ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, ქვეყნის, მისი რეგიონების სხვა ტერიტორიული ერთეულების ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებას განვიხილავთ, როგორც მოცემულ ეკონომიკურ სისტემაში, მოცემულ გეოგრაფიულ სივრცეში მცხოვრები ადამიანების ცხოველუნარიანობის შენარჩუნებისა და განვითარების, მათი მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისათვის ნორმალური, მყარი პირობების უზრუნველყოფის უნარს. იგი წარმოადგენს კონკრეტული ქვეყნის ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი თვითმყოფადობის, მისი მოსახლეობის სასიცოცხლოდ აუცილებელი ინტერესების თანმიმდევრულად რეალიზაციის გარანტიას.

ეკონომიკური უსაფრთხოების უარუნველყოფა ყოველთვის იყო და იქნება საზოგადოების, მისი თითოეული წევრის საზრუნავი. მაგრამ, მისი მნიშვნელობა, აქტუალურობა განსაკუთრებით იზრდება ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური, დემოგრაფიული, ეკოლოგიური და სხვა პროცესებისა და მოვლენების მწვავე კრიზისულ პერიოდში, თანაც იმ პერიოდში, როდესაც ქვეყანა ერთი საზოგადოებრივ-ეკონომიკური სისტემიდან, გადადის ახალ სისტემაზე, სისტემაზე, რომელიცდაფუძნებული უნდა იყოს დემოკრატიულ ღირებულებებზე.

ეკონომიკური უსაფრთხოება ეროვნული უსაფრთხოების ერთიანი სისტემის ის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც მოიცავს ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის უზრუნველყოფას, საზოგადოებაში სოციალური თანხმობის მიღწევას, ეკოლოგიური უბედურებებისაგან დაცვას და ქვეყნის რეგიონების, სხვა ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულების შესაძლო ფარგლებში თანაბარ განვითარებას. ამ სისტემაში შემავალი ყველა მიმართულება დიალექტიკურად არის ერთიმეორესთან დაკავშირებული და ერთიმეორეს განაპირობებენ: სამხედრო უსაფრთხოება შეუძლებელია ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების გარეშე; ასევე არ შეიძლება ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების მიღწევა მისი რეგიონების უთანაბრო სუსტი განვითარების პირობებში; ვერ მივაღწევთ ვერც სამხედრო უსაფრთხოებას, ვერც ეკონომიკურ უსაფრთხოებას და რეგიონების თანაბარ, მძლავრ განვითარებას; ყველა ჩვენი მცდელობა უშედეგო იქნება, საზოგადოებაში საზოგადოებრივი თანხმობის არსებობის გარეშე; ეკოლოგიური კატასტროფების შედეგების დაძლევა შეუძლებელია მძლავრი და მუდმივად განვითრებადი, პროგრესირებადი ეკონომიკის გარეშე და სხვა. მაგრამ, ამ დიალექტიკური ერთიანობის ფონზე ჩამოთვლილ მიმართულებათა შორის, ეროვნული უსაფრთხოების ერთიანი სისტემის ყველა შემადგენელ ნაწილს შორის მიანც გადამწყვეტი, წამყვანი როლი აკისრია ეკონომიკურ უსაფრთხოებას. იგი არის ყველა სხვა დანარჩენი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საფუძველთა-საფუძველი, ბაზისი.

ამასთან, თვით ეკონომიკური უსაფრთხოება წარმოგვიდგება რთული შინაგანი სტრუქტურის სახით, რომლის უმნიშვნელოვანეს ელემენტებს წარმოადგენს: ეკონომიკური დამოუკიდებლობა და მისი ლოგიკური შედეგი - პოლიტიკური დამოუკიდებლობა; ეროვნული ეკონომიკის როგორც ერთიანის, მთლიანის სტაბილურობა და ეფექტიანობა - მისი შედეგით - რეგიონების და სხვა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების მძლავრი, თანაბარი განვითარება; თვითგანვითარებისა და პროგრესისადმი სწრაფვის უნარი, რაც საბოლოო ჯამში აისახება საზოგადოებრივი წარმოების რაოდენობრივად და ხარისხობრივად მუდმივად ზრდაში.

თანამედროვე, რთულ და წინააღმდეგობებით აღსავსე მსოფლიო მეურნეობის განვითარების პირობებში, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას არ განვიხილავთ, როგორც რაღაც აბსოლუტური ხასიათის მატარებელ ელემენტს, ან როგორც მსოფლიო მეურნეობრივი კავშირებიდან ამოვარდნილ ფენომენს. პირიქით, შრომის საერთაშორისო დანაწილების თანამედროვე დონე, ცალკეული ქვეყნების ეკონომიკების გლობალიზაციის პროცესებში ჩართვის ობიექტური აუცილებლობა, ეროვნული ეკონომიკის დამოუკიდებლობა, ჩვენი შეფასებით, გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ეროვნული რესურსების მიზნობრივად და ეფექტიანად გამოყენებისადმი კონტროლის მექანიზმების არსებობას, ამ მექანიზმების ქმედითუნარიანობის მუდმივად შენარჩუნებას, საზოგადოებრივი წარმოების, მისი ეფექტიანობისა და ხარისხის ისეთი დონის მიღწევას და შემდგომ განვითარებას, რომელიც უზრუნველყოფს მსოფლიო ბაზრებზე პროდუქციისა და მომსახურების მაღალ კონკურენტუნარიანობას, საერთაშორისო სამეცნიერო-ტექნიკურ და ეკონომიკურ ურთიერთობებში თანაბართა შორის თანაბარ მონაწილეობას. ეროვნული ეკონომიკის როგორც ერთიანის, მთლიანის სტაბილურობა და ეფექტიანობა გულისხმობს საკუთრების ყველა ფორმის დაცულობას, სამეურნეო საქმიანობისათვის ისეთი პირობებისა და გარანტიების შექმნას, რომელიც უზრუნველყოფს თავისუფალი მეწარმეობის განვითარებას, მეწარმეობრივი უნარის გამოვლენის მოტივაციური ფაქტორების გაძლიერებას, „ეკონომიკური თამაშის“ ცივილური წესების დამკვიდრებას და შემოსავლების სამართლიან განაწილებას, რომელიც გამორიცხავს ეკონომიკის კრიმინალიზაციას, სოციალურ დაძაბულობას და სხვა ნეგატიურ მოვლენებს.

თვითგანვითარებისა და პროგრესისადმი სწრაფვის უნარის შენარჩუნება და მაღალ ხარისხში აყვანა საჭიროებს ინვესტიციურ-ინოვაციური პროცესების განვითარებისათვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნას, საწარმოო აპარატის მუდმივ განახლებას, მოდერნიზაციას, სახალხო მეურნეობაში დასაქმებული ადამიანების პროფესიულ-საგანმანათლებლო და ზოგადკულტურული დონის ამაღლებას, მოსახლეობის ფართო ფენებში ეკონომიკური ცოდნის გავრცელებას („ერის ეკნომიკურ აღზრდას“ - ფ. ლისტი) და სხვა.

ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების უზრუნველყოფა ადამიანთა საზოგადოების ჩამოყალიბებისა და მასთან დაკავშირებული სახელმწიფოს წარმოშობის თანმდევი პრობლემაა. მას კაცობრიობის განვითარების მთელი ისტორიის მანძილზე ყოველთვის სისხლხორცეული მნიშვნელობა ჰქონდა ადამიანებისათვის და სხვადასხვა ეტაპზე სხვადასხვა ფორმებს, მაჩვენებლებს და დატვირთვას ღებულობდა. ზოგჯერ თუ იგი დაკავშირებული იყო ქვეყნის სამხედრო ძლიერებასთან, ან ეკოლოგიასთან და სხვა, მისი მთავარი ამოცანა ყოველთვის იყო და მომავალშიც დარჩება როგორც ადამიანის ცხოველმყოფელობის შენარჩუნებისა და განმტკიცების პრობლემა. იგი შორეული წარსულიდან იღებს სათავეებს და უკავშირდება ძველი აღმოსავლეთის, ანტიკური სამყაროს და ფეოდალური საუკუნეების გამოჩენილი ადამიანების ნააზრევს. ისინი უსაფრთხო ეკონომიკას თავიანთი ქვეყნების საზოგადოებრივ-ეკონომიკური და სოციალურ-პოლიტიკური ყოფის საფუძვლად მიიჩნევდნენ. მერკანტილისტები, კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის წარმომადგენლები, გერმანული ისტორიული სკოლის თეორეტიკოსები, ქეინზი და ქეინზიანელები, ნეომერკანტილისტები და სხვები, არსებითად უსაფრთხო განვითარების სტრატეგიის თეორიას ქადაგებდნენ (გ. თოდუა). მართალია მათ წარმოდგენებში, თუ თეორიული და პრაქტიკული ხასიათის შრომებში პირდაპირ არ არის მითითებული უსაფრთხო განვითარების შესახებ, მაგრამ, ვინაიდან მათ მთავარ მიზანს ყოველთვის წარმოადგენდა ადამიანების ცხოველმყოფელობის გაძლიერება, მეურნეობრივი საქმიანობის მოწყობის სრულყოფა და განვითარება მიგვაჩნია, რომ ყოველივე ეს პირდაპირ უკავშირდება და ასახავს ქვეყნის უსაფრთხო განვითარების შინაარსს. უფრო მეტიც, როდესაც ისინი კვლევის მიზნად ისახავენ ქვეყნის ბარაქის მომატებას, მისი სიმდიდრის ზრდის წყაროებისა და საშუალებების გამოვლენას, ერის აყვავებას და სხვა, ჩვენი შეფასებით, ყველაფერი ეს ეკონომიკის, უსაფრთხო განვითარების, პრობლემების დაყენება და მათი გადაწყვეტის გზების ძიებაა.

ჩვენთვის ხელმისაწვდომი ლიტერატურული წყაროების¹ შესწავლამ გვიჩვენა, რომ მეურნეობის მდგრადი განვითარების შესახებ ჯერ კიდევ მეოთხე საუკუნეში წერდნენ.² ჩინეთში ცის ძლევამოსილი სამეფოს მმართველობამ მეოთხე საუკუნის დასაწყისში დააარსა თავისებური აკადემია - მეცნიერების სასახლე დასავლეთის ჭიშკართან». აკადემიის მეცნიერების მიერ დაწერილია 500 ნაწარმოებისაგან შემდგარი ჭეშმარიტად აკადემიური შრომა საერთო სათაურით „გუანძი“ (მისი მხოლოდ 76 თავია შემონახული). მეცნიერებს შორის როგორც ჩანს ეკონომისტებიც იყვნენ. მათ მიერ იმ დროის კვალობაზე საკმაოდ ღრმად არის დამუშავებული მეურნეობის სახელმწიფოებრივი რეგულირების მთელი სისტემა. სასაქონლო-ფულადი ურთიერთობის მოქმედების შესწავლის საფუძველზე შეთავაზებული აქვთ ამ ურთიერთობის გამოყენება ნატურალური მეურნეობის სტაბილიზაციის მექანიზმის შექმნისას. ისინი მწვავედ სვამენ საბაზრო სტიქიისაგან მეურნეობის დაცვის პრობლემას სასაქონლო ფასების გამოთანაბრების მეშვეობით. „ბაზარი, აღნიშნავენ მეცნიერები, არის ის რითაც გაიგებენ მეურნეობის მდგომარეობაში წესრიგს და უწესრიგობას“. თუ მმართველს „თვითონ უპყრია ხელთ პურის, ფულის და ლითონების რეგულირების შესაძლებლობები, მაშინ მთელი ქვეყანა შეიძლება იყოს მდგრად მდგომარეობაში“ (ხაზგასმა ჩვენია - ავტ.). იმისათვის, რომ მივაღწიოთ მეურნეობის მდგრადობას, მათი აზრით, აუცილებელია გვქონდეს მწარმოებლებისა და „მჭამელების“ ზუსტი რაოდენობრივი თანაფარდობა, აგრეთვე პირუტყვის პროდუქტიულობა.

დღემდის შემორჩენილ წერილობით წყაროებში ნათლად არის გამოკვეთილი, რომ თვით პირველყოფილ ადამიანებში შეინიშნება სამეურნეო ცხოვრების რაღაც ჩანასახები. თანდათანობით წარმოიშობოდა გარკვეული წარმოდგენები იმ ურთიერთობათა შესახებ, რომლებიც ყალიბდებოდა მათ შორის მატერიალური დოვლათის წარმოების, განაწილების, გაცვლისა და მოხმარების შესახებ და რომლებიც უზრუნველყოფდა მათ სიცოცხლის-უნარიანობას.

პირველსაწყისი ეკონომიკური შეხედულებები ცოდნის სპეციალური სფეროს სახით არ იყო გამოყოფილი, მაგრამ მათში ჩანს იმის მცდელობა, რომ აღეწერათ სამეურნეო გამოცდილება, მიეცათ რჩევები ან რეკომენდაციები იმის შესახებ, თუ როგორ ეწარმოებინათ აღრიცხვა, როგორ მოეწყოთ შრომის ორგანიზაცია და სხვა. წერილობითი წყაროები გვიჩვენებენ, რომ მთელი ისტორიის მანძილზე ეკონომიკური აზროვნების ცენტრში იდგა პრობლემები, რომლებიც დაკავშირებული იყო სახელმწიფო მეურნეობის ორგანიზაციასა და მის მართვასთან. ისინი თავის თავში მოიცავდნენ არა მარტო საკუთრივ სახელმწიფო ნატურალური მეურნეობის ორგანიზაციას, არამედ სასაქონლო მეურნეობის სახელმწიფო რეგლამენტაციასაც, რომელიც წარმოიშვა ამ საზოგადოების შრეებში.

ნატურალური მეურნეობის ორგანიზაცია გულისხმობდა წარმოების პირობების აღრიცხვას (მუშაკების, მიწის, ხორბლის) დარგებს შორის, უწინარეს ყოვლისა სადაზღვევო ფონდის შექმნას, აგრეთვე ზრუნვას გაფართოებულ კვლავწარმოებაზე (საირიგაციო მოწყობილობების მშენებლობა). სასაქონლო მეურნეობის სახელმწიფო რეგლამენტაცია ხორციელდებოდა როგორც უშუალოდ (ფასების ფიქსაციის, ცალკეული დარგების მონოპოლიზაციის და სხვათა გზით), ისე არაპირდაპირი ღონისძიებების მეშვეობით) დაბეგვრის დონის ცვლილებები, სახელმწიფო მარაგების ნაწილის გაყიდვა და სხვა.

ძველი აღმოსავლეთის ეკონომიკური აზროვნების ნაყოფს წარმოადგენს დამოუკიდებელი, სპეციალური ნაწარმოებების შექმნა, რომლებიც მიძღვნილი იყო სახელმწიფოს მართვისა და სახელმწიფო მეურნეობის საკითხებისადმი (ჰერაკლეოპოლსის მეფის დარიგებები თავის შვილის მერიკარასადმი „არტხაშასტრა“, „გუანძი“), აგრეთვე ისეთი ნაწარმოებების გამოჩენა, რომლებიც მიმართული იყო სახელმწიფოსა და საზოგადოებაში სტაბილურობისაკენ (საუბრები და მსჯელობები», „მენძი“, „ფუგო“ და სხვა).

ანტიკურ ხანაში წარმოშობილი ანტიკური პოლისების, თავისებური ქალაქ-სახელმწიფოს საფუძველს წარმოადგენდა საქალაქო მიწათმოქმედი (სამოქალაქო) თემი. ძველაღმოსავლური კულტურისაგან განსხვავებით ანტიკური კულტურის თავისებურებას წარმოადგენდა, ის რომ იგი უფრო რეციონალური და დემოკრატიული ხასიათისაა, ქალაქ-სახელმწიფო შექმნილი იყო თავისუფალი მოქალაქეების მიერ. ამ საზოგადოებაში მოქალაქის, პიროვნების ყოველმხრივი განვითარების ხასიათი იქცა წარმოების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზანი, ხოლო პიროვნება გამოდიოდა როგორც სიმდიდრის მთავარი ფორმა.

ანტიკური ეკონომიკური და პოლიტიკური ცხოვრების დამადასტურებელ სხვადასხვა წყაროებში, კერძოდ, ქალაქ-სახელმწიფოს კანონებში (სოლონის კანონები, ანუ ე.წ. ლიკურგის კანონები და სხვა), ფილოსოფოსების, ისტორიკოსების, სხვა გამოჩენილი ადამიანების საჯარო გამოსვლებში და ტრაქტატებში, პოლიტიკურ ნაწარმოებებში, რომლებშიც ასახულია ეკონომიკური საკითხებიც (ქსენოფონტეს „დომოსტროი“ და „შემოსავლების შესახებ“, პლატონის „სახელმწიფო და კანონები“, არისტოტელეს „ათენის პოლიტიკა“) და სხვა, ასახულია, რომ ანტიკური პოლისების არსებობის აუცილებელ წანამძღვარს წარმოადგენს მის მოქალაქეებს შორის, როგორც ერთიმეორისაგან დამოუკიდებელ კერძო მიწის მესაკუთრეებს შორის, თანასწორობის შენარჩუნება. მათში დამუშავებულია ნატურალური მეურნეობის (ქსენოფონტეს „დომოსტროი“) და ნაწილობრივ სასაქონლო მეურნეობის (არისტოტელეს „ნიკომახის ეთიკა“) საფუძვლები, ნატურალური და სასაქონლო მეურნეობის თანმიმდევრულმა განცალკევებამ არისტოტელე მიიყვანა ეკონომიკისა და ქრემატისტიკის შესახებ მოძღვრების შექმნამდე. ვინაიდან ბერძნული საზოგადოების საფუძველს იმ დროისათვის წარმოადგენდა ნატურალური მეურნეობა. არისტოტელე ეკონომიკას მიაკუთვნებს საცალო ვაჭრობასაც, რადგან მასში გადამწყვეტ როლს თამაშობდა სახმარი ღირებულება. იგი კრიტიკულად უდგებოდა ქრემატისტიკას და თვლიდა, რომ „ფულის კეთების ხელოვნებას“, სავაჭრო (საბითუმო ვაჭრობა) და სავახშო კაპიტალის ფუნქციონირებას სიმდიდრის წყაროდ აქვს მიმოქცევა.

რომის ეკონომიკური აზროვნების ყურადღების ცენტრში იდგა კერძო მონათმფლობელური მეურნეობის და კერძო საკუთრების ორგანიზაციისა და მათი მართვის საკითხები (კატონის „მიწათმოქმედება“, პლინიუსის „ბუნებრივი ისტორია“, ვარონის „სოფლის მეურნეობა“). უდიდესი ყურადღება იყო გამახვილებული კერძო საკუთრების იურიდიულ მხარეზე (კერძო საკუთრების სამართალი, აბსტრაქტული სამართალი, კერძო სამართალი, აბსტრაქტული პიროვნების სამართალი).

ფეოდალურ საზოგადოებაში ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების საფუძველს წარმოადგენდა მატერიალური დოვლათის თავისუფალი მწარმოებლებისა და მონების ფეოდალებზე დამოკიდებულ გლეხებად (ყმებად) გადაქცეული ადამიანების შრომა მსხვილი ფეოდალური მიწათმფლობელობის პირობებში. ფეოდალური ეკონომიკის აგრარული ხასიათი, ნატურალური მეურნეობის ბატონობა, ხელოსნობისა და ვაჭრობის განუვითარებლობა ადრეული შუასაუკუნეების ეპოქაში (V-XIს.ს.) ფეოდალების წინაშე მწვავედ სვამდა აღმოსავლეთიდან შემოსული ფუფუნების ეგზოტიკური საგნების შესასყიდად და უზრუნველი და უსაქმური ცხოვრებისათვის ფულის ქონის პრობლემას.

ფეოდალიზმის ეპოქაში ამქრული წესებით ხორციელდება წარმოების დეტალური რეგლამენტაცია, გამოშვებული პროდუქციის ხარისხის და რაოდენობის, ქვეოსტატებისა და მოსწავლეების რაოდენობის, წარმოების ტექნოლოგიის და ა.შ. რეგულირება. ყველა ამ ღონისძიების მიზანი იყო კონკურენციის შეზღუდვა როგორც თვით საამქროს შიგნით, ისე გარედან-სოფლისა და სხვა არაამქრული სახელოსნოების მხრიდან.

ეკონომიკური თეორიის პირველი სკოლის - მერკანტილიზმის წარმომადგენლები ყოველი ერის სიმდიდრის მყარ საფუძველს ხედავდნენ ფულის დაგროვებაში, (ოქროსდა ვერცხლის მონეტები). ასეთი დაგროვების წყაროს, მათი აზრით წარმოადგენს მოგება (შემოსავალი), რომელიც წარმოიქმნება ვაჭრობაში. მაგრამ თუ საქონლის გაცვლა ფულზე ხდება ქვეყნის შიგნით, მაშინ ადამიანთა ერთი წყება შეიძლება გამდიდრდეს ადამიანთა მეორე წყების ხარჯზე. თუმცა ამ შემთხვევაში, როგორც ისინი ამტკიცებდნენ ეროვნული სიმდიდრის საერთო ჯამი არ იზრდება. იგი იზრდება მხოლოდ საგარეო ვაჭრობის წყალობით. აქ სიმდიდრის ზრდა თვალსაჩინოა, ვინაიდან საქონელი ერთ ქვეყანაში შეისყიდებოდა დაბალი ფასებით და მეორეში გაიყიდებოდა მაღალი ფასებით. მაგალითად, ინგლისში შექმნილი „მოსკოვის კომპანია რუსეთთან ვაჭრობისათვის“ 1 ცალ საანძე ხეს 25-30 კაპიკად შეისყიდდა და 4-5 მანეთად ჰყიდდა.³ ეს პრინციპი ერთნაირად მისაღებია როგორც ადრეული მერკანტილიზმისათვის (XV ს-ის უკანასკნელი მესამედი - XVI ს-ის შუახანები) ისე გვიანი მერკანტილიზმისათვის. პირველისათვის დამახასიათებელია აქტიური ფულადი ბალანსი (ქვეყანაში შემოტანილი ფულის რაოდენობის გადამეტება ქვეყნიდან გატანილი ფულის რაოდენობაზე), ხოლო მეორისათვის - აქტიური სავაჭრო ბალანსი (ქვეყნიდან გატანილი საქონლის ღირებულების გადამეტება ქვეყანაში შემოტანილი საქონლის ღირებულებაზე). ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ ქვეყნიდან ფულის გატანის აკრძალვას, რომელიც ხელს უშლიდა საგარეო ვაჭრობის განვითარებას. მერკანტილისტების აზრით ეკონომიკური თეორიის ამოცანაა: დაამუშაოს პრაქტიკული რეკომენდაციები სახელმწიფო პოლიტიკისათვის, ხელსაყრელი სავაჭრო ბალანსის მისაღწევად სახელმწიფო უნდა ერეოდეს ეკონომიკაში; გაატაროს პროტექციონიზმის პოლიტიკა (მფარველობა გაუწიოს სამამულო მრეწველობას და ვაჭრობას), რაც იმას ნიშნავს, რომ დაწესებული იქნეს მაღალი საბაჟო გადასახადები იმ საქონელზე, რომლებიც შემოგვაქვს საზღვარგარეთიდან, ხოლო წამახალისებელი პრემიები - სამამულო საქონელზე, რომლებიც გაგვაქვს სხვა ქვეყანაში. ამასთან ხელი შეუწყოს მრეწველობის იმ დარგების განვითარებას, რომელთა პროდუქცია დანიშნულია საგარეო ვაჭრობისათვის.

გვიანი მერკანტილიზმის მთავარ თეორეტიკოსს ინგლისში, თომას მენს (1571-1641) წიგნში „ინგლისის სიმდიდრე საგარეო ვაჭრობაში, ანუ ჩვენი საგარეო ვაჭრობის ბალანსი როგორც ჩვენი სიმდიდრის რეგულატორი“ სპეციალური თავი აქვს გამოყოფილი (თავი III) სადაც უჩვენებს ქვეყნიდან საქონლის გატანისა და ქვეყანაში მოხმარებული უცხოური საქონლის შემცირების გზებს და საშუალებებს (12 პუნქტად)³. იგი შესაშური დეტალურობით და მაღალკვალიფიციური სიღრმით იხილავს ქვეყნის სიმდიდრის გადიდების გზებსა და საშუალებებს. უნდა ვთქვათ, რომ სწორედ ეს გზები და საშუალებები დღესაც არ კარგავენ თავიანთ მნიშვნელობას ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისათვის, და მაშასადამე მოსალოდნელი ეკონომიკური საფრთხის თავიდან აცილებისათვის.

მიუხედავად იმისა, რომ მერკანტილისტების ნააზრევი დასრულებულ თეორიულ სახეს ვერ ღებულობს და ეს შემდგომმა მეცნიერულმა მიმდინარეობებმაც (სკოლებმაც) თვალნათლივ წარმოაჩინეს, მაინც მიგვაჩნია, რომ მთავარი რაც მერკანტილისტებმა გააკეთეს ეკონომიკური აზროვნების ისტორიაში იყო ის რომ მათ პირველებმა ჩამოაყალიბეს ქვეყნის ეკონომიკური სიმდიდრის გაზრდის მწყობრი თეორიული და პრაქტიკულად განსახორციელებელი სისტემა. მათ შეიმუშავეს ეკონომიკური პოლიტიკა, რომელსაც ატარებდნენ ძლიერი ცენტრალიზებული ხელისუფლების მქონე ქვეყნები და რომლის მთავარი მიზანი იყო ეროვნული ეკონომიკის დაცვა, მისი მდგრადობის მიღწევა სიმდიდრის დაგროვების გზით და მოსალოდნელი საშინაო და საგარეო საფრთხის თავიდან აცილება კონკრეტული რეკომენდაციების გატარებით. უფრო მეტიც, მერკანტილისტების მოძღვრებაში ჩვენ ვხედავთ ეროვნული ეონომიკის უსაფრთხო განვითარების ფაქტორების ძიებასაც. მათთვის არა უბრალოდ სიმდიდრის წყაროს ჩვენებაა მთავარი, არამედ სიმდიდრე -სპეციფიკური ფორმის სახით, რომელიც უპასუხებდა კაპიტალის პირვანდელი დაგროვების პერიოდის მოთხოვნებს, ისინი ასახავდნენ რა მსხვილი სავაჭრო კაპიტალის ინტერესებს, ამით იცავდნენ ეროვნულ ეკონომიკას. სავაჭრო კაპიტალისთვის სიმდიდრის წყაროდ გვევლინება არა უბრალოდ ფულიგანძის სახით, არამედ ფული-კაპიტალის სახით. ფული მათთვის შემოსავლების წყაროა, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს ვაჭრობაც და მანუფაქტურული წარმოებაც, მერკანტილისტები მომხრე არიან, რომ ქვეყანას ჰყავდეს ძლიერი ხელისუფლება და რომ ეს ხელისუფლება მხარს უჭერდეს ვაჭრობას, ხელოსნობას. მაგრამ, ამავე დროს, ისინი წინააღმდეგნი იყვნენ სამეურნეო საქმიანობაში წვრილმანი რეგლამენტაციის, ეროვნული ეკონომიკის ზრდასა და შესაბამისად, სიმდიდრის გადიდიებას, მათი აზრით, ემსახურება არა მარტო სარგებელი რომელსაც ღებულობს მოცემული ქვეყანა სხვა ქვეყნებთან, განსაკუთრებით, შორეულ ქვეყნებთან (ინდოეთი, ჩინეთი), საგარეო სავაჭრო კავშირურთიერთობით, არამედ საკუთარი მრეწველობის, ხელოსნური და მანუფაქტურული წარმოების, ნაოსნობის, განვითარებით, თავისუფალი მიწების დამუშავებით, მოსახლეობის მწარმოებლურ შრომაში ჩაბმით. ისინი ქადაგებენ რომ გაფართოვდეს სამამულო საქონლის წარმოება უცხოეთიდან შემოტანილი ნედლეულიდან. ასეთი სახის წარმოება ბევრ ღარიბ ხალხს მისცემს სამუშაოს და გაზრდის საქონლის საზღვარგარეთ ყოველწლიურად გატანას. „ჩვენ უნდა ვეცადოთ დავამზადოთ რაც შეიძლება ბევრი საკუთარი საქონელი“. „იქ, სადაც მოსახლეობა მრავალრიცხოვანია და ხელოსნობა ჰყვავის, იქ ვაჭრობა უნდა ფართო იყოს და ქვეყანა მდიდარი“.

ნიშანდობლივია, რომ მერკანტილისტები მომხრენი არიან რა სამამულო ვაჭრობის მხარდაჭერისა („მმართველის პოლიტიკა - მთავარი ძალაა“) ამასთან ცალკეული ქვეყნების წარმომადგენელთა შეხედულებები ერთგვაროვანი არ არის. მაგალითად, ესპანეთში მოღვაწე მერკანტილისტები გამოდიოდნენ ესპანეთიდან ოქროს გატანის წინააღმდეგ და მოითხოვდნენ მის აკრძალვას, ხოლო უცხოური საქონლის შემოტანის მიმართ სურდათ დაეწესებინათ შეზღუდვები. (ცნობისათვის აღვნიშნავთ, რომ თვითონ ესპანეთს იმ დროისათვის ოქრო გამოჰქონდა ამერიკული კოლონიებიდან); ფრანგი მერკანტილისტები სამაგიეროდ, ყურადღების ცენტრში აყენებდნენ დადებითი სავაჭრო ბალანსის უზრუნველყოფის პრობლემას;

ფიზიოკრატები მერკანტილისტებისაგან განსხვავებით ქვეყნის სიმდიდრის წყაროს ხედავდნენ მიწათმოქმედებაში. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ სახელმწიფოს ყურადღება მიქცეული უნდა იქნეს არა ვაჭრობის განვითარებაზე და ფულის დაგროვებაზე, არამედ „მიწის ნაწარმოების“ სიუხვის შექმნაზე. მათი აზრით სოფლის მეურნეობა ჰქმნის ერის ნამდვილ სიმდიდრეს. ეს არის წარმოების ერთადერთი დარგი, სადაც ბუნებრივი გზით წარმოიშობა ერის ბარაქა, დამატებითი „წმინდა პროდუქტი“ (ხალხის სიმდიდრის ნამატი).

მათი ასეთი მოძღვრება გამომდინარეობს საზოგადოებაში მოქმედი პრინციპით ბუნებრივი წესრიგის შესახებ¹. ბუნებრივი წესრიგი იმართება ბუნების კანონებით, რომლებიც არსებობს ბუნებაში, ცოცხალ ორგანიზმში, ცხოველთა სამყაროში. თუ ამ კანონებს გადმოვიტანთ საზოგადოებაში, აღნიშნავენ ფიზიოკრატები, მაშინ საზოგადოების ბუნებრივი წესრიგის საფუძველს წარმოადგენს საკუთრებისა და ხელისუფლების (ძალაუფლების) მიმართ პატივისცემა.

ბუნებრივი წესრიგის პირობებში ცხადია განსაკუთრებულ როლს ასრულებს მიწა. აქ მთავარი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ მიწას შეუძლია მოგვიტანოს შემოსავალი, რომელიც გაწეულ ხარჯებზე უფრო მეტია. მიწათმოქმედი უფრო მეტ ხორბალს იღებს, ვიდრე მან დათესა თესლი. ამიტომ მიწათმოქმედებაში, და მხოლოდ ამ სპეციფიკურ დარგში, არსებობს „წმინდა პროდუქტი“. სხვა დარგებში წმინდა პროდუქტი არ იქმნება. ხელოსანი მიწათმოქმედისაგან განსხვავებით მხოლოდ ფორმას უცვლის პროდუქტს, რომელიც წარმოებულია სოფლის მეურნეობაში.

ფიზიოკრატიული სკოლის დამაარსებელი და მეთაური საფრანგეთში ფრანსუა კენე (1694-1774) სტატიაში „ხორბალი“ (1757) აღნიშნავს: შრომა სოფლის მეურნეობაში ჰქმნის უფრო მეტ პროდუქტებს, ვიდრე საჭიროა თვით მისი და მისი პირობების კვლავწარმოებისათვის. მიწაზე შრომის ასეთი ამაღლებული მწარმოებლურობა განპირობებულია თვით ბუნების მიერ. სწორედ მუდმივად კვლავწარმოებული სოფლის მეურნეობის სიმდიდრე წარმოადგენს სიმდიდრის ყველა სხვა ფორმების საფუძველს, უზრუნველყოფს ყველა პროფესიის დასაქმებას, ხელს უწყობს ვაჭრობის განვითარებას, მოსახლეობის კეთილდღეობას, მოქმედებაში მოჰყავს მრეწველობა და ეხმარება ერის აყვავებას⁴.

ფრანსუა კენე დასახელებულ შრომაში არ მიუთითებს იმ გზებსა და საშუალებებს თუ როგორ შეიძლება მიღწეული იქნეს „ერის აყვავება“. მაგრამ აქ ხაზი უნდა გაესვას შემდეგ ორ გარემოებას: პირველი, როდესაც იგი სიმდიდრეს ორ ნაწილად, ფულად სიმდიდრედ და რეალურ სიმდიდრედ ჰყოფს, მიუთითებს, რომ სახელმწიფოს დაცულობისათვის აუცილებელია რეალური სიმდიდრე, ანუ სიმდიდრე რომელიც მუდმივად განახლდება, რომელზეც ყოველთვის არის მოთხოვნა და რომელიც შეიძლება ყოველთვის გაიყიდოს იმისათვის, რომ შეიძლებოდეს მისი გამოყენება გარკვეული სიკეთის მოწყობის მისაღებად და თავისი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად⁵.

ფ. კენეს განმარტებით, მიწათმოქმედი, რომელიც მიჰყიდის თავის ხორბალს ვაჭარს, სანაცვლოდ მიიღებს ფულს, თანაც ამ ფულს იგი გამოიყენებს გადასახადების გადასახდელად, მსახურების და მუშების ხელფასის ასანაზღაურებლად და საქონლის და მოსამსახურეების შესაძენად, თავისი საკუთარი საჭიროების დასაკმაყოფილებლად.

ვაჭარი, რომელიც ჰყიდის ხორბალს საზღვარგარეთ და იქ ყიდულობს სხვა საქონელს, ან ახდენს სხვისი საქონლის სხვა საქონელზე უშუალო გაცვლას, დაბრუნების შემდეგ ჩამოტანილ საქონელს ხელახლა ჰყიდის და ამ გაყიდვისაგან მიღებული ფულით ისევ ყიდულობს ხორბალს. სხვანაირად თუ ვიტყვით ხორბლის პური განხილული როგორც საქონელი წარმოადგენს გამყიდველებისათვის ფულად სიმდიდრეს, ხოლო მყიდველისათვის რეალურ სიმდიდრეს.

ამრიგად, დაასკვნის იგი, პროდუქტები, რომლებიც შეიძლება გაყიდული იყოს ყოველთვის უნდა განიხილებოდეს სახელმწიფოში როგორც ფულადი სიმდიდრე და ამავე დროს როგორც რეალური სიმდიდრე, რომელიც ქვეშევრდომებს შეუძლიათ განაგებდნენ ისე როგორც მათ წარმოუდგენიათ საჭიროდ.

მეორე, მის ამ შრომაში ჩანს ფრანსუა კენეს განსაკუთრებული დამოკიდებულება ერის სიმდიდრესა და საქონლის ბრუნვის სიჩქარეს შორის კავშირურთიერთობის შესახებ. იგი მიუთითებს, რომ, ერის სიმდიდრე არ განისაზღვრება ფულადი სიმდიდრის მოცულობით. ფულადი სიმდიდრე შეიძლება გაიზარდოს ან შემცირდეს ერის სიმდიდრის საერთო მოცულობის გაზრდის ცვლილების გარეშე, ვინაიდან ეს სიმდიდრე ყოველთვის არსებობს სახელმწიფოში ან უშუალოდ ნაღდი სახით, ან საქონლის სახით, რომელიც მიმოქცევაშია, თანაც მათი ბრუნვის სიჩქარე დამოკიდებულია ამ საქონლის სიუხვეზე და მათ ფასზე.

ინგლისური კლასიკური პოლიტეკონომიის (XVII-XVIII ს.ს.) მამამთავრები უილიამ პეტი, ადამ სმითი და დავიდ რიკარდო თვლიდნენ, რომ ხალხთა სიმდიდრე იქმნება არა მარტო სოფლის მეურნეობაში, არამედ მატერიალური წარმოების ყველა სხვა დარგებშიც. ისინი მიუთითებენ, რომ სიმდიდრის საყოველთაო ფორმას წარმოადგენს ღირებულება, რომელიც განივთებულია საქონელში და ფულში. თვით ღირებულებას კი ჰქმნის საქონლის მწარმოებელ მუშაკთა შრომა.

ჩვენი ამოცანებიდან გამომდინარე, განსაკუთრებით გვინდა აღვნიშნოთ უ. პეტის (1623-1687) ერთ-ერთი შრომის პირველი თავი „პოლიტიკური არითმეტიკა“, სადაც ქვეყნის სიმდიდრის გაზრდის შესახებ საუბრობს პატარა ქვეყნის მაგალითზე. რომელსაც თავისი გეოგრაფიული მდებარეობის წყალობით ხელსაყრელი პირობები გააჩნია ვაჭრობის, ნაოსნობის, სამდინარო ტრანსპორტის განვითარებისათვის: პატარა ქვეყანა - აღნიშნავს იგი, მცირერიცხოვანი მოსახლეობით თავისი მდებარეობის, თავისი ვაჭრობისა და პოლიტიკის წყალობით სიმდიდრითა და ძლიერებით შეუძლია ექვივალენტური იყოს იმ ქვეყნის, რომელსაც მნიშვნელოვნად დიდი რაოდენობის მოსახლეობა ჰყავს და დიდი ტერიტორია უკავია. ნაოსნობისათვის და საწყლოსნო ტრანსპორტისათვის ხელსაყრელი პირობები საუკეთესოდ და გადამწყვეტად უწყობენ ამას ხელს.⁶

შრომაში „ტრაქტატი გადასახადებისა და მოსაკრებლების შესახებ“ ჟ. პეტის მოჰყავს „სახელმწიფო ხარჯების სხვადასხვა სტატიების ჩამონათვალი და აღწერა“, „ფულის გაფუჭების საწინააღმდეგო დასკვნები“, „ბაჟის აკრების გზით ფულის გადახდევინების უხერხულობანი“, „საქონელზე ფასების გაანგარიშებებისა და შედარების ხერხები“⁵ და სხვა, რომლებსაც ჩვენი აზრით ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებთან უშუალო კავშირი აქვთ.

იგი ციფრების, წონისა და საზომის ენით ხსნის: მოსახლეობის, მიწის, კაპიტალის, ვაჭრობის ჭეშმარიტ მდგომარეობას; ეკონომიკური პროცესების არაგარეგან გამოვლინებას, არამედ მათ არსს, შინაარსს; გადასახადების და მათი შედეგების, ფულადი რენტის, ფულის და სიმდიდრის წყაროების იდუმალ ბუნებას⁶.

დასახელებულ შრომაში ჟ. პეტი ასკვნის, რომ „არსებობს განსაზღვრული საზომი ანუ ფულის გარკვეული პროპორცია, რომელიც აუცილებელია ქვეყნის ვაჭრობის წარმართვისათვის. ფულის ნამეტობა ან დანაკლისი ამ საზომის იქით ზიანს მოგვიტანს⁷. ფულის ლითონური შედგენილობის შემცირება არ შეიძლება რომ სიმდიდრის წყარო იყოს. მან გვიჩვენა, რომ პროდუქციის წარმოებაში, სიმდიდრის შექმნაში მონაწილეობს ოთხი ფაქტორი: პირველი ორი (ძირითადი) - მიწა და შრომა. „შრომა არის სიმდიდრის მამა, ხოლო ბუნება - მისი დედა“.

სხვა ორი ფაქტორი, რომელიც მონაწილეობს პროდუქტის შექმნაში ძირითადი არ არის. ესაა: მუშაკის კვალიფიკაცია, ოსტატობა და მისი შრომის საშუალებები იარაღები, მარაგები და მასალები. ისინი შრომას ხდიან მწარმოებლურს, მაგრამ არც ერთ მათგანს დამოუკიდებლად არსებობა არ შეუძლიათ.⁸

როდესაც ადამ სმითის (1723-1790) შრომებში ვეძებთ ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების შესახებ წანამძღვრებს უწინარეს ყოვლისა უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი: თუ მანამდე მოღვაწეთა ძირითადი აქცენტი გადატანილი იყო ხარჯების გაწევის, გადასახადების დაწესების, ვაჭრობის ორგანიზაციის და სამეურნეო-ეკონომიკური საქმიანობის სხვა სფეროების წარმართვის კონკრეტულ რჩევებზე, რეკომენდაციებზე, ა. სმითი მათგან განსხვავდება თეორიული ძიებებით და მეცნიერული კატეგორიების სისტემატიზაციით. მისი ძირითადი შრომა „გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების შესახებ“ (1773-1776 წ.წ.) რეკომენდაციების კრებული კი არ არის, არამედ, იგი არის შრომა, რომელშიც სისტემატიზირებული სახით გადმოცემულია ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და წესების შესახებ განსაზღვრული კონცეფცია. მის პირველ ორ თავში მოცემულია ღირებულების თეორია და შრომის განაწილების ფორმები, მარაგების ბუნება, რესურსების დაგროვებისა და მოხმარების პროცესები, ხოლო შემდგომ სამ თავში (წიგნში) - ევროპის ეკონომიკის, პოლიტიკური ეკონომიის სისტემების (მერკანტილიზმისა და ფიზიოკრატიზმის, ფინანსების, მეფის ანუ სახელმწიფოს შემოსავლების შესახებ და სხვა.

ა. სმითის აზრით, საბაზრო ეკონომიკა არ იმართება ერთიანი ცენტრიდან და არ ემორჩილება ერთ საერთო ჩანაფიქრს, ვითარდება განსაზღვრული წესებით, მისდევს განსაზღვრულ წესრიგს, სამეურნეო საქმიანობის ყველა ცალკეული მონაწილე ეძებს მხოლოდ საკუთარ სარგებელს. ცალკეული ადამიანის გავლენა საზოგადოების საჭიროების რეალიზაციაზე პრაქტიკულად უმნიშვნელოა. მაგრამ, ისახავს რა მიზნად საკუთარ სარგებელს, ადამიანი საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს საზოგადოებრივი პროდუქტის გაზრდას, საზოგადოებრივი სიკეთის გამრავლებას. როგორც კერძო, ისე საზოგადოებრივი მიზნები მიიღწევა საბაზრო კანონების „უხილავი ხელის“ მეშვეობით. პირადი სარგებლობისათვის სწრაფვას მივყევართ საერთო სარგებლობისაკენ, წარმოების განვითარებისაკენ, პროგრესისაკენ. ყოველი ცალ-ცალკე ზრუნავს თავის თავზე და იგებს საზოგადოება. იღწვის რა თავისი საკუთარი ინტერესებისათვის, „ეკონომიკური ადამიანი“ ხშირად უფრო მეტად ემსახურება საზოგადოების ინტერესებს, ვიდრე მაშინ, როდესაც შეგნებულად ისწრაფვის გააკეთოს ეს.

ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების პოზიციიდან გამომდინარე ყურადღებას იმსახურებს ა. სმითის დასკვნა შრომის დანაწილების როლის შესახებ მწარმოებლური ძალების განვითარებაში. სამუშაოს რაოდენობის მნიშვნელოვანი გაზრდა, რომელიც შეიძლება რომ შეასრულოს მუშების ერთმა და იგივე რაოდენობამ, დამოკიდებულია სხვადასხვა პირობებზე: ჯერ ერთი, ყოველი ცალკეული მუშის მოხერხებულობის, სიმარჯვის ამაღლებით, მეორე, დროის ეკონომიკით, რომელიც ჩვეულებრივ იკარგება შრომის ერთი სახეობიდან მეორეზე გადასვლით, და ბოლოს, დიდი რაოდენობა მანქანების გამოგონებით, რომლებიც ამსუბუქებენ და ამცირებენ შრომას და საშუალებას აძლევენ ერთ ადამიანს შეასრულოს რამოდენიმე ადამიანის შრომა.⁹

შრომის დანაწილების შედეგად მიღებული ყველანაირი სახის საგნების წარმოების მნიშვნელოვან გაზრდას, განაგრძობს იგი, მივყევართ საზოგადოებაში საყოველთაო კეთილდღეობისაკენ, რომელიც ვრცელდება ხალხის ყველაზე დაბალ ფენებზეც. ყოველ მუშაკს შეუძლია რომ ჰქონდეს თავისი შრომის პროდუქტის მნიშვნელოვანი რაოდენობა იმაზე მეტი რაოდენობით, რომელიც საჭიროა მისი საკუთარი მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად; და ვინაიდან ყველა სხვა დანარჩენი მუშაკები იმყოფებიან ზუსტად იმავე მდგომარეობაში, მას შეუძლია გაცვალოს თავისი პროდუქტების დიდი რაოდენობა მათ მიერ დამზადებული დიდი რაოდენობის პროდუქტზე, ან, რაც ერთი და იგივეა, ამ პროდუქტების ფასზე. იგი ჭარბად მიაწვდის მათ იმას რაც მათ სჭირდებათ, ხოლო ისინი ასეთნაირადვე ამარაგებენ მას იმით, რაც მას სჭირდება და ამრიგად მიიღწევა საერთო კეთილდღეობა საზოგადოების ყველა ფენებში.¹⁰

ჩვენი გაგებით ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების თავისებურ თეორიას სთავაზობდნენ ისტორიული სკოლის წარმომადგენლები. მისი დამფუძნებელი ფრიდრიხ ლისტი (1789-1846) შრომაში „პოლიტიკური ეკონომიის ნაციონალური სისტემა“ (1841) ეთანხმება რა ა. სმითისა და დ. რიკარდოს „კოსმოპოლიტიკურ“ თეორიას მოუწოდებს ქვეყნის (გერმანიის) ეკონომიკური გაერთიანებისაკენ, რომელიც იმ პერიოდისათვის წარმოადგენდა უამრავ წვრილ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად დაქუცმაცებულს. მისი აზრით კლასიკოსების უნივერსალური და სქოლასტიკური კონცეფცია გამოუსადეგარია პრაქტიკული გამოყენებისათვის. საქმიანი ეკონომიკური სისტემა აღნიშნავს ფ. ლისტი უნდა ემყარებოდეს უტყუარ ისტორიულ ფაქტებს. იგი მოწოდებულია განმარტოს ნამდვილი ჭეშმარიტი ეროვნული ინტერესები და თავი არ უნდა გამოუტენოს პრაქტიკოსებს სხვადასხვა დოქტრინალური მოსაზრებებით. ვაჭრობის თავისუფლების იდეის ქადაგება, რომელიც მოცემულია კლასიკოსების შრომებში, აღნიშნავს იგი პასუხობს ინგლისის ინტერესებს. ინგლისელი ვაჭრები ყიდულობენ ნედლეულს და ჰყიდიან მანუფაქტურული წარმოების საგნებს; ამკრძალავი ბაჟის არ არსებობის პირობებში ეს ანგრევს გერმანიის ჯერ კიდევ მოუმძლავრებელ მრეწველობას. პარადოქსი იმაში მდგომარეობს, რომ XIX ს-ის დასაწყისში გერმანული სამთავროები განცალკევებული იყვნენ საბაჟო საგუშაგოებით, ხოლო მეზობელი ქვეყნებისათვის საბაჟო გადასახადები არ არსებობდა. სხვათა შორის თვითონ ინგლისელებმა გერმანული სასოფლო სამეურნეო პროდუქციისათვის გადაკეტეს თავიანთი შინაური ბაზარი ე.წ. პურის კანონების მეშვეობით.

ფ. ლისტის მიერ წამოყენებული ძირითადი დებულებები შეიძლება დაყვანილი იქნეს შემდეგ სამ ურთიერთდაკავშირებულ დებულებამდე: მწარმოებლური ძალების თეორია; სტადიური ეკონომიკური განვითარების კონცეფცია; სახელმწიფოს აქტიური როლის შესახებ დებულება.

მისი მწარმოებლური ძალების თეორია გამსჭვალულია იდეით, რომლის მიხედვითაც საზოგადოებრივი სიმდიდრის შექმნა მიიღწევა არა მხოლოდ ადამიანების დაქუცმაცებული, დაცალკევებული ინდივიდუალური საქმიანობით, რომლებიც ერთიმეორესთან დაკავშირებული პირობაა. იმისათვის რომ მიღწეული იქნეს სრულყოფილი შედეგები, აუცილებელია, რათა სხვადასხვა ინდივიდები იყვნენ გაერთიანებული გონებრივად და მატერიალურად და რომ ისინი იმყოფებოდნენ ურთიერთკავშირში. მწარმოებლური ძალების გაზრდა იწყება ცალკეული ფაბრიკიდან და შემდეგ ვრცელდება ნაციონალური ასოციაციის მასშტაბით. ნაცია, რომელიც აერთიანებს ადამიანებს, წარმოადგენს ერთიან მთლიანს. იგი ადრინდელი განვითარების, აღმოჩენების, გაუმჯობესებების, ტრადიციების, გამოცდილების, ცოდნის შედეგია. ყოველი ცალკეული ნაცია მწარმოებლურია იმდენად რამდენადაც მან შესძლო აეთვისებინა წინათაობების ეს მემკვიდრეობა და გაზარდა იგი საკუთარი შენაძენებით, რამდენად ბუნებრივი წყაროები, მისი ტერიტორიის სივრცე და გეოგრაფიული მდებარეობა, მოსახლეობის რიცხოვნობა და მისი პოლიტიკური სიძლიერე საშუალებას აძლევს მას განავითაროს შრომის ყველა დარგი მაღალი ხარისხით და ჰარმონიულად, გაავრცელოს თავისი ზნეობრივი, გონებრივი, სამრეწველო, სავაჭრო და პოლიტიკური გავლენა სხვა ჩამორჩენილ ნაციებზე და საერთოდ მთელ მსოფლიოზე. ეკამათება რა ა. სმითის „გაცვლით სისტემას“ ფ. ლისტი ამტკიცებს, რომ ნაციის ჭეშმარიტი სიმდიდრე და კეთილდღეობა განპირობებულია არა გაცვლითი ფასეულობის რაოდენობით, არამედ მწარმოებლური ძალების განვითარების ხარისხით. ამასთან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს პოლიტიკური სიძლიერე. პოლიტიკოსების ამოცანაა - გააერთიანონ, ცივილიზებული გახადონ ერები, უზრუნველყონ მათი არსებობა და მდგრადობა. ერის ეკონომიკური აღზრდა მატერიალური ფასეულობების უშუალო წარმოებაზე უფრო მნიშვნელოვანია.¹¹

ალფრედ მარშალი (1842-1924) ის მეცნიერ-ეკონომისტია, ვინც პირველმა მიაქცია ყურადღება სახელმწიფოს, როგორც მრავალ ადამიანთა უსაფრთხოებისა და დახმარების უზრუნველმყოფელი ინსტიტუტის როლს.

როდესაც ა. მარშალი ცალ-ცალკე ახასიათებს წარმოების ფაქტორებს კაპიტალის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან შემადგენელ ნაწილად ასახელებს ცოდნას და ორგანიზაციას. მისი ერთი ნაწილი იმყოფება კერძო საკუთრებაში, ხოლო მეორე - არა. ცოდნა წარმოების ყველაზე მძლავრი მამოძრავებელია. იგი საშუალებას გვაძლევს დავიმორჩილოთ ბუნება და ვაიძულოთ მისი ძალები დააკმაყოფილონ ჩვენი მოთხოვნები. ორგანიზაცია ხელს უწყობს ცოდნას: მას აქვს მრავალი ფორმა, ე.ი. ცალკეული საწარმოს, ერთი და იგივე დარგის სხვადასხვა საწარმოების, ერთიმეორისაგან განსხვავებული დარგების, და ბოლოს „სახელმწიფოს“ ფორმა, რომელიც უზრუნველყოფს უსაფრთხოებას ყველასათვის და დახმარებას ბევრისათვის.¹²

ცოდნისა და ორგანიზაციის სფეროში სახელმწიფო და კერძო საკუთრებას შორის განსხვავებას დიდი და სულ უფრო მზარდი მნიშვნელობა აქვს; გარკვეული გაგებით იგი უფრო მნიშვნელოვანიც კი არის, ვიდრე მატერიალურ ობიექტებზე სახელმწიფო და კერძო საკუთრებას შორის განსხვავება და ამის საფუძველზე რაღაცა ზომით ზოგჯერ ყველაზე მიზანშეწონილიც კია რომ „ორგანიზაცია“ გამოვყოთ როგორც წარმოების განსაკუთრებული ფაქტორი.

ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების გზებს და მექანიზმებს კლასიკოსებისა და ნეოკლასიკოსებისაგან განსხვავებით ჯ. ქეინზი და ქეინზიანელები ხედავდნენ სამეურნეო საქმიანობაში სახელმწიფოს მარეგულირებელი როლის გაზრდაში. როგორც ცნობილია ჯ. ქეინზის თეორია ჩამოყალიბდა 1929-1933 წ.წ. მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შედეგად განვითარებული მოვლენების ზეგავლენით.

ჯ. ქეინზმა (1883-1946) დამანგრეველი კრიზისებიდან გამოსვლისა და მასიური უმუშევრობის პრობლემების გადაწყვეტის რადიკალური ხერხები წამოაყენა შრომაში „დასაქმების, პროცენტის და ფულის ზოგადი თეორია“ (1936 წ.), სადაც ჩამოყალიბებულია ეროვნული მეურნეობის რეგულირების სრულიად ახალი პრინციპები. მათი ძირითადი არსი მდგომარეობს შემდეგში:¹³

- კრიზისების და უმუშევრობის აღსაკვეთად გადამწყვეტი როლი უნდა ითამაშოს სახელმწიფომ. იგი ერევა საზოგადოების მთელი შემოსავლების განაწილებაში და თავის ხელში მოიქცევს ფულადი და სხვა რესურსების მნიშვნელოვან ნაწილს, იმ მიზნით, რომ აქტიური ზემოქმედება მოახდინოს ეკონომიკაზე;

- იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იქნეს მუშაკთა სრული დასაქმება ორიენტაცია უნდა აღებული იქნეს არა საქონლის მიწოდებაზე, არამედ, პირიქით, ყოველნაირად განვითარდეს მოთხოვნა - გაფართოვდეს მოსახლეობის მსყიდველობითი უნარიანობა და მეწარმეობის მიერ ახალი წარმოების საშუალებების ყიდვა. ამისათვის სახელმწიფომ უნდა გაზარდოს წარმოებაში ახალი კაპიტალური დანახარჯები და ასევე გაზარდოსხარჯები სხვა სოციალურ-ეკონომიკური მიზნებისათვის, გამოიყენებს რა ამისათვის გადასახადების გაზრდას და დიდი რაოდენობით ფულის გამოშვებას;

- ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირებისათვის საჭიროს დამუშავებული იქნეს ისეთი ეკონომიკურ-მათემატიკური მოდელები, რომლებიც ახსნიან ეროვნული ეკონომიკის ძირითად მაჩვენებლებს შორის რაოდენობრივ დამოკიდებულებას.

- ცენტრალიზებული კონტროლის დაწესება რაც ასე აუცილებელია სრული დასაქმების უზრუნველსაყოფად ამასთან ერთად არ გამორიცხავს პირადი ინიციატივისა და პასუხისმგებლობის გამოვლინებისათვის ფართო შესაძლებლობებს. ამ შესაძლებლობების ფარგლებში ინდივიდუალიზმი თუ იგი განთავისუფლებული იქნება დეფექტებისაგან და ბოროტად გამოყენებისაგან, საუკეთესო გარანტიაა პირადი თავისუფლებისა იმ გაგებით, რომ ყველა სხვა პირობებთან შედარებით იგი საგანგებოდ აფართოებს პირადი არჩევანის განხორციელების შესაძლებლობას, იგი წარმოადგენს ყველაზე მძლავრ საშუალებას საუკეთესო მომავლის მისაღწევად.

აღარ გავაგრძელებთ ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხებზე ეკონომიკური სკოლებისა და მათი წარმოდგენების ნააზრევის ჩვენეული ხედვის გადმოცემას. აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ მოცემული პრობლემის შესახებ, თანაც უკვე პირდაპირი გაგებით, განსაკუთრებით ფართოდ დაიწყეს ლაპარაკი და წერა XX ს-ში. მის შესახებ კვლევები კიდევ უფრო გაძლიერდება XXI საუკუნეში მსოფლიო მასშტაბით მიმდინარე გლობალიზაციის პროცესების გაღრმავების კვალობაზე და დაკავშირებული იქნება მრავალი თეორიული და პრაქტიკული შინაარსის ამოცანის წამოყენებასთან და მის გადაწყვეტასთან.

--------------------

1 Штейн В. М. Гуан-Цзы: Исследования и перевод. М. 1959, ჩვენ ნასარგებელი გვაქვს: «Всемирная история экономической мисли». М. «Мысль», 1987. გვ.105, 106.

2 ჩვენგან განსხვავებით რ. ოთინაშვილი წყაროს მიუთითებლად წერს, რომ მსოფლიო პრაქტიკაში, უსაფრთხოების ტერმინი XII საუკუნიდან გამოიყენება. იხ. საქართველოს სტრატეგიული კვლევისა და განვითარების ცენტრი. ბიულეტენი №73. აგვისტო, 2002 წ. გვ.2.

3 წყარო: Томас Мен, ,,Богатство Англии во внешней торговле», იხ. ,,Хрестоматия по экономической теории». Составитель Е.Ф.Борисов, М 1997, გვ.8.

4 წყარო: Томас Мен, ,,Богатство Англии во внешней торговле», იხ. ,,Хрестоматия по экономической теории». Составитель Е.Ф.Борисов, М 1997, გვ.10-12.

5 С.А.Бортенев, Экономические теории и школы, М., 1996. gv.6.

6 წყარო: Ф. Кене, «Зерно»,იხ. «Хрестоматия по экономической теории», составитель Е.Ф.Борисов, М., 1997, გვ.14.

7 ფრანსუა კენეს დასახელებული შრომა 17-18.

8 წყარო: Петти, У, Экономические и статические работы, М, 1940, გვ. 157, იხ. С.А.Бартенев, Экономические теорий и школы, м. 1996, გვ.7.

9 პეტის დასახელებული შრომა გვ.7.

10 იქვე.. გვ.8.

11 იქვე.

12 იქვე. გვ.8-9.

13 А. Смит, Иследоване о природе и причинах богатства народов, იხ. Хрестоматия по экономической теории, составитель Е. Ф. Борисов, м. 1997, გვ.20.

14 А. Смит, Иследоване о природе и причинах богатства народов, იხ. Хрестоматия по экономической теории, составитель Е. Ф. Борисов, м. 1997, გვ.20.

15 წყარო: С. А. Бартенев, Экономические теории и школы, м, 1996, გვ. .32-33.

16 А. Маршал, Принципы экономической науки, т. I. м. 1993, გვ. 208.

17 წყარო: Д. М. Кейнс, Обшая теория занятости, процента и денег, იხ. «Хрестоматия по экономической теории», составитель Е. Ф. Борисов, м., 1997, გვ. 164-178.

ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიულ-მეთოდოლოგიური და პრაქტიკული პრობლემების კვლევა მსოფლიოში განსაკუთრებით გააქტიურდა XX საუკუნის მესამე მეოთხედიდან. თანაც ეს პროცესები ეკოლოგიური უსაფრთხოების საკითხებით დაიწყო, მას შემდეგ, რაც 1972 წელს სტოკჰოლმში 113 ქვეყნის წარმომადგენლობით გაიმართა პირველი მსოფლიო კონფერენცია გარემოს დაცვის შესახებ. აღნიშნული, ლოგიკურად მიგვაჩნია, ვინაიდან ეკონომიკური უსაფრთხოება და ეკოლოგიური უსაფრთხოება, რომლებიც სოციალურ უსაფრთხოებასაც გულისხმობენ, საზოგადოებისათვის ერთიანი, მთლიანი პრობლემის შემადგენელი ნაწილები არიან.

ზოგადი ფორმით თუ განვიხილავთ ეკონომიკური საქმიანობა გულისხმობს ადამიანთა საწარმოოსამეურნეო მოღვაწეობას მათი მრავალმხრივი, უკიდეგანო მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების მიზნით.

ეკონომიკური საქმიანობის მთელი ციკლი მატერიალური დოვლათის წარმოებისა და სოციალური სიკეთის შექმნის, განაწილების, გაცვლის და მოხმარების ჩათვლით, ფაქტობრივად, ბუნებათსარგებლობის პროცესია, რომლის საბოლოო მიზანი ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური და ეკოლოგიური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებაა.

ამ პროცესში სოციალურ და ეკონომიკურ მოთხოვნილებებთან ერთად განსაკუთრებით იზრდება ეკოლოგიური მოთხოვნილებები. ამ უკანასკნელში ვგულისხმობთ ადამიანის სასიცოცხლოდ აუცილებელი მუდმივად მზარდ მოთხოვნილებას, რომელიც მწვავდება და ღრმავდება სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების გარკვეულ ეტაპზე. ამასთან ამ მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებისათვის აუცილებელია წარმოების პროცესში და მისივე მეშვეობით კვლავწარმოებული იქნეს ნორმალური სასიცოცხლო გარემო.

აქედან გამომდინარე, პიროვნებისა და საზოგადოების კეთილდღეობის უზრუნველყოფა შესაძლებელია ადამიანის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისათვის სოციალური, ეკონომიკური და ეკოლოგიური პრობლემატიკის მხოლოდ ჰარმონიული მართვის პირობებში. ეს სამი ბლოკი ერთმანეთთან ისეა დაკავშირებული, რომ ერთი რომელიმესათვის უპირატესობის მინიჭება, რომელიმე მათგანის პრიორიტეტული განვითარება აუცილებლად წარმოშობს ფრიად საშიშ მოვლენებს. სწორედ თანამედროვე მსოფლიოს ეკონომიკის განვითარების მასშტაბების გიგანტურმა ზრდამ, ეკონომიკისადმი პრიორიტეტულმა დამოკიდებულებამ წარმოქმნა ეკოლოგიურ წონასწორობაში დისბალანსი. საქართველოში მთელი მეოცე საუკუნის განმავლობაში განხორციელებული გაუაზრებელი და თანაც, სამწუხაროდ არაწარმატებული ეკონომიკური პოლიტიკის უშუალო შედეგია დღევანდელი ის კატასტროფული ბუნებრივი მოვლენები რომლებიც განვითარდა დღეს:

ეკოლოგიური წონასწორობის დარღვევა კი თავისი შედეგებით ცივილიზაციას დასასრულისაკენ ექაჩება. სამყაროს დაცვა ხელოვნური კატასტროფისაგან და ბუნებრივი წონასწორობის შენარჩუნება, ცივილიზაციის მიღწევათა გამოყენება ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებისათვის ზოგადსაკაცობრიო გლობალური საკითხია.

ეკოლოგიური და ეკონომიკური საწყისების ჰარმონიზაციის აუცილებლობა XX საუკუნის უკანასკნელი 20-25 წლის განმავლობაში მსოფლიო მეცნიერული აზრის განსაკუთრებული ყურადღების საგანი, სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციების და საჯარო დისკუსიების ობიექტი იყო.

სტოკჰოლმის კონფერენციის შემდეგ, 1983 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ შექმნა სპეციალური მსოფლიო კომისია, რომელსაც გ.ჰ. ბრენტლანდი ხელმძღვანელობდა.

მდგრადი განვითარების კონცეფციას სწორედ ამ საერთაშორისო კომისიის სპეციალური გამოკვლევა დაე დო საფუძვლად, რომლის შედეგები მოხსენების სახით 1987 წელს წარედგინა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას.

კომისიის ანგარიში სათაურით „ჩვენი საერთო მომავალი“ შემდგომში სქელტანიანი წიგნის სახით მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის რუსულ ენაზეც გამოიცა. ამ ნაშრომმა სათავე დაუდო მრავალ ახალ გამოკვლევას, პროგრამების შემუშავებას, პრობლემის წარმოჩენას და მათი გადაწყვეტის მიმართულებებს. გლობალურ და ლოკალურ ჭრილში.

გაერომ აღნიშნულ საკითხს 1992 წელს საგანგებო კონფერენციაც მიუძღვნა, რომელიც ბრაზილიის ქალაქ რიო-დე-ჟანეიროში ჩატარდა. მასში 179 ქვეყნის მეთაური ღებულობდა მონაწილეობას. ამ კონფერენციაზე ჩამოყალიბდა „მდგრადი განვითარების პრინციპები“ და აღიარებული იქნა როგორც უმთავრესი გზა გლობალური და რეგიონული განვითარებისათვის.

კონფერენციამ შეიმუშავა და მიიღო 5 დოკუმენტი:

1. რიო-დე-ჟანეიროს დეკლარაცია გარემოსა და განვითარების შესახებ;
2. დღის წესრიგი XXI საუკუნისათვის;
3. განცხადება ტყეებისადმი დამოკიდებულების პრინციპების შესახებ;
4. გაეროს კონფერენცია კლიმატის ცვლილებების შესახებ;
5. კონვენცია ბიომრავალფეროვნების შესახებ.

ჩამოთვლილი დოკუმენტები ფაქტობრივად სოციალურ-ეკონომიკურ-ეკოლოგიური თეორიის მეთოდოლოგიის და სამეურნეო განვითარების პრაქტიკისათვის ახალი აზროვნების დასაწყისი იყო.

წინამდებარე კვლევის მიზნებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია რიო-დე-ჟანეიროს კონფერენციის ზემოაღნიშნული პირველი ორი დოკუმენტი.

მათში, მდგრადი განვითარება წარმოდგენილია ისეთი სისტემის სახით, რომელიც ეკონომიკური განვითარებისა და გარემოს დაცვის ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს ადამიანის ცხოვრების დონის ხარისხის ზრდას და მომავალი თაობების უფლებას ისარგებლონ შეუქცევადი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებებისაგან მასქიმალურად დაცული ბუნებრივი რესურსებითა და გარემოთი?

„გარემოსა და განვითარების შესახებ“ დეკლარაცია, რომელიც ეყრდნობა სტოკჰოლმის 1972 წლის გარემოს დაცვითი კონფერენციის იდეებს, თავს უყრის 27 პრინციპს, რომელთა უმთავრესი არსი მდგომარეობს მსოფლიო საზოგადოების და ცალკეულ სახელმწიფოთა ეკოლოგიურად კორექტიულ ქმედებათა აუცილებლობაში. აქ ჩამოყალიბებულ პრინციპებს შორის უმთავრესია ის, რომ კაცობრიობას შეუძლია განვითარება აქციოს მდგრად პროცესად - უზრუნველყოს დღევანდელი თაობის საჭიროებათა დაკმაყოფილება ისეთნაირად, რომ არ მოუსპოს მისი შესაძლებლობა მომავალ თაობებს.

მდგრადი განვითარების აღიარებული პრინციპების რეალიზაციისათვის ერთადერთ გზას წარმოადგენს გარემოს დაცვისა და ეკონომიკის განვითარების ჰარმონიული შეხამების ღონისძიებათა კოორდინაცია ქვეყნებს შორის და ქვეყნებს შიგნითაც.

ყოველ სახელმწიფოს აქვს სუვერენული უფლება გამოიყენოს საკუთარი რესურსები, მაგრამ ამასთან, მათ თავისი მოქმედების შედეგების გამო აკისრია პასუხისმგებლობა სხვა ქვეყნების წინაშეც.

მდგრადი განვითარების აუცილებელი წინაპირობაა სიღარიბის აღმოფხვრა, ცხოვრების დონეებს შორის მკვეთრი განსხვავების შემცირება, მოსახლეობის უმრავლესობის მოთხოვნების დაკმაყოფილება, რაც მთავრობების უპირველესი მოვალეობაა. ამ ამოცანის გადაწყვეტა იზოლირებულად მხოლოდ ერთი რეგიონისათვის შედეგს არ იძლევა. მაგრამ ლოკაციურ, რეგიონალური პრობლემების გადაწყვეტის გარეშე საერთო განვითარების უზრუნველყოფაც წარმოუდგენელია.

შედეგობრივად ამ ურთიერთდაკავშირებულ ციკლში სახელმწიფოებმა უნდა ითანამშრომლონ ეროვნული კომპლექსური სამეცნიერო პოტენციალის განმტკიცებისათვის მდგრადი განვითარების მისაღწევად სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის სფეროში გამოცდილების გაზიარების გზით.

რიო-დე-ჟანეიროს მეორე დოკუმენტი - „დღის წესრიგი XXI საუკუნისათვის“ წარმოადგენს უზარმაზარ, ყოვლისმომცველ პროგრამას მთელი კაცობრიობისათვის გასულ და მიმდინარე საუკუნეში. მასში მსოფლიო საზოგადოების გლობალური თანამშრომლობის ორი მიმართულებაა აღნიშნული. ბუნებრივი გარემოს მაღალი ხარისხი და ჯანმრთელი ეკონომიკა მსოფლიოს ყველა ხალხისათვის გადმოცემულია 700 გვერდზე და მოიცავს მდგრადი განვითარების ყველა ასპექტს. ამ დოკუმენტს აქვს უდიდესი თეორიული და პრაქტიკული მნიშვნელობა სოციალურ-ეკონომიკური საქმიანობის ყველა სფეროსათვის. ეს დოკუმენტი ასახავს სახელმწიფოთა გლობალურ თანხმობას და პოლიტიკურ ვალდებულებებს განვითარებისა და ეკონომიკური თანამშრომლობის სფეროში. აქ დადასტურებულია, რომ მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფა, პირველ რიგში, მთავრობების მოვალეობას წარმოადგენს და ამისთვის აუცილებელია ეროვნული პროგრამების, გეგმების და პოლიტიკის შემუშავება, განსაკუთრებით კი ეკონომიკის ტრანსფორმაციის პროცესში მყოფი სახელმწიფოებისათვის. განვითარებადი ქვეყნებისათვის აუცილებელია შეიქმნას მოხმარების ისეთი სტრუქტურები, რომლებიც უზრუნვეყოფენ ღარიბთა საჭიროების დაკმაყოფილებას და მდგრადობის პრინციპების მოთხოვნებს, მიღწევისათვის აუცილებელია განვითარებული ქვეყნების აქტიური მხარდაჭერა და მატერიალური დახმარება.

შეთანხმებაში მონაწილე ქვეყნების მიერ აღებულ ვალდებულებათა შორის მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, რომ აღმასრულებელმა სტრუქტურებმა უნდა მოაგვარონ ადგილობრივი მართვის და თვითმმართველობის დონეზე ყველა რაიონისათვის რიო-დე-ჟანეიროს კონფერენციის ამ უმთავრესი დოკუმენტების შესაბამისი ღონისძიებების დამუშავება, რომლისთვისაც გამოყენებული უნდა იყოს ეკონომიკური სტიმულები, სამრეწველო, სამეცნიერო და საერთაშორისო ორგანიზაციების პოტენციალი.

გაეროს 1992 წლის დოკუმენტების შესაბამისად, თუმცა დაგვიანებით, მაგრამ მაინც 1996 წლის 24 ივნისს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი ეროვნული უშიშროების საბჭოს შესახებ, რომლის მიხედვითაც ეროვნულ საბჭოს, როგორც სათათბირო ორგანოს ევალებოდა განეხილა სამხედრო აღმშენებლობისა და თავდაცვის ორგანიზაციის, ქვეყნის უშიშროებასთან დაკავშირებული საგარეო პოლიტიკის სტაბილურობისა და მართლ-წესრიგის უზრუნველყოფის საკითხები. ამის შემდეგ 1998 წლის 13 აპრილს უკვე საქართველოს პარლამენტმა მიიღო «საქართველოს საზოგადოებრივი ცხოვრების მდგრადობის, სახელმწიფოებრივი სუვერენიტეტის და უსაფრთხოების განმტკიცების, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის კონცეფცია.

აღნიშნული დოკუმენტი წარმოადგენს მოქმედებათა გრძელვადიან გეგმას, რომლის განხორციელებითაც უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ქვეყნის სტაბილურობა, სახელმწიფოებრივი სუვერენიტეტის გაძლიერება და რაც მთავარია, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა.

კონცეფციას დართული აქვს იმ გადაწყვეტილებათა სავარაუდო ნუსხა, რომელიც მისი ძირითადი პრინციპების რეალიზებისა და საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ამოცანებიდან გამომდინარე, პარლამენტს შემდგომში უნდა მიეღო.

კონცეფციის მიხედვით საქართველო გადადის გრძელვადიანი პრიორიტეტების განსაზღვრაზე. კონცეფციის პრეაბმულაში გაანალიზებულია როგორც პოლიტიკური ვითარების აქტუალური ასპექტები, ასევე ის ფაქტორები, რომლებიც მოქმედებს საქართველოს სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ განვითარებაზე. აქცენტი გაკეთებულია იმაზე, რომ პარლამენტის კანონშემოქმედების განსაკუთრებული პრიორიტეტი უნდა იყოს დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება. ამ დოკუმენტში ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს მინიჭებული საერთო სახელმწიფოებრივ პროცესებში ეროვნული უმცირესობის წარმომადგენლობის უფრო სრულად ინტეგრირების საკითხს. აქვეა განსაზღვრული აფხაზური ეთნოსის როლი და ადგილი ქართულ სახელმწიფოში.

უნდა შევნიშნოთ, რომ აღნიშნულ დოკუმენტებში თავიანთი სპეციფიკიდან გამომდინარე განხილულია საერთო ეროვნული ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხები, ხოლო საერთოდ გვერდი აქვს ავლილი რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებს.

მიგვაჩნია, რომ პარლამენტმა ასევე უნდა მიიღოს საქართველოს რეგიონების ეკონომიკის მდგრადი უსაფრთხო განვითარების კონცეფცია და პროგრამა. მას საფუძვლად უნდა დაედოს გაეროს მიერ აღიარებული პრინციპები და სამოქმედო დოკუმენტები, აგრეთვე ზემოთ აღნიშნული კონცეფციები და ქართველ მეცნიერთა კონცეპტუალური კვლევის შედეგები.

საქართველოს მდგრადი, უსაფრთხო განვითარების სახელმწიფო კონცეფციის და პროგრამის ორგანული შემადგენელი ნაწილი უნდა იყოს რეგიონული /სამხარეო/ ეკონომიკის მდგრადი განვითარება, მისი ფინანსურ-ეკონომიკური უსაფრთხოება. იგი უნდა წარმოადგენდეს ერთიანი, საერთო-სახელმწიფო პროგრამის ცალკე დამოუკიდებელ განყოფილებას და მოიცავდეს ისეთი პროფილაქტიკური ხასიათის ღონისძიებებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ მთლიანად ეროვნული ეკონომიკის და მისი რეგიონული სტრუქტურების მდგრად, უსაფრთხო განვითარებას.

როგორც უკვე ავღნიშნეთ, საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ და ჩვენს მიერ ნახსენებ დოკუმენტებში ფართოდ და დეტალურად არ არის განხილული ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხები. ამ ხარვეზს გარკვეულ წილად ავსებს საქართველოს პარლამენტის მიერ ეროვნული უშიშროების საბჭოსადმი 2004 წლის 12 ოქტომბერს მიცემული დავალების საფუძველზე მომზადებული „საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის კანონპროექტი“, რომელიც მომზადდა ზუსტად ნახევარ წელიწადში და რომელმაც 2005წლის 11 მაისს კანონპროექტის საბოლოო სახე მიიღო.

კანონპროექტი შვიდი თავისაგან შედგება, სადაც გადმოცემულია ძირითადი საშიშროებები და გამოწვევები, რაც შეიძლება ქვეყანას დაემუქროს.

საშიშროებების რანგში განხილულია ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, მეზობელი ქვეყნებიდან კონფლიქტების შესაძლო „გადმოღვრა“, საქართველო რუსეთის სახელმწიფოს საზღვრის აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის მონაკვეთზე კონტროლის არქონა, სამხედრო ინტერვენციის საშიშროება, რუსულ სამხედრო ბაზებთან დაკავშირებული პრობლემები და საერთაშორისო ტერორიზმი.

ეკონომიკური უსაფრთხოება კონცეფციის მიხედვით განხილულია გამოწვევების რანგში, რომელიც შეიძლება საფრთხის დონემდე გართულდეს.

ეკონომიკური უსაფრთხოების გამოწვევებში განხილვა არ მიგვაჩნია სწორად, კონცეფციის ავტორები მაინც მიუთითებენ რომ იგი გამოწვევებში ჩასმულია ჯერჯერობით, ვინაიდან ისინი ისევე როგორც ენერგეტიკული, თავისუფლად შეიძლება „გადაიზარდონ“ საფრთხეების დონემდე.

ვერ დავეთანხმებით კონცეფციის ავტორებს იმაში, რომ ეკონომიკურ უსაფრთხოებას მიიჩნევენ როგორც ეროვნული უსაფრთხოების გამოწვევებს. თუმცა იმას კი აღნიშნავენ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება, ისევე როგორც ენერგეტიკული, მართალია, ჯერ-ჯერობით გამოწვევებშია ჩართული, მაგრამ ისინი თავისუფლად შეიძლება გადაიზარდონ საფრთხეების დონემდე.

ჯერ ერთი, ეკონომიკური უსაფრთხოების წარმოჩენა გამოწვევებში არ ითვალისწინებს ჩვენს ქვეყანაში შექმნილ მწვავე სოციალურ-ეკონომიკურ და ფინანსურ მდგომარეობას საზოგადოებრივი ცხოვრების ნებისმიერ სფეროში. ასეთი მდგომარეობის სათანადოდ არშეფასება /შერბილება/ არშეიძლება. მას შეუძლია თვითდაჯერებულობამდე მიგვიყვანოს, რასაც აუცულებლად მძიმე შედეგები მოჰყვება ქვეყნის ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე ეკონომიკური უსაფრთხოება წანამძღვრებიდან უკვე კარგახანია გადასულია ეროვნული უსაფრთხოების რანგში;

მეორე, სოციალურ ეკონომიკური განვითარების რაც არ უნდა მაღალი დონე იყოს მიღწეული ქვეყანაში აღნიშნული კლასიფიკაცია აკნინებს, მეორე რანგის პრობლემად აქცევს ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშნელობას ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნვალყოფაში.

ეკონომიკური უსაფრთხოება წარმოდგენილი და უზრუნველყოფილი შეიძლება იყოს, მხოლოდ ეროვნულ უსაფრთხოებასთან ერთიან მჭიდრო კომპლექსში, რომელიც ამასთან ერთად მოიცავს ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის, საზოგადოებრივი თანხმობის, ეკოლოგიური კატასტროფებისაგან დაცვას, ქვეყნის შიგნით რეგიონების და სხვა ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულების თანაბარი განვითარების დიალექტიკურად ერთმანეთთან დაკავშირებულ სასიცოცხლო და მარეგულირებელ მიმართულებებსაც.

როგორც უკვე ითქვა ზემოთ, ამ სისტემაში შემავალი ყველა მიმართულება ერთმანეთს ავსებს და მთლიანობაში განსაზრვრავს ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხარისხს. სამხედრო უსაფრთხოება შეუძლებელია ეკონომიკური უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი თანხმობის ან ქვეყნის რეგიონების თანაბრად ეკონომიკური განვითარების მაღალი დონის გარეშე, ისევე როგორც ეკოლოგიური კატასტროფების შედეგების ლიკვიდაცია. წარმოუდგენელია მძლავრი, მუდმივად განვითარებადი ეკონომიკის გარეშე და ა.შ.

ეროვნული უსაფრთხოების ერთიანი სიტემის ყველა მიმართულებას შორის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას გადმწყვეტი და წამყვანი როლი აკისრია. ის არის სხვა დანარჩენი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ბაზისი.

თავის მხრივ ეკონომიკური უსაფრთხოება რთული შინაგანი სტრუქტურის მატარებელია. მისი უმნიშვნელოვანესი ელემტებია: ეკონომიკური დამოუკიდებლობა, მთლიანი ეროვნული ეკონომიკის სტაბილურობა; თვითგანვითარებისა და პროგრესისაკენ სწრაფვა.

ეკონომიკური დამოუკიდებლობის ლოგიკური შედეგი არის პოლიტიკური დამოუკიდებლობა, ფაქტობრივად ეკონომიკური დამოუკიდებლობა განსაზღვრავს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის გარანტიებს და არის თვითდამკვიდრების სამეწარმეო, საბაჟო, საგადასახადო, საშინაო და საგარეო პრობლემატიკის გადაწყვეტის უზრუნველყოფის შესაძლებლობა.

ეკონომიკური დამოუკიდებლობა არ ნიშნავს მსოფლიო საზოგადოებრიობისაგან იზოლირებულად არსებობის შენარჩუნებას - ეს არის წარმოების, განაწილების, გაცვლის, მოხმარების საფუძვლების დაცვის უზრუნველყოფა, სავაჭრო-ეკონომიკური პარტნიორების შეუზღუდავი არჩევანი, წარმოებული პროდუქციის ექსპორტისა დაიმპორტის დადებითი ბალანსი, ეონომიკური თავისუფლების ხარისხის ამაღლებისაკენ სწრაფვის, მსოფლიო ეკონომიკასთან ინტეგრირების რეგულირების შესაძლებლობების განახლებად პროცესში თვითმყოფადობის მიღწევის უნარი და სხვა.

ეროვნული ეკონომიკის სტაბილურობა და ეფექტიანობა უზრუნველყოფს ქვეყნის შიგნით რეგიონების და სხვა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების, თანაბარ განვითარებას. ურთიერთგანსაზღვრავი და ურთიერთდაკავშირებული ეს პროცესი ქმნის ქვეყნის ეკონომიკური დამოუკიდებლობის საფუძვლებს. შესაბამისად, ეკონომიკური უსაფრთხოების წინაპირობებს და შესაძლებელია საკუთრების ყველა ფორმის დაცვის, თავისუფალი სამეწარმეო გარემოს, საბაჟო და საგადასახადო შემოსავლების სამართლიანი განაწილების, ეკონომიკის კრიმინალიზაციისაგან თავის დაღწევის პირობებში.

თვითგანვითარებისა და პროგრესისაკენ სწრაფვის უნარი ვლინდება საწარმოო პოტენციალის ზრდის საბოლოო შედეგებში, ჯანსაღი ინვენსტიციუ-ინოვაციური გარემოს ჩამოყალიბებაში, ბუნებრივი კაპიტალის რაციონალური გამოყენებისა და მის კომპენსირებაში, ხელოვნურად შექმნილი წარმოების საშუალებების ზრდის, მუშაკთა კვალიფიკაციის ამაღლების, ალტერნატიული რესურსების ძიებისა დასხვა ფაქტორების აქტივიზაციის ხარჯზე.

კონცეფციის დადებით და უარყოფით მხარეებზე საუბარს აქ აღარ გავაგრძელებთ. აღვნიშნავთ, მხოლოდ, რომ იგი მოკლე პერიოდში განიხილება და დასამტკიცებლად წარედგინება პარლამენტს - აუცილებელია, რომ ასევე მოკლე პერიოდში მოხდეს მისი „დაშლა“ ცალკეული მიმართულების და რეგიონების მიხედვით.

ეკონომიკური უსაფრთხოების ცალკეული მიმართულების და რეგიონების მიხედვით ასევე უნდა შემუშავდეს მოკლე, საშუალო და გრძელვადიანი კონცეფცია და სტრატეგია, ხოლო მის საფუძველზე ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის პროგრამა აღნიშნული ვადების მონაკვეთებში.

გაეროს მიერ და ასევე ცალკეულ ქვეყნებში უსაფრთხო განვითარების შესახებ მიღებული კონცეფციების კვალობაზე საზღვარგარეთის მეცნიერულ წრეებში ფართო მუშაობა გაიშალა ამ პრობლემის თეორიულ-მეთოდოლოგიური და პრაქტიკული საკითხების შესასწავლად. აქ უპირველეს ყოვლისა უნდა მივუთითოთ სამუშაოებზე, რომლებიც ეხება ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების კვლევის კონცეპტუალურ-მეთოდოლოგიურ მიდგომებს.

რუსეთში, მაგალითად, ამ მხრივ გამოირჩევიან ჟურნალები: „Вопросы экономики“, „Мировая эконрмика и международные отно-шения“, „Российский економический журнал“, „Экокомиет, Регион: Экономика и социология“, „Деньги и кредит“, „США: экономика, политика, иддеология“, „Наука, Политика. Предрилимательство“, „Проблемы глобальной безопасности“ და სხვა. ავტორები: ლ. აბალაკი, ა.არხიპოვი, ა.ასალიევი, ს. ბოროზდინი, ლ.ბრაგინი, ნ.ბლინოვი, ი.ბლაგადანოვი, ე.ბუხვალდი, ე.ვედუტა, ს.გლაზევი, ა.გოროდეცკი, ა.ჟდანოვი, ს.სიმონოვსკი, ვ.რუბანოვი, ვ.პანსკოვი, ა.ტატარკინი, ვ.მედვედევი, ა.მიხაილიჩენკო, ვ.ზაგაშვილი, ი.ივანოვა, ვ.ივანჩენკო, ა.ილარიონოვი, ი.ისმაგილოვი, ი.კუბრინი, ა.კულიკოვი, ლ.ლვოვი, ვ.ობოლენსკი, დ.ორლივა, ი. პეტრენკო, ვ. პირუმოვი, ვ. სემიონოვი, ვ. სენგაჩოვი, ა. სტრასოვი, ი. ფამინსკი, ი.შიშკოვი და სხვები.

განსაკუთრებით უნდა აღვნიშნოთ გამოკვლევები, რომლებიც გამოქვეყნდა რუსეთში მონოგრაფიის სახით: „Экономическая безопаснось: Производство-Финансы-Банки“. М. 1998 г. აკადემიკოს ვ.სენჩაგოვის საერთო რედაქტორობით: „Обшая теория национальной безопасности“. м.2002 г. ა.პოხოჟევის რედაქციით; „Экономическая безопасность Росии: Теория и практика“. м. 2001 г. ი.ბოვდანოვის ავტორობით; „Экономическая безопасность Российской Федерации“. М. 1999 г. ნ.ვედუტას ავტორობით; „Безопасность элономическая. Политическая энциклопедия“. т.I, М. 1999 г./ს.გლაზევის ავტორობით/. „Экономическая безопасность России: Дережнй фактор“. м. 2003 г. /ი. პეტრენკოს ავტორობით/ და სხვა.

აკადემიკოს ვ. სენგაჩოვის საერთო რედაქტორობით გამოცემული ზემოთ დასახელებული შრომა წარმოადგენს ეკონომიკური უსაფრთხოების საკვანძო პრობლემებისადმი მიძღვნილ ერთ-ერთ სისტემურ გამოკვლევას, რომელიც ავტორთა სიმრავლის მიუხედავად /33 ავტორი/ მონოგრაფიის სახეს ატარებს, ვინაიდან დაწერილია ერთიანი ჩანაფიქრით და ერთიანი თანმიმდევრული პროგრამით/ იგი მოიცავს 8 განყოფილებას და 39 თავს.

არ შევუდგებით ცალკეული განყოფილებებისა და თავების დეტალურ განხილვას. მაგრამ, რომ წარმოვიდგინოთ რამდენად ფართო და ყოვლისმომცველია მონოგრაფიაში მოცემული საკითხები. ჩამოვთვლით განყოფილებებს: ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფციისა და სტრატეგიის საფუძვლები, ეკონომიკის რეალური სექტორი: უსაფრთხოების საშიშროებები და ეკონომიკური ზრდის განახლების მიმართულებები; რუსეთის საფინანსო სისტემის მდგომარეობა და განვითარების ტენდენციები; ფულად- საკრედიტო პოლიტიკა და ეროვნული ბანკის სისტემის მდგრადობა; საბანკო სისტემაში დეფორმაციების გადალახვა და კრედიტის როლის გაზრდა ეკონომიკის რეალური სექტორის განვითარებაში; ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული ასპექტები; ეკონომიკური უსაფრთხოების სტრატეგიაში პრიორიტეტული სოციალური პოლიტიკა; ეკონომიკის კრიმინილიზაცია და პიროვნების, საზოგადოების და სახელმწიფოს უსაფრთხოება; რუსეთი მსოფლიო ეკონომიკაში და უსაფრთხოების უზრუნველყოფა.

ავტორები, უწინარეს ყოვლისა, ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება როგორც ეკონომიკური კატეგორია ნაწილია თანამედროვე ეკონომიკური თეორიისა. მასში გაანალიზებულია ცნებების: „ეკონომიკური უსაფრთხოება“, „მდგრადობა“, „განვითარება“ ურთიერთკავშირი. კლასიფიცირებულია ეკონომიკური უსაფრთხოების საშიშროებები და მოცემულია მათი ზღვრული სიდიდეების რაოდენობრივი დასაბუთება. აღნიშნული თეორიული წინაპირობებიდან გამომდინარე ავტორები ეკონომიკური უსაფრთხოების სტრატეგიას განიხილავენ არა როგორც მთავრობის რაღაც უბრალო დეკლარაციას თავისი გადაწყვეტილებების შესახებ, არამედ როგორც რაოდენობრივ ორიენტებს და მექანიზმებს, რომელზე დაყრდნობითაც შესაძლებელი ხდება ქვეყნის ეკონომიკური საფრთხიდან ეკონომიკური უსაფრთხოების ზონაში გადასვლა. აქვე შემოთავაზებულია რეგიონების მიხედვით ეკონომიკური უსაფრთხოების საშიშროებების სიტუაციური ანალიზის პროგრამული უზრუნველყოფის მეთოდიკა, უწინარეს ყოვლისა, სოციალურ სფეროში.

რუსეთის ეკონომიკის რეალური სექტორის მდგომარეობის /1992-1997წწ/ ანალიზის საფუძველზე შრომაში ნაჩვენებია, რომ აღწარმოების ჩამოყალიბებული მოდელი, რომელიც ორიენტირებულია სათბობენერგეტიკულ დარგზე და სათბობ-ენერგეტიკული რესურსების ექსპორტიდან მიღებული შემოსავლების ბიუჯეტის დაბალანსებაზე ამოწურა თავისი შესაძლებლობები. გახდა რა სასურსათო და სამრეწველო საქონლის იმპორტზე დამოკიდებული სახელმწიფო განიცდის რესურსების უკმარისობას იმისათვის, რომ შეინარჩუნოს და გააფართოოს საშინაო ბაზრის მოცულობა, აქვე აღნიშნულია, რომ ფინანსური ბაზარი, რომელიც უნდა უზრუნველყოფდეს კაპიტალის გადადინებას ეკონომიკის საქონლური წარმოების სასარგებლოდ თვითონ გახდა ეკონომიკის რეალური სექტორიდან სახსრების გამოქაჩვის საშუალება. ამ პროცესებში აქტიურ როლს ასრულებენ თანამედროვე მესაკუთრეები და მენეჯერები, რომლებიც დაქირავებული მუშაკების, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ინტერესების უგულვებელყოფით ზრდიანთავიანთ შემოსავლებს. ავტორები უჩვენებენ ფინანსური გარდაქმნის და სპეკულაციური ოპერაციების მასშტაბების კანონმდებლური შეზღუდვის გზებს.

საერთაშორისო ფინანსური ბაზრის კრიზისის /1997წ./ ანალიზის საფუძველზე გამოკვლეულია სამამულო და საერთაშორისო ფინანსური ბაზრების ძირითადი პარამეტრების ურთიერთკავშირი და დასმულია კითხვა, თუ ამათგან რომელს უფრო მეტი გავლენა აქვს ეკონომიკური განვითარებაზე.

აღარ გავაგრძელებთ ნაშრომისმოკლე შინაარსის გადმოცემას. აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ რუსულ სამეცნიერო ლიტერატურაში იგი შეფასებულია, როგორც ერთადერთი ეკონომიკური გამოკვლევა რომელიც კონკრეტულ რეკომენდაციებს იძლევა უსაფრთხოების მომწიფებული ფინანსურ-ეკონომიკური პრობლემების გადასაწყვეტად. ეკონომიკური ზრდისა და დეზინტეგრაციის პრობლემები, ინვენსტიციები და ინოვაციები, მმართველობითი გადაწყვეტილებების ოპტიმიზაცია და ფინანსური ბაზრის სტაბილიზაციის ინსტრუმენტები, „კაპიტალის გაქცევა“ და თანამედროვე ეკონომიკური ცხოვრების ზოგიერთი ასპექტი რუსეთში.

ი. პეტრენკო მონოგრაფიაში „Экономическая безопасность России: Денежный фактор“. რუსეთში შექმნილი ეკონომიკური მდგომარეობიდან და იმ ამოცანებიდან გამომდინარე რომელიც რუსეთის წინასე დგას ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით მცდელობაა სისტემურად განიხილოს ფულადი ფაქტორი კრედიტთან და ფინანსებთან ურთიერთკავშირში. ამიტომ თვითონ ფულადი ფაქტორი განიხილება ვიწრო და ფართო გაგებით: როგორც საკუტრივ ფული და ფულადი მიმოქცევა და როგორც ფულად-საკრედიტო და ფულად-საფინანსო ურთიერთობები. მონოგრაფიაზე ზოგადი წარმოდგენის შექმნის მიზნით აღვნიშნავთ, რომ იგი მოიცავს ოთხ თავს და 14 პარაგრაფს:

1. ფულადი ფაქტორი მაკროეკონომიკური განვითარების პროცესში ფულის და ფულადი ფაქტორის ევოლუცია, ინფლაცია და მისი პარამეტრები; ფინანსური ბაზრის გლობალიზაციის პერიოდში ფულისადმი ახალი მიდგომები.

2. ფულადი მიმოქცევა როგორც რუსეთის ეკონომიკური სისტემის მდგრადობის უმნიშვნელოვანესი ელემენტები: რეფორმების პროცესში მყოფი რუსეთის ეკონომიკის ღიაობის პირობებში; რუსეთის 1998 წ. ფინანსური კრიზისის ამოცანები და მისი გაკვეთილები; რუსეთის მთავრობის საბიუჯეტო პოლიტიკა და მისი როლი ქვეყნის ფინანსურ სტაბილიზაციაში.

3. ეკონომიკური უსაფრთხოების თანამედროვე ასპექტები: რუსეთში საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ეკონომიკური უსაფრთხოების გამოკვლევისადმი, კონცეპტუალური-მეთოდოლოგიური მიდგომა; ეკონომიკური სივრცის უსაფრთხოება: არსი და თანამედროვე ასპექტები; რუსეთში მეწარმეობის ეკონომიკური უსაფრთხოების კრიტერიუმები; სისტემური მიდგომის პრობლემები.

4. რუსეთის ეკონომიკაში ჩრდილოვანი პროცესებისადმი კონტროლი. კაპიტალის გადინების შეფასებისადმი მეთოდური მიდგომები, კაპიტალის საერთაშორისო მოძრაობის კონტროლის პრობლემა, რუსეთის კაპიტალის გადინების პრობლემები, კაპიტალის მოძრაობის მონიტორინგში ფინანსური დაზღვევის როლი.

საზღვარგარეთელ ეკონომისტთა მეცნიერული აზროვნების გააქტიურებისა და განვითარების კვალობაზე ქვეყნის, მისი რეგიონების ეკონომიკის, უსაფრთხოების პრობლემების შესასწავლად კვლევებს აწარმოებენ ქართველი მეცნიერ-ეკონომისტები და სამეცნიერო-სასწავლო დაწესებულებები.

გამოქვეყნებული მონოგრაფიების თუ სამეცნიერო სტატიების ანალიზი საშუალებას გვაძლევს პირობითად გამოვყოთ აღნიშნულ პრობლემებზე მომუშავე ავტორთა სამი ჯგუფი:

პირველი, რომლებიც ეკონომიკური უსაფრთხოების სხვა აქტუალურ პრობლემების გვერდით ცალკე ადგილს უთმობენ ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიულ-მეთოდოლოგიური მიდგომის კონცეპტუალურ საკითხებს (ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიული წანამძღვრები, ეკონომიკური უსაფრთხოება როგორც ეკონომიკური კატეგორია: არსი, შინაარსი, მაჩვენებლები, ფაქტორები, ინდიკატორები და სხვა). აქ მოიაზრებიან: ი. მესხი, ზ. თეთრუაშვილი, მ. თეთრუაშვილი, გ.თოდუა, თ. მაღლაკელიძე, თ. ოთინაშვილი, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე, ნ. ჭითანავა.

მეორე, ჯგუფი ეკონომისტებისა ცალკე არ განიხილავენ ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიულ-მეთოდოლოგიურ ასპექტებს, მაგრამ მნიშვნელოვან გამოკვლევებს აწარმოებენ ეკონომიკის ცალკეული დარგის ან ცალკეული პროდუქციის წარმოების სფეროში ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით. მაგალითად, ნ. მოდებაძე და ზ. გარაყანიძე - სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ზოგიერთ პრობლემას; თ. კანდელაკი - სატყეო დარგის რეფორმების პოლიტიკას უსაფრთხოების უზრუნველყოფის პოზიციებიდან; მ. მირიანაშვილი და ა. სულამბერიძე - მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების სოციალურ-დემოგრაფიულ პოლიტიკას; ო. საღარეიშვილი - სოფლის მეურნეობის, საერთოდ, და სასურსათო სფეროს, კონკრეტულად, უსაფრთხო განვითარებას; ნ. თურნავა - ჩრდილოვან ეკონომიკას როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემას; რ. იაშვილი - ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საკითხებს საბანკო სისტემის ფარგლებში. ზ. ხუნტუა - ეროვნულ ეკონომიკურ უსაფრთხოებას სერთაშორისო კონკურენციასთან მიმართთებაში. ა. აბრალავა - უსაფრთხო და მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ასპექტებს გლობალიზაციის თანამედროვე ეტაპზე; ჯ. კახნიაშვილი - ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებს სამთავრობო პოლიტიკის ჩარჩოებში; მ. მაქსოევი - ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებს კავკასიის ეკონომიკური რეგიონის ფარგლებში; ლ. ჩიქავა - დემოგრაფიული ვითარების გამწვავებას, როგორც ეკონომიკურ უსაფრთხოების მუქარას; რ. კაკულია და გ. ხელაია - სავალურო და საკრედიტო უართიერთობის სრულყოფას როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორს; შ. ქისტაური - საფინანსო-საბიუჯეტო ფედერალიზმის განვითარებას ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფასთან კავშირში და სხვა. მესამე ჯგუფში შემავალ ქართველ ეკონომისტებს უშუალო გამოკვლევები არ ჩაუტარებიათ ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებზე, მაგრამ თვით ამ თემის სიფართოვის და მრავალწახნაგიანობის გამო მათ გამოკვლევებს მწიდრო კავშირი აქვთ ეკონომიკურ უსაფრთხოებასთან. მათი რიცხვი ბევრია. დავასახელებთ მხოლოდ ზოგიერთს: რ. ასათიანი, ლ. ყორღანაშვილი, ქ. მარშავა, რ. გოგოხია, რ. ქუტიძე, მ. ტურავა, ბ. გაბიძაშვილი, ა. ჯიბუტი, მ. ჯიბუტი, მ. მაღრაძე, თ. ბერიძე, ვ. ახალაია, რ. გველესიანი, ე. ცირამუა, პ. ლემონჟავა, ი. კოვზანაძე, ე. მექვაბიშვილი, გ. გამსახურდია, ნ. სანთელაძე, ვლ. პაპავა, მ. კაკულია, გ. წერეთელი, ე. ბარათაშვილი, ვ. ზურაბიშვილი, გ. ყუფუნია, რ. ბასარია, კ ღურწკაია. რ. გოცირიძე, გ. მააშხია, ა. კუჭუხიძე...

ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიულ-მეთოდოლოგიური და პრაქტიკული პრობლემების პირველი მკვლევარები საქართველოში არიან პროფესორი თ. ჩიკვაიძე და პროფესორი გ. მესხია.

პროფესორ თ. ჩიკვაიძეს ეკუთვნის: საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების მოდელის დამუშავება XXI საუ-კუნის მიჯნაზე /1996/; საქართველოს მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების პროგრამა XXI საუკუნისათვის: არსი, შინაარსი, ძირითადი პრობლემები /1996/; უსაფრთხოება და ბიზნესის მომავალი. XXI საუკუნის პრობლემა /1997/; საქართველოს ახალი პარადიგმა. მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების სტრატეგია XXI საუკუნისათვის /1997/; გლობალური ცივილიზაციის ფორმირება და საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოება XXI საუკუნისათვის /1997/; საქართველოს პოლოგრამა და პროგესის ფორმულა: თვითგანვითარების პრაქტიკული სტრატეგია ახალი ათასწლეულისათვის /2000/; განვითარების ახალი ტენდენციები და საქართველოს ფინანსური ურთიერთობა: პრაქტიკული დასკვვნები ალტერნატიული პოლიტიკისათვის /2000/; პოსტსოციალისტური ტრანსფორმაცია: საქართველოს ეკონომიკა XXI საუკუნის მიჯნაზე /ა. სილაგაძის თანაავტორობით. 2001/ და სხვა.

ი. მესხიამ ერთ-ერთმა პირველმა დაამუშავა საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეპტუალური საკითხები /1996/ ყურადღება მიაქცია საქართველოში რეალური სექტორის აღორძინება-განვითარების მნიშვნელობას როგორც ეკონიმიკური უსაფრთხოების გარანტს /1999/ და ეკონომიკური უსაფრთხოების დაცვის აუცილებლობას როგორც ქვეყნის სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის გარანტს /1999/. მასვე ეკუთვნის საქართველოს ფინანსური უსაფრთხოების სისტემის ფორმირების საკითხების /1999/ და საქართველოს საფინანსო-ეკონომიკური უსაფრთხოების თანამედროვე პრობლემების შესწავლა /2000/, აგრეთვე საქართველოს უსაფრთხოების ეკონომიკური ინდიკატორების ჩამოყალიბება და მათი დახასიათება /2000/.

გ. თოდუამ ქართულ-ეკონომიკურ ლიტერატურაში პირველმა მიაქცია ყურადღება იმ გარემოებას, რომ ეკონომიკის მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების შესახებ აზრის ჩამოყალიბება შორეული წარსულიდან იღებს სათავეებს/1998/. მისი დაკვირვებით, მერკანტილისტები, კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის წარმომადგენლები, გერმანული ისტორიული სკოლის თეორეტიკოსები, ქეინზი და ქეინზიანელები, ნეომერკანტელისტები და სხვები, არსებითად მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების სტრატეგიას ქადაგებდნენ.

აღნიშნული იდეა შემდგომ უფრო განავრცო და უფრო მეტი არგუმენტებით შეავსეს ზ. თეთრუაშვილმა, მ. თეთრუაშვილმა - 2000.

ნ. ჭითანავა ადმინისტრაციულ-მბრძანებლური ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გარდამავალი პერიოდის სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემებისადმი მიძღვნილი შრომების ციკლში მრავალ თემას განიხილავს, რომლებიც უკავშირდებიან საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფას.

ჩენი კვლევის ამოცანებიდან გამომდინარე ინტერესს იწვევს ამ შრომების მესამე ტომი: „გარდამავალი პერიოდის სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები: ეკონომიკური გლობალიზაცია და ეროვნულ-ეკონომიკური უსაფრთხოება“ /2001/. აქ ავტორის მიერ ახსნილია დღევანდელობის ერთ-ერთი საინტერესო მოვლენის - ეკონომიკური გლობალიზაციის როლი და მნიშვნელობა მიმდინარე პროცესებში, მისი გავლენა პოსტსოციალისტურ პერიოდში ეროვნული ეკონომიკის ჩამოყალიბებაზე, მის ეფექტიანობასა და ეროვნულ-ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე. შრომა ოთხი თავისაგან შედგება და პირველი თავის მესამე პარაგრაფში განხილულია გლობალიზაცია და ეროვნულ-ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეპტუალურ-ორგანიზაციული საკითხები.

ნ. ბასილია, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე სქელტანიან შრომაში „პოსტსოციალისტური ტრანსფორმაცია: საქართველოს ეკონომიკა XXI საუკუნის მიჯნაზე“ /2001/ მრავალ სხვა აქტუალურ პრობლემასთან ერთად იხილავენ რა საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების თანამედროვე კრიზისულ მდგომარეობას, მიუთითებენ, რომ აქედან გამოსავლის და გადარჩენის მექანიზმი ერთადერთია - მდგრად და უსაფრთხო განვითარებაზე გადასვლა, ანუ ქვეყნის თვითგანვითარების მაღალი დონის უზრუნველყოფა, პოსტინდუსტრიული საზოგადოების შესაბამისი ეკონომიკის დამკვიდრება, რომელიც წარმოდგენილი აქვთ ნეოეკონომიკის სახით. ავტორების სწორი შეფასებით, აუცილებელია საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ახალი ალტერნატიული სტრატეგიის შემუშავება და განხორციელება, რომელიც პირველ რიგში, ნეოეკონომიკის თანდათან, მაგრამ განუხრელად დამკვიდრებას გულისხმობს, ამისათვის კი საჭიროა, პირველ რიგში, საქართველოს მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების ტრაექტორიაზე გადასვლა. ისინი მიუთითებენ, რომ მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების პრობლემა უკვე დიდი ხანია თეორიისა და პრაქტიკის ყურადღების ცენტრშია, რომელიც განიხილება როგორც ცალკეული ინდივიდის, ფირმის, ქვეყნისა და მსოფლიოს მასშტაბით. აქვე გადმოცემული აქვთ მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების თეორიული და პრაქტიკული საკითხები. კერძოდ: ეკონომიკის მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების არსი; ტერმინების „მდგრადობის“ და „უსაფრთხოების“ როგორც ეკონომიკური კატეგორიების განმარტებები. საქართველოს ეკონომიკის უსაფრთხოების ძირითადი მუქარები და მათი დახასიათება. საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების მაჩვენებლები, მათი ზღვრული სიდიდეები, რომლებიც შედარებულია თეორიულად დასაშვები /ან განვითარებულ ქვეყნებში მიღწეულ/ ზღვრულ სიდიდეებთან; იმის მოთხოვნა რომ საჭიროა შემუშავებული იქნეს და განხორციელდეს საქართველოს მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების გრძელვადიანი პროგრამა, როგორც სახელმწიფო სტრატეგიისა და პოლიტიკის განმსაზღვრელი დოკუმენტი მოკლე, საშუალო და გრძელვადიანი პერიოდებისათვის /პროგრამას საფუძვლად უნდა დაედოს პოსტოციალისტური საზოგადოების და მისი შესაბამისი ნეოეკონომიკის ჩამოყალიბების კონცეფცია/; საქართველოს მდგრადი და უსაფრთხო განვითარების პროგრამის ეტაპები და სხვა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემების კვლევის სიფართოვით გამოირჩევა თ. მაღლაკელიძის შრომა: „ეკონომიკური უსაფრთხოება“ /2002/; რომელიც ეკონომიკური უსაფრთხოების სისტემური კვლევის ერთ-ერთი პირველი ცდაა საქართველოში. მასში ეკონომიკური უსაფრთხოების კვლევის მეთოდოლოგიური საფუძვლების (ეკონომიკური უსაფრთხოების არსი, მიზნები, ამოცანები, კრიტერიუმები და ინდიკატორები) განხილვის შემდეგ გადმოცემულია: ეკონომიკურ ზრდასა და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას სორის კავშირურთიერთობა, კერძოდ მყარი ეკონომიკური ზრდა როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი პირობა /საინვესტიციო მოთხოვნის ზრდა და საინვესტიციო კლიმატის გაჯანსაღება - ეკონომიკური ზრდის გარანტი; ტექნოლოგიური უსაფრთხოება-ეკონომიკური ზრდის გარანტი; ტექნოლოგიური უსაფრთხოება და ინტელექტუალური საკუთრების დაცვა; ეკოლოგიური უსაფრთხოების ორგანული კავშირი ეკონომიკურ უსაფრთხოებასთან და მისი გავლენა ეკონომიკურ ზრდაზე/, საბიუჯეტო-საგადასახადო ფედერალიზმი და საქართველოს ფინანსური უზრუნველყოფა ბიუჯეტთაშორისი ურთიერთობის რეგულირების აუცილებლობა; საგადასახადო ფედერალიზმი-ფინანსური უზრუნველყოფის მაკროეკონომიკური რეგულატორი, საქართველოს ფულად-საკრედიტო ურთიერთობის ზოგიერთი ასპექტი და ეკონომიკური უსაფრთხოება მყარი ფულად-საკრედიტო სისტემის ფინანსური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი; ფულის გადასაცვლელი კურსის დინამიკა როგორც ფინანსური უზრუნველყოფის პარამეტრი, საქართველოს საგარეო-ეკონომიკური ურთიერთობის ზოგიერთი ასპექტი და ეკონომიკური უსაფრთხოება, საქართველოს საგარეო ვალი ფინანსური გლობალიზაციის პირობებში; საგარეო ვაჭრობის სახელმწიფოებრივი რეგულირება და ეკონომიკური უსაფრთხოება.

რ. ოთინაშვილი საქართველოს სტრატეგიული კვლევისა და განვითარების ცენტრის ბიულეტენში /№72. 2002/ განიხილავს საკითხის ისტორიას და აღნიშნავს, რომ მსოფლიო პრაქტიკაში, უსაფრთხოების ტერმინი XII საუკუნიდან გამოიყენება (ჩვენ სხვა მონაცემები გვაქვს რაზედაც უკვე ითქვა და ქვემოთაც გვექნება საუბარი - ავტ.) და მოჰყავს უსაფრთხოების, საფრთხის განმარტებები. აქვე გადმოცემულია უსაფრთხოების მთავარი ობიექტი, უსაფრთხოების კრიტერიუმები, ინდიკატორები, შიდა და გარე საშიშროებები. ეკონომიკურ უსაფრთხოებას უკავშირებს მეწარმეობის კლასიფიკაციასთან მასშტაბების მიხედვით. საგადასახადო პოლიტიკას ახასიათებს როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების ხელშემწყობ ფაქტორს, ხოლო სახელმწიფო მართვის სტრუქტურის რეფორმას როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშვნელოვან პირობას.

ცალკე უნდა ავღნიშნოთ რომ ვ. მელქაძის სახელობის სოციალურ-ეკონომიკური და რეგიონული პრობლემების სამეცნიერო კვლევით ინსტიტუტში შემუშავებულია „საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფცია“ /პროექტი 2003/, რომელიც საქართველოში პიროვნების, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის შესახებ შეხედულებათა სისტემას წარმოადგენს. მასში საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო პოლიტიკის უმნიშვნელოვანესი მიმართულებებია განსაზღვრული.

კონცეფცია მიზნად არ ისახავს ეკონომიკური უსაფრთხოების თეორიულ-მეთოდოლოგიური საკითხების განხილვას. იგი მხოლოდ პრეამბულაში მიუთითებს, რომ საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოება მისი მეურნეობრივი დამოუკიდებლობის, იდენტურობის, ფუნქციონირებისა და განვითარების უნარს გამოხატავს, რომლის უზრუნველყოფა საქართველოს ხელისუფლების უმნიშვნელოვანესი მოვალეობაა.

ამდენად, კონცეფცია, ჩვენი შეფასებით, არის იმ ფაქტორების დანახვა, რომლებიც ხელს უშლიან, ემუქრებიან საქართველოს ეკონომიკურ უსაფრთხოებას და ასევე გადმოცემა იმ გზების და საშუალებებისა, რომელთა გამოყენებითაც უზრუნველყოფილი იქნება ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარება.

ჩვენ თემის ამოცანებიდან გამომდინარე არ შევუდგებით კონცეფციის შინაარსის განხილვას, მის შეფასებას აღვნიშნავთ მხოლოდ რომ იგი მოიცავს პრობლემის ორ ასპექტს:

პირველი ეს არის საქართველოს ეკონომიკა გლობალიზაციისა და ლოკალიზაციის პირობებში. მეორე, საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების სტრატეგია: პირობები, შესაძლებლობები, პოლიტიკა, ეს უკანასკნელი თავის მხრივ მოიცავს შემდეგ საკითხებს: ეკონომიკური უსაფრთხოება ეროვნული უსაფრთხოების სისტემაში: სტრატეგიული მიზნები და ინტერესები; ისტორიული გამოწვევები და ეკონომიკური მუქარები; ეკონომიკური უსაფრთხოების სტრუქტურა და მაჩვენებელთა სისტემა; ინტელექტუალური უსაფრთხოება; განვითარების ბალანსი, კონცეპტუალური ინოვაციები, ცოდნის ეკონომიკის დამკვიდრება; ადამიანის უსაფრთხოება: აქტუალური სოციალური პოლიტიკა; ადამიანის უსაფრთხოების არსი, ფასეულობები, მოტივაციები; საქართველოს დემოგრაფიული უსაფრთხოების პროგრამა; სიღარიბის დაძლევის პროგრამა; ადამიანური კაპიტალის განვითარების პროგრამა; სოციალური დაცვის პროგრამა; ინსტიტუციური უსაფრთხოება: ეფექტიანი სახელმწიფოსა და მართვის დამკვიდრება; ინსტიტუციური გარდაქმნების არსი და მიმართულებები; ეფექტიანი სახელმწიფოს აუცილებლობა: რეალური და ვირტუალური ეკონომიკის თანაფარდობის ოპტიმიზაცია; სოციალურ-ეკონომიკური ჩამორჩენილობის მიზეზები.

როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემების ირგვლივ არსებული ქართული ლიტერატურული წყაროების მოკლე მიმოხილვიდან ჩანს დღემდე არაგვაქვს ჩამოყალიბებული ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ფაქტორების ერთიანი სისტემა, ამ ფაქტორების რეიტინგული შეფასება პრიოპიტეტულობის პრინციპიდან გამომდინარე და ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა არ განგვისაზღვრავს თითოეული ფაქტორის ზეგავლენა ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე ასევე მეცნიერულად დამუშავებული არ არის ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებთან დაკავშირებული თეორიულ-მეთოდოლოგიური საკითხები და ერთიანი აზრი არ არის ჩამოყალიბებულიმათ შესახებ.

განსაკუთრებით უნდა ავღნიშნოთ, რომ აქტუალობის მიუხედავად რეგიონული ეკონომიკის, უსაფრთხო განვითარების პრობლემების დამუშავებას ნაკლები ყურადღება ექცევა. საქმე იმაშია, რომ ავტორთა უმრავლესობა ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებას განიხილავს ქვეყნის ეკონომიკის პოზიციებიდან, საერთო ეროვნული მასშტაბით და ყურადღების გარეშე რჩება რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხები. აღნიშნულის შესახებ ქართველი მეცნიერების გარდა ღია მინიშნებები აქვთ გაკეთებული უცხოელ (ა. მიხაილიჩენკო, ვ. პანსკოვი, ჟ. პელკმანსი, ვ. რუბანოვი, ჟ. ფონგაიზაუ და სხვები) ავტორებსაც.

პრობლემებისადმი ნაკლები ინტერესი, ჩვენი აზრით, განსაზღვრა იმ გარემოებებმა, რომ რეგიონული ეკონომიკის უსაფრთხოება წარმოადგენს რა ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხოების შემადგენელ ნაწილს, არაა სათანადოდ შესწავლილი. პრობლემა განიხილებოდა მთლიანობაში და ამიტომ რეგიონული ეკონომიკის უსაფრთხოების არსი, შინაარსი და მასზე მოქმედი ფაქტორები ცალკე არ იყო გამოყოფილი. ფაქტობრივად ამ მიმართულებით კვლევის აუცილებლობა არც დამდგარა. ამ მხრივ ერთგვარ გამონაკლისს წარმოადგენს პროფ. თ. ჩიკვაიძის ავტორობით შემუშავებული საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების პროგრამის სტრუქტურა, სადაც ეკონომიკური უსაფრთხოების მაკროეკონომიკური უზრუნველყოფის შესასრულებელ სამუშაოთა ნუსხაში ცალკე ქვეპუნქტად წარმოდგენილია ეკონომიკის რეგიონული უსაფრთხოება; რეგიონული ეკონომიკური ზრდის ცენტრების განვითარება, რეგიონებს შორის სოციალურ ეკონომიკური განვითარების დონეების გამოთანაბრება; მსხვილი, საშუალო და მცირე ქალაქების განვითარება, განახლება და ქალაქთმშენებლობა; სოფლის განვითარება. მაგრამ აქ განმარტებული არ არის რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების ეკონომიკური შინაარსი, განსაზღვრული არ არის რეგიონულ ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი ფაქტორები და სხვა.

მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ ეკონომიკის უსაფრთხოების როგორც ეკონომიკური კატეგორიის არსი, მისი შინაარსი, კრიტერიუმები, ფაქტორები და სხვა საკითხები ჯერ კიდევ შესწავლას მოითხოვენ რაც მათდამი სისტემურ მიდგომას საჭიროებენ. ქვემოთ განვიხილოთ აღნიშნული საკითხები:

როგორც წინა პარაგრაფიდან დავინახეთ საქართველოში XX ს-ის უკანასკნელ პერიოდში გააქტიურდა მუშაობა ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემების შესასწავლად. უფრო მეტიც, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა როგორც თეორიული და პრაქტიკული დანიშნულების პრობლემა იმდენად ფართო და მრავალასპექტიანია, რომ ეკონომიკური კვლევები რომელ სფეროში, რომელი მიმართულებით და საზოგადოებრივი იერარქიის რომელ დონეზეც არ უნდა მიმდინარეობდეს, ამა თუ იმ კუთხით მაინც უკავშირდებიან ეკონომიკურ უსაფრთხოებას.

ეკონომიკური უსაფრთხოების საკითხებისადმი კვლევის ინტერესის გაძლიერებას საფუძვლად უდევს ქვეყანაში და მის გარეთ მიმდინარე ეკონომიკური პროცესები და მოვლენები. თუ მოკლედ შევაფასებთ საქართველოს მიერ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან დღემდე განვლილ პერიოდს (1990-2004 წ.წ.) დავინახავთ, რომ ამ ხნის განმავლობაში მნიშვნელოვნად შეიცვალა ქვეყნის პოლიტოკურ-ეკონომიკური და სამართლებრივი სახე. უარი ვთქვით XX ს-ის დასაწყისში სამხედრო ძალით თავსმოხვეულ სისტემაზე, რომლის საფუძველს წარმოადგენდა წარმოების საშუალებებზე საზოგადოებრივი, სახელმწიფო საკუთრება და საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროს ცენტრალური, ადმინისტრაციულ- მბრძანებლური მართვა.

მის ნაცვლად ჩამოყალიბება იწყო საბაზრო ეკონომიკურმა ურთიერთობებმა.შ.ეიქმნა კერძო მესაკუთრეთა ფენა როგორც ქალაქად, ისე სოფლად. უკვე 1996 წლისათვის კერძო სექტორის ხვედრითმა წილმა მთლიან შიდა პროდუქტში შეადგინა 70-75%. სასოფლო-სამეურნეო მიწებზე კერძო საკუთრების დაკანონების პარალელურად ჩამოყალიბებულია სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩენილ მიწებზე კერძო მოიჯარეთა ფენა. დაშვებული შეცდომების მიუხედავად სახელმწიფო ქონების პრივატიზაციამ მოახდინა ეკონომიკის ცენტრალიზირებული მართვის მექანიზმის დემონტაჟი, განხორციელებულია ფასების ლიბერალიზაცია ეკონომიკაში, თანდათანობით გადავდივართ ეკონომიკური დემოკრატიზაციის პრინციპებზე, შექმნილია სრულიად ახალი საფინანსო-საგადასახადო სისტემა, შემოღებულია ეროვნული ვალუტა და ქართული ლარი თავისუფლად კონვერტირდება მრავალ უცხოურ ვალუტაზე. ამ ხნის განმავლობაში საქართველომ შეძლო მთელ რიგ სახელმწიფოებთან და საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებთან მჭიდრო თანამშრომლობის დამყარება, ვართ გაეროს, ევროსაბჭოს და საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაციის სრულუფლებიანი წევრი ქვეყანა. განსაკუთრებით დიდი და ღრმა გარდაქმნები იწყება „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომ წლებში. ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელია რადიკალური ეკონომიკური რეფორმები სახალხო მეურნეობის ყველა დარგში და საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში. შორს აღარაა ის დრო, როცა გავერთიანდებით ნატოში და ევროკავშირში. 2008 წლის შემდეგ საქართველოში უკვე აღარ იდგება უცხოური ჯარი, აქტიურად ჩავებმებით საერთაშორისო და რეგიონულ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ გაერთიანებებში, მსოფლიოში მიმდინარე გლობალურ პროცესებში. უფრო მეტიც, საქართველო უკვე აღიარებულია დემოკრატიული, თავისუფალი გარდაქმნების სანიმუშო, მისაბაძ ქვეყნად.

ამასთან ერთად ხაზი უნდა გაესვას იმ საშინაო და საგარეო საფრთხეებს, რომლებიც ობიექტური თუ სუბიექტური ფაქტორების გავლენით შეიქმნა განვლილ პერიოდში და რომლებიც რეალურ ეკონომიკურ საშიშროებას უქმნიან ქვეყანას.

პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან დღემდე განვლილ პერიოდში საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარება სამ ეტაპად შეგვიძლია დავყოთ:

პირველი ეტაპი 1990-1996 წწ; მეორე - 1997-2003 წწ. და მესამე - 2004 წლიდან და შემდგომ. პირველი ეტაპისთვის დამახასიათებელია სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მკვეთრი დაცემა, სამოქალაქო ომი, სეპარატიზმი და ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა. ამასთან ამ პერიოდში იქმნება ეკონომიკური რეფორმების არასრულყოფილი, მაგრამ მაინც საკანონმდებლო ნორმატიული ბაზა. ურთიერთობა დამყარდა მთელ რიგ სახელმწიფოებთან და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, მიღებული იქნა ქვეყნის კონსტიტუცია, პარლამენტი და პრეზიდენტი აირჩა მთელი მოსახლეობის მიერ.

მეორე ეტაპი გამოირჩევა ცალკეულ წლებში უმნიშვნელო ეკონომიკური ზრდით, მაგრამ ძირითადად სტაგნაციისათვის დამახასიათებელი თავისებურებებით, რომელსაც თან სდევდა ეკონომიკის ბიუროკრატიზაცია, არნახული კორუფცია, კრიმინალიზაცია და სხვა ნეგატიური მოვლენები.

პირველი და მეორე ეტაპი იმდენად რთული და წინააღმდეგობებით აღსავსე პერიოდი იყო, რომ ეკონომიკური რეფორმები თავისი აღმშენებლობითი მიზნების მიუხედავად, დამანგრეველი აღმოჩნდა, რამაც კატასტროფულ მდგომარეობამდე მიიყვანა ქვეყანა, მკვეთრად გაუარესდა მოსახლეობის სოციალური მდგომარეობა. ეკონომიკური, სოციალური, დემოგრაფიული, ეკოლოგიური და სხვა სახის კრიზისები ისე გაიწელა და ისეთი სიღრმისეული ხასიათი მიეცათ, რომ არა ერთ ქართველ ეკონომისტს (რომლებსაც ავტორებიც მიეკუთვნება) ეჭვი გაუჩნდა, თუ ასე გაგრძელდა საქართველო თავისი განვითარების უახლოეს ისტორიაში ცნობილი სამი კრიზისის შედეგების ანალოგიურად (XVIII ს-ის ბოლო მეოთხედი, XIX ს-ის დასაწყისი და XX ს-ის 20-იანი წლები) ქვეყანამ მეოთხედ არ დაკარგოს დამოუკიდებლობა. სიტუაციას განსაკუთრებით ართულებს ის გარემოება, რომ ამჟამინდელი კრიზისი, წინა სამ კრიზისთან შედარებით უფრო ხანგრძლივია და ღრმა.

აღნიშნულ პერიოდში შექმნილი მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ზოგიერთი მონაცემი ასეთია:

- თვით მთავრობის შეფასებითაც კი¹ მარტო 1990-1994 წლებში თითქმის ექვსჯერ შემცირდა სამრეწველო პროდუქციის მოცულობა, ტრადიციული ეკონომიკური კავშირურთიერთობის მოშლამ მნიშვნელოვნად შეცვალა მისი დარგობრივი სტრუქტურა. ეროვნული ვალუტისა და ფულად-საკრედიტო სისტემის უქონლობის გამო ქვეყანა ჰიპერინფლაციურ სპირალში აღმოჩნდა. ელექტროენერგიის გამომუშავების მკვეთრად შემცირების შედეგად საქართველო მოიცვა ენერგეტიკულმა კრიზისმა, ქვეყანაში შეიქმნა მწვავე სასურსათო დეფიციტი და სამომხმარებლო ბაზრის დაუბალანსებლობა.შ.ედეგად ქვეყნის სასურსათო პროდუქტებით უზრუვნელყოფაში შეიქმნა კატასტროფული მდგომარეობა და მოსახლეობა რეალურად დადგა შიმშილის საშიშროების წინაშე.

ეკონომიკის მკვეთრმა დაქვეითებამ შესაბამისი გავლენა იქონია მოსახლეობის ცხოვრების დონეზე. 1990-1994 წლებში მოსახლეობის ერთ სულზე მთლიანი შიდა პროდუქციის მოცულობა 3,5-ჯერ შემცირდა. ღრმა ცვლილებები განიცადა მოსახლეობის შემოსავლების სტრუქტურამ და ოდენობამ. შესაბამისად ქვეყანაში გამოიკვეთა სიღარიბის ზღვარს მიღმა დარჩენილი მოსახლეობის ფენები, რომელთა ძირითად ნაწილს უმუშევრები, პენსიონრები, დევნილები, ინვალიდები, ინტელიგენციის საგრძნობი ნაწილი და საბიუჯეტო სფეროში დასაქმებულები წარმოადგენენ.

- 1995-2001 წლებში საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქციის ზრდის ტემპები წინა წლებთან შედარებით შეადგენდა (%): 1996 წ. - 111,5; 1997 წ. - 110,7; 1998 წ. - 102,9; 1999 წ. - 103,0; 2000 წ. - 102,0; 2001 წ. - 104,5;²

- ევროპის ეკონომიკური მიმოხილვის მასალების მიხედვით³ საქართველო თავისი ეკონომიკური განვითარების საერთო დონით მნიშვნელოვნად ჩამორჩება გარდამავალი ეკონომიკის მქონე აღმოსავლეთ ევროპის, ბალტიის და დსთ-ს ქვეყნებს (სულ 26 ქვეყანა საქართველოს ჩათვლით). აღნიშნულ ქვეყნებში რეალური შიდა პროდუქციის (წმინდა ეროვნული პროდუქციის) დინამიკა 1980-1998 წლებში არასახარბიელო სურათს იძლევა, მაგრამ, თუ არ ჩავთვლით იუგოსლავიას, სადაც ცნობილი მიზეზების გამო 1998 წელს კატასტროფული მოვლენები განვითარდა, განსაკუთრებით საგანგაშო მდგომარეობა აღინიშნებოდა საქართველოში. (უფრო დეტალურად ამის შესახებ იხ. 2.1.).

- ცხოვრების ხარისხით რომელსაც გაერო აფასებს ყოველწლიურად, საქართველო ყოფილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებს შორის ერთ-ერთ ჩამორჩენილ ქვეყნად არის შეფასებული. 2000 წელს მსოფლიოს ქვეყნებს შორის მას ეკავა 95-ე ადგილი, 2001 წელს - 76-ე.⁴

- საქართველოს ეკონომიკური განვითარების დაბალ დონეზე მიგვანიშნებს აგრეთვე სხვა ძირითად მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთა (მშპ, სამრეწველო პროდუქცია, სოფლის მეურნეობის საერთო პროდუქცია, სატრანსპორტო საწარმოთა ტვირთების გადაზიდვა, საცალო საქონელბრუნვა) შედარება დსთ-ს ქვეყნების ანალოგიურ მაჩვენებლებთან (შესადარ ფასებში). იგი დასახელებული ყველა მაჩვენებლით ჩამორჩება დსთ-ს ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს შესაბამისად (პროცენტული პუნქტით): 24,4; 37; 4; 10; 46,8; ასეთივე ცუდი მდგომარეობაა შრომის ნაყოფიერების, უმუშევრობის, საგარეო სავაჭრო ბალანსის და სხვა მაჩვენებლების მიხედვით⁵ (უფრო დეტალურად იხ. 2.1). უაღრესად კრიზისული მოვლენები განვითარდა მეცნიერებაში, კულტურაში, განათლებაში და სოციალური ინფრასტრუქტურის სხვა დარგებში.

მოტანილი მაგალითები ცხადყოფს, რომ სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ზემოაღნიშნულ პირველ და მეორე ეტაპზე საქართველოს წინაშე დაგროვდა გაფართოებული კვლავწარმოებისა და დამოუკიდებლად არსებობის უამრავი შემაფერხებელი ფაქტორი. მათი დაძლევის გზების ძიება ეკონომიკური მეცნიერების უპირველესი ამოცანაა.

მიგვაჩნია, რომ „ვარდების რევოლუცია“ კი იყო პოლიტიკური აქტი, მაგრამ მის საფუძველს წარმოადგენდა ქვეყანაში თითქმის 15 წლის განმავლობაში ჩამოყალიბებული ნეგატიური ეკონომიკური ფონი. სწორედ ეს იყო იმის დადასტურება, როდესაც ზემდგომებს აღარ შეეძლოთ ახლებურად მართვა და ხალხს, საზოგადოებას აღარ შეეძლო ძველებურად ცხოვრება.

მესამე ეტაპი იწყება 2004 წლიდან. 2004 წელი, „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომი პირველი წელი იყო. ერთი წლის განმავლობაში შეუძლებელია ქვეყანამ მთლიანად გადალახოს 15 წლის განმავლობაში დაგროვილი ნეგატიური ფაქტორები. თუმცა ამის უდიდესი მცდელობა და შესამჩნევი ძვრებიც უკვე სახეზეა. „ვარდების რევოლუციის“ შედეგად შეიქმნა ხელსაყრელი ეკონომიკური გარემო, რამაც ხელი შეუწყო მთელი რიგი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების მნიშვნელოვან ზრდას. კერძოდ მთლიანი შიდა პროდუქტი 2004 წელს 2003 წელთან შედარებით გაიზარდა 8,4%-ით, სამრეწველო პროდუქცია (მუდმივ ფასებში) - 3,4%-ით, ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში (მუდმივ ფასებში; დაფინანსების ყველა წყაროდან) - 22,0%-ით, ტრანსპორტის საწარმოების მიერ გადატვირთული ტვირთი - 0,1%-ით. შედარებისათვის მოვიყვანთ დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის საშუალო მონაცემებს. ჩამოთვლილი მაჩვენებლების საშუალო ზრდამ შესაბამისად შეადგინა: 8,0; 7,0; 14,0; 5,0.⁶

მთლიანი შიდა პროდუქციის ზრდით საქართველო წინ უსწრებს: ყირგიზეთს - 1,3 პროცენტული პუნქტით; მოლდოვას - 1,1 პროცენტული პუნქტით; რუსეთს - 1,3 პროცენტული პუნქტით; ცნობისათვის: მთლიანი შიდა პროდუქციის ზრდამ 2004 წელს 2003 წელთან შედარებით შეადგინა (%): ბელგიაში - 2,9; დიდბრიტანეთში - 2,8; უნგრეთში - 4,1; გერმანიაში - 1,6; დანიაში - 2,0; ირლანდიაში - 5,3; ესპანეთში - 2,6; იტალიაში - 1,3; ნიდერლანდებში - 1,3; ნორვეგიაში - 2,9; სლოვენიაში - 5,4; ფინეთში - 3,1; საფრანგეთში - 2,6; ჩეხეთში - 3,7; შვეიცარიაში - 1,0; შვეციაში - 3,7. განსაკუთრებით შთამბეჭდავი იყო ინვესტიციების ზრდა ძირითად კაპიტალში. ამ მაჩვენებლით (22,0%) საქართველო დსთ-ს ყველა ქვეყანას უსწრებდა, გარდა აზერბაიჯანისა და უკრაინისა, სადაც 2004 წელს 2003 წელთან შედარებით ზრდამ შეადგინა 36 და 35,0% შესაბამისად. აქვე აღვნიშნავთ, რომ დსთ-ს ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელს (22%) საქართველო წინ უსწრებს 8 პროცენტული პუნქტით. სომხეთს - 5 პროცენტული პუნქტით; ბელორუსიას - 2 პროცენტული პუნქტით; ყაზახეთს - 11 პროცენტული პუნქტით, ყირგიზეთს - 19 პროცენტული პუნქტით; რუსეთს - 11 პროცენტული პუნქტით.

აქვე აღვნიშნავთ, რომ საქართველოში დსთ-ს ქვეყნებთან შედარებით კვლავ მწვავე პრობლემად რჩება სოფლის მეურნეობის საერთო პროდუქციის წარმოება, საცალო საქონელბრუნვა, მეცხოველეობა, სავაჭრო ბალანსი და სხვა.

გვჯერა, რომ ქართველი ხალხის შრომისმოყვარეობა, მისი დიდი ეკონომიკური და კულტურული ტრადიციები, ტოლერანტობა, დაუოკებელი სურვილი, სწრაფვა უკეთესი მომავლისაკენ, ქრისტიანული მართლმადიდებლური რწმენა თავისი განვითარების ამ ეტაპზე - ქვეყნის ახალი აღმშენებლობის პერიოდში ყველაფერს გააკეთებს რათა უმოკლეს დროში აღმოფხვრას ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის წინაშე არსებული ბარიერები და საქართველო ეკონომიკურადაც აყვავდება, ეკონომიკურადაც ღირსეულ ადგილს დაიკავებს მაღალგანვითარებული ქვეყნების გვერდით.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემების კვლევას აქტუალურს ხდის დღეს მსოფლიოში და მათ შორის საქართველოში მიმდინარე მოვლენები და პროცესები, რომლებიც ეკონომიკისათვის ყველაზე საგანგებო დამანგრეველი სიტუაციების სახეს ღებულობს და რომელთა რიცხვი და ქვეყნებისათვის მიყენებული მატერიალური, ადამიანური და სხვა სახის დანაკარგები წინა წლებთან შედარებით მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი.

განვითარებული მოვლენების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მსოფლიოში⁷ უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში თითოეულისაგან 1 მლრდ დოლარზე მეტი ზარალის მომტანი მარტო ბუნებრივი კატასტროფების რიცხვი გაიზარდა 4-ჯერ და უფრო მეტად. სხვა მონაცემებით, იმ ბუნებრივი კატასტროფების რაოდენობა, რომელთაგან ყოველი ცალკეული ერთეულისაგან ზარალმა შეადგინა დაზარალებული ქვეყნის მთლიანი ეროვნული პროდუქციის 1%-ზე მეტი, სულ 25 წლის განმავლობაში (1965-1990 წწ.) გაიზარდა 16%-დან 66%-მდე. ამავე პერიოდში საგანგებო სიტუაციების რიცხვი გაიზარდა 3,5-ჯერ, რომელთა შედეგად დაზარალდა მოცემული ქვეყნის მოსახლეობის 1%.

სამწუხაროა, რომ აღნიშნული ტენდენცია გრძელდება მიმდინარე საუკუნეშიც. კერძოდ, საგანგებო სიტუაციების საშუალო წლიური რაოდენობა ყოველი მათგანის ეკონომიკური ზარალით 60 მლნ. დოლარი, 2000-2002 წწ. XX ს-ის 90-იან წლებთან შედარებით 15%-ით გაიზარდა (749. 650-ის ნაცვლად). მხოლოდ ყველაზე დამანგრეველი ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში საერთო ზარალი გაიზარდა 15-ჯერ და მეტად, მაშინ როდესაც მთლიანი მსოფლიო პროდუქტი გაიზარდა სულ რაღაც 4-ჯერ.

2002 წელს მსოფლიოში კატასტროფების შედეგად გამოწვეულმა საერთო ზარალმა გადააჭარბა 55 მლრდ. დოლარს (ნაცვლად 36 მლრდ. დოლარისა 2001 წელს და ნაცვლად 30 მლრდ. დოლარისა 2000 წელს.

მეცნიერების მიერ გაანგარიშებულია, რომ ასეთი დინამიკის შენარჩუნებას ახალი საუკუნის პირველ ათ წელს, ეკონომიკურმა დანაკარგებმა შეიძლება მიაღწიონ საშუალო წლიურ გამოსახულებაში ასტრონომიულ სიდიდეს - 150 მლრდ. დოლარს (ეს თითქმის 3-ჯერ მეტია 90-იანი წლების მონაცემებთან შედარებით), მაშინ როდესაც მსოფლიო მთლიანი პროდუქტი პროგნოზით გაიზრდება მხოლოდ 1,7-ჯერ. ეს იმას ნიშნავს, რომ მსოფლიო ეკონომიკა კვლავ უუნარო აღმოჩნდება უბედურებებისა და კატასტროფების შედეგად გამოწვეული ეკონომიკური ზარალის ასანაზღაურებლად. შედეგი:

რესურსების სულ უფრო მზარდი ხვედრითი წილის წარმართვა ამ ზარალის ასანაზღაურებლად და შესაბამისად - სულ უფრო მცირე წილის წარმართვა მატერიალური დოვლათის კვლავწარმოებისათვის, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის გასაუმჯობესებლად.

განმარტებისათვის: მოტანილ მონაცემებში შესული არ არის ტექნოგენური ხასიათის კატასტროფები, რომელთაგან თითოეულის შედეგად მიყენებული ზარალი შეადგენს 60 მლრდ. დოლარს. საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს, რომ ბუნებრივი მოვლენების დამანგრეველმა ზემოქმედებამ ეკონომიკურ სისტემებზე ტოტალური, საყოველთაო ხასიათი მიიღო. თანაც იგი გამოვლინდება როგორც „ოქროს მილიარდის“ ქვეყნებში, ისე განვითარებად და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში. უფრო მეტიც, XX ს-ის 90-იან წლებში „ოქროს მილიარდის“ ქვეყნების წილად მოდიოდა ბუნებრივი კატასტროფების 60%.

საქართველოში, სამწუხაროდ არა გვაქვს შესაბამისი სტატისტიკა (ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში) რომელიც დაგვანახვებდა მოხდენილი ბუნებრივი თუ ტექნოგენური კატასტროფების რაოდენობას და მათგან გამოწვეულ ზარალს. თუმცა ჩვენთან განვითარებული მოვლენების შესახებ პერიოდულ პრესაში და ტელევიზიაში გამოჩნდა ინფორმაცია, რომ უკანასკნელ პერიოდში აღნიშნული მოვლენები გაორმაგდა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებისადმი კვლევის გააქტიურების ერთ-ერთ მიზეზად უნდა დავასახელოთ გაძლიერებული გლობალიზაციის ობიექტური პროცესები და საქართველოს ეკონომიკის თანდათანობითი ჩართვა მათში.

ქართველ მეცნიერთა შორის ჯერ-ჯერობით ერთიანი აზრი არ არსებობს გლობალიზაციის მოსალოდნელი შედეგების შესახებ საქართველოსთვის. ჩვენი აზრით, გლობალიზაციამ ჭეშმარიტად სასარგებლო შედეგები უნდა მოუტანოს საქართველოს თუ შერჩეული იქნება შესაბამისი გონივრული გზები და საშუალებები. ამასთან, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მისი თანმდევი პროცესები მთლად არ არის დაზღვეული უარყოფითი მოვლენებისაგან. გლობალიზაციას, რა თქმა უნდა, თან ახლავს მოსალოდნელი საფრთხეებიც. ამიტომ, საჭიროა, მათი გამოვლენა და ადექვატური ღონისძიებების გატარება.

____________________

1 საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №600, 1997 წ. 26 ოქტომბერი. ქ. თბილისი.

2 წყარო 1. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი (შემდგომში „სსსდ“), საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა 2000 წელს; გვ.3. წყარო 2. იგივე 2001 წ. გვ.3.

3 წყარო. ж. „Вопросы экономики“, №6. 2000 წ. გვ. 46.

4 წყარო: ж. „Росийский экономический журнал.“ №3. 2002. გვ. 49.

5 გაანგარიშებულია ავტორების მიერ. წყარო: Мировая экономика. Тенденции 90-х годов. ж. 1999. გვ. 286. წყარო: ж. ,,Экономист“.№1. 2002. გვ.82.

6 Экономика стран Сотрудничества Независимых Государств в 2004 году. ж. „Общество и экономика“ №4. 2005. გვ.178-203.

7 Б. Порфирев. Экономическое развитие и чрезвычайные ситуации. мир и современная Россия. ж. „Росийский экономический журнал“. №5-6. 2003. გვ. 44-46

როგორც უკვე დავინახეთ, ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემებზე მომუშავე მეცნიერთა ერთი ნაწილი ამ თემის სხვა აქტუალურ საკითხებთან ერთად, ცალკე ადგილს უთმობენ და კვლევებს აწარმოებენ ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეპტუალურ-მეთოდოლოგიური მიდგომების მიმართულებით. მათ შორის კონკრეტულად უნდა გამოვყოთ, ეკონომიკური კატეგორიის, კრიტერიუმების და ზღვრული სიდიდეების კვლევა.

როგორც ქართველი, ისე უცხოელი მეცნიერების მიერ შექმნილია მდიდარი თეორიული საფუძველი მოცემული საკითხის მეცნიერული გააზრებისათვის. ამ კვლევების შედეგები უშუალოდ გამომდინარეობენ გაეროს ზემოთ აღნიშნული კონცეფციიდან და მოცემული ქვეყნის კონკრეტული თავისებურებებიდან.

ამასთან, უნდა ავღნიშნოთ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოების, როგორც ეკონომიკური კატეგორიის არსის გაგებაში მკვლევართა შორის ჯერ-ჯერობით ერთიანი აზრი არ არსებობს. თუმცა ზოგიერთი ქართველი მეცნიერის შეფასებით (ი.მესხია) აზრთა ერთიანობა უკვე მიღწეულია. ზოგი კი (ა.სილაგაძე, თ.ჩიკვაიძე) - აღიარებს რა აზრთა სხვადასხვაობის არსებობას უსაფრთხო განვითარების შესახებ, ამავე დროს მიუთითებენ, რომ თანდათან იკვეთება ერთიანი შედეგების შემუშავების ტენდენცია და რომ უსაფრთხო განვითარების თეორიის შემუშავება მეცნიერების ერთ-ერთ ყველაზე უფრო აქტუალურ პრობლემად გადაიქცა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების როგორც ეკონომიკური კატეგორიის არსის შესახებ მეცნიერთა შეხედულებები შეგვიძლია პირობითად დავყოთ შემდეგნაირად: პირველი - ეკონომიკური უსაფრთხოება არის ეკონომიკის და ხელისუფლების ინსტიტუტების მდგომარეობა, რომლის მიზანი და ამოცანებია ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და ეროვნული ინტერესების გარანტირებული დაცვა, პოლიტიკის სოციალური მიმართულება, საკმარისი თავდაცვითი პოტენციალი, საბანკო და საგარეო პროცესების არახელსაყრელი განვითარების პირობებიც კი. (ი. ბოგდანოვი, ს. გელაზევი, ვ. ზაგაშვილი, რ. ოთინაშვილი, ვ. მენდელევი, ვ. პანკოვი, ვ. სენჩაგოვი და სხვები)

კონკრეტულად, ზოგიერთი მათგანის შეფასება ასეთნაირია:

ი.ბოგდანოვი: „ეკონომიკური უსაფრთხოება ეს არის ქვეყნის ეკონომიკის მდგომარეობა, რომელიც ჯერ ერთი, მოცულობითი და სტრუქტურული პარამეტრებით საკმარისია სახელმწიფოს არსებული სტატუსის, მისი საგარეო ზეწოლისაგან დამოუკიდებელი პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების უზრუნველსაყოფად და მეორე, რომელსაც უნარი აქვს დაიცვას ლეგალური შემოსავლების დონე მოსახლეობის აბსოლიტური უმრავლესობის ცივილიზებული ქვეყნების სტანდარტების შესაბამისი კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად“.¹

რ. ოთინაშვილი - „სახელმწიფოს ეკონომიკური უსაფრთხოება ნიშნავს, ეკონომიკური განვითარების ისეთ დონეს, რომელიც ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი ინტერესების (მოთხოვნილების) რეალიზაციას, პიროვნებისა და საზოგადოების არსებობისათვის ღირსეული ცხოვრების პირობებს უზრუნველყოფს და ქვეყნის პროგრესის შემაფერხებელი გარე და შიდა საფრთხეებს აღუდგება წინ“.²

მეორე ეკონომიკური უსაფრთხოება არის ,,ფაქტორების და პირობების ერთობლიობა, შეხამება, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების აუცილებელ დონეს (ლ.აბალკინი, ა.ილარიონოვი, ი.მესხია, მაკროსიანი, ვ.ხოჯაბეკიანი და სხვები).

ლ. აბალკინი - ეკონომიკური უსაფრთხოება არის „როგორც იმ პირობებისა და ფაქტორების ერთობლიობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ეროვნული ეკონომიკის დამოუკიდებლობას, მის სტაბილურობას და მდგრადობას, მუდმივი განახლებისა და თვითსრულყოფის უნარს“.³

ე. ილარიონოვი - „ეკონომიკური უსაფრთხოების ქვეშ იგულისხმება ეკონომიკური, პოლიტიკური და სამართლებრივი პირობების ისეთი შეხამება, რომელიც უზრუნველყოფს ხანგრძლივვადიან პერსპექტივაში მოსახლეობის ერთ სულზე ეკომიკური რესურსების მაქსიმალური რაოდენობის წარმოებას ყველაზე ეფექტური ხერხებით“.⁴

ი. მესხია: „ეკონომიკური უსაფრთხოება იმ საშინაო და საგარეო პირობების ერთობლიობაა, რომელიც ქვეყნის ეკონომიკის დინამიური განვითარების საფუძველს ქმნის;მისი უნარია უზრუნველყოს ინვალიდის, სახელმწიფოს და საზოგადოების მოთხოვნილება, დააკმაყოფილოს კონკურენტუნარიანობა საგარეო ბაზარზე და შექმნას სხვადასხვა სახის საშიშროებისა და მატერიალური დანაკარგების თავიდან აცილების გარანტია.⁵

მესამე „ეკონომიკური უსაფრთხოება არის საშინაო ეკონომიკური სისტემის მატერიალობა.“ (ს. აფონცევი, თ. ბასილია, ა.სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე.).

ს. აფონცევი - „ეროვნული ეკონომიკური უსაფრთხოება განიხილება, როგორც ეროვნული ეკონომიკური სისტემის მატერიალობა ეკონომიკური ან პოლიტიკური წარმოშობის ენდოგენური და ეგზოგენური შოკების მიმართ, რომელიც გამოვლინდება მის უნარში გაანეიტრალოს ნეგატიური შოკების პოტენციალური წყაროები და მინიმუმამდე დაიყვანოს ზიანი, რომელიც დაკავშირებულია რეალურად წარმოშობილ შოკებთან“.

ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე: „ეკონომიკური უსაფრთხოება არის⁶ იმ პირობებისა და ფაქტორების ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს ეროვნული ეკონომიკის დამოუკიდებლობასა და მატერიალობას, სახელმწიფოებრივი მთლიანობისა და მოსახლეობის კეთილდღეობის ამაღლების მიზნით მისი მუდმივი მონაცემების სრულყოფასა და განვითარების უნარს“.

მეოთხე, „ეკონომიკური უსაფრთხოება გულისხმობს ეროვნული ეკონომიკის დაცვას“.⁷ (გ. კლეინერი, თ. მაღლაკელიძე, ე. ხრუსტალიევი, ს. გალკინა, მ. ბენდუკოვი, ზ. ხუტუა და სხვები).

ს. გალკინა, გ. კლეინერი, ი. პეტრენკო: „ქვეყის ეკონომიკური უსაფრთხოების ქვეშ უნდა გავიგოთ ამ უკანასკნელის დაცულობის ხარისხი იმ ფასეულობების (საფრთხეების, ძალების) წარმოშობის დასაწყისი მოქმედებისგან, რომელთაც შეუძლიათ არსებითი ზიანი მიაყენონ ქვეყნის მთლიანობას, სუვერენიტეტს და დამოუკიდებლობას, ეროვნული მიზნების შესაბამისად შეარყიონ თავისუფალი განვითარება, ან სერიოზულად გააუარესონ მისი მდგომარეობა მსოფლიო გაერთიანებაში“.⁸

თ. მაღლაკელიძე: „ეკონომიკური უსაფრთხოება გულისხმობს ეროვნული ეკონომიკის დაცვას იმ შიდა და გარე ნეგატიური ფაქტორებისაგან, რომლებიც არღვევენ აღწარმოებითი პროცესების ნორმალურ ფუნქციონირებას, საფრთხეს უქმნის მის რესურსული და მეცნიერულ-ტექნოლოგიური პოტენციალის შენარჩუნებას, ეკონომიკის მდგრად განვითარებას და სოციალურად ორიენტირებულობას, აფერხებს ეკონომიკურ ზრდასა დ ხელს უშლის სახელმწიფოებრიობის განმტკიცებას“.⁹

ეკონომიკური უსაფრთხოების არსის შესახებ განმარტებების ჩამონათვალის გაგრძელება კიდევ შეიძლება. მაგრამ აქ წარმოდგენილი მასალიდანაც ნათლად ჩანს ჩვენი დასკვნის სისწორე იმის შესახებ, რომ ეკონომიკურ ლიტერატურაში ამ კატეგორიის მიმართ ერთიანი აზრი არ არის დღემდე შემუშავებული.

აღნიშნული, ერთის მხრივ, შეიძლება დადებითადაც კი შეფასდეს, ვინაიდან იგი გვიჩვენებს ავტორთა ფართო წრეს, რომლებიც დიდად არიან დაინტერესებული მოცემული პრობლემის მიმართ.

მაგრამ, მეორეს მხრივ, უფრო მეტად უარყოფითად უნდა შეფასდეს, ვინაიდან, ჯერ ერთი, იგი გვიჩვენებს, რომ პრობლემა დიდი ხნის ისტორიის მიუხედავად ჯერ კიდევ არასაკმარისად არის შესწავლილი და მაშასადამე, საჭიროა სერიოზული კვლევების შემდგომი გაგრძელება დაგაფართოება.

მეორე, ნებისმიერი თეორიული კვლევის მიზანი ეკონომიკაში ხომ არის მისი პრაქტიკაში დანერგვა, დადებითი პრაქტიკული შედეგების მიღწევა.შ.ექმნილი მდგომარეობა კი სინამდვილეში ართულებს,ან სულაც შეუძლებელსაც კი ხდის პრაქტიკული რეკომენდაციების დამუშავებას, მოწყვეტილია რეალურ მოვლენებს და ზედმეტი აბსტრაქციულობის ხასიათს ატარებს. ისმის კითხვა: რა გააკეთოს საზოგადოებრივი მართვის სხვადასხვა იერარქიულ დონეზე მომუშავე მუშაკმა, როგორ დაამუშავოს განსახორციელებელ სამუშაოთა პროგრამა და როგორ დასახოს შესაბამისი რეკომენდაციები, როდესაც თეორიული თვალსაზრისით უმტკიცებენ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება არის: „ეკონომიკის მდგომარეობა“; „ეკონომიკურ ინტერესთა დაცულობა“; „ფაქტორების და პირობების ერთობლიობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ქვეყნის დამოუკიდებლობას, ტერიტორიული მთლიანობის შენარჩუნებას, ეკონომიკის სოციალურად ორიენტირებულობას“. „ეკონომიკური სისტემის მდგრადობა“ და სხვა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების როგორც ეკონომიკური კატეგორიის ცნების განსაზღვრისას უმეტესად სჭარბობს საკითხის განხილვა ისეთ ასპექტში, როდესაც ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოება წარმოდგენილია როგორც მისი დაცულობის რაღაც გარკვეული მდგომარეობა, რომელსაც არ მოელის რაიმე საშიშროება. ამ დეფინაციის საბაზისო ტერმინებს წარმოადგენენ „მდგრადობა“ „დაცულობა“ „საშიშროება“ „მატერიალობა“ „უსაფრთხოება“.

განვიხილოთ პირველი სამი ტერმინი (მდგრადობა, დაცულობა, საშიშროება) როგორც სხვა ავტორებიც (კ. მიხაილიჩენკო) თვლიან, აღნიშნული ტერმინები არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს ეკონომიკური უსაფრთხოების ცნების განსაზღვრას.

როდესაც სიტყვა „საშიშროებას“ იყენებენ ავტორები ფაქტიურად არ იძლევიან მის განსაზღვრებას. მათი განმარტებების მიხედვით უნდა ვიგულისხმოთ, მოცემული სუბიექტისადმი (ეკონომიკისადმი) დამუქრებული საფრთხის სიცხადე. სხვა შემთხვევებში, მაგალითად, როცა გვთავაზობენ, რომ უსაფრთხოება არის იმ პირობებისა და ფაქტორების ერთიანობა,რომლებიც პიროვნების, საზოგადოების და სახელმწიფოს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან ინტერესებს უქმნის. ,,საშიშროების'' არაზუსტი განმარტებაა და გაუგებარი რჩება მოცემული კატეგორიის არსი. ამიტომაა, რომ როგორც საშიშროების გენეზისი, ისე მისგან დაცვის მექანიზმი ასეთი განმარტებებიდან აუხსნელი რჩება. გარდა ამისა, მოცემული სახის განმარტებები მექანიკურ ხასიათს ატარებენ, ვინაიდან ისეთიშთაბეჭდილება იქმნება თითქოს ქვეყნის ეკონომიკა, მის მიმართ მოსალოდნელი საშიშროება ცალ-ცალკე, დანაწევრებული მოვლენებიარიან და თავიანთი ბუნებით ერთიმეორესთან არავითარი კავშირი არა აქვთ. სინამდვილეში კი ეკონომიკისადმი მომავალში ან უკვე არსებული საშიშროება უნდა განხილული იქნეს როგორც ეკონომიკის სისხლხორცეული შემადგენელი ნაწილი. ეს საშიშროებანი იბადებიან ეკონომიკაში და დამოკიდებულნი არიან მასზე, იმდენად რამდენადაც ეკონომიკა განიცდის ამ საშიშროების გავლენას.

ამრიგად, ტერმინი „საშიშროება“ წარმოდგენილი განმარტებებით ვერ გამოგვადგება ეკონომიკური უსაფრთხოების როგორც ეკონომიკური კატეგორიის განსაზღვრისათვის.უფრო ნაკლებად გამოგვადგება ამ მიზნისათვის ტერმინი „დაცულობა“, ვინაიდან იგი გამოიყენება „უსაფრთხოების“ სინონიმად.ამიტომ მისი ეკონომიკურ ბრუნვაში შემოტანა რაიმე ახალს არ იძლევა პრობლემის გადასაწყვეტად.

განხილული საკითხის არსს ვერ გამოხატავს ვერც ტერმინი „მდგომარეობა“

ახლა განვიხილოთ ტერმინები „მდგრადობა“ და „უსაფრთხოება“

„მდგრადობის“ განსაზღვრის გლობალური ასპექტები მოცემულია გაეროს ზემოთ განხილულ დოკუმენტებში. მათში ის წარმოდგენილია ისეთი სისტემის სახით, რომელიც ეკონომიკური განვითარების და გარემოს დაცვის ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს ადამიანის ცხოვრების დონის ხარისხის ზრდას და მომავალი თაობის უფლებას ისარგებლონ შეუქცევადი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებებისაგან მაქსიმალურად დაცული ბუნებრივი რესურსებით და გარემოთი.

ცხადია, არსებობს ინტერესი შესწავლილი იქნას მდგრადი განვითარების ყველა ასპექტი ცალ-ცალკე და ერთობლივადაც. გაეროს დოკუმენტების მიხედვით, მთლიანობაში მდგრადობა ნიშნავს სოციალური, ეკონომიკური და ეკოლოგიური მიმართულების ჰარმონიულ თანხვედრას, ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ამოცანები უნდა განისაზღვროს ეკოლოგიურ მოთხოვნებთან სრული შესაბამისობის აუცილებლობის გათვალისწინებით.

ასეთი იმპერატივი უნდა მოქმედებდეს ყველგან: განვითარებულ თუ განვითარებად, საბაზრო თუ სხვა სახის ეკონომიკის მქონე ქვეყნებში. ის სრულიად მისაღებია საქართველოსთვისაც.

ეკონომიკის მდგრადობა მნიშვნელოვან წილად განსაზღვრავს ეკონომიკურ უსაფრთხოებასაც. როგორც ზევით ითქვა ეკონომიკური უსაფრთხოება ეროვნული უსაფრთხოების შემადგენელი უმთავრესი ელემენტია. ეკონომიკურ უსაფრთხოებას ეროვნული უსაფრთხოებისაგან განსხვავებული დატვირთვაც აქვს. ამიტომ პროლემის სრულიად წარმოდგენისათვის აუცილებელია ორივე კატეგორიისადმი სისტემური მიდგომა.

ამ მხრივ საინტერესო დასკვნებს აკეთებენ ქართველი სწავლული ეკონომისტები. ა.სილაგაძე, თ.ჩიკვაიძე.⁹ მათი შეფასებით, მდგრადობა და უსაფრთხოება ეკონომიკის ერთიანი სისტემის უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელია, მაგრამ ისინი არსობრივად იდენტური არაა, თითოეული მათგანი თავისებურად წარმოაჩენს ფაქტობრივ მდგომარეობას.

მდგარადობა, დასახელებული ავტორების განმარტებით, ახასიათებს მისი ელემენტების, სისტემის შიგნით არსებული ვერტიკალური, ჰორიზონტალური და სხვა კავშირების სიმყარეს, საიმედოობას, შინაგანი და გარეგანი დატვირთვის ატანის უნარს, რაც სისტემის მთლიანობის შენარჩუნებას განსაზღვრავს და მის დაშლას, ენტროპიას არ დაუშვებს.

უსაფრთხოება კი არის ობიექტის, მისი კავშირების მდგრადობა გადარჩენისა და განვითარების უნარის თვალსაზრისით, შინაგანი და გარეგანი მუქარის, საშიშროების, გამოწვევის, აგრეთვე, შეუცნობადი და ძნელად პროგნოზირებადი ფაქტორების მოქმედების პირობებში. რაც უფრო მდგრადია მოცემული სისტემა, მისი სტრუქტურა, ცალკეული ელემენტების ურთიერთდაბალანსება, მით უფრო ძლიერმოქმედია სისტემა. მისი ხარისხი კი მაღალია და უსაფრთხო. სისტემის ელემენტებს შორის პროპორციებისა და კავშირების დარღვევა იწვევს მის დესტაბილიზაციას და უჩვენებს სისტემის გადასვლას უსაფრთხო მდგომარეობიდან საფრთხეში, დაშლის რეალურ შესაძლებლობას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, ავტორები ასკვნიან, რომ მდგრადობა უსაფრთხოების საფუძველია.

ვეთანხმებით აქ მოტანილი განმარტებების ავტორებს, მაგრამ, ამასთან ერთად, აღვნიშნავთ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოების, როგორც ეკონომიკური კატეგორიის და მასთან დაკავშირებული საბაზისო ტერმინების განსაზღვრისას ადგილი აქვს არა მათი არსის, შინაარსის გადმოცემას, არამედ ეკონომიკური უსაფრთხოების, როგორც ასეთის, უზრუნველყოფის შემდეგ მიღებული შედეგების ახსნას, იმ სოციალურ-ეკონომიკური, პოლიტიკური და სხვა შედეგების კონკურენტუნარიანობას, რომელიც უნდა მოჰყვეს ეკონომიკის მდგრად, უსაფრთხო განვითარებას. პირიქით კი უნდა იყოს. უსაფრთხოების არსის მის შედეგებთან გაიგივება არასწორია და იკარგება ამ კატეგორიის მნიშვნელობა. ამას კი არასწორ დასკვნამდე მივყავართ.

ჩვენი აზრით, ეკონომიკური უსაფრთხოების, როგორც ეკონომიკური კატეგორიის არსის განსაზღვრას საფუძვლად უნდა დაედოს ეკონომიკური უსაფრთხოების მიზანი, ამ მიზნის მიღწევის საშუალებები (ხელისშემშლელი და ხელისშემწყობი ფაქტორები), იმ კონკრეტული სუბიექტის ეკონომიკურ ინტერესთა თავისებურებების გათვალისწინებით, რომლის მიმართაც მიღწეული უნდა იქნეს უსაფრთხოება: მატერიალური დოვლათის წარმოების და სოციალური სიკეთის შექმნის უშუალო პროცესი, მათი მოძრაობის შემდგომი სტადიები (გაცვლა, განაწილება, მოხმარება); პიროვნება; საწარმო (ფირმა); ორგანიზაცია; დაწესებულება; სოფელი; ქალაქი; რაიონი; რეგიონი; ქვეყანა (სახელმწიფო); საზოგადოება. ამასთან, ყოველივე ეს უშუალოდ უნდა უკავშირდებოდეს ეკონომიკური უსაფრთხოების სუბიექტის საქმიანობას, მის ფუნქციონირებას.

ქვემოთ მსჯელობა გვექნება მხოლოდ: პიროვნების, ფირმის, რეგიონის, სახელმწიფოს ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე.

ყველაზე ზოგადი ფორმით ეკონომიკური უსაფრთხოების ნებისმიერი სუბიექტის მოქმედება ეკონომიკურ საქმიანობას უკავშირდება საზოგადოებრივი პროდუქტის (მატერიალური დოვლათის და სულიერი სიკეთის) მოძრაობის ამა თუ იმ სტადიაზე (წარმოება, განაწილება, გაცვლა, მოხმარება) და მისი მიზანია ადამიანთა უკიდეგანო, მრავალმხრივი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება. ამასთან ცალკეული ამ სუბიექტის საქმიანობის მიზანი კონკრეტულ ფორმას ღებულობს და ასევე კონკრეტულ გზებსა და საშუალებებს საჭიროებენ ამ მიზნის მისაღწევად.

მიგვაჩნია, რომ სახელმწიფოს ეკონომიკური საქმიანობის მთავარი მიზანი არის ადამიანთა მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილებების მაქსიმალური დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა ეკონომიკური დემოკრატიის განვითარებისა და გაფართოების საფუძველზე კაცობრიობის ცივილიზაციის მიღწევათა გამოყენების, საწარმოო ძალების, წარმოებითი ურთიერთობების და მათი შესაბამისი ზედნადების მუდმივი სრულყოფისა და განახლების მეშვეობით;

რეგიონის მიზანია რეგიონის ტერიტორიაზე მცხოვრები ადამიანების მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილებების მაქსიმალური დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა, იქ ფუნქციონირებადი საწარმოების (ფირმების), დაწესებულებების, ორგანიზაციების საქმიანობისთვის ეკონომიკური დემოკრატიის და ადამიანის თავისუფლების შესაბამისი პირობების შექმნა;

ფირმის მიზანია მაქსიმალური მოგების მიღება შეზღუდული ეკონომიკური რესურსების ეფექტიანი გამოყენების გზით, რეგიონის და სახელმწიფოს აღწარმოებით საქმიანობაში ფართო მონაწილეობა, რეგიონულ და საერთაშორისო ბაზარზე თავისი პროდუქციის მაღალკონკურენტუნარიანობის მიღწევა;

პიროვნების მიზანია თავისი მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილებების მაქსიმალური დაკმაყოფილება გონებრივი და ფიზიკური უნარის თავისუფალი გამოვლენის გზით.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეკონომიკური უსაფრთხოების, როგორც ეკონომიკური კატეგორიის, არსში ასახული უნდა იყოს ეკონომიკური უსაფრთხოების სუბიექტების ეკონომიკური ინტერესები, მათი გამოვლენის ფორმები, ვინაიდან მათი ინტერესები თავიანთი ინტერესებიდან გამომდინარე, შეიძლება რომ საპირისპირო იყოს და არ დაემთხვეს ერთიმეორეს: ერთის ინტერესები საფრთხეც, ან გამოწვევაც კი იყოს მეორისათვის და პირიქით.

მოცემული ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოება დამოკიდებულია არა მარტო ამ ქვეყნის ეკონომიკურ ინტერესებზე, არამედ ეკონომიკურ ურთიერთობაში ჩაბმული სხვა ქვეყნის (ქვეყნების) ეკონომიკურ ინტერესებზე, მათი ეკონომიკის მდგომარეობაზე. აქედან გამომდინარე, მოცემული ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოება იმდენად იქნება დაცული და გარანტირებული მოსალოდნელი საშინაო და საგარეო საშიშროებისაგან, რამდენადაც მისი ეკონომიკის ინტერესებში, ეკონომიკის მდგომარეობაში ასახული იქნება სხვა ქვეყნის (ქვეყნების) ეკონომიკური ინტერესები, დაცული იქნება ამ ინტერესთა ბალანსი.

აღნიშნული დებულება განსაკუთრებულ აქტუალობას იძენს თანამედროვე მსოფლიოს ეკონომიკური და პოლიტიკური გლობალიზაციის პირობებში.

იმის მიხედვით, თუ როგორია ეკონომიკური უსაფრთხოების მასშტაბები, ანუ ვინ არის ამ უსაფრთხოების სუბიექტი (ქვეყანა, რეგიონი თუ ფირმა) განსხვავებული იქნება ეკონომიკური უსაფრთხოების ცნების შინაარსი.

კონკრეტული ქვეყნის დონეზე ასახული უნდა იყოს პარტნიორი ქვეყნის ეკონომიკური ინტერესები, მიღწეული უნდა იყოს მათი ინტერესების ბალანსი. თუ ეკონომიკურ ურთიერთობაში ჩაბმული იქნება მოცემული ქვეყნის მოცემული რეგიონი, მაშინ უწინარეს ყოვლისა, უნდა ითვალისწინებდეს თავისი ქვეყნის ეკონომიკურ ინტერესებს. ქვეყნისა და რეგიონის ინტერესების დაბალანსებულობის საფუძველზე იგი უნდა გამოდიოდეს საერთაშორისო ურთიერთობის სუბიექტად. თითქმის ასეთივე სურათი იქნება, როდესაც ფიზიკური პირი, ან კერძო სამართლის იურიდიული პირი ხდება საერთაშორისო ურთიერთობის სუბიექტი, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ კერძო პირის ეკონომიკურ ინტერესებზე ასახული უნდა იყოს ქვეყნის ინტერესებთან ერთად მოცემული რეგიონის ინტერესებიც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ქვეყნის, რეგიონის, ფირმის, პიროვნების ეკონომიკური უსაფრთხოება უნდა მოიცავდეს მათი ინტერესების ერთობლიობას, ამ ინტერესთა დაბალანსებულობას, ჰარმონიულ შეთანაწყობას. ნებისმიერი გადახვევა ეკონომიკურ ინტერესთა თანხვედრის ბალანსიდან, თვითონ გადაიქცევა ქვეყნის, რეგიონის, ფირმის, იურიდიული და ფიზიკური პიროვნების უსაფრთხო განვითარების შემაფერხებელ ფაქტორად, საშიშროებად.

აღნიშნულ დებულებას დიდი საერთო ეროვნული დატვირთვა აქვს, რეგიონული ეკონომიკის, ფირმის განვითარების, უსაფრთხოება, ისევე როგორც პიროვნების ჰარმონიული განვითარება სისხლხორციულად არის დაკავშირებული ქვეყნის ეროვნულ მოთხოვნილებასთან, ეროვნულ ინტერესებთან, მის გლობალურ უშიშროებასთან და პირიქით. შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ასეთი ურთიერთდამოკიდებულება უდევს საფუძვლად მოწინავე ქვეყნების განვითარების სტრატეგიულ გადაწყვეტილებებს და მათი განხორციელების კონკრეტულ გზებს. ასე მაგალითად, აშშ-ში. ყველაზე მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებათა დამუშავება, რომელიც დაკავშირებულია ქვეყნის პოლიტიკური და ეკონომიკური კურსის სტრატეგიულ ასპექტებთან, ხორციელდება ეროვნული უშიშროების საბჭოს ჩარჩოებში. ასევეა ევროპისა და მსოფლიოს სხვა რეგიონებში. იქ ეკონომიკური ინტეგრაციის გლობალური და რეგიონური უსაფრთხოების სისტემები ხელს უწყობენ განვითარებას, ერთდროულად უზრუნველყოფენ მისი ფუნქციონირების საიმედო უსაფრთხოებასა და დაცვას.

ასეთივე ანალოგიურ მაგალითად გამოდგება საქართველოს მონაწილეობა დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის განხორციელებულ და განხორციელების პროცესში მყოფი ნავთობ და გაზსადენის მშენეშლობაში და სხვა.

სავსებით გასაგებია, რომ დესტაბილიზაციისა და დაძაბულობის კერები ძირითადად იმ ქვეყნებში ვითარდება, რომლებსაც სუსტ ეკონომიკურ ბაზასთან ერთად, იზოლაციური პოზიცია უკავიათ მსოფლიო ინტეგრაციულ სისტემებთან. საქართველოს სინამდვილისათვის, ტერიტორიული მთლიანობის რღვევის ერთ-ერთი ფაქტორი სწორედ იზოლაციური პოლიტიკის წარმოება იყო, რომელსაც სამწუხაროდ სხვა შედეგები მოჰყვა. მდგომარეობა არსებითად შეიცვალა „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ ინტეგრაციული პროცესებისაკენ გადადგმული ნაბიჯების წყალობით. საქართველოს მოქცევამ ამერიკული, აღმოსავლეთ ევროპული, აზიური და სხვა ტიპის ინტეგრაციული სისტემების ინტერესთა სფეროში დღის წესრიგში დააყენა მისი რეგიონების განვითარებისადმი, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის საკითხებისადმი ახლებური მიდგომის აუცილებლობა. ცხადი გახდა, რომ წმინდა პოლიტიკური მიდგომებით ეკონომიკური ბერკეტების გარეშე ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა არარეალურია. ხელოვნური იძულების მეთოდით კი, რა დონეზეც არ უნდა იყოს სამართებლივად გამაგრებული, პრობლემის სრულფასოვანი გადაჭრა შეუძლებელია. რეგიონის ეკონომიკური ინტერესების ერთმანეთთან შეხამება, 54 მათი დაბალანსებულობა და ამით ორივე სუბიექტის ეკონომიკური აღმავლობა არის ძირითადი მიმართულება მდგრადობისა და აღმავლობისაკენ.

ეკონომიკური უსაფრთხოების არსის გაგებისათვის უნდა ვიცოდეთ მასზე მოქმედი ხელისშემშლელი და ხელისშემწყობი ფაქტორების ხასიათი, მათი წარმომავლობა და გავლენა ეკონომიკის უსაფრთხოებაზე.

ამჯერად არ შევუდგებით საქართველოს ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი კონკრეტული ფაქტორების ჩამოვლას და მათ განხილვას. ამის შესახებ ქვემოთ გვექნება მსჯელობა. აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ ჯერ კიდევ 1982 წელს იაპონიის საგარეო ვაჭრობის სამინისტროს მიერ მომზადებულ დოკუმენტში ეკონომიკური უსაფრთხოება გამარტებულია, როგორც ეკონომკის ისეთი მდგომარეობა, რომლის დროსაც იგი დაცულია, უწინარეს ყოვლისა, ეკონომიკური საშუალებებით მისი უსაფრთხოების სერიოზული საშიშროებისაგან, რომელიც წარმოიშობა საერთაშორისო ფაქტორების ზემოქმედებით.¹¹

ამავე დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ 80-იანი წლების დასაწყისში არსებობდა ოთხი ძირითადი ფაქტორი, რომლებიც საფრთხეს წარმოადგენდა ეროვნული ინდუსტრიისათვის. ეს ფაქტორებია: ენერგეტიკული და მინერალური რესურსებით, აგრეთვე კვების პროდუქტებით უზრუნველყოფა და საგზაო ტრანსპორტის უსაფრთხოება.

აღნიშნული დოკუმენტის მიღების შემგდგომი პერიოდის გამოკვლევებში განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშვნელოვან ფაქტორებად საგარეოსთან ერთად აღიარებულია საშიანაო ფაქტორების გავლენაც. ეროვნული უსაფრთხოების ქვეშ გულისხმობენ ეროვნული ეკონომიკის ისეთ მდგომარეობას, რომელიც ხასიათდება მდგრადობით, საშინაო და საგარეო ფაქტორებისაგან ზემოქმედების „იმუნიტეტით“, ფაქტორებისაგან, რომლებიც არღვევენ საზოგადოებრივი კვლავწარმოების პროცესის ნორმალურ ფუნქცინირებას, არღვევენ მოსახლეობის ცხოვრების მიღწეულ დონეს და ამით იწვევენ საზოგადოებაში სოციალურ დაძაბულობას, საფრთხეს უქმნიან თავიანთი ქვეყნის არსებობას.¹²

საპირისპირო მოსაზრებას გამოთქვამს რუსი მეცნიერი ფ. რუბანოვი, რომელიც თვლის, რომ სწორედ საშინაო ფაქტორებს აქვთ პრიორიტეტული მნიშვნელობა ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის. მისი აზრით, ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოება წარმოადგენს, უწინარეს ყოვლისა, ეფექტური ეკონომიკის, საშინაო სოციალური და პოლიტიკური მდგომარეობის შედეგს. საგარეო ურთიერთობის თვალსაზრისით კი სოციალური სისტემის სიმტკიცე, საზოგადოებრივი განვითარების პროგრესულობა და მისი სამოქალაქო საწყისების დინამიზმი, სახელმწიფოს სიძლიერე და ქვეყნის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინტერესების დაცვის უნარი კი არ იქმნება, არამედ გამოვლინდება.

დღეს მეცნიერები ფაქტიურად უკვე აღარ დაობენ იმაზე, რომ ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხოება დამოკიდებულია როგორც საგარეო, ისე საშინაო ფაქტორების ერთობლიობის ზემოქმედებაზე. უფრო მეტიც, საშინაო და საგარეო ფაქტორების თანაფარდობის პარალელურად განიხილება ამ პრობლემის სხვა ასპექტიც. მაგალითად, შეისწავლის რა თავისი ქვეყნის ეკონომიკური უზრუნველყოფის საქმიანობის

სტრუქტურას, ერთ-ერთი ფრანგი სპეციალისტი, ეკონომიკის დაცვას განიხილავს როგორც სისტემას, რომლის ელემენტებსაც წარმოადგენენ ქვეყნის სახელმწიფო ორგანოები, საწარმოები და მოქალაქეები. იგი გამოყოფს ამოცანების წყებას, რომლებიც გადაწყვეტილი უნდა იქნეს ყოველ მოცემულ დონეზე. დასავლეთის მეცნიერების სხვა ნაშრომებში გამოკვლეულია ქვეყნის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ისეთი მოვლენები და პროცესები, როგორიცაა მეურნეობის განვითარების დისპროპორციები, საგარეო ეკონომიკური კავშირების მმართველობის ხარისხი, ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვის ხარისხი და სხვა.

ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხოების საშინაო და საგარეო ფაქტორების ურთიერთგავლენა განსაკუთრებით თავს იჩენს მრეწველურად განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებს შორის ურთიერთობის დროს, რაც დადასტურებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუციაში (42/165): „საერთაშორისო ეკონომიკური უსაფრთხოება“ და გაეროს გენერალური მდივნის მოხსენებაში „საერთაშორისო ეკონომიკის უსაფრთხოების კონცეფცია“ (42/314.4 ივნისი, 1987წ.) აღნიშნულ დოკუმენტებში ჩამოთვლილია მსოფლიო ეკონომიკის მოვლენები და გაანალიზებულია განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოებისადმი ეროვნული (საშინაო) და საერთაშორისო უსაფრთხოების წყაროები.

ზემოთ აღნიშული მსჯელობებიდან გამომდინარე, ჩვენი აზრით, სახელმწიფოს (ქვეყნის) ეკონომიკური უსაფრთხოება არის მისი ისეთ პირობებში მოღვაწეობა, როდესაც საშინაო და საგარეო ფაქტორები კეთილნაყოფიერ გავლენას ახდენენ მისი ეკონომიკური ფუნქციების განხოციელებაზე ხელს უწყობენ ეკონომიკური ინტერესების ეფექტიანად გამოყენებას, ცივილიზაციის მიღწევათა დანერგვას, საწარმოო ძალების, წარმოებათა ურთიერთობის, მათი შესაბამისი ზედნაშენის მუდმივ სრულყოფას, განახლებას და ამით უზრუნველყოფენ ამ ქვეყნის (სახელმწიფოს) ადამიანთა მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას, ისე რომ არ არღვევენ ადმიანის, ფირმის, რეგიონის, მოცემული და სხვა ქვეყნის (ქვეყნების) ეკონომიკურ ინტერესთა ბალანსს.

რეგიონის ეკონომიკური უსაფრთხოება არის მისი ისეთპირობებში მეშაობა, როდესაც საშინაო და საგარეო (რეგიონული და რეგიონგარე) ფაქტორები კეთილნაყოფიერ გავლენას ახდენენ მისი ფუნქციების და მოვალეობების შესრულებაზე და ამით ხელს უწყობენ ეკონომიკური დემოკრატიის განვითარებას, რეგიონის ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის მატერიალური და სულიერი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას, ისე რომ არ არღვევენ რეგიონის, სახელმწიფოს, სხვა ქვეყნის (ქვეყნების), რეგიონის მოსახლეობის ფორმების ეკონომიკურ ინტერესთა ბალანსს.

ფირმის ეკონომიკური უსაფრთხოება არის მისი ისეთ პირობებში ფუნქციონირება, როდესაც სამუშაო ძალის, შრომის საშუალებების და შრომის საგნების ეფექტიან გამოყენებაზე მოქმედი საშინაო და საგარეო (ფირმის შიგნითა და ფირმის გარეთა) ფაქტორები კეთილნაყოფიერ გავლენას ახდენენ მის მუშაობაზე, უზრუნველყოფენ ფირმის მაღალი მოგების მიღებას, იქ მომუშავე მუშაკების მატერიალური და საულიერი მოთხოვნების დაკმაყოფილებას ისე რომ არ არღვევენ პიროვნების, ფირმის, რეგიონის, სახელმწიფოს, სხვა ქვეყნის (ქვეყნების) ეკონომიკურ ინტერესთა ბალანსს.

ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე გავლენის მომხდენი საშინაო და საგარეო ფაქტორები მუდმივად მოქმედი, მუდმიოვად ცვალებადი ხასიათის და ასევე მუდმივად ცვალებადი ძალისანი არიან. ისინი იცვლებიან დროსა და სივრცეში და საზოგადოების (სახელმწიფოს, რეგიონის, ფირმის, პიროვნების) განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე, უსაფრთხოების სხვადასხვა სუბიექტზე, მისი განვითარების განსხვავებული დონისა და მაჩვენებლების თავისებურებებიდან გამომდინარე, მათი ზეგავლენის ძალა (ხარისხი) განსხვავებული იქნება. აღნიშნული განსაკუთრებით მკვეთრად ვლინდება საქართველოში, სადაც ჯერ კიდევ ფორმირების პროცესშია საბაზრო ეკონომიკური ურთიერთობები, ხოლო ეკონომიკური დემოკრატიის პრინციპები ახლა იწყებენ ჩამოყალიბებას. ინვესტიციური საქმიანობის დაბალი დონე, მაგალითად, როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების ერთ-ერთი ფაქტორი საქართველოში უფრო მეტ საფრთხეს წარმოადგენს ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებისათვის და უფრო მეტ ნეგატიურ შედეგებს გვაძლევს, ვიდრე ეს გამოვლინდებოდა აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში და კიდევ უფრო მეტს, ვიდრე დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში. ამდენად, მიგვაჩნია, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება მუდმივად არსებული და ამავე დროს შეფარდებითი ხასიათის კატეგორიაა.

ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე საშინაო და საგარეო ფაქტორების ზემოქმედების ძალა შეიძლება იყოს სუსტი ან ძლიერი. ამის მიხედვით უნდა განვასხვაოთ ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი სუსტი, საშუალო, საშუალოზე უფრო მაღალი და მაღალი ხარისხის საშიშროებები და მათი შესაბამისი საშიშროების (საფრთხის) ქვეშ მყოფი ეკონომიკა. რამდენადაც სუსტია, ანუ ნაკლებად ხელის შემშლელია ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი ხელისშემშლელი ფაქტორები, მით მაღალია ქვეყნის, რეგიონის, ფირმის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონე და პირიქით.

აქვე ავღნიშნავთ, რომ ჩამოთვლილი მიზეზების გამო ეკონომიკური უსაფრთხოება თავისი არსით მეტად შეფარდებითი, შედარებითი კატეგორიაა და ამიტომ შეუძლებებლია ეკონომიკურად აბსოლუტურად უსაფრთხო ქვეყანა ან სხვა სუბიექტი არსებობდეს. ასე რომ არ იყოს მაშინ დღევანდელ მაღალ განვითარებულ ქვეყნებს აღარ დასჭირდებოდათ თავგამოდებული ძიება იმ გზებისა და საშუალებებისა, რომლებიც უზრუნველყოფენ თავიანთი ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებას. დასახული იქნეს მისი უზრუნველყოფის დონის ძიებები.

ეკონომიკური უსაფრთხოება რაღაც განყენებული, აბსტრაქტული ცნება არ არის. ამასთან იგი არც რაღაც ნივთია, რომელსაც შეიძლება ხელით შეეხო, ასევე მის სუნს, ფერს, სიმაღლეს, სიგანეს და სხვა. ვერ აღიქვამ, მაგრამ აუცილებელია მისი შეფასება.

ეკონომიკურ ლიტერატურაში და პრაქტიკულ საქმიანობაში მოცემულია, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება შეფასებული იქნეს კრიტერიუმებისა და მაჩვენებლების (ინდიკატორების) მიხედვით, ანუ მოხდეს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების შეფასება. ეკონომიკური უსაფრთხოების არსში ასახული უმნიშვნელოვანესი პროცესებისა და მოვლენების თვალსაზრისით და რომელიც გამოიხატება შესაბამისი მაჩვენებლების (ინდიკატორების) ზღვრული მნიშნელობებით.

ეკონომიკური უსაფრთხოების კრიტერიუმებისა და მაჩვენებლების შეფასება მეტად რთული თეორიული და პრაქტიკული ხასიათის პრობლემაა.

ქართველ და უცხოელ ეკონომისტთა გამოკვლევების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ დღეისათვის არ არსებობს ეკონომიკური უსაფრთხოების შეფასების ერთმნიშვნელოვანი კრიტერიუმები, რომ მათ შეხედულებებს შორისაც განსხვავებებია. არა და აღნიშნულ არსებით პრობლემას წარმოადგენს პრაქტიკული ღონისძიებების განსახორციელებლად. განსაზღვრული უნდა იყოს ის კრიტიკული ზღვარი, რომლის იქითაც იწყება მოცემული სისტემის დეგრადაცია და მისი დაშლა.

ამ მიმართულებით ყურადღებას იმსახურებს ქართველი მეცნიერების კვლევები (თ. მაღლაკელიძე, ი. მესხია, რ. ოთინაშვილი, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე, ნ. ქითანავა და სხვ.). მათ შემოთავაზებული აქვთ ეკონომიკური უსაფრთხოების ზღვრული ნიშნულები, საიდანაც ჩანს, რომ საქართველო მნიშვნელოვნად შორსაა უსაფრთხო განვითარებისათვის აუცილებელი მინიმალური ზღვრული მაჩვენებლებისაგან, ანუ მას დაკარგული აქვს გაფართოებული კვლავწარმოებისა და თვითგანვითარების უნარი. ეკონომიკური უსაფრთხოების ზღვრულ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის ძალიან დიდი განსხვავებაა. კერძოდ: მთლიანი შიდა პროდუქციის ფაქტობრივი დაცემა 37%- ული პუნქტით სჭარბობს მის ზღვრულ მაჩვენებლებს; მრეწველობის დაცემა 52%-ული პუნქტით; საზღვარგარეთული ვალუტის მოცულობა ნაღდი ლარის მოცულობაში - 75%-ული პუნქტით; მოსახლეობის რაოდენობა საარსებო მინიმუმის ქვემოთ - 42%-ული პუნქტით; მოსახლეობის მიერ მოხმარებული იმპორტის წილი - 37%-ული პუნქტით; შიდა ვალის მოცულობა მშპ-ის მიმართ - 58%-ული პუნქტით; საგარეო ვალის მოცულობა მშპ-ის მიმართ - 38%-ული პუნქტით და სხვა.

პრაქტიკაში ზღვრული სიდიდეები თავისთავად პირობითი, მიახლოებითი ხასიათისანი არიან, მიუხედავად ამისა, აღნიშნული მონაცემები მწვავე სინამდვილის წინაშე აყენებს საქართველოს: მდგომარეობა თუ უმოკლეს პერიოდში რადიკალურად არ გაუმჯობესდა, თუ ეკონომიკური განვითარება ამ ტენდენციებით წავა, როგორი ტენდენციებიც აღინიშნება რეფორმების განვლილ პერიოდში, განსაკუთრებით მისმეორე ეტაპზე, ეკონომიკური უსაფრთხოების ზღვრულ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის განსხვავება კიდევ უფრო გაღრმავდება და მაშინ უკვე კატასტროფა გარდაუვალია.

მეცნიერების გაანგარიშებით აღნიშნული კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონე უნდა აკმაყოფილებდეს მისი უსაფრთხოების შემდეგ ძირითად პირობებს (პარამეტრებს): მშპ მოსახლეობის ერთ სულზე განვითარებული ქვეყნების ჯგუფის მინიმალურ დონეზე ნაკლები არ უნდა იყოს (ამჟამად იგი შეადგენს 8-10 ათას დოლარს); სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტი არ უნდა აღემატებოდეს მშპ-ის 3-5%-ს, ხოლო სახელმწიფო ვალი - 60%-ს; საერთაშორისო რეზერვების მოცულობა საკმარისი უნდა იყოს, როგორც მინიმუმი, საქონლის დასაფარავად სამი თვის განმავლობაში; საგარეო ვალის მომსახურებაზე გაწეული ხარჯი არ უნდა აღემატებოდეს წლიური საექსპორტო შემოსავლების 20%-ს; ინვესტიციური საქმიანობის უზრუნველსაყოფად დაგროვების წილი პროდუქტში არ უნდა იყოს 20%-ზე ნაკლები.¹³

ქვემოთ განხილული იქნება საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების რისკფაქტორები და მათი რეიტინგი.

____________________

1 Богданов И. П. Экономическая безопасность России Ж. Теория и практика М. Испиран 2001г.ст28.

2 რ.ოთინაშვილი.ეკონომიკური უსაფრთხოების სახელმწიფო სტრატეგია. იხ.საქართველოს სტრატეგიული კვლევისა და განვითარების ცენტრი.ბიულეტენი № 73.აგვისტო. 2002 წ.გვ.3.

3 Абалкин Л. Экономическая безопасность России утроз «Вопросы економики» №Т12 1994г ст 5.

4 Иларионов А. «Критерии экономической безопасности» ж. «Вопроси економики» № 10. 1998. გვ. 49.

5 ი.მესხია.საქარათველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეპტუალური საკითხები. ჟ. „ეკონომიკა“ №1-3 1966. გვ. 4

6 Афонцев С.»Дискуссионные проблемыконцепции националной «економической безапасности» Россия XXI (Москва) 2001г. ст. 66.

7 თ. ბასილია, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე. ავტორების დასახელებული შრომა გვ.462- 463

8 С. Галкина Г. Клейнер «Высветление» экономики и укрепление националной безопасности «Россыйскыи экономический журнал §5-6 2003. ст.3.

9 თ.მაღლაკელიძე. ეკონომიკური უსაფრთხოება. თბ. 2002. გვ. 22.

10 ავტორების დასახელებული შრომა. გვ. 461.

11 А.Михайличенко. Механизм обеспечения экономической безопаснасти России. «Мировая экономика и международные отношения § 7 1996г. ст.120

12 В.А. Рубанов Оборонный достаток и экономический остаток. Ж. «Международная жизнь» № 12. 1996. გვ.6

13 თ. ბასილიას, ა. სილაგაძის და თ. ჩიკვაიძის დასახელებული შრომა. გვ. 466.

ეკონომიკური უსაფრთხოების არსიდან გამომდინარე ქვეყნის და მისი რეგიონების ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა დამოკიდებულია მასზე მოქმედი ფაქტორების ნიველირებით, ან სულაც მათი აღკვეთით, აღმოფხვრით.

როგორც უკვე ზევით აღვნიშნეთ ეკონომიკურ ლიტერატურაში ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორების შესახებ ადრე ერთიანი აზრი არ არსებობდა. დღეს აზრთა სხვადასხვაობა გადალახულია და მიჩნეულია, რომ ქვეყნის, მისი რეგიონების, სხვა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედებს როგორც საშიანაო, ისე საგარეო ფაქტორების ერთობლიობა.

ქართველი მეცნიერები საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ფაქტორებად ასევე საშინაო და საგარეო ფაქტორების ერთობლიობას მიიჩნევენ. თ. ბასილია, ა. სილაგაძე და თ. ჩიკვაიძე 2001 წ. მიუთითებენ, რომ საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად საჭიროა განსაზღვრული იყოს მისი სტრატეგია, რაც გულისხმობს:

- ეკონომიკური უსაფრთხოების შინაგანი და გარეგანი მახასიათებლების დახასიათებას;

- ეკონომიკური უსაფრთხოების მოთხოვნების შესაბამისი კრიტერიუმებისა და პარამეტრების განსაზღვრას;

- ეკონომიკური პოლიტიკის, ინსტიტუციური გარდაქმნებისა და ყველა იმ მექანიზმის განსაზღვრას, რომლებიც ეროვნული ეკონომიკის მდგრადობის დარღვევის თავიდან აცილების შესაძლებლობას იძლევა.

ისინი აღნიშნავენ, რომ საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოებას ძირითადად ემუქრება.

1. მოსახლეობის სოციალური დიფერენციაციისა და სიღარიბის გადიდება, რაც სოციალური მშვიდობისა და საზოგადოებრივი თანხმობის მოშლას იწვევს;

2. ინსტიტუციური მოწყობისა და წესრიგის სისუსტე, რაც ექსპლუატატორული სახელმწიფოს, არაეფექტიანი პოლიტიკის, კორუფციის გაბატონების, ფინანსური და საბანკო სისტემების პოტენციალის უკმარისობის სახით ვლინდება;

3. ეკონომიკის სტრუქტურული დეფორმაცია, რაც წარმოების ეფექტიანობის, პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის, მსოფლიო მეურნეობაში მონაწილეობის დაბალი დონით, საგადასახდელო ბალანსის დეფიციტის მაღალი დონით, საგარეო ვალის მომსახურების გაძნელებით, ინფორმაციული სექტორის ჩამორჩენილობით გამოიხატება;

4. ქვეყნის რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების უთანაბრობის გაღრმავება;

5. საზოგადოებისა და სამეურნეო საქმიანობის კრიმინალიზაცია.

თ. მაღლაკელიძე (2002 წ.) ცალ-ცალკე გამოჰყოფს შიდა და გარე ფაქტორებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე.

შიდა ფაქტორებია:

- ბუნებრივი ფაქტორები (ქვეყნის უზრუნველყოფის დონე საკუთარი ბუნებრივი რესურსებით, მათი მოპოვების პირობებით და ა.შ);

- სტრუქტურული ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ დარგების განვითარებაზე (ინვესტიციების მოცულობა და ტსრუქტურა, ჰორიზონტალური კავშირების განვითარების დონე, კაპიტალის გადინება დარგებისა და რეგიონების მიხედვით, ტრანსპორტისა და კავშირგაბმულობის მდგომარეობა და ა.შ.);

- მეცნიერულ-ტექნოლოგიური ფაქტორები (ტექნოლოგიების განვითარების დონე, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვა და ა.შ);

- საფინანსო-საკრედიტო ფაქტორები (საბანკო სისტემისა და სათანადო ბაზის მდგომარეობა, კრედიტების მიცემის პირობები, უნაღდო ანგარიშსწორების სფეროში დისციპლინა და ა.შ.);

- ორგანიზაციულ-მმართველობითი ფაქტორები (სამუშაო ძალის გამოყენების სტრუქტურა, უმუშევრობის დონე, სამუშაო ძალის კვალიფიკაციის დონე და ა.შ.);

- სოციალურ ეკონომიკური ფაქტორები (შრომის ანაზღაურება, შრომის პირობები და ა.შ.); და სხვა.

ი. მესხია (1996 წ.) მიუთითებს, რომ საქართველოს წინაშე მდგარი საგარეო და საშინაო პრობლემებიდან გამომდინარე შეიძლება გამოიკვეთოს ფაქტორთა ზოგადი წრე, რომლებიც მეტნაკლებად საშიშროებას უქმნიან ქვეყნის ეკონომიკურად სისტემის მდგრადობას. მათ შორის გამოჰყოფს შემდეგს: წარსულიდან გადმოყოლილი ეკონომიკის დეფორმირებული სტრუქტურა: ტექნიკური პოტენციალის ჩამორჩენილობა და კონკურენტუნარიანობის დაბალი დონე; ენერგორესურსების, ნედლეულის და მასალების დიდი დეფიციტი; ეკონომიკის მონოპოლიზაციის მაღალი დონე; ინფრასტრუქტურის განუვითარებლობა; რეგიონული სეპარატიზმი და მასთან დაკავშირებული სახელმწიფოს ტერიტორიული ერთიანობის პრობლემა; დაბალი ინვესტიციური აქტივობა; უმუშევრობის მაღალი დონე; ეკონომიკის კრიმინალიზაცია; დროებით ადგილნაცვალთა პრობლემა; სამართლებრივი ბაზის განუვითარებლობა; დაბალი საფინანსო და სახელშეკრულებო დისციპლინა, გადასახადებისაგან თავის არიდების პრობლემა; საგარეო ეკონომიკურ ურთიერთობათა მოუწესრიგებლობა, საგარეო ვალის ზრდა; საბაჟო და სავალუტო კონტროლის დაბალი დონე; არგადახდების მასიური ხასიათი; ფინანსური, საწარმოო და სოციალური ინფრასტრუქტურის განუვითარებლობა და ა.შ.

როდესაც ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების მაკრომაჩვენებლებს (ინდიკატორებს) განიხილავს საქართველოს პირობებში იგი ყურადღებას ამახვილებს შემდეგ ფაქტორებზე; ცხოვრების დონე და ხარისხი; ინფლაციის ტემპი; უმუშევრობის დონე; წარმოების ზრდის ტემპი; ბიუჯეტის დეფიციტი; საგარეო ვალი; მსოფლიო ეკონომიკაში ჩართვის მასშტაბი; ჩრდილოვანი ეკონომიკის მასშტაბები; საკუთრების სტრუქტურა; საგადასახადო სისტემა; საბაზრო სტრუქტურის განვითარება. გარდა აღნიშნულისა, ცალკეული სექტორების ჭრილში, ავტორი, ზოგადეკონომიკურ უსაფრთხოებას შემდეგნაირად წარმოადგენს: საწარმოო-ტექნოლოგიური, საგარეო-ეკონომიკურ ურთიერთობათა, ფინანსური, ინფლაციური, სავალუტო და საბაჟო უსაფრთხოება. გარდა ამისა დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს მართვას, რომელიც ეკონომიკური უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი ელემენტია, აგრეთვე იმ ბლოკებს, რომლებიც ქვეყნის სახალხო მეურნეობრივი კომპლექსის ფორმირებასა და შენარჩუნებას, უზრუნველყოფს საგანგებო მდგომარეობის პირობებში ეკონომიკის ფუნქციონირების უზრუნველყოფას, საკუთრების ურთიერთობათა ტრანსფორმაციისა და გარე სამყაროსთან ურთიერთობების პრობლემას უკავშირდება.

საბოლოო ჯამში იგი საქართველოს ეკონომიკურ უსაფრთხოებაზე მოქმედი საშინაო ფაქტორების შემდეგ კლასიფიკაციას გვთავაზობს: ეკონომიკური პრობლემების გადაქცევა პოლიტიკური ძალების, პარტიების და მოძრაობების ობიექტად, სამეურნეო კავშირების მოშლა, ტექნიკურ-ტექნოლოგიური ბაზის დეგრადაცია, უმუშევრობა, ინფლაცია, გადასახადებისაგან მასობრივად თავის არიდება, ეკონომიკის მონოპოლიზაცია, საშინაო და საგარეო ვალების ზრდა, სავალუტო რესურსების გადინება ქვეყნის ფარგლებს გარეთ და სხვა. საგარეო საშიშროებიდან გამოყოფილი აქვს: იმპორტის არნახული ზრდა, ეკონომიკური საზღვრების დაუცველობა, ექსპორტის შემცირება და ა.შ.

რ. ოთინაშვილი (2002 წ.) საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების საშინაო საშიშროებებს 14 ჯგუფად ჰყოფს:

1. ერთიანი ეკონომიკური სივრცის (ქვეყნის მასშტაბით) მოშლა;
2. ეკონომიკის სტრუქტურული დეფორმაცია, მისი დაბალი კონკურენტუნარიანობა;
3. ეკონომიკის მონოპოლიზაციის მაღალი ხარისხი;
4. ეკონომიკურ პროცესებში ფულად-საკრედიტო პოლიტიკისა და საბანკო სისტემების სუსტი როლი;
5. ინფლაციის (პოტენციური) მაღალი ალბათობა;
6. სახელმწიფოს შიდა ვალის ზრდა;
7. სავაჭრო ბალანსში ექსპორტის მცირე მოცულობა, მასში ნედლეულის დომინირება;
8. საბიუჯეტო კრიზისის მზარდი მასშტაბები, ინვესტიციური (ლეგალური) კრიზისი, მასიური გადაუხდელობები;
9. ეკონომიკის კრიმინალიზაცია, მისი რეგულირების დაკარგვის რეალური საშიშროება;

ა) არაოფიციალური (ჩრდილოვანი) ეკონომიკის მაღალი და მზარდი მასშტაბები, მისი ინსტიტუციონალიზაცია; ბ) კორუფციის დიდი მასშტაბები, მისი სისტემური სახით არსებობა;

10. უმუშევრობის ზრდა და შრომის მოტივაციის შესუსტება;
11. მოსახლეობის სოციალური დიფერენციაციის გაღრმავება, სიღარიბისა და პაუპერიზმის ზრდა;
12. საზოგადოების ჯანმრთელობის გაუარესება;
13. სამეცნიერო-ტექნიკური პოტენციალის შემცირება;
14. ქვეყნის დეპოპულაცია, მოსახლეობის აღწარმოების მექანიზმის მოშლა და სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის შემცირება.

გარე საშიშროებები წარმოდგენილი აქვს ოთხ ჯგუფად:

1. ქვეყნის დამოკიდებულების ზრდა მრავალი სტრატეგიული დანიშნულების, მათ შორის ენერგორესურსებისა და სურსათის იმპორტზე; 2. უცხო ქვეყნების ექსპანსიური, ეკონომიკური პოლიტიკა საქართველოს მიმართ; 3. სახელმწიფოს გაზრდილი საგარეო ვალი; 4. ტერიტორიული მთლიანობის მოშლის შედეგად ეკონომიკის ერთიანი მართვისა და ქვეყნის დაშლის საშიშროება.

საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ხელისშემშლელი ფაქტორების (საშიშროების) აქ მოტანილი ჩამონათვალი სრულ წარმოდგენას გვაძლევს ქართველი ეკონომისტების მოსაზრებების შესახებ მოცემული საკითხის მიმართ. როგორც ვხედავთ აქ მრავალი ფაქტორია წარმოდგენილი. ნაწილი ამ ფაქტორებისა ემთხვევა საერთოდ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების ფაქტორებს, რაც ჩვენი აზრით, ლოგიკურია, ვინაიდან ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარება მოიცავს საზოგადოებრივი ცხოვრების თითქმის ყველა ასპექტს და ამდენად ძნელი ხდება ზღვარი გაავლო ესა თუ ის ფაქტორი რამდენად უწყობს (უშლის) ხელს ეკონომიკის საერთო განვითარებას და რამდენად უზრუნველყოფს მის უსაფრთხოებას. ამასთან ერთად, მიგვაჩნია, რომ ეკონომიკის განვითარების ზოგად ასპექტებსა და მისი ეკონომიკური უსაფრთხოების ასპექტებს შორის განსხვავება არსებითია. ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების ფაქტორების გაიგივება ეკონომიკის განვითარების პრობლემატიკასთან გარკვეულ სირთულეებს ჰქმნის. იქმნება იმის შესაძლებლობა, რომ მოხდეს ამ ფაქტორების ერთიმეორეში აღრევა, რაც აძნელებს შესაბამისი ღონისძიებების დამუშავებას.

მეორეს მხრივ, ზოგიერთი იშვიათი გამონაკლისის გარდა ქართველი ეკონომისტები ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებს განიხილავენ მხოლოდ მაკროეკონომიკურ, ან გლობალურ მასშტაბში და გვერდი აქვს ავლილი მეზოეკონომიკურ (რეგიონულ) ფაქტორებს, ხოლო საერთოდ უყურადღებოდ არის მიტოვებული მიკროეკონომიკური ფაქტორები.

დღეს მსოფლიოში მიმდინარეობს ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო და ურთიერთგანპირობებული პროცესები. კერძოდ, ერთის მხრივ, ხდება ცალკეული ქვეყნების პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტების ინტეგრაციის პროცესი, ხოლო მეორესმხრივ, მოცემული ქვეყნის შიგნით რეგიონებისადმი, მხარეებისადმი, ცალკეული ტერიტორიული ერთეულებისადმი ამავე ასპექტების მართვის სადავეების გადაცემის პროცესი. ასეთ პირობებში მკვეთრად იზრდება რეგიონების როლი ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაში. აქედან გამომდინარე მეტად აქტუალური ხდება რეგიონების ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ფაქტორების გამოკვლევა.

ჩვენი აზრით, რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების კვლევისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის რომ აქ ერთ მხარეს წარმოდგენილია ქვეყნის ერთიანი, ეროვნული ეკონომიკური ინტერესები, ხოლო მეორე მხარეს - რეგიონის მოსახლეობის, რეგიონში ფუნქციონირებადი მეურნე სუბიექტების (იურიდიული და ფიზიკური პირების) ეკონომიკური ინტერესები.

როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ამ ორ მხარეს, ეკონომიკური ინტერესების ორ სახეს შორის თანხვედრა შეიძლება ყოველთვის არ იქნეს მიღწეული და ეს საგანგაშო, რაღაც არაბუნებრივ მოვლენად არ უნდა შეფასდეს. ინტერესთა შორის შესაძლო წინააღმდეგობა რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხოებაზე მოქმედი ფაქტორების წარმოშობის სრულიად თავისთავადი პროცესია.

სხვა საქმეა, როდესაც ერთიმეორეს უპირისპირდება ქვეყნის ერთიანი, ეროვნული, ეკონომიკური ინტერესები და რეგიონის მოსახლეობის, რეგიონში ფუნქციონირებადი მეურნე სუბიექტების ეკონომიკური ინტერესები. მაგალითად, რეგიონის სოციალურ- ეკონომიკური ფუნქციონირების შედეგად შეგროვილი გადასახადების ჯამი, ან ამ გადასახადების ცალკეული სახეები ქვეყნის ცენტრალურ ბიუჯეტსა და რეგიონების ბიუჯეტებს შორის არ ნაწილდება ქვეყანაში მოქმედი ნორმატივების შესაბამისად, ან თვით ეს ნორმატივები სრულად არ ითვალისწინებენ რეგიონის განვითარების ინტერესებს.

არის სხვა შემთხვევებიც: მათ შორის შეიძლება დავასახელოთ ისეთი ფაქტორებიც, როგორიცაა რეგიონში ფუნქციონირებადი სამეწარმეო სტრუქტურისათვის ხელსაყრელი არ არის ზუსტად შეასრულოს ქვეყნის სავალუტო რეგულირების წესები, ან ეკოლოგიური მდგრადობის შენარჩუნების ნორმატივები; რეგიონში მოღვაწე სპეციალისტი იმ მოტივით, რომ ადგილზე ჯერჯერობით არა აქვს ცხოვრების სათანადო პირობები და მიდის საზღვარგარეთ სამუშაოდ; სახელმწიფო ორგანო, რომელიც თავისი მოქმედებით სწორად ვერ საზღვრავს ქვეყნის და რეგიონის ეკონომიკურ ინტერესებს, არასწორად ანაწილებს რეგიონებს შორის ტრანსფერებს და სხვა.

ყველა ჩამოთვლილი და მათი მსგავსი მოვლენა შეიძლება განხილული იქნეს ქვეყნის და რეგიონის ეკონომიკური უსაფრთხოების ხელისშემშლელ ფაქტორებად. მაგრამ ისინი არაა კატასტროფის ტოლფასი, თუ ექვემდებარებიან თავისდროულ, რაციონალურ რეგულირებას და ორივე მხარის ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისობაში მოყვანას. შედეგობრივად უფრო მძიმეა ტრადიციულად დეპრესიულ, ჩამორჩენილ მდგომარეობაში მყოფი რეგიონების მუდმივად უყურადღებოდ დატოვება, მათთვის ისეთი ფინანსურ-ეკონომიკური მექანიზმების არ გამონახვა, რომლებიც გამოიყვანდნენ მათ ამ მდგომარეობიდან.

როგორც ვხედავთ, რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებაზე უარყოფითად მოქმედი ფაქტორები შედეგობრივად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან. ამიტომ მათი ერთ რანგში განხილვა გამართლებული არაა. უაღრესად მნიშვნელოვანია მათი დადგენა, მოქმედების ფარგლების განსაზღვრა და შეფასება. ასევე საჭირო და აქტუალური პრობლემაა რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების ფაქტორების რეგულირება, ისეთი ფინანსურ-ეკონომიკური მექანიზმების გამონახვა და მათი პრაქტიკული რეალიზაცია, რომლებიც ერთიმეორეს შეუხამებენ, დააბალანსებენ რეგიონისა და ქვეყნის ეკონომიკურ ინტერესებს. ამ ფაქტორების რეგულირება მუდმივი ზრუნვის საგანია არა მარტო ამჟამინდელი, არამედ მომავალი თაობებისათვისაც.

რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხოების ფაქტორების რეგულირებაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია რეგიონული საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების როლი.

ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მიხედვით განსაზღვრულია ადგილობრივი საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოების კომპეტენცია, მათ შორის პასუხისმგებლობის ფარგლებში.

ადგილობრივი თვითმმართველობა ხორციელდება თვითმმართველობის ერთეულებში შექმნილი ადგილობრივი ორგანოების მეშვეობით, რომლებსაც უფლება აქვთ სახელმწიფო სუვერენიტეტის შეულახავად, საკუთარი პასუხისმგებლობით და დამოუკიდებლად გადაწყვიტონ საქართველოს კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით განსაზღვრული ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები. ადგილობრივი მმართველობა კი წარმოადგენს სახელმწიფოს ინტერესებს და სახელმწიფო აღმასრულებელი და წარმომადგენლობითი ორგანოების ურთიერთკოორდინირებული საქმია-ნობით უზრუნველყოფს ადგილობრივი მოსახლეობის მოთხოვნილებათა შესრულებას.

ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ საქართველოს კანონის მიღება რეგიონალური ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების წინაპირობებისათვის მნიშვნელოვანი საფუძველია. მოქმედი საკანონმდებლო ბაზა, აღნიშნულ კანონთან ერთად, საშუალებას იძლევა პრაქტიკულად განხორციელდეს:

- რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირება და მასში ინსტიტუციონალური პრიორიტეტებისა და გარდაქმნების გამოყოფა ეკონომიკური რეფორმების საერთო- სახელმწიფო სტრატეგიის ჩარჩოებში;

- რეგიონის ეკონომიკისადმი საფრთხეების პროგნოზირება და შეფასება, ამისათვის ობიექტური კრიტერიუმებისა და ინდიკატორების შერჩევა. ეკონომიკური სისტემის ფუნქციონირების იმ ზღურბლის განსაზღვრა, რომლის ფარგლებს გარეთაც იგი კარგავს დინამიური განვითარების უნარს, საშინაო და საგარეო ბაზარზე კონკურენტუნარიანობას;

- რეგიონების ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების პროგრამის დამუშავება ხანგრძლივვადიან და საშუალოვადიან პერიოდში, მათი უმნიშვნელივანესი ნაწილების ასახვა ქვეყნის ინდიკატურ გეგმაში;

- რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებაზე მოქმედი ფაქტორების გამოვლენა და მონიტორინგი. ამ ფაქტორების დაძლევის გზების და საშუალებების გამონახვა, პრაქტიკული რეალიზაცია;

- რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების ფაქტორების რეალიზაციის კონკრეტულ ღონისძიებათა მიმდინარე და საშუალოვადიანი გეგმების შემუშავება, ყოველი ცალკეული პროგრამების ფინანსური, მატერიალური და შრომითი რესურსებით უზრუნველყოფა;

- რეგიონებში ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების პრობლემების შემსწავლელი მუდმივმოქმედი სამსახურის შექმნა;

- ქვეყნის საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოების მხრიდან რეგიონების მიმართ დისკრიმინაციული პოლიტიკის აღკვეთა; რეგიონის განვითარების საერთო სახელმწიფო პროგრამების რეალიზაციაში, სახელმწიფო შეკვეთების განთავსებაში და ა.შ.

- რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების პროგნოზების, კონცეფციის, პროგრამებისა და კონკრეტული გეგმების შემუშავებისათვის სათანადო კადრების მომზადება;

- საერთაშორისო დონეზე შექმნილი რეგიონთაშორისო გაერთიანებებში (კავკასიის უსაფრთხო განვითარების; შავიზღვისპირა ქვეყნების; ტრასეკა-ბისეკის, სუუამის და სხვა) რეგიონების პირდაპირი ჩართვა და აქტიური მონაწილეობა;

- რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების საკანონმდებლო ბაზის შექმნა;

- რეგიონის უსაფრთხო განვითარების ინფორმაციული უზრუნველყოფა:

ინფორმაციული პოტენციალის განვითარება, წარმოებისა და მართვის კომპიუტერიზაცია (საოჯახო მეურნეობის ჩათვლით), ინფორმაციის რეგიონული ავტომატური ბანკების განვითარება.

ზემოაღნიშნული ფაქტობრივად, რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების საპროგრამო ის ძიებებია, რომელიც, რა თქმა უნდა, არაა ყოვლისმომცველი, საჭიროებს კონკრეტულ სპეციფიკის ჩართვას და უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული ასპექტების გათვალისწინებას, ამ მიზნებისათვის, ჩვენ ვთვლით, რომ საჭიროა შეიქმნას ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული ინფორმაციული ცენტრი, რომელიც მოახდენს არა მარტო არსებული და დამუშავების პროცესში მყოფი რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების პროექტების შაფასებას, არამედ განახორციელებს კიდეც საერთოეკონომიკურ მონიტორინგსაც რეგიონში. იგი თანამედროვე ელექტრონული სისტემების მეშვეობით ჩართული უნდა იქნეს ეკონომიკური უსაფრთხოების ცენტრალურ ინფორმაციულ ცენტრთან და საერთაშორისო ცენტრებთან.

რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების ინფორმაციული ცენტრის ეფექტიანი მუშაობა დიდად იქნება დამოკიდებული თანამედროვე სტატისტიკური მეცნიერებისა და პრაქტიკის შემდგომ სრულყოფა-განვითარებაზე, სტატისტიკური მეცნიერება დღეს ჯერ კიდევ დიდ ვალშია რეგიონების წინაშე იქ მიმდინარე ფინანსურ-ეკონომიკური, სოციალური, დემოგრაფიული, ეკოლოგიური და სხვა სახის მოვლენებისა და პროცესების გარდაქმნების აღრიცხვის საქმეში. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის წელიწდეულებში, რეგიონულ ჭრილში გამოქვეყნებული მასალა ვერ აკმაყოფილებს იმ მოთხოვნებს, რაც რეგიონების წინაშე დგას დღეს. მასში, ჩვენი აზრით, ზოგადეკონომიკურ მაჩვენებლებთან ერთად, ასახული უნდა იქნეს ქვეყნის რეგიონების, რეგიონებს შიგნით ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების მიხედვით, ყველა მაჩვენებლების რაოდენობრივად და ხარისხობრივად ტრანსფორმირებული სურათი საკუთრების ფორმათა ჭრილში. აღნიშნული საშუალებას მოგვცემს ვიანგარიშოთ ქვეყანაში წარმოებული მთლიანი პროდუქტი, ეროვნული ეკონომიკის ძირითადი დარგების მიხედვით, ასევე ცალკეული რეგიონების მიხედვითაც. უფრო დეტალებში განვიხილოთ ძირითადი ფონდების მოცულობა და სტრუქტურა, მათი ცვეთის ხარისხი, გამოყენების კოეფიციენტი; წარმოებული პროდუქციის მოცულობის ინდექსი პროდუქციის ცალკეული სახეების მიხედვით; კაპიტალური დაბანდებების დონე ფულის ერთი ერთეულის ძირითად ფონდებზე; ინვესტიციების მოცულობა და მათი წარმოშობის წყაროები; შრომით საქმიანობაში ჩაბმული მოქალაქეების ხვედრითი წილი ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში; საარსებო მინიმუმის ქვემოთ შემოსავლების მქონე მოსახლეობის წილი საერთო რაოდენობაში; მძიმე დანაშაულობების ხვედრითი წილი დანაშაულობების საერთო რაოდენობაში და სხვა რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლები, რაც რეგიონის საქმიანობას და სახეს წარმოაჩენს.

გამოყენების თვალსაზრისით, უფრო პრაქტიკული იქნება რეგიონების დონეზე ზუსტი და ყოვლისმომცველი სტატისტიკური ინფორმაცია განთავსდეს წელიწდეულის დამატებაში და ცალკე გამოდიოდეს ცნობარი „საქართველოს სოციალ-ეკონომიკური მდგომარეობა (რეგიონები)“.

რეგიონებში მიმდინარე მოვლენებისა და პროცესების რეალურად შეფასების მიზნით, აუცილებლად მიგვაჩნია სტატისტიკური ინფორმაციის მოპოვების, გადაცემის, დამუშავების, ანალიზის, პროგნოზირებისა და საჯაროდ გამოქვეყნების დღეს არსებული „დარგობრივი მეთოდის“ პარალელურად ე.წ. „რეგიონული სტატისტიკის“ დანერგვა.

რეგიონების მიხედვით დეტალური სტატისტიკური ინფორმაციის შექმნისა და მოწოდების პრობლემა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და აქტუალურია. აქედან გამომდინარე, მას მეტი ყურადღება და გადაწყვეტა სჭირდება. როგორც მსოფლიოში მიმდინარე ეკონომიკური ტენდენციები მოწმობს ფინანსურ-ეკონომიკური, სოციალურ- პოლიტიკური, დემოგრაფიულ-ეკოლოგიური და სხვა პროცესების გადაწყვეტის სიმძიმის ცენტრები რეგიონებისაკენ მიიმართებიან. ეს კი შესაბამისად სტატისტიკურ მაჩვენებლებზე მოთხოვნილების ზრდას და აღრიცხვის აუცილებლობას უსვამს ხაზს.

კვლევის შედეგები და შესაბამისი ეკონომიკური ლიტერატურის ანალიზი გვაძლევს საფუძველს, რომ რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების მაღალი ხარისხის რისკ-ფაქტორებს მივაკუთვნოთ.

- ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დაბალი დონე;

- რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დაბალი დონე. ამ დონეებს შორის მკვეთრი დისპროპორციულობა, წარმოების ზრდის განსხვავებული ტემპები, რეგიონების საბაზრო ეკონომიკურ ურთიერთობებზე გადასვლის არათანაბარი სასტარტო პირობები;

- რეგიონებს შორის უკიდურესად ჩამორჩენილი, დეპრესიული და ზედეპრესიული რეგიონების, რეგიონებს შიგნით კი ასეთივე ქალაქების, რაიონების, სოფლების, დაბების არსებობა (რაც საბოლოოდ სოციალურ და დემოგრაფიულ კატასტროფებს უქმნის წინაპირობას);

- რეგიონალურ და ცენტრალურ სახელისუფლებო ორგანოებს შორის ეკონომიკური ფუნქციების გაუმიჯნაობა შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის არ არსებობა;

- სახელმწიფოს ეკონომიკური ფუნქციების მოშლა, ადამიანთა ცნობიერებაში სახელმწიფო სტრუქტურების ფეტიშიზაცია;

- რეგიონული ფინანსურ-ეკონომიკური პოლიტიკის არ არსებობა;

- რეგიონებში, რეგიონების შიგნით ქალაქებში, რაიონებში, სოფლებში, დაბებში, ეკონომიკურ ურთიერთობათა ტრანსფორმაციის, დემოკრატიული პრინციპების დამკვიდრების, სამოქალაქო საზოგადოების მშენებლობის ნელი ტემპები;

- უმუშევრობის მაღალი დონე, მისი მკვეთრად გამოხატული ფარული ხასიათი;

- რეგიონული ბიუჯეტების სიმწირე, ტრანსფერების დაბალი დონე და მათი განაწილების მეცნიერულად დაუსაბუთებლობა;

- საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობებში რეგიონების უშუალოდ ჩართვის დაბალი მასშტაბები; შინაურ ბაზარზე უცხოური საქონლის მონოპოლიური ბატონობა;

ექსპორტისა და იმპორტის არაეფექტური სტრუქტურა; ქართველი ექსპორტიორებისათვის უცხოეთის ბაზარზე გასვლისას ბიუროკრატიული და ფინანსურ-ეკონომიკური ბარიერების არსებობა;

- ბუნებრივი ნიადაგობრივ-კლიმატური პირობების არასტაბილურობა, მათ შორის განსხვავება, სტიქიური უბედურებები და არაჯანსაღი ეკოლოგიური გარემო;

- რეგიონის სოციალურ-კულტურული, ისტორიული, ეთნიკური და სხვა თავისებურებანი, რესურსების და პროდუქტების ბაზრებთან სიშორე, სარკინიგზო, საავტომობილო, საჰაერო და საზღვაო ტრანსპორტის განუვითარებლობა და მათთან ძნელად მისადგომობა; ინვესტიციების დაბალი დონე, ინვესტიციურ-ინოვაციური პროცესების რეგიონული რეგულირების არ არსებობა;

- ერთიანი მყარი ფინანსურ-ეკონომიკური სივრცის ფორმირების საქმეში არსებული წინააღმდეგობები;

- საქონლის, კაპიტალის და სამუშაო ძალის დარგთაშორისო და რეგიონთაშორისო გადადინების საქმეში არსებული ბარიერები;

- საფინანსო-საბიუჯეტო პროცესში წარმოშობილი ურთიერთობის მოუწესრიგებლობა; საგადასახადო პოლიტოკის არაეფექტურობა, საგადამხდელო კულტურის დაბალი დონე;

- მენეჯმენტის დაბალი დონე, ტექნიკური და ტექნოლოგიური ჩამორჩენილობა, რეგიონების ტერიტორიებზე არსებულ საწარმოებში ფიზიკურად და მორალურად გაცვეთილი საწარმოო სიმძლავრეების სიჭარბე. ახალი ეკონომიკური გარემოსადმი მათი ადაპტაციის შეუძლებლობა; მასალატევადი პროდუქციის წარმოება სიცოცხლის უუნარო, ბანკროტი საწარმოების დიდი რაოდენობა;

- ჩრდილოვანი ეკონომიკის სექტორის დიდი ხვედრითი წილი;

- სახელმწიფო მოხელეთა კორუმპირებულობა, კადრების აღზრდისა და განაწილების კლანური მეთოდები;

- შემოსავლების დონის მიხედვით მოსახლეობის მკვეთრი დიფერენციაცია, მოსახლეობის უმეტესი ნაწილის არსებობა, რომელთა შემოსავლები საარსებო მინიმუმზე დაბალია;

- სტატისტიკური აღრიცხვა-ანგარიშგების წარმოების მოშლა და კონტროლის მექანიზმების უმოქმედობა;

- აგრესიული სეპარატიზმი და ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის არ არსებობა;

დროებით დაკარგულ ტერიტორიებზე ქვეყნის იურისდიქციის გაუვრცელებლობა; სოციალურ-პოლიტიკური არასტაბილურობა და სხვა.

რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების რისკ-ფაქტორების ჩამონათვალი, რა თქმა უნდა, არაა სრული და კონკრეტული შემთხვევებისათვის ზოგ ფაქტორს შეიძლება საერთოდ არ ჰქონდეს გავლენა, ან პირიქით, სპეციფიკურმა გარემომ შეიძლება არსებითად განსხვავებული პირობებიც წარმოქმნას. ზოგად ასპექტში, შეიძლება ითქვას, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი რისკ-ფაქტორები მჭიდროდ არიან დაკავშირებული ერთიმეორესთან, განსაზღვრავენ ერთიმეორეს და განაპირობებენ ერთიმეორის არსებობას.

რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების რისკ-ფაქტორების გამოვლენის შემდეგ უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ყოველი მათგანის ხარისხის (წონის) განსაზღვრას, მათ ჩართვას ქვეყნის ფინანსურ-ეკონომიკური უსაფრთხოების საერთო რისკ-ფაქტორებში და იმ ამოცანების დასახვას, რომლებიც განამტკიცებენ მთლიანად ქვეყნის, მისი რეგიონების ეკონომიკის უსაფრთხოებას. რისკ-ფაქტორების ხარისხის განსაზღვრის მიზნებისათვის მოვახდინეთ მათი ექსპერტული შეფასებები. თითოეული რისკ- ფაქტორის ხარისხი (წონა) შეფასებულია ბალებში 1-დან 100-მდე და მინიჭებული აქვს შესაბამისი რეიტინგი.

ექსპერტულ შეფასებაში მონაწილეობა მიიღო გორისა და გორის რაიონში სახელმწიფო და საერო უმაღლეს სასწავლებლებში მოღვაწე მეცნიერებმა, რაიონული მართვის სხვადასხვა დონეებზე მომუშავე ხელმძღვანელმა მუშაკებმა, საწარმოებისა და ორგანიზაციების ხელმძღვანელებმა და სპეციალისტებმა. ექსპერტულ შეფასებებში მონაწილეობდა სულ 180 ადამიანი. მათ წინაშე დასმული იყო ამოცანა მოეხდინათ ზემოთ ჩამოთვლილი უსაფრთხოების რისკ-ფაქტორების უნიფიცირება და რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებისათვის მიენიჭებინათ მათთვის შესაბამისი რეიტინგი.

ექსპერტული შეფასებების საბოლოო შედეგები წარმოდგენილია ქვემოთ მოტანილ ცხრილში (იხ. ცხრილი 1).

ცხრილი 1

საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების
რისკ-ფაქტორების რეიტინგი

როგორც ცხრილიდან ჩანს, რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების რისკ-ფაქტორებს შორის ექსპერტებმა ყველაზე მაღალი რეიტინგი მიანიჭეს კარდინალური მნიშვნელობის მქონე ფაქტორებს, რომელთა საერთო შეფასება შეადგენს 95 ბალს. დანარჩენი ფაქტორების წილად მოდის 5 ბალი, თუმცა, ეს არ ნიშნავს მათ უმნიშვნელო როლს უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში. ძირითადი მნიშვნელობის ფაქტორების გადაწყვეტის პარალელურად, საჭიროა უდიდესი ძალისხმევა სხვა დანარჩენი ფაქტორების რეგულირებისათვისაც. უნდა შევნიშნოთ, რომ დაზუსტების მიზნით ექსპერტული შეფასებები 1997-2004 წწ, ყოველწლიურად მეორდებოდა, რომელთა შედეგებიც მცირეოდენი გადახრებით ემთხვევა აქ წარმოდგენილ მასალებს. აქვე აღვნიშნავთ რომ უსაფრთხოების ჩამოყალიბებული რისკ-ფაქტორების შინაარსის მათი წონის ანალიზი, რაც შემდგომ თავებში იქნება განხილული, ასევე ესადაგებიან მთელი ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებს. ამდენად მათ განვიხილავთ როგორც საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებს.

როგორც უკვე დავინახეთ ეკონომიკური უსაფრთხოების ფაქტორებს შორის თავისი რეიტინგით პირველი ადგილი (18 ბალი) უკავია ქვეყნის ძირითად მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთა უკიდურესად დაბალ დონეს, რაც საბოლოო ჯამში გამოხატულებას პოულობს მთლიანად ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ჩამორჩენილ მდგომარეობაში ყოფნას.

მართლაც მნიშვნელოვანია ამ ფაქტორის გავლენა ქვეყნის ეკონომიკურ წინსვლაზე. უფრო მეტიც, იგი წარმოადგენს საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროს, ყველა დონის განვითარების საფუძველს.

მეცნიერულად დამტკიცებულია, რომ თანამედროვე მსოფლიოში, ყოველი ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, მისი როლი და ადგილი მსოფლიოში განისაზღვრება არა მისი ტერიტორიით, ამ ტერიტორიის ეკონომიკურ გეოგრაფიული და გეოპოლიტიკური მდებარეობით, ან სამხედრო სიძლიერით (თუმცა მათი როლი და ადგილი ძალიან მნიშვნელოვანია), არამედ იმით, მის ეკონომიკას რა წვლილი შეაქვს მსოფლიო ეკონომიკის განვითარებაში, მოსახლეობის ცხოვრების როგორი დონე და ხარისხია მიღწეული ამ ქვეყანაში და როგორი უნარი აქვს სახელმწიფოს გადაწყვიტოს საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური ამოცანები.

საქართველოს მიერ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან დღემდე განვლილი პერიოდი ჩვენს მიერ დაყოფილია სამ ეტაპად (ამის შესახებ ზემოთ უკვე ითქვა).

სამწუხაროდ, პირველი და მეორე ეტაპი როგორც პოლიტიკურად, ისე ეკონომიკურად იმდენად რთული და წიააღმდეგობებით აღსავსე იყო, რომ მისი ეკონომიკა შორს აღმოჩნდა უსაფრთხო განვითარების აუცილებელი მინიმალური ზღვრული მაჩვენებლებისაგან. ეკონომიკამ ფაქტობრივად დაკარგა გაფართოებული კვლავწარმოების და თვითგანვითარების უნარი. საქართველო თავისი ეკონომიკური განვითარების დონით მნიშვნელოვნად ჩამორჩა აღმოსავლეთ ევროპის, ბალტიის და დსთ-ს ქვეყნებს, რომ აღარაფერი ვთქვათ მაღალგანვითარებულ ევროპულ ქვეყნებზე და სხვა.

საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების ზღვულ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის სხვაობა იმდენად დიდი აღმოჩნდა, რომ რამდენიმე ათეულს, ზოგიერთ შემთხვევაში კი ასეულ პროცენტულ პუნქტსაც კი აღწევს. კერძოდ, 2000 წლის მდგომარეობით მშპ-ის ფაქტობრივი დაცემა 37 პროცენტული პუნქტით სჭარბობდა მის ზღვრულ მნიშვნელობას, მრეწველობის დაცემა - 52 პროცენტული პუნქტით, მოსახლეობის მიერ მოხმარებული იმპორტის წილი - 37 პროცენტული პუნქტით, საზღვარგარეთული ვალუტის მოცულობა ნაღდი ლარის მოცულობაში - 75 პროცენტული პუნქტით, მოსახლეობის რაოდენობა საარსებო მინიმუმის ქვემოთ - 42 პროცენტული პუნქტით, შიდა ვალის მოცულობა მშპ-ის მიმართ - 58 პროცენტული პუნქტით, დამნაშავეობის დონე 1000 კაცზე - 500 პროცენტული პუნქტით. ამავე დროს საქართველოში განხორციელებული ინვესტიციების ფაქტობრივი მაჩვენებელი 17 პროცენტული პუნქტით ჩამორჩებოდა მის ზღვრულ მნიშვნელობას, მეცნიერებაზე გაწეული დანახარჯები - 18 პროცენტული პუნქტით, მთლიანი შიდა პროდუქტი მოსახლეობის ერთ სულზე, შემოსავლების საშუალო მსოფლიო დონის მიმართ - 48,6 პროცენტული პუნქტით და ა.შ.¹

თუ საქართველოში განხორციელებულ საინვესტიციო საქმიანობას შევადარებთ დსთ-ს ქვეყნებში მიმდინარე საქმიანობას, აღმოჩნდება, რომ ამ მხრივ საქართველო ყველას ჩამორჩება. 2000 წელს 1990 წელთან შედარებით დსთ-ს ქვეყნებში დაფინანსებისყველა წყაროს მიხედვით ინვესტიციებმა ძირითად კაპიტალში შეადგინა 29%, ცალკეულ ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი იყო: აზერბაიჯანში 59%, ბელორუსიაში 49%, ყაზახეთში 29%, ყირგიზეთში 46%, მოლდოვაში 11%, რუსეთში 27%, უზბეკეთში 81%, უკრაინაში 22%, ხოლო საქართველოში 7%.²

ცუდი მდგომარეობა შეიქმნა საქართველოში მოსახლეობის კეთილდღეობის მხრივაც. ისევ 2000 წლის მდგომარეობით, მოსახლეობის ერთ სულზე მთლიანი ეროვნული პროდუქტი საქართველოსთან შედარებით იწარმოება (დოლარებში); აზერბაიჯანში 16,3-ჯერ მეტი, სომხეთში 16-ჯერ მეტი, ლატვიაში 8,1-ჯერ მეტი, ლიტვაში 81,3-ჯერ მეტი, ესტონეთში 113-ჯერ მეტი, ბულგარეთში 41-ჯერ მეტი, უნგრეთში 150,3-ჯერ მეტი, სლოვენიაში 325,3-ჯერ მეტი, ბელგიაში 846 ჯერ მეტი, დანიაში 1108,6-ჯერ მეტი, ისრა-ელში 581,3-ჯერ მეტი.³

ტერიტორიული ინტენსიფიკაციის მაჩვენებლით (მთლიანი ეროვნული პროდუქტი) 1 ათას კვ. კმ.-ზე (დოლარებში) ზემოთ ჩამოთვლილი ქვეყნებიდან საქართველო მხოლოდ აზერბაიჯანს (1,6-ჯერ) და სომხეთს (1,2-ჯერ) უსწრებს. დანარჩენ ჩამოთვლილ ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი საქართველოსთან შედარებით მეტია:

1,2-ჯერ, 1,9-ჯერ, 1,5-ჯერ, 1,2-ჯერ, 6,7-ჯერ, 9,0-ჯერ, 107,5-ჯერ, 56,2-ჯერ, 129,6-ჯერ, 35,4-ჯერ, 95,2-ჯერ, 62,0-ჯერ შესაბამისად.⁴

გაეროს ექსპერტთა ყოველწლიური შეფასებით ცხოვრების ხარისხის რეიტინგით (იანგარიშება შემდეგი მაჩვენებლებით: ეროვნული ვალუტის მყიდველობითი უნარიანობა, უმუშევრობის დონე, ფასების სტაბილურობა, ხელფასისა და პენსიების დავალიანებები, სახელმწიფო ხარჯებში საგარეო დავალიანების მომსახურების ხვედრითი წილი, საგარეო სავაჭრო ბალანსი და სხვა) საქართველო 2001 წელს ჩამორჩებოდა ესტონეთს (44-ე ადგილი მსოფლიოში), ლიტვას (47-ე ადგილი), ლატვიას (50-ე ადგილი), ბელორუსიას (51-ე ადგილი), რუსეთს (55-ე ადგილი), უკრაინას (74-ე ადგილი), წინ უსწრებდა მხოლოდ აზერბაიჯანს (79-ე ადგილი), ყირგიზეთს (92-ე ადგილი) და უზბეკეთს (99-ე ადგილი).⁵

ქვეყანაში ნელი ტემპით და დიდი შეფერხებებით ინერგება ეკონომიკური თავისუფლების პრინციპები. თავისუფლების ინდექსის ფაქტორული სტრუქტურის (10 ფაქტორი 50 ქვეფაქტორით თითოეული ფაქტორის მაჩვენებელი იცვლება 1-დან 5-მდე. პირველი მეტად შეესაბამება თავისუფალ ეკონომიკას, ხოლო მეხუთე მიუთითებს ყველაზე ნაკლებად თავისუფალ ეკონომიკას. ფაქტორთა მაჩვენებლები ჯამდება და გამოიანგარიშება საშუალო სიდიდე, რომლის მიხედვითაც ფასდება ქვეყნის ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი) ანალიზის საფუძველზე დადგენილია, რომ 1999 წლის მონაცემებით, საქართველო მსოფლიოს 161 ქვეყანას შორის 116-ე ადგილზეა და შედარებით არათავისუფალი ქვეყნების ჯგუფში (თავისუფლების ინდექსი 3,00-3,99 შორის) არის შესული (თავისუფ. ინდ. 3,65).⁶

განმარტებისათვის: თავისუფლების ინდექსის მიხედვით ქვეყნების 4 ჯგუფია გამოყოფილი; 1. თზვისუფალი ქვეყნები, რომელთა საშუალო მაჩვენებელი 1,9 ან უფრო მცირეა, 2. შედარებით თავისუფალი ქვეყნები (2,0-2,99); 3. შედარებით არათავისუფალი ქვეყნები (3,00-3,99), 4. ჩაკეტილი ქვეყნები (4,0 და მეტი).

ქვეყნის საერთო ჩამორჩენილობის პარალელურად დიდ ეკონომიკურ საშიშროებას წარმოადგენს საქართველოს რეგიონების ჩამორჩენილობა, მათი განვითარების დონეებს შორის მკვეთრი დისპროპორციულობა, მრავალი წლის განმავლობაში მთელი რიგი რეგიონების დეპრესიული და ზედეპრესიული მდგამარეობა.

ჩვენს მიერ საქართველოს რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზის შედეგად დადგენილია, რომ საქართველოს მხოლოდ სამ რეგიონს (ქ. თბილისი, იმერეთის და ქვემო ქართლის რეგიონები) გააჩნია გაფართოებული კვლავწარმოებისა და თვითგანვითარების შედარებით უპირატესი პირობები. ამ სამ რეგიონზე მოდის საქართველოს ეკონომიკური და სოციალური განვითარების პოტენციალის უმეტესი ნაწილი. კერძოდ, სამრეწველო საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქციის 80,7%, საწარმოთა და ორგანიზაციათა რიცხვის 68,2%, საწარმოებში და ორგანიზაციებში მომუშავეთა 61%, სამომხმარებლო საქონლის წარმოების 66%, საცალო ვაჭრობის მოცულობის 78,4%, სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების 62%, გასავლების 62,1%, ძირითად კაპიტალში ინვესტიციების 78,3%. და ბოლოს ამ სამ რეგიონში ცხოვრობს საქართველოს მოსახლეობის 53,8%. მათ შორის მარტო ქ. თბილისის ხვედრითი წილი ჩამოთვლილ მაჩვენებლებში შეადგენს შესაბამისად (%): 42,3; 38,0; 43,8; 45,7; 48,4; 59,4; 46,4;

ერთი შეხედვით, ეს თითქოს კარგია. მართლაც, განა ცუდი რით უნდა იყოს, რომ ეკონომიკის განვითარების საერთო ჩამორჩენილობის ფონზე რამდენიმე რეგიონი მაინც გამოირჩევა შედარებით მაღალი მაჩვენებლებით? თუმცა ეკონომიკური უსაფრთხოების თვალსაზრისით აღნიშნული მდგომარეობა შეიცავს დიდ საშიშროებას, რადგან ქვეყნის უთანაბრო განვითარების ტენდენცია, რომელიც კანონზომიერად და შეგნებულად ინერგებოდა ბოლო 200 და მეტი წლის განმავლობაში. სამწუხაროდ, დღესაც გრძელდება, მისი სრული აღმოფხვრა კი მოკლე ისტორიულ მონაკვეთში შეუძლებელია. თბილისი, როგორც სამეურნეო სუბიექტი, დღეს ყველაზე ტევადი ბაზარია. აქ წარმოიქმნება საქონლისა და მომსახურების უმეტეს რაოდენობაზე მოთხოვნა, იგი ხასიათდება საწარმოო და სოციალური ინფრასტრუქტურის ყველაზე მაღალი დონით, სამუშაო ძალის საუკეთესო კვალიფიკაციით. აქ განთავსებულია საზღვარგარეთისა და სამამულო წამყვანი კომპანიების შტაბბინები, უცხო ქვეყნების საელჩოები, წარმომადგენლობები და სხვა. ქ. თბილისში, ქვეყნის სამრეწველო და სავაჭრო ობიექტების გარდა, თავმოყრილია სამეცნიერო-ტექნიკური, კულტურული, პოლიტიკური, მმართველობითი ორგანოების და სხვა ამგვარი სტრუქტურების, თუ დასაქმებული ადამიანების უდიდესი უმრავლესობა. ეს, ბუნებრივია, ხელს უწყობს მის შემდგომ განვითარებას და ქვეყნის უთანაბრო განვითარების კიდევ უფრო გაღრმავებას.

აქედან გამომდინარე, რეგიონების უთანაბრო განვითარება, განსაკუთრებით, დედაქალაქის „თავკომბალად“ გადაქცევა მიგვაჩნია ქვეყნის დიდ საფრთხედ. ისეთი პატარა ქვეყნისათვის, როგორც საქართველოა, ეს პროცესი შეიძლება ხვალ და ზეგ დამღუპველი აღმოჩნდეს.

უფრო მეტიც, როგორც ეკოლოგიის დარგის მეცნიერები ამტკიცებენ, ქვეყნის უთანაბრო განვითარება და რომელიმე რეგიონში მთელი ქვეყნის სამრეწველო თუ კულტურულ-სოციალური ინფრასტრუქტურის თავმოყრა ობიექტურად იწვევს მთელი რიგი ეკონომიკურ-ეკოლოგიური და სოციალურ-ეკოლოგიური პრობლემების წარმოქმნას.⁷

უნდა მოველოდეთ, რომ ქვეყნის ცალკეული ტერიტორიის (განსაკუთრებით ქ. თბილისის) გადატვირთვა დააჩქარებს გეოლოგიური (სეისმური) პროცესების განვითარებას. საქართველო ხომ ამ პროცესების აქტიურ ზონაში იმყოფება.

ერთი მომენტიც: საქართველოს მოსახლეობის განაწილება რეგიონულ ჭრილში ეკონომიკური სტატუსის მიხედვით ნათლად გვიჩვენებს, რომ ქ. თბილისში უმუშევრობის დონე მკაცრი კრიტერიუმებით (უმუშევარი ეძებს სამუშაოს, მზად არის დაიწყოს მუშაობა) შეადგენს 32,2%-ს, მაშინ როდესაც სხვა რეგიონებში ეს მაჩვენებელი გაცილებით დაბალია. კერძოდ, კახეთში - 9,9%, შიდა ქართლში - 10,9%, ქვემო ქართლში - 9,00%, სამცხე-ჯავახეთში - 7,1%, აჭარის ა/რ-ში 13,1%, გურიაში - 8,0%, სამეგრელოში -9,7%, იმერეთში -15,2%, საშუალოდ საქართველოში 15,7%.⁸

ევროპის ეკონომიკური მიმოხილვის მასალების მიხედვით (Economic Suriey Ocf Eupone,Genewa and New York, 1999, №2, p.65 (Sept)) საქართველო, თავისი ეკონომიკური განვითარების საერთო დონით, მნიშვნელოვნად ჩამორჩება გარდამავალი ეკონომიკის მქონე აღმოსავლეთ ევროპის, ბალტიის და დსთ-ის ქვეყნებს (სულ 26 ქვეყანა საქართველოს ჩათვლით). აღნიშნულ ქვეყნებში რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის (წმინდა ეროვნული პროდუქტის) დინამიკა 1980-1998 წლებში არასახარბიელო სურათს იძლევა, მაგრამ თუ არ ჩავთვლით იუგოსლავიას, სადაც ცნობილი მიზეზების გამო 1998 წელს კატასტროფული მოვლენები განვითარდა, განსაკუთრებით საგანგაშო მდგომარეობა საქართველოში აღინიშნება. თუ 1989 წლის მონაცემებს საბაზისოდ ავიღებთ, მაშინ საანალიზო მაჩვენებელი საქართველოსათვის შეადგენდა (%): 1990 წ. - 84,9; 1991 წ. - 67,0; 1992 წ. - 36,9; 1993წ. - 26,1; 1994წ. - 23,4; 1995 წ. - 24,0; 1996 წ. - 26,6; 1997 წ. 29,6; 1998 წ. - 30,0.

მოცემულ პერიოდში რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის დინამიკის ყველაზე კარგი მაჩვენებელი ჰქონდა პოლონეთს. იგი საქართველოს უსწრებს: 1990 წ. - 3,5 პროცენტული პუნქტით; 1991 წ. - 15,2 პროცენტული პუნქტით; 1992 წ. 47,5 პროცენტული პუნქტით; 1993 წ. - 61,5 პროცენტული პუნქტით; 1994 წ. - 68,7 პროცენტული პუნქტით; 1995 წ. - 74,6 პროცენტული პუნქტით; 1996 წ. - 77,9პროცენტული პუნქტით; 1997 წ. - 82,1 პროცენტული პუნქტით; 1998 წ. - 86,6 პროცენტული პუნქტით.

ჩვენი მეზობელი ქვეყნების მიმართებაში ეს უპირატესობა შეადგენს: აზერბაიჯანის სასარგებლოდ (პროცენტულ პუნქტს) - 3,4; 20,7; 31,0; 26,1; 18,5; 13,0; 10,8; 10,0; 13,1 შესაბამისად. სომხეთის სასარგებლოდ: 9,6; 16,4; 11,7; 18,2; 23,3; 25,9; 26,2; 24,9; 27,9 შესაბამისად.

მდგომარეობას განსაკუთრებით ის გარემოება ამწვავებს, რომ ამ მაჩვენებლის მიხედვით (ისევ 1989 წელთან შედარებით) საქართველოს თითქმის ყველა სხვა ქვეყნებთან შედარებით უკეთესი სასტარტო პირობები ჰქონდა გარდა რუმინეთის, სლოვენიისა და ხორვატიისა. ანუ სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის მოპოვების წინა პერიოდში (1981990 წწ.) რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის დინამიკა საქართველოში უკეთესად გამოიყურება, ვიდრე სხვა ქვეყნებში ზოგიერთი წლის და ზოგიერთი ქვეყნის იშვიათი გამონაკლისის გარდა (იხ. ცხრილი 2).

რუსეთი, მაგალითად, საქართველოს ჩამორჩებოდა (პროცენტული პუნქტით):1980წ. - 1,3; 1985 წ. - 9,3; 1986 წ. - 5,9; 1987 წ. - 2,6; 1988 წ. - 5,2 შესაბამისად. სომხეთი ჩამორჩებოდა 1985 წ. - 5,9; 1986 წ. - 4,1; 1987 წ. - 1,1; 1988 წ. - 2,3 პროცენტული პუნქტით შესაბამისად.

ცხრილი 2.

__________________

1 წყარო: А. Чаба, Венгрия на рубеже веов. Итоги трансформации и перспективы ЕС, У. „Вопросы Экономики“, №6, 2000, გვ. 46.

ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია «ცხოვრების ხარისხი». ცნობილია, რომ მსოფლიო მასშტაბით «ცხოვრების ხარისხის» ყოველწლიურ შეფასებას ახდენს გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია შემდეგი მაჩვენებლების მიხედვით: ეროვნული ვალუტის მსყიდველობითი უნარიანობა, უმუშევრობის დონე, ფასების სტაბილურობა, ხელფასებისა და პენსიების ვალები, საგარეო დავალიანებების მომსახურების ანაზღაურების წილი სახელმწიფო ხარჯებში, საგარეო სავაჭრო ბალანსი და ა.შ. აღნიშნული მაჩვენებლით საქართველო ყოფილი საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებს შორის ერთ-ერთ ჩამორჩენილ ქვეყნად არის შეფასებული (იხ. ცხრილი 3).

როგორც ცხრილის მონაცემები გვიჩვენებენ, 2000 წელს საქართველოს ეკავა ოთხმოცდამეხუთე ადგილი, ხოლო 2001 წელს სამოცდამეთექვსმეტე ადგილი მსოფლიოში. 2000 წელს საქართველოსთან შედარებით ცხოვრების უფრო მაღალი რეიტინგით გამოირჩეოდნენ ესტონეთი (54-ე ადგილი), ლიტვა (54-ე ადგილი), ლატვია (63-ე ადგილი), ბელორუსია (59-ე ადგილი), რუსეთი (62-ე ად-გილი). მიუხედავად იმისა, რომ 2001 წელს 2000 წელთან შედარებით საქართველომ 85-ე ადგილიდან 74-ე ადგილზე გადაინაცვლა, მაინც მასზე უფრო მაღალი საფეხური უკავია ესტონეთს, ლიტვას, ლატვიას, ბელორუსიას, რუსეთს, უკრაინას (44-ე 47-ე, 50-ე, 51-ე 55-ე 74-ე ადგილები შესაბამისად) და მხოლოდ სამ რესპუბლიკას უსწრებდა წინ: აზერბაიჯანს (79-ე ადგილი), ყირგიზეთს (92-ე ადგილი) და უზბეკეთს (99-ე ადგილი).

ცხრილი 3.

ცხოვრების ხარისხის რეიტინგის შეფარდებითი
მაჩვენებლები ყოფილი სსრკ-ის ზოგიერთ რესპუბლიკაში
2000-2001 წწ. (ბალებში)⁹

________________

წყარო: „Российский экономический журнал“ №3, 2002, გვ.49.

აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ „ცხოვრების ხარისხის“ მაღალი რეიტინგი წარმოადგენს ერთგვარ სიგნალს იმისა, რომ ქვეყანაში შექმნილია ხელსაყრელი საინვესტიციო გარემო და იქ დაბანდებული კაპიტალი შედარებით დაბალ რისკს შეიცავს. გარდა ამისა, „ცხოვრების ხარისხის“ მაღალი რეიტინგი გვიჩვენებს, რომ მოცემულ ქვეყანაში შედარებით უფრო შემსუბუქებულია სავალო ტვირთი.

საქართველოს ეკონომიკური განვითარების დაბალ დონეზე მიგვანიშნებს აგრეთვე სხვა ძირითად მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთა (მთლიანი შიდა პროდუქტი, სამრეწველო პროდუქცია, სოფლის მეურნეობის საერთო პროდუქცია, სატრანსპორტო საწარმოთა მიერ ტვირთების გადაზიდვა და საცალო საქონელბრუნვა) შედარება დსთს ქვეყნების ანალოგიურ მაჩვენებელთან 2000 წელს 1990 წელთან მიმართებაში (იხ. ცხრილი 4).

ცხრილი 4

ძირითად მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთა მნიშვნელობები დსთ-ს ქვეყნებში 2000
წელს 1990 წელთან შედარებით (%25 შესადარ ფასებში)

________________

წყარო: Д. Мацнев, Макроекономика СНГ. Десятилетие реформ, ,,Росийский экономический журнал“ №5-6, 2001, გვ.62 და 64

როგორც ცხრილის მონაცემებიდან ჩანს, საქართველო ყველა დასახელებული მაჩვენებლით ჩამორჩება დსთ-ს ქვეყნების საშუალო მაჩვენებლებს: მშპ-ის მიხედვით - 24,4 პროცენტული პუნქტით, სამრეწველო პროდუქციის საერთო მოცულობით - 37 პროცენტული პუნქტით, სოფლის მეურნეობის საერთო პროდუქციით - 4 პროცენტული პუნქტით, საერთო სარგებლობის ტრანსპორტის ტვირთბრუნვით - 10 პროცენტული პუნქტით, საცალო საქონელბრუნვით - 46,8 პროცენტული პუნქტით. 2000 წელს 1990 წელთან შედარებით საქართველო ჩამორჩება მშპ-ის მაჩვენებლით დსთ-ს ყველა ქვეყანას მოლდავეთის გარდა; სამრეწველო პროდუქციის საერთო მოცულობით ყველა ქვეყანას; სოფლის მეურნეობის საერთო პროდუქციით - ყველა ქვეყანას, ყირგიზეთის, მოლდავეთის და ტაჯიკეთის გარდა; საერთო სარგებლობის ტრანსპორტით ტვირთების გადაზიდვით - ყველა ქვეყანას, სომხეთის ყირგიზეთის, მოლდავეთის და ტაჯიკეთის გარდა; საცალო საქონელბრუნვით ყველა ქვეყანას ყაზახეთის, მოლდავეთის და ტაჯიკეთის გარდა.

საქართველოში შრომის ნაყოფიერების დონის მიხედვით ანალოგიურად არასახარბიელო ტენდენციაა:

მრეწველობაში შრომის ნაყოფიერების დონემ (აშშ-ის დოლარებში) საქართველოში 1990 წ. შეადგინა 12500 დოლარი. შემდგომ წლებში იგი იკლებს და 1995 წელს შეადგენდა 4000 დოლარს, ხოლო 1997 წლისათვის უმნიშვნელოდ გაიზარდა და გახდა 5250 დოლარი.

ცხრილი 5.

საქართველოს მრეწველობაში შრომის ნაყოფიერების დონე მსოფლიოს სხვა
ქვეყნების მრეწველობაში შრომის ნაყოფიერების დონესთან მიმართებაში 1990 წ.
ფასებით (%25)¹²

__________________

წყარო: Мировая экономика. тенденции 90-х годов, М. 1999, გვ.286.

აღნიშნული მაჩვენებელი საანალიზო პერიოდში ყველაზე დაბალი მნიშვნელობისაა როგორც მთელი მსოფლიოს მრეწველობაში დაფიქსირებული შრომის ნაყოფიერების დონესთან შედარებით, ისე დასავლეთის განვითარებულ ქვეყნებთან, აშშ-სთან, „დიდ შვიდეულთან“, განვითარებად ქვეყნებთან, ლათინურ ამერიკასთან, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპასა და ბალტიისპირეთის და დსთ-ს ქვეყნებთან შედარებით (იხ. ცხრილი 5).

ეკონომიკური სისტემის ტრანსფორმაციის პერიოდში საქართველოს ეკონომიკის დაცემის ერთ-ერთი გამოვლინებაა უმუშევრობის მაღალი დონე და საგარეო- ეკონომიკურ ურთირთობებში არსებული უარყოფითი მოვლენები. თუ 1991 წელს ამ მაჩვენებელმა საქართველოში შეადგინა 0,1%25, 2000 წელს იგი უდრიდა 14,9%25. ამასთან, საქართველო ამ მაჩვენებლით დსთ-ს ყველა ქვეყანას ჩამორჩება. კერძოდ, უმუშევრობის დონე 0,8 პროცენტული პუნქტით უფრო მაღალია, ვიდრე ყაზახეთში, 1,0 პროცენტული პუნქტით ვიდრე აზერბაიჯანში, 3,2 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე რუსეთში, 3,1 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე სომხეთში, 10,6 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე უკრაინაში, 12,8 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე ბელორუსიაში, 12,9 პროცენტულიპუნქტით - ვიდრე მოლდავეთში, 13,1 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე ტაჯიკეთში, 14,3 პროცენტული პუნქტით - ვიდრე უზბეკეთში (იხ. ცხრილი 6).

ცხრილი 6.

უმუშევრობის მაჩვენებელი დსთ-ს ქვეყნებში (%25)¹³

საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის მონაცემებით, 2001 წელს ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის 11,4 პროცენტი უმუშევარია. უმუშევართა 45,6%25 ქალია. უმუშევრობის დონე ქალაქად უფრო დიდია, ვიდრე სოფლად, უმუშევრობის დონემ შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კრიტერიუმით, სოფლად - 2,7%25, ქალაქად - 22,7%25, საერთოდ ქვეყანაში კი - 11,4%25 შეადგინა.

რაც შეეხება დასაქმების სამსახურში რეგისტრირებულ უმუშევრების რიცხოვნობას, 2001 წლის ცხრა თვეში იგი წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით 34,1%25-ით გაიზარდა და საშუალოდ 108,4 ათასი კაცი შეადგინა.

ამავე პერიოდში რეგისტრირებული თავისუფალი სამუშაო ადგილების რაოდენობა თითქმის 28%25-ით შემცირდა და 2,5 ათასი შეადგინა.¹⁴

საგარეო-ეკონომიკურ ურთიერთობებშიც სახეზეა სირთულეები, რაც უწინარეს ყოვლისა, საგარეო სავაჭრო ბრუნვის მონაცემების გაუარესებაში გამოიხატა. კერძოდ: 2001 წელს საქართველოს საგარეო სავაჭრო ბრუნვამ (არაორგანიზებული ვაჭრობის გარეშე) 1004,1 მლნ. აშშ დოლარი შეადგინა, რომელშიც მხოლოდ 320,0 მლნ. დოლარი, ანუ 31,9%25 მოდის ექსპორტზე (წინა წლის 97,0%25), ხოლო 68,1) - იმპორტზე.

2001 წლის საქართველოს სავაჭრო ბალანსი უარყოფითი იყო და შეადგინა 364,1 მლნ. აშშ დოლარი.

ქვეყნის სავაჭრო ბალანსში ჩამოყალიბებული უარყოფითი ტენდენციის შესახებ განზოგადებულ წარმოდგენას იძლევა ქვემოთ მოტანილი ცხრილის მონაცემები (იხ. ცხრილი 7).

როგორც ცხრილის მონაცემებიდან ჩანს, ქვეყნების რაოდენობა, რომლებთანაც საქართველოს უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი ჰქონდა 2001 წელს 2000 წელთან შედარებით გაიზარდა 9 ერთეულით, ანუ 111,8%25-ით, ხოლო დადებით სავაჭრო ბალანსის ქვეყნების რაოდენობა 36-დან შემცირდა 30-მდე. 2001 წელს საქართველოს უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი ჰქონდა 85 პარტნიორ ქვეყანასთან, რომლებთანაც სავაჭრო დეფიციტმა 384,2 მლნ. აშშ დოლარი შეადგინა, ნაცვლად 76 ქვეყნისა და 334,5 მლნ. დოლარისა 2000 წელს, სულ დეფიციტი წლის განმავლობაში უდრიდა 364,1 მლნ. აშშ. დოლარს.

ცხრილი 7

საქართველოს საგარეო სავაჭრო
ბალანსი 2000-2001 წლებში¹⁵

საგარეო-ეკონომიკური ურთიერთობის შეზღუდულობაზე მიგვანიშნებს აგრეთვე საქართველოში წარმოებული საზღვარგარეთ გადატვირთული პროდუქციის დაბალი ხვედრითი წილი. 2000 წელს ამ მაჩვენებელმა შეადგინა 25,9%25, ხოლო 2001 წ. 31,8%252. 1996-2001 წწ. საგრძნობლად გაიზარდა სამართალდარღვევები, ავტოსაგზაო შემთხვევები და ხანძრები საქართველოში (იხ. ცხრილი 8).

ზემოაღნიშნული ციფრობრივი მასალა ცხადყოფს საქართველოს ეკონომიკური განვითარების დაბალ დონეს, და, მაშასადამე, მის წინაშე არსებულ საფრთხეს. იგი ერთხელ კიდევ ასაბუთებს ჩვენს დასკვნას იმის შესახებ, რომ არასწორეა როდესაც პარლამენტის მიერ მიღებულ ეროვნული უსაფრთხოების კანონში ეკონომიკური უსაფრთხოება მიჩნეულია როგორც გამოწვევები და არა საფრთხეები.

ბუნებრივია კითხვა ისმის: რა უნდა გავაკეთოთ ამ საფრთხის თავიდან ასაცილებლად? აქვს კი საქართველოს შანსი იმისათვის, რომ გამოსწორდეს მისი მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა?

ცხრილი 8

სამართალდარღვევები, ავტოსაგზაო შემთხვევები და ხანძრები საქართველოში
1996-2001 წწ. (%25)¹⁶

ჩვენი ღრმა რწმენით, ამ კითხვებზე დადებითად უნდა ვუპასუხოთ - არის.

ამჯერად კონკრეტულ გზებზე და საშუალებებზე არ ვისაუბრებთ. ჩვენი მიზნებიდან გამომდინარე ამის შესახებ ქვემოთ გვექნება მსჯელობა.შ.ემოვიფარგლებით მხოლოდ რამდენიმე ზოგადი მოსაზრებით:

პირველი - მსოფლიო ეკონომიკური განვითარების ისტორია ნათლად გვიჩვენებს, რომ ნებისმიერი სახის ეკონომიკური კრიზისი შეიცავს მისგან თავის დაღწევის მექანიზმებსაც. როგორც მეცნიერები ამტკიცებენ, ამან ასახვა ჰპოვა ჩინურ იეროგლიფებშიც. იეროგლიფი, რომელიც აღნიშნავს „კრიზისს“, შედგება ორი ნიშნისაგან: ერთი მათგანია «საფრთხე», ხოლო მეორე „შანსი“.¹⁶

მეორე - ეკონომიკური განვითარების ციკლური თეორიაც ფაქტობრივად ამას ასაბუთებს. იგი იმაზე მიუთითებს, რომ კრიზისს მოსდევს გამოცოცხლება და შემდეგ აღმავლობა. ისევ მსოფლიო ეკონომიკის განვითარების ისტორიას დავიმოწმებთ იმის შესახებ, რომ კრიზისიდან გამოსვლა ყოველთვის ემორჩილებოდა სრულიად გამოკვეთილ კანონზომიერებას: ჯერ იწყება წარმოების გამოცოცხლება, განსაზღვრული დროის შემდეგ მას მოჰყვება აღმავლობა. გვჯერა, რომ საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებაც ამ კანონზომიერებით წავა.

მესამე - კლასიკური პოლიტიკური ეკონომიის დამფუძნებელმა უილიამ პეტიმ (1623-1687) თავის შრომებში წამოაყენა მართალია ფრაგმენტული მაგრამ არაერთი საყურადღებო იდეა ეკონომიკური თეორიის, ეკონომიკური მეცნიერების შექმნის გზების შესახებ. განსაკუთრებით გვინდა აღვნიშნოთ მისი ერთ-ერთი შრომის პირველი თავი „პოლიტიკური არითმეტიკა“, აქ პეტი ქვეყნის სიმდიდრის გაზრდის შესახებ საუბრობს პატარა ქვეყნის მაგალითზე, რომელსაც თავისი გეოგრაფიუილი მდებარეობის წყალობით ხელსაყრელი პირობები გააჩნია ვაჭრობის, ნაოსნობის, სამდინარო ტრანსპორტის განვითარებისათვის: პატარა ქვეყანას - აღნიშნავს იგი - მცირერიცხოვანი მოსახლეობით, თავისი მდებარეობის, ვაჭრობისა და პოლიტიკის წყალობით სიმდიდრითა და ძლიერებით შეუძლია ექვივალენტური იყოს იმ ქვეყნისა, რომელსაც უფრო მრავალმრიცხოვანი მასახლეობა ჰყავს და დიდი ტერიტორია უკავია.

მისი ეს დებულებაც დადასტურებულია პრაქტიკული ცხოვრებით (ჰოლანდია, შვეიცარია და სხვა).

XVII საუკუნეში უ. პეტის მიერ გამოთქმული მოსაზრება გასათვალისწინებელია დღევანდელი საქართველოსათვის, რომელიც თავისი ეკონომიკურ-გეოგრაფიული და გეოპოლიტიკური მდებარეობის გამო მსოფლიოს პოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესების ცენტრშია მოქცეული. სწორად აგებული და რეალიზებული ეკონომიკური პოლიტიკით, მცირერიცხოვანი მოსახლეობით და ტერიტორიით პატარა საქართველოს ყველა პირობა გააჩნია უმოკლეს პერიოდში სიმდიდრითა და ძლიერებით ექვივალენტური იყოს იმ ქვეყნების, რომელთაც გაცილებით ჭარბი მოსახლეობა ჰყავთ და დიდი ტერიტორია უკავიათ. უფრო მეტიც, საქართველოს მცირერიცხოვანი მოსახლეობა და პატარა ტერიტორია, ფიზიკის კანონის საფუძველზე, მას ადვილად დინამირებადს ხდის და ესეც გასათვალისწინებელია ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის გზების ძიებისას.

მეოთხე - კრიზისიდან თავის დაღწევის ფაქტორია აგრეთვე ადამიანების რწმენა უკეთესი მომავლისადმი. ჩვენს მიერ ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკითხვებიდან ჩანს, რომ რესპოდენტთა (810 ადამიანი) 65%25-ს სჯერა, რომ საქართველო მალე გამოვა კრიზისული მდგომარეობიდან და მოწინავე განვითარებული ქვეყნების რიგებში ჩადგება; 30%25-ს არ სჯერა; 5%25-მა კითხვას ვერ უპასუხა, ნიშანდობლივია, რომ 65%25-ის ფარგლებში მოქცეული ადამიანების უდიდესი უმრავლესობა (79%25) ახალგაზრდობაა (25-40 წლის ასაკის).

მეხუთე - „ვარდების რევოლუცია“ მარტო პოლიტიკური აქტი არ იყო. იგი ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური აღმავლობის დაწყების მძლავრი ფაქტორიცაა¹⁷. მან გამოაღვიძა ქართველი ერის, საქართველოში მაცხოვრებელი ყველა ადამიანის ფიზიკურ და გონებრივ უნარში ჩაგუბებული უდიდესი პოტენცია. საქართველო დემოკრატიის განვითარების ნიმუშ ქვეყნად იქნა აღიარებული, რაც გარდუვალად წინ წასწევს ეკონომიკურ დემოკრატიას. ეკონომიკური დემოკრატია კი ეკონომიკური ზრდის მაგისტრალური მიმართულებაა.

ქვემოთ განვიხილოთ ეკონომიკური ზრდის ისეთი ფაქტორი, როგორიც არის ცოსიალურ-ეკონომიკური განვითარების მართვის სრულყოფა.

__________________________

1 წყარო: თ. ბასილია, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე, პოსტსოციალისტური ტრანსფორმაცია; საქართველოს ეკონომიკა XXI საუკუნის მიჯნაზე, თბ. 2001, გვ. 281.

2 Д.Манцев, Макроэкономика СНГ. Десятилетие реформ. ж. «Россиский экономический журнал», №5-6. 2001 წ.გვ.62.

3 გაანგარიშებულია ჩვენს მიერ. წყარო: На пороге 21-го века. Доклад о мировом развитии 1999/2000. М. 2000, გვ. 214-215

4 გაანგარიშებულია ჩვენს მიერ. წყარო: თ. ბასილია, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე. დასახელებული შრომა. გვ. 214-215.

5 А. Шурубович, к синхронизации рыночных реформ ж. «Российский экономический журнал», №3, 2002, გვ. 46-47.

6 წყარო: 1. თ მიმინოშვილი, ა. ქათამაძე, ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსი, - საქართველოს სტრატეგიული კვლევისა და განვითარების ცენტრი. ბიულეტენი, №40, ივლ. 2000, გვ.17.

7. თ. ბასილია, ა. სილაგაძე, თ. ჩიკვაიძე. დასახელებული შრომა. გვ. 470-471.

8 Мамчия И. М. , Паробецкий М. Н., Региональные особенности решения проблем социальной экологии. Тезисы докладав на тему «Проблемы социальной экологии», част I, Львов, 1986, стр.82.

9 წყარო: ნ. ჭითანავა, გარდამავალი პერიოდის სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები, ნაწ. III, თბ. 2001. გვ. 415.

10 ბალების რიცხვი მიუთითებს მოცემული ქვეყნის მიერ დაკავებულადგილს მსოფლიოში.

11 წყარო: Н. Зиядуллаев, Современная экономическая ситуация в СНГ, ж, «Экономист» №1, 2002, გვ. 82.

12 წყარო: საქართველოს სსდ, საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა 2001 წელს, თბ. 2001. გვ. 44-45.

13 წყარო: საქართველოს სსდ, საქართველოს სოციალური მდგომარეობა 2001, თბ. 2001 წ. გვ.45

14 გაანგარიშებულია ჩვენს მიერ საქართველოს სსდ-ს შესაბამისი წლების მონაცემების საფუძველზე.

15 გაანგარიშებულია ჩვენს მიერ საქართველოს სსდ-ს შესაბამისი წლების მონაცემების საფუძველზე.

16 П. Фишер, Как превратить Россию в правлекательныий рынок для иностраных инвесторов, ж, „Вопросы Экономики“ №2, 2002. стр.84.

17 „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომი პერიოდის სოციალურ-ეკონომიკური შედეგები ცალკე კვლევის საგანია.

საყოველთაოდ ცნობილი შეიქმნა პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში მიმდინარე მწვავე პოლიტიკური, ფინანსურ-ეკონომიკური, მორალურ-ფსიქოლოგიური, სოციალურ-ეკონომიკური და სხვა სახის კრიზისი. ამ მხრივ არ გამოირჩევა საქართველოც. პირიქით, საქართველოში უფრო მძაფრად მიმდინარეობს და უფრო ხანგრძლივიაღმოჩნდა კრიზისული მოვლენები საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში.

შექმნილი მდგომარეობა განპირობებულია მრავალი სუბიექტური და ობიექტური ფაქტორით. მაგრამ ყველაზე მთავარია ძველი სოციალური წყობიდან ახალ სოციალურ წყობაზე გადასვლის შორს გამიზნული, ხანგრძლივვადიანი, თეორიულად დასაბუთებული და ადგილობრივ ეროვნულ თავისებურებებზე დაფუძნებული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პოლიტიკის უქონლობა, რომლის მთავარ მიმართულებასაც წარმოადგენს ქვეყნის განვითარების მართვის სრულყოფა.

ცნობილია, რომ XX ს-ის მეორე ნახევრიდან მოყოლებული დღემდე, მსოფლიოში მიმდინარეობს სახელმწიფო მოწყობისა და მართვის დემოკრატიული პრინციპების დაჩქარებული განვითარება. მთელ რიგ ქვეყნებში დემოკრატიული სახელმწიფო მოწყობის აუცილებელ, სავალდებულო კომპონენტად იქცა ადგილობრივი თვითმმართველობა. მისი ძირითადი ნიშანი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ მმართველობას ახორციელებს მოცემულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობა, მათ მიერვე დემოკრატიული პრინციპებით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოების მეშვეობით.

ქვეყნის ცალკეული ტერიტორიების, მხარეების მართვის ასეთმა ტიპმა დაიმკვიდრა რეგიონული (ფედერაციული) მართვის სახელწოდება.

მსოფლიო ცივილიზებული ქვეყნების მდიდარი, ხანგრძლივი ისტორიული გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ რეგიონული (ფედერაციული) მართვის და მაშასადამე, დემოკრატიული პროცესების განვითარების დონის ერთ-ერთი უმთავრესი მაჩვენებელია სახელმწიფო ხელისუფლების ცენტრალურ და ადგილობრივ (რეგიონულ, სამხარეო, ტერიტორიულ) ორგანოებს შორის ურთიერთმიმართება, მათ შორის უფლებებისა და მოვალეობის გამიჯვნის ხარისხი.

რეგიონული წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები მათზე დაკისრებული ფუნქციების შესასრულებლად აღჭურვილნი არიან განსაზღვრული ქონებრივი, ეკონომიკური, საფინანსო-საბიუჯეტო, იურიდიული და სხვა უფლებებით. ეს იმაში გამოიხატება, რომ ქვეყნის განვითარების რეგულირების ფუნქციები ერთიანი სახელმწიფო ცენტრალური ორგანოებიდან სულ უფრო მეტად ინაცვლებს ადგილობრივ, რეგიონულ დონეზე. სწორედ ასეთ უფლება-მოსილების გამიჯვნას ითვალისწინებს ტასისის ევროპული საექსპორტო სამსახურის რეკომენდაცია საქართველოს მომავალი ეკონომიკური ზრდის შესახებ, სადაც უმთავრეს და აუცილებელ პირობად მიჩნეულია მთავრობის მიდგომის შეცვლა ქვეყნის ეკონომიკის მართვის მიმართ. ამ რეკომენდაციებით მთავრობამ უნდა შეწყვიტოს ყველანაირი მიკროეკონომიკური ჩარევა და კონცენტრაცია მოახდინოს მხოლოდ ისეთ ასპექტებზე როგორიცაა: სოციალური უქრუნვალყოფის სისტემა, სახალხო ინფრასტრუქტურების რეკონსტრუქცია და მართვისა და სამართლებრივი სტრუქტურების ჩამოყალიბება თანასწორუფლებიანი კერძო მეწარმეობის განსავითარებლად. აღნიშნული რეკომენდაციების გამოძახილად უნდა შეფასდეს საქართველოს სამთავრობო ბრძანებულების ის პუნქტიც, რომელიც ეხება «ცენტრსა» და რეგიონებს შორის უფლებამოსილების გამიჯვნას. დასახული იყო განხორციელდეს ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოთა უფლებების გაფართოება, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს მათი ფინანსური და ეკონომიკური დამოუკიდებლობა, სამართლებრივი ბაზის საფუძველზე სახელმწიფო და მუნიციპალური საკუთრების გამიჯვნა, ადგილობრივი საწარმოო პოტენციალისა და რესურსების ეფექტიანი გამოყენებისათვის, მუნიციპალური სოციალური ინფრასტრუქტურის განვითარებისათვის, მუნიციპალურსაინვესტიციო პროგრამების რეალიზებისათვის ხელშემწყობი პირობების შექმნა.

ამავე მიმართულების ღონისძიებად მიგვაჩნია საქართველოს პარლამენტის მიერ 1997 წლის ოქტომბერში მიღებული ორგანული კანონი «ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ», რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად მოწოდებულია საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობის შესახებ კონსტიტუციური კანონის მიღებამდე განსაზღვროს ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოების შექმნისა და საქმიანობის საფუძვლები.

მეცნიერულ ლიტერატურაში დამკვიდრებული განმარტებით, რეგიონი არის სახალხო მეურნეობის ქვესისტემა, რომელიც ორგანიზებულია შრომის დარგობრივი და ტერიტორიული დანაწილების ურთიერთქმედების საფუძველზე. ეს არის სოციალურ-ეკონომიკური სივრცობრივი ერთიანობა, რომელიც ხასიათდება წარმოების განსაზღვრული სტრუქტურით, საკუთრების ყველა ფორმის არსებობით, მოსახლეობის კონცენტრაციით, სამუშაო ადგილებით, ადამიანის სულიერი ცხოვრების პირობებით და რომელსაც ჰყავს მოცემული ტერიტორიის მართვის ადგილობრივი ორგანოები. რეგიონების კლასიფიკაცია შეიძლება სხვადასხვა ნიშნით: წარმოებისა და შრომის ორგანიზაციის სპეციალიზაციით, ეკონომიკურ გეოგრაფიული მდებარეობით, ბუნებრივ -კლიმატური პირობებით, რესურსებით უზრუნველყოფილობით, ისტორიულად ჩამოყალიბებული სოციალურ-ეკონომიკური პირობებით და სხვა. ერთნაირი რეგიონი არ არის და არც შეიძლება იყოს. არის დიდიხნის წინ ათვისებული და ახლახანს ათვისებული, ცენტრალური და პერიფერიული, ჭარბი /ნაკლები/ სამუშაო ძალის და სხვა ნიშნების მქონე რეგიონები. ისინი ერთიმეორისაგან განსხვავდებიან ბუნებრივ-კლიმატური პირობებით, საწარმოო ძალების განვითარების დონით, სოციალური ინფრასტრუქტურით, სანედლეულო ბაზით, სასარგებლო წიაღისეულის მარაგით, მაღალგანვითარებული სამრეწველო და კულტურულ ცენტრებთან სიახლოვით /სიშორით/, მოსახლეობის შრომისა და ცხოვრების ჩამოყალიბებული წესებით და სხვა.

ყველა ეს თავისებურება გათვალისწინებული უნდა იქვენ სოციალურ- ეკონომიკური განვითარების მართვის პოლიტიკის შე-მუშავების დროს. იგი უნდა მოიცავდეს მთელი ქვეყნის, მისი რეგიონების /მხარის/ სიცოცხლისუნარიანობის, მისი ფუნქციონირების ყველა ასპექტს: პოლიტიკურს, იდეოლოგიურს, სოციალურს, ფინანსურ-ეკონომიკურს, კულტურულს, ფსიქოლოგიურს და სხვა მრავალს. აქედან გამომდინარე მასში მკვეთრად უნდა იყოს გამოხატული და სულ უფრო მეტად უნდა იზრდებოდეს რეგიონის როლი და მოქმედების არეალი, საბაზრო ურთიერთობათა ფორმირების პროცესში. შევნიშნავთ, რომ საზღვარგარეთის მთელ რიგ ქვეყნებში სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების მართვის პოლიტიკის მოქმედების სფერო რეგიონულ ჭრილში ქვეყნის ტერიტორიის და სამეურნეო-სოციალური ცხოვრების უდიდეს ნაწილზე ვრცელდება /დედამიწის ზედაპირის 52%25 და მსოფლიო მოსახლეობის 40%25/ ამიტომ შემთხვევითი არ არის, რომ XX საუკუნეს ხშირად უწოდებენ როგორც „ფედერალიზმის /რეგიონალიზმის/ ერას“, „ფედერალური /რეგიონული/ რევოლუციების“ ეპოქას.

აღნიშნულიდან ნათლად ჩანს, რომ რეგიონული პოლიტიკა, რეგიონების დონეზე წარმოშობილი პრობლემები განსაკუთრებულ ყურადღებას მოითხოვს. მით უმეტეს დღეს, როდესაც რეგიონი იქცევა ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთობების მთავარ სუბიექტად.

საქართველო, რომელიც ეხლა იწყებს დემოკრატიულ, თვითმმართველობაზე აგებული სახელმწიფოს მშენებლობას, ვერ გაუტოლდება მოწინავე ქვეყნების განვითარების დონეს, თუ არ ექნა მეცნიერულად დასაბუთებული, მოსახლეობის მიერ ღრმად აღქმული, გათავისებული და საკანონმდებლო ორგანოების მიერ მიღებული რეგიონული მართვის პოლიტიკა.

სამწუხაროდ დღეს ჩვენი საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს, განსაკუთრებით კი ზოგიერთ პარტიას ვერ გაუთვალისწინებია მსოფლიოში მიმდინარე პროცესები და თავიანთი მოქმედებით, საჯარო გამოსვლებით ეწინააღმდეგებიან ქვეყნის რეგიონულ, სამხარეო მოწყობის განხორციელებას. აკრიტიკებენ, რა ქვეყანაში ეკონომიკური რეფორმების ნელი ტემპით მიმდინარეობას, მართვის ადმინისტრაციულ- მბრძანებლური სტრუქტურების შენარჩუნებას, ამავე დროს ისინი უარს ამბობენ ქვეყნის რეგიონულ მართვაზე გადასვლაზე; ზოგიერთი ოპონენტი იქამდეც კი არის მისული, რომ რეგიონული მოწყობის იდეას საქართველოში ფეოდალური ხანის აღდგენად, საქართველოს ფეოდალურ სამთავროებად დაყოფის, დაქუცმაცების ცდადაც აცხადებს.

ასეთი მოსაზრება ეფუძნება მცდარ დებულებას იმის შესახებ, თითქოს დეცენტრალიზებული სახელმწიფო დასუსტებული, სამთავროებად დაშლილი სახელმწიფოა და მისი სიძლიერე ცენტრალიზაციის ხარისხის პირდაპირპროპორციულია. ამ დებულების მცდარობას ისევ ჩვენი ქვეყნის დღევანდელი ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობა ადასტურებს. ცენტრალიზაციის ხარისხი და ქვეყნის სიძლიერე პირდაპირპროპორციულ დამოკიდებულებაში რომ იყვნენ, მაშინ მიუხედავად დეცენტრალიზაციის გზაზე გადადგმული ზოგიერთი პოზიტიური ნაბიჯებისა საქართველო ფაქტიურად კვლავ რჩება ზეცენტრალიზებული სისტემის მქონე ქვეყნად და უძლიერეს სახელმწიფოთა რიგში უნდა იყოს, აღარ უნდა სტანჯავდეს მას გაჭიანურებული ყოვლისმომცველი კრიზისი.

რეგიონალიზაციის მოწინააღმდეგეებს ისიც აღუძრავს ეჭვებს, რომ როდესაც საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაზე მიდგება ხოლმე საქმე რუსეთის პოლიტიკური წრეები აშკარად, დაუფარავად უჭერენ მხარს საქართველოს ფედერაციული მოწყობის იდეას. ჩვენი აზრით, არც ეს არგუმენტი გამოდგება საერთოდ ფედერალიზმის /რეგიონალიზმის/ საწინააღმდეგოდ. ისტორიაში ცნობილია, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში როდესაც განიხილებოდა გერმანიის სახელმწიფო მოწყობის საკითხი საფრანგეთი, მაგალითად, მისი დასუსტების, დაშლის და წელში არ გამართვის მიზნით არა თუ მისი ფედერაციული, კონფედერაციული მოწყობის მომხრეც კი იყო. თუ როგორ დასუსტებულია გერმანია ფედერალური მოწყობის შედეგად დღეს ყველა ვხედავთ.

კაცობრიობის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე ცივილიზებულ ქვეყნებში მიმდინარეობს ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო და ურთიერთგანმაპირობებელი პროცესები. ერთის მხრივ, ხდება ცალკეული ქვეყნების პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა ასპექტების ინტეგრაციის პროცესი /ინგლისი, საფრანგეთი და გერმანია, მაგალითად, ერთიანდებიან ერთიან კავშირში ერთიანი სამთავრობო პოლიტიკით; ასევე ხდება სამხრეთ ამერიკაში; ინტეგრაციის ნათელი მაგალითია ტრასეკას და ბისეკას ქვეყნების ერთობლივი საქმიანობა, ევროპის ეკონომიკური საბჭოს ქვეყნების მოღვაწეობა, რომლებიც იქამდისაც კი არიან მისული, რომ უახლოეს მომავალში ერთიანი კონსტიტუცია ექნებათ, ხოლო ერთიანი ვალუტა - ევრო, უკვე აქვთ და სხვა/. მეორეს მხრივ, მიმდინარეობს მოცემული ქვეყნის შიგნით რეგიონისადმი, მხარეებისადმი, ცალკეული ტერიტორიული ერთეულებისადმი ამავე ასპექტების მართვის სადავეების გადაცემის პროცესი.

აქედან გამომდინარე საქართველოში რეგიონალიზაციის პროცესის გაღრმავება ობიექტურ აუცილებლობად მიგვაჩნია და ამ პროცესის როგორც მის ფეოდალურ სამთავროებად მონათვლა, მის დასუსტებად წარმოსახვა დღევანდელი ცივილიზებული ქვეყნებისათვის სასაცილოდაც არ მიიჩნევა. აბა შევხედოთ გერმანიის მაგალითს. იგი, როგორც ცნობილია, შედგება სხვადასხვა რესპუბლიკებისაგან ანუ (მიწებისაგან). ყოველ მათგანს მიცემული აქვს ფართო ავტონომია, შეუძლია გაატაროს თავისი დამოუკიდებელი საშინაო პოლიტიკა. ეს კონსტიტუციით არის განმტკიცებული, კონსტიტუცია აძლევს მათ ამის უფლებას. ბავარიაში მცხოვრებლები, მაგალითად, თავიანთ თავს გერმანელებად არც კი თვლიან. აქაური კაცი ყველგან წარმოგიდგებათ როგორც ბავარიელი და ამით ამაყობს კიდეც. ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ განსხვავება, როგორც ამტკიცებენ, უფრო მეტია ვიდრე, მაგალითად რუსეთსა და უკრაინას შორის, მაგრამ არც ერთი ბავარიელი დღემდის არ მისულა იმ სულელურ, უგუნურ აზრამდის, რომ ბავარია გამოაცხადოს დამოუკიდებელ, სუვერენულ სუბიექტად. მათ იციან, რომ ისინი უკეთესად ცხოვრობენ ერთიან, მთლიან გერმანიაში, ვიდრე იცხოვრებდნენ სუვერენულ ბავარიაში.

უნდა შევნიშნოთ, რომ რეგიონელიზაციის შემაფერხებელ, შეფარულ, რეციდივად მიგვაჩნია მართვის მაღალ დონეებზე გატარებული პლიტიკა, ამის მაგალითად შეგვიძლია დავასახელოთ საქართველოს პარლამენტში 1996-2002 წწ. ბიუჯეტების განხილვასთან დაკავშირებით წარმოშობილი „ბიუჯეტების ომი“ ცენტრსა და რეგიონებს შორის, ცენტრის მიერ რეგიონებისათვის ნაკლები დამოუკიდებლობის მიცემა, რეგიონების მიერ თავიანთი შემოსავლებისადმი განკარგვის ნაკლები თავისუფლება, უფრო მეტიც, რეგიონების ცენტრის მიმართ ხელში შემყურის პოლიტიკის გატარება და სხვა.

როდესაც რეგიონალიზაციის პროცესის გაღრმავებაზე ვსვამთ საკითხს, ამასთან არ გვავიწყდება ისიც, რომ როგორც სოციალური თანაცხოვრების ყველა ფორმა ისიც არ არის იდეალური მოდელი, არც იგია დაზღვეული ცალკეული ანტინომიებისაგან, გააჩნია გარკვეული უარყოფითი მომენტები. მხედველობაში გვაქვს შემდეგი გარემოებები (გ. ხუბუა):

ჯერ ერთი, რეგიონალიზაციის შედეგად ხდება ეკონომიკის მართვის სახელმწიფო (ცენტრალური) სისტემის ტრანსფორმაცია, რაც გარკვეულ საზოგადოებრივ (განსაკუთრებით სოციალურ) ხარჯებს იწვევს;

მეორე, ხდება შესაბამისი რეგიონების ტერიტორიაზე არსებული რესურსების ფლობის პრინციპის რღვევა. რეგიონულ დონეზე რესურსების საკუთრების პრობლემა მართალია კანონმდებლური აქტებით ადვილად გადასაწყვეტი არაა, მაგრამ უფლების მიღების პრობლემის ცენტრი თანდათანობით ინაცვლებს რეგიონში შემავალი რაიონების, ქალაქების და სხვა ადმინისტრაციული ერთეულებისაკენ;

მესამე, რეგიონალიზაციის პროცესს არასწორი მართვის პირობებში შესაძლებელია თან მოჰყვეს საერთო სახელმწიფო ინტერესების გარკვეული შელახვა. მაგალითად, რეგიონის ეკონომიკური აღმავლობით დაინტერესებული ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები მოისურვებენ მსოფლიო ბაზარზე დამოუკიდებელ გასვლას და ეს ბუნებრივიც არის. მაგრამ ამას შედეგად შეიძლება მოჰყვეს მსოფლიო სასაქონლო ბაზარზე ფასების მკვეთრი დაცემა და ცენტრალური ხელისუფლების მიერ იმავე საქონლის რეალიზაციის შედეგად შემოსავლების შემცირება, უცხოეთის ბანკებში რეგიონების მიერ ვალუტის მოთავსება და სხვა.

მეოთხე, მიმდინარეობს ბრძოლა რეგიონების მიერ დაუსაბუთებელი შეღავათების, დოტაციების და სხვა სახის ინექციების მისაღებად, განსაკუთრებით საბიუჯეტო-საგადასახადო სისტემის სახით;

აღნიშნული და სხვა შესაძლო ნეგატიური მოვლენები, რა თქმა უნდა, გათვალისწინებული უნდა იქნეს. მაგრამ, სახელმწიფოს მხრიდან კონტროლის განხორციელება და ყველა რეგიონის მიმართ სწორი, კანონმდებლობაზე დაფუძნებული, სამართლიანი პოლიტიკის გატარება მათ გამოვლინებას შეასუსტებს ან სულაც აღკვეთს. მით უმეტეს თუ გავითვალისწინებთ, რომ რეგიონალიზმი სრულებითაც არ გამორიცხავს ცენტრალიზებული მართვის ელემენტებს, მართვის ისეთი მეთოდებისა და ხერხების გამოყენებას, რომელიც უზრუნველყოფს მთელი ქვეყნის, მისი ცალკეული რეგიონის, რეგიონის შიგნით რაიონების, ქალაქების, დაბების, სოფლების ინტერესების ჰარმონიულ შეხამებას ქვეყნის ინტერესების პრიმატის პირობებში.

რეგიონალიზაციის უპირატესობები, ამ უპირატესობების შედეგად საზოგადოების მიერ მიღებული დადებითი შედეგები რეალიზებული უნდა იქნეს რეგიონული პოლიტიკის მეშვეობით.

შექმნილმა ხელსაყრელმა ისტორიულმა პირობებმა, ობიექტურმა ეკონომიკურმა აუცილებლობამ დღის წესრიგში დააყენა ურთულესი და უდიდესი პასუხისმგებლობის ამოცანა: საქართველოს უნდა ჰქონდეს მეურნეობრიობის საკუთარ პრაქტიკაზე, ისტორიულად ჩამოყალიბებულ ტრადიციებზე, საკუთარი განვითარების ბუნებრივ-საწარმოო პირობებზე დამყარებული, ცივილიზებული სამყაროს გამოცდილების ამსახველი რეგიონული პოლიტიკა.

სამწუხაროდ საქართველოში ჯერ არა გვაქვს დამუშავებული, ჩამოყალიბებული და შესაბამისი საკანონმდებლო აქტებით განმტკიცებული ასეთი პოლიტიკა ისევე როგორც არ გვაქვს იგი ქვეყნის დონეზე. ამიტომ რაც უფრო შორს გადავდებთ ამ ამოცანის გადაწყვეტას, მით მეტი შეცდომები იქნება დაშვებული, მით უფრო მეტად გაგვიძნელდება ახალი საზოგადოებრივი წყობის მშენებლობა.შ.ეიძლება ზოგიერთი ოპონენტი არ დაგვეთანხმოს, მაგრამ მიგვაჩნია, რომ ყოფილი საბჭოთა კავშირის დაშლის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი იყო ეკონომიკური და პოლიტიკური სისტემის მიერ განვითარების რეგიონული ასპექტების გაუთვალისწინებლობა, ან უფრო სწორად, ქვეყანაში რეგიონული პოლიტიკის არ არსებობა, მოკავშირე რესპუბლიკების და ავტონომიური წარმონაქმნების ეროვნული თავისებურებების, ეთნოსოციალური მენტალიტეტის და სხვა განმასხვავებელი ნიშნების იგნორირება. ამიტომ ასეთი შეცდომები არ უნდა დავუშვათ, უნდა დავაჩქაროთ რეგიონული პოლიტიკის და მისი განხორციელების კონკრეტული გზების დამუშავება, ამასთან უნდა გავითვალისწინოთ, რომ რეგიონალიზაციის პროცესი მოიცავს:

- სტრუქტურული, ინოვაციური, სოციალური, სამეცნიერო-ტექნიკური, ეკოლოგიური სახელმწიფო პოლიტიკის რეალიზაციის დროს რეგიონული და რეგიონთაშორისი ასპექტების გათვალისწინებას;

- რეგიონების ეკონომიკური დამოუკიდებლობის ამაღლებას საკუთარი სოციალურ- ეკონომიკური და ეკოლოგიური განვითარების პრობლემების გადაწყვეტაში;

- საერთო სახელმწიფოებრივი რეგიონული პოლიტიკის გაძლიერებას.

საქართველოში მისი განვითარების ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ცნობილი მიზეზების გამო შეუძლებელი იყო რეგიონალიზაციის პროცესების შესახებ საუბარიც კი. ჯერ რუსეთის ცარიზმის, ხოლო შემდეგ ყოფილი სსრკ-ის შემადგენლობაში ყოფნის პერიოდში სრულიად მოშლილი იყო ქართული სახელმწიფოებრიობა.

სახელმწიფოებრიობის აღდგენისა და მმართველობის დემოკრატიული ინსტიტუტების ჩამოყალიბების გზაზე გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა 1918-1921 წლებში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შექმნის კვალობაზე. მაგრამ საბჭოთა რუსეთის მე-11 არმიის საქართველოში შემოსვლის შედეგად ჩანასახშივე იქნა მოსპობილი დემოკრატიული ინსტიტუტები და ცხადია, რომ რეგიონული განვითარების შესახებ, საკუთარი რეგიონული პოლიტიკის ქონაზე ოცნებაც კი შეუძლებელი იყო. ეს მაშინ იყო, როდესაც საქართველოში რომ სახელმწიფო კანონებს ადგენდნენ ევროპაში ამაზე წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ.

მართალია არც ერთ სახელმწიფოს არ შეუძლია იარსებოს ისე, რომ თავისი რეგიონის მიმართ არ გააჩნდეს რაღაც პოლიტიკა („ცენტრი-რეგიონის“ ტიპის სისტემა), რომლითაც უზრუნველყოფს თავისი არსებობის შენარჩუნებას, გახანგრძლივებას. ჯერ მეფის რუსეთის, ხოლო შემდეგ საბჭოთა კავშირის მხრიდან საქართველოს ფინანსურ და ეკონომიკურ დამორჩილებას, ადამიანების შეგნებაში ისეთი ცნობიერების ჩამოყალიბებას, როდესაც მისი არსებობის მთავარ მიზნად აღიარებულია «ცენტრის» ინტერესების რეალიზაცია.

საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, რასაც თან მოჰყვა შესაბამისად მართვის ცენტრალური ორგანოების მოშლა, მასში შემავალი რესპუბლიკები, მხარეები და სხვა რეგინული დანაყოფები მეტად რთული პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ: მათ დამოუკიდებლად უნდა გადაეწყვიტათ მრავალი სოციალურ-ეკონომიკური, ფინანსური, პოლიტიკური, ეკოლოგიური და სხვა საკითხები, რომელთა გადაწყვეტა ადრე მათ არ უხდებოდათ, ყველაფერი ეს „ცენტრის“ გასაკეთებელი იყო. ყველაზე დიდი პრობლემა ის აღმოჩნდა, რომ მოიშალა და მთლიანად გაწყდა რესპუბლიკებს, მხარეებს და ა.შ. შორის არსებული ჰორიზონტალური კავშირები. ცხოვრებამ უკომპრომისო ამოცანის წინაშე დააყენა ისინი: ვიღაცამ უნდა აიღოს თავის თავზე სასიცოცხლოდ აუცილებელი ფუნქციების შესრულება.

ეკონომიკურ ლიტერატურაში ზოგიერთი ავტორი ასეთი ფუნქციის შემსრულებლად ასახელებს ცალკეულ საწარმოებს, კორპორაციებს, რომლებიც პასუხობენ საბაზრო ურთიერთობის კრიტერიუმებს და რომლებიც კონკურენტუნარიანი არიან შინაურ ბაზარზე, განსაკუთრებით კი მსოფლიო ბაზარზე.

ამ როლში ჩვეულებრივ გამოდიან ხოლმე მსხვილი ჰოლდინგური ტიპის აქციონერული კომპანიები და კორპორაციები, რომლებიც ორმხრივ სასარგებლო კავშირებს ამყარებენ რეგიონების ადმინისრაციებთან და ამით ისინი წინააღმდეგობის შემქმნელ ორგანიზაციებად გვევლინებიან მართვის ცენტრალური რეგიონების მიერ ადმინისტრაციული კავშირების, ვერტიკალური იერარქიული კავშირების მთლიანად აღდგენის მცდელობის გზაზე. ასეთი მცდელობები მათი მხრიდან სულ უფრო მეტ წინააღმდეგობაბს აწყდება. თუ გავითვალისწინებთ კორპორაციული მართვის თავისებურებებს, იმ გარემოებას, რომ ყოველი ცალკე აღებული კორპორაცია წარმოადგენს დამოუკიდებელ, სუვერენულ იურიდიულ პირს თავისი დამოუკიდებელი, საკუთარი ინტერესებით და მისთვის ძალიან ხშირად სულაც არ არის საინტერესი და სასარგებლო რეგიონულ პრობლემებზე ფიქრი. იგი ვერ შეასრულებს ეფექტიანი შუამავლის როლს „ცენტრსა“ და რეგიონებს შორის. მაშასადამე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ რეგიონალიზაციის პროცესების გაღრმავების გარეშე ბრძოლა მმართველობის ამ ორ იერარქიულ რგოლს შორის კიდევ უფრო მწვავე ხასიათს მიიღებს და სხვადასხვა ფორმით გამოვლინდება იგი. ყოველივე ეს კი უდიდეს ზარალს მოუტანს და ჩიხში მოაქცევს ისედაც დაუძლურებულ ჩვენს ეკონომიკას.

როდესაც რეგიონალიზაციის შესახებ ისმის საკითხი ჩვეულებრივ წინა პლანზე გამოჰყავთ ხოლმე ცენტრიდანული ძალები, რომლებიც აქტიურდებიან ცალკეული რეგიონების და ადამიანთა დაჯგუფებების ეგოისტური მისწრაფებებით (ამის კლასიკური მაგალითია საქართველოს ძირძველ მხარეებში-აფხაზეთში და შიდა ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებში მოწყობილი პოლიტიკური შანტაჟები, რომლებიც, სამწუხაროდ, ძმათა მკვლელ ომში გადაიზარდა) და რომელთა მიზანი არის ცენტრალიზებული მართვის მთლიანი სისტემის მოშლა, საერთო ეკონომიკური დეზინტეგრაცია. საქართველოს ტერიტორიების მიტაცება და სხვა მზაკვრული ჩანაფიქრები. ასეთი ფაქტები მართლაც არის სინამდვილეში, მაგრამ არ შეიძლება ვთქვათ, რომ მათ მოცული აქვთ მთელი ქვეყნის მამოძრავებელი ძალები. აქ ჩვენ მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს მეორე, უფრო მნიშვნელოვანი მომენტი, რაც უფრო მეტად ვლინდება ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური საქმიანობის თითქმის ყველა უბანზე - მართვის ცენტრალური და ადგილობრივი ორგანოების, საწარმოებისა და ორგანიზაციების სამმართველო აპარატის უუნარობა და სურვილის არ ქონა იმუშაონ ახლებურად. ანარქონიზმია, მაგრამ, ფაქტია, რომ ჩვენ თითქმის ყველაფერი, მატერიალური და სულიერი სიმდიდრე მოვშალეთ და გავანადგურეთ რაც კი გაგვაჩნდა სოციალისტური ეკონომიკის პირობებში, გარდა ეკონომიკის მართვის პრინციპებისა, ფორმებისა და მექანიზმებისა. მთელი ვერტიკალური იერარქიული კავშირების მიხედვითაც სულ უფრო მეტად ძლიერდება ადმინისტრირება, მართვის ეკონომიკური ბაზისის მოშლას, ვერ ვხედავთ, ან არ გვინდა დავინახოთ იმ შედეგების უპირატესობა, რომელიც თან სდევს მწარმოებლებსა და მომხმარებლებს შორის უშუალო ეკონომიკურ კავშირებს, პროდუქციის წარმოებისა და რეალიზაციის დროს სახელმწიფო მეურვეობის თუნდაც მცირედით შესუსტებას მაინც და სხვა.

ობიექტურად აუცილებელ ღონისძიებად მიგვაჩნია შეიქმნას მართვის ისეთი მოდელი, რომელიც არა მარტო განსაზღვრავს ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური სტაბილიზაციისა და ახალი ეკონომიკური ორიენტაციის კურსის მთლიან შესაძლებლობას, არამედ დაგვანახვებს კიდეც საქართველოს როგორც ერთიანი, მთლიანი, მძლავრი და მსოფლიო ეკონომიკურ სისტემაში ცივილიზებულად ინტეგრირებული ქვეყნის მომავალს.

ასეთი მოდელის ჩამოყალიბებაში ერთ-ერთი მთავარი როლი უნდა შეასრულოს რეგიონულმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ და აქედან გამომდინარე სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების რეგიონულმა მართვამ.

რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკა წარმოადგენს რა რეგიონული პოლიტიკის მთავარ შემადგენელ ნაწილს უნდა უზრუნველყოფდეს ქვეყნის მთლიანად და მისი ცალკეული რეგიონების დაბალანსებულ განვითარებას, „ცენტრსა“ და „რეგიონს“ შორის, ერთის მხრივ, ხოლო მეორეს მხრივ, თვით რეგიონებს შორის, რეგიონების შიგნით რაიონებს, ქალაქებს, სოფლებს, დაბებს, საკრებულოებს შორის ცივილიზებული ეკონომიკურ-ფინანსური, სოციალურ-ფსიქოლოგიური, დემოგრაფიულ-ეკოლოგიური კლიმატის შექმნას, მხოლოდ მას შეუძლია განსაზღვროს ეკონომიკური სისტემის გარდაქმნის მიმართულებები და მასშტაბები. ამ პოლიტიკამ უნდა დაგვანახოს გრძელვადიანი და საშუალოვადიანი «თამაშის წესები», რომლებიც უზრუნველყოფენ მთლიანად ქვეყნის და მისი რეგიონების ეკონომიკის ფუნქციონირების ძირითად პირობებს.

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების მართვის რეგიონული მოდელი თვითმიზანი არ არის. იგი ითვალისწინებს, რა რეგიონის განვითარების საქმიანობაში სახელმწიფოს მხრიდან ყოველდღიური, ზღვარს გადასული ჩარევის, მეურვეობის შემცირებას, წარმოადგენს, როგორც მთლიანად ქვეყნის, ისე მისი ცალკეული რეგიონების აღმავლობის მაგისტრალურ მიმართულებას.

საქართველოს პირობებში რეგიონალიზაციის პროცესი უნდა ითვალისწინებდეს უფლებამოსილებისა და პასუხისმგებლობის გამიჯვნას, ჯერ-ერთი, სახელმწიფოსა (ცენტრსა) და რეგიონებს შორის; მეორე, რეგიონებს შიგნით, რეგიონებსა და მათში შემავალ რაიონებს (ქალაქებს) შორის; მესამე, რაიონსა და რაიონში შემავალ სოფლებს, დაბებს, თემებს, საკრებულოებს შორის; მეოთხე, ქალაქსა და ქალაქებში შემავალ რაიონებსა და საკრებულოებს შორის. უნდა ჩამოყალიბდეს ისეთი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც რეგიონს, რაიონს, სოფელს, თემს, საკრებულოს რეალურად მისცემს შესაძლებლობას ზემდგომი ორგანოს დიქტატის გარეშე საერთო სახელმწიფო ინტერესების პრიორიტეტულობის პირობებში განსაზღვროს რესურსების გამოყენების ეფექტიანი გზები, თვითონ განახორციელოს სახალხო-სამეურნეო კომპლექსის ანტიკრიზისული მართვა თავისი ისტორიულ-გეოგრაფიული, ბუნებრივ-კლიმატური, ეკოლოგიური, ეთნიკური და სხვა სპეციფიკური თავისებურების გათვალისწინებით. მათ უფლება უნდა ჰქონდეთ ცენტრისაგან დამოუკიდებლად განახორციელონ ურთიერთ-ხელსაყრელი სავაჭრო-ეკონომიკური, სამეცნიერო-ტექნიკური, ინვესტიციურ-ინოვაციური, ეკოლოგიური, ჰუმანიტარული, კულტურული და სხვა კავშირები ფედერაციული ქვეყნების სუბიექტებთან და უცხოეთის ქვეყნების სხვა ადმინისტრაციულ ტერიტორიულ წარმონაქმნებთან, დასდონ მათთან ხელშეკრულებები, გახსნან წარმომადგენლობები.

სამწუხაროდ, დღევანდელ საქართველოში ამ მიმართულებით შექმნილი მდგომარეობა ვერანაირად ვერ პასუხობს რეგიონალიზაციის მშენებლობის ამოცანებს; რამდენადაც თამამი არ უნდა იყოს ჩვენი განცხადება, აფხაზეთსა და შიდა ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებში შექმნილი მწვავე კონფლიქტური სიტუაციები, რამაც საქართველოს ძირძველი ტერიტორიების დროებით დაკარგვა და ადამიანების სიცოცხლის ხელყოფა გამოიწვია, ხოლო დიდი რაოდენობა ადამიანებისა საკუთარ სამშობლოში ლტოლვილებად აქცია არა მარტო იმ პირთა ავანტიურიზმის შედეგია, ვინც ეს კონფლიქტები წამოიწყო, და ვინც მის პროვოცირებას ხელი შეუწყო, არამედ იმისიც, რომ არ შევცვალეთ ქვეყნის მართვის საბჭოური მოდელი და დღესაც ვაგრძელებთ ასე ცხოვრებას, მკვეთრად არ გავმიჯნეთ ცენტრსა და ავტონომიურ წარმონაქმნებს შორის ეკონომიკური უფლებები და მოვალეობები. ვფიქრობთ, რომ იმავე მიზეზით ხდებოდა ცენტრსა და აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას შორის პერიოდული, მწვავე (ზოგჯერ ხელოვნური) დაპირისპირება. მარტო ის ფაქტი, რომ ცენტრმა არ იცოდა აჭარიდან რამდენი თანხა უნდა შესულიყო ცენტრალურ ბიუჯეტში და თავის მხრივ აჭარამაც არ იცოდა, შეასრულა თუ არა ცენტრალური ბიუჯეტის მიმართ თავისი ვალდებულებები, ძალიან ბევრი პრობლემის არსებობაზე მიუთითებდა. ამა თუ იმ კონკრეტულ საკითხებზე მათ შორის არასტაბილური (განსაკუთრებით საარჩევნო ციებცხელების დროს) თანხმობის გამონახვამ ღირებული ვერაფერი მოუტანა ქვეყანას.

რეგიონალიზაციის პროცესის გაღრმავების გზაზე ქმედითი ღონისძიებების გაუტარებლობამ შეიძლება იქამდის მიგვიყვანოს, რომ სოჭის ოლქისა და ძველი ჯიქეთის მსგავსად, ჩვენი უახლოესი „შთამომავლობის მეხსიერებიდან ამოვშალოთ აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა“ (ნ. ტაბიძე) და შიდა ქართლის ჩრდილოეთი რაიონები.

არ იქნა და დღემდის საკანონმდებლო ორგანოს დონეზე განსახილველად ერთხელაც არ დაისვა ქვეყნის რეგიონული (ფედერაციული) მოწყობის საკითხი. კონსტიტუციურად განმტკიცებული ქვეყნის ფედერაციული მოწყობა, რომლის ფუნდამენტური პრინციპი იქნებოდა ცენტრსა და რეგიონებს შორის ცივილიზებული ურთიერთობა საერთო სახელმწიფოებრივი ინტერესების პრიორიტეტულობის პირობებში ეს ერთი დიდი მძლავრი ნაბიჯი იქნებოდა დემოკრატიული და მძლავრი სახელმწიფოს მშენებლობის საქმეში.

თეორიულად დასაბუთებულია და განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკა გვიდასტურებ, რომ „დემოკრატიის ყველა ფორმებს შორის ყველაზე ადექვატური და ქმედითი აღმოჩნდა ფედერაცია. ფედერაციული სისტემა ზღუდავს უმაღლეს ხელისუფლებას აღჭურავს რა მთავრობას მკვეთრად შემოფარგლული უფლებებით“ (ლორდ ეკტონი).

თანამედროვე რთულ პირობებში, რაც უფრო მეტი უფლება-მოსილება გადაეცემათ ადგილებზე, მით უფრო უკეთესი იქნება სახელმწიფოსთვის, მისი პოლიტიკური და ეკონომიკური განვითარებისათვის.

ამასთან, გასაგებია, რომ როდესაც უფლებებისა და პასუხისმგებლობის გამიჯვნაზე მათი ქვემდგომი დონეებისათვის გადაცემაზე ვლაპარაკობთ, აქ დაცული უნდა იყოს განსაკუთრებული ბუნებრივი ზღვარი. საგარეო პოლიტიკა, თავდაცვა, საერთო ეროვნული დანიშნულების კანონმდებლობა, გლობალური ეკოლოგია, საბაჟო, ეროვნული ვალუტა, საერთო ეროვნული დანიშნულების ინფრასტრუქტურის მშენებლობა, რეკონსტრუქცია და განვითარება და სხვა ყველგან და ყოველთვის დარჩება ცენტრის პრეროგატივად.

განსაკუთრებით უნდა ითქვას იმის შესახებაც, რომ ცენტრიდან ქვემდგომი დონეებისათვის უფლებამოსილების გადაცემის გაღრმავებული პროცესი სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მცირდება სახელმწიფოს როლი რეგიონების ეკონომიკურ ფუნქციონირებაში. ასეთი წარმოდგენა ძირშივე მცდარია და ეწინააღმდეგება მსოფლიოში არსებულ პრაქტიკას. პირიქით, რეგიონთაშორისი და შიდარეგიონული ურთიერთობანი საჭიროებენ (განსაკუთრებით ამ ურთიერთობათა ფორმირების თანამედროვე, საწყის ეტაპზე) სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკური რეგულაციის როლის შესრულების მაღალ ხარისხს. სწორედ სახელმწიფომ უნდა შექმნას ამ ურთიერთობათა შეხამების, მათი სრულყოფისა და განვითარების აუცილებელი შესაბამისი გარემო. მან უნდა შეიმუშაოს ისეთი ტაქტიკური ხერხები (შესაბამისი ორგანიზაციულ- მმართველობითი სტრუქტურებით, საკანონმდებლო ბაზით და სხვა), რომელიც რეგიონების შეთანაწყობილი განვითარების საფუძველზე უზრუნველყოფს ეროვნული მეურნეობის კრიზისიდან გამოყვანას და მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების დონეზე განვითარებას. სახელმწიფოს ეკონომიკური როლი რეგიონული პოლიტიკის გატარებაში უფრო იზრდება და მეტ დატვირთვას იძენს, განსაკუთრებით ისეთი საკითხების გადაწყვეტაში, როგორიცაა: ინოვაციური და ინვესტიციური პროცესების დაჩქარება; რეგიონებში უმუშევრების დონეებს შორის განსხვავების შემცირება სამუშაო ძალისა და სამუშაო ადგილების ერთი მეორესთან დაახლოების გზით; ქალაქი - გიგანტების (თავკომბალების) ზრდის შეზღუდვა. ეკონომიკური პირობების რეგულაციის საშუალებებით; რეგიონების ეკონომიკური განვითარების დონეებს შორის განხვავების შერბილება, ქვეყნის მთიანი, განაპირა მხარეების გაუკაცრიელების პროცესების შესაჩერებელ ეკონომიკურ ღონისძიებათა დამუშავება; დეპრესიული და ზედეპრესიული რეგიონების განვითარების აქტიური, პრიორიტეტული ხელშეწყობა და სხვა.

განსაკუთრებით უნდა აღვნიშნოთ შემდეგი გარემოება: ქვეყნის ფედერაციული (რეგიონული) მოწყობის მოდელი უნდა ითვალისწინებდეს ფედერაციის ერთეულების ფუნქციონირებისათვის თანაბარი პირობების შექმნას. ისინი პასუხისმგებლობებით თანაბარნი უნდა იყვნენ ცენტრის წინაშე და ასევე თანაბარნი - უფლებებით. არ შეიძლება ერთი რომელიმე სუბიექტისათვის მეტი უფლებების მინიჭება და სხვებისთვის ნაკლები და პირიქით - ერთი რომელიმე სუბიექტის მეტი პასუხისმგებლობა და სხვებისათვის - ნაკლები. პრესაში და რადიო-ტელევიზიაში ქვეყნის შიგნით თუ ქვეყნის გარეთ აფიშირებული იდეა აფხაზეთისათვის საქართველოს შემადგენლობაში ყველაზე დიდი სტატუსის (რაც კი მსოფლიოს ახსოვს) მოძებნისა და მინიჭების შესახებ. ამ ეტაპზე პოლიტიკურად მისაღებია და საჭიროებს მის დროულ რეალიზაციას. უფრო მეტიც, ჩვენი აზრით, ამ განცხადებებს ასევე დროულად უნდა მოჰყვეს მოკლე და საშუალოვადიანი სპეციალური სოციალურ- ეკონომიკური პროგრამების დამუშავება და მათი განხორციელების დაწყება. ეს პროგრამები განსაკუთრებით უნდა ითვალისწინებდეს შეღავათიან, საგანგებო, საგადასახადო, საბაჟო, საკონტრაქტო, საგანმანათლებლო-კულტურული, სოციალური და სხვა სისტემების შემოღებას.

ამავე დროს აფხაზებისათვის „ყველაზე დიდი სტატუსის“ მინიჭება, მისი მუდმივ რეჟიმში არსებობა, სავარაუდოა, რომ როგორც კონსტიტუციურად, ისე სამეურნეო-პრაქტიკული და წმინდა ადამიანური თვალსაზრისითაც ხანგრძლივვადიან / პერსპექტივაში ეფექტური შედეგების მომტანი შეიძლება ვერ აღმოჩნდეს.

ნუ ვიმსჯელებთ საქართველოში ფედერაციის მომავალი სუბიექტების შესახებ. ეს ცალკე განხილვის საგანია.შ.ევჩერდეთ დეფაქტოდ აღიარებულ სამხარეო მოწყობის სუბიექტებზე. მარტო აფხაზეთისათვის განსაკუთრებული სტატუსის მინიჭება გაუმართლებელი იქნება როგორც კონსტიტუციურად, ისე სამეურნეო - პრაქტიკული და წმინდა ადამიანური თვალსაზრისითაც. ასეთ პირობებში ჯერ-ერთი, დაირღვევა საქართველოს სხვა მხარეებში მცხოვრები ადამიანების კონსტიტუციური უფლება. კონსტიტუციით ხომ საქართველოში მცხოვრები ყველა ადამიანი თანაბარი და თავისუფალია. რის გამო ვანიჭებთ უპირატესობას აფხაზეთში მცხოვრებ ადამიანებს სხვებთან შედარებით? იმიტომ ხომ არა რომ ოღონდ დათანხმდნენ, აღიარონ საქართველოს შემადგენლობაში ყოფნა? ეს ხომ აბსურდია, ანაქრონიზმია; მეორე, აფხაზეთისათვის უპირატესი სტატუსის მინიჭება გამოიწვევს საქართველოს სხვა რეგიონებში მცხოვრები მოსახლეობის ქვეყნისშიდა მიგრაციას და მაშასადამე რეგიონული შრომითი ბალანსის აუცილებელ დარღვევას და სხვა ნეგატიურ მოვლენებს. მესამე, უპირატესი სტატუსი თავისთავად გამოიწვევს აფხაზებისათვის, როგორც ეთნიკური ჯგუფისათვის უპირატესობების მინიჭებას თავისი შორს გამიზნული შედეგებით. ამის ნათელი მაგალითი მოგვცა საბჭოთა პერიოდმა, რომლის «ტკბილი» ნაყოფი დღესაც კბილებს გვჭრის. სწორედ საბჭოური «უპირატესობების» წყალობით არის რომ დღეს ძმათაშვილების ერთი წარმომადგენელი ქართველად იწერება, ხოლო მეორე - აფხაზად.

ერთი მომენტიც, დღეს საქართველო ისევ უბრუნდება თავისი ბუნებრივი განვითარების გზას - საბაზრო ურთიერთობის მშენებლობას, რომელიც ხელოვნურად გადაუკეტეს საუკუნეების წინ. ლოგიუკური იქნება რომ ქვეყნის ფედერაციული მოწყობის საკითხების დამუშავებისას გავიხსენოთ და გავითვალისწინოთ ჩვენი სამშობლოს წარმომავლობის ასევე ბუნებრივი სათავეები: უძველესი დროიდანვე ხომ საქართველო რამოდენიმე „ქვეყნისაგან“ შედგებოდა, რომელთაც თავიანთი სახელები ერქვათ და შესაბამისად თავიანთი საზღვრებიც გააჩნდათ¹.

________________

1 მიქაელ ტაკესონი. ქართული კულტურის ორი ნახევარსფრო. გაზეთი „არგუმენტი“ №1 (001), 20-21 ივნისი, 1995.

განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკა გვიჩვენებს და ამას საქართველოში დღეს მიმდინარე პროცესებიც ნათლად გვიდასტურებენ, რომ საბაზრო ეკონომიკურიურთიერთობების ჩამოყალიბება, განვითარება, მისი სრულყოფა რთული და ხანგრძლივი პროცესია. ამასთან ყოველივე ეს მოითხოვს მისი მიმდინარეობის მუდმივ შესწავლას, ანალიზს, შესაბამისი დასკვნების გამოტანას და სწორი რეკომენდაციების შემუშავებას.

მიუხედავად ამისა საქართველოში საბაზრო ეკონომიკისაკენ სვლის პროცესი განვლილ პერიოდში ჯერ-ჯერობით საფუძვლიანად არ არის შესწავლილი, გაანალიზებული არ არის საბაზრო ეკონომიკის ფორმირებასთან დაკავშირებული ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა, ამ რეფორმების ფინანსურ-ეკონომიკური და სოციალური შედეგები, დასახული არ არის ის კონკრეტული გზები და მიმართულებები თუ როგორ უნდა ვიაროთ არჩეული მიზნის მისაღწევად ნაკლები დანახარჯებით. რეფორმების მიმდინარეობისა და მისი შედეგების ანალიზი, შეფასება გაკეთებული არ არის როგორც მთელი ქვეყნის მასშტაბით, ისე მისი ცალკეული რეგიონების, რაიონების, ქალაქების მიხედვით. სხვა სუბიექტურ და ობიექტურ ფაქტორებთან ერთად ამის ერთ- ერთი მთავარი მიზეზი არის, ის რომ ქართულ ეკონომიკურ მეცნიერებას ჯერ კიდევ არ გამოუმუშავებია ეკონომიკური რეფომების მიმდინარეობის ანალიზისა და შეფასების მეცნიერულად დასაბუთებული მეთოდოლოგიური საკითხები, განსაკუთრებით რეგიონალურ დონეზე. უნდა ვაღიაროთ, რომ ქვეყნის თვით უმაღლესი მართვის ეშელონებშიც კი მწვავედ განიცდიან ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის ინფორმაციული ბაზის ნაკლებობას რეგიონების დონეზე, რომ აღარაფერი ვთქვათ ცალკეული რაიონების, ქალაქების, სოფლების დონეზე. რეგიონებში პრეზიდენტის რწმუნებულის აპარატის მიერ ცენტრში გადაცემული ყოველკვირეული, თუ გნებავთ ყოველთვიური და ყოველკვარტალური ინფორმაციები ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის შესახებ, მიუხედავად მათი დიდი მნიშვნელობისა, ნაწილობრივაც კი ვერ ასახავენ ეკონომიკური რეფორმების შინაარს, მათ სოციალურ-ეკონომიკურ და ფინანსურ შედეგებს, მათ კონკრეტულ გამოვლინებას მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხზე. მიგვაჩნია, რომ რეგიონული პრობლემების სისტემური, ერთიან მთლიანობაში ხედვა, ამ პრობლემის შესახებ პირველადი ინფორმაციის ნაკადების მიღება მათი დამუშავება და საზოგადოებისათვის პირდაპირი გზით მიწოდება ობიექტურად სვამს რეგიონების დონეზე საინვესტიციო - ანალიტიკური ბაზის ახალი მოდელის შექმნის აუცილებლობას.

საბაზრო ეკონომიკური ურთიერთობების ადეკვატური საინფორმაციო-ანალიტიკური ბაზის შექმნა იოლად გადასაწყვეტი საქმე არ არის. იგი რთული და ამავე დროს ძვირად ღირებული ღონისძიებაა, რომელიც საბოლოო ჯამში სავალდებულო და კანონმდებლობით განმტკიცებული სისტემის სახით უნდა იქნეს წარმოდგენილი.

რეგიონული ცხოვრების ნამდვილი სურათის წარმოდგენა, მისი სიტემური შეფასება კონკრეტულ რეგიონში - ქალაქში, რაიონში, სოფელში ნაკლებ სასიამოვნო ქმედებაა. ეს ზუსტად ის შემთხვევაა, რომლის შესახებაც ბიბლიური წინასწარმეტყველი ამბობს «ვინც ამრავლებს შემეცნებას, იმრავლებს სევდას». საქმე მარტო იმაში კი არ არის, რომ ამით ჩვენ უფრო მეტად დავრწმუნდებით სოციალურ-ეკონომიკური ცხოვრების იმ სავალალო შედეგებში, რომლებიც ჩვენი ქვეყნის რეგიონებში გამოიკვეთა ბოლო წლებში. საქმე იმაშია, რომ ასეთი სახის ინფორმაცია, უწინარეს ყოვლისა უნდა განხილული იქნეს როგორც მოქმედების საპასუხისმგებლო გადაწყვეტილებების იმპულსი. ამასთან მისი გამოყენება შეუძლიათ არა მარტო ხელისუფლებას, არამედ მის ოპოზიციურ ძალებსაც. რამდენად ღირებული იქნებოდა ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის და, საერთოდ, ქვეყნის უმაღლესი რგოლებისათვის ისეთი ინფორმაციის რეგულარული მიღება, როგორიცაა, მაგალითად: აქციების, შემოსავლების და სხვა შედეგების განაწილება პრივატიზაციის პროცესში; ქალაქის, სოფლის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ცვლილება ამ პროცესის შედეგად და ადგილობრივი ხელმძღვანელობის როლი მათი რეგულირების საქმეში; სახელმწიფო ცენტრალური ბიუჯეტიდან მიღებული ტრანსფერების გამოყენება რეგიონში შემავალი ცალკეული რაიონის, ქალაქის, სოფლის მოსახლეობისათვის, მოსახლეობის რეალური შემოსავლების კონკრეტული პროფესიების და წლოვანების ჯგუფებისათვის, ამ შემოსავლების კავშირი ბავშვების დაბადებასთან, ახალგაზრდობის მიერ საშუალო და უმაღლესი განათლების მიღებასთან და სხვ.

რეგიონებში რეალური სიტუაცია, კერძოდ კი, ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის ობიექტური ანალიზი უწინარეს ყოვლისა ესაჭიროებათ მათ, ვისაც ნამდვილად სურს და შეუძლია კიდეც შექმნას და გაატაროს სახელმწიფო თუ ადგილობრივი რეგიონული ფინანსურ-ეკონომიკური პოლიტიკა. ესენი არიან: ჯერ- ერთი, რეგიონული აღმასრულებელი სტრუქტურების უმაღლესი ორგანოების ხელმძღვანელები, რომლებსაც სამსახურებრივი მოვალეობებიდან გამომდინარე უწევთ მიდმივად დასვან, ან უპასუხინ კითხვაზე: კონკრეტულად რას მოგვცემს და კონკრეტულად რას საჭიროებს ესა თუ ის გადაწყვეტილება რეგიონისათვის საერთოდ და მისი მოსახლეობისათვის, ცალკეული სოციალური ჯგუფებისათვის და სხვა. რას ნიშნავს, რით არის გამოწვეული და რით ემუქრება მათ ფასების ლიბერალიზაცია, მაგალითად, პურზე?

მეორე. ცალკეული ფუნქციური ქვეგანყოფილებების და სამსახურების ხელმძღვანელები, რომელთათვისაც ჩამოთვლილი საკითხები უფრო კონკრეტულ სახეს ღებულობენ ცალკეული სოციალური პროგრამების, ცალკეული დარგების და ა.შ. მასშტაბით.

მესამე. დეპუტატთა კორპუსი და მისი აპარატი, რომელთაც მათი სტატუსის მიხედვით ყოველთვის ესაჭიროებათ ინფორმაცია რეგიონში არსებული სიტუაციების შესახებ და რომელსაც იყენებენ კანონშემოქმედებით საქმიანობაში ამა თუ იმ გადაწყვეტილების დასაბუთების და მიღებისათვის.

მეოთხე. საინფორმაციო ანალიზური სამსახურების ხელმძღვანელები და სპეციალისტები, რომელთაც პირველადი ინფორმაციის მიწოდება უხდებათ ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ჯგუფებისათვის.

მეხუთე. მოსახლეობა, რომელთათვისაც სრული და უტყუარი ინფორმაციის მიწოდება აუცილებელია ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის, რეფორმების კონკრეტული შედეგების შესახებ. რეგიონის მოსახლეობა, მისი ცალკეული წევრი ინფორმირებული უნდა იყოს მიღწეული შედეგების, არებული ნაკლოვანებების, ჩავარდნების და მათი გამოსწორების გზების შესახებ.

ყოველდღიური პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ყველა ამ ჯგუფს დღეს რეალურად აქვს შეგნებული რეგიონული საინფორმაციო-ანალიზური ბაზის შექმნის აუცილებლობა, მისი საბაზრო ურთიერთობების მოთხოვნების დონეზე დაყენება.

საზღვარგარეთის ქვეყნების გამოცდილების, იქ გამოქვეყნებული მასალების საფუძველზე ქვემოთ მიგვყავს ჩვენი ქვეყნისათვის მისაღები რეგიონში ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის შეფასების მეთოდიკა.

მთავარი იდეა, რომელიც საფუძვლად უდევს მას, მარტივი და ნათელია. იგი მდგომარეობს იმაში, რომ უკვე არსებული და პრაქტიკაში გამოყენებულ სტატისტიკას და ანგარიშების მონაცემებს ემატება ისეთი მაჩვენებლები და მახასიათებლები, რომლებიც საშუალებას მოგვცემს რეალურად შევაფასოთ კონკრეტული რეფორმაციული სიტუაციის განვითარების შედეგები რეგიონალური ინტერესების და რეგიონული ფინანსურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ამოცანების პოზიციიდან. ამასთან იგულისხმება, რომ მოცემული რეგიონების ინტერესები და მიზნები ობიექტურად არსებობენ, მიუხედავად იმისა რამდენად შეცნობილი არიან ისინი, და, რომ შეიძლება კონკრეტულ მაჩვენებელბში იქნენ გამოსახული. ეს ინტერესები და მიზნები წარმოადგენენ ყველაზე მთავარს როგორც რეგიონისათვის, ისე მართვის იმ სტრუქტურებისათვის (თანამდებობის პირებისათვის), რომლებიც პასუხს აგებენ სოციალურ-ეკონომიკური, ეკოლოგიური, დემოგრაფიული, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური განვითარების რეგულირებაზე.

უნდა შევნიშნოთ, რომ აქ ლაპარაკია არა ერთი წყება პარამეტრების მეორეთი შეცვლის შესახებ, არამედ ახალი საერთო რეგიონული შეფასებებისა და კრიტერიუმების დამატების შესახებ, რომლებიც გამოხატულია „ინტერესებისა“ და „მიზნების“ ცნებებში. რეგიონების ინტერესები, რათქმა უნდა, სრულიად ვერ ასახავენ მოსახლეობის, მისი სამეურნეო და ინფრასტრუქტურული წარმონაქმნების ინტერესების მთელ სპექტრს. მაგალითად, საწარმოების ხელმძღვანელებს და მათ თანამშრომლებს აქვთ თავიანთი საკუთარი ეკონომიკური ინტერესები, მოცემული საწარმოების ფუნქციონირებას, მათ ეფექტიან მუშაობას რომ ეხება. მაგრამ ყველა ეს პიროვნება, ისევე როგორც მათი ოჯახის წევრები, წარმოადგენენ კიდევ, უბრალოდ, ადგილობრივ მაცხოვრებლებს, ისინი ამათუ იმ ზომით დამოკიდებული არიან რეგიონში ჩამოყალიბებული მოსახლეობის ცხოვრების წესზე და დონეზე, რეგიონების ბიუჯეტის მდგომარეობაზე, რეგიონის საწარმოო და სოცილური ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე და სხვ. მაშასადამე, ისინი, მართალია სხვადასხვა დონით, მაგრამ მინც გამოდიან რეგიონული ინტერესების მატარებლებად.

აღნიშნული მსჯელობიდან შეგვიძლია გამოვიტანოთ დასკვნა: თუმცა რეგიონული ინტერესები მხოლოდ სიცოცხლისუნარიანობის (საქმიანობის) პირობებისა და მოტივაციების ნაწილია, მაგრამ ცხოვრებაში სწორედ მათი გატარება უნდა წარმოადგენდეს ყველა იმ ხელისუფლებისა და მმართველობის მთავარ საზრუნავს, ვინც ამუშავებს და რეალიზაციას უკეთებს რეგიონულ ფინანსურ ეკონომიკურ პოლიტიკას.

პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ნებისიმიერი რეფორმატორული ქმედება, რა მცირე მასშტაბისა და ნაკლები სიღრმისაც უნდა იყოს იგი, განსაკუთრებით ძლიერ გავლენას ახდენს რეგიონული ცხოვრების ყველა მხარეზე. ეკონომიკური რეფორმების სიმძიმის რეგიონებში გადაინაცვლება იმითაც არის გამართლებული, რომ ქვეყნის რეფორმების გამტარებლები არცთუ სრულად ითვალისწინებენ რეგიონული თავისებურებებიდან გამომდინარე ადგილობრივ ინტერესებს, რეფორმები საკმარისად არ არის ადპტირებული ადგილობრივი პირობებისადმი. უფრო მეტიც, ზოგ შემთხვევაში პირდაპირ წინააღმდეგობაში არის რეგიონების განვითარების მიზნებთან. ზოგადმეთოდოლოგიური პოზიციებიდან თუ განვიხილავთ ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის ანალიზს და შეფასებას რეგიონში, იგი არ განსხვავდება სხვა რეგიონული სიტუაციების ანალიზისა და შეფასებისაგან. დამატებითი სირთულე მდგომარეობს იმაში, რომ სწორად გამოვყოთ ყოველ ცალკეულ რეფორმაციულ ქმედებაში მისი ის ელემენტები, წინამძღვრები, შეზღუდვები და შედეგები უშუალოდ რომ მოიცავენ რეგიონულ ინტერესებს. ასეთი ელემენტები კი პრაქტიკულ ცხოვრებაში ძალიან ბევრია.

კოკრეტულად დავსვათ კითხვა, არის იმის შესაძლებლობა, რომ რეგიონში ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა ერთიანი მაჩვენებლით ან მაჩვენებელთა განზოგადებული ერთობლიობით გამოვსახოთ? მიუხედავად იმისა, რომ დასმული კითხვა მიმზიდველია პირდაპირ უნდა ვთქვათ, რომ მისი გადაწყვეტა მეტად რთულია და პრაქტიკულად შეუძლებელი. რეგიონში რეფოემების შედეგად მიმდინარე ეკონომიკური და სოციალურ-პოლიტიკური და სხვა ამგვარი პროცესების და მოვლენების შეერთება და ერთიან მაჩვენებელში ასახვა შესასრულებლად ხომ ძნელია, და რაც მთავარია, ეკონომიკურ შინაარს არის მოკლებული.

თანამედროვე პირობებში, როდესაც ჯერ კიდევ ვერ დაგვიძლევია კრიზისი ჩვენი საქმიანობის თითქმის ვერც ერთ დარგში, პირველი რიგის ამოცანად წარმოგვიდგება ფინანსურ-ეკონომიკური კრიტერიუმებისა და მაჩვენებლების შემუშავება. თუმცა არც მათი გაერთიანებაა შესაძლებელი ერთ ან ორ მაჩვენებელში, მითუმეტეს, თუ საქმე ეხება რეგიონების დონეზე სიტუაციების შეფასებას, რეგიონების თავისებურებების ასახვას. ამოცანა უფრო რთულდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ აღარ უნდა გავიმეოროთ რეფორმების დაწყების დროს დაშვებული შეცდომები, როდესაც იგნორირება გავუკეთეთ რეგიონების თავისებურებებს და ყველგან ერთიანი მეთოდიკით დავიწყეთ მისი გატარება.

მიუხედავად მრავალი ავტორის მტკიცებისა, თითქოს უკვე აშენებული გვქონდა სოციალისტური წყობა (მისი კლასიკური გაგებით), ჩვენი აზრით ეს თეზისი არც თეორიულად იყო დასაბუ-თებული და არც პრაქტიკულად არის გამართლებული. ფაქტობრივად საბაზრო ურთიერთობებზე გადასვლას ვიწყებთ, როგორც მრავალწყობიანი ეკონომიკის მქონე ქვეყანა რეგიონების მიხედვით მკვეთრად გამოხატული სპეციფიკური თავისებურებებით, მოსახლეობის დიფერენცირებული მენტალიტეტით. სივრცე, რომელშიც რეფორმები ხორციელდება ერთგვაროვანი არ არის. ყოველივე აღნიშნული კიდევ ერთხელ მიგვანიშნებს, რომ ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის, შედეგების ანალიზისა და შეფასებისას ერთი ან ორი მაჩვენებლით მათი ასახვა უნაყოფო ცდაა.

ქვემოთ შევეცდებით, ჩამოვაყალიბოთ რეგიონში ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის შეფასების მეთოდოლოგიური საკითხები პრივატიზაციის მაგალითზე. პრივატიზაცია საქართველოს ეკონომიკის გარდაქმნის ერთ-ერთი მთავარი (და არა ერთი) მიმართულებაა. მისი წარმატებით განხორციელება ან წარუმატებლობა ბევრად განსაზღვრავს ეკონომიკური რეფორმების საერთო მიმდინარეობას. ამიტომ რეგიონში ეკონომიკური რეფორმების გაღრმავების კვალობაზე უნდა ხდებოდეს პროვატიზაციის მიმდინარეობის კონკრეტული ანალიზი და მიღებული შედეგების ობიექტური შეფასება. დასმული ამოცანის გადაწყვეტა აუცილებელია, მაგრამ ამასთან ერთად ძნელი. ძნელია უწინარეს ყოვლისა იმიტომ, რომ პრივატიზაციის წანამძღვრებისა და შედეგების კომპლექსური ანალიზის მეთოდოლოგიური საკითხები დღემდის დამუშავებული არა გვაქვს. უფრო მეტიც, შეგვიძლია დარწმუნებით ვამტკიცოთ, რომ თავისი მასშტაბებითა და დინამიკით უპრეცედენრო პროცესის-პრივატიზაციის სისტემური ანალიზისა და კომპლექსური შეფასების ამოცანა ჯერ არ დასმულა როგორც მთლიანად ქვეყნის მასშტაბით, ისე მისი რეგიონების მიხედვით. ჩვენთან არსებული ძველი წარმოებითი ურთიერთობებიდან შემორჩენილი სტატისტიკური და ბუღალტრული ანგარიშების ტრადიციული აპარატი, ისევე როგორც რეგიონული, ადგილობრივი ხელისუფლების საინფორმაციო ანალიტიკური მომსახურების მეთოდები დასახული მიზნების მისაღწევად ნაკლებად გამოსადეგია. მდგომარეობა კიდევ უფრო რთულდება იმით, რომ პრივატიზაციის პროგრამა არ შეიაცავს არავითარ რაოდენობრივ პარამეტრებს, რომლბიც დაგვიხასიათებენ სახელმწიფო საკუთრების კერძო (აქციონერულ) საკუთრებაში გადასვლის საბაზო მდგომარეობას და მოსალოდნელ ფინანსურ-ეკონომიკურ და სოციალურ-პოლიტიკურ შედეგებს. ესე იგი პრივატიზაციის პროგრამა ქვეყნის მასშტაბით და რეგიონების დონეზე მოკლებულია საბაზო სისტემურ დასაბუთებას, რომელიც გამოყენებული იქნებოდა როგორც საწყისი წერტილი შემდგომი ანალიზისათვის.

არ შეიძლება პრივატიზაციის პროცესი ყველგან ერთიანი შაბლონით, ერთნაირი თარგით იქნეს განხორციელებული. რეგიონების ხელისუფლებმა უნდა აირჩიონ პრივატიზაციის სტრატეგია და ტაქტიკა.შესაბამისი გაანგარიშებებისა და ანალიზის შედეგად მათ უნდა იცოდნენ, რომ რეგიონის ფინანსურ-ეკონომიკური და სოციალური პრობლემის გადაწყვეტა და, შესაბამისად, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის ამაღლება, შეიძლება მხოლოდ პრივატიზაციის ამა და ამ ვარიანტის შედეგად, ხოლო ყოველივე ეს მიიღწევა მხოლოდ მისი განხორციელების ამა და ამ ვარიანტით. პრივატიზაციის განვლილ ეტაპზე სტატისტიკური ორგანოები უკეთეს შემთხვევაში იფარგლებოდნენ მხოლოდ შემდეგი მაჩვენებლების შეგროვებით: პრივატიზაციას დაქვემდებარებული ქონების ღირებულება, მისი ხვედრითი წილი სახელმწიფო საკუთრების საერთო ღირებულებაში; პრივატიზიებული ქონების ღირებულება, მისი ხვედრითი წილი ქონების საერთო ღირებულებაში, რომელიც ექვემდებარება პრივატიზაციას, პრივატიზიებული საწარმოებისა და ორგანიზაციების საერთო რიცხვი; პრივატიზაციიდან მიღებული ფულადი სახსრები (დარგებისა და პრივატიზაციის მიხედვით, მათ შორის აქციების გაყიდვით, აუქციონზე გაყიდვით, კომერციული კონკურსით, არენდირებული ქონების გამოსყიდვით); ბინების პრივატიზაცია; საპრივატიზაციო ბარათები გამოყენება პრივატიზაციის ობიექტების შესაძენად; მშენებლობა-დაუმთავრებელი ობიექტების პრივატიზაცია და მიღებული სახსრები.

ჩამოთვლილი მაჩვენებლები ერთხელ კიდევ გვიჩვენებნ, რომ მათი მნიშვნელობის მიუხედავად, თავიანთი შინაარსით პრივატიზაციის შედეგიანობის შეფასებისათვის ვერ გამოდგებიან, რომ აღარაფერი ვთქვათ პრივატიზაციის პროცესის ფინანსურ ეკონომიკური და სოციალური მიმართულებების, მისი რეგიონული თავისებურებების შესახებ და სხვა.

ვეთანხმებით იმ ავტორებს, რომლებიც რეგიონებში პრივატიზაციის პროცესის ანალიტიკური შეფასებისათვის გამოყოფენ შვიდ მთავარ ჯგუფს. ეს ჯგუფებია:

პირველი, რეფორმების მოცემული მიმართულების (პრივატიზაციის) რეგიონული მნიშვნელობა (რეგიონული მასშტაბები);

მეორე, მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხი (კეთილდღეობის) დინამიკა;

მესამე, ტერიოტორიული განვითარების ეკონომიკურ ბაზისში მომხდარი ძვრები;

მეოთხე, სამუშაო ადგილებში და მოსახლეობის დასაქმებაში მომხდარი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ცვლილებები;

მეხუთე, რეგიონში საქონლისა და მომსახურების კონკურენციული ბაზრის ჩამოყალიბება;

მეექვსე, რეგიონის ტერიტორიის ბუნებრივი რესურსებისა და ეკონომიკური პოტენციალის გამოყენებაში და შენარჩუნებაში მომხდარი ცვლილებები;

მეშვიდე, რეგიონში საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და სოციალური სიტუაციის სტაბილურობის უზრუნველყოფა.

ყოველი ცალკეული ჯგუფი თავის მხრივ შეიძლება წარმოდგენილი იყოს რამოდენიმე საბაზო მაჩვენებლით, კერძოდ:

1. პრივატიზაციის არჩეული მოდელის რეგიონული მნიშვნელობის ანალიზის დროს მიზანშეწონილია პირველ რიგში განვსაზღვროთ პრივატიზირებული საწარმოს ხვედრითი წილი: გამოშვებული პროდუქციის საერთო რაოდენობაში და ცალ-ცალკე მისი იმ სახეების მიხედვით, რომლებიც მოცემული რეგიონისათვის წარმოადგენენ პროფილურს ან განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ ადგილობრივი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებაში, რეგიონული (ადგილობრივი) ბიუჯეტის ფორმირებაში, სამუშაო ადგილების საერთო რაოდენობაში, რეგიონის მოსახლეობისათვის აღმოჩენილ სოციალურ მომსახურებაში:

გარკევული უნდა იქნეს აგრეთვე არასაცხოვრებელი შენობანაგებობების პრივატიზირებული საწარმოებისათვის გადაცემის რეგიონული მნიშვნელობა საინვესტიციო კონტრაქტების საფუძველზე.

2. იმ უამრავ პარამეტრებს შორის, რომლებითაც შეგვიძლია დავახასიათოთ მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის დონე (კეთილდღეობა) რეგიონის პოზიციებიდან განსაკუთრებულ ინტერესს იმსახურებს: პრივატიზაციის შერჩეული ვარიანტის (მაგალითად, აქციონირების) შედეგად გამოწვეული ცვლილებები პრივატიზებული საწარმოების მუშაკების ხელფასში და სხვა სახის ანაზღაურებაში, პრივატიზებული საწარმოების მიერ აღმოჩენილი სოციალური მომსახურების მოცულობის გაზრდა ან შემცირება და ასეთი შემცირების ბიუჯეტური კომპენსაციების მასშტაბები, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფების ფულად შემოსავლებში მომხდარი ცვლილებები;

3. პრივატიზაციის შედეგად ტერიტორიული განვითარების ეკონომიკურ ბაზისში მომხდარი ცვლილებები ანალიზისას პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა უნდა მიეცეს იმ ცვლილებებს, რომლებიც მოხდა საკუთრებით ურთიერთობაში და რომლებიც შეიძლება ასახული იქნეს სახელმწიფო საკუთრების ღირებულების შემცირებაში (და მაშასადამე, ბიუჯეტის დანაკარგებში), ხელისუფლების რეგიონული სტრუქტურების მიერ აქციების ფლობის წილში, რეგიონულ ბიუჯეტებში ერთჯერად შემოსულობებში და მათი გამოყენების მიმართულებებში, პრივატიზაციის შემდგომ პერიოდში მოსალოდნელ საბიუჯეტო შემოსულობებში (მათ შორის საშემოსავლო გადასახადების გაზრდის ხარჯზე), პროდუქციისა და მომსახურების მოცულობასა და სახეებში (რომლებიც ბიზნეს-გეგმის შესაბამისად არებული კანომდებლობის მიხედვით რეგიონების ხელისუფლების განკარგულებებში იქნებიან), საწარმოებისათვის საბიუჯეტო დოტაციების შემცირებაში, რეგიონისათვის საგარეო ეკონომიკური და სავალუტო სარგებლიანობაში (პრივატიზაციაში უცხოური კაპიტალის მონაწილეობისას) და ა.შ.

4. პრივატიზაციის შედეგად სამუშაო ადგილების და მოსახლეობის დასაქმების რაოდენობასა და ხარისხში მომხდარი ცვლილებების ანალიზს ყველა რეგიონისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. ასეთი ანალიზი შეიაძლება შესრლებული იქნეს შემდეგი მაჩვენებლების საფუძველზე: სამუშაო ადგილების მოსალოდნელი შემცირება ან გაზრდა და ამის შესაბამისად შრომის ბაზარზე ცვლილებები, ინვალიდების შრომითი მოწყობის შესაძლო მასშტაბები, კადრების კვალიფიკაციის შეცვლა და სხვა. ანალიზის დროს ყველა ეს მაჩვენებლი მჭიდროდ უნდა იყოს დაკავშირებული პრივატიზაციის პროცესებთან და საკუთრების ურთიერთობებში მომხდარ ცვლილებებთან.

5. რეგიონში კონკრეტული საქონლისა და მომსახურების ბაზრის ჩამოყალიბების ანალიზისათვის უნდა განისაზღვროს: როგორ იცვლება იმ საქონლისა და მომსახურების მოცულობა, ხარისხი და ღირებულება, რომლებიც შეეთავაზება რეგიონის მოსახლეობას და საწარმოებს, კონკურენტუნარიანი არიან თუ არა ისინი, თუ იზრდება სოციალურად მნიშვნელოვანი სამომხმარებლო სიკეთის ხელმისაწვდომობა, იზრდება თუ არა ერთგავროვანი საქონლის და მომსახურების მწარმოებლების კონკურენტების რიცხვი, შემცირდება თუ არა ფასები საქონელზე და მომსახურებაზე და სხვა;

6. პრივატიზაციის შედეგად რეგიონის ბუნებრივ რესურსებში და ეკონომიკურ პოტენციალში მომხდარი ცლლებების კვლევისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება რეგიონის მთავარი ბუნებრივი რესურსის - მიწის გამოყენებას და გარემოს დაცვას. აქ, უწინარეს ყოვლისა, უნდა შეფასდეს პრივატიზაციის დროს სად (რომელ ზონაში) და რა რაოდენობით იქნა რეგიონის ხელისუფლების გამგებლობიდან მიწის ნაკვეთების სხვა მფლობელების ხელში გადასვლა, რა ეკოლოგიური პრობლემები გადწყდა, ან გადაწყდება და პირიქით, ხომ არ გაუარესდება ეკოლოგიური სიტუაცია პრივატიზებულ საწარმოებში, როგორ შეიცველბა ეკოლოგიური მდგომარეობა მოცემულ რეგიონში და მიმდებარე რეგიონებში;

7. ბოლოს, რეგიონში საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და სოციალური სიტუაციების სტაბილურობაზე პრივატიზაციის ზეგავლენის კვლევისას არ შეიძლება გათვალისწინებული არ იქნეს, რომ თანამედროვე პირობებში ასეთ სიტუაციას საბოლოო ჯამში არა მარტო ადგილობრივი, არამედ საერთო-სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობაც აქვს (ყველაზე დამანგრეველი მაგალითი - აფხაზეთის და შიდა ქართლის რეგიონის ჩრდილო რაიონებში დატრიალებული მოვლენები). ამიტომ დიდი მნიშვნელობა აქვს, პრივატიზაციის პროცესები რეგიონებში ტარდებოდეს მშვიდ და სოციალურად სამართლიან გარემოში. გარკვეული უნდა იქნას არის თუ არა ასეთ რეგიონებში აქტიური სოციალური პარტნიორობისათვის საჭირო პირობები, ითვალისწინება თუ არა ცალკეული სოციალური ჯგუფის კანონმდებლობით დაცული ინტერესები, მოსახლეობისათვის განმარტებულია თუ არა პრივატიზაციის სარგებლიანობა და სხვა.

პრივატიზაციის მიმდინარეობის კვლევისას განსაკუთრებული მნიშნელობა აქვს არა იმდენად მისი ამჟამინდელი, ამწუთიერი შედეგების გარკვევას, რამდენადაც შორეული, ხანგრძლივვადიანი ცვლილებების დანახვას, უწინარეს ყოვლისა კი რეგიონის აღწარმოებით პროცესებზე ზემოქმედების განჭვრეტას. აქ ჩამოთვლილი მაჩვენებლები, შეფასებები სწორედ რომ ასეთი ცვლილებების დახასიათებას ემსახურებიან: რა შეიცვალა და რა შეიცვლება, რა მიმართულებით წავიდა და რა მიმართულებით წავა მოცემული რეგიონების განვითარება?

ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობის რეგიონული შეფასებისა და მიღებული გადაწყვეტილებების დასაბუთების შემოთავაზებული სისტემა უნდა ეფუძნებოდეს საიმედო და იოლად გასაკონტროლებელ ინფორმაციას, მაქსიმალურად იყენებდეს არსებულ სტატისტიკურ ბაზას და სახელმწიფო სტატისტიკური სამსახურის საპროგნოზო-ანალიტიკურ შესაძლებლობებს, გამოდიოდეს საწრმოებიდან და ორგანიზაციებიდან წამოსული ინფორმაციის მოცულობის მინიმალური გაზრდის პოზიციიდან, ემსახურებოდეს საზოგადოებრივ აზრს.

საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, განსაკუთრებით საბაზრო ურთიერთობის ფორმირების პირობებში, ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის დამუშავება ობიექტურ აუცილებლობას წარმოადგენს. საზღვარგარეთის ქვეყნების პრაქტიკით დამტკიცებულია და ჩვენი ქვეყნის დღევანდელობა ამას გვიმოწმებს, რომ მეცნიერულად დასაბუთებული ასეთი პოლიტიკის გარეშე ეკონომიკის ახლად შექმნა და მისი გაძღოლა ემსგავსება უკომპასო გემს. იგი იმის რაციონალური განსაზღვრაა თუ საით წავიდეს მთლიანად ქვეყანა და მისი ცალკეული რეგიონი, როგორ ვფიქრობთ ამის მიღწევას. მანამდე ვიდრე ასეთნაირად არ დაისმება და გადაწყდება საკითხი ვერ ვიქნებით დარწმუნებული იმაში, რომ ჩვენი ძალისხმევა სწორი მიმართულებისაა. თუ სენეკას (რომაელი ფილოსოფოსი და დრამატურგი, პოლიტიკური მოღვაწე) ნათქვამს მოვიშველიებთ, როცა არ იცი რომელი ნავსაყუდელისაკენ გაქვს გეზი აღებული, არც ერთი ქარი არ დაუბერავს საჭირო მიმართულებით.

როგორც უკვე ზევით ითქვა საქართველოს სოციალ-ეკონომიკური და რეგიონული პროცესების სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტში დამუშავებულია ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფცია.

თავიანთი დანიშნულებიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ ეს კონცეფცია ნაკლებად, ან სულაც არ ითვალისწინებს ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონულ (სამხარეო) პრობლემებს. რეგიონულ ჭრილში ასეთი სამუშაოების შესრულების ობიექტური აუცილებლობა საქართველოსათვის ჩვენი აზრით განპირობებულია სულ მცირე ხუთი ფაქტორით:

პირველი: ეკონომიკური პოლიტიკა, კერძოდ კი რეგიონული ეონომიკური პოლიტიკა განიხილება, როგორც საზოგადოების მწარმოებლური ძალებისა და წარმოებითი ურთიერთობის განვითარების, მისი ზრდის მნიშვნელოვანი ფაქტორი, გავიხსენოთ ჯერ კიდევ დ. რიკარდოს (1772-1823 წწ.) მიერ პოლიტიკური ეკონომიკის წინაშე მდგარი ამოცანების ფორმულირება, როდესაც იგი ამ მეცნიერების ამოცანად თვლიდა ეკონომიკური კანონების შეცნობასთან ერთად ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავებას, რომელიც ხელს უწყობს საზოგადოების მწარმოებლური ძალების ზრდას.

საქართველოში განვითარებული ყოვლისმომცველი და გაჭიანურებული კრიზისის პირობებში ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონულმა პოლიტიკამ ხელი უნდა შეუწყოს მწარმოებლურ ძალთა განვითარებას, მაშასადამე, ქვეყნის კრიზისიდან სასწრაფოდ თავის დაღწევას.

მეორე: უნდა გავითვალისწინოთ ქვეყანაში მიმდინარე საწარმოო ძალთა ე.წ. „თაობათა ცვლის ფაქტორი“. ის, რაც გვქონდა წარმოების საშუალებების სახით, ან მთლიანად გავანადგურეთ, ანდა მორალურად და ფიზიკურად მოძველებულია. საწარმოო ძალთა მთავარი შემადგენელი ნაწილი-ადამიანები თავიანთი სამუშაო ძალით იცვლებიან. უნდა მოვიდეს სრულიად ახალი თაობა, საშუალო ფენა - მეწარმეთა სახით, რომელთაც არასოდეს საქმე არა ჰქონიათ საბაზრო ეკონომიკისათვის დამახასიათებელი რაიმე პრაქტიკული საქმიანობის წამოწყებასთან. უფრო მეტიც, მათ არც წინა თაობების მაგალითი და გამოცდილება გამოადგებათ, ცნობილი მიზეზების გამო, რაც ბუნებრივია შესაბამის სიძნელეებს შეჰქმნის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში.

მესამე: ცვალებადი სამეურნეო გარემო ეკონომიკის სფეროში დასაქმებულ თვით გამოცდილ ხელმძღვანელებსაც აიძულებს, ახლებურად იაზროვნონ, ახლებურად გაიაზრონ თავიანთი სამეურნეო საქმიანობის მომავალი და მოემზადონ რათა ადგილი იპოვონ დღემდის მათთვის უჩვეულო საქმისათვის - კონკურენტებთან საბრძოლველად. საბაზრო ეკონომიკა ხომ კონკურენტებთან ცივილიზებული წესებით ბრძოლაა ყოველდღიურ საქმიანობაში.

მეოთხე: მეცნიერულად დასაბუთებული ეკონომიკური პოლიტიკა აუცილებელი ინსტრუმენტია ქვეყნის რესურსების მსოფლიო ეკონომიკურ ბრუნვაში მოსაქცევად და პირიქით. ხომ ცნობილია, რომ მარტო საკუთარ შესაძლებლობებზე დაყრდნობით ქვეყანას არ მიუღწევია რაიმე მნიშვნელოვანი შედეგებისათვის. ხომ არც ერთი ქვეყანა არ არსებობს დღევანდელ ცივილიზებულ სამყაროში, რომელსაც შეეძლოს დაიკმაყოფილოს თავისი მრავალმხრივი მოთხოვნილება მხოლოდ საკუთარი რესურსებით.

მსოფლიოს განვითარების ტენდენციები იქითკენ მიდის, რომ მოცემული ქვეყნის შრომითი, მატერიალური, ფინანსური, ეკოლოგიური და სხვა რესურსები სულ უფრო მეტად ინტეგრირებული ხდება სხვა ქვეყნების რესურსებთან. ყოველივე ეს კი ასახული და დასაბუთებული უნდა იყოს ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკაში. ეს პოლიტიკა უნდა განიხილებოდეს როგორც რესურსების, მათ შორის ადამიანთა რესურსების მსოფლიო ეკონომიკურ ბრუნვაში ჩართვის პროცესი. მეხუთე: ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის დამუშავების ობიექტური აუცილებლობა განპირობებულია აგრეთვე ქვეყნის, საერთოდ და რეგიონების, კერძოდ, უსაფრთხო განვითარების უზრუნველყოფის ამოცანებიდან.

რეგიონული ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარება მრავალ-ფაქტორული და ფართომასშტაბიანი პრობლემაა. მას ცალკე ფაქტორად განსაკუთრებით გამოვყოფთ იმის გამო, რომ დღემდის ეკონომიკურ თუ იურიდიულ ლიტერატურაში, პრაქტიკაში ნაკლებად განიხილება (ან სულაც არ განიხილება) რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემები. იგი ჩვენ მიგვაჩნია, როგორც ქვეყნისა და რეგიონების ეკონომიკური ინტერესების ერთობლიობა, ამ ინტერესთა დაბალანსებულობა, ჰარმონიული შეთანაწყობა. ქვეყნის უსაფრთხო განვითარება უნდა ითვალისწინებდეს მისი ცალკეული რეგიონების უსაფრთხო განვითარებას და პირიქით. გაუმართლებელია ზრუნვა ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხოებაზე და ვერასოდეს ვერ მოიტანს იგი დადებით, სასურველ შედეგებს თუ მასში ორგანულად არ არის ჩაქსოვილი ყოველი ცალკეული რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარების ამოცანები და მიზნები. ასევე უშედეგო იქნება ნებისმიერი ზრუნვა რეგიონის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებაზე თუ იგი არ ითვალისწინებს მთელი ქვეყნის ერთიან ეროვნულ ინტერესებს. უფრო მეტიც, ნებისმიერი გადახვევა ეკონომიკურ ინტერესთა თანხვედრის ბალანსიდან თვითონ გადაიქცევა ქვეყნის და რეგიონის უსაფრთხო განვითარების შემაფერხებელ ფაქტორად, საშიშროებად.

ვფიქრობთ ჩამოთვლილი და სხვა მათთან დაკავშირებული ფაქტორებით არის განპირობებული ის ამოცანები, რომლებიც დასახულია საქართველოში ეკონომიკური რეფორმის მესამე ეტაპზე - „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომი აღმავლობის ეტაპზე. კერძოდ, რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროგრამების შედგენისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს მოსახლეობის საწარმოო-შრომითი აქტიურობის ამაღლებას, დასაქმების მაქსიმიზაციასა და მისი ოპტიმალური დონის უზრუნველყოფას, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნასა და ადგილობრივი შრომითი რესურსების რაციონალურ გამოყენებას, რეგიონების შეწონასწორებული სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დაჩქარებას, ძირითადი ტერიტორიული პროპორციების სრულყოფას, ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ გამოყენებასა და გარემოს დაცვას, რეგიონებისა და სახელმწიფოს ინტერესების ურთიერთშეთანხმებას.

როგორ გვესმის ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკა, რა ამოცანებსა და მიზნებს უნდა ისახავდეს, რა ხერხებითა და მეთოდებით უნდა განხორციელდეს იგი? სამეცნიერო და საცნობარო ლიტერატურაში გავრცელებული განმარტებით პოლიტიკა არის: სახელმწიფო ან საზოგადო საქმეები, კლასების, ერებისა და სხვა სოციალური ჯგუფების ურთიერთობასთან დაკავშირებული საზოგადოებრივი მოღვაწეობის სფერო; სახელმწიფო საქმიანობაში მონაწილეობა, სახელმწიფოს გაძღოლა, სახელმწიფოს საქმიანობის ფორმების, ამოცანებისა და შინაარსის განსაზღვრა, სახელმწიფო ხელისუფლების, პარტიის ან საზოგადოებრივი ჯგუფის მოღვაწეობა შინასახელმწიფოებრივი მართვისა და საერთაშორისო ურთიერთობის დარგში მოქმედებაა რაიმეს მისაღწევად, სხვა ადამიანებთან ურთიერთობათა დამოკიდებულებაა.

თუ საზოგადოების ეკონომიკურ მხარეს გამოვყოფთ ცალკე, უფრო დავაკონკრეტებთ და დავალთ საზოგადოების განვითარების ეკონომიკურ პრობლემებამდე, მაშინ, ჩვენი აზრით, ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკა ეს არის ცალკეული ადამიანების ადამიანთა ჯგუფების, გნებავთ პოლიტიკური პარტიების და სახელმწიფოს მიერ დასახული და გადასაწყვეტი ეკონომიკური მიზნები და ამოცანები, რომლებშიც ასახულია მათი კონკრეტული ინტერესები. ეს არის მეთოდების, საშუალებების და ინსტიტუტების ერთობლიობა, რომელთა დახმარებითაც, რომელთა მეშვეობითაც ყალიბდება, კონკრეტდება და ხორციელდება ეს ინტერესები.

პოლიტიკა ინტერესებია მოქმედებაში მოყვანილი. მაგალითად, მოსახლეობის ცხოვრების დონის ფორმირება და უზრუნველყოფა მოიცავს მთელი საზოგადოების, სახელმწიფოს, მისი ცალკეული წევრის ინტერესებს და მოქმედებაში მოდის საზოგადოების, მისი ცალკეული წევრების მიერ გამოყენებული მეთოდებისა და ხერხების მეშვეობით. ვისი ინტერესებია, ვინ გამოხატავს მათ, შეესაბამება თუ არა მათი მიღწევის გზები და მეთოდები დასახულ ამოცანებს, ადგილი ხომ არა აქვს ინტერესთა გაყალბებას, მათ შეცვლას მოტყუებით, ცბიერად ფორმულირებული ამოცანით, რამდენად შეესაბამებიან ისინი თანამედროვე და მოსალოდნელ ცვლილებებს და სხვა. აი ის ძირითადი საკითხები რომლებზედაც პასუხის გაცემით შეგვიძლია ვთქვათ ეკონომიკური პოლიტიკის არსის შესახებ ზოგადად.

თუ ამ მეთოდოლოგიურ დებულებას დავეყრდნობით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონულ პოლიტიკად უნდა მივიჩნიოთ, ეკონომიკური პრობლემების გადაწყვეტილებებისა და მოქმედებების მხოლოდ ისეთი პოლიტიკა, რომელიც რეალიზაციას უკეთებს სახელმწიფოს ინტერესებს რეგიონების მიმართ და თვით ამ რეგიონების ინტერესებს თანამედროვე რეგიონული პროცესების მეთოდებისა და ხერხების გამოყენებით და რომელიც ახორციელებს ყველაფერ ამას რეგიონთაშორისო და შოდარეგიონული კავშირების ერთიან სისტემაში. სხვა სიტყვებით თუ ვიტყვით, ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული პოლიტიკა არის მთელი საზოგადოების, მისი ცალკეული წევრის მოქმედებათა მიმართულებების, საშუალებების, გზების წინასწარ ჩამოყალიბება, რომელიც მიგვანიშნებს, თუ საით გვინდა წავიდეთ და როგორ ვფიქრობთ ეკონომიკური საფრთხეების თავიდან აცილებას. ეს არის ამ მოქმედებათა მიმართულებების, საშუალებების, გზების შეცნობის პროცესი, შეგნებული მარეგულირებელი საქმიანობა, რომელიც ცენტრისა და რეგიონების, ერთის მხრივ, და რეგიონებს შორის, მეორეს მხრივ, ეკონომიკური საქმიანობის საფუძველზე მეცნიერულად დასაბუთებული გაანგარიშებებით განსაზღვრავს მომავლის შესაძლებლობათა მაქსიმალურად ეფექტიანი რეალიზაციის ღონისძიებათა ერთობლიობას.

ამ პოლიტიკის განსაზღვრის დროს უნდა გათვალისწინებული იქნეს ერთი ასეთი აუცილებელი პირობაც: თავი უნდა დავაღწიოთ ცდუნებას და რეგიონული პოლიტიკა ისე არ უნდა წარმოვადგინოთ, როგორც ცალკეული მოქმედებების კონგლომერატი, რომლებიც ორიენტირებული არიან რეგიონზე და რომლებიც ხორციელდება სრულიად სხვადასხვა მიზეზებით. აქ ცდუნება მართლაც დიდია, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ნებისმიერი პოლიტიკა თავისებურად ყოველთვის რეგიონულ ასპექტში აისახება და მასში ჩაქსოვილი ინტერესები რეგიონულ დონეზე ხორციელდება. მაგრამ აქ ლაპარაკი უნდა იყოს სხვადასხვა პოლიტიკის (საშინაო, საგარეო, ეროვნული, სოციალური, ეკონომიკური და სხვა). რეგიონულ ასპექტზე. პრინციპში ასეთი ასპექტებიდან უნდა ავიღოთ პოლიტიკა. მაგალითად, სწორი არ იქნება რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკის კვალიფიკაცია მივცეთ სახელმწიფოს ნებისმიერ გადაწყვეტილებას რომელიმე მსხვილი ტერიტორიული სამეურნეო პროექტის დაფინანსებაზე, თუ ეს პროექტი ორგანულად არ ჩაეწერება რეგიონული, ადგილობრივი ინტერესების მთლიან სისტემაში და არ უპასუხებს მათ პოლიტიკას.

ზემოთ აღნიშნულიდან საბოლოოდ უნდა დავასკვნათ, რომ რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკა და მისი შემადგენელი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის პოლიტიკა, სულაც არ არის სხვადასხვა პოლიტიკის რეგიონული ასპექტების ერთობლიობა; იგი არც პირველადი უნდა იყოს მათ მიმართ და არც უნდა გამოდიოდეს როგორც მათი „რეგიონული ჩრდილი“. იგი არის საზოგადოების ეკონომიკური საფუძვლის ერთიანი რგოლი, რომლის გარეშეც თვით საზოგადოებას, მის ცალკეულ წევრებს, აგრეთვე ბუნებრივ გარემოს არ შეუძლიათ არსებობდნენ მხოლოდ ცალკეულ ტერიტორიაზე შემთხვევით და გარანტირებული წარმატების გარეშე.

ყოველი პოლიტიკა გამოხატავს არა მარტო ერთიან ინტერესებს, არამედ სხვადასხვა ინტერესების კონსოლიდაციასაც ახდენს. ეკონომიკური პოლიტიკა კომპრომისს ეძებს სახელმწიფოსა და სამეურნეო სუბიექტების ინტერესებს შორის. ნებისმიერი პოლიტიკა, მათ შორის ეკონომიკურიც, კარგია იმდენად, რამდენადაც შეუძლია მას მიაღწიოს სხვადასხვა ინტერესების ბალანსს.

როგორც სახელმწიფო, ისე რეგიონული პოლიტიკის გამაერთიანებელ იდეად უნდა იქცეს რეგიონთაშორისი და შიდა რეგიო-ნული ურთიერთობების სტაბილურობა, მათი სიმყარე.

სახელმწიფო რეგიონულ პოლიტიკასა და რეგიონულ უსაფრთხო განვითარების პოლიტიკას შორის ურთიერთობის ნათელ მაგალითად გამოგვადგება საქართველოში დღეს შექმნილი პოლიტიკური და სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა. როგორც ცნობილია ქვეყანაში არსებული დესტრუქციული, სეპარატისტული ძალების (გარედან მოსული რეაქციული ძალების დახმარებით) მოქმედების შედეგად ქვეყნის სასიცოცხლოდ აუცილებელ ინტერესად ქცეულა ტერიტორიული მთლიანობის შენარჩუნება, სახელმწიფოს ტერიტორიის დეზინტეგრაციის არ დაშვება. ყოველი რეგიონის მთავარ ინტერესს აღნიშნული პრობლემის მიმართ კი წარმოადგენს ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევის საწინააღმდეგო გარემოს შექმნა მოცემულ კონკრეტულ ტერიტორიაზე, სოციალური, ეკონომიკური, ბუნებრივ-რესურსული და სხვა ურთიერთობების ბალანსირება, ამის საფუძველზე კი მოცემული, ტერიტორიულად ლოკალიზებული გარემოს ყველა ელემენტის სტაბილური და შეთანხმებული განვითარება. აქ მხედველობაში მიიღება ის, რომ გარდა ზოგადეკონომიკური, ზოგადსოციალური და სხვა პოტენციებისა, არსებობს აგრეთვე, მძლავრი შიდა რეგიონული პოტენციები, რომლებიც შეიძლება რეალიზებული იქნეს მხოლოდ ადგილობრივ დონეზე. ეს კი აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტაში რეგიონული პოლიტიკის საერთოდ, და რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის კერძოდ, ერთ-ერთი უპირველესი ამოცანაა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული პოლიტიკა, რომელსაც სახავს და ახორციელებს თვით რეგიონი, ეს არის ის, რაც უნდა გაკეთდეს კონკრეტულ ტერიტორიაზე ტერიტორიულად ლოკალიზებული გარემოს ყველა ელემენტის შეთანხმებული და ურთიერთდაკავშირებული განვითარებისათვის ადგილობრივი პირობების გათვალისწინებით. სახელმწიფო რეგიონული პოლიტიკა მოწოდებულია, უზრუნველყოს რეგიონული პოლიტიკის გატარება, მისი სიცოცხლისუნარიანობა ადგილებზე. მხოლოდ ასეთი მიდგომით შეგვიძლია შევქმნათ რეალური საფუძველი სწორი და წინააღმდეგობების არ შემცველი სახელმწიფო-ადგილობრივი რეგიონული პოლიტიკის ფორმირებისათვის, რომელიც აღიარებს როგორც თანხმობის საერთო იდეოლოგიას,ისე სახელმწიფოსა და რეგიონების ინტერესების არსებობას. რეგიონული ინტერესების დამახასიათებელ პარამეტრებად შეიძლება გამოყენებული იქნეს შემდეგი მაჩვენებლები:

- მოსახლეობის, მისი ცალკეული ფენებისა და ჯგუფების ცხოვრების დონისა და ხასიათის შესაბამისობა საერთო სახელმწიფო (საქვეყნო) და რეგიონულ პირობებთან.

- განვითარების რეგიონული საბიუჯეტო-საფინანსო და სხვა ეკონომიკური წყაროების არსებობა; ინტელექტუალური, სულიერი და სხვა პოტენციალის გამოყენების შესაძლებლობების არსებობა;

- შიდა რეგიონული და რეგიონთაშორისი კავშირების ფუნქციონირება;

- შესაბამისი რაოდენობის ბუნებრივი რესურსების და ეკოლოგიური პოტენციალის არსებობა;

- საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და ეროვნულ-ეთნიკური სიტუაციების სტაბილურობა;

რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის მთავარი სუბიექტი უნდა იყოს ადამიანი, კონკრეტულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობა თავისი ინტერესებით, ამ ინტერესთა რეალიზაციის ფორმებით და მეთოდებით, თავისი მოთხოვნილებებით და ამ მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობებით. აქედან გამომდინარე, რეგიონული პოლიტიკის შედეგებს აფასებენ უწინარეს ყოვლისა, ადამიანები. მათ უნდა იგრძნონ თავიანთი ინტერესების, მოთხოვნილებების რეალიზაციისა და დაკმაყოფილების მეშვეობით რეგიონული პოლიტიკის რეალობა, მისი ავკარგი. ამასთან, ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ თვით რეგიონული პოლიტიკის მთავარმა სუბიექტმა - ადამიანმა, მოსახლეობამ იგრძნოს, შეიცნოს თავისი თავი ამად. მან უნდა გაიგოს, თუ რის სუბიექტს წარმოადგენს იგი და რა ამოცანებია დასახული მის წინაშე.

უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს უკანასკნელი არცთუ იოლად მისაღწევია, ვინაიდან, ლაპარაკია ინდივიდუალური ინტერესების რეგიონალურად ორიენტირებული ტრანსფორმაციის შესახებ, მასში ზოგადრეგიონული მოტივაციების შეტანის შესახებ, რომელიც გაცნობიერებული იქნება პირადულ აუცილებელ მოტივაციად. საბოლოო ჯამში აქ ლაპარაკია ადამიანში რეგიონული ცნობიერების ფორმირების შესახებ, რომელიც ადექვატურად ასახავს კონკრეტულ სივრცობრივად ლოკალიზებულ გარემოში ადამიანის, საზოგადოების და ბუნების ცხოველქმედების პირობებს და პერსპექტივებს.

რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკის წარმატება დიდადაა დამოკიდებული ადამიანების, საზოგადოების ინფორმირებულობაზე ამ პოლიტიკის მიზნების, ამოცანებისა და მათი განხორციელების გზებისა და მეთოდების შესახებ, ყოველმა ადამიანმა უნდა იცოდეს თავისი ადგილი და როლი ამ პოლიტიკაში, უნდა იცოდეს, რას მიიღებს იგი ამისაგან. მხოლოდ ასეთი ინფორმირებულობის შემთხვევაში შეიძლება საზოგადოებრივი ცნობიერებისათვის პოლიტიკის ორგანული გათავისება, ადამიანთა შეგნებული, აქტიური მონაწილეობა და ქმედება მისი განხორციელებისათვის. ადამიანთა შეგნებაში რეგიონული ცნობიერების ჩამოყალიბების საქმეში გადამწყვეტი ოლი უნდა შეასრულოს მოსახლეობაში, და განსაკუთრებით, ახალგაზრდა თაობაში რეიონალიზაციის, რეგიონული პრობლემების მიზანმიმართულმა სწავლებამ.

დროა, ჩვენს სკოლებში, განსაკუთრებით უმაღლესი სასწავლებლების სასწავლო გეგმებში თავისი კუთვნილი ადგილი დაიკაონ სასწავლო დისციპლინებმა: „რეგიონული ფინანსები“ და „რეგიონული ეკონომიკა“.

ასევე აუცილებლად მიგვაჩნია ადგილებზე შეიქმნას ეკონომიკური ცოდნის გავრცელების ცენტრები, რომელთა სასწავლო პროგრამებში ფართო ადგილი უნდა დაეთმოს ჩამოთვლილ საკითხებსა და დისციპლინებს. რეგიონული ცნობიერების ფორმირებისა და განმტკიცების საქმეში არსებული სირთულეებისა და პრობლემების მიზეზები უნდა ვეძებოთ იმ საზოგადოებრივ-ეკონომიკური წყობილების წიაღში, რომელშიც ჩვენს ქვეყანას და საზოგადოებას უხდებოდა ცხოვრება უკანასკნელი ორი საუკუნის განმავლობაში და რომლის მიზეზითაც საქარტველოში რეგიონულ პოლიტიკაზე საუბარიც ზედმეტი იყო. უფრო მეტიც, რეგიონალიზმზე რაიმე ახალი დებულებისა და პარადიგმების წამოყენებაც კი მიიჩნეოდა ამ წყობილების, ამ სისტემის იდეოლოგიური და ეკონომიკური საფუძვლების მოშლის ტოლფასად.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის მთავარი მიზანი უნდა იყოს შესაბამისი რეგიონის მოსახლეობის ცხოვრების დონისა და ხარისხის უზრუნველყოფა და უნდა ემყარებოდეს სამ ძირითად პრინციპს:

- რეგიონის მოსახლეობის მოთხოვნილებების აუცილებელ გათვალისწინებას, ფორმირებადი ბაზრის მდგომარეობასა და დინამიკას, სახელმწიფოსა და რეგიონების ტერიტორიაზე მოქმედი საწარმოების ინტერესებს;

- რეგიონის ეკონომიკური სტრუქტურის საშინაო და საგარეო ფაქტორებისადმი მაქსიმალურად მორგებას;

- რეგიონული ინტერესების აქტიურ რეალიზაციას.

იგი უნდა ასრულებდეს მთელ რიგ ფუნქციებს, ზოგიერთი მათგანი შემდეგია:

- საქონლისა და მომსახურების წარმოება რეგიონული პროგრამების მიხედვით საშინაო და საგარეო ბაზრისათვის;

- საზოგადოებრივი საქონლის წარმოება (ავიახაზები, სარკინიგზო და საავტომობილო მაგისტრალები, მშენებლობა და სხვა).

- საზოგადოებრივი მომსახურების გაწევა (ტურიზმი, განათლება, კულტურა, ჯანმრთელობის დაცვა და სხვა);

- ფასებისა და ტარიფების რეგულირება ბაზარზე მოთხოვნა-მიწოდების თანაფარდობის ცვლილებათა შესაბამისად;

- შეღავათებისა და საჯარიმო სანქციების დაწესება;

- საგადასახადო პოლიტიკის განხორციელება;

- ცენტრალური და ადგილობრივი ბიუჯეტის რესურსების მობილიზება და მათი ეფექტიანი გადანაწილება-გამოყენება და სხვა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის წარმატებით განხორციელება ბევრადაა დამოკიდებული რეგიონების ადმინისტრაციის შესაძლებლობასა და უნარზე - მიიღონ ეფექტური, ოპტიმალური გადაწყვეტილებები, რომლებშიც ასახული იქნება ცენტრისა და რეგიონის შეხამებული ინტერესები. ყოველი ცალკე აღებული რეგიონის სახეს, მის „წონას“ საერთო-საქვეყნო საქმეებში განსაზღვრავს არა საკუთრების ფორმები, არამედ ეკონომიკის მართვაში გამოყენებული ხერხები და მეთოდები, რეგიონში განვითარებული სოციალურ-ეკონომიკური და ფინანსური ურთიერთობები, რეგიონული უპირატესობებისა და პოტენციალის ეფექტური გამოყენება, საერთო- სახელმწიფო და რეგიონული ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების რაციონალური შერწყმა და შეხამება.

ასეთი პოლიტიკის შემუშავებისას გათვალისწინებული უნდა იქნას არა მარტო რეგიონის ბუნებრივი ფაქტორები და უპირატესობები, არამედ რეგიონთა შორის არსებული განსხვავებები, სპეციფიკური თავისებურებები და ისტორიულ-კულტურული საფუძვლებიც.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის დამუშავება რთული პროცესი და მრავალწახნაგოვანი ამოცანაა. ჩვენი აზრით, იგი უნდა მოიცავდეს შემდეგ ძირითად ეტაპებს:

პირველი ეტაპი - მიზნის განსაზღვრა. იგი უნდა ასახავდეს ეკონომიკური ზრდის (განვითარების) ამოცანებს, რომლებიც უზრუნველყოფენ მატერიალური დოვლათის და სოციალური სიკეთის იმ რაოდენობით წარმოებას, რომ მიღწეულ იქნას ადამიანთა ცხოვრების მაღალი ხარისხი; ამოცანები შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ შემდეგ ჯგუფებად:

სტრატეგიულად ქმედითი ხასიათის (დეპრესიული, ჩამორჩენილი მდგომარეობიდან გამოსვლა, სამეურნეო სფეროს ტრანსფორმაცია, უპირატესად საგარეო ეკონომიკურ საქმიანობაზე ორიენტაცია და ა.შ.); სტრატეგიულად სტაბილიზაციური ხასითის (არსებული სიტუაციის შენარჩუნება, ევოლუციური გარდაქმნები ეკონომიკურ სფეროში, და ა.შ.); საშუალოვადიანი დარგობრივი და ფუნქციონალური ხასიათის (სოციალური სფეროს კომერციალიზაცია, დასაქმების რეგიონული სამსახურების შექმნა, რეგიონულ დაქვემდებარებაში არსებული დარგების მხარდაჭერა და ა.შ.); ტაქტიკური ხასიათის (ცალკეული სამსახურების, რეგიონული მეურნეობის სისტემების, მისი ობიექტების და რგოლების განვითარების კონკრეტული დავალებები).

- შეზღუდული ფინანსურ-ეკონომიკური რესურსების პირობებში ეკონომიკური ეფექტიანობის მიღწევის გზებსა და საშუალებებს;

- მატერიალური დოვლათისა და სოციალური სიკეთის, როგორც საქონლის ფასების სტაბილურობის შენარჩუნების გზებს; ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკა იმდენად იქნება სწორი, რამდენადაც გამორიცხავს ფასების მნიშვნელოვან ზრდას, ან გაუმართლებელ შემცირებას. ეკონომიკისათვის გარკვეულ ნორმებს ზევით გასული არც ინფლაციაა გამართლებული და არც დეფლაცია.

- ეკონომიკური თავისუფლების მიღწევას; ეკონომიკური სუბიექტები თავიანთ ეკონომიკურ საქმიანობაში აღჭურვილი უნდა იყვნენ თავისუფლების მაღალი ხარისხით.

- სრული დასაქმების მიღწევას; მან უნდა უზრუნველყოს ყველა შრომისუნარიანი ადამიანისათვის მისთვის შესაფერისი და ხელსაყრელი სამუშაოთი დაკმაყოფილება.

- შემოსავლების სამართლიან განაწილებას და გადანაწილებას; იგი უნდა ითვალისწინებდეს შემოსავლების ისეთ განაწილებასა და გადანაწილებას სახელმწიფოსა და რეგიონებს შორის, რეგიონებს შიგნით ადგილობრივ ტერიტორიულ ერთეულებს შორის, ეკონომიკურ სუბიექტებს შორის, თვით ადამიანებს შორის, რომელიც უზრუნველყოფს მათ ეფექტიან ფუნქციონირებას, ცხოვრების მაღალი ხარისხის მიღწევას. მიუღებელია ისეთი რეგიონული პოლიტიკა, რომლის შედეგადაც ცალკეული რეგიონები, მისი მოსახლეობა გაჭირვებაში ცხოვრობს, ხოლო სხვები უზომო სიმდიდრეში იმყოფებიან.

- სოციალური ფონდების ეკონომიკურ უზრუნველყოფას; რეგიონული პოლიტიკა უნდა ითვალისწინებდეს ავადმყოფი, შრომისუუნარო, მოხუცი და სხვა ამგვარი კატეგორიების ადამიანთა შენახვას, მათი სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებას.

- სავაჭრო ბალანსის დაცვას; იგი უნდა ითვალისწინებდეს მთელი ქვეყნის, მისი რეგიონების საერთაშორისო ვაჭრობაში და საერთაშორისო ფინანსურ-ეკონომიკურ გარიგებებში აქტიურ მონაწილეობას და აქ მისაღები ბალანსის მიღწევას.

მეორე ეტაპი - დასახული მიზნის მიღწევის ალტერნატიული ვარიანტის შედეგების შესწავლა. უნდა განისაზღვროს, შესწავლილი და აღიარებული იქნეს მიზნის მიღწევის ალტერნატიული ვარიანტების შედეგები. ამისათვის საჭიროა ყოველი ალტერნატიული ვარიანტის ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და სხვა ფაქტორების შედეგების, სარგებლის, ხარჯების ნათელი წარმოდგენა, მათი გათვლა და შედარებითი უპირატესობის მეთოდის გამოყენებით საუკეთესო ვარიანტის შერჩევა.

მესამე ეტაპი - არსებული გამოცდილების შეფასება.შ.ესწავლილი უნდა იქნეს უსაფრთხოების პოლიტიკის რეალიზაციის გამოცდილება, ნაჩვენები და შეფასებული იქნეს რა შედეგები გამოიღო ამ პოლიტიკამ მთლიანად ქვეყნისათვის და ცალკეული რეგიონებისათვის.

მხოლოდ ასეთი შეფასებით შეგვიძლია განვსაზღვროთ შეთავაზებული ვარიანტის სარგებლიანობა; საჭიროა მივმართოთ საზღვარგარეთის ქვეყნების გამოცდილებას და ადგილობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით, შემუშავდეს საკუთარი უსაფრთხოების რეგიონული ეკონომიკური პოლიტიკა.

როდესაც ქვეყნის განვითარების საკუთარი მოდელის, საკუთარი რეგიონული ეკონომიკური უსაფრთხოების აუცილებლობაზე მივუთითებთ, არ უნდა გამოვრიცხოთ მსოფლიო ცივილიზებული ქვეყნების გამოცდილება, რადგანაც ყველა განვითარებულმა ქვეყანამ განვითარების საკუთარი გზების ძიებისას, საკუთარი მოდელის შექმნისას გაითვალისწინეს მსოფლიო გამოცდილება, ადგილობრივი სპეციფიკური ფაქტორები და მხოლოდ ასეთი გზით მიაღწიეს განვითარების თანამედროვე დონეს.

ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული პოლიტიკის შემუშავება უწინარეს ყოვლისა, უნდა ემსახურებოდეს დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობას, მის გაძლიერებას, ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენასა და განმტკიცებას, საბაზრო ურთიერთობების ფორმირებას და განვითარებას. აქ პასუხი უნდა იყოს გაცემული საზოგადოებრივი წარმოების ფუნდამენტურ კითხვებზე: ქვეყნის და რეგიონების მოსახლეობის ცხოვრების მაღალი ხარისხის მისაღწევად, შეზღუდული რესურსების პირობებში, რა სახის და რა რაოდენობით ვაწარმოოთ მატერიალური დოვლათი და სოციალური სიკეთე; როგორი ტექნოლოგიით, შრომის ორგანიზაციის როგორი დონით ვაწარმოოთ ყველაფერი ეს; როგორ გავანაწილოთ წარმოებული მატერიალური დოვლათი და სოციალური სიკეთე მოცემული რეგიონის მოსახლეობაზე ისე, რომ ნაკლებად დაირღვეს ცალკეული რეგიონების განვითარების დონეებს შორის სასურველი პროპორცია, ოპტიმალური ბალანსი.

ეს პოლიტიკა უნდა ემყარებოდეს წარმოების საშუალებებზე საკუთრების მრავალფორმიანობას (შერეული ეკონომიკური წყობა), რომელთაც განვითარების თანაბარი პირობები ექნებათ შექმნილი და უზრუნველყოფილი სახელმწიფოს მიერ. იგი უნდა უზრუნველყოფდეს რეგიონისა და მთლიანად ქვეყნის მატერიალური დოვლათისა და სოციალური სიკეთის შემქმნელი სფეროების დარგობრივი სტრუქტურის სრულყოფას, რომელიც დაფუძნებული იქნება მოცემული რეგიონისათვის დამახასიათებელ სპეციალიზაციაზე, ამ რეგიონში მაცხოვრებელი ადამიანების ისტორიულად ჩამოყალიბებულ შრომით და საწარმოო ჩვევებზე, მოცემული რეგიონის შრომით და მატერიალურ რესურსებზე, ეკოლოგიურ გარემოზე და სხვა; უნდა უზრუნველყოფდეს მეწარმეობისა და არჩევანის თავისუფლებას, კონკურენციის განვითარებას, ბაზარზე თავისუფალ მეწარმეთა გაზრდას, მესამე ფენის ჩამოყალიბებას, აგებული უნდა იყოს ანტიმონოპოლიურ პრინციპზე. უნდა ვცდილობდეთ, რომ იგი ითვალისწინებდეს პირადი ინტერესების წინა პლანზე წამოწევას, რადგანაც საბაზრო ურთიერთობები წარმოადგენს ინდივიდუალური სისტემების ერთობლიობას, გასაგებია, რომ ამ პოლიტიკის მთავარ მამოძრავებელ ძალას უნდა წარმოადგენდეს მეწარმეთა პირადი ინტერესების სტიმულაცია. აქ ხომ ყოველი ეკონომიკური ერთეული იღწვის იმისათვის, რომ აკეთოს ის, რაც მისთვის სარგებლიანია, ამიტომ მეწარმეების მიზანი იქნება თავიანთი ფირმების მოგების მაქსიმიზაცია, ხოლო მისი ვარიანტ-დანახარჯების მინიმიზაცია.

მატერიალური რესურსების მფლობელები, სხვა თანაბარ პირობებში, ცდილობენ მიაღწიონ თავიანთ რესურსებზე მაღალ ფასებს; სამუშაო ძალის გამყიდველები თავის მხრივ იღწვიან, მიიღონ შრომის მაღალი ანაზღაურება; მომხმარებლები შეისყიდიან რა გარკვეული სახისა და რაოდენობის მატერიალურ დოვლათს, სოციალურ სიკეთეს, ცდილობენ შეიძინონ ისინი დაბალი ფასებით; საბოლოო ჯამში, ყველა ეკონომიკური ერთეულის პირადი ინტერესი აყვანილ უნდა იქნეს რეგიონულ დონეზე და ფოკუსირებულ იქნეს რეგიონულ ეკონომიკურ პოლიტიკაში, როგორც ამ ეკონომიკურ ერთეულთა მოქმედების ფუნდამენტურ სახეში, როდესაც ისინი რეალიზაციას უკეთებენ თავიანთ თავისუფალ არჩევანს. ამავე დროს უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ცალკეული ეკონომიკური ერთეულების პირადი ეკონომიკური ინტერესების დაცვა რეგიონის დონეზე არ უნდა ისახავდეს ეგოისტურ მიზნებს და არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს ქვეყნის საერთო ინტერესებს.

როდესაც ვასაბუთებთ, რომ ეკონომიკურმა უსაფრთხოებამ ხელი უნდა შეუწყოს ჯანსაღი კონკურენციული გარემოს ფორმირებას, ვგულისხმობთ, რომ მან უნდა უზრუნველყოს რეგიონის რესურსების გამოყენების ან განაწილების ეფექტიანობის მაღალი ხარისხი. რაკი ეს ასე უნდა იყოს, იქმნება იმის ილუზია, რომ მცირდება სახელმწიფოს როლის აუცილებლობა რეგიონის ეკონომიკურ ფუნქციონირებაში. ასეთი წარმოდგენა ძირშივე მცდარია და ეწინააღმდეგება მსოფლიოში არსებულ პპრაქტიკას.

პირიქით, საბაზრო ურთიერთობების რეგულირება რეგიონებს შორის, თვით რეგიონების შიგნით, რეგიოპნების ურთიერთობა ქვეყნის ეკონომიკურ ცენტრთან, საზღვარგარეთის ქვეყნებთან და სხვა ამგვარი რეგიონთაშორისი და რეგიონული ურთიერთობანი საჭიროებენ (განსაკუთრებით ამ ურთიერთობათა ფორმირების თანამედროვე ეტაპზე) სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკური რეგულაციის როლის შესრულების მაღალ დონეს. სწორედ სახელმწიფომ უნდა შექმნას ამ ურთიერთობათა შეხამების, მათი სრულყოფისა და განვითარებისათვის აუცილებელი შესაბამისი გარემო, მან უნდა შეიმუშაოს ისეთი პოლიტიკა და ამ პოლიტიკის განხორციელებისა და რეალიზაციის ისეთი ტაქტიკური ხერხები (შესაბამისი ორგანიზაციულ- მმართველობითი სტრუქტურებით, საკანონმდებლო ბაზით და სხვა), რომელიც რეგიონის შეთანაწყობილი განვითარების საფუძველზე უზრუნველყოფს ეროვნული მეურნეობის კრიზისიდან გამოყვანას და მსოფლიო მეურნეობის დონეზე განვითარებას.

სახელმწიფოს ეკონომიკური როლი რეგიონული პოლიტიკის გატარებაში უფრო იზრდება და მეტ დატვირთვას იძენს, განსაკუთრებით ისეთი საკითხების გადაწყვეტაში, როგორიცაა ინოვაციური და ინვესტიციური პროცესების დაჩქარება; რეგიონებში უმუშევრობის დონეებს შორის განსხვავების შემცირება, სამუშაო ძალისა და სამუშაო ადგილების დაახლოების გზით, ქალაქი-გიგანტების (თავკომბალების) ზრდის შეზღუდვა, რეგიონების ეკონომიკური განვითარების დონეებს შორის განსხვავების შერბილება, ქვეყნის მთიანი, განაპირა მხარეების გაუკაცრიელების პროცესების შეჩერება და სხვა.

ბოლოს ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის საფუძველი უნდა იყოს მისი სოციალური ორიენტაცია. იგი უნდა ითვალისწინებდეს: ადამიანების ცხოვრების ხარისხის მაქსიმალურ ამაღლებას, მისი მიღწევის ეფექტიანი გზებისა და საშუალებების ძიებას, მტკიცე სოციალური გარანტიების შექმნას და სხვა.

საქართველოში დღეს ყველა პირობაა იმისათვის, რომ შემუშავებული და რეალიზებული იქნეს მეცნიერულად დასაბუთებული, მაღალეფექტური სოციალურად ორიენტირებული ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკა. ამ ამოცანის შესრულება მხოლოდ მრავალი ადამიანის, მეცნიერების სხვადასხვა დარგის წარმომადგენელთა დაუღალავ შრომას ძალუძს. საჭიროა შეირჩეს მეთაური სამეცნიერო-კვლევითი ორგანიზაცია.

მან უნდა შეასრულოს მეტად რთული და შრომატევადი სამუშაო. ზოგიერთი ამ სამუშაოთაგანი, ჩვენი აზრით შემდეგია: წინადადებების დამუშავება ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის შინაარსისა და კონკრეტული მიმართულებების შესახებ, ქვეყნის განვითარების ყველაზე რთული სიძნელეების გადალახვის გზების შესახებ და ყოველივე ამის შეთანხმება ქვეყნისა და მისი ცალკეული რეგიონების სუბიექტებთან, რათა ისინი შემდგომ წარედგინოს მთავრობასა და პარლამენტს; მთავრობისა და პარლამენტისათვის ყოველწლიური მოხსენების შედგენა ქვეყანაში შექმნილი სიტუაციის შესახებ. როგორც საზღვარგარეთის ქვეყნების პრაქტიკა გვიჩვენებს ასეთი მოხსენებები წარმოადგენენ საელმწიფოს აკონომიკური პოლიტიკის (რეგიონული, დარგობრივი, საფინანსო-საბიუჯეტო, საინვესტიციო, სოციალური და სხვა) ფორმირების საკვანძო ელემენტს; მსხვილი რეგიონული და რეგიონთაშორისი პროექტების ექსპერტიზა; ქვეყნის დონეზე კანონების, დადგენილებების და სხვა ნორმატიული აქტების მისაღებად მასალების მომზადება ხელისუფლებისა და მართვის ორგანოების მონაწილეობით; ნორმატიულ-მეთოდური მასალების დამუშავება, რომლებიც ეხება ცალკეული რეგიონების განვითარების სახელმწიფო პროგრამების რეალიზაციაზე კონტროლს, ოპერატიული ინფორმაციის ანალიზი და შესაბამისი ანალიტიკური დოკუმენტების მიღება პარლამენტის დონეზე სასწრაფო ზომების მისაღებად პრობლემების მოსაგვარებლად, რეფორმების გასატარებლად; სამეცნიერო სამუშაოების პრიორიტეტული მიმართულებების გამოვლენა და წინადადებების ექსპერტიზა სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოების გასაფართოებლად, რომლებიც სახელმწიფო დაფინანსებას ექვემდებარება.

საჭიროდ მიგვაჩნია შეიქმნას ეკონომიკური უსაფრთხოების სამთავრობო-საპარლამენტო კომიტეტი ან ქვეკომიტეტი. უნდა დამუშავდეს და საქართველოს პარლამენტმა მიიღოს კანონის სახით „საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის საფუძვლები 2010 წლამდე“. შემოღებული იქნეს ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ამსახველი ანგარიშის (წერილის) მოსმენა და განხილვა.

ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის წარმატებით დამუშავებისა და რეალიზაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი და ფორმაა სახელშეკრულებო შეთანხმებითი პროცესების განხორციელება. ეს მეტად რთული, მაგრამ აუცილებლად შესასრულებელი სამუშაოა. ამასთან უნდა გავითვალისწინოთ, რომ აქ წარმატება გარანტირებული გვექნება თუ, მოსახლეობას, შემთანხმებელ მხარეებს ფართოდ და ნათლად გავაცნობთ ამ პოლიტიკის არსს, მის შინაარსს, ამოცანებს. ვინაიდან არა გვაქვს ეკონომიკური უსაფრთხოების რეგიონული პოლიტიკა, ეს იმას ნიშნავს, რომ არა გვაქვს აგრეთვე მისი შესაბამისი სამართლებრივი ბაზაც. ფაქტიურად ჩვენ დღეს ვიმყოფებით სამართლებრივი ვაკუუმის გარემოში, არ გაგვაჩნია არც ერთი ზოგადნორმატიული სამართლებრივი აქტი, რომელიც ასახავდა ეკონომიკური პოლიტიკის საერთოდ და ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკის, კერძოდ დამუშავების პროცედურას და მისი რეალიზაციის ხერხებს. აუცილებლად მიგვაჩნია მოხდეს შესაბამისი კანონების, მისი ცალკეული შემადგენელი ნაწილების კოდიფიკაცია. სამართლებრივი ბაზის შექმნის მიზნით საჭირო იქნება დაძაბული, კოორდინირებული მუშაობა რამოდენიმე მიმართულებით.

პირველი ეს არის გაშლილი და ერთიანი სამეურნეო კანონმდებლობის შექმნა, რომელიც დაფუძნებული იქნება სამართლის მწყობრ კოდიფიცირებულ სისტემაზე და დამუშავებული იქნება საერთო-სახელმწიფოებრივი კანონმდებლობით სამუშაო პროგრამის ჩარჩოებში. აქ ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ხელისუფლების უმაღლეს და რეგიონულ დონეებს შორის კოორდინაციას;

მეორე, კანონმდებლობის გაანალიზებისა და სრულყოფის გზით მკვეთრად უნდა შევამციროთ ეკონომიკაში ბიუროკრატიული სტრუქტურების ბატონობა, გამოვავლინოთ და გეგმაზომიერად მოვსპოთ ადმინისტრაციული სისტემის რეციდივები, დროა უკვე სამართლებრივ საფუძველზე განვახორციელოთ სამეურნეო სუბიექტების თანაბარი პირობებისა და კონკურენციის პრინციპები როგორც ბაზარზე, ისე სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში.

მესამე, საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ხელისუფლების მჭიდრო ურთიერთმოქმედებით უნდა სამეურნეო განვითარების პროგნოზირებიდან ფართოდ გადავიდეთ ინდიკატური დაგეგმვის სისტემაზე.

ქვემოთ განხილული იქნება საქართველოს რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონე, როგორც ეკონომიკური უსაფრთხოების რისკ-ფაქტორი და მათი სანაციის ფინანსურ-ეკონომიკური მექანიზმები.

ქვეყნის ეკონომიკის უსაფრთხო განვითარებაზე დამანგრეველ გავლენას ახდენს დეპრესიული, ჩამორჩენილ მდგომარეობაში მყოფი რეგიონების და სხვა ტერიტორიული ერთეულების არსებობა. პრობლემათა დაძლევის მიზნებისათვის, უპირველესად, საჭიროა ასეთი რეგიონების გამოვლენა, შემდგომ, სახელმწიფოებრივი რეგულირების ისეთი კონკრეტული ორგანიზაციულ სამართლებრივი და ფინანსურ-ეკონომიკური მექანიზმების შემუშავება, რომლებიც შეამსუბუქებენ, ან სულაც აღმოფხვრიან ამ ფაქტორის ნეგატიურ გავლენას ქვეყნის განვითარებაზე.

ჩამორჩენილი რაიონების და სხვა ტერიტორიული ერთეულების სიმრავლე, ამასთან, მათი განვითარებისათვის ხელშემწყობი მექანიზმების არარსებობა, გამოუსწორებელი შედეგებით შეიძლება დასრულდეს. ამის გამო, ჩამორჩენის პირობათა დაძლევა მუდმივი ზრუნვის და გადაუდებელი ჩარევის ობიექტი უნდა იყოს. ჩვენი ქვეყნის ისტორიულ წარსულში, ერთიანი, მძლავრი საქართველოს არსებობის მაგალითი გვაძლევს საფუძველს ვივარაუდოთ მისი რეგიონების მაღალგანვითარებულობაზე. როგორც ცნობილია, თითოეულ მხარეს, თავის მხრივ, უდიდესი წვლილი შეჰქონდა ქვეყნის მთლიანობის უზრუნველყოფასა და ძლიერებაში. სწორედ მას შემდეგ, რაც შესუსტდა რეგიონების მიმართ მზრუნველობა და ყურადღება, ფეოდალური ხანის შემდგომ პერიოდში, საქართველო როგორც ეკონომიკურად, ისე კულტურულად, დაკნინებისაკენ წავიდა. რეგიონების ეკონომიკურ-კულტურულ დეგრადაციას მოჰყვა მთელი ქვეყნის ეკონომიკური, სოციალური და პოლიტიკური დეგრადაცია, მოსახლეობის მკვეთრი შემცირება და ტერიტორიების დაკარგვა. რეგიონების მიმართ არასწორი პოლიტიკის გატარებამ, მათ განვითარებაში დაშვებულმა შეცდომებმა გამოიწვიეს მოსახლეობის ქვეყნის ცენტრში ცხოვრებისაკენ სწრაფვა, ამ რეგიონების ქართველი მოსახლეობისაგან მთლიანი დაცლა ან იქ უცხო ტომელთა ჩანაცვლება და ბოლოს ტერიტორიების დაკარგვა. მარტო ის ფაქტი, რომ XI საუკუნეში 12 მილიონი მასახლეობა 111 ათასი კვადრატული კილომეტრის ტერიტორიით XX საუკუნის ბოლოსათვის 5 მილიონამდე შემცირდა და მხოლოდ 44 ათასი კვადრატული კილომეტრიღა შემორჩა, ნათლად მიგვანიშნებს ქვეყნის ცალკეული ტერიტორიების განვითარებაში არსებულ პრობლემებს, მათი განვითარებისათვის არახელსაყრელ ეკონომიკურ გარემოზე.

რეგიონების ჩამორჩენილობა, მათი უთანაბრო განვითარება განსაკუთრებით გამოიკვეთა დღეს, როდესაც ქვეყანა ერთმნიშვნელოვნად დაადგა საბაზრო ურთიერთობების ფორმირების გზას. თუმცა ეს გზა ავტომატურად ვერ გადაწყვეტდა, ვერ გამოასწორებდა რეგიონების განვითარებაში არსებულ დისპროპორციებს. რეგიონებში შექმნილი მდგომარეობის ანალიზი საფუძველს გვაძლევს დავასკვნათ, რომ მოვლენები პირიქით განვითარდა, საბაზრო მექანიზმებმა პრაქტიკულად ვერ უზრუნველყვეს მოკლე პერიოდში პოზიტიური შედეგების მიღება და ადრე, იქ არსებული მდგომარეობა უფრო გამწვავდა.

ეკონომიკური თეორიის ენით თუ ვიტყვით, სწორედ ეს არის საბაზრო ეკონომიკური ურთიერთობის ფიასკოს ერთერთი გამოვლინება. მაშასადამე, დღის წესრიგში დგას სახელმწიფოს ეკონომიკური როლის ამაღლების ობიექტური აუცილებლობა ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირების ფორმით. საკითხის მიმართ ჩვენი პოზიციის უკეთ წარმოჩენისათვის უნდა აღვნიშნოთ, რომ რეგიონებს შორის, მათ შიგნით ქალაქებს, რაიონებს, სოფლებს, დაბებს შორის სოციალურ-ეკონომიკური და სხვა მაჩვენებლების განვითარების დონეებს შორის განსხვავების სრული აღმოფხვრა მიუღწევადია და ამ მიზნით დამატებითი სახსრების ხარჯვა - გაუმართლებელი, ვინაიდან შეუძლებელია სრულიად მოსპო ბუნებრივ- კლიმატური, გეოგრაფიულ-ეკოლოგიური, ეთნოეროვნული, მეურნეობრივი ტრადიციების, ეკონომიკურ-გეოგრაფიული და გეოპოლიტიკური მდებარეობის და სხვა უამრავი ფაქტორის მიხედვით განსხვავება. განსაკუთრებით მკვეთრად განსხვავდებიან ჩვენი რეგიონები ერთიმეორისაგან სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით უზრუნველყოფის და ამ სავარგულების სტრუქტურული შემადგენლობის მიხედვით, რაც ნათლად ჩანს საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროს მონაცემებით (იხ. ცხრილი 9 და 10).

როგორც ვხედავთ, ერთ კომლზე სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით ყველაზე მეტად უზრუნველყოფილია რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის (1,79 ჰა, მათ შორის:

სოფლად - 2,30 ჰა) და მცხეთა-მთიანეთის (1,36 ჰა, მათ შორის: სოფლად - 1,72 ჰა)

ცხრილი 9

საქართველოს რეგიონების სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით
უზრუნველყოფა¹

რეგიონები. ასევე სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით მოსახლეობის ერთ სულზე ყველაზე მაღალი უზრუნველყოფით გამოირჩევიან ეს რეგიონები (0,68 ჰა, მათ შორის: სოფლად - 0,76 ჰა და 0,48 ჰა; მათ შორის: სოფლად - 0,66 ჰა შესაბამისად). სამაგიეროდ, ამ რეგიონებში სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების სტრუქტურა იმდენად არის განსხვავებული სხვა რეგიონების სასოფლოსამეურნეო სავარგულების სტრუქტურისაგან, რომ ყველაზე ნაკლებ პირობებს ჰქმნიან მაღალი სამეურნეო მაჩვენებლების მისაღწევად. ქვემოთ დეტალურად იქნება გაანალიზებული და გამოვლენილი საქართველოს რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების თანამედროვე მდგომარეობა და იქ დავინახავთ, რომ სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებით უზრუნველყოფის შედარებით მაღალი დონეების მიუხედავად აღნიშნული რეგიონები ყველაზე ჩამორჩენილებად ითვლებიან. მაშასადამე, მოტანილი მონაცემებით ერთხელ კიდევ დასტურდება, რომ რეგიონებს შორის სხვადასხვა ფაქტორების მიხედვით განსხვავებულობის აღმოფხვრა, მათი მთლიანად წაშლა შეუძლებელია.

ცხრილი 10

სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების სტრუქტურა საქართველოში რეგიონების
მიხედვით (%25)²

საზღვარგარეთის ქვეყნების ბოლო პერიოდის ეკონომიკურ ლიტერატურაში ჩამორჩენილ, დეპრესიულ რეგიონად მიიჩნევა ისეთიტერიტორიულ-საწარმოო სტრუქტურები, სადაც მატერიალური, შრომითი, ფინანსური რესურსების ბაზა გადასულია მყარი და მუდმივი დაცემის ფაზაში და გამორიცხულია საზოგადოებრივი წარმოების თვითგანვითარების ახალი სტიმულების წარმოქმნა (დეპრესია - ქვეყნის, რეგიონის, ქალაქის, სოფლის და ა.შ. ეკონომიკური საქმიანობის მოდუნება, შეფერხება).

სოციალურ-ეკონომიკური, რესურსული, დემოგრაფიული, ეკოლოგიური და სხვა სახის საერთო-რეგიონული, საერთო-სამეურნეო კრიზისული სიტუაციის პირობებში ძნელი ხდება გამოყო ქვეყნის რომელიმე რეგიონი და განსაკუთრებული პრიორიტეტული ფინანსირების ობიექტად აქციო. აღნიშნული განმარტება ჰკარგავს ტრადიციულ შინაარსს, თავის სპეციფიკურ ხასიათს, ვინაიდან საჭირო ხდება გავრცელებული იქნეს იგი ყველა საწარმოო-სამეურნეო სტრუქტურებზე, ყველა რეგიონზე. ამიტომ დეპრესიული, ჩამორჩენილი რეგიონების არსის განსაზღვრისას უნდა გამოვიდეთ შემდეგი ორი ამოსავალი პოზიციიდან. პირველი, დეპრესიულად, ჩამორჩენილად უნდა ჩაითვალოს სივრცობრივად ლოკალიზებული სამეურნეო- სოციალური ფუნქციონირების ისეთი ობიექტი, რომლის ფარგლებშიც წარმოების დაცემის, ცხოვრების დონის შემცირების, დასაქმების, დემოგრაფიის, ეკოლოგიის, სოციალური მომსახურების და სხვა სფეროში ნეგატიური ტენდენციების გაუარესების ტემპები უფრო მაღალია, ვიდრე საერთო-სახელმწიფოებრივ, საერთო-რეგიონულ დონეზე. ამასთან ამ ტენდენციების, მიზეზების გამო შექმნილია ისეთი მდგომარეობა, რომ უკვე ვეღარ მოქმედებენ თვითგანვითარების სტიმულები, და მაშასადამე, აღარავითარი საფუძველი აღარ გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ თვითონ გამოვლენ კრიზისული სიტუაციებიდან. ასეთი წინმსწრები ტემპები, აღმატების ხარისხი (დეპრესიულობის, ჩამორჩენილობის ხარისხი) წარმოადგენს პრობლემის ანომალური სიმწვავის მაჩვენებელს და ამავე დროს გვიჩვენებს მისი გადაწყვეტის პრიორიტეტულობას.

მეორე, დეპრესიულ, ჩამორჩენილ ტერიტორიებად უნდა ჩაითვალოს კომპლექსური დასახლებები, მათი ზომის ნიუხედავად, სადაც დეპრესიულობის განმსაზღვრელი პარამეტრების კიდევ უფრო მეტად დაცემა (გაუარესება) აღარ შეიძლება და საჭიროებს დაუყოვნებლივ სანაციური (გამოჯანმრთელების) ღონისძიებების გატარებას. მაშასადამე, რესურსების შეზღუდულობის პირობებში სახელმწიფოს მხრიდან დეპრესიული რეგიონების ფინანსების პოლიტიკა სელექტიური ხასიათისა უნდა იყოს, ხოლო ბიუჯეტის მწვავე დეფიციტის პირობებში მაღალსელექტიური.

სანაციური ღონისძიებების გატარებისას, ბუნებრივია, გარდამავალი პერიოდის საერთო კრიზისულ პირობებში შედეგები მაშინვე ვერ აისახება დეპრესიული ტერიტორიის ეკონომიკურ-სოციალური, დემოგრაფიულ-ეკოლოგიური და სხვა ნეგატიური პროცესების რეაბილიტაციაზე. ფაქტიურად უნდა მოველოდეთ პრობლემის ანომალიური სიმწვავის შემსუბუქებას ან მთლიანად მოხსნას. მაგალითად, მთიანი, განაპირა რაიონის ეკონომიკური დონის ამაღლება თავის მხრივ, უცებ ვერ გააუმჯობესებს იქ შექმნილ მწვავე სიტუაციას. მაშასადამე, სანაციური ღონისძიებების გატარების შედეგად მოსალოდნელი ეფექტი მიიღება თანდათანობით შემდეგი სქემით:

საწყის ეტაპზე, ანიმალურად მწვავე სიტუაციის შემსუბუქება, ხოლო შემდგომ, მისი მოხსნა - მოსალოდნელი ეფექტის (მიზნის) საბოლოო მიღწევა.

სივრცობრივად ლოკალიზებული ტერიტორიების სანაციის პრიორიტეტულობის განსაზღვრის დროს გასათვალისწინებელია ის, რომ ისინი როგორც მთელი საზოგადოების სოციალ-ეკონომიკური, ბუნებრივ-რესურსული, კულტურულ-ისტორიული და სხვა პოტენციალების განუყოფელი შემადგენელი ნაწილები (მაგალითად, როგორც ბანკროტი საწარმოები) არ შეიძლება გაუქმდეს, მექანიკურად შეწყდეს მათი ფუნქციონირება და ამით გადაწყდეს პრობლემა.

თვით დეპრესიული ტერიტორიების არსებობის ფაქტი შეუძლებელს ხდის მათ საზღვრებში სრულად იყოს რეალიზებული კონსტიტუციური უფლებები, ადამიანების თავისუფლება და გარანტიები. ეს კიდევ ერთი განმსაზღვრელია იმისი, რომ აუცილებელია შემუშავდეს ისეთი ფინანსურ-ეკონომიკური მექანიზმები, რომელთა ამოქმედებაც გამოიყვანს მათ ამ მდგომარეობიდან. მნიშვნელოვანია იმის ხაზგასმა, რომ თუ ეს ტერიტორიები დიდხანს დარჩებიან ანომალურად დეპრესიულ, ჩამორჩენილ მდგომარეობაში, ადრე თუ გვიან იქცევიან პოლიტიკური, სოციალურ-ეკონომიკური, დემოგრაფიული, ეკოლოგიური და სხვა ნეგატიური მოვლენების დაძაბულობის ცენტრად მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

პრობლემის გადაწყვეტისათვის, უფრო ეფექტური შედეგების მიღწევა იმ შემთხვევაში, როდესაც კვლევის და, მაშასადამე, სანაციის ობიექტად ავირჩევთ არა რეგიონების ჯგუფს, ან ცალკეულ რეგიონს მთლიანად, არამედ რეგიონის შიგნით ანომალიურად დეპრესიულ (ზედეპრესიულ), სივრცობრივად ლოკალიზებულ ტერიტორიებს, დეპრესიის წერტილებს, ე.ი. შედარებით მცირე ტერიტორიებს. ასეთ მასშტაბებში უფრო ობიექტურად და ყოველმხრივ შეიძლება დასაბუთდეს სახელმწიფო რეგულირების ობიექტების პირველრიგითობა.

__________________

1 წყარო: საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროს 1996 წლის მონაცემები.

2 გაანგარიშებულია ჩვენს მიერ საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროს მონაცემების საფუძველზე.

დეპრესიული, ჩამორჩენილი ტერიტორიების სანაციის პრობლემა გარდამავალი პერიოდის საერთო-კრიზისულ პირობებში ემყარება იმ რეალობას, რომ რეგიონების, ტერიტორიების შედარებით თანაბარი განვითარებისათვის საჭირო რესურსები შეზღუდულია, არასაკმარისია და ამიტომ საჭიროა სახსრების კონცენტრაცია ზედეპრესიულ წერტილებში სპეციალურად დამუშავებული სანაციის სისტემური მექანიზმების წინასწარი ამოქმედებით. ამისათვის, უწინარეს ყოვლისა, საჭიროა ასეთი ზედეპრესიული ექსტრემალური წერტილების და სანაციის სისტემური მექანიზმების დასაბუთებული შერჩევა.

ტერიტორიების შერჩევისა და მათი დეპრესიულ ობიექტთა ჩამონათვალში შეყვანისათვის უცხოურ ლიტერატურაში¹ დამუშავებულია რეგიონული სიტუაციების ანალიზისა და დიაგნოსტიკის განსაკუთრებული ხერხები. მათი მეშვეობით ანალიზის შედეგად ღებულობენ ტერიტორიის დეპრესიულობის რაოდენობრივ შეფასებას, ხოლო დიაგნოსტიკის შედეგად - ანომალურად მაღალი დეპრესიული დაძაბულობის მოხსნის შესაძლებლობას ტერიტორიის შიდა რესურსების ხარჯზე, სიტუაციების განვითარების რეგულირების გარეშე დატოვების შედეგებს და, მაშასადამე, შესაბამისი განსაკუთრებული ღონისძიებების დამუშავების აუცილებლობას. ანალიზი და დიაგნოსტიკა ტარდება სპეციალურად დამუშავებული პროგნოზული სცენარების მიხედვით. ყოველი ასეთი სცენარი წარმოადგენს დეპრესიული ტერიტორიების მდგრადობის მოკლე სისტემურ დახასიათებას, ასახავს საკუთარი და მოზიდული რესურსების, დეპრესიული მდგამარეობის ფორმირებაში ცვლილებების, მათი გადალახვის მექანიზმების შესახებ წარმოდგენას.

რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ურალის განყოფილების ეკონომიკის ინსტიტუტის მეცნიერთა ჯგუფის მიერ შემუშავებულია მაჩვენებელთა შემდეგი სისტემა:² ძირითადი საწარმოო ფონდების ცვეთის ხარისხი (%25); კაპიტალური დაბანდებების დონე 1 რუბ. ძირითად ფონდებზე (კოპ. რუბ); სამრეწველო წარმოების მოცულობის ინდექსი (1990წ.=100%25).%25: ინვესტიციები მშპ-ის მიმართ (%25). ფედერაციის სუბიექტებისათვის ფედერალური ფონდიდან ტრანსფერები მშპ-ის მიმართ (%25), ფედერაციის სუბიექტებისათვის ფედერალური ფონდიდან ტრანსფერტები მშპ-ის მიმართ (%25); დამატებული ღირებულებისა და ძირითადი კაპიტალის ზრდის ინდექსების თანაფარდობა (%25); მეცნიერებაში და მეცნიერების მომსახურე სფეროში დასაქმებული პირების წილის შეფარდებითი შემცირება ტერიტორიაზე მუშაკების რიცხვში 1990 წლისათვის (%25); გადასახადები და ბიუჯეტში სხვა გადასახდელები ტერიტორიის მშპ-ის მიმართ (%25); დამატებულ ღირებულებაში ხელფასის წილი (%25); შრომით საქმიანობაში დაუსაქმებელი მოქალაქეების ხვედრითი წილი ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში (%25), სამუშაოს მძებნელი მოქალაქეებისა და საწარმოებისა და ორგანიზაციების მუშაკებზე მოთხოვნილებას შორის სხვაობის შეფარდება ეკონომიკაში დასაქმებულთა მთელ რაოდენობასთან (%25); მოსახლეობის ბუნებრივი სიკვდილიანობა (კაცი, 1000 მაცხოვრებელზე), სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის შეფარდება ნორმატიულ ხანგრძლივობასთან (%25); საარსებო მინიმუმის ქვევით შემოსავლების მქონე მოსახლეობის რიცხოვნობა მოსახლეობის საერთო რაოდენობაში (%25); შრომის ანაზღაურების ხვედრითი წონა მოსახლეობის პირადი შემოსავლების სტრუქტურაში (%25); მინიმალური ხელფასისა და საარსებო მინიმუმის თანაფარდობა (%25); პირადი დანაზოგების ნორმა პირად შემოსავლებში (%25); სოციალურ პროგრამაზე გაწეული ხარჯები მშპ-ის მიმართ (%25); გახსნილი დანაშაულების ხვედრითი წილი რეგისტრირებულ დანაშაულობების საერთო რაოდენობაში (%25).

სხვა ავტორები დეპრესიულობის განსაზღვრისათვის უპირატესობას ანიჭებენ კომპლექსურ, ან სპეციალურად კონსტრუირებულ მაჩვენებელთა სისტემას (ა. ლეკსინი, ა.შვეცოვი). მიიჩნევენ რა დეპრესიულ ტერიტორიებზე სიტუაციების ანალიზს და დიაგნოსტიკას მრავალასპექტრიან, კომპლექსურ პრობლემად, ისინი სისტემურ მიდგომას უჭერენ მხარს. მაგალითად, მოსახლეობის ცხოვრების დონის პარამეტრის, კერძოდ, მისი უმთავრესი შემადგენელი ნაწილის - მოსახლეობის ერთ სულზე შემოსავლების დონის განსაზღვრისას არასაკმარისად მიიჩნევენ მხოლოდ საშუალო ხელფასის დონის, ან საშუალო სულადობრივი ბიუჯეტური შემოსავლების მაჩვენებლებზე დაყრდნობას. თანამედროვე პირობებში, განსაკუთრებით კი დეპრესიულ ტერიტორიებზე გასათვალისწინებელია მეწარმეობის საქმიანობიდან და ერთპიროვნული მეურნეობიდან მიღებული შემოსავლების შედეგად აღნიშნული მაჩვენებლების ტრანსფორმაცია. ამასთან, იგი აიღება არა როგორც საშუალო სიდიდე, არამედ მოსახლეობის მხოლოდ იმ ჯგუფის მიმართ, ვინც აღნიშნულ საქმიანობას ეწევა.

ეს პირობა აუცილებლად გასათვალისწინებელია, ვინაიდან კონკრეტულ ტერიტორიაზე მოსახლეობის ტუნდაც 2%25-ის არსებობა, რომელთა შემოსავალი ათჯერ უფრო მეტია, ვიდრე საშუალო (რაც ტიპიურია დღევანდელი პირობებისათვის), საშუალო შემოსავლების სიდიდეს ამაღლებს თითქმის 20%25-ით. ეს მაჩვენებელი შესასწავლია მოცემულ მომენტში არამარტო მისი საერთო ჯამით, არამედ მისი სტრუქტურის მიხედვითაც. აქ მხედველობაშია ის გარემოება, რომ შექმნილი პირობების გამო ადამიანები მარტო ძირითადი სამუშაო ადგილიდან მიღებული შემოსავლებით, სახელმწიფო პენსიებით და სოციალური მომსახურებით აღარ ცხოვრობენ, მათ შემოსავლებს ავსებს აგრეთვე დამატებითი შემოსავლები სხვა სამუშაო ადგილიდან, ინდივიდუალური და ოჯახური მეწარმეობიდან ან სხვა წყაროებიდან. ზოგიერთ რეგიონში ცხოვრების უზრუნველყოფის გარკვეულ წყაროს წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან მხარდაჭერა რეგიონების ან დარგების მიმართ, ასევე ძნელად აღსარიცხავი (და ადვილად დასამალი) შემოსავლები არარეგისტრირებული გარიგებიდან, ხელფასის მაგიერ ნატურალური ანაზღაურებიდან, ჰუმანური დახმარება და სხვა. ამგვარი შემოსავლების ნუსხა მრავალი შეიძლება იქნეს მოყვანილი. ყოველივე ეს იმაზე მიუთითებს, რომ ძალიან რთულია ამა თუ იმ რეგიონის (ტერიტორიული ერთეულის) დეპრესიულობის განსაზღვრა, რამდენადაც არც ჩამოთვლილი ფაქტორების გათვალისწინება იძლევა სიტუაციის ყოველმხრივი და ობიექტური შეფასებისათვის საფუძველს. ასე, მაგალითად, მაღალი შემოსავლები შეიძლება თანაარსებობდნენ „სამომხმარებლო კალათის“ საქონელზე მაღალ ფასებთან ერთად, სახალხო განათლების, ჯანმრთელობის არასახარბიელო მდგომარეობასთან ერთად და ა.შ. ასეთი შემთხვევისათვის უფრო მისაღებია სპეციალურად კონსტრუირებული მაჩვენებლები - შემოსავლების გარკვეული სახის შეჯერება გასავლების (ხარჯების) გარკვეულ სახესთან, ერთობლივი შემოსავლები, ტერიტორიის სხვადასხვა სახის საკუთარი რესურსების საერთო ჯამური ღირებულების შეფასება და სხვა. მიზნის მისაღწევად შესაძლებელია ექსპერტული შეფასებების გამოყენებაც, რაც კიდევ უფრო მეტად აამაღლებს შედეგების დასაბუთებულობას.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დეპრესიულობის ხასიათი და სიმწვავე უმეტესად დამოკიდებულია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების დონეზე, მის ისტორიულ და ეროვნულ, გეოგრაფიულ და სხვა ფაქტორთა თავისებურებებზე. უფრო მეტიც, ეკონომიკური განვითარების კვალობაზე იცვლება თვით დეპრესიულობის კრიტერიუმებიც. მაგალითად, მეორე მსოფლიო ომამდე მრეწველურად განვითარებულ ქვეყნებში დეპრესიულ, ჩამორჩენილ რეგიონებს აკუთვნებდნენ აგრარული და სამთომომპოვებელი მიმართულების რეგიონებს. 50-იან წლებში ასეთებად მიიჩნევდნენ რეგიონებს, რომლებიც ორიენტირებულნი იყვნენ ძირითადად სამრეწველო და სასოფლო-სამეურნეო ნედლეულის გადამუშავებაზე, 70-იან წლებში - სადაც თავმოყრილი იყო მრეწველობის ძირითადი, საბაზო დარგები (მეტალურგია, საავტომობილო მრეწველობა, ენერგეტიკა), ხოლო უკანასკნელ წლებში კი - რომლებიც ნელი ტემპით ითვისებენ მეცნიერებატევად და რესურსდამზოგ ტექნოლოგიებს.

დეპრესიული რეგიონების (ტერიტორიების) განსაზღვრის მეთოდოლოგიური საკითხების ანალიზს იმ დასკვნამდე მივყავართ, რომ გამოყენებული მაჩვენებლები (მაჩვენებელთა სისტემა) და მეთოდები უნდა აკმაყოფილებდნენ გარკვეულ მოთხოვნებს. კერძოდ, ისინი უნდა ასახავდნენ და ითვალისწინებდნენ კონკრეტული რეგიონის ტერიტორიული ერთეულის პრობლემებს, ინტერესებს და ამოცანებს. ამასთან, ანალიზისა და შეფასების საგნად უნდა იქცეს არა ნებისმიერი პრობლემური სიტუაცია, არამედ მხოლოდ ისეთი, რომელსაც აქვს კონკრეტული მიზნები და შედეგები; შეფასება უნდა აიგოს შემსრულებლებისათვის მარტივად გასაგებ ისეთ მეთოდოლოგიურ მაგალითებზე, რომლებიც არ საჭიროებენ რთულ გათვლებს და უზრუნველყოფენ რაოდენობრივი და ხარისხობრივი შეფასებების შეხამებას. ზოგიერთი მოვლენის მიმართ, რომლებიც შეუძლებელია აისახოს რაოდენობრივად ან ხარისხობრივად, დასაშვებია გამოყენებული იქნეს ისეთი ტერმინები როგორიცაა: „შეესაბამება“ („არ შეესაბამება“), „ხელს უწყობს“ („ხელს არ უწყობს“) და სხვა; დეპრესიულობის განსაზღვრა უნდა დაეყრდნოს არა მხოლოდ საანგარიშგებოსტატისტიკურ მონაცემებს, არამედ ექსპერტულ შეფასებასაც. ექსპერტულ-ანალიტიკური მუშაობის ჩასატარებლად აუცილებელია ჯგუფში ჩაირთოს სხვადასხვა დარგის მაღალკვალიფიციური სპეციალისტები, დიდი პრაქტიკული გამოცდილების მქონე მუშაკები, ადგილობრივი მოსახლეობა, სტუდენტი ახალგაზრდობა და სხვა; მათი გადაწყვეტილებები უნდა შეიცავდეს სხვადასხვა მოსალოდნელი სცენარების და მოვლენების განვითარების ანალიტიკურ შეფასებებს და ორიენტირებული უნდა იყოს მართვის რეგიონული ორგანოების მხრიდან დეპრესიული ტერიტორიების მიმართ მხარდაჭერის ფუნქციების შესრულებისაკენ.

ამასთან, ჩამოთვლილი მოთხოვნების შესასრულებლად გამოყენებული მაჩვენებლები (მაჩვენებელთა სისტემა) თავის მხრივ უნდა დაეფუძნოს უტყუარ და ადვილად შესამოწმებელ ინფორმაციას; მაქსიმალურად უნდა იყოს გამოყენებული არსებული სტატისტიკური ბაზა და სახელმწიფო სტატისტიკური სამსახურების საპროგნოზო-ანალიტიკური შესაძლებლობები; ეს მაჩვენებლები უნდა გამომდინარეობდეს ოფიციალური სახელმწიფო სტატისტიკური ანგარიშგების ფარგლებში საწარმოებიდან და ორგანიზაციებიდან წამოსული პირველადი ინფორმაციიდან. ასევე, საჭიროა ისეთი დამატებითი ინფორმაციებიც, რომელსაც არ მოიცავს სტატისტიკური ანგარიშგების არსებული სისტემა, მაგრამ ეფუძნება საზოგადოებრივი აზრის შესწავლის და გამოკითხვის შედეგებს.

ამ მხრივ ორიენტაციისათვის, საყურადღებოა ჯორჯიის შტატის (აშშ) უნივერსიტეტის კონსორციუმის მიერ რუსეთში გამოსაყენებლად რეკომენდირებულ დოკუმენტში (1998 წლის მარტი) „დეპრესიული რეგიონების ფინანსური მხადრდაჭერის პროგრამის რეალიზაციის მეთოდოლოგია“. ამ დოკუმენტში დეპრესიული რეგიონების განსაზღვრისათვის შემოთავაზებულია სამი ცვლადი მაჩვენებელი, რომელთაგან ერთი წარმოადგენს შეფარდებითი კეთილდღეობის მაჩვენებლებს, ხოლო ორი დანარჩენი - შეფარდებითი ჩამორჩენილობის მაჩვენებელს (X1=მოსახლეობის ერთ სულზე მთლიანი რეგიონული პროდუქტი, X2=სიღარიბის დონე; X3=უმუშევრობის დონე).

ცალკეული ამ ცვლადი მაჩვენებლისათვის შემოღებულია ზღვრული კოეფიციენტი Ki (i=1,2,3), რომელიც გამოიყენება საშუალო სიდიდის მიმართ, რათა დეპრესიულის სახით განვიხილოთ მხოლოდ ის რეგიონები, რომელთა ზღვრულ მნიშვნელობაზე კორექტირებული მაჩვენებელიც საშუალო დონეზე დაბალი იქნება (შეფარდებითი კეთილდღეობის მაჩვენებლებისათვის); ან საშუალო დონეზე მაღალი (შეფარდებითი ჩამორჩენილობის მაჩვენებლებისათვის). მაგალითად, დეპრესიულ რეგიონებს შეიძლება მიეკუთვნოს ის რეგიონები, რომელთა უმუშევრობის მაჩვენებელი საშუალო დონეზე მაღალი იქნება (K3-1), ან ის რეგიონები, რომელთა სიღარიბის დონე საშუალო დონეზე 50%25-ით მაღალი იქნება (K2-1,5)³.

ამრიგად, თუ შევაჯამებთ წარმოდგენილ ანალიზს შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ არც ეკონომიკურ მეცნიერებას და არც პრაქტიკას დღემდის არა აქვს დეპრესიული რეგიონების რაოდენობრივი მაჩვენებლის ერთიანი განსაზღვრა. თუმცა სხვადასხვა ავტორთა განმარტებებიდან შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დეპრესიულად ითვლება ის რეგიონი, სადაც ეკონომიკური საქმიანობის პირობები და ამ პირობებიდან გამომდინარე, ეკონომიკური და სოციალური შედეგები არსებითად უფრო უარესია. ვიდრე საშუალოდ. ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ არ არსებობს ერთიანი მეთოდი, ხერხი, რომლის მიხედვითაც მოხდებოდა ყოველი ცალკეული კრიტერიუმისათვის ზღვრული დონის შერჩევა.

სხვადასხვა ავტორთა რეკომენდაციების და რეგიონულ დონეზე სტატისტიკურ მაჩვენებელთა აღრიცხვის არსებული მაჩვენებლების გათვალისწინებით ქვემოთ წარმოდგენილია დეპრესიული რეგიონების დახასიათება საქართველოში.

_________________

1 В.Лексин, А. Шевцов, Приоритеты региональной политики. Депрессивные территории и механизмы их санации «ЭЖ» №, 1995.

2 А. Татаркин и др., Экономическая безопасность как обьект регионального исследования, ж. «Вопросы экономики» №6, 1996.

3 В. Лексин, А. Шевцов, Общероссиские реформы и территориальное развитие, статья 8. Депрессивные территории. прежние проблемы и новые варианы их решения, „РЭЖ“, №2, 2001,стр. 38-39.

როგორც დავინახეთ, დეპრესიული რეგიონების დასახასიათებლად სხვადასხვა ავტორი სხვადასხვა მაჩვენებელს (მაჩვენებელთა სისტემას) იყენებს. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის, საქარტველოს ეკონომიკის, მრეწველობისა და ვაჭრობის სამინისტროს და სხვა საცნობარო მასალებზე დაყრდნობით დეპრესიული რეგიონების გამოსავლინებლად ჩვენ ავიღეთ მაჩვენებელთა შემდეგი ჩამონათვალი რეგიონულ ჭრილში: სამრეწველო საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქცია; სამრეწველო საწარმოების მიერ საკუთარი წარმოების გადატვირთული პროდუქციის მოცულობა, მათ შორის საზღვარგარეთ, სამეწარმეო რეესტრში ჩართულ ორგანიზაციებში მომუშავეთა რიცხოვნობა. მოსახლეობის ერთ სულზე წარმოებული სამრეწველო პროდუქცია; მრეწველობის პროდუქციის მატების ერთი პროცენტის აბსოლუტური მნიშვნელობა; სამომხმარებლო საქონლის წარმოება, მათ შორის: სასურსათო საქონელი (ღვინო-არყისა და ლუდის გარეშე), არასასურსათო საქონელი (მსუბუქი მრეწველობის საქონლის გარეშე), მსუბუქი მრეწველობის საქონელი, ალკოჰოლური ნაწარმი; საცალო ვაჭრობის მოცულობა; ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო საქონლის წარმოება. (ტონებში) მარცვლეული, ყურძენი, ჩაი, ციტრუსები, ხილი, ბოსტნეული, კარტოფილი, ხორცი, რძე, კვერცხი (ათასი ცალი), საბიუჯეტო შემოსავლები და ხარჯები; ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში. ამასთან, მდგომარეობის უფრო ნათლად წარმოსახვის მიზნით მოვიშველიეთ ჩვენს მიერ საქართველოს ქალაქებში და რაიონებში ჩატარებული ექსპერტული შეფასების მასალები. საბოლოო ჯამში სტატისტიკური ინფორმაციისა და აღნიშნული მასალების ანალიზის საფუძველზე წარმოდგენილი გვაქვს დეპრესიული, ხოლო შემდეგ ზედეპრესიული რეგიონების ნუსხა, მათი რანგირება დეპრესიულობის ხარისხის მიხედვით.

აქვე აღვნიშნავთ, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი მაჩვენებლების არ არსებობის გამო, გვერდი ავუარეთ აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკას და შიდა ქართლის ჩრდილოეთ რაიონებს. ცნობილი მიზეზების გამო იქ შექმნილ მდგომარეობას ჩვენ მივიჩნევთ ზედეპრესიულად, რაც ქვეყნის როგორც ეკონომიკური, ისე პოლიტიკური საშიშროების მნიშვნელოვანი კერაა. ამ რეგიონებში პოლიტიკური საკითხების მოწესრიგების შემდეგ, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის პირობებში შემუშავებული და პრაქტიკულად განხორციელებული უნდა იქნეს ექსტრემალურ სიტუაციათა გადაწყვეტის სპეციალური სამთავრობო ეკონომიკური პროგრამა. მასში ფართოდ უნდა ჩაერთოს უცხოური ქვეყნების ფინანსური დახმარება.

ჩამოთვლილი მაჩვენებლების მიხედვით საქართველოს რეგიონებში შემდეგი სურათია:

სამრეწველო საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქცია. 2000-2003 წ.წ.

სამრეწველო საწარმოების მიერ გამოშვებული სამრეწველო პროდუქცია რეგიონების მიხედვით ნაწილდება შემდეგნაირად: ქ. თბილისზე მოდის 42,3%25, ქვემო ქართლის რაიონებზე - 27,4%25, იმერეთის რეგიონზე - 11,0%25, შიდა ქართლის რეგიონზე - 6,1%25, სამეგრელო-ზემო-სვანეთის რეგიონზე - 3,2%25 და აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაზე - 2,3%25. ჩამოთვლილ რეგიონებზე სულ მოდის 94,7%25. დანარჩენი 5,3%25-დან კახეთის რეგიონზე მოდის 1,9%25, გურიის რეგიონზე - 1,3%25, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონზე - 1,2%25 და რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონზე - 0,9%25 (იხ. ცხრილი 11). როგორც ცხრილის მონაცემებიდან ჩანს, საქართველოს რეგიონები არათანაბარ მონაწილეობას ღებულობენ ქვეყანაში სამრეწველო პროდუქციის გამოშვებაში. დიდია ცალკეულ რეგიონთა ხვედრითი მაჩვენებლის მქონე თბილისსა (42,3%25) და ყველაზე დაბალი მაჩვენებლის მქონე რაჭა-ლეჩხუმსა და ქვემო სვანეთს შორის განსხვავება (41,4 პროცენტული პუნქტი). ქ. თბილი სის მაჩვენებელს ჩამორჩებიან: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა - 40 პროცენტული პუნქტით, სამეგრელო-ზემო სვანეთის - 39,1 პროცენტული პუნქტით, გურიის - 41,0 პროცენტული პუნქტით, იმერეთის - 31,3 პროცენტული პუნქტით, შიდა ქართლის - 36,2 პროცენტული პუნქტით, მცხეთა-მთიანეთის - 39,9 პროცენტული პუნქტით, კახეთის - 40,4 პროცენტული პუნქტით, ქვემო ქართლის - 14,9 პროცენტული პუნქტით, სამცხე-ჯავახეთის - 41,1 პროცენტული პუნქტით.

ცხრილი 11

სამრეწველო საწარმოების მიერ გამოშვებული პროდუქცია საქართველოში
რეგიონების მიხედვით 2000-2003 წ.წ.¹

ასევე არასახარბიელო მდგომარეობაა რეგიონული უსაფრთხოების თვალსაზრისით სამრეწველო საწარმოების მიერ საკუთარი წარმოების გადატვირთული პროდუქციის მოცულობის მიხედვით. ამ მაჩვენებლითაც ლიდერობენ ქ. თბილისი და ქვემო ქართლის რეგიონი (38,0%25 და 31,1%25 შესაბამისად). მათ მოსდევს იმერეთის (11,5%25) და შიდა ქართლის რეგიონები (6,0%25). სულ დასახელებულ რეგიონებზე მოდის 86,6%25. დანარჩენი 13,4%25 ნაწილდება 7 რეგიონზე - თითოეული მათგანის წილად მოდის:

სამეგრელო - ზემო-სვანეთის რეგიონზე - 3,1%25, მცხეთა-მთიანეთის რეგიონზე - 2,4%25, აჭარის ა/რ-ზე - 2,4%25, გურიის რეგიონზე - 1,2%25, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონზე - 1,2%25 და რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონზე - 0,9%25 (იხ. ცხრილი 12).

ცხრილი 12

საქართველოს სამრეწველო საწარმოების მიერ საკუთარი წარმოების გადატვირთული
პროდუქციის მოცულობა (მათ შორის საზღვარგარეთ) რეგიონების მიხედვით
2000-2003 წ.წ.²

საანალიზო პერიოდში სამეწარმეო რეესტრში ჩართული ორგანიზაციების რაოდენობიდან ვველაზე მეტი ერთეული (43,8%25) თავმოყრილია თბილისში და იმერეთის რეგიონში (15,9%25). სულ 59,7 - შედარებით თანაბრად არის ორგანიზაციათა განთავსება (უმნიშვნელო გადახრებით) აჭარის ა/რ-ში, სამეგრელო-ზემო სვანეთის, კახეთის და ქვემო ქართლის რეგიონებში (4,8%25, 6,1%25, 5,6%25, 8,5%25 შესაბამისად). გურიის, შიდა ქართლის, მცხეთა-მთიანეთის და სამცხე-ჯავახეთის რეგიონებში განთავსებულია რეგისტრირებულ ორგანიზაციათა 14,2%25, 2,8%25, 4,0%25, 3,8%25 და 3,6%25 შესაბამისად. ყველაზე ნაკლები (866 ერთეული, ანუ 1,1%25) ორგანი-ზაციაა რეგისტრირებული რაჭა-ლეჩხუმსა და ქვემო სვანეთში (იხ. ცხრილი 13).

ცხრილი 13

სამეწარმეო რეესტრში ჩართული ორგანიზაციები საქართველოში რეგიონების
მიხედვით³

სამეწარმეო რეესტრში ჩართულ ორგანიზაციებში მომუშავეთა რიცხოვნობა. აქაც უკიდურესად არათანაბრად არის მათი განაწილება რეგიონების მიხედვით. კერძოდ, ქ. თბილისსა და იმერეთის რეგიონში მუშაობს მომუშავეთა საერთო რაოდენობის 57,7%25, ამასთან, ქ. თბილისში მუშაობს 45,7%25. ხოლო იმერეთის რეგიონში - 12,0%25. ხუთ რეგიონში: აჭარის ა/რ-ში, სამეგრელო-ზემო სვანეთის, შიდა ქართლის, კახეთის და ქვემო ქართლის რეგიონებში დასაქმებულია 33,7%25. დანარჩენი 8,6%25 დასაქმებულია ოთხ რეგიონში: გურიის, მცხეთა-მთიანეთის, სამცხე-ჯავახეთის და რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის (იხ. ცხრილი 14).

ცხრილი 14

სამეწარმეო რეესტრში ჩართულ ორგანიზაციებში მომუშავეთა რიცხოვრობა
საქართველოში რეგიონების მიხედვით⁴

მოსახლეობის ერთ სულზე წარმოებული სამრეწველო პროდუქციით ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს ქვემო ქართლის რეგიონს (464,65 ლარი) და ქ. თბილისს (330,52 ლარი). შემდეგ მოდიან მცხეთა-მთიანეთის (176,12 ლარი), შიდა ქართლის (1770,17 ლარი), რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის (166,80 ლარი), იმერეთის (136,92 ლარი), გურიის (82,02 ლარი), სამეგრელო-ზემო სვანეთის (60,60 ლარი) რეგიონები, აჭარის ა/რ (57,43 ლარი), სამცხე-ჯავახეთის (49,78 ლარი) და კახეთის (43,60 ლარი) რეგიონები (იხ. ცხრილი 15).

ცხრილი 15

საქართველოს რეგიონებში მოსახლეობის ერთ სულზე წარმოებული სამრეწველო
პროდუქცია 2000 წელს⁵.

როგორც ცხრილის მონაცემები გვიჩვენებენ, საშუალო რესპუბლიკურ დონესთან (201,21 ლარი) შედარებით ქვემო ქართლში მოსახლეობის ერთ სულზე გაანგარიშებით წარმოებულია 263,44 ლარით მეტი სამრეწველო პროდუქცია, ანუ 2,3-ჯერ მეტი, ხოლო ქ. თბილისში - 129,31 ლარით, ანუ 1,6-ჯერ მეტი. დანარჩენი რეგიონების მიერ საშუალო რესპუბლიკურთან შედარებით წარმოებულია ნაკლები პროდუქცია; აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში - 143,78 ლარით (საშუალო დონის 28,5%25), სამეგრელო - ზემო-სვანეთის რეგიონში - 140,61 ლარით (30,1%25), გურიის რეგიონში 119,19 ლარით (40,8%25), იმერეთის რეგიონში - 64,29 ლარით (68,0%25), რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონში - 34,41 ლარით (82,9%25), შიდა ქართლის რეგიონში - 31,04 ლარით (84,6%25) მცხეთა-მთიანეთის რეგიონში - 25,09 ლარით (87,5%25), კახეთის რეგიონში - 157,61 ლარით (21,7%25), სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში - 151,43 ლარით (27,4%25).

მოსახლეობის ერთ სულზე წარმოებული სამრეწველო პროდუქციით უთანაბრობა კიდევ უფრო ნათლად ჩანს, თუ დანარჩენი რეგიონების მაჩვენებლებს შევუდარებთ ყველაზე მაღალი მაჩვენებლის მქონე ქვემო ქართლის რეგიონს. კერძოდ, აქ წარმოებულია 1,4-ჯერ მეტი პროდუქცია, ვიდრე თბილისში, ვიდრე აჭარის ა/რ-ში - 8,1-ჯერ, სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონში - 7,7-ჯერ, გურიის რეგიონში - 5,7-ჯერ, იმერეთის რეგიონში - 3,4-ჯერ, რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონში - 2,9-ჯერ, შიდა ქართლის რეგიონში - 2,7-ჯერ, მცხეთა-მთიანეთის რეგიონში - 2,6-ჯერ, კახეთის რეგიონში - 10,7-ჯერ, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში - 9,3-ჯერ.

მრეწველობის პროდუქციის მატების ერთი პროცენტის აბსოლუტური მნიშვნელობა ყველაზე მაღალ დონეს ინარჩუნებს ქ. თბილისში (1,6 მლნ. ლარი, შემდეგ მოდიან: იმერეთის და ქვემო ქართლის რეგიონების მაჩვენებლები (ორივეგან 0,8 მლნ. ლარი), სამეგრელო-ზემო სვანეთის და შიდა ქართლის რეგიონების მაჩვენებლები (ორივეგან 0,3 მლნ. ლარი), კახეთის (0,13 მლნ. ლარი) და სამცხე-ჯავახეთის (0,1 მლნ. ლარი) რეგიონების მაჩვენებლები. ყველაზე დაბალი მაჩვენებლები აქვთ მცხეთა- მთიანეთის, რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის რეგიონებს. ორივე რეგიონში ამ მაჩვენებლის სიდიდე თანაბარია და შეადგენს 0,01 მლნ. ლარს (იხ. ცხრილი 16).

სამომხმარებლო საქონლის წარმოების მიხედვით ყველაზე მაღალი ხვედრითი წილი უკავია ქ. თბილისს - 48,8%25. დანარჩენი რეგიონების წილი შემდეგნაირად არის განაწილებული: იმერეთის - 13,3%25, შიდა ქართლის - 9,7%25, აჭარის ა/რ-ის 6,9%25, სამეგრელო-ზემო სვანეთის - 6,1%25, ქვემო ქართლის - 4,8%25, კახეთის - 4,2%25, სამცხე-ჯავახეთის - 4,1%25, გურიის - 1,3%25, მცხეთა-მთიანეთის - 1,3%25 და რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის - 0,4%25. სამომხმარებლო საქონლის ცალკეული სახეების მიხედვით: სასურსათო საქონელი (ალკოჰოლური ნაწარმისა და ლუდის გარეშე), არასასურსათო საქონელი (მსუბუქი მრეწველობის საქონლის გარეშე), მსუბუქი მრეწველობის საქონელი, ალკოჰოლური ნაწარმი. რეგიონების წილი ისე უკიდურესად არათანაბარია და წარმოდგენილია ქვემოთ მოტანილ ცხრილში (იხ. ცხრილი 17).

ცხრილი 16

სამრეწველო პროდუქციის მატების ერთი პროცენტის აბსოლუტური მნიშვნელობა
საქართველოს რეგიონებში
(1999-2000 წ. 1994 წ-თან შედარებით)⁶

საცალო ვაჭრობის მოცულობა. საანალიზო პერიოდში საცალო ვაჭრობის ობიექტების და ამ სფეროებში მოღვაწე ინდივიდუალური მეწარმეების მიერ (დეკლარირებული მაჩვენებლების მიხედვით) რეალიზებული იქნა სამომხმარებლო საქონელი, ავტომობილებს ჩაუტარდათ ტექნიკური მომსახურება, ხოლო საყოფაცხოვრებო დანიშნულებისა და პირადი სარგებლობის ნივთებს რემონტი.

საცალო ვაჭრობის ბრუნვის მოცულობა (რესტორნების გარეშე) ქვეყნის რეგიონების მიხედვით 2000-2003 წ.წ. წლის განმავლობაში შემდეგი მაჩვენებლებით ხასიათდება: ქ. თბილისში ვაჭრობის ბრუნვამ შეადგინა მთელი ბრუნვის 59,4%25, იმერეთის რეგიონში - 15,4%25, აჭა-რის ა/რ-ში, სამეგრელო-ზემო სვანეთის და ქვემო ქართლის რეგიონებში შესაბამისად - 9,8%25, 5,0%25 და 4,1%25, კახეთის რეგიონში - 2,3%25. დანარჩენი 4,0%25 ნაწილდება ხუთ რეგიონზე და შეადგენს: შიდა ქართლში - 1,7%25, სამცხე-ჯავახეთში - 0,9%25, გურიაში - 0,7%25, მცხეთა-მთიანეთში - 0,4%25, რაჭა-ლეჩხუმსა და ქვემო სვანეთში - 0,3%25. (იხ. ცხრილი 18).

ცხრილი 17

საქართველოს რეგიონების წილი სამომხმარებლო საქონლის წარმოებაში
ჯგუფები

ცხრილი 18

საცალო ვაჭრობის მოცულობა საქართველოში რეგიონების მიხედვით
2000-2003 წ.წ.