2005-2007 წლების საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში მომხდარმა ბევრმა ფაქტმა დაადასტურა, რომ დემოკრატიის მშენებლობა პოსტსაბჭოთა ქვეყანაში არც ისე მარტივია, როგორც ეს 2003 წლის ნოემბერში, ვარდების რევოლუციის შემდეგ ჩანდა.

ბოლო ორი წლის პოლიტიკურ ცხოვრებაში ძირითადი ყურადღება ეთმობოდა სახელმწიფო ინსტიტუტების მშენებლობას ყველა დონეზე. 2003 წლის ნოემბრის შემდეგ დაწყებული რეფორმები და საბიუჯეტო დისციპლინის განმტკიცება საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში გრძელდება. სამწუხაროდ, ამ მცდელობას თან ახლდა ადამიანის უფლებების და საკუთრების უფლებების დარღვევა, რამაც უარყოფითი ზეგავლენა იქონია ახლადფეხადგმულ დემოკრატიაზე საქართველოში. საქართველოს ხელისუფლებამ წარმატებული ბრძოლა გამოუცხადა ორგანიზებულ დანაშაულს და ბოლო მოუღო მის სერიოზულ გავლენას ქართულ საზოგადოებაზე.

ოპოზიციის სისუსტე და მისი უუნარობა, ეწარმოებინა კონსტრუქციული დიალოგი მთავრობასთან, პოლიტიკური სისტემის ძირითად სისუსტედ შეიძლება ჩაითვალოს. ამ კონტექსტში, პრემიერ მინისტრის ზურაბ ჟვანიას გადაცვალებამ 2005 წლის თებერვალში მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, რადგან მისი პოლიტიკური უნარი და გამოცდილება დაეხმარებოდა ქვეყნის წინაშე მდგარი რთული ამოცანების გადაჭრას.

რუსეთთან ურთიერთობა საქართველოს საშინაო პოლიტიკის მთავარ საკითხად რჩება. რუსეთის მიერ სეპარატისტული რეგიონების - სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის - მხარდაჭერის გამო გართულდა და გაუარესდა საქართველოს მთავრობის ურთიერთობა რუსეთთან; დიალოგი საქართველოსა და რუსეთს შორის ჩიხში შევიდა. 2006 წლის ნოემბერში ყოფილმა თავდაცვის მინისტრმა ირაკლი ოქრუაშვილმა ბიძგი მისცა მოვლენებს, რომლებმაც ხელი შეუწყო 2007 წლის ნოემბრის პოლიტიკურ კრიზისს. თანამდებობის დატოვების შემდეგ, ირაკლი ოქრუაშვილმა დაიწყო ახალი ოპოზიციური პარტიის შექმნა და მხარდამჭერების შემოკრება. მას შემდეგ, რაც 2007 წლის ზაფხულში ოქრუაშვილის პოლიტიკური მოკავშირეები კორუფციის ბრალდებით დააპატიმრეს, მან საჯაროდ დასდო ბრალი პრეზიდენტ სააკაშვილს ვარდების რევოლუციის იდეების ღალატში, კორუფციას და ქართველი მილიონერის ბადრი პატარკაციშვილის მკვლელობაშიც კი. ერთი კვირის შემდეგ ოქრუაშვილი დააპატიმრეს. დაპატიმრებიდან საკმაოდ მოკლე ხანში მან აღიარა ყველა ის დანაშაული, რომელშიც ბრალს სდებდნენ და განაცხადა, რომ მისი მიზანი სააკაშვილის რეპუტაციის შებღალვა იყო. აღიარების შემდეგ ოქრუაშვილმა გირაოს სანაცვლოდ გაანთავისუფლეს და, როგორც მოგვიანებით განაცხადა, იძულებით გაამგზავრეს ქვეყნიდან. ოქრუაშვილი გერამანიაში დააკავეს და საფრანგეთს გადასცეს. დღეს ის საფრანგეთშია და სასამართლო პროცესის ჩატარებას ელოდება¹.

ოქრუაშვილის დაპატიმრებას მოყვა ოპოზიციური პარტიების პროტესტი. ყველაზე ხალხმრავალი პროტესტი ჩატარდა 2 ნოემბერს, როდესაც 100 000-მდე ადამიანი პარლამენტის წინ შეიკრიბა. დემონსტრაციები ერთ კვირაზე მეტ ხანს გაგრძელდა და ოპოზიციური პარტიების ხელისუფლებასთან სერიოზულ დაპირისპირებაში გადაიზარდა. 2007 წლის 7 ნოემბერს, მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, დაეშალა მშვიდობიანი დემონსტრაცია, რომელიც პარლამენტის წინ იყო შეკრებილი. დემონსტრაციის დაშლისას გამოყენებული იყო პოლიციის ხელთ არსებული ტექნიკური საშუალებების მთელი არსენალი. ხელისუფლების გადაწყვეტილება ეყრდნობოდა იმ მოსაზრებას, რომ ოპოზიციური პარტიები აპირებდნენ სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობას რუსეთის სპეცსამსახურებისა და ბადრი პატარკაციშვილის მონაწილეობით. დემონსტრაციის დაშლის დღეს ხელისუფლებამ დახურა ოპოზიციის მხარდამჭერი სატელევიზიო არხები „იმედი“ და „კავკასია“, გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა და აკრძალა ახალი ამბები და პოლიტიკური გადაცემები ყველა სატელევიზიო არხზე, გარდა საზოგადოებრივი მაუწყებლისა.

საერთაშორისო თანამეგობრობის მხრიდან სერიოზული კრიტიკისა და შიდა უკმაყოფილების შედეგად, საქართველოს პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ დაძაბულობის განმუხტვის ყველაზე საუკეთესო საშუალება ახალი საპრეზიდენტო არჩევნების ჩატარება იქნებოდა; მან საპრეზიდენტო არჩევნები 2008 წლის 5 იანვარს დანიშნა; დაინიშნა, აგრეთვე, ახალი პრემიერ მინისტრი, რომელსაც დაევალა სიღარიბის დაძლევის გრძელვადიანი სოციალური პროგრამის შემუშავება და ძალზე რთული სიტუაციის განმუხტვა.

______________

1. თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2008 წლის მარტში ოქრუაშვილს 11 წლით პატიმრობა მიუსაჯა.

ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლების უპირველესი პრიორიტეტია. მას არაერთხელ განუცხადებია მზადყოფნა სეპარატისტული ტერიტორიების საქართველოს იურისდიქციაში მხოლოდ მშვიდობიანი გზით დაბრუნებისა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში არ აღინიშნებოდა რაიმე მნიშვნელოვანი დიპლომატიური „გარღვევა“ კონფლიქტების მოგვარების საკითხში. წინსვლა გაეროსა და ეუთოს ეგიდით მიმდინარე მოლაპარაკებებში აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საკითხებზე საკმაოდ უმნიშვნელო იყო. საქართველოს მთავრობის მცდელობას, მოლაპარაკებების პროცესში უფრო მეტი საერთაშორისო მონაწილის, მაგალითად ევროკავშირის ჩართვისა, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის მხრიდან წინააღმდეგობა ხვდებოდა. უფრო მეტიც, სეპარატისტული რეგიონები კოსოვოს აღიარებას მიიჩნევდნენ, როგორც შესაძლებლობას თავიანთი დამოუკიდებლობის აღიარებისა საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ.

სამხრეთ ოსეთი

2004 წლის ივლისში სამხედრო გზით სამხრეთ ოსეთზე კონტროლის დაწესების წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ, საქართველოს მთავრობა ახალი პოლიტიკის განხორციელებას შეუდგა. 2006 წლის იანვარში, პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ევროპის საბჭოში წარადგინა სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტის მოგვარების სამშვიდობო გეგმა. შემოთავაზებულ გეგმაში წარმოდგენილი იყო ფართო თვითმმართველობა და კულტურული უფლებები, წარმომადგენლობითი უფლება საქართველოს სამთავრობო სტრუქტურებსა და პარლამენტში და ფართომასშტაბიანი სოციალური და ეკონომიკური რეაბილიტაციის პროგრამა სამხრეთი ოსეთის ავტონომიის აღიარების საფუძველზე. 2006 წლის ოქტომბერში ოსეთის სეპარატისული მთავრობის ყოფილმა პრემიერ მინისტრმა დიმიტრი სანაკოევმა, რომელიც სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო პრეზიდენტის, ედუარდ კოკოითის თანამდებობაზე მოსვლის შემდეგ სეპარატისტულ მთავრობას ჩამოშორდა, შექმნა სამხრეთული ოპოზიციური პარტია. მისი მიზანი იყო საქართველოს მთავრობასთან პოლიტიკური დიალოგის აღდგენა და კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაჭრის გზების მოძიება საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის შენარჩუნების გზით. 2006 წლის ნოემბერში სამხრეთ ოსეთის დე-ფაქტო პრეზიდენტის არჩევნების პარალელურად, ქართულ და ოსურ სოფლებში ჩატარდა სამხრეთ ოსეთის ხსნის კავშირის მიერ ორგანიზებული ,,ალტერნატიული“ არჩევნები. იმ ტერიტორიაზე, რომელსაც სეპარატისტები ვერ აკონტროლებდნენ, სანაკოევმა ხმების 80%25 მიიღო და პრეზიდენტად დასახელდა. მისი საარჩევნო პროგრამით გათვალისწინებული იყო საქართველოს შემადგენლობაში სამხრეთ ოსეთის სტატუსის აღდგენა და ეკონომიკური ზრდის პროგრამის შემუშავება.

2006 წლის დეკემბერში სანაკოევმა შექმნა მთავრობა, რომელიც სოფელ ქურთაში განლაგდა. 2007 წლის 10 მაისს საქართველოს პრეზიდენტმა დიმიტრი სანაკოევი სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციის ხელმძღვანელად დანიშნა. მეორე დღესვე, დიმიტრი სანაკოევმა საქართველოს პარლამენტს ოსურად მიმართა და კონფლიქტის მოგვარების საკუთარი ხედვა გააცნო. ამან ცხინვალის დე-ფაქტო ხელმძღვნელობა შეაშფოთა; მათ ქართველებით დასახლებულ სოფლებში სატრანსპორტო გზის ბლოკირება ბრძანეს და სანაკოევის მთავრობას გაძევებით დაემუქრნენ. 2007 წლის 26 ივნისს სანაკოევმა ოსურად მიმართა ევროკავშირი-საქართველოს საპარლამენტო თანამშრომლობის კომიტეტის სხდომას ბრიუსელში. ამავე დროს, სამხრეთ ოსეთის დროებითმა ადმინისტრაციამ, რომელსაც საქართველოს მთავრობა აფინანსებს, დაიწყო სოციალურ-ეკონომიკური აღორძინების პროგრამა. მიუხედავად სეპარატისტების წინააღმდეგ წამოწყებული ფართომასშტაბიანი მედია კამპანიისა, ჯერ-ჯერობით საქართველოს მთავრობის ახალ მიდგომას შედეგი არ გამოუღია.

აფხაზეთი

გასული წლის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო საქართველოს მთავრობის მიერ განხორციელებული საპოლიციო ოპერაცია კოდორის ხეობაში;

ეს აფხაზეთის ერთადერთი რეგიონია, რომელსაც ქართული ხელისუფლება აკონტროლებს. ოპერაციის მიზანი იყო განეიტრალება შევარდნაძის მთავრობის მიერ დანიშნული სპეციალური წარმომადგენლის ემზარ კვიციანისა, რომელმაც გასამხედროებული შენაერთი შექმნა და საქართველოს ხელისუფლებისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდა. ამან გავლენა იქონია ზოგადად პოლიტიკურ და სამხედრო სიტუაციაზე, რადგან აფხაზეთის დე-ფაქტო მთავრობაში საპოლიციო ოპერაციამ დიდი შეშფოთება გამოიწვია და ის სამხედრო შეტევად შეფასდა. მას შემდეგ, კოდორის ხეობის გარშემო, რომელსაც საქართველოს ხელისუფლების გადაწყვეტილებით ზემო აფხაზეთი დაერქვა, სიტუაცია მეტად დაიძაბა. 2007 წლის მარტში ამოუცნობმა ვერტმფრენმა ქართული მხარის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე განლაგებული ადგილობრივი ადმინისტრაციის შენობაზე ჭურვი ჩამოაგდო. ამას მოყვა მხარეებს შორის შეიარაღებული შეტაკებები. 2007 წლის ოქტომბერში დაპირისპირება მოხდა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შენაერთებსა და რუსეთის სამშვიდობო ძალებს შორის საქართველოს მიერ ადმინისტრირებულ ტერიტორიაზე სოფელ განმუხურში, მდინარე ენგურის ჩრდილოეთ სანაპიროზე, აფხაზეთის სეპარატისტული რეგიონის საზღვარზე, სადაც 2007 წლის ზაფხულში განლაგებული იყო პატრიოტული ბანაკი.

საქართველოს საგარეო პოლიტიკის განმსაზღვრელი ფაქტორი არის ხელისუფლების სწრაფვა ნატოსა და ევროკავშირის სტრუქტურებში ინტეგრირებისაკენ. ამ სწრაფვის შესაფერხებლად ხდებოდა უფრო დიდი ზეწოლა რუსეთის მხრიდან, რადგან რუსეთი ამ ფაქტორს კავკასიაში თავისი ინტერესების საწინააღმდეგოდ აღიქვამს. 2006 წლის გაზაფხულზე ჯანდაცვისა და სანიტარული ინტერესებიდან გამომდინარე, რუსეთმა აკრძალა საქართველოდან სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების, ღვინისა და მინერალური წყლების იმპორტი. ამან გამოიწვია საქართველოს აგრობიზნეს სექტორის ერთ-ერთი უდიდესი საექსპორტო ბაზრის დახურვა. 2006 წლის სექტემბერში საქართველოს მთავრობამ დააპატიმრა ოთხი რუსეთის და რამოდენიმე საქართველოს მოქალაქე საქართველოს წინააღმდეგ შპიონაჟის ბრალდებით. პრეზიდენტმა საჯაროდ გადასცა ისინი რუსეთს. ამის შედეგად, რუსეთმა საქართველოსთან ყოველგვარი სატრანსპორტო, სავაჭრო და ფინანსური კავშირები გაწყვიტა. რუსეთში მცხოვრები ასობით ქართველი დეპორტირებულ იქნა დოკუმენტების მოუწესრიგებლობის ბრალდებით. მიუხედავად მზარდი დაძაბულობისა, 2007 წლის ნოემბერში, რუსეთმა დაასრულა თავისი ჯარების გაყვანა საქართველოდან, გარდა აფხაზეთში მდებარე გუდაუთის ბაზისა. ამის ფონზე, საქართველოს მთავრობის თქმით, რუსეთის საჰაერო ძალებმა არაერთხელ დაარღვიეს საქართველოს საჰაერო სივრცე. 2007 წლის აგვისტოში საქართველოს ტერიტორიაზე ჩამოგდებულ იქნა ანტისარადარო ჭურვი. საქართველოს ხელისუფლებამ საჰაერო სივრცის დარღვევაში რუსეთი დაადანაშაულა, თუმცა რუსეთმა უარყო მონაწილეობა ამ ინციდენტში, რომელმაც კიდევ უფრო დაძაბა ისედაც დაძაბული რუსულ-ქართული ურთიერთობები.

რუსეთსა და საქართველოს შორის ორმხრივი ურთიერთოებების დაძაბვაში აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სეპარატისტულმა რეგიონებმა გადამწყვეტი როლი ითამაშეს. რუსეთის მიერ სეპარატისტული რესპუბლიკების მხარდაჭერას საქართველო რუსულ-ქართული ურთიერთობების ძირითად დამაბრკოლებელ ფაქტორად განიხილავს.

ნატო

2005-2007 წლების საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ძირითადი პრიორიტეტი არის ნატოში ინტეგრაცია, როგორც გზა რუსეთის გავლენის შესუსტებისა. უფრო მეტიც, ნატოში ინტეგრაცია აღიქმება, როგორც ძირითადი სტიმული დემოკრატიული რეფორმების გაგძელებისა. 2004 წლის ბოლოსათვის ნატომ საქართველოსათვის დაამტკიცა ინდივიდუალური პარტნიორობის სამოქმედო გეგმა (IPAP). საქართველომ ხელი მოაწერა რამოდენიმე შეთანხმებას, რომელიც მას ალიანსთან აახლოვებს.

2005 წლის 14 თებერვალს საქართველომ ხელი მოაწერა ნატოსთან შეთანხმებას, რომელიც ითვალისწინებდა მეკავშირე ოფიცრის დანიშვნას პროგრამის „პარტნიორობა მშვიდობისათვის“ ფარგლებში. 2005 წლის 2 მარტს საქართველომ ხელი მოაწერა სატრანზიტო შეთანხმებას ნატოსთან, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს ალიანსს და „უსაფრთხოების სფეროში დახმარების საერთაშორისო ძალების“ (ISAF) მონაწილე სახელმწიფოებს, საქართველოს გავლით მოამარაგონ თავიანთი ძალები ავღანეთში.

საქართველოს წარმატების გათვალისწინებით, განსაკუთრებით სამხედრო სფეროში, ნატოს წევრმა ქვეყნებმა მიიღეს გადაწყვეტილება საქართველოსათვის „ინტენსიური დიალოგის“ (ID) რეჟიმის მინიჭების შესახებ, რაც „გაწევრიანების სამოქმედო გეგმის“ (MAP) მინიჭების წინა ეტაპს ნიშნავდა. სამხედრო ძალის წარმატებული მშენებლობის დემონსტრირებისა და ძირითადი პარტნიორების მხარდაჭერის გამოხატვის მიზნით, საქართველომ გაზარდა ქართული კონტინგენტი ერაყსა და ავღანეთში.

ევროკავშირი

ევროკავშირში ინტეგრაცია საქარველოს საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტია. ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ორმხრივი ურთიერთობა ეფუძნება „შეთანხმებას პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ“, რომელიც 1999 წლის 1 ივლისს შევიდა ძალაში. შეთანხმება ემყარება ისეთ ფასეულობებს, როგორიცაა დემოკარტიული პრინციპების პატივისცემა, კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებები და ბაზარ ზე ორიენტირებული ეკონომიკა. „შეთანხმება პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ“ ადგენს სამართლებრივ ჩარჩოს ფართომასშტაბიანი თანამშრომლობისათვის პოლიტიკური დიალოგის, ვაჭრობის, ინვესტიციების, ეკონომიკის, საკანონმდებლო და კულტურის სფეროებში. შეთანხმების საფუძველზე შექმნილი ერთობლივი ინსტიტუციური მექანიზმი (თანამშრომლობის საბჭო, თანამშრომლობის კომიტეტი, ვაჭრობის, ეკონომიკის და სამართლებრივი საკითხების ქვეკომიტეტი, საპარლამენტო თანამშრომლობის კომიტეტი) საშუალებას აძლევს მხარეებს, გამართონ რეგულარული შეხვედრები შეთანხმების განხორციელების მონიტორინგის მიზნით.

2004 წლის 14 ივნისს საქართველოს ჩართვა „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკაში“ იყო უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ურთიერთობებში. პირველი ნაბიჯი ამ მიმართულებით იყო 2005 წლის 2 მარტს გამოქვეყნებული ანგარიში საქართველოს შესახებ, სადაც შეფასებული იყო საქართველოში ჩატარებული პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმები. ამ ანგარიშში აღნიშნული იყო ის სფეროები, სადაც ორმხრივი თანამშრომლობის გაძლიერება იყო შესაძლებელი.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის“ კონტექსტში, ევროკავშირმა დაიწყო კონსულტაციები საქართველოსთან „სამოქმედო გეგმასთან“ დაკავშირებით, რომლის მიზანი იყო „პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმების“ მოთხოვნების შესრულება და უფრო მჭიდრო ურთიერთობების დამყარება; ასევე, უფრო ღრმა ეკონომიკურ ინტეგრირება და პოლიტიკური ურთიერთობები. „სამოქმედო გეგმა“ მიზნად ისახავს საქართველოს კანონმდებლობის მნიშვნელოვან დაახლოებას ევროკავშირის ნორმებთან და სტანდარტებთან. კონსულტაციების შემდეგ, 2006 წლის 14 ნოემბერს, ევროკავშირი-საქართველოს თანამშრომლობის საბჭოს სხდომაზე ბრიუსელში მიღებულ იქნა ხუთწლიანი „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმა“.

„სამოქმედო გეგმის” პრიორიტეტები შემდეგია:

i. დემოკრატიის, კანონის უზენაესობის და ადამიანის უფლებების განმტკიცება;
ii. სოციალურ-ეკონომიკური რეფორმა, ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესება;
iii. ეკონომიკური განვითარება და სიღარიბის დაძლევა;
iv. თანამშრომლობა სამართლის, თავისუფლების და უსაფრთხოების სფეროებში;
v. რეგიონული თანამშრომლობა საზღვრის მართვის ჩათვლით;
vi. კონფლიქტების მოგვარება;
vii. თანამშრომლობა საგარეო და უსაფრთხოების საკითხებში;
viii. ენერგეტიკა და ტრანსპორტი.

2007 წელი „სამოქმედო გეგმის“ განხორციელების პირველი წელია.

დემოკრატიული განვითარების და საბაზრო ეკონომიკის ხელშეწყობის მიზნით, 2005 წლის დეკემბერში, ევროკავშირმა საქართველოს მიანიჭა „შეღავათების ზოგადი სისტემა“ (GSP+), რომელიც ითვალისწინებს ქართული პროდუქციის ევროკავშირში შემცირებული ტარიფებით ან მოსაკრებლის გარეშე ექსპორტირებას. „შეღავათების ზოგადი სისტემით“ სარგებლობა საქართველოს 2008 წლის ბოლომდე შეუძლია. ეს ვადა გაგრძელდება, თუკი საქართველო ვადის ამოწურვამდე მოახდენს ადამიანის უფლებების, შრომის უფლებების, კარგი მმართველობის და გარემოს დაცვის კონვენციების რატიფიცირებას და განხორციელებას.

2006 წლის თებერვალში ევროკავშირმა დანიშნა მეორე სპეციალური წარმომადგენელი, პიტერ სემნები, რომელმაც ამ პოსტზე ჰაიკი ტალვიტი შეცვალა. მისი მანდატი 2008 წლის 29 თებერვალს იწურება; სპეციალური წარმომადგენლის მთავარი ამოცანაა სომხეთის, აზერბაიჯანის და საქართველოს დახმარება პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების განხორციელებაში; კონფლიქტების პრევენცია და მათი მშვიდობიანი მოგვარება, ლტოლვილთა და გადაადგილებულ პირთა დაბრუნების ხელშეწყობა; რეგიონის სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობა ეკონომიკის, ენერგეტიკის და ტრანსპორტის საკითხებში.

საქართველოს ხელისუფლება ცდილობს, ხელი შეუწყოს რეგიონულ თანამშრომლობას სუამის (საქართველო, უკრაინა, აზერბაიჯანი და მოლდოვა) ქვეყნებთან. 2006 წელს სუამს სახელწოდება შეეცვალა და მას „დემოკრატიის და ეკონომიკური განვითარების ორგანიზაცია” ეწოდა (ODED). ამ ორგანიზაციის შტაბბინა კიევშია; ის ცდილობს რეგიონული თანამშრომლობის ხელშეწყობას, განსაკუთრებით ტრანსპორტის, ენერგეტიკისა და ენერგოტრანზიტის საკითხებში.

2003 წლის ვარდების რევოლუციის შემდეგ მთავრობა გრძელვადიანი ეკონომიკური რეფორმების განხორციელებას შეუდგა. განვლილი ოთხი წლის განმავლობაში საგრძნობი წინსვლა შეინიშნება.

2004-2007 წლების განმავლობაში საშუალო წლიურმა ზრდამ 10%25-ს მიაღწია. ეროვნული ვალუტისადმი სულ უფრო მზარდმა ნდობამ თანდათანობით გაზარდა ფართო ფულის და მშპ-ს შორის შეფარდება, ხოლო საერთაშორისო რეზერვებმა მოსალოდნელს ბევრად გადააჭარბა. აღინიშნებოდა ბიუჯეტის მკვეთრი ზრდა საგადასახადო შემოსავლების ხარჯზე - 2006 წელს მშპ 14.5%25-დან 22%25-მდე გაიზარდა, მიუხედავად ტარიფების შემცირებისა და რამოდენიმე გადასახადის გაუქმებისა. პრივატიზაციიდან შემოსულ შემოსავლებთან ერთად (რომელმაც 2005-2006 წლებში საშუალოდ 4.2%25 მიაღწია), საშუალება მისცა ხელისუფლებას, დაეფარა დავალიანებები, გაეზარდა პენსიები, გაეზარდა თავდაცვისუნარიანობა, ეკონომიკური ინფრასტრუქტურა და შეემცირებინა სახელმწიფო ვალი 50%25-დან (2003 წელს) 22%25-მდე (2006 წელს). ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესება შესამჩნევი იყო. 2006 წელს მსოფლიო ბანკის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ „ვაკეთოთ ბიზნესი“ საქართველო მსოფლიოს რეფორმატორთა ლიდერად გამოაცხადა. ზოგადად, ქვეყანაში მნიშვნელოვნად გაიზარდა კერძო კაპიტალის შემოდინება, განსაკუთრებით პირდაპირი უცხოური ინვეტიციების სახით.

პოლიტიური დინამიკას თან ახლავს ისეთი ტენდენციები, რომლებიც ეკონომიკურ სიტუაციას არამდგრადს ხდის. საჭიროა წარმატებების უფრო მეტად განმტკიცება. 2006 წელს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი მშპ-ს 14.8 %25-მდე გაიზარდა შედარებით 10.9%25-თან 2005 წელს. ქართული პროდუქციისათვის რუსული ბაზრის დახურვამ დააზარალა საქართველოს ორი უდიდესი საიმპორტო სექტორი - მინერალური წყლის და ღვინის. ამ ზარალის ნაწილობრივ კომპენსირება მოხდა კერძო კაპიტალის შემოდინებით, რამაც საქართველოს ეკონომიკას ზრდის საშუალება მისცა¹.

რუსეთის ემბარგომ და ქართველების დეპორტაციამ უარყოფითი გავლენა მოახდინა მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობაზე. ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით რუსეთის ემბარგოს შემდეგ გადმორიცხვების რაოდენობა გაიზარდა, თუმცა სტატისტიკა მხოლოდ საბანკო ოპერაციების მონაცემებს ეყრდნობა და არ იძლევა ინფორმაციას რუსეთში მომუშავე ქართველი მიგრანტების მიერ ნაღდი ანგარიშით თანხების შემოტანის შესახებ. რუსეთში მცხოვრები ქართველებიდან შრომითი მიგრანტები ორ-მესამედს შეადგენენ². დეპორტაციის შიშით ბევრი მათგანი საქართველოში დაბრუნდა. ამან კიდევ უფრო დაამძიმა არსებული სიღარიბე, რომელიც შეფასების გამოყენებული მეთოდოლოგიის მიხედვით 30%25-დან 50%25-მდე მერყეობს. რუსეთის ემბარგომ განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა მოსახლეობის უღარიბეს ფენაზე.

2006 წლის ზაფხულიდან დაიწყო ინფლაციის სტაბილურად ზრდა, რაც განპირობებული იყო სხვადასხვა ფაქტორებით, ესენია: კაპიტალის შემოდინების ზრდა, თავისუფალი მონეტარული პოლიტიკა, მაღალი საიმპორტო ღირებულება (განსაკუთრებით ფასების ზრდა ენერგომატარებლებზე) და გაზრდილი საბიუჯეტო ხარჯები. სავალუტო ფონდის მონაცემების მიხედვით, წლიურმა ინფლაციამ 2007 წელს 11%25-ს მიაღწია. ამ პირობებში მოსახლეობის დაუცველი ფენა საკმაოდ რთულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. სიღარიბისა და ინფლაციის მკვეთრი ზრდის ერთობლიობამ 2007 წლის ნოემბრის დემონსტრაციების საფუძველი შექმნა.

__________________

1. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის 2007 წლის ანგარიში

2. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის 2007 წლის ანგარიში საქართველოს შესახებ 07/299

ვარდების რევოლუციის შემდეგ დაიძლია ათწლიანი კრიზისი და ენერგეტიკულ სექტორში სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა, თუმცა, მდგრადობის მისაღწევად ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებული. 2006 წელს რუსეთიდან გაზის მოწოდების შეწყვეტამ, რომელსაც თან ახლდა გაზის ფასის მკვეთრი ზრდა, გამოავლინა, რომ ენერგომდგრადობა კვლავ სერიოზულ ამოცანად რჩება.

ზოგადად, მოსახლეობის და კომპანიების ელექტრო და გაზმომარაგება გაუმჯობესდა, ამან კი დადებითი გავლენა მოახდინა ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაზე. ელექტროგენერაციის ობიექტების ფართომასშტაბიანი პრივატიზაციის პროგრამის პარალელურად, საგრძნობლად გაუმჯობესდა ელექტროენერგიის გადასახადის გადახდის მაჩვენებელი. 2006 წლის ზაფხულიდან 2007 წლის ზამთრამდე პეროდში, ჩეხურმა კომპანიამ „ენერგო პრო“ შეიძინა ექვსი ჰიდროელექტროსადგური და სამი სადისტრიბუციო კომპანია 132 მილიონ აშშ დოლარად. ეს კომპანია გახდა ელექტრობაზრის ლიდერი, რომელიც ფლობს ბაზრის 62.5%25. ამასთან, „ენერგო პრომ“ განიზრახა 285 მილიონი აშშ დოლარის ინვესტირება საქართველოს ენერგოსექტორში. დიდი წარმადობის ნავთობსადენის (წლიური წარმადობა 50 მლნ ტონა) და გაზსადენის (წლიური წარმადობა 16 მილიარდი კუბური მეტრი) მშენებლობამ დაადასტურა, რომ საქართველო ერთ-ერთი ძირითადი ქვეყანაა კასპიის ზღვის ენერგორესურსების ექსპორტირებისა. საქართველოსათვის ამას მოაქვს როგორც სატრანზიტო შემოსავლები, ისე ენერგოიმპორტის ალტერნატიული წყაროები.

საქართველო დამოკიდებულია ენერგიის წყაროების, განსაკუთრებით გაზისა და ნავთობის იმპორტზე. არსებული სტატისტიკისა და პროგნოზის თანახმად¹ 2007 წელს ნავთობის სრული მოხმარება საქართველოში იყო 3.3 მილიონი ტონა, რომლიდანაც 2.12 მილიონი ტონა იმპორტირებული იყო (დამოკიდებულების ხარისხი 64%25- ია). რაც შეეხება ბუნებრივ საწვავს (ენერგომოხმარების 70%25), მასზე დამოკიდებულების ხარისხი ბუნებრივი გაზის შემთხვევაში თითქმის 100%25-ია, ხოლო ნავთობის შემთხვევაში - 80%25. ჰიდრორესურსებით მდიდარ საქართველოს ჯერ კიდევ შემოაქვს ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის 5%25. 5.6 მილიონი კუბური მეტრი გაზის დღიური მოხმარებიდან 3.3 მილიონი (60%25) ჯერ კიდევ რუსეთიდან შემოდის.

ამ კონტექსტში, საქართველოს სჭირდება ალტერნატიული რესურსების, განსაკუთრებით გაზის მოძიება. ახლახანს გახსნილი სომხეთი - ირანის გაზსადენი, რომელსაც შეუძლია სომხეთის გაზით სრულად მომარაგება, შეიძლება რისკის შემცველი იყოს, რადგანაც საქართველომ შესაძლოა დაკარგოს ის შემოსავლები, რომლებიც რუსული გაზის სომხეთში ტრანზიტს შემოაქვს. დღეისათვის, პოლიტიკური სიტუაციიდან გამომდინარე, ირანული გაზი არ არის რუსული გაზის რეალური ალტერნატივა. ენერგოუსაფრთხოებისაკენ გადადგმული მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იქნებოდა მიწისქვეშა გაზსაცავის მშენებლობა, რომელიც, მომარაგების შეფერხების შემთხვევაში, უზრუნველყოფდა გაზზე მოთხოვნას. ასეთი შეფერხება 2006 წლის ზამთარში უკვე მოხდა, როდესაც ქვეყნის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი გაზისა და, შესაბამისად, გათბობის გარეშე დარჩა.

ეკონომიკურ ზრდასთან ერთად ენერგომოხმარება გაიზრდება, რაც იძულებულს გახდის ხელისუფლებას, განავითაროს ადგილობრივი რესურსები (ნავთობი, გაზი, განახლებადი წყაროები, ჰიდრორესურსების ჩათვლით) და გაზარდოს ენერგოეფექტურობა, რაც საქართველოში ძალზე დაბალია (ევროპის თანამშრომლობის და განვითარების ორგანიზაციის საშუალოზე ოთხჯერ დაბალი5). 2007 წლის ზაფხულში, საქართველოს მთავრობამ დაიწყო საუბარი ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის შესახებ. გარდა გარემოსდაცვითი საფრთხისა (იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველო საკმაოდ აქტიურ სეისმურ ზონაში მდებარეობს), ამ პროექტის განხორციელების ძირითადი დამაბრკოლებელი ფაქტორი მისი ხარჯია.

საქართველოს მთავრობამ სრულად უნდა განახორციელოს ენერგობაზრის რეფორმა. აუცილებელია, რომ მარეგულირებელ ორგანოს - ენერგეტიკის მარეგულირებელ კომისიას - უფრო მეტი უფლებამოსილება, რესურსები და გამჭვირვალეობა ჰქონდეს, რათა უზრუნველყოს ჯანსაღი ბიზნეს გარემო ენერგეტიკის სექტორში მეტი ინვესტიციების მოზიდვა. მიუხედავად იმისა, რომ გადასახადების აკრეფა გაუმჯობესდა, მოსახლეობის დიდ ნაწილს უჭირს გაზსა და ელექტროენერგიაზე გაზრდილი ფასების გადახდა. ამ პრობლემის მოსაგვარებლად და სოციალურად დაუცველი ოჯახების დასახმარებლად, 2007 წლის ზამთრისთვის მთავრობამ შემოიღო ვაუჩერების პროგრამა.

დაბოლოს, ენერგორესურსების დივერსიფიკაცია დამოკიდებულია საქართველოს ხელისუფლების უნარზე, გახადოს საქართველო ტრანსკასპიური ნავთობის სატრანზიტო ქვეყნად. დღეისათვის განიხილება ორი ძირითადი პროექტი, ესენია: ნაბუკო (რომელსაც გაზი გადააქვს თურქეთიდან ავსტრიაში) და საქართველო-უკრაინა-ევროკავშირის გაზსადენი. ორივე პროექტი მიზნად ისახავს რუსეთის ენერგორესურსეზე დამოკიდებულების შემცირებას. თუმცა, ორივე პროექტი დამოკიდებულია ცენტრალური აზიის რესურსებზე და მათ ტრანზიტზე ტრანსკასპიური სადენის გავლით, რასაც რუსეთი და ირანი ეწინააღმდეგებიან და ცდილობენ, განავითარონ საკუთარი სატრანსორტო გზები.

________________

1. არალეგალური მიგრანტები საქართველოდან: შრომითი ბაზარი და გადარიცხვები ირინე ბადურაშვილი, 2005,http://iussp2005.princeton.edu/download.aspx?submissionId=512

დიდი ძალისხმევის შედეგად, საქართველოს მთავრობამ წარმატებას მიაღწია კორუფციასთან ბრძოლის სფეროში. ეს დაადასტურა „საერთაშორისო გამჭვირვალეობის“ მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, რომლის მიხედვით საქართველომ 130-ე ადგილიდან (2005 წელს), მე-100 ადგილას (2006) გადაინაცვლა. თუმცა, კარგი მმართველობის უზრუნველსაყოფად, ძირითადი სისტემური ცვლილებები და რეფორმები ჯერ კიდევ გასატარებელია. ყველაზე პრობლემური სფეროები კანონის უზენაესობა და სასამართლოს დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფაა.

2004 წელს შეტანილი საკონსტიტუციო ცვლილებების შედეგად, გაიზარდა პრეზიდენტის უფლებამოსილება და მას მიეცა მოსამართლეების დანიშვნის და დათხოვნის უფლება. ამის მიზეზი წინა ხელისუფლებაში ღრმად ფეხგადგმული კორუფციის აღმოფხვრა იყო. ზოგადად, სასამართლოს დამოუკიდებლობაზე დიდი გავლენა მოახდინა აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან განხორციელებულმა ჩარევამ. მიუხედავად საერთაშორისო თანამეგობრობის რეკომენდაციისა, ხელისუფლების მხრიდან საკუთრების უფლების დარღვევის შემთხვევები საკმაოდ ხშირი იყო. ამან განსაკუთრებით დააზარალა მცირე და საშუალო ბიზნესი და კერძო მესაკუთრები; ხშირ შემთხვევაში მათ დაკარგეს შემოსავლები და კერძო საკუთრების უფლება, ყოველგვარი კომპენსაციის მიღების გარეშე.

მიუხედავად ვარდების რევოლუციის შემდეგ სამართალდამცავ სტრუქტურებში გატარებული მასშტაბური რეფორმებისა და იუსტიციისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროების დემოკრატიზების მცდელობისა, 2005-2007 წლებში სიტუაცია ადამიანის უფლებების თვალსაზრისით არ იყო დამაკმაყოფილებელი.

პატიმართა უმრავლესობა, რომელთა 63%25 წინასწარ პატიმრობაშია - გადატვირთულ, უჰაერო და უსუფთაო საკნებში ცხოვრობენ. მათი კვება და ჯანდაცვა არადამაკმაყოფილებელია; აღინიშნება პატიმრებზე ძალადობის შემთხვევების ზრდა და მათი ღირსების შემლახველი მოპყრობა. ბუნტის დროს საპატიმროს ხელმძღვანელობამ გამოიყენა უხეში ძალა, რომელსაც ლეტალური შედეგიც კი მოჰყვა. თბილისის მეხურე საპყრობილეში 2006 წლის მარტში, ბუნტის ჩახშობის შედეგად 7 ადამიანი გარდაიცვალა. 2006 წლის იანვარში, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მაღალჩინოსანთა მიერ ნაცემი სანდრო გირგვლიანის გარდაცვალებამ, წინა პლანზე წამოსწია სამართალდამცავი სტრუქტურების პასუხისმგებლობისა და მათზე სამართლებრივი კონტროლის საკითხი. 2007 წლის ივლისში, საერთაშორისო ნორმების საწინააღმდეგოდ, საქართველოს მთავრობამ გადაწყვიტა სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ასაკის 14-დან 12 წლამდე შემცირება, თუმცა ამ კანონმდებლობის მიღება პარლამენტის ადამიანის უფლებების დაცვის კომიტეტმა შეაფერხა.

მედია

2007 წლის განმავლობაში ქართულ ტელესივრცეში გაიზარდა პოლარიზების ხარისხი. ტელეკომპანია „იმედი”, რომლის მფლობელი იყო ბადრი პატარკაციშვილი, ხოლო მართვას ახორციელებდა კომპანია „ნიუს კორპი” (რომლის მფლობელია რუპერტ მერდოკი), მთავრობისადმი აშკარა კრიტიკული დამოკიდებულების გამო დიდი პოპულარობა მოიპოვა.

2007 წლის 2 ნოემბრის მიტინგზე ბადრი პატარკაციშვილის გამოჩენამ და მისმა განცხადებამ იმის თაობაზე, რომ სააკაშვილის ჩამოსაგდებად მთელს თავის ქონებას არ დაიშურებდა, ბიძგი მისცა ხელისუფლების შემდგომ ქმედებებს. 2007 წლის 7 ნოემბერს ტელეკომპანია „იმედს“ ბრალი დასდეს იმაში, რომ ოპოზიციური დემონსტრაციის დარბევის გაშუქებისას, ის სახელმწიფო გადატრიალებისაკენ მოუწოდებდა და ამის გამო ტელეკომპანია დახურეს; დახურეს, აგრეთვე, ტელეკომპანია „კავკასია“ (დამოუკიდებელი ტელევიზია, რომელიც მხოლოდ თბილისზე მაუწყებლობს) და ტელეკომპანია „25-ე არხი“ ბათუმში. ტელეკომპანია „იმედში“ შეიჭრა პოლიცია, ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს ჟურნალისტებს და დაამტვრიეს ტექნიკა. მთავრობამ შემოიღო საგანგებო მდგომარეობა და შეზღუდა ინფორმაციის მიწოდება ყველა მედიასაშუალებით, გარდა საზოგადოებრივი მაუწყებლისა.

საერთაშორისო რეაქცია სატელევიზიო არხების დახურვაზე ძალზე ნეგატიური იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ტელეარხები „კავკასია“ და „2-ე არხი“ საგანგებო მდგომარეობის მოხსნისთანავე (16 ნოემბერს) ჩაირთო, „იმედი“ კვლავ დახურული რჩებოდა. „იმედთან“ დაკავშირებული კრიზისის დასაძლევად, ევროკავშირის მოწვევით, საქართველოში ჩამოვიდა გავლენიანი პოლონური გაზეთის რედაქტორი, მედია აქტივისტი და ყოფილი დისიდენტი ადამ მიხნიკი. მან სთხოვა მთავრობას, ერთი კვირის ვადაში ეთერში დაებრუნებინა ტელეკომპანია „იმედი“. ამ თხოვნის შეუსრულებლობა, მიხნიკის თქმით, გამოიწვევდა საერთაშორისო დონეზე მთავრობის ქმედების დაგმობას. მიხნიკმა შექმნა 7 წევრისაგან შემდგარი ჯგუფი, რომელიც მონიტორინგს გაუწევდა ტელესივრცეში ჟურნალისტური სტრანდარტების და ეთიკის საკითხების მონიტორინგს მომდევნო ორი თვის განმავლობაში. მიხნიკის ვიზიტიდან ერთი კვირის შემდეგ, „იმედის“ მენეჯმენტსა და ხელისუფლებას შორის აქტიური მოლაპარაკებების შედეგად, „იმედმა“ მაუწყებლობა განაახლა. დეკემბრის შუა რიცხვებში „იმედი“ კვლავ დაიხურა, მაგრამ ამჯერად პროტესტის ნიშნად. ფარული ვიდეოჩანაწერების გავრცელების შემდეგ, სადაც „იმედის“ მფლობელი პატარკაციშვილი გარიგებას აწარმოებდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს მაღალი რანგის პირთან, თითქოსდა სახელმწიფო გადატრიალების შესახებ, ტელეარხის ჟურნალისტების და თანამშრომლების პროტესტი მოჰყვა. მათ განაცხადეს, რომ „იმედი“ მხოლოდ იმ შემთხვევაში განაახლებდა მაუწყებლობას, თუკი პატარკაციშვილი თავის აქციებს „ნიუს კორპს“ მიჰყიდიდა. ეს საკითხი დღემდე არ არის მოგვარებული; ტელევიზია დღესაც დახურულია, ბევრმა ჟურნალისტმა კი არხი დატოვა.

„იმედის“ დახურვასთან დაკავშირებულმა კრიზისმა დღის წესრიგში დააყენა მედია მფლობელობის გამჭვირვალეობის საკითხი, რაც ხშირად ხდება მიზეზი ტენდენციური მაუწყებლობისა. მედიაში მოღვაწე ადამიანებმა დაიწყეს საუბარი გამჭვირვალეობაზე მედიასაშუალებების მფლობელობის სფეროში, რაც ხშირად ხდება არსებული პოლარიზაციის საფუძველი. მედიის პროფესიონალიზმი და ეთიკა კრიტიკას იმსახურებს, თუმცა აშკარაა, რომ პოლიტიკური მიკერძოებულობა განმსაზღვრელი ფაქტორია და პროფესიულ და ეთიკურ სტანდარტებზე მაღლა დგას. მიუხედავად „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ მცდელობისა, შემოეტანა პროფესიული მედია სტანდარტები, მან ვერ მოიპოვა ის ნდობა, რაც აუდიტორიის მოსაზიდად იყო აუცილებელი. იმით, რომ საგანგებო მდგომარეობის დროს მხოლოდ „საზოგადოებრივი მაუწყებელი” მაუწყებლობდა, ტელეარხი საგრძნობლად დაზარალდა, მიუხედავად მისი მენეჯმენტის მცდელობისა, დაემკვიდრებინა პროფესიული სტანდარტები.

რაც შეეხება რეგიონულ ტელეკომპანიებს, არასახარბიელო ფინანსური მდგომარეობის გამო, ისინი ფინანსურად დამოკიდებულნი არიან ადგილობრივი ხელისუფლების ბიუჯეტზე და, შესაბამისად, მათი თავისუფლება შეზღუდულია.

ბეჭდური მედია თავისუფალია, თუმცა მისი პროფესიული სტანდარტი ამაღლებას საჭიროებს. მოსახლეობის მსყიდველობითი უნარი დაბალია და ეს ბეჭდური მედიის, როგორც კონკურენტული ბიზნესის ჩამოყალიბებას ხელს უშლის.

ევროკომისიის წარმომადგენლობა თბილისში 1995 წელს გაიხსნა. წარმომადგენლობა სრული დიპლომატიური სტატუსი აქვს და მისი ფუნქცია საქართველოს მთავრობასა და ევროკავშირის ინსტიტუტებს შორის თანამშრომლობის ხელშეწყობაა. წარმომადგენლობა აწარმოებს მოლაპარაკებებს ევროკავშირის ძირითადი პროგრამების შესახებ და კოორდინირებას უწევს მათ.

ევროკავშირსა და საქართველოს შორის თანამშრომლობის სამართლებრივი საფუძველი არის „შეთანხმება პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ“, რომელიც ძალაში შევიდა 1999 წლის 1 ივლისს. შეთანხმებაში ასახულია ევროკავშირსა და საქართველოს შორის თანამშრომლობის ყველა ასპექტი პოლიტიკური, სავაჭრო, ადამიანის უფლებების, დემოკრატიის, მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის, განათლების, საბაჟო, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის, ტრანსპორტის, ენერგეტიკის, ტელეკომუნიკაციების, გარემოს დაცვის და კულტურის საკითხები.

ევროკავშირი ერთ-ერთი პირველი იყო მათ შორის, ვინც საქართველოს რთულ, გარდამავალ ეტაპზე ეხმარებოდა. ეს დახმარება ხორციელდებოდა როგორც ეროვნული, ისე რეგიონული ინიციატივების საშუალებით. ევროკავშირის ინსტიტუტებმა და ევროკავშირის წევრმა სახელმწიფოებმა საქართველოს მხარდაჭერა 1991 წელს, ქვეყნის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ გამოხატეს. პირველი რამოდენიმე წელი ეს მხარდაჭერა ჰუმანიტარულ დახმარებაში გამოიხატებოდა, ხოლო შემდეგ ეტაპზე ტექნიკურ დახმარებასა და ფინანსურ დახმარებაში გადაიზარდა.

2004 წელს საქართველოს ჩართვამ „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკაში“, საშუალება მისცა ქვეყანას, ესარგებლა „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის და პარტნიორობის ინსტრუმენტით“. ამ ინსტრუმენტის შემოღებით, ევროკომისიამ მიიღო გადაწყვეტილება, შეეცვალა საგარეო დახმარების არსებული ფინანსური ინსტრუმენტები და უფრო მარტივი, ეფექტური მექანიზმი შეექმნა. „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის და პარტნიორობის ინსტრუმენტის“ მიზანია გააქტიუროს თანამშრომლობა ევროკავშირის გარე საზღვარზე, რითაც თავიდან იქნება აცილებული გამყოფი ხაზები და შესრულდება ევროკავშირის მიზანი - ჰარმონიული განვითარების მიღწევა მის საზღვრებს მიღმა.

ევროკავშირი მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში დახმარების გაწევას ექვსი ფინანსური ინსტრუმენტის საშუალებით ახორციელებს, საიდანაც ოთხი ინსტრუმენტი ახალია. ესენი: ევროკავშირში გაწევრიანების-წინა პერიოდის დახმარება, ევროპის სამეზობლო და პარტნიორობის ინსტრუმენტი, განვითარების და ეკონომიკური თანამშრომლობის ინსტრუმენტი და სტაბილურობის ინსტრუმენტი. უკვე არსებულ ორ ინსტრუმენტს მოდიფიცირება არ დასჭირდა და ამიტომ, ისინი უცვლელი დარჩა. მოხდა განხორციელების მექანიზმის გადახალისება და უფრო მეტი ყურადღება დაეთმო საბიუჯეტო დახმარების და ევროკავშირის წევრ ქვეყნებთან „დაძმობილების” და თანადაფინანსების პროგრამებს, რომელთა ფარგლებში პირდაპირი ტექნიკური დახმარების გაწევა მინიმუმამდე იქნა დაყვანილი. ჰუმანიტარული დახმარების ინსტრუმენტი და მაკროფინანსური დახმარება უცვლელი დარჩა, გარდა ჰუმანიტარული ტიპის სურსათით დახმარებისა, რომელიც, ნაცვლად სპეციალური საკანონმდებლო მექანიზმისა, ჰუმანიტარული დახმარების არხებით გაიცემა.

ევროკომისიის მიერ საქართველოსათვის გაწეული დახმარება 1991-2006 წლებში (ქვემოთ მოყვანილ მონაცემებს უნდა დაემატოს ის საგრანტო დახმარება, რომელსაც საქართველო „ტასისის რეგიონული პროგრამიდან“ - ტრასეკა, ინოგეტი, ბუნებრივი რესურსები - იღებს)

2006 წელს ევროკავშირის დახმარება შემდეგ სფეროებში იყო კონცენტრირებული:

ა) ადმინისტრაციული, ინსტიტუციური და სამართლებრივი რეფორმების მხარდაჭერა, კანონის უზენაესობის, „პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმების და საბაჟო და საგადასახადო ადმინისტრაციის ინსტიტუციური უნარის გაძლიერება“ (პროგრამა „ტასისის“ საშუალებით)

ზემოხსენებული პრიორიტეტული სფეროს ფარგლებში ევროკავშირი აქტიურად უჭერდა მხარს კანონის უზენაესობის დამკვიდრებას, განსაკუთრებით სისხლის სამართლის (პროკურატურის, სასამართლოს და სასჯელაღსრულების) რეფორმის სფეროში. 2004 წელს, ვარდების რევოლუციის დასრულებიდან ძალიან მალე, ევროკავშირმა საქართველოში გამოაგზავნა „კანონის უზენაესობის მისია“ (EU-JUST Themis), რომელიც ეხმარებოდა საქართველოს მთავრობას სისხლის სამართლის რეფორმის სტრატეგიის შემუშავებაში. მისიის დასრულების შემდეგ განხორციელებული პროექტი დაეხმარა მთავრობას სტრატეგიის ამსახველი დოკუმენტის საბოლოო შეჯერებასა და სამოქმედო გეგმის შემუშავებაში, რომელიც მთავრობამ 2006 წელს მიიღო.

ბ) დახმარების გაწევა გარდამავალი ეტაპის სოციალური შედეგების დაძლევაში, სადაც ძირითადი ყურადღება დაეთმობა პირველად ჯანდაცვას, სოციალურ დახმარებას და ბავშვთა უზრუნველყოფის რეფორმას (პროგრამა „ტასისის“ საშუალებით)

გარდამავალი ეტაპის სოციალური შედეგების დასაძლევად, რაც ერთ-ერთი პრიორიტეტული სფეროა, ბოლო წლებში საქართველოს მთავრობამ ევროკავშირისაგან ფართომასშტაბიანი დახმარება მიიღო, ძირითადად პირველადი ჯანდაცვის და დაუცველი ფენების დახმარების სფეროში.

ტექნიკური დახმარების შეხამებამ ადამიანურ რესურსებსა და ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურაში ინვესტირებასთან, საშუალება მისცა ევროკავშირს უფრო მოკლევადიანი რეფორმატორული ინიციატივების მხარდაჭერისა, რაც, საბოლოო ჯამში, გრძელვადიან რეფორმების განხორციელებას ემსახურება. კონსულტანტების დახმარებით ევროკავშირმა შეძლო წარმატებით დაეკმაყოფილებინა საქართველოს მოთხოვნა ჯანდაცვის და სოციალური სფეროს, კერძოდ სოციალური შემწეობის და საპენსიო კანონმდებლობის გადახალისებაში ტექნიკური დახმარების გაწევის შესახებ. ამასთან, თემატური საბიუჯეტო ხაზების საშუალებით, ევროკავშირი აფინანსებს რეპროდუქციული ჯანმრთელობის პროგრამას აზერბაიჯანის, საქართველოს და სომხეთის ახალგაზრდობისათვის, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია „ათასწლეულის განვითარების ამოცანების“ შესასრულებლად.

გ) სასურსათო უსაფრთხოება და სიღარიბის დაძლევა (FSP)

დღეისათვის, სასურსათო უსაფრთხოების პროგრამა ევროკომისიის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტია სიღარიბის შესამცირებლად; ის ერთადერთი ინსტრუმენტია, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს მთავრობას, შეიმუშავოს და განახორციელოს პოლიტიკა და პროგრამები საბიუჯეტო დახმარების საშუალებით. 2005-2006 წლების სასურსათო უსაფრთხოების საშუალებით, საქართველოს ბიუჯეტში 18.2 მილიონი ევრო გადმოირიცხა. ამ საბიუჯეტო დახმარების მიზანი არის ისეთი რეფორმების სტიმულირება, რომლებიც უშუალო გავლენას ახდენენ სასურსათო უზრუნველყოფაზე, სიღარიბის დაძლევასა და სახელმწიფო ხარჯების მართვაზე. შესაბამისად, ძირითადი სექტორები, რომლებშიც საბიუჯეტო დახმარების გაწევა ხდება არის სოფლის მეურნეობა, სოციალური სფერო და მათთან დაკავშირებული სფეროები - სტატისტიკა და სახელმწიფო ფინანსები.

დ) კონფლიქტური ზონების რეაბილიტაცია (აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი)

ევროკომისია ყველაზე დიდი დონორია საქართველოს კონფლიქტური რეგიონებისათვის. 1992 წლიდან ევროკომისიამ მათთვის 25 მილიონი ევრო გამოყო. რეაბილიტაციის პროგრამის მიზანი არის ეკონომიკური და ძირითადი ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია კონფლიქტის რეგიონებში და იქ მცხოვრები მოსახლეობის საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესება, რათა მოხდეს მხარეებს შორის ნდობის აღდგენა. 2006 წლის განმავლობაში სამხრეთ ოსეთში სარეაბილიტაციო ღონისძიებების დასაფინანსებლად 2 მილიონი ევრო გამოიყო. საქართველოსათვის გამოიყო, აგრეთვე, 9.5 მილიონი ევროს ოდენობის გრანტი ენგურის ჰიდროელექტრო სადგურის გადაუდებელი რეაბილიტაციისათვის. ეს პროექტი წარმატებით დასრულდა; დამონტაჟდა ახალი გენერატორი, რომელმაც ჰიდროელექტროსადგურის მაქსიმალური გამომუშავება 260 მეგავატამდე გაზარდა, რაც საქართველოს ელექტროენერგიის მიწოდების 10%25-ია. 2006 წელს 1.7 მილიონი ევრო გამოიყო მეოთხე დანადგარისათვის, რომელიც დამატებით 260 მეგავატ ელექტროენერგიას გამოიმუშავებს.

ენგურის რეაბილიტაციის პროექტი ძალზე ეფექტური ნდობის აღდგენის საშუალებაა, რომელმაც დაადასტურა, რომ ეკონომიკური რეაბილიტაცია ეფექტურია დაპირისპირებული მხარეების დაახლოების საქმეში. რეაბილიტაციის პროგრამასთან ერთად ევროკავშირი აფინანსებს ჰუმანიტარული დახმარების პროგრამას, დეცენტრალიზებული თანამშრომლობის პროექტს და პროექტებს „ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტის“ ფარგლებში, რომლებსაც საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები ახორციელებენ. ევროკომისიის წარმომადგენლობამ და ჰუმანიტარული დახმარების ოფისმა დიდი ძალისხმევა მოანდომეს პოლიტიკის შემუშავებას რეაბილიტაციისა და ჰუმანიტარული დახმარების შესაკავშირებლად და რეგიონის ხელშეწყობას დახმარების სხვადასხვა ინსტრუმენტების გამოყენებით. სწორედ ეს მიდგომა იქნება გამოყენებული 2007 წლის თემატურ და ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტით გათვალისწინუბულ ახალ პროგრამებში.

ე) ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტი

თავისუფლების, დემოკრატიის, ადამიანის უფლებების და კანონის უზენაესობის პრინციპები ევროკავშირს საფუძველს შეადგენს. ამ პრინციპების მხარდასაჭერად 1994 წელს შეიქმნა ევროპარლამენტის ინიციატივა „ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტი.” ეს ინიციატივა მხარს უჭერს ადამიანის უფლებების და დემოკრატიის განვითარებას ევროკავშირის არაწევრ ქვეყნებში. ამ ინსტრუმენტის ფარგლებში ყოველწლიურად 100 მილიონ ევროზე მეტი გამოიყოფა. „ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტი“ მიკროპროექტების და მაკროპროექტების საშუალებით ხორციელდება.

მიკროპროექტები მცირე მასშტაბის პროექტებია, რომლებსაც უშუალოდ ევროკომისიის წარმომადგენლობები ახორციელებენ. მიკროპროექტები განკუთვნილია ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის. გრანტების ოდენობა 50-დან 100 ათას ევრომდე მერყეობს. მაკროპროექტები დიდი მასშტაბის პროექტებია, რომლებსაც ბრიუსელში განლაგებული ცენტრალური ოფისი ახორციელებს. მაკროპროექტი შეიძლება რამოდენიმე ქვეყანას მოიცავდეს. ის ხორციელდება ადგილობრივი ან საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ; გრანტების ოდენობა 150 - ათასიდან 100 მილიონ ევრომდე მერყეობს.

2006 წლის მეორე ნახევარში „ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტის“ მიკროპროექტების ფარგლებში 26 კონტრაქტს მოეწერა ხელი, საერთო ბიუჯეტით 1 მილიონი ევრო.

2006 წლის დეკემბერში ხელი მოეწერა „ევროპის დემოკრატიის და ადამიანის უფლებების ინსტრუმენტის“ მაკროპროექტების ფარგლებში 6 კონტრაქტი დაფინანსდა ქართული და ევროპული ორგანიზაციების მონაწილეობით, საერთო ბიუჯეტით 2 მილიონი ევრო.

2007 წელს შეირჩა 16 არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომლებიც ახორციელებენ სამოქალაქო საზოგადოების გაძლიერებასა და დაუცველი ჯგუფების უფლებების დაცვაზე მიმართულ ღონისძიებებს და ამით, ხელს უწყობენ დემოკრატიული პროცესის განვითარებას. გრანტის საერთო ოდენობა 1 250 მილიონი ევროა.

ვ) მიკროფინანსური დახმარება

მაკროფინანსურ დახმარებას წვლილი შეაქვს საქართველოს ეკონომიკური რეფორმების მხარდაჭერასა და ვალის გადახდის სტრატეგიაში.

2006 წლის იანვარში ევროკავშირის საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება 33.5 მილიონი ევროს მაკროფინანსური დახმარების ახალი პაკეტის გამოყოფის შესახებ. დახმარების მიზანია, უზრუნველყოს საქართველოს მიერ ვალის გადახდა გრძელვადიან პერსპექტივაში. ეს დახმარება გამოიყოფა საერთაშორსო საფინანსო ინსტიტუტების და სხვა დონორების მიერ გამოყოფილი დახმარებს პარალელურად და მთავრობის ეკონომიკური სტაბილიზაციის და რეფორმების პროგრამის მხარდაჭერას ხმარდება.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკა“, რომლის წევრი ქვეყანა 16 პარტნიორ ქვეყანასთან ერთად საქართველოც არის, მიზნად ისახავს ფართომასშტაბიანი ამოცანების შესურულებას. ეს ამოცანები ითვალისწინებს საზიარო ფასეულობებზე დაყრდნობით, პოლიტიკური, ეკონომიკური და ინსტიტუციური რეფორმების განხორციელებას. საქართველოს აქვს შესაძლებლობა ინტენსიური ურთიერთობები დაამყაროს ევროკავშირთან პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, უსაფრხოების და კულტურულ სფეროებში, გააფართოვოს რეგიონული და საზღვრისპირა თანამშრომლობა და, ევროკავშირთან ერთად, იტვირთოს კონფლიქტების მოგვარების და პრევენციის პასუხისმგებლობა.

2007 წელს შემუშავებულ იქნა „სამოქმედო გეგმა“, როგორც პირველი ნაბიჯი „სამეზობლო პოლიტიკის“ განხორციელებისა. ევროკავშირი-საქართველოს „სამოქმედო გეგმა“ პოლიტიკური დოკუმენტია, რომელშიც ასახულია სტრატეგიული ურთიერთობა ევროკავშირსა და საქარველოს შორის. ის ხუთ წელიწადზეა გათვლილი. გეგმის განხორციელება ხელს შეუწყობს „პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმების“ მოთხოვნების განხორციელებას, ახალ სფეროებში თანამშრომლობას და საქართველოს სწრაფვას, მოხდეს ქვეყნის ინტეგრირება ევროკავშირის ეკონომიკურ და სოციალურ სტრუქტურებში.

„სამოქმედო გეგმის“ განხორციელება მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს საქართველოს კანონმდებლობის, ნორმებისა და სტანდარტების ევროკავშირთან დაახლოებას. ის შექმნის მყარ საფუძველს შემდგომი ეკონომიკური ინტეგრაციისათვის, ეკონომიკური და ვაჭრობასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის და წესების მიღების და მათი განხორციელებისათვის, რაც ხელს შეუწყობს ვაჭრობის განვითარებას, ინვესტიციების მოზიდვას და ზრდას. ზრდა კი, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს ისეთი პოლიტიკის და ღონისძიებების გატარებას, რომლებიც მიმართულია სოციალურ საკითხებზე, სიღარიბის დაძლევაზე, გარემოს დაცვაზე და ამით მოხერხდება მდგრადი განვითარების მიღწევა. საქართველო და ევროკავშირი მჭიდროდ ითანამშრომლებენ „სამოქმედო გეგმის“ განსახორციელებლად.

პირველი ნაბიჯი „სამოქმედო გეგმის“ განხორციელების გზაზე არის „ევროკავშირი-საქართველოს სტრატეგიული გეგმა 2007-2013 წლებისათვის“, რომელიც მომზადდა საქართველოს ხელისუფლებასთან მჭიდრო თანამშრომლობის გზით და ოფიციალურად დამტკიცდა ევროკომისიის მიერ. ევროკავშირის წევრი ქვეყნები, სხვა დონორები და არასამთავრობო ორგანიზაციები აქტიურ მონაწილეობას იღებდნენ სტრატეგიის შემუშავების პროცესში. გეგმით გათვალისწინებული ვადის განმავლობაში, ევროკავშირის მხრიდან საქართველოს დახმარების ძირითადი ამოცანა არის ევროკავშირსა და საქართველოს შორის თანამშრომლობის გაღრმავება იმ ამოცანებზე დაყრდნობით, რომლებიც „პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანმხებასა“ და ევროკავშირი-საქართველოს „სამოქმედო გეგმაშია“ განსაზღვრული.

„სტრატეგიული გეგმა საქართველოსათვის“ გვთავაზობს ევროკავშირის სამომავლო დახმარების პრიორიტეტების მიმოხილვას, ყველა იმ ფინანსური ინსტრუმენტის თუ პროგრამის ჩათვლით, რომლებიც ევროკავშირი - საქართველოს „სამოქმედო გეგმაშია“ მოცემული. ეს პრიორიტეტები კი შემდეგია:

i. კანონის უზენაესობა;
ii. ბიზნეს გარემოს გაუმჯობესება;
iii. ეკონომიკური განვითარება და სიღარების დაძლევა;
iv. თანამშრომლობა სამართლის, თავისუფლების, უსაფრთხოების და საზღვრის მართვის სფეროებში;
v. რეგიონული თანამშრომლობა;
vi. შიდა კონფლიქტების მოგვარება;
vii. თანამშრომლობა საგარეო და უსაფრთხოების საკითხებში;
viii. ტრანსპორტი და ენერგეტიკა.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სტრატეგიული გეგმა საქართველოსათვის“ ექვს ძირითად თემას მოიცავს, ესენია:

1) პოლიტიკური დიალოგი და რეფორმა;
2) თანამშრომლობა საქართველოს შიდა კონფლიქტების მოგვარების საკითხებზე;
3) თანამშრომლობა სამართლისა და შიდა საკითხებზე;
4) ვაჭრობის, ბაზრისა და მარეგულირებელ რეფორმასთან დაკავშირებული საკითხები;
5) ტრანსპორტი, ენერგეტიკა, საინფორმაციო საზოგადოება და მედია, გარემოს დაცვა, კვლევა, განვითარება და ინოვაციები;
6) ადამიანებს შორის კონტაქტები საგანგებოდ შემუშავებული 2007-2010 წლების „ინდიკატიური პროგრამა საქართველოსათვის“ დეტალურად განმარტავს იმ საქმიანობას, რომელიც საქართველოსათვის „სამეზობლო პოლიტიკის და პარტნიორობის ინსტრუმენტის ფარგლებში“ გამოყოფილი დახმარების ფარგლებში უნდა განხორციელდეს. ეს არის სახელმძღვანელო პროექტების დაგეგმვის და იდენტიფიცირებისათვის 4-წლიანი პერიოდის განმავლობაში; პროგრამაში მოცემულია პრიორიტეტული სფეროები, ამოცანები და მოსალოდნელი შედეგები.

ძირითადი პრიორიტეტები და ამოცანები

„ინდიკატიური პროგრამა“ 4 ძირითად პრიორიტეტულ სფეროს გამოყოფს, ესენია:

პრიორიტეტული სფერო 1: დემოკრატიული განვითარების, კანონის უზენაესობის და მმართველობის მხარდაჭერა

ქვე-პრიორიტეტი 1.1: დემოკრატია, ადამიანის უფლებები და სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება

ქვე-პრიორიტეტი 1.2: კანონის უზენაესობა და სამართლებრივი რეფორმა

ქვე-პრიორიტეტი 1.3: კარგი მმართველობა, სახელმწიფო ფინანსების რეფორმა და ადმინისტრაციული შესაძლებლობების განვითარება

პრიორიტეტული სფერო 2: ეკონომიკური განვითარების და „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის“ განხორციელების მხარდაჭერა

ქვე-პრიორიტეტი 2.1: საგარეო ვაჭრობის მხარდაჭერა და საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესება

ქვე-პრიორიტეტი 2.2: „პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ შეთანხმების“ და „სამოქმედო გეგმის“ განხორციელების მხარდაჭერა და მარეგულირებელი რეფორმები

ქვე-პრიორიტეტი 2.3: განათლების - პროფესიული განათლების ჩათვლით - მეცნიერების და ადამიანებს შორის კონტაქტები /გაცვლები

პრიორიტეტული სფერო 3: სიღარიბის შემცირება და სოციალური რეფორმები

ქვე-პრიორიტეტი 3.1: რეფორმების გაძლიერება ჯანდაცვის და სოციალური დაცვის სფეროში

ქვე-პრიორიტეტი 3.2: სასოფლო და რეგიონული განვითარება

პრიორიტეტული სფერო 4: საქართველოს შიდა კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარების მხარდაჭერა

ინდიკატიური ბიუჯეტი

საქართველოსათვის 2007-2010 წლებში გამოყოფილი ფინანსური დახმარების ოდენობა 120.4 მილიონ ევროს შეადგენს. იმ შემთხვევაში, თუკი სამეზობლო პოლიტიკის წევრი ქვეყნები კარგად შეასრულებენ მმართველობის სფეროში დასახულ ამოცანებს, ეს ოდენობა შესაძლოა გაიზარდოს „მმართველობისათვის განკუთნილი მექანიზმიდან“ გამოყოფილი თანხების ხარჯზე.

თანხების სავარაუდო დანაწილება უნდა იყოს შემდეგი:

2007 წლიდან მოყოლებული ევროკომისია დახმარებას ახალი ინსტრუმენტების საშუალებით ახორციელებს. საქართველოსათვის ძირითადი დახმარება „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ ფარგლებში ხორციელდება, თუმცა ზოგიერთი ღონისძიება, განსაკუთრებით კონფლიქტების პრევენციის და კრიზისების მართვის სფეროში, შესალოა „სტაბილურობის ინსტრუმენტით“ დაფინანსდეს.

საგარეო დახმარების ამ ახალი ინსტრუმენტების შემოღებამ ევროკავშირის დახმარება უფრო მოქნილი გახადა. ტექნიკური დახმარება აღარ არის ევროკომისიის დახმარების ძირითადი მექანიზმი; შემოღებულ იქნა დახმარების ახალი სახეები, ესენია „საჯარო სამსახურების დაძმობილების პროგრამა“, „ტაიექსი“, საბიუჯეტო დახმარება, რომელიც რამოდენიმე სექტორში შეიძლება განხორციელდეს, ასევე, ინფრასტრუქტურის და აღჭურვილობის დაფინასება და, საჭიროების შემთხვევაში, მეტი ოდენობის თანხების გამოყოფა. საქართველომ შესაძლოა სარგებელი მიიღოს, აგრეთვე, ევროკავშირის სხვა უწყებებიდან და ქსელებიდან, თუკი ქვეყანა მათ პირობებს დააკმაყოფილებს. „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამეზობლო გეგმაში“ მოცემული ჩარჩო ევროკავშირის დახმარებას უფრო მიზანმიმართულს გახდის. დამატებითი ინვესტირება იქნება შესაძლებელი ტრანსპორტისა და ენერგეტიკის ინფრასტურქტურაში და გარემოს დაცვაში „ევროპის საინვესტიციო ბანკის“ საშუალებით, როდესაც ბანკის მანდატი სამხრეთ კავკასიაზე გავრცელდება.

საპროცენტო შეღავათებით, გრანტების და სესხებით სარგებლობა გააადვილებს საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებთან თანამშრომლობას გარემოს დაცვის ენერგეტიკისა და ტრანსპორტის სფეროებში. საპროცენტო შეღავათების განხილვა მოხდება ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში, რათა თავიდან იქნას აცილებული რაიმე გადახრები ბაზარზე.

გარემოს დაცვის სფეროში, წყლის და ნარჩენების მართვა და საწარმოო დაბინძურება უმნიშვნელოვანეს სფეროებადაა მიჩნეული. ენერგეტიკის სფეროში დიდი ყურადღება ეთმობა განახლებად ენერგორესურსებს, ენერგოეფექტურობას და ენერგოდაზოგვას. ინვესტირება ენერგოინფრასტუქტურასა და ქსელებში ძირითადად კომერციულმა ოპერატორებმა უნდა განახორციელონ. გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც ეს ევროკავშირის ინტერესებს შეეხება (განსაკუთრებით ენერგომომარაგების უწყვეტობის თვალსაზრისით) და პროექტის დაწყება გართულებულია, შესაძლებელია დაწესდეს საპროცენტო შეღავათები, გამოიყოს გრანტები და სესხები კონკრეტული საპრივატიზაციო პროექტისათვის. ტრანსპორტის სექტორში საპროცენტო შეღავათები, გრანტები და სესხები კონცენტრირებული იქნება თანხების გამოყოფაზე ისეთი სტრატეგიული ინფრასტურქტურისათვის, როგორიცაა, მაგალითად ტრანსსასაზღვრო მნიშვნელობის მაგისტრალური ან მათ დასაკავშირებლად აუცილებელი ხაზები.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ აღმოსავლეთ ტრანსნაციონალური/რეგიონული პროგრამა

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ რეგიონული კომპონენტი „სტრატეგიულ დოკუმენტში“ მოცემული ამოცანების შესრულებას დაეხმარება. ეს კი იმ პრიორიტეტების შესრულების გზითაა შესაძლებელი, რომლებიც, მასშტაბისა და მოსალოდნელი შედეგის გამო, საქართველოსთვისაც მნიშვნელოვანია, თუმცა, უფრო მეტად რეგიონული მნიშვნელობისაა.

ამ თვალსაზრისით ყველაზე მნივშნელოვანი სექტორი ტრანსპორტის სექტორია (ბაქოს სამუშაო ჯგუფის რეკომენდაციები, რომლებიც ტრანსპორტის მინისტრების ბაქოს კონფერენციაზე იყო მიღებული; ასევე „ტრასეკას“ სტრატეგია, რომელიც მიღებულ იქნა „ტრასეკას“ მინისტრების კონფერენციაზე სოფიაში, 2006 წლის მაისში), ენერგეტიკის სექტორი (რომელიც 2004 წლის 13 ნოემბერს ბაქოში, ენერგეტიკის მინისტრთა კონფერენციაზე მიღებული გადაწყვეტილებების გათვალისწინებით, მოიცავს ამ სფეროს რეგიონულ საკითხებს, განსაკუთრებით ენერგობაზრების ჰარმონიზებას, ნავთობისა და გაზის ტრანსპორტირებას, ელექტროენერგიას, განსაკუთრებით ენერგოეფექტურობას, ენერგიის დაზოგვას, ენერგიის განახლებად წყაროებს და საერთო ინტერესის ენერგეტიკულ პროექტებში ინვესტირებას) და გარემოს დაცვას (რომელიც გამიზნულია, აგრეთვე, ისეთი პროექტების რეგიონულ ასპექტებზე, როგორიცაა „ევროკავშირის წყლის ინიციატივა“, ტყეების დაცვა და მდგრადი განვითარება, რეგიონული თანამშრომლობა რეგიონის ზღვების საკითხებში და მრავალმხრივ შეთანხმებებთან შესაბამისობა).

გათვალისწინებულია, აგრეთვე, რეგიონული თანამშრომლობა საზღვრისა და მიგრაციის მართვის, ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის და საბაჟო საკითხებში. მოხდება შეხამება რეგიონული თანამშრომლობისა ერთი ქვეყნის მასშტაბით თანამშრომლობასთან. აქ იგულისხმება თანამშრომლობა საბაჟო და საზღვრის მართვის, საზღვრის ინტეგრირებული მართვის საკითხებში, ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის, მიგრაციის და თავშესაფარის საკითხებში. დაბოლოს, ყურადღება დაეთმობა რეგიონულ თანამშრომლობას მცირე და საშუალო ბიზნესის და სამოქალაქო საზოგადოების სფეროებში.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ რეგიონთაშორისი პროგრამა

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ რეგიონთაშორისი პროგრამა ისეთ ღონისძიებებს მოიცავს, რომლებიც ადმინისტრაციული ეფექტურობის, თვალსაჩინოების და ერთმანეთთან შესაბამისობის გამო, ყველა მეზობელი ქვეყნისათვის ერთნაირად ხორციელდება. ასეთი პროგრამებია „ტაიექსი“, „ტემპუსი“ და ახალი „სასტიპენდიო პროგრამა“.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ საზღვრისპირა თანამშრომლობის (CBC)/მეზობლობის და პარტნიორობის პროგრამები (NPP)

მეზობლობის და პარტნიორობის პროგრამები ორი ტიპისაა: ორმხრივი პროგრამები (რომლებშიც მონაწილეობს საერთო საზღვრის მქონე ორი ქვეყანა) და მრავალმხრივი პროგრამები (მაგალითად, პროგრამა შავი ზღვის ქვეყნებისათვის). იმის გამო, რომ საქართველო უშუალოდ არ ესაზღვრება ევროკავშირს, ის ჩართულია შავი ზღვის გარშემო მდებარე ქვეყნებთან მრავალმხრივ თანამშრომლობაში.

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ თემატური პროგრამები

„ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ თემატური პროგრამების მიზანია საგარეო დახმარების გამარტივება და არსებული რესურსებით უკეთესი შედეგის მიღწევა. თემატური პროგრამები ისეთი მიზნების მისაღწევად გამოიყენება, რომლებიც არ არის გეოგრაფიულად შეზღუდული და რომელთა სრული განხორციელება ვერ ხერხდება ერთი ქვეყნის ან რეგიონული პროგრამის ფარგლებში.

ახალი ინსტრუმენტის ფარგლებში გათვალისწინებული ხუთი თემატური პროგრამა, რომელთაგანაც „მიგრაციის და თავშესაფრის“, „ადამიანებში ინვესტირების“, „სასურსათო უზრუნველყოფის“ და „გარემოს დაცვის და ბუნებრივი რესურსების (ენერგეტიკის ჩათვლით), მდგრადი განვითარების“ პროგრამები პოტენციურად საქართველოზეც ვრცელდება. თემატური პროგრამებით საქართველო მხოლოდ იმ შემთვხევაში ისარგებლებს, თუკი ეს საკითხები არ იქნება მოგვარებული „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ ნაციონალური/რეგიონული პროგრამების ფარგლებში.

„სტაბილურობის ინსტრუმენტი“

„სტაბილურობის ინსტრუმენტის“ ძირითადი მიზანი არის ეფექტური, დროული, მოქნილი და ინტეგრირებული ღონისძიებების განხორციელება კრიზისების, მოსალოდნელი კრიზისების ან პოლიტიკური არასტაბილურობის შემთხვევაში. საქართველოს კონტექსტში ეს ინსტრუმენტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტური რეგიონებისათვის, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას და მის უსაფრთხოებას; მიუხედავად დაძაბულობისა და ხშირი ინციდენტებისა, 2005 და 2006 წლებში სამშვიდობო გეგმები მაინც შემუშავდა, თუმცა რეგიონების საბოლოო სტატუსთან დაკავშირებით მოსალოდნელი უთანხმოება აშკარაა. სამშვიდობო გეგმების განხორციელების სამომავლო მხარდაჭერა სწორედ „სტაბილურობის ინსტრუმენტის” საშუალებითაა შესაძლებელი.

ძალიან მნიშვნელოვანია მშვიდობიანი მოქალაქეების დაცვა ქვეითი ნაღმებისაგან, აღურიცხავი იარაღისა და ასაფეთქებელი ნივთიერებებისაგან. ასეთ საქმიანობაზე გამიზნული ღონისძიებები შესაძლოა დაფინანსდეს „სტაბილურობის ინსტრუმენტის“ და „ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ინსტრუმენტის“ ნაციონალური ან რეგიონული პაკეტის ფარგლებში.