიც, რომ რესპოდენტთა უმრავლესობა აქტიურად ეძებდა საზღვარგარეთ წასვლის შესაძლებლობას და ხშირად საკუთარი ინიციატივითა და სურვილით უკავშირდებოდა მედიატორებს. გამოკითხულ თრეფიქინგის მსხვერპლთა ოთხმოცდაოთხმა პროცენტმა (84%) განაცხადა, რომ თავად დარეკა და/ან მივიდა სარეკლამო ფირმებსა და საანტოებში, მაშინ როცა თრეფიქინგის მსხვერპლთა მხოლოდ 12-მა პროცენტმა განაცხადა, რომ მათი მომავალი თრეფიქერი თავად დაუკავშირდა მათ.

სხვა არალეგალური მიგრანტები გამონაკლისის გარეშე ძალიან აქტიურად ეძებდნენ საზღვარგარეთ წასვლის გზებს და საკუთარი ნებით დაუკავშირდნენ აგენტებს სასურველი დანიშნულების ქვეყანაში გასვლის მიზნით.

4.5 ინფორმაცია დანიშნულების ქვეყნისა და დასაქმების ტიპის შესახებ

თრეფიქინგის მსხვერპლთა სამოცდათოთხმეტმა პროცენტმა (74%) საზღვარგარეთ სამუშაოს შესახებ ინფორმაცია მიიღო ტურისტული ფირმის ან დასაქმების სააგენტოს საშუალებით. თრეფიქინგის ბუნებიდან გამომდინარე ეს ინფორმაცია ხშირად არასწორი იყო, ან ისე იყო მოწოდებული, რომ სრულად არ ასახავდა რეალობას. თრეფიქინგის მსხვერპლები მართლაც გამგზავრებამდე დაპირებულ ქვეყნებში მიემგზავრებოდნენ, მაგრამ არა ყოველთვის წინასწარ შეთანხმებულ ქალაქებში ან სოფლებში. ზოგიერთი რესპოდენტი გადაიყვანეს სხვა ადგილას ქვეყნის შიგნით. მსო-მ აღმოაჩინა ამის მაგალითები განსაკუთრებით თურქეთსა და აშშ-სთან მიმართებაში.

თრეფიქინგის მსხვერპლთა ორმოცდაჩვიდმეტმა პროცენტმა (57%) განაცხადა, რომ ტურისტული ფირმა ან დასაქმების სააგენტო მათ დაჰპირდა საზღვარგარეთ დასაქმების დეტალური პირობების ამსახველი კონტრაქტის დადებას, ფაქტიურად კი გამგზავრებამდე ამგვარ კონტრაქტს ხელი მოაწერა მხოლოდ სამმა ადამიანმა (2,5%), რაც ყველაფრის მიუხედავად არ წარმოადგენდა ექსპლუატაციისა და ძალადობისაგან დაცვის გარანტიას. გარდა ამისა, თრეფიქინგის მსხვერპლ რესპოდენტთა 93,5%-მა აღნიშნა, რომ გამგზავრებამდე არ იცოდნენ, რომ შესაძლო იყო დაქვემდებარებოდნენ შრომით ექსპლუატაციას, იძულებით სექსს ან სხვა დამამცირებელ პირობებში მუშაობას.

სხვა არალეგალური მიგრანტები უფრო უკეთესად იყვნენ ინფორმირებული საზღვარგარეთ ცხოვრებისა და მუშაობის პირობების შესახებ, ვიდრე თრეფიქინგის მსხვერპლები. თრეფიქინგს დაუქვემდებარებელ არალეგალურ მიგრანტთა ნახევარზე მეტი მანამდე საზღვარგარეთ იყო ნამყოფი და 16 პროცენტი საზღვარგარეთ იყო ნამყოფი სამზე მეტჯერ. მათი მონათხრობის მიხედვით, ისინი ხშირად ერთსა და იმავე ქვეყანაში მიემგზავრებოდნენ, რაც მიგვანიშნებს, რომ ისინი ალბათ ეყრდნობოდნენ დანიშნულების ქვეყნებში არსებულ ქსელებს მათი მგზავრობისა და სამსახურის უზრუნველსაყოფად. ამ მიგრანტთა უმრავლესობას აგრეთვე გააჩნდა კონკრეტული აზრი იმ სამუშაოს შესახებ, რისი შესრულებაც შეეძლო, რაც, ძირითადად ემთხვეოდა რეალობას. გამონაკლისი შემთხვევები დაკავშირებულია იმ მიგრანტებთან, რომლებიც საქართველოში არსებულ დასაქმების სააგენტოს დაუკავშირდნენ სამუშაოს შოვნის მიზით. სააგენტოებს ხშირად ნათელი წარმოდგენა არ ჰქონდათ საზღვარგარეთ სამუშაოს შესახებ, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, მედიატორებმა თავიანთი დანაპირები შეასრულეს.

4.6 გამგზავრების მომზადება: სამგზავრო დოკუმენტებით უზრუნველყოფა

რუსეთსა და თურქეთში გამგზავრებულ პირთა გარდა⁵ მსო-ს მიერ გამოკითხულ არც ერთ რესპოდენტს არ განუცხადებია, რომ თავად იშოვა საზღვარგარეთ წასასვლელად საჭირო დოკუმენტები. ვიზებისა და დოკუმენტების შოვნა, რომლებსაც საზღვარგარეთის საკონსულო სამსახურები ითხოვენ, ის სფეროა, რასაც მიგრანტები თავად ვერ აგვარებენ. ამისათვის ისინი მიმართავენ მედიატორს, ვინც შეიძლება იყოს ნაცნობი, მაგრამ ალბათ უფრო სავიზო ბროკერი, რომელიც რეკლამას ათავსებს საინფორმაციო საშუალებებში ან ავრცელებს სოციალური ქსელის საშუალებით.

როგორც გაირკვა, მიგრანტები, რომლებიც საზღვარგარეთ თრეფიქინგს უნდა დაექვემდებარონ, ძირითადად სავიზო ბროკერების მომსახურებას ეყრდნობიან. მათმა მხოლოდ 2,5%-მა მოახერხა საკუთარი გზებით სამგზავრო დოკუმენტების შოვნა, დანარჩენებმა ფული გადაუხადეს ბროკერს ვიზის შოვნისათვის (84,5%) ან საერთოდ არ იცოდნენ, როგორ გაუკეთეს ვიზა (13%). უმეტეს შემთხვევაში (80%) სავიზო ბროკერი იყო სააგანტო, რომელიც საკუთარ თავს ტურისტულ ფირმას ან დასაქმების საშუამავლო სააგენტოს უწოდებდა,⁶ დანარჩენ შემთხვევებში კი სავიზო განაცხადების პროცედურას აგვარებდნენ ნაცნობები, მეზობლები ან ოჯახის წევრები.

სხვა არალეგალური მიგრანტები სამგზავრო დოკუმენტებს შედარებით იოლად შოულობენ და ნაკლებად არიან დამოკიდებულნი სავიზო ბროკერებზე. მთლიანად სხვა არალეგალური მიგრანტების 41,5-მა პროცენტმა თავისი ვიზა ტურისტული ფირმების საშუალებით გააკეთა, 49 პროცენტი კი ამ მიზნით დაუკავშირდა ნაცნობს ან ნათესავს. შემთხვევების 6%-ში მთავრობის წარმომადგენელი უშუალოდ მონაწილეობდა საზღვარგარეთ გასვლის უზრუნველყოფაში და დარჩენილ შემთხვევებში (3,5%) მიგრანტებმა ვიზა აიღეს საზღვარგარეთ მცხოვრები თავიანთი მეგობრების საშუალებით.

ბევრ შემთხვევაში რესპოდენტებმა განაცხადეს, რომ მათთვის საკონსულო დეპარტამენტში პირადად გამოცხადება არ მოუთხოვიათ. თრეფიქინგის მსხვერპლთა მხოლოდ 29 პროცენტმა განაცხადა, რომ პირადად წავიდა საელჩოში ვიზაზე განაცხადის გასაკეთებლად, მაშინ როცა 58-მა პროცენტმა პასპორტი ტურისტულ ფირმაში დატოვა და დაელოდა ვიზის გაკეთებას. დარჩენილმა 13-მა პროცენტმა განაცხადა, რომ არ იცოდა რა მოუვიდა მათ პასპორტებს. ესენი იყვნენ ადამიანები, რომლებმაც პასპორტები მისცეს თავიანთ თრეფიქერებს და თავიანთ დოკუმენტებს იღებდნენ მხოლოდ საიმიგრაციო კონტროლის გავლის დროს. იგვე პროცენტული რაოდენობა მიესადაგება სხვა არალეგალური მიგრანტების კატეგორიასაც.

ყველა გამოკითხულ არალეგალურ მიგრანტთა უმრავლესობამ განაცხადა, რომ ვიზის მისაღებად დამატებითი დოკუმენტაცია არ დასჭირებია; მათი პასპორტი და ორი ფოტოგრაფია საკმარისი იყო. ყველა ეს პირი დახმარებისათვის დაუკავშირდა სავიზო ბროკერებს და პირადად არ მისულა საელჩოში. მიგრანტემბა, რომლებმაც ვიზაზე განაცხადი პირადად გააკეთეს, აღნიშნეს, რომ სავიზო ბროკერებმა დაუსახელეს რამდენიმე დოკუმენტი, რომლის წარდგენაც საჭირო იყო, მაგალითად საქართველოში მუშაობის მოწმობა, საბანკო ანგარიშის განაცხადი და კერძო საკუთრების ფლობის მოწმობა. ჩვეულებრივ, სავიზო ბროკერები თავიანთ კლიენტებს მიაწვდიან დამატებით დოკუმენტაციას, რაც ხელს უწყობს ვიზის აღებას, მაგალითად ფირმის საზღვარგარეთელი პარტნიორის მოწვევა. მსო-ს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, შეემოწმებინა, მართლა არსებობენ ამგვარი პარტნიორები თუ არა, მაგრამ საკონსულოების თანამშრომლების მონათხრობს თუ დავუჯერებთ, შეიძლება ეჭვი შევიტანოთ ხსენებული ფირმების არსებობასა და მათს გულწრფელობაში.

სავიზო ბროკერებისა და ტურისტული ფირმების ძირითადი სპეციალობაა ქართველი დამსაქმებლებისაგან ყალბი წერილების შოვნა იმ კლიენტთათვის, რომლებიც რეალურად ან უმუშევრები არიან, ან იმდენად საინტერესო სამსახური არ გააჩნიათ, რომ ღირდეს ვიზაში განსაზღვრული პერიოდის განმავლობაში უკან დაბრუნება. ოცდაჩვიდმეტმა (37) რესპოდენტმა განაცხადა, რომ სავიზო ბროკერებმა მათ გაუკეთეს წერილი სამთავრობო სტრუქტურებიდან,⁷ რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ მოცემული პირი დასაქმებული იყო ამ სტრუქტურაში და საზღვარგარეთ სამსახურებრივი მიზნით მიდიოდა. ის ფაქტი, რომ სავიზო ბროკერებს შეუძლიათ ამგვარი წერილების გაკეთება, მიგვანიშნებს, რომ მათ კარგი ურთიერთობა აქვთ მთავრობის წევრებთან. ეს ოფიციალური პირები თავიანთ მომსახურებას იაფად არ ყიდიან, რაც ხსნის არაოფიციალური ვიზების მაღალ ფასს (იხ. დამატებითი ინფორმაცია თავში 4.7).

კიდევ ერთი ხრიკი, რასაც სავიზო ბროკერები მიმართავენ, მაგრამ უფრო იშვიათად, არის თავიანთი კლიენტების მოთავსება საზღვარგარეთ მიმავალი ოფიციალური სამთავრობო დელეგაციების სიაში. მსო-მ გამოჰკითხა 2 ამგვარი პირი, რომლებიც საქართველოს მთავრობის ოფიციალურ დელეგაციასთან ერთად აშშ-ში გაემგზავრა. სავიზო ბროკერებმა მათ გაუკეთეს ოფიციალური წერილი სამთავრობო სტრუქტურიდან, რომელიც ამ დელეგაციის მგზავრობის ორგანიზებას აკეთებდა. მსო-მ მოიპოვა ინფორმაცია ამ ტაქტიკის შესახებ ტურისტული ფირმებიდანაც, როლებიც საკმაოდ ღიად საუბრობდნენ საკუთარი ტაქტიკის შესახებ. საკონსულოს თანამშრომლებს უჭირთ მთავრობის ოფიციალური წარმომადგენლებისა და ყალბი დელეგატების გარჩევა, რადგან მათ არ უნდათ მასპინძელი მთავრობების შეურაცხყოფა კეთილსინდისიერი მგზავრებისათვის ვიზაზე უარის თქმით.

ვიზები ძირითადად თბილისში კეთდება, მაგრამ მოსკოვიც მნიშვნელოვანი ადგილია იმ მიგრანტთათვის, რომლებსაც სურთ მოგზაურობა ქვეყნებში, რომელთაც საქართველოში დიპლომატიური მისია არ გააჩნიათ.⁸ ბოლო ხანობამდე საბერძნეთში წასვლის მსურველთა დიდი ნაწილი მიმართავდა საბერძნეთის საელჩოს მოსკოვში და არა თბილისში. მსო-მ გამოჰკითხა 22 ამგვარი პირი, 14 თრეფიქინგის მსხვერპლი და 8 სხვა არალეგალური მიგრანტი. ამ რესპოდენტთა უმრავლესობა თავად არ წასულა მოსკოვში. მათი ვიზები გააკეთეს აგენტებმა რუსეთის დედაქალაქში თავიანთი კონტაქტების წყალობით. ბოლო ხანებში საბერძნეთის ვიზების მოსკოვში აღების ტენდენცია შემცირდა. ყოველ შემთხვევაშიამგვარი სურათი იკვეთება, თუ დავუჯერებთ ბოლო 2 წლის მანძილზე საბერძნეთში წასულ რესპოდენტთა მონათხრობს. დღესდღეობით ვიზაზე განაცხადის გაკეთების ნაცვლად ზოგიერთი მიგრანტი თავსაც არ იწუხებს და ცდილობს საბერძნეთში შესვლას საზღვრის არალეგალურად გადაკვეთის გზით (იხ. დამატებითი ინფორმაცია თავში 4.10). საბერძნეთში წასვლის კიდევ ერთი შედარებით ახალი ტაქტიკა არის იტალიის ტრანზიტული ვიზის აღება და იქიდან საბერძნეთში გადასვლა (იხ. დამატებითი ინფორმაცია თავში 4.9). ეს, ალბათ, ნაწილობრივ განპირობებულია საბერძნეთის ხელისუფლების მკაცრი სავიზო პოლიტიკითა და შესაძლოა საბერძნეთის სახმელეთო, საზღვაო და საჰაერო საზღვრებზე შესვლს მკაცრი კონტროლით. ეს ინფორმაცია დაადასტურა თბილისის ერთ-ერთმა ფირმამ, რომელიც კლიენტებს თბილისში საბერძნეთის ვიზის აღებაში ეხმარებოდა. კიდევ ერთი დამაჯერებელი ფაქტორია საქართველოსა და რუსეთს შორის ამჟამად არსებული სავიზო რეჟიმი, რაც ქართველებისათვის ართულებს რუსეთში გამგზავრებას.

მსო-მ ვერ მოახერხა დეტალური ინფორმაციის შეგროვება იმის თაობაზე, თუ რა ბედი ეწევა ტურისტული ფირმების შუამავლობით ჩაბარებულ სავიზო განაცხადებს. გაურკვეველია, მართლა ახერხებენ ეს ფირმები მოქმედი და ნამდვილი ვიზების აღებას საკონსულო დეპარტამენტებში, თუ თავიანთ კლიენტებს ანალოგიურ თუ ყალბ სამგზავრო დოკუმენტებს აწვდიან. სხვა ფირმები და მედიატორები არც კი იწუხებენ თავს ვიზის გაკეთებით. ისინი საზღვარგარეთის ქვეყნებში, ძირითადად კი საბერძნეთში, არალეგალურ შესვლას უწყობენ ხელს. ამგვარი ფირმები ხშირად ატყუებენ მიგრანტებს და არწმუნებენ მათ, რომ ვიზის გასაკეთებლად დიდი რაოდენობით ფული ესაჭიროებათ.

ამ მიმართებით რსეპოდენტთა პირადი მონათხრობი ვერ დაგვეხმარა, რადგან მათმა უმრავლესობამ სამგზავრო დოკუმენტების აღების პროცედურა არ იცოდა. ეს ნაწილობრივ იმის შედეგია, რომ სავიზო ბროკერების ინტერესებში არ შედის მუშაობის თავიანთი მეთოდების სააშკარაოზე გამოტანა. მიგრანტთა ნაკლები გათვითცნობიერების კიდევ ერთი მიზეზია ის, რომ მათ არ გააჩნიათ ინფორმაცია საზღვარგარეთ მოგზაურობის შესახებ და მათი გულუბრყვილობა, როდესაც იჯერებენ საზღვარგარეთ არსებული სამოთხის შესახებ შეთხზულ ფანტასტიკურ ისტორიებს.

4.7 სამგზავრო დოკუმენტებისა და მგზავრობის მომზადების გადასახადი

ჩვეულებრივ, მედიატორები უზრუნველყოფენ არა მარტო ვიზას, არამედ ყიდულობენ ბილეთებს და აგვარებენ მიგრანტის მოგზაურობას, განსაკუთრებით იმათ მგზავრობას, რომელთა თრეფიქინგიც უნდა მოხდეს. ზოგადად არალეგალურმა მიგრანტებმა და კერძოდ თრეფიქინგის მსხვერპლებმა ხშირად არ იცოდნენ, რა თანხა გადაიხადეს ვიზაში და რამდენი ტრანსპორტირებისათვის და ხშირად ახსენებდნენ მთლიან თანხას, რაც სავიზო ბროკერებსა და თრეფიქერებს გადაუხადეს. ფასები, რასაც სავიზო ბროკერები და მედიატორები ითხოვენ სამგზავრო დოკუმენტებისა და მგზავრობის უზრუნველყოფისათვის, იცვლება დანიშნულების ქვეყნის მიხედვით. ტურისტული პაკეტის საშუალო ფასი ყველა რესპოდენტისათვის იყო 1 715 აშშ დოლარი. თრეფიქინგის მსხვერპლებმა გადაიხადეს საშუალოდ 2 105 აშშ დოლარი, სხვა არალეგალურმა მიგრანტებმა კი 1 361 აშშ დოლარი. თუმცა ეს ოდნავ დამახინჯებული სურათია, რადგან ბევრი სხვა არალეგალური მიგრანტი, განსაკუთრებით ადგილნაცვალი პირები, უფრო იაფფასიან დანიშნულების ქვეყნებში გაემგზავრნენ, ვიდრე თრეფიქინგის მსხვერპლები. სხვა არალეგალურ მიგრანტებს ზოგიერთ შემთხვევაში კაპიკიც არ გადაუხდიათ ვიზებისა და სამგზავრო ბილეთებისათვის, რადგან ფული მათმა საზღვარგარეთ მაცხოვრებელმა მეგობრებმა გადაიხადეს. ამიტომ სავიზო ბროკერებისა და მედიატორების გადასახადების ეს ანალიზი ეხება მხოლოდ თრეფიქინგის მსხვერპლ რესპოდენტებს.

ცხრილი 3 ნათლად ასახავს დანიშნულების ქვეყნის მიხედვით ვიზებისა და ბილეთების ფასების განსაზღვრულ სისტემას. ჩრდილოეთ ამერიკა ყველაზე ძვირი მარშრუტია, რაც ვერ აიხსნება უფრო ძვირი თვითმფრინავის ბილეთით, რადგან ბილეთი აშშ-ში დაახლოებით 400 აშშ დოლარით მეტი ჯდება, ვიდრე ბილეთი დასავლეთ ევროპის ნებისმიერ ქვეყანაში. თურქეთი ყველაზე იაფი ჯდება, რაც მისი გეოგრაფიული სიახლოვით არის განპირობებული და აგრეთვე იმითაც, რომ აქ ვიზების ბიზნესი არ არსებობს საქართველოსა და თურქეთს შორის მოქნილი სავიზო რეჟიმის არსებობის გამო.

ცხრილი 3-უკანონო გადამყვანთა გადასახადი აშშ დოლარებში (სამგზავრო დოკუმენტებისა და მგზავრობის უზრუნველყოფა) დანიშნულების ქვეყნის ან რეგიონის მიხედვით

თრეფიქერების მიერ მოთხოვნილი გადასახადი შედგება სამი ნაწილისაგან: ტრანსპორტირების გადასახადი, მოგზაურობის პროცესში აღმოცენებული დამატებითი თანხები და ვიზის აღებასთან დაკავშირებული გადასახადი. საქართველოდან საზღვარგარეთ ტრანსპორტირების გადასახადი ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე მეტ-ნაკლებად სტაბილურია. თვითმფრინავის ბილეთი აშშ-მდე ღირს დაახლოებით 950 აშშ დოლარი, დასავლეთ ევროპაში კი საშუალოდ 550 აშშ დოლარი (გააჩნია ავიახაზებსაც). ტრანსპორტირება საბერძნეთსა და თურქეთში იაფია, რადგანაც თრეფიქინგის მსხვერპლთა უმრავლესობა ამ ქვეყნებში ავტობუსით გაემგზავრა, რაც 50-დან 150 აშშ დოლარამდე ჯდება საბოლოო პუნქტის ადგილმდებარეობის მიხედვით.

მგზავრობისას აღმოცენებული დანახარჯები ძირითადად დაკავშირებული იყო საკვებთან და ბინასთან, რაც თრეფიქინგის 46-მა მსხვერპლმა (38%) საკუთარი ჯიბიდან გადაიხადა. ეს დანახარჯი მერყეობდა 100-დან 500 აშშ დოლარამდე დანიშნულების ქვეყნისა და მარშრუტის სირთულის მიხედვით. დანახარჯი უფრო მეტი იყო, როდესაც მიგრანტი ყიდულობდა ყალბ სამგზავრო დოკუმენტებს (იხ. დამატებითი ინფორმაცია ამ საკითხის შესახებ თავში 4.8).

თრეფიქინგის გადასახადის ძირითადი ნაწილი განკუთვნილია ვიზის მისაღებად. მსო-ს არ გააჩნია მტკიცებულება, თუ როგორ იხარჯება ეს თანხა, მაგრამ ფიქრობს, რომ თანხის ძირითადი ნაწილი იხარჯება სავიზო განაცხადის პროცედურისათვის დოკუმენტაციის მოპოვებაზე, განსაკუთრებით დასაქმების დამადასტურებელ ყალბ წერილებსა და სამთავრობო სტუქტურების რეკომენდაციებზე. მსო-ს აზრით ფულის ნაწილი მიდის მთავრობის წარმომადგენლებთან, რათა მათი სამსახურებიდან გაიცეს ყალბი წერილები. რესპოდენტებს ამის თაობაზე ინფორმაცია არ გააჩნიათ, ტურისტული ფირმები კი სდუმან როგორც კლიენტებთან, აგრეთვე მაშინაც, როდესაც კვლევითი ჯგუფი მათს ოფისში მივიდა პოტენციური კლიენტების ნიღბით.

არალეგალური მიგრანტები ყოველთვის წინასწარ გამგზავრებამდე არ იხდიდნენ მთლიან გადასახადს. ზოგიერთი მათგანი იძულებული ხდებოდა ვალი ეხადა თრეფიქიერებისათვის საზღვარგარეთ მუშაობისას, მაგრამ, როგორც ჩანს, უფრო ხშირად მიგრანტის ოჯახის წევრები წარმოადგენენ გარანტიას იმისა, რომ თრეფიქიერებისათვის გადასახდელი ფული მთლიანად დაიფარება. სამოცდაცამეტმა რესპოდენტმა (მთლიანი რაოდენობის 60,5%-მა) განაცხადა, რომ მათი ოჯახების წევრებს ემუქრებოდნენ ან შანტაჟს უწყობდნენ საქართველოში მცხოვრები თრეფიქერები, რათა დაეჩქარებინათ დარჩენილი თანხის გადახდა. ფულის გარანტირების კიდევ ერთი გზა იყო კლიენტთა პირადი დოკუმენტების, ძირითადად პირადობის მოწმობებისა და ზოგჯერ დიპლომების, ჩამორთმევა მათს გამგზავრებამდე და საქართველოში, თავიანთ ოფისებში მათი შენახვა დეპოზიტის სახით. სულ 25-მა რესპოდენტმა (21%) განაცხადა, რომ დაკარგა პირადობის მოწმობა, რადგან დასაქმების სააგენტომ უარი განაცხადა მათთვის დოკუმენტების დაბრუნებაზე, რაც ალბათ გამოწვეული იყო დიდი დავალიანებით, რასაც მიგრანტები ვერ ან არ იხდიდნენ.

არსებობს აგრეთვე მტკიცებულებაც, რომ არალეგალური მიგრანტები ამ გადასახადებისათვის საჭირო ფულს აგროვებენ ოჯახის წევრებისა და მეგობრებისაგან და ჰპირდებიან მათ ფულის დაბრუნებას საბანკო გადარიცხვით საზღვარგარეთიდან ან საქართველოში დაბრუნების შემდეგ. ერთმა კაცმა აცნობა მსო-ს, რომ თავის ძმას გადაუხადა საბროკერო გადასახადი ბარსელონაში, ესპანეთი, წასასვლელად.

4.8 ყალბი სამგზავრო დოკუმენტებისა და მოწმობების გამოყენება

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ბევრმა რესპოდენტმა არ იცოდა, როგორ მზადდებოდა საზღვარგარეთ მათი გამგზავრება და ამიტომ ვერ იძლეოდა ჩვენებას ყალბი დოკუმენტების გამოყენების შესახებ. სხვა არალეგალური მიგრანტები, რომელთაგანაც არცერთი არ გამხდარა თრეფიქინგის მსხვერპლი, უფრო აქტიურად იყვნენ ჩართული საზღვარგარეთ გასვლის უზრუნველყოფაში ყალბი დოკუმენტების საშუალებით. მსო-მ დაადგინა, რომ არსებობს დოკუმენტთა სამი ძირითადი ტიპი, რომელთაც აყალბებენ: სამოქალაქო დოკუმენტები, პასპორტები და ვიზები.

საქართველოში არალეგალურ მიგრაციასთან დაკავშირებული სიყალბის ყველაზე გავრცელებული ტიპია საკონსულოებში ანალოგიური არ არასწორად გაცემული სამოქალაქო დოკუმენტების შეტანა. ყველაზე ხშირად ეს ეხება დამსაქმებელთა ან სპონსორთა არასწორად გაცემულ წერილებსა და ყალბ სამოქალაქო დოკუმენტებს, როგორიცაა ქორწინების მოწმობები, საბანკო ანგარიშების ნუსხები, ძველი საბჭოთა პასპორტები მფლობელის ეროვნების მითითებით, ჯანმრთელობის მოწმობები და პასპორტის მფლობელებთან ერთად მიმავალი ბავშვების დაბადების მოწმობები. მაგალითად, რესპოდენტთა ოცდარვა პროცენტმა (28%) ვიზის მისაღებად დასაქმების დამადასტურებელი ყალბი მოწმობები გამოიყენა. საშუამავლო სააგენტოები და სავიზო ბროკერები ხშირად გაუთხოვარ/უცოლო კლიენტებს ურჩევენ ქორწინების ყალბი მოწმობებისა და კარგი რეპუტაციის მქონე დამსაქმებლისაგან წერილის წარდგენას, რათა საკონსულოს თანამშრომლები დაარწმუნონ, რომ ვიზის მიღების მსურველი პირი საქართველოში დაბრუნებას აპირებს. ტურისტული ფირმების ინფორმაციას თუ დავეყრდნობით, ამგვარ სიყალბეში ყველა მათგანი არ არის სპეციალიზირებული. ზოგიერთი ფირმა დაუკავშირდა მახლობელ ფირმას, რომელსაც გააჩნდა ამგვარი ყალბი სამოქალაქო დოკუმენტების გაკეთების რეპუტაცია. თუმცა ფირმების უმრავლესობამ კლიენტებს ურჩია, ამგვარი დოკუმენტები თავად ეშოვნათ.

სხვა არალეგალურ მიგრანტთა კატეგორიის ოთხმოცდაექვსმა პროცენტმა (86%) განაცხადა, რომ იმგზავრა მოქმედი და ნამდვილი პასპორტით. დარჩენილმა 14-მა პროცენტმა (16 პირმა) გამოიყენა ყალბი პასპორტები ან უკანონო გზები ნამდვილი პასპორტების საშოვნელად, რადგან თვლიდნენ, რომ თავიანთი ნამდვილი პასპორტებით საზღვარგარეთ ვერ წავიდოდნენ. რესპოდენტების მონათხრობის მიხედვით, ისინი თაღლითობას მიხვდნენ თავისით ან მეგობრების დახმარებით (შესაბამისად 6-ჯერ და 9-ჯერ) და არა სავიზო ბროკერების დახმარებით. მიგრანტების ძირითადი მოტივაცია, მიემართათ თაღლითობისათვის, იყო ვიზის გადავადების ან დეპორტაციის მიმანიშნებელი შტამპები მათს ნამდვილ პასპორტებში.

სიყალბის სახეები იყო შემდეგი:

დანარჩენმა 9 პირმა ახალი პასპორტის შეძენაში დახმარება სთხოვა ნაცნობებსა და მეგობრებს და შეიძინეს კიდეც შსს საპასპორტო განყოფილებებში. იმისათვის, რომ ოფიციალურმა პირებმა ჩაიბარონ ჯერ კიდევ ვადიანი პასპორტი და გასცენ ახალი, მათ საშუალოდ 146 აშშ დოლარი უნდა გადაუხადოთ (8 რესპოდენტის ინფორმაციაზე დაყრდნობით). მათი პასუხებიდან არ ჩანს შეცვალეს თუ არა მათ პირადობის მოწმობებიც, რომლებიც პირის ბიოგრაფიული მონაცემების დადასტურების ძირითად წყაროს წარმოადგენენ, ან თუ დაიტოვეს თავიანთი ძველი პირადობის მოწმობები და შეცვალეს მხოლოდ პასპორტები.

დაბოლოს, კომერციული პროსტიტუციით დაკავებულმა პირმა, რუსეთის მოქალაქემ, რომელიც ამჟამად თბილისში მუშაობს, განაცხადა, რომ შეიძინა სხვისი პასპორტი და შეცვალა ფოტოსურათი. ეს მოაგვარა მისმა სუტენიორმა, რომელმაც იგი 1991 წელს რუსეთიდან საქართველოს გავლით თურქეთში არალეგალურად გაიყვანა.

ბოლო ხანებში შეიმჩნევა ახალი მიმართულება ყალბი დოკუმენტების გამოყენებაში. დადის ხმები, რომ აზერბაიჯანთან საზღვრის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეები ყიდულობენ აზერბაიჯანულ პასპორტს, რადგან მათი აზრით ამგვარი პასპორტით საზღვარგარეთ გამგზავრება უფრო იოლი და იაფია, ვიდრე საქართველოდან ქართული პასპორტით წასვლა.¹⁰ მსო-ს ამის მტკიცება არ გააჩნია.

არცერთ რესპოდენტს არ განუცხადებია, რომ იმგზავრა ყალბი ვიზით. თუმცა სახელმწიფო საზღვრის დაცვის სახელმწიფო დეპარტამენტისა და თბილისში არსებული გერმანიის საელჩოსაგან მსო-მ შეიტყო, რომ 2001 წლის იანვარში თბილისის აეროპორტის გასვლის კონტროლმა დააკავა რამდენიმე მგზავრი. ამ მგზავრების პასპორტებში აღმოაჩინეს გერმანიის ყალბი ვიზები. მათ შეესყიდათ სხვა პირების პასპორტებიდან ამოღებული უკვე გამოყენებული შენგენის ვიზები და ჩაკრული ჰქონდათ თავიანთ პასპორტებში. გამყალბებლებმა შეცვალეს ვიზების გაცემის თარიღი და მოქმედების ვადა, აგრეთვე ვიზის გამცემი გერმანიის კონსულის სახელი. თბილისის აეროპორტის მესაზღვრეებს ეჭვი შეეპარათ ამ მგზავრების მიზნებში და პასპორტების მეორადი ინსპექტირებისას აღმოაჩინეს, რომ ვიზები ყალბი იყო. მგზავრებს ქვეყნიდან გასვლის უფლება არ მისცეს, ყალბი ვიზები კი გადაეცა თბილისში გერმანიის საელჩოს.

მსო-მ სხვა წყაროდან შეიტყო, რომ ერთი ქართველი ქალი, რომელიც ისრაელის ერთ-ერთ რესტორანში მუშაობდა, იქ ისრაელის ყალბი პირადობის მოწმობით ცხოვრობდა. პოლიციამ იგი დააპატიმრა და დააკავა დეპორტაციამდე. ამ ქალმა დახმარება სთხოვა ისრაელის ორგანიზაციას „ცხელი ხაზი უცხოელი მშრომელებისათვის“ დეპორტაციის თავიდან აცილებაში, რადგან მას ეშინოდა საქართველოში მცხოვრები სამუშაოზე მისი დამქირავებლისა, რომელმაც მას ისრაელში წასასვლელი ფული მისცა. ისრაელის პოლიციას სურდა შეტყობა, თუ სად იშოვა მან ყალბი პირადობის მოწმობა. ქალბატონმა უარი განაცხადა ამ ინფორმაციის მიწოდებაზე და შემდგომ გაძევებულ იქნა ქვეყნიდან.¹¹

4.9 საქართველოდან გამგზავრება, მგზავრობის მარშრუტი და სატრანსპორტო საშუალებები

არალეგალურ მიგრანტთა უმრავლესობა დანიშნულების ქვეყანაში თანმხლებ პირთან ერთად გაემგზავრა. მხოლოდ 5-მა პროცენტმა განაცხადა, რომ იმგზავრა მარტო, მთელ რესპოდენტთა 77,3 პროცენტი კი გაემგზავრა ჯგუფთან ერთად, სადაც, ჩვეულებრივ, ყველა უცნობი პირი იყო და ალბათ რესპოდენტთა მსგავს პირობებში იმყოფებოდა. ამ შემთხვევათა 61%-ში სამუშაოზე დამქირავებელი ან აგენტის ასისტენტი მგზავრობდა ჯგუფთან ერთად და ჩაჰყავდა იგი საზღვარგარეთ სასურველ ადგილას. დანარჩენი რესპოდენტები (17,7%), მათი უმრავლესობა თრეფიქინგის მსხვერპლი არ გამხდარა, საზღვარგარეთ წავიდნენ ოჯახის წევრებთან ან მეგობრებთან ერთად, ან როგორც ვითომდა საქართველოს მთავრობის ოფიციალური დელეგაციის წევრები.

თბილისში არსებულმა ბევრმა ტურისტულმა ფირმამ განაცხადა, რომ აგროვებენ ადამიანებს, რომელთაც სურთ საზღვარგარეთ ერთად, ჯგუფურად გამგზავრება. ისინი აცნობებენ საბოლოო ვადას, როდესაც მიგრანტებმა უნდა დაადასტურონ თავიანთი გადაწყვეტილება, რომ სურთ გამგზავრება და რომ სამედიატორო გადასახადს (ან მის დიდ ნაწილს) გადაუხდიან ფირმას. ზოგიერთი ფირმა ერთდროულად ბევრი ადამიანის შეგროვების შემთხვევაში მათ სტანდარტულ გადასახადზე ფასდაკლებას სთავაზობდა.

აღსანიშნავია, რომ ბევრმა არალეგალურმა მიგრანტმა (72%) დანიშნულების ქვეყანაში ჩასასვლელად სატრანსპორტო საშუალების მხოლოდ ერთი სახეობა გამოიყენა. ეს შეიძლება იმის მაჩვენებელი იყოს, რომ მიგრანტთა უმრავლესობა ოფიციალური დოკუმენტებით მგზავრობდა და არ უხდებოდა სასაზღვრო კონტროლის პუნქტების ვერდის ავლით თავის შეწუხება.

საბერძნეთსა და თურქეთში მოგზაურობის ყველაზე გავრცელებული სატრანსპორტო საშუალებაა ავტობუსი, რომელიც რეგულარულად დადის თბილისი-სტამბულისა და თბილისი-ათენის მარშრუტებზე. დასავლეთ ევროპაში მიმავალი მიგრანტები თავიდან მგზავრობდნენ თვითმფრინავით თბილისიდან ფრანქფურტამდე, ამსტერდამამდე, ვენამდე ან პარიზამდე, საიდანაც მგზავრობას აგრძელებდნენ ავტობუსით ან მატარებლით ბელგიამდე, საფრანგეთამდე, გერმანიამდე, ნიდერლანდებამდე და ესპანეთამდე. ზოგიერთ შემთხვევაში მიგრანტები სტამბულში ჩავიდნენ ავტობუსით, იქიდან კი თვითმფრინავით გაემართნენ საფრანგეთში, პორტუგალიაში, ან ესპანეთში. გაერთიანებულ სამეფოში მიმავალი ყველა რესპოდენტი პირდაპირი რეისით გაფრინდა თბილისიდან ლონდონში. აშშ-ში მიმავალი ყველა არალეგალური მიგრანტი ტრანზიტით გაემგზავრა ძირითადად ფრანქფურტის, ან მოსკოვის აეროპორტების გავლით და ძალიან იშვიათად ვენის ან სტამბულის გავლით.

მსო-მ აგრეთვე გამოჰკითხა რესპოდენტები, რომლებიც უფრო რთული მარშრუტებით გაემგზავრნენ. ეს ერთნაირად ეხებოდა როგორც თრეფიქინგის მსხვერპლებს, აგრეთვე სხვა არალეგალურ მიგრანტებს. თუმცა თრეფიქინგის მსხვერპლთა უმრავლესობამ ვერ გაიხსენა ტრანსპორტირების პროცესი. მათ ხშირად თან ახლდნენ თავიანთი თრეფიქერები და თავად არ მონაწილეობდნენ მგზავრობის პროცესში. სამწუხაროდ მათ ვერ მოგვაწოდეს ინფორმაცია თავიანთი მგზავრობის მარშრუტებისა და საზღვრების გადაკვეთის გზების შესახებ, თუმცა ზოგიერთმა მათგანმა აღნიშნა, რომ უკვირდათ, თუ რატომ სჭირდებოდათ გვერდითი გზებით ამდენი ხანი მგზავრობა დანიშნულების პუნქტებამდე ჩასაღწევად. ეს ხაზს უსვამს იმას, რომ თრეფიქინგის მსხვერპლებს ძალიან მწირი ინფორმაცია გააჩნდათ საზღვარგარეთის ქვეყნების შესახებ, საზღვარგარეთ მოგზაურობის გამოცდილება ფაქტიურად არ ჰქონდათ, და არ იყვნენ გათვითცნობიერებული, რომ არ შეიძლებოდა თრეფიქერების ასე ბრმად მინდობა. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, სხვა არალეგალური მიგრანტები ნაკლებად გულუბრყვილოები და მეტად აქტიურები იყვნენ თავიანთი მგზავრობის მარშრუტების დაგეგმვისას. თუმცა ეს ნაკლებად ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც კონტრაბანდისტებმა გადაიყვანეს საზღვარზე, რადგან მათაც არ იცოდნენ, თუ როგორ იყო მათი მოგზაურობა დაგეგმილი.

რესპოდენტების მიერ ნახსენები რთული მარშრუტების ზოგიერთი მაგალითია (ქრონოლოგიურად):

-საქართველო-რუსეთი-უკრაინა-რუმინეთი-ბულგარეთი-საბერძნეთი (ავტობუსითა და გემით ოდესიდან ვარნამდე კონსტანცას გავლით და საბერძნეთში ფეხით შესვლით)

- თბილისის აეროპორტი-იტალია - საბერძნეთი¹⁴ (თვითმფრინავით იტალიამდე და შემდეგ გემით საბერძნეთში)

- თბილისი-იზმირი (თურქეთი)-ბრინდიზი (იტალია)-ბარსელონა (ესპანეთი) (ავტობუსით იზმირამდე, გემით ბრინდიზიმდე და შემდეგ სხვა გემით ბარსელონამდე)¹⁵

-თბილისის აეროპორტი-მოსკოვი-ბელორუსია-პოლონეთი-დანია (თვითმფრინავით მოსკოვამდე, ავტობუსით პოლონეთამდე ბელორუსიის გავლით და გემით დანიამდე)¹⁶

- თბილისის აეროპორტი-მოსკოვი-მურმანსკი-შვერბოლტი (ნორვეგია) (თვითმფრინავით მურმანსკამდე მოსკოვის გავლით და გემით ნორვეგიამდე)

- თბილისის აეროპორტი-მოსკოვი-უცნობი სატრანზიტო ქვეყანა-პოლონეთი-გერმანია-ნიდერლანდები (თვითმფრინავით მოსკოვამდე, შემდეგ ავტობუსითა და მატარებლით)

ცხრილი 1-საქართველოდან გამგზავრება: არალეგალური მიგრაციის ძირითადი მარშრუტები

სხვა წყაროებმაც გამოააშკარავა რამდენიმე უჩვეულო მარშრუტი, რომლებიც სასაზღვრო ინსპექტირების თავიდან აცილების მიზნით იყო შედგენილი. 2001 წლის დასაწყისში ქართველებისა და რუსების ჯგუფმა აშშ-ში სამუშაოდ აიყვანა 5 ქართველი ქალი. ისინი ჯერ მოსკოვში უნდა ჩასულიყვნენ, სადაც აიღებდნენ რუსულ პასპორტებს, შემდეგ კალინინგრადში რუსეთის ბალტიის ზღვის სანაპიროზე, სადაც ჩასხდებოდნენ აშშ-ში მიმავალ გემში. ერთ-ერთი მგზავრი უკვე ნამყოფი იყო აშშ-ში, მაგრამ დეპორტირებული და ვერ შეძლო ოფიციალური გზებით ვიზის მიღება.¹⁷

ამ და 4.6 და 4.7 თავებში ნახსენები მაგალითებიდან ნათლად ჩანს, რომ რუსეთი მნიშვნელოვანი სატრანზიტო ქვეყანაა ქართველი არალეგალური მიგრანტებისათვის. ეს ნაწილობრივ დაკავშირებულია რუსეთის ძირითად ქალაქებში, როგორიცაა მოსკოვი და სანკტ პეტერბურგი, არსებულ არალეგალურ მიგრანტთა დიდ ბაზართან, სადაც მათ ხელი მიუწვდებათ სავიზო ბროკერებისა და ყალბი სამგზავრო დოკუმენტების ფართო სპექტრზე. სხვა ფაქტორებია რუსეთის აეროპორტების კარგი კავშირი ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკასთან, ისტორიული ურთიერთობები საქართველოსა და რუსეთს შორის და რუსეთში ბევრი ქართველის არსებობა, რომელთაც თანამემამულეებისათვის საზღვარგარეთ გასვლაში დახმარების გაწევა შეუძლიათ. ჯერ უცნობია მოახდინა თუ არა გავლენა 2000 წლის დეკემბერში რუსეთთან სავიზო რეჟიმის შემოღებამ საქართველოდან არალეგალური მიგრაციისათვის რუსეთის - როგორც სატრანზიტო ქვეყნის-პოზიციაზე.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი სატრანზიტო ქვეყანაა თურქეთი, რაც ძირითადად დაკავშირებულია საქართველოსა და საბერძნეთს შორის მის გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ქართველებისათვის თურქული ტრანზიტული ვიზის შოვნის სიადვილესთან. რამდენიმე შემთხვევაში არალეგალურმა მიგრანტებმა ვიზა შეიძინეს ანკარაში, საიდანაც ისინი გაემართნენ თავიანთ სასურველ ქვეყნებში. აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის 2001 წლის ივლისის ანგარიში ადამიანების თრეფიქინგის შესახებ აგრეთვე ეხება თურქეთის, როგორც სატრანზიტო და დანიშნულების ქვეყნის, პოზიციას თრეფიქინგის მსხვერპლ ქართველ ქალთა და გოგონათათვის.¹⁸

მნიშვნელობით მესამე სატრანზიტო ქვეყანაა ბულგარეთი. იმატა ქართველთა რიცხვმა, რომლებიც ვერ იღებენ საბერძნეთის ვიზას და ამის ნაცვლად მიმართავენ ბულგარეთში ადამიანთა კონტრაბანდისტებს და იქიდან გადადიან საბერძნეთში. ბულგარეთი აგრეთვე სატრანზიტო ქვეყანაა თრეფიქინგის მსხვერპლ ქართველ ქალთა და გოგონათათვის, რასაც ხაზს უსვამს აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიში.¹⁹ ცოტა ხნის წინ საქართველოს მოქალაქეებს ბულგარეთში შესვლისას ვიზა არ მოეთხოვებოდათ, რაც აადვილებდა მათს მიერ ამ ქვეყნის სატრანზიტო გასასვლელად გამოყენებას. ბულგარეთის მიერ მიგრაციული კონტროლისა და საზღვრის მართვის ევროკავშირის სტანდარტების დაცვის პროცესის გამო უვიზო რეჟიმი საქართველოსთან გაუქმდა 2001 წლის 14 ივნისს, თუმცა ტურისტული ჯგუფები საქართველოდან უვიზოდ დაიშვებიან 2001 წლის პირველ ოქტომბრამდე.²⁰

4.10 მიგრანტთა კონტრაბანდა და საზღვრის არალეგალური კვეთა

მსო-მ გამოჰკითხა სხვა არალეგალური მიგრანტების კატეგორიის 10 მიგრანტი, რომელთაც განახცადეს, რომ ქვეყანაში შევიდნენ არალეგალურად. ხუთმა (5) მათგანმა გადაკვეთა მწვანე საზღვარი ბულგარეთსა და საბერძნეთს შორის, ოთხმა გადაკვეთა მწვანე საზღვარი ქვეყნიდან, სადაც ისინი არალეგალურად ბინადრობდნენ, სხვა ქვეყანაში,²¹ ორმა პირმა კი გამოიყენა ყალბი დოკუმენტები აშშ-ში შესასვლელად. სხვა რესპოდენტებმა, რომლებმაც ყალბი დოკუმენტები გამოიყენეს (იხ. თავი 4.8), არ უპასუხეს არალეგალური შესვლის შესახებ კითხვას და არ იყვნენ მიჩნეული ამ კატეგორიად ინტერვიუერების მიერ.

თუ გავითვალისწინებთ ბოლო ხანებში საინფორმაციო საშუალებებში ინფორმაციის ზრდას საბერძნეთში საქართველოს მოქალაქეების არალეგალური შესვლის შესახებ, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ბულგარეთ-საბერძნეთის საზღვარზე ქართველთა კონტრაბანდა შედარებით ახალი მოვლენაა.²² ყველა შემთხვევაში კონტრაბანდა ორგანიზებული იყო საქართველოს მხრიდან, თბილისში მოქმედი რამდენიმე სააგენტოს მიერ, რომლებიც აკავშირებდნენ მიგრანტებს ბულგარეთ-საბერძნეთის სასაზღვრო ზონაში ადგილობრივ კონტრაბანდისტებთან. ყველა დაინტერესებული სააგენტო აგრეთვე დაასახელეს სხვა რესპოდენტებმაც, რომლებიც თრეფიქინგის მსხვერპლები გახდნენ, მაგრამ კონტრაბანდის გზით არ გადასულან საზღვარგარეთის რომელიმე ქვეყანაში. ეს ალბათ იმას ნიშნავს, რომ საქართველოს დედაქალაქში არსებული ფირმები და მედიატორები პოტენციურ მიგრანტებს სთავაზობენ არალეგალური მიგრაციის პაკეტების ფართო არჩევანს და არალეგალური მიგრაციის მხოლოდ ერთ ტიპზე არ სპეციალიზირდებიან.

პოტენციური მიგრანტებისათვის კონტრაბანდისტებთან დაკავშირების ყველაზე გავრცელებული გზაა საინფორმაციო საშუალებებში გამოქვეყნებული რეკლამები საბერძნეთის ვიზების სწრაფად და იაფად უზრუნველყოფის შესახებ, რომლის მაგალითიც ქვემოთაა მოყვანილი.

გადასახადები არ განსხვავდება არალეგალური მიგრაციის ორგანიზატორთა და თრეფიქერთა მიერ საბერძნეთში ადამიანების გადასაყვანად მოთხოვნილი გადასახადებისაგან და მერყეობს 1 000-დან 1 500 აშშ დოლარამდე. ვიზის აღების ნაცვლად მათ ხალხი მიჰყავთ ბულგარეთში და ჩააბარებენ მათ ადგილობრივ კონტრაბანდისტებს ხშირად პეტრიჩის რეგიონში. ერთ-ერთმა რესპოდენტმა განაცხადა, რომ ადგილობრივ კონტრაბანდისტებს გადაუხადა 55 აშშ დოლარი საბერძნეთში გადასასვლელად. სხვა რესპოდენტებმა მთლიანი თანხა გადაიხადეს გამგზავრებამდე და არ დასჭირდათ უშუალოდ ბულგარელი კონტრაბანდისტებისათვის ფულის მიცემა.

საბერძნეთში კონტრაბანდით გასულმა ყველა რესპოდენტმა ჯგუფთან ერთად იმგზავრა, რომელიც საშუალოდ 11 ადამიანისაგან შედგებოდა. ორ შემთხვევაში ამ ქართველებს სხვა ეროვნების პირებიც შეუერთდნენ. ერთ შემთხვევაში ბულგარეთში შედგა ქართველებისა და სომხების ჯგუფი, სხვა შემთხვევაში კი ქართველთა ჯგუფთან ერთად იმგზავრა ირანელების ჯგუფმაც ბულგარეთის განსაზღვრულ პუნქტამდე, სადაც ირანელებმა გადაწყვიტეს, ქართველთა ჯგუფს ჩამოშორებოდნენ. რესპოდენტებმა არ იცოდნენ სად და როგორ დგებოდა მრავალეროვნული ჯგუფები. ყველა რესპოდენტმა საბერძნეთის საზღვარი ღამით გადაკვეთა ადგილობრივი კონტრაბანდისტების დახმარებით. მიგრანტებმა არ იცოდნენ კონტრაბანდისტების ვინაობა; მხოლოდ ერთ რესპოდენტს ახსოვდა ერთ-ერთი პირის სახელი, რომელიც მათ საბერძნეთში გაჰყვა. კონტრაბანდისტებმა ჯგუფი განსაზღვრულ ადგილას დატოვეს და ურჩიეს გზის გაგრძელება დღის სინათლეზე.

რესპოდენტებმა თქვეს, რომ გზა საკმაოდ ძნელი იყო და რამდენიმე სახიფათო მომენტიც შეექმნათ. 2001 წლის აპრილში საქართველოს ერთ-ერთმა საინფორმაციო სააგენტომ გადმოსცა, რომ ბულგარეთ-საბერძნეთის საზღვარზე გაყინვის გამო დაიღუპა 4 ქართველი, როდესაც ისინი საზღვრის არალეგალურად გადაკვეთას ცდილობდნენ. საბერძნეთის საინფორმაციო საშუალებებმა იმავე ინციდენტის მსხვერპლებად 2 ქართველი და 2 ერაყელი დაასახელეს. რაც ფაქტიურად მოხდა, მდგომარეობს შემდეგში: საბერძნეთში კონტრაბანდისტებმა ძალიან მკაცრ ამინდის პირობებში გადაიყვანეს ქართველი და ერაყელი მიგრანტების ჯგუფი, რომლის ნაწილმა ვერ შეძლო სიარულის გაგრძელება და ჯგუფს ჩამორჩა, რომელიც საბოლოოდ საბერძნეთში გადავიდა.²⁴

დაბრუნებულ პირებთან ინტერვიუების გარდა სხვა წყაროებიც ადასტურებენ ქართველი მიგრანტების კონტრაბანდის შემთხვევებს. როტერდამში, ნიდერლანდები, 2001 წლის აგვისტოში გამოკითხულ ქართველთა მცირე ჯგუფმაც დაადასტურა, რომ მათ იმოგზაურეს საქართველოდან ნიდერლანდებში სატვირთო მანქანით და ფარულად იქნენ გადაყვანილი საზღვრებს შორის. ისინი ჩასვეს მანქანაში აჭარაში, საქართველოს რეგიონი, რომელიც ესაზღვრება თურქეთს და გადაყვანილ იქნენ ნიდერლანდებში. მათ ვერ შეძლეს გაეხსენებინათ მარშრუტის რომელიმე დეტალი, რადგან ისინი აიძულეს მთელი მგზავრობის პერიოდში დარჩენილიყვნენ სატრანსპორტო საშუალების შიგნით, რომელიც სპეციალურად იყო მომზადებული სატვირთო მანქანის გარკვეულ ნაწილში. უფრო დეტალური ინფორმაცია ამ მიგრანტების შესახებ, რომლებმაც ჩასვლისთანავე მოითხოვეს თავშესაფარი შეგიძლიათ იხილოთ მე-5 სექციაში.

2000 წლის პირველი 7 თვის მანძილზე მაკედონიის საზღვრის დაცვამ საზღვის არალეგალური გადაკვეთისას დააკავა საქართველოს 30 მოქალაქე. ჩვიდმეტმა (17) ქართველმა არალეგალურად გადაკვეთა მაკედონია-საბერძნეთის საზღვარი, საქართველოს 13 მოქალაქე კი დააკავეს ბულგარეთიდან მაკედონიაში შესვლის მცდელობისას.²⁵ მაკედონიაში 2000 წელს დაკავებულ ქართველთა რიცხვი ნოემბერში 43-მდე გაიზარდა.²⁶ ამ სტატისტიკიდან ნათელი არ არის, ეს ქართველები იყვნენ თუ არა კონტრაბანდით გაყვანილი და რატომ გადაწყვიტეს სატრანზიტო ქვეყნად მაკედონიის გამოყენება.

ლატვიის ხელისუფლების ინფორმაციით 1999-2000 წლებში ქართველები მოხვდნენ პირველ ათეულში იმ ქვეყნების მოქალაქეებისა, რომლებიც ქვეყანაში არალეგალურად შესვლას შეეცადნენ. 1999 წელს პოლონეთში არალეგალურად შესვლას/ან გასვლას შეეცადა 140 ქართველი, რაც უმეტესწილად დაკავშირებული იყო კონტრაბანდისტების დახმარებით პოლონეთიდან გერმანიაში გადასვლასთან.²⁷ ამ ტენდენციას ადასტურებს პოლონეთის საზღვრის დაცვის შტაბის უახლესი პუბლიკაცია, რომელიც აცხადებს, რომ ადრე პოლონეთსა და დსთ-ს ზოგიერთ ქვეყანას შორის უვიზო რეჟიმის გამო არალეგალური მიგრანტები პოლონეთს იყენებდნენ გერმანიაში შესასვლელ სატრანზიტო ქვეყნად. პოლონელი მესაზღვრეების მიერ დაკავებულ პირთა შორის იყვნენ ქართველებიც, თუმცა მათი რიცხვი ძალიან მცირე იყო სომხეთის, მოლდავეთის, რუსეთისა და უკრაინის მოქალაქეებთან შედარებით.²⁸ 2000 წლის 15 ოქტომბრის შემდეგ საქართველოს მოქალაქეებს პოლონეთში შესასვლელად ვიზა ესაჭიროებათ, რომლის მიღებაც შეუძლიათ თბილისში არსებულ პოლონეთის საელჩოში.

ქართველები გერმანიასა და ავსტრიაში არალეგალურად შესვლის მიზნით იყენებენ აგრეთვე ჩეხეთის რესპუბლიკასა და სლოვაკეთს. თავში 5.2 მოცემულია დამატებითი ფაქტები ჩეხეთის რესპუბლიკასთან დაკავშირებით. 2001 წლის ივნისში ავსტრიის ხელისუფლებამ სლოვაკეთში დააბრუნა 3 ქართველი, რომლებიც ავსტიაში არალეგალურად შესვლას ცდილობდნენ.²⁹

ლათინური ამერიკიდან წამოსული არალეგალური მიგრანტების მიერ გამოყენებულ კონტრაბანდისტთა მარშრუტს ამჟამად უმიზნებენ ქართველები და ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვა მოქალაქეები აშშ-ში შესაღწევად.³⁰ ქართველები მექსიკის ვიზისათვის განაცხადს მოსკოვში ან ვარშავაში აკეთებენ და თავს ტურისტებად ასაღებენ. მექსიკაში შესვლისას ისინი მიემართებიან ჩრდილოეთით სასაზღვრო ზონისაკენ და ცდილობენ საკუთარი ინიციატივით ან ადგილობრივი კონტრაბანდისტების დახმარებით აშშ-ში შევლას. 2001 წლის მაისში ერთ-ერთმა გაზეთმა გამოაქვეყნა ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ ამერიკელმა მესაზღვრეებმა დააკავეს ქართველთა ჯგუფი, როდესაც მათ მექსიკა-ამერიკის საზღვარი წყალგაყვანილობის მილების საშუალებით გადაკვეთეს. ერთ-ერთ ქართველ ქალს თან ჰყავდა ახალშობილი.³¹ 2001 წლის თებერვალში ქართველების ჯგუფი სომხეთისა და ამსტერდამის გავლით პანამაში ჩავიდა, საიდანაც ხმელეთით გაემართა მექსიკისაკენ. ისინი ჩავიდნენ სიუდად ხუარესში და ეცადნენ აშშ-ში შევლას, მაგრამ ისინი დააკავა აშშ-ს სააზღვრო პატრულმა. ჯგუფი კვლავ მექსიკის ტერიტორიაზე დააბრუნეს, სადაც ისინი ჩარჩნენ და არ იცოდნენ, რა ემოქმედათ. მათი ძირითადი მიზანი იყო აშშ-ში თვაშესაფრის მოთხოვნა საქართველოში მათი ვითომდა პოლიტიკური დევნის გამო.³²

კიდევ ერთი ხერხი, რასაც ქართველები ბოლო ხანებში იყენებენ, არის პანამის ან ცენტრალური ამერიკის სხვა რომელიმე ქვეყნის ვიზის აღება და აშშ-ს რომელიმე აეროპორტის, ძირითადად მაიამის, საშუალებით ტრანზიტული გასვლა. იქ ისინი აეროპორტის ღობეს ახტებოდნენ და არალეგალურად შედიოდნენ აშშ-ში. ეს შანსიც გამოირიცხა მას შემდეგ, რაც აშშ-ს ხელისუფლებამ ქართველებისა და დსთ-ს სხვა მოქალაქეებისათვის დააწესა სავალდებულო ტრანზიტული ვიზა აშშ-ს ტრანზიტული გავლისას. მსო-მ მოიძია ერთი ფირმის რეკლამა, რომელიც სთავაზობდა ტურისტულ მოგზაურობას „შესანიშნავ“ მექსიკაში. საეჭვოა, რომ ქართველთა უმრავლესობამ შეძლოს ამგვარ ქვეყნებში ტურისტული პაკეტის ყიდვა. ეს ალბათ იმაზე მიგვანიშნებს, რომ თბილისში არსებულმა ფირმებმა დაიწყეს ამ რთული მარშრუტების გამოყენება აშშ-ში არალეგალური მიგრანტების გადასაყვანად.

4.11 დასაქმება საზღვარგარეთ: სამუშაოს ტიპი და ადგილი

რესპოდენტების საზღვარგარეთ წასვლის ძირითადი მოტივაცია იყო სამუშაოს პოვნა, რაც მათმა 92%25-მა მოახერხა. დანარჩენი 8%25 საზღვარგარეთ სასწავლებლად ან ოჯახის წევრების მოსანახულებლად იყო წასული, რამდენიმე რესპოდენტმა კი სამუშაო ვერ იშოვა.

თრეფიქინგის მსხვერპლთა უმრავლესობა საზღვარგარეთ სამუშაოზე მოეწყო საქართველოში არსებული ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების სააგენტოების შუამდგომლობით. სხვა არალეგალური მიგრანტები ძირითადად ეყრდნობოდნენ არა დასაქმების სააგენტოს შუამავლობას, არამედ საკუთარ კონტაქტებსა და ქსელებს საზღვარგარეთ, როგორიცაა მეგობრები და ოჯახის წევრები. სხვა არალეგალურ მიგრანტთა კატეგორიის ნახევარზე მეტმა (55%25) იშოვა სამსახური დანიშნულების ქვეყანაში ჩასვლის შემდეგ, მაშინ როცა ამ რესპოდენტთა 24%25 უკვე უზრუნველყოფილი იყო სამსახურით საქართველოდან გასვლამდე.

როგორც მე-3 თავშია ახსნილი, ადამიანთა თრეფიქინგისა და არალეგალური მიგრაციის სხვა ტიპებს შორის განსხვავების ძირითადი კრიტერიუმია, ჰქონდა თუ არა ადგილი ძალადობას, მოტყუებასა და შრომით ექსპლუატაციას. თუ მიგრანტები დაექვემდებარენ ექსპლუატაციას და უხდებოდათ მუშაობა მძიმე და დამამცირებელ პირობებში, ისინი ითვლებიან თრეფიქინგის მსხვერპლებად, სხვა მიგრანტები კი, რომლებსაც არ განუცხადებიათ იძულებითი შრომის ან მოტყუებისა და ექსპლუატაციის სხვა ფორმების შესახებ, ითვლებიან სხვა არალეგალურ მიგრანტებად.

მსო-ს მიერ გამოკითხულ თრეფიქინგის მსხვერპლთა თითქმის ნახევარი (121 რესპოდენტიდან 58 მხოლოდ ქალი რესპოდენტი) იძულებული იყო ემუშავა ღამის კლუბებში, სტრიპტიზის ბარებში ან მეძავებად. მათი პასუხებიდან ხშირად ნათელი არ იყო, თუ რა კონკრეტული საქმიანობით იყვნენ ისინი დაკავებული, რადგან უმრავლესობა თავის სამუშაოს აღწერდა, როგორც გართობის სფეროს და გაურბოდა კონკრეტული ტერმინების გამოყენებას. ქართველ ქალებს აიძულებდნენ პროსტიტუციას ამ მაგალითში მოყვანილ დანიშნულების ყველა ქვეყანაში დანიისა და ისრაელის გამოკლებით. ინტერვიუებიდან ნათელია, რომ აშშ და თურქეთი იყო დანიშნულების ძირითადი ქვეყნები პროსტიტუციით დაკავებული ქართველი ქალებისათვის (12 და 8 შესაბამისად), რასაც მოჰყვება საფრანგეთი, ესპანეთი და საბერძნეთი (6 რესპოდენტი სამივე ქვეყნისათვის). მსო-მ აგრეთვე შეაგროვა ფაქტები სხვა ქვეყნებიდანაც, როგორიცაა ნიდერლანდები, გერმანია, გაერთიანებული სამეფო, ბელგია, კვიპროსი და შვეიცარია (კლებადი თანამიმდევრობით), მაგრამ რესპოდენტთა რიცხვი, რომლებიც ამ ქვეყნებში იყვნენ, ძალიან მცირე იყო, ასე რომ ეს ფაქტები დასკვნითი ვერ იქნება.

ქართველი კაცების უმრავლესობა (16 გამოკითხულიდან 12) თრეფიქინგის მსხვერპლი გახდა სამშენებლო სამუშაოების შესასრულებლად რამდენიმე ქვეყანაში, როგორიცაა თურქეთი, საბერძნეთი, საფრანგეთი, დანია, გერმანია, პორტუგალია და შვეიცარია (კლებადი თანმიმდევრობით). თრეფიქინგის მსხვერპლი დანარჩენი 4 კაცი მუშაობდა სოფლის მეურნეობის სექტორში ძირითადად საბერძნეთსა და თურქეთში. მათი ბედი გაიზიარა 13-მა ქართველმა ქალმა, რომლებიც თრეფიქერებმა გადაიყვანეს საბერძნეთში, თურქეთში, ნიდერლანდებსა და შვეიცარიაში ველებზე, საძოვრებსა და ბაღებში სამუშაოდ.

თხუთმეტი (15) ქართველი ქალი მიიტყუეს კარგი ხელფასისა და შინამოსამსახურეებად და ძიძებად მიმზიდველი სამუშაო პირობების დაპირებებით, მაგრამ ისინი აღმოჩნდნენ მონურ პირობებში ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა საბერძნეთი, აშშ, საფრანგეთი, თურქეთი, გერმანია, ესპანეთი და გაერთიანებული სამეფო (კლებადი თანმიმდევრობით).

მსო-ს მიერ გამოკითხული რამდენიმე ქალი დაბალანაზღაურებად სამუშაოებს ასრულებდა სუპერმარკეტებში, რესტორნებში, ბარებსა და სასტუმროებში, უმეტესწილად დამლაგებლებად. ამ რესპოდენტთა პასუხების არათანამიმდევრული ხასიათით შეიძლება დავასკვნათ, რომ ისინი საზღვარგარეთ თავიანთი მუშაობის შესახებ ყველაფერს არ ყვებიან, რადგან სინამდვილის გამჟღავნების ცხვენიათ. მათ ზოგადად ახსენეს, რომ მუშაობდნენ სასტუმროებში ძალიან რთულ პირობებში.

დროებით ცხოვრებისა და მუშაობის ზუსტი ადგილი იცვლება სამუშაოს ტიპის მიხედვით. ქალები, რომლებიც თრეფიქინგის შედეგად აშშ-სა და საბერძნეთში პროსტიტუციით იყვნენ დაკავებული, მუშაობდნენ ცენტრალურ რაიონებში (როგორიცაა ნიუ იორკი, დეტროიტი, ლოს ანჟელესი აშშ-ში და სალონიკი და ათენი საბერძნეთში), დასავლეთ ევროპაში თრეფიქინგის მსხვერპლი ქალები კი მუშაობდნენ როგორც დიდ ქალაქებში, ასევე პროვინციებში (როგორიცაა პარიზი, მარსელი და ბორდო, აგრეთვე კალე, ტულონი, ბურგი და დიჟონი საფრანგეთში). გამონაკლისი ამ მხრივ თურქეთია, სადაც იძულებითი პროსტიტუციით დაკავებული პირები ძირითადად საზღვაო კურორტებზე მუშაობდნენ, როგორიცაა რიზე, კუშადასი და მარმარისი, აგრეთვე საქართველოს მახლობელ პატარა ქალაქებში, როგორიცაა იგდირი. საერთო ჯამში არ არსებობს ზოგადი სისტემა, თუ სად ხდება ქართველი მოქალაქეების თრეფიქინგი, თუმცა შეინიშნება განსხვავებები ქვეყნებს შორის გეოგრაფიული განლაგებისა და თრეფიქინგის მსხვერპლი ადამიანების მიხედვით. არც რაიმე განსაზღვრული ადგილები არსებობს დანიშნულების ქვეყნებში, სადაც თრეფიქინგის მსხვერპლ ქართველთა კონცენტრაცია შეინიშნება. თურქეთ-საქართველოს სასაზღვრო ზონა ტრაპიზონის მახლობლად ბევრი ქართველი ანალიტიკოსის მიერ გამონაკლისად ითვლება, მაგრამ ამ კვლევას არ აღმოუჩენია რაიმე მტკიცება.

ეს გეოგრაფიული მოდელი ოდნავ განსხვავებულია სხვა არალეგალურ მიგრანტებთან მიმართებაში. მათ უფრო მეტი კავშირები აქვთ საზღვარგარეთ მცხოვრებ თავიანთ თანამემამულეებთან და ელტვიან მათთან შეერთებასა და იმავე საზოგადოებაში სამუშაოს შოვნას. ეს ალბათ ასეა ათენისა და სალონიკის შემთხვევაში (საბერძნეთი) და შედარებით ნაკლებად ნიუ იორკისათვის, რომელიც ქართველი არალეგალური მიგრანტებისათვის აშშ-ში შესვლის ძირითადი პუნქტია. ნიუ იორკიდან ისინი მიფრინავენ სხვა ქალაქში, ან რჩებიან ნიუ იორკში ან მის მიმდებარე რაიონებში. ერთ-ერთი მაგალითია ქართველთა ექვსკაციანი ჯგუფი, რომლებიც ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად ჩავიდნენ ნიუ იორკში და ერთმანეთს შეხვდნენ ბრუკლინის ბრაიტონ ბიჩის რაიონში ცხოვრებისას, სადაც ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებიდან ჩასული ხალხი ცხოვრობს. იქ ქართველებმა გაიცნეს სომეხი წყვილი, რომლებმაც ისინი კენტუკიში წაიყვანეს მონურ პირობებში სამუშაოდ.³³

ზოგიერთ შემთხვევაში თრეფიქინგის მსხვერპლმა რესპოდენტებმა აღნიშნეს, რომ მუშაობდნენ რამდენიმე ქალაქში და გადაადგილდებოდნენ თრეფიქერების საშუალებით. ყველაზე ხშირად ეს ტაქტიკა გამოიყენებოდა თურქეთში, სადაც თრეფიქინგის მსხვერპლი ქალები გადაჰყავდათ საზღვაო კურორტებიდან სხვა ადგილებში სეზონის მიხედვით. სხვა არალეგალური მიგრანტები აგრეთვე მობილურები არიან მათი დასაქმების ადგლიდან გამომდინარე, მაგრამ ეს განპირობებულია იმით, რომ ისინი თითოეულ ადგილზე მცირე ხნით მუშაობენ და თრეფიქინგის მსხვერპლებთან შედარებით უფრო მეტი თავისუფლება აქვთ. ერთ არალეგალურ მიგრანტს, რომელიც ამ ანგარიშის გამოქვეყნებისას ჯერ კიდევ ესპანეთში იყო, დროდადრო სხვადასხვა სამუშაო ჰქონდა ბარსელონაში, აგრეთვე ზოგჯერ ბარსელონისაგან მოშორებულ ადგილებში. მსგავსი ფაქტები შეგროვდა დასავლეთ ევროპის სხვა ქვეყნებისთვისაც, როგორიცაა დანია, საფრანგეთი, გერმანია, ნიდერლანდები და გაერთიანებული სამეფო.

4.12 სამუშაოზე მოწყობა და თრეფიქინგის საერთაშორისო ქსელების როლი

როგორც ადრე აღვნიშნეთ, არალეგალური მიგრანტები ზოგადად და თრეფიქინგის მსხვერპლები კონკრეტულად, ხშირად კარგად არ არიან გარკვეული მგზავრობის დეტალებსა და საზღვარგარეთ დასაქმების შესახებ. ამ კვლევის რესპოდენტთა უმრავლესობამ ვერ შეძლო დეტალური ინფორმაციის მოწოდება იმის შესახებ, თუ როგორ მოგვარდა მათი დასქმება და ვინ მონაწილეობდა ამ პროცესში.

თრეფიქინგის მსხვერპლ ქალთა და მამაკაცთა ნახევარს თან ახლდა მათი სამუშაოზე ამყვანი ან თბილისში არსებული დასაქმების ფირმის წარმომადგენელი. რამდენიმე შემთხვევაში დამსაქმებლებმა, რომლებიც მიგრანტებს გზის ბოლომდე გაყოლას შეჰპირდნენ, ისინი მგზავრობის პროცესში მიატოვეს და არ შეასრულეს სამუშაოს შოვნის შესახებ თავიანთი დაპირებები. ეს დაემართა 2 ქართველ გოგონას, რომლებსაც ფრანქფურტში, გერმანია, ძიძებად სამუშაოს შოვნას შეჰპირდნენ, მაგრამ აეროპორტში ჩასვლისთანავე მიატოვეს. შემდეგ ადგილობრივმა დამქირავებლებმა ისინი აიძულეს ემუშავათ დამამცირებელ პირობებში მცირე თანხის საფასურად, ან საერთოდ უხელფასოდ.

თუმცა უმეტეს შემთხვევებში თრეფიქერები მიგრანტებთან ერთად მგზავრობდნენ საბოლოო პუნქტამდე და ჩაჰყავდათ ისინი თავიანთი დასაქმების ადგილზე. როგორც გაირკვა, ზოგიერთ შემთხვევაში, განსაკუთრებით აშშ-სთან დაკავშირებით, თბილისში არსებულ ტურისტულ ფირმებს კავშირი ჰქონდათ იქ მცხოვრებ ქართველებთან. ზოგიერთმა რესპოდენტმა განაცხადა, რომ აშშ-ში მცხოვრებ ქართველთაგან შეიტყო, რომ მათ თბილისში მყოფ თავიანთ ნაცნობებსა და საქმიან პარტნიორებს სთხოვეს განსაზღვრული პროფილის ხალხის სამუშაოზე აყვანა აშშ-ში მათთან სამუშაოდ. ამ ქართველმა იმიგრანტებმა და მათმა ადგილობრივმა პარტნიორებმა რესპოდენტები დამამცირებელ პირობებში მოაქციეს, ხშირად იძულებით პროსტიტუციაში ღამის კლუბებსა და სტრიპტიზის ბარებში.

ერთ შემთხვევაში ქართველ ქალთა და კაცთა ჯგუფი დედოფლისწყაროდან (აღმოსავლეთ საქართველო) განათავსეს თურქეთის ერთ-ერთ პატარა ქალაქში, სადაც მათ დახვდა თურქეთის მოქალაქე, რომელიც მათი აზრით წარმოშობით სომეხი იყო. ეს პირი შეუთანხმდა ქართველ თრეფიქერსა და მიგრანტებს სამუშაო პირობების შესახებ, მაგრამ ეს დაპირებები მტკნარი სიცრუე აღმოჩნდა და მიგრანტები იძულებილნი აღმოჩნდნენ, ემუშავათ ძალიან მძიმე პირობებში მცირე ხელფასის საფასურად, ან საერთოდ უხელფასოდ.

ოთხკაციანი ჯგუფი გორიდან (შიდა ქართლი) სამუშაოზე დამქირავებელმა ჩაიყვანა დანიაში და ჩააბარა რუს იმიგრანტს, რომელიც მათ ამუშავებდა დაპირებულზე ბევრად მძიმე პირობებში. დამსაქმებელმა შემდეგ უთხრა ქართველებს, რომ სამუშაოზე დამქირავებელმა ისინი მას მიჰყიდა და მას სრული უფლება ჰქონდა ისე მოქცეოდა მათ, როგორც თვითონ ისურვებდა.

ერთი ტურისტული ფირმა, რომელიც პასუხისმგებელია ამ კვლევის 11 რესპოდენტის თრეფიქინგზე, ახსენებდა სხვადასხვა ქვეყნებში საკონტაქტო პირებთან თანამშრომლობას. გაერთიანებულ სამეფოში მიმავალ კლიენტებს ხვდებოდა ქართველი ქალი, რომელიც დაქორწინებულია გაერთიანებული სამეფოს მოქალაქეზე (რაც ერთ-ერთმა რესპოდენტმა დაადასტურა). იმავე სააგენტომ აღნიშნა, რომ ჰყავს აგენტები აშშ-ში, რომლებიც დასაქმებას უზრუნველყოფენ. ფირმამ განაცხადა, რომ თუ კლიენტმა ინგლისური კარგად არ იცის, იგი იმუშავებს აშშ-ში მცხოვრებ რუს იმიგრანტთან, რომელიც, როგორც ამბობენ, თავის დაქირავებულ მშრომელებს საკმაოდ ცუდად ეპყრობა. ინგლისურის მცოდნე პირები კი ალბათ ძიძებად იმუშავებდნენ.

სხვა ფირმამ განაცხადა, რომ მას ემსახურება ტორონტოში, კანადა, მცხოვრები ქართველი თავშესაფრის მაძიებელი. ეს პირი ხვდება არალეგალურ მიგრანტთა ჯგუფებს, რომლებიც ზოგჯერ მგზავრობენ კულტურული პროგრამით წასულ ჯგუფთან ერთად, და მათთვის სამსახურს უზრუნველყოფს. ეს პირი აგრეთვე ეხმარება მიგრანტებს კანადა-აშშ-ს საზღვრის არალეგალურ გადაკვეთაში. ზოგიერთი ფირმა სარგებლობს დანიშნულების ქვეყნის მოქალაქის მომსახურებით, რათა უზრუნველყონ საქართველოში ვიზების აღება. ერთმა ფირმამ განაცხადა, რომ ამერიკის ერთ-ერთი მოქალაქე ჩამოდის ხოლმე თბილისში და ყურადღებით არჩევს პოტენციურ მიგრანტებს, რომლებიც ამ ფირმას მიმართავენ. მან უარი განუცხადა ერთ ქართველ ქალს და თქვა, რომ მან ვიზის მიღების არანაირი შანსი არ ჰქონდა, მაგრამ მას მოეწონა კვლევითი ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი და თქვა, რომ მოამზადებდა მას თბილისში აშშ-ს კონსულთან გასაუბრებისათვის.

სხვა შემთხვევებში ქართველ მიგრანტთა დამქირავებლები იყვნენ ძირითადად დანიშნულების ქვეყნების მოქალაქეები, ყოველ შემთხვევაში რესპოდენტთა აზრით.

4.13 მოტყუება, ძალადობა და სისასტიკე

როგორც თრეფიქინგის მსხვერპლებმა აღნიშნეს, მოტყუება, ძალადობა, დაშინება და სისასტიკე თრეფიქერების მიერ გამოყენებული ტიპიური მეთოდები იყო მათი ადგილობრივ პირობებში ადაპტაციის იძულებისათვის. ამაში აგრეთვე შედიოდა ყალბი დაპირებები სამუშაოს ხასიათის შესახებ, სამგზავრო დოკუმენტების ჩამორთმევა, გადაადგილების შეზღუდვა, ძალადობის შესახებ მუქარა და ზოგადად ცხოვრების მძიმე პირობები.

მიგრანტები სამუშაოზე აჰყავდათ ყალბი დაპირებებითა და მოტყუებით საზღვარგარეთ მათი საქმიანობის ხასიათის შესახებ. თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთა (116 რესპოდენტი) ოთხმოცდათექვსმეტმა პროცენტმა (96%25) განაცხადა, რომ საქართველოში მათმა დამქირავებელმა ისინი მოატყუა სამუშაოს სახის შესახებ და რომ რეალობა გაცილებით უარესი იყო გამგზავრებამდე შეთანხმებულთან შედარებით. მხოლოდ 5-მა ადამიანმა თქვა, რომ სამუშაო შეესაბამებოდა მათს მოლოდინს. მათი უმრავლესობა თბილისში კომერციული პროსტიტუციით იყო დაკავებული, რომლებმაც იცოდნენ, რომ საზღვარგარეთაც იგივე საქმით იქნებოდნენ დაკავებული. თუმცა მათაც განიცადეს ექსპლუატაცია და შეურაცხყოფა თავიანთი საზღვარგარეთელი დამქირავებლებისაგან და დაპირებულზე გაცილებით ნაკლებ ხელფასს იღებდნენ.

ყველაზე გავრცელებული დაპირება, რითაც ქართველი დამქურავებლები იტყუებენ ახალგაზრდა ქალებს, არის ძიძებად მუშაობა (ეს დაპირება ახსენა 25-მა რესპოდენტმა, რაც თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთა საერთო რაოდენობის 20,6%25-ია). ყველაზე ხშირად ამ დაპირებას იყენებენ ფირმები, რომლებიც გერმანიასა და აშშ-ში სამსახურს სთავაზობენ. ამ ქალებმა დღისით ბავშვებს უნდა მიხედონ, საღამოობით კი განსაზღვრულ კურსებს დაესწრონ. ეს დაპირება ხშირად სიცრუეა, როგორც აღმოაჩინა გერმანიაში თრეფიქინგს დაქვემდებარებულმა შვიდივე პირმა. სხვა დაპირებებში ნახსენები იყო მუშაობა მოდელებად, დიზაინერებად, ბარისა და რესტორანის მომსახურე პერსონალად და მაღაზიის გამყიდველებად. ქართულ პრესაში გამოქვეყნებული ტიპიური რეკლამა ასე გამოიყურება:

ქალბატონები 30 წელს ზემოთ ძირითადად იღებდნენ დაპირებებს მიმზიდველი სამუშაოს შესახებ, როგორიცაა შინამოსამსახურე, გამყიდველი, მოხუცებულთა მომვლელი, ქარხნის მუშა, ექთანი და, ზოგჯერ, ადმინისტრატორი.

მამაკაცი კლიენტებისათვის მიცემული დაპირებები უფრო დაახლოებულია რეალობასთან და ტყუილი ძირითადად დაპირებულზე ნაკლებ ხელფასსა და მეტ სამუშაო საათებში მდგომარეობს. მამაკაც რესპოდენტთა უმეტესობა (16-დან 11) ელოდა, რომ საზღვარგარეთ სამშენებლო სამუშაოებზე იმუშავებდა, რაც ფაქტიურად სიმართლე იყო, მაგრამ მათ წინასწარ ვერ წარმოედგინათ, თუ რამდენად მძიმე პირობებში მოუხდებოდათ მუშაობა და ცხოვრება.

თრეფიქინგის მსხვერპლთა დამორჩილებისა და გაჩუმების გავრცელებული გზაა მათთვის სამგზავრო დოკუმენტების ჩამორთმევა. 56-მა პირმა (46%25) განაცხადა, რომ თრეფიქიერებს გადასცა საკუთარი პასპორტი მგზავრობისა და საზღვარგარეთ მათი ყოფნის მთელ პერიოდში. მათმა ნახევარმა (თრეფიქინგის მსხვერპლთა 21%25) ეს დოკუმენტები უკან ვერ მიიღო და საქართველოში დაბრუნდა იმ პასპორტის გარეშე, რომლითაც საზღვარგარეთ წავიდა. ამ პასპორტთა უმეტესობა დარჩათ თრეფიქერებს (68%25), ზოგ შემთხვევაში კი მიგრანტებმა განაცხადეს, რომ მათ პასპორტები მოჰპარეს, ან დაკარგეს. დოკუმენტების არარსებობის გამო მგზავრი მუდმივ შიშშია, რომ მას პოლიცია ან საიმიგრაციო სამსახური დააკავებს. ისინი ერიდებიან ქუჩაში გასვლას და ამჯობინებენ საცხოვრებელ ადგილზე დარჩენას, რაც თრეფიქერებსა და დამქირავებლებს უადვილებს მათზე კონტროლს.

2000 წლის აპრილში ორ ქალს ბრალად დაედო თრეფიქერის მკვლელობა ჩამორთმეული პასპორტის გამო. თრეფიქერს ქართველი ქალები თბილისის გარეუბნიდან თურქეთში გაჰყავდა და მათ პასპორტებს ართმევდა ვითომდა ვიზის გაკეთების მიზნით. ერთ-ერთი გოგონა, რომელმაც თავისი პასპორტი ხსენებულ ქალბატონს გადასცა, დაეჭვდა და თრეფიქერის ბინაზე მივიდა თურქეთში წასვლაზე უარის სათქმელად და უკან მოითხოვა თავისი პასპორტი. ქალმა უარი უთხრა, რის შემდეგაც მათ ჩხუბი დაიწყეს, რაც თრეფიქერის სიკვდილით დამთავრდა. საქმის გამოძიება დაევალა თბილისის სამგორის რაიონის პოლიციას, რომელმაც თრეფიქერის ბინაში თურქეთში წასაყვანი ქართველი ქალების დიდი რაოდენობით პასპორტები და მათი სია აღმოაჩინა.³⁶

თრეფიქინგის მსხვერპლთა კონტროლის ქვეშ მოქცევის კიდევ ერთი გავრცელებული ტაქტიკაა მათი გადაადგილების შეზღუდვა. ოთხმოცდათორმეტმა პირმა (რესპოდენტთა 76%25) განაცხადა, რომ გადაადგილების უფლება შეზღუდული ჰქონდა 11,5%25-ს კი გარეთ გასვლა მხოლოდ დამქირავებლების მიერ მიმაგრებულ გამყოლთან ერთად შეეძლო. ეს გამონაკლისის გარეშე ეხებოდა პროსტიტუციით დაკავებულ ან ღამის კლუბებში მომუშავე პირებსა და ძიძებს, რომლებიც სამწუხაროდ ისეთ ოჯახებში მოხვდნენ, სადაც წინასწარ შეთანხმებული მონური პირობები მოახვიეს თავს. უნდა აღინიშნოს, რომ საბერძნეთში ნამყოფმა ბევრმა მიგრანტმა განაცხადა, რომ პრინციპში გადაადგილება შეზღუდული არ ჰქონდა, მაგრამ თავად არ ისურვეს ეს, რადგან ეშინოდათ, რომ პოლიცია დააკავებდათ და საქართველოში იქნებოდნენ დეპორტირებული. სხვა ქვეყნებში მიგრირებულ ქართველებს, როგორც თრეფიქინგის მსხვერპლებს, ასევე სხვა არალეგალურ მიგრანტებს, საიმიგრაციო პოლიციის შიში არ უხსენებიათ.

თრეფიქინგის მსხვერპლ ქართველთა ძირითადი პრეტენზიები დაკავშირებული იყო იძულებით მუშაობასთან მეძავებად, ღამის კლუბებსა და სტრიპტიზის ბარებში და დაპირებულზე გაცილებით ნაკლები ხელფასის მიღებასთან. შედარებით ნაკლები რაოდენობით პრეტენზიები დაკავშირებული იყო ბინისა და საკვების დაბალ ხარისხთან. რამდენიმე რესპოდენტმა განაცხადა, რომ თრეფიქერმა არ შეასრულა დაპირება დანიშნულების ქვეყანაში მიგრანტისათვის ოფიციალური სტატუსის ან მოქალაქეობის უზრუნველყოფის შესახებ.

ერთ შემთხვევაში ფირმამ მოატყუა ქართველთა ჯგუფი და დააჯერა ისინი, რომ თვეში 500 აშშ დოლარს მიიღებდნენ სამუშაოში, რომელიც ფაქტიურად არ არსებობდა. მიგრანტებს უთხრეს, რომ წავიდოდნენ ბულგარეთში მეფრინველეობის ფერმაში სამუშაოდ, რომელსაც გააჩნდა ქარხანა, სადაც ხდებოდა ქათმების დაფასოება და ტრანსპორტირებისათვის მომზადება. ოთხკაციანი ჯგუფი ჩავიდა ფირმის მიერ მითითებულ ადგილზე და ადგილობრივ მოსახლეობას ქარხნის მოძებნაში დახმარება სთხოვა. აღმოჩნდა, რომ ამ რეგიონში ამგვარი ქარხანა საერთოდ არ არსებობდა. ამგვარი ტყუილის შესახებ განაცხადა აგრეთვე ოთხმა სხვა რესპოდენტმა, რომლებიც გაემგზავრნენ გერმანიაში, საბერძნეთში, ესპანეთსა და ნიდერლანდებში.

თრეფიქინგის მსხვერპლი მიგრანტების უმრავლესობას არ უხსენებია თრეფიქერებისა და დამქირავებლების მხრიდან ძალადობის შემთხვევები. თუმცა თრეფიქერები რეგულარულად ემუქრებოდნენ ძალადობით მიგრანტებს, თუ ისინი მათს ბრძანებებს არ ემორჩილებოდნენ. გერმანიაში თრეფიქინგის მსხვერპლმა ქალმა თავის დამქირავებელს პრეტენზიით მიმართა ოჯახის შესახებ, სადაც ძიძად მუშაობდა და სთხოვა სხვა ოჯახში მისი გადაყვანა, რაზეც დამქირავებელმა უპასუხა, რომ სხვა დროს ამგვარი პრეტენზიების კვლავ წაყენების შემთხვევაში ის საქართველოში ცოცხალი არ დაბრუნდებოდა. სხვა ქართველმა დამქირავებელმა თავისი ნაცნობი გაიყვანა თურქეთში და აიძულა პროსტიტუციისათვის მიეყო ხელი. ტრაპიზონში ჩასვლისას მან მას წაართვა პასპორტი და უთხრა, რომ წინააღმდეგობის გაწევის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ მოკლავდა.

ოთხმა მეძავმა, რომლებიც თბილისში მუშაობენ და თურქეთში თრეფიქინგის მსხვერპლები გახდნენ, განაცხადა, რომ თურქეთში განიცდიდნენ ძალადობას თავიანთი სუტენიორის, კლიენტებისა და პოლიციის მხრიდან. პოლიციელების მხრიდან ძალადობას ჰქონდა ადგილი, როდესაც მათ დახმარება ითხოვეს და/ან როდესაც საქართველოში დეპორტაციას ელოდნენ. კომერციული პროსტიტუციით დაკავებულმა სხვა პირებმა, რომლებიც თურქეთსა და ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში მუშაობდნენ, განაცხადეს, რომ საკუთარი სურვილით წავიდნენ, ამიტომ ისინი თრეფიქინგის მსხვერპლებად არ ჩაითვალებიან. ზოგიერთმა მათგანმა, განსაკუთრებით მსო-ს მიერ გამოკითხულმა მამაკაცმა მეძავებმა, სიამოვნებაც კი მიიღეს უკეთესი სამუშაო პირობებისა და ჰომოსექსუალისტების მიმართ შემწყნარებლობის გამო. მათ განაცხადეს ძალადობის იშვიათი ფაქტების შესახებ, მაგრამ დასძინეს, რომ ეს მათს პროფესიასთან მუდამ არის დაკავშირებული და არ იყო უფრო უარესი, ვიდრე თბილისში.

4.14 საზღვარგარეთ ცხოვრებისა და მუშაობის პირობები

თრეფიქინგის მსხვერპლ რესპოდენტთა დიდმა რაოდენობამ (63, რაც თრეფიქინგის მსხვერპლთა მთლიანი რაოდენობის 52%25-ია) განაცხადა, რომ ცხოვრობდა იმავე ადგილას, სადაც მუშაობდა. ეს ხშირად იყო ღამის კლუბი ან ბორდელი, აგრეთვე ფერმები, ქარხნები, ან ძიძების მასპინძელი ოჯახების სახლები. სხვა პირები ცხოვრობდნენ ბინაში მეგობრებთან, კოლეგებთან ან თანამემამულეებთან ერთად (29%25), რესპოდენტთა 10%25-მა კი განაცხადა, რომ დროებით ცხოვრობდნენ ქუჩებში ან პარკებში სადმე თავშესაფრის პოვნამდე. ეს ძირითადად ემართებოდათ მიგრანტებს, რომლებსაც სამუშაოზე ამყვანები ატყუებდნენ და დანიშნულების ქვეყანაში ჩასვლისთანავე რჩებოდნენ სრულიად მარტო.

ქართველი თრეფიქინგის მსხვერპლები ძირითადად მარტო არ მუშაობდნენ. რესპოდენტთა სამოცდათერთმეტმა პროცენტმა (71%25) განაცხადა, რომ მათთან ერთად მუშაობდა 2-დან 20-მდე მათი კოლეგა. თექვსმეტმა პროცენტმა (16%25) განაცხადა, რომ ჰყავდათ 20-ზე მეტი კოლეგა. ხშირად რესპოდენტები მუშაობდნენ სხვა ქართველებთან ერთად. მათ თითქმის 97%25-თან ერთად საზღვარგარეთ მუშაობდნენ ქართველი კოლეგები. მათ ორ მესამედს ჰყავდა 3-დან 20-მდე ქართველი კოლეგა. რესპოდენტთა მონათხრობიდან ყოველთვის ნათელი არ არის, ეს ქართველები მათთან ერთად გადაიყვანეს საზღვარზე, თუ მოგვიანებით შეუერთდნენ მათ, მაგრამ ზოგიერთმა რესპოდენტმა განაცხადა, რომ მათ ერთად იმგზავრეს და სამუშაოდ ერთ ადგილას მოათავსეს. ეს შედეგი ემთხვევა ჯგუფურ მგზავრობასთან დაკავშირებულ კითხვაზე პასუხებს (იხ. თავი 4.9).

თრეფიქინგისათვის დამახასიათებელია ის, რომ მიგრანტებს შემოსავლის ნაწილს ართმევენ, ზოგჯერ კი ისინი საერთოდ არ იღებენ ხელფასს. მსო-ს მიერ გამოკითხულ თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთა საშუალო შემოსავალი იყო 473,50 აშშ დოლარი თვეში, მაგრამ ინდივიდუალურ რესპოდენტთა შორის განსხვავებები დიდი იყო. შვიდ რესპოდენტს საერთოდ არაფერს აძლევდნენ, 8 რესპოდენტი (ყველა მათგანი აშშ-ში) კი თვეში გამოიმუშავებდა 2 000 აშშ დოლარზე მეტს. დანიშნულების ქვეყნებს შორის განსხვავებები ძალიან დიდია. საბერძნეთსა და თურქეთში მიგრანტები ღებულობენ ხელფასს 100-დან 500 აშშ დოლარამდე, დასავლეთ ევროპაში კი 200-დან 1 500 აშშ დოლარამდე ქვეყნისა და სამუშაოს ტიპის მიხედვით. ძიძები გერმანიაში იღებდნენ საშუალოდ 200 აშშ დოლარს თვეში, დასავლეთ ევროპაში თრეფიქინგის მსხვერპლი პროსტიტუციით დაკავებული ქალები კი ხშირად 1 000 აშშ დოლარზე მეტს იღებდნენ. აშშ-ში თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთა ხელფასები ყველაზე მაღალია: იძულებითი პროსტიტუციით დაკავებული ქალები ძირითადად იღებდნენ 2 000 აშშ დოლარზე მეტს, სხვა სექტორში იძულებით მომუშავე ქართველები კი 1 500-დან 2 000 აშშ დოლარამდე.

რა თქმა უნდა, თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთა უმრავლესობას უფლება არ ჰქონდა თავად მოეხმარა ეს ხელფასი. ფულის მთლიანად დატოვების უფლება ჰქონდა მხოლოდ 10 ადამიანს, 47 რესპოდენტს კი შემოსავლის 50%25-ზე მეტისა. სხვა 54 ადამიანი (44,5%25) იძულებული იყო თავისი შემოსავლის დაახლოებით 75%25 თავისი ექსპლუატატორებისათვის გადაეხადა, 8 რესპოდენტს კი ართმევდნენ მთლიან ხელფასს.

ბევრმა რესპოდენტმა აღიარა, რომ ფიქრობდა ამ სარისკო სიტუაციიდან თავის დაღწევის შესახებ, მაგრამ ეს ძალიან ძნელი იყო. ოცდაჩვიდმეტმა (37) თრეფიქინგის მსხვერპლმა ქართველმა განაცხადა, რომ ჰქონდათ წარუმატებელი მცდელობები. ეს ძირითადად ფულისა და სამგზავრო დოკუმენტების არარსებობით იყო განპირობებული, ან იმით, რომ არ იცნობდნენ ვინმეს, ვისთვისაც დახმარების თხოვნა შეეძლოთ. 43%25-მა (სულ თრეფიქინგის 52-მა მსხვერპლმა) განაცხადა, რომ მოახერხა გაქცევა და სცადა დახმარების თხოვნასაქართველოს დიპლომატიურ მისიაში, ადგილობრივ პოლიციაში, ხსენებული დანიშნულების ქვეყნის ადგილობრივი მაცხოვრებლებისათვის ან ახლო-მახლო მყოფი თანამემამულეებისათვის. ორმა ქართველმა გოგონამ, რომლებიც გერმანიაში თრეფიქინგის მსხვერპლები გახდნენ და ძიძებად მუშაობდნენ, გადაწყვიტა მიეტოვებინა სამუშაო და იპოვა სატვირთო მანქანის ქართველი მძღოლი, რომელმაც ისინი საქართველოში ჩამოიყვანა. ერთი გოგონა, რომელიც იძულებით პროსტიტუციას ეწეოდა ფლორიდაში, სასტუმროდან მალულად გამოიყვანა ამერიკელმა კლიენტმა, რომელიც შემდგომში მას საქართველოში დაბრუნებაში დაეხმარა.

სხვა არალეგალური მიგრანტები უკეთეს პირობებში იყვნენ იმ გაგებით, რომ არ იყვნენ იძულებული, თავიანთი შემოსავლის ნაწილი დამქირავებლისათვის მიეცათ. თუმცა ისინი ხშირად ჩიოდნენ დაგვიანებული და, რესპოდენტის დეპორტაციის შემთხვევაში, დაუფარავი ხელფასების გამო. ისინი დანიშნულების ქვეყნის მოქალაქეებზე ნაკლებს გამოიმუშავებდნენ, მაგრამ მაინც შეძლეს ფულის დაგროვება, რაც ბევრად აღემატებოდა საქართველოში მათ უბადრუკ ანაზღაურებას. ოცდათექვსმეტი (36) მიგრანტი საბერძნეთში საშუალოდ იღებდა 597 აშშ დოლარს თვეში და სახლში აგზავნიდა თვეში საშუალოდ 278 აშშ დოლარს. შვიდი მიგრანტი აშშ-ში თვეში საშუალოდ 2 057 აშშ დოლარს გამოიმუშავებდა და ყოველ თვე საქართველოში საკუთარ ოჯახს უგზავნიდა 700 აშშ დოლარს. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ არალეგალური მიგრანტები ყოველთვის სტაბილურად არ არიან დასაქმებული და დრო და დრო მუშაობდნენ. ზემოხსენებული ციფრები ეხება იმ პერიოდებს, როდესაც მიგრანტები დასაქმებულები იყვნენ.

4.15 საზღვარგარეთ ცხოვრების ხანგრძლივობა

თრეფიქინგის მსხვერპლები საზღვარგარეთ ნაკლებ ხანს რჩებოდნენ, ვიდრე სხვა არალეგალური მიგრანტები. თრეფიქინგის მსხვერპლ რესპოდენტთა უმრავლესობა (64%25) საქართველოში დაბრუნდა წასვლიდან ერთი წლის განმავლობაში. მხოლოდ 11 პროცენტი დარჩა საზღვარგარეთ ორ წელზე მეტ ხანს. სხვა არალეგალური მიგრანტები საზღვარგარეთ როგორც წესი უფრო დიდ ხანს რჩებიან: 55%25 დარჩა ერთიდან ორ წლამდე, 18%25 კი ორ წელზე მეტ ხანს. მხოლოდ 27%25 დაბრუნდა საქართველოში ერთი წლის მანძილზე.

ამ განსხვავების ლოგიკური ახსნა არის ის, რომ თრეფიქინგის მსხვერპლი მიგრანტები ხშირად იძულებულნი არიან იმუშაონ დამამცირებელ და დაძაბულ პირობებში, სხვა არალეგალურ მიგრანტებს კი უფრო მეტი თავისუფლება აქვთ, აირჩიონ, რა სახის სამუშაოთი იქნებიან დაკავებული. რა თქმა უნდა ეს თავისუფლება შეზღუდულია, როგორიცაა საზღვარგარეთ მათი არალეგალური ცხოვრება, რაც ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ ცხოვრებასა და მუშაობის კანონიერი უფლების არარსებობასთან არის დაკავშირებული. რა თქმა უნდა, თრეფიქინგის მსხვერპლთა სურვილი, თავი დააღწიონ გაჭირვებას, უფრო დიდია, ვიდრე სხვა არალეგალური მიგრანტებისა, რომელთა ძირითადი პრობლემა ისაა, რომ სამართალდამცავებმა არ დააკაონ.

საზღვარგარეთ ყოფნის ხანგრძლივობა სხვადასხვაა დანიშნულების ქვეყნის მიხედვით. მთელი გამოკითხული რესპოდენტები საშუალოდ იმყოფებოდნენ 16 თვე ისრაელში, 15,5 თვე საბერძნეთში, 13 თვე დასავლეთ ევროპასა³⁸ და რუსეთში და 11 თვე აშშ-ში. ხანგრძლივობა იცვლება ერთ თვეზე ნაკლებიდან (ერთი რესპოდენტი, რომელიც დეპორტირებული იქნა) სამ წელზე მეტამდე (რამდენიმე რესპოდენტი, რომლებიც საბერძნეთში იმყოფებოდნენ).

4.16 საქართველოში დაბრუნება

არალეგალურ მიგრანტთა უმრავლესობამ (270 რესპოდენტიდან 146) განაცხადა, რომ საკუთარი ინიციატივით დაბრუნდა საქართველოში ყოველგვარი დახმარების გარეშე. ეს უფრო ადვილი იყო არალეგალური მიგრანტებისათვის, რიმლებიც თრეფიქინგის მსხვერპლები არ გამხდარან: მათ 68,5%25-ს შეეძლო დაბრუნება დახმარების გარეშე, თუმცა საქართველოში საკუთარი ინიციატივით დაბრუნდა თრეფიქინგის მსხვერპლთა 50%25-ზე ნაკლები.

ყველა რესპოდენტის დაახლოებით 16%25 დეპორტირებული იქნა საქართველოში. ეს პროცენტული რაოდენობა დაახლოებით იგივეა თრეფიქინგის მსხვერპლებისა და სხვა არალეგალური მიგრანტებისათვის. ისინი დეპორტირებულნი იყვნენ ძირითადად საბერძნეთიდან (18 პირი), თურქეთიდან (8), ისრაელიდან (5), აშშ-დან და გერმანიიდან (ორივეგან 3), ნიდერლანდებიდან და კანადიდან (ორივეგან 2) დაბოლოს ესპანეთიდან და მაროკოდან (ორივეგან 1 დეპორტირებული). ორმა ამ რესპოდენტთაგან საკუთარი ინიციატივით მიმართა საბერძნეთის პოლიციას თხოვნით, დახმარებოდნენ საქართველოში დაბრუნებაში, რაც ამას ტექნიკურად აქცევდა ნებაყოფლობით დაბრუნებაში დახმარებად და არა დეპორტაციად.

თრეფიქინგის 20 მსხვერპლი სამშობლოში დააბრუნეს დანიშნულების ქვეყანაში მყოფმა თავიანთმა თრეფიქერებმა ან დამქირავებლებმა. ზოგიერთ შემთხვევაში ეს ეხებოდა ქალებს, რომლებიც ავად გახდნენ და მუშაობის გაგრძელება ვერ შეძლეს. ერთი ქართველი ქალი მუშაობდა ტრუაში, საფრანგეთი, რუსული წარმოშობის მასპინძელ ოჯახში. მას აიძულებდნენ ისეთ დამამცირებელ და მძიმე პირობებში მუშაობას, რომ დაავადდა. მასპინძელი ოჯახი დაუკავშირდა მის დამქირავებელს, რომელიც დათანხმდა საქართველოში მის ჩაყვანაზე. კიდევ ერთი ქართველი ქალი, რომელიც იძულებით პროსტიტუციას ეწეოდა თურქეთში, დაავადდა სქესობრივი გზებით გადამდები ავადმყოფობით და თავისმა თრეფიქერმა სახლში დააბრუნა. კიდევ ერთი ახალგაზრდა ქართველი ქალი ისე დაავადდა დამამცირებელი და მძიმე სამუშაო პირობების გამო თურქულ ბორდელში იგდირში, რომ სასწრაფოდ ბათუმის (დასავლეთ საქართველოში, თურქეთის საზღვრის მახლობლად) საავადმყოფოს რეანიმაციაში მოუხდათ მისი გადაყვანა.

ქართული დიპლომატიური მისია (ორჯერ გერმანიასა და თურქეთში და ერთხელ საბერძნეთში) სახლში დაბრუნებაში დაეხმარა ხუთ არალეგალურ მიგრანტს, ძირითადად დაკარგულის სანაცვლოდ ახალი სამგზავრო დოკუმენტების უზრუნველყოფით და ბილეთის საყიდლად საქართველოდან ფულის გადარიცხვით. სხვა მიგრანტებმა განაცხადეს, რომ ითხოვეს დახმარება საქართველოს საელჩოში იმ ქვეყანაში, სადაც თავად იმყოფებოდნენ, მაგრამ დაუკონკრეტებელი მიზეზების გამო ამგვარი თხოვნები რაიმე კონკრეტული დახმარებით არ დაუკმაყოფილებიათ.

4.17 უკან სამშობლოში და შემდეგ რა?

საქართველოში დაბრუნებულმა თითქმის ყველა თრეფიქინგის მსხვერპლმა (92%25) მსო-ს აუწყა, რომ დიდი პრობლემები ჰქონდა ცხოვრების ნორმალურ რიტმში დაბრუნებაში. სხვა არალეგალურმა მიგრანტებმა ცოტა განსხვავებული აზრი გამოთქვეს: 62%25-მა განაცხადა, რომ ადვილი არ იყო საქართველოში არსებულ პირობებთან ადაპტაცია, 38%25-მა კი თქვა, რომ ცხოვრების ნორმალურ რიტმში ჩადგომაში პრობლემები არ ჰქონია. რამდენიმემ აღნიშნა, რომ საზღავრგარეთ დაგროვებული ფულით საცხოვრებელი პირობები გაიუმჯობესა.

უცნაურია, რომ მსო-სთან გასაუბრებამდე თრეფიქინგის არც ერთ მსხვერპლს არ უთხოვია დახმარება რეაბილიტაციასა და თრეფიქინგის პროცესის უარყოფითი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური შედეგების დაძლევაში. არც ერთ რესპოდენტს არ ჩაურთავს თავისი რეაბილიტაციის პროცესში საკუთარი ოჯახის წევრები და ექიმები. ეს იმას მიგვანიშნებს, რომ თრეფიქინგის ბევრი მსხვერპლი ვერ აცნობიერებს, რომ სპეციალურ დახმარებას საჭიროებს, ან ცხვენია საზღვარგარეთ საკუთარი ექსპლუატაციის შესახებ სიმართლის აღიარება და ურჩევნია გაჩუმება. 2000 წლის ბოლოდან მსო-ს ერთ-ერთი პარტნიორი, არასამთავრობო ორგანიზაცია “უცხოელ მოქალაქეთა, მიგრანტთა უფლებებისა და უსაფრთხოების ცენტრი” ამოწმებს თრეფიქინგის მსხვერპლებს, რომლებიც მის ოფისს დახმარებისათვის მიმართავენ და მძიმე შემთხვევებს სამედიცინო დახმარებას აღმოუჩენს. კიდევ ერთი პარტნიორი, „თანადგომა“ ფსიქოლოგიურ კონსულტაციასა და რეაბილიტაციას სთავაზობს ქალებს, რომელთა შორის არიან თრეფიქინგის მსხვერპლებიც.

მე-7 თავში დეტალურად არის მოცემული დაბრუნებულ პირთა სამომავლო მიგრაციის გეგმები.

4.18 დაკვირვების დასკვნითი შედეგები

წინამდებარე კვლევის ამ თავში მოცემული შეჯამებული შედეგები ნათლად ასახავს, რომ საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია შედარებით ფართო და მრავალფეროვანია. საქართველოდან თრეფიქინგი ნამდვილად ხდება და იმ მოცულობით, რაც წინასწარ არ იყო დაშვებული. მნიშვნელოვანი დასკვნა ისაა, რომ ქართველებს საზღვარგარეთ მიგრაცია თავად სურთ, მაგრამ გეგმების განხორციელებაში სხვადასხვა ბარიერები უშლით ხელს და ისინი დახმარებისათვის მიმართავენ სპეციალიზებულ სავიზო ბროკერებსა და საშუამავლო სააგენტოებს.

თრეფიქინგის მსხვერპლები ძირითადად არიან მიგრანტები, რომლებიც შუამავლობას დასაქმების სააგენტოებს სთხოვენ. სხვა არალეგალური მიგრანტები, რომლებიც სამუშაოს საშოვნელად დანიშნულ ქვეყნებში არსებულ არაფორმალურ ქსელებს ეყრდნობიან აგრეთვე საჭიროებენ დახმარებას ვიზის აღებაში, რაც ხშირად ხერხდება ყალბი დოკუმენტებისა და მოტყუების საშუალებით. ზოგოერთი სავიზო ბროკერი ეყრდნობა მთავრობის წარმომადგენლებთან კარგ ურთიერთობებს, რომლებიც დაუსაბუთებელ წერილებს გასცემენ, თითქოს ვიზის მსურველები სამთავრობო სტრუქტურებში მუშაობენ და საზღვარგარეთ სამსახურებრივი მიზნებით მიდიან. ზოგიერთი ფირმა სპეციალიზირებულია დასაქმების შუამავლობაში და დანიშნულების ქვეყნებში აქვს საკონტაქტო პირთა ქსელი, რომლის საშუალებითაც ხდება ადამიანთა თრეფიქინგი.

შემდეგ თავებში მოცემულია ინფორმაცია არალეგალური მიგრაციის შესახებ, რომელიც მსო-მ სხვადასხვა წყაროებიდან მოიპოვა. ყურადღება განსაკუთრებით არის გამახვილებული თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციაზე, საქართველოს გავლით ტრანზიტულ მიგრაციასა და საქართველოდან სამომავლოდ არალეგალური მიგრაციის შესაძლებლობებზე.

______________________

1. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი, 1998 წლის მონაცემები.

2. მსოფლიო ბანკი, 1999, „საქართველო: სიღარიბე და შემოსავლის დანაწილება“, ტომი 2.

3. წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის საზოგადოებების საერთაშორისო ფედერაცია, 2000 წლის ნოემბერი, „იძულებით გადაადგილებილი პირები: სოციალურ-ეკონომიკური კვლევა“.

4. გაზეთის „სიტყვა და საქმე“ 16 მაისის გამოცემაში გამოქვეყნებული სამი რეკლამა.

5. 2000 წლის დეკემბრამდე რუსეთსა და საქართველოს შორის სავიზო რეჟიმი არ არსებობდა, მაშინ როცა საქართველოს მოქალაქეებს იოლად შეუძლიათ თურქეთის ვიზის მიღება, თუ ისინი შავ სიაში არ ირიცხებიან. ქართველებს აგრეთვე შეუძლიათ თურქეთის ვიზის მიღება თურქეთის ტერიტორიაზე შესვლისას.

6. სავიზო ბროკერები, ჩვეულებრივ, თავიანთ თავს ტურისტულ ფირმებს ან დასაქმების საშუამავლო სააგენტოებს უწოდებენ. ეს ტერმინები მუდმივად არ გამოიყენება, რაც ნაწილობრივ იმით არის გამოწვეული, რომ ბევრი ფირმა ოფიციალურად რეგისტრირებული არ არის და თავს არ იწუხებს, დაემორჩილოს კომერციულ უწყებათა მოქმედების სამართლებრივ მოთხოვნებს.

7. ეს შეეხებოდა 6 სამინისტროსა და 6 სხვა სამთავრობო დეპარტამენტს.

8. 2001 წლის ივნისში შემდეგ ქვეყნებს საქართველოში ჰქონდათ დიპლომატიური წარმომადგენლობები და გასცემდნენ ვიზებს: სომხეთს, აზერბაიჯანს, ჩინეთს, ჩეხეთის რესპუბლიკას, საფრანგეთს (გასცემდა აგრეთვე ავსტრიის, ბელგიის, იტალიის, ლუქსემბურგისა და ნიდერლანდების ვიზებს), გერმანიას (გასცემდა აგრეთვე პორტუგალიისა და ესპანეთის ვიზებს), საბერძნეთს, ირანს, ისრაელს, იტალიას (ჯერ არ გასცემდა ვიზას), პოლონეთს, რუმინეთს, რუსეთის ფედერაციას, შვეიცარიას, თურქეთს, უკრაინას, გაერთიანებულ სამეფოსა და აშშ-ს. ავსტრიას, დანიას, ნიდერლანდებსა და შვედეთს გააჩნდათ საკონსულო წარმომადგენლობა საქართველოში, მაგრამ ჯერ არ გასცემდნენ ვიზებს.

9. ეხება ბელგიას, დანიას, საფრანგეთს, გერმანიას, ნიდერლანდებს, პორტუგალიას, ესპანეთს, შვეიცარიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.

10. „ახალი თაობა“ (ყოველდღიური ქართული გაზეთი), 2001 წლის 19 იანვარი

11. ცხელი ხაზი უცხოელი მშრომელებისათვის (ისრაელის ორგანიზაცია), 2000 წლის 25 დეკემბერი.

12. ეს მარშრუტი მოკლე ხანში რამდენჯერმე გამოიყენა ადგილნაცვალ პირთა ჯგუფმა ქუთაისიდან, რომლებიც იყენებდნენ თავიანთ კავშირებს რუსეთში ისრაელის ვიზის მისაღებად, რასაც ისინი საქართველოში ვერ ახერხებდნენ.

13. მსო-მ გამოჰკითხა 5 პირი, რომლებიც საბერძნეთში ბულგარეთის გავლით უკანონოდ შეიყვანეს. ადამიანთა კონტრაბანდის შესახებ უფრო მეტი ინფორმაციისათვის იხ. თავი 4.10.

14. ამ მარშრუტით ისარგებლა მხოლოდ ერთმა რესპოდენტმა, მაგრამ იგი ხშირად მოიხსენიება, როგორც საბერძნეთის შედარებით მკაცრი სასაზღვრო კონტროლისა და თბილისში ვიზის აღების სირთულის თავიდან აცილების ახალი საშუალება. ფირმები დახმარებას უწევენ პირებს იტალიის ვიზის აღებაში (რაც ჩვეულებრივ მოსკოვში ხდება) და მისი გამოყენებით შედიან საბერძნეთში, თითქოს ამ ქვეყნის გავლით აპირებენ საქართველოში დაბრუნებას. თბილისის რამდენიმე ტურისტული ფირმა ამ მარშრუტს იყენებს, რის მიზეზადაც ასახელებს თბილისში საბერძნეთის საელჩოს მკაცრ სავიზო პოლიტიკასა და თურქეთ-საბერძნეთის საზღვარზე საბერძნეთის ხელისუფლების მიერ დაწესებულ მკაცრ კონტროლს.

15. ერთი განსაკუთრებით აქტიური ტურისტული ფირმა ამ მარშრუტით ხალხს ესპანეთში აგზავნის. ფირმამ განაცხადა, რომ თავის კლიენტებს მიაწოდა ოფიციალური ვიზები. მსო-მ გამოჰკითხა ერთერთი მათგანი, რომელსაც მართლა სჯეროდა, რომ პასპორტში თურქეთში შეძენილი ოფიციალური ვიზა ჰქონდა ჩაკრული. ეს ქალი თრეფიქინგის მსხვერპლი გახდა და ბარსელონაში პროსტიტუციას ეწეოდა.

16. 2 ქალი და 2 მამაკაცი გორიდან (შიდა ქართლი) თავიანთ თრეფიქერთან ერთად გაემგზავრა დანიაში, სადაც აიძულეს ფიზიკური და დამამცირებელი სამუშაოების შესრულება შესაბამისი გასამრჯელოს გარეშე.

17. არასამთავრობო ორგანიზაციის „წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის ორგანიზაციების საერთაშორისო ფედერაცია“ მიერ შეგროვილი ინფორმაციის თანახმად.

18. სახელმწიფო დეპარტამენტი, აშშ, 2001 წლის ივლისი, ,,თრეფიქინგისა და ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის აქტი 2000-ანგარიში ადამიანთა თრეფიქინგის შესახებ“

19. იქვე.

20. რადიო „თავისუფალი ევროპა“/რადიო „თავისუფლება“, 2001 წლის 30 მარტი, ,,ბულგარეთმა გადადო სავიზო რეჟიმის შემოღება აღმოსავლეთის ქვეყნების ზოგიერთი ტურისტისათვის”.

21. ერთმა ქალმა გემით იმგზავრა შერბურიდან (საფრანგეთი) როტერდამამდე (ნიდერლანდები) ბელგიის ერთ-ერთი პორტის გავლით. ერთმა კაცმა ფეხით გადაკვეთა ესპანეთ-პორტუგალიის საზღვარი მას შემდეგ, რაც ესპანელმა ტაქსის მძღოლმა მას მიუთითა ადგილი, სადაც უმჯობესი იქნებოდა მწვანე საზღვრის გადაკვეთა. ერთმა ქალმა გემით გადაკვეთა ონტარიოს ტბა როჩესტერიდან (აშშ) ტორონტომდე (კანადა). ერთმა მამაკაცმა, რომლის მოგზაურობაც ნარკოტიკების კონტრაბანდასთან იყო დაკავშირებული, გემით იმოგზაურა მარსელიდან (საფრანგეთი) ტანგერამდე (მაროკო).

22. ახალი ამბების სააგენტომ „კავკასიის პრეს-სამსახური“ გადმოსცა, რომ 2001 წლის თებერვალში ბულგარელმა მესაზღვრეებმა ბულგარეთ-საბერძნეთის საზღვრის უკანონოდ გადაკვეთის მცდელობისას დააკავეს საქართველოს 22 მოქალაქე (10 ქალი და 12 მამაკაცი).

23. „სიტყვა და საქმეს“ 29 ივნისი-1 ივლისის გამოცემაში გამოქვეყნებული რეკლამა.

24. ეს ინფორმაცია მოგვაწოდა საბერძნეთში მცხოვრებმა ქართველმა იმიგრანტმა, რომელმაც ანონიმურად დარჩენა ისურვა.

25. მსო სკოპიე, 2000, „უცხოელთა მიერ საზღვრის არალეგალური კვეთა 2000 წლის 1.01 - 31.07 პერიოდში“.

26. მიგრაციული პოლიტიკისა და განვითარების საერთაშორისო ცენტრი, 2001, „წლიური მოხსენება არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის შესახებ, ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპა (1999-2000)“.

27. იქვე.

28. პოლონეთის საზღვრის დაცვის შტაბი, 2000, „ინფორმაცია არალეგალური მიგრაციისა და სხვა სახის სასაზღვრო დანაშაულებათა წინააღმდეგ მიმართული მესაზღვრეთა ღონისძიებების შესახებ“.

29. „Agence France Presse“, 2001 წლის 5 ივნისი.

30. მაგალითად 2001 წლის იანვარში მექსიკა-აშშ-ს საზღვარზე მექსიკელმა სამართალდამცავებმა დააკავეს 11 პირი ყოფილი საბჭოთა კავშირიდან (Associated Press, 2001 წლის 16 იანვარი).

31. ახალი ამბების სააგენტო Caucasus Press, 2001 წლის 18 მაისი, „არალეგალური ემიგრანტები წყალგაყვანილობის მილის საშუალებით ცდილობენ „ამერიკულ სამოთხეში“ შეღწევას“.

32. El Diario de Ciudad Juárez, 2001 წლის 28 თებერვალი, ოთხშაბათი.

33. The Kentucky Post, 2000 წლის 13 აპრილი, „ამერიკული ოცნება კოშმარით მთავრდება“.

34. ნაწყვეტი „კვირის პალიტრის“ 2001 წლის 7-13 მაისის გამოშვებაში არსებული სტატიიდან (არაოფიციალური თარგმანი).

35. „სიტყვა და საქმე“, 2001 წლის 16-17 მაისი. შენიშვნა: მსო-ს არ მოუძიებია ამ კონკრეტულ რეკლამასთან დაკავშირებული თრეფიქინგის მტკიცებულება.

36. სატელევიზიო სადგურ „რუსთავი 2“-ის მიერ 2000 წლის 29 აპრილს გადაცემული ინფორმაცია.

37. ნაწყვეტი „კვირის პალიტრის“ 2001 წლის 7-13 მაისის გამოშვებაში არსებული სტატიიდან (არაოფიციალური თარგმანი).

38. დასავლეთ ევროპაში შედის ევროკავშირის ყველა წევრი სახელმწიფო ავსტრიის, ფინეთის, ირლანდიისა და შვედეთის, აგრეთვე ნორვეგიისა და შვეიცარიის გამოკლებით.

დაბრუნებული არალეგალური მიგრანტების მცირე ნაწილმა, ისევე როგორც 2001 წლის აგვისტოში, ნიდერლანდებში გამოკითხულმა 8 ქართველმა მიგრანტმა ნათელი მოჰფინა საქართველოდან თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციას და მისი მოგვარების გზებს. ამ ფაქტებს დაემატა კვლევითი ჯგუფისათვის ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების სააგენტოების მიერ მოწოდებული ინფორმაცია. ეს ყველაფერი ქმნის თავშესაფრის მიღების მიზნით საქართველოდან მიგრაციის ციკლისა და მასში ჩართული პირების სურათს.

წინამდებარე კვლევაში თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაცია განმარტებულია, როგორც: „პირთა მიგრაცია, რომელთაც სურთ თავშესაფარზე განაცხადის შეტანა დანიშნულების ან სატრანზიტო ქვეყანაში“.

ამ თავში ძირითადი აქცენტი გაკეთებულია ორ ქვეყანაზე. პირველია ჩეხეთის რესპუბლიკა, რომელიც 2001 წლის პირველ ნახევარში მოულოდნელად გახდა დანიშნულების მთავარი ქვეყანა ქართველი თავშესაფრის მაძიებლებისათვის. მეორე ქვეყანაა ნიდერლანდები, რომელიც ბოლო ათი წლის განმავლობაში იღებს ქართველი თავშესაფრის მაძიებლების სტაბილურ ნაკადს.

დანართი 4 შეიცავს დასავლეთის ქვეყნებში საქართველოს მოქალაქეების მიერ თავშესაფრის განაცხადების დეტალურ სტატისტიკას 1993 წლიდან 2001 წლის ივლისამდე.

5.1 მიგრაცია თავშესაფრის მიღების მიზნით: ფაქტები დაბრუნებულ პირებთან გასაუბრებებიდან

მსო-მ გამოჰკითხა რვა არალეგალური მიგრანტი, რომელმაც საზღვარგარეთ თავშესაფარი ითხოვა. ოთხმა მათგანმა თავშესაფარი ითხოვა ნიდერლანდებში, სამმა გერმანიაში, ერთმა ქალმა კი პოლონეთში. ეს უკანასკნელი კვლავ იქ არის, მის შესახებ ინფორმაცია კი მოგვაწოდა ამ ქალის ოჯახის წევრმა თბილისში მის მიერ გამოგზავნილ წერილებზე დაყრდნობით. ერთი განაცხადი წარმატებით დამრთავდა (გერმანიაში), ერთ განაცხადზე კვლავ ელიან პასუხს (პოლონეთში), სხვა თავშესაფრის მაძიებლებს კი უარი განეცხადათ და იძულებულნი გახდნენ, საქართველოში დაბრუნებულიყვნენ. ნიდერლანდებში თავშესაფრის მაძიებლების შემთხვევები დეტალურად განხილულია თავში 5.3.

ეს 8 რესპოდენტი ბევრს არ ლაპარაკობდა საზღვარგარეთ თავიანთი თავგადასავლების შესახებ და დამალა საკმაოდ საინტერესო ინფორმაცია, რაც ნათელს გახდიდა, თუ როგორ ხდება საქართველოდან თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციის ორგანიზება. ადგილნაცვალმა პირმა ქუთაისიდან განაცხადა, რომ იმოგზაურა გერმანიაში ვიზით, რომელიც მთავრობაში მომუშავე ნაცნობმა უშოვა. მან გადაიხადა 3 000 აშშ დოლარი და 1996 წელს თბილისიდან გაემგზავრა პირდაპირ ფრანქფურტში თვითმფრინავით. გერმანიის ხელისუფლებამ თავშესაფარზე მისი განაცხადი დააკმაყოფილა პოლიტიკური დევნის მოტივით.

გერმანიაში წასულმა ორივე თავშესაფრის მაძიებელმა შეიძინა ყალბი დოკუმენტები თავიანთი ქურთული წარმომავლობის დასადასტურებლად. ეს ერთ-ერთი ყვალაზე გავრცელებული არგუმენტია, რასაც საქართველოდან გერმანიაში წასული თავშესაფრის მაძიებლები იყენებენ. ორივე პირი ცოლ-შვილთან ერთად საქართველოდან ავტობუსითა და მატარებლით გაემგზავრა სტამბულის გავლით გერმანიაში. მათი მგზავრობის ორგანიზება მოახდინეს ნაცნობებმა. ორივე რესპოდენტმა განაცხადა, რომ სულზე 1 200 აშშ დოლარი გადაიხადა და იმგზავრა ვიზით, მაგრამ ორივეს პასუხები საკმაოდ ბუნდოვანი იყო. მათ თავშესაფარზე უარი უთხრეს და ისინი ოჯახებთან ერთად დეპორტირებული იყვნენ გერმანიიდან საქართველოში 1999 წელს.

ერთი ქართველი ქალი, რომელიც ამჟამად პოლონეთის თავშესაფრის მაძიებელთა ცენტრში უნდა იმყოფებოდეს, გაემგზავრა ბელგიაში 2000 წლის 22 მაისს, რათა შეხვედროდა თავის მეუღლეს, რომელიც ემიგრაციაში უფრო ადრე გაემგზავრა. მან გადაწყვიტა, ემგზავრა რუსეთის გავლით უკრაინაში, პოლონეთში, გერმანიასა და ბელგიაში. ვლადიკავკაზში (სამხრეთ რუსეთი) იგი შეხვდა ჩეჩნების ჯგუფს, რომლებსაც იგი შეუერთდა დასავლეთ ევროპისაკენ მიმავალ გზაზე. მისი ბოლო წერილის თანახმად იგი მიიყვანეს თავშესაფრის მაძიებელთა ცენტრში პოლონეთში, რომელიც მისი სიტყვებით მთლიანად დომინირებული და ტერორიზებულია ჩეჩენთა ჯგუფების მიერ. იგი წერდა, რომ ჩეჩნებთან მონურ პირობებში ცხოვრობდა და არ ჰქონდა ცენტრის დატოვების უფლება.

დაბოლოს, ორმა რესპოდენტმა, რომლებიც საბერძნეთში იყვნენ, განაცხადა, რომ აპირებდნენ თავშესაფრის თხოვნას, მაგრამ გადაიფიქრეს, რადგან ჩათვალეს, რომ ამ შემთხვევაში უფრო გაუჭირდებოდათ სამსახურის შოვნა. კიდევ ერთი მოტივაცია იყო დეპორტაციის შიში. მათ არჩიეს ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ დარჩენა და საბერძნეთის ხელისუფლებისაგან დამალვა. რესპოდენტთა უმრავლესობას არასოდეს უფიქრია თავშესაფრის თხოვნა (არალეგალურ მიგრანტთა კატეგორიის 81,3%25), 18-მა რესპოდენტმა კი, რომელთაგან ყველა ადგილნაცვალი პირია, სიტყვა ,,თავშესაფარი” პირველად გაიგო.

5.2 ჩეხეთის რესპუბლიკა: რიგით მეორე დანიშნულების ქვეყანა 2001 წელს

2001 წლის პირველი შვიდი თვის მანძილზე ჩეხეთის რესპუბლიკა ქართველი თავშესაფრის მაძიებლებისათვის რიგით მეორე დანიშნილების ქვეყანა გახდა. 2000 წლამდე ჩეხეთის რესპუბლიკაში ძალიან ცოტა ქართველი მიდიოდა თავშესაფრის სათხოვნელად (წელიწადში საშუალოდ 17 შემთხვევა 1993-1999 წლებში). 2000 წელს ეს ციფრი მკვეთრად გაიზარდა 102-მდე, რაც ძირითადად განაპირობა 2000 წლის ბოლო მეოთხედში 75 ქართველის უეცარმა შედინებამ. 2001 წლის პირველი 7 თვის მანძილზე ჩეხეთის რესპუბლიკაში ქართველ თავშესაფრის მაძიებელთა რიცხვი აიჭრა 642-მდე.¹ კონკრეტული ციფრები, როგორც ასეთი, დიდად ეფექტური არ არის, მაგრამ თვით ის ფაქტი, რომ ჩეხეთის რესპუბლიკა ქართველი თავშესაფრის მაძიებლებისათვის რიგით მეორე დანიშნულების ქვეყანა გახდა, მართლაც მნიშვნელოვანია. მსო-მ განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმო ჩეხეთის რესპუბლიკაში თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციას. დადგინდა, რომ ამ მიგრაციის ორგანიზებას ახდენენ თბილისში არსებული ტურისტული ფირმები, და რომ ჩეხეთის რესპუბლიკა ზოგიერთი ქართველისათვის წარმოადგენს ტრამპლინს გერმანიისა და ავსტრიისაკენ.

2000 წლის 25 მაისიდან თბილისში არსებული ჩეხეთის საელჩო გასცემს ვიზებს სომხეთის, აზერბაიჯანისა და საქართველოს მოქალაქეებისათვის. ჩეხეთის საელჩოს ინფორმაციით 2000 წლის მაისიდან 2001 წლის თებერვლამდე საქართველოს პასპორტრის მფლობელებზე გაიცა 1 200 ვიზა. ვიზის მსურველებს შეუძლიათ ჩეხეთის რესპუბლიკაში გამგზავრება, თუ წარადგენენ ჩეხეთის რესპუბლიკაში არსებული ტურისტული ფირმის მიერ გაცემულ ვაუჩერს,² უკან დასაბრუნებელ ბილეთსა და საკმარისი რაოდენობით ნაღდ ფულს (დღეში 27 აშშ დოლარი). ჩეხეთის საელჩო დათანხმდა თანამშრომლობაზე თბილისში არსებულ რამდენიმე ტურისტულ ფირმას. ამ ფირმებმა ოფიციალური რეგისტრაცია უნდა გაიარონ საელჩოში, წარადგინონ ოფიციალური რეგისტრაციისა და გადახდისუნარიანობის მოწმობა.

2001 წლის დასაწყისში გაზეთებსა და ტელევიზიაში გამოჩნდა პირველი რეკლამები ჩეხეთის ვიზების შესახებ. მოგვიანებით ასეთი რეკლამები გახშირდა და 2001 წლის ივნისისათვის ჩეხეთის ვიზების შესახებ რეკლამებს აქვეყნებდა კვირაში ორი-სამი სავიზო ბროკერი. ამგვარი რეკლამა დაახლოებით შემდეგნაირად გამოიყურება:

კვლევითმა ჯგუფმა აღნიშნა, რომ ზოგიერთი ტურისტული ფირმა ახსენებდა ჩეხეთის რესპუბლიკაში წასვლის იოლ გზებს და თავშესაფარზე განაცხადის გაკეთების პროცედურას. ერთი ფირმა აცხადებდა, რომ ოფიციალური პარტნიორული ურთიერთობები ჰქონდა თბილისში ჩეხეთის რესპუბლიკის საელჩოსთან. ეს ფირმა, რომლის ძირითადი საქმიანობა დაზღვევასთან არის დაკავშირებული, იღებს 50 აშშ დოლარს ვაუჩერისათვის, დამატებით 50 აშშ დოლარს მგზავრობის დაზღვევისათვის,⁴ 100 აშშ დოლარს სასტუმროს სამი დღით დაჯავშვნისათვის, 450 აშშ დოლარს თვითმფრინავის ბილეთისათვის ორივე მიმართულებით და 150 აშშ დოლარს ადმინისტრაციული გადასახადის სახით. ამ ქართულ ფირმას კონტაქტები აქვს ჩეხურ ფირმასთან (სავარაუდოდ სასტუმროსთან), რომელიც გასცემს ვაუჩერებს ქართველი ტურისტებისათვის. შემდეგ ქართული ფირმა ეხმარება ვიზის მსურველებს განაცხადის გაკეთების პროცედურაში, რაც დაახლოებით სამი კვირა გრძელდება.

რაც შეეხება ამ ფირმის საქმიანობების ოფიციალურ მხარეს, კვლევითმა ჯგუფმა დაადგინა, რომ ამ ფირმას ოჯახი ხელმძღვანელობს. თბილისში ბიზნესს ხელმძღვანელობს უფრო ხანში შესული წყვილი, ჩეხეთის რესპუბლიკაში კი მათი ქალიშვილი. წყვილმა აღნიშნა, რომ კლიენტებს შეუძლიათ სურვილისამებრ სამსახურის შოვნა ჩეხეთის რესპუბლიკაში, სადაც მათი ქალიშვილი, ან იქ არსებული ქართული დიასპორა, მათ დასაქმების უზრუნველყოფაში დაეხმარება. ფირმამ აგრეთვე განაცხადა, რომ შეეძლო დახმარება გაეწია გერმანიაში არალეგალურად შესვლაში 200 აშშ დოლარად.

თბილისის ცენტრში არსებულმა ერთმა ფირმამ, რომელსაც ჩეხეთის რესპუბლიკასთან თანამშრომლობა არ უხსენებია, განაცხადა, რომ აჰყავს ხალხი, რომელთაც სურთ ჩეხეთში ჯგუფთან ერთად გამგზავრება. ფირმა ვიზის გაკეთებისათვის ითხოვს 400 აშშ დოლარს და დამატებით 300 აშშ დოლარს ტრანსპორტირებისათვის. ჯგუფი იმგზავრებს ავტობუსით სტამბულის გავლით ბულგარეთსა და რუმინეთში და ბოლოს ჩეხეთის რესპუბლიკაში. ფირმას ჰყავს ჩეხი პარტნიორი, რომელიც ხვდება ქართველებს და რამდენიმე დღის შემდეგ მიიყვანს მათ თავშესაფრის მაძიებელთა სპეციალურ ცენტრში. ორმა ქალბატონმა, რომლებიც ამ ფირმას ხელმძღვანელობენ, განაცხადა, რომ თავშესაფრის მაძიებლები ჩეხეთის რესპუბლიკაში ყოველთვიურად იღებენ შემწეობას 350 აშშ დოლარის ოდენობით, რაც, რა თქმა უნდა, სრულიად არარეალურია, მაგრამ ამგვარი ინფორმაცია მაგნიტივით იზიდავს პოტენციურ მიგრანტებს. ამ ფირმამ აგრეთვე აღნიშნა, რომ მათი კლიენტები ხშირად არიან ქურთი ეროვნების ოჯახები, რომლებიც ერთად მიდიან ჩეხეთის რესპუბლიკაში. ამ ორმა ქალბატონმა აგრეთვე აღნიშნა, რომ თუ კლიენტს სურს გერმანიაში წასვლა, მათ შეუძლიათ დახმარება გაუწიონ ჯერ პოლონეთში (60 აშშ დოლარად), შემდეგ კი გერმანიაში წასვლაში. მათ აღნიშნეს, რომ თანამშრომლობენ პოლონეთის საზღვრის დაცვის ერთ-ერთ თანამშრომელთან, რომელიც მიგრანტებს დაეხმარება გერმანიაში გადასვლაში 700 აშშ დოლარად.

კვლევითმა ჯგუფმა ინახულა კიდევ ორი ფირმა, რომლებიც აცხადებენ, რომ ჩეხეთის რესპუბლიკაში გადაიყვანენ ქართველებს. ერთმა ფირმამ ახსენა ჩეხეთის რესპუბლიკაში თავშესაფრის მოთხოვნის შესაძლებლობაც, აგრეთვე ისიც, რომ შეიძლება ჩეხეთ-გერმანიის სასაზღვრო ზონაში მოქმედმა კონტრაბანდისტებმა ქართველები გერმანიაშიც გადაიყვანონ. ამავე ფირმამ აღნიშნა, რომ ადრე შენგენის ვიზების გაკეთების რეკლამაც განათავსა, მაგრამ შენგენის ქვეყნების საქართველოში არსებული საელჩოების მიერ სავიზო პოლიტიკის გამკაცრების გამო ფირმამ გადაწყვიტა ყურადღება ჩეხეთის რესპუბლიკაზე გადაეტანა. შენგენის სავიზო პოლიტიკის გამკაცრების ფაქტი დაადასტურეს სხვა ტურისტულმა ფირმებმა და სავიზო ბროკერებმაც, თუმცა არა ჩეხეთის რესპუბლიკასთან დაკავშირებით.

კიდევ ერთი ფაქტორი, რაც თავშესაფრის მაძიებლებს ჩეხეთის რესპუბლიკაში იზიდავს, არის ის, რომ, ევროკავშირის ქვეყნების უმეტესობისაგან განსხვავებით, იმიგრანტები ჩეხეთის რესპუბლიკაში იღებდნენ მუშაობის უფლებას თავშესაფარზე განაცხადის შეტანის მომენტიდან. ისინი აგრეთვე არ იყვნენ ვალდებული, ეცხოვრათ სპეციალურ ცენტრებში.⁵ 2001 წლის აპრილში ჩეხეთის მთავრობამ მიიღო ზომები და გააუქმა შესაძლებლობა, რომ თავშესაფრის მაძიებლებმა მიიღონ მუშაობის ნებართვა თავშესაფრის პროცედურის დაწყებიდან ერთი წლის განმავლობაში. ჩეხეთის მთავრობა უარს განაცხადებს თავშესაფრის მინიჭებაზე მიგრანტებისათვის, რომლებიც მცდარ ინფორმაციას იძლევიან ან დააზიანეს საკუთარი დოკუმენტები.⁶ ჯერ ძალიან ადრეა, განვსაზღვროთ, მოახდინა თუ არა ეფექტი ამ ზომებმა საქართველოდან თავშესაფრის მაძიებელთა ნაკადებზე.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარეობს, რომ ჩეხეთის რესპუბლიკა ქართველი არალეგალური მიგრანტების სამიზნეს წარმოადგენს, როგორც ტრამპლინი მეზობელი ქვეყნებისაკენ, როგორიცაა გერმანია და ავსტრია. 20001 წლის 19 ოქტომბერს ჩეხეთ-ავსტრიის საზღვარი არალეგალურად გადაკვეთა ქართველთა ათკაციანმა ჯგუფმა. ისინი დააკავა ავსტრიის სასაზღვრო ადმინისტრაციამ და დააბრუნა ჩეხეთის რესპუბლიკაში. 7 მათგანს თავშესაფარზე განაცხადი ჰქონდა გაკეთებული ჩეხეთის რესპუბლიკაში, დანარჩენი 3 კი არალეგალურად ცხოვრობდა და არ გააჩნდა სამგზავრო დოკუმენტი. 19 ოქტომბერს ჯგუფმა დატოვა პრაღა და გაემართა სასაზღვრო ზონისაკენ. ისინი საზღვარს ტაქსით მიუახლოვდნენ, შემდეგ კი ფეხით გააგრძელეს გზა. ღამით მათ გზა აებნათ და, მათი სიტყვებით, გადაკვეთეს ავსტრიის საზღვარი თავისდაუნებურად, ისე, რომ მათ ეს არც იცოდნენ.⁷

ტურისტული ფირმების მონათხრობის, სავიზო და თავშესაფრის ტატისტიკის საფუძველზე მსო-ს არ შეუძლია დაასკვნას, ქართველი თავშესაფრის მაძიებლები ჩეხეთში ვიზით მგზავრობენ თუ არა. ეს ნაწილობრივ იმით არის გამოწვეული, რომ ჩეხეთის რესპუბლიკაში საქართველოდან მიდიან აგრეთვე ნამდვილი ტურისტები და ბიზნესმენები, აგრეთვე ზოგიერთი ქართველი ჩეხეთის რესპუბლიკას იყენებს გერმანიასა და ავსტრიაში წასასვლელ ტრამპლინად და ჩეხეთში დარჩენის არანაირი სურვილი არ გააჩნია. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რაც უნდა გავითვალისწინოთ, არის ის, რომ კვლევით ჯგუფს დეტალურად არ გაუკონტროლებია ტურისტული ფირმების მონათხრობის ჭეშმარიტება. მათ შეიძლება ინტერესი ჰქონდეთ კლიენტების მოტყუებაში მათთან პირველი შეხვედრისთანავე.

5.3 ნიდერლანდები: მნიშვნელოვანი დანიშნულების ქვეყანა საქართველოს დამოუკიდებლობის შემდეგ

მსო-ს მიერ ინტერვირებულმა ოთხმა რესპოდენტმა განაცხადა, რომ თავშესაფარი ითხოვა ნიდერლანდებში. ისინი მიგრაციაში წავიდნენ ოთხმოცდაათიანი წლების პირველ ნახევარში და ძირითადად დაბრუნდნენ წინა ათწლეულის მეორე ნახევარში. ისინი ყველანი თვითმფრინავით გაემგზავრნენ გერმანიაში ვითომდა ოფიციალური ვიზით და იქიდან მატარებლით წავიდნენ ნიდერლანდებში. სამმა ამ რესპოდენტთაგან განაცხადა, რომ მათი ვიზები გააკეთეს ტურისტულმა ფირმებმა, რომელთაგან დღეს არც ერთი აღარ არსებობს. მათ არ დაუსახელებით რაიმე განსაკუთრებული ინსტრუქციები ამ ფირმებისგან, თუ როგორ უნდა მოქცეულიყვნენ ნიდერლანდებში ჩასვლისას. ორი რესპოდენტი დეპორტირებული იქნა 1997 წელს მას შემდეგ, რაც ამოღებული იქნა 1994 წელს მათს მიერ გაკეთებული განაცხადები. დანარჩენი ორი საქართველოში საკუთარი სურვილით დაბრუნდა, ერთი იმიტომ, რომ დაიღალა ხანგრძლივი და დაძაბული თავშესაფრის პროცედურით, მეორე კი იმიტომ, რომ იგი განქორწინდა სხვა თავშესაფრის მაძიებელ ქართველთან, რომელსაც ნიდერლანდებში ოფიციალური სტატუსი ჰქონდა. ნიდერლანდებიდან დეპორტირებული ერთი რესპოდენტი მოგვიანებით აშშ-ში წავიდა, საიდანაც აგრეთვე დეპორტირებული იქნა.

თბილისის რამდენიმე ტურისტულმა ფირმამ აღნიშნა რამდენიმე დირექტივა იმ მიგრანტთათვის, რომელთაც სურთ ქვეყანაში ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ დარჩენა, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როდესაც კვლევითმა ჯგუფმა სპეციალურად წამოჭრა ეს საკითხი. ყველა ეს ფირმა სთავაზობს შენგენის ვიზებს 600-დან 1 500 აშშ დოლარამდე, ფირმისა და სასურველი ქვეყნის მიხედვით. როდესაც ვიკითხეთ ნიდერლანდებში ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ დარჩენის გზების შესახებ, ფირმამ გვირჩია თავშესაფრის მოთხოვნა ვიზის ვადის გასვლის შემდეგ. მათ აგრეთვე გვირჩიეს განაცხადის გაკეთება სხვა სახელით, რათა საზღვარგარეთის საელჩოების საკონსულო დეპარტამენტებს ერთმანეთთან არ დაეკავშირებინათ თავშესაფრის მაძიებელი და ტურისტული ფირმა. სხვა ტურისტულმა ფირმამ განაცხადა, რომ უკეთესი იქნებოდა განაცხადის გაკეთება ყოველგვარი დოკუმენტაციის გარეშე და მოგონილი სახელით.

ერთ-ერთმა ასეთმა სააგენტომ, რომელიც ორი რესპოდენტის განცხადებით პასუხს აგებდა საფრანგეთში მათს თრეფიქინგზე, განაცხადა, რომ ერჩივნა საქმის დაჭერა გამოცდილ პირებთან, რომლებიც 28 წელზე მეტის არიან და ადრე უმოგზაურიათ. ფირმის წარმომადგენელმა თქვა, რომ ახალგაზრდა, გამოუცდელ ადამიანს ნიდერლანდებში თავშესაფრის მიღების ნაკლები შანსი აქვს, და რომ მასზე ზეწოლას მოახდენენ, გასცეს ინფორმაცია იმის თაობაზე, თუ როგორ არის ორგანიზებული საქართველოდან თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაცია.

ნიდერლანდების მთავრობამ გამოაქვეყნა ვრცელი ანგარიში კავკასიის ოთხი ქვეყნიდან (სომხეთი, აზერბაიჯანი, საქართველო და რუსეთი) ნიდერლანდებში თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციის შესახებ. ერთი მნიშვნელოვანი დასკვნა ნიდერლანდებში თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციის შესახებ არის ის, რომ საქართველოდან თანმხლებ პირთა გარეშე ჩასული არასრულწლოვანი თავშესაფრის მაძიებლების რიცხვი იყო ძალიან დიდი კავკასიის სხვა ქვეყნებიდან წამოსულ თავშესაფრის მაძიებლებთან შედარებით. 1998 და 1999 წლებში ნიდერლანდებში თავშესაფარი ითხოვა 601-მა ქართველმა, რომელთაგან 17,1%25 იყო თანმხლებ პირთა გარეშე ჩასული არასრულწლოვანი თავშესაფრის მაძიებელი. ეს პროცენტული რაოდენობა 7-ჯერ აღემატება ნიდერლანდებში თავშესაფრის მაძიებელ სომეხთა პროცენტულ რაოდენობას და 9-ჯერ აღემატება აზერბაიჯანელთა რაოდენობას.⁸

ამ მიმართულებას ადასტურებს როტერდამის, ნიდერლანდები, სოციალური სფეროს მოსამსახურეთა მონათხრობი, რომლებიც გაჭირვებაში მყოფ თავშესაფრის მაძიებელთა და არალეგალ უცხოელთათვის არსებულ ცენტრებსა და საკონსულტაციო მომსახურებას ხელმძღვანელობენ.⁹ სოციალური სფეროს მოსამსახურეთა ინფორმაციით, ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე გაიზარდა 16-17 წლის ქართველი ბიჭების რიცხვი, რომლებიც როტერდამში სხვადასხვა ხასიათის დახმარებას ითხოვენ. ამ თინეიჯერთა ნაწილი ნარკომანია და ცენტრში ახალ ნემსებს იღებს, სხვებს უბრალოდ სურთ ვინმეს თავიანთი გაჭირვება გაუზიარონ. ჰოლანდიის ხელისუფლებას მათ განუცხადეს, რომ არაინ არასრულწლოვნები, არ ჰყავთ მშობლები და საკუთარ სამშობლოში მუდმივად საფრთხე ემუქრებათ. თუმცა ეს საკმაოდ საეჭვოა, რადგან დადგინდა, რომ ზოგიერთი მათგანი სრულიადაც არ იყო არასრულწლოვანი და დაბრუნების შემდეგ თბილისში მშობლებთან ერთად ცხოვრობდა.

მსო-მ ინახულა ეს ცენტრი 2001 წლის აგვისტოში და ესაუბრა ამ ახალგაზრდა ქართველთაგან რვას. როგორც აღმოჩნდა, მიუხედავად იმისა, რომ მათ არ უნდოდათ ინფორმაციის გამჟღავნება და ძირითადად იმეორებდნენ იმას, რაც ჰოლანდიის საიმიგრაციო ხელისუფლებას უკვე უამბეს, ყველა მათგანი ნიდერლანდებში სატვირთო მანქანის საბარგულით შევიდა. გამონაკლისის გარეშე ყველა მათგანმა განაცხადა, რომ ესაჭიროებოდა შევიწროებისა და პირადი პრობლემებისაგან თავის დაღწევა და რომ მათი მოგზაურობის ორგანიზება მოახდინეს სხვა პირებმა, ძირითადად ოჯახის წევრებმა ან მეგობრებმა. ამ მიგრანტთა უმრავლესობამ განაცხადა, რომ საქართველოს რეგიონის, აჭარის, ტერიტორიაზე (რომელიც თურქეთსა და შავ ზღვას ესაზღვრება) ჩასხდნენ რუსულ ან ბელორუსულ სატვირთო მანქანაში. ისინი იძულებულნი იყვნენ, მთელი მგზავრობა გაეტარებინათ სატვირთო მანქანის საბარგო განყოფილებაში სპეციალურად გამოყოფილ და კარგად შენიღბულ კუპეში, სადაც მათ მომარაგებული ჰქონდათ საჭმელ-სასმელი. სხვა მიგრანტმა განაცხადა, რომ იგი თავიდან მოსკოვში წავიდა სამხრეთ ოსეთის რეგიონის გავლით, შემდეგ კი სათვირთო მანქანით ნიდერლანდებში. მათ წინასწარ არ იცოდნენ, რა იყო მათი დანიშნულების საბოლოო პუნქტი, გარდა იმისა, რომ ეს იქნებოდა დასავლეთის რომელიმე ქვეყანა. რადგანაც მათ სამალავიდან გამოსვლის უფლება არ ჰქონდათ, მიგრანტებმა ვერ გაიხსენეს თავიანთი მგზავრობის დეტალები და მარშრუტის შესახებ მხოლოდ ვარაუდები ჰქონდათ, ისიც მგზავრობის ხანგრძლივობიდან გამომდინარე. უმეტესობამ განაცხადა, რომ ნიდერლანდებში ჩასასვლელად დაახლოებით ერთი კვირა დასჭირდა, ერთმა ახალგაზრდამ კი აღნიშნა, რომ თითქმის ორი კვირა მგზავრობდა. ეს პირი სატვირთო მანქანის მძღოლმა ნიდერლანდებში საცხოვრებელ მისამართზე მიიყვანა, რუსულ ენაზე მოსაუბრე კაცმა კი ეს ბიჭი პირდაპირ რაისბერგენში წაიყვანა, სადაც მდებარეობს მთავრობის დაქვემდებარებაში მყოფი თავშესაფრის მაძიებელთა ცენტრი.

ამ ახალგაზრდების მონათხრობიდან ნათელია, რომ დასავლეთ ევროპაში ამგვარი კონტრაბანდა ორგანიზებული ხასიათისაა. სატვირთო ავტომობილების მძღოლები თავიანთ ცოცხალ ტვირთს ელოდნენ წინასწარ შეთანხმებულ დროსა და ადგილზე, ძირითადად აჭარაში, ერთ შემთხვევაში კი თბილისში არსებულ ცნობილ ადგილზე, სადაც ჩვეულებრივ სატვირთო მანქანები იკრიბებიან.

მსო-მ თანმხლები პირების გარეშე მყოფ, თავშესაფრის მაძიებელ არასრულწლოვანთა საკითხი მსოფლი მასშტაბის სპეციფიურ პრობლემად ჩათვალა და გამოაქვეყნა ფართო ანგარიში ევროკავშირში თანმხლებ პირთა გარეშე ჩასული არასრულწლოვანი პირების სექსუალური ექსპლუატაციის მიზნით თრეფიქინგის შესახებ. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ამგვარ არასრულწლოვან პირებს დროებით ან მუდმივად მაცხოვრებელის სტატუსის მიღების უფრო დიდი შანსი აქვთ, ვიდრე სრულწლოვან მიგრანტებს, ნაწილობრივ იმის გამო, რომ გაძნელებულია წარმოშობის ქვეყნებში მათი დაბრუნება. ეს შეიძლება მიზიდულობის ფაქტორი გახდეს და ზოგჯერ კონტრაბანდისტები ახალგაზრდებს ურჩევენ თანმხლებ პირთა გარეშე ჩასული არასრულწლოვანების სტატუსით შეიტანონ განაცხადი თავშესაფრის შესახებ.¹⁰

მონათხრობთა მსგავსება და ის ფაქტი, რომ არასრულწლოვანთა კონტრაბანდის სამიზნე ერთი ქვეყანაა, მიგვანიშნებს, რომ მიგრაცია თავშესაფრის მიღების მიზნით ორგანიზებულია აგენტების მიერ, რომლებიც სპეციალიზირებულნი არიან ნიდერლანდებში ქართველების კონტრაბანდაში. რამდენიმე ტურისტული ფირმის მწირი ინფორმაციის გარდა საქართველოდან თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციის ორგანიზების შესახებ, მსო-ს არ მოუპოვებია ინფორმაცია, თუ სად იღებს სათავეს ამ სახის მიგრაცია. მაგალითად ნათელი არ არის, თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაცია საქართველოშია ორგანიზებული ძირითადად, თუ ნაწილობრივ ტრანზიტულ ქვეყნებში, როგორიცაა რუსეთი და უკრაინა. როგორც ჩანს ახალგაზრდებმა მიიღეს ინსტრუქცია, არ გაავრცელონ ეს ინფორმაცია და გაანადგურონ სამგზავრო დოკუმენტები, რათა თავშესაფრის პროცედურა გაურთულონ ჰოლანდიის ხელისუფლებას.

დაბოლოს, გავრცელდა ხმები ახალგაზრდა ქართველი ბიჭების შესახებ, რომლებიც განიცდიან ექსპლუატაციას ამსტერდამის ცისფერთა უბანში. მათ დაიკავეს ადგილი, რაც ბოლო წლებში ჩეხ და რუმინელ მოზარდებს ეკავათ. ეს ხმები დადასტურებული არ არის, მაგრამ საინტერესო იქნებოდა მასზე მუშაობის გაგრძელება.

5. 4 დაკვირვების დასკვნითი შედეგები

მსო-ს მიერ მოპოვებული ინფორმაცია თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციაზე საკმაოდ მწირი და ფრაგმენტულია და არ იძლევა სრულ სურათს, თუ საქართველოდან წასული მიგრანტები როგორ აღწევენ ქვეყნებში, სადაც თავშესაფარს ითხოვენ. ახალგაზრდა ქართველი ბიჭების ნიდერლანდებში გადასვლა ორგანიზებულია და ადასტურებს უცხოელ სატვირთო მანქანების მძროლებთან თანამშრომლობას. თუმცა ჩეხეთის რესპუბლიკაში მიგრაციის შესახებ მოგროვილი ინფორმაცია ადასტურებს, რომ თავშესაფრის მაძიებლებს აქტიურად აგროვებენ თბილისში არსებული ტურისტული ფირმები. ამ მხრივ მართებული იქნება საუბარი ,,ტურიზმზე თავშესაფრის მიღების მიზნით”.

მსო-მ ნახა ფირმები, რომლებიც თავიანთ კლიენტებს აქტიურად მიაწვდიან ინფორმაციასა და შესაძლებლობებს სხვა ქვეყნებში თავშესაფრის მოთხოვნის შესახებ. აქედან ლოგიკური დასკვნა, რომ თავშესაფრის მიღების მიზნით მიგრაციის ნაწილი მაინც არის არა სპონტანური და ორგანიზებულია აგენტების მიერ, რომლებიც მიგრანტებს მიუთითებენ საზღვარგარეთ გასვლის შესაძლებლობებზე თავშესაფრის პროცედურის დახმარებით. ამ დასკვნას ამყარებს გასაუბრებების შემდეგ დარჩენილი შთაბეჭდილება, რომ თავშესაფარი შედარებით ნაკლებად ცნობილი ცნებაა ბევრი ქართველისათვის.

_____________________

1. UNHCR, 2001 წლის 31 ივლისი, „თავშესაფრის განაცხადები ევროპაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში, ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიაში, 2001 წლის იანვარიდან ივლისამდე“.

2. ვაუჩერი ფაქტიურად არის ჩეხური კომპანიის მიერ გაცემული სასტუმროს ჯავშანი.

3. გაზეთ „სიტყვა და საქმეს“ 2001 წლის 117 მაისის გამოშვებაში არსებული რეკლამა.

4. სტანდარტული სამგზავრო დაზღვევა საქართველოში ღირს დაახლოებით 1,5 აშშ დოლარი დღეში.

5. The Irish Times, 2001 წლის 12 მარტი, „ცოცხალ ტვირთს სასტიკი ბედი ეწია“.

6. ჩეხეთის ახალი ამბების სააგენტო „CTK“, ქვეყნის შიდა ახალი ამბები, 2001 წლის 9 აპრილი.

7. ჩეხეთის ახალი ამბების სააგენტო „CTK“, ქვეყნის შიდა ახალი ამბები, 2000 წლის 22 ოქტომბერი.

8. „Ministerie van Justitie“ (იუსტიციის სამინისტრო), 2000 წლის იანვარი, „Asielinstroom uit de Kaukasus en de Russische Federatie“.

9. ამ ცენტრს ჰქვია „Pauluskerk“ („წმ. პავლეს ეკლესია“').

10. მსო ბრიუსელი, 2001 წლის ივნისი, „ევროკავშირში სექსუალური ექსპლუატაციის მიზნით თანმხლებ პირთა გარეშე თრეფიქინგით გადაყვანილი მცირეწლოვანი პირები“..

როგორც შესავალში აღვნიშნეთ, პრაქტიკულობისა და განხორციელებადობის მიზნით მსო-მ გადაწყვიტა ყურადღება გაემახვილებინა საქართველოს მოქალაქეთა არალეგალურ მიგრაციაზე და, დროის არსებობის შემთხვევაში, გაეთვალისწინებინა საქართველოს გავლით ტრანზიტული მიგრაცია. კვლევის პროცესში მსო წააწყდა საქართველოს გავლით ტრანზიტული მიგრაციის ორ ტიპს: თრეფიქინგის მსხვერპლთა ტრანზიტულ გაყვანას რუსეთიდან და უკრაინიდან და მესამე მსოფლიოს ქვეყნების მიგრანტთა ტრანზიტს დასავლეთის ქვეყნებისაკენ.

6.1 საქართველო, როგორც ადამიანთა თრეფიქინგის სატრანზიტო ქვეყანა

2001 წლის მარტში ახალგაზრდა ქალი უკრაინიდან, სხვა უკრაინელ ქალებთან ერთად, გახდა თრეფიქინგის მსხვერპლი თურქეთში კომერციული პროსტიტუციის მიზნით. იგი მუშაობდა სანაპირო კურორტზე საქართველოს საზღვრის მახლობლად და თავის თრეფიქერთან ერთად ორჯერ მივიდა საქართველო-თურქეთის საზღვარზე თურქეთის ვიზის ერთი თვით გასაგრძელებლად. 2001 წლის მაისის დასაწყისში იგი დააკავა თურქეთის პოლიციამ და ტრაპიზონიდან გემით მოახდინა მისი დეპორტაცია რუსეთში სოჭის გავლით. სოჭიდან მგზავრობისას იგი ჯერ ვლადიკავკაზში გაემართა ჩრდილოეთ კავკასიაში, იქიდან კი თბილისში, საქართველოში. გადმოცემით ამ დროს მას დაუკავშირდნენ თრეფიქერები, რომლებიც შეეცადნენ თურქეთში მის დაბრუნებას. თურქეთის მესაზღვრეებმა აღმოაჩინეს, რომ პასპორტიდან დეპორტაციის შტამპი იყო ამოღებული და უარი უთხრეს ქვეყანაში შეშვებაზე. ადგილობრივი მაცხოვრებლები მას დაეხმარნენ თბილისში დაბრუნებაში, სადაც მან მიმართა მსო-ს და უკრაინაში დაბრუნებაში დახმარება ითხოვა.

ამ შემთხვევაში საქართველო გამოიყენებოდა ვიზის გასაგრძელებლად, რაც გამოწვეული იყო საქართველოს სიახლოვით იმ საზღვაო კურორტთან, სადაც ეს უკრაინელი გოგონა მუშაობდა. არსებობს აგრეთვე დაუმტკიცებელი ინფორმაცია, რომ თრეფიქერებს გოგონები რუსეთიდან და უკრაინიდან საქართველოს გავლით მიჰყავთ თურქეთში. ისინი რუსეთიდან საქართველოში როკის სასაზღვრო პუნქტიდან შედიან, რომელიც ამჟამად საქართველოს ხელისუფლების მიერ არ კონტროლდება საქართველოს მთავრობასა და სამხრეთ ოსეთის ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის კონფლიქტის გამო. თრეფიქერები და მათი კლიენტები სამხრეთ ოსეთიდან შემოდიან საქართველოს ოფიციალურ ტერიტორიაზე და მიემართებიან თურქეთთან სასაზღვრო ზონაში. ბათუმის მახლობლად არსებულ სასტუმროში ცოტა ხნით რჩებიან თრეფიქინგის მსხვერპლი ქალები, რაც შესაძლოა დაკავშირებული იყოს მათთვის თურქეთის ვიზების გაკეთებასთან. ვიზების აღების შემდეგ ქალები გადაჰყავთ თურქეთში დანიშნულების პუნქტამდე. არასამთავრობო ორგანიზაციები და საქართველოში არსებული სხვა მოქმედი პირები ახსენებენ ამგვარ შემთხვევებს, მაგრამ ჯერ-ჯერობით შეგროვილია ძალიან ცოტა კონკრეტული ფაქტები.¹

საქართველოს გავლით ქალების თრეფიქინგის შესახებ ინფორმაცია მოგვაწოდა ისრაელის არასამთავრობო ორგანიზაციამ, რომელიც დახმარებას უწევს ისრაელში დაპატიმრებულ არალეგალურ უცხოელებს თავიანთ სამშობლოებში დეპორტაციამდე. ამ არასამთავრობო ორგანიზაციამ განაცხადა, რომ 2000 წელს ისრაელიდან გააძევეს 5 მეძავი, რომლებიც საქართველოს პასპორტებს ფლობდნენ. ისრაელის ციხის ხელმძღვანელობის მიერ ჩატარებული შემოწმების შედეგად დადგინდა, რომ ოთხი მათგანი იყო არა ქართველი, არამედ უკრაინელი და რუსი ეროვნების, რომელთაც საქართველოს პასპორტები ყალბი ინფორმაციის საფუძველზე ჰქონდათ აღებული.² ეს ადასტურებს მსო-ს ვარაუდს იმის თაობაზე, რომ საქართველო გამოიყენება რუსეთიდან, უკრაინიდან და შესაძლოა დსთ-ს სხვა ქვეყნებიდან თურქეთსა და ხმელთაშუა ზღვის სხვა ქვეყნებში ქალთა თრეფიქინგის სატრანზიტო ქვეყნად. თრეფიქერები ყიდულობენ საქართველოს პასპორტებს რუსი და უკრაინელი ქალებისათვის, რადგან ქართული პასპორტით ქალების საზღვარგარეთ გაყვანა მათთვის უფრო ხელსაყრელია.

მსო-ს მისიამ ერევანში ახლახანს დაასრულა კვლევითი პროექტი სომხეთიდან თრეფიქინგის შესახებ და აღმოაჩინა, რომ ზოგიერთ თრეფიქერს სომეხი ქალები და ბავშვები გადაჰყავს საქართველოს, როგორც პირველი სატრანზიტო ქვეყნის, გამოყენებით. რამდენიმე შემთხვევაში ბავშვები სომხეთიდან ჩაიყვანეს თბილისის აეროპორტში, იქიდან კი დუბაის გავლით მოსკოვში. სომეხმა თრეფიქერებმა მოქრთამეს საქართველოს მთავრობის წევრები, რომელთა დახმარებითაც ბავშვები გაიყვანეს საჭირო სანქციის გარეშე. კიდევ ერთი მარშრუტი, რასაც სომეხი შრომითი მიგრანტები იყენებენ, არის საქართველოს გადაკვეთ ათურქეთისკენ მიმავალ გზაზე. სომხეთ-თურქეთის საზღვარი ჩაკეტილია მთიანი ყარაბახის გადაუჭრელი კონფლიქტის გამო და სომხეთის მოქალაქეები იძულებულნი არიან, ჯერ საქართველოში ჩავიდნენ, იქ აიღონ თურქეთის ვიზა და გააგრძელონ გზა თურქეთისაკენ.³

6.2 აზიელ და აფრიკელ მიგრანტთა ტრანზიტული მიგრაცია საქართველოს გავლით

1995-1998 წლებში მსო-მ საქართველოში განახორციელა დაბრუნებაში დახმარების გაწევის პროგრამა ჩარჩენილი მიგრანტებისათვის. ეს მიგრანტები ძირითადად იყვნენ სამხრეთ აზიიდან და ახლო აღმოსავლეთიდან, და იშვიათად აფრიკიდან. ისინი საქართველოში იმ მიზნითა და იმედით ჩამოვიდნენ, რომ დასავლეთის ქვეყნებისაკენ გზას გააგრძელებდნენ. მგზავრთა უმრავლესობამ, განსაკუთრებით პაკისტანელებმა, ინდოელებმა და ბანგლადეშელებმა, განაცხადა, რომ კონტრაბანდისტები მათ დასავლეთ ევროპაში გადაყვანას შეჰპირდნენ, და წაიყვანეს ისინი ბაქოში, აზერბაიჯანში, რომელიც გზის გაგრძელებამდე ხშირად გამოიყენებოდა სამხრეთ აზიელი არალეგალური მიგრანტების შეკრების პუნქტად. ზოგიერთ მიგრანტს ურჩიეს საქართველოში ჩასვლა ავტობუსით ან მატარებლით და შემდეგ ადგილობრივ პირთან დაკავშირება, რომელიც მიაწვდიდა მათ ინფორმაციას დასავლეთისაკენ შემდგომი მოგზაურობის პროცედურის შესახებ. ეს მიგრანტები ძირითადად ჩარჩებოდნენ ხოლმე საქართველოში, რადგან საკონტაქტო პირი თბილისში არ არსებობდა, ან არ პასუხობდა მათს თხოვნებს. ამ დროისათვის ტრანზიტულ მიგრანტებს ფული შემოაკლდებოდათ და აცხადებდნენ სამგზავრო დოკუმენტების დაკარგვის შესახებ.

მსო-მ დაასრულა დაბრუნებაში დახმარების გაწევის პროგრამა 1998 წელს, რადგან მას ბოროტად იყენებდნენ მიგრანტები, რომლებსაც ფაქტიურად არ ეკუთვნოდათ სამშობლოში დასაბრუნებელი ბილეთი ერთი მიმართულებით. თუმცა მსო-ს ოფისში ზოგჯერ ახლაც მოდიან სამხრეთ აზიელი მიგრანტები იმ იმედით რომ მათ სამშობლოში დაბრუნებაში დახმარებას აღმოუჩენენ. ერთ-ერთმა ტრანზიტულმა მიგრანტმა ინდოეთიდან, რომელიც მსო-ს ოფისში 2001 წლის იანვარში მოვიდა, განაცხადა, რომ ახალი დელიდან მოსკოვის გავლით ბაქოში ჩავიდა. ბაქოში მყოფმა საკონტაქტო პირმა განუცხადა, რომ იგი სამსახურს იშოვიდა საქართველოში. საქართველოში შემოსვლის პირველი ცდა წარუმატებელი აღმოჩნდა, რადგან ქართველმა მესაზღვრეებმა იგი უვიზოდ არ შემოუშვეს. მეორე ცდა წარმატებით დასრულდა. მან 70 აშშ დოლარი გადაუხადა ავტობუსის მძღოლს, რომელმაც ეს თანხა საქართველოს საზღვრის ხელმძღვანელობას გადასცა და მათ ავტობუსი გაატარეს მგზავრების შემოწმების გარეშე. თბილისში ჩამოსვლის შემდეგ მან აღმოაჩინა, რომ დაპირების მიუხედავად აქ არც სამსახური აღმოჩნდა და არც ვინმე, ვინც მას უპატრონებდა.

2000 წლის 9 დეკემბერს საქართველოს პოლიციამ ბანგლადეშელთა და აფრიკის კონტინენტის ხალხთა (ისეთი ქვეყნებიდან, როგორიცაა განა, კენია, ნიგერია, რუანდა და სიერა ლეონე) დიდი ჯგუფი დააკავა საქართველოში არალეგალური ბინადრობის ბრალდებით. ისინი დაკავებული იყვნენ 3 დღე და არ ჰქონდათ ადვოკატისა და საკონსულო დახმარების მიღების უფლება. 12 დეკემბერს მიგრანტები წაიყვანეს საქართველოაზერბაიჯანის საზღვრის მახლობელ ტერიტორიაზე, რომელიც ცნობილია, როგორც ,,წითელი ხიდი”, სადაც საქართველოს ხელისუფლებამ ძალისმიერი მეთოდებით სცადა უცხოელთა გაძევება საქართველოს ტერიტორიიდან აზერბაიჯანში. უცხოელებმა წინააღმდეგობა გაუწიეს და გაძევება ვერ შედგა. მას შემდეგ ხსენებულ მიგრანტთა ადგილსამყოფელი უცნობია.⁴

2000 წლის ნოემბერში სამი ინდოელი მოვიდა მსო-ს ოფისში და განაცხადა, რომ ისინი მოატყუა ბაქოელმა აგენტმა, რომელმაც მათ უშოვა საქართველოს ვიზა და დაჰპირდა სამსახურის შოვნას დასავლეთისაკენ გადაყვანამდე.

ინდოეთის სამი მოქალაქე ჩარჩა სომხეთში 2000 წლის ბოლოს მას შემდეგ, რაც მათ თბილისში მყოფ პაკისტანის მოქალაქეს სთხოვეს ევროპაში გასვლაში დახმარების აღმოჩენა. ეს აგენტი მათ შენგენის ვიზის შოვნას დაპირდა, მაგრამ მხოლოდ სომხეთის ვიზა აუღო. სამი ინდოელი გაემგზავრა სომხეთში იმ იმედით, რომ გზას დასავლეთით გააგრძელებდა, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ პაკისტანელმა ისინი მოატყუა და ჩარჩნენ ერევანში.

რუკა 2-ძირითადი სატრანზიტო მიგრაციული მარშრუტები საქართველოს გავლით

ამ მიგრანტთა უმრავლესობა რაღაც დროით თბილისში რჩება, შემდეგ კი ბრუნდება სამშობლოში, ან ნახულობს თავის სასურველ ქვეყანაში წასვლის გზას. ისინი ხშირად ცხოვრობენ იაფფასიან საერთო საცხოვრებლებში ან ბინებში თბილისის გარეუბანში, გარეთ ფაქტიურად არ გადიან, არ მუშაობენ და დრო გაჰყავთ დაპირებების მოლოდინში. ერთერთმა ინდოელმა მიგრანტმა ამგვარი პასიურობა ახსნა იმის შიშით, რომ ქართველი სამართალდამცავი ორგანოები შეეცდებიან მათთვის ფულის გამოძალვას, რომლებიც ხშირად გადავადებული ვიზით არიან, ან საერთოდ არ გააჩნდათ ვიზა საქართველოში შემოსვლისას.

ეს შემთხვევები ადასტურებს, რომ მესამე მსოფლიოს მიგრანტები საქართველოს ტრანზიტულ ქვეყანად იყენებენ და არ გააჩნიათ ტურიზმის ან ნებისმიერი სხვა ოფიციალური მიზანი. თუმცა ძნელია ამ მწირ ინფორმაციაზე დაყრდნობით შევაფასოთ, რა პოზიცია უკავია საქართველოს, როგორც არალეგალური მიგრაციის სატრანზიტო ქვეყანას. უკრაინაში თრეფიქინგისა და უცხოელთა კონტრაბანდის ერთი კვლევა ადასტურებს, რომ ბაქო ტრანზიტულ პუნქტად გამოიყენება, სადაც უცხოელები, განსაკუთრებით მიგრანტები პაკისტანიდან, და შედარებით ნაკლებად ავღანეთიდან, იცდიან დასავლეთისაკენ გზის გაგრძელებამდე. მათი ჩვეული მარშრუტია ბაქოდან მატარებლით როსტოვამდე რუსეთის სამხრეთში, და იქიდან უკრაინაში. კიდევ ერთი ვარიაცია პაკისტანელი მიგრანტებისათვის არის მარშრუტი ირანის გავლით ბაქოში ან ერევანში, სადაც ისინი თავს ტურისტებად ასაღებენ და მიფრინავენ უკრაინაში.⁵ წინამდებარე კვლევაში აღნიშნული ორივე მარშრუტი გვერდს უვლის საქართველოს და მისი ძირითადი მიზანია რუსეთი და უკრაინა, როგორც დასავლეთისაკენ გზის სატრანზიტო ქვეყნები.

ბაქო სატრანზიტო პუნქტად გამოიყენება ირანელი კონტრაბანდისტების მიერაც, რომლებიც თავიანთი თანამემამულეების დასავლეთისკენ გაყვანას ცდილობენ. ისინი ჯერ აზერბაიჯანში ჩაჰყავთ, სადაც ცდილობენ ყალბი სამგზავრო დოკუმენტების გაკეთებას. 2001 წლის ივნისში აზერბაიჯანის სამართალდამცავმა სტრუქტურებმა აღმოაჩინეს ირანელ კონტრაბანდისტთა ჯგუფი ბაქოში, მას შემდეგ რაც ერთ-ერთი მათი წევრი შეეცადა აზერბაიჯანელი მესაზღვრის მოქრთამვას. ამ ჯგუფს ირანელები აზერბაიჯანიდან ჩეხეთის გაყალბებული პასპორტებით გაჰყავდა.⁶

საქართველო, როგორც სატრანზიტო ქვეყანა, ნახსენები იყო საერთაშორისო პრესაში 2001 წლის დამდეგს, როდესაც თურქეთის სამხრეთ სანაპიროს მიადგა კონტრაბანდით გაყვანილი უცხოელებით სავსე გემი. გემი სახელწოდებით „პატი“ რეგისტრირებული იყო საქართველოში და ქართული დროშით ცურავდა. ამ ინციდენტამდე ერთი თვით ადრე საბერძნეთისა და თურქეთის სამხედრო-საზღვაო ძალებმა ცეცხლი გაუხსნეს გემს, რომელსაც გადაჰყავდა 46 არალეგალური მიგრანტი სამხრეთ აზიიდან. როგორც აღმოჩნდა, ეს გემიც საქართველოში იყო რეგისტრირებული, თუმცა მისი ეკიპაჟის წევრები არაქართველები იყვნენ. საქართველოს ტრანსპორტის სამინისტროს ცნობით ამჟამად საქართველოს დროში ცურავს 163 უცხოური გემი, რამაც 2000 წელს საქართველოს ბიუჯეტს 100 000 აშშ დოლარზე მეტი შეჰმატა.⁷ როგორც აღმოჩნდა საქართველოს საკანონმდებლო და დაბეგვრის პირობები იმდენად მიმზიდველია, რომ უცხოელი გემების მფლობელები საკუთარ ქვეყნებში თავიანთი გემების რეგისტრაციას ამჯობინებენ ქართული რეგისტრაციის შეძენას. ზემოხსენებული ორი შემთხვევიდან არც ერთში არ იყო კონკრეტული მინიშნება იმის თაობაზე, რომ საქართველო გამოიყენებოდა ტრანზიტულ ქვეყნად უცხოელთა კონტრაბანდისათვის. ისინი თურქეთში ირანიდან და სხვა ტრანზიტული ქვეყნებიდან შევიდნენ.

6.3 დაკვირვების დასკვნითი შედეგები

მსო-მ საკმაო რაოდენობით ფაქტები შეაგროვა არალეგალური მიგრაციისათვის საქართველოს, როგორც ტრანზიტული ქვეყნის, მნიშვნელოვნების შესახებ სერიოზული დასკვნების წარსადგენად. თუმცა შეზღუდული რაოდენობის ფაქტებზე დაყრდნობით ისიც ჩანს, რომ რამდენიმე მეზობელი ქვეყანა, როგორიცაა თურქეთი, რუსეთი და გარკვეულწილად აზერბაიჯანიც, საკმაოდ ინტენსიურად გამოიყენება ტრანზიტის მიზნით აზიიდან და აფრიკიდან წამოსული არალეგალური მიგრანტების მიერ. როგორც ჩანს საქართველო ჯერ-ჯერობით არ წარმოადგენს ძირითად სატრანზიტო ქვეყანას, მაგრამ ეს არ არის იმის გარანტია, რომ კონტრაბანდისტები და თრეფიქერები არ გადაწყვეტენ საქართველოს გამოყენებას ევროპისაკენ გასასვლელად და არ ისარგებლებენ მეზობელი ქვეყნების უმრავლესობასთან მისი ადვილად გამავალი საზღვრებით.

________________________

1. მაგალითისათვის იხ. გ. ღლონტი, „პროსტიტუციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის ზრდა საქართველოსა და დსთ-ში“, 1999.

2. ისრაელის ორგანიზაციის „ცხელი ხაზი უხლოელი მშრომელებისათვის“ ინფორმაციის თანახმად, 2000 წლის 25 დეკემბერი.

3. მსო ერევანი, 2001 წლის ივნისი, „ქალთა და ბავშვთა თრეფიქინგი სომხეთის რესპუბლიკიდან“. 60 დამოუკიდებელი საზოგადოება „ადამიანთა უფლებები საქართველოში“, 2001, ყოველთვიური პერიოდული გამოცემა №26-27.

4. დამოუკიდებელი საზოგადოება „ადამიანთა უფლებები საქართველოში“, 2001, ყოველთვიური პერიოდული გამოცემა №26-27.

5. ტატიანა კლინჩენკო, 2000, „მიგრანტთა თრეფიქინგი და ადამიანთა კონტრაბანდა უკრაინაში“ გამოცემაში „მიგრანტთა თრეფიქინგი და ადამიანთა კონტრაბანდა ევროპაში“, მსო, 2000.

6. BBC-ს სამონიტორინგო სამსახური, 2001 წლის 12 ივნისი.

7. Caucasus Press, 2001 წლის 6 თებერვალი.

ამ თავში განხილულია ყველა რესპოდენტისათვის მიგრაციის სამომავლო გეგმების შესახებ დასმულ კითხვებზე პასუხების შედეგები. ამ ჯგუფში შედიოდნენ როგორც დაბრუნებული პირები, ასევე პირები, რომლებიც ჯერ მიგრაციაში არ წასულან, მაგრამ ამას სამომავლოდ აპირებენ. ამ საკითხთან დაკავშირებულ რესპოდენტთა მთლიანი რაოდენობაა 560 ადამიანი.

7.1 დაბრუნებულთა გეგმები ხელახალი მიგრაციის შესახებ

მსო-მ საქართველოში დაბრუნებულ ყველა არალეგალურ მიგრანტს დაუსვა შეკითხვა: ,,სამუშაოს შემოთავაზების შემთხვევაში კვლავ წახვიდოდით თუ არა საზღვარგარეთ?” მიუხედავად მძიმე პირობებისა, რაშიც ბევრ ამ მიგრანტს უხდებოდა საზღვარგარეთ მუშაობა, საზღვარგარეთის ქვეყნებში სამუშაოდ მიგრაციის სურვილი მათში მაინც საკმაოდ დიდია.

თრეფიქინგის მსხვერპლ მიგრანტთაგან 25-მა პირმა (20,7%25) კატეგორიული უარი განაცხადა საზღვარგარეთ სამუშაოდ წასვლის ხელახალ შეთავაზებაზე. რამდენიმე დაბრუნებული პირი დარწმუნებული არ იყო, თრეფიქინგის მსხვერპლმა 85-მა რესპოდენტმა (70%25-ზე მეტი) კი განაცხადა, რომ კვლავ სურდათ საზღვარგარეთ მუშაობა. ცამეტმა პროცენტმა (13%25) განაცხადა, რომ წავიდოდა, თუ მოეწონებოდა ხელფასი. ბევრმა (სულ 68-მ, ან თრეფიქინგის მსხვერპლთა მთლიანი რაოდენობის 56,2%25-მა) განაცხადა, რომ აუცილებლად წავიდოდა, თუ ენდობოდა მისთვის სამუშაოს შემთავაზებელ პიროვნებას. ეს ძალიან მაღალი პროცენტული მაჩვენებელია, თუ გავითვალისწინებთ თრეფიქინგის ბევრი მსხვერპლის საშინელ გამოცდილებას. ეს ხაზს უსვამს უკან დაბრუნებულ პირთა შორის უკეთესი ცხოვრების დიდ სურვილს ცოტა ხნით საზღვარგარეთ მუშაობის საშუალებით. ეს იმასაც უსვამს ხაზს, რომ ბევრი რესპოდენტი დარწმუნებულია, რომ მეორედ არ მოტყუვდება. ერთმა ქალმა ისიც კი თქვა, რომ კიდევ წავიდოდა ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე. ზოგიერთი რესპოდენტი თავის მოტივაციას იმით ხსნის, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მოატყუეს და მონებივით ექცეოდნენ, მათ მაინც მოახერხეს უფრო მეტი ფულის შოვნა საზღვარგარეთ, ვიდრე საქართველოში.

რამდენადაც საკვირველად არ უნდა მოგვეჩვენოს, სხვა არალეგალური მიგრანტები, რომლებიც თრეფიქინგის მსხვერპლები არ გამხდარან, უფრო ნაკლებად იყვნენ დარწმუნებული მიგრაციის შესახებ თავიანთ გეგმებში. მათმა მეოთხედმა (35-მა ადამიანმა, ან სხვა არალეგალურ მიგრანტთა საერთო რაოდენობის 25%25-მა) განაცხადა, რომ ჯერ არ მიუღია საბოლოო გადაწყვეტილება, ამ რესპოდენტთაგან 91-მა კი (64,5%25) თქვა, რომ ნამდვილად უნდოდა კვლავ მიგრაციაში წასვლა. ერთმა არალეგალურმა მიგრანტმა თავისი მოტივაცია ასე ჩამოაყალიბა: „საზღვარგარეთ მონობა სჯობს საქართველოში შიმშილს“. დარჩენილმა 10,5-მა პროცენტმა განაცხადა, რომ წასვლა აღარ უნდოდა.

მსო-მ საქართველოში დაბრუნებულ ყველა რესპოდენტს დაუსვა აგრეთვე შეკითხვა: „რას იზამთ თუ ვიზას ვერ იშოვით?“ მათგან სამოცდათერთმეტმა (27%25) განაცხადა, რომ ასეთ შემთხვევაში დარჩებოდა საქართველოში და მეორედ ცდით თავს აღარ შეიწუხებდა. ყველაზე დიდმა ჯგუფმა (105 ადამიანი, ან ყველა რესპოდენტის 40 პროცენტზე მეტი) განაცხადა, რომ იმ მომენტში დარჩებოდა, მაგრამ ცდას არ შეწყვეტდა და გამონახავდა ვიზის შოვნის სხვა გზებს. რამდენიმე დაბრუნებულმა პირმა (5,6%25) თქვა, რომ ვიზის არქონის შემთხვევაში უვიზოდ წავიდოდა საზღვარგარეთ და არალეგალური მიგრანტი გახდებოდა. რესპოდენტთა დანარჩენმა ნაწილმა (27%25) ამ შეკითხვას ვერ უპასუხა, ან საბოლოო გადაწყვეტილება არ ჰქონდა მიღებული. უკან დაბრუნებულ პირებს კიდევ დაუსვეს შეკითხვა: ,,ურჩევდით თუ არა თქვენს მეგობრებს თქვენნაირ მოგზაურობას?” ამ შეკითხვას სხვადასხვაგვარი პასუხები გასცეს. უმრავლეობამ (152 ადამიანი, ან 58%25) ვერ მოიფიქრა ვერანაირი რეკომენდაცია, ვერც დადებითი და ვერც უარყოფითი. სამოცდათერთმეტმა (27%25) თქვა, რომ აუცილებლად ურჩევდა თავის მეგობრებს ემგზავრათ ისე, როგორც მან თავად იმგზავრა, 15-მა პროცენტმა კი კატეგორიულად განაცხადა, რომ თავის მეგობრებს არ უსურვებდა ისეთივე პრობლემების გამოცდას, რაც თავად მოუხდა. ზოგიერთმა რესპოდენტმა თავისი მოტივაცია უფრო რთულად ჩამოაყალიბა:

რაც შეეხება დანიშნულების ქვეყნებს, ბევრმა მიგრანტმა დაასახელა ქვეყანა, სადაც უკვე ნამყოფი იყო. მაგალითად ყველა ადგილნაცვალმა პირმა, რომელიც რუსეთში იყო ნამყოფი, განაცხადა, რომ კვლავ იქ სურდა წასვლა. ქართველ მიგრანტთათვის სხვა პოპულარული დანიშნულების ქვეყნებია: გერმანია და საბერძნეთი (თითოეული ქვეყანა ნახსენებია 23-ჯერ), აშშ (17), ისრაელი (12), კანადა (10), და ისეთი ქვეყნები, როგორიცაა ბელგია, თურქეთი, ავსტრალია, იტალია, ნიდერლანდები, ესპანეთი და პორტუგალია (ყველა ქვეყანა ნახსენებია რამდენიმეჯერ).

7. 2 მიგრაციის პოტენციალი და გაცნობიერება ახალგაზრდა ქართველებში

მსო-მ საქართელოს დედაქალაქ თბილისში გამოჰკითხა 17-დან 25 წლამდე ასაკის 210 სტუდენტი მიგრაციასთან დაკავშირებული მათი გათვითცნობიერებისა და სურვილების გამოკვლევის მიზნით. მიგრაციის საკითხის შესავალის სახით მსო-მ მათ ჰკითხა, თუ როგორ შეაფასებდნენ თავიანთი ცხოვრების პირობებს საქართველოში. სტუდენტთა 64%25-ზე მეტმა საქართველოში თავისი ცხოვრება აღწერა, როგორც ცუდი ან ძალიან ცუდი. ოცდაერთმა პროცენტმა (21%25) მას უწოდა საშუალო, დანარჩენი 14,8%25 კმაყოფილი იყო საქართველოში თავისი ცხოვრებით.

სტუდენტთა უმრავლესობას საზღვარგარეთ მოგზაურობის გამოცდილება ან საერთოდ არ გააჩნდა, ან ძალიან მწირი. რესპოდენტთა 70 პროცენტზე მეტი ბოლო 5 წლის მანძილზე საზღვარგარეთ საერთოდ არ ყოფილა. ისინი, ვინც იყო წასული, ძირითადად იყვნენ რუსეთში, თურქეთში, გერმანიასა და საფრანგეთში ტურისტულად, მეგობრების ან ნათესავების მოსანახულებლად, ან საქმიანი ვიზიტით.

როდესაც მათ ვკითხეთ, ისურვებდნენ თუ არა საზღვარგარეთ ცოტა ხნით სამუშაოდ წასვლას, 21%25-მა განაცხადა, რომ ნამდვილად სურდა. იმავე რაოდენობის სტუდენტებმა უპასუხეს, რომ ამით დაინტერესებულები არ იყვნენ, დარჩენილმა 58 პროცენტმა კი ვერ გადაწყვიტა, საზღვარგარეთ ერჩივნა წასვლა, თუ საქართველოში დარჩენა. სტუდენტთა მცირე რიცხვი (7,5%25) ძალიან დაინტერესებნული იყო საქართველოდან სამუდამოდ წასვლით, მაგრამ ეს არჩევანი დიდად არ მოეწონა სტუდენტთა 22,5%25-ს, 20%25-ს კი ბევრი არ უფიქრია ამის თაობაზე.

ყველაზე პოპულარული ქვეყნები, რომელთა ნახვაც სტუდენტებს ნამდვილად სურთ, არის საფრანგეთი და იტალია (თითოეული ახსენა 35-მა სტუდენტმა). სხვა ქვეყნები, რომლებიც 20-30-ჯერ იყო ნახსენები, არის აშშ, გერმანია, დიდი ბრიტანეთი და ესპანეთი (ამ თანმიმდევრობით). სხვა ქვეყნები, როგორიცაა ეგვიპტე, ბრაზილია, ნიდერლანდები, რუსეთი, იაპონია, შვეიცარია, საბერძნეთი, ავსტრალია და კანადა, ნახსენები იყო 10-20-ჯერ. ეს პასუხები საქართველოდან მომავალი მიგრაციის მიმართულებების მტკიცებად არ გამოდგება, თუმცა ზოგად წარმოდგენას გვაძლევს, რა ქვეყნები სარგებლობენ კარგი რეპუტაციით ახალგაზრდა თაობებში, რომლებიც საქართველოდან მიგრაციაში მომავალში წავლენ.

მსო აგრეთვე შეეკითხა სტუდენტებს, იცოდნენ თუ არა მათ, რას ნიშნავს ადამიანთა თრეფიქინგი კითხვარის შევსებამდე. უმრავლესობას (56%25) ამის შესახებ არაფერი სმენოდა, 19%25 კი დარწმუნებული არ იყო. დანარჩენ რესპოდენტებს რაღაც წარმოდგენა გააჩნდათ და დაწერეს შემდეგი მოსაზრებები:

ეს წინადადებები ძირითადად დაწერეს სტუდენტებმა (სულ 19-მა), რომლებიც პირადად იცნობდნენ თრეფიქინგის მსხვერპლს. მათი ინფორმაციით ქართველების თრეფიქინგი ძირითადად ხდება აშშ-სა და თურქეთში, უფრო ნაკლებად გერმანიაში, საბერძნეთში, დსთ-ს სხვა ქვეყნებსა და დიდ ბრიტანეთში. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ოთხმა სტუდენტმა დაწერა, რომ იცნობდნენ ადამიანებს, რომლებიც თრეფიქერებმა არალეგალურად გადაიყვანეს საერთაშორისოდ აღიარებულ საქართველოს საზღვრებზე.

ბოლოს მსო-მ კითხვა დაუსვა მხოლოდ რესპოდენტ ქალბატონებს: ,,წახვიდოდით თუ არა საზღვარგარეთ ძიძად, ოფიციანტად ან მოცეკვავედ სამუშაოდ?” უმრავლესობამ (135 სტუდენტი გოგონას 55%25-მა) უარი განაცხადა ამგვარ წინადადებაზე, 17%25 კი დარწმუნებული არ იყო. გოგონების დანარჩენმა 28%25-მა განაცხადა, რომ დადებით რეაგირებას მოახდენდა ამგვარ შეთავაზებაზე. მათი უმრავლესობა საზღვარგარეთ წავიდოდა, თუ ენდობოდა სამუშაოს შემთავაზებელ პირს, მცირე ნაწილი დათანხმდებოდა შეთავაზებას კარგი ხელფასის შემთხვევაში, სამმა გოგონამ კი განაცხადა, რომ სიამოვნებით წავიდოდა სხვა ქვეყანაში საცხოვრებლად ყოველგვარი წინაპირობის გარეშე.

7.3 დაკვირვების დასკვნითი შედეგები

დაბრუნებულ არალეგალურ მიგრანტთა შორის ხელახალი არალეგალური მიგრაციის ოტენციალი საკმაოდ მაღალია, მიუხედავად მათი უმეტესობის უარყოფითი გამოცდილებისა. ხელახალი მიგრაციის სურვილის ძირითადი მიზეზია სირთულეები, რასაც ქართველები აწყდებიან ყოველდღიურ ცხოვრებაში თავის გატანასა და თავისთვის და თავიანთი ოჯახებისათვის საკმარისი შემოსავლის უზრუნველყოფაში. მათმა უმრავლესობამ იცის არალეგალური მიგრაციის საფრთხის შესახებ, მაგრამ მზადაა, კიდევ ერთხელ გარისკოს.

ახალგაზრდა თაობები საქართველოში ნაკლებად ელტვიან საზღვარგარეთ მიგრაციას. მათ კარგად იციან ზოგადად მიგრაციასთან დაკავშირებული სკითხები, რადგან მათი ნათესავი ან მეგობარი მიგრაციაში არის ნამყოფი. თუმცა მათ ნათელი წარმოდგენა არ აქვთ არალეგალურ მიგრაციასთან დაკავშირებული კონკრეტული რისკის შესახებ, როგორიცაა მაგალითად ექსპლუატაციისა და ძალადობის მსხვერპლად გახდომის საფრთხე.

ბოლო ხანობამდე არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის საკითხები საზოგადოებრივ დისკუსიებში არ ფიგურირებდა და ამდენად უცნობი იყო საქართველოს მოსახლეობისათვის. სიტუაცია შეიცვალა, როდესაც რამდენიმე ორგანიზაციამ, როგორიცაა მსო და რამდენიმე ქართული არასამთავრობო ორგანიზაცია, ყურადღების გამახვილება დაიწყო ამ საკითხზე და წამოიწყო სხვადასხვა საქმიანობები, მაგალითად საინფორმაციო კამპანიები, კონსულტაციები დაბრუნებულ არალეგალურ მიგრანტთათვის და კვლევა. ამ საქმიანობებმა დიდი წვლილი შეიტანა საქართველოს მოსახლეობის გათვითცნობიერებაში არალეგალური მიგრაციის რისკების შესახებ. კარგი იქნებოდა უფრო ფართო და ხანგრძლივი საინფორმაციო კამპანიის ჩატარება, რათა ქართველებმა კარგად გააცნობიერონ მიგრაციის მათთვის ხელმისაწვდომი არჩევანი.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც განსაზღვრავს საქართველოდან არალეგალური მიგრაციის სამომავლო პოტენციალს, არის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება და თუ რამდენად დიდ სარგებელს მიიღებს საქართველოს მოსახლეობა ნებისმიერი პროგრესიდან. თუ მოსახლეობის უმრავლესობა კვლავ გაჭირვებაში დარჩება, უნდა ვივარაუდოთ, რომ საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია არსებითად ვერ შემცირდება.

ბოლო ხანებში საქართველოს მთავრობაში გამოიკვეთა მზარდი ინტერესი არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის მიმართ, რაც ქართული საზოგადოების დებატების საგანი გახდა. თუმცა ეს მზარდი ინტერესი არ გადაზრდილა კონკრეტულ პოლიტიკაში ან საკანონმდებლო ცვლილებებში, რაც საჭიროა არალეგალური მიგრაციის სპეციფიკური ასპექტების უფრო ეფექტურად გადაჭრისათვის.

8.1 მიგრაციული პოლიტიკა და მართვა

1991 წელს საბჭოთა კავშირისაგან დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ საქართველოს მთავრობამ შეიმუშავა მიგრაციის მართვის პოლიტიკა და მიიღო შესაბამისი კანონმდებლობა. მსო-მ დახმარება გაუწია მთავრობას მიგრაციის მართვის პოტენციალის განვითარების პროგრამით, რომელიც შექმნის მიგრაციული კანონმდებლობის, მართვის სტრუქტურების, ტექნიკური უზრუნველყოფისა და მთავრობის წევრთა ტრეინინგის პოტენციალს. მსო ამ პროგრამას საქართველოში ახორციელებს 1996 წლიდან და მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია საერთაშორისოდ მიღებულ ნორმებთან საქართველოს მიგრაციის მართვის მიახლოებაში.

ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე მსო დაკავებულია მნიშვნელოვანი საქმიანობით: ეს არის საქართველოს მიგრაციული კანონების ფართო განხილვისა და მათი ერთიან კანონმდებლობად გაერთიანების ხელშეწყობა, რაც მოახდენს მიგრაციის ყველა ასპექტის რეგულირებას. ამის ძირითადი მიზანია სხვადასხვა სამთავრობო სტრუქტურებზე ვალდებულებების განსაზღვრული და ნათელი დანაწილებისა და კოორდინირების უზფრუნველყოფა, რაც საქართველოს მიგრაციულ პოლიტიკას უფრო თანამიმდევრულსა და ეფექტურს გახდის. სამთავრობო სტრუქტურებს შორის კოორდინაციის ნაკლებობა და შეუთავსებლობები კანონმდებლობაში ჯერ-ჯერობით ძირითადი ბარიერებია საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი მიგრაციის მართვის დანერგვისათვის.

საქართველოს მთავრობა კარგად იცნობს საქართველოდან არალეგალური მიგრაციის მიმართულებებსა და მახასიათებელ თვისებებს, მაგრამ უჭირს ამ ტიპის მიგრაციის ძირეული მიზეზების აღმოფხვრა. ეფექტური ქმედების კიდევ ერთი ხელისშემშლელი ფაქტორია სამთავრობო სტრუქტურებსა და მათს მიღმა არსებული კორუფცია. ამის ნათელი მაგალითია ის, რომ ე.წ. ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების სააგენტოების წინააღმდეგ, რომლებიც ახდენენ არალეგალური მიგრაციისა და საზღვარგარეთ ადამიანთა თრეფიქინგის ორგანიზებას, ქმედითი ზომები არ მიიღება. ამ ფირმების წინააღმდეგ ბრძოლის ძირითადი ბარიერია არაოფიციალური მოტივაციები, რაც წესით უცხო უნდა იყოს მთავრობის წევრის ფუნქციისათვის, თუმცა ამ ე.წ. ტურისტული ფირმების ნამდვილი საქმიანობის შესახებ საქართველოში ყველამ იცის.

არსებობს რამდენიმე სასამართლო პრეცედენტი, როდესაც ტურისტული ფირმების წარმომადგენლებს ბრალი ედებოდათ საზღვარგარეთ წასვლის მსურველი კლიენტების მოტყუებასა და ფულის გამოძალვაში. ფირმების უმეტესობა შეჰპირდა საზღვარგარეთ სამუშაოს და ფული გამოართვა კლიენტებს, რის შემდეგაც გაუჩინარდა პირობების შესრულების გარეშე. თუმცა ამგვარი სასამართლო პრეცედენტები შემთხვევითი იყო და არ ასახავს სამართალდამცავი ორგანოებისა და პროკურატურის კოორდინირებულ პოლიტიკას ამგვარი ფირმების არალეგალური საქმიანობების წინააღმდეგ. კიდევ ერთი ბარიერია ის, რომ მოტყუებულ კლიენტებს სჭირდებათ ზომების მიღება პოლიციაში ან პროკურატურაში საჩივრის შეტანით. მაგრამ ქართულ საზოგადოებაში არ არსებობს აქტიური სამოქალაქო ჩარეულობის ტრადიცია და ამგვარ ნაბიჯებს ძალიან ცოტა თუ დგამს. ამის ნაცვლად მოტყუებული კლიენტები ამჯობინებენ სამართლის საკუთარ ხელში აღებას, პირადად უკავშირდებიან თრეფიქერებსა და სამუშაოზე ამყვანებს, ზეწოლას ახდენენ მათზე და მოითხოვენ ფულის დაბრუნებას. ერთმა მოტყუებულმა მიგრანტმა რადიკალური ზომები მიიღო და ტურისტული ფირმის წარმომადგენელს ორივე ფეხი მოსტეხა.¹ სხვა ხელისშემშლელი ფაქტორებია ის, რომ ხალხმა ზოგჯერ არ იცის, სად შეიტანოს საჩივარი და არ ენდობიან სამართალდამცავ სტრუქტურებს, როგორიცაა პოლიცია და პროკურატურა.

რაც შეეხება ადამიანთა თრეფიქინგს, საქართველოს მთავრობამ მხოლოდ ახლახანს გააცნობიერა ეს პრობლემა. 2000 წელს ეროვნული უშიშროების საბჭოს, ორგანოს, რომელიც პროზიდენტის აპარატის ნაწილია და სამინისტროებსა და სხვა სამთავრობო დეპარტამენტებს ხელმძღვანელობს, დაევალა ადამიანთა თრეფიქინგის ზედამხედველობა ქალთა მიმართ ძალადობის თავლსაზრისით (იხ. დანართები 2 და 3). საინფორმაციო საშუალებებში რამდენიმე გამოსვლის გარდა რაიმე მნიშვნელოვანი ზომები არ მიღებულა თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართული კოორდინირებული პოლიტიკის შესაქმნელად და მის განვითარებაში სამინისტროებისა და დეპარტამენტების ჩასართველად.

2001 წლის ივნისში ამერიკის იურისტთა ასოციაციისა და მსო-ს ინიციატივით შედგა შეხვედრა, რომელსაც ესწრებოდნენ უმეტესი სამთავრობო სტრუქტურების წარმომადგენლები, რომლებიც პირდაპირ არიან ჩართული, ან არაპირდაპირი ინტერესი გააჩნიათ საქართველოდან ადამიანთა თრეფიქინგის საკითხში. შეხვედრის მიზანი იყო მთავრობის მხრიდან ადამიანთა თრეფიქინგის პრობლემის მიმართ კონკრეტული რეაქციის განვითარების ხელშეწყობა. შეხვედრა წარმატებული იყო იმ მხრივ, რომ ხელი შეუწყო პრობლემის გათვითცნობიერებას და ხაზი გაუსვა მთავრობის შიგნით და საზოგადოების სხვა ორგანოებსა და საზღვარგარეთელ პარტნიორებთან კოორდინაციის აუცილებლობას. შეხვედრის მონაწილეებმა ჩაატარეს მოერე შეხვედრაც, სადაც შეიქმნა მუშა ჯგუფი, რომელსაც დაევალა თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართულ პოლიტიკაში ჩართული ძირითადი სტრუქტურების მოვალეობების დასახვა და კოორდინირებული სტრატეგიის შემუშავება.

8.2 კანონმდებლობა

როგორც 8.1 თავშია აღნიშნული, საქართველოს მთავრობა ჩაერთო ერთიანი მიგრაციული კანონის მიღებაში, რომელიც მთავრობას არალეგალურ მიგრაციასთან ეფექტური ბრძოლის საშუალებას მისცემს. წინამდებარე ანგარიშის გამოცემისას სამთავრობო სტრუქტურებში კომენტარებისათვის გავრცელდა კანონმდებლობის პროექტი, სანამ იგი განსახილველად და მისაღებად გადაეცემოდა პარლამენტს. ეს კანონმდებლობა მოიცავს იმიგრაციასთან, ემიგრაციასთან და საქართველოში უცხოელთა ცხოვრებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. იგი აგრეთვე სქემატურად ასახავს არალეგალური მიგრაციის კონკრეტულ სფეროებს, თ უმცაამ მოხსენებაში ზემოთ აღნიშნული ბევრი კონკრეტული სამართალდარღვევა შედის სხვ აკანონმდებლობაში, როგორიცაა სისხლის სამართლისა და ადმინისტრაციული კოდექსები.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი შეიცავს მუხლებს, რომლებიც არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანთა თრეფიქინგის ჩახშობის საუკეთესო იარაღი შეიძლება გახდეს. ამერიკის იურისტთა ასოციაციამ მსო-ს მიაწოდა საქართველოში ამჟამად არსებული კანონმდებლობის ანალიზი თრეფიქინგთან მიმართებაში (იხ. დანართი 2). იგი ასკვნის, რომ არ არსებობს თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართული ახალი კანონმდებლობის განსაკუთრებული საჭიროება, არამედ საჭიროა შესწორებები ამჟამინდელ სისხლის სამართლის კოდექსში, სხვა არსებული კანონები კი საკმარისი იქნება ადამიანთა თრეფიქინგის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ამ მოსაზრებას ეთანხმებიან საქართველოს როგორც სამთავრობო, ასევე არასამთავრობო ექსპერტები. ისინი ხაზს უსვამენ, რომ საქართველოში ბევრი კანონის განხორციელების დაბალი ხარისხის გამო უკეთესი იქნებოდა არსებული კანონმდებლობის შეცვლა, რომელიც ნაცნობია ძალისმიერი სტრუქტურებისათვის და რომელიც უკვე დანერგვის პროცესშია. თუმცა ეს საქართველოს მთავრობას არ უხსნის თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართული კოორდინირებული დეპარტამენტთაშორისი პოლიტიკის შემუშავების პასუხისმგებლობას. მას დასჭირდება პოლიტიკის შესაბამისი მექანიზმებისა და ხელისუფლების უზრუნველყოფა თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართული პოლიტიკის განხორციელების ზედამხედველობის მიზნით.

საქართველოს იუსტიციის მინისტრი ესწრებოდა ხელის მოწერის ცერემონიას საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ მიმართული გაეროს კონვენციისათვის მიძღვნილ საერთაშორისო კონფერენციაზე. მან ხელი მოაწერა ამ კონვენციას და აგრეთვე ორ პროტოკოლს ადამიანთა თრეფიქინგისა და მიგრანტთა კონტრაბანდის შესახებ. ამგვარ მნიშვნელოვან კონვენციაზე საქართველოს მთავრობის მიერთება მნიშვნელოვანი წინწადგმული ნაბიჯია, რაც გზას უკაფავს ეროვნულ დონეზე საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამის ქმედებას. იუსტიციის სამინისტროს ინფორმაციით, 2000 წლის დეკემბერში პალერმოში ხელის მოწერის ცერემონიის შემდეგ კონკრეტული შემდგომი ღონისძიებები არ ჩატარებულა. როგორც ჩანს, სამინისტრო სხვა საკითხებს ანიჭებს პრიორიტეტს და რატიფიკაციის პროცედურის დაწყება სხვა უფრო მნიშვნელოვანი საკითხების მოგვარების შემდეგ აქვს დასახული. საქართველოს მთავრობამ ჯერ ვერ დაასრულა კონვენციისა და ორი პროტოკოლის ქართულ ენაზე თარგმნა.

საქართველოს მთავრობიდან მომავალი კიდევ ერთი საკანონმდებლო ინიციატივაა პრეზიდენტის ბრძანებულების პროექტი, რომლის მიზანია ტურისტული ფირმების საქმიანობის რეგულარიზაცია. საქართველოს სახელმწიფო ანტიმონოპოლიურმა სამსახურმა და ტურიზმისა და კურორტების სახელმწიფო დეპარტამენტმა ერთობლივად შეადგინეს ბრძანებულება, რომელიც 2001 წლის მარტში გადაუგზავნეს იუსტიციის სამინისტროს კომენტარებისა და სამთავრობო სტრუქტურებში გავრცელებისათვის. საფუძველს წარმოადგენს ის, რომ ტურისტულ ფირმას უნდა გააჩნდეს საქართველოს შესაბამისი უფლებამოსილი უწყების მიერ გაცემული ოფიციალური ლიცენზია. მან ოფიციალური კონტრაქტი უნდა გააფორმოს ყველა თავის კლიენტთან და ტურისტული ფირმების საქმიანობებით დაკავებულ შესაბამის სამთავრობო უწყებას წარუდგინოს საზღვარგარეთელ პარტნიორებთან საქმიანი შეთანხმებების ოფიციალური მტკიცებულება. ორივე დეპარტამენტი აცხადებს, რომ საქართველოს ამჟამინდელი პარლამენტი არ არის დაინტერესებული ტურისტული ფირმების არალეგალური საქმიანობების წინააღმდეგ კონკრეტული და ქმედითი ღონისძიებების გატარებით, რაც მათი აზრით ნაწილობრივ განპირობებულია არაკეთილსინდისიერი ტურისტული ფირმების შემოსავალში ზოგიერთი პარლამენტარის ფინანსური დაინტერესებით. ამ განცხადებას ეთანხმება რამდენიმე ქართული არასამთავრობო ორგანიზაცია.

აქამდე ანტიმონოპოლიურ სამსახურში შესულია ძალიან მცირე რაოდენობით საჩივარი ტურისტული ფირმების მიერ მოტყუებული მოქალაქეებისაგან. ყველა ეს საჩივარი მიმართული იყო ფირმების მიერ თავიანთი დაპირების შეუსრულებლობისაკენ და არ უკავშირდებოდა არალეგალურ მიგრაციას ან კონკრეტულად თრეფიქინგს. ანტიმონოპოლიურ სამსახურს შეუძლია საქმის აღძვრა ფირმის წინააღმდეგ მხოლოდ კონკრეტული საჩივრის საფუძველზე. ამჟამად არსებული მომხმარებელთა ინტერესების დამცველი კანონმდებლობით მას არალეგალური ფირმების დასჯის შეზღუდული მექანიზმები გააჩნია. მას აქვს ჯარიმის დაწესების უფლება, რომელიც მაქსიმუმ 7-ჯერ უნდა აღემატებოდეს იმ რეკლამის საფასურს, რომელმაც ხსენებულ სამსახურში საჩივრის შემტანი მოქალაქე შეცდომაში შეიყვანა.

არსებული კანონმდებლობის თანახმად მხოლოდ ერთ ტურისტულ ფირმას ჩაუტარდა ინსტრუქტაჟი კონტრაქტის ზოგიერთი პირობის შეცვლის შესახებ, რომლებიც ანტიმონოპოლიურმა სამსახურმა უსამართლოდ ჩათვალა. ეს შეეხებოდა ფირმას „პირდაპირი დასვენება“, რომელიც მიმზიდველ დაპირებებს აძლევდა ქართველებს, რომლებსაც სჯეროდათ, რომ იაფად და შესანიშნავად დაისვენებდნენ. კონტრაქტის დეტალები შეცდომაში შემყვანი იყო. კლიენტებს ატყუებდნენ სასტუმროებისა და კურორტების ხარისხის შესახებ.

ზემოთ მოყვანილი საქმიანობებიდან ჩანს, რომ არსებული კანონმდებლობა, რომელიც მიმართულია არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის მცირე ნაწილის წინააღმდეგ, არაადექვატურია არალეგალური მიგრაციის კომპლექსურ ხასიათთან საბრძოლველად. იგი აგრეთვე ადამიანთა თრეფიქინგის ხელშემწყობთა და ორგანიზატორთა პასუხისგებაში მიცემის ძალიან მცირე შესაძლებლობას იძლევა, რის გამოც ისინი საქართველოში ჯერჯერობით კვლავ პრაქტიკულად დაუსჯელად მოქმედებენ.

8.3 დაკვირვების დასკვნითი შედეგები

საქართველოს მთავრობამ გადადგა პირველი ნაბიჯები ზოგადად არალეგალური მიგრაციისა და კერძოდ ადამიანთა თრეფიქინგის საკითხების გადასაჭრელად ისე, რომ ეს შეესატყვისებოდეს საერთაშორისო სტანდარტებს. თუმცა მას წინ გრძელი გზა ელის თრეფიქინგის წინააღმდეგ მიმართული პოლიტიკის შექმნასა და კოორდინირებაში, აგრეთვე ამჟამად არსებულ კანონმდებლობაში შესწორებების შეტანაში, ან, საჭიროების შემთხვევაში, კანონმდებლობის ახალი ნაწილების შექმნაში, რაც საქართველოს მთავრობას საშუალებას მისცემს, ჩაახშოს არალეგალური მიგრაცია და აღმოფხვრას ქართველების თრეფიქინგი.

____________________

1. „ალია“ (ყოველდღიური ქართული გაზეთი), 2000 წლის 21 ოქტომბერი.

9.1 დასკვნები

წინამდებარე კვლევამ ნათლად გვაჩვენა, რომ საქართველოდან არალეგალური მიგრაცია საკმაოდ დიდია და რომ საქართველოს მოქალაქეთა თრეფიქინგი მართლაც ხდება. არალეგალურ მიგრანტთა უდიდესი უმრავლესობა საზღვარგარეთ დამატებითი შემოსავლის საშოვნელად მიემგზავრება, რაც იმას ნიშნავს, რომ არალეგალური მიგრაცია საქართველოდან ძირითადად შრომითი მიგრაციაა. რადგან საქართველოდან შრომითი მიგრაციის ლეგალური შესაძლებლობები ფაქტიურად არ არსებობს, მიგრანტებისათვის ერთადერთი გამოსავალია საზღვარგარეთ არალეგალურად მუშაობა. დასაწყისში თრეფიქინგის მსხვერპლებს ისეთივე მოტივაციები გააჩნიათ, რაც სხვა არალეგალურ მიგრანტებს, რომლებიც თრეფიქინგს არ დაქვემდებარებულან, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოდან ადამიანების თრეფიქინგი შეიძლება ჩაითვალოს შრომითი მიგრაციის კონკრეტულ ფორმად.

მნიშვნელოვანი დასკვნაა ის, რომ ქართველები საკუთარი სურვილითა და ნებით მიდიან საზღვარგარეთ, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირად მათ ამას აიძულებს მათი გაჭირვებული მდგომარეობა საქართველოში. ისინი თავიანთი გეგმების განხორციელებისას ბარიერებს აწყდებიან, რაც ძირითადად უკავშირდება დასავლეთის ქვეყნების შეზღუდულ სავიზო პოლიტიკას, რისი მიზანია არალეგალური შრომითი მიგრანტების ნაკადების მინიმუმამდე შემცირება. ამის ნაცვლად მიგრანტები დახმარებისათვის მიმართავენ სავიზო ბროკერებსა და საშუამავლო სააგენტოებს საზღვარგარეთ მათი გასვლის უზრუნველსაყოფად. ეს ფირმები და სააგენტოები აქტიურ სარეკლემო პოლიტიკას ეწევიან გაზეთებსა და ტელევიზიაში და ზოგჯერ კლიენტების აყვანის უფრო არაფორმალურ მეთოდებსაც იყენებენ. ისინი თავიანთ სასიკეთოდ იყენებენ ქართველთა სურვილს, გაიუმჯობესონ სოციალურ-ეკონომიკური პირობები, და აცდუნებენ პოტენციურ მიგრანტებს მიმზიდველი დაპირებებით, რომლებიც უმეტესწილად ნაწილობრივ ან მთლიანად სიცრუეა. ბევრი სავიზო ბროკერი ეყრდნობა ურთიერთობებს მთავრობის წევრებთან, რომლებიც უზრუნველყოფენ ყალბ დოკუმენტაციას სავიზო განაცხადების პროცედურისათვის. არსებობს ინფორმაცია, რომ ბროკერები სპეციალიზირდებიან ყალბი ვიზების უზრუნველყოფაზე, რომლებსაც კლიენტებზე ნამდვილ სამგზავრო დოკუმენტებად ასაღებენ. ბროკერები და თრეფიქერები მიგრანტებისაგან ბევრ ფულს ითხოვენ, რაც მათს ბიზნესს ძალიან მომგებიანს ხდის.

სააგენტოები, რომლებიც რეკლამებს აქვეყნებენ და კლიენტები სამუშაოზე არაფორმალურ პირობებში აჰყავთ, აგრეთვე ახერხებენ საზღვარგარეთ ქართველთა არალეგალურ გადაყვანას. როგორც ჩანს, ეს ფირმები პასუხობენ დანიშნულების ქვეყნების მოთხოვნებს სხვადასხვა სექტორში იაფი მუშახელის საჭიროებისა. ამგვარი სექტორებია პროსტიტუცია, გართობის სექტორი, საყოფაცხოვრებო მომსახურება, სოფლის მეურნეობა და სამრეწველო წარმოება. სააგენტოები ამგვარი სამუშაოს შესახებ მცდარ ინფორმაციას ავრცელებენ და ხალხს არწმუნებენ, რომ ისინი საზღვარგარეთ ოფიციალურად იმუშავებენ ძიძებად, მოდელებად ან შინამოსამსახურეებად. თრეფიქერთა ძირითადი ინტერესი მიმართულია ახალგაზრდა ქალებისაკენ, მაგრამ ზოგჯერ თრეფიქინგის მსხვერპლები მამაკაცებიც შეიძლება გახდნენ დამამცირებელ სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებზე ან ქარხნებში. საქართველოში მცხოვრებ თრეფიქერებს ხშირად პირადი ურთიერთობები აქვთ საზღვარგარეთელ შუამავლებთან, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან დანიშნულების ქვეყანაში სამსახურის შოვნაზე. ზოგიერთი ეს შუამავალი საქართველოს მოქალაქეა, რომლებიც ან საზღვარგარეთ არალეგალურად ცხოვრობენ, ან თავშესაფრის ძიების პროცედურების, კანონიერი მიგრაციის პროგრამების ან უცხოელ მოქალაქეზე დაქორწინების საშუალებით მოპოვებული აქვთ ბინადრობის ოფიციალური უფლება.

ამ კვლევიდან ნათლად ჩანს, რომ ადამიანთა თრეფიქინგსა და საქართველოდან უკანონო მიგრაციის სხვა ფორმებს შორის ძალიან მცირე სხვაობაა. კვლევამ გვაჩვენა, რომ ერთი და იგივე ფირმები და სააგენტოები ახდენენ ორივე სახის არალეგალური საქმიანობის ორგანიზებას. მსგავსება კიდევ ისაა, რომ ფირმები ხალხის სამუშაოზე ასაყვანად ერთსა და იმავე ტექნიკას იყენებენ და არ სპეციალიზირდებიან რაიმე ერთ განსაზღვრულ საქმიანობაზე, თრეფიქინგზე, კონტრაბანდაზე ან ვიზების გაკეთებაზე. წინამდებარე კვლევის მიხედვით, თრეფიქინგის მსხვერპლებს სხვა არალეგალური მიგრანტებისაგან განასხვავებს შემდეგი:

ზოგიერთი ფირმა აცნობებს ქართველებს საზღვარგარეთ დასახლების შესაძლებლობის შესახებ, თუ ისინი თავშესაფარს დასავლეთ ევროპის გარკვეულ ქვეყნებში ითხოვენ. დამტკიცებულია, რომ საქართველოდან თავშესაფრის მაძიებელთა მიგრაციის გარკვეული ნაწილი არის არა სპონტანური, არამედ ორგანიზებულია თბილისის რომელიმე სააგენტოს მიერ.

წინამდებარე კვლევას არ გააჩნია იმის მტკიცებულება, რომ საქართველოს ღარიბი ფენების მოსახლეობა, როგორიცაა ადგილნაცვალი პირები და კომერციული პროსტიტუციით დაკავებული პირები, უფრო ხშირად ხდება თრეფიქინგის მსხვერპლი ან მიმართავს არალეგალურ მიგრაციას, ვიდრე საქართველოს სხვა მოქალაქეები.

ჯერ-ჯერობით საქართველოს მთავრობას გადამწყვეტი ნაბიჯები არ გადაუდგამს არალეგალური მიგრაციის შესაზღუდად და თრეფიქინგის ჩასახშობად. საკანონმდებლო ბაზა ჯერ-ჯერობით არასაკმარისია, მართვის სტრუქტურა და პოლიტიკა კი ადექვატური არ არის უკანონო მიგრაციის ორგანიზატორთა წინააღმდეგ მყარი პოზიციის დასაფიქსირებლად. ეს შეზღუდული შესაძლებლობები შეიძლება კიდევ უფრო შეასუსტოს კორუფციის შესაძლებლობებმა განსაზღვრულ სტრუქტურებში, რაც პროგრესისათვის წინაღობას წარმოადგენს. ანალიტიკოსები აცხადებენ, რომ მთავრობის ზოგიერთ წარმომადგენელს ფინანსური ინტერესი გააჩნია ტურისტული ფირმებისა და დასაქმების შუამავლების მუშაობაში, რაც ხსნის იმ ფაქტს, რომ უკანონო მიგრაციისა და თრეფიქინგის ამდენად ბევრი ორგანიზატორი კვლავ პრაქტიკულად დაუსჯელად აგრძელებს საქართველოში მუშაობას.

ამჟამად ქართველებს ხელთ აქვთ ოფიციალური მიგრაციის ძალიან შეზღუდული სქემები. არსებობს იმიგრაციის ტიპიური ქვეყნები, როგორიცაა აშშ, კანადა, ავსტრალია და ახალი ზელანდია, სადაც მოქმედებს განსახლების ოფიციალური პროგრამები, რომლებიც შესაძლოა საქართველოს მოქალაქეებზეც გავრცელდეს. ევროპის ქვეყნებმა დაიწყეს ოფიციალური შრომითი მიგრაციის სქემების შექმნის განხილვა, მაგრამ ერთადერთი ქვეყანა, რომელმაც რაიმე ნაბიჯები გადადგა ამ მიმართულებით, არის გერმანია, სადაც მოქმედებს ბინადრობისა და მუშაობის უფლების პროგრამა, რომლის მიზანია საზღვარგარეთის ქვეყნებიდან საინფორმაციო ტექნოლოგიის სპეციალისტთა მოზიდვა. თუმცა რაოდენობა იმდენად შეზღუდულია, რომ ისეთი პატარა ქვეყნისათვისაც კი, როგორიც საქართველოა, ამ სქემებს აშკარა ეფექტი არ ექნება. ახალგაზრდა ქართველების კიდევ ერთი არჩევანია საზღვარგარეთ ცოტა ხნით სასწავლებლად წასვლა, რაც ძირითად რამდენიმე იღბლიანის ხვედრია. ყველა მიზნითა თუ მიზეზით საქართველოდან განხორციელებული მიგრაცია იხრება იმ ტენდენციისაკენ, რასაც უკანონო მიგრაცია ჰქვია, რადგან ადამიანები ვიზაში აღნიშნულ ვადაზე მეტ ხანს რჩებიან ამა თუ იმ ქვეყანაში და მუშაობენ ნებართვის გარეშე.

9.2 რეკომენდაციები

ამ გამოკვლევამ მყარი საფუძვლი ჩაუყარა იმას, რომ მთავრობა, საზოგადოება და საერთაშორისო საზოგადოებრიობა ერთობლივად შეიმუშავებენ და განახორციელებენ მომავალ ღონისძიებებს. კვლევა შემდეგ რეკომენდაციებს სთავაზობს საქართველოში ადამიანებით თრეფიქინგისა და არალეგალური მიგრაციის შემცირებისა და თავიდან აცილებისათვის.

ა) გაიზარდოს საზოგადოების გათვითცნობირება არალეგალური მიგრაციის თავიდან აცილების მიზნით.

ხალხს საქართელოში ძირითადად არ აქვს წარმოდგენილი თუ რა რისკთან არის დაკავშირებული მიგრაცია. ცალსახად არსებობს ობიექტური, მიუკერძოებელი საინფორმაციო კამპანიის საჭიროება რათა ამაღლდეს საზოგადოებისა და კერძოდ პოტენციური მიგრანტების შეგნების დონე და წარმოდგენა არალეგალური მიგრაციის შესაძლო რისკისა და შედეგების შესახებ, განსაკუთრებით კი კონტრაბანდისა და თრეფიქინგის შესახებ. ასეთი გაფრთხილება დადებით გავლენას მოახდენს მათ სწარმოდგენებზე მიგრაციის რეალობის შესახებ. ასეთმა საინფორმაციო კამპანიამ აგრეთვე უნდა მიაწოდოს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა დაიცვან თავი და რა სტრუქტურებს უნდა მიმართონ დახმარებისათვის პოტენციურმა მიგრანტებმა, აგრეთვე აღნიშნული უნდა იყოს კანონიერი მიგრაცია, როგორც ალტერნატივა, როდესაც ეს შესაძლებელია. მსო ასეთ საინფორმაციო კამპანიას არსებული კვლევის ლოგიკურ გაგრძელებად მიიჩნევს.

ამას გარდა, სახელმწიფო მოხელეები, განსაკუთრებით კი ისინი, ვისაც შეხება აქვს სამგზავრო დოკუმენტებთან, სამოქალაქო მოწმობებთან, საზღვრების კონტროლთან, ძალოვან სტრუქტურებთან, საზღვარგარეთ არსებულ საელჩოებთან, აგრეთვე კანონმდებლები, საინფორმაციო საშუალებები და არასამთავრობო ორგანიზაციები გათვითცნობიერებული უნდა იყვნენ არალეგალური მიგრაციისა და თრეფიქინგის განმარტების, ხასიათისა და გავრცელების სფეროების შესახებ სემინარებისა და სიმპოზიუმების საშუალებით. მათ აგრეთვე უნდა გაიარონ სპეციალური ტრეინინგი, რათა განსაზღვრონ თავიანთი როლი მისი თავიდან აცილებისა და კონტროლის საქმეში.

ბ) სახელმწიფო პოლიტიკა და კანონმდებლობა უნდა არსებობდეს პოლიტიკური ნება იმისა, რომ მოიძიონ და საერთაშორისო ნორმების შესაბამისად დასაჯონ ის ადამიანები, რომლებიც პასუხისმგებლები არიან არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანების თრეფიქინგის ორგანიზებაზე. საკანონმდებლო ბაზა უნდა განმტკიცდეს და მოხდეს საერთაშორისო კონვენციებისა და პროტოკოლების რატიფიკაცია.

საქართველოს მთავრობამ უკვე მოაწერა ხელი და მალე რატიფიცირებას გაუკეთებს გაერთიანებული ერების კონვენციას საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ და მის ორ პროტოკოლს - ადამიანებით, განსაკუთრებით ქალებითა და ბავშვებით მოვაჭრეების წინ აღდგომის, მათი რაოდენობის შემცირებისა და დასჯის შესახებ პროტოკოლი და პროტოკოლი სახმელეთო, საზღვაო ან ჰაერო გზებით მიგრანტების კონტრაბანდის წინააღმდეგ. მთავრობამ აგრეთვე შესაბამისობაში უნდა მოიყვანოს ეროვნული კანონმდებლობა ზემოთ აღნიშონული კონვენციის მოთხოვნების მიხედვით. საქართველოს მთავრობამ მხედველობაში უნდა მიიღოს სხვა სახელმწიფოების მიერ გაკეთებული საკანონმდებლო ცვლილებები არალეგალური მიგრაციისა და ადამიანების თრეფიქინგის აღმოსაფხვრელად.

ამგვარი კანონმდებლობის შინაარსის განსაზღვრისათვის მთავრობამ უნდა გაითვალისწინოს შესაბამისი დასჯის ფორმები საერთაშორისო ნორმების მიხედვით იმ ადამიანებისათვის, ვინც ორგანიზებას უკეთებს არალეგალურ მიგრაციასა და ადამიანების თრეფიქინგს.

მთავრობამ კვლავაც უნდა განავითაროს კანონიერი მექანიზმები, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი იქნება არალეგალური მიგრაციის ორგანიზატორთა ქონების კონფისკაცია და ამ თანხებით სპეციალური ფონდის შექმნა დაბრუნებულთა დასახმარებლად, განსაკუთრებით თრეფიქინგის მსხვერპლთათვის. ფონდმა საჭიროებისამებრ უნდა დაფაროს დაბრუნებულთათვის ნებისმიერი იურიდიული, სამედიცინო, სოციალური და ფსიქოლოგიური მომსახურებისათვის საჭირო თანხები.

დამატებით მთავრობამ უნდა:

ისეთმა სტრუქტურებმა, როგორიცაა საინფორმაციო საშუალებები, არასამთავრობო ორგანიზაციები, დამოუკიდებელი ექსპერტები და საერთაშორისო ორგანიზაციები, უნდა აიძულონ მთავრობა მიიღონ შესაბამისი ზომები.

მსო-მ და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა უნდა უზრუნველყონ დახმარება და საერთაშორისო ექსპერტების კვალიფიციური რჩევები არალეგალური მიგრაციასა და ადამიანთა თრეფიქინგთან დაკავშირებული სამთავრობო პოლიტიკისათვის.

გ) თრეფიქინგის მსხვერპლთა დაცვა და დახმარება

თრეფიქინგის თავიდან აცილებისათვის გატარებული ზომები სამშობლოში დაბრუნებულ თრეფიქინგის მსხვერპლთა და არალეგალურ მიგრანტთა დახმარებასთან ერთად უნდა ხორციელდებოდეს. ამისათვის შემდეგი ნაბიჯები არის რეკომენდირებული:

დ) მომავალი კვლევები

როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ეს გამოკვლევა შეზღუდული იყო დროისა და პრაქტიკულობის თვალსაზრისით. რეკომენდირებულია შემდგომი გამოკვლევა განსაკუთრებით შემდეგი მიზნებით:

ე) არალეგალური მიგრაციის ძირეული მიზეზების გამოვლენა:

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, არალეგალური მიგრაცია საქართველოდან უდიდესი ნაწილისათვის შრომითი მიგრაციაა და გამოწვეულია ქართველებისათვის შესაძლებლობების არარსებობით, რომ საკუთარ ქვეყანაში საარსებო პირობები შეიქმნას. ამის ნაცვლად ისინი ირჩევენ სხვა ქვეყნებში მიგრაციას დამატებითი შემოსავლის უზრუნველსაყოფად იქ მუდმივად საცხოვრებლად დარჩენით, ან, უფრო ხშირად, დროის გაკვეული პერიოდის მანძილზე იქ მუშაობით. ნათელია, რომ არალეგალური მიგრაციის ძირეული მიზეზი დღესდღეობით ქართველების გაჭირვებული მდგომარეობაა. ეს ის სფეროა, სადაც საქართველოს მთავრობამ სადავეები თავის ხელში უნდა აიღოს, საერთაშორისო საზოგადოებამ კი მას მხარი უნდა დაუჭიროს.

დანართი 1
კითხვარი „ადამიანთა თრეფიქინგი“

დანართი 2
საქართველოში თრეფიქინგის კანონმდებლობის ზოგადი მიმოხილვა

დანართი 3
პრეზიდენტის ბრძანებულება №64 (არაოფიციალური თარგმანი): ქალთა მიმართ
ძალადობასთან ბრძოლის გეგმის (2000-2002 წლები) დამტკიცების შესახებ

დანართი 4
საქართველოს მოქალაქეთა განაცხადები თავშესაფრის შესახებ შერჩეულ ქვეყნებში, 1993-2001

დანართი 5
ვიზის გაცემის, დეპორტაციისა და ტრანზიტული მიგრაციის სტატისტიკა

დანართი 6
აკრონიმები

დანართი 7
განმარტებები

დანართი 8
ცნობარი

ყველა ის მონაცემი, რომელიც ამ კითხვარის საშუალებით იქნება მოპოვებული გავრცელდება სრული კონფიდენციალურობის და ანონიმურობის დაცვით.

ინტერვიუს ჩატარების თარიღი:
ინტერვიუს ჩატარების ადგილი:
ინტერვიუერი:
ინტერვიუს ნომერი: THB/

I. რესპოდენტის პირადი მონაცემები

1. სქესი:

- მდედრობითი
- მამრობითი

2. ასაკი:

- 15 წელზე
- 15-20
-21-30
- 31-40
- 40 წელზე

3. ქორწინების სტატუსი:

- დაუქორწინებელი
-დაქორწინებული
-განქორწინებული
-ცალ-ცალკე მცხოვრები
- ქვრივი

4. გყავთ თუ არა შვილები:

- არა

- დიახ, დაასახელეთ ბავშვების რაოდენობა ………….

5. დასახელეთ ამჟამინდელი ადგილსაცხოვრებელი:

6. დაასახელეთ თქვენი მოქალაქეობა:

(ქვეყანა) ………………………

7. განათლების დონე:

- დაწყებითი
- საშუალო ტექნიკური
- უმაღლესი
- უნივერსიტეტი
- სხვა, კერძოდ რომელი:......
- არსად არ მისწავლია

8. პროფესია/სამსახური:

II. სამუშაოზე დაქირავება

9. საიდან ან ვისგან გაიგეთ საზღვარგარეთ სამსახურის შოვნის შესაბ?

- ამხანაგებისაგან/ნათესავებისაგან/მეზობლებისაგან
- საგაზეთო განცხადებიდან (გაზეთის სახელი)
- ტელევიზორში ან რადიოში გაკეთებული განცხადებიდან
- სხვა, კერძოდ რომელი წყაროდან (დაასახელეთ): ……………

10. როგორ დაუკავშირდით იმ პიროვნებას, რომელმაც შემოგთავაზათ საზღვარგარეთ სამსახურის დაწყება?

- მე თავად დავურეკე
- მე მათ ოფისში მივედი
- მე თავად დამიკავშირდნენ
- სხვაგვარად დავუკავშირდი, კერძოდ როგორ:

11. თქვენ რა ტიპის სამუშაო შემოგთავაზეს, ვინ შემოგთავაზათ და სად?

- რა სახის სამსახური იყო შემოთავაზებული:
- რომელ ქვეყანაში და რომელ ქალაქში:
- ვინ დაგპირდათ:

12. შეგპირდნენ თუ არა, რომ თქვენ გაგიფორმებდნენ კონტრაქტს?

- არა
- დიახ

13. გამგზავრებამდე მოაწერეთ თუ არა ხელი კონტრაქტს?

- არა

- დიახ

14. გამგზავრებამდე გქონდათ თუ არა წარმოდგენა იმის შესახებ, რომ თქვენ მოგიწევდათ დამამცირებელი სამუშაოს შესრულება ან მეძავად მუშაობა?

- დიახ, მე ვიცოდი
- არა, არ ვიცოდი
- არ შეეხება

15. თქვენ ნებაყოფლობით გაემგზავრეთ თუ ვინმემ გაიძულათ ქვეყნის დატოვება?

-ჩემით დავტოვე ქვეყანა
- მე იძულებით გამიყვანეს ქვეყნიდან
-კერძოდ:
- მშობელმა/ებმა
- შვილმა/ებმა
- ნათესავმა/ებმა
- ოჯახის მეგობარმა
- მეგობარმა/მეგობრებმა
- მეუღლემ
- სკოლის ამხანაგმა
- მეზობელმა
- ტურისტულმა ფირმამ
- დასაქმების სააგენტომ
- სხვამ, კერძოდ ვინ: …………………………

16. იცოდით თუ არა რომ თქვენ გარკვეულ თანხაში იყავით გაყიდული?

- არა, არვიცოდი
- ვიცოდი: რამდენ აშშ დოლარად? რამდენჯერ?

III. საზღვარგარეთ მგზავრობა

17. როდის გაემგზავრეთ თქვენ ქვეყნიდან? (წელი და თვე)

18. თქვენი საზღვარგარეთ მგზავრობა იყო თუ არა ვინმეს მიერ ორგანიზებული?

- არა
- დიახ, კერძოდ ვის მიერ: ……………………………

19. სად და როგორ აიღეთ თქვენ ვიზა? იმ ქვეყანაში სადაც მე მივემგზავრებოდი ვიზა არ იყო საჭირო

- საზღვარზე
- თბილისში მდებარე საელჩოში (კერძოდ რომელ საელჩოში)
- მე თავად მივაკითხე საელჩოს (რომელ საელჩოს და რომელ ქვეყანაში)……………………………………………………………
- პასპორტი მივეცი ჩემს დამქირავებელს და მან გამიკეთა ვიზა თბილისში (კერძოდ რომელ საელჩოში)
- პასპორტი მივეცი ჩემს დამქირავებელს და მან გამიკეთა ვიზა (დაასახელეთ ქვეყანა მაგ:გერმანიაში)
- არ ვიცი

20. ვიზის აღების დროს დაგჭირდათ თუ არა სხვა დამატებითი საბუთების

წარდგენა?

- არა, არცერთის
- დიახ, კერძოდ რომლის:
- იმ ქვეყნის მოწვევა, სადაც მე მივემგზავრებოდი
- საზღვარგარეთ მუშაობის კონტრაქტი
- სასტუმროს/საერთო საცხოვრებლის
- წინასწარი შეკვეთის საბუთი
- დახასიათების წერილი, კერძოდ რომელი უწყებიდან ………
- სხვა, კერძოდ რომელი: ………………………

21. ეს დოკუმენტები ვინ გაგიკეთათ?

- მე თვითონ
- საზღვარგარეთ მცხოვრებმა მეგობარმა/ნათესავმა
- ჩემმა დამქირავებელმა
- ტურისტულმა ფირმამ (სახელი)
- დასაქმების სააგენტომ
- სხვამ, კერძოდ ვინ:

22. რამდენი გადაიხადეთ?

- ვიზაში: აშშ$
- ტრანსპორტის ბილეთში: აშშ$
- ტრანსპორტზე სხვა დანახარჯები, კერძოდ რა სახის და რამდენი:

23. ხომ არ მიგიციათ თქვენი პასპორტი ვინმესთვის მგზავრობამდე ან მგზავრობის განმავლობაში?

-არა, არასოდეს
- დიახ, მხოლოდ მგზავრობის დაწყების წინ
-დიახ, მგზავრობის დაწყებამდე და მგზავრობის განმავლობაში
- დიახ, მგზავრობის გარკვეულ დროს, კერძოდ როდის:

24. აღწერეთ თქვენი მგზავრობის მიმართულება (რომელი ქვეყნები და რომელი სასაზღვრო გამშვები პუნქტები გაიარეთ)

25. რა სახის ტრანსპორტით იმგზავრეთ? (შესაძლებელია ერთზე მეტი პასუხი)

- თვითმფრინავით
- ავტობუსით
- ავტომობილით
- სატვირთო მანქანით
- გემით
- მატარებლით
- სხვა, კერძოდ რომელი ტრანსპორტით:

26. ვისთან ერთად იმგზავრეთ? (შესაძლებელია ერთზე მეტი პასუხი)

- მარტო
- სხვებთან ერთად, რომლებიც ჩემგვარ სიტუაციაში იყვნენ
- ჩემს დამქირავებელთან ერთად
- სხვებთან ერთად, კერძოდ ვისთან:

27. რა დოკუმენტები გამოიყენეთ ქვეყანაში ჩასვლისათვის? (შესაძლებელია ერთზე მეტი პასუხი)

- პასპორტი
- პირადობის მოწმობა
- ვიზა
- არცერთი
- სხვა, კერძოდ რა: …………………………

28. თქვენს მიერ ჩამოთვლილი დოკუმენტები კვლავ თქვენთან არის?

- დიახ, ყველა დოკუმენტი ჩემთან არის
- არა, ჩემთან არა არის, კერძოდ რომელი:
- პასპორტი
- პირადობის მოწმობა
- დავტოვე
- დავკარგე
- წამართვეს
- მომპარეს
- სხვა, კერძოდ რა: ……………………………….

IV. ცხოვრება და სამუშაო პირობები საზღვარგარეთ

29. რა სახის სამუშაოს ასრულებდით საზღვარგარეთ?

30. სად და რად მუშაობდით თქვენ იმ ქვეყანაში (დაასახელეთ ქალაქი და ადგილის ტიპი (მაგ.: სასტუმრო, მშენებლობა, სასოფლო-სამეურნეო ფერმა) სადაც თქვენ მუშაობდით)?

31. გქონდათ თუ არა იქ მუშაობის დაწყების უფლება?

-დიახ
- არა

32. სად ცხოვრობდით იქ?

- სამუშაო ადგილზე
- მარტო ბინაში
-სხვებთან ერთად ბინაში
- სასტუმროში/საერთო საცხოვრებელში
- სხვაგან, კერძოდ სად: ……………………………

33. იყო თუ არა ეს იგივე სამუშაო რასაც თქვენ გამგზავრებამდე დაგპირდნენ?

- დიახ
-არა, კერძოდ რას დაგპირდნენ: …………

34. თქვენ სხვა მხრივაც ხომ არ იქენით მოტყუებული?

- არა, არასოდეს
- დიახ, კერძოდ როგორ:

35. რამდენი ადამიანი მუშაობდა თქვენთან ერთად იმავე სიტუაციაში?

36. რამდენი მათგანი იყო საქართველოდან?

37. თქვენი საშუალო შემოსავალი, ყოველთვიურად? (აშშ$)

38. შემოსავლის რა ნაწილის დატოვების შესაძლებლობა გქონდათ?

- 100%25
-50-დან 100%25-მდე
- 25-დან 50%25-მდე
- 25%25-ზე ნაკლები

39. შეგეძლოთ თუ არა თავისუფლად გადააადგილება ქალაქის ფარგლებში?

- ჩემი გადაადგილება შეზღუდული იყო
- მე თავისუფლად გადავაადგილდებოდი, მხოლოდ დაცვასთან ერთად
- თავისუფლად დავდიოდი იქ სადაც მე მინდოდა