ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 1.2

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.

საქართველოში სიღარიბისა და ზოგადად ათასწლეულის განვითარების მიზნების ჩარჩოში მოქცეული პრობლემატიკის სიმწვავემ აგმ¹⁵-სადმი სამოქალაქო საზოგადოების დიდი ინტერესი განაპირობა. ამის ერთ-ერთ მაგალითს კამპანია - „ათასწლეულის განვითარების მიზნები დღის წესრიგში“ წარმოადგენს. იგი 2005 წელს წამოიწყო საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა კოალიციამ, რომელშიც ერთიანდებიან საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაცია და „ველფეარ ფაუნდეიშენი“.

კამპანია მიზნად ისახავდა გაეროს მიერ დეკლარირებული ათასწლეულის განვითარების მიზნების პოპულარიზაციას, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას, აგრეთვე სახელმწიფო სტრუქტურებთან თანამშრომლობას, რათა მათი მხრიდან ათასწლეულის განვითარებისმიზნების განხორციელების პრიორიტეტულობის აღიარებისთვის მიეღწია.

აღნიშნული კამპანიის განხორციელებისას დღის წესრიგში დადგა კოალიციის წევრთა ჩართვა საერთა- შორისო მოძრაობაში - სიღარიბის დასაძლევად გლობალური მოწოდება ქმედებისაკენ (GCAP). ჩამოყალიბდა სამოქალაქო ალიანსი „მომავალი სიღარიბის გარეშე“¹⁶, რომელიც დღეისათვის 70-მდე საზოგადოებრივ ორგანიზაციასა და ინდივიდუალურ პირს აერთიანებს. განხორციელებული საქმიანობით - საზოგადოების ინფორმირებით, ხელისუფლების ანგარიშვალდებულების გაზრდისაკენ მიმართული ღონისძიებებით - ალიანსი ცდილობს ათასწლეულის განვითარების მიზნების მიღწევასა და საქართველოში სიღარიბის დაძლევასშეუწყოს ხელი.

აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი სექტორის როლი სახელმწიფოს მიერ სიღარიბის დაძლევისაკენ მიმართული ღონისძიებების განხორციელებისა და არსებული არასრულყოფილი სისტემის რეფორმის პროცესში მხოლოდ მონიტორინგით არ შემოიფარგლება. სამოქალაქო ალიანსი „მომავალი სიღარიბის გარეშე“-ს წარმომადგენლები ამ პროცესების უშუალო მონაწილეებად იქცნენ. მაგალითად, ალიანსმა შეიმუშავა რეკომენდაციები ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამის განხორციელების 2005 წლის ანგარიშის მომზადების პროცესში.რეკომენდაციები პასუხისმგებელ სახელმწიფო უწყებებს წარედგინა.

ბრიტანული საქველმოქმედო ორგანიზაცია „ოქსფამის“,ასევე „ველფეარ ფაუნდეიშენის“, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის, საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „სახლი“-ს მიერ სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს წარმომადგენლებთან შეხვედრის (23.06.2005) შედეგად შემუშავდა კომენტარი/რეკომენდაციები „სოციალურად დაუცველ ოჯახთა დახმარების სახელმწიფო პროგრამასთან“ მიმართებაში.

ალიანსის წევრი ორგანიზაციების - ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის, ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციისა და ოქსფამის წარმომადგენლები სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოში შექმნილი მუდმივმოქმედი საზოგადოებრივი საბჭოს წევრები არიან. საბჭოს მიზანია სააგენტოს პროგრამების მიმდინარეობის შესახებ საზოგადოების ინფორმირება და ამ პროგრამებისთვის შესაბამისი წინადადებებისა თუ რეკომენდაციების მომზადება.

საზოგადოებრივი სექტორი კონკრეტულ პროექტებს ახორციელებს სიღარიბის დაძლევისა და დასაქმების ხელშეწყობის მიმართულებით. სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტის ეკონომიკური პროგრამის ინიციატივით საქართველოში ოქსფამის წარმომადგენლობასთან მჭიდრო თანამშრომლობით შემუშავდა სამეგრელოს რეგიონში მცირე ბიზნესის განვითარების ხელშემწყობი პროექტი. პროექტის მიზანია რეგიონში მოსახლეობის დასაქმების და სიღარიბის დაძლევის ხელშეწყობა. აღნიშნულის მისაღწევად პროექტი ითვალისწინებს ერთის მხრივ, მცირე მეწარმეთა დახმარებას ბიზნესის გაძღოლის საკითხებში, ხოლო მეორეს მხრივ, დასაქმების სააგენტოს სამეგრელოს რეგიონალური ოფისის ტექნიკურ დახმარებას. პროექტის ერთ-ერთ უმთავრეს ამოცანას წარმოადგენს უმუშევრების მონაცემთა ბაზის შექმნა და მეწარმეთა სტიმულირება, რათა გამოიყენონ ეს ბაზა ბიზნესში მათი დასაქმებისათვის. აღნიშნული პროექტის წარმატებით განხორციელება მნიშვნელოვანი ნაბიჯია რეგიონში დასაქმების პრობლემის შერბილებისა და სიღარიბის დაძლევის თვალსაზრისით, რაც თავის მხრივ ხელს უწყობს რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას.

მიუხედავად ყოველივე აღნიშნულისა, კვლავაც ძნელი სათქმელია, რამდენად ახდენენ საზოგადოებრივ და სახელისუფლო სექტორებს შორის თანამშრომლობის ერთეული შემთხვევები გავლენას კონკრეტული გადაწყვეტილებების მიღების პროცესზე.

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულ იქნა საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციისა და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის ინფორმაცია.

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

რუსუდან ტაბატაძე, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია; ლალი ჩხეტია, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია;გიორგი ლაფერაშვილი, „ოქსფამის“ წარმომადგენლობა; ლაშა ლორია, „ველფეარ ფაუნდეიშენი“; ნინო გიგუაშვილი, „ველფეარ ფაუნდეიშენი“.

____________________

1. საქართველოს პრეზიდენტის განკარგულება საქართველოში ეკონომიური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამის დამტკიცების შესახებ № 800, 2003 წ. 28 ივნისი.

2. საქართველოს მთავრობის დადგენილება №7 2004 წ. 31 მარტი.

3.ათასწლეულის მიზნები საქართველოში: განხორციელების ანგარიში 2004-2005 წწ, აგვისტო 2005 წ.

4. სოციალურად დაუცველ ოჯახთა იდენტიფიკაციის, სოციალური-ეკონომიკრი მდგომარეობის შეფასებისა და მონაცემთა ბაზის ფორმირების სახელმწიფო პროგრამასთან დაკავშირებით იხ. შემდეგი მასალა:

_ ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამის განხორციელების 2005 წლის ანგარიშის შემუშავებისადმი მიძღვნილი სემინარის მასალები; სოციალური სექტორის მიმოხილვა.

_ სოციალური დახმარებისა და დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოს მიერ სიღატაკის ზღვარს მყოფი ოჯახების იდენტიფიკაციისა და სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მონაცემთა ბაზის ფორმირებისა და საქართველოს სოციალური მიმართულების დახმარებების პროგრამის სახელმძღვანელო კომუნიკაციური სტრატეგია.

_ უმწეო მდგომარეობაში მყოფ ოჯახთა სოციალური დახმარების სახელმწიფო პროგრამის მონიტორინგი და ანგარიში, სოციალური კვლევების ინსტიტუტი, 2005 წ.

5. საქართველოს მთავრობის დადგენილება №51 ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ, 2005 წლის 17 მარტი.

6. საქართველოს კანონი 2006 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ; მუხლი 50, პ.7.

7. საქართველოს კანონი 2006 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ; მუხლი 50; საქართველოს შრომის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო; 2006-2009 წწ-ში საქართველოს შრომის,

ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სტრატეგიები; პუნქტი 1.

8. საქართველოს კანონი 2006 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ; მუხლი 50; საქართველოს შრომის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო; საბიუჯეტო კოდი 35220920

9. იხ. 9

10. საქართველოს მთავრობის დადგენილება №48 უმუშევრის შემწეობის ოდენობისა და მისი გაცემის ვადის განსაზღვრის თაობაზე, 2005 წ. 17 მარტი.

11. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება სამუშაოს მაძიებელთა და უმუშევართა რეგისტრაციისა და აღრიცხვის შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე №177, 2001 წლის 3 მაისი.

12. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება №87 “საზოგადოებრივი სამუშაოების ორგანიზების შესახებ” დებულების დამტკიცების თაობაზე. 2002 წ.

13. ეკონომიკური განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის პროგრამის განხორციელების 2005 წლის ანგარიშის შემუშავებისადმი მიძღვნილი სემინარის მასალები; სოციალური სექტორის მიმოხილვა.

14. „საქართველოს მთავრობა თაკარა მზის ქვეშ. საქართველოს პრეზიდენტისა და მთავრობის სარეზერვო ფონდების ფინანსური მონიტორინგი“, კვარტალური ანგარიში №3. საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია. 2005 წ. დეკემბერი.

15. ათასწლეულის განვითარების მიზნები

16. www.wightband.ge

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 1.8

ათასწლეულის მიზნების ფარგლებში საქართველომ იკისრა ვალდებულება 2015 წლისათვის განათლების ხარისხისა და ინსტიტუციური მოწყობის გაუმჯობესების გზით მოეხდინა საქართველოს განათლების სისტემის მსოფლიო საგანმანათლებლო სივრცეში ინტეგრაცია. ამ

მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით პოზიტიური წინსვლა შეიმჩნევა. მთავრობა აქტიურად მუშაობს, რის საფუძველზეც შეიძლება ითქვას, რომ საქართველო გეგმაზომიერად ასრულებს ნაკისრ ვალდებულებებს. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ დასახული მიზნის მიღწევაში, სახელმწიფოს აქტიურ მხარდაჭერას უწევენ საზოგადოებრივი და დონორი ორგანიზაციები.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციები აქტიურად იყვნენ ჩართული სასკოლო განათლების რეფორმის მსვლელობაში. კერძოდ, მონაწილეობდნენ „ზოგადი განათლების შესახებ კანონის“ შემუშავების პროცესში. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ერთმა ჯგუფმა განახორციელა კოალიციური პროექტი, რომელიც მიზნად ისახავდა სასკოლო განათლების სისტემაში დემოკრატიული ღირებულებებისა და მართვის პრინციპების დამკვიდრებას, სკოლების მართვის დეცენტრალიზაციასა და მათ მდგრად ავტონომიურ ერთეულებად ჩამოყალიბებას. საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ასევე აქტიურად მუშაობენ საშუალო სკოლებში მონაწილეობითი ბიუჯეტირების მექანიზმების დანერგვის საკითხებზე, რაც სისტემის გამჭვირვალობის გაზრდისა და განათლების სისტემაში მიმდინარე რეფორმის პოპულარიზაციის წინაპირობაა. საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ჩართულნი არიან პედაგოგთა და სკოლის ადმინისტრაციის თანამშრომელთა გადამზადებისა და სხვადასხვა სახის საწვრთნელ პროექტებში.

საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დაფინანსებით, საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა ჯგუფი მუშაობდა ასევე უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში ეფექტური თვითმმართველობის დამკვიდრების საკითხებზე. გარდა ამისა, დონორმა ორგანიზაციებმა ე.წ. „ბოლონიის პროცესთან“ მიერთების ხელშეწყობის მიზნით დააფინანსეს მთელი რიგი მცირე პროექტები. 2000-2001 წელს კავშირმა „ინვალიდი ბავშვი, ოჯახი, საზოგადოება“ პირველად განახორციელა კოალიციური პილოტური პროექტი ოთხი საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მონაწილეობით ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობის მიზნით, რომელიც შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრომ დააფინანსა. №10, №24, №6 სკოლებში დაინერგა ინკლუზიური კლასები. 2003-2004 წლებში სოციალური დაზღვევის ფონდმა კვლავ გააგრძელა თანამშრომლობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან (სოციალური კლიპები, ბილბორდები, პლაკატები).

აღსანიშნავია საზოგადოებრივი სექტორის ინტერესი ინკლუზიური და ინტეგრირებული განათლების მიმართ და მისი აქტიური თანამშრომლობა სახელმწიფო სტრუქტურებთან: შეიქმნა ინკლუზიურ სფეროში მომუშავე საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საბჭო და გაფორმდა განათლების სამინისტროსთან, როგორც პარტნიორთან, მემორანდუმი თანამშრომლობის შესახებ. ამ ეტაპზე განათლების სამინისტროს მიღებული აქვს გრანტი და საბჭოსთან ერთად 10 სკოლაში ახორციელებს ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობის პროექტს.

თბილისის მერიის დაფინანსებით ხორციელდება ინკლუზიური განათლების ხელშეწყობა №10 სკოლაში (ასოციაცია „ანიკა“) და ფსიქო-კორექციული მუშაობა შემდგომი ინკლუზიისთვის (სოციალური რეაბილიტაციის ცენტრი „იმედი“).

ამავე მიზნით „ინვალიდი ბავშვი, ოჯახი, საზოგადოება“ ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ ფინანსური ხელშეწყობით ახორციელებს სკოლამდელი ასაკის ბავშვებთან ფსიქო-კორექციულ მუშაობას.

აღსანიშნავია აგრეთვე ორგანიზაცია „ბავშვი და გარემო“-ს მიერ გაეროს ბავშვთა ფონდის მხარდაჭერითსაბავშვო ბაღების ბაზაზე განხორციელებული პროექტი, ასევე „თანადგომის“ პროექტი - „საკვირაო სკოლა“.

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულ იქნა ნინო გოგიბერიძის (მედია საბჭო), „ინვალიდი ბავშვი, ოჯახი, საზოგადოებისა“ და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ მოწოდებული მონაცემები.

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

ქეთი ჩაჩხიანი, თავისუფლების ინსტიტუტი; მაკა ნადარეიშვილი, 23-ე სკოლა; გიორგი კვანტალიანი, მასწავლებელთა დახელოვნების ცენტრალური ინსტიტუტი; გიორგი მაჩაბელი, განათლების პოლიტიკის, დაგეგმვისა და მართვის საერთაშორისო ინსტიტუტი.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 0.7

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 1

საქართველოს მთავრობის მიერ გენდერული თანასწორობის უზრუნველსაყოფად აღებულ ვალდებულებათა განხორციელების საქმეში სერიოზული სამუშაოები განახორციელა საზოგადოებრივმა სექტორმა საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების ხელშეწყობით.

2001-2002წწ. - „OXFAM“-ის ხელშეწყობით შექმნილმა „არასამთავრობო ორგანიზაციათა დამოუკიდებელ დამკვირვებელთა ქსელმა“ საქართველოს სიღარიბის დაძლევისა და ეკონომიკური ზრდის სახელმწიფო პროგრამის მონიტორინგი ჩაატარა, რომლის ფარგლებშიც ასოციაცია „ამაგდარმა“ ორი სექტორი შეაფასა: „სიღარიბის გენდერული ასპექტები“ და „შრომის ბაზარი, დასაქმების პოლიტიკა“;

2003წ. - გაეროს ხელშეწყობით საქართველოს ქალთა საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა შეიმუშავეს „საქართველოში გაეროს ათასწლეულის მიზნები“, რომლის ფარგლებშიც ასოციაცია „ამაგდარმა“ მოამზადა რეკომენდაციები ორი მიზნობრივი მიმართულებით: „სქესთა თანასწორობისა და ქალთა ძალაუფლების გაზრდა“ და „სიღარიბე და განვითარება საქართველოში“.

საზოგადოებრივი სექტორი აქტიურად იყო ჩართული და კონკრეტულ რეკომენდაციებს აწვდიდა მთავრობას ახალი შრომის კოდექსის მომზადების პროცესში გენდერული თანასწორობის პრინციპის უკეთ დანერგვის მიზნით. სამწუხაროდ, რეკომენდაციების უმეტესობა არ იქნა გათვალისწინებული. ამან განაპირობა სკეპტიკური და ნეგატიური დამოკიდებულება დასაქმების სფეროში მთავრობის პოლიტიკის მიმართ.

საზოგადოებრივი სექტორი, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, ვერ ახერხებს დასაქმების სფეროში მიზანმიმართული საქმიანობის განხორციელებას არასაკმარისი ფინანსური უზრუნველყოფის გამო.

სამოქალაქო სექტორში ჩამოყალიბებულია ქალთა და გენდერულ საკითხებზე მომუშავე საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა კოალიცია, რომლის ერთ-ერთ პრიორიტეტს ქალთა პოლიტიკურ და არჩევნების პროცესებში გააქტიურება/გაძლიერება წარმოადგენს.

კოალიციის შიგნით არსებობს ინფორმაციული თანამშრომლობა, ხორციელდება ერთობლივი პროექტების დაგეგმვა/რეალიზაცია. საქმიანობის სრულ ეფექტურობაზე საუბარი ჯერ ნაადრევია, თუმცა აღსანიშნავია ამ ძალისხმევის ორი თვალსაჩინო შედეგი: 2005 წელს გენდერული თანასწორობის საპარლამენტო საბჭოს²² შექმნა, რომელიც ექვემდებარება პარლამენტის თავმჯდომარეს და გენდერული თანასწორობის სამთავრობო კომისიის²⁰ ჩამოყალიბება. კომისიასთან თანამშრომლობს გენდერული თანასწორობის სფეროში მომუშავე მრჩეველთა საბჭო²¹, რომელშიც გაერთიანებულია 17 ადგილობრივი ექსპერტი. სამთავრობო კომისია შეიქმნა ადგილობრივი ორგანიზაციების ძალისხმევით, ანუ ინიციატივით „ქვემოდან“, რაც საკმაოდ უჩვეულო პრეცედენტია. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების კოალიციის ინსტიტუციური მექანიზმების ჯგუფმა, სამთავრობო კომისიის შექმნის ინიციატივის პარალელურად, ეუთო-ს მისიის მხარდაჭერით განახორციელა პროექტი, რომლის ფარგლებშიც შემუშავდა გენდერული თანასწორობის უზრუნველყოფის ახალი ეროვნული სამოქმედო გეგმა. მის შემუშავებაში მონაწილეობა მიიღო ქალთა კოალიციის 56 წევრმა ორგანიზაციამ, ქალთა სამშვიდობო ქსელის „ქალთა ერთობა მშვიდობისათვის“ 41-მა წარმომადგენელმა, საქართველოს 10 რეგიონიდან ქალთა რეგიონული ორგანიზაციებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის 88 წარმომადგენელმა. გეგმის შემუშავების პროცესში პარალელურად ჩაერთო სახელმწიფო სტრუქტურების, კერძოდ 14 სამინისტროს 45 წარმომადგენელი.

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულია სამოქალაქო განათლების საერთაშორისო ცენტრის, საქართველოს ქალთა დასაქმების ხელშემწყობი ასოციაცია „ამაგდარისა“ და საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტის მონაცემები.

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

ნინო შიოშვილი, ასოციაცია „ამაგდარი“;
ლელა გაფრინდაშვილი, „ქალების ინიციატივა თანასწორობისთვის“;
მარი მესხი, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია;
ლია სანიკიძე, „ქალები მომავლისთვის“.

___________________

1. 2006 წლამდე ქვეყანაში მოქმედებდა 1976 წლის შრომის კანონთა კოდექსი. ახალი კოდექსი პარლამენტმა 2006 წელს მიიღო.

2.იქვე, გვ.61

3. იქვე, გვ.61-62

4. იქვე, გვ.59

5. „ქალი და მამაკაცი საქართველოში“, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტი. 2005 წელი. გვ.67-68

6.სახელმწიფოს არ დაუფინანსებია პროფესიული გადამზადებისა და რეგულარული გადამზადების არცერთი პროგრამა. ამ ტიპის სწავლება ძირითადად ხორციელდება

არასამთავრობო ორგანიზაციების ან საერთაშორისო ორგანიზაციების ხელშეწყობით.

7. იქვე, გვ.65

8.CEDAW Assessment Tool Report, American Bar Association, article 11, Georgia, 2003

9. „ქალი და მამაკაცი საქართველოში“, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტი, 2005 წელი.

10. „ქალი და მამაკაცი საქართველოში“, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტი, 2005 წელი.

11. „დასაქმების სფეროს გენდერული ასპექტები“, ასოციაცია „ამაგდარი“, 2005 წელი.

12.„ქალი და მამაკაცი საქართველოში“ საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს სტატისტიკის დეპარტამენტი, 2005 წელი. გვ.56

13.Newslettter, Human Rights Protection Unit Legal Department Offi ce of Th e Prosecutor General of Georgia, reports for 2005-2006 years.

14.თამარ საბედაშვილი, ქალთა უფლებების ისტორიული ასპექტები, სალექციო კურსი, თბილისი: სოციალურ მეცნიერებათა კვლევის ცენტრი, 2005.

15.„დემოკრატიის მშენებლობა საქართველოში“, ნაწილი 5: გენდერული თანასწორობის საკითხი საქართველოში, კვლევის ავტორი ლ. ხომერიკი, გვ. 73, 2003 წ.

16. საქართველოში ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობის არსებული სიტუაცია, მოხსენების ავტორი მაია კუპრავა-შარვაშიძე, 2006 წლის ადგილობრივი არჩევნების სამზადისში: ქალთა პოლიტიკური

მონაწილეობის გაზრდა საქართველოში, კონფერენცია. 2006 წელი 8 მარტი (NDI - საერთაშორისო საქმეთა ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტი).

17.სამოქალაქო კულტურის საერთაშორისო ცენტრი, 2003 წელი.

18. „გენდერი, კულტურა, თანამედროვეობა“, „ქალი და პოლიტიკა თანამედროვე საქართველოში“ სტატიის ავტორი ლიკა ნადარაია, კრებული მომზადდა კავშირი „ქალების ინიციატივა თანასწორობისათვის“

მიერ, თბილისი 2005, “დობერა”, გვ 222.ა

19. პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანებულება №105/3, 27/10/04.

20. პრეზიდენტის ბრძანებულება №109 28/6/05.

21.პრეზიდენტის ბრძანებულება №109 28/6/05 მუხლი 3, პუნქტი2 14/17/05.

22.პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანებულება №105/3, 27/10/04.

23. პრეზიდენტის ბრძანებულება №109 28/6/05.

24.პრეზიდენტის ბრძანებულება №109 28/6/05.

მუხლი 3, პუნქტი2 14/17/05.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.4

მთავრობას შემუშავებული აქვს სტრატეგია/გეგმა ბავშვთა დაავადებისა და სიკვდილიანობის შემცირების მიმართულებით.

უკანასკნელ წლებში საქართველოში შობადობის მკვეთრმა კლებამ და ბავშვთა დაავადებისა და სიკვდილიანობის გახშირებამ ქვეყანა დემოგრაფიული საფრთხის წინაშე დააყენა. საქართველოს მთავრობამ დედათა და ბავშვთა დაცვა პრიორიტეტად აღიარა.

2001 წელს შექმნილმა სახელმწიფო კომიტეტმა შეიმუშავა ეროვნული სამოქმედო გეგმა, რომელიც 5 სტრატეგიულ მიმართულებას, მათ შორის ბავშვთა ჯანმრთელობის საკითხს მოიცავდა. გეგმის განხორციელების პერიოდი 2002-2007 წწ-ით განისაზღვრა. 2003 წლის ბიუჯეტი პროგრამის ყველა მიმართულებას აფინანსებდა, მათ შორის ბავშვთა ჯანმრთელობის, კვების და უსაფრთხო გარემოს შექმნის კომპონენტს, მაგრამ, გამომდინარე იქიდან, რომ სახელმწიფოს აღარ აღმოაჩნდა პროგრამის ყველა შემადგენელი კომპონენტის დაფინანსების სახსრები, აუცილებელი გახდა საერთაშორისო დონორების დახმარების გამოყენება.

საქართველოში „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ განხორციელებულმა ცვლილებებმა ოპტიმიზმის საფუძველი გააჩინა. დღეს საქართველოს მთავრობა დონორ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის შედეგად ახორციელებს რეფორმებს ბავშვთა დაცვისა და ჯანდაცვისსფეროებში. მთავრობამ და გაერთიანებული ერების სააგენტოებმა, გაეროს განვითარების დახმარებისჩარჩო პროგრამის ფარგლებში,მოამზადა 5-6 წლიანი პროგრამა, რომელიც 2006 წლიდან იწყება.

ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში მიმდინარე რეფორმების შედეგად შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში გატარდა მთელი რიგი ცვლილებები. ჩამოყალიბდა ჯანმრთელობის დეპარტამენტი, რომელშიც შედის დედათა და ბავშვთა სამმართველო, პროგრამების სამმართველო, სტანდარტების სამმართველო. ცალკე ფუნქციონირებს პოლიტიკის შემმუშავებული სამმართველო. სახელმწიფო აფინანსებს შემდეგპროგრამებს: 0-3 წლამდე ბავშვების უფასო მკურნალობა პირველ და მეორე დონეზე, 3-5 წლამდე ბავშვებისათვის 20%25-იანი თანაგადახდა. მუშაობს უფასო სასწრაფო სამედიცინო დახმარება (03) და ურგენტული სამსახური.

თუ დედათა და ბავშვთა სიკვდილიანობასთან ბრძოლის კომიტეტი წინა წლებში მხოლოდ დედათა სიკვდილიანობის შემთხვევებს სწავლობდა, 2005 წლიდან მას დაემატა ბავშვთა სიკვდილიანობის შემთხვევების განხილვისა და ანალიზის ფუნქცია. ცალკე მოქმედი სამეანო პროგრამაითვალისწინებს ანტენატალური მეთვალყურეობის გაუმჯობესებას, კერძოდ ორსულის 4 ვიზიტი ექიმთან და 2-ჯერ ექოსკოპია უფასოა. უფასოდ მიიჩნევა ასევე მშობიარობაც, რადგან შემოღებულა სპეციალური ვაუჩერები მშობიარე ქალებისათვის. თუმცა, შესაძლოა მომავალში ვაუჩერებით სარგებლობის უფლება მხოლოდ სიღარიბის ზღვარზე მყოფ ქალებს დარჩეს.

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ბაზაზე 2005 წელს ჩამოყალიბდა კლინიკური პრაქტიკის ნაციონალური რეკომენდაციებისა (სახელმძღვანელო პრინციპების) და დაავადებათა მართვის სახელმწიფო სტანდარტების (პროტოკოლების) შემუშავების, შეფასების, დამტკიცებისა და დანერგვის ეროვნული საბჭო. საბჭოს მიზანია:

საბჭო მჭიდროდ თანამშრომლობს საზოგადოებრივი სექტორის დარგობრივი ასოციაციების და სამედიცინო დაწესებულებების წარმომადგენლებთან.

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო აგრძელებს ბავშვთა ავადობისა და სიკვდილიანობის შემცირებისაკენ მიმართული პროგრამების ხელშეწყობას, როგორიცაა:

აღნიშნული პროგრამები უმეტესწილად ხორციელდება საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების ფინანსური დახმარებით და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების აქტიური მონაწილეობით. მთავრობის როლი გამოიხატება ოფიციალურ მხარდაჭერაში, დონორი ორგანიზაციების მოზიდვის ხელშეწყობასა და გარკვეული ფინანსური წვლილის შეტანაში ცალკეული პროგრამების რეალიზაციაში (იმუნიზაცია, იოდდეფიციტი, დეინსტიტუციონალიზაცია).

იმუნიზაცია

1994 წლიდან მიმდინარეობს საქართველოს მთავრობის ფართომასშტაბური იმუნიზაციის ეროვნული პროგრამა. გაეროს ბავშვთა ფონდი ეროვნულ მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებს საჭირო მასალების მიწოდებით, ასევე ტარდება ტრენინგები ეპიდემიოლოგებისა და იმუნიზაციის პროგრამის მენეჯერებისათვის, მოსახლეობის საგანმანათლებლო კამპანიები. 2004 წელს საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „კლარიტასი“-ს წევრებმა სხვა სპეციალისტებთან ერთად მონაწილეობა მიიღეს „ვიშნევსკაია-როსტოპოვიჩის ფონდის“ მიერ მოწყობილ კამპანიაში, რომელიც საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში ჩატარდა და ვაქცინაციის პროცესის წარმატების ხელშეწყობას ისახავდა მიზნად.

აღსანიშნავია, რომ იმუნიზაციის პროგრამის დაფინანსებაში მთავრობის წილი იზრდება. სახელმწიფომ 2004 წლიდან თავის თავზე აიღო 2 წლამდე ასაკის ბავშვთა იმუნიზაციისათვის საჭირო ვაქცინების 40%25-ის შესყიდვა და შესაბამისი ხარჯები გამოყო სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. სახელმწიფო მთლიანად უზრუნველყოფს 5-14 წლის ასაკის ბავშვების იმუნიზაციისათვის საჭირო ვაქცინების შესყიდვას, თუმცა 2007 წლიდან შეიძლება ამ მხრივ გარკვეული პრობლემები შეიქმნას. საერთაშორისო ორგანიზაციები დღესდღეობით 8 მილიონ 600 ათას დოლარს გამოყოფენ იმუნიზაციის მიზნებზე, სახელმწიფოს წილი კი მხოლოდ 1 მილიონ 750 ათას ლარს შეადგენს. ამდენად, საერთაშორისო დახმარების გარეშე იმუნიზაციის პროგრამის გაგრძელება კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგებოდა.პარტნიორების დახმარებით უკვე შემუშავებულია ბავშვთა იმუნიზაციის პროგრამის 2006-2012 წლების ფინანსური მდგრადობის გეგმა.

იოდდეფიციტი

საქართველოს მთავრობა გაეროს ბავშვთა ფონდის ხელშეწყობით, ნუტრიციის ნაციონალურ ცენტრთან ერთად იოდდეფიციტის პრობლემაზე 1996 წლიდან მუშაობს.

ბევრი რამ გაკეთდა ჩიყვის გავრცელების პრევენციისთვის. ჩიყვის გავრცელება 55%25-დან 38%25-მდე შემცირდა, იოდიზირებული მარილის იმპორტი 16-ჯერ გაიზარდა და მისი მოხმარება 1999 წლის 8,1%25-იანი მაჩვენებლიდან, 2003 წელს 67%25-მდე გაიზარდა. შემუშავებულია იოდდეფიციტის აღმოფხვრისა და მარილის საყოველთაო იოდიზირების ეროვნული სამოქმედო გეგმა. 2005 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „იოდის, სხვა მიკროელემენტებისა და ვიტამინების დეფიციტით გამოწვეული დაავადებების პროფილაქტიკის შესახებ“, რაც საქართველოს პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტისა და გაეროს ბავშვთა ფონდის აქტიური თანამშრომლობის შედეგია.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.7

2001 წელს ჟენევის ოფისის გაეროს ბავშვთა ფონდთან არსებული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების კომიტეტი ტრანსფორმირდა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რეგიონალურ ქსელად. მასში გაერთიანდნენ ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის, დსთ-ს და ბალტიის ქვეყნების ბავშვთა ინტერესებზე მომუშავე საზოგადოებრივი ორგანიზაციები. აღნიშნული განპირობებული იყო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობის ეფექტურობის გაძლიერებით, ინფორმაციის და გამოცდილების გაზიარებით, გამჭვირვალობის პრინციპის დამკვიდრებით, პარტნიორული თანამშრომლობის გაძლიერებითა და პროექტების დუბლირების თავიდან აცილებით. ამ საერთაშორისო ქსელის წევრ ქვეყნებს დაევალათ შიდა კოორდინატორი ორგანიზაციის არჩევა და ადგილობრივი რეგიონალური ქსელის ჩამოყალიბება.

საქართველოში გაეროს ბავშვთა ფონდის მხარდაჭერით 2003 წელს ჩატარებული არჩევნების შედეგად კოორდინატორი გახდა ა/ო „კლარიტასი“. ამ ორგანიზაციის ხელმძღვანელობით ჩამოყალიბდა ბავშვთა ინტერესებზე მომუშავე საქართველოს საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა ქსელი, რომელშიც გაერთიანდა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში ამ სფეროში მოღვაწე 43 ორგანიზაცია. გასული ორი წლის მანძილზე მათ შორის ჩამოყალიბდა მჭიდრო თანამშრომლობა, მუდმივი ინფორმაციული კავშირის, შეხვედრების, სემინარების, მრგვალი მაგიდების მოწყობისა და საერთო პროექტების განხორციელების მეშვეობით.

ქსელში შემავალი ორგანიზაციები მონაწილეობენ ბავშვთა დაცვის სფეროში მთავრობის მიერ პრიორიტეტად გამოცხადებული პროგრამების და ბავშვთა ჯანმრთელობის და კეთილდღეობისათვის მიზნობრივ პროექტებში.

ძუძუთი კვება და „ბავშვისადმი კეთილგანწყობილი საავადმყოფოს ინიციატივა“ (ბაკსი) ძუძუთი კვებისა და ბაკსის პროგრამა საქართველოში 1995 წლიდან მოქმედებს. პროგრამა ხორციელდება შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს თანადგომითა და გაეროს ბავშვთა ფონდის ფინანსური უზრუნველყოფით (პროექტს ახორციელებს საზოგადოებრივი ორგანიზაცია „კლარიტასი“).

პროგრამის ფორმატი ითვალისწინებს საგანმანათლებლო აქტივობებს (სამედიცინო პერსონალის კვალიფიკაციის ამაღლება, მოსახლეობის განათლება) და საკანონმდებლო საქმიანობას (ნორმატიული აქტების, საკანონმდებლო ბაზის შექმნა). პროგრამით მომზადებულია 5 000-მდე მედიცინის მუშაკი; 23 სამშობიარო სახლს, სადაც წარმატებით დაინერგა ძუძუთი კვების 10 საფეხური, მინიჭებული აქვს ბაკსის ტიტული. ჯანდაცვის სამინისტროსთან „კლარიტასისა“ და „ბიოეთიკის და ჯანმრთელობის საკანონმდებლო რეგულაციის ასოციაციის“ მჭიდრო თანამშრომლობით შემუშავდა კანონპროექტი „ჩვილ ბავშვთა ძუძუთი კვების დაცვისა და ხელშეწყობის და ხელოვნური საკვების მოხმარების რეგულირების შესახებ“, რომელიც საქართველოს პარლამენტმა 1999 წელს მიიღო.

კანონის აღსრულებაზე ზედამხედველობას და მონიტორინგს „კლარიტასი“ ბავშვთა კვების საერთაშორისო ქსელის (IBFAN) ხელშეწყობით ახორციელებს და ამავდროულად ამ მიზნით შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სამეთვალყურეო საბჭოსთან თანამშრომლობს.

ჩატარებული აქტივობების შედეგად მკვეთრად გაიზარდა ძუძუთი კვების სიხშირე. 1993 წლის მონაცემებით ძუძუთი კვების სიხშირე 6 თვემდე ასაკის ბავშვებში 3%25-ს შეადგენდა, 2001 წლისათვის იგი 7%25-მდე გაიზარდა; სამშობიარო სახლებში ეს მაჩვენებელი 80-90%25-ს აღწევს. ეს მნიშვნელოვანია ბავშვთა ჯანმრთელობისა და ჯანსაღი თაობების გაზრდის თვალსაზრისით.

აივ/შიდსი

შიდსის პროგრამის ფარგლებში 2001 წლიდან გაეროს ბავშვთა ფონდის დახმარებით მიმდინარეობს მუშაობა დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის, ორსულთა და ახალშობილთა პათოლოგიების გამომწვევი დაავადებების საკითხებზე.

TORCH-ის ცნობილი პროგრამა საქართველოში პირველად დაინტერესდა დედიდან ბავშვზე აივ/შიდსის გადაცემის პრობლემაზე. ა/ო „კლარიტასმა“ გაეროს ბავშვთა ფონდის ხელშეწყობით განახორციელა აივ/შიდსის დედიდან ბავშვზე გადაცემის პრობლემისა და მისი პრევენციის საკითხების ინტეგრირება ძუძუთი კვების და ბაკსის პროგრამაში.

ბავშვთა ასაკის დაავადებათა
ინტეგრირებული მართვა (ბადიმი)

საქართველოში 2002 წლიდან შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ინიციატივით მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის და გაეროს ბავშვთა ფონდის დახმარებით მოქმედებს ბადიმის პროგრამა. მის პრაქტიკულ რეალიზაციაში პარტნიორი ორგანიზაციაა „კლარიტასი“, რომელიც ახორციელებს პროგრამით გათვალისწინებულ აქტივობებს ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში. პროგრამა მიზნად ისახავს ბავშვებში ყველაზე ხშირად გავრცელებულ დაავადებათა მართვის პრინციპების სწავლებას ამბულატორიულ და პოლიკლინიკურ ქსელში. დღეისთვის გადამზადებულია 500-მდე მედიცინის მუშაკი, მოსახლეობაში გავრცელებულია საგანმანათლებლო ბროშურები და ბუკლეტები, ყველა რეგიონში მომზადებულია სათემო მხარდამჭერი ჯგუფები, რომლებიც ეწევიან მოსახლეობის განათლებას.

ბავშვთა ასაკში ხშირად ავადობას და სიკვდილიანობას რესპირაციული ინფექციები და დიარეა იწვევს. ამდენად, მნიშვნელოვანია პოლიკლინიკების და ამბულატორიების როლი, რომლებმაც ამ და სხვა დაავადებათა პროფილაქტიკა მათ გართულებამდე უნდა მოახდინონ.

ახალშობილთა რეანიმაცია

2001 წლიდან გაეროს ბავშვთა ფონდის და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარებით, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები „კლარიტასი“და „ნეონატუსი“ სპეციალისტებთან ერთადატარებენ ტრენინგებს საქართველოს სხვადასხვა რეგიონების სამშობიარო სახლებში მომუშავე მედიცინის მუშაკებისათვის. ტრენინგების ფარგლებში ახალშობილის თანამედროვე რეანიმაციული დახმარების მეთოდებისა და ახალშობილის მოვლის პრინციპების ასწავლიან. პროგრამა ითვალისწინებს აგრეთვე კლინიკების ინტენსიური განყოფილებების აღჭურვას პირველადი სამედიცინო დახმარებისათვის საჭირო მოწყობილობებით, რაც დონორების დახმარებით ხორციელდება.

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე
ბავშვების რეაბილიტაცია და რეინტეგრაცია

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების სოციალიზაციას დადებითი ფონი შეუქმნა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ განხორციელებულმა ინკლუზიური სწავლების დანერგვის პროგრამებმა, რომლებიც საერთაშორისო დონორების (მერსი ქორი, ფონდი „ღია საზოგადოება საქართველო“, „მსოფლიო ბანკის მცირე გრანტების პროგრამა“, „გადავარჩინოთ ბავშვები“, გაეროს ბავშვთა ფონდი) დახმარებით და შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით მოქმედებს.

2003 წლიდან საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა კოალიციის წევრი ორგანიზაციები („ინვალიდ ბავშვთა სოციალური რეაბილიტაციის კავშირი“, ბიბლიოთეკა-კულტურული ცენტრი უნარშეზღუდულთათვის - „თანადგომა“ და „კლარიტასი“) Mercy Corps-ის დახმარებით ახორციელებენ პროექტს, რომლის მიზანია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვების რეაბილიტაცია, სოციალური იზოლაციის დაძლევა და სასწავლო სისტემაში ინტეგრირება.

Mercy Corps -ის ფინანსური დახმარებით „კლარიტასმა“ არასამთავრობო ორგანიზაცია „პირველ ნაბიჯთან“ თანამშრომლობით განახორციელა პროექტი „მაღალი რისკის ბავშვთა გადარჩენა“. პროექტის ფარგლებში სენაკისა და კასპის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვთა სახლებიდან გურამიშვილის სახ. პედიატრიულ კლინიკაში სარეაბილიტაციოდ გადმოიყვანეს 20 მაღალი რისკის ბავშვი, რომელთაც სპეციალური სამედიცინო მეთვალყურეობა დაუწესდათ. შედეგად, ბავშვებს გაუუმჯობესდათ ჯანმრთელობის მდგომარეობა, რის შემდეგაც 14 მათგანი განაწილდა მიმღებ ოჯახებში და 5 ბავშვის რეინტეგრაცია მოხდა.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციები აგრძელებენ საქმიანობასბავშვთა ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის შემდეგი მიმართულებებით:

სატელეფონო „ცხელი ხაზი“ - 1998 წლიდან გაეროს ბავშვთა ფონდის დახმარებით „კლარიტასის“ ბაზაზე თბილისსა და 4 რეგიონულ ფილიალში ფუნქციონირებს სატელეფონო „ცხელი ხაზი“, რომლის საშუალებითაც მაღალკვალიფიციური კონსულტანტები თავდაპირველად მოსახლეობას დახმარებას უწევდნენ მხოლოდ ძუძუთი კვების საკითხებზე, თუმცა შემდგომ „ცხელი ხაზით“ მომსახურების სფერო საერთაშორისო დონორების დახმარებით (გაეროს ბავშვთა ფონდი, „ამქორი“, ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტი, GSI) გაფართოვდა და მოიცვა იმუნიზაცია, იოდდეფიციტი, შიდსი, ქალის რეპროდუქციული ჯანმრთელობა, პაციენტის უფლებები და სხვამიმართულებები.

მშობელთა სკოლა - მსოფლიოში ამ ფართოდ აღიარებული ინიციატივის დანერგვასაქართველოში 2003 წლიდან დაიწყო. პროექტის მიზანია ქალთა და ბავშვთა დაავადებების და სიკვდილიანობის პრევენცია. პროექტი სამშობიარო სახლების (37) ტექნიკით აღჭურვის გარდა, ითვალისწინებდა სამედიცინო პერსონალისა და მშობლებისათვის სპეციალური სახელმძღვანელოების შემუშავებას ორსულობის, მშობიარობის, ძუძუთი კვების, ბავშვის მოვლისა და სხვა საკითხების შესახებ („ორთოსის“ და „კლარიტასის“ წარმომადგენლებისა და სხვა სპეციალისტების მონაწილეობით). აღნიშნული სახელმძღვანელოების საფუძველზე ჩატარდა ტრენინგები სამედიცინო პერსონალისათვის ორსული ქალებისათვის მაღალ პროფესიონალურ დონეზე კონსულტაციის გაწევის თაობაზე.

ტრენინგები ჩაატარა საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ „ორთოსი“ გაეროსა და შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით.

იმუნიზაციის საერთაშორისო საინფორმაციო სისტემით და ვაქცინაციით მართვადი დაავადებების ზედამხედველობის გაუმჯობესება - განახორციელა საერთაშორისო ფონდმა „კურაციო“ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის დეპარტამენტთან და დაავადებათა კონტროლის და სამედიცინო სტატისტიკის ეროვნულ ცენტრთან თანამშრომლობით. ცოფზე ვაქცინაციის ჩატარების გავრცელების ხელშეწყობა - განახორციელა „საქართველოს საზოგადოების ჯანდაცვის ასოციაციამ“, თელავში რეგისტრირებულ 9 საზოგადოებრივ ორგანიზაციასთან კოალიციურად. ბავშვთა სიკვდილიანობის შემცირება შეჭირვებული მრავალშვილიანი ოჯახებიდან და ინვალიდი ბავშვების დახმარების გზით (უფასო ქირურგიული ოპერაციები), სტაციონარში მოხვედრილი ინვალიდი შეჭირვებული ოჯახების ბავშვთა კვება (გურიის ბავშვთა ჯანმრთელობის დაცვის ასოციაცია „ბავშვი მომავალია“).

დევნილთა კომპაქტური ჩასახლების ადგილებში დევნილთა, მათ შორის დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის ხელშეწყობა (ჰუმანიტარული სამედიცინო აქციები); სამეცნიერო პრაქტიკული კონფერენცია „დევნილთა ჯანმრთელობის, მდგომარეობის სოციალური საკითხები“ (კავშირი „კოალიცია დევნილთა მხარდაჭერისათვის“). აღნიშნული პროექტების ნაწილი საერთაშორისო დონორების (UNICEF, Save the Children, UMCOR, Counterpart International, AFG, Mercy Corps, European Comission, CARE, ევრაზიის ფონდი, ექიმების საზღვრების გარეშე და სხვ.) ფინანსური დახმარებით განხორციელდა. ზოგიერთი პროექტის (8) განხორციელებაში მონაწილეობდნენ ცენტრალური და ადგილობრივი სახელმწიფო სტრუქტურები, მათ შორის ფინანსების გამოყოფის გზით.

ჩატარებულმა აქტივობებმა პოზიტიური გავლენა იქონია ბავშვების ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე. ოფიციალური მონაცემებით ლეტალობის საერთო მაჩვენებელმა15 წლამდე ასაკის ბავშვებში 2003 წელთან შედარებით, 2004 წელს 1,9%25-დან 1,6%25-მდე დაიკლო, ხოლო 1 წლამდე ასაკის ბავშვებში 4,3%25-დან 4,2%25-მდე შემცირდა. ასევე შემცირდა პერინატალური და 1 წლამდე ასაკის ბავშვთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელი (18,5-დან 18,0-მდე და 28,1-დან 27,2-მდე შესაბამისად).

თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ მიუხედავად გატარებული რეფორმებისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სფეროში მთავრობისა და საზოგადოებრივი სექტორის მხრიდან მიღწეული გარკვეული წარმატებებისა, ბავშვების მდგომარეობა ქვეყანაში ჯერ კიდევ არადამაკმაყოფილებელია. ოფიციალური მონაცემებით, საქართველოს ბავშვების 50%25 სიღატაკის ზღვარზე მყოფ ოჯახებში ცხოვრობს. არადამაკმაყოფილებელია ასევე მოსახლეობის ინფორმირებულობა, დაბალია სამედიცინო მომსახურეობის ხარისხი დედათა და ბავშვთა სფეროში. ამის უმთავრესი მიზეზი კი სოციალური დაცვის მექანიზმების არ არსებობაა.

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულ იქნა შემდეგი ორგანიზაციების მიერ მოწოდებული მონაცემები:

„კლარიტასი“;
განწირულ ბავშვთა მოწყალების ფონდი - „ორთოსი“;
საქართველოს საერთაშორისო სააგენტო „კურაციო“;
საქართველოს საზოგადოების ჯანდაცვის ასოციაცია;
სათემო ორგანიზაციები: „ალბანი“, „გზა საზოგადოებისაკენ“,
„ავანგარდი“, „ალტერნეგო“;
საერთაშორისო ახალგაზრდული ასოციაცია „სტუდენტი“;
საზოგადოება „ბილიკი“;
გურიის ბავშვთა ჯანმრთელობის დაცვის ასოციაცია „ბავშვი მომავალია“;
გურიის ახალგაზრდული რესურსცენტრი;
პედაგოგთა და მოზარდთა სოციალური ინტერესების დაცვის კავშირი „მრევლი“;
საერთაშორისო ფონდი მსოფლიო ბავშვებისათვის;
„იუვენკო“;
ბავშვთა ფედერაცია;
კოალიცია დევნილთა მხარდაჭერისათვის;
„ნეონატუსი“;
უნარშეზღუდულ ბავშვთა სოციალური რეაბილიტაციის კავშირი;
ბიბლიოთეკა - კულტურული ცენტრი უნარშეზღუდულთათვის - „თანადგომა“;
ბიოეთიკის და ჯანმრთელობის საკანონმდებლო რეგულაციის ასოციაცია.

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

დარეჯან როგავა, კოალიცია იგპ-თა მხარდაჭერა;
გიორგი კვაბზირიძე, „იუვენკო“;
თეა ბერიტაშვილი, „ორთოსი“;
მედეა ბელეშაძე, „კლარიტასი“;
ქეთევან ჩხატარაშვილი, „კურაციო“;
თამარ ბახტაძე, მ.გ. პედიატრიული კლინიკა;
შოთა მაღლაკელიძე, საქართველოს ბავშვთა ფედერაცია.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 1,8.

საქართველოში მიმდინარე ჯანმრთელობის დაცვის სისტემის რეფორმა გულისხმობს ამ სფეროს სათანადო საკანონმდებლო უზრუნველყოფას.

1999 წელს გამოქვეყნდა საქართველოს ჯანმრთელობის დაცვის ეროვნული პოლიტიკის დოკუმენტი, ასევე შეიქმნა 2000- 2009 წლებში ჯანმრთელობის დაცვის განვითარების სტრატეგიული გეგმა. ორივე დოკუმენტი განხილული და მოწონებულ იქნა საქართველოს მთავრობის, აგრეთვე ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ევროპის რეგიონალური ბიუროს მიერ. დოკუმენტებში ასახულია ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი პრინციპები და მათი რეალიზაციისათვის საჭირო ღონისძიებების ნუსხა; განსაზღვრულია ჯანდაცვის პრიორიტეტული მიმართულებები და არსებული პრობლემების გადაჭრის გზები ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობისა და ჯანდაცვის სისტემაში არსებულირესურსების გათვალისწინებით.

როგორც ჯანდაცვის პოლიტიკის დოკუმენტში, ისე სტრატეგიულ გეგმაში რეპროდუქციული ჯანმრთელობის დაცვის პრობლემას მნიშვნელოვანი ადგილი აქვს დათმობილი. სახელდობრ, პოლიტიკის დოკუმენტში, მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვის პრიორიტეტებს შორის, პირველ ადგილზეა დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის გაუმჯობესება. ამ მიზნის მისაღწევად დასახულ ამოცანებს შორის მოხსენიებულია:

2005 წლიდან შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სისტემაში მოქმედებს სახელმწიფო პროგრამა, რომლის მე-5 თავი შეიცავს მუხლს (მუხლი 11) სამეანო დახმარების შესახებ.

ამასთან, საქართველოს მთავრობამ:

2005 წლის 24 ივნისს მიღებულ იქნა კანონი ლიცენზირებისა და ნებართვის შესახებ. ეს წინგადადგმული ნაბიჯია, ვინაიდან იგი ლიცენზირების სისტემას უფრო ლიბერალურს და ხელმისაწვდომს ხდის.

ჯანმრთელობის დაცვის საერთაშორისო პროგრამებიდან აღსანიშნავია სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებათა და შიდსის პროფილაქტიკა. ეს პროგრამა სახელწოდებით „აივ ინფექცია/შიდსზე ეროვნული საპასუხო ზომების გაძლიერების მხარდაჭერა ეფექტიანი პროფილაქტიკური და საკონტროლო ღონისძიებების განხორციელებისთვის 2003-2007 წლებში“ დააფინანსა Global Fund-მა.

ამავე დროს, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ამსახველი ინდიკატორები კვლავ არადამაკმაყოფილებელია. შობადობის დაბალი მაჩვენებელი, აბორტის, როგორც შობადობის რეგულირების ყველაზე გავრცელებული საშუალების სიხშირე და კონტრაცეპციის თანამედროვე მეთოდების გამოყენების დაბალი დონე აჩვენებს, რომ მოთხოვნა ოჯახის დაგეგმვის ინფორმაციასა და მომსახურებაზე არ არის დაკმაყოფილებული. ასევე შეზღუდულია რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სხვა სერვისების ხელმისაწვდომობა; განსაკუთრებით ეს ეხება სოფლის მოსახლეობას, რომლებსაც ფინანსური, გეოგრაფიული და ინფორმაციულიბარიერები უზღუდავენ ამ სერვისების მოძიებასა და გამოყენებას.

საქართველოში ჯანდაცვის სექტორის და მისი დაფინანსების მასშტაბური რეფორმის კონტექსტში არსებული სიტუაციისგაუმჯობესების მიზნით ჩოღეფორმ (USAID) პროექტის ფარგლებში გადაიდგა შემდეგი ნაბიჯები:

1. შეიქმნა რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ეროვნულ პოლიტიკაზე მომუშავე ჯგუფი, რომელშიც შედიან ჯანდაცვის, შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს, პროფესიული ასოციაციების, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების და საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების წარმომადგენლები. ამ ჯგუფმა ჩაატარა არსებული პოლიტიკის შედარებითი ანალიზი საერთაშორისო დოკუმენტებთან და კონვენციებთან(ათასწლეულის განვითარების მიზნები; ქაიროს კონფერენციის სამოქმედო გეგმა; ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სტრატეგია). ანალიზის შედეგადგამოვლენილი ძლიერი და სუსტი მხარეები რეპროდუქციული ჯანდაცვის შემდგომი პოლიტიკისთვის რეკომენდაციების შემუშავების საფუძველი გახდა. პოლიტიკის დოკუმენტის მონახაზის შემუშავებისას გათვალისწინებულ იქნა რეგიონალური თანამონაწილეების აზრი; (ეს კომპონენტი ძირითადად შედგება რეგიონალური შეხვედრების და სემინარების სერიისაგან. შეხვედრებში მონაწილეობდნენ სამედიცინო სფეროს მუშაკები, მათი კლიენტები, პოლიტიკოსები და ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები).

2. რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ხელშემწყობი ღონისძიებების მხარდაჭერა და ეროვნული სახელმძღვანელო პრინციპების შემუშავება/გავრცელება.

3. ეროვნული ანგარიშის მომზადება და მისი ანალიზი რესურსების გადანაწილების გაუმჯობესების მიზნით.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.

უმეტეს შემთხვევებში პროექტებს ცალკეული ორგანიზაციები დამოუკიდებლად ან 2-3 ორგანიზაციის პარტნიორული თანამშრომლობის საფუძველზე ახორციელებენ; საზოგადოებრივ სექტორში იგრძნობა გამჭვირვალობის დეფიციტი, არ არსებობს კოორდინირებული და მიზანმიმართული თანამშრომლობა, რის შედეგადაც ინფორმაცია ხშირად იკარგება და ვერ აღწევს ადრესატამდე.

საზოგადოებრივი სექტორის ინტერესი დედათა ჯანმრთელობის გაუმჯობესების საკითხების მიმართ საკმაოდ დიდია, რაც დასტურდება ამ მიმართულებით საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ინტენსიური საქმიანობით.

2005 წლის 19 ოქტომბერს, ქ. თბილისში ასოციაცია „ჰერა XXI“-მა, საქართველოს პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტისა და ევროკავშირის ხელშეწყობით ჩაატარა კონფერენცია თემაზე: კაიროს კონფერენციის სამოქმედო გეგმისა და ათასწლეულის განვითარებისმიზნების განხორციელება საქართველოში. კონფერენციის დასკვნით ეტაპზე მოეწყო ინტერაქტიული სესია და შედეგად, სამოქალაქო და სამთავრობო სექტორების წარმომადგენელთა მონაწილეობით შეიქმნა ქსელი, რომელიც იმუშავებს საქართველოში კაიროს კონფერენციის სამოქმედო გეგმისა და ათასწლეულის განვითარების მიზნების განხორციელების საკითხებზე.

რეპროდუქციული ჯანმრთელობის, ოჯახის დაგეგმვა/კონტრაცეფციის, საგანმანათლებლო და საკომუნიკაციო მიმართულებით განხორციელებული აქტივობებიდან აღსანიშნავია ასოციაცია „ჰერა XXI”-ის სამწლიანი პროექტი „ჯანმრთელი თაობა“. პროექტის მიზანია რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სფეროში ახალგაზრდების თვითშეგნების ამაღლება და კვალიფიცირებული კონსულტაციური მომსახურეობის უზრუნველყოფა.

„ჰერა XXI“-მა და საქართველოს მეან-გინეკოლოგთა ასოციაციამ ერთობლივად მოამზადა გამოცემა უსაფრთხო აბორტზე, რომელიც ქ. თბილისის ქალთა კონსულტაციებში დარიგდა.

2006 წელს ასოციაცია „ჰერა XXI“-მა ქ. ქუთაისის მე-2-ე სამშობიარო სახლის ბაზაზე, საერთაშორისო ორგანიზაციების მეთოდოლოგიების და სტანდარტების თანახმად ( IPPF Quality of Care concept, WHO „Safe Abortion Guidelines“, IPAS „Framework of Quality of Abortion Care) ჩაატარა აბორტის ხარისხიან მომსახურეობაზე „სწრაფი შესწავლა“.

დედების უსაფრთხოების მიმართულებით მნიშვნელოვან საქმიანობას ახორციელებს ასევე ფონდი „კურაციო”. 2000-2003 წლებში ამერიკის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს კავკასიის რეგიონალური ოფისის (USAID/Caucasus) ხელშეწყობით განხორციელდა პროექტი „საქართველოს უსაფრთხო დედობის ინიციატივა”. პროექტის მიზანი იყო დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის რეგიონალური სამსახურების ინტეგრაციის გა- ძლიერებით დედათა ჯანმრთელობის გაუმჯობესება. პროექტი განხორციელდა თელავისა და საგარეჯოს რაიონებში. პროექტის ფარგლებში ქართველ ექსპერტთა 32 კაციანმა ჯგუფმა შეიმუშავა საქართველოში პირველი დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობისზედამხედველობის მეთოდური რეკომენდაციები, რომელიც საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2002 წლის ბრძანებით სავალდებულო გახდა ყველა სამშობიარო სახლისა და ქალთა კონსულტაციის სამედიცინო პერსონალისათვის.

აღსანიშნავია, ქუთაისის ქალთა ჯანმრთელობის ცენტრისა და ქუთაისის №2 სამშობიარო სახლის მიერ დედათა ჯანმრთელობის გაუმჯობესების მიზნით ჩატარებული საქმიანობა. სამშობიარო სახლი ახორციელებს მოსახლეობის სტაციონარული დახმარების სახელმწიფო პროგრამას (სამეანო დახმარებისა და ბავშვთა სამედიცინო დახმარების კომპონენტით).

ქალთა ჯანმრთელობის ცენტრის ბაზაზე განხორციელდა შემდეგი პროგრამები:

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულია ასოციაცია „ჰერა XXI“-ის, კორეფორმ-ჯორჯიას, ფონდის „კურაციო“, ქუთაისის „ქალთა ცენტრის“, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მონაცემები

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

ლალი ბეიტრიშვილი, კორეფორმ-ჯორჯია;
თენგიზ ასათიანი, საქართველოს მეან-გინეკოლოგთა ასოციაცია;
დოდო შელია, ქუთაისის „ქალთა ცენტრი“;
ნინო წულეისკირი, ასოციაცია „ჰერა XXI“;
ზურაბ დანელია, აფხაზეთის შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო, მინისტრის მოადგილე სოციალურ საკითხებში.

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 2.4

ინდექსი (საშუალო არითმეტიკული) - 1

საზოგადოებრივი სექტორი აქტიურად არის ჩართული შიდსის პრობლემის გადაჭრაში, რისი ინიტიაცივაც ძირითადად გარედან მოდის და განპირობებულია საერთაშორისო დონორების დიდი ინტერესით შიდსის პრობლემის მიმართ.

სტრატეგიული გეგმით გათვალისწინებული სამუშაოების შესრულების მიზნით, საერთაშორისო დონორების ფინანსური მხარდაჭერით, როგორც ცალკეული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, ისე სხვადასხვა კოალიციების მიერ ხორციელდება ხანგრძლივი და მიზანმიმართული პროექტები. დონორები არიან: შიდსთან, მალარიასა და ტუბერკულიოზთან ბრძოლის გლობალური ფონდი (GFATM), გაეროს სააგენტოები (WHO, UNAIDS, UNICEF, UNDP, UNFPA, SCAD), CORDAID, USAID, World Vision International, ფონდი „ღია საზოგადოება საქარ-თველო“ და სხვა.

საზოგადოებრივი სექტორის საქმიანობა მოიცავს შემდეგ მიმართულებებს: პრევენციული საქმიანობა, ინფიცირებულთა დაცვა და დახმარება.

გლობალური ფონდის პროექტის ფარგლებში შექმნილია საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სამუშაო ჯგუფიადეკვატური საკანონმდებლო ბაზის შექმნის მიზნით. ჯგუფმა ჩაატარა 3 სემინარი, რომლის ფარგლებშიც მომზადდა შიდსის შესახებ კანონში შესატანი ცვლილებები და დამატებები.

საზოგადოებრივი სექტორი ასევე აქტიურ პრევენციულ ღონისძიებებს ატარებს მაღალი რისკის ჯგუფებთან, კერძოდ, კომერციულ სექსის მუშაკებთან და ჰომოსექსუალ მამაკაცებთან. აივ/შიდსის პრევენციის საკითხებზე ასოციაცია „თანადგომა“ მუშაობს. ამ მიზნით ფოკუს-ჯგუფებთან თბილისში, ბათუმში, ზუგდიდსა და ქუთაისში საველე საგანმანათლებლო სამუშაოები ტარდება.მათ საინფორმაციო-საგანმანათლებლო მასალები კონდომებთან ერთად უფასოდ ურიგდებათ.

ნარკოტიკების ინექციური გზით მომხმარებლებში აივ/შიდსის პრევენციის მიზნით, ასოციაცია „თანადგომა“, კავშირი „იმედი“, საზოგადოებრივი გაერთიანება „ბემონი“, „ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში დაზარალებულპირთა თანადგომა“, „ახალი გზა“, „ურანტი“, „ახალგაზრდული ალიანსი“, „ორდუ“, „ქსენონი“ საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში ახორციელებენ პროგრამებს. ახალგაზრდებში აივ/შიდსის პრევენციის მიმართულებითმუშაობს ასევე ბავშვთა ფედერაცია, „იუვენკო“, „თანადგომა“, „ბემონი“, „ახალი გზა“. საქართველოსრიგ ქალაქებში - თბილისი, ბათუმი, ფოთი, ქუთაისი,მცხეთა, ბორჯომი - დაარსებულია ნებაყოფლობითი კონსულტაციებისა და ტესტირების ცენტრები; შეიქმნა და ვრცელდება საინფორმაციო საგანმანათლებლო მასალები, მოეწყო შიდსის თემაზე გადაღებული ფილმების ახალგაზრდული ფესტივალი და სხვა. გლობალური ფონდის პროექტის ფარგლებში „იუვენკო“-მ ახალგაზრდებისათვის გახსნა რადიო „ახალი ტალღა“, რომლის ეთერშიც რეგულარულად გადის გადაცემები ჯანსაღი ცხოვრების წესის შესახებ. შიდსის სფეროში მომუშავე ორგანიზაციებს შესაძლებლობა აქვთ საგანმანათლებლო მიზნებით უფასოდ ისარგებლონ „ახალი ტალღის“ ეთერით. დედიდან შვილზე ვირუსის გადაცემის პრევენციის მიმართულებით მუშაობს მეან გინეკოლოგთა ასოციაცია, რომელიც აივ/შიდსზე ნებაყოფლობით კონსულტაციებსა და ტესტირებას უტარებს ორსულებს.

შიდსით დაავადებულთა მხარდაჭერაზე მუშაობენ შიდსით დაავადებულთა დახმარების ფონდი, საქართველოს+ჯგუფი და სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციები. ამ მიზნით თბილისში, ბათუმსა და ზუგდიდში დაარსდა და ფუნქციონირებს თვითდახმარების საკონსულტაციო ცენტრები.

აივ/შიდსის მიმართულებაზე შექმნილია რამდენიმე კოალიცია. 2002 წელს ფედერაცია გადავარჩინოთ ბავშვების ინიციატივით ჩამოყალიბდა სგგი/აივ/შიდსზე მომუშავე ორგანიზაციების სამუშაო ჯგუფი. მასში გაერთიანებულია 30-ზე მეტი სამთავრობო, საზოგადოებრივი და საერთაშორისო ორგანიზაცია.

2006 წელს შეიქმნა ასევე ზიანის შემცირების ქსელი. ქსელში გაერთიანებული არიან ნარკომანიის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციები, რომელთა საქმიანობის ერთერთ პრიორიტეტულ მიმართულებას წარმოადგენს აივ/ შიდსის, ვირუსული ჰეპატიტების და სისხლით გადამდები სხვა ინფექციების გავრცელების შემცირება.

გლობალური ფონდის პროექტების კოორდინაციასა და მათ შესრულებას მეთვალყურეობს საკოორდინაციო საბჭო (CCM). ზემოთ აღნიშნული კოალიციების ფარგლებში ორგანიზაციები ერთმანეთს ინფორმაციასა და გამოცდილებას უზიარებენ, გეგმავენ ერთობლივ პროექტებსა და ღონისძიებებს.

ანგარიშის მომზადებისას გამოყენებულ იქნა შემდეგი ორგანიზაციების მიერ მოწოდებული მასალები:

„ურანტი“;
საზოგადოებრივი გაერთიანება „ბემონი“;
„ალტერნატივა ჯოჯია“;
„ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში დაზარალებულ პირთა თანადგომა“;
შიდსით დაზარალებულთა დახმარების ფონდი;
„საქართველოს + ჯგუფი“;
„იუვენკო“;
„ახალი გზა“;
„ბავშვთა ფედერაცია“;
ანტინარკოტიკული მედია კლუბი;
დაავადებათა კონტროლის ცენტრი.

საექსპერტო შეფასებაში მონაწილეობდნენ:

დალი უშარიძე, „ახალი გზა“;
ზურა სიხარულიძე, ცენტრი „ურანტი“;
ქეთევან ჭელიძე, ასოციაცია „თანადგომა“;

ბუნებრივი რესურსების დაცვის მიმართულებით სახელმწიფო დაფინანსება არ არსებობს. ამ სფეროში მთავრობის ინიციატივითა და დონორების მხარდაჭერით ხორციელდება პროექტები, რომელთა შედეგი ჯერ-ჯერობით სუსტია.

გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროში ფუნქციონირებს განყოფილებები, რომელთაც ევალებათ ბუნებრივი რესურსების დეგრადაციის შემცირება. თუმცა დაფინანსების სიმცირის, კადრების არასაკმარისი კვალიფიკაციის და პოლიტიკური მხარდაჭერის არარსებობის გამო მათი საქმიანობა არაეფექტურია.

თუმცა მიზნის სამივე ამოცანასთან მიმართებაში შეიმჩნევა ნეგატიური ტენდენცია. ცალკეულ მიმართულებებში ადგილი აქვს მხოლოდ უმნიშვნელო წინსვლას, თუმცა ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ 2000 წლიდან მოყოლებული საქართველო დაშორდა დასახულ მიზანს.