უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
28-04-2003

ევთანაზიის შემთხვევაში, პირადი ღირსების უფლება არ წარმოადგენს სიცოცხლის უფლების განუყოფელ ნაწილს, არამედ პირიქით, ერთ-ერთის არსებობა შესაძლოა ნიშნავდეს იმას, რომ მეორე უფლება თავიდანვე შეზღუდულია. მიუხედავად პირადი ღირსებისა და სიცოცხლის უფლებების კატეგორიული ხასიათისა, განუკურნებელი პაციენტის მიერ თვითმკვლელობასთან დაკავშირებული საკითხების განსაზღვრა არ წარმოადგენს მის აბსოლუტურ უფლებას. თვითგამორკვევის უფლება შესაძლოა შეიზღუდოს ძირითადი უფლების ზოგადი ტესტისა და კონსტიტუციის მე-8 ჩ მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ სამართლებრივი რეგულირების სფეროში პაციენტის თვითგამორკვევის უფლების განხორციელების კონსტიტუციურ და არაკონსტიტუციურ რეგულირებას შორის ზღვარი საბოლოოდ არ არის დადგენილი. ცოდნის დონეს, კონკრეტული ინსტიტუტების მდგომარეობას, მათ განვითარებასა და რამდენიმე სხვა ფაქტორს შეუძლია ზეგავლენა მოახდინოს ამ საკითხთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაზე.

ჯანმრთელობის შესახებ კანონის მე-15 მუხლის თანახმად, პაციენტს აქვს თვითგამორკვევის უფლება. ამავე კანონის მე-20 მუხლი კი აღნიშნული უფლების განხორციელებას ზღუდავს.

პაციენტს, რომელსაც შესწევს გადაწყვეტილების მიღების უნარი, უფლება აქვს, უარი განაცხადოს სამედიცინო მკურნალობაზე გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც იგი საფრთხეს უქმნის სხვათა სიცოცხლესა და ფიზიკურ ხელშეუხებლობას. ავადმყოფობის ხასიათისა და მისი შედეგის გათვალისწინებით, პაციენტს უფლება აქვს, უარი განაცხადოს სიცოცხლის შენარჩუნებასა და სიცოცხლისთვის აუცილებელ ღონისძიებებზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი იგი დაავადებულია განუკურნებელი სენით, რომელთანაც თანამედროვე მედიცინა უძლურია და გამოიწვევს პაციენტის სიკვდილს ხანმოკლე პერიოდში.

პაციენტის უარი სამედიცინო მკურნალობასთან დაკავშირებით გამართლებულად ჩაითვლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სამი ექიმისაგან შემდგარი კომისია გასინჯავს პაციენტს და წერილობით დაადასტურებს, რომ მოთხოვნა ეფუძნება პაციენტის გააზრებულ გადაწყვეტილებას. პაციენტის გადაწყვეტილება ძალაში შევა მხოლოდ მაშინ, თუკი ეს უკანასკნელი ორი მოწმის თანდასწრებით დაადასტურებს სურვილს, არ მიიღოს მკურნალობა სამედიცინო კომისიის მიერ მოხსენების მომზადებიდან მე-3 დღეს. როდესაც პაციენტი უარს აცხადებს ექიმთა კომისიის მიერ მის შემოწმებაზე, მისი სურვილი, არ მიიღოს სამედიცინო მკურნალობა, არ შეიძლება იქნეს გათვალისწინებული. მთავრობის დადგენილება 117/1998 მოიცავს საკითხის შემდგომ მოწესრიგებასა და გარკვეული სახის სამედიცინო მკურნალობაზე უარის თქმასთან დაკავშირებულ წესებს.

მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ პაციენტის უფლება პირად ღირსებაზე, რომელიც გარანტირებულია კონსტიტუციის 54-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით [ENG-HUN-A-54] მოიცავდა ასევე თვითგამორკვევის უფლებას, რომლის ნაწილსაც, თავის მხრივ, ევთანაზია წარმოადგენდა. მომჩივნები აცხადებდნენ, რომ ჯანმრთელობის კანონითა და მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული შეზღუდვები არაპროპორციული და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციური იყო. მომჩივნები ასევე აღნიშნავდნენ, რომ აქტიური ევთანაზიის აკრძალვა შეუსაბამო იყო კონსტიტუციასთან. უფრო მეტიც, მომჩივნების მტკიცებით, სისხლის სამართლის კოდექსი არ მოიცავდა ევთანაზიას, არ განსაზღვრავდა სპეციალურად იმ შემთხვევებს, რომლებიც თვითმკვლელობის განხორციელებაში მოიცავს დახმარებას და ერთმანეთისაგან არ განასხვავებდა თვითმკვლელობაში დახმარებასა და მკვლელობას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ სრულად უარყო მომჩივნების არგუმენტაცია და საკითხისადმი მიდგომა.

გადაწყვეტილების გამოტანისას სასამართლომ მხედველობაში მიიღო საერთაშორისო სამართლებრივი ორგანიზაციების, უცხოეთის სასამართლოებისა და საკონსტიტუციო სასამართლოების პრაქტიკა ისევე, როგორც უცხოეთში მოქმედი და საერთაშორისო რეგულირების ნორმები, რომლებიც საჩივარში აღნიშნულ საკითხებს აწესრიგებს.

პოლონეთი

საკონსტიტუციო ტრიბუნალი
08-10-2002

პოლიციის შესახებ კანონში ჩამოთვლილი ის გარემოებები, რომელთა დროსაც ნებადართულია ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება, შეესაბამება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით განსაზღვრულ პირობებს და, ასევე, სიცოცხლის უფლებას, რომელიც კონსტიტუციის 38-ე მუხლით არის უზრუნველყოფილი [ENG-POL-A-38]. იმაზე ჩივილი, რომ ჩამონათვალი - თუ რომელი გარემოებების არსებობისას არის შესაძლებელი ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება - არ უზრუნველყოფს პოლიციელის სიცოცხლის დაცვას იმ ხარისხით, რა ხარისხითაც ეს უზრუნველყოფილია ნებისმიერი პირისათვის, არ არის გამართლებული.

ტრიბუნალმა განიხილა საქმე, რომელიც მას წარუდგინა პოლიციელთა დამოუკიდებელი პროფკავშირების ეროვნული აღსრულების კომიტეტმა.

სადავო დებულებების თანახმად, პოლიციელს უფლება აქვს, გამოიყენოს ცეცხლსასროლი იარაღი, როდესაც პოლიციის შესახებ კანონით განსაზღვრული უშუალო იძულების ღონისძიებები არ არის საკმარისი ან, როდესაც მათი გატარება შექმნილ კონკრეტულ სიტუაციაში არ ხერხდება. ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება ნებადართულია მხოლოდ ჩამოთვლილ სიტუაციებში. განმცხადებელი აცხადებდა, რომ კანონმდებლობა ამგვარად ზღუდავს პოლიციის ძალების მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებას, რაც შეუსაბამოა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციაში ჩამოყალიბებულ გარანტიებთან, რომელიც, განმცხადებლის აზრით, „ნებას რთავს ყოველ ადამიანს, წაართვას სხვას სიცოცხლე“, როდესაც მის მიმართ გამოიყენება ძალა.

ტრიბუნალმა აღნიშნა, რომ კონვენციაში მოცემულ დებულებათა შინაარსი ნათლად წარმოაჩენს, რომ იგი არ „უშვებს“ ან „ეთანხმება“ პირის სიცოცხლის ხელყოფას. კონვენციის დებულებებში არ არის ჩამოთვლილი ის სიტუაციები, როდესაც სიცოცხლის ხელყოფა არ არღვევს კონვენციას იმ მიზეზით, რომ ეს გამართლებულია კონკრეტული გარემოებებით. სხვაგვარი განმარტება წინააღმდეგობაში მოვიდოდა ხსენებულ დებულებათა ამომწურავ განმარტებასა და ლოგიკასთან.

ავსტრია

საკონსტიტუციო სასამართლო
14-12-1994

ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოს გადაწყვეტილებამ, განახორციელოს უცხოელის ექსტრადიცია, შესაძლოა წარმოშვას გარკვეული პრობლემები ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლთან მიმართებით და, შესაბამისად, დააყენოს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუკი არსებობს იმის დასაბუთება, რომ, თუკი უცხოელი დაბრუნდება კონკრეტულ სახელმწიფოში, მას აშკარად დაემუქრება წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის საფრთხე. წინამდებარე იურიდიული დოქტრინა გამოიყენება კანონის ანალოგიის სახით უფლების მიმართ, რომელიც უზრუნველყოფილია კონსტიტუციაში ევროპული კონვენციის მე-6 ოქმის 1-ლი მუხლით, ფედერაციის კონსტიტუციის 85-ე მუხლთან ერთობლიობაში და ეხება სიკვდილით დასჯას. შესაბამისად, ადმინისტრაციულმა გადაწყვეტილებამ შესაძლოა დაარღვიოს განსახილველი ფუნდამენტური უფლება. წინამდებარე საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაჩერა იმ ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების განხორციელება, რომელიც იქნა გასაჩივრებული და რომელშიც ადმინისტრაციული ორგანო აცხადებდა, რომ პირი, რომელიც უარს ამბობდა სახელმწიფო სამსახურზე ყოფილ „იუგოსლავიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში“, შესაძლებელია ყოფილიყო დეპორტირებული. განმცხადებელი - ალბანელი ეროვნების მქონე პირი კოსოვოდან, რომელიც არის იუგოსლავიის მოქალაქე - ამტკიცებდა, რომ მას ემუქრებოდა წამებისა და სიკვდილით დასჯის აშკარა საფრთხე. ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა არ განიხილეს განმცხადებლის მიერ წარდგენილი მტკიცებულებები და არ დააკმაყოფილეს მისი საჩივარი ავსტრიაში ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე. აშკარა პროცედურული ხარვეზების გამო განმცხადებლის ფუნდამენტური უფლება იქნა დარღვეული. ხელისუფლების ადმინისტრაციულ ორგანოებს უნდა განეხილათ, ემუქრებოდა თუ არა განმცხადებელს დეპორტაციის შემთხვევაში წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი ქმედების შედეგად სიკვდილის აშკარა საფრთხე - აუცილებელი არ იყო კონკრეტულად სიკვდილით დასჯა.

ბულგარეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
21-11-1997

თავდაცვა, რომელიც მიმართულია შელახული უფლების დაცვისაკენ, რასაკვირველია, გამართლებულია, მაგრამ ისე არ უნდა განიმარტოს, რომ გადაჭარბებული ზიანი მიადგეს უფლების ხელმყოფს.

მოკლე შინაარსი:

პარლამენტის წევრთა ჯგუფმა გაასაჩივრა სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შემტანი კანონის 1-ლი ნაწილის შესაბამისობა სამოქალაქო და პოლიტიკურ პაქტთან, რომლის წევრიც არის ბულგარეთი. სასამართლომ დაადგინა, რომ 12.3.1, 12.3.2 და 12.3.3 მუხლების დებულებები შემდეგ სიტყვებზე მითითებით: „სასოფლო ქონება თუ საწარმოო საშუალებები“, და სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შემტანი კანონის 1.1 ნაწილის მუხლები 12.3.4 და მე-12.3.5 ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციას და უარყო სარჩელი სხვა ნაწილებში. მითითებული ტექსტის თანახმად, მიუხედავად დაცვის სახეობისა და საშიშროებისა, არ უნდა მოხდეს თავდაცვის ფარგლების გადამეტება და უნდა გამოიყენონ იმ შემთხვევაში, თუკი:

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ თავდაცვა, რომელიც განხორციელებულია იმ მიზნით, რომ დაცულ იქნეს უფლება, რომლის ხელყოფაც ხორციელდება, არ უნდა მოიცავდეს უფლებას, გადაჭარბებული ზიანი მიაყენო თავდამსხმელს. როდესაც პიროვნება თავად ახორციელებს დანაშაულებრივ თავდასხმას, იგი სარგებლობს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებებითა და დაცვით.

სასამართლოს მიერ კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ გამოცხადებული დებულებით, ნებადართულია თავდასხმის აცილება ისე, რომ ზიანი მიადგეს თავდამსხმელს და ამგვარად სცდება აუცილებელი მოგერიების ფარგლებს. ხსენებული დებულებები არ მოიცავს მოთხოვნას, რომ თავდაცვა პროპორციული უნდა იყოს თავდასხმის ხასიათსა და საშიშროებასთან. იმ პირს, ვინც თავს იცავს, შეუძლია გადაწყვიტოს, თუ რა სახის ზიანი მიაყენოს თავდამსხმელს თავისი ინტერესების დასაცავად, რომელთაც ხელყოფა ემუქრება. ეს დებულებები ცალკეულ შემთხვევაში ამართლებს ჩადენილ მკვლელობას ან მკვლელობის მცდელობას და, შესაბამისად, სცდება თავდაცვის ფარგლებს. ამგვარად, ისინი ზეგავლენას ახდენენ და ზიანს აყენებენ სიცოცხლის უფლებას, რომელიც ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ უფლებას წარმოადგენს.

სასამართლომ დაადგინა, რომ გამოთქმა „თავდამსხმელმა მიმართა ძალადობას ან შეაღწია საცხოვრებელ სახლში...“ შეესაბამება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს. ასეთ შემთხვევებში თავდასხმა არღვევს ისეთ ფუნდამენტურ უფლებას, როგორიცაა საცხოვრებლის დაურღვევლობა და გარანტირებულია კონსტიტუციის 33-ე მუხლით. როდესაც ერთმანეთს უპირისპირდება ორი კონსტიტუციური უფლება - თავდამსხმელის უფლება სიცოცხლეზე და საცხოვრებლის დაურღვევლობა - თავდამსხმელის სიცოცხლის უფლებას არ უნდა მიენიჭოს უპირატესობა. ამიტომაც მიუხედავად თავდაცვის ხასიათისა და საშიშროებისა, ჩაითვალა, რომ თავდაცვა არ სცდება აუცილებელ ფარგლებს, როდესაც ხდება დანაშაულებრივ შეღწევა საცხოვრებელ სახლში. სისხლის სამართლის კოდექსის 12.3.6 მუხლი გამოხატავს თავდაცვის ხასიათს იმ საქმეებში, სადაც პირის მიერ დანაშაულებრივ თავდასხმას ვერ მოიგერიებს სხვაგვარად, თუ არ იქნებოდა გამოიყენებდა იმ ხერხს, რომელსაც ამ პირმა მიმართა.

საფრანგეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-06-2001

კანონთან დაკავშირებით, რომელიც ფეხმძიმობის შეწყვეტისათვის სამართლებრივ ვადას ზრდიდა 10-დან 12 კვირამდე (ფეხმძიმობის დაწყებიდან), საკონსტიტუციო სასამართლომ უარყო პრეტენზიები, რომელთა თანახმადაც, ხსენებული კანონები ხელყოფდა ადამიანთა პატივისცემის პრინციპს მისი სიცოცხლის დაწყებიდანვე, არღვევდა პიროვნების ღირსებისა და ყველა ფორმის დამამცირებელი მოპყრობისაგან დაცვის უფლებას და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სამსახურების ხელმძღვანელთა სინდისის თავისუფლებას.

მოკლე შინაარსი:

საკონსტიტუციო საბჭომ უარყო საჩივარი, რომელიც წარმოადგინა სამოცზე მეტმა სენატორმა და ეხებოდა კანონს ფეხმძიმობის თვითნებურ შეწყვეტასა და კონტრაცეპტივებს და დაადგინა, რომ ფეხმძიმობის შეწყვეტისათვის ნებადართული სამართლებრივი ვადის 10-დან 12 კვირამდე გაზრდა (ფეხმძიმობის დაწყებიდან) იმ შემთხვევებში, როდესაც ქალს ფეხმძიმობასთან დაკავშირებით გარკვეული პრობლემები აქვს, შეესაბამება კონსტიტუციას. კერძოდ, სასამართლომ უარყო პრეტენზიები, რომლებიც ეფუძნებოდა სიცოცხლის დაწყებიდანვე ადამიანის პატივისცემის პრინციპის ხელყოფას, პიროვნების ღირსებისა და ყველა ფორმის დამამცირებელი მოპყრობისაგან დაცვის უფლების დარღვევას, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სამსახურების ხელმძღვანელთა სინდისის თავისუფლების შელახვას. კანონმდებელმა ბალანსი დაადგინა კონსტიტუციაში დასახელებულ ყველა ფაქტორს შორის, მათ შორის, იგულისხმება იმ ქალთა პირადი თავისუფლება, რომლებსაც შეექმნათ გარკვეული პრობლემები ფეხმძიმობასთან დაკავშირებით.

საფრანგეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-07-1994

ბიოეთიკასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება აყალიბებს ყველა ფორმის დამონებისა და დამცირებისაგან პიროვნების ღირსების დაცვის პრინციპს. პარლამენტმა დაადგინა ზემოხსენებულ ორ კანონში და გაამყარა პრინციპთა მთელი წყებით, მათ შორის, სიცოცხლის დაწყებისთანავე ადამიანის პატივისცემისა და მისი ხელშეუხებლობის პრინციპებით, რომლის თანახმადაც, ადამიანი არ არის საგანი. ამიტომაც დებულებები, რომლებიც ეხება ადამიანის ორგანოების ან ნივთიერებების გამოყენებას და სამედიცინო საშუალებით შთამომავლობის გამრავლებას, ასევე, წინასამშობიარო დიაგნოზს, შეესაბამება კონსტიტუციას. კანონმდებლობა არ ამახვილებს ყურადღებას ფერტილიზებული ემბრიონების უვადოდ დაცვასა და განსაკუთრებულ გარემოებებზე, ხოლო შეფასების საკითხში საკონსტიტუციო საბჭოს პარლამენტისაგან განსხვავებული უფლებამოსილებები გააჩნია. რაც შეეხება დებულებებს ფერტილიზებული ემბრიონების გადანერგვასა და ხელოვნურ გარემოში მათი შენახვის შესახებ, დადგინდა, რომ ისინი კონსტიტუციას შეესაბამება.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
21-07-1997

ზოგადი კანონის 103.2 მუხლი და ბრალეულობის პრინციპი არ დაირღვევა, თუკი გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო არმიის საზღვრის დაცვის ჯარების ყოფილი გენერლები მსჯავრდებულები იქნებიან სისხლის სამართალწარმოების შედეგად, რომელიც აღძრულია გერმანიათაშორის საზღვარზე გაქცეულთა მკვლელობასთან დაკავშირებით.

მომჩივნები - გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის სახალხო არმიის საზღვრის დაცვის ჯარების ყველა ყოფილი გენერალი - მსჯავრდებულ იქნენ 1996 წლის 10 სექტემბერს მკვლელობისათვის ან მკვლელობის მცდელობისათვის, რამდენიმე საქმეში კი -მკვლელობაში ხელის შეწყობისათვის. მათ მიესაჯათ პატიმრობა 3 წელსა 3 თვიდან 6 წელსა და 6 თვემდე. მსჯავრდებას საფუძვლად დაედო 1980-1989 წლებში გერმანიათაშორის საზღვარზე გაქცეულთა მკვლელობის 15 ინდივიდუალური საქმე. 10 ადამიანი დაიღუპა ნაღმების აფეთქებისა და საზღვრის დაცვის ჯარების მიერ სროლის შედეგად, როდესაც გაქცეულები ცდილობდნენ საზღვარზე დამონტაჟებული დამცავი მოწყობილობების გვერდის ავლას. 5 სხვა საქმეში გაქცეულებმა ნაღმების ნამსხვრევებით გამოწვეული სერიოზული ჭრილობები მიიღეს.

1997 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილებით, ფედერალურმა სასამართლომ უკუაგდო სასჯელთან დაკავშირებული საჩივარი. მომჩივნებმა საჩივარი შეიტანეს სისხლის სამართლის და ფედერალური სასამართლოების მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით. კერძოდ, ისინი აცხადებდნენ პრეტენზიას თანასწორობის პრინციპის (კონსტიტუციის 3.1 მუხლი), კანონის უზენაესობისა (კონსტიტუციის 20.3 მუხლი) და კანონის უკუქცევითი ძალის პრინციპების (კონსტიტუციის 103.2 მუხლი) დარღვევასთან დაკავშირებით.

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს მე-2 პალატის მე-2 კოლეგიამ არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოაცხადა საკონსტიტუციო სარჩელი. სარჩელის მიუღებლობის მოტივად სასამართლომ განაცხადა: ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციის თანახმად, სისხლის სამართალწარმოების სტრუქტურა, ფაქტებისა და გარემოებების მოკვლევა და შეფასება, სისხლის სამართლის მატერიალური და პროცესუალური კანონმდებლობის ინტერპრეტაცია, კონკრეტულ შემთხვევებში მათი გამოყენება შედის კომპეტენტური სისხლის სამართლის სასამართლოების კომპეტენციაში და არ წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანს. ფედერალური სასამართლო საქმეში ერთვება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც საერთო სასამართლოები არღვევენ კონსტიტუციურ სამართალს.

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს შეზღუდვა, რომელიც ეხება საქმეთა განხილვის კომპეტენციას, ასევე მოიცავს სისხლის სამართლის სასამართლოების მიერ იმ უცხოური სამართლებრივი სისტემის განმარტებასა და გამოყენებას, რომელზეც გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში მოქმედი სისტემის თანახმად, დამოკიდებულია სისხლის სამართლებრივი ბრალდება. შესაბამისად, ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ განიხილავს იმ საკითხს, თუ რამდენად სწორად განმარტავდნენ და იყენებდნენ სისხლის სამართლის სასამართლოები გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის კანონმდებლობის დებულებებს.

წინამდებარე საქმეში სასამართლოები შეთანხმდნენ, რომ სისხლის სამართლის კანონმდებლობის განმარტებისას გამოიყენებდნენ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის კანონმდებლობის დებულებებს, რომლებიც ესადაგება აღნიშნულ საქმეებს. მომჩივნების პრეტენზიები ეხებოდა მათ მონაწილეობას გერმანიათაშორის საზღვრის გადაკვეთის ან გადაკვეთის მცდელობისას გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში გადამსვლელთა მკვლელობის წაქეზებაში, არაპირდაპირ მონაწილეობასა ან თანამონაწილეობაში. სისხლის სამართლის სასამართლოების გადაწყვეტილება, რომ განმცხადებლები დანაშაულებისათვის უნდა დაისაჯონ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის სისხლის სამართლის კანონმდებლობით, რადგანაც ეს უკანასკნელი უფრო ჰუმანური იყო, არ გამოცხადდა არაკონსტიტუციურად. კონსტიტუციის 103.2 მუხლი არ დარღვეულა იმ ფაქტის გამო, რომ სისხლის სამართლის სასამართლოებმა გერმანიის დემოკრატიულ რესპუბლიკაში მოქმედი პრაქტიკისაგან განსხვავებით უარყვეს იმ დანაშაულებისათვის გამამართლებელი საფუძვლის არსებობა, რომლებიც ადამიანთა მკვლელობას ეხებოდა. გდრ-ში მოქმედ პრაქტიკას, რომელიც გერმანიათაშორის საზღვარზე გადამსვლელ პირთა მკვლელობას ამართლებდა, თუნდაც გდრ-ის სასაზღვრო კანონმდებლობის გვერდის ავლით, არ აქვს არანაირი კონსტიტუციური გამართლება.

მოვალეობის მკაცრი დაცვის შესახებ კონსტიტუციის 103.2 მუხლი შეუსაბამო ხდება, როდესაც სახელმწიფო ხელისუფალი განსაზღვრავს სხვადასხვა დანაშაულის სამართლებრივ ელემენტებს უმნიშვნელოვანეს დანაშაულთა სფეროში (მაგალითად, ადამიანის განზრახ მკვლელობა), გამორიცხავს პასუხისმგებლობას გარკვეულ შემთხვევებში წერილობითი ნორმების გვერდის ავლით და ასეთ დანაშაულებს ხელს უწყობს. ამგვარად, იგი უხეშად არღვევს საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ უნივერსალურად აღიარებულ ადამიანის უფლებას.

სისხლის სამართლის სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, მომჩივნები რეგულარულად უცვლიდნენ ფორმას თავდაცვის ეროვნული საბჭოს მიერ გამოცემულ ბრძანებებს საზღვრის დაცვის მოწყობილობათა გაფართოებასა და მათ დაქვემდებარებაში მყოფი პირების მიერ ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებასთან დაკავშირებით. ამგვარად, ისინი მნიშვნელოვნად უწყობდნენ ხელს საზღვრის დაცვის რეჟიმის განმტკიცებას და ახალისებდნენ მომსახურე ჯარისკაცებს, ხელი შეეშალათ გადამკვეთთათვის ნებისმიერი საშუალებით - თუნდაც ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებითა და საზღვრის გადამკვეთთა მკვლელობით.

ფედერაციულმა საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მომჩივნების ხელშეწყობით საზღვრის გადამკვეთთა სიცოცხლე მსხვერპლად შეეწირა ოფიციალურ ინსტიტუტებს, რადგან მათი ბრძანებით, საზღვრის დამცველებს “ნებისმიერ ფასად” უნდა შეეშალათ ხელი პირებისათვის საზღვრის გადაკვეთაში. თვით გდრ-ის მიერ აღიარებული ფუნდამენტური უფლების ამგვარი ხელყოფა პოლიტიკური მიზნების განუხრელად რეალიზებისათვის წარმოადგენდა ყველაზე სერიოზულ დანაშაულს. ბოლოს, მომჩივანთა მსჯავრდება არ არღვევდა ბრალდების პრინციპს. ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციის თანახმად, გდრ-ის მესაზღვრეს შეეძლო გაეანალიზებინა შექმნილი სიტუაცია და მისთვის გასაგები გახდა, თუ რატომ დასაჯეს საზღვრის გადამკვეთთა მკვლელობისათვის. ამიტომაც სისხლის სამართლის სასამართლოები კონსტიტუციის ფარგლებში მოქმედებდნენ, როდესაც მიიჩნიეს, რომ მომჩივნებს ესმოდათ შექმნილი სიტუაცია, რადგანაც ისინი მაღალი თანამდებობის მხედართმთავრები იყვნენ. ხსენებულიდან გამომდინარე, სისხლის სამართლის სასამართლოს მიერ გამოთქმული მოსაზრებები გამართლებული და კონსტიტუციური იყო.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
23-11-1998

კანონი არ ჩაითვლება არაკონსტიტუციურად, თუკი იგი შესაძლებელს ხდის ფეხმძიმობის შეწყვეტას, როდესაც ქალი კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფება. კანონმდებელი აღარ ატარებს მონიტორინგს, თუ რამდენად სერიოზულია ქალის მდგომარეობა კონსტიტუციით განსაზღვრულ კრიზისთან შედარებით მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი იგი ამავე დროს იცავს ნაყოფის სიცოცხლეს. კანონმდებელი უნდა არეგულირებდეს კრიზისის მდგომარეობის ცნების განსაზღვრებას პარლამენტის მიერ გამოცემული აქტით.

მოკლე მიმოხილვა:

განმცხადებელთა ჯგუფი ასაჩივრებდა ნაყოფის სიცოცხლის დაცვის შესახებ 1992 წლის LXXIX კანონის (შემდგომში კანონი აბორტის შესახებ) კონსტიტუციასთან შეუსაბამობას. მომჩივნები ასაჩივრებდნენ, რომ აბორტის შესახებ კანონის ზოგიერთი დებულება და მთლიანად კანონი არაკონსტიტუციური იყო. სიცოცხლის მხარდამჭერები მოითხოვდნენ სასამართლოსაგან იმის დადგენას, წარმოადგენდა თუ არა ნაყოფი სამართლებრივ პირს მისი ჩასახვის მომენტიდან. საკონსტიტუციო სასამართლომ უარყო საჩივრები თავის №64/1991 (XII.17) გადაწყვეტილებაზე დაყრდნობით, რომელშიც მან აღნიშნა, რომ მას არ შეუძლია განსაზღვროს, წარმოადგენს თუ არა ნაყოფი ადამიანს კონსტიტუციის გაგებით. ამის შესახებ გადაწყვეტილება უნდა გამოეტანა პარლამენტს. ეს გადაწყვეტილება ემყარებოდა იმ პრინციპებსა და სახელმძღვანელო მითითებებს, რომლებიც განსაზღვრული იყო სასამართლოს წინა გადაწყვეტილებით და ეხებოდა აბორტებს.

გადაწყვეტილებაში №64/1991 (XII.17) სასამართლომ გააუქმა ჯანმრთელობის მინისტრის იმ დროისათვის ძალაში მყოფი დირექტივა ფორმალურ საფუძველზე: საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ფუნდამენტური უფლებები უნდა რეგულირდებოდეს პარლამენტის მიერ გამოცემული კანონის საფუძველზე და ამიტომაც სასამართლომ არსებით განხილვაზე თავი შეიკავა, განესაზღვრა აბორტის რეგულირებასთან დაკავშირებული წესების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი. თუმცა, სასამართლომ ჩამოაყალიბა სახელმძღვანელო პრინციპები მომავალ კანონთან დაკავშირებით აბორტის შესახებ. ამ სახელმძღვანელო პრინციპების საფუძველზე, პარლამენტმა მიიღო 1992 წლის კანონი აბორტის შესახებ, რომლის თანახმადაც, ნაყოფი არ სარგებლობდა სამართლებრივი დაცვით ჩასახვის მომენტიდან და, აქედან გამომდინარე, იძლეოდა აბორტის უფლებას ფეხმძიმობის პირველ თვეებში. მიმდინარე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ განიხილა აბორტის შესახებ კანონის 6.1 მუხლის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, რომელიც იძლეოდა აბორტის უფლებას პირველი 12 კვირის განმავლობაში იმ შემთხვევაში, თუკი ქალი კრიზისულ მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდა და სასამართლომაც ასევე განიხილა საჩივრები ნაყოფის სამართლებრივ სტატუსსა და სიცოცხლის უფლებასთან დაკავშირებით. აბორტის შესახებ კანონის 12.6 მუხლის თანახმად, კრიზისული სიტუაცია ნიშნავს, რომ ფეხმძიმე ქალი შეიძლება აღმოჩნდეს მწვავე სულიერ, ფიზიკურ ან სოციალურ მდგომარეობაში, რაც საფრთხეს უქმნის ნაყოფის ჯანმრთელად განვითარებას. იმისათვის, რათა დადასტურდეს კრიზისული სიტუაციის არსებობა, ფეხმძიმე ქალმა ხელი უნდა მოაწეროს აბორტთან დაკავშირებულ მოთხოვნას.

მომჩივანთა აზრით, ნაყოფი არასაკმარისად არის დაცული კანონით აბორტის შესახებ, რადგანაც არავის შეუძლია ნაყოფის აზრის გამოხატვა და იმ პროცესზე თვალის დევნება, რომლის საშუალებითაც განისაზღვრება, აკმაყოფილებს თუ არა ფეხმძიმე ქალის მდგომარეობა კანონში განსაზღვრულ კრიტერიუმებს. უნგრეთში ამჟამად მოქმედი პრაქტიკის თანახმად, ნაყოფის ინტერესების გარანტირების საკითხი არ არის ფართო საზოგადოების მსჯელობის საგანი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა გაეცა პასუხი კითხვაზე, ასრულებდა თუ არა სახელმწიფო აბორტის შესახებ კანონის ამოქმედებით მოთხოვნებს, რომლებიც მას ავალდებულებს, დაიცვას ნაყოფის სიცოცხლე ქალის უფლების საპირისპიროდ, რაც გულისხმობს მისი პატივისა და იმის არჩევანის უფლებას, თუ როდის არის ის კრიზისული სიტუაცია, როდესაც ნებადართულია ქალისათვის აბორტის გაკეთება. კრიზისული სიტუაციის ცნება ბუნდოვანია. ეს არის არგუმენტი, რომელიც იხრება ქალის არჩევანის უფლებისაკენ და, ამავე დროს, ეწინააღმდეგება დაუბადებელი ბავშვის სიცოცხლის დაცვას. კანონის შესაბამისად, აბორტი ნებადართულია, რაოდენ პარადოქსულადაც არ უნდა მოგვეჩვენოს, ნაყოფის ინტერესებიდან გამომდინარე. სასამართლოს დასკვნით, ხსენებული არღვევს ნათელი და გასაგები კანონის პრინციპს, რადგანაც მიზეზი, რომელიც აბორტის გაკეთების ნებართვას იძლევა, ეწინააღმდეგება თავის თავს. ამიტომაც ჩნდება კითხვა: არის თუ არა არაკონსტიტუციური ფეხმძიმობის შეწყვეტის მიზეზად ქალის კრიზისული სიტუაციის არსებობა.

აბორტის შესახებ კანონის თანახმად, აბორტი ეფუძნება მხოლოდ ქალის შეფასებას, რომ იგი იმყოფება კრიზისულ სიტუაციაში ყოველგვარი დადასტურებისა თუ მიზეზების არსებობის შემოწმების გარეშე. აღნიშნული ხორციელდება ქალის პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის მოტივით. ამ საქმესთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ კანონმა შეზღუდა ქალის არჩევანისა და ღირსების უფლება იმით, რომ მოითხოვა ქალისაგან აბორტის გამამართლებელი მიზეზების დადასტურება. აბორტის შესახებ კანონის ამჟამად ძალაში მყოფი შესაბამისი დებულებები პრაქტიკულად შეესაბამება ქალის არჩევანის უფლებას, მაგრამ ვერ აკმაყოფილებს სახელმწიფოზე დაკისრებულ ვალდებულებას ადამიანის სიცოცხლის დაცვასთან დაკავშირებით. აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციური ბალანსი ქალის ღირსების უფლებასა და სახელმწიფოს ვალდებულებას შორის დარღვეულია. აბორტის შესახებ კანონის აღნიშნული დებულება არაკონსტიტუციურია, რადგანაც ბალანსი არ არის დადგენილი ქალის ფუნდამენტურ უფლებასა და სახელმწიფოს კონსტიტუციურ ვალდებულებას შორის.

თავის სამოტივაციო ნაწილში სასამართლომ ასევე ჩამოაყალიბა სახელმძღვანელო პრინციპები პარლამენტისათვის. სასამართლო ამტკიცებს, რომ არსებობს ორი შესაძლო გზა, რომლითაც სახელმწიფოს შეუძლია ნაყოფის სიცოცხლის უფლების დაცვა. პირველი შესაძლო გზა მდგომარეობს იმაში, რომ აბორტის შესახებ კანონი არ შეიცვალოს, არამედ მასში შესწორება შევიდეს, რომლითაც დისბალანსის ნაცვლად შევა ისეთი დებულებები, რომლებიც მიმართული იქნება ნაყოფის სიცოცხლის უფლების დაცვისაკენ (მაგალითად, ფეხმძიმე ქალთან თანამშრომლობა, ფეხმძიმე ქალის უზრუნველყოფა ფიზიკური, სოციალური და ფინანსური დახმარებით). მეორე შესაძლებელი გზა მდგომარეობს კრიზისული სიტუაციის ცნების დადგენაში, აბორტის კვალიფიცირებისთვის შესაძლო და ტიპიური მიზნების განსაზღვრით.

იტალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-06-1996

სიკვდილით დასჯა და სასჯელი, რომელიც ეწინააღმდეგება ჰუმანურობის პრინციპებს, აკრძალულია კონსტიტუციის 27-ე მუხლით. ეს განსაკუთრებული მნიშვნელობის აკრძალვა ყოველთვის გამოიყენებოდა იტალიაში თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის განვითარების ხანაში, მაგრამ ირღვეოდა რეაქციისა და ძალადობის შემოტევის პერიოდებში. ეს უნდა განიხილოს სიცოცხლის ფუნდამენტური უფლების დასაყრდენი პრინციპის ლოგიკურ შედეგად, რომელიც წარმოადგენს უპირველეს და დაურღვეველ უფლებას და რაც აღიარებულია კონსტიტუციის მე-2 მუხლში. სიცოცხლის უფლების უპირობო ხასიათი და სიკვდილით დასჯის აკრძალვა პირდაპირ უკავშირდება ხელისუფლების ორგანოების ვალდებულებას, ჩაერთოს საერთაშორისო მრავალმხრივ სამართლებრივ დახმარებაში, კერძოდ კი, ექსტრადიციასთან დაკავშირებულ ხელშეკრულებებში. როგორც სასამართლომ დაადგინა, იტალიის კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება ნებისმიერი დახმარება ისეთი სასჯელების აღსრულებასთან დაკავშირებით, რომელთა დაკისრებაც არ შეიძლება იტალიაში რაიმე სახის დანაშაულისათვის.

მოკლე მიმოხილვა:

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 698-ე და №225 კანონის (რომში 1983 წლის 13 ოქტომბერს იტალიასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებს შორის ხელმოწერილი ექსტრადიციის ხელშეკრულების რატიფიცირება და განხორციელება) IX მუხლები არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას (ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მე-2 და 27-ე მუხლებს). კონსტიტუციურობის საკითხი საქმეში წამოიჭრა ლაციოს რეგიონალური ადმინისტრაციული სასამართლოს მიერ იმ სამართალწარმოების დროს, რომელიც აღძრა ბ-ნმა ვენეციამ იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ. ბ-ნ ვენეციაზე გაცემული იყო ბრძანება ფლორიდის სასამართლოს მიერ პირველი კატეგორიის მკვლელობაში ბრალდებასთან დაკავშირებით, რომლისთვისაც ფლორიდის კანონმდებლობა ითვალისწინებდა სიკვდილით დასჯას. ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა განხილულიყო კონსტიტუციის მე-2 მუხლთან შესაბამისობა, რომელიც ყველა უფლებაზე უწინარესად სიცოცხლის უფლებას იცავდა და რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს № 54/1979 გადაწყვეტილების საფუძველზე უპირატესად გამოცხადდა.

ამავე დროს ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ კონსტიტუციის 27-ე მუხლი, რომელიც კრძალავს იტალიაში სიკვდილით დასჯის შეფარდებას, ეწინააღმდეგება ექსტრადიციის კანონის იმ პუნქტს, რომელიც იუსტიციის მინისტრს აძლევს დისკრეციულ უფლებას, ბუნდოვანი კრიტერიუმების არსებობის შემთხვევაში მიიღოს გადაწყვეტილება. არის თუ არა დამაჯერებელი და მყარი ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფოს მიერ მიცემული გარანტია. ამ შემთხვევაში ეს დამოკიდებული იყო იმაზე, შეეძლო თუ არა გარანტიების მიმცემ ორგანოს, ზეწოლა მოეხდინა კომპეტენტურ სამართლებრივ ორგანოზე, რათა მათ მიერ განხორციელებული ქმედებები და გადაწყვეტილებები შესაბამისობაში ყოფილიყო იტალიის კონსტიტუციასთან. ადმინისტრაციული სასამართლოს აზრით, შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მე-6 მუხლზე დაყრდნობა ამ შემთხვევაში არ შეიძლებოდა, რადგანაც ექსტრადიციის ხელშეკრულება არ ავალდებულებდა ფედერალურ მთავრობას, გაეცა კონკრეტული გარანტიები, რომლებიც, ნებისმიერ შემთხვევაში, ზიანს მიაყენებდნენ ინდივიდუალური სახელმწიფოების დამოუკიდებლობას. ადმინისტრაციულმა სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ განსახილველი დებულებები არღვევს იტალიის კონსტიტუციის მე-3 და მე-11 მუხლებს. საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოთ მოცემულ პრინციპებზე დაყრდნობით დაადგინა, რომ ნამდვილად დაირღვა კონსტიტუციის მე-2 და 27-ე მუხლები. პროცედურა, რომელიც უზრუნველყოფილი იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 698(2)-ე მუხლით, ემყარებოდა ორმაგ გადასინჯვას სასამართლოსა და იუსტიციის მინისტრის მიერ. გარკვევას საჭიროებდა, რამდენად ადეკვატური იყო ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფოს მიერ სიკვდილით დასჯასთან დაკავშირებით წარმოდგენილი გარანტიები იმის უზრუნველსაყოფად, რომ სიკვდილით არ დაისჯებოდნენ გადაცემული პირები მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობა ამას ითვალისწინებდა ან ეს კანონი არ იქნებოდა გამოყენებული განსახილველ საქმეში.

იტალიის კანონმდებლობის შესაბამისად, სიკვდილით დასჯის აკრძალვა იყო უპირობო და კონსტიტუციით განსაზღვრული, ხოლო მითითება დებულებაზე „ადეკვატური გარანტიები“ მომთხოვნი სახელმწიფოს მიერ, არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას. სიცოცხლის დაცვა საჭიროებდა აბსოლუტურ გარანტიებს.

აღნიშნულთან დაკავშირებით არ შეიძლება დაყრდნობა არც მართლმსაჯულების გარანტიებზე და არც შეერთებული შტატების კონსტიტუციის მე-6 მუხლის ინტერპრეტაციაზე. წინამდებარე საქმეში უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენდა ის, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით უზრუნველყოფილი მექანიზმი და იმპლემენტაციის კანონი არ შეესაბამებოდა ზემოხსენებულ კონსტიტუციურ დებულებებს.

ნიდერლანდები

უზენაესი სასამართლო
16-06-1995

სიცოცხლის უფლების დაცვა, რომელიც უზრუნველყოფილია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-2 მუხლით, არ არის იმდენად ყოვლისმომცველი, რომ დაუშვებლად გამოაცხადოს ფეხმძიმობის შეწყვეტა.

წინამდებარე სამართალწარმოებაში კონკრეტული საზოგადოება ამტკიცებდა, რომ სახელმწიფომ არ უნდა აანაზღაუროს ის ხარჯები, რომლებიც დაკავშირებულია ფეხმძიმობის შეწყვეტასთან სპეციალურ კლინიკებში და რომ ჯანმრთელობის დაზღვევის ფონდების საბჭომ უნდა აკრძალოს ფეხმძიმობის შეწყვეტის დაფინანსება. საზოგადოება ამტკიცებდა, რომ წესები, რომლებიც არეგულირებდა ფეხმძიმობის შეწყვეტას, ეწინააღმდეგებოდა ევროპული კონვენციის მე-2 მუხლით გარანტირებულ სიცოცხლის უფლებას. სააპელაციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ საზოგადოების მიერ წარმოდგენილ არგუმენტაციას ვერ გაითვალისწინებდა, რადგანაც ევროპული კონვენციის ზემოხსენებული დებულება არ ვრცელდება განვითარებადი ადამიანის სიცოცხლის ე.ი. ჩანასახის სიცოცხლის უფლებაზე. საზოგადოების მიერ შეტანილი საკასაციო სარჩელის დროს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ, რაც არ უნდა მყარი ყოფილიყო ის არგუმენტები, რომლებიც სააპელაციო სასამართლომ წარმოადგინა მის მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებისათვის, საზოგადოების საჩივარი არ შეიძლება იქნეს მიღებული.

უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სიცოცხლის უფლების დაცვა, რომელიც უზრუნველყოფილია კონვენციის მე-2 მუხლით, არ ვრცელდება იმ დონეზე, რომ აუკრძალოს კონვენციის ხელმომწერ სახელმწიფოებს ისეთი საკანონმდებლო დებულებების ამოქმედება, რომლებიც ნებას მისცემდნენ გარკვეულ პირობებში ფეხმძიმობის შეწყვეტას.

პოლონეთი

საკონსტიტუციო ტრიბუნალი
28/05/1997

აბორტის ნებართვის გაცემა ფეხმძიმე ქალის მძიმე ეკონომიკური ან სოციალური მდგომარეობის გამო, არღვევს პროპორციულობის კონსტიტუციით გარანტირებულ პრინციპს. ამ დებულებით, ნებადართულია აბორტი, როდესაც ფეხმძიმე ქალი იმყოფება რთულ ეკონომიკურ თუ სოციალურ მდგომარეობაში, ე.ი. იგი ამართლებს აბორტს და ამიტომაც მიჩნეულ უნდა იქნეს, როგორც ნებართვა ზოგადად აკრძალულ ქმედებათა განხორციელებაზე. დაუბადებელი ბავშვი დაცულია მისი ჩასახვის მომენტიდან და ნებისმიერი ქმედება, რომელიც მიმართულია მისი სიცოცხლის ხელყოფისაკენ, მათ შორის, აბორტის განხორციელება, ზოგადად აკრძალულია.

კანონმდებლობის თანახმად, მომავალი დედის „რთული ეკონომიკური მდგომარეობა“ წარმოადგენს აუცილებელ პირობას აბორტის განსახორციელებლად. თუკი ეს საკმარისია აბორტის გასამართლებლად, ტრიბუნალის აზრით, იგი უნდა ნიშნავდეს, რომ დაუბადებელი და დაბადებული ბავშვის სიცოცხლე კანონმდებლის მიერ სხვაგვარად არის შეფასებული.

გარდა იმისა, რომ ზემოხსენებული დებულება არღვევს პროპორციულობის პრინციპს, კანონმდებელი ასევე არ იყენებს სხვა კონსტიტუციურ წესებს, რომლებიც სავალდებულოა ამ ტიპის კონფლიქტურ შემთხვევებში. კერძოდ, იმ შემთხვევაში, თუკი კანონმდებელი გაამართლებს ქმედებებს, რომლებიც არღვევს კონკრეტულ კონსტიტუციურ ღირებულებას, იგი ვალდებულია, აღწეროს ის პირობები და გარემოებები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც დარღვევა ნებადართულია ადეკვატური საშუალებით. ტრიბუნალის აზრით, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კანონმდებელმა არ შეასრულა ხსენებული პირობა.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
17-04-1998

რამდენადაც საკონსტიტუციო სასამართლო პასუხისმგებელია, ეროვნული რეფერენდუმის ჩატარებამდე განიხილოს მისი კონსტიტუციურობა და კანონიერება, მან ასევე უნდა უზრუნველყოს, რომ რეფერენდუმის საგანი არსებითად კონსტიტუციური იყოს: იმის გადაწყვეტა, რეფერენდუმის საგანი კანონიერია თუ არა, წარმოადგენს რეფერენდუმის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვის ნაწილს. რა თქმა უნდა, უმრავლესობის პრინციპი უნდა შეჯერდეს კონსტიტუციურობის პრინციპთან.

კონსტიტუციის 24.1 მუხლის თანახმად, ადამიანის სიცოცხლე ხელშეუვალია. განაჩენი საკითხს სამ ეტაპად წყვეტს. აბორტის დეკრიმინალიზაციის საკითხი უნდა განიხილოს, როგორც სისხლის სამართლებრივი სისტემის საგანი: საკანონმდებლო ხელისუფლების ორგანოს შეუძლია გადაწყვიტოს, გამოაცხადოს თუ არა აბორტის გაკეთება სისხლის სამართლებრივად დასჯადად მაშინ, როდესაც სიცოცხლე ინ უტერო წარმოადგენს სამართლებრივ საკუთრებას (ამგვარად, მოიცავდეს პოტენციურ კონფლიქტს შესაბამისი ქალის სხვა უფლებებთან) და იგი არ არის დაცული სიცოცხლის უფლებით, რომელიც მოცემულია კონსტიტუციის 24.1 მუხლით. ამავე დროს, არსებობს მეორეგვარი მიდგომა, რომ ყველა პირისათვის სიცოცხლის უფლების უზრუნველყოფასთან ერთად, 24.1 მუხლი ასევე ვრცელდება დედის (ობიექტურ) საშვილოსნოში მყოფ განვითარებად სიცოცხლეზე (in utero სიცოცხლეზე). აქედან გამომდინარე, არსებობს სიცოცხლის დაცვის კონსტიტუციური ვალდებულება. თუმცა, ადამიანის ემბრიონის დაცვა არ შეიძლება იყოს ისეთივე არსებითი (და არც შეიძლება იქნეს უზრუნველყოფილი იმავე მეთოდებით), როგორც სიცოცხლის სუბიექტური უფლება, რომელიც ყველა ინდივიდუალურ პირს დაბადებიდან გააჩნია. მიმდინარე საკანონმდებლო პროცესი უნდა უზრუნველყოფდეს ადამიანის სიცოცხლეს საშვილოსნოში. ამავე დროს, ითვალისწინებდეს სხვადასხვა ინტერესებს და აბალანსებდეს სამართლებრივი საკუთრების კონსტიტუციურ დაცვას სხვა უფლებათა და ღირებულებათა საპირისპიროდ ინტერესთა შეფასების პრინციპის საფუძველზე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ბალანსის დადგენამ ადამიანის ემბრიონის დაცვასა და ქალის სხვა უფლებებს, მათ შორის, პერსონალური განვითარების უფლებას შორის (ავტონომიურობის, პირადი თვითგამორკვევის და საკუთარი ბედის გადაწყვეტის ჭრილში), განსაკუთრებით იმ უფლებასთან, რომელიც გულისხმობს დედობას, როგორც გააზრებულ არჩევანს, შეიძლება გაამართლოს პირველ 10 კვირაში ფეხმძიმობის შეწყვეტის დეკრიმინალიზაციის საკანონმდებლო არჩევანი.

კონსტიტუციურად დაცულ საკუთრებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი კონფლიქტი შეიძლება გადაწყდეს კანონმდებლის მიერ, საჭიროების შემთხვევაში კი, არსებობს კონსტიტუციასთან შესაბამისი საკანონმდებლო ფარგლები, რათა გაირკვეს, სისხლისსამართლებრივ დანაშაულად იქნეს თუ არა მიჩნეული ფეხმძიმობის განზრახ შეწყვეტა. მესამე, იმ შემთხვევაშიც, თუკი აბორტი განიხილება, როგორც არაკანონიერი ქმედება, ეს არ გულისხმობს, რომ რეფერენდუმზე დასმულ კითხვაზე პოზიტიური პასუხი არაკონსტიტუციური იქნება, რადგანაც კონსტიტუციური სამართლის თანახმად, სისხლისსამართლებრივი კონტროლი უნდა იყოს კულტურულ, ეკონომიკურ, სოციალურ და ჯანმრთელობის ღონისძიებათა საბოლოო საშუალება და არა ამ საშუალებების შემცვლელი. ამიტომაც, რადგან კონსტიტუცია არ მოითხოვს აბორტის მიჩნევას სისხლისსამართლებრივ დანაშაულად, არსებობს საკონსტიტუციო საკანონმდებლო საშუალება იმის დასადგენად, იქნეს თუ არა დაკისრებული სისხლისსამართლებრივი სანქციები ქალის არჩევანის შედეგად ფეხმძიმობის განზრახ შეწყვეტასთან მიმართებით პირველი 10 კვირის განმავლობაში, როგორც ეს განისაზღვრა განსახილველი რეფერენდუმის პროექტში.

ასევე მნიშვნელოვანია იმის განხილვა, რომ ეკონომიურად უზრუნველყოფილ ქალს, სურვილის შემთხვევაში, აბორტის გაკეთება დაუსჯელად შეუძლია ევროპის ნებისმიერ კლინიკაში მაშინ, როდესაც ღარიბ ქალბატონებს, რომლებსაც მიაჩნიათ, რომ ისინი ვალდებულნი არიან, გაიკეთონ აბორტი, ემუქრებათ არამარტო უკანონო სამედიცინო მკურნალობასთან, არამედ სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული რისკი.. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ განსაზღვრა რამდენიმე სამართლებრივი ღონისძიება და ფორმალური პირობები, რომლებიც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, თუკი რეფერენდუმის პასუხი იქნება დადებითი. მაგალითად, მოთხოვნა, რომელიც გულისხმობს, რომ თუ ქალს სურს აბორტის გაკეთება, უნდა გაიაროს კონსულტაცია, მათ შორის, პერსონალური ინტერვიუ სპეციალურ საკონსულტაციო სამსახურთან და მას უნდა მიეცეს დრო, რათა გადახედოს თავის გადაწყვეტილებას

კონსტიტუციის 115.8 მუხლის თანახმად, (1997 წლის ცვლილებების შესაბამისად) რესპუბლიკის პრეზიდენტმა უნდა წარმოადგინოს რესპუბლიკის ასამბლეის ან მთავრობის მიერ გადაცემული რეფერენდუმთან დაკავშირებული წინადადებები საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე წინასწარი გადამოწმებისათვის, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს მათი კონსტიტუციურობა და კანონიერება. რესპუბლიკის ასამბლეის მიერ პრეზიდენტისადმი წარდგენილ რეზოლუციაში დასმულია კითხვა, რომელზეც პასუხი უნდა გასცეს ეროვნულმა რეფერენდუმმა და იგი შემდეგნაირადაა ჩამოყალიბებული: „ეთანხმებით თუ არა, რომ ფეხმძიმობის განზრახ შეწყვეტა აღარ უნდა ჩაითვალოს სისხლისსამართლებრივ დანაშაულად იმ შემთხვევაში, თუკი იგი განხორციელებულია ქალის არჩევანით ფეხმძიმობის პირველი 10 კვირის განმავლობაში სამართლებრივად დადგენილ სამედიცინო დაწესებულებაში?“

1989 წლის გადასინჯვის შემდგომ პორტუგალიის კონსტიტუციაში შევიდა დებულება ეროვნულ რეფერენდუმთან დაკავშირებით. 115-ე მუხლის თანახმად, რესპუბლიკის პრეზიდენტს უფლება აქვს, კითხვით მიმართოს ელექტორატს, რათა ამ უკანასკნელმა გამოხატოს თავისი სურვილი პირდაპირი გზით რეფერენდუმში, რომლის შედეგსაც კანონის ძალა ექნება. 1997 წლის კონსტიტუციურმა ცვლილებებმა საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე დასვა ეროვნული, რეგიონული თუ ადგილობრივი რეფერენდუმების ჩატარების კანონიერების განხილვის კონსტიტუციურობის წინასწარ შეფასების ამოცანა.

წინამდებარე საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, არაკონსტიტუციური იყო თუ არა რეფერენდუმის საგანი - ანუ რეფერენდუმში დასმულ კითხვაზე ორი სავარაუდო პასუხიდან რომელიმე მოითხოვდა თუ არა ისეთ კანონმდებლობას, რომელიც შეეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციურ პრინციპებს ან დებულებებს.

თავის საბოლოო გადაწყვეტილებაში სასამართლომ კონსტიტუციასთან შესაბამისად და კანონიერად გამოაცხადა რეფერენდუმი შემდეგ საფუძვლებზე დაყრდნობით:

1. რეფერენდუმთან დაკავშირებული წინადადება დამტკიცდა კომპეტენტური ორგანოს მიერ;

2. რეფერენდუმის საგანს წარმოადგენდა მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც შედიოდა ერის ინტერესებში და უნდა გადაწყვეტილიყო რესპუბლიკის ასამბლეის მიერ კანონმდებლობის მიღების გზით;

3. წინამდებარე საქმეში რეფერენდუმის საგანი არ სცილდებოდა რეფერენდუმის ზოგად ფარგლებს;

4. ის ფაქტი, რომ რეფერენდუმში განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით უნდა მიღებულიყო კანონი, რომელიც ისევ შემუშავების პროცესში იყო (შესაბამისი კანონპროექტი წარდგენილი იყო კენჭისყრისათვის ასამბლეაში ზოგადი დებატების სახით), არ უშლიდა ხელს, ეს საკითხი ასევე გამხდარიყო რეფერენდუმის საგანი;

5. რეფერენდუმი ეხებოდა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ საკითხს, დასმული ერთი კითხვის საშუალებით რაიმე სხვა კვალიფიცირების, შესავლის ან ახსნა-განმარტებითი კომენტარის გარეშე და, შესაბამისად, მასზე შესაძლებელი იყო დადებითი ან უარყოფითი პასუხის გაცემა;

6. დასმული კითხვა შეესაბამებოდა ობიექტურობის, გარკვეულობისა და სიზუსტის კრიტერიუმებს;

7. რეფერენდუმთან დაკავშირებული წინადადება შეესაბამებოდა იმ დროისათვის ძალაში მყოფ ორგანული კანონის მოთხოვნებს რეფერენდუმის შესახებ;

8. ის ფაქტი, რომ მხოლოდ ეროვნულ ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ ამომრჩეველს შეეძლო რეფერენდუმში მონაწილეობის მიღება, შეესაბამებოდა საარჩევნო მოთხოვნებს;

9. საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნდა იურისდიქცია, გადაეწყვიტა ის საკითხი, აყენებდა თუ არა რეფერენდუმში დასმული კითხვა ამომრჩეველს ისეთი დილემის წინაშე, რომ ერთ-ერთი პასუხი წინააღმდეგობაში მოდიოდა კონსტიტუციასთან;

10. კითხვაზე გაცემული არც დადებითი და არც უარყოფითი პასუხი არ ავალდებულებდა მთავრობას, მიეღო არაკონსტიტუციური გადაწყვეტილება.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
12-11-1996

ექსტრადიციასთან დაკავშირებული ნორმის კონსტიტუციასთან არსებითი შეუსაბამობა უნდა შეფასდეს საკამათო ნორმის არსებობის დროისათვის ძალაში მყოფი კონსტიტუციური ტექსტის ჭრილში. ფაქტობრივად, პორტუგალიის კონსტიტუცია კრძალავს ექსტრადიციას, როდესაც ჩადენილი დანაშაულისათვის შესაძლოა პირს მიესაჯოს სიკვდილით დასჯა ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფოს კანონმდებლობის თანახმად. რადგანაც კონსტიტუცია კრძალავს ექსტრადიციას იმ დანაშაულებისათვის, რომლებიც ექსტრადიციის მომთხოვნი სისხლის სამართლის კანონმდებლობის თანახმად, სამართლებრივად ისჯება სიკვდილით, კონსტიტუციასთან შეუსაბამოა ნებისმიერი გარანტია, რომელსაც წარმოადგენს ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფო იმასთან დაკავშირებით, რომ იგი შეცვლის ან თავს შეიკავებს სიკვდილით დასჯის სისრულეში მოყვანისაგან.

პორტუგალიაში ექსტრადიციის აბსოლუტური აკრძალვა იმ დანაშაულებისათვის, რომლებისთვისაც დაწესებულია სიკვდილით დასჯა, მომდინარეობს 1976 წლის კონსტიტუციიდან. მაკაო წარმოადგენს სპეციალური სტატუსის მქონე პორტუგალიის მიერ მართვად აზიურ ტერიტორიას, სადაც პორტუგალიის კონსტიტუციის დებულებები, რომლებიც უკავშირდება ფუნდამენტურ უფლებებს, პირდაპირ გამოიყენება და სადაც ცალკეული სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც დამტკიცებულია პორტუგალიის საკანონმდებლო ორგანოების მიერ როგორც 1976 წლის კონსტიტუციის მიღებამდე, ასევე, მისი მიღების შემდგომ, ამჟამადაც ძალაშია. ამგვარად, მიმდინარე კანონი (რომელიც შეიცვალა პორტუგალიაში ახალი კანონმდებლობით მრავალმხრივი ურთიერთდახმარების შესახებ სისხლისსამართლებრივ საკითხებში), რომელიც იძლეოდა ექსტრადიციის ნებართვას იმ დანაშაულებთან მიმართებით, რომლებიც ისჯებოდა სიკვდილით ან სამუდამო პატიმრობით, მაგრამ ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფო წარმოადგენდა სასჯელის შეცვლის გარანტიებს, მაკაოში კვლავ ძალაში რჩებოდა. მიუხედავად ამისა, წინამდებარე ნორმა მაინც არაკონსტიტუციურად მიიჩნიეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ იმ საჩივრების საფუძველზე, რომლებიც შეტანილ იქნა მაკაოს უმაღლესი სასამართლოს 3 გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ, რომლებიც ნებართვას იძლეოდნენ ექსტრადიციაზე ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში.

განსახილველი განაჩენი გამომდინარეობს კონსტიტუციურობის აბსტრაქტული გადასინჯვიდან, რომელიც აღიძრა შემდგომში გაერთიანებული ორი სარჩელის საფუძველზე და რომელთაგან პირველი შეტანილ იქნა რესპუბლიკის ასამბლეის წევრთა ჯგუფის მიერ, ხოლო მეორე - გენერალური პროკურატურის მიერ (ეს უკანასკნელი ანალოგიური განაჩენების გამეორებას ემყარებოდა). აპელანტთა ლოცუს სტანდი საკითხის გარკვევის შემდგომ სასამართლომ არსებით განხილვაზე კვლავ გაიმეორა მის მიერვე დადგენილი პრეცედენტული სამართალი და განსახილველი ნორმა გამოაცხადა არაკონსტიტუციურად საერთო სამართლებრივი ვალდებულების დაკისრების შედეგით.

დამატებითი ინფორმაცია:

დებულება, რომელიც ექსტრადიციას ეხება, განსაზღვრულია კონსტიტუციის 33.3 მუხლში, რომლის თანახმად, არ შეიძლება ექსტრადიცია იმ პირისა, რომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულისთვის ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფოს კანონმდებლობით დაწესებულია სიკვდილით დასჯა.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
04-07-1995

პორტუგალიის კონსტიტუციის თანახმად, არ შეიძლება ექსტრადიცია იმ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც დაწესებულია სიკვდილით დასჯა „ექსტრადიციის მომთხოვნი სახელმწიფოს კანონმდებლობით“. აღნიშნული აკრძალვა მომდინარეობს სიცოცხლის უფლების აბსოლუტური დაცვიდან. მომთხოვნი სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული მოთხოვნა უნდა განიხილოს კონსტიტუციისა და ჩადენილი დანაშაულისა და მისი ჩადენისთვის დაკისრებული სასჯელის ჭრილში, როგორც არსებითი, ასევე პროცედურული თვალსაზრისით ორივე სახელმწიფოში მოქმედი ეროვნული კანონმდებლობის სისტემის თანახმად. სიტყვები კონსტიტუციაში -„მომთხოვნი სახელმწიფოს კანონმდებლობის თანახმად“ - მიუთითებს ამ მომთხოვნ სახელმწიფოში ძალაში მყოფ ეროვნულ კანონმდებლობაზე, ანუ სისხლის სამართლის კანონმდებლობაზე, რომელიც აბსტრაქტულად მოიცავს სიკვდილით დასჯის შესაძლებლობას და მექანიზმებს. ეს უკანასკნელი იმპერატიულად მიეკუთვნება სისხლის სამართლებრივ კანონმდებლობასა და პროცედურას, საიდანაც უნდა გამომდინარეობდეს, რომ სიკვდილით დასჯა დაუშვებელია, რადგანაც მისი გამოყენება არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება.

მოკლე მიმოხილვა:

განმცხადებელი, რომელიც დაკავებულ იქნა მაკაოში (პორტუგალიის მმართველობის ქვეშ მყოფი ტერიტორია, რომელსაც გააჩნია სპეციალური სტატუსი, მაგრამ, რომელშიც პორტუგალიის კონსტიტუციის ის დებულებები, რომლებიც ეხება ფუნდამენტურ უფლებებს, პირდაპირ გამოიყენება), იძებნებოდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის პოლიციის ორგანოების მიერ თავისი საქმროს განზრახ მკვლელობისათვის. მაკაოს უმაღლესმა სასამართლომ დააკმაყოფილა უშიშროების სამინისტროს მიერ წარდგენილი ექსტრადიციის მოთხოვნა იმის გათვალისწინებით, რომ ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკამ აიღო ვალდებულება (ჩინეთის უშიშროების სამინისტროს სახით, რომელიც მოწოდებულ იქნა ქსინჰუა-პრეს სააგენტოს მიერ. აღნიშნულ სააგენტოს მაკაოში კვაზი დიპლომატიური ფუნქციები გააჩნია), არ დაესაჯა ეჭვმიტანილი სიკვდილით ან სამუდამო პატიმრობითYან გადაეცა იგი მესამე სახელმწიფოსათვის. მაკაოს სასამართლოს თანახმად, ხსენებული დაპირებები საერთაშორისო ხასიათის ვალდებულებები გახდა და გააჩნდა ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში მოქმედი კანონმდებლობის ძალა. თავის საბოლოო გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ განსახილველი სამართლებრივი ნორმა არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას (არღვევდა კონსტიტუციის 33.3 მუხლს), რადგანაც იძლეოდა ექსტრადიციის ნებართვას იმ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც მომთხოვნი სახელმწიფოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული იყო სიკვდილით დასჯა და აქ უსაფუძვლო იყო იმ გარანტიებზე დაყრდნობა, რომ სასჯელი შეიცვლებოდა. სასამართლოს აზრით, მომთხოვნი სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილი გარანტიები უფრო მაღლა იდგა, ვიდრე პოლიტიკური და დიპლომატიური ხასიათის გარანტიები და მიუხედავად საერთაშორისო თვალსაზრისით მათი აუცილებლობისა, არ აკისრებდნენ სამართლებრივ ვალდებულებას ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის სასამართლოებს.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
10-02-1999

დანაშაულის ჩამდენი პირის სიკვდილით დასჯა დაუშვებელია, სანამ კანონი არ უზრუნველყოფს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო უფლებას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა საქმე, რომელიც გამსვლელ სასამართლოსთან დაკავშირებულ საკანონმდებლო დებულებებს ეხებოდა. საქმე განხილულ იქნა მოსკოვის საქალაქო სასამართლოსა და მოქალაქეთა მიერ წარდგენილი მოთხოვნის საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა შემდეგი: გამსვლელი სასამართლო შეიქმნა 1993 წლის 16 ივლისს, გამოიცა ფედერალური კანონი ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ. კანონი ძალაში შევიდა მისი გამოქვეყნების დღიდანვე, მაგრამ რუსეთის 89 შემადგენელი ნაწილიდან მხოლოდ 9 ნაწილში ამოქმედდა. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის თანახმად, სასამართლო საქმეებს იხილავს რაიონში, სადაც დანაშაული იქნა ჩადენილი. როდესაც შეუძლებელია იმის დადგენა, თუ სად იქნა ჩადენილი დანაშაული, საქმე იმ სასამართლოს იურისდიქციაში ხვდება, სადაც წინასწარი გამოძიება ან მოკვლევა იქნა დასრულებული. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 42-ე მუხლის თანახმად, საქმეები, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზის გამო ხვდება რამდენიმე თანაბარი ინსტანციის სასამართლოს იურისდიქციაში, განიხილება იმ სასამართლოს მიერ, რომლის რაიონშიც წინასწარი გამოძიება თუ მოკვლევა იქნა დასრულებული. განმცხადებლები მიიჩნევდნენ, რომ ეს შესაძლებელია განხორციელდეს იმ მიზნით, რათა მათ უარი ეთქვათ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო განხილვაზე, როგორც ეს განსაზღვრულია კონსტიტუციის მე-20 მუხლში იმ პირებისათვის, რომლებიც ბრალდებულნი არიან ისეთი დანაშაულის ჩადენაში, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია სიკვდილით დასჯა, რადგან ასეთი სასამართლოები არ შექმნილა შესაბამის ტერიტორიებზე. ხსენებული და სხვა სამართლებრივი დებულებები გამოყენებულ იქნა კონკრეტულ საქმეებში ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე უარის თქმის გასამართლებლად, რაც უზრუნველყოფილია კონსტიტუციის მე-20 მუხლში იმ პირებისათვის, რომლებიც ბრალდებულნი არიან სიკვდილით დასჯადი დანაშაულების ჩადენაში.

კონსტიტუციის მე-20.2 მუხლის თანახმად, სიკვდილით დასჯის გაუქმებამდე ფედერალური კანონის მიხედვით, შესაძლებელია გამონაკლისის სახით მისი დაკისრება პიროვნების წინააღმდეგ მიმართული განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებისათვის იმ პირის მიმართ, რომელსაც უფლება გააჩნია ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე. ხსენებული დებულებიდან და კონსტიტუციის მე-18 და 46.1 მუხლებიდან გამომდინარეობს, რომ ასეთ საქმეებში ბრალდებულის უფლება, რომელიც უკავშირდება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს, წარმოადგენს კონკრეტულ გარანტიას ყველა პირისათვის სიცოცხლის უფლებაზე (როგორც ფუნდამენტური, გაუსხვისებელი უფლება, რომლითაც სარგებლობს ყველა დაბადებიდანვე), რომელიც უზრუნველყოფილია თვით კონსტიტუციით.

კონსტიტუციის მე-19 მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანი თანასწორია კანონისა და მის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს წინაშე. შესაბამისად, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე უფლება შესაძლებელია უზრუნველყოფილ იქნეს თანაბარ საწყისებზე და თანაბარი ხარისხით ყველა პირისათვის, ვინც ბრალდებულია სერიოზული დანაშაულის ჩადენაში, მიუხედავად იმისა, თუ სად იქნა კერძოდ ჩადენილი დანაშაული, რომელ სასამართლოს გააჩნია ზოგადი იურისდიქცია და რომელ სასამართლოს -სპეციალური იურისდიქცია ასეთ საქმეებზე და სხვა ანალოგიურ გარემოებებზე.

კანონმდებლის გადაწყვეტილების გამართლება, განახორციელოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო რუსეთის ფედერაციის მხოლოდ 9 შემადგენელ ნაწილში წინა კონსტიტუციის დებულებათა გათვალისწინებით და ორგანიზაციული, მატერიალური და ტექნიკური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, მდგომარეობდა იმაში, რომ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს სისტემის დამკვიდრება უნდა მომხდარიყო თანდათანობით, რადგანაც განვითარდა და განხორციელდა სასამართლო რეფორმა. თუმცა, აღნიშნული არ ნიშნავს იმას, რომ არ არსებობდა ყველა იმ პირისათვის ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე უფლების უზრუნველყოფის საჭიროება, ვინც ბრალდებული იყო სიკვდილით დასჯადი დანაშაულის ჩადენისთვის იმ დრომდე, სანამ შესაბამისი კანონმდებლობა არ იქნებოდა გამოცემული, ანუ სანამ ახალი კონსტიტუცია შევიდოდა ძალაში და უზრუნველყოფდა, რომ უფლება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოებზე უნდა გავრცელებულიყო მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

გასაჩივრებული დებულებები, რომლებიც თავდაპირველად განსაზღვრავს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მოქმედებას მხოლოდ ფედერაციის 9 შემადგენელ ნაწილში, არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

ახალი კონსტიტუციის მიღებითა და სასამართლო რეფორმის განხორციელებით, კანონმდებელს მოეთხოვა მე-2 თავის მე-6 ნაწილის 1-ლი პუნქტის ფარგლებში („საბოლოო და გარდამავალი დებულებანი“ და კონსტიტუციის 20.2 მუხლი) უზრუნველეყო ფედერაციის მთელ ტერიტორიაზე შესაფერისი საპროცედურო მექანიზმისა და ზემოხსენებულ მუხლში განსაზღვრული უფლების ამოქმედება იმ პირებისათვის, რომლებიც ბრალდებულნი იყვნენ სერიოზული დანაშაულების ჩადენაში. უკვე 5 წელი გავიდა კონსტიტუციის მიღებიდან და კანონმდებლისათვის ეს წარმოადგენდა დამატებით დროს ხსენებული მოთხოვნის შესასრულებლად. თუმცა, აღნიშნულთან დაკავშირებით, არავითარი ცვლილება კანონმდებლობაში არ განხორციელებულა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა შემდეგი: იმ დანაშაულში ბრალდებულ პირებს, რომელთათვისაც ფედერალური კანონმდებლობა გამონაკლისის სახით სიკვდილით დასჯას ითვალისწინებს, ყველა შემთხვევაში უნდა გააჩნდეთ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე ეფექტური უფლება. შესაბამისად, ფედერალურმა ასამბლეამ დაუყოვნებლივ უნდა შეიტანოს ცვლილება კანონმდებლობაში, რათა უზრუნველყოს, რომ ფედერაციის ტერიტორიაზე ყველა პირს, ვინც ბრალდებულია სიკვდილით დასჯადი დანაშაულის ჩადენაში, შესაძლებლობა ჰქონდეს, განახორციელოს უფლება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე. სანამ ძალაში შევა კანონი, რომელიც უზრუნველყოფს ამ უფლებას ფედერაციის მთელ ტერიტორიაზე, არ შეიძლება ვინმე დაექვემდებაროს სიკვდილით დასჯას.

უკრაინა

საკონსტიტუციო სასამართლო
29-12-1999

სიცოცხლის ხელშეუხებელი უფლება წარმოადგენს ადამიანის ღირსების უფლების განუყოფელ ნაწილს. როგორც ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები, ისინი წინასწარ განსაზღვრავენ სხვა უფლებათა და თავისუფლებათა რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამიტომაც დაუშვებელია მათი შეზღუდვა ან გაუქმება. სისხლის სამართლის კოდექსის დებულებები, რომლებიც სიკვდილით დასჯას ითვალისწინებს, შეუსაბამოა კონსტიტუციასთან.

სახალხო დეპუტატებმა მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს სისხლის სამართლის კოდექსის 24-ე მუხლის კონსტიტუციურობის შესახებ, რომელიც ეხება გამონაკლისი სანქციის სახით სიკვდილით დასჯის დაკისრებას იმ სერიოზული დანაშაულების ჩადენისათვის, რომლებიც კოდექსის სპეციალურ თავშია მოცემული. სახალხო ადვოკატები ამტკიცებდნენ, რომ სიცოცხლის უფლება, რომელიც უზრუნველყოფილია კონსტიტუციით, არის აბსოლუტური ხასიათის და კონსტიტუციის განმარტების დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ნათლად განსაზღვრული ღრმა პატივისცემა ადამიანის სიცოცხლისადმი, როგორც დემოკრატიული საზოგადოების მშენებლობის ფუნდამენტური პრინციპთაგანი, რომელიც იმართება კანონის უზენაესობით. ამიტომაც კონსტიტუციის კონტექსტში, სიკვდილით დასჯის გამონაკლისი სანქციის სახით დაკისრება განხილულ უნდა იქნეს, როგორც „ადამიანის უფლების თვითნებური წართმევა“.

კონსტიტუცია განსაზღვრავს ადამიანს, მის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, პატივსა და ღირსებას, იმუნიტეტსა და უსაფრთხოებას, როგორც უზენაეს სოციალურ სიკეთეს (კონსტიტუციის 3.1 მუხლი) და უზრუნველყოფს, რომ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დადგენა და დაცვა წარმოადგენდეს სახელმწიფოს უმთავრეს ვალდებულებას (კონსტიტუციის 3.2 მუხლი). უმთავრეს საკონსტიტუციო დებულებას, რომელიც აღიარებს უფლებას სიცოცხლეზე, წარმოადგენს დებულება, რომელიც განსაზღვრავს, რომ სიცოცხლე არის განუყოფელი (კონსტიტუციის 27.2 მუხლი), ხელშეუხებელი და დაურღვეველი (კონსტიტუციის 21-ე მუხლი).

სიცოცხლის უფლება ენიჭება ადამიანს დაბადებისთანავე და დაცულია სახელმწიფოს მიერ. კონსტიტუცია აცხადებს, რომ კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები, კერძოდ კი, სიცოცხლის უფლება, უზრუნველყოფილია და არ შეიძლება გაუქმდეს (კონსტიტუციის 22.2 მუხლი), ასევე, აკრძალულია ისეთი ცვლილებების ან ალტერნატივების შეტანა, რომლებიც გააუქმებს ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს (კონსტიტუციის 157.1 მუხლი). აკრძალულია არსებული უფლებებისა და თავისუფლებების ფარგლების შევიწროება ახალი კანონების გამოცემით ან არსებულ კანონებში ცვლილებების შეტანით (კონსტიტუციის 22.3 მუხლი).

კონსტიტუციის 22.2 მუხლის დებულებები ავალდებულებს სახელმწიფოს, უზრუნველყოს კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები, პირველ რიგში, სიცოცხლის უფლება, თავი შეიკავოს ისეთი კანონის მიღებისაგან, რომელსაც შეუძლია მიგვიყვანოს კონსტიტუციური უფლების ან თავისუფლების, მათ შორის, სიცოცხლის უფლების გაუქმებამდე. სახელმწიფოს მიერ ადამიანისთვის სიცოცხლის უფლების ჩამორთმევა სანქციის განხორციელებით, თუნდაც კანონით განსაზღვრული დებულებების ფარგლებში, განიხილება, როგორც სიცოცხლის ხელშეუვალი უფლების გაუქმება და ამიტომაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. ყოველ პირს აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება იმ დონემდე, რა დონემდეც ეს უკანასკნელი არ არღვევს სხვათა უფლებებსა და თავისუფლებებს.

კონსტიტუცია სიცოცხლის განუყოფელი უფლებით უზრუნველყოფს ყოველ ადამიანს (კონსტიტუციის 27.1 მუხლი) და გარანტირებს ამ უფლების დაცვას გაუქმებისაგან. ამავე დროს, იგი განსაზღვრავს დებულებას, რომლის თანახმად, ყოველ პირს აქვს უფლება, დაიცვას როგორც თავისი, ისე სხვა პირთა სიცოცხლე და ჯანმრთელობა უკანონო ხელყოფისაგან (კონსტიტუციის 27.3 მუხლი). სისხლის სამართლის კოდექსმა განსაზღვრა დებულებები, რომლებიც უკავშირდება პირის მიერ განხორციელებულ ქმედებებს თავდაცვის გარემოებებში იმისათვის, რათა დაცულ იქნეს მისი ან სხვა პირთა სიცოცხლე და ჯანმრთელობა, თუკი აღნიშნულის განხორციელება ნაკარნახევია მწვავე აუცილებლობით, რაც სოციალურად საშიში აგრესიის ნეიტრალიზებას გულისხმობს.

სიცოცხლის ხელშეუხებელი უფლების კონსტიტუციური მხარდაჭერა, ისევე როგორც სხვა უფლებებისა, ემყარება შემდეგ ფუნდამენტურ პრინციპებს: ყველა გამონაკლისი, რომელიც უკავშირდება ადამიანისა და მოქალაქის უფლებებსა და თავისუფლებებს, დადგენილ უნდა იქნეს კონსტიტუციით და არა კანონებითა თუ სხვა ნორმატიული აქტებით. კონსტიტუციის 64.1 მუხლის თანახმად, „ადამიანის და მოქალაქის კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები არ შეიძლება შეიზღუდოს, გარდა იმ შემთხვევებისა, რომლებიც დადგენილია კონსტიტუციით“.

კონსტიტუცია არ შეიცავს რაიმე დებულებას, რომელიც ადგენს, რომ სიკვდილით დასჯა არის გამონაკლისი კონსტიტუციით განსაზღვრული სიცოცხლის ხელშეუვალი უფლებიდან. უნდა იქნეს გათვალისწინებული სიკვდილით დასჯის შეუსაბამობა სასჯელის მიზნებთან ისევე, როგორც მართლმსაჯულების შეცდომის შესაძლებლობა. ხსენებული არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა კონსტიტუციურ გარანტიებს (კონსტიტუციის 58-ე მუხლი). სიკვდილით დასჯა ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 28-ე მუხლს, რომელიც ასახავს ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლს, რომლის თანახმადაც, „არ შეიძლება ვინმე დაექვემდებაროს წამებას, საშინელ, არაადამიანურ თუ დამამცირებელ მოპყრობას ან სასჯელს“.

ლატვია

საკონსტიტუციო სასამართლო
22-10-2002

„საგამოძიებო იზოლატორის შინაგანაწესის“ 59.1.6, 66 და 68 პუნქტების შესაბამისობა კონსტიტუციის 89-ე, 95-ე და 111-ე მუხლებთან

საგამოძიებო იზოლატორის შინაგანაწესის თანახმად, პატიმრობაში მყოფი და მსჯავრდებული პირები, რომლებიც სისტემატურად და უხეშად არღვევდნენ საპატიმროს რეჟიმს, შეიძლება მოთავსდნენ კარცერში ან ჰაუპტვახტში არა უმეტეს 15 დღისა. შინაგანაწესის თანახმად, დაკავებულმა პირმა შეიძლება თან იქონიოს მხოლოდ პირადი ჰიგიენისათვის აუცილებელი ნივთები და ის დოკუმენტები და ჩანაწერები, რაც სისხლის სამართლის საქმეს უკავშირდება. დაუშვებელია შუშის ნაწარმის, ვიტამინების და უხმარი ტანსაცმლის, ასევე, ქაღალდის, კალმისა და წიგნების ქონა.

სასამართლომ დაადგინა, რომ პირობები, რომელშიც პატიმარი კარცერში იმყოფებოდა და ფაქტი, რომ მას არ შეეძლო გაესაჩივრებინა ეს სასჯელი, არღვევდა პიროვნების კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებს.

საკონსტიტუციო სარჩელში ორმა დაკავებულმა მოსარჩელემ დააყენა საგამოძიებო იზოლატორის შინაგანაწესის კონსტიტუციის 89-ე, 95-ე და 111-ე მუხლებთან (სახელმწიფოს ვალდებულება -აღიაროს და დაიცვას ადამიანის ძირითადი უფლებები, აღმოფხვრას სასტიკი ან დამამცირებელი მოპყრობა და დაიცვას ადამიანის ჯანმრთელობა), ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლთან და ევროპის სასჯელაღსრულებითი დაწესებულებების შინაგანაწესის 37-ე პუნქტთან შესაბამისობის საკითხი (ევროპის საბჭოს რეკომენდაცია, ნომერი R(87) 3).

2001 წლის 9 მაისს საპატიმრო დაწესებულებების დეპარტამენტის უფროსის მიერ დამტკიცებულ საგამოძიებო იზოლატორის შინაგანაწესში მოცემული საპატიმრო რეჟიმის თანახმად, პატიმრობაში მყოფი პირები შეიძლება მოთავსებულ იქნენ კარცერში ან ჰაუპტვახტში. როგორც წესი, პრაქტიკაში გამოიყენება 15 დღიანი მაქსიმალური პერიოდი.

რაც შეეხება „კარცერში მოთავსებას“, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ადგილი არ ჰქონდა ადამიანის საყოველთაო უფლებათა დარღვევას. უფლებათა შელახვაზე საუბრისას ყურადღება უნდა გამახვილებულიყო ძირითადად იმ პირობებზე, რომელშიც კარცერში მყოფი პიროვნება იმყოფებოდა და ფაქტზე, თუ რამდენად საფუძვლიანი იყო ეს სასჯელი. უნდა განხილულიყო ის საკითხიც, რომ კარცერში მოთავსებულ პატიმარს არ ჰქონდა ამ სასჯელის გასაჩივრების შესაძლებლობა. გარდა ამისა, სასამართლოს უნდა განეხილა, იყო თუ არა შინაგანაწესით საყოველთაო უფლებების შეზღუდვა კანონიერი, პროპორციული და ემსახურებოდა თუ არა კანონიერ მიზანს.

სასამართლომ განაცხადა, რომ საყოველთაო უფლებების შეზღუდვა შესაძლებელია კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სხვა პიროვნებების უფლებების, სახელმწიფოს დემოკრატიული სტრუქტურისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, კეთილდღეობისა და მორალის დასაცავად. მაგრამ სადავო ნორმებში მოცემული შეზღუდვები არ იყო კანონით გათვალისწინებული. სადავო ნორმები მიღებულ იქნა იუსტიციის მინისტრის შინაგანაწესის გარდამავალი დებულებების საფუძველზე, ამრიგად, კანონით გათვალისწინებული არ ყოფილა.

სასამართლომ დაადგინა, რომ საგამოძიებო იზოლატორის შინაგანაწესის სადავო ნორმები არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციის 64-ე, 89-ე ან 111-ე მუხლებს. სადავო ნორმები გადაწყვეტილების გამოქვეყნების დღიდან ბათილად და ძალადაკარგულად გამოცხადდა.

ნორვეგია

უზენაესი სასამართლო
21-03-2003

პიროვნებას, რომელსაც დეპორტაციას უპირებდნენ, საჭირო ინფორმაციის მიწოდებით შეეძლო ბოლო მოეღო იმ მდგომარეობისათვის, რომელიც, მისი აზრით, უფლებათა დარღვევა იყო. ეს მნიშვნელოვანი ფაქტია იმის დასადგენად, დეპორტაციის შესახებ ბრძანება წარმოადგენდა თუ არა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას.

A-ს 1988 წელს მიენიჭა ნორვეგიაში ცხოვრებისა და მუშაობის უფლება. 1994 ის მსჯავრდებულ იქნა ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულის დამამძიმებელ გარემოებაში ჩადენისათვის ოთხი წლით თავისუფლების აღკვეთით. იმავე წელს გაიცა მისი დეპორტაციის შესახებ ბრძანება. A-ს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, იყო მისი დეპორტაციის მცდელობა უგანდაში, რომელმაც A-ს მიღებაზე უარი განაცხადა. მას შემდეგ, რაც მოპოვებულ იქნა ახალი ინფორმაცია მისი განადან წარმომავლობის შესახებ, 1997 და 1998 წლებში საუბარი დაიწყო სწორედ ამ ქვეყანაში დეპორტაციაზე, თუმცა მის მიღებაზე აქაც უარი განაცხადეს. ამის შემდეგ A-მ შეიტანა სარჩელი სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რომელსაც იმიგრაციის საბჭო წარმოადგენდა. მოსარჩელის განცხადებით, მდგომარეობა, რომელშიც ის იმყოფებოდა, წარმოადგენდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას, რაც კრძალავს არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობას. იგი ითხოვდა დეპორტაციის შესახებ ბრძანების გაუქმებას. რაიონულმა სასამართლომ გადაწყვეტილება A-ს სასარგებლოდ მიიღო, თუმცა, სააპელაციო სასამართლომ რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება სახელმწიფოს სასარგებლოდ გააუქმა.

უზენაესმა სასამართლომ უცვლელად დატოვა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. 1996 წლიდან A პატიმრობიდან გაათავისუფლეს, თუმცა, საკუთარი მომავალი გაურკვევლად ესახებოდა. A-ს ჩამოერთვა მუშაობის უფლება და თავს მხოლოდ სოციალური დახმარებებით ირჩენდა. მას არც დაქორწინების უფლება ჰქონდა. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ ზემოაღნიშნული შეზღუდვები, მთლიანობაში, ისეთი მასშტაბის არ იყო, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევად მიჩნეულიყო.

არსებობდა უტყუარი საბუთი იმის დასამტკიცებლად, რომ A წარმოშობით განადან იყო, რასაც თავად უარყოფდა. ის ფაქტი, რომ თვითონ მოსარჩელეს შეეძლო, ბოლო მოეღო იმ მდგომარეობისათვის, რომელიც, მისი აზრით, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა, სასამართლო მსჯელობისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა იმის გადასაწყვეტად, ნამდვილად ჰქონდა თუ არა ადგილი დარღვევას. დეპორტაციის შესახებ ბრძანების გაუქმების ან ბათილად ცნობისათვის კი სხვა საფუძველი არ არსებობდა.

გაერთიანებული სამეფო
ლორდთა პალატა

სააპელაციო სასამართლო
30-07-2002

A და სხვები შინაგან საქმეთა სამინისტროს წინააღმდეგ

ანტიტერორისტული, დანაშაულისა და უშიშროების აქტი 2001 („აქტი 2001”), რომელიც შესაძლებელს ხდიდა საერთაშორისო ტერორიზმში ეჭვმიტანილი უცხოელების დაკავებას სასამართლოს გარეშე, ეწინააღმდეგებოდა 1998 წლის ადამიანის უფლებათა აქტს („2001 წლის აქტი 2001 წლის 11 სექტემბერს ამერიკაში განხორციელებული ტერორისტული თავდასხმების შემდეგ იქნა შემოღებული. ის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ანიჭებდა უფლებამოსილებას, დაედასტურებინა, რომ პიროვნება ეჭვმიტანილი იყო საერთაშორისო ტერორიზმში და იმიგრაციის ძალების მიერ იგი სასამართლოს გარეშე დაეკავებინათ. ამ გზით შესაძლებელი იყო მხოლოდ არაბრიტანელების დაკავება, ვინაიდან დაკავება ხორციელდებოდა საიმიგრაციო კანონმდებლობის შესაბამისად. თუმცა, იმისათვის, რომ გადალახულიყო პრობლემა, რომელიც გამოიწვია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებამ ჩაჰალის საქმეზე (გადაწყვეტილება №22414/93, რომლის თანახმად, საიმიგრაციო უფლებამოსილების საფუძველზე პირის დაპატიმრება კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად კანონიერად ჩაითვლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ქმედება განხორციელდებოდა ამ პირის დეპორტაციის მიზნით), მე-5 მუხლთან მიმართებით გაერთიანებული სამეფოს მთავრობას გაკეთებული ჰქონდა გადახვევის დათქმა. მთავრობის მიერ გაკეთებული გადახვევა განისაზღვრა სიტყვიერ ნოტაში (ნოტე ვერბალე), რომელიც წარედგინა ევროპის საბჭოს. ადამიანის უფლებათა აქტის თანახმად, აუცილებელი იყო, რომ მინისტრს გაეცა ბრძანება გადახვევის ნებართვასთან დაკავშირებით. აღნიშნული განხორციელდა იმავე დებულებებით, რომლებიც განსაზღვრულ იქნა სიტყვიერ ნოტაში.”). შესაბამისად, აქტის საფუძველზე ცხრა უცხოელის დაკავება არაკანონიერი იყო, რადგან მათ მიმართ გამოყენებული ძალაუფლება დისკრიმინაციული იყო და ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-14 მუხლს.

მართალია, გაერთიანებული სამეფოს მთავრობამ დაადგინა საგანგებო მდგომარეობის არსებობის ფაქტი და ის, რომ საერთაშორისო ტერორისტების დაკავების მიზნით (რომლებიც რეალურ საფრთხეს უქმნიდნენ ქვეყნის უსაფრთხოებას), მათ უფლება ჰქონდათ, გადაეხვიათ კონვენციის მე-5 მუხლიდან, ადამიანის უფლებათა აქტი მოითხოვდა, რომ 2001 წლის აქტს შეზღუდული ინტერპრეტაცია მისცემოდა.

2001 წლის აქტი 2001 წლის 11 სექტემბერს ამერიკაში განხორციელებული ტერორისტული თავდასხმების შემდეგ იქნა შემოღებული. ის შინაგან საქმეთა სამინისტროს ანიჭებდა უფლებამოსილებას, დაედასტურებინა, რომ პიროვნება ეჭვმიტანილი იყო საერთაშორისო ტერორიზმში და იმიგრაციის ძალების მიერ იგი სასამართლოს გარეშე დაეკავებინათ. ამ გზით შესაძლებელი იყო მხოლოდ არაბრიტანელების დაკავება, ვინაიდან დაკავება ხორციელდებოდა საიმიგრაციო კანონმდებლობის შესაბამისად. თუმცა, იმისათვის, რომ გადალახულიყო პრობლემა, რომელიც გამოიწვია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებამ ჩაჰალის საქმეზე (გადაწყვეტილება №22414/93, რომლის თანახმად, საიმიგრაციო უფლებამოსილების საფუძველზე პირის დაპატიმრება კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად კანონიერად ჩაითვლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ქმედება განხორციელდებოდა ამ პირის დეპორტაციის მიზნით), მე-5 მუხლთან მიმართებით გაერთიანებული სამეფოს მთავრობას გაკეთებული ჰქონდა გადახვევის დათქმა. მთავრობის მიერ გაკეთებული გადახვევა განისაზღვრა სიტყვიერ ნოტაში (note verbale), რომელიც წარედგინა ევროპის საბჭოს. ადამიანის უფლებათა აქტის თანახმად, აუცილებელი იყო, რომ მინისტრს გაეცა ბრძანება გადახვევის ნებართვასთან დაკავშირებით. აღნიშნული განხორციელდა იმავე დებულებებით, რომლებიც განსაზღვრულ იქნა სიტყვიერ ნოტაში.

2001 წლის აქტი აგრეთვე მიუთითებდა, რომ აქტის კანონიერების ან მის საფუძველზე განხორციელებული დაკავების საკითხის განხილვა უნდა მომხდარიყო იმიგრაციის სპეციალურ სააპელაციო კომისიაში (SIAC) და არა ჩვეულებრივ სასამართლოებში. ეს კომისია უფლებამოსილი იყო, მიეღო და განეხილა „დახურული მასალები” (მაგალითად, მტკიცებულება, რომელიც საზოგადოებისათვის, მოსარჩელეებისა თუ მათი იურიდიული წარმომადგენლებისათვის არ არის ხელმისაწვდომი).

ცხრა მოსარჩელემ განაცხადა, რომ მათი დაკავება და 2001 წლის აქტი არღვევდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლს, რადგან არ არსებობდა საგანგებო სიტუაცია, რაც ბრიტანელი ხალხის სიცოცხლეს საფრთხეს შეუქმნიდა. მათი მტკიცებით, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის არც ერთ ხელმომწერ ქვეყანას არ გადაუხვევია ნაკისრი ვალდებულებებისაგან ტერორისტული აქტების გამო და საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი ამ კონკრეტულ შემთხვევაში გატარებული ღონისძიებები აუცილებელ ზღვარს სცილდებოდა. შემდგომ მათ განაცხადეს, რომ გაერთიანებული სამეფოს მთავრობამ ვალდებულებებიდან გადახვევა მოახდინა მხოლოდ იმ მოცულობით, როგორც ეს კომისიამ დაადგინა, რომ მთავრობა არ ტყუოდა, როცა დაასკვნა, რომ არსებობდა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც ქვეყნის უსაფრთხოებას საშიშროების წინაშე აყენებდა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განსაზღვრა, რომ ასეთი მდგომარეობა არსებობს მაშინ, როდესაც საფრთხე ექმნება ქვეყნის მთელ მოსახლეობას. გაერთიანებული სამეფო 11 სექტემბრის შემდეგ ასეთი საფრთხის წინაშე იდგა. ხელისუფლება ვერ დაელოდებოდა, სანამ მას მოსალოდნელი თავდასხმის შესახებ აცნობებდნენ. იგი მხოლოდ ამის შემდეგ ვერ დაიწყებდა პრევენციული ქმედებების განხორციელებას. თუკი საჭირო ზომები არ იქნებოდა მიღებული, თავდასხმის რეალური რისკი საკმარისი საბაბი იყო იმისათვის, რათა არსებული სიტუაცია საგანგებო მდგომარეობად აღქმულიყო.-ში იყო ასახული და, ამრიგად, მხოლოდ კონვენციის მე-5 მუხლიდან გადაუხვია. ასე რომ, 2001 წლის აქტი არ შეესაბამებოდა კონვენციის მე-3, მე-6 და მე-14 მუხლებს.

კომისიამ დაადგინა, რომ მთავრობა არ ტყუოდა, როცა დაასკვნა, რომ არსებობდა საგანგებო მდგომარეობა, რომელიც ქვეყნის უსაფრთხოებას საშიშროების წინაშე აყენებდა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განსაზღვრა, რომ ასეთი მდგომარეობა არსებობს მაშინ, როდესაც საფრთხე ექმნება ქვეყნის მთელ მოსახლეობას. გაერთიანებული სამეფო 11 სექტემბრის შემდეგ ასეთი საფრთხის წინაშე იდგა. ხელისუფლება ვერ დაელოდებოდა, სანამ მას მოსალოდნელი თავდასხმის შესახებ აცნობებდნენ. იგი მხოლოდ ამის შემდეგ ვერ დაიწყებდა პრევენციული ქმედებების განხორციელებას. თუკი საჭირო ზომები არ იქნებოდა მიღებული, თავდასხმის რეალური რისკი საკმარისი საბაბი იყო იმისათვის, რათა არსებული სიტუაცია საგანგებო მდგომარეობად აღქმულიყო.

11 სექტემბრის მოვლენების შემდეგ გაერთიანებული სამეფო შეერთებული შტატების შემდეგ ტერორისტების მთავარ სამიზნედ ითვლებოდა. ცხადი იყო, რომ მსგავსი მოვლენები ინგლისში ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე განხორციელდებოდა და ერის სიცოცხლეს საფრთხის ქვეშ დააყენებდა. საკითხი, გადაუხვიეს თუ არა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ხელმომწერმა სხვა ქვეყნებმა კონვენციით ნაკისრ ვალდებულებებს, არ იყო არსებითი მნიშვნელობის - გაერთიანებულ სამეფოს, ევროპის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, გაცილებით დიდი საფრთხე ემუქრებოდა მათი მხრიდან, ვინც 11 სექტემბრის ტერაქტზე პასუხისმგებლობას იღებდნენ.

კომისია არ დაეთანხმა არგუმენტს, თითქოს განხორციელებული ღონისძიებები აუცილებელ ზღვარს სცილდებოდა. ის, რომ უფრო ნაკლებ ინტენსიურ ღონისძიებებს იგივე გავლენის მოხდენა შეეძლო, არ იყო განმსაზღვრელი. კომისიამ უარყო არგუმენტი, რომ დაკავებისას ძალიან ფართო უფლებებით სარგებლობდნენ, რადგანაც 2001 წლის აქტის საფუძველზე, ტერორისტის განსაზღვრებამაც ფართო მნიშვნელობა შეიძინა. ადამიანის უფლებათა აქტი ვიწრო დეფინიციას მოითხოვდა. ამ უკანასკნელის თანახმად, მხოლოდ ალ-ქაიდასთან ასოცირებული პირების დაკავება უნდა მომხდარიყო.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 15.3 მუხლსა და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის 4.3 მუხლში მოცემული დიპლომატიური კორესპონდენციები მითითებითი ხასიათის იყო და არა -აუცილებელი. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტით ნაკისრი გაერთიანებული სამეფოს საერთაშორისო სამართლის ვალდებულებების თანახმად, გადახვევა გასცდა ნოტე ვერბალე-ის და, ამრიგად, მხოლოდ კონვენციის მე-5 მუხლის ფარგლებს.

მოსარჩელეებმა ვერ წარმოადგინეს მე-3 და მე-6 მუხლის რაიმე დარღვევა, თუმცა, კომისიამ აღმოაჩინა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევა. 2001 წლის აქტი უცხოელების წინაშე დისკრიმინაციული ხასიათის იყო. საერთაშორისო ტერორიზმში ეჭვმიტანილი ბრიტანელები, ამ დებულებების თანახმად, არ შეიძლებოდა დაეკავებინათ. მსგავსი ხასიათის დისკრიმინაცია არ იყო რაციონალური ან გამართლებული -დებულება, რომელიც მინისტრს უფლებამოსილს ხდიდა, დაეკავებინა ეჭვმიტანილი საერთაშორისო ტერორისტები, უნდა გავრცელებულიყო ყველა ეჭვმიტანილ საერთაშორისო ტერორისტზე, მიუხედავად ეროვნებისა.

ამრიგად, კომისიამ მიიღო მოსარჩელეს სააპელაციო საჩივარი და დაადგინა, რომ 2001 წლის სადავო ნორმები ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-14 მუხლს.

ფინეთი

უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლო
29-02-2000

უცხოელთა შესახებ აქტის 30-2 პარაგრაფის თანახმად, უცხოელს შეიძლება მიეცეს თავშესაფარი და ცხოვრების ნებართვა, თუკი რასობრივ, რელიგიურ, ეროვნულ ნიადაგზე, გარკვეული სოციალური ჯგუფის წევრობის ან პოლიტიკური მოსაზრებისათვის დევნის საფუძვლიანი შიშის გამო, ის ცხოვრობს მისი წარმოშობის ქვეყნის ან იმ ქვეყნის გარეთ, სადაც ის ჩვეულებრივ ცხოვრობდა და არ სურს, მიიღოს აღნიშნული ქვეყნის დახმარება. იმავე აქტის 31-ე პარაგრაფის მიხედვით, ფინეთში მცხოვრებ უცხოელზე შეიძლება გაიცეს ამ ქვეყანაში ცხოვრების ნებართვა, თუ ის საჭიროებს დაცვას, ვინაიდან მისი წარმოშობის ქვეყანაში ან იმ ქვეყანაში, სადაც ის ჩვეულებრივ ცხოვრობდა, მას ემუქრება სიკვდილით დასჯა, წამება ან სხვა არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, ანდა, თუ არ შეუძლია იქ დაბრუნება შეიარაღებული კონფლიქტის ან ეკოლოგიური კატასტროფის გამო.

უზენაესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ თავშესაფრის მაძიებელთა მიერ, დევნის საფუძვლების და დახმარების თხოვნისას, გათვალისწინებული უნდა ყოფილიყო ამ აქტის საკანონმდებლო მასალები და 1951 წლის კონვენციისა და 1967 წლის (ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ) ოქმის თანახმად, ლტოლვილის სტატუსის დადგენის თაობაზე გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის მიერ გაცემული ინსტრუქციები. UNHCR მთავარ პრინციპად აყალიბებს, რომ ბუნდოვანი სიტუაციების დროს მოსარჩელე შეიძლება უპირატესი უფლებით სარგებლობდეს.

მოცემულ საქმეში არ მიიჩნიეს, რომ თავშესაფრის მაძიებელი საკუთარ ქვეყანაში დევნის საშიშროების წინაშე იდგა. მაშასადამე, მას თავშესაფარს ვერ მისცემდნენ. თუმცა, მაშინ, როცა ზოგადად გაითვალისწინეს მოსარჩელის ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით არსებული მდგომარეობა და გარემოებები, მიიჩნიეს, რომ თავშესაფრის მაძიებელი იდგა არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის საფრთხის წინაშე, ანუ ის საჭიროებდა საერთაშორისო დაცვას, როგორც ეს უცხოელთა შესახებ აქტის 31 პუნქტში იყო გათვალისწინებული.

ფინეთი

უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლო
04-02-1997

ფინეთის კონსტიტუციური აქტის თანახმად, დაუშვებელია ქვეყნიდან უცხოელის განდევნა, თუ შედეგად მას სიკვდილით დასჯა, წამება ან სხვა დამამცირებელი მოპყრობა ემუქრება. უცხოელთა შესახებ აქტის თანახმად, როცა უცხოელის გაძევების საკითხი განიხილება, გათვალისწინებული უნდა იქნეს ყველა შესაბამისი აქტი და გარემოება. ბავშვთა უფლებების შესახებ კონვენციის თანახმად, ყველა შემთხვევაში, როცა საქმე ბავშვს ეხება, იქნება ეს სასამართლო თუ ადმინისტრაციული ორგანოები, უპირატესი მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს ბავშვის ინტერესებს. მონაწილე სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს, რომ ბავშვი თავისი ნების საწინააღმდეგოდ არ დააშოროს მშობლებს გარდა იმ შემთხვევისა, როცა კომპეტენტური ორგანოები, რომლებიც ექვემდებარებიან სასამართლო გადახედვას, შესაბამის კანონმდებლობასა და პროცედურებზე დაყრდნობით დაადგენენ, რომ ეს განშორება ბავშვის ინტერესებში შედის. იმიგრაციის დირექტორატმა გამოსცა განდევნის შესახებ ბრძანება უცხოელებზე (დედა „A”, მამა „B”, ორი არასრულწლოვანი „C” და „D”). ამრიგად, ისინი დეპორტირებულნი უნდა ყოფილიყვნენ საკუთარ ქვეყანაში. უზენაეს ადმინისტრაციულ სასამართლოში შეტანილ სააპელაციო საჩივარში უცხოელები მოითხოვდნენ დირექტორატის გადაწყვეტილების გაუქმებას. „A” მძიმე პოსტტრავმულ სტრესულ მდგომარეობაში და სერიოზულ დეპრესიაში იმყოფებოდა. უზენაესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ „A”-ს გაძევება დამამცირებელი გარემოების ტოლფასი იყო. სათანადო ფაქტებისა და გარემოებების გათვალისწინებით, არ არსებობდა „A”-ს ქვეყნიდან გაძევების საკმარისი საფუძველი. „A” და „B” მცირეწლოვან შვილებთან ერთად ერთ ოჯახს წარმოადგენდა. თუ მხედველობაში მივიღებთ ოჯახურ სიახლოვეს, მშობლებსა და შვილებს შორის არსებულ ურთიერთობას, პრინციპს, რომ უპირატესად ბავშვის ინტერესები უნდა იყოს გათვალისწინებული და მისი ნების წინააღმდეგ ბავშვის მშობლებისაგან მოშორება დაუშვებელია, ასევე, იმას, რომ “A”-ს ქვეყნიდან დეპორტაცია არ შეიძლება, „B”, „C” და „D”-ს გაძევებაც სადავო ხდებოდა. ამრიგად, უზენაესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ, ოთხი ხმით ერთის წინააღმდეგ, დირექტორატის გადაწყვეტილება გააუქმა.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
29-05-1996

ესპანეთის მოქალაქე გერმანიაში ყოფნისას ტერორისტულ აქტში მონაწილეობაში დაადანაშაულეს. ესპანეთმა ამ პიროვნების ექსტრადიცია მოითხოვა. პიროვნებამ განაცხადა, რომ ესპანეთის პოლიციამ მასზე ინფორმაცია მხოლოდ იმიტომ მიიღო, რომ მან სხვა პიროვნება აწამა. ბრალდებები პოლიტიკური ხასიათის იყო. ამას გარდა, ესპანეთის ციხეში ყოფნით საფრთხე ექმნებოდა მის ჯანმრთელობას, რადგანაც შიდსით იყო დაავადებული, ხოლო ციხეში სათანადო მკურნალობის კურსით ვერ იქნებოდა უზრუნველყოფილი. ესპანელმა თავშესაფარი ითხოვა. გერმანიის სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება მისი ექსტრადიციის შესახებ. ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ ინდივიდუალური საჩივარი არ დააკმაყოფილა. მან განაცხადა, რომ სასამართლომ ექსტრადიციის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებით არ დაარღვია თავშესაფრის მიღების შესახებ საყოველთაო უფლება, რადგან ესპანელის საქმიანობას, რისთვისაც მისი ექსტრადიცია მოითხოვეს, არ შეიძლებოდა პოლიტიკური კვალიფიკაცია მისცემოდა.

ტერორისტულ ჯგუფში მონაწილეობა, რაშიც მას ბრალი ედებოდა, არ შეიძლებოდა განხილულიყო, როგორც პოლიტიკური აქტი მხოლოდ იმიტომ, რომ მას ამ ჯგუფში გაერთიანებისას პოლიტიკური მოტივები ამოძრავებდა. ტერორისტული აქტის ჩამდენ პიროვნებას ჩვეულებრივ თავშესაფრისათვის მიმართვის უფლება არ აქვს. გამონაკლისია განსაკუთრებული შემთხვევები, პიროვნების გაძლიერებული დევნა, როცა არსებობს საფუძველი, ვიფიქროთ, რომ ყოველივე ეს პოლიტიკურ საფუძველზე ხორციელდება. ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სასამართლოს არ დაურღვევია კონსტიტუციური აკრძალვა პირის ისეთ ქვეყანაში ექსტრადიციის შესახებ, სადაც საჯარო საერთაშორისო სამართლის მინიმალური სტანდარტები სისხლის სამართლის დევნისას არ არის დაცული. სახელმწიფო ორგანოთა მიერ სხვა პიროვნების უფლების დარღვევის ერთი ფაქტი არ წარმოადგენს რისკის საფუძველს იმ პიროვნებისთვის, რომლის ექსტრადიციაც უნდა მოხდეს. წამების და არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისა და დასჯის შესახებ ევროპული კონვენციის საფუძველზე, წამების წინააღმდეგ კომიტეტის ანგარიშის გათვალისწინებით, ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ არ არსებობდა გარემოებები, რის გამოც ესპანელს ესპანეთის ციხეში ისე მოეპყრობოდნენ, რაც მისი ექსტრადიციის საკითხს ეჭვის ქვეშ დააყენებდა. საბოლოოდ, ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ აღმოაჩინა ვერავითარი ფაქტი, რაც საფუძველს მოგვცემდა გვეფიქრა, რომ ესპანეთის სასამართლო არაკანონიერი გზით შეგროვებულ მტკიცებულებებს ესპანელის წინააღმდეგ გამოიყენებდა. ეს ესპანეთის კანონმდებლობით დაუშვებელია. მტკიცებულების გამოყენება, რომელიც ესპანეთის ორგანოების მიერ სხვა პირის წამების შედეგად იყო მოპოვებული, საერთაშორისო სამართლით აკრძალული არ არის და არც ძირითადი კანონის მინიმალური სტანდარტების დარღვევას წარმოადგენს.

ლიხტენშტეინი

სახელმწიფო საბჭო
23-05-1996

უზენაესმა სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება ამერიკელი მოქალაქე B-ის თაღლითობასთან დაკავშირებული სხვადასხვა დანაშაულისათვის ამერიკაში ექსტრადიციის შესახებ. ამ დანაშაულთათვის მაქსიმალური პატიმრობის ვადა ლიხტენშტეინის კანონმდებლობით, სავარაუდოდ, 10 წელს შეადგენდა.

ამერიკაში გამოყენებული კუმულაციური ფორმის გამო, აღნიშნულმა სასჯელმა ჩადენილ დანაშაულებზე ერთობლიობაში 310 წელი შეადგინა. უზენაესმა სასამართლომ გაითვალისწინა, რომ გამოტანილი განაჩენი უფრო მკაცრი ვერ იქნებოდა, ვიდრე ლიხტენშტეინში არსებული მაქსიმალური სასჯელი, ვინაიდან B-ის თანამონაწილეს 10 წელზე ნაკლები მიუსაჯეს. B-მ კონსტიტუციური სარჩელი შეიტანა სახელმწიფო საბჭოში და განაცხადა, რომ ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას. უზენაესი სასამართლოსაგან განსხვავებით, სახელმწიფო საბჭომ მიიჩნია, რომ რეალურად არსებობდა საფრთხე, გამოტანილი განაჩენი გაცილებით მკაცრი ყოფილიყო, ვიდრე ლიხტენშტეინში არსებული მაქსიმალური სასჯელი, რადგანაც B-ის თანამონაწილეს, წინასწარი საპროცესო შეთანხმების შედეგად, 10 წელზე ნაკლები მიუსაჯეს.

მოსარჩელის ექსტრადიცია, იმ დეტალების გარეშე, რის თანახმადაც მისთვის გამოტანილი განაჩენი არ იქნებოდა გაცილებით მძიმე, ვიდრე ლიხტენშტეინში არსებული მაქსიმალური სასჯელი, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევად ითვლებოდა. მეორე მხრივ, ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას შეესაბამებოდა ექსტრადიცია, რომელიც მთავრობამ ამერიკის ხელისუფლებას წერილის სანაცვლოდ შესთავაზა. აღნიშნულ წერილში ჩამოყალიბებული იქნებოდა პირობები, რომ ექსტრადირებულ პიროვნებას მაქსიმუმ 12-წლიანი პატიმრობა შეეფარდებოდა.

ამ პირობების მიუხედავად, სახელმწიფო საბჭომ არ დააკმაყოფილა B-ის კონსტიტუციური სარჩელი იმ საფუძვლით, რომ მთავრობას და არა სახელმწიფო საბჭოს ეკისრებოდა ექსტრადიციის პირობების განსაზღვრის პასუხისმგებლობა. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფო საბჭომ აცნობა მთავრობას მის მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილების შესახებ, სადაც აშკარად დააფიქსირა, რომ B-ის ექსტრადიცია, თუკი ამერიკის სასამართლოებს არ დაეკისრებოდა შესაბამისი ვალდებულება მაქსიმალური სასჯელის დაცვასთან დაკავშირებით, ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლს.

ნიდერლანდები

უზენაესი სასამართლო
01-10-1996

სააპელაციო სამართალწარმოებისას განსასჯელი აცხადებდა, რომ ამოცნობის პროცედურა და ინტერვიუები იმგვარად ჩატარდა, რომ ხელი შეწყობოდა მტკიცებულებების უკანონოდ შეგროვებას და გამამართლებელი განაჩენის გამოტანას. განსასჯელის განცხადებები ეფუძნებოდა ფაქტს, რომ რამდენიმე შემთხვევაში ამოცნობის მიზნით მხოლოდ ერთ სურათს იყენებდნენ და მოწმეებს აწამებდნენ, ხოლო ეჭვმიტანილებს გამოძიების პროცესში, სრული თანამშრომლობის საფასურად, მაქსიმალურად მცირე დროში პირდებოდნენ გათავისუფლებას. სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეს გარემოებები, თავისი არსით, არასაკმარისი პირობა იყო მტკიცებულების არაკანონიერად გამოცხადებისათვის. ამოცნობის პროცედურებისა და ინტერვიუების არაკანონიერად მიჩნევისათვის დამატებითი ფაქტები იყო საჭირო.

კასაციისას, უზენაესმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრება, თითქოს მოწმეების წამება ინფორმაციის მოპოვების მიზნით არასაკმარისი იყო მტკიცებულებების უკანონოდ ცნობისათვის, წარმოადგენდა კანონის, განსაკუთრებით კი, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლისა და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-7 მუხლის არასწორ ინტერპრეტაციას. საერთაშორისო დოკუმენტებში მოცემული დებულებების თანახმად, თუ მოწმის ჩვენება მოპოვებულია წამების შედეგად, ეს თავისთავად ნიშნავს, რომ არაკანონიერად მოპოვებული ნებისმიერი ასეთი განცხადება არ შეიძლება ჩაითვალოს მტკიცებულებად. ვინაიდან სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მოიცავდა მოსამართლის გადაწყვეტილებას, რომლის თანახმადაც დაუშვებელი იყო მოწმის განცხადებების მოპოვება წამების შედეგად, სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
28-02-1994

მოსარჩელე, პატიმარი, ასაჩივრებდა ციხის ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებას, ციხის ზედამხედველის წესების დაუმორჩილებლობის გამო მისთვის დისციპლინური სანქციის შემოღების შესახებ. ეს წესები ითვალისწინებდა გაჩხრეკის დროს სულიად შიშველ მდგომარეობაში ვარჯიშების გაკეთებას. მოსარჩელის განცხადებით, ის არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის მსხვერპლი იყო და, ამას გარდა, ირღვეოდა მისი პირადი ხელშეუვალობის უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმის გარემოებების შესწავლის შემდეგ დაადგინა, რომ პირველი უფლების დარღვევას ადგილი არ ჰქონდა, ხოლო პირადი ხელშეუვალობის უფლება შელახული იყო. ციხის ადმინისტრაციის ქმედების გამართლება არ შეიძლებოდა არც მაშინ, როცა საფრთხე ექმნებოდა ციხის უსაფრთხოებასა და წესრიგს და არც მაშინ, როცა პატიმარი ცდილობდა სახიფათო ნივთებისა ან ნივთიერებების შეტანას. ამრიგად, სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო ღონისძიებები არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციის 18.1 მუხლით გარანტირებულ პირადი ხელშეუვალობის უფლებას.

შვეიცარია

ფედერალური სასამართლო
05-06-1998

E იუსტიციის დეპარტამენტის, ვაუდის ოლქის პოლიციისა და სამხედრო ძალების ხელმძღვანელის წინააღმდეგ

ობრე პლეინის ციხეში (კანტონის ოლქი) პატიმარ E-ს ციხის ხელმძღვანელმა მარიხუანას მოწევისათვის ხუთდღიანი სასჯელი მიუსაჯა - სამუშაოს გარეშე. ის სასჯელის დანიშვნას არ შეწინააღმდეგებია. რამდენიმე დღის შემდეგ E-მ საჩივრით მიმართა იუსტიციის დეპარტამენტის, ვაუდის ოლქის პოლიციისა და სამხედრო ძალების ხელმძღვანელს იმ პირობების გამო, რომელშიც ის კარცერში იმყოფებოდა: იქ იყო მხოლოდ ერთი გაუმჭვირვალე ფანჯარა, რომლის გაღებაც შეუძლებელი იყო, არც ვენტილაცია მუშაობდა სათანადოდ. პატიმარმა, აგრეთვე, განაცხადა, რომ ჭურჭლის გარეცხვა უხდებოდა იმ წყლით, რომელიც საპირფარეშოში ჩადიოდა.

მას შემდეგ, რაც დეპარტამენტის თავმჯდომარემ E-ს მოთხოვნა არ მიიღო, მან სააპელაციო საჩივარი შეიტანა ფედერალურ სასამართლოში გადაწყვეტილების გაუქმების მიზნით. ფედერალურმა სასამართლომ საჩივარი არ დააკმაყოფილა და პროცედურებთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ E-ს გააჩნდა აშკარა პრაქტიკული ინტერესი -მისი სარჩელი მიღებულიყო იმისდა მიუხედავად, რომ მან ეს სასჯელი უკვე მოიხადა. რაც შეეხება საქმის არსს, ფედერალური სასამართლო დაეყრდნო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-7 მუხლებს, ასევე, გაეროს 1984 წლის კონვენციას და 1987 წლის ევროპის კონვენციას წამების დაუშვებლობის შესახებ. მან, ამას გარდა, გაითვალისწინა 1987 წელს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ მიღებული საპატიმროს წესები. ამ წესების ძირითად მიზანს ჩვეულებრივი დაკავების ადგილებში სათანადო პირობების ჩამოყალიბება წარმოადგენს. თუმცა, მიღებულია, რომ მცირეხნიანი სადამსჯელო რეჟიმი გარკვეულწილად მკაცრ პირობებსაც ითვალისწინებდეს. ამის მიუხედავად, მსგავს შემთხვევებში საპატიმროს ხელმძღვანელობა არ უნდა გასცდეს იმ ზღვარს, რომ მის მიერ ჩადენილი ქმედება განიხილებოდეს, როგორც არაადამიანური ან დამამცირებელი. კონკრეტული საქმის შეფასებისას ყველა გარემოება უნდა იქნეს გათვალისწინებული. მართალია, კარცერს მხოლოდ ერთი გაუმჭვირვალე მინის ფანჯარა ჰქონდა, მაგრამ E-ს არ განუცხადებია პრეტენზია ცუდი განათების გამო, თუმცა, ის უკმაყოფილო იყო არასათანადო სავენტილაციო სისტემით და აცხადებდა, რომ მას აწუხებდა ასფიქსია და მოუსვენრობა, თავის ტკივილები, თავბრუსხვევა, უჭირდა სუნთქვა.

საპატიმროს ხელმძღვანელობამ ფედერალურ სასამართლოში აღნიშნა, რომ წამების და არაადამიანური ან დამამცირებელი ქმედების ან დასჯის საწინააღმდეგო ევროპული კომიტეტი 1996 წელს ეწვია საპატიმროს და მის პირველ ვიზიტთან შედარებით საგრძნობი პროგრესი შენიშნა. თუმცა, ზოგადი ხასიათის დაკვირვება სააპელაციო საჩივრის მიღებაზე უარისათვის საკმარისი საფუძველი არ არის. როდესაც პატიმარი რამდენიმე დღის განმავლობაში ერთ ოთახშია ჩაკეტილი (როგორც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში იყო), უნდა მოხდეს ოთახის სათანადო განიავება. მიუხედავად იმისა, რომ კარცერის სავენტილაციო სისტემა ნაწილობრივ მწყობრიდან იყო გამოსული, მის ჯანმრთელობას საფრთხეს არ უქმნიდა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება უფრო მეტად გამოწვეული იყო არა ჰაერის უკმარისობით, არამედ ჩაკეტილ სივრცეში ყოფნით და იმით, რომ იგი ეწეოდა სიგარეტს.

ძალიან მნიშვნელოვანია ისიც, რომ E-ს აღმოუჩინეს სათანადო სამედიცინო დახმარება. ციხის სამედიცინო სამსახურს ეცნობა, რომ მას კარცერში უპირებდნენ ჩასმას, ექიმმა მოინახულა ის და დაადასტურა, რომ ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად მზად იყო ამ სასჯელის გადასატანად. რეალურად, მოსარჩელეს არ მოუთხოვია სამედიცინო დახმარება იმის გამო, რაც აწუხებდა. რაც შეეხება მის კამერაში არსებულ სანიტარულ მდგომარეობას, უნდა აღინიშნოს, რომ სადამსჯელო რეჟიმში მყოფ პატიმრებს შეუძლიათ მიიღონ შხაპი დღეში ერთხელ კამერისაგან განცალკევებულ ადგილას, ასევე, შეუძლიათ დარეცხონ ჭურჭელი ოთახში, სადაც არის პირსაბანი და ცხელი წყალი. მაშასადამე, მოსარჩელე არ ექვემდებარებოდა არაადამიანურ ან დამამცირებელი მოპყრობას.

შვეიცარია

ფედერალური სასამართლო
03-09-1986

X ციურიხის რაიონის სახალხო ბრალმდებლის დეპარტამენტისა და ციურიხის საოლქოს სახალხო ბრალმდებლის დეპარტამენტის წინააღმდეგ

ციურიხის სისხლის სამართლის საქმეთა ძიებაზე პასუხისმგებელი პირები X-ს ბრალს სდებდნენ ციურიხში ბანკზე განხორციელებულ თავდასხმაში Y-თან ერთად მონაწილეობაში. ძარცვის შემდეგ იგი მალე დააკავეს. ამ დროისათვის X წვერ-ულვაშს არ ატარებდა. წინასწარი დაკავების სტადიაზე მან წვერი მოიზარდა. ხელმძღვანელობამ გადაწყვიტა მისთვის წვერის მოშორება, რათა მოწმეებს მისი ამოცნობა შეძლებოდათ. X ამის წინააღმდეგი იყო. მას შემდეგ, რაც ოლქის სახალხო ბრალმდებლის დეპარტამენტმა აღნიშნული მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა, მან ფედერალურ სასამართლოს მიმართა. მოსარჩელის აზრით, ირღვეოდა მისი პირადი თავისუფლება, პროპორციულობის პრინციპი და ადგილი ჰქონდა დამამცირებელ მოპყრობას. ფედერალურმა სასამართლომ მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა. ფედერალური კონსტიტუციის მიხედვით, უფლება პირად თავისუფლებაზე ძირითადი უფლებაა, რომელიც არა მარტო გადაადგილებისა და შეუვალობის თავისუფლებას იცავს, არამედ ყველა ძირითად უფლებასაც, რომლებიც პიროვნების სრულყოფილებისათვის არის საჭირო. მათი შეზღუდვა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ არსებობს რეალური სამართლებრივი საფუძვლები, გამართლებულია საზოგადოებრივი ინტერესით და შეესაბამება პროპორციულობის პრინციპს. თუმცა, მისი სრული აკრძალვა და აღმოფხვრა ყოვლად დაუშვებელია. ფედერალურმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სააპელაციო საჩივარი. მოსარჩელის შემთხვევაში საქმე ეხებოდა წვერის იძულებით გაპარსვას, რაც მისი ფიზიკური ხელშეუვალობის უფლების დარღვევას ნიშნავდა.

როდესაც საქმე კონსტიტუციური უფლებების სერიოზულ დარღვევას ეხება, ფედერალური სასამართლო მხოლოდ ძირეულად შეისწავლის ოლქის კანონის ინტერპრეტაციისა და გამოყენების საკითხს. თუ ის ნაკლებ სერიოზულია, მხოლოდ გამოძიებით შემოიფარგლება და დაადგენს, სწორად მოხდა თუ არა ოლქის კანონის ინტერპრეტირება და გამოყენება. ამ ეტაპზე ნათელია, რომ სერიოზულ დარღვევას ადგილი არ ჰქონია. წვერის გაპარსვასა და თავის მთლიანად გადაპარსვას შორის სხვაობის პოვნა ადვილია. ისევე, როგორც შვეიცარიელი მამაკაცების უმეტესობა, მოსარჩელეც დიდი ხნის განმავლობაში ატარებდა გაპარსულ წვერს. ყოველივე ამას საკმარისი საკანონმდებლო საფუძველი გააჩნია. ციურიხის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ნათლადაა ჩამოყალიბებული დებულება ეჭვმიტანილთა ამოცნობის პროცედურის შესახებ. ეს პროცედურა აზრს დაკარგავს, თუ ცოტა ხნის წინ გაზრდილი წვერის გამო, დაცვის ქვეშ მყოფს დაკარგული აქვს მსგავსება იმ სუფთად გაპარსულ პიროვნებასთან, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო ძარცვაში. პროპორციულობის პრინციპი გამოიყენება, თუ დანაშაულის ადგილზე მონაწილეთა შორის ერთი პიროვნება მაინც ნიღბის გარეშე იმყოფებოდა და მოწმე მისი სურათის ნახვისას განაცხადებდა, რომ მოსარჩელე შეიძლებოდა ერთ-ერთი თავდამსხმელთაგანი ყოფილიყო. საბოლოოდ, წვერის იძულებით გაპარსვა არ შეიძლება მოვიაზროთ, როგორც დამამცირებელი მოპყრობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის ფარგლებში, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როცა თვით მოსარჩელე დიდი ხნის მანძილზე წვერს არ ატარებდა. ვინაიდან განხორციელებული ქმედებები ემსახურებოდა სერიოზულ დანაშაულში მონაწილე პირის გამორკვევას, იძულების ძალით გაპარსვა სრულიად გამართლებულია და მოცემულ პიროვნებასთან მიმართებით არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც დამამცირებელი მოპყრობა.

თავისუფლებისა და პირადი
უსაფრთხოების უფლება

იტალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
18-10-1995

საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოიტანა რამდენიმე განაჩენი სასჯელის სავალდებულო შეჩერებასთან დაკავშირებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად, იმ პირებისათვის, ვინც დაავადებულნი არიან შიდსით. საკონსტიტუციო სასამართლომ მოუწოდა კანონმდებელს, მოეძებნა გზები იმისათვის, რათა შეეჯერებინა ერთმანეთთან ისეთი საკითხები, როგორიცაა, ერთი მხრივ, სერიოზულად დაავადებული პირებისთვის სასჯელის სავალდებულო შეჩერება, ე.ი. პატიმრობიდან გათავისუფლება და, მეორე მხრივ, საზოგადოების დაცვის ფუნდამენტური მოთხოვნა. დაავადებულთათვის პატიმრობის მოხსნა გამონაკლისია და აუცილებლობით გამოწვეულ დროებით ღონისძიებას წარმოადგენს.

საკითხის გადაწყვეტისას კანონმდებლობა ითვალისწინებს სხვადასხვა ღირებულებებს, როგორიცაა სასჯელის გამასწორებელი მიზანი, ციხეში მყოფი ადამიანების ჯანმრთელობაზე ზრუნვა, ასევე, საზოგადოების დაცვა დამნაშავეებისგან. ამიტომ პრიორიტეტი არ უნდა მიენიჭოს შიდსით დაავადებულ მსჯავრდებულთათვის სასჯელის ავტომატურად შეჩერებას, რადგან ასეთი პრაქტიკით ამ პირებს უქმნიან პრეზუმფციას, რომ მათი მდგომარეობა შეუსაბამოა ციხის ცხოვრებასთან. ამიტომ თავი უნდა შეიკავონ იმის შეფასებისაგან, ციხეში თავისუფლების შეზღუდვა რა ზიანს აყენებს პატიმრის სიცოცხლეს.

კანონმდებლობის მკაცრი პრეზუმფცია, რომ შიდსით დაავადებულთათვის ციხეში ადეკვატური პირობები ვერ შეიქმნება, ნიშნავს იმას, რომ შესაძლებელია კომპრომისის გაკეთება სიცოცხლის, უსაფრთხოების, საკუთრების, პირისა და საზოგადოების ჯანმრთელობასა და სასჯელის დამსჯელ ხასიათს შორის.

წინამდებარე გადაწყვეტილება აცხადებს შიდსით დაავადებული პირის მიმართ სასჯელის სავალდებულო შეჩერებას კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ, რადგან ხსენებული მოკლებულია გონივრულობას იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსამართლე გადაამოწმებს, რომ ციხეებს გააჩნია შესაბამისი საშუალებები ან ხელი მიუწვდებათ იმ საშუალებებზე, რომელთა მეშვეობით სასჯელის აღსრულების გარემოება შეესაბამება მსჯავრდებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობას და არსებობს იმის პირობები, რომ სასჯელი მოხდილ იქნეს სხვა პატიმრებისათვის ზიანის მიყენების გარეშე.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
18-10-1994

კონსტიტუციის 30.1 მუხლი, რომელიც კრძალავს განუსაზღვრელი ან დაუკონკრეტებელი ვადით სასჯელის ან აღმკვეთი ღონისძიების გამოყენებას, ნიშნავს, სასჯელი დადგინდეს და განისაზღვროს იმგვარად, რომ დაცული იყოს პირის თავისუფლება და ხელშეუხებლობის უფლება. „ფარდობითად განუსაზღვრელი სასჯელები“, რომლებიც მინიმალურ ან მაქსიმალურ საზღვრებს აწესებს, არ წარმოადგენს განუსაზღვრელი ვადის სასჯელებს. განსახილველ საგანს წარმოადგენდა სისხლის სამართლის კოდექსის დებულებათა კონსტიტუციურობა, რომელიც აყალიბებს „ფარდობითად განუსაზღვრელ სასჯელს“ ლოთებისა და ნარკომანებისთვის, ან ალკოჰოლიზმთან თუ ნარკოტიკებთან დაკავშირებული დანაშაულისათვის (პატიმრობის სასჯელის გამოყენება).

1982 წლის სისხლის სამართლის კოდექსში მითითებული „ფარდობითად განუსაზღვრელი“ სასჯელის დანიშნულებას წარმოადგენს დამნაშავის ბრალეულობისა და გამოსწორების პრინციპების მხედველობაში მიღება. მინიმალური და მაქსიმალური საზღვრების დადგენით სისხლის სამართლის კოდექსი უზრუნველყოფს დამნაშავეთა სოციალურ გამოსწორებას მათი ადამიანური ღირსების დამცირების გარეშე.

უკრაინა

საკონსტიტუციო სასამართლო
08-07-2003

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 150-ე მუხლში განსაზღვრულ გარემოებათა ჩამონათვალი, რომელიც თავისუფლების აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდებისას უნდა იქნეს მხედველობაში მიღებული, არ არის ამომწურავი. აღმკვეთი ღონისძიებების განხილვისას, იმ დანაშაულის სიმძიმე, რომლის ჩადენაშიც პირი ეჭვმიტანილია ან ბრალდებული, შესაძლოა გათვალისწინებულ იქნეს სხვა გარემოებებთან ერთად.

უკრაინის კონსტიტუციის თანახმად, პირის დაკავება და ციხეში მოთავსება შესაძლოა განხორციელდეს სასამართლო ბრძანებით, რომელშიც აღმკვეთი ღონისძიების გამოყენების მიზეზებია ასახული და ხორციელდება მხოლოდ კანონით დადგენილ საფუძვლებზე და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად (მუხლი 29.2). კონსტიტუციის 29.3 მუხლის შესაბამისად, დანაშაულის შეჩერების ან აღკვეთის მწვავე აუცილებლობის შემთხვევაში, კანონით უფლებამოსილ ორგანოებს შეუძლიათ დააპატიმრონ პირი დროებითი აღმკვეთი ღონისძიების სახით.

კონსტიტუციის ხსენებული დებულებების მიხედვით, სისხლის სამართლის კოდექსი აყალიბებს, რომ აღმკვეთი ღონისძიებების, მაგალითად, პატიმრობის, განხორციელება შესაძლებელია სასამართლო ბრძანების შესაბამისად, რომელიც განსაზღვრავს მიზეზებს მხოლოდ 148- ე, 149-ე, 150-ე და 155-ე მუხლით დადგენილი პროცედურისა და საფუძვლების შესაბამისად. პირების დაპატიმრება, როგორც დროებითი ხასიათის აღმკვეთი ღონისძიება (149.2 მუხლი), არასასამართლო ხასიათის პროცედურის თანახმად, საგამოძიებო ორგანომ უნდა განახორციელოს იმ საფუძვლებისა და პროცედურების შესაბამისად, რომლებიც კოდექსის 106-ე, 106.1, 115-ე და 165.2 მუხლებშია მოცემული.

სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 148-ე, 149-ე, 150-ე და 155-ე მუხლების ანალიზი გვაჩვენებს, რომ 150-ე მუხლი ამომწურავად არ აყალიბებს საფუძვლებსა და იმ გარემოებებს, რომლებიც გასათვალისწინებელია აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდებისას ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში და ყოველი სახის თავისუფლების აღკვეთის ღონისძიებისათვის (წერილობითი ვალდებულება გაუსვლელობასთან დაკავშირებით, პატიმრობა და სხვ.). სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 150-ე მუხლით, აღმკვეთ ღონისძიებაზე გადაწყვეტილების მიღების დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული იმ დანაშაულის სიმძიმე, რომლის ჩადენაშიც პირი არის ეჭვმიტანილი ან ბრალდებული სხვა გარემოებებთან ერთად. 150-ე მუხლი ამ ყოველივეს კონსტიტუციასთან შესაბამისობას უზრუნველყოფს.

ავსტრია

საკონსტიტუციო სასამართლო
11-03-1999

საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო წინათ მიღებული პრეცედენტისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილება და დაეთანხმა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სამართლებრივ არგუმენტებს. იმისათვის, რათა განისაზღვროს, აღეკვეთა თუ არა პირს თავისუფლება კონვენციის მე-5 მუხლის მნიშვნელობით, აუცილებელია არსებული სიტუაციის განხილვა. ამასთან, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კრიტერიუმთა მთელი წყება, როგორებიცაა განსახილველი ღონისძიების სახეობა, ხანგრძლივობა, შედეგები და განხორციელების მანერა. სხვაობას თავისუფლების აღკვეთასა და შეზღუდვას შორის წარმოადგენს ინტენსიურობა ან ხარისხი და არა ხასიათი და არსი.

უცხოელთა საერთაშორისო ზონაში მოთავსება მოიცავს თავისუფლების შეზღუდვას, თუმცა, ეს შეზღუდვა სხვაგვარად ვრცელდება იმ პირებისთვის, რომლებიც დეპორტაციას ექვემდებარებიან. ასეთი სახის დაპატიმრებას თან ახლავს შესაბამისი პირისათვის უზრუნველყოფილი გარანტიები და დასაშვებია მხოლოდ იმისათვის, რათა სახელმწიფოებს მიეცეთ შესაძლებლობა, აღკვეთონ არაკანონიერი იმიგრაცია. ასეთი ხასიათის პატიმრობა არ უნდა გაგრძელდეს ზედმეტად, სხვაგვარად, იარსებებს იმის საფრთხე, რომ თავისუფლების ჩვეულებრივი შეზღუდვა გადაიზრდება საერთოდ თავისუფლების აღკვეთაში (იხ. საქმე Amuur v. France 25/06/1996 განაჩენი, Reports of Judgments and Decisions 1996-III, Bulletin 1996/2 [ECH-1996-2-011]).

ადმინისტრაციული სამართალწარმოების გადამწყვეტ საკითხთან დაკავშირებული ფაქტების გაურკვევლობა, რომლებიც ეხება უცხოელებს, უცხოელთა თანასწორი მოპყრობის წესებს არღვევს.

სამ ინდოელ მოქალაქეს ვენის აეროპორტში ავსტრიის ტერიტორიაზე შესვლაზე უარი განუცხადეს იმ მიზეზით, რომ მათ არ გააჩნდათ სამოგზაურო დოკუმენტები. უცხოელთა შესახებ 33.1 მუხლის თანახმად, (Fremdengesetz) მათ მოგზაურობის გაგრძელებამდე აეროპორტის ტრანზიტულ ზონაში გაჩერება მოსთხოვეს. მათ 22 დღე აეროპორტის ტრანზიტულ ზონაში, 6 დღე კი განცალკევებულ სატრანზიტო ადგილას (Sondertransitraum) უნდა გაეტარებინათ, რომელიც კონტეინური ტიპის კონსტრუქციაა და მდებარეობს აეროპორტის შენობის გარეთ, ამასთან, თვითმფრინავებსა და ასაფრენ ბილიკებთან სიახლოვის გამო იმყოფება მკაცრი ზედამხედველობის ქვეშ.

საჩივრები შეტანილ იქნა სასამართლოში, რომელშიც განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ კონსტიტუციური უფლებების სხვა დარღვევებთან ერთად განმცხადებლების ტრანზიტულ ზონაში ყოფნა არღვევდა მათი თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლებას (ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლი). სასამართლო დაეყრდნო ადრე მიღებულ პრეცედენტულ სამართალს, კიდევ უფრო განამტკიცა თავისი მოსაზრება, რომ განმცხადებლებს აეროპორტის ტრანზიტულ ზონაში არც გადაადგილების თავისუფლება შეზღუდვიათ და არც კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება ჩამორთმევიათ. მათი იქ ყოფნის მიზანი არ იყო მომჩივნის თავისუფლების შეზღუდვა, უბრალოდ, ისინი არ უნდა შესულიყვნენ ავსტრიაში.

მომჩივნებს ნებისმიერ დროს შეეძლოთ ავსტრიის დატოვება და თავიანთი მოგზაურობის გაგრძელება. რაც შეეხება მომჩივნების გაჩერებას განცალკევებულ სატრანზიტო ზონაში, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა ვერ მოიძიეს ის მნიშვნელოვანი ფაქტები, რომელთა საფუძველზეც მომჩივნებს აღეკვეთათ თავისუფლება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ზემოთ ხსენებული პრეცედენტული სამართლის თანახმად. ასეთი უგულებელყოფა და დაუდევრობა წარმოადგენს სამართალწარმოების ისეთ დეფექტს, რომ იგი თავისთავად არღვევს უცხოელთა თანასწორად მოპყრობის უფლებას. შესაბამისად, სასამართლომ უარყო ადმინისტრაციული გადაწყვეტილება.

აზერბაიჯანი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-04-2001

პოლიციის შესახებ კანონის 21.3 მუხლის მიხედვით, გამონაკლის შემთხვევებში პოლიციელს შეეძლო, დაუყოვნებლივ დაეპატიმრებინა ნებისმიერი პირი სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე არაუმეტეს 48 საათიანი ვადისა. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 399.3 მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი შესაძლოა დაპატიმრებულ იქნეს არაუმეტეს 24 საათისა.

კანონის 21-ე მუხლით განსაზღვრული ვადა, რომელიც არ უნდა აჭარბებდეს 48 საათს, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად, ეხება პირებს, რომლებმაც დანაშაული ჩაიდინეს. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის გამო პატიმრობისას აუცილებელია, რომ ვადები კოდექსის 399-ე მუხლთან შეჯერდეს. უზენაესმა სასამართლომ თხოვნით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს, რათა განემარტა ადმინისტრაციული დაკავების ვადების შესახებ კანონის 21.3-ე მუხლი.

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ყველას აქვს თავისუფლების უფლება (კონსტიტუციის 28-ე მუხლი). მისი შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს განსაზღვრულია კანონით, დაპატიმრების, დაკავებისა თუ ციხეში მოთავსების საშუალებით. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ პაქტის 9.1 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება. დაუშვებელია ვინმეს თვითნებურად დაკავება ან დაპატიმრება, გარდა კანონით განსაზღვრული შემთხვევებისა. კოდექსის მე-2 პრინციპი დადასტურებულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის მიერ და ეხება ნებისმიერი ფორმით დაპატიმრებულ ან ციხეში მოთავსებულ პირთა დაცვას: „დაკავება ან დაპატიმრება უნდა განხორციელდეს კანონის შესაბამისად და მხოლოდ კომპეტენტური ორგანოებისა თუ პირების მიერ“. ამავე დროს, კონსტიტუციური და საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმები არ გამორიცხავს თავისუფლების შეზღუდვას კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. სასამართლო ბრძანების გარეშე პირის დაუყოვნებლივ დაპატიმრება განსაზღვრულია კანონით.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 148-ე მუხლი განსაზღვრავს სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის პატიმრობის საფუძვლებს. ამ მუხლის დებულება, რომ პირის დაკავება არ უნდა აღემატებოდეს 48 საათს, შეესაბამება პატიმრობის შესახებ კანონის 21-ე მუხლს. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევების შესახებ კანონის 398-ე და 399-ე მუხლები აწესრიგებს ადმინისტრაციულ პატიმრობასა და პატიმრობის ვადებთან დაკავშირებულ საკითხებს. კოდექსის 398.1-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავება, რაც პირისათვის თავისუფლების მცირე ხნით შეზღუდვას წარმოადგენს, გამოიყენება გამონაკლის შემთხვევებში. ასეთი ღონისძიებები აუცილებელია ადმინისტრაციულ დანაშაულთან დაკავშირებული საქმის ჯეროვნად განხორციელებისა ან გადაწყვეტილების იმპლემენტაციის უზრუნველყოფისათვის.

თუმცა, კოდექსის 399.2 მუხლის თანახმად, სასაზღვრო რეჟიმის დარღვევის შემთხვევაში, პირის 3-საათიანი დაკავების ნაცვლად, ნებადართულია პირის 24-საათიანი პატიმრობა. თუ პირის პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტები არ არის სახეზე, შესაძლებელია 3-დღიანი პატიმრობის შეფარდება სასამართლო ბრძანების საფუძველზე. სასამართლომ დაადგინა, რომ ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადა სასამართლო ბრძანების გარეშე არც ერთ შემთხვევაში არ უნდა აჭარბებდეს 24 საათს. ეს უგულებელყოფს 48-საათიან ვადას, რომელიც განსაზღვრულია კანონის 21-ე მუხლში. აქედან გამომდინარე, როდესაც პოლიცია იყენებს ადმინისტრაციული ხასიათის პატიმრობას, რომელიც არ აღემატება 48 საათს და განსაზღვრულია კანონის 21-ე მუხლში, აუცილებელია, რომ დაკავება ჩვეულებრივ საქმეებში შეესაბამებოდეს და ეყრდნობოდეს 3 ან 24-საათიან წესს კოდექსის 399-ე მუხლის თანახმად.

კვიპროსი

უზენაესი სასამართლო
15-04-1994

პირის თავისუფლებაზე კონსტიტუციურად დაცული უფლებით დაუშვებელია მტკიცებულების სახით ისეთი ჩვენების გამოყენება, რომელიც ეჭვმიტანილმა არაკანონიერი პატიმრობის პერიოდში მისცა.

შეიარაღებული ძარცვის გამოძიების პროცესში პოლიციის ძალების წარმომადგენლებმა შეაჩერეს თავიანთი მანქანა და პირებს სთხოვეს, პოლიციის განყოფილებაში დასაკითხად წაჰყოლოდნენ, თუმცა, არ ჰქონიათ საკმარისი მტკიცებულება, რაც მათ დანაშაულზე მიუთითებდა. ერთ-ერთმა ბრალდებულმა წერილობითი განცხადება გააკეთა, რომლის მოწერაზეც უარი განუცხადეს. ხსენებული განცხადება დაუშვებელ მტკიცებულებად იქნა ცნობილი გამსვლელი სასამართლოს მიერ, რადგანაც იგი მოპოვებულ იქნა პირის თავისუფლების უფლების დარღვევის საფუძველზე, რომელიც დაცულია კონსტიტუციის მე-11 და ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლებით. ზემოხსენებულ საქმეში გამსვლელი სასამართლოს გადაწყვეტილებას უზენაესი სასამართლოც დაეთანხმა.

ჩეხეთის რესპუბლიკა

საკონსტიტუციო სასამართლო
12-08-1998

პოლიციის მიერ არაკანონიერი დაკავების დროს გამოთვლის მნიშვნელობა პატიმრობის ნებადართული მაქსიმალური ვადისათვის

ნებისმიერ შემთხვევაში, როდესაც ეჭვმიტანილი დაპატიმრებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის შესაბამისი დებულებების საფუძველზე ან მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, ან, როდესაც პირის თავისუფლება შეზღუდულია კანონის მოთხოვნათა საწინააღმდეგოდ (contra legem), პატიმრობის პერიოდი გამოთვლილ უნდა იქნეს, როგორც 24-საათიანი მაქსიმალური ვადის ნაწილი, რომელზეც ფუნდამენტური უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების შესახებ წესდების 8.3 მუხლი იძლევა ნებართვას, რომ ეჭვმიტანილი პატიმრობაში იქნეს მოთავსებული, სანამ იგი სასამართლოს წინაშე წარდგება.

1997 წლის 12 ივნისს სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებით, მომჩივანი თავისი ნებით წარდგა პოლიციის განყოფილებაში იმ უწყების საპასუხოდ, რომლითაც მას იძახებდნენ ჩვენების მისაცემად. იგი 10 საათიდან და 20 წუთიდან იძულებით იმყოფებოდა მოსაცდელ ოთახში, რომელსაც ჰქონდა კარები, ხოლო გარეთ მყოფი პირი იღებდა გადაწყვეტილებას, ვის ჰქონდა ოთახის დატოვების უფლება. მთლიანი დროის განმავლობაში მას პოლიციელი ყარაულობდა, რომელმაც შეატყობინა, რომ მას არ შეეძლო ოთახის დატოვება. როგორც წერილობითი ჩანაწერებიდან ირკვევა, 13 საათსა და 10 წუთზე მას ბრალი წაეყენა, ხოლო 14 საათსა და 25 წუთზე დააპატიმრეს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 75-ე და 76-ე მუხლების შესაბამისად. იგი სასამართლოს წინაშე 1997 წლის 13 ივნისს 13 საათსა და 6 წუთზე წარდგა, ანუ დაცული იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული 24-საათიანი ვადა (მაგრამ მისი ფიზიკური, და არა ფორმალური, დაკავებიდან 24 საათზე მეტი იყო გასული). რაიონული სასამართლოს მოსამართლემ შემდგომში გასცა ბრძანება მისი ციხეში მოთავსებასთან დაკავშირებით. მოგვიანებით, საოლქო სასამართლოში საჩივრის განხილვისას, მან კონსტიტუციური პრეტენზიები წამოჭრა აღნიშნული გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ. იგი ასაჩივრებდა, რომ ციხეში მისი მოთავსება უკანონო იყო, რადგან სასამართლოს წინაშე წარდგენამდე იგი პოლიციის მიერ 24 საათზე მეტი ხნით იყო დაკავებული, რაც ფუნდამენტური უფლებებისა და თავისუფლებების შესახებ წესდების 8.3 მუხლს არღვევდა, რომელიც მოითხოვდა, რომ ეჭვმიტანილები დაკავებულნი ყოფილიყვნენ არაუმეტეს 24 საათისა მანამდე, სანამ ისინი წარდგებოდნენ სასამართლოს წინაშე. საოლქო სასამართლომ უარყო მისი საჩივარი. ამის შემდგომ მან აღნიშნული გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ საკონსტიტუციო საჩივარი წარმოადგინა

საოლქო სასამართლო ამტკიცებდა, რომ მომჩივნის ციხეში მოთავსება შეესაბამებოდა ზემოხსენებული წესდების მე-8 მუხლს. იგი არ ყოფილა დაპატიმრებული სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის შესაბამისად 14 საათსა და 25 წუთამდე. მოქმედი კანონის მე-14 მუხლის თანახმად, ამ დრომდე მას არ ყარაულობდნენ (თავისუფლების შეზღუდვის მე-2 ფორმა). ოფიციალური ჩანაწერებიც მიანიშნებს იმაზე, რომ იგი ოფიციალურად პატიმრობაში აიყვანეს 14 საათსა და 25 წუთამდე. ნებისმიერ შემთხვევაში, ოფიციალურ ჩანაწერებში არ იყო მითითება, რომ იგი პოლიციის შენობიდან გასვლას მოითხოვდა. რაიონულმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მის დაკავებამდე განვლილი დრო სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად, არ შეიძლება ჩაითვალოს პირის თავისუფლების უფლების შეზღუდვად სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 75-ე და 76-ე მუხლების შესაბამისად. ამგვარად, იგი არ ეწინააღმდეგება დაკავების 24-საათიან მაქსიმალურ ვადას, რომელიც წესდების მე-8.3 მუხლშია განსაზღვრული.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის სარჩელი. მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელი არ ყოფილა 1997 წლის 12 ივნისს 14 საათსა და 25 წუთამდე დაპატიმრებული სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 75-ე და 76-ე მუხლების შესაბამისად, არ ნიშნავს მის პირად თავისუფლებას. ფაქტობრივად, თავისუფლება შეიზღუდა კანონიერი უფლებამოსილების გარეშე, ფუნდამენტური უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა წესდების 8.2 მუხლის მოთხოვნათა საწინააღმდეგოდ, რომლის თანახმადაც, პატიმრობა „უნდა ეფუძნებოდეს და განხორციელდეს კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად“.

რომელიმე პირის თავისუფლების შეზღუდვა ასევე ეხება ფუნდამენტურ უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ წესდების მე-8 მუხლს, რომლის თანახმად, თავისუფლებაშეზღუდული პირი სასამართლოს წინაშე უნდა წარდგეს 24 საათის განმავლობაში. რადგანაც იგი მოსაცდელ ოთახში იმყოფებოდა და ამ ოთახის დატოვების შესაძლებლობა არ ჰქონდა, მისი პირადი თავისუფლება რეალურად შეზღუდული იყო 1997 წლის 12 ივნისის 10 საათიდან და 20 წუთიდან. იგი მოსამართლის წინაშე მეორე დღეს, 13 საათსა და 06 წუთზე მიიყვანეს, როდესაც მაქსიმალური 24-საათიანი ვადა უკვე გასული იყო. შესაბამისად, მოსარჩელე განმცხადებელი ციხეში იმყოფებოდა ასევე წესდების მე-8 მუხლის თანახმად. მნიშვნელობა არ აქვს, რომ განმცხადებელმა მოითხოვა მხოლოდ შესაბამისი ოთახის დატოვება დაჟინებული მოთხოვნის გარეშე, ეს არ ამართლებს მისი პირადი თავისუფლების შეზღუდვას. მიუხედავად წესდებისა, მე-8 მუხლი მიუთითებს პირადი თავისუფლების აღკვეთაზე, შეზღუდვა განსხვავებულია ხარისხში და არა ისეთი ხარისხით, რომელიც 24-საათიანი ვადის გამოუყენებლობას გაამართლებდა, რაც წესდების 8.3 მუხლით განსაზღვრულია.

ჯვარედინი მითითება:

1996 წლის 28 ნოემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოაქვეყნა განაჩენი, რომელშიც გადაწყვიტა, რომ დაირღვა წესდების მე-8.3 მუხლი ანალოგიურ გარემოებებში. პოლიციაში ეჭვმიტანილი იმყოფებოდა 24 საათზე მეტ ხანს. სასამართლომ დაადგინა, რომ ცალკეული საკანონმდებლო უფლებამოსილება, რომლის თანახმადაც, იზღუდებოდა პირის თავისუფლების უფლება, რა მიზეზითაც არ უნდა ყოფილიყო იგი შეფარდებული, არ შეიძლებოდა გაგრძელებულიყო მაქსიმალურ 24-საათიან ვადაზე მეტ ხანს. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ამის საფუძველზე კანონის მე-14 მუხლი წესდების 8.3 მუხლთან შეუსაბამოდ ცნო.

საფრანგეთი

საკონსტიტუციო საბჭო
11-08-1993

კანონი, რომელიც ცვლიდა 93-2 of 04/01/1993 კანონს და ცვლილებები
შეჰქონდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაგმო ხსენებული კანონის ორი დებულება და განაცხადა, რომ პოლიციის პატიმრობის ქვეშ მყოფი პირების უფლება, გაემართათ კონსულტაცია ადვოკატთან, დაცვის უფლების განხორციელებას წარმოადგენდა. საკონსტიტუციო საბჭომ ასევე დაგმო დებულება, რომლის მიხედვით, ნებადართული იყო 13 წლამდე მცირეწლოვნის პოლიციის პატიმრობაში მოთავსება. მან აღნიშნა, რომ ეს დებულება ეწინააღმდეგებოდა ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა შესახებ წესდების მე-9 მუხლს, რომლის თანახმადაც, ყოველგვარი უკანონო პატიმრობა მკაცრად უნდა დაისაჯოს კანონმდებლობის თანახმად.

გერმანია

ფედერაციული საკონსტიტუციო სასამართლო
18-06-1997

თუკი „ორგანიზაციული პატიმრობის“ შესაბამისად, სასჯელის მოხდას (რომელიც არ არის კანონით უზრუნველყოფილი, მაგალითად, მსჯავრდებული პირის დროებითი პატიმრობა, რომლისთვისაც ნარკომანთა დაკავების ცენტრში იმჟამად ადგილი არ არის) მივყავართ თავისუფლების აღკვეთის გაგრძელებამდე, არაკონსტიტუციურია.

II. 1992 წელს მომჩივანს მიუსაჯეს 45 თვით პატიმრობა. გარდა ამისა, ნაბრძანები იქნა მისი ნარკომანთა დაკავების ცენტრში მოთავსება. იმ მომენტში, როდესაც ბოლო ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი ძალაში შევიდა, იგი უკვე 6 თვე იმყოფებოდა პატიმრობაში.

რადგანაც ნარკომანთა დაკავების ცენტრში მისი მოთავსება შეუძლებელი იყო, საბოლოო სასჯელის შემდეგ იგი 3 თვის განმავლობაში „ორგანიზაციულ პატიმრობაში“ იმყოფებოდა. ამის შემდეგ მან 25 თვე ნარკომანთა დაკავების ცენტრში გაატარა, ხოლო დარჩენილი 15 თვე - ციხეში.

პატიმრობის ვადის გამოანგარიშებისას, საპატიმრო სასჯელი, რომელიც 3 წელსა და 9 თვეს მოიცავდა, შემცირდა, რათა მხედველობაში ყოფილიყო მიღებული წინასწარი პატიმრობა და სასჯელის აღსრულება შემდეგი თანმიმდევრობით: „წინასწარი პატიმრობა“ (ექვსი თვე), „პატიმრობა ორგანიზაციაში“ (სამი თვე) და 25 თვე ნარკომანთა დაკავების ცენტრში, მთლიანობაში კი 3 წელი და 9 თვე მაშინ, როდესაც სისხლის სამართლის კოდექსის 67.4 მუხლი სასამართლოს მიერ შეფარდებული სასჯელის არაუმეტეს 2/3 შემცირებას ითვალისწინებს.

გამოთვლის მეთოდმა გვიჩვენა, რომ 4-თვიანი პატიმრობა, რომელიც მან სინამდვილეში მოიხადა, მთლიან სასჯელში არ იყო გათვალისწინებული. მოსარჩელემ წარმოადგინა საკონსტიტუციო სარჩელი სასჯელის გამოთვლის მეთოდთან დაკავშირებით, რომელიც საოლქო სასამართლომ განახორციელა. იგი ასაჩივრებდა, რომ ზემოხსენებული არღვევდა კონსტიტუციის 2.2 და 104.1 მუხლებს.

II. საკონსტიტუციო სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ. რაც შეეხება „სხვა ტიპის“ პატიმრობასთან დაკავშირებულ გამოთვლებს, რასაც განმცხადებელი ასაჩივრებდა, ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს მე-2 პალატის მე-2 კოლეგიამ არ დაუშვა არსებით განხილვაზე. სასამართლომ კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი თავისუფლების უფლებასთან მიმართებით დაადგინა, რომ პატიმრობის, ნარკომანთათვის განკუთვნილ ცენტრში მოთავსების ბრძანების გაცემის დროს ხელისუფლების ორგანოები არ მოითხოვდნენ გამოთვლის თანმიმდევრობით წარმართვისა ან მსჯავრდებული პირისათვის სასჯელის გამოთვლის ყველაზე ხელსაყრელი მეთოდის გათვალისწინებას.

თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა კონსტიტუციის დარღვევა სარჩელის იმ ნაწილთან, რომელიც „ორგანიზაციულ პატიმრობას ეხებოდა“. მასთან დაკავშირებით სასამართლომ განაცხადა:

სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს ნორმებს, რომლებიც პატიმრობასა და სხვა ღონისძიებებს შორის თანმიმდევრობას ეხება. შესაბამისად, სხვა ღონისძიებები წინ უნდა უსწრებდეს პატიმრობას. მსჯავრდებული პირი, რომლის მოთავსებაც ნარკომანთათვის განკუთვნილ ცენტრში შეუძლებელია განსაზღვრულ მომენტში, გარკვეულ პერიოდს ატარებს „ორგანიზაციულ პატიმრობაში“. თუკი აღნიშნული ნორმების დარღვევას თავისუფლების აღკვეთის პერიოდის გახანგრძლივებამდე მივყავართ, კონსტიტუციის 2.2 და 104-ე მუხლები მოითხოვს, რომ ამ შეუსაბამობის შედეგები შესაფერისად განეიტრალდეს პატიმრობის ვადის გამოთვლისას. წინამდებარე საქმეში გამოყენებული გამოთვლის მეთოდი, რომლის თანახმად, „ორგანიზაციულ პატიმრობაში“ არარეგულარულად გატარებული დრო საბოლოო ჯამში ამცირებდა ნარკომანთა დაკავების ცენტრში პირის მიერ გატარებულ დროს, მივყავართ მისთვის თავისუფლების უფლების ჩამორთმევის გახანგრძლივებამდე, რისთვისაც არ არსებობს სამართლებრივი საფუძველი. ამიტომ პატიმრობის ვადის გამოთვლის ეს მეთოდი არღვევს მოსარჩელის ერთ-ერთ ძირითად უფლებას. აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ უნდა გამოასწოროს მოსარჩელის მდგომარეობა იმგვარად, თითქოს იგი თავის დროზე იყო მოთავსებული ნარკომანთა დაკავებისათვის განკუთვნილ ცენტრში - ანუ სასამართლოს მიერ შეფარდებული სასჯელის ძალაში შესვლისთანავე.

მალტა

საკონსტიტუციო სასამართლო
17-01-2001

ჯოვანი პსაილა გენერალური ადვოკატის წინააღმდეგ

განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 522.2 მუხლი ეწინააღმდეგებოდა ევროპული კონვენციის 5.1, 5.4 და მალტის კონსტიტუციის 34.1 მუხლებს. სადავო მუხლის თანახმად, „სასამართლოს უფლება აქვს გასცეს ბრძანება, რომ ნებისმიერი პირი, რომელიც უარს განაცხადებს ფიცის დადებაზე, დააკავონ, ხოლო მოგვიანებით, პატიმრობაში იქნეს აყვანილი აუცილებელი ან, სასამართლოს აზრით, შესაბამისი ვადით, მოწმეთა დაუმორჩილებლობისა და განსახილველი საკითხის მნიშვნელობის გათვალისწინებით. კანონი იძლეოდა გარანტიებს, რომლებიც მოწმის მიერ დასმულ შეკითხვებზე პასუხის გაცემის ვალდებულების შესრულებას იცავდა. მოსამართლეებს უნდა გამოეყენებინათ თავისუფლება იმის შეფასებისას, შესრულდა თუ არა ეს ვალდებულება მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების უზენაესი ინტერესების მხედველობაში მიღების საფუძველზე.

სისხლის სამართლის კოდექსი არ აწესებს რაიმე სახის შეზღუდვას პატიმრობის პერიოდზე. ეს კი ევროპული კონვენციის 5.1 და კონსტიტუციის 34-ე მუხლებს არღვევდა. სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო მუხლის თანახმად, შესაძლებელია აგრესიულად განწყობილი მოწმის პატიმრობა გაგრძელდეს სასამართლო განხილვის შემდეგაც კი. კოდექსის 522.2 მუხლი ასევე შეუსაბამოდ იქნა მიჩნეული ევროპული კონვენციის 5.4 მუხლთან, რადგანაც იგი არ აძლევდა მოწმეს შესაძლებლობას, გაესაჩივრებინა სასამართლოს ბრძანება და მოეთხოვა მისი გადასინჯვა.

განმცხადებელი გამოძახებულ იქნა, როგორც მოწმე სისხლის სამართალწარმოების პერიოდში, რომელიც მკვლელობაში ბრალდებული მხარის მიმართ აღიძრა. მის მიერ ფიცის ქვეშ წერილობითი ჩვენებისას განმცხადებელმა უარი განაცხადა, ეპასუხა პროკურატურის წარმომადგენლის მიერ დასმულ კითხვაზე, რომლითაც მას პირის ვინაობის გამჟღავნებას სთხოვდნენ. მაგისტრანტების სასამართლომ გასცა ბრძანება მისი დაკავების შესახებ სისხლის სამართლის კოდექსის 522.2 მუხლის შესაბამისად. განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ იგი პატიმრობაში იმყოფებოდა 7 დღის განმავლობაში. საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ სასამართლოს გააჩნდა ყველა უფლება, განეხორციელებინა კანონიერი ღონისძიებები, რომლებიც გათვალისწინებული იყო კანონმდებლობით და მიზნად ისახავდა, რომ აგრესიულად აღიარებულ მოწმეს ეთქვა სიმართლე და არაფერი სიმართლის გარდა.

მოწმეს არ გააჩნდა არავითარი უფლება, უარი განეცხადებინა პირის ვინაობის გამჟღავნებაზე. ეს არ იყო ის შემთხვევა, როდესაც მოწმეს შეეძლო, პროფესიული საიდუმლოების პრივილეგიას დაყრდნობოდა. მისი საჩივარი ეფუძნებოდა იმ დაპირებას, რომელიც მან ინფორმაციის მომწოდებელს აღუთქვა, რომ არ გაამჟღავნებდა მის ვინაობას. სადავო დებულების თანახმად, პატიმრობის მიზანს მოწმის მიერ დასმულ კითხვებზე პასუხის გაცემის ვალდებულების აღსრულება წარმოადგენდა.

პატიმრობა იმ მიზნით, რომ უზრუნველყოფილი იქნეს ვალდებულებათა შესრულება, და არა იმიტომ, რომ დაწესდეს სასჯელი ასეთი ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის, არ შეიძლება გამართლებულ იქნეს ევროპული კონვენციის 5.1 მუხლით. კანონი განსაზღვრავდა მოწმეთა დაპატიმრების კრიტერიუმებს სისხლის სამართლის კოდექსის 522.2 მუხლით და აცხადებდა, რომ ისინი ეფუძნებოდა არა დროს, არამედ მოწმის მიდგომასა და გარემოებებს, რომელთა გამოც მან თანამშრომლობაზე უარი განაცხადა. თუმცა, სასამართლომ დაუშვა გამონაკლისი დებულების იმ ნაწილში, რომელიც მოწმის დაპატიმრების მაქსიმალურ პერიოდს არ ადგენდა. მოწმის ვალდებულება, წარმოადგინოს მტკიცებულება, უნდა არსებობდეს მხოლოდ სამართალწარმოების მიმდინარეობის პერიოდში. სასამართლო სამართალწარმოების დასრულებისას მოწმის ვალდებულება აღარ არსებობს და მის მტკიცებულებას აღარ გააჩნია მნიშვნელობა. სიტყვებს - „პატიმრობაში ყოფნა იმ ვადით, რა ვადაც აუცილებელია ან როგორც ეს სასამართლოს მიაჩნია შესაფერისად“ -რაიმე სხვა შეზღუდვის ან განმარტების გარეშე, ლოგიკურად შეუძლია მიგვიყვანოს ისეთ სიტუაციამდე, როდესაც მოწმე იმყოფება ციხეში პატიმრობაში მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო სამართალწარმოება დამთავრდა.

გარდა ამისა, კანონი თავისთავად არ უზრუნველყოფდა მოწმეს აპელაციის ან პატიმრობის გასაჩივრების უფლებით სასამართლოს მიერ მოწმის დაპატიმრების ბრძანების გაცემისა თუ პატიმრობის განმავლობაში. დადგინდა, რომ ევროპული კონვენციის 5.4 მუხლი ეხება ყველა იმ შემთხვევას, სადაც შესაძლებელია პირისათვის თავისუფლების უფლების ჩამორთმევა. კონვენციის მიზანს წარმოადგენს პირისათვის პატიმრობის გასაჩივრების უფლების უზრუნველყოფა ნებისმიერ სიტუაციაში, თუნდაც მაშინ, როდესაც მისი დაკავება კანონით განსაზღვრული ვალდებულების უზრუნველყოფის მიზნით სასამართლოს კანონიერი ბრძანების შეუსრულებლობიდან მომდინარეობს.

სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ყველა შემთხვევაში, ანუ გამართლებულია თუ არა პატიმრობა 5.1 მუხლით. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ პატიმრობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის კუთხით კანონიერად ჩაითვალა, კონვენციის 5.4. მუხლი მაინც უნდა იქნეს მხედველობაში მიღებული. მოპასუხე ამტკიცებდა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის შესაბამისად, მაგისტრანტების სასამართლოს ჰქონდა უფლება, განეხილა სამართლებრივი საჩივარი უკანონო პატიმრობასთან დაკავშირებით. ამიტომაც აგრესიულად განწყობილი პატიმრის წინასწარ პატიმრობაში მოთავსება სასამართლო განხილვას ექვემდებარებოდა. თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ T.W. v. Malta (App. Number 25644/94) 1999 წლის 29 აპრილს გამოტანილ გადაწყვეტილებაზე და განაცხადა, რომ გადასინჯვა ავტომატურ ხასიათს უნდა ატარებდეს. გარდა ამისა, 137-ე მუხლის შესაბამისად, განხორციელებული მიმართვის კონტექსტში და 353-ე ნაწილის გათვალისწინებით, ვერ დადგინდა, რომ გადასინჯვით შესაძლებელი იყო პატიმრობის არსებითი მხარის განხილვა. გარდა 48-საათიანი ვადის გადაცილებისა, მთავრობამ ვერ მიუთითა ისეთ შემთხვევაზე, როდესაც სისხლის სამართლის კოდექსის 237-ე მუხლზე დაყრდნობით სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენის ეჭვი კანონიერად გასაჩივრებულიყო ან გამართლებულიყო.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოწმის დაკავება იმ მიზნით, რომ მას წარმოედგინა მტკიცებულება და პასუხი გაეცა კითხვებზე, სამართლებრივ ღონისძიებად შეიძლება ჩაითვალოს მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელებისთვის. სისხლის სამართლის კოდექსის 522.2 მუხლი ეწინააღმდეგებოდა პირის ფუნდამენტურ უფლებებს, რადგანაც იგი არ განსაზღვრავდა, რომ პატიმრობის პერიოდი არ შეიძლება აჭარბებდეს იმ სასამართლო სამართალწარმოების ხანგრძლივობას, რომელშიც შესაბამისი პირი გამოძახებული იყო ჩვენების მისაცემად. გარდა ამისა, კანონის ეს დებულება არ უზრუნველყოფდა სისტემას, რომლის თანახმად, სასამართლოს ბრძანების გასაჩივრება შესაძლებელი იქნებოდა.

ამ კონკრეტულ საქმეში პატიმრობის პერიოდი არ იყო სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული ფარგლების დისპროპორციული. სასამართლომ არ მიანიჭა ანაზღაურება განმცხადებელს. სასამართლოს აზრით, ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი ოთხი პუნქტიდან ერთ-ერთის დარღვევა თავისთავად არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს კომპენსაციის მიკუთვნებისათვის.

მოლდოვა

საკონსტიტუციო სასამართლო
13-02-2001

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 82-ე და 223-ე მუხლების კონსტიტუციური

გადასინჯვა

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 82-ე მუხლი უზრუნველყოფს, რომ იქ, სადაც ეს აუცილებელია, შესაძლოა გაუქმდეს აღმკვეთი ღონისძიება ან შეიცვალოს შედარებით ნაკლებად მკაცრი ღონისძიებით, თუ ამას საქმის გარემოება მოითხოვს და ხორციელდება იმ პირის მიერ, რომელიც წარმართავს სისხლისსამართლებრივ გამოძიებას, სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის ან პროკურორის, ან სასამართლოს მიერ დასაბუთებული გადაწყვეტილების საშუალებით. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 223 მუხლის თანახმად, საქმის განხილვის განმავლობაში სასამართლო უფლებამოსილია, გადაწყვეტილების საშუალებით წარმოადგინოს, შეცვალოს ან გააუქმოს აღმკვეთი ღონისძიებები, რომლებიც შეფარდებული აქვს განსასჯელ პირს.

სააპელაციო სასამართლოში მოსმენისას პროკურორმა და დაცვის ადვოკატმა წარმოადგინეს მოთხოვნა უზენაესი სასამართლოს წინაშე, რათა ამ უკანასკნელს წინადადებით მიემართა საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის. უზენაესმა სასამართლომ საჩივარი შეიტანა საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე, რომლითაც სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 82-3-ე და 223-ე მუხლების კონსტიტუციურობის გადასინჯვას მოითხოვდა. სადავო მუხლები აღმკვეთი ღონისძიებების განხორციელებას არეგულირებს. პირს, რომელიც წარმართავს სისხლისსამართლებრივ გამოძიებას, არ შეუძლია შეწყვიტოს ან შეცვალოს პროკურორის მიერ შეფარდებული აღმკვეთი ღონისძიება პროკურორის თანხმობის გარეშე.

აღმკვეთი ღონისძიება, რომელიც სასამართლო ბრძანების საფუძველზე იქნა შეფარდებული, არ შეიძლება გაუქმდეს ან შეიცვალოს პროკურორის ან იმ პირის მიერ, რომელიც სისხლისსამართლებრივ გამოძიებას წარმართავს. აღმკვეთი ღონისძიება დაკავების ბრძანების სახით შესაძლოა გააუქმოს ან შეცვალოს მოსამართლემ იმ პირის მიერ შეტანილი შუამდგომლობის საფუძველზე, რომელიც წარმართავს სისხლისსამართლებრივ გამოძიებას, ან პროკურორის, ეჭვმიტანილის, მოპასუხის მიერ, დაცვის ადვოკატის ან ეჭვმიტანილის ან მოპასუხის სამართლებრივი წარმომადგენლის მიერ. შუამდგომლობის განხილვისას მოსამართლე გამოსცემს გადაწყვეტილებას, რომლითაც აუქმებს ან ცვლის დაკავების ბრძანებას ან უარყოფს აღმკვეთი ღონისძიების გაუქმებას ან შეცვლას.

როდესაც მოსამართლის მიერ დაკავების ბრძანებაში ან პატიმრობის გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილებაში დადგენილი პატიმრობის პერიოდი ამოიწურება და მოთხოვნა კი ახალ გაგრძელებაზე არ არის წარმოდგენილი, პროკურორი გამოსცემს პირის დაუყოვნებლივ გათავისუფლების ბრძანებას. სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად, სასამართლოს წინაშე მოსმენისას სასამართლო უფლებამოსილია, გადაწყვეტილების საშუალებით წარმოადგინოს ცვლილება ან გააუქმოს აღმკვეთი ღონისძიება, რომელიც მოპასუხეს ეკისრება. პირადი თავისუფლება და პიროვნული უსაფრთხოება ხელშეუხებელია (კონსტიტუციის 25.1 მუხლი).

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ პაქტის თანახმად, ნებისმიერ პირს აქვს თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება. თვითნებურ დაკავებას ან დაპატიმრებას არავინ უნდა დაექვემდებაროს. არავის უნდა აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ეს კანონითაა აუცილებელი. პირის უფლება თავისუფლებასა და პიროვნულ ხელშეუხებლობაზე ნიშნავს, რომ დაუშვებელია პირის დაპატიმრება ან დაკავება შესაბამისი ბრძანების გარეშე. პირის თავისუფლებისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცვა უზრუნველყოფილია კონსტიტუციური დებულებით, რომელიც აპელაციის და შესაბამის სასამართლოში დაკავების შესახებ სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებას მოიაზრებს (კონსტიტუციის 20.1 მუხლი). ნებისმიერი პრობლემა, რომელიც მოსმენისას იჩენს თავს, გადაჭრილი იქნება სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებით (სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 219.1 მუხლით).

სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 82-ე და 223-ე მუხლები, რომლებიც დაკავების შესახებ ბრძანების გაცემასა თუ გაუქმებას განსაზღვრავს, მაგრამ არ იძლევა დაკავებასთან ან მის შეცვლასთან დაკავშირებით პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გაცემული ბრძანების გასაჩივრების შესაძლებლობას, ეწინააღმდეგება მოქალაქეთა კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო საკონსტიტუციო იურისდიქციას ახორციელებდა. მისი დადგენილებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის 82-ე და 223-ე მუხლების ნაწილები, სასამართლო გამოცდილებიდან გამომდინარე, არ უზრუნველყოფს პირს, სააპელაციო უფლებით გაასაჩივროს მის მიმართ აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდებასთან ან შეცვლასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები. აქედან გამომდინარე, ისინი შეუსაბამოა კონსტიტუციასთან.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
14-03-2002

პირთა პატიმრობაში ყოფნა, მათი დაკავება ან დროებითი პატიმრობა 48 საათზე მეტი ხნით სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე, როგორც ეს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით არის განსაზღვრული, არ შეესაბამება კონსტიტუციას.

საქმის განხილვა წამოწყებულ იქნა იმ საჩივრების საფუძველზე, რომლებიც შეტანილ იქნა მოქალაქეების მიერ რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის საწინააღმდეგოდ, რომლის თანახმად, დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის თავისუფლების აღკვეთა და პიროვნული ხელშეუხებლობის შეზღუდვა 48 საათის ვადით პროკურორის ბრძანების საფუძველზე სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე დასაშვებია. განმცხადებლები თვლიდნენ, რომ ხსენებული დებულებები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის 22.2 მუხლს, რომლის მიხედვით, დაკავება, პატიმრობა და დროებითი პატიმრობა ნებადართულია მხოლოდ სასამართლო განაჩენის საფუძველზე და, ასევე, პირი არ შეიძლება დარჩეს ციხეში 48 საათზე მეტ ხანს სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის გარეშე.

საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ პიროვნული თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება, რომელიც კონსტიტუციაშია უზრუნველყოფილი, ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებას წარმოადგენს. სპეციფიკური კონსტიტუციური გარანტიები სისხლის სამართლის სფეროში ამ უფლების სასამართლო გზით დაცვისათვის უშუალო კავშირშია და, შესაბამისად, განსაზღვრავს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის დებულებების მნიშვნელობასა და შინაარსს.

1993 წლის კონსტიტუცია დასკვნითი და დროებითი დებულებების თავში აცხადებს, რომ იქამდე, სანამ რუსეთის პროცესუალური კანონმდებლობა შეესაბამება მოყვანილი კონსტიტუციის დებულებებს, დაკავებასთან, დაპატიმრებასა და ციხეში მოთავსებასთან დაკავშირებით, წინათ მოქმედი ნორმები უნდა იყოს დაცული და ძალაში დატოვებული. კონსტიტუცია საკანონმდებლო ორგანოს აკისრებს ვალდებულებას, წარმოადგინოს კანონმდებლობის აუცილებელი ცვლილებები გარდამავალი პერიოდის განმავლობაში, რომლის ხანგრძლივობაც არ არის განსაზღვრული.

დროებითი დაკავება, დროებითი პატიმრობა და ციხეში მოთავსებასთან დაკავშირებული პროცედურები, რომლებიც კანონმდებლობით იყო განსაზღვრული, დადასტურდა 1998 წლის ფედერაციული კანონით, რომელიც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და დამატებითი ოქმების რატიფიცირებას შეეხებოდა. კონვენციის 5.3 და 5.4 მუხლებზე მითითებით აღნიშნული კანონი ზღუდავდა ამ პუნქტების მოქმედებას იმ ვადით, რაც კანონმდებლობაში ცვლილებების შესატანად იყო აუცილებელი.

იმ შემთხვევაში, თუ უფლება კონსტიტუციიდან გამომდინარეობს და კანონის გამოცემა მისი უფლებამოსილების გარანტირებისათვისაა აუცილებელი, ასეთი კანონი მიღებულ უნდა იქნეს მაქსიმალურად მოკლე ვადაში. საკონსტიტუციო სასამართლომ მრავალჯერ გაუსვა ხაზი, რომ კონსტიტუციის მიღებიდან საკმარისი დრო გავიდა, იმისათვის, რათა საკანონმდებლო ორგანოს მიეღო ახალი კანონი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობასთან დაკავშირებით და საპროცესო კანონმდებლობა კონსტიტუციასთან შესაბამისობაში მოეყვანა. რადგანაც ეს არ განხორციელდა, კონსტიტუციის დროებითმა დებულებამ კონსტიტუციური ღირებულება დაკარგა. ანუ მათ რეალობაში გააჩნიათ პერმანენტული შედეგები და ამგვარად, არღვევენ როგორც კონსტიტუციის 22-ე მუხლით გარანტირებულ უფლებას, ასევე ადამიანისა და მოქალაქის უფლებებსა და თავისუფლებებს. ეს კი ნიშნავს დადგენილ უფლებათა, კერძოდ, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ პაქტის 9.3 და 5.3 მუხლებით განსაზღვრულ უფლებათა დაცვასთან დაკავშირებით მართლმსაჯულების მექანიზმის გარანტიის უარყოფას. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსი 2001 წლის 18 დეკემბერს იქნა მიღებული. ახალი კოდექსის დებულებების თანახმად, მხოლოდ სასამართლოს შეუძლია პატიმრობის ღონისძიებებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გამოიტანა. თუმცა, სისხლის სამართლის კოდექსის ძალაში შესვლასთან დაკავშირებით მიღებული ფედერალური კანონის თანახმად, კოდექსის დებულებები ძალაში უნდა შესულიყო 2004 წლის 1 იანვრიდან, მანამდე კი პატიმრობასა და დაკავებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს მიიღებდა ისევ და ისევ პროკურორი, როგორც ეს უწინ ხდებოდა.

რადგანაც შენარჩუნებული იყო წინა პროცედურა ხსენებულ თარიღამდე, სამართლებრივი მოთხოვნა, რომელიც განსაზღვრული იყო კონსტიტუციის დამაბოლოებელი და დროებითი დებულებების თავით, საკანონმდებლო ორგანოს მიერ ფორმალურად გამოიყენებოდა და ამით დებულების რეალურ მნიშვნელობას არღვევდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის გასაჩივრებული დებულებები არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას და, ამგვარად, მათი გამოყენება შეუძლებელი იყო 2002 წლის 1 ივლისს. ფედერალურმა ასამბლეამ დაუყოვნებლივ უნდა შეიტანოს ცვლილებები და უზრუნველყოს სამართლებრივი სტანდარტების განხორციელება, რომელიც დაკავებასთან, წინასწარ პატიმრობასა ან ეჭვმიტანილის სახით პირის დროებით პატიმრობასთან დაკავშირებით მოიცავს სასამართლო პროცედურას 48 საათზე მეტ ხანს.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-09-1999

პოლიციამ უცხოელი მოქალაქეები მოათავსა საერთაშორისო აეროპორტის ე.წ. „იმ პირების ნაწილში, რომლებსაც უარი განეცხადათ“. ისინი ესპანეთში არაკანონიერად შესვლისათვის დააკავეს, უცხოელი მოქალაქეები სარგებლობენ კონსტიტუციური გარანტიებით, რომლებიც მათი პატიმრობის ხანგრძლივობას ზღუდავს (კონსტიტუციის მე-17 მუხლი). კერძოდ, დაუშვებელია ვინმეს პატიმრობაში მოთავსება 72 საათზე მეტ ხანს, რაც ხელისუფლების ორგანოებისათვის მაქსიმალურ ვადას წარმოადგენს იმის გადასაწყვეტად, გააძევონ პატიმარი თუ არა, გააგზავნონ იგი კონკრეტულ ქვეყანაში თუ დაუყოვნებლივ გაათავისუფლონ. მოსამართლეს არ შეუძლია, არსებით განხილვაზე დაუშვებლად მიიჩნიოს ნებისმიერი განაცხადი სასამართლოს მიერ საქმის განხილვასთან დაკავშირებით, რომელიც წარმოდგენილია იმ უცხოელის მიერ, რომელიც პატიმრობაში იმყოფება საერთაშორისო აეროპორტის „იმ პირების ნაწილში, რომლებსაც უარი განეცხადათ“. მოსამართლეს არ შეუძლია, იმსჯელოს პრეფექტურის ორგანოების მიერ დადგენილი პატიმრობის კანონიერებაზე, სანამ იგი არ გამოიძახებს და პირადად არ დაკითხავს პატიმარს.

ჩინეთის მოქალაქე ლიჯი ჩუნი დაკავებულ იქნა კანარის კუნძულების პოლიციის მიერ ესპანეთის ტერიტორიაზე შესვლისათვის. 2 წლით ადრე იგი გაძევებულ იქნა და აეკრძალა ესპანეთის ტერიტორიაზე შესვლა. 72 საათიანი ვადის გასვლამდე შესაბამისი პირი გადაყვანილ იქნა პოლიციის განყოფილებიდან გრან კანარიას ლას პალმასის აეროპორტის „იმ პირთათვის განკუთვნილ ზონაში, ვისაც უარი ეთქვათ“. მომდევნო დღემდე მან არ იცოდა, რომ ხელისუფლების შესაბამისმა ორგანომ მისი დეპორტაციის ბრძანება გამოსცა, რომელიც გადაიდო ჩინეთში დანიშნული შემდეგი რეისის განხორციელებამდე. პატიმარმა სასამართლოს მოსთხოვა მისი საქმის განხილვა პატიმრობის ხანგრძლივი დროის მოტივით. აღნიშნული მოთხოვნა უარყოფილ იქნა მოსამართლის მიერ, რადგან გაძევება სამართლებრივად დასაბუთებული იყო. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმცხადებელს მიანიჭა კონსტიტუციური დაცვა, რადგან კონსტიტუციით გარანტირებული მისი ფუნდამენტური უფლება დაირღვა ორ საფუძველზე: პატიმრობა გადაჭარბებულად ხანგრძლივი იყო და მოსამართლეს არ უნდა უარეყო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის მოთხოვნა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში მიუთითა იმ მრავალგვარ სიტუაციაზე, რომელშიც შესაძლოა საერთაშორისო აეროპორტის სატრანზიტო ზონაში პოლიციის მიერ დაპატიმრებული უცხოელები აღმოჩნდნენ. იმ უცხოელთა მდგომარეობა, რომლებსაც უარი განეცხადათ ესპანეთში შესვლაზე და ფეხიც კი არ დაუკარებიათ ესპანური მიწისათვის, სრულიად განსხვავდება იმ უცხოელთა მდგომარეობისაგან, რომლებიც ესპანეთში დააკავეს, თუნდაც იყვნენ ისინი არალეგალური ემიგრანტები, რომლებსაც ეკრძალებათ ქვეყანაში ცხოვრება. ამ უკანასკნელ საქმეში ის გარანტიები, რომლებიც პოლიციის მიერ განხორციელებული პატიმრობის ხანგრძლივობას ზღუდავს, მთლიანად გამოიყენება, განსაკუთრებით კონსტიტუციით განსაზღვრულ პატიმრობის მაქსიმალურ 72-საათიან ვადასთან მიმართებით, რომლის გაგრძელებაც დაუშვებელია.

უცხოელი პატიმრობაში იმყოფებოდა 72 საათის განმავლობაში, სანამ მას აეროპორტში გადაიყვანდნენ. გარდა ამისა, მას 24 საათის გასვლამდე არ შეატყობინეს დეპორტაციის ბრძანების შესახებ. შესაბამისად, პატიმრობის კონსტიტუციით განსაზღვრული მაქსიმალური პერიოდი გაგრძელებულ იქნა. კონსტიტუციის 17.4 მუხლის შესაბამისად, განხორციელებული სასამართლო სამართალწარმოების მიზანს ადმინისტრაციული პატიმრობა წარმოადგენს.

გაერთიანებული სამეფო

სააპელაციო სასამართლო
25-10-2002

ა და სხვები შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ

ევროპული კონვენციის მე-15 მუხლის შესაბამისად, პარლამენტს ჰქონდა უფლება, ანტიტერორისტული ღონისძიებები შეეზღუდა ისე, რომ გავლენა მოეხდინა მხოლოდ უცხოელ მოქალაქეებზე, რომლებიც ტერორისტულ კავშირებში იყვნენ ეჭვმიტანილნი: გადახვევა კონვენციის მე-5 მუხლიდან ნებადართულია მხოლოდ იმ მოცულობით, რასაც მოითხოვს სიტუაციის სიმწვავე. პარლამენტს უფლება გააჩნდა, გადაეწყვიტა, რომ მხოლოდ საერთაშორისო ტერორიზმში ეჭვმიტანილ უცხოელთა განუსაზღვრელი პატიმრობა იყო მკაცრად მოთხოვნილი და რომ ღონისძიებების გავრცელება ბრიტანელ მოქალაქეებზე სცილდებოდა მოთხოვნის ფარგლებს.

ანტიტერორისტული და უშიშროების შესახებ კანონი, რომელიც სასამართლო სამართალწარმოების გარეშე საერთაშორისო ტერორიზმში ეჭვმიტანილი უცხოელების განუსაზღვრელ პატიმრობაზე უფლებას იძლევა, ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-5 მუხლს. მაგრამ 1998 წლის ადამიანის უფლებათა შესახებ აქტთან მიმართებით 2001 წლის ბრძანება სამართლებრივი იყო და, შესაბამისად, 9 უცხოელი მოქალაქის პატიმრობა 2001 წლის ბრძანების საფუძველზე კანონიერი იყო, რადგან პატიმრობის უფლებამოსილების განხორციელება დისკრიმინაციულ ხასიათს არ ატარებდა და არ არღვევდა მე-14 მუხლს.

მთავრობამ სააპელაციო საჩივარი შეიტანა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. გაერთიანებული სამეფოს კონვენციის მე-5 მუხლიდან ნაწილობრივი გადახვევა და მისი საკანონმდებლო ღონისძიებები, რომლებიც საერთაშორისო ტერორიზმში ეჭვმიტანილთა განუსაზღვრელი ვადით დაკავებაზე იძლეოდნენ ნებართვას, დისკრიმინაციულ ხასიათს ატარებდა და ეწინააღმდეგებოდა მე-14 მუხლს, რადგანაც ასხვავებდა საერთაშორისო ტერორიზმში მონაწილე ეჭვმიტანილ უცხოელ და ბრიტანელ პირებს.

სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილა მთავრობის საჩივარი და გადაწყვიტა, რომ დებულებები, რომლებიც პატიმრობის ნებართვას იძლეოდა, არ იყო დისკრიმინაციული ხასიათის შემდეგ მიზეზთა გამო:

ბრიტანელი მოქალაქეები უცხოელებისგან განსხვავებულ მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ, რადგანაც ბრიტანელი მოქალაქეების გაძევება არ შეიძლება ქვეყნიდან, მაშინ, როდესაც უცხოელი მოქალაქეების გაძევება დასაშვებია, როცა საქმე ბრიტანელების უსაფრთხოებას ეხება. ასეთ უცხოელ მოქალაქეებს არ გააჩნდათ ქვეყანაში დარჩენის უფლება.

საერთაშორისო სამართალში არსებობს ბევრი სხვა მაგალითი, რომლებიც სახელმწიფოებს აძლევენ ნებართვას, მოახდინონ განსხვავება მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებს შორის. მაგალითად, საიმიგრაციო კანონმდებლობა ემყარებოდა დისკრიმინაციულ საფუძვლებს ეროვნულ ნიადაგზე და, ამგვარად, ვერ დაამტკიცებდნენ, რომ იმიგრაციული კონტროლი ეწინააღმდეგებოდა მე-14 მუხლს. დისკრიმინაცია მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებს შორის უფრო დამახასიათებელია საგანგებო მდგომარეობის პირობებში.

მაშინ, როდესაც სასამართლოს გააჩნია მთავრობის მიერ გამოცემული კანონმდებლობის ადამიანის უფლებათა აქტთან შესაბამისობის განხილვის უფლებამოსილება, საგანგებო მდგომარეობის პირობებში აღმასრულებელი ხელისუფლებას სასამართლოზე უკეთ შეუძლია განსაზღვროს, თუ რა ღონისძიებების განხორციელებაა აუცილებელი. შესაბამისად, მთავრობას უნდა გააჩნდეს შეფასების შედარებით ფართო დიაპაზონი.

ბელგია

საარბიტრაჟო სასამართლო
08-05-2001

ის ფაქტი, რომ მოპასუხეს არ გააჩნია ადვოკატის დახმარებით სარგებლობის უფლება და საშუალება, გაეცნოს სისხლის სამართლის საქმეს გამომძიებელი მოსამართლის მიერ მის პირველ დაკითხვამდე, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციურ დებულებებს, რომლებიც შეეხება თანასწორობას და დისკრიმინაციის აკრძალვას მიუხედავად იმისა, განიხილება თუ არა ისინი ევროპული კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლებთან ერთობლიობაში. ეს არ ეწინააღმდეგება ასევე ზემოხსენებულ დებულებებს იმ პირთან მიმართებით, რომელიც იმყოფება პატიმრობაში და არ ხერხდება, რომ მისი საქმე განხილულ იქნეს 7-დღიან მაქსიმალურ ვადაში, რომელიც აითვლება იმ დღიდან, რაც გამომძიებელი მოსამართლე გამოსცემს დაკავების ბრძანებას.

1990 წლის 20 ივლისის კანონი წინასწარი პატიმრობის შესახებ განსაზღვრავს, რომ მოპასუხე უნდა დაკითხოს გამომძიებელმა მოსამართლის მიერ დაკავების ბრძანების გამოცემამდე, მაგრამ არ უზრუნველყოფს მოპასუხისათვის ადვოკატის დახმარებით სარგებლობის უფლებას დაკითხვის პერიოდში ან იმას, რომ მას დაკავებამდე ხელი მიუწვდებოდეს სისხლის სამართლის საქმეზე.

ერთ-ერთმა პირმა, რომელსაც ემუქრებოდა სისხლისსამართლებრივი ბრალდების წაყენება, წარმოადგინა საჩივარი ზემოხსენებულთან დაკავშირებით და ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ 2000 წლის 28 მარტის კანონი უზრუნველყოფდა ასეთ გარანტიებს დაკავების შემთხვევაში სასამართლოს წინაშე დაუყოვნებლივ წარდგენის თვალსაზრისით და შესაძლებელს ხდიდა სწრაფი სასამართლო განხილვის ჩატარებას, როდესაც დამნაშავე დაკავებულ იქნა ქმედების ჩადენისას ან დანაშაული ჩადენილ იქნა სულ ახლახან და იგი ისჯება სულ მცირე 1 წლით თავისუფლების აღკვეთით. შესაბამისი პირის მოთხოვნის საფუძველზე, საარბიტრაჟო სასამართლოს ეთხოვა წინასწარი კითხვის განხილვა იმასთან დაკავშირებით, მოპყრობის ეს სხვაობა მოპასუხეებს შორის ეწინააღმდეგებოდა თუ არა თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპებსა და დისკრიმინაციის აკრძალვას, მიუხედავად იმისა, განიხილებოდა თუ არა ისინი კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლთან ერთობლიობაში.

სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება, რომელშიც აღნიშნა, რომ ადგილი არ ჰქონია ზემოხსენებული დებულებების დარღვევას. მან მხედველობაში მიიღო კონსტიტუციის დებულება, რომლის თანახმადაც, პირის დაკავება შესაძლებელია დანაშაულის ჩადენის მომენტში ან ისეთი ბრძანების საფუძველზე, რომელიც შეიცავს მოსამართლის მიერ დადგენილ მიზეზებს და რომლებიც უნდა გამოყენებულიყო დაკავების პერიოდში ან არა უგვიანეს 24 საათისა დაკავების მომენტიდან. აღნიშნული ვადა არ უტოვებდა დროს ადვოკატს საქმეში ჩართვისათვის. სასამართლომ აღნიშნა, რომ გამოიყენებოდა სხვა გარანტიები და დაასკვნა, რომ გამოძიების საიდუმლოდ შენახვასა და დაცვის უფლების განხორციელებას შორის დადგენილი იყო ბალანსი. სასამართლომ აღიარა, რომ შესაძლებელი იყო ორი განსხვავებული პროცედურის გამოყენება იდენტურ ფაქტებთან მიმართებით - სასამართლოს წინაშე დაუყოვნებლივ წარდგენის პროცედურა და ციხეში პატიმრობასთან დაკავშირებული პროცედურა. მაგრამ სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ კანონმდებელი შესაძლებლობას აძლევდა საგამოძიებო ორგანოებს, თავად გადაეწყვიტათ, თუ რა ღონისძიება უნდა მიღებულიყო მსგავს გარემოებებში იმ სახელმძღვანელო პრინციპების მიხედვით, რომლებიც წინასწარ იქნა დადგენილი. შესაბამისად, საარბიტრაჟო სასამართლოს განხილვის საგანს არ წარმოადგენდა კანონის რეალური გამოყენების შეფასება.

მეორე წინასწარი კითხვა დაისვა იმ სხვაობასთან დაკავშირებით, რომელიც არსებობდა სასამართლოს წინაშე დაუყოვნებლივ წარდგენის პროცედურას (რომელიც უნდა განხორციელებულიყო 7 დღის ვადაში) და ჩვეულებრივ პროცედურას შორის, რომელიც არ უზრუნველყოფდა მოპასუხეს სასამართლო განხილვით ამ დროში. სასამართლომ ჩათვალა იგი გამართლებულად კანონმდებლობისათვის, რათა ამ უკანასკნელს გაეთვალისწინებინა დებულება, რომელიც უკავშირდებოდა სწრაფ პროცედურას, როდესაც პირი დაკავებული იყო ქმედების ჩადენის მომენტში, რათა თავიდან ყოფილიყო აცილებული დაუსჯელობა. შედეგად სასამართლომ გამოიტანა აზრი, რომლის თანახმადაც, ჩვეულებრივი პროცედურა არ წარმოადგენდა დისკრიმინაციულს.

ხორვატია

საკონსტიტუციო სასამართლო
02-12-1998

კონსტიტუციური ქმედება, რომელიც ეხება კონსტიტუციური უფლების დარღვევას პატიმრობის პერიოდში, ნებადართულია. როდესაც განიხილება ღონისძიებები ბრალდებულის ადგილზე ყოფნის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით, სასამართლომ არ უნდა გამოიყენოს შედარებით მკაცრი ღონისძიება, თუკი იმავე მიზნის მიღწევა შესაძლებელია ნაკლებად მკაცრი იძულების ღონისძიებით. არსებითი მიზეზები უნდა განაპირობებდნენ პატიმრობის გაგრძელებას.

წინა პოზიციისგან განსხვავებით, რომლის თანახმადაც, პატიმრობის პერიოდში კონსტიტუციური უფლების დარღვევასთან დაკავშირებული საჩივრის წარმოდგენა და გადაწყვეტა შესაძლებელია სისხლის სამართლის პროცედურით გათვალისწინებული საბოლოო დადგენილებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ თავისუფლების, ღირსებისა და პატიმართა უფლებების ეფექტური დაცვა მოითხოვს კონსტიტუციურ დაცვას თვით პატიმრობის პერიოდშიც.

დანაშაული, რომელშიც მომჩივანს ედებოდა ბრალი, უშუალოდ გამომდინარეობდა მისი ოფიციალური მოვალეობებიდან და მისი ჩადენა შესაძლებელია მხოლოდ დასაქმებული პირის მიერ. რამდენადაც მოსარჩელის შრომითი ხელშეკრულება შეწყდა, აღარ არსებობდა იმის საშიშროება, რომ იგი კვლავ ჩაიდენდა ანალოგიურ დანაშაულს. იმის აბსტრაქტული შესაძლებლობა, რომ იგი იშოვიდა სხვა სამსახურს, არ იყო პატიმრობის გაგრძელებისათვის საკმარისი მიზეზი. შესაბამისად, მოსარჩელის საკონსტიტუციო სარჩელი დაკმაყოფილდა.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო

წინასწარ პატიმრობაში გატარებული დრო, გარდა სასამართლო სამართალწარმოების დროისა, შესაძლებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული მსჯავრდებული პირის მიერ შეფარდებული სასჯელის მოხდისას, თუკი საკმარისი კავშირი არსებობს ორ სამართალწარმოებას შორის.

1998 წლის დეკემბერში განმცხადებელს, რომელიც მაშინ სრულწლოვანი არ იყო, მიესაჯა 1 წლით პატიმრობა არასრულწლოვანთა ციხეში პრობაციის გარეშე, რომელიც მან 1999 წლის თებერვლიდან მოიხადა. 1999 წლის აგვისტოში სასჯელის დარჩენილი ნაწილი შეიცვალა პრობაციით.

მომჩივნის მიმართ ასევე მიმდინარეობდა გამოძიება სისხლის სამართლის სხვა დანაშაულებთან, მათ შორის, გაუპატიურებასთან დაკავშირებით. მოსარჩელე წინასწარ პატიმრობაში იქნა აყვანილი გამოძიების პროცესში 1998 წლის ივნისიდან 1999 წლის თებერვლამდე. 1998 წლის 15 დეკემბერს კომპეტენტურმა ადგილობრივმა სასამართლომ ამ ბრალდების გამო მიუსაჯა მას ერთი წლითა და 6 თვით პატიმრობა არასრულწლოვანთა ციხეში პრობაციის გარეშე. სააპელაციო სასამართლომ გაამართლა მომჩივანი. 1999 წლის ივნისის გადაწყვეტილებით, ადგილობრივმა სასამართლომ, რომელსაც გააჩნდა იურისდიქცია განაჩენის სისრულეში მოყვანასთან დაკავშირებულ საკითხებთან მიმართებით, უარი განაცხადა, სასჯელში ჩაეთვალა ის წინასწარი პატიმრობა, რომელსაც იგი იხდიდა სხეულის დაზიანებასთან დაკავშირებით გამოტანილი მსჯავრდებისათვის.

სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 51.1.1 მუხლი არ გამოიყენება არც პირდაპირ და არც ანალოგიის სახით. აღნიშნული წესი მიუთითებს, რომ წინასწარი პატიმრობის ჩათვლა ძირითად სასჯელში შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი იგი ამ წინასწარ პატიმრობას იხდის იმ დანაშაულში ბრალდებისთვის, რომელშიც იგი საბოლოო ჯამში იქნა მსჯავრდებული. სასამართლოს აზრით, აღნიშნული წესი არ გამოიყენება წინამდებარე საქმეში, რადგანაც მსჯავრდებულ პირს ეხებოდა 2 სხვადასხვა სისხლის სამართალწარმოება. სასამართლომ დაადგინა, რომ არ არსებობდა არანაირი კავშირი ორ სამართალწარმოებას შორის. განმცხადებლის სააპელაციო საჩივარი არ იქნა დაკმაყოფილებული სააპელაციო სასამართლოს მიერ. ის ფაქტი, რომ პირს მიიჩნევდნენ დამნაშავედ ორივე საქმეში და ორივე დანაშაული დაექვემდებარებოდა კუმულატიურ ან გლობალურ სასჯელს ახალგაზრდებთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის კანონის თანახმად, არ წარმოადგენდა საკმარის საფუძველს იმისთვის, რომ წინასწარი პატიმრობა კანონის მიხედვით ყოფილიყო მიღებული მხედველობაში. შესაბამისად, განმცხადებელმა სარჩელი შეიტანა ხსენებული გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ საკონსტიტუციო სასამართლოში და ამტკიცებდა ფუნდამენტური უფლების დარღვევას, რომელიც დაცულია კონსტიტუციის 2.2 და 3.1 მუხლებით.

საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოიტანა საოლქო სასამართლოს საპირისპირო გადაწყვეტილება, რადგანაც იგი ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის 2.2 მუხლით განსაზღვრულ თავისუფლების უფლებას და კონსტიტუციის 3.1 მუხლით განსაზღვრულ კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას. ამის დადგენის შემდეგ საქმე დაუბრუნდა განსახილველად ადგილობრივ სასამართლოს. გადაწყვეტილებები, რომლებიც იძლევა იმის საშუალებას, რომ წინასწარი პატიმრობა მხედველობაში იქნეს მიღებული სასჯელის გამოანგარიშებისას, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა ხარისხით აღსრულდება სასჯელი და ამგვარად ახდენს ზეგავლენას პირად თავისუფლებაზე, რომელიც გარანტირებულია კონსტიტუციის 2.2 მუხლით.

როდესაც სასამართლოს მიერ განიმარტება და გამოიყენება სისხლის სამართლის კოდექსის 51.1 მუხლი და ახალგაზრდებთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის კანონი, ეს უნდა განხორციელდეს იმ დიდი მნიშვნელობის ჭრილში, რომელიც კანონმდებლობამ დააკისრა პირადი თავისუფლების უფლებას. კონსტიტუციური სამართალი მოითხოვს, რომ სისხლის სამართლის შესახებ კანონის 51.1 მუხლის და არასრულწლოვანთა სასამართლოს შესახებ კანონის 52.ა მუხლები განიმარტოს იმგვარად, რომ წინასწარ პატიმრობაში გატარებული დრო მხედველობაში იქნეს მიღებული, თუკი არსებობს ფუნქციური და ფაქტობრივი კავშირი წინასწარ პატიმრობასა და იმ დანაშაულს შორის, რომლის ჩადენაშიც მსჯავრი იქნა გამოტანილი.

1998 წლის 28 სექტემბრითა და 7 ნოემბრით დათარიღებულ გადაწყვეტილებებში ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად გამოაცხადა ცალკეული პუნქტები, რომელშიც წინასწარი პატიმრობა არ იქნა ჩათვლილი მისი მცირე მნიშვნელობის გამო იმ სამართალწარმოებასთან შედარებით, რომლის შედეგადაც მოხდა მსჯავრდება.

ადგილობრივი საოლქო სასამართლოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, რომელთა წინააღმდეგაც სააპელაციო საჩივარი იქნა შეტანილი, საკმარისად არ უზრუნველყოფს იმას, რომ სამართალწარმოება, რომელშიც წინასწარი პატიმრობა იქნა განხორციელებული და დანაშაული, რომლისთვისაც იგი იქნა მსჯავრდებული, ერთმანეთს უკავშირდებოდეს. თუ გავითვალისწინებთ პირის თავისუფლების ფუნდამენტურ მნიშვნელობას, ხსენებული ურთიერთობა არ უნდა იქნეს უგულებელყოფილი. თუ გაუპატიურების ბრალდებასთან მიმართებით მოსარჩელე არ გაამართლა საოლქო სასამართლომ, მას მხედველობაში უნდა მიეღო 1998 წლის საბოლოო მსჯავრდება სხეულის დაზიანებასთან დაკავშირებით და დაეკისრებინა ახალი სასჯელი არასრულწლოვანთა ციხეში პატიმრობის სახით. უეჭველია, რომ საერთო სასჯელის დაწესებით პროცედურული კავშირი სხვადასხვა დანაშაულებს შორის იარსებებდა სხვადასხვა სამართალწარმოებაში, რაც გულისხმობს წინასწარ პატიმრობაში გატარებული დროის ჩათვლას. იგივე ეხება იმ ფაქტს, როდესაც პირი გამოცხადე- ბულია უდანაშაულოდ. უდანაშაულოდ მიჩნეული არასრულწლოვანი არ შეიძლება ჩაყენებულ იქნეს უარეს სიტუაციაში, ვიდრე მაშინ, თუ იგი მსჯავრდებული იქნებოდა. სისხლის სამართლის კანონი, რომელიც უკავშირდება ახალგაზრდა დამნაშავეებს, მოითხოვს, რომ საგანმანათლებლო მიზანს მიენიჭოს უპირატესობა და აქედან გამომდინარე, სამართლებრივი შედეგები შემოისაზღვროს იმ ფარგლებით, რა ფარგლებითაც აუცილებელია სასურველი საგანმანათლებლო შედეგების მიღება, აღნიშნულს კი მივყავართ სპეციალურ კავშირამდე იმ დანაშაულებს შორის, რომელთა გამოძიებაც ხდება სხვადასხვა სამართალწარმოებაში. აღნიშნული მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, როდესაც გამოიყენება და განიმარტება არასრულწლოვანთა სასამართლოს შესახებ კანონის 52ა1 პუნქტი.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
08-09-1999

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულება, რომლის თანახმადაც, სასამართლო სამართალწარმოების პერიოდში შესაძლებელია პატიმრობის შეფარდება, თუკი პირი ბრალდებულია იმ დანაშაულის ჩადენაში, რომელიც ისჯება პატიმრობით და არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ იგი ჩაიდენს სხვა დანაშაულს გათავისუფლების შემთხვევაში, არაკონსტიტუციურია, რადგანაც იგი ზღუდავს პირის თავისუფლების უფლებას, რომელიც უზრუნველყოფილია კონსტიტუციის 55.1 მუხლით.

თავისთავად პატიმრობა არ არის არაკონსტიტუციური და სინამდვილეში ზოგიერთ საქმეში იგი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგანაც წარმოადგენს აღმკვეთ ღონისძიებას და არა სასჯელს. წინასწარი პატიმრობა არ არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციურ პრინციპს, რომელიც უზრუნველყოფილია კონსტიტუციის 57.1 მუხლით და რომლის თანახმადაც, პირი შეიძლება ჩაითვალოს დამნაშავედ, სანამ მისი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ დადასტურდება სასამართლო განაჩენით. კონსტიტუციის 55.2 მუხლის შესაბამისად, ნებისმიერი პირი, რომელიც დააკავეს დანაშაულის ჩადენაში ეჭვის გამო, დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს ან წარდგენილ იქნეს მოსამართლის წინაშე. მოსამართლეს ეთხოვება, მოუსმინოს მას და სწრაფად გადაწყვიტოს წერილობითი დასაბუთებით, პირი გათავისუფლდეს თუ ბრალდებულ იქნეს.

საზოგადოების დაცვის მიზნით, ზოგჯერ გამართლებულია დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის ციხეში მოთავსება სასამართლოს სამართალწარმოების მიმდინარეობის პერიოდში. აღნიშნული გამომდინარეობს კონსტიტუციის 55.2 მუხლიდან, რომელშიც ნაგულისხმევია სასამართლო სამართალწარმოების პერიოდში პატიმრობის შესაძლებლობა. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, არ შეიძლება არაკონსტიტუციურად ჩაითვალოს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის თანახმად პატიმრობის შეფარდება დასაშვებია, თუკი პირი ბრალდებულია ისეთი დანაშაულის ჩადენაში, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია ციხეში მოთავსება. თუმცა, კანონმდებლის მიერ დასახულ მისაღწევ მიზანთან არაპროპორციულია და, შესაბამისად, კონსტიტუციის 55.2 მუხლს ეწინააღმდეგება საპროცესო კანონის 92.1ც მუხლი, რომელიც იძლევა ნებართვას პირის დაკავებაზე იმ მიზნით, რომ ხელი შეუშალოს მას სხვა დანაშაულის ჩადენაში.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
02-07-1997

აღსრულებასთან დაკავშირებული დებულებებისა და სადამსჯელო ელემენტების გამო, რომელსაც ორგანიზაციულ დანაშაულში მონაწილე ეჭვმიტანილი პირის 30 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობა მოიცავს, ეს უკანასკნელი ითვლება იძულებით ღონისძიებად, რომელიც შედის სისხლის სამართლის ფარგლებში. თუმცა, ასეთი ღონისძიებები შესაძლოა დადგენილ იქნეს ფედერალური კანონით. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ ხსენებული ღონისძიება, გულისხმობს რა 30-დღიან ვადას, არ შეესაბამება კონსტიტუციურ დებულებას, რომლის თანახმად, 48 საათზე მეტი ხნით დაკავება შესაძლებელია მხოლოდ სასამართლო ბრძანების საფუძველზე.

საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა საქმე, რომელიც ეხებოდა მოლდავეთის რესპუბლიკის კანონის - დანაშაულთან ბრძოლის შესახებ დროებითი ღონისძიებები -კონსტიტუციურობას. სამართალწარმოება აღიძრა იმ საჩივრის საპასუხოდ, რომელიც შეტანილ იქნა სასამართლოში მოქალაქე ხაიროვის მიერ ზემოხსენებული კანონის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. მიზეზი, რომლის გამოც სამართალწარმოება იქნა აღძრული, მდგომარეობდა იმ გაურკვევლობასა და ბუნდოვანებაში, რაც უკავშირდებოდა იმ საკითხს, რომ განსახილველი კანონი, რომელიც მოლდავეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს აძლევდა უფლებას, პროკურორის თანხმობით გამოეყენებინა ორგანიზებული კრიმინალური ჯგუფების წევრების ადმინისტრაციული პატიმრობა 30 დღემდე, შესაბამისობაში იყო რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუციასთან.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მოქალაქე ხაიროვი, რომელიც მუშაობდა, როგორც შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანიის „ტონუს-ექსტრას“ მენეჯერის მოადგილედ, დაკავებულ და წინასწარ პატიმრობაში იქნა მოთავსებული ადმინისტრაციული პატიმრობის საფუძველზე. დროებითი პატიმრობიდან იგი გათავისუფლდა დაკავებიდან 1 კვირის შემდგომ ადგილობრივი პროკურორის მიერ. თუმცა, არავითარი სისხლის სამართალწარმოება არ აღძრულა ბ-ნი ხაიროვის მიმართ, როგორც მისი პატიმრობის პერიოდში, ასევე პატიმრობის შემდგომ. მას, აგრეთვე, არ წაყენებია ბრალი სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში.

განმცხადებელი ამტკიცებდა რა, რომ პატიმრობამ ზიანი მიაყენა მის პიროვნულ და პროფესიულ რეპუტაციას, ბ-ნმა ხაიროვმა სარჩელი შეიტანა რაიონულ სასამართლოში მორალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით მოლდავეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს წინააღმდეგ. სასამართლომ დაადგინა, რომ პოლიციის ოფიცრები მოქმედებდნენ მოლდავეთის რესპუბლიკაში მოქმედი კანონის „დანაშაულთან ბრძოლაში დროებითი ღონისძიებების შესახებ” შესაბამისად და უარყო განმცხადებლის პრეტენზიები.

მოლდავეთში ამ კანონმა შეწყვიტა მოქმედება იმ დროს, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ დაიწყო საქმის განხილვა. ამის მიუხედავად, ფედერალური საკონსტიტუციო კანონის „რუსეთის ფედერაციის საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე აღძრული სამართალწარმოება არ შეიძლება შეწყვეტილიყო, რადგანაც ზემოხსენებული კანონის მოქმედების შედეგად ირღვეოდა მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები.

კანონი მოლდავეთის რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებას აძლევდა, პროკურორის თანხმობით განეხორციელებინა ორგანიზებული დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრის ადმინისტრაციული პატიმრობა. 1996 წლის 30 დეკემბერს ცვლილება, რომლის თანახმადაც, შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებამოსილება ეძლეოდა დაეპატიმრებინა ის პირები, რომლებსაც შეხება ჰქონდათ კრიმინალურ ჯგუფებთან, შეტანილ იქნა კანონში დებულების სახით. აღნიშნული ღონისძიება უნდა გამოყენებულიყო კონკრეტულად „ორგანიზებული კრიმინალური ჯგუფების მიმართ“.

თავისი ბუნებით, აგებულებით, შინაარსით, განხორციელების მეთოდით, მასში სისხლისსამართლებრივი ელემენტების არსებობის გამო კანონით დადგენილი პატიმრობა წარმოადგენს იძულებით ღონისძიებას, რომელიც განეკუთვნება სისხლის სამართლისა და საპროცესო კანონმდებლობის სფეროს. აღნიშნული ნათლად ჩანს იმ დირექტივიდან, რომელიც ეხება კანონის განმარტებას და რომლის თანახმადაც, დაპატიმრებული პირის ორგანიზებულ ჯგუფთან კავშირის მტკიცებულებები წარმოდგენილი უნდა იქნეს იმ პირის მიერ, რომელმაც განახორციელა დაპატიმრება. ადმინისტრაციული პატიმრობის საფუძველს წარმოადგენს პირის კუთვნილება და წევრობა ორგანიზებული ჯგუფისადმი. დაპატიმრებული პირის ორგანიზებული ჯგუფის წევრობის მტკიცებულებები მოიცავს იმ პირის მოხსენებას, რომელიც ითხოვს დაპატიმრებას, ოფიციალური წყაროებიდან მოწოდებულ ინფორმაციას (მათ შორის, იგულისხმება მასმედია), რაც მტკიცდება ოპერატიული ინფორმაციით და მოწმეთა ჩვენებებს.

კრიმინალური დაჯგუფების წევრების პატიმრობა გამოიქვითება დაკისრებული სასჯელიდან. დებულებები, რომლებიც ეხება კონსტიტუციითა და ფედერალური კანონმდებლობით განსაზღვრულ სისხლის სამართლის კანონს, საპროცესო კანონმდებლობასა და სასჯელის აღსრულებას, უფლებას იძლევა აღმკვეთი ღონისძიებების განხორციელებაზე დროებითი პატიმრობის სახით მხოლოდ იმ პირებთან მიმართებით, რომლებმაც ჩაიდინეს კონკრეტული დანაშაული. ისინი ასევე აკონკრეტებენ მიზეზებს, ვადებს და პროცედურას მოკლევადიანი და დროებითი პატიმრობის განხორციელებისათვის ბრალდების წარდგენამდე.

განსახილველი კანონის დებულება, რომელსაც კონკრეტული განსაზღვრება და გამოხატულება მიეცა შესაბამისი დირექტივით, შესაძლებელს ხდის პირის ორგანიზებული ჯგუფისადმი კუთვნილების დადგენას იმ მეთოდებისა და მტკიცებულებების გამოყენებით, რომლებიც მოცემული არ არის კონსტიტუციასა და სისხლის საპროცესო ფედერალურ კანონმდებლობაში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იგი არსებითად აღიარებს პირს, როგორც კრიმინალს და მის წინააღმდეგ იყენებს იძულებით ღონისძიებას 30 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობის შეფარდების გზით. ამიტომაც უკვე ძალაში შესული კონსტიტუციის 49-ე მუხლი დარღვეულია, რადგან მის თანახმად, ნებისმიერი პირი, რომელსაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, უდანაშაულოდ უნდა იქნეს მიჩნეული, სანამ მისი ბრალეულობა არ დადგინდება ფედერალური კანონმდებლობით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად სასამართლო განაჩენით.

კონსტიტუციის 22-ე მუხლის შესაბამისად, ყველას აქვს უფლება თავისუფლებასა და პირად ხელშეუხებლობაზე; დაკავება, პატიმრობა და ციხეში მოთავსება დაშვებულია მხოლოდ სასამართლო ბრძანების საფუძველზე. სასამართლო ბრძანების გარეშე დაუშვებელია პირის პატიმრობა 48 საათზე მეტი ხნით.

მოლდავეთის რესპუბლიკის კანონის განსახილველი დებულება, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებას აძლევს, პროკურორის თანხმობით გამოიყენოს, ადმინისტრაციული პატიმრობა 30 დღემდე იმ პირებთან მიმართებით, რომლებიც არიან ორგანიზებული კრიმინალური ჯგუფების წევრები, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 22-ე მუხლს. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ საკითხის განხილვის შემდეგ, რომელიც ექსკლუზიურად ეხებოდა სისხლის სამართლის ფარგლებს, სისხლის საპროცესო კანონმდებლობასა და სისხლის სამართლის დანაშაულის განხორციელებას, მოლდავეთის რესპუბლიკის ასამბლეა ჩაერია ფედერალური კანონმდებლის კომპეტენციაში. საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მოლდავეთის რესპუბლიკის შესაბამისი კანონი არაკონსტიტუციური იყო.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
13-06-1996

სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა, რომლის თანახმადაც, ბრალდებულისა და მისი დამცველის მიერ საქმის გაცნობის პერიოდი არ ითვლება წინასწარ პატიმრობად, არაკონსტიტუციურია, რადგანაც იგი ზღუდავს პირის უფლებას თავისუფლებასა და ხელშეუხებლობაზე და ამ უფლების სამართლებრივ დაცვას.

სამართალწარმოება აღიძრა მოქალაქის მიერ შეტანილი საჩივრის საფუძველზე. იგი აცხადებდა, რომ კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები ირღვეოდა რუსეთის ფედერაციის საპროცესო კანონმდებლობის 97.5 მუხლით, რომლის თანახმადაც, ის დრო, რომელსაც ბრალდებული და მისი დამცველი მოანდომებდნენ საქმის გაცნობას, არ ითვლებოდა წინასწარ პატიმრობად და არ გამოიქვითებოდა მსჯავრდების შედეგად დაკისრებული სასჯელიდან. განმცხადებლის აზრით, აღნიშნული წესი არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას, რადგანაც იგი ზღუდავდა მის უფლებას პირად თავისუფლებასა და ხელშეუხებლობაზე ისევე, როგორც სამართლებრივ დაცვაზე და არღვევდა მის უფლებებსა და თავისუფლებებს, რაც წარმოიშობოდა სხვა პირების მიერ თავიანთი უფლებების განხორციელების შედეგად. წინასწარი პატიმრობის უსაფუძვლო გახანგრძლივება გამომდინარეობდა არა მხოლოდ საპროცესო კანონმდებლობის 97.5 მუხლიდან, არამედ, ასევე, იმ ნორმების ხასიათიდან, რომლებიც უზრუნველყოფენ ბრალდებულის უფლებას, მიიღოს სრული და ამომწურავი ინფორმაცია ბრალდების არსზე და იმ მტკიცებულებებზე, რომლებსაც იგი ემყარება. შესაბამისად, მხოლოდ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად მიჩნევა თავისთავად არ იყო საკმარისი დაცვისა და ბრალდების უფლების დასაცავად.

სისხლის სამართლის კანონის გამოყენების საშუალებით საზოგადოების დანაშაულისაგან დაცვის ამოცანიდან გამომდინარე, კანონმდებელმა უნდა ეცადოს ზემოხსენებული საკითხების გადაწყვეტა შესაბამისი კანონმდებლობისა და ნორმების საშუალებით. სისხლის სამართლებრივი საპროცესო ღონისძიებების კონსტიტუციურობის უზრუნველყოფის ყველაზე ეფექტურ გზას კანონმდებლისათვის წარმოადგენს საჭირო ცვლილებების შეტანა მოქმედ საპროცესო კანონმდებლობაში ან ახალი სამართლებრივი აქტების შექმნა. იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლოები სამართლებრივ დაცვასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ პროცესს შეასწორებდნენ პირდაპირი ისე, როგორც განსაზღვრულია კონსტიტუციაში, მაინც ძნელი იქნებოდა მოქალაქეთა კანონისა და სასამართლოების წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფა სამართლებრივი ნორმების პრაქტიკული გამოყენების გზით. შესაბამისი საკანონმდებლო გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოთქმულ მოთხოვნებს, გარკვეულ დროს საჭიროებს. ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ საპროცესო კანონმდებლობის 97.5 მუხლი არ შეესაბამება კონსტიტუციას.

შესაბამისად, ხსენებული მუხლი იმოქმედებს მხოლოდ 6 თვის განმავლობაში აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოცხადების დღიდან.

რუსეთის ფედერაციის ფედერალურმა ასამბლეამ წინამდებარე განაჩენის გამოცხადებიდან ექვსი თვის ვადაში უნდა გადაწყვიტოს საკითხი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის შეცვლასთან დაკავშირებით თავისუფლების უფლებასთან მიმართებით იმგვარად, როგორც ეს უზრუნველყოფილია რუსეთის ფედერაციის კონსტიტუციით.

კონსტიტუციის 46.1 მუხლის შესაბამისად, მანამდე, სანამ თავისუფლების უფლებასთან დაკავშირებული საკითხები გადაწყდება კანონმდებლობით, დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული პირები უფლებამოსილნი არიან, სასამართლოს წინაშე წარადგინონ საჩივარი წინასწარი პატიმრობის მართლზომიერებასთან დაკავშირებით სისხლის სამართალწარმოების ყველა ეტაპის, მათ შორის, ბრალდებულისა და დამცველი ადვოკატის მიერ საქმის გაცნობის პერიოდის თაობაზე.

სლოვაკეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო კოლეგია
10-07-2002

უკანონო პატიმრობის საწინააღმდეგო გარანტიები, რომელიც განსაზღვრულია კონსტიტუციის 17.5 მუხლითა და ევროპული კონვენციის მე-5.1 მუხლით, არ მოითხოვს, რომ გონივრული ეჭვი, რომლის საფუძველზეც პირი არის დაპატიმრებული, უნდა ეფუძნებოდეს მტკიცებულებებს, რომლებიც პირის ბრალეულობას ადასტურებს, ასევე, როდესაც მტკიცებულება არაკანონიერი გზით არის მოპოვებული.

განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ იგი დააპატიმრეს იმ მტკიცებულებათა საფუძველზე, რომლებიც არ ადასტურებს მის ბრალეულობას შესაბამისი სისხლის სამართლებრივი დანაშაულის ჩადენაში და, რომლებიც უკანონო გზით იქნა მოპოვებული. განმცხადებლის აზრით, კონსტიტუციის მე-17 და ევროპული კონვენციის მე-5.1 მუხლით განსაზღვრული მისი უფლებები დაირღვა, რადგანაც ხსენებული დებულებები მთავრობას ავალდებულებს, წარმოადგინოს ისეთი მტკიცებულებები, რომლებიც არა მარტო ადასტურებს პირის ბრალეულობას მისი დაპატიმრების მომენტში, არამედ ეს მტკიცებულებები მოპოვებულ უნდა იქნეს კანონთან სრულ შესაბამისობაში.

სასამართლომ პირველ რიგში განიხილა საკითხი, არის თუ არა ხელისუფლების ორგანოების ვალდებულება დაპატიმრებისათვის მტკიცებულებების წარდგენა იმ მოცულობით, რაც დაამტკიცებდა შესაბამისი პირის დანაშაულში მონაწილეობას. დაეყრდნო რა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს, საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე დაადგინა: მიუხედავად იმისა, რომ ევროპული კონვენციის 5.1ც მუხლი მოითხოვს „გონივრულ ეჭვს“, როგორც თვითნებური დაპატიმრების საწინააღმდეგო გარანტიების ერთ-ერთ კომპონენტს, ეს მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია, თუკი არსებობს ფაქტები ან ინფორმაცია, რომელთა საფუძველზეც მიუკერძოებლად შეიძლება ისეთი დასკვნის გამოტანა, რომ ბრალდებულს შეეძლო დანაშაულის ჩადენა. ამიტომაც ბრალდებულის ბრალეულობის დამადასტურებელი მტკიცებულება არ არის მოთხოვნილი. რაც შეეხება განმცხადებლის არგუმენტს იმასთან დაკავშირებით, რომ მისი დაკავების ბრძანება ეფუძნებოდა საპროცესო კანონმდებლობის დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებებს, სასამართლო შემოიზღუდა იმის განცხადებით, რომ სამართლებრივი დასკვნები სრულად გამოიყენებოდა უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებებთან მიმართებით. სასამართლომ განაცხადა, რომ შესაბამისი სამართალდამცავი ორგანოების მიერ განხორციელებული უკანონო ქმედებები, მათ შორის, მტკიცებულებების უკანონოდ მოპოვება, ზეგავლენას არ ახდენდა პატიმრობის საფუძვლებზე, მაგრამ შესაძლოა მას დიდი მნიშვნელობა ჰქონოდა არსებითი სამართალწარმოებისათვის სასამართლოს წინაშე.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
15-04-1996

ის, თუ რა მოცულობით უნდა შეაფასოს გამომძიებელმა მოსამართლემ პირობები და მოთხოვნები, რომლებიც თან ახლავს წინასწარ პატიმრობას და ბრალდებულის თავისუფლების უფლებას, განსხვავდება იმ პროცედურის შესაბამისად, რომლის თანახმადაც, უნდა დაეკისროს ან დადასტურდეს აღმკვეთი ღონისძიებები. გამოძიების დასაწყისში წინასწარი პატიმრობის კონსტიტუციური მოთხოვნების დაცვის მიზნით, გამომძიებელი მოსამართლის ხელთ არსებული ინფორმაციის საფუძველზე, შესაძლებელია გამართლებულ იქნეს პატიმრობა მხოლოდ იმ დანაშაულის ხასიათის და იმ სასჯელის სიმკაცრის საფუძველზე, რომელიც გათვალისწინებულია ამ დანაშაულის ჩადენისათვის. გამოძიების ნებისმიერ სხვა ეტაპზე სხვა მნიშვნელოვანი ინფორმაცია განხილულ უნდა იქნეს, რათა შეფასდეს ბრალდებულის მიმალვის საფრთხე არა მარტო ჩადენილი დანაშაულის სერიოზულობის განხილვითა და სასჯელის სიმკაცრით, არამედ საქმის ყველა გარემოების გათვალისწინებით, რაც გულისხმობს: ბრალდებულის პიროვნებას, ოჯახურ კავშირებს, სამსახურისა და სოციალურ კონტაქტებს, სხვა ქვეყნებთან კავშირებს, ფინანსურ სიტუაციას.

საკონსტიტუციო სარჩელი წარმოდგენილ იქნა სხვადასხვა სასამართლო განაჩენების საწინააღმდეგოდ, რომელთა თანახმადაც, განმცხადებელი არ იქნა პირობით გათავისუფლებული და დადასტურებულ იქნა მსჯავრდება. განაჩენი, რომელიც მას მსჯავრს სდებდა და არ იყო საბოლოო, რადგანაც სააპელაციო საჩივარი ჯერ არ იყო განხილული, უფარდებდა მას სასჯელს პატიმრობის სახით თავდებობის გარეშე. საკონსტიტუციო სარჩელის მიზანს წარმოადგენდა იმის განსაზღვრა, არღვევდა თუ არა სასამართლო გადაწყვეტილებები მის უფლებას პირად თავისუფლებაზე, რადგანაც ისინი არ მოიცავდნენ საკმარის საფუძვლებს, უკანონოდ ზღუდავდნენ თავისუფლებას და მოსარჩელის აზრით, არ განსაზღვრავდნენ საფუძვლებსა და პირობებს აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდებასთან დაკავშირებით.

რაც შეეხება პირველ საკითხს, საკონსტიტუციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ სასამართლო განაჩენები აკმაყოფილებდა კონსტიტუციურ მოთხოვნას მიუხედავად ზედმეტი ლაკონურობისა, რაც გაკიცხულ იქნა. უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი მიზეზები, რადგანაც თავდებობის გარეშე წინასწარი პატიმრობის პერიოდი არ ყოფილა შეფარდებული არც ერთ განაჩენში გარდა იმ განაჩენისა, რომლითაც მას მსჯავრი დაედო და მოიცავდა მიზეზების აღწერას. იგი აღნიშნავდა ბრალდებულის მონაწილეობას განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულში და ამით ამართლებდა წინასწარ პატიმრობას.

რაც შეეხება პატიმრობის სამართლებრივ საფუძველსა და პირობებს, საკონსტიტუციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა თავის პრეცედენტულ სამართალში მოხსენიებულ ორ პირობაზე, რომლებიც აუცილებლად უნდა დაკმაყოფილდეს: გონივრული ეჭვის არსებობა, რომ დანაშაული ჩადენილ იქნა იმ პირის მიერ, რომლის წინააღმდეგაც აღმკვეთი ღონისძიება იქნებოდა გამოყენებული და შეფასებული იქნებოდა ამ პირის მიმალვის საფრთხე.

წინამდებარე საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ წინასწარი პატიმრობა გადაწყდა მსჯავრდების საკითხთან ერთად. მნიშვნელოვანი იყო სიტუაციის შეფასება, რომელიც სასამართლომ მიიღო მხედველობაში, როდესაც გასცა ბრძანება აპელანტის წინასწარ პატიმრობაზე. არსებობდა იმის საფრთხე, რომ იგი მიიმალებოდა მოსალოდნელი 9-წლიანი მკაცრი სასჯელიდან გამომდინარე. მიუხედავად იმისა, რომ მსჯავრდება არ იყო საბოლოო, საკონსტიტუციო სასამართლომ

დაადგინა, რომ საკმარისად გარკვეული და ნათელი საფუძვლები არსებობდა იმის დასადგენად, რომ მსჯავრდებული პირი ჩაბმული იყო დანაშაულში (ნარკოდილერობაში), რისთვისაც საკმაოდ მკაცრი სასჯელია გათვალისწინებული. სასამართლომ დაასკვნა, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი განაჩენი დადასტურდებოდა, მსჯავრდებული პირი მიიმალებოდა. ყოველივე ზემოთქმულის და იმ გარემოებების გათვალისწინებით, რომლებიც ზოგადად თან ახლდა ანალოგიურ დანაშაულებს, ამართლებდა წინასწარ პატიმრობას.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
16-03-1994

ნარკომანები შეიძლება მოთავსდნენ მხოლოდ სამკურნალო ცენტრებში, როდესაც იმედი გვაქვს, რომ ისინი განიკურნებიან. პატიმრობა და სამკურნალო ღონისძიებები შესაძლებელია შეეფარდოს ერთსა და იმავე დროს. პიროვნული თავისუფლების ფუნდამენტური უფლება მოითხოვს, რომ ხსენებული ორივე ღონისძიება გაერთიანდეს იმგვარად, რომ პირის თავისუფლების უფლება არ შეიზღუდოს იმაზე მეტად, ვიდრე ეს აუცილებელია. პიროვნული თავისუფლების უფლება არ მოითხოვს, რომ სამკურნალო ღონისძიების მთლიანი ხანგრძლივობა ჩათვლილ იქნეს სასჯელში. ამასთან, პროპორციულობის პრინციპი უნდა იქნეს დაცული.

გერმანული კანონმდებლობის თანახმად, სისხლის სამართლის სასამართლოს შეუძლია მიუსაჯოს პირს პატიმრობა და ამავე დროს შეუფარდოს მას სამკურნალო ღონისძიებები, როგორიც არის, მაგალითად, მისი მოთავსება ნარკომანთა სამკურნალო ცენტრში. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გამოთქვა პრეტენზიები ამ შესაძლებლობასთან დაკავშირებით. თუმცა, პროპორციულობის პრინციპის პატივისცემა მოითხოვს, რომ პირის მოთავსება სამკურნალო ცენტრში დასაშვებია იმ შემთხვევაში, თუკი მოსალოდნელია ამ პირის განკურნება. ამგვარად, იმისათვის, რომ სამკურნალო ცენტრში მოთავსება ჩაითვალოს სასჯელის ნაწილად, მისი ხანგრძლივობა უნდა გამოიქვითოს პატიმრობის ხანგრძლივობიდან.

სლოვენია

საკონსტიტუციო სასამართლო
24-10-1996

ბავშვთა უფლებების შესახებ გაერთიანებული ერების კონვენცია წარმოადგენს შედარებით თანამედროვე და კონკრეტულ საერთაშორისო აქტს, ვიდრე პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ. იმ განმარტებასთან ზოგადი წესების შესაბამისად, რომ ახალი ნორმები აუქმებენ ადრე მიღებულ ნორმებს და რომ ახლა მოქმედი კონკრეტული ნორმები აუქმებენ ძველ, ზოგად ნორმებს, საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, აუცილებელი იყო საპროცესო კანონმდებლობის დებულებათა შესაბამისობის განხილვა კონვენციასთან, როგორც უფრო თანამედროვე და კონკრეტულ სამართლებრივ აქტთან.

რადგანაც სისხლის საპროცესო კანონმდებლობის გასაჩივრებული დებულებები შესაძლებელია განმარტებულ და გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ არასრულწლოვნების წინააღმდეგ წარმართული პროცედურის ჩარჩოებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ისინი არ ეწინააღმდეგება კონვენციის 37-ე მუხლს. საპროცესო კანონმდებლობაში არსებული ყველა სამართლებრივი ნორმიდან, რომლებიც ეხება არასრულწლოვანთა ადგილს სისხლის სამართალწარმოებაში, უდავოდ გამომდინარეობს, რომ პროცედურებში, რომლებიც მოიცავენ არასრულწლოვანს, ყველა ორგანო ვალდებულია, მაქსიმალურ დონეზე პატივი სცეს ახალგაზრდა პირის ემოციურ განვითარებას, მგრძნობელობასა და პიროვნებას იმისათვის, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს, რომ სისხლის სამართალწარმოებას არ გააჩნია ზიანის მომტანი ზეგავლენა მათ განვითარებაზე. (საპროცესო კანონმდებლობის 453.2 მუხლი).

კონსტიტუციის მე-8 მუხლის საფუძველზე რატიფიცირებული და გამოქვეყნებული საერთაშორისო შეთანხმებები გამოყენებულ უნდა იქნეს პირდაპირი გზით, რაც ნიშნავს, რომ არასრულწლოვანთა სასამართლოში მოსამართლე ვალდებულია, პატივისცემით მოეპყროს კონვენციის 37-ე მუხლის დებულებებს, თუნდაც ისინი არ იყოს ინკორპორირებული საპროცესო კანონმდებლობაში კოდექსის გასაჩივრებული დებულებების და ზემოხსენებული კონვენციის დებულებების საფუძველზე. მოსამართლეს შეუძლია, მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში ბრძანოს არასრულწლოვნის მოთავსება სრულწლოვანთა ციხეში და მხოლოდ იმ პირობით, რომ პატიმრობა შედის არასრულწლოვნის ინტერესებში.

აზერბაიჯანი

საკონსტიტუციო სასამართლო
31-05-2002

კანონი, ქონებრივ ზიანთან ერთად, ცნობს არაქონებრივი ზიანის კონცეფციას და ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას ამგვარი ზიანის მიმყენებელი პირებისათვის. ზარალის მიყენება ხელყოფს ფიზიკური ან იურიდიული პირის სუბიექტურ უფლებებს. ამასთანავე, სამოქალაქო სამართლით, ზიანის მიყენებას სოციალური მნიშვნელობაც გააჩნია, ვინაიდან სუბიექტური უფლებების ხელყოფას თან ახლავს კანონით დაცული ობიექტური უფლებების ხელყოფაც.

არაქონებრივი ზიანი მოიცავს ზარალს, რომელიც დაზარალებულის ცნობიერებაზე ზემოქმედებას ახდენს და ზიანის მიმყენებელი პირის ქმედებების შედეგად იწვევს დაზარალებულის ნეგატიურ რეაქციას. ამგვარი ზარალი წარმოადგენს მოქალაქის უფლებების დარღვევისაგან დამოუკიდებელ შედეგს. ის ანაზღაურდება როგორც ქონებრივი ზიანის არსებობის შემთხვევაში, ისე მის გარეშეც.

არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებისას მხედველობაში მიღებულ უნდა იქნეს დაზარალებულის ფსიქიკური განცდის ხასიათი და ხარისხი, ზიანის გამომწვევი მხარის ბრალეულობა, მისი ფინანსური მდგომარეობა და სხვა მნიშვნელოვანი ფაქტორები. ყოველ კონკრეტულ საქმეში ამგვარი ზარალისათვის გასაწევი კომპენსაციის დეტალების დადგენა უნდა მოხდეს სასამართლოს შეხედულებისამებრ. მისი შინაარსისა და ფორმის მიხედვით, ზიანი შეიძლება მიადგეს როგორც ქონებრივ, ისე არაქონებრივ ღირებულებებსაც.

რეზიუმე:

უზენაესმა სასამართლომ მოითხოვა „ზარალის” განმარტება სამოქალაქო კოდექსის კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამოქალაქო კოდექსის 21-ე მუხლის პირველი ნაწილი ითვალისწინებს, რომ პირს, რომლის უფლებაც იქნა ხელყოფილი, უფლებამოსილია, მოითხოვოს მისთვის მიყენებული ზარალის სრული კომპენსაცია, თუ კანონმდებლობა ან შეთანხმება არ ითვალისწინებს ამგვარი დანაკარგის კომპენსაციას უფრო დაბალი ოდენობით.

„დანაკარგი” ნიშნავს პირის მიერ გაწეულ და მომავალში გასაწევ ხარჯებს მისი დარღვეული უფლების აღსადგენად, მისი ქონების დაკარგვას ან ქონებისადმი მიყენებულ ზარალს (“რეალური ზარალი”) ისევე, როგორც დაკარგულ სარგებელს, ე.ი. სარგებელს, რომლის მიღებაც პირს შეეძლო ჩვეულებრივ პირობებში, თუკი მისი უფლება არ დაირღვეოდა (სამოქალაქო კოდექსის 21-ე მუხლის მე-2 ნაწილი). მაშასადამე, მოცემული ზარალი შედგება რეალური ზარალისაგან და დაკარგული სარგებლისაგან. სამოქალაქო კოდექსის 21-ე მუხლი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ინდივიდუალური უფლების ხელყოფით გამოწვეული მატერიალური ზარალის ანაზღაურების მარეგულირებელი ნორმა. სამოქალაქო კოდექსის 23-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით: „ფიზიკური პირის პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი მცდარი ინფორმაციის გავრცელების შემთხვევაში, პირს გააჩნია უფლება, მიიღოს კომპენსაცია ამგვარი გავრცელებისათვის და მოიპოვოს განცხადება იმის თაობაზე, რომ ეს ინფორმაცია სინამდვილეს არ შეესაბამება”. იგივე დებულებები ძალაშია იურიდიული პირის მიმართ (სამოქალაქო კოდექსის 23-ე მუხლი, ნაწილი 6). ამასთანავე, არ არსებობს პირდაპირი მითითება იმისა, შეიძლება თუ არა ამგვარი ზარალი ქონებრივი თუ არაქონებრივი ხასიათის იყოს.

იმ შემთხვევაში, როდესაც ილახება პირის პატივი, ღირსება ან საქმიანი რეპუტაცია, ის განიცდის შოკს ან შეშფოთებას და, შესაბამისად, ფსიქიკურ ტანჯვას. ანუ, პირს ადგება როგორც ქონებრივი, ისე არაქონებრივი ზიანი. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების მნიშვნელობა აღიარებულია მთელი რიგი საერთაშორისო დოკუმენტებით. როგორც წესი, არაქონებრივი ზიანის მიყენება ხდება მაშინ, როდესაც ილახება მოქალაქეთა არაქონებრივი უფლებები. არაქონებრივი ზარალი ნიშნავს ზარალის ისეთ ფორმებს, რომელთაც არ აქვთ პირდაპირი ეკონომიკური მნიშვნელობა. ამგვარი ზარალი ხელყოფს მოქალაქეთა არაქონებრივ საგნებთან დაკავშირებულ უფლებებს (როგორიცაა პატივი, ღირსება, საქმიანი რეპუტაცია, ოჯახის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, თავისუფალი გადაადგილებისა და საცხოვრებელი ადგილის არჩევანის უფლება, საავტორო უფლებები, სხვა პირადი არაქონებრივი და არაქონებრივი ნივთების მიმართ გამოყენებადი უფლებები), რომლებიც მას გააჩნია დაბადებიდან ან კანონმდებლობის საფუძველზე, ვინაიდან ეს იწვევს ფიზიკური პირის შოკს და შეშფოთებას.

კონსტიტუციის 46-ე მუხლი ითვალისწინებს ყოველი პირის უფლებას, დაიცვას მისი პატივი და ღირსება და გარანტირებს ამ დაცვას ყოველი პირის ღირსების საფუძველზე სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებით. ადამიანისა და მოქალაქის ფუნდამენტურ უფლებათა შორის, კონსტიტუცია ახორციელებს პირის სოციალური, პოლიტიკური და ეკონომიკური უფლებებისა და თავისუფლებების გარანტიების დაცვას, როგორც კანონის უზენაესობის პრინციპებზე მართული დემოკრატიული სახელმწიფოს განუყოფელ ნაწილს. უფრო მეტიც, ის ამ უფლებებს განიხილავს როგორც ინდივიდთა, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს განვითარების ან მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილების ასპექტს. ამავე დროს, უნდა აღნიშნოს, რომ საზოგადოების განვითარების ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს წარმოადგენს აზრისა და სიტყვის თავისუფლება. ეს უფლება ასახულია კონსტიტუციის 47-ე მუხლში. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი, inter alia, ითვალისწინებს: „ყველას აქვს უფლება აზრის გამოხატვის თავისუფლებაზე”.

ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს პატივის, ღირსების, საქმიანი რეპუტაციის, ოჯახის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პირადი უსაფრთხოების შელახვის შედეგად მიყენებული ზარალის ანაზღაურებას; ამასთანავე, ის არ ითვალისწინებს ზარალის ანაზღაურებას არაქონებრივ უფლებათა ან არამატერიალური ნივთებთან დაკავშირებულ უფლებათა ხელყოფისათვის. ზემოაღნიშნულ მოსაზრებათა გათვალისწინებით, სასამართლომ დაადგინა, რომ სამოქალაქო კოდექსის 21-ე მუხლი ითვალისწინებს რეალური ზარალის, ისევე როგორც დაკარგული სარგებლის ანაზღაურებას. კოდექსის 23-ე მუხლით გათვალისწინებული ზარალი მოიცავს პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციისათვის მიყენებულ როგორც არაქონებრივ (ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ტანჯვა), ისე მატერიალურ ზიანსაც.

საფრანგეთი

საკონსტიტუციო საბჭო
27.06.2001

კანონი ორსულობის ნებაყოფლობითი შეწყვეტისა და კონტრაცეპციის

შესახებ

საკონსტიტუციო საბჭომ უარყო მომჩივანთა არგუმენტები იმ კანონთან მიმართებით, რომელიც განაგრძობს ორსულობის შეწყვეტის სამართლებრივ ვადას 10-დან 12 კვირამდე (ორსულობის დაწყების მომენტიდან); მომჩივნები ვარაუდობდნენ ადამიანის სიცოცხლის მომენტიდან პატივისცემის პრინციპის დარღვევას, ადამიანის ღირსებისა და დამამცირებელი მოპყრობის ყველა ფორმისაგან დაცვის უფლების დარღვევას, ასევე, საჯარო სამედიცინო სამსახურების ხელმძღვანელი პირების სინდისის თავისუფლების უფლების ხელყოფას.

საკონსტიტუციო საბჭომ არ დააკმაყოფილა სამოცზე მეტი სენატორის მიერ შემოტანილი საჩივარი ორსულობის ნებაყოფლობითი შეწყვეტისა და კონტრაცეპციის შესახებ კანონის მიმართ და დაადგინა, რომ ორსულობის შეწყვეტის სამართლებრივი ვადის განგრძობა 10-დან 12 კვირამდე (ორსულობის დაწყების მომენტიდან) იმ შემთხვევებში, როდესაც ქალი განსაცდელში იმყოფებოდა მისი მდგომარეობის გამო, არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. კერძოდ, მან უარყო არგუმენტები, რომლებიც ეყრდნობოდა ადამიანის სიცოცხლის მომენტიდან პატივისცემის პრინციპის დარღვევას, ადამიანის ღირსებისა და დამამცირებელი მოპყრობის ყველა ფორმისაგან დაცვის უფლების დარღვევას, ასევე, საჯარო სამედიცინო სამსახურის ხელმძღვანელი პირების სინდისის თავისუფლების უფლების ხელყოფას. კანონმდებელმა შეძლო, დაემყარებინა ბალანსი კონსტიტუციის ყველა შესაბამის ფაქტორს შორის, ორსულობის მდგომარეობის გამო განსაცდელში მყოფ ქალთა პირადი თავისუფლების ჩათვლით.

საფრანგეთი

საკონსტიტუციო საბჭო
19.01.1995

ყველასათვის ღირსეული საცხოვრებლის ფლობა არის საკონსტიტუციო
მხარდაჭერის მქონე მიზანი.

1946 წლის 27 ოქტომბერს მიღებული კონსტიტუციის პრეამბულიდან ნათელია, რომ ადამიანის ღირსების დაცვა დამამცირებელი მოპყრობის ყველა ფორმისაგან არის კონსტიტუციური დონის ნორმა; ერმა უნდა უზრუნველყოს „ინდივიდები და ოჯახები მათი განვითარებისათვის საჭირო პირობებით”; და ბოლოს, „ნებისმიერი ადამიანი, [...] რომელსაც არ შეუძლია მუშაობა, უფლებამოსილია, მიიღოს მისი არსებობისათვის აუცილებელი საშუალებები საზოგადოებისაგან”. ეს იყო მეორე შემთხვევა, როდესაც საკონსტიტუციო საბჭომ ადამიანის ღირსების კონცეფცია განმარტა, როგორც დამამცირებელი მოპყრობის ყველა ფორმის აკრძალვაზე დაფუძნებული (იხ. გადაწყვეტილება №94-343/344 DC), და დაადგინა, რომ ყველა პირისათვის ღირსეული საცხოვრებლის ფლობა არის საკონსტიტუციო მხარდაჭერის მქონე მიზანი.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
10-11-1998

მომჩივანი, ავსტრიელი მხატვარი, მონაწილეობას იღებდა საიენტოლოგიის ეკლესიის გამოცემით საქმიანობაში 1972 წლიდან და, ასევე, გადიოდა მის სასწავლო კურსებს. 1975 წლიდან მოყოლებული, რამდენიმე ჟურნალი მას საიენტოლოგს უწოდებდა ან მის საიენტოლიგიასთან ამ თუ იმ კავშირის არსებობის ეჭვს გამოთქვამდა. 1994 წელს მომჩივანს დაევალა საარბრიუკენში მდებარე ყოფილი საკონცენტრაციო ბანაკის -„ნოიე ბრემის” -ტერიტორიის სამხატვრო დიზაინის მოდელის შექმნა.

ორმა სექტანტიზმთან მებრძოლმა ასოციაციამ სცადა მომჩივნის ჩამოშორება პროექტში მონაწილეობიდან. ამ მიზნით, მათ ღია წერილი გაუგზავნეს მედიისა და პოლიტიკური წრეების წარმომადგენლებს, რომელშიც მათ, სხვათა შორის, განაცხადეს: „მედია და პოლიტიკოსები მფარველობას უწევენ დანაშაულებრივი ასოციაციის სარეკლამო აგენტს, რომელიც პროპაგანდას უწევდა საიენტოლოგიას უამრავ გამოცემაში და, რომელიც საკუთარ თავს „მოციქულს” უწოდებს (საიენტოლოგიის ჟარგონზე, „აუდიტორი IV”, ანუ პირი, რომელიც მიეკუთვნება მორწმუნეთა აბსოლუტურ ჯგუფს, რომლებიც სავალდებულო ჰიპნოზური ზემოქმედების პროცესში, სიცრუის დეტექტორის გამოყენებით, ანადგურებენ ინდივიდების ფსიქიკას მათი კონტროლის მიზნით). შეზღუდული რაოდენობის ლითოგრაფიული ნაწარმის გაყიდვის ქვითრები, რომელთაც, სხვათა შორის, აწარმოებდა „ხელოვნების გალერეა 48” საარბრიუკენში, მისამართზე იულიუს კიფერის ქუჩა №105, როგორც გამოაშკარავდა, გადაეცემოდა საიენტოლოგიის საიდუმლო სამსახურს (OSA მიუნჰენი). მიეცემა თუ არა ნება დანაშაულებრივ, ცინიკურ ასოციაციას „საიენტოლოგია”, ზემოქმედება მოახდინოს საარლანდის საზოგადოებრივ-კულტურულ ცხოვრებაზე? ჩვენ ვითხოვთ სასწრაფო ზომების მიღებას...”

მომჩივანმა უარყო მის წინააღმდეგ წერილში გამოთქმული ბრალდებები. მისი სარჩელი -ამ განცხადებების მიმართ უზრუნველყოფის ზომების გამოყენების თაობაზე -წარმატებული აღმოჩნდა პირველი ინსტანციის სასამართლოში; თუმცა, სააპელაციო ინსტანციაში აღნიშნული გადაწყვეტილება გაუქმებულ იქნა იმ საფუძვლით, რომ პირს, რომელიც დამამცირებელ განცხადებებს აკეთებს მესამე პირების მისამართით, ეს განცხადება არ გამომდინარეობს მისი საკუთარი გამოცდილებიდან და ვერ შემოწმდება ჭეშმარიტების დასადგენად, შეუძლია, დასაბუთების მიზნით, გამოიყენოს პრესაში გამოქვეყნებული მასალები, რომელთა მიმართაც არ გამოთქმულა პროტესტი.

ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოში ამ გადაწყვეტილების მიმართ შეტანილ საჩივარში, მომჩივანმა განაცხადა, რომ დაირღვა კონსტიტუციის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილით მისთვის გარანტირებული უფლება ძირითადი კანონის პირველ მუხლთან ერთობლიობაში (პირის პატივისცემის ზოგადი უფლება). მომჩივანმა განაცხადა, რომ ის “მოციქული” არ არის, არასოდეს გაუვლია მომზადება მოციქულის საქმიანობისათვის, არ აუღია ამგვარი ფუნქცია საკუთარ თავზე და არც მოციქული დაურქმევია. ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა პალატამ გასაჩივრებული სასამართლო გადაწყვეტილება ჩათვალა მომჩივნის პიროვნების პატივისცემის ზოგადი უფლების შემლახველად და, შესაბამისად, გააუქმა იგი. სამოტივაციო ნაწილში პირველმა პალატამ დაადგინა, რომ პიროვნების პატივისცემის ზოგადი უფლება პირს იცავს გარკვეულ ასოციაციასა და ჯგუფში წევრობის ყალბი ბრალდებისაგან, თუ ამგვარ ბრალდებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია პირისათვის და მისი რეპუტაციისათვის. ამასთან ერთად, სასამართლო გადაწყვეტილებები, რომლებიც უშვებს პირის მიმართ ისეთი განცხადებების გამოქვეყნებას, რომელთაც ეს პირი ცრუს უწოდებს, არღვევს ძირითადი კანონის მე-2 მუხლიდან გამომდინარე უფლებებს.

პირველმა პალატამ მიუთითა, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში, მომჩივნისთვის საიენტოლოგიასთან ახლო კავშირის დაბრალებას შეეძლო ამ უკანასკნელის რეპუტაციის შელახვა. მითუმეტეს, რომ ამ შემთხვევაში მოხსენებული ორგანიზაცია ცხარე საჯარო დებატების საგანი იყო, მის მიმართ სახელმწიფომ არაერთი გაფრთხილება გასცა და მასზე პრესაში მრავალი კრიტიკული სტატია გამოქვეყნდა. გარდა ამისა, მომჩივნის მიმართ გამოთქმულ ეჭვს, თითქოს იგი მაღალი თანამდებობის საიენტოლოგია, შეუძლია ხელი შეუშალოს მის სამხატვრო საქმიანობას, ვინაიდან მისი რეპუტაციისადმი მიყენებულ ნებისმიერ ზიანს შეიძლება გავლენა ჰქონდეს მის მომავალ სამხატვრო შეკვეთებსა და მისი ნამუშევრების გაყიდვაზე.

ფუნდამენტურ უფლებათა შეფასების კონსტიტუციურად სავალდებულო პროცესის ფარგლებში, როდესაც საქმე ეხება პიროვნების პატივისცემის ზოგად უფლებასა და გამოხატვის თავისუფლებას, ზოგადად, გამოიყენება პრინციპი, რომ შეფასებით მსჯელობაში პიროვნების დაცვას, სიტყვის თავისუფლებასთან მიმართებით, პრიორიტეტი ენიჭება, თუკი გაკეთებული განცხადება შეიძლება განიხილოს, როგორც ადამიანის ღირსების შეურაცხყოფა, ცილისმწამებლური კრიტიკა ან ცილისმწამებლური განაცხადი. განცხადებები, რომლებიც სიმართლეს შეესაბამება, ჩვეულებრივ, მოთმენილ უნდა იქნეს იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მათ არასასურველი შედეგი მოაქვთ დაინტერესებული პირისათვის; ცრუ განცხადებების თმენა სავალდებულო არ არის.

პიროვნების ღირსების დაცვის სფეროში არსებული სამოქალაქო სასამართლოების პრაქტიკის თანახმად (რომელიც შესაბამისობაშია კონსტიტუციასთან), პირი, რომელიც გამოთქვამს სხვა პირისათვის არასასურველი შედეგების მქონე ეჭვს, ვალდებულია, გამოიჩინოს გარკვეული სიფრთხილე, რომელიც ყოველ კონკრეტულ საქმეში დამოკიდებულია გარემოებათა გარკვევის შესაძლებლობებზე და, რომლის მოთხოვნაც უფრო მკაცრია საინფორმაციო საშუალებათა მიმართ, ვიდრე კერძო პირების მიმართ. ამასთან, სამოქალაქო სამართალწარმოებაში პირს, რომელიც აკეთებს შეურაცხმყოფელ განცხადებას მესამე პირის შესახებ, აკისრია ფაქტების მტკიცების უფრო მძიმე ტვირთი, რომელიც მისგან მოითხოვს განცხადების სიმართლესთან შესაბამისობის დამტკიცებას. თუ ეს პირი ვერ შეძლებს თავისი განცხადების ჭეშმარიტების მტკიცებულების წარდგენას, ამგვარი განცხადება განიხილება როგორც მცდარი.

ამას გარდა, ფაქტების წარდგენის ტვირთის მოთხოვნათა დაკმაყოფილება არ ნიშნავს, რომ პირი ბოლომდე თავისუფლდება ჭეშმარიტების დადგენის მოთხოვნისაგან. განცხადება, მისი დამტკიცების შემთხვევაშიც კი, შეიძლება მცდარი იყოს. შესაბამისად, პიროვნების ღირსების პატივისცემის ზოგადი პრინციპი მოითხოვს, რომ პირს, რომლის ინტერესებსაც ზიანს აყენებს ეჭვი გარკვეული ფაქტების შესახებ, არ უნდა წაერთვას საშუალება, ამტკიცოს განცხადების მცდარობა მხოლოდ იმის გამო, რომ ფაქტების დადგენის სამართლებრივი ტვირთის მოთხოვნები დაცული იყო. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ეს პირი ვერ წარადგენს ვერაფერს, რაც გააქარწყლებს მის წინააღმდეგ წარმოდგენილ მტკიცებულებას, შესაძლებელია სადაო განცხადება ჭეშმარიტად ჩაითვალოს. უფრო მეტიც, პროცედურული მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემდეგ უნდა დადგინდეს განცხადების შინაარსის ჭეშმარიტება. ეს გამოიყენება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სადავო ფაქტი მოიპოვება ინფორმაციის საშუალებებში გამოქვეყნებული მასალებიდან. პირველი პალატის თვალსაზრისით, გასაჩივრებული გადაწყვეტილება არ პასუხობდა პიროვნების ღირსების დაცვის უფლების ამ ზოგად მოთხოვნებს.

სასამართლომ ასევე განიხილა მომჩივნის არგუმენტი იმის თაობაზე, რომ ის არ დათანხმებია იმ სტატიის გამოქვეყნებას, რომლის მიხედვითაც მან თითქოს საკუთარ თავს „მოციქული” უწოდა. ასევე, უნდა შემოწმებულიყო მხატვრის არგუმენტი იმის თაობაზე, რომ 1992 წელს მან თავი დაანება საიენტოლოგიას, ვინაიდან ეს არგუმენტი საკმაოდ სერიოზულია. გარდა ამისა, მხედველობაში უნდა მიეღოთ მომჩივნის მიერ იმის უარყოფა, რომ მან გაიარა მომზადება „აუდიტორად” და რომ მას არასოდეს ეს ფუნქცია არ განუხორციელებია; ამის დასტურად, მან წარმოადგინა გერმანიის საიენტოლოგიის ეკლესიის განცხადება.

ბოლოს, პირველმა პალატამ დაადგინა, რომ მომჩივნის წინასწარი უზრუნველყოფის ზომების შესახებ შუამდგომლობის არდაკმაყოფილება შემდეგი განცხადების მიმართ - „[ის] მიეკუთვნება მორწმუნეთა აბსოლუტურ ჯგუფს, რომლებიც სავალდებულო ჰიპნოზური ზემოქმედების პროცესში სიცრუის დეტექტორის გამოყენებით ანადგურებენ ინდივიდების ფსიქიკას მათი კონტროლის მიზნით” - ასევე წარმოადგენდა მომჩივნის პიროვნული ღირსების დაცვის ზოგადი უფლების დარღვევას. ამ მხრივ, ქვემდგომმა სასამართლომ არაადეკვატურად გაითვალისწინა ის ფაქტი, რომ პირველი პროცესის დროს მომჩივანმა დაცვის მხარის არგუმენტებს დაუპირისპირა მისი საიენტოლოგიისათვის თავის დანებების ფაქტი. ეს შეცდომა, ასევე, განპირობებული იყო პიროვნების ღირსების დაცვის ზოგადი უფლების დაცვის ხარისხისა და ფარგლების არაადეკვატური აღქმით ქვემდგომი სასამართლოს მიერ.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
10-10-1995

საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუხდა მსჯელობა სისხლის სამართლის სასამართლოების მიერ გამოტანილი ოთხი გადაწყვეტილების კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე, რომლებშიც პირები მსჯავრდებულნი იყვნენ ცილისწამებისათვის იმის გამო, რომ ისინი ჯარისკაცებს საჯაროდ უწოდებდნენ მკვლელებს. დადგენილი პრაქტიკის გათვალისწინებით, სასამართლომ განაცხადა, რომ კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, სიტყვის თავისუფლება იზღუდება მხოლოდ პირის პატივის დამცველი კანონებით, თუმცა, ამასთან, მხედველობაში აუცილებლად უნდა იქნეს მიღებული სიტყვის თავისუფლების მნიშვნელობა. იმისდა მიუხედავად, რომ, ზოგადად, ჩვეულებრივი ნორმების ფორმულირება და გამოყენება საერთო სასამართლოების კომპეტენციაში შედის, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია გადაამოწმოს, თუ რამდენად საკმარისად გაითვალისწინეს აღნიშნულმა სასამართლოებმა ფუნდამენტური უფლებების მნიშვნელობა.

აზრის გამოხატვა, რომელიც აშკარად მიზნად ისახავს სხვა პირის ცილისწამებას, უნდა განიმარტოს, როგორც პირის ღირსების შეურაცხყოფა. სისხლის სამართლის სასამართლომ უნდა დაადგინოს, შეიძლება თუ არა კონკრეტულ საქმეში აზრის გამოხატულება დაკვალიფიცირდეს როგორც ცილისწამება, თუ იგი ასევე შეიძლება გულისხმობდეს სხვა განმარტებასაც. უკანასკნელ შემთხვევაში, პირის მსჯავრდება ცილისწამებისათვის დაუშვებელია. თუ სისხლის სამართლის სასამართლო დააკვალიფიცირებს პირთა კრებითი ჯგუფის შეურაცხყოფას როგორც ცილისწამებას მისი წევრებისადმი, ეს არ არღვევს პირის ფუნდამენტურ უფლებებს. ამასთან, რაც უფრო დიდია ამგვარი ჯგუფი, მით უფრო ნაკლებია შესაძლებლობა, რომ მისმა წევრებმა ნეგატიურად აღიქვან ჯგუფის შეურაცხყოფა. „მსოფლიოს ყველა ჯარისკაცის” შეურაცხყოფის კვალიფიკაცია, როგორც ცილისწამება, წარმოადგენს სიტყვის თავისუფლების დარღვევას. ამასთან, კონსტიტუციურ დონეზე მისაღებია, რომ ფედერალური ჯარის წევრების შეურაცხყოფა გულისხმობს მისი ყველა წევრის შეურაცხყოფას. კონსტიტუციურად მისაღებია, რომ ჯარისკაცთა მკვლელებად დასახელება დაკვალიფიცირდეს, როგორც ცილისწამება.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მის წინაშე წარდგენილ ოთხ საქმეში სისხლის სამართლის სასამართლოებმა არასაკმარისად დაადგინეს ის ფაქტი, რომ გამონათქვამი „ყველა ჯარისკაცი მკვლელია” ნამდვილად ნიშნავდა ფედერალური ჯარების წევრთა შეურაცხყოფას. შესაბამისად, მან საქმე განსახილველად დაუბრუნა შესაბამის საერთო სასამართლოებს. გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა 5:3 უმრავლესობით. გამოქვეყნებული განსხვავებული აზრის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის ჩვეულებრივი სასამართლოების მიერ დადგენილი ფაქტების შეფასება, ვინაიდან სხვაგვარად საკონსტიტუციო სასამართლოს ექნებოდა სუპერ-სააპელაციო სასამართლოს ფუნქცია. უფრო მეტიც, განსხვავებული აზრი აკრიტიკებს უმრავლესობის მიერ ფაქტების შეფასებას.

დამატებითი ინფორმაცია: გადაწყვეტილება იმავე საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო 1994 წელს, სამი მოსამართლისაგან შემდგარი კოლეგიის შემადგენლობით. ამ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ არჩია, გადაწყვეტილება მიეღო პალატის დამატებითი ინფორმაცია: ერთ-ერთმა მოსამართლემ გადაწყვეტილებას დაურთო თანმხლები მოსაზრება. მოსამართლე ჰამართიმ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს „სპორტის შესახებ” კანონის გასაჩივრებული დებულებები უნდა განეხილა არა ინფორმაციის დაცვის, არამედ ღირსების უფლების ჭრილში. მოსამართლეებმა კისმა და კურკორელიმ დამატებით აღნიშნეს, რომ სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო “სპორტის შესახებ” კანონის სრული კონცეფცია სპორტული ღონისძიებების თვალთვალის შესახებ, ასევე, ადამიანის უფლებათა ხელყოფის ის ფაქტები, რომლებსაც ამგვარი სტრატეგია წარმოშობს. მეორე მხრივ, სასამართლოს უნდა განეხილა კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა იმ მხრივ, რომ კანონი კერძო სექტორის პირებს მოსთხოვს პირადი ხასიათის ინფორმაციის შეგროვებას, მათ შორის, იმ ინფორმაციის, რომელიც სამართალდამცავმა ორგანოებმა შეიძლება დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული მტკიცებულების მოპოვებისას გამოიყენონ. შემადგენლობით, ვინაიდან პირველი გადაწყვეტილება მკაცრი საჯარო კრიტიკის ქვეშ მოექცა. რაც შეეხება სიტყვის თავისუფლების სამართლებრივ კონსტრუქციას, ის ასახავს დადგენილ სასამართლო პრაქტიკას.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
19.07.2002

მომჩივანმა მოითხოვა „სპორტის შესახებ” კანონის ზოგიერთი დებულების კონსტიტუციური გადასინჯვა იმ საფუძვლით, რომ ისინი არღვევენ პირად მონაცემთა დაცვის (კონსტიტუციის 59-ე მუხლი) და სამართლიანი სასამართლოსა და სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას (კონსტიტუციის 57-ე მუხლი).

„სპორტის შესახებ” კანონის შესაბამისად, სხვადასხვა სპორტული ღონისძიების ორგანიზატორებმა უნდა განახორციელონ თვალთვალი საჯარო უსაფრთხოებისა და პირთა ქონების დაცვის უზრუნველსაყოფად. „სპორტის შესახებ” კანონის 85-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით, ამგვარი თვალთვალის შედეგად გადაღებული ფოტოსურათები შეიძლება გაეგზავნოს მათზე აღბეჭდილ პირებს, გარკვეულ სახელმწიფო ორგანოებს და მსგავსი სპორტული ღონისძიებების ორგანიზატორებს. სასამართლომ დაადგინა - იმის მიუხედავად, რომ არსებობს საკმარისი გარანტიები ხელისუფლების ორგანოების მიერ ინფორმაციის განკარგვის თვალსაზრისით, სამართლებრივი დებულებები, რომლებიც არეგულირებენ პირადი მონაცემების შეგროვებასა და გადაცემას კერძო პირების მიერ (როგორებიც არიან, მაგალითად, სპორტული ღონისძიებების ორგანიზატორები), არ მოიპოვება უნგრეთის სამართლებრივ სისტემაში.

თავის №1991/15 გადაწყვეტილებაზე მითითებით, სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ პირადი მონაცემების გადაცემა შეიძლება მოხდეს მხოლოდ კონკრეტული და სამართლებრივად დასაბუთებული მიზნებისათვის, რომელთაც ინფორმაციის გადაცემის პროცესის ყველა სტადია უნდა შეესაბამებოდეს. ამდენად, “სპორტის შესახებ” კანონის 85-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული მოთხოვნა, რომლის მიხედვითაც, პირადი მონაცემები უნდა გადაეცემოდეს კერძო ორგანიზაციებს და პირებს, რომლებიც ორგანიზაციას უწევენ მსგავს მომსახურებას, სამართლებრივად დასაბუთებული შესაბამისი მიზეზის გარეშე არ იყო საკმარისი პირად მონაცემთა გადაცემის ნებართვისათვის.

მონაცემთა შეგროვებისა და გადაცემის პროცესი იყო ზედმეტად ფართო, ვინაიდან ნებადართული იყო არა მხოლოდ იმ პირთა მონაცემების გადაცემა, რომლებსაც ეკრძალებოდათ სპორტულ ღონისძიებებში მონაწილეობის მიღება, არამედ სპორტული ღონისძიების ყველა მონაწილის მონაცემთა გადაცემაც. კანონის 85-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიზანი იყო არაპირდაპირი საშიშროების თავიდან აცილება. ამ დებულებით, პირად მონაცემთა შეგროვება მიზნის მისაღწევად გახდა არა მხოლოდ საშუალება, არამედ მიზანიც.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განიხილა „სპორტის შესახებ” კანონის 82-ე მუხლის მე-5 ნაწილის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, რომლის მიხედვითაც პირს, რომელსაც უარი ეთქვა სპორტულ ღონისძიებაზე დასწრებაზე, შეუძლია ამ გადაწყვეტილების გასაჩივრება სპორტის საკითხთა არბიტრაჟში ან მომხმარებელთა დაცვის ორგანოში. მომჩივანთა აზრით, ეს დებულება ხელყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, კერძოდ, სამართლებრივი დაცვის საშუალების უფლებას.

რაც შეეხება სპორტის საკითხთა არბიტრაჟს, სასამართლომ დაადგინა, რომ ამგვარი პროცესი მოითხოვს მხარეებს შორის შეთანხმებას მათი დავის არბიტრაჟში გადაცემის შესახებ. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ერთ-ერთი ამგვარ მხარეს წარმოადგენს სპორტული ღონისძიების ორგანიზატორი, რომელმაც გასცა ბრძანება მატჩებსა და სტადიონებზე მეორე მხარის არდაშვების შესახებ; შესაბამისად, მას შეუძლია გადაწყვიტოს, გადაეცეს თუ არა არბიტრაჟს მას და მეორე მხარეს შორის არსებული დავა. ამგვარი პროცესი, სასამართლოს აზრით, კონსტიტუციური თვალსაზრისით არ წარმოადგენს სამართლებრივი დაცვის ეფექტურ საშუალებას.

რაც შეეხება სამართალწარმოებას მომხმარებელთა დაცვის ორგანოს წინაშე, სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ ეს პროცედურა, „სპორტის შესახებ” კანონის 82-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, ალტერნატიულია: მისი, როგორც სამართლებრივი აღსრულების საშუალების არჩევანი მხარეების ნებაზეა დამოკიდებული და შესაბამისი მატერიალური და პროცესუალური ნორმები „სპორტის შესახებ” კანონში არ მოიპოვება. ამის შედეგად, „სპორტის შესახებ” კანონის დებულებები -სპორტის საკითხთა არბიტრაჟსა და მომხმარებელთა დაცვის ორგანოს პროცესის შესახებ -ხელყოფს სამართლიანი დაცვის საშუალების უფლებას.

დამატებითი ინფორმაცია: ერთ-ერთმა მოსამართლემ გადაწყვეტილებას დაურთო თანმხლები მოსაზრება. მოსამართლე ჰამართიმ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს “სპორტის შესახებ” კანონის გასაჩივრებული დებულებები უნდა განეხილა არა ინფორმაციის დაცვის, არამედ ღირსების უფლების ჭრილში. მოსამართლეებმა კისმა და კურკორელიმ დამატებით აღნიშნეს, რომ სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო “სპორტის შესახებ” კანონის სრული კონცეფცია სპორტული ღონისძიებების თვალთვალის შესახებ, ასევე, ადამიანის უფლებათა ხელყოფის ის ფაქტები, რომლებსაც ამგვარი სტრატეგია წარმოშობს. მეორე მხრივ, სასამართლოს უნდა განეხილა კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა იმ მხრივ, რომ კანონი კერძო სექტორის პირებს მოსთხოვს პირადი ხასიათის ინფორმაციის შეგროვებას, მათ შორის, იმ ინფორმაციის, რომელიც სამართალდამცავმა ორგანოებმა შეიძლება დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული მტკიცებულების მოპოვებისას გამოიყენონ.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
08.11.2000

სამოქალაქო უფლებათა საპარლამენტო კომისარმა და ეროვნულ და ეთნიკურ უმცირესობათა ომბუდსმენმა საჩივარი შეიტანეს საკონსტიტუციო სასამართლოში და სასამართლოს სთხოვეს, განემარტა კონსტიტუციის 70/E მუხლი სოციალური უზრუნველყოფის უფლებაზე და დაედგინა, წარმოადგენს თუ არა საცხოვრებლის უფლება სოციალური უზრუნველყოფის უფლების ნაწილს. კონსტიტუციის 70/E მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, უნგრეთის ყველა მოქალაქეს გააჩნია სოციალური უზრუნველყოფის უფლება. ხანდაზმულობის ასაკის მიღწევისას, ავადმყოფობის, ინვალიდობის, დაქვრივების, დაობლების ან, პირის ნებისგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო, უმუშევრობის შემთხვევაში, პირს გააჩნია არსებობის უზრუნველსაყოფად აუცილებელი დახმარების მიღების უფლება.

კონსტიტუციის 70/E მუხლის მე-2 ნაწილი უნგრეთის რესპუბლიკას ავალდებულებს, მოახდინოს დახმარების მიღების უფლების იმპლემენტაცია სოციალური უზრუნველყოფისა და სოციალური დახმარების დაწესებულებათა სისტემის მეშვეობით. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ნათლად ჩამოყალიბდა პრინციპი, რომ საკანონმდებლო ხელისუფლებას გააჩნია ფართო უფლებამოსილება კონსტიტუციით დადგენილი სახელმწიფო მიზნებისა და სოციალური უფლებების უზრუნველყოფის მეთოდებისა და ხარისხის დადგენაში.

კონსტიტუციის დარღვევას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მხოლოდ მოსაზღვრე ხასიათის შემთხვევებში, როდესაც სახელმწიფო მიზნის ან დაცვის ქვეშ მყოფი ინსტიტუტის ან უფლების უზრუნველყოფა აშკარად შეუძლებელი ხდება სახელმწიფოს ჩარევის ან, უფრო ხშირად, მისი უმოქმედობის გამო. ამასთანავე, ამ მინიმალური მოთხოვნის მიღმა არ არსებობს რაიმე საკონსტიტუციო კრიტერიუმი - გარდა სხვა ძირითადი უფლების დარღვევისა - იმის დასადგენად, შეესაბამება თუ არა კონსტიტუციას კანონმდებლობა, რომელიც ადგენს სახელმწიფოებრივ მიზანს ან სოციალურ უფლებას. თავის გადაწყვეტილებაში 43/1995 (ბიულეტენი 1995/2, [HUN-1995-2-004]), საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სახელმწიფო ასრულებს კონსტიტუციის 70/E მუხლში მოყვანილ ვალდებულებას, თუ ის ორგანიზებას უწევს და აამოქმედებს სოციალური დაზღვევისა და კეთილდღეობის შეღავათების სისტემას. მის ფარგლებში, საკანონმდებლო ხელისუფლებას შეუძლია, საკუთარი ინიციატივით დაადგინოს სოციალური პოლიტიკით მიზნების მისაღწევად საჭირო საშუალებები. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური დახმარება დაყვანილი არ იქნეს იმ მინიმალურ ზღვარს დაბლა, რომელიც შეიძლება მოეთხოვებოდეს კონსტიტუციის 70/E მუხლის შესაბამისად.

სასამართლომ დაადგინა, რომ სოციალური უზრუნველყოფის კონსტიტუციური უფლება მოიცავს სახელმწიფოს ვალდებულებას, მოახდინოს სიცოცხლის მინიმალური პირობების გარანტირება; შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, უზრუნველყოს უსახლკარო პირები საცხოვრებლით, თუ ადამიანის სიცოცხლეს გარდაუვალი საფრთხე ემუქრება. ამასთან, თავშესაფრის უზრუნველყოფის ვალდებულება არ არის საცხოვრებლის უფლების (მისი ფართო გაგებით) იდენტური, ვინაიდან სახელმწიფოს მხოლოდ მოეთხოვება თავშესაფრის უზრუნველყოფა, როდესაც ადამიანის სიცოცხლეს უშუალოდ ემუქრება საფრთხე საცხოვრებლის უქონლობის გამო. მოქალაქის მინიმალური სასიცოცხლო პირობების უფლების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო ვალდებულია, მართოს და შეინარჩუნოს სოციალური დაცვის სისტემა. ადამიანის სიცოცხლისა და ღირსების დაცვა (კონსტიტუციის 54-ე მუხლი) ფუნდამენტური ხასიათის პრინციპია, რომელიც განსაკუთრებით ზედმიწევნით უნდა იქნეს გატარებული სოციალურ დებულებათა სისტემის შემუშავებისას.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27.10.2000

ჯგუფმა საჩივარი შეიტანა „ჯანმრთელობის შესახებ” კანონის იმ დებულებების შესაბამისობაზე კონსტიტუციასთან, რომლებიც ეხებოდა პაციენტების, განსაკუთრებით, ფსიქიკურად დაავადებულთა უფლებებს. მომჩივანთა მტკიცებით, ეს დებულებები არღვევდა ღირსების დაცვის კონსტიტუციურ უფლებას, პაციენტთა თავისუფლების უფლებას და, შესაბამისად, მათ უფლებას პირად ავტონომიაზე.

„ჯანმრთელობის შესახებ” კანონის მიხედვით, შეზღუდული ქმედუნარიანობისა და შეზღუდული უფლებაუნარიანობის მქონე პაციენტებს არ შეეძლოთ, განეხორციელებინათ მათი სამედიცინო სამსახურზე თანხმობის მიცემის უფლება და უარი ეთქვათ მკურნალობის გარკვეულ ფორმებზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ეს წესი არაპროპორციულად და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურად არღვევდა შეზღუდული სამართალუნარიანობის მქონე პაციენტების უფლებას პირად ავტონომიაზე.

სასამართლოს თვალსაზრისით, მეთოდები და პროცედურები, რომლებიც ზღუდავენ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მყოფი პაციენტების უფლებას პირად თავისუფლებაზე, არ შეიძლება ჩაითვალოს სამარ- თლიანად, თუ ამას შედეგად მოჰყვება დამამცირებელი და არაადამიანური მოპყრობა. ამასთან, პირადი თავისუფლების უფლების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს სასამართლოს მიერ გამოყენებულ კონსტიტუციურ ტესტს. ამ ტესტის მიხედვით, ფუნდამენტური უფლების შეზღუდვა უნდა იყოს აუცილებელი და პროპორციული მისაღწევ მიზანთან. კანონი „ჯანმრთელობის შესახებ” არ შეესაბამება ამ კონსტიტუციურ მოთხოვნას, ვინაიდან იძულების ღონისძიებათა გამოყენების საკითხის რეგულირებისას კანონი არ შეიცავს იმ ძირითადი მეთოდების ჩამონათვალს, რომლებიც შეიძლება გამოიყენებოდეს ფსიქიკურად დაავადებული პაციენტების მიმართ. ის, ასევე, არ განსაზღვრავს მიზეზებს იძულების ღონისძიებათა გამოყენებისათვის. შესაბამისად, კანონი „ჯანმრთელობის შესახებ” არ გამორიცხავს კანონის თვითნებურ გამოყენებას.

სასამართლომ არაკონსტიტუციურად არ ცნო „ჯანმრთელობის შესახებ” კანონის დებულება, რომლის თანახმადაც, საჭირო არ არის პაციენტის თანხმობა იმ შემთხვევაში, როდესაც სამედიცინო მომსახურება აუცილებელია სხვა პირთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის მიმართ არსებული სერიოზული საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. სასამართლომ ასევე მხარი დაუჭირა კანონის დებულებას, რომლის თანახმადაც, შეზღუდული ქმედუნარიანობისა და შეზღუდული სამართალუნარიანობის მქონე პაციენტებს აქვთ სამედიცინო მომსახურებაზე თანხმობის მიცემის უფლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც მკურნალობის მიზნებისათვის საჭიროა პაციენტის სხეულში შეღწევა. ბოლოს, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად არ ცნო “ჯანმრთელობის შესახებ” კანონში მოყვანილი დამატებითი წესები, რომლებიც გამოიყენება მხოლოდ ფსიქიკურად დაავადებული პირების მიმართ.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
23.11.1998

მომჩივანთა ჯგუფმა მოითხოვა 1992 წლის „ჩანასახის სიცოცხლის დაცვის შესახებ” LXXIX კანონის (შემდგომში „კანონი აბორტის შესახებ”) კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენა. მომჩივანთა მტკიცებით, „აბორტის შესახებ” კანონის ზოგიერთი დებულებები და კანონი მთლიანობაში არაკონსტიტუციურია. სიცოცხლის დაცვის პროპონენტმა მომჩივნებმა სასამართლოს სთხოვეს დაედგინა, რომ ჩანასახი სამართლის სუბიექტს წარმოადგენდა ჩასახვის მომენტიდან. საკონსტიტუციო სასამართლომ საჩივარი არ დააკმაყოფილა. თავისი №64/1991 (XII.17) გადაწყვეტილების გათვალისწინებით სასამართლომ განაცხადა, რომ მას არ შეეძლო იმის დადგენა, წარმოადგენდა თუ არა ჩანასახი სამართლის სუბიექტს კონსტიტუციის კონტექსტში.

აღნიშნულ საკითხზე შესაბამისი კანონმდებლობის მიღების უფლებამოსილება პარლამენტს გააჩნია. მოცემული გადაწყვეტილება ეყრდნობოდა სასამართლოს წინამორბედი გადაწყვეტილებით აბორტის საკითხზე დადგენილ პრინციპებსა და მითითებებს. სასამართლოს №64/1991 (XII.17) გადაწყვეტილებით, სასამართლომ გააუქმა ჯანდაცვის მინისტრის დადგენილება, რომელიც იმ დროს მოქმედებდა ფორმალურ საფუძვლებზე: სასამართლოს თვალსაზრისით, ფუნდამენტური უფლებების დადგენა პარლამენტის მიერ გამოცემული საკანონმდებლო აქტის პრეროგატივაა. ამის გამო, სასამართლომ თავი შეიკავა საქმის არსებით ნაწილში აბორტის საკითხზე არსებული წესების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის გადაწყვეტისაგან.

ამასთან, სასამართლომ დაადგინა სახელმძღვანელო პრინციპები „აბორტის შესახებ” კანონის მომავალი ვარიანტისთვის. ამ პრინციპებზე დაყრდნობით, პარლამენტმა 1992 წელს მიიღო კანონი „აბორტის შესახებ”, რომელმაც არ აღიარა ჩანასახის სამართალსუბიექტობა ჩასახვის მომენტიდან, შესაბამისად, დასაშვებად ცნო აბორტის ჩატარება კონკრეტული მიზეზების საფუძველზე და ორსულობის პირველ თვეებში. მოცემულ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ განიხილა კანონის მე-6 მუხლის 1(დ) ქვეპუნქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი, რომლის მიხედვით, აბორტის ჩატარება ნებადართულია ორსულობის პირველი 12 კვირის განმავლობაში, თუ ქალი კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფება; სასამართლომ ასევე განიხილა ჩანასახის სამართლებრივ სტატუსთან და სიცოცხლის უფლებასთან დაკავშირებული საჩივრები.

„აბორტის შესახებ” კანონის მე-12 მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, კრიზისულ მდგომარეობას წარმოადგენს ისეთი მდგომარეობა, რომლის შედეგადაც ქალი იმყოფება უკიდურესად მძიმე ფსიქოლოგიურ, ფიზიკურ ან სოციალურ გარემოებებში და ამგვარი მდგომარეობა საფრთხეს უქმნის ჩანასახის ჯანსაღ განვითარებას. იმის დასამტკიცებლად, რომ ნამდვილად არსებობს კრიზისული მდგომარეობა, ქალმა ხელი უნდა მოაწეროს განაცხადს აბორტის თაობაზე.

მომჩივანთა აზრით, ჩანასახი არ არის საკმარისად დაცული „აბორტის შესახებ” კანონით, ვინაიდან პროცესს, რომლის საფუძველზეც დგინდება, თუ რამდენად პასუხობს ორსული ქალის მდგომარეობა კანონით დადგენილ პირობებს, არ მეთვალყურეობს ჩანასახის ინტერესების დამცველი არც ერთი პირი. უნგრეთში არსებული პრაქტიკით, ამგვარი დადგენილება არ არის საჯარო საზოგადოებისათვის და არც იმ პირისათვის, რომელიც უზრუნველყოფს ჩანასახის ინტერესთა გარანტირებას. შესაბამისად, კითხვა, რომელზეც საკონსტიტუციო სასამართლოს პასუხი უნდა გაეცა, იყო შემდეგი: რამდენად შეასრულა სახელმწიფომ „აბორტის შესახებ” კანონის მიღებითა და ქალისათვის კრიზისულ სიტუაციაში აბორტის დაშვებით ჩანასახის სიცოცხლის დაცვის ვალდებულება - ქალის ღირსებისა და არჩევანის უფლების საპირისპიროდ. კრიზისული მდგომარეობის განსაზღვრება ბუნდოვანია, ვინაიდან ის, ფაქტობრივად, წარმოადგენს არგუმენტს ქალის არჩევანის უფლების სასარგებლოდ და ჩანასახის სიცოცხლის საზიანოდ, ვინაიდან, კანონის შესაბამისად, იქმნება შთაბეჭდილება, რომ, რამდენადაც პარადოქსული არ უნდა იყოს, აბორტი დაშვებულია ჩანასახის უფლებათა დაცვისათვის. სასამართლოს აზრით, ეს არღვევს კანონის ნათელი ფორმულირების კონსტიტუციურ პრინციპს, ვინაიდან აბორტის დაშვების მიზეზი საკუთარი თავის საწინააღმდეგოა. შესაბამისად, განხილვის საგანს წარმოადგენს ის, თუ რამდენად შეესაბამება კონსტიტუციას ქალის კრიზისულ მდგომარეობაში ყოფნა -როგორც აბორტის დაშვების საფუძველი.

„აბორტის შესახებ” კანონის შესაბამისად, აბორტი შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ ქალის მტკიცებას იმის თაობაზე, რომ ის კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფება. მას არ უწევს მტკიცებულების წარდგენა ან შემოწმების გავლა ამგვარი მიზეზების არსებობის დადგენისათვის. ეს კეთდება ქალის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის მიზნით. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ კონკრეტულ საქმესთან მიმართებით განაცხადა, რომ ქალის არჩევანისა და ღირსების უფლების არამართლზომიერ შეზღუდვად არ ჩაითვლებოდა, თუკი კანონი ქალს აბორტის მიზეზების დასაბუთებას მოსთხოვდა. „აბორტის შესახებ” მოქმედი კანონის გასაჩივრებული ნორმები აკმაყოფილებს ქალის არჩევანის უფლებასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებს, მაგრამ არ ასრულებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, დაიცვას ადამიანის სიცოცხლე. ამის შედეგად, კონსტიტუციური ბალანსი ქალის ღირსების უფლებასა და სიცოცხლის დაცვის სახელმწიფოებრივ ვალდებულებას შორის დარღვეულია. „აბორტის შესახებ” კანონის ეს დებულება არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან არ არის დაცული ბალანსი ქალის ფუნდამენტურ უფლებასა და სახელმწიფოს კონსტიტუციურ ვალდებულებას შორის.

გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში სასამართლომ ასევე ჩამოაყალიბა სახელმძღვანელო პრინციპები პარლამენტისათვის. სასამართლოს თვალსაზრისით, სახელმწიფოსათვის არსებობს ორი შესაძლო გამოსავალი, რომლითაც ის დაიცავს ჩანასახის სიცოცხლეს. პირველ შესაძლებლობას წარმოადგენს „აბორტის შესახებ” კანონის უცვლელად დატოვება, მაგრამ ამის სანაცვლოდ კანონმდებელმა უნდა შეიმუშაოს კანონის ნორმები, რომელთა მიზანს წარმოადგენს ჩანასახის სიცოცხლის დაცვა (მაგალითად, თანამშრომლობა ორსულ ქალთან, მისთვის სათანადო ფსიქოლოგიური, სამედიცინო, სოციალური და ფინანსური დახმარების გაწევა). მეორე გამოსავალს წარმოადგენს კრიზისული მდგომარეობის განსაზღვრების ჩამოყალიბება აბორტის ზოგიერთი შესაძლო და ტიპიური მიზეზის ჩამონათვალით.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
21-10-1998

სასამართლოს მოეთხოვა გადაწყვეტილების მიღება ორ საკონსტიტუციო ხასიათის საკითხზე, რომლებიც დაკავშირებული იყო მამობის დადგენის პროცედურის მარეგულირებელ წესებთან. პირველ შემთხვევაში, სასამართლომ დაადგინა, რომ გამოძიების წინასწარი სტადია - რომელიც მთავრდება საჯარო პროკურორის დასკვნით მამობის დადგენის მოქმედებების განხორციელებაზე და რომელიც წარედგინება სასამართლოს მისი დასაშვებობის ან უარყოფის გადაწყვეტილების გამოსატანად - ადმინისტრაციული ხასიათის იყო და სამართალწარმოებას არ წარმოადგენდა. მომჩივნისთვის ამგვარი დასაშვებობის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შეუძლებლობა არ არღვევს სასამართლოსადმი პირის უფლებებისა და ინტერესების დაცვისათვის მიმართვის უფლებას, ანუ შეჯიბრებით პრინციპს.

მეორე საკითხთან დაკავშირებით სასამართლომ დაადგინა, რომ სამოქალაქო კოდექსი სისხლის ნიმუშის ტესტს მიუთითებს მხოლოდ როგორც მტკიცებულების ფორმას მამობის დადგენის საქმეებში; კოდექსი არ ითვალისწინებს და არ აკანონებს ამგვარი ტესტის აღსრულებას, ვინაიდან პირს შეუძლია, უბრალოდ უარი განაცხადოს მასზე. მომჩივანი ვალდებული იყო, ეთანამშრომლა სისხლის ნიმუშების ანალიზის წარმოებაში, რაც არასრულწლოვანის მამობის დადგენის მიზნით (მართლმსაჯულების განხორციელებაში თანამშრომლობის ვალდებულების გათვალისწინებით) აუცილებლობას წარმოადგენდა; თუ დაინტერესებული პირი დაუსაბუთებელ უარს ამბობს სისხლის ნიმუშის ტესტის ჩატარებაზე, სასამართლო თავისუფალია ამგვარი უარის მტკიცებულებითი ძალის შეფასებისას.

პორტუგალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
23-11-1993

საკონსტიტუციო დებულება, რომლის თანახმად „ნებისმიერ სასჯელს ავტომატურად არ უნდა მოჰყვებოდეს სამოქალაქო, პროფესიული ან პოლიტიკური უფლებების დაკარგვა”, ეფუძნება ადამიანის ღირსების დაცვის ფუნდამენტურ პრინციპს და ძირითად უფლებათა დაცვის პრინციპს; შესაბამისად, კონსტიტუციას არ შეესაბამება არჩევნებთან დაკავშირებული ზოგიერთი საკანონმდებლო აქტის დებულებები, რომელთა თანახმად, პირი კარგავს ხმის უფლებას, თუ მას დაეკისრა სასჯელი თავისუფლების აღკვეთის სახით განზრახ დანაშაულის ჩადენისათვის.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
13-12-1999

ვიდეო-კლუბში მომუშავე გამყიდველის მიმართ ექვსთვიანი კონტრაქტის პირველ კვირებში სამუშაო ადგილის მფლობელის მხრიდან ადგილი ჰქონდა სქესობრივი კავშირის არაპირდაპირი ფორმით შეთავაზებას და ფიზიკურ შეხებას. ზაფხულის არდადეგების მიმდინარეობისას, ქალთა უფლებების დაცვის სამსახურთან და ფსიქოლოგთან კონსულტაციის შემდეგ, მან აიღო შვებულება ავადმყოფობის გამო დეპრესიის საფუძვლით და უფროსს სქესობრივი ხასიათის აგრესიული მოქმედებების გამო უჩივლა, რაც მკაცრადაა აკრძალული ესპანეთის შრომის კანონმდებლობით.

საოლქო სასამართლომ დამქირავებელს დააკისრა ზარალის ანაზღაურება დაზარალებულისათვის, მაგრამ გალიციის მართლმსაჯულების უმაღლესმა სასამართლომ უარყო საჩივარი იმის საფუძველზე, რომ მომჩივანმა დაუყოვნებლივ არ გამოთქვა პროტესტი დამქირავებლის მოქმედებების მიმართ. ამის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მომჩივანს კონსტიტუციური დაცვა (ამპარო) გამოუცხადა და დაადგინა, რომ მისი პირადი ცხოვრების დაცვის უფლება ხელყოფილ იქნა (კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილი).

სქესობრივი ხასიათის აგრესიული მოქმედებები სამუშაო ადგილზე წარმოადგენს პირადი ცხოვრების განსაკუთრებულად დაცულ სფეროს, კერძოდ, სქესობრივი ცხოვრების უხეშ ხელყოფას; სქესობრივი სფერო პირდაპირაა დაკავშირებული პიროვნების ღირსების დაცვასთან (კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი ნაწილი). სქესობრივი ხელყოფა, შესაბამისად, არღვევს პირის ფუნდამენტური ხასიათის უფლებას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაზე (კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილი) და, ზოგ შემთხვევაში, ხელყოფს ქალის უფლებას არადისკრიმინაციულ მოპყრობაზე, ვინაიდან დღესაც კი უფრო მეტი ქალი ხდება ამგვარ აგრესიულ ქმედებათა მსხვერპლი, ვიდრე მამაკაცი, რაც შეუსაბამოა კონსტიტუციურ ღირებულებებთან (კონსტიტუციის მე- 4 მუხლი).

შრომის კანონმდებლობა კრძალავს გარყვნილი ხასიათის ნებისმიერ სიტყვიერ, ჟესტით გამოხატულ ან ფიზიკურ შეურაცხყოფას. შესაბამისად, მკაცრადაა აკრძალული არა მხოლოდ დამქირავებლის ან თანამშრომლების მხრიდან შეურაცხმყოფელი ქცევა, რომელიც საფრთხეს უქმნის სამუშაოს სტაბილურობას, წახალისებას, პროფესიულ მომზადებას ან რაიმე სხვა შეღავათის თუ სამუშაო პირობას, არამედ, ასევე, არასასურველი გარყვნილი ქცევა, რომელიც დაქირავებულისთვის ქმნის უსიამოვნო, შემაწუხებელ, მტრულ, შეურაცხმყოფელ ან დამთრგუნველ სამუშაო გარემოს. ამგვარ სიტუაციებში მუშაკის უფლებები ირღვევა მხოლოდ მაშინ, როდესაც გასაჩივრებული ქმედებები საკმარისად სერიოზულია ზემოთ აღწერილი ნეგატიური გარემოს შესაქმნელად არა მხოლოდ დაზარალებულის სუბიექტური თვალსაზრისით, არამედ, ასევე, სრულიად ობიექტურ საფუძვლებზეც.

ამ კონკრეტულ საქმეში, ქმედება წარმოადგენს ცალმხრივი ხასიათის აქტს, რომლის სურვილიც არ გააჩნია იმ პირს, რომლის მიმართაც ის ხორციელდება: ტერმინი „სქესობრივი ხასიათის აგრესიული მოქმედება” არ შეიძლება გამოიყენებოდეს ისეთი ქცევის მიმართ, რომელიც წარმოიშობა თავისუფალი თანხმობით მიმდინარე ურთიერთობისას, ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ისეთი ქცევის მიმართ, რომლის მიმართაც პირს სურვილი გააჩნდა ან მასზე პირს თანხმობა ჰქონდა მიცემული ან, უკიდურეს შემთხვევაში, ის ითმენდა ამგვარ ქცევას. ამასთან, ქმედება წარმოადგენს სქესობრივი ხასიათის აგრესიულ მოქმედებას, როდესაც პირი, რომლის მიმართაც ის ხორციელდება, აშკარა ფორმით გამოხატავს თავის უარს იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ეს პირი დაუყოვნებლივ არ აცნობებს ფაქტს შესაბამის ხელისუფლების ორგანოებს და ცდილობს მორიგებას საჩივრის შეტანამდე.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
22/05/1995

მომჩივნებმა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართეს საკონსტიტუციო დაცვის მოსაპოვებლად მას შემდეგ, რაც ბრალდებული სასამართლო განაჩენით გამართლებულ იქნა შეურაცხყოფის ფაქტზე. შეურაცხყოფის ბრალდება მომჩივნებმა წარუდგინეს გაზეთის კორესპონდენტს, რომელმაც თავის სტატიაში მიუთითა მომჩივანთა კარიერასა და მათ ზეგავლენაზე ქალაქის პოლიტიკასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე ისეთი ფორმით, რომელიც საზიანო იყო მათი რეპუტაციისათვის, უფრო მეტიც, გასაჩივრებული გადაწყვეტილებით საჭიროებას მოკლებულად იქნა აღიარებული.

აქ კიდევ ერთხელ თავს იჩენს დაპირისპირება აზრის გამოხატვის თავისუფლებასა და ინფორმაციის თავისუფლებასა (ორივე აღიარებულია კონსტიტუციის მე-20 მუხლით) და პირის რეპუტაციის უფლებას შორის (კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილი), რომლის გადაწყვეტაც საკონსტიტუციო სასამართლოს ვალდებულებაა. მთელ რიგ გადაწყვეტილებებში სასამართლომ შეინარჩუნა უფლებამოსილება, გადაესინჯა ქვემდგომი სასამართლოს მიერ ერთმანეთთან დაპირისპირებული უფლებების შედარებითი მნიშვნელობის შეფასება. გასაჩივრებული განაჩენით დადგენილად აღიარებული ფაქტების შეფასების შედეგად საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ დაპირისპირება არსებობდა არა პირის რეპუტაციის უფლებასა და ინფორმაციის თავისუფლებას შორის, არამედ პირის რეპუტაციის უფლებასა და გამოხატვის თავისუფლებას შორის, ვინაიდან განხილულ საქმეში დომინირებდა სწორედ ამ უკანასკნელის დამახასიათებელი ნიშნები, რაც გამოიხატებოდა სტატიის ავტორის შეფასებით მსჯელობაში მომჩივანთა საზიანოდ.

მომჩივანთა საჯარო სტატუსისა და საზოგადოების მხრიდან მათი საქმიანობის მიმართ არსებული ინტერესის გათვალისწინებით, მათი რეპუტაციის უფლება მაინც დაცული უნდა იქნეს ყოველგვარი შეურაცხმყოფელი ან უშუალოდ ზიანის მიმყენებელი კომენტარებისაგან, რომლებიც უდავოდ მრავლად მოიპოვებოდა შესაბამის საგაზეთო სტატიაში; უფრო მეტიც, ეს კომენტარები საერთოდ არ იყო აუცილებელი მომჩივანთა საჯარო საქმიანობის კრიტიკისათვის და არც უკავშირდებოდა ამ უკანასკნელს. სასამართლოს თქმით, კონსტიტუცია არავითარ შემთხვევაში არ ითვალისწინებს რომელიმე პირის “შეურაცხყოფის” უფლებას, რაც შეუთავსებელი იქნებოდა კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ პიროვნული ღირსების უფლებასთან.

გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებებში ადგილი არ ჰქონია ერთმანეთთან დაპირისპირებული საკონსტიტუციო უფლებების შეფასებას, ვინაიდან გადაწყვეტილებებში დაშვებული არ უნდა ყოფილიყო სიტყვის თავისუფლების დამადასტურებელი რომელიმე არგუმენტი. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებული იყო, გაეუქმებინა გასაჩივრებული გადაწყვეტილებები იმ მოტივით, რომ მათ ვერ შეძლეს კონსტიტუციური დაცვის მომთხოვნი პირების რეპუტაციის უფლების დაცვა. ერთ-ერთმა მოსამართლემ საქმეს დაურთო განსხვავებული აზრი იმ საფუძველზე, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ უნდა შედიოდეს სისხლის სამართლის სასამართლოების მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენის გაუქმება.

შვეიცარია

ფედერალური სასამართლო
18-06-2001

ბ-ნი და ქ-ნი ვ. ჟენევის კანტონის ადმინისტრაციული სასამართლოს
წინააღმდეგ

1999 წლის 2 აპრილს თერთმეტი წლის გოგონა საგზაო შემთხვევას ემსხვერპლა. ის სასწრაფოდ იქნა მიყვანილი ჟენევის კანტონალური უნივერსიტეტის საავადმყოფოში, სადაც ის მეორე დღესვე თავის ტვინის მძიმე ტრავმის გამო გარდაიცვალა. გარდაცვლილად იგი 1999 წლის 3 აპრილს, 10 სთ-სა და 23 წთ-ზე გამოცხადდა, შემდეგ კი, საღამოს 6 სთ-სა და 30 წთ-ზე. მათი შვილის ნების თანახმად, ბ-ნმა და ქ-ნმა ვ-მ შესთავაზეს მისი ორგანოები დონაციის მიზნებისათვის. ორგანოთა ამოღება დაგეგმილი იყო 1999 წლის 4 აპრილისათვის. მშობლები ამ დღეს საავადმყოფოში მათი შვილის გვამთან ღამის გათენების რიტუალის შესასრულებლად გამოცხადდნენ; მისვლისთანავე მათ ეცნობათ, რომ პოლიციის უფროსმა, პოლიციის შტაბბინის ინსტრუქციების თანახმად, გასცა ბრძანება გვამის ექსჰუმაციის ჩატარების შესახებ. ექსჰუმაცია ჩატარდა 1999 წლის 6 აპრილს.

ბ-ნმა და ქ-ნმა ვ-მ შეიტანეს ჩვეულებითი სამართლის საჩივარი ჟენევის სახელმწიფო საბჭოში ექსჰუმაციის ბრძანების უსაფუძვლოდ გამოცხადების მიზნით. სახელმწიფო საბჭომ საქმე გადასცა ჟენევის კანტონის ადმინისტრაციულ სასამართლოს, რომელმაც დაადგინა, რომ, როგორც ექსჰუმაციის ბრძანების გასაჩივრება, ისე ნებისმიერი სახის საჯარო განცხადების მოთხოვნა, დასაშვები არ იყო.

ამის შემდეგ, ბ-ნმა და ქ-ნმა ვ-მ შეიტანეს საჯარო-სამართლებრივი საჩივარი და მოითხოვეს ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმება. მათი მტკიცებით, ადგილი ჰქონდა პირადი თავისუფლებისა და სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების დარღვევას (ფედერალური კონსტიტუციის მე-10 მუხლი, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 და მე-8 მუხლები). ფედერალურმა სასამართლომ საჩივარი დასაშვებად ცნო.

ადმინისტრაციულმა სასამართლომ გადაწყვიტა, არ განეგრძო სამართალწარმოება ბ-ნ და ქ-ნ ვ-ს საჩივრის მიმართ „სასამართლოების ორგანიზაციის” შესახებ კანონის, „ადმინისტრაციული პროცესის შესახებ” კანონისა და ჟენევის კანტონის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად. ფედერალურმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ ეს გადაწყვეტილება არ წარმოადგენდა კანტონური სამართლის თვითნებურ გამოყენებას. პირადი თავისუფლება, რომელიც გარანტირებულია ფედერალური კონსტიტუციის მე-10 მუხლით, არ იყო შემოფარგლული მხოლოდ პირის სიცოცხლის ხანგრძლივობით, არამედ გრძელდებოდა მისი გარდაცვალების შემდეგაც, რაც ყველა პირს აძლევს საშუალებას, გადაწყვიტოს, თუ რა დაემართება მის სხეულს გარდაცვალების შემდეგ და იცავს მათ ყოველგვარი სახის უკანონო ჩარევისაგან.

გარდაცვლილი პირის გვამი ასევე დაცულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8 მუხლით. ამასთან, ეს გარანტიები არ გულისხმობს სასამართლოსადმი უპირობო მიმართვის შესაძლებლობას, ვინაიდან ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-13 მუხლი მოითხოვს, რომ ყველა პირს უნდა გააჩნდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალება ეროვნული ხელისუფლების ორგანოების, მაგრამ არა მაინცდამაინც სასამართლო ორგანოს წინაშე. კონსტიტუცია ასევე არ შეიცავს სასამართლოს მიერ გადასინჯვის უფლებას. შესაბამისად, შემდეგი გადასაწყვეტი საკითხი იყო, თუ რამდენად გამოყენებადი იყო ევროკონვენციის მე-6 მუხლი და რამდენად უფლებამოსილნი იყვნენ ბ-ნ და ქ-ნ ვ., მათი საქმე სასამართლოს მიერ ყოფილიყო გადაწყვეტილი.

ვინაიდან საქმეში არ არსებობდა სისხლისსამართლებრივი ბრალდება, საჭირო იყო იმის შეფასება, თუ რამდენად ეხებოდა დავა სამოქალაქო უფლებებისა და ვალდებულებების დადგენას. ზოგადად, სამართალსუბიექტურობა არ არის დაცული პირის გარდაცვალების შემდეგ, მაგრამ სასამართლოები უშვებენ დაცვის ამგვარ განვრცობას. ეს, უპირველეს ყოვლისა, გამომდინარეობს საჯარო სამართლიდან, რომელიც ადგენს პირის გარდაცვლილად გამოცხადებისა და დასაფლავების წესებს. ის, ასევე, აღიარებულია კერძო სამართალშიც, კერძოდ, დარჩენილ ნათესავთა რელიგიური და ემოციური გრძნობების დაცვის მიზნით. მაშასადამე, ნათესავებს უფლება ჰქონდათ, დაცული ყოფილიყვნენ სახელმწიფოს მიერ მათი ოჯახის გარდაცვლილი წევრის გვამის ხელყოფისაგან. საქმე ეხებოდა სამოქალაქო უფლებას ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-6 მუხლის კონტექსტში

დადგენილი სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, საჯარო ხელისუფლების მიერ უკანონო ქმედებით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების უფლება კვალიფიცირდება როგორც სამოქალაქო სარჩელი. იგივე გამოიყენება იმ პირების მიმართაც, რომლებიც მოითხოვდნენ არა ფინანსურ კომპენსაციას, არამედ, უბრალოდ, დეკლარაციული ხასიათის რეპარაციას. ამის შედეგად, ბ-ნ და ქ-ნ ვ-ს საჩივარი იმყოფება ევროკონვენციის მე-6 მუხლის ფარგლებში და, შესაბამისად, სასამართლოს მიერ უნდა იქნეს მოსმენილი. სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს პროცესუალური წესებით. იმის გამო, რომ განხილული საქმე ეხებოდა ამ უფლების მთავარ არსს, ადმინისტრაციულ სასამართლოში გასაჩივრების მარეგულირებელი კანტონური სამართალი, რომელიც გამოყენებულ იქნა არათვითნებურად, არ იყო განმსაზღვრელი ფაქტორი ამ საქმეში. გადამწყვეტი არც ის არგუმენტი იყო, თითქოს ბ-ნ და ქ-ნ ვ-ს არ ჰქონდათ რეალური ინტერესი საქმეში, რადგანაც ისინი უბრალოდ განცხადებას მოითხოვდნენ. მაშასადამე, საჯარო სამართლის საჩივარი დასაბუთებული იყო. ბ-ნ და ქ-ნ ვ-ს უფლება ჰქონდათ, მათი საქმე სასამართლოს გადაეწყვიტა. კანტონურ სამართალში კონკრეტული ნორმების არარსებობის გათვალისწინებით, მომჩივნებს ამ კონკრეტულ საქმეში კანტონის დონეზე უნდა მიეცეთ დაცვის სამართლებრივი საშუალება -თუნდაც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მოთხოვნების საფუძველზე. კანტონური ხელისუფლების ორგანოების პრეროგატივას წარმოადგენდა შესაბამისი ორგანოსა და სამართლებრივი მექანიზმის დადგენა ბ-ნ და ქ-ნ ვ-ს საჩივრის განსახილველად.

უკრაინა

საკონსტიტუციო სასამართლო
29-12-1999

პარლამენტის წევრებმა მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს სისხლის სამართლის კოდექსის 24-ე მუხლის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დასადგენად; ეს მუხლი ითვალისწინებს სიკვდილით დასჯას, როგორც სასჯელის განსაკუთრებულ ზომას, რომელიც გამოიყენება კოდექსის კერძო ნაწილში მოყვანილი მძიმე დანაშაულების მიმართ. პარლამენტის წევრების მტკიცებით, კონსტიტუციით გარანტირებული სიცოცხლის უფლება აბსოლუტური ხასიათისაა და კონსტიტუციის განმარტებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადამიანის სიცოცხლის, როგორც სამართლის უზენაესობის საფუძველზე დემოკრატიული საზოგადოების მშენებლობისათვის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ფასეულობის, აბსოლუტური და აშკარა ფორმით გამოხატული პატივისცემა. შესაბამისად, კონსტიტუციის კონტექსტში, სასჯელის განსაკუთრებული ზომის სახით სიკვდილით დასჯის გამოყენება უნდა ჩაითვალოს „ადამიანის სიცოცხლის უფლების თვითნებურ ხელყოფად”.

კონსტიტუცია განსაზღვრავს ადამიანს, მის სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას, პატივსა და ღირსებას, ხელშეუხებლობასა და უსაფრთხოებას, როგორც უზენაეს სოციალურ ფასეულობას (კონსტიტუციის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი) და ითვალისწინებს, რომ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დანერგვა და დაცვა სახელმწიფოს მთავარ მოვალეობას წარმოადგენს (კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილი).

მთავარ კონსტიტუციურ დებულებას, რომელიც აღიარებს სიცოცხლის უფლებას, წარმოადგენს ნორმა, რომლის თანახმადაც, ეს უფლება განუყოფელი (კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილი), განუსხვისებელი და ხელშეუვალია (კონსტიტუციის 21-ე მუხლი). სიცოცხლის უფლება ადამიანს დაბადებიდან ეკუთვნის და დაცულია სახელმწიფოს მიერ.

კონსტიტუციის თანახმად, კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები, კერძოდ, სიცოცხლის უფლება გარანტირებულია და არ შეიძლება ხელყოფილ იქნეს (კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 ნაწილი). ამას გარდა, აკრძალულია ისეთი ცვლილებებისა ან გადახვევების შემოღება, რომლებიც აუქმებენ ადამიანთა და მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს (კონსტიტუციის 157-ე მუხლის პირველი ნაწილი). დაუშვებელია არსებული უფლებებისა და თავისუფლებების ფარგლებისა და შინაარსის შეზღუდვა ახალი კანონების მიღებისას ან არსებულ კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანისას (კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-3 ნაწილი).

კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 ნაწილის დებულებები სახელმწიფოს აკისრებს კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების, მათ შორის, პირველ რიგში სიცოცხლის უფლების გარანტირებას, ასევე, კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების გაუქმებისკენ მიმართული ნებისმიერი აქტის მიუღებლობის ვალდებულებას. სახელმწიფოს მიერ ადამიანისათვის სიცოცხლის წართმევა, თუნდაც კანონით დადგენილი დებულებების საფუძველზე, განიხილება როგორც სიცოცხლის განუყოფელი უფლების გაუქმება და, შესაბამისად, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

ყოველ პირს აქვს მისი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, თუ ეს არ ლახავს სხვა პირთა უფლებებსა და თავისუფლებებს. კონსტიტუცია თითოეულ ადამიანს ანიჭებს სიცოცხლის განუყოფელ უფლებას (კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი ნაწილი) და გარანტირებს ამ უფლების დაცვას მისი გაუქმებისაგან. ამასთან ერთად, ის ადგენს ყოველი პირის უფლებას, დაიცვას საკუთარი სიცოცხლე და ჯანმრთელობა, ასევე, სხვა პირთა სიცოცხლე და ჯანმრთელობა უკანონო ხელყოფისაგან (კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-3 ნაწილი).

სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს დებულებებს, რომლებიც დაკავშირებულია პირის ქმედებებთან აუცილებელი მოგერიების მდგომარეობაში მისი სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით, ასევე, სხვა პირთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით, თუ ეს ნაკარნახევია სოციალურად საშიში ხელყოფის თავიდან აცილების ან შეწყვეტის უკიდურესი აუცილებლობით.

სიცოცხლის განუყოფელი უფლების და სხვა უფლებათა და თავისუფლებათა საკონსტიტუციო მხარდაჭერა ეფუძნება შემდეგ ფუნდამენტურ პრინციპს: ადამიანის უფლებებთან და თავისუფლებებთან დაკავშირებულ ყველა გამონაკლისს თვით კონსტიტუცია უნდა ითვალისწინებდეს და არა სხვა კანონები და ნორმატიული აქტები. კონსტიტუციის 64-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „ადამიანის კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები არ შეიძლება შეიზღუდოს, გარდა იმ შემთხვევებისა, რომლებიც კონსტიტუციითაა გათვალისწინებული.” კონსტიტუცია არ შეიცავს არც ერთ დებულებას, რომლის მიხედვითაც, სიკვდილით დასჯა წარმოადგენს სიცოცხლის განუყოფელი უფლების გამონაკლისს. ასევე, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული სიკვდილით დასჯის შეუსაბამობა სასჯელის მიზნებთან და სასამართლო შეცდომის შესაძლებლობა. ეს არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის კონსტიტუციურ გარანტიებს (კონსტიტუციის 58-ე მუხლი).

სიკვდილით დასჯა ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 28-ე მუხლს, რომლის მიხედვითაც, „არავინ შეიძლება გახდეს წამების, სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის ობიექტი” (ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლი).

გაერთიანებული სამეფო
ლორდთა პალატა
29-11-2001

პ-მ გაასაჩივრა საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვით, საჯარო პროკურატურის დირექტორმა (სპდ) კანონიერად განაცხადა უარი, თავის თავზე აეღო ვალდებულება, არ განეხორციელებინა სისხლისსამართლებრივი დევნა პ-ს მეუღლის მიმართ, თუ იგი პ-ს დაეხმარებოდა თვითმკვლელობის განხორციელებაში. პ. დაავადებული იყო მოტორული ხასიათის ნევროლოგიური დაავადებით და მას ჰქონდა დარჩენილი მცირეოდენი ხანი სიცოცხლისათვის. მან არჩია, თავი აერიდებინა მტკივნეული სიკვდილისთვის და გარდაცვლილიყო მის მიერ შერჩეულ დროს მეუღლის დახმარებით. პ-ს ინვალიდობა გულისხმობდა, რომ მას დასჭირდებოდა დახმარება თვითმკვლელობის განსახორციელებლად. 1996 წელს მიღებულმა „თვითმკვლელობის შესახებ” კანონმა დანაშაულად აღიარა ერთი პირის მიერ მეორის თვითმკვლელობის დახმარება ან წახალისება. პ-ს მეუღლემ სპდ-ს სთხოვა იმის გარანტია, რომ მის მიმართ არ განხორციელდებოდა სისხლისსამართლებრივი დევნა, თუ იგი პ-ს თვითმკვლელობის ჩადენაში დაეხმარებოდა. სპდ-მ უარი განაცხადა გარანტიის მიცემაზე იმ მოტივით, რომ მას არ გააჩნდა ამგვარი გარანტიის მიცემის უფლებამოსილება დანაშაულის ჩადენამდე.

პ-ს მტკიცებით, 1961 წლის კანონის დანაყოფი 2.1 არ შეესაბამებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას; ევროკონვენციის მე-2 მუხლი, კონვენციის მე-6 ოქმის პირველ და მე-2 მუხლებთან ერთობლიობაში, გარანტირებს პირის მიერ სიცოცხლის გაგრძელებისა თუ შეწყვეტის არჩევანს; სპდ-ს გადაწყვეტილება წარმოადგენდა პ-ს მიმართ არაჰუმანურ და დამამცირებელ მოპყრობას კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევით; კონვენციის მე-8 მუხლი უზრუნველყოფს თვითგამორკვევის უფლებას, რაც ასევე მოიცავს სიცოცხლის ან სიკვდილის არჩევანის უფლებას; კონვენციის მე-9 მუხლი გარანტირებს პს უფლებას, გააჩნდეს რწმენა სხვა პირის დახმარებით განხორციელებულ თვითმკვლელობაში; გაერთიანებული სამეფოს სამართლით გათვალისწინებული თვითმკვლელობის დახმარების აბსოლუტური აკრძალვა არათანაზომიერი იყო პ-ს მიერ მისი გონებრივი შესაძლებლობების განხორციელების სრულ კონტროლთან, სხვა პირის მიმართ რაიმე ზიანის არარსებობასთან, მისი სიკვდილის გარდაუვალობასთან და მის მზადყოფნასთან, ჩაედინა თვითმკვლელობა, თუ მას ექნებოდა ამის შესაძლებლობა; ასევე, დარღვეულ იქნა კონვენციის მე-14 მუხლი, ვინაიდან სპდ-ს უარი მის (როგორც ინვალიდის) მიმართ დისკრიმინაციული ხასიათის იყო.

ლორდთა პალატამ დაადგინა, რომ ადგილი არ ჰქონია პ-ს მიმართ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა დარღვევას.

კონვენციის მე-2 მუხლი (სიცოცხლის უფლება): ამ მუხლის ტექსტის არაორაზროვანი ფორმა ასახავს სიცოცხლის უზენაესობას, იცავს სიცოცხლის უფლებას და კრძალავს სიცოცხლის განზრახ წართმევას, გარდა ამომწურავი ფორმით ჩამოყალიბებული გამონაკლისისა. კონვენციის მე-2 მუხლი არ შეიძლება განიმარტოს, როგორც სიკვდილის უფლების მომნიჭებელი ან სხვა პირის დახმარების დამშვები საკუთარი სიკვდილის განხორციელებისას.

კონვენციის მე-3 მუხლი (წამების აკრძალვა): ეს მუხლი ასახავს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტურ ღირებულებას. მის მიერ შესაბამისი მოპყრობის აკრძალვა აბსოლუტური ხასიათისაა, რომლისგანაც გადახვევა არ დაიშვება ომიანობისა თუ ეროვნული უბედურების პირობებშიც კი. კონვენციის მე-3 მუხლით გათვალისწინებული მოპყრობის აბსოლუტური და უპირობო აკრძალვა მონაწილე სახელმწიფოსაგან მოითხოვს, რომ „მოპყრობას” არ მიეცეს შეუზღუდავი ან უჩვეულო მნიშვნელობა. დაუსაბუთებელია იმის ვარაუდი, რომ სპდ ან გაერთიანებული სამეფოს სხვა თანამდებობის პირი ახორციელებდა შესაბამის მოპყრობას პ-ს მიმართ, რომელიც განიცდიდა გარკვეულ ტანჯვას მისივე დაავადების გამო.

შესაბამისად, ასევე შეუძლებელია, სპდ-ს უარი პ-ს მეუღლისათვის სისხლისსამართლებრივი იმუნიტეტის მიცემაზე ამ უკანასკნელის მიერ დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში განმარტებულ იქნეს, როგორც კონვენციის მე-3 მუხლის ნეგატიური აკრძალვის საწინააღმდეგო.

თუ გამოიყენება კონვენციის მე-3 მუხლი და ადგილი არ ჰქონია ამ მუხლის ნეგატიური აკრძალვის დარღვევას, სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, თავიდან აარიდოს პირების დაქვემდებარება შესაბამის მოპყრობას, არ არის აბსოლუტური და უპირობო. თუ სახელმწიფოებს აბსოლუტურად ეკრძალებათ მათ იურისდიქციაში მყოფი პირების მიმართ შესაბამისი მოპყრობის გამოყენება, ის ზომები, რომლებიც სათანადო ან აუცილებელია პოზიტიური ვალდებულების შესრულებისათვის, უფრო შეფასებითია და განსხვავებულია სხვადასხვა სახელმწიფოს პრაქტიკაში, უფრო დამოკიდებულია ხალხის მოსაზრებებსა და რწმენაზე და ნაკლებად ექვემდებარება რაიმე უნივერსალურ განსაზღვრებას.

გაერთიანებულ სამეფოს არ გააჩნია პოზიტიური ვალდებულება, უზრუნველყოს, რომ სრულიად შერაცხადი და განუკურნებლად დაავადებული პირი, რომელსაც სურს თვითმკვლელობის განხორციელება, მაგრამ არ შეუძლია ამის შესრულება, უფლებამოსილი იყოს სხვა პირის დახმარებაზე ამ უკანასკნელის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებით.

კონვენციის მე-8 მუხლი (პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობა): სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ უფლებას საერთოდ არ გააჩნდა რაიმე კავშირი საქმესთან. სტრასბურგის ორგანოების პრაქტიკაში არ მოიპოვება ამის საპირისპირო რაიმე მტკიცებულება. ეს რომ სიმართლეს არ შეესაბამებოდეს, მაშინ დარღვევა გამართლებული იქნებოდა კონვენციის მე-8 მუხლის მე-2 ნაწილით. თვითმკვლელობა სხვა პირის დახმარებით და მკვლელობა თანხმობით უკანონოა კონვენციის მონაწილე ყველა სახელმწიფოში ნიდერლანდების გარდა - მაგრამ ამ უკანასკნელის შემთხვევაშიც, პ-ს მეუღლეს დაეკისრებოდა პასუხისმგებლობა პ-ს თვითმკვლელობაში დახმარებისათვის.

კონვენციის მე-9 მუხლი (აზრის თავისუფლება): პ-ს შეიძლება ჰქონოდა გულითადი რწმენა სხვა პირის დახმარებით თვითმკვლელობის სასარგებლო ხასიათში და შეეძლო, თავისუფლად გამოეხატა ამგვარი რწმენა. მაგრამ ამგვარი რწმენის უფლებას არ შეუძლია დაასაბუთოს მოთხოვნა, რომლის თანახმადაც, მისი მეუღლე უნდა გათავისუფლდეს შედეგებისაგან იმ ქმედებისათვის, რომელიც შეიძლება სრულ შესაბამისობაში იყოს პ-ს რწმენასთან, მაგრამ აკრძალულია სისხლის სამართლის კანონმდებლობით.

კონვენციის მე-14 მუხლი (დისკრიმინაციის აკრძალვა): სტრასბურგის სასამართლომ მრავალჯერ განაცხადა, რომ ეს უფლება ავტონომიური არ არის, არამედ გამოიყენება მხოლოდ კონვენციის სხვა მუხლებთან ერთად და არც ერთი უფლება, რომელიც მოყვანილ იქნა პ-ს მიერ, არ იქნა დარღვეულად აღიარებული; კონვენციის მე-14 მუხლი მას არ დაეხმარება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დადგინდებოდა, რომ „თვითმკვლელობის შესახებ” კანონის დანაყოფი 2.1-ის მოქმედება დისკრიმინაციული იყო. ნებისმიერ შემთხვევაში, სისხლის სამართლის კანონი არ შეიძლება დისკრიმინაციულად ცნობილიყო, ვინაიდან ის ყველას მიმართ გამოიყენება.

სისხლის სამართლის კანონი, როგორც წესი, განსხვავებას არ აკეთებს დანაშაულის ჩადენის მსურველ დაზარალებულსა და სხვა დაზარალებულს შორის. „მკვლელობა შებრალებით” არის კანონით გათვალისწინებული მკვლელობა. თუ სისხლის სამართლის კანონი აკრძალავდა იმ პირთა ქმედებებს, რომლებიც უმწეო მდგომარეობაში მყოფთ თვითმკვლელობაში დახმარებას გაუწევდნენ, მაგრამ, ამასთანავე, პასუხისმგებლობისაგან გაათავისუფლებდა მათ, ვინც ჩვეულებრივ დაზარალებულებს თვითმკვლელობაში ეხმარებიან, კანონი არ იქნებოდა სამართლიანი და ვერ უზრუნველყოფდა მის პატივისცემასა და შესრულებას.

კანონის გაუქმებისა და შეჩერების უფლებამოსილება, პარლამენტის თანხმობის გარეშე, მთავრობასა და მის მოხელეებს ჩამოერთვათ 1699 წლის უფლებათა ბილით. იმ შემთხვევაშიც, თუ სპდ-ს ექნებოდა გარანტიის მიცემის უფლებამოსილება, ამ კონკრეტულ საქმეში ის უკანონოდ იმოქმედებდა, თუკი ამგვარ გარანტიას მისცემდა. მას არ ჰქონდა პ-ს მიერ წარდგენილი მოთხოვნების შემოწმების საშუალება. მას არ მიუღია ინფორმაცია იმ მეთოდის შესახებ, რომლითაც მომჩივანი ცხოვრების დასრულებას აპირებდა. არ იყო შემოთავაზებული არავითარი სამედიცინო ზედამხედველობა. ეს იქნებოდა სპდ-ს მოვალეობის დაუდევარი შეუსრულებლობა და მისი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება, თუკი ის დათანხმდებოდა სისხლისსამართლებრივი დევნის განუხორციელებლობას ჯერ კიდევ ჩაუდენელი დანაშაულის მიმართ.

ესპანეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
24-08-2000

დუმილისა და საკუთარ თავზე ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავების უფლება უკავშირდება უდანაშაულობის პრეზუმფციას. ის, აგრეთვე, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს და შესაფერისი სასამართლო პროცესის ძირითადი ფუნქციონალური გარანტიაა.

საეჭვო ქცევის ახსნაზე უარის თქმა, როგორც დუმილის უფლებით კანონიერი სარგებლობის ნაწილი, სასამართლომ შესაძლოა, ბრალდების საფუძვლად გამოიყენოს იმის გათვალისწინებით, რომ ბრალდების მხარემ წარმოადგინა დანაშაულის მტკიცებულება და მსჯავრდებულისგანაც სამართლიანად მოელიან ახსნა-განმარტებას. თუ გადაწყვეტილება დამტკიცებული არ არის, წარმოდგენილი მტკიცებულება უსაფუძვლოა ან, თუ დაცვის ქვეშ მყოფი პოლიციის თანდასწრებით დუმილის უფლებას ინარჩუნებს, ასეთი მოქმედება ყოვლად დაუშვებელია. როცა დაცვის ქვეშ მყოფი უარყოფს დანაშაულში მონაწილეობას და არ არსებობს პირდაპირი მტკიცებულება თუ დასაბუთება იმისა, რომ დანაშაული მართლაც მან ჩაიდინა, სასამართლო შესაძლოა დაეფუძნოს უეჭველ ფაქტებს, ან არაპირდაპირ მტკიცებულებას, საიდანაც დასაბუთების პროცესით შესაძლებელია დანაშაულის შესახებ დასკვნის გაკეთება. ეს პროცესი სასამართლო გადაწყვეტილებაში სათანადოდ უნდა აიხსნას. არაპირდაპირი მტკიცებულებით ამგვარად განმტკიცებული არაერთი ბრალდება არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციის უფლებას. კონსტიტუციის 9.3 მუხლის პრინციპები არ შეიძლება მოყვანილ ან დაცულ იქნეს კონსტიტუციური სარჩელის განხორციელების კონტექსტში (კონსტიტუციის 53.2 მუხლი და „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 41.1 ნაწილი). ქალბატონი რენშაუ სანდოვალი დააკავეს მაშინ, როცა მას ფოსტიდან მოჰქონდა მისთვის გამოგზავნილი პაკეტი, რომელშიც კოკაინი იყო მოთავსებული. რადგანაც პაკეტი ბრაზილიიდან იგზავნებოდა, მისმა შემცველობამ პოლიციის ეჭვი გამოიწვია და სანამ მფლობელს გადასცემდნენ, ის გახსნეს. დაკავებულმა უარი განაცხადა, ხელი მოეწერა ჩვენების ოქმისათვის, რომელიც იმ მოსამართლის თანდასწრებით შედგა, რომლის ბრძანებითაც გაიხსნა პაკეტი. მოგვიანებით იგი საბაჟოს ოფისში წაიყვანეს, სადაც გამოძიება უნდა გაგრძელებულიყო. მან პოლიციის წინაშე განცხადების გაკეთებისგან თავი შეიკავა. სასამართლო განხილვა დასრულდა მადრიდის პროვინციული სასამართლოში, სადაც მას ჯანმრთელობის საზიანოდ მიმართული დანაშაულისათვის ბრალი წაუყენეს. მადრიდის პროვინციული სასამართლოს გადაწყვეტილება უზენაესმა სასამართლომაც უცვლელად დატოვა.

ამ შემთხვევაში, ბრალდების მტკიცებით, დაცვის ქვეშ მყოფი პაკეტის შემცველობის შესახებ ინფორმირებული იყო. ბრალდებულის არაპირდაპირი მტკიცებულებით, ეს პაკეტი მის მმართველობაში მყოფი ორგანიზაციის სახელზე იყო გაგზავნილი, მისი სახელი არასწორად ეწერა, ამიტომაც მან თავი შეიკავა განცხადებისა და პოლიციასთან თანამშრომლობისაგან. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სარჩელი კონსტიტუციის დაცვასთან დაკავშირებით. სასამართლომ უარყო ყველა ბრალდება, რომ მოსარჩელის დუმილის უფლება და მისი უდანაშაულობის პრეზუმფცია დაირღვა. მან მიიღო ეს გადაწყვეტილება იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ პოლიციის წინაშე მისი დუმილის უფლება მის წინააღმდეგ მტკიცებულებად იქნა გამოყენებული.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, კონსტიტუციის 17.3 მუხლით გარანტირებული დუმილის უფლება არ დარღვეულა, რადგანაც პოლიციამ, რომელმაც რენშაუ დააკავა, პატივი სცა დუმილის უფლებას. ამას ამტკიცებდა ფაქტი, რომ მოსარჩელის საჩივარი, რომლის თანახმადაც სასამართლოს გადაწყვეტილებით მას დანაშაულში თანამონაწილეობა ედებოდა ბრალად, უფრო მოგვიანებით სტადიას განეკუთვნებოდა. ამ შემთხვევაში, ძირითად განსახილველ უფლებას წარმოადგენდა უდანაშაულობის პრეზუმფციის საკითხი. (კონსტიტუციის 24.2 მუხლი). საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ სისხლის სამართლის სასამართლოს გადაწყვეტილება საფუძვლიანი იყო. რაც შეეხება ბრალდების მიერ წარმოდგენილ არაპირდაპირ მტკიცებულებას, სასამართლოებს შეეძლოთ, დაცვის ქვეშ მყოფის მიერ საეჭვო ქცევის ახსნაზე უარის თქმა გამოეყენებინათ, როგორც ბრალდების საფუძველი, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ეფუძნებოდა დუმილის კანონიერ უფლებას. ამ შემთხვევაში, არაპირდაპირი მტკიცებულება ავსებდა სხვა მტკიცებულებას, იყო დამტკიცებული და არავითარ შემთხვევაში -უსაფუძვლო, შესაბამისად, ის არ ეყრდნობოდა იმ ფაქტს, რომ მოსარჩელემ დუმილის უფლება აირჩია. ამრიგად, მისი ძირითადი უფლება სათანადოდ იყო დაცული.

მალტა

საკონსტიტუციო სასამართლო
18-08-1998

მიუხედავად იმისა, რომ საჯაროობა სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფის საშუალებაა, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლთან მიმართებით უნდა არსებობდეს ბალანსი სამართლიანი სასამართლოს უფლებასა და მედიის გამოხატვის თავისუფლებას შორის. მომხსენებელი მოსამართლის მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე ცალკეული აზრის დაფიქსირებამ არ უნდა გამოიწვიოს ეჭვი მის მიუკერძოებლობაში.

განსასჯელის მიერ ნაფიც მსაჯულთა სამსჯავროზე გაკეთებული ჩანაწერების კონფისკაცია წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლო განხილვის ძირითადი უფლების შელახვას. თუმცა, დაცვის საშუალების მიცემისას საქმე მთლიანობაში უნდა იქნეს განხილული. მოსარჩელეს მიუსაჯეს თხუთმეტი წლით თავისუფლების აღკვეთა. მას ბრალად ედებოდა პოლიციის განყოფილებაში პირისათვის სხეულის მძიმე დაზიანების მიყენებაში თანამონაწილეობა, რამაც შედეგად სიკვდილი გამოიწვია. დანაშაული ჩადენილ იქნა მაშინ, როცა მოსარჩელეს პოლიციის კომისრის თანამდებობა ეკავა. 1994 წლის 15 აპრილს სისხლის სამართლის სააპელაციო სასამართლომ მხარი დაუჭირა სისხლის სამართლის სასამართლოს მიერ გამოტანილ განაჩენს. მოსარჩელემ შეიტანა კონსტიტუციური სარჩელი, რომლის თანახმადაც, სისხლის სამართალწარმოებისას დაირღვა მისი სამართლიანი სასამართლოს უფლება. მიუხედავად იმისა, რომ სარჩელში მოსარჩელემ დააფიქსირა უკმაყოფილება, ძირითადი არსი მაინც იმაში მდგომარეობდა, რომ სისხლის სამართალწარმოებისას მომხსენებელი მოსამართლე:

1. პრესის უარყოფითი კამპანია

რაც შეეხება პრესის მიერ წარმოებულ კამპანიას, რომელსაც აღნიშნავდა მოსარჩელე, საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ საჯაროობა მოიაზრება, როგორც სასამართლოს სამართლიანობის გარანტია. უფრო მეტიც, როგორც ეს მე-10 მუხლშია მოცემული, სამართლიანი სასამართლოს უფლება უნდა დაბალანსდეს პრესის თავისუფლებასთან მიმართებაში. ზოგადად მიღებულია, რომ სასამართლოებს არ შეუძლიათ ვაკუუმში ფუნქციონირება. ვინაიდან სასამართლო დავების გადაჭრის ადგილია, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ მათი სათანადო განხილვა დაუშვებელია სხვა ადგილებში, იქნება ეს სპეციალური ჟურნალი, ზოგადად პრესა თუ საზოგადოება. მედიას, აგრეთვე, აკისრია ვალდებულება, გაავრცელოს ინფორმაცია იმ საკითხებზე, რაც სასამართლოში განიხილება. რეალობას შეესაბამება ის ფაქტი, რომ ადგილობრივ პრესაში გავრცელებული ინფორმაცია არაობიექტური და მოსარჩელისათვის საზიანო იყო. თუმცა, ასეთი ინფორმაციები გამონაკლისი იყო და არა წესი. გარდა ამისა, მოსალოდნელია, რომ მსგავს სასამართლოს, რომელიც საზოგადოების ინტერესს წარმოადგენს, მოჰყვება პრესის მხრიდან გამოხმაურება. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სტატიები, რომელთაც უკმაყოფილება გამოიწვიეს, გამოქვეყნდა მას შემდეგ, რაც ნაფიცმა მსაჯულებმა საბოლოო გადაწყვეტილება გამოიტანეს, თუმცა, აპელაცია ჯერ კიდევ წინ იყო. ამრიგად, არ შეიძლება დავასკვნათ, რომ მოსარჩელის მიმართ ბოროტი საგაზეთო კამპანია წარმოებდა და ის ავნებდა მოსარჩელის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ნაფიც მსაჯულთა სამსჯავროზე გაცილებით დიდია მსაჯულთა საზოგადოებრივი აზრის გავლენის ქვეშ მოქცევის რისკი, ამის მტკიცება ძნელია, რადგან არ არსებობს მსაჯულთა მიერ მიზეზთა რაიმე წერილობითი ახსნა. არ არსებობდა მტკიცებულება, რომ აღნიშნულმა სტატიებმა მსაჯულებზე ან მომხსენებელ მოსამართლეზე უარყოფითი გავლენა მოახდინა. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, უარყოფითი შინაარსის სტატიები სამართალწარმოებისას თვით მოსამართლემ უგულებელყო, რათა მსაჯულებს კომენტარები მხედველობაში არ მიეღოთ. უფრო მეტიც: ის ფაქტი, რომ მსაჯულებს გადაწყვეტილების გამოსატანად დიდი დრო დასჭირდათ, ხმათა რაოდენობა და ობიექტური დასკვნა ამტკიცებს, რომ მსაჯულები არ მოქცეულან პრესის გავლენის ქვეშ. მიუხედავად იმისა, რომ მსაჯულები პროფესიონალი მოსამართლეები არ იყვნენ, მიუკერძოებლობის სრული გარანტიები არსებობდა. ამასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მალტის კონსტიტუციასა და ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციასთან მიმართებით მოსარჩელის ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

2. მომხსენებელი მოსამართლის მიუკერძოებლობა

მოსარჩელე ჩიოდა, რომ ნაფიც მსაჯულთა სამსჯავროზე მომხსენებელი მოსამართლე არ იყო ობიექტური და მიუკერძოებელი. იგი ამტკიცებდა, რომ მსაჯულთა მიერ საკითხის წინასწარი განხილვისას მოსამართლემ გამოთქვა გარკვეული მოსაზრება, რაც, გარკვეულწილად, მიანიშნებდა მოსარჩელის მიმართ მის უარყოფით განწყობას. მოსარჩელის აზრით, განხილვის დაწყებამდე მომხსენებელმა მოსამართლემ უკვე ჩამოაყალიბა მოსაზრება განსასჯელის პიროვნების შესახებ. მისი მტკიცებით, ამის აშკარა გამოხატულება იყო ის, რომ მოსამართლემ არ დააკმაყოფილა განსასჯელის თავდებით გაშვების საკითხი და მის დაუყოვნებლივ დაკავებაზე გასცა ბრძანება. ამასთან, იმ შემთხვევაში, როცა მოწმეთა სანდოობა ეჭვის ქვეშ დგება, შეუძლებელია, მომხსენებელი მოსამართლე ობიექტური და მიუკერძოებელი ყოფილიყო. მოსარჩელე შემდგომ აცხადებდა, რომ სასამართლო სხდომის დროს მას არ უთხოვია მომხსენებელი მოსამართლის საქმიდან აცილება, რათა საქმისწარმოება დროში არ გაწელილიყო. მსჯავრდებულს რომ ეს მოეთხოვა და უარი მიეღო, მაშინ მიკერძოების ხარისხი გაცილებით მაღალი იქნებოდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ობიექტურობის ტესტის ჩაბარებისას ნდობის ხარისხი უმნიშვნელოვანესია და დემოკრატიულ საზოგადოებაში მოქმედი სასამართლოები სისხლის სამართალწარმოებისას ხალხისა და განსასჯელის თვალში სწორედ ნდობასა და რწმენას უნდა იმსახურებდნენ. მართლმსაჯულება არა მხოლოდ უნდა განხორციელდეს, არამედ დასანახიც უნდა გახდეს. შემდგომ მან დაადგინა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს იურისდიქციის მიხედვით, ის ფაქტი, რომ მოსამართლემ სასამართლომდე დააფიქსირა გადაწყვეტილებები, არ აყენებს მის მიუკერძოებლობას ეჭვის ქვეშ. ყურადღება უნდა გამახვილდეს ამ გადაწყვეტილებათა ხასიათსა და მოცულობაზეც. მოპასუხეებმა განაცხადეს, რომ სასამართლოს დაწყებამდე მოსარჩელეს შეეძლო მოეთხოვა მომხსენებელი მოსამართლის აცილება. ამასთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 734-ე მუხლის თანახმად, მოსამართლე შეიძლებოდა ჩამოშორებოდა საქმეს, თუ მას ამ საქმესთან, როგორც მოსამართლეს, ადრეც ჰქონდა შეხება. თუმცა, ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება მომხდარიყო, თუ მოსამართლის მიერ გამოტანილი წინა გადაწყვეტილება საქმის არსებით მხარეს უკავშირდებოდა. ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მოსამართლის ქმედება, რომელსაც არ გამოუთქვამს აზრი საქმის არსებით ნაწილთან დაკავშირდებით, არ შეიძლება გასაჩივრებულიყო. უფრო მეტიც: მოსამართლეს მონაწილეობა არ მიუღია საქმის სასამართლოსათვის მომზადებაში ან ბრალდების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაში. მოსამართლის მიერ წინასწარ გამოტანილი გადაწყვეტილება ეხებოდა მოსარჩელის პატიმრობაში დარჩენა-არდარჩენის საკითხს და საქმის არსებით ნაწილთან კავშირი არ ჰქონდა. სასამართლოსთვის მიმართვის მეორე საშუალებას წარმოადგენდა სისხლის სამართლის სასამართლოსთვის მოთხოვნა, რომ საქმე გადაეცა სამოქალაქო სასამართლოს პირველ ინსტანციაში, რომელიც კონსტიტუციურ სამართალწარმოებას ახორციელებდა მალტის კონსტიტუციის 46-ე მუხლთან მიმართებით. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მიუხედავად წინასწარი გადაწყვეტილებისა, მოსამართლეს არ გამოუთქვამს მოსაზრება მოსარჩელის პიროვნებასთან დაკავშირებით, აღარაფერს ვამბობთ იმ ფაქტზე, რომ მალტის კანონმდებლობის მიხედვით ბრალდებულობასთან დაკავშირებული საბოლოო გადაწყვეტილება გამოაქვთ ნაფიც მსაჯულებს და არა მოსამართლეს. არ არსებობდა მტკიცებულება, რომ მომხსენებელმა მოსამართლემ რაიმე უარყოფითი გავლენა იქონია ნაფიც მსაჯულებზე. პირიქით: მოსამართლის მიმართვა ნაფიცი მსაჯულებისადმი კიდევ ერთი მტკიცებულებაა იმისა, რომ მიკერძოებას ადგილი არ ჰქონია. მოსამართლემ გააფრთხილა ნაფიცი მსაჯულები, რომ გადაწყვეტილება მათ ხელთ არსებული ფაქტების გათვალისწინებით გამოეტანათ.

3. მსაჯულთა სამსჯავროს განმავლობაში პირადი ჩანაწერებისა და სამართლებრივი დოკუმენტაციის ჩამორთმევა

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართალწარმოება დროში გაიწელა და საბოლოო გადაწყვეტილება სასამართლოზე წარმოდგენილ მტკიცებულებათა უტყუარობაზე დიდად იყო დამოკიდებული. ამრიგად, მოსარჩელისთვის უმნიშვნელოვანესი იყო, რომ საუკეთესო პირობები შექმნოდა ბრალდების მხარის მიერ წარმოდგენილ მოწმეთა მტკიცებულებების გასაბათილებლად. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ამის მისაღწევად მოსარჩელეს უფლება ჰქონდა, გამოეყენებინა სხვადასხვა ჩანაწერები, რომელიც მან სასამართლოს მსვლელობის დროს შეაგროვა. მიუხედავად იმისა, რომ სისხლის სამართლის სააპელაციო სასამართლომ კონკრეტული მინიშნებები გააკეთა აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით, მაინც დაასკვნა, რომ მიუხედავად ამ უკანონო ქმედებისა, სასამართლოს მსვლელობის დროს ადგილი არ ჰქონია მართლმსაჯულების პრინციპის შელახვას. სამოქალაქო სასამართლოს პირველი ინსტანციის დასკვნით, ის ფაქტი, რომ ჩვენების მიცემის გარდა, სისხლის სამართლის მთელი წარმოებისას ჩანაწერები განსასჯელს ჰქონდა და ამ დოკუმენტებზე მის ადვოკატსაც თავისუფლად მიუწვდებოდა ხელი, იმაზე მეტყველებს, რომ მოსარჩელეს შეეძლო დაცვისათვის მომზადება.

საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოიყენა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 583 მუხლი (მალტის კანონთა მე-12 მუხლი) რომლის მიხედვითაც: „მოწმეს შეუძლია, გახსენების მიზნით გადახედოს საუკეთესო ან მისი მითითებით სხვა პიროვნების მიერ გაკეთებულ ნებისმიერ ჩანაწერს იმ წუთას ან შემდგომ, ან ნებისმიერ დროს, როცა ეს ფაქტი მას კარგად ახსოვდა და იცოდა, რომ იგივე იყო დაფიქსირებული ჩანაწერში, თუმცა, ამ შემთხვევაში, მან უნდა წარმოადგინოს ეს ჩანაწერი და მოწინააღმდეგე მხარესაც უნდა მიეცეს ნახვის შესაძლებლობა“. სასამართლო მტკიცებით, სისხლის სამართლის კოდექსის 463-ე მუხლის მიხედვით (მალტის კანონთა მე-9 მუხლი), სისხლის სამართალწარმოებისას განსასჯელს უფლება აქვს, წარმოადგინოს მტკიცებულების ასლი და ყველა დოკუმენტი, რომელიც სამართალწარმოების ნაწილს შეადგენს (სისხლის სამართლის 519-ე მუხლი - მალტის კანონთა მე-9 თავი). ამრიგად, თუ განსასჯელს უფლება აქვს, თან ჰქონდეს ეს დოკუმენტები, მას იმის უფლებაც უნდა ჰქონდეს, გააკეთოს სასამართლოზე წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე ჩანაწერები. 583-ე მუხლის ფარგლებში, მას უფლება აქვს, ამ ჩანაწერებით აღიდგინოს ზოგიერთი ინფორმაცია. ამ მუხლის მიზანია, უზრუნველყოს სასამართლოში წარმოდგენილი მტკიცებულების უტყუარობა. ეს კიდევ ერთი გარანტიაა იმისა, რომ სამართალწარმოებისას დადგინდეს სიმართლე. სასამართლოზე მოსარჩელის ჩვენება ერთ-ერთი საშუალება იყო, რითაც მას ბრალდებისაგან თავის დაცვა შეეძლო. ამრიგად, სასამართლოს განსასჯელი სამართლიანი სასამართლოს ყველა გარანტიებით უნდა უზრუნველეყო. რაც შეეხება სამართლებრივ ტექსტებს, წიგნები მოსარჩელეს დაცვისათვის მომზადებაში დაეხმარებოდა. განსასჯელის საკნიდან ყველა ჩანაწერისა და სამართლებრივი ტექსტების გატანის ბრძანებამ უარყოფითად იმოქმედა განსასჯელის ჩვენებაზე, როგორც ფაქტობრივი, ისე ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით. სამართლიანი სასამართლოს ერთ-ერთი მახასიათებლის -მხარეთა თანასწორობის პრინციპის გათვალისწინებით, თითოეულ მხარეს უნდა მისცემოდა შესაძლებლობა, წარმოედგინა საკუთარი საქმე ისეთნაირად, რომ მოწინააღმდეგე მხარესთან თანაბარ პირობებში აღმოჩენილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ სისხლის სამართლის სააპელაციო სასამართლოს დადგენილებით მართლმსაჯულების პრინციპი არ დარღვეულა, საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ დაირღვა მოსარჩელის სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლება. თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ სისხლის სააპელაციო სასამართლომდე მოსარჩელეს უნდა მოეთხოვა ჩვენების მიცემა მისთვის ჩამორთმეული ჩანაწერების დახმარებით. გარკვეული მიზეზების გამო, დაცვის ეს საშუალება მან არ გამოიყენა. შედეგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიეცა მოსარჩელისათვის ამ შესაძლებლობით სარგებლობაზე უარის თქმის უფლება.

საკონსტიტუციო სასამართლომ შემდგომში დაადგინა, რომ მსგავს წარმოებაში საქმე მთლიანობაში უნდა იქნეს განხილული ქვეყნის შიდა კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურების გათვალისწინებით, რის თანახმადაც, სამართალწარმოება სამართლიანად ჩატარდა და მოსარჩელის საჩივრებმა მხარდაჭერა ვერ მოიპოვა. სასამართლომ დაადგინა, რომ მოსარჩელის წინააღმდეგ წარმოებული სისხლის სამართალწარმოება მთლიანობაში უნდა შეფასდეს, როგორც სამართლიანი.

გაერთიანებული სამეფო
ლორდთა პალატა
30-01-2003

X-ს ბრალი ედებოდა 14 წლის გოგონაზე შეურაცხმყოფელ თავდასხმაში. ბრალის წაყენებისას X 13 წლის იყო. სასამართლომდე ის ფსიქიატრებმა შეამოწმეს, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ იგი ვერ გაუძლებდა სასამართლო სხდომის პროცესს. მსაჯულებს უნდა განესაზღვრათ, შეეძლო თუ არა მას, 1964 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო აქტის მე-4 ნაწილის თანახმად, სასამართლოს გადატანა. მსაჯულებმა დაადგინეს, რომ X შეურაცხადი იყო და ამდენად, სასამართლოს წინაშე მისი წარდგენა არაგონივრული იქნებოდა.

1964 წლის აქტის შემდეგი 4ა ნაწილი მოითხოვს, რომ მსაჯულებმა არსებული მტკიცებულებების გათვალისწინებით განსაზღვრონ, ნამდვილად ჩაიდინა თუ არა დაცვის ქვეშ მყოფმა ქმედება. ამდენად, შემდეგ სხდომაზე, მოსამართლის მითითებით, სხვა მსაჯულმა დაადგინა, რომ მან ჩაიდინა ის ქმედებები, რომელშიც ეჭვმიტანილი იყო. შედეგად, X გაათავისუფლეს და მამამისს მოსთხოვეს, რომ იგი დაერეგისტრირებინა, როგორც სექსუალური მოძალადე. X-მა გაასაჩივრა მეორე მსაჯულის გადაწყვეტილება. მისი განცხადებით, პროცედურა არ შეესაბამებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლს. ლორდთა პალატამ დაადგინა, რომ მე-4 ნაწილის პროცედურა არ უნდა შეესაბამებოდეს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლს, რადგან ის არ განსაზღვრავს სისხლის სამართლებრივ ბრალდებას. ლორდთა პალატამ გადაწყვიტა, რომ 1964 წლის 4ა სექცია შემოღებულ იქნა პიროვნებათა არააუცილებელი დაკავების თავიდან აცილების მიზნით. მაგალითად, 4ა აქტის შემოღებამდე, როცა განსასჯელმა აღიარა მკვლელობა და შემდგომ აღმოჩნდა, რომ მას არ შეეძლო სასამართლოს გადატანა, ის მაინც დააკავეს, როგორც პოტენციურად საშიში ადამიანი. საშიშროება ჩადენილი ქმედებიდან (პიროვნების მკვლელობა) გამომდინარეობდა, რომელიც, როგორც შემდგომმა გამოძიებამ აჩვენა, მას არ ჩაუდენია.

ლორდთა პალატამ, იხელმძღვანელა რა საქმით Eagle v. The Netherlands, დაადგინა, რომ:

1. შიდა კანონმდებლობით 4 ა ნაწილის პროცედურა არ განსაზღვრავს სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას;

2. პროცედურა არ შეიძლება იყოს სისხლის სამართლებრივი, რადგან შედეგად არ მოჰყვება სასჯელი.

ამრიგად, დადგინდა, რომ 4ა პროცედურის თანახმად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის ფარგლებში განსასჯელი სისხლის სამართლის ბრალდებულად არ იქნა მიჩნეული. გადაწყდა, რომ, თუ პროცედურა სწორად წარიმართებოდა, იგი სამართლიანი იქნებოდა და განსასჯელის უფლებებს არ დაარღვევდა.

აზერბაიჯანი

საკონსტიტუციო სასამართლო
13-07-1999

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში ეჭვმიტანილ ნებისმიერ პიროვნებას უნდა ჰქონდეს დაცვის უფლება მისი დაკავების მომენტიდან. უზენაესმა სასამართლომ დასვა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 256-ე და 259-ე მუხლების კონსტიტუციის 61-ე მუხლთან შესაბამისობის საკითხი. აზერბაიჯანის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 256-ე მუხლის შესაბამისად, პიროვნებას, რომელსაც უნდა დაეკისროს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა, საქმის განხილვისას აქვს დაცვის უფლება. კოდექსის 259-ე მუხლის მიხედვით, იმ პირის ადვოკატმა, ვის წინააღმდეგაც უნდა აღიძრას ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საკითხი, უფლება აქვს საქმის მომზადებაში მიიღოს მონაწილეობა. კონსტიტუციის 61.1 მუხლის თანახმად, პიროვნებას აქვს კვალიფიციური დაცვის უფლება. კონსტიტუციის 61.3 მუხლის თანახმად, მოქალაქეს უფლება აქვს მისი დაკავების, დაპატიმრებისა და კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოს მხრიდან ბრალდების წაყენების მომენტიდან ისარგებლოს ადვოკატის დახმარებით.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 256-ე და 259-ე მუხლები არ ითვალისწინებენ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის პირთა სამართლებრივ დაცვას მისი დაკავების მომენტიდან. ეს ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის აღნიშნულ დებულებებს. უდავოა, რომ ნებისმიერი პირისთვის დაცვის უფლების ხელყოფა ლახავს მის კონსტიტუციურ უფლებას. გარდა ამისა, კონსტიტუციის 63.4 მუხლი აცხადებს, რომ მართლმსაჯულების განხორციელებისას დაუშვებელია, გამოიყენებოდეს მტკიცებულება, რომელიც კანონის დარღვევით იქნა მოპოვებული. თუ პირი, რომელსაც უნდა დაეკისროს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა, საქმის მომზადებისას ვერ ისარგებლებს კვალიფიციური ადვოკატის დახმარებით, შესაძლოა, გამოიწვიოს მტკიცებულებათა უკანონო შეგროვება იმ პირთა მხრიდან, ვინც უფლებამოსილია, მიმართოს ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიებას.

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 256-ე და 259-ე მუხლები, რომლებიც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს დაცვის უფლებას უზღუდავდა, არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციის 61-ე მუხლის მოთხოვნებს. აგრეთვე, აღინიშნა, რომ შესაბამისი ორგანოები ან თანამდებობის პირები, ვინც უფლებამოსილნი არიან განახორციელონ ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიება, ვალდებულნი არიან, ნებისმიერი პირი მისი დაკავების მომენტიდან უზრუნველყონ დაცვის უფლებით.

ჩეხოსლოვაკია

საკონსტიტუციო სასამართლო
25-11-1999

ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა ქარტიის 37.2 მუხლი სახელმწიფო ორგანოების წინაშე სამართალწარმოებისას უზრუნველყოფს დაცვის უფლებას სამართალწარმოების დაწყების მომენტიდან. კონსტიტუციური გარანტიით, სისხლის სამართალწარმოებისას მსჯავრდებულს საქმის მოსამზადებლად უნდა ჰქონდეს სათანადო დრო და საშუალებები, მათ შორის, ადვოკატის დახმარების უფლებაც (ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა ქარტია, მუხლი 40.3). ამ კონსტიტუციური გარანტიებიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41.3 მუხლის დებულება გამონაკლისის გარეშე ვრცელდება სისხლის სამართლის სასამართლოებზე. მნიშვნელობა არ აქვს სასამართლოს შემადგენლობას (ერთი მოსამართლეა თუ მთელი პალატა) ან იმას, თუ რა სახის დანაშაული განიხილება, რადგანაც ერთი მოსამართლეც კი საქმეს ისმენს და გადაწყვეტილება გამოაქვს სახელმწიფოს სახელით, რაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, საკმარისია იმის უზრუნველსაყოფად, რომ საპროცესო კოდექსიდან გამომდინარე, სასამართლოს ჰქონდეს ყველა უფლებამოსილება და ვალდებულება.

სასამართლო დაკითხვაზე, სადაც მოსარჩელის საპატიმროში მოთავსების საკითხი უნდა გადაწყვეტილიყო, მის მიერ არჩეულ ადვოკატს არ მისცეს დასწრების უფლება და არც კი აცნობეს, თუ როდის იყო სხდომა დანიშნული. სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის სააპელაციო საჩივარი საპატიმროში მოთავსების შესახებ. მან შემდეგი ინტერპრეტაცია მისცა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ დებულებებს, რომლებიც განსასჯელის წინასწარ დაკავებისა და დაცვის უფლებას შეეხებოდა: მისი განმარტებით, წინასწარი დაკავებისას ადვოკატის დასწრება სავალდებულო არ იყო. კოდექსი მოითხოვს, რომ მოსამართლემ გადაწყვიტოს დაკავების საკითხი, ამავე დროს, წერია, რომ ადვოკატს უფლება აქვს, დაესწროს სასამართლო განხილვას ყველა სტადიაზე, სადაც განსასჯელი იქნება. სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, სასამართლომ ნება უნდა დართოს დამცველს, დაესწროს მხოლოდ იმ სასამართლო მოსმენებს, სადაც მოსამართლეთა პალატაა წარმოდგენილი და არა იმ სტადიებზე, როცა პროცედურა ერთი მოსამართლის მონაწილეობით ხორციელდება. საკონსტიტუციო სასამართლო არ დაეთანხმა ამ ინტერპრეტაციას და დაადგინა, რომ დაცვის უფლება, როგორც ეს გამოყენებულ ქარტიაშია განმარტებული, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე უნდა გავრცელდეს სასამართლო განხილვის ყველა ეტაპზე, მიუხედავად სასამართლოს შემადგენლობისა. სააპელაციო სასამართლომ, აგრეთვე, დაადგინა, რომ მოსარჩელეს არ უთხოვია ადვოკატის დასწრება და სასამართლოს მხოლოდ უნდა ეცნობებინა ადვოკატისთვის, თუ მისი მოძებნა შესაძლებელი იქნებოდა. სასამართლო არ დაეთანხმა ამ მოსაზრებას და აღნიშნა, რომ სასამართლო მოვალე იყო, ეცნობებინა განსასჯელისთვის მისი უფლება დაცვის მოთხოვნის შესახებ. რაც შეეხება „ადვოკატის მოძიებას“, საქმის მასალებში არ ჩანს, რომ ადვოკატის პოვნა შეუძლებელი იყო ან სასამართლო რამენაირად ეცადა, მოეძებნა იგი.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
10-08-2001

დაცვის უფლება არ უნდა იყოს დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად წარმატებული ან წარუმატებელი იქნება დაცვის საშუალება. როდესაც სასამართლო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 114.1 მუხლის გათვალისწინებით იღებს გადაწყვეტილებას დაცვის უზრუნველყოფის შესახებ, დაუშვებელია სამართლებრივი დახმარების თაობაზე სარჩელის წარმატების საკითხის განხილვა, რათა ეს დამხმარე სამართალწარმოება, შემდეგში მთავარ სამართალწარმოებად არ გადაიქცეს.

მომჩივნები იყვნენ დედმამიშვილები, დაბადებულნი 1969 და 1972 წლებში რუმინეთში. დედა, დაბადებული 1943 წელს, 1986 წლის სექტემბრიდან ცხოვრობდა გერმანიის ტერიტორიაზე. ის რუმინეთიდან გაასახლეს და 1987 წელს მიიღო გერმანიის მოქალაქეობა. 1991-1992 წლამდე მოსარჩელეებს რუმინეთი არ დაუტოვებიათ, თითოეული მიწვევით იმყოფებოდა იქ. ისინი არც გერმანიიდან წამოსულ ემიგრანტებად იქნენ აღიარებულნი და არც დეპორტირებულებად, თუმცა, უცხოელთა შესახებ კანონით განსაზღვრული პერიოდით მაინც მიიღეს ცხოვრების ნებართვა. მას შემდეგ, რაც მათი მოთხოვნა ცხოვრების ნებართვის გახანგრძლივების თაობაზე არ დაკმაყოფილდა, გაასაჩივრეს ქვეყნის დატოვების შესახებ ბრძანება და ახლადგამოშვებული გაფრთხილება გასახლების შესახებ. პირველი ინსტანციის სასამართლოში მათ წარმატებას ვერ მიაღწიეს. მოგვიანებით, ბავარიის უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ მიიღო მათი სააპელაციო საჩივარი და აღმოუჩინა სამართლებრივი დახმარება. სამართალწარმოებისას სენატმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ მოსარჩელეები უნდა განხილულიყვნენ, როგორც „გერმანული სტატუსის მქონე პირები” და არა პიროვნებები, რომელთა სტატუსიც უცხოელთა შესახებ კანონით რეგულირდება. შესაბამისად, მან შეაჩერა წარმოება ისე, რომ მოსარჩელეებს, კონსტიტუციის 116.1 მუხლის შესაბამისად, შეეძლოთ განემარტათ, იყვნენ თუ არა ისინი გერმანელები. ამ საკითხის გადაწყვეტა შეუძლებელი იყო. უცხოელი მოქალაქეების შესახებ კანონის თანახმად, სააპელაციო სამართალწარმოებით მოსარჩელეებმა შეიტანეს სარჩელი დეკლარაციული ხასიათის განაჩენის გამოსატანად და, ამავე დროს, მოითხოვეს სამართლებრივი დახმარება. კომპეტენტურმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განცხადება სამართლებრივ დახმარებასთან დაკავშირებით იმ მოტივით, რომ მოსარჩელეები ამ სამართალწარმოებას ვერ მოიგებდნენ. კონსტიტუციის 116.1 მუხლის განმარტებით გერმანელია ის, ვინც ფედერალურ ტერიტორიაზე შემოუშვეს, როგორც გერმანული ეთნიკური წარმომავლობის ემიგრანტი, ან ასეთი პიროვნების მეუღლე ან შთამომავალი. ამდენად, მოსარჩელეები, 1987 წლის აღიარების გათვალისწინებით, რომელიც მშობლების საკუთარ შვილებთან გაერთიანებას ისახავდა მიზნად, შეიძლება შემოეშვათ ფედერალურ ტერიტორიაზე, მაგრამ რადგანაც ისინი ქვეყანაში შემოსვლისას (1991 და 1992 წლები) უკვე სრულწლოვანები იყვნენ, მათი ამ გზით გერმანელებად აღიარების შესაძლებლობა აღარ არსებობდა. გარდა ამისა, საეჭვო იყო, რომ მოსარჩელეებმა, მართლაც, დედასთან ხელახალი დაახლოების მიზნით გადმოკვეთეს საზღვარი. სასამართლომ შემდგომ დაადგინა, რომ, თუ პიროვნებას სურს, მუდმივად შეიცვალოს საცხოვრებელი მშობელთან დაახლოების მიზნით, ის არ შემოდის ქვეყანაში დროებითი მოწვევით (visitor's visa) და არც თავშესაფრის მაძიებლის სტატუსის მოპოვებას ცდილობს. ბავარიის უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განცხადება სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენაზე უარყოფითი გადაწყვეტილების გასაჩივრებასთან დაკავშირებით. სააპელაციო სასამართლოში წარუმატებლობის შემდეგ, მოსარჩელეებმა კონსტიტუციური სარჩელით გაასაჩივრეს უარი სამართლებრივი დახმარების შესახებ. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ დაირღვა კონსტიტუციის 3.1 მუხლი (კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი) და კანონის უზენაესობის პრინციპი.

მეორე პალატის პირველმა კოლეგიამ გააუქმა მომჩივანთა საწინააღმდეგოდ გამოტანილი გადაწყვეტილებები და საქმე განსახილველად დაუბრუნა ადმინისტრაციულ სასამართლოს. კოლეგიის გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი არსებითად შემდეგი იყო: გასაჩივრებული გადაწყვეტილებები ხელყოფს როგორც კანონის წინაშე თანასწორობის, ისე კანონის უზენაესობის პრინციპს. იურიდიული დახმარების საკითხზე მიმდინარე სამართალწარმოებისას ეს ნორმები მოითხოვს შედარებით თანაბარ მოპყრობას როგორც შეძლებულ, ისე ფინანსური შეძლების არმქონე მხარეებს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ გათვალისწინებულია თანასწორი სამართლებრივი დაცვის გარანტია, იურიდიული დახმარების გაწევა შეიძლება დამოკიდებული იყოს სამართლებრივი ზომის მოთხოვნის წარმატების ხარისხზე. ამასთან, წარმატების შესაძლებლობის შეფასება არ უნდა იქნეს გამოყენებული ისე, რომ სამართალწარმოება იურიდიული დახმარების მოსაპოვებლად წარმოადგენდეს თვით სამართლებრივი ზომის თაობაზე მიმდინარე პროცესის ნაწილს. თუ შესაბამისი სასამართლო, საქმის შესაძლო წარმატების ხარისხის შეფასებისას, გამოიყენებს კრიტერიუმს, რომელიც ნაკლები ფინანსური შესაძლებლობის მქონე მხარეს შეძლებულ მხარესთან შედარებით, უფრო რთულ მდგომარეობაში აყენებს, მაშინ ეს მიუთითებს თანაბარი სამართლებრივი დაცვის გარანტიის არსის ფუნდამენტურად არასწორ განმარტებას. მოცემულ საქმეში შესაბამის სასამართლოებს მხედველობაში უნდა მიეღოთ, რომ მომჩივნების გერმანიის ტერიტორიაზე დაშვების საკითხი, კონსტიტუციის 116-ე მუხლის პირველი ნაწილის შინაარსით, დაკავშირებული იყო სამართლებრივი ხასიათის სირთულეებთან, რომელთაც ძირითადი სასამართლო პროცესის ფარგლებში განმარტება უნდა მისცემოდათ. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სასამართლოს მოსაზრება, რომ შესაბამისი დაშვების ნებართვა გაცემულ იქნა არასრულწლოვანთა მათ მშობლებთან გაერთიანების მიზნით, არ იყო გონივრული. ნებართვა, ასევე, მოიცავდა მომჩივანთა სხვა ახლო ნათესავებს, რომელთაც სრულწლოვანების ასაკს მიაღწიეს. კოლეგიამ დაადგინა, რომ, ასევე, არ შეზღუდულა დაშვების ნებართვის მოქმედების ვადა. იმდენად, რამდენადაც ადმინისტრაციულმა სასამართლომ თავისი უარი იურიდიულ დახმარებაზე დაასაბუთა დაშვების ნებართვასა და ქვეყანაში შემოსვლას შორის მიზეზობრივი კავშირის არარსებობით, მან, აგრეთვე, არ მოახდინა იურიდიული დახმარების გაწევის საკითხის განხილვა შესაბამისი ზომების საფუძველზე. პრინციპის სახით, სამართლებრივად და ფაქტობრივად გაურკვეველი საკითხები უნდა გადაწყდეს ძირითადი სასამართლო წარმოების მიმდინარეობისას.

ლიტვა

საკონსტიტუციო სასამართლო
12-02-2001

კონსტიტუციის 31.6 მუხლის თანახმად, ეჭვმიტანილი ან მსჯავრდებული დაკავების ან პირველი დაკითხვის მომენტიდან უზრუნველყოფილი უნდა იყოს დაცვის უფლებით. კონსტიტუციის 31.6 მუხლით გათვალისწინებული დაცვის უფლება ნიშნავს, რომ პირს უფლება აქვს, თვითონ აირჩიოს ადვოკატი, ისევე, როგორც მოითხოვოს სახელმწიფოს მიერ დანიშნული ადვოკატი. დაცვის უფლება, აგრეთვე, ითვალისწინებს, რომ პიროვნება იყოს სწორად ინფორმირებული დაკავების ან პირველი დაკითხვის მომენტიდან ადვოკატის დასწრების უფლების შესახებ. დაცვის უფლება, ისევე, როგორც უფლება ადვოკატზე, აბსოლუტური უფლებაა. დაუშვებელია რაიმე საფუძვლებით მისი შეზღუდვა ან გარკვეული პირობების დაწესება. ეჭვმიტანილის, ისევე როგორც განსასჯელის, დაცვის უფლება ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი გარანტია. ეს უფლება აუცილებელი პირობაა დანაშაულის ჩამდენი ნებისმიერი პირის სამართლიანად დასასჯელად და უდანაშაულო პირის გასამართლებლად. თუმცა, მისი სურვილისამებრ ნებისმიერი ადვოკატის არჩევა, ადვოკატის ყოლის უფლებისაგან განსხვავებით, არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას.

მოსარჩელეები - ალიტუსის ადგილობრივი საოლქო სასამართლო, ვილნიუსის საქალაქო სასამართლო და კაუნასის რეგიონალური სასამართლო - ეჭვის ქვეშ აყენებდნენ ადვოკატურის შესახებ კანონის 26.3 და 26.4 მუხლების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხს. 26.3 მუხლის თანახმად, „ადვოკატი ვერ განახორციელებს სასამართლო წარმომადგენლობას იმ სასამართლოში, სადაც მას ადრე უმუშავია მოსამართლედ და არ გასულა სამი წელი, რაც მან ეს თანამდებობა დატოვა“. იმავე კანონის 26.4 მუხლის თანახმად, „ადვოკატი ვერ განახორციელებს სასამართლო წარმომადგენლობას იმ სასამართლოებში, სადაც მოსამართლედ მუშაობენ მისი ცოლი (ყოფილი ცოლი), შვილები (მათ შორის, აყვანილი), მშობლები (მათ შორის, მშვილებლები), ძმები, დები (მათ შორის, ნახევარ-ძმები და ნახევარდები), ბიძაშვილები-დეიდაშვილები, ბებიები და ბაბუები, ან შვილიშვილები“. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ, ადვოკატის ყოლის უფლებისაგან განსხვავებით, ადვოკატის საკუთარი სურვილისამებრ არჩევა არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას. მაგალითად, ადვოკატი ვერ დაიცავს ორ ან მეტ ეჭვმიტანილს ან ორ ან მეტ განსასჯელს, თუ ერთი დაცვის ქვეშ მყოფის ინტერესები ეწინააღმდეგება მეორის ინტერესებს. კანონი შესაძლოა ითვალისწინებდეს, რომ, როდესაც პირისათვის დაცვის განხორციელება რეალურ სირთულეს წარმოადგენს, სასამართლომ შესთავაზოს მას სხვა ადვოკატის არჩევა.

სასამართლომ, აგრეთვე, აღნიშნა, რომ მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად კანონმდებლობა შესაძლოა ითვალისწინებდეს ისეთი სამართლებრივი რეგულირების მექანიზმს, რაც აღმოფხვრიდა მოსამართლეთა და სასამართლოთა მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით არსებულ ნებისმიერი ეჭვის საფუძველს. ეჭვის საფუძველი შეიძლება არსებობდეს, როცა ადვოკატი ახორციელებს დაცვას იმ სასამართლოში, სადაც ადრე მუშაობდა და მის მიერ თანამდებობის დატოვებიდან არ არის გასული სამი წელი, ანდა, როცა ადვოკატი დამცველად გამოდის იმ სასამართლოში, სადაც მოსამართლეებად მუშაობენ მისი ცოლი, შვილები, მშობლები, ძმები, დები, ბიძაშვილები-დეიდაშვილები, ბებიები და ბაბუები ან შვილიშვილები. იმ ფაქტმა, რომ ადვოკატი მეგობრული თუ ნათესაური ურთიერთობის გამო რაიმე კავშირშია მოსამართლესთან, შესაძლოა, ეჭვის ქვეშ დააყენოს სასამართლოს მიუკერძოებლობის საკითხი. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ადვოკატურის შესახებ კანონის 26.3 და 26.4 მუხლები შეესაბამებოდა კონსტიტუციას.

ნიდერლანდები

უზენაესი სასამართლო
21-04-1995

განსასჯელსა და ადვოკატს შორის თავისუფალი კონსულტაციის უფლებას აწესრიგებს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.1 მუხლი 6.3 მუხლის დებულებასთან ერთად, რომელიც განსაზღვრავს შეზღუდვების დასაშვებობას.

დაკავებულ განსასჯელს უფლება აქვს, თავისუფლად, ყოველგვარი დაძაბულობის გარეშე, ისარგებლოს თავისი ადვოკატის პირადი კონსულტაციებით, თუმცა, ეს უფლება შეიძლება შეზღუდოს კომპეტენტურმა ხელისუფლებამ. თუმცა, ასეთმა შეზღუდვამ არ უნდა გამოიწვიოს უფლების ძირითადი არსის დარღვევა. ამას შესაძლოა, ნებისმიერ საქმეში ჰქონდეს ადგილი, თუ კონსულტაციებს მონიტორინგს გაუწევს ხელმძღვანელობა ან მათი წარმომადგენელი. უფრო მეტიც: ასეთი სახის შეზღუდვები კანონიერ მიზანსა და პროპორციულობის მოთხოვნებს უნდა შეესაბამებოდეს; მაგალითად, როგორიცაა დაკავების ადგილიდან გაქცევის თავიდან აცილება. C დაკავებული იყო მკაცრი რეჟიმის იზოლატორში, სადაც მოქმედებდა ზოგადი წესი იმ დაკავებულების მიერ ადვოკატის მონახულებასთან დაკავშირებით, ვინც C-ს მსგავსად, ციხიდან გაქცევის საშიშროებას წარმოადგენდა. ამ წესების თანახმად, C-სა და მის ადვოკატს უნდა გაევლოთ წინასწარი დათვალიერება არასასურველი საგნების ამოღების მიზნით. გარდა ამისა, C-ს და მის ადვოკატს კონსულტაციების ჩასატარებლად ჩამოთვლილი სამი წესიდან ერთ-ერთი უნდა აერჩიათ:

1. კონსულტაცია უნდა ჩატარებულიყო ორი გამჭვირვალე კედლის მქონე ოთახში, ციხის თანამშრომლის ზედამხედველობით;

2. იმავე ოთახში ზედამხედველობის ქვეშ მეორე ადვოკატის თანდასწრებით;

3. ან ზედამხედველობის გარეშე, ორ განცალკევებულ ოთახში, რომელთაც ჰყოფს გამჭვირვალე კედელი, სადაც C და მისი ადვოკატი შიდაკომუნიკაციის საშუალებით დაუკავშირდებიან ერთმანეთს.

აქ ჩამოთვლილ არც ერთ შემთხვევაში არ მოხდება დისკუსიის მონიტორინგი ან ჩაწერა. C ჩიოდა, რომ ზემოაღნიშნული წესები, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.3 მუხლთან შესაბამისობაში, არღვევდა საქმის სათანადო მომზადებისათვის ადვოკატთან მისი შეუზღუდავი კონსულტაციის უფლებას. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ შემთხვევაში დაწესებული შეზღუდვები არ არღვევდა ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-6 მუხლს.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
25-10-2001

მოთხოვნა, რომ ადვოკატმა ეჭვმიტანილთან დაკავშირების მიზნით თავისუფლად მოიპოვოს საქმეში ჩართვის უფლებამოსილება, ზღუდავს ეჭვმიტანილის კონსტიტუციით გარანტირებული დაცვის უფლებას.

სამართალწარმოებას საფუძვლად ედო რამდენიმე მოქალაქის სარჩელი, რომლის თანახმადაც, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის გარკვეული დებულებებითა და იუსტიციის სამინისტროს დაკავების ადგილების შინაგანაწესით ირღვეოდა მათი კონსტიტუციური უფლებები. კერძოდ, ამ დებულებებით ეჭვმიტანილებსა და ბრალდებულებს არ შეუძლიათ ადვოკატთან დაკავშირება, თუ ადვოკატი არ წარმოადგენს დოკუმენტს, რომელიც მას სამართალწარმოებაში ჩართვის უფლებას ანიჭებს და რომელიც გაცემული იქნება სამართლებრივი დახმარების ოფისის უფლებამოსილი პირის ან ორგანოს მიერ. მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ მათი გამოცდილებით, ასეთი უფლებამოსილების მოპოვებას, ხშირ შემთხვევაში, გაუმართლებლად დიდი დრო სჭირდებოდა, რაც ადვოკატის დაყოვნებას იწვევდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ კონსტიტუციის 48.2 მუხლით, ნებისმიერ პირს უნდა აღმოუჩინონ ადვოკატის დახმარება პოლიციაში წინასწარი დაკავების დროს თუ დაპატიმრების შემდეგ. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო დებულებები არ ითვალისწინებს საქმეში ჩართვის განსაკუთრებულ წესს ან კანონით გაწერილ გადაწყვეტილებას, რომელიც ადვოკატს სამართალწარმოებაში ჩართვის ნებას მისცემს. ისინი არც იმ სისტემის საფუძვლად უნდა მოიაზრებოდეს, რომელიც კლიენტთან ვიზიტის უფლებამოსილებას ანიჭებს. ეჭვმიტანილთა და მსჯავრდებულ პირთა დაცვის კონსტიტუციური უფლება მოიცავს მასთან კომუნიკაციის უფლებას და არ შეიძლება, მოცემული სისხლის სამართლის საქმეზე მომუშავე პირის ან ორგანოს უფლებამოსილების გამო პირობით ხასიათს ატარებდეს.

პირობები და წესები, რომელიც დაცვის ქვეშ მყოფთ და ეჭვმიტანილებს ადვოკატთან კომუნიკაციის უფლებას ანიჭებს, რეგულირდება არა მარტო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, არამედ ეჭვმიტანილთა და მსჯავრდებულთა დაკავების შესახებ ფედერალური კანონითაც. თუმცა, კანონი მაინც არ აყალიბებს ამომწურავ და ზუსტ კრიტერიუმებს, თუ რა პირობებში უნდა შედგეს ვიზიტი და რომელმა სამინისტრომ უნდა გასცეს ბრძანება. ამრიგად, კონსტიტუციური სამართლის ძირითადი ასპექტები არეგულირებენ საკითხებს მაშინ, როცა ეს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმა შეიძლება დაარეგულიროს. ამ უზუსტობიდან გამომდინარე, კანონის ინტერპრეტაცია და გამოყენება სხვადასხვანაირად ხდება. შედეგად, ადვოკატს შესაძლოა, უსაფუძვლოდ არ მისცენ დაცვის ქვეშ მყოფთან ვიზიტის უფლება, თუ მას არ აქვს სპეციალური დოკუმენტი, რომელიც მას სამართალწარმოებაში ჩართვის უფლებას აძლევს და ეს დოკუმენტი გაცემულია საქმის კვლევით დაკავებული პიროვნების ან ორგანოს მიერ. ამრიგად, პრაქტიკაში დაცვის ქვეშ მყოფთან ვიზიტის ნებართვა შეიძლება გასცეს გამომძიებელმა, პროკურორმა ან მოსამართლემ.

კანონის სადავო დებულება, როგორც ეს პრაქტიკაში გამოიყენება, ზღუდავს ეჭვმიტანილის დაცვის უფლებას. გარდა ამისა, მოთხოვნა, რომ ადვოკატმა დაბრკოლების გარეშე მოიპოვოს სამართალწარმოებაში მონაწილეობის უფლებამოსილება, ნიშნავს, რომ ეჭვმიტანილებმა ან მსჯავრდებულებმა შესაძლოა, ვერ მიიღონ კვალიფიციური ადვოკატის დროული დახმარება და ადვოკატმა ობიექტური გარემოებების (გამომძიებლის არყოფნა) გამო ვერ შეასრულოს თავისი პროფესიული და პროცედურული ვალდებულებები, ანდა, სუბიექტური გარემოებების (გამომძიებელი არ აძლევს ადვოკატს ვიზიტის უფლებას) გამო, ვერ მიიღოს ასეთი ნებართვა. ამრიგად, არსებობს მხარეთა თანასწორობისა და კონსტიტუციური პრინციპის შელახვის საშიშროება. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო დებულებები კონსტიტუციური იყო. რაც შეეხება ეჭვმიტანილ და მსჯავრდებულ პირთა პატიმრობის ფედერალური კანონის სადავო დებულებებს, ისინი არაკონსტიტუციურად იქნა მიჩნეული.

რუსეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
27-06-2000

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულება, რომელიც სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილ პირებს დაცვის უფლებას მხოლოდ მას შემდეგ აძლევს, რაც პოლიციის მიერ იქნებიან დაკითხულნი, ან სანამ ბრალს წაუყენებდნენ და არა დაუყოვნებლივ დაკავებისთანავე, იყო არაკონსტიტუციური. ეს დებულებები სისხლის სამართალწარმოებისას წინასწარი დაკავების სტადიაზე ზღუდავდა დაცვის უფლებას, როდესაც ამ პერიოდში განხორციელებული ქმედებებითა და ღონისძიებებით ირღვეოდა, ან შესაძლოა, დარღვეულიყო დაკავებულთა უფლებები და თავისუფლებები. მოსარჩელე მოქალაქემ დააყენა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 47.1 და 51.2 მუხლების კონსტიტუციურობის საკითხი.

1997 წლის ოქტომბერში მოსარჩელის სახლში ჩატარდა ჩხრეკა, რაც სისხლის სამართალწარმოებას უკავშირდებოდა და მოსარჩელე იძულების წესით წაიყვანეს კრიმინალური პოლიციის რეგიონალურ განყოფილებაში. ის დაკავებული იყო თექვსმეტი საათის განმავლობაში, დაკითხეს, როგორც მოწმე, განხორციელდა სხვა სახის საგამოძიებო ღონისძიებებიც. ამ ხნის განმავლობაში, გამომძიებელმა მას არ მისცა ადვოკატის ნახვის უფლება, რადგან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 47.1 მუხლის თანახმად, ადვოკატის ჩარევა მხოლოდ ბრალის წაყენების შემდეგ არის შესაძლებელი, ან როცა ეჭვმიტანილი პოლიციის ან წინასწარი დაკავების საკანში იმყოფება. კონკრეტულ შემთხვევაში მოსარჩელე მხოლოდ მოწმის სტატუსს ატარებდა. მას მოგვიანებით აცნობეს, რომ პოლიციის განყოფილებაში ეჭვმიტანილის სტატუსით იყო დაკავებული. მას შემდეგ, რაც მოსარჩელეს ბრალი წაუყენეს, გამომძიებელმა არ მისცა ადვოკატს საშუალება, გასცნობოდა გამოძიების შედეგად შეკრებილ მონაცემებს ან თვითონ გაეკეთებინა ჩანაწერები. ამის საფუძველი იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 51.2 მუხლი, რომლის თანახმადაც, გამოძიების დამთავრებამდე ადვოკატს არ აქვს ჩანაწერების გაკეთების საშუალება. საგამოძიებო პროცედურებთან დაკავშირებით მოსარჩელემ შეიტანა საჩივრები. საკასაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ გამოძიების შედეგად მოკრებილი მასალების გაცნობაზე უარი და ჩანაწერების გაკეთების დაუშვებლობა უკანონო იყო. საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 47.1 მუხლი არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციას, რადგანაც ის სისხლის სამართლის დანაშაულში ეჭვმიტანილ პირს აძლევს დაცვის უფლებას მხოლოდ პოლიციის მიერ დაკითხვის ან ბრალდების წაყენების შემდეგ. შესაბამისად, სისხლის სამართალწარმოებისას მას უზღუდავს დაცვის უფლებას. ფედერალური პარლამენტის მიერ ახალი დებულების მიღებამდე გამოიყენება კონსტიტუციის 48.2 მუხლი, როგორც გადაწყვეტილებაშია მოცემული. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 51 მუხლი შეესაბამება კონსტიტუციას, რადგან ადვოკატს არ უკრძალავს ბრალდების წაყენებამდე გამოძიების მიერ მოპოვებული იმ მასალების გაცნობას, რომელიც მის კლიენტზე უარყოფით გავლენას მოახდენს ან მასთან დაკავშირებული რაიმე ჩანაწერის გაკეთებას.

სლოვენია

საკონსტიტუციო სასამართლო
19-06-1997

რადგანაც არასრულწლოვანთა სასამართლოში წინასწარი მოსმენისას არასრულწლოვანს არ აღმოუჩინეს ადვოკატის დახმარება, დაირღვა კონსტიტუციის 29.2 მუხლით გარანტირებული არასრულწლოვანთა დაცვის უფლება და წინასწარი სასამართლო სხდომის ოქმი საქმის მასალებიდან უნდა იქნას ამოღებული. უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის ადვოკატის მიერ კანონიერების დაცვასთან დაკავშირებით მურსკა სობოტას საოლქო სასამართლოს გადაწყვეტილების წინააღმდეგ შეტანილი სარჩელი, რომელიც ეხებოდა სლოვენიის რესპუბლიკის სისხლის სამართლის კოდექსის 127.1 მუხლით გათვალისწინებული მკვლელობისათვის არასრულწლოვანი მოსარჩელის წინააღმდეგ წარმოებულ სისხლის სამართალწარმოებას. ეს მოთხოვნა 1996 წლის 7 ივლისის მოსარჩელის სასამართლო სხდომის ოქმის საქმის მასალებიდან ამოღებას ეხებოდა. სამივე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დააფიქსირა, რომ ოქმის ამოღების საფუძველი არ არსებობდა, რადგანაც სასამართლო განხილვის დროს არ დარღვეულა არასრულწლოვანის კონსტიტუციური უფლებები. სასამართლო განხილვამდე არასრულწლოვანს აცნობეს, რომ მას ჰქონდა ადვოკატის დანიშვნის უფლება, მაგრამ მან გარკვევით განაცხადა, რომ თვითონ დაიცავდა თავს. მისი თხოვნის გათვალისწინებით, მოსამზადებელი სხდომა 1996 წლის 5 ივლისის ნაცვლად მხოლოდ 1996 წლის 8 ივლისს დაიწყო. არსებული სიტუაცია არ იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 70.1 თავით რეგულირებადი და 454.2 მუხლის შესაბამისად, წინასწარი განხილვისას ადვოკატის დაცვა კოდექსით არ იყო სავალდებულო.

მოსარჩელე განსხვავებულ მოსაზრებას გამოთქვამდა. მისი აზრით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი და კონსტიტუციის 29-ე მუხლი დაირღვა, რადგანაც წინასწარი განხილვის დროს მას ადვოკატის აყვანა შესთავაზეს, როგორც შესაძლებლობა, მაგრამ მას არ დაუნიშნეს ეხ ოფფიციო ადვოკატი, როგორც სავალდებულო დაცვა. სწორედ ეს იყო ოქმის, როგორც შემდგომი სისხლის სამართალწარმოების მტკიცებულების, ამოღების საფუძველი. სასამართლომ გააუქმა გადაწყვეტილება და საქმე ხელახალი განხილვისათვის პირველი ინსტანციის სასამართლოს დაუბრუნდა. სასამართლომ დაადგინა, რომ კონსტიტუციის 29.2 მუხლის დებულების თანახმად, (სისხლის სამართალწარმოების სამართლებრივი გარანტიები), სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული ნებისმიერი პირი დაცვის უფლებასთან დაკავშირებით სრული თანასწორობით უნდა სარგებლობდეს. კონსტიტუცია უზრუნველყოფს არა მარტო საკუთარი თავის დაცვის უფლებას, არამედ ადვოკატის მიერ დაცვის უფლებასაც. ეს ძირითადი უფლება უნდა განხორციელდეს პროფესიონალი სამართლებრივი დამცველის მიერ. იგი სისხლის სამართალწარმოებისას, სხვა კონსტიტუციურ უფლებებთან ერთად, მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ სამართლიანი განხილვის უფლების უზრუნველყოფის ერთ-ერთ გარანტიას წარმოადგენს. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-12 მუხლი შეეხება დამოუკიდებელი და ფორმალური დაცვის კონსტიტუციურ უფლებას, როგორც დაცვის ქვეშ მყოფის ძირითად უფლებას, რომელიც სისხლის სამართალწარმოების ფუნდამენტურ პრინციპადაც მოიაზრება. ფორმალურ დაცვაზე უარის გაცხადება სისხლის საპროცესო დებულებების ნაწილობრივ, ზოგ შემთხვევაში კი, აბსოლუტურ დარღვევას წარმოადგენს. თუმცა, კანონში ზოგ ინსტანციებთან მიმართებით ნათლად არის ჩამოყალიბებული, რომ სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანა დაუშვებელია კანონით გათვალისწინებული დაცვის უფლების უგულებელყოფით მოპოვებულ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით. ერთერთ ასეთ სტადიას წარმოადგენს დაცვის ქვეშ მყოფის სასამართლო მოსმენა ადვოკატის გარეშე, სადაც, კანონის თანახმად, ფორმალური დაცვაც აუცილებელია. თუ რაიმე ქმედება განხორციელდა იმ დებულებების დარღვევით, რომელიც ასეთ დაცვას ითვალისწინებს, სასამართლოს გადაწყვეტილება არ შეიძლება ემყარებოდეს დაცვის ქვეშ მყოფის დაკითხვის მონაცემებს (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 227-ე მუხლი).

ფორმალური დაცვის კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობა კვალიფიციური ადვოკატის მიერ დაცვას გულისხმობს. ეს საკითხი, ძირითადად, კოდექსის VI თავის პირველი ნაწილით რეგულირდება (ზოგადი დებულებები), რომელიც ადვოკატს შეეხება. ფორმალური დაცვა შესაძლოა იყოს როგორც არჩევითი, ისე სავალდებულო. სავალდებულო ფორმალური დაცვა ab initio წინასწარი განხილვის სტადიიდან მოცემულია კოდექსის 70.1 მუხლში, რომელიც აკონკრეტებს, თუ როდის უნდა დანიშნულიყო ადვოკატი წინასწარი მოსმენისას, მიუხედავად იმისა, რომ სისხლის სამართალწარმოება ფორმალურად ჯერ არ დაწყებულა. ფორმალური დაცვა სავალდებულოა, თუ განსასჯელი არის ყრუ, მუნჯი ან სხვა მიზეზთა გამო არ შეუძლია თავის ეფექტურად დაცვა, ან, თუ სისხლის სამართალწარმოების საფუძველს წარმოადგენს ისეთი დანაშაული, რომელიც კანონის თანახმად, 20 წლით თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს. ამავე მუხლის მე-3 და მე-4 პარაგრაფები წინასწარი დაკავებისას ან მძიმე სისხლის სამართლის დანაშაულის სასჯელის მოხდისას სავალდებულო ფორმალურ დაცვას ითვალისწინებს. არასრულწლოვანის წინააღმდეგ წარმოებული სამართალწარმოებისას ფორმალური დაცვის საკითხი რეგულირდება კოდექსის 454-ე მუხლის სპეციალური დებულებებით. ამ დებულებების თანახმად, არასავალდებულო, არჩევითი ფორმალური დაცვა მოსამზადებელი სამართალწარმოების დასაწყისიდან არის შესაძლებელი. თუმცა, ფორმალური დაცვა აუცილებელია მოსამზადებელი სამუშაოების დასაწყისიდან, თუ სამართალწარმოება უკავშირდება სისხლის სამართლის დანაშაულს, რომელიც სამ წელზე მეტი ხნით თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს, ან სხვა სისხლის სამართლის დანაშაულისას, თუ მოსამართლე ჩათვლის, რომ არასრულწლოვანი საჭიროებს ასეთ დაცვას. ამრიგად, არასრულწლოვნების საქმესთან დაკავშირებით სავალდებულო დაცვის უფლება უფრო ფართო ხასიათს იძენს. ცხადია, მათი გონებრივი და სოციალური მოუმწიფებლობის ან განუვითარებლობის გამო არასრულწლოვანი შესაძლოა საჭიროებდეს ადვოკატს იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის ჯანმრთელია და არის ყრუ-მუნჯი. არსებობს ადვოკატის წარმომადგენლობის აუცილებლობის განმსაზღვრელი სხვა სპეციალური მახასიათებლებიც (არასრულწლოვანის მომწიფების დონე, განათლების ზოგადი დონე და საქმის კომპლექსურობა). სწორედ ამიტომ მოსამართლემ შეიძლება დაასკვნას, რომ არასრულწლოვანის წინააღმდეგ წარმოებულ სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე აუცილებელია ადვოკატის ჩართვა.

ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არასრულწლოვან მოსარჩელეს აცნობეს წინასწარი სასამართლო მოსმენისას არასავალდებულო ფორმალური დაცვის შესაძლებლობის შესახებ, რომელიც არასრულწლოვანთა სასამართლოში მოსარჩელის მოსამართლესთან წარდგენისას შედგა. ეს მოხდა მოსამზადებელი სამართალწარმოების დაწყებამდე. დავის საგანს არ წარმოადგენს ის, რომ მოსარჩელემ ადვოკატის დაცვაზე ან წინასწარი განხილვისას ადვოკატის დასწრებაზე უარი განაცხადა. სადავოა, უნდა აღმოჩენოდა თუ არა არასრულწლოვანს წინასწარი განხილვისას სავალდებულო ფორმალური დაცვა, იმის გათვალისწინებით, რომ ის დაკითხეს და ეჭვმიტანილი იყო სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში, რომელიც ხუთი წლიდან თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდა (სისხლის სამართლის კოდექსის 127.1 მუხლი). უფრო მეტიც, ასეთ გარემოებებში მოსამზადებელი სამართალწარმოებისას სავალდებულო დაცვა გათვალისწინებულია. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ არასრულწლოვანთა სასამართლოს მოსამართლეს წინასწარი განხილვისას არასრულწლოვანი მოსარჩელისათვის უნდა დაენიშნა დამცველი. გადაწყვეტილების მიღებისას, დაენიშნათ თუ არა მოსარჩელისათვის სავალდებულო დაცვა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 454 მუხლის თანახმად, არასრულწლოვანთა სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის განსაკუთრებული მდგომარეობა, რომელიც არასრულწლოვანს ეკავა და უნდა მოეთხოვა აუცილებელი დაცვა რატიო ლეგის, რადგან ეს კონსტიტუციურ მოთხოვნებს ეფუძნება. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 454.2 მუხლით არასრულწლოვანისათვის დამცველის დანიშვნა სავალდებულოა მოსამზადებელი სამართალწარმოების დასაწყისიდან, ეს ვალდებულება, აგრეთვე, შეეხება სისხლის სამართლის ყველაზე სერიოზული დანაშაულის - მკვლელობის საქმესაც. იგულისხმება, რომ არასრულწლოვანი, მისი ასაკისა და მომწიფების გათვალისწინებით, ვერ შეძლებდა საკუთარი თავის ეფექტურად დაცვას. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 70.1 მუხლის გათვალისწინებით, თუ მოსარჩელეს არ შეეძლო საკუთარი თავის დაცვა, მას წინასწარი განხილვისას დაცვის უფლებით უნდა ესარგებლა. არასრულწლოვანთა სასამართლო ვალდებული იყო, მოცემულ შემთხვევაში დაენიშნა ადვოკატი წინასწარი განხილვისას, მიუხედავად იმისა, რომ მოსამზადებელი სამართალწარმოება ფორმალურად ჯერ არ დაწყებულა. კოდექსის თანახმად, საკუთარი თავის დაცვის უუნარობა წარმოადგენს სავალდებულო დაცვის დანიშვნის ერთ-ერთ ძირითად კრიტერიუმს, თუ დაცვის ქვეშ მყოფი, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში - არასრულწლოვანი, ვერ ისარგებლებს დაცვის უფლებით, მისი დაცვის უფლება სისხლის სამართალწარმოებისას, რომელიც კანონითა და კონსტიტუციითაცაა გარანტირებული, უბრალოდ დეკლარაციულ დონეზე დარჩება. ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ არასრულწლოვანთა სასამართლომ დაარღვია კონსტიტუციის 29.2 მუხლით გარანტირებული დაცვის უფლება, რადგან წინასწარი განხილვისას მოსარჩელეს არ დაუნიშნა ადვოკატი. გამომდინარე იქედან, რომ კონსტიტუციის დარღვევით გამოწვეული შედეგების აღმოსაფხვრელად აუცილებელი იყო წარმოების თავიდან დაწყება, საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა სამივე გადაწყვეტილება და საქმე პირველი ინსტანციის სასამართლოს ხელახალი განხილვისათვის დაუბრუნა.

შვეიცარია

ფედერალური სასამართლო
22-02-1994

კონსტიტუციის მე-4 და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.3-ე მუხლები ითვალისწინებს სამართლებრივი დაცვის უზრუნველყოფას, განსაკუთრებით კი დაპირისპირებისას. მსჯავრდებულის სამართლებრივი ინტერესების დაცვა ოფიციალურად დანიშნული ადვოკატის მიერაც კი სათანადოდ და ეფექტურად უნდა განხორციელდეს. ხელისუფლების მხრიდან უმოქმედობა, რაც შეიძლება გამოიხატოს მსჯავრდებულის საზიანოდ ადვოკატის პროფესიული ვალდებულების სერიოზული დარღვევის შემწყნარებლობაში, შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც დაცვის უფლებების დარღვევა. მსჯავრდებულმა და მისმა ადვოკატმა დაცვის უფლების პატივსაცემად დროული და სათანადო ქმედებები უნდა განახორციელოს. ეს პრინციპი განსაკუთრებით განახლებულ დაპირისპირებებზე ვრცელდება. გადაწყვეტილება, რომელიც მიღებულია ხელისუფლების ორგანოს მიერ და წინ უძღვის ასეთი დაპირისპირების გამეორებას, ამ შემთხვევაში, არ არღვევს დაცვის უფლებას.

ხორვატია

საკონსტიტუციო სასამართლო
10-10-2002

ობიექტური გარემოებებით გამოწვეული გაჭიანურებული სამართალწარმოება, რომელსაც სასამართლოს უმოქმედობა არ უდევს საფუძვლად, არ არღვევს სასამართლო განაჩენის მისაღებ ვადაში გამოტანის კონსტიტუციის 29.1 მუხლით გარანტირებულ უფლებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს 63-ე მუხლის კონსტიტუციური აქტის თანახმად, მოსარჩელემ 2002 წლის 17 აპრილს, იმის გამო, რომ სასამართლომ განაჩენი მისაღებ ვადაში არ გამოიტანა, O-ს მუნიციპალური სასამართლოს წინააღმდეგ შეიტანა სარჩელი. მოსარჩელე მოითხოვდა მუნიციპალური სასამართლოსთვის P-286/93 საქმესთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მისაღებად ერთწლიანი ვადის დაწესებას და კონსტიტუციური უფლების დარღვევისათვის სათანადო კომპენსაციას 100,000.00 HRK-ს ოდენობით. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა სამართლებრივად შესაფერისი ფაქტები კონსტიტუციის 29.1 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევასთან დაკავშირებით. დადგინდა, რომ მუნიციპალურ სასამართლოში სამართალწარმოების ხანგრძლივობა P-286/93 საქმესთან მიმართებით რვა წელს შეადგენდა, როცა სამართლებრივად მისაღებ ვადად 1997 წლის 5 ნოემბრიდან (ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის რატიფიკაციის შესახებ კანონის ამოქმედებიდან) 2002 წლის 11 აპრილამდე (მოსარჩელის მიერ კონსტიტუციური სარჩელის წარდგენის დღემდე) მოიაზრებოდა პერიოდი, რაც ერთობლიობაში ოთხ წელს, ხუთ თვესა და ექვს დღეს შეადგენდა.

მუნიციპალურმა სასამართლომ სამართალწარმოებასთან მიმართებით განახორციელა ქმედებები. უკანასკნელი იყო 2001 წლის 10 დეკემბერს სათანადო ორგანოებიდან გაკოტრებასა და პენსიების თაობაზე ინფორმაციის გამოთხოვნა, რაც საქმისათვის აუცილებელი იყო. სამართალწარმოების გაჭიანურებას ობიექტური გარემოებები ედო საფუძვლად და არ შეიძლებოდა, ის სასამართლო უმოქმედობას დაბრალებოდა (საომარი მდგომარეობის გამო ხორვატიის რესპუბლიკასა და იუგოსლავიის ფედერალურ რესპუბლიკაში, სადაც მოსარჩელე ცხოვრობდა, კომუნიკაცია არ არსებობდა, რამაც სამართალწარმოების ხუთი წლით შეწყვეტა გამოიწვია). საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა სამართალწარმოება სხვა მსგავსი საქმეების გათვალისწინებით და დაადგინა, რომ მოსარჩელის კონსტიტუციის 29.1 მუხლით გარანტირებული დროული განხილვის უფლება არ დარღვეულა. შესაბამისად, მან მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა.

ხორვატია

საკონსტიტუციო სასამართლო
10-07-2002

სასამართლოს ორგანიზაციული თუ საკადრო პრობლემები არ შეიძლება წარმოადგენდეს სასამართლოს მიერ სამუშაოს არასრულფასოვნად შესრულების გამამართლებელ საფუძველს, რადგანაც ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ხელშემკვრელი მხარეები ვალდებულნი არიან, ისე მოაწყონ მათი სამართლებრივი სისტემა, რომ სასამართლოებმა შეძლონ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.1 მუხლის მოთხოვნების შესრულება. საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელი შევიდა კონსტიტუციური სამართლის 63-ე მუხლის საფუძველზე მისაღებ ვადაში სასამართლო განაჩენის გამოუტანლობასთან დაკავშირებით, რამაც კონსტიტუციის 26-ე და 29.1-ე მუხლების საფუძველზე მოსარჩელის კონსტიტუციურ უფლებათა დარღვევა გამოიწვია.

მოსარჩელე საკონსტიტუციო სასამართლოსგან ითხოვდა ექვსთვიანი ვადის დაწესებას, რომლის ფარგლებშიც კომპეტენტურ სასამართლოს უნდა მიეღო გადაწყვეტილება და გამოეტანა კონსტიტუციური უფლების დარღვევისათვის 40000 HRK-ს ოდენობით კომპენსაციის გაცემის გადაწყვეტილება. კონსტიტუციურ სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით სასამართლომ შემდეგი ფაქტები დაადგინა: 1994 წლის 14 მარტს შეტანილ იქნა სარჩელი კომპეტენტურ მუნიციპალურ სასამართლოში სადაზღვევო პოლიტიკის შესაბამისად გადახდის თაობაზე. საქმესთან დაკავშირებული პირველი განხილვა 1995 წლის 15 მარტს შედგა და სასამართლომ დაცვის ქვეშ მყოფს გადაწყვეტილებით დაავალა, წარმოედგინა იმ ქონების დაზღვევის ზოგადი პირობები, რომელიც აღნიშნულ უბედურ შემთხვევამდე არ იყო დაზიანებული (1991 წლის 11 ივლისს დაიწვა ორსართულიანი სახლი). იმავე გადაწყვეტილებით, სასამართლომ დაადგინა, რომ შემდგომი სასამართლო განხილვა მხოლოდ მოთხოვნილი ინფორმაციის წარმოდგენის შემდეგ გაიმართებოდა. 1995 წლის 24 მაისს, 1995 წლის 6 ნოემბერსა და 28 ოქტომბერს მოსარჩელემ სასამართლოდან წერილობითი ფორმით გამოითხოვა ინფორმაცია, თუ რამდენად შეასრულა დაცვის ქვეშ მყოფმა სასამართლო განკარგულება და სასამართლოს განხილვის დანიშვნა მოსთხოვა. მოსარჩელემ კომპეტენტურ სასამართლოს, აგრეთვე, აცნობა, რომ სხვა პიროვნების ქონების განადგურებასთან დაკავშირებით არსებული სისხლის სამართლის ბრალდების ყველა მონაცემი ინახებოდა შინაგან საქმეთა სამინისტროში, სახელმწიფო მუნიციპალური ბრალმდებლის ოფისსა და საოლქო სასამართლოს საგამოძიებო ცენტრში. კომპეტენტური სასამართლოს თქმით, ნათელი იყო, რომ მოსარჩელის განცხადება საფუძვლიანი იყო, მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ მიუთითა, რომ მოსარჩელემ სარჩელში შემთხვევით დაწერა დაზღვეული შენობის მთლიანად დაწვის ფაქტი, როცა რეალურად შენობა დანაღმული იყო. ამრიგად, სასამართლომ უსაფუძვლოდ გადაამოწმა კომპეტენტურ ორგანოებში ხანძრის გაჩენის გარემოებები. სასამართლომ გაამართლა, სასამართლო სხდომა რომ დაინიშნა, რადგან კომპეტენტური მოსამართლე ჯერ ბიულეტენზე იყო, შემდეგ კი დეკრეტში, მოგვიანებით კი კვლავ ბიულეტენი ჰქონდა აღებული. კონსტიტუციური სარჩელის განხილვისას სასამართლომ გაითვალისწინა კონსტიტუციის 29.1 მუხლი, რომელიც ინტერ ალია მიუთითებს, რომ ყველას აქვს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ მისაღებ ვადაში მის უფლებებსა და ვალდებულებებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების უფლება. ასევე, მან გაითვალისწინა კონსტიტუციის 63-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც:

„საკონსტიტუციო სასამართლომ, საკონსტიტუციო სარჩელის საფუძველზე, უნდა დაიწყოს წარმოება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სამართლებრივი დავის მექანიზმები არ ამოწურულა. ასევე, მაშინაც, თუ სასამართლო მისაღებ ვადაში ვერ მიიღებს გადაწყვეტილებას მხარის უფლებებისა და მოვალეობების შესახებ“;

გადაწყვეტილებაში, რომლითაც ის წარმოებაში მიიღებს საკონსტიტუციო სარჩელს საქმის მისაღებ ვადაში განუხილველობასთან დაკავშირებით, მუხლის 1-ლი პარაგრაფის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლომ კომპეტენტურ სასამართლოს უნდა განუსაზღვროს აქტის მიღების ბოლო ვადა, რაც გახდება საფუძველი კომპეტენტური გადაწყვეტილებისას მოსარჩელის უფლებებისა და ვალდებულებების შესახებ. აქტის მიღების ბოლო ვადის ათვლა იწყება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ოფიციალურ გაზეთში გამოქვეყნებიდან მეორე დღეს;

ამ მუხლის მე-2 პარაგრაფის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებით უნდა განსაზღვროს მოსარჩელის კომპენსაციის საკითხი, რომელიც მას სასამართლოს მიერ მისი კონსტიტუციური უფლების დარღვევისათვის ეკუთვნის და რაც გამოწვეული იყო იმით, რომ უფლებებისა და ვალდებულებების შესახებ გადაწყვეტილება მისაღებ ვადაში არ იქნა გამოტანილი. კომპენსაცია უნდა ანაზღაურდეს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მას შემდეგ, რაც მხარე მისი გადახდის შესახებ მოთხოვნას წარადგენს.

კონსტიტუციისა და კონსტიტუციური სამართლის მოყვანილი დებულებები შეესაბამება საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს, კერძოდ კი, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციასა და 1,4,6,7 ოქმებს, რომლებიც ძალაში 1997 წლის 5 ნოემბრიდან შევიდა და შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი სისტემის ნაწილი გახდა. ამის შემდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.1 მუხლის დებულება სამართლიანი სასამართლოს უფლებაზე ხორვატიის რესპუბლიკის შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის ნაწილია, რომელიც inter alia ადგენს:

სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ყველას აქვს კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ დადგენილ ვადაში განხორციელებული სამართლიანი და საჯარო მოსმენის უფლება. მისაღებ ვადაში სასამართლო გადაწყვეტილების მიღების უფლება, აგრეთვე, გარანტირებულია კონსტიტუციის 29.1 მუხლში შესული ცვლილებებით, რომელიც 2000 წლის 9 ნოემბერს ამოქმედდა. ამრიგად, კონსტიტუციური სამართლის 63-ე მუხლის თანახმად, როგორც წესი, 1997 წლის 5 ნოემბრამდე სამართალწარმოების ხანგრძლივობის განხილვა არ შეიძლება მომხდარიყო კონსტიტუციური სამართალწარმოებით, რადგან ამ თარიღამდე ხორვატიის კანონმდებლობაში საერთოდ არ არსებობდა კონვენციით თუ კონსტიტუციით გარანტირებული ასეთი უფლება. სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართალწარმოების ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით, სამართლებრივად შესაფერისი დრო იყო 1997 წლის 5 ნოემბრიდან (კონვენციის რატიფიკაციის შესახებ კანონის ამოქმედების თარიღი) 2002 წლის 25 აპრილამდე (თარიღი, როცა მოსარჩელემ საკონსტიტუციო სარჩელი შეიტანა), რაც სულ ოთხი წელი, ოთხი თვე და ოცი დღე გამოდიოდა.

კონსტიტუციური უფლების დარღვევა, რომელიც სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებ ვადაში გამოტანას უკავშირდება, უნდა განიხილებოდეს თითოეული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით. სასამართლომ განიხილა მოსარჩელის კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლები და მუნიციპალური სასამართლოს განცხადებები, რის შემდეგაც დაადგინა, რომ მოცემული საქმე კონსტიტუციური სამართლის 63-ე მუხლის ფარგლებში ექცეოდა. პირველ ინსტანციაში სამართალწარმოების მსვლელობისას კომპეტენტური სასამართლოები ამჟღავნებდნენ სრულ უმოქმედობას სამოქალაქო საქმესთან დაკავშირებით. ეს საქმე კომპლექსურობით არ გამოირჩეოდა, თვითონ მოსარჩელეს საქმის წარმოების გაჭიანურებაში ბრალი არ მიუძღოდა, პირიქით, მან წერილობით მიმართა კომპეტენტურ სასამართლოს და საქმისწარმოების დაჩქარებას ცდილობდა. კომპეტენტური სასამართლოს განცხადება, რომლითაც მას სურდა, კომპეტენტური მოსამართლის ავადმყოფობა სამართალწარმოების გაჭიანურების ობიექტურ გარემოებად წარმოედგინა, არ შეიძლება განხილულიყო, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესატყვისი და, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებით, ამ კონკრეტულ საქმეში კომპეტენტური სასამართლოს ხანგრძლივი დროით უმოქმედობის მიზეზი. ამრიგად, სასამართლომ დაადგინა, რომ კონსტიტუციის 29.1 მუხლით უზრუნველყოფილი მოსარჩელის კონსტიტუციური უფლება დაირღვა და მან კომპეტენტურ სასამართლოს დაუდგინა განაჩენის გამოტანის ექვსთვიანი ვადა. უფრო მეტიც, საქმის ყველა გარემოებისა და ხორვატიის ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობის გათვალისწინებით, სასამართლომ კონსტიტუციური უფლების დარღვევისათვის 4500 HRK-ს ოდენობის თანხის გადახდა დააწესა, რომელიც მოსარჩელის მიერ გადახდის შესახებ მოთხოვნის წარდგენიდან სამ თვეში სახელმწიფო ბიუჯეტიდან უნდა დაფარულიყო.

ჩეხეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
05-09-2000

სასამართლო სხდომის გადატანა მხოლოდ მნიშვნელოვანი მიზეზით შეიძლება. ასეთ შემთხვევაში სასამართლო ადგენს, თუ რამდენად სერიოზულია სხდომის გადატანის საბაბი. ამასთან, გათვალისწინებულია სამართალწარმოებაში ჩართულ მხარეთა უფლებები, რომელიც მოითხოვს, რომ საქმის გადაწყვეტა მოსარჩელის ან მის მიერ არჩეული ადვოკატის თანდასწრებით მოხდეს. სასამართლომ უნდა გადადოს სააპელაციო მოსმენა, თუ ის წინასწარ არის ინფორმირებული, რომ მოსარჩელის ადვოკატი ვერ დაესწრება სხდომას, ვერ პოულობს შემცვლელს ან როცა თვითონ მოსარჩელეები არ არიან მოწვეულნი სასამართლოზე. თუ აპელაციაში მხოლოდ მოპასუხის ადვოკატი მიიღებდა მონაწილეობას, სამართალწარმოებისას მხარეთა თანასწორობის პრინციპი დაირღვეოდა. ამასთან, თუ სასამართლო დაასკვნიდა, რომ საკითხთან დაკავშირებით აუცილებელი იყო სასამართლო მოსმენის დანიშვნა, დაცული უნდა ყოფილიყო მოსარჩელეთა კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები.

მოსარჩელეები ჩიოდნენ, რომ სასამართლო პროცედურებით ილახებოდა მათი სამართლიანი სასამართლოს უფლება. მოსარჩელის ადვოკატმა მიიღო სასამართლო უწყება სააპელაციო სასამართლოში განხილვის დანიშვნის შესახებ და გაგზავნა თხოვნა მომავალი წლის თებერვლამდე ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო სხდომის გადატანის შესახებ. მან დაურთო ასლი, რომელიც ადასტურებდა, რომ გაუარესებული ჯანმრთელობის გამო მუშაობას ვერ შეძლებდა. სასამართლომ არ გაითვალისწინა ეს მოთხოვნა, რადგან, მისი აზრით, მოთხოვნაში ჩამოყალიბებული მიზეზი პიროვნული დამაბრკოლებელი საფუძველი იყო და სამართალწარმოებას ხელს არ უშლიდა. კერძო სამართლის პრაქტიკის შესაბამისად, მისი შემცვლელი უნდა მოძებნილიყო.

საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდა, რომ სამართალწარმოება დაიწყო 1993 წელს მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი სარჩელის საფუძველზე და სამართალწარმოებისას შეფერხებებს ჰქონდა ადგილი. პირველი სხდომა 1997 წლის იანვარში გაიმართა და განაჩენი 1998 წლის ივნისს გამოცხადდა. მოსარჩელეებმა სააპელაციო საჩივარი ადვოკატის მეშვეობით შეიტანეს და სასამართლო 1998 წლის 24 ნოემბერს დაინიშნა. დავა ჯერ არ დასრულებულა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო არც მოსარჩელეების ადვოკატები და არც მოსარჩელეები, რომლებიც არც კი მიუწვევიათ სააპელაციო სასამართლოში, განხილვაში არ მონაწილეობდნენ. სასამართლომ მიიღო რეზოლუცია, რომელიც არ აკმაყოფილებდა ადვოკატის მოთხოვნას განხილვის გადადების თაობაზე, თუმცა, გამოცხადდა, რომ შემდგომი სამართალწარმოებისათვის ცალკეული პროცედურული საკითხები განმარტებას საჭიროებდა და ამრიგად, მოსარჩელეების ადვოკატის სასამართლოსთან თანამშრომლობა აუცილებელი იყო. სააპელაციო განხილვა შედგა. ეს წარმოადგენს ხანგრძლივ და რთულ სასამართლო პროცესს, როგორც მონაწილე მხარეების თვალსაზრისით, ისე მტკიცებულებათა და სამართლებრივი საკითხების სიმრავლით. სამართალწარმოებისას სასამართლოს მხრიდან ისეთ შეფერხებებს ჰქონდა ადგილი, რომ აუცილებელი გახდა საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩარევა, რის საფუძველზეც სასამართლოებმა დაიწყეს მოქმედება. ამის გათვალისწინებით, სააპელაციო სასამართლოს არგუმენტი, რომელიც სასამართლო განხილვის გადატანაზე უარის თქმას გამართლებულად მიიჩნევდა, ყოვლად მიუღებელია.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი არეგულირებს სასამართლო განხილვის გადატანის შესაძლებლობას. თუმცა, სასამართლომ მხარეთა უფლებები უნდა გაითვალისწინოს. ადვოკატის მოთხოვნა სხდომის გადატანასთან დაკავშირებით მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობით გამართლებული იყო. ჩვენ ვეთანხმებით სასამართლოს მოსაზრებას, რომ ფეხმძიმობა სამართალწარმოებაში მონაწილეობის პიროვნული შემაფერხებელი ფაქტორია, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, შემცვლელის პოვნასთან დაკავშირებით მიუღებელია არგუმენტი. 1993 წლიდან წარმოებული სასამართლო დავა საკმაოდ რთული იყო და სააპელაციო განხილვაზე სხვა ადვოკატის ჩართვა საკითხს ვერ გადაწყვეტდა. მოსარჩელეების ადვოკატი სასამართლო სხდომის გადადებას 1999 წლის თებერვლამდე, ანუ სამი თვით ითხოვდა, რაც, წარმოებული დავის საერთო ხანგრძლივობის გათვალისწინებით, არც თუ დიდი მნიშვნელობის მატარებელი იქნებოდა. სასამართლოს უფრო დიდი ხნით უნდა გადაეწია სააპელაციო განხილვა, რადგანაც მათ წინასწარ იცოდნენ მოსარჩელეების ადვოკატის არყოფნის შესახებ. ამასთან, თვითონ მოსარჩელეებსაც არ მიუღიათ შეტყობინება სასამართლო განხილვის დანიშვნის შესახებ. ამრიგად, სააპელაციო განხილვაზე მხოლოდ მოპასუხის ადვოკატი იყო წარმოდგენილი, რითაც დაირღვა სამართალწარმოებისას მხარეთა თანასწორობის პრინციპი.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
17-11-1999

კონსტიტუციის 2.1 მუხლით გარანტირებული თვითგამოხატვის (მოქმედების თავისუფლების) უფლება ილახება, თუ სამართლებრივი დავები სასამართლოში სათანადო დროის მონაკვეთში არ გადაწყდა.

I. 1984 წლის აგვისტოს მოსარჩელემ ზედა სართულზე მდებარე ბინიდან გამოსული ხმაურის გამო სასამართლოში სამოქალაქო სარჩელი შეიტანა. შემდგომ წლებში ჰანსეტიკის უმაღლესმა რეგიონალურმა სასამართლომ ჰამბურგში ადგილობრივი და რეგიონალური სასამართლოს გადაწყვეტილებები ორჯერ დატოვა უცვლელად. მან მოსარჩელის სარჩელი არ მიიღო. 1997 წლის 12 თებერვალს ამ გადაწყვეტილების საფუძველზე მოსარჩელემ სააპელაციო საჩივარი უმაღლეს რეგიონალურ სასამართლოში შეიტანა, რომელიც ჯერ არ განხილულა. რადგან საქმეში არანაირი პროგრესი არ აღინიშნებოდა, მოსარჩელემ აპელაციით ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა. კონსტიტუციის 2.1 და 20.3 მუხლების გათვალისწინებით, ის ჩიოდა, რომ დაირღვა მისი მოქმედების თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის პრინციპები.

II. პირველი სენატის მეორე პალატამ წარმოებაში მიიღო საკონსტიტუციო სარჩელი და განაცხადა, რომ უმაღლეს რეგიონალურ სასამართლოში სამართალწარმოების ხანგრძლივობა, სამართალწარმოების მთელ ხანგრძლივობასთან მიმართებით, კონსტიტუციის 2.1 მუხლიდან გამომდინარე, კანონის უზენაესობის პრინციპთან მიმართებით არღვევდა მოსარჩელის უფლებას. კანონის უზენაესობის პრინციპი მოითხოვს სასამართლო დავების მისაღები ვადაში გადაწყვეტას, რაც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, არ მომხდარა. 15 წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც მოსარჩელემ სამართალწარმოების დასაწყებად განცხადება შეიტანა. ამ ხნის განმავლობაში მოსარჩელე იძულებული იყო, აეტანა ხმაური, რაც, მისი თქმით, ყოვლად გაუსაძლისი იყო. უმაღლესი რეგიონალური სასამართლო სამი წლის განმავლობაში უმოქმედოდ იყო.

პალატამ სამართალწარმოების მთელი ხანგრძლივობის გათვალისწინებით გადაწყვიტა, რომ დროის ეს მონაკვეთი ყოვლად გადამეტებული იყო. უმაღლესი რეგიონალურ სასამართლოში შესულ საქმეთა რაოდენობა ამ ფაქტს არანაირად არ ცვლის. ეფექტური სასამართლო სისტემა კანონის უზენაესობის პრინციპის მოთხოვნაა, რაც სასამართლოების თანამშრომლებით სათანადო დაკომპლექტებასაც ნიშნავს. ამრიგად, კომპეტენტურ სასამართლოს, სამართალწარმოების პროგრესის ხელშესაწყობად დაუყოვნებლივ უნდა განეხორციელებინა სათანადო ღონისძიებები და მათ დროულ დასრულებაზე ეზრუნა.

ირლანდია

უზენაესი სასამართლო
19-02-1997

დროული განხილვის უფლება უნდა შეფასდეს თითოეული კონკრეტული საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე. თუ ბრალდებულს სახელმწიფოს მხრიდან სამართალწარმოების არამართლზომიერი გაჭიანურება ემუქრება, მას შეუძლია მოითხოვოს საქმის შეწყვეტა. აუცილებელია, არსებობდეს ბალანსი ბრალდებულის საქმის დროული განხილვის უფლებასა და საზოგადოების უფლებას შორის. გამოძიებულ უნდა იქნას სისხლის სამართლის დანაშაული. ამ უფლებათა ბალანსისას ბრალდებულის სამართლიანი სასამართლოს უფლება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე საზოგადოების უფლება. ამრიგად, გამოკვლეულ უნდა იყოს, არსებობს თუ არა რეალური რისკი, რომ სამართალწარმოების გაჭიანურების გამო ბრალდებული ვერ იქნება უზრუნველყოფილი სამართლიანი განხილვის უფლებით. 1992 წლამდე არ შედგა სისხლის სამართალწარმოება იმ პიროვნებაზე, რომელმაც თავის სამ ქალიშვილზე სექსუალური ძალადობა განახორციელა. აღნიშნული დანაშაულებრივი ქმედებები 1963-იდან 1973 წლამდე მონაკვეთში იყო ჩადენილი. სახელმწიფოს მხრიდან სამართალწარმოების შეფერხებას ადგილი არ ჰქონდა. საქმის გაჭიანურების მიზეზი თვითონ დაზარალებულები იყვნენ, რომელთაც შესაბამის ორგანოებს 1992 წლამდე არ მიმართეს.

1992 წლამდე სამართალწარმოების გაჭიანურება ლახავდა მის კონსტიტუციურ უფლებას სამართლიან სასამართლოზე. კერძოდ კი, მოსარჩელე აღნიშნავდა, რომ დროის ლაფსუსი მას მოწმეებისა და მის საქმიანობასთან დაკავშირებული დოკუმენტური მასალების მოძიებაში პრობლემებს უქმნიდა. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ დაჩქარებული სამართალწარმოებისათვის კონსტიტუციური საფუძველი არ არსებობდა. კონსტიტუცია გარკვევით არ აყალიბებს ამ უფლებას. კონსტიტუციის 38.1 მუხლის თანახმად, პიროვნება არ შეიძლება გასამართლდეს სისხლის სამართლის დანაშაულზე, გარდა კანონმდებლობით დაშვებული შემთხვევებისა. 40.3 მუხლი სახელმწიფოს უწესებს ვალდებულებებს, მათ შორის, სამართლიანი სასამართლო პროცედურის დაცვის ვალდებულებას. საქმეების გაჭიანურება, რომლებიც ბავშვებზე განხორციელებულ სექსუალურ ძალადობას ეხება, განსაკუთრებულ კატეგორიას მიეკუთვნება. უზენაესმა სასამართლომ განიხილა ბრალდებულსა და დაზარალებულებს შორის არსებული ურთიერთობა. დადგინდა, რომ ბრალდებული აკონტროლებდა მის მსხვერპლთ და ოჯახში დომინანტის როლი ეკავა. ამრიგად, 1992 წლამდე ის ყველანაირად უშლიდა ხელს, რომ მისი პასუხისმგებლობის საკითხი არ დამდგარიყო. საქმის ფაქტების განხილვისას უზენაესმა სასამართლომ გაითვალისწინა სახლში განხორციელებული სექსუალური ძალადობის განსაკუთრებული ხასიათი და ბრალდებულის, როგორც დომინანტის როლი. სასამართლომ დაადგინა, რომ ბრალდებულმა ვერ დაამტკიცა სამართალწარმოების გაჭიანურებით მისი სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა. საქმის განხილვის დაგვიანებით სასამართლო უფრო გართულდა, თუმცა, პროცესი არაკონსტიტუციური არ ყოფილა.

იტალია

საკონსტიტუციო სასამართლო
13-10-1999

უფლებათა ეფექტური დაცვა მოითხოვს, რომ სამართალწარმოების პროცედურა მისაღებ ვადაში განხორციელდეს. თუმცა, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი, რომელიც ყველასათვის დადგენილ ვადაში დროული მოსმენის უფლებას უზრუნველყოფს, არის კონვენციის დებულება, რომელიც იტალიაში ჩვეულებრივი კანონის სახით შევიდა ძალაში. ამავე დროს, იტალიის საკანონმდებლო სისტემა იცავს უფლებას კონსტიტუციურ დონეზე. პიროვნების უფლებებისა და ინტერესების დასაცავად სამართალწარმოების დაწყება, რომელიც გონივრულ ვადაში უნდა მოხდეს, გარანტირებულია კონსტიტუციის მე-2 მუხლით.

სლოვაკეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
14-07-1999

პირს აქვს საქმის მისაღებ ვადაში გადაწყვეტის უფლება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ეს ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებაა. სასამართლო ხელისუფლება არ არის ერთადერთი ორგანო, რომელსაც კონსტიტუციური უფლების დაცვა ევალება.

კონსტიტუციის 48.2 მუხლის თანახმად, პიროვნება ჩიოდა საქმის გონივრულ ვადაში გადაწყვეტის უფლების დარღვევის თაობაზე. საქმეს ადმინისტრაციული ორგანო -ბრატისლავას საოლქო საგადასახადო სამსახური განიხილავდა. საქმის ძირითადი არსი მდგომარეობდა შემდეგში: რამდენად უნდა ყოფილიყო უზრუნველყოფილი საქმის მისაღებ ვადაში განხილვის უფლება ადმინისტრაციული - აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოების მიერ, თუ ეს მხოლოდ სასამართლო ხელისუფლების ორგანოების პრეროგატივაა. კონსტიტუციის მეორე თავი („ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები“), ნაწილი შვიდი („სასამართლო და სხვა სამართლებრივი დაცვის უფლებები“) ეხება საქმის მისაღებ ვადაში გადაწყვეტის უფლებას. მეშვიდე ნაწილის სათაურის გათვალისწინებით, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ამ მუხლით უზრუნველყოფილი უფლება მარტო სასამართლო ხელისუფლებაზე არ ვრცელდება. ამ უფლების მიზნებიდან გამომდინარე, ზოგიერთი ამ უფლების განხორციელება ადმინისტრაციულ ორგანოებშიცაა უზრუნველყოფილი. საქმის გონივრულ ვადაში გადაწყვეტის უფლების მიზანს წარმოადგენს პირის სახელმწიფო ორგანოს მიერ მის სამართლებრივ სტატუსთან დაკავშირებით გაურკვევლობის გაქარწყლება. როდესაც სახელმწიფო ორგანოს აქვს უფლება, გაათავისუფლოს პიროვნება ასეთი გაურკვევლობისაგან, იგი ვალდებულია, დაიცვას კონსტიტუციური უფლება და საქმე გონივრულ ვადაში გადაწყვიტოს, მნიშვნელობა არ აქვს გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო სასამართლოა თუ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანო. საქმის მისაღებ ვადაში გადაწყვეტის უფლებასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლო ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესატყვის სამ კრიტერიუმს ითვალისწინებს. ეს კრიტერიუმები, აგრეთვე, ადმინისტრაციულმა ორგანოებმაც უნდა გაითვალისწინონ. ამის საფუძველზე სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ საოლქო საგადასახადო სამსახურმა კონსტიტუციის 48.2 მუხლით გარანტირებული უფლება დაარღვია.

სლოვაკეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
21-04-1999

საქმის გონივრულ ვადაში გადაწყვეტის კონსტიტუციური უფლება ილახება არა მხოლოდ სასამართლოს პასიური მოქმედებით, არამედ სასამართლოს მიერ არასათანადოდ შესრულებული საქმიანობითაც.

პიროვნებამ საკონსტიტუციო სასამართლოში შეიტანა სარჩელი, რომლის თანახმადაც, კონსტიტუციის 48.2 მუხლით გარანტირებული უფლება ირღვეოდა. მოცემული მუხლის თანახმად, „ყველა პირს აქვს უფლება, მისი საქმე განიხილონ საჯაროდ, უსაფუძვლო შეფერხების გარეშე“. მოსარჩელის განცხადებით, დუნასკა სტრედას საოლქო სასამართლომ ეს უფლება დაარღვია. 1996 წლის 2 იანვარს მოსარჩელემ სასამართლოს არასრულწლოვანისათვის მზრუნველის დანიშვნის მოთხოვნით მიმართა. განმცხადებელი არასრულწლოვანის ბებია იყო და საოლქო სასამართლოს მის მეურვედ დანიშვნას სთხოვდა. სასამართლოს პირველი სხდომა 1996 წლის 28 თებერვალს შედგა. 1998 წლამდე კიდევ შვიდი სხდომა ჩატარდა, თუმცა, საქმე მაინც ვერ გადაწყდა. ბავშვის დედა და მამინაცვალი კანადის მოქალაქეები არიან. დროდადრო ისინი სლოვაკეთში მემკვიდრეობასა და ქონების რესტიტუციასთან დაკავშირებული საქმეების მოსაგვარებლად ჩამოდიან. დუნასკა სტრედას საოლქო სასამართლოს არ უცდია, მიემართა კანადის მთავრობისათვის, რათა მათთვის სამართლებრივი დახმარება აღმოეჩინათ. სასამართლომ მხოლოდ სლოვაკეთის იმ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიმართა კითხვებით (მაგალითად, მშობლების მისამართი კანადაში), თუ სლოვაკეთში ყოფნის დროს სად ჩერდებოდა ორივე ჩამოსული. საოლქო სასამართლომ მაშინ დანიშნა სხდომა, როცა ბავშვის დედა და მამინაცვალი კანადაში იმყოფებოდნენ. საოლქო სასამართლომ დროზე არ განიხილა შუამდგომლობა წინასწარი გადაწყვეტილების მიღების შესახებ, რომელიც ხელს შეუშლიდა დედას, სლოვაკეთი ბავშვთან ერთად დაეტოვებინა. საოლქო სასამართლომ საქმესთან დაკავშირებით გარკვეული ღონისძიებები განახორციელა, თუმცა, ეს ღონისძიებები იშვიათად უკავშირდებოდა საქმის არსებით გადაწყვეტას. სწორედ ეს გახდა საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანის საფუძველი. საქმის მისაღებ ვადაში განხილვის უფლებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესატყვისი სამი კრიტერიუმი გაითვალისწინა: საქმის სირთულე, მოსარჩელეთა ქცევა და სასამართლო ხელისუფლების მოქმედება. ამ კონკრეტული შემთხვევისათვის ბოლო კრიტერიუმი ყველაზე შესატყვისი აღმოჩნდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაიწყო გარკვევა, თუ რა მიზანს ემსახურებოდა საქმის მისაღებ ვადაში გადაწყვეტის უფლება. მოსარჩელისათვის ამ უფლების მიზანი არის, გათავისუფლდეს საქმესთან დაკავშირებული სამართლებრივი გაურკვევლობისაგან. სანამ ასეთი გაურკვევლობა იარსებებს, ამ უფლების მიზანი არ იქნება მოგვარებული. მნიშვნელობა არა აქვს, გაურკვევლობა სასამართლო ხელისუფლების პასიურობითაა გამოწვეული თუ არასათანადო საქმიანობის განხორციელებით. სამართლებრივად შეუსაბამო ქმედებების სასამართლოს წინაშე ან თვით სასამართლოს მიერ განხორციელება არანაირად არ ეხმარება საქმის არსებითი ნაწილის გადაწყვეტას. ამრიგად, თუ არასათანადო ქმედებები განხორციელდა საქმის არსებითი ნაწილის გადასაწყვეტად, საკონსტიტუციო სასამართლო დაადგენს, რომ საქმის მისაღებ ვადაში განხილვის უფლება დაირღვა.

გერმანია
ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
10-10-1995

სისხლის სამართლის სასამართლომ, რომელმაც უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, წარმოადგენდა თუ არა ცილისწამებას კონკრეტული გამონათქვამი, უნდა გამოიკვლიოს ამ გამონათქვამის ყველა მნიშვნელობა. გამონათქვამი, რომ ყველა ჯარისკაცი მკვლელია, არ გულისხმობს მაინცდამაინც ფედერალური შეიარაღებული ძალების წევრებისადმი ცილისწამებას და მათი პატივისა და ღირსების შელახვას. ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა დაედგინა, რამდენად კონსტიტუციურია სისხლის სამართლის სასამართლოს მიერ გამოტანილი 4 გადაწყვეტილება. აღნიშნული გადაწყვეტილებების საფუძველზე პირები მსჯავრდებულნი იქნენ ცილისწამებისათვის, რადგანაც მათ ჯარისკაცებს საჯაროდ უწოდეს მკვლელები.

დადგენილი პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ კონსტიტუციის 5.2 მუხლის თანახმად, გამოხატვის თავისუფლება შეზღუდულია კანონებით, რომლებიც იცავენ პირის პატივსა და ღირსებას. ხსენებული კანონები იმგვარად უნდა იყოს შედგენილი, რომ გამოხატვის თავისუფლების ფუნდამენტურ მნიშვნელობას ჯეროვანი ადგილი ეთმობოდეს. ზოგადად მიმდინარე ნორმების აგებულება და გამოყენება შედის საერთო სასამართლოების კომპეტენციაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია გადასინჯოს, საკმარისად იღებენ თუ არა ეს სასამართლოები მხედველობაში ფუნდამენტური უფლებების მნიშვნელობას. გამონათქვამი, რომლის ერთადერთ მიზანსაც წარმოადგენს სხვა პირის ცილისწამება, დაკვალიფიცირებულ უნდა იქნეს, როგორც თავდასხმა ადამიანის ღირსებაზე მაშინ, როდესაც ზოგადი ინტერესების მომცველ საზოგადოებრივ საკითხებზე საუბარი სარგებლობს გამოხატვის თავისუფლებით.

სისხლის სამართლის სასამართლომ უნდა გამოიძიოს, განსახილველი გამონათქვამი ექსკლუზიურად იქნება გაგებული როგორც ცილისწამება, თუ მას შეიძლება მიეცეს სხვა განმარტება. ამ უკანასკნელ საქმეში არ შეიძლება გამოტანილ იქნეს მჯავრდება ცილისწამებისათვის. ფუნდამენტური უფლება არ იქნება დარღვეული, თუკი სისხლის სამართლის სასამართლო კოლექტიური ჯგუფის შეურაცხყოფას დააკვალიფიცირებს, როგორც ჯგუფის წევრების მიმართ ცილისწამებას. თუმცა, რაც უფრო დიდია ასეთი ჯგუფი, მით უფრო ნაკლებად ეხება მის წევრებს ჯგუფისადმი მიმართული შეურაცხყოფა. „მსოფლიოში ყველა ჯარისკაცის“ მიმართ განხორციელებული შეურაცხყოფის დაკვალიფიცირება ცილისწამებად დაარღვევს გამოხატვის თავისუფლებას. თუმცა, კონსტიტუციურად შესაძლებელია დადასტურდეს, რომ ფედერალური შეიარაღებული ძალების შეურაცხყოფა გულისხმობს მისი წევრების ცილისწამებას. კონსტიტუციურად დასაშვებია არმიის წევრის, როგორც მკვლელის, მოხსენიების კვალიფიცირება ცილისწამებად.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ განსახილველ 4 საქმეში სისხლის სამართლის სასამართლოებმა ჯეროვნად არ გამოიძიეს, გამონათქვამი „ყველა ჯარისკაცი მკვლელია“ ნამდვილად ნიშნავდა თუ არა ფედერალური შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლებს. ამიტომაც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეები გადააგზავნა უკან, საერთო სასამართლოებში. გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა 5 ხმით 3-ის წინააღმდეგ. გამოითქვა მოსაზრება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციაში არ შედის საერთო სასამართლოების მიერ ფაქტების შეფასების გადასინჯვა, სხვაგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლოს ექნებოდა უმაღლესი სააპელაციო სასამართლოს ფუნქცია.

შვეიცარია

ფედერალური სასამართლო
05-12-2000

მარტინ სტოლი ციურიხის ფედერალური ხელისუფლების წინააღმდეგ

გაზეთმა „Sonntagszeitung“ 1997 წლის 26 იანვარს გამოაქვეყნა მარტინ სტოლის სტატია სათაურით „ელჩი ჯაგმეტი შეურაცხყოფას აყენებს ებრაელებს“. ჟურნალისტი მიუთითებდა კონფიდენციალურ მოხსენებაზე, რომელიც აშშ-ში შვეიცარიის ელჩმა წარუდგინა შვეიცარიის ფედერალურ საბჭოს (მთავრობას) იმ განხილვის განმავლობაში, რომელიც ეხებოდა ებრაულ გადაუხდელ თანხებთან დაკავშირებული საკითხის განხილვას. საგარეო საქმეთა დეპარტამენტის საჩივრის საფუძველზე ჟურნალისტი ბრალეულად იქნა მიჩნეული სისხლის სამართლის კოდექსის 293-ე მუხლის დარღვევაში და დაჯარიმდა 800 ფრანკით.

ხსენებული დებულების თანახმად, დასჯად დანაშაულად ითვლება სათანადო ნებართვის გარეშე საჯაროდ გაცხადება იმ დოკუმენტებისა, რომლებიც საიდუმლოა კანონის ან იმ გადაწყვეტილების შესაბამისად, რომელიც გამოტანილია საჯარო ხელისუფლების ორგანოს მიერ მათი კომპეტენციის ფარგლებში. ციურიხის კანტონის სასამართლომ დაადასტურა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება. საკასაციო საჩივარში, რომელიც წარმოდგენილ იქნა ფედერალურ სასამართლოში, სტოლი მოითხოვდა მისი მჯავრდების გაუქმებას. იგი ემყარებოდა პრესის თავისუფლებასა და მის ფუნქციებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ფედერალურმა სასამართლომ უარყო საკასაციო საჩივარი. ოფიციალური ჩანაწერების გამოქვეყნება დასჯადია სისხლის სამართლის კოდექსის 293-ე მუხლის შესაბამისად, როდესაც ხსენებული ჩანაწერები საიდუმლოა კანონის შესაბამისად ან ოფიციალური გადაწყვეტილების თანახმად.

საიდუმლოების არსი უნდა განიმარტოს მისი ფორმალური მნიშვნელობით. ელჩის მოხსენება განკუთვნილი იყო მხოლოდ ფედერალური საბჭოსათვის. მატერიალური განმარტებაც რომ ყოფილიყო გამოყენებული საიდუმლოების კონცეფციასთან დაკავშირებით, მისი გახმაურება დასჯადი იქნებოდა საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე. საუბარია დელიკატური საკითხის განხილვაზე, რომელზეც იმ დროისათვის დიდი პოლემიკა იყო წამოჭრილი. განმცხადებელი ხაზს უსვამდა მედიის განსაკუთრებულ ფუნქციას დემოკრატიულ საზოგადოებაში და იმ ფაქტს, რომ განსაკუთრებით საზოგადოებას აინტერესებდა შვეიცარიის ელჩის მოხსენების შინაარსი. მიუხედავად ამისა, ფედერალურ სასამართლოსა და ხელისუფლების ორგანოებს მოეთხოვებათ ფედერალური და საერთაშორისო კანონმდებლობის განხორციელება. სისხლის სამართლის კანონმდებლობის გამოუყენებლობა მხოლოდ იმ მოტივით, რომ საზოგადოებას გააჩნია იმ ინფორმაციის მიღების ინტერესი, რომელიც საიდუმლოდაა გამოცხადებული ხელისუფლების ორგანოების მიერ, წინააღმდეგობაში მოვიდოდა კონსტიტუციისა და კონვენციის ინტერპრეტაციასთან. ამგვარად, პრესის თავისუფლებას არ შეუძლია გაამართლოს ქმედება, რომელიც წარმოადგენს სისხლის სამართლებრივ დანაშაულს. კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 ნაწილი არ გამორიცხავს ზოგად ტერმინებში ჟურნალისტის დაპატიმრებას სისხლისსამართლებრივი კანონის დებულების დარღვევისათვის, თუნდაც იმ შემთხვევაში, როდესაც ჟურნალისტის ქმედება განპირობებულია საზოგადოებრივი ინტერესებით მე-10 მუხლის მე-2 ნაწილის მნიშვნელობით.

ჟურნალისტის უფლება, არ გაამჟღავნოს თავისი საინფორმაციო წყაროები, რომელიც გამომდინარეობს პრესის თავისუფლებიდან და ჩამოყალიბებულია სისხლის სამართლის კოდექსის 27-ე მუხლში, არ წარმოადგენს დაბრკოლებას სისხლის სამართლის კანონის დებულებების განხორციელებასა და ჟურნალისტისათვის ჯარიმის დაკისრებისთვის.

ავსტრია

საკონსტიტუციო სასამართლო
08-10-1996

სამაუწყებლო ნორმებთან დაკავშირებული დებულებები (რომელიც ითვლება ფედერალურ კანონად), რომლებიც კერძო საკაბელო ტელევიზიებს უკრძალავს, აწარმოოს კომერციული სარეკლამო მაუწყებლობა, არ შეესაბამება გამოხატვის და ანაზღაურებისათვის მუშაობის თავისუფლებებს. როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ამ კანონის დებულებების გაუქმებასთან დაკავშირებით ძალაში შევიდა, ხსენებული დებულებები არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა.

საკაბელო ტელევიზიის რამდენიმე კომპანიამ წარმოადგინა საჩივარი. ისინი ასაჩივრებდნენ მაუწყებლობასთან დაკავშირებულ ნორმებს, რომლებიც კრძალავდა სარეკლამო მაუწყებლობას, რაც, განმცხადებელთა აზრით, არღვევდა ანაზღაურებისათვის მუშაობის და გამოხატვის თავისუფლებას. წინამდებარე ტექსტი მომდინარეობს გადაწყვეტილებიდან, რომელშიც სასამართლო აპირებდა, მისი გადაწყვეტილება კანონმდებლის სურვილების შესაბამისი ყოფილიყო და თავიდან აეცილებინა დებულებების გაუქმება, რომელიც ძირეულად შეცვლიდა კანონის მნიშვნელობას (აღნიშნული გამოიწვევდა საკაბელო ტელევიზიაზე შეუზღუდავ სარეკლამო მაუწყებლობას). სასამართლომ დაადგინა ვადა, რათა კანონმდებლისათვის მიეცა საშუალება, მიეღო ისეთი კანონმდებლობა, რომელიც შეესაბამებოდა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს, ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლსა და თანამეგობრობის კანონმდებლობას. კანონმდებელმა არ გამოიყენა ეს შანსი და თავი შეიკავა ახალი კანონმდებლობის შემუშავებისაგან, რომელიც შესაბამისობაში იქნებოდა კონსტიტუციასთან. სარეკლამო მაუწყებლობის აბსოლუტური აკრძალვა, რომელიც არ შეიძლება ჩაითვალოს შესაბამის გარდამავალ დებულებად, წარმოადგენს განმცხადებლების მიერ მითითებული კონსტიტუციური უფლებების დარღვევას. განსახილველი დებულება აღარ იყო გამართლებული ვადის გასვლის შემდეგ, რომელიც დადგენილი იყო 27/05/1995 გადაწყვეტილებით გაუქმების შესახებ.

ბელგია

საარბიტრაჟო სასამართლო
30-09-1999

საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე, ფედერალური კანონმდებლები უფლებამოსილნი არიან, თამბაქოს პროდუქტების რეკლამაზე დააწესონ ზოგადი აკრძალვა. ამით ისინი არ არღვევენ თანამეგობრობის წევრების უფლებამოსილებას რადიო და სატელევიზიო მაუწყებლობასთან, საზოგადოებრივ ჯანმრთელობასთან, სპორტსა და ტურიზმთან ან ეკონომიურ და დასაქმების სფეროში რეგიონების უფლებამოსილებებთან დაკავშირებით. საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დასაცავად, არ არის დისკრიმინაციული თამბაქოს პროდუქტების მიერ სპონსორობისათვის ან ისეთი სამარკო პროდუქტების რეკლამის აკრძალვა, რომლებიც ასოცირდება თამბაქოს პროდუქტთან (ე.წ. დივერსიფიკაციის პროცესი).

გარდა ამისა, გამართლებულია ისეთი გამონაკლისების ნებართვა, რომლებიც კრძალავს თამბაქოს პროდუქტების სარეკლამო საქმიანობას თამბაქოსა და გაზეთების მაღაზიებში, უცხოურ გაზეთებსა და ჟურნალებში, მაგრამ ეს გამონაკლისი უნდა გამოიყენებოდეს, ასევე, დივერსიფიცირებულ პროდუქტებთან მიმართებითაც. თუმცა, განსხვავება უნდა გაკეთდეს როგორც მსოფლიო დონეზე ორგანიზებულ, ისე სხვა მოვლენებსა და ქმედებებს შორის.

თამბაქოს პროდუქტების რეკლამის აკრძალვა არ ეწინააღმდეგება გამოხატვის თავისუფლებასა და საკუთრების უფლებას, როგორც ეს გარანტირებულია კონსტიტუციური და საერთაშორისო სამართლით ან ევროკავშირის სხვა ხელშეკრულებებით საქონლისა და მომსახურების თავისუფლად მოძრაობასთან დაკავშირებით.

საავტომობილო სპორტსა თუ თამბაქოს პროდუქტების რეკლამაში აქტიურად მოღვაწე რამდენიმე კომპანიამ და ასოციაციამ, ასევე, ვალუნის რეგიონის მთავრობამ განაცხადი წარმოადგინეს 1997 წლის 10 დეკემბრის ფედერალური კანონის საწინააღმდეგოდ, რომელიც ბელგიაში თამბაქოს პროდუქტების რეკლამას კრძალავდა.

სასამართლომ განიხილა და დაადგინა, რომ ფედერალური კანონმდებელი არ არღვევს ბელგიის სხვადასხვა გაერთიანების უფლებამოსილებებს ბელგიის ფედერალური კანონმდებლობის შიგნით. აღნიშნული არ არღვევს უფლებამოსილებებს: რადიო და სატელევიზიო მაუწყებლობის სფეროში, ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ, განათლების, პრევენციული მედიცინის, სპორტის, ტურიზმის სფეროსა თუ რეგიონების მიერ ეკონომიურ და დასაქმების სფეროებში. სხვადასხვა გაერთიანებების მიერ განხორციელებული უფლებამოსილებები შეუძლებლად ან რთულად არ იყო წარმოდგენილი კანონით.

ამის შემდეგ სასამართლოს უნდა გადაეწყვიტა, იყვნენ თუ არა დისკრიმინირებულნი გარკვეული კატეგორიის პირები. რადგან თამბაქოს პროდუქტების რეკლამასთან დაკავშირებული აკრძალვა ხელს უწყობს კანონმდებლის მიზანს, დაიცვას საზოგადოების ჯანმრთელობა, სასამართლომ დაუშვა ასეთი აკრძალვის დაწესების საჭიროება თამბაქოსა და მასთან ასოცირებულ სამარკო პროდუქტებზე. კანონმდებელმა, ასევე, დასაშვებად მიიჩნია გამონაკლისები თამბაქოს მაღაზიებსა და უცხოურ ჟურნალებში. გამონაკლისები არ იყო დაშვებული დივერსიფიცირებულ პროდუქტებზე, ამიტომ სასამართლომ ეს ფაქტი დისკრიმინაციულად მიიჩნია და ამ ნაწილში კანონის მოქმედება გააუქმა.

სასამართლომ ჩათვალა, რომ დისკრიმინაცია ეხებოდა იმ მოვლენებსა და ქმედებებს, რომლებიც მსოფლიო დონეზე იმართებოდა (უფრო კონკრეტულად, ფორმულა 1 ტრასაზე ფრანკორ-ჩემპიონატები). განმცხადებლები ამტკიცებდნენ, რომ ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები უფლებამოსილნი იყვნენ, განსხვავება მოეხდინათ აკრძალვაში თამბაქოს პროდუქტების სპონსორობასთან მიმართებით 2001 წლის 20 ივლისიდან 2 წლის განმავლობაში.

სასამართლომ აღიარა, რომ აკრძალვის დებულებების ეფექტურობა მნიშვნელოვნად არის შემცირებული, როდესაც იგივე სახის ქმედებები ხორციელდება საზღვარგარეთ და მათი ნახვა შესაძლებელია სატელევიზიო გადაცემაში ფართო აუდიენციის მიერ. სასამართლოს მოსაზრებიდან გამომდინარე, ამ ეტაპზე ღონისძიება არ შეესაბამება იმ მიზნებს, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება. სასამართლომ გააუქმა მუხლი, რომელიც კანონის ძალაში შესვლის დღედ 1999 წლის 1 იანვარს აწესებდა.

სასამართლომ უარყო სხვა არგუმენტები, რომლებიც თანასწორობის, კონსტიტუციითა და გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებული ხელშეკრულებებით განსაზღვრული სხვა პრინციპების დარღვევას ამტკიცებდა.

ბულგარეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
04-06-1996

აზრის და გამოხატვის თავისუფლება და ინფორმაციის გავრცელებისა და მოპოვების უფლება ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებია. მათი შეზღუდვა მართლმსაჯულების უფლებამოსილებაში შედის და უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას.

ბულგარეთის პრეზიდენტმა ბულგარეთის კონსტიტუციის 39-ე, მე-40 და 41-ე მუხლების დებულებების სამართლებრივად სავალდებულო განმარტება მოითხოვა. კონსტიტუციის სამი დებულება მოიცავს ერთსა და იმავე ხასიათის უფლებებს: აზრის გამოხატვისა და გამოქვეყნების თავისუფლებას, ინფორმაციის მოძიების, მოპოვებისა და გავრცელების უფლებას, ამ უფლებებთან დაკავშირებული შეზღუდვების განსაზღვრებას, როგორც ეს კონსტიტუციაშია აღნიშნული.

კონსტიტუციის ზემოხსენებული მუხლების თანახმად, აზრის გამოხატვისა და პუბლიკაციის თავისუფლება, ინფორმაციის მოძიების, მოპოვებისა და გავრცელების უფლებები ფუნდამენტური უფლებები უნდა იყოს. ეს დებულებები იცავს გამოხატვის თავისუფლებასა და პირის ღირსებასა და პატიოსნებას, როგორც სოციალური საზოგადოების თანაბარ კომპონენტებს. ისინი უზრუნველყოფენ, რომ ყველამ იცოდეს რეალობა და საზოგადოება ინფორმირებული იყოს ცხოვრების პირობებისა და განვითარების შესახებ. უფლების ხსენებული ფუნქციები განსაზღვრავს მათ, როგორც პიროვნებისა და საზოგადოების განვითარებისათვის უმნიშვნელოვანეს ფაქტორებს. ისინი ამყარებენ დემოკრატიულ პროცესს და იმ ორგანოების ინსტიტუციონალიზაციას, რომლებიც კონსტიტუციის თანახმად, ახორციელებენ კონტროლს. კონსტიტუციაში ამ უფლებების წარმოჩენა და მათი სრულად განხორციელება დაკავშირებულია ადამიანის სხვა ფუნდამენტურ უფლებებთან, როგორიცაა პირის ღირსება, აზროვნების თავისუფლება და სინდისისა და პოლიტიკური პლურალიზმის თავისუფლება.

ზემოხსენებული სამი დებულება იცავს აზრის გამოხატვისა, პუბლიცირებისა და ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების უფლებების სხვადასხვა ასპექტს. ეს სამი დებულება ერთმანეთთან სისტემურად და ფუნქციურად არის დაკავშირებული. აზრის თავისუფლად გამოხატვის ფუნდამენტური უფლებასთან ერთად კონსტიტუცია ასევე განსაზღვრავს პრინციპს, რომლის თანახმადაც, პრესა და მასმედია თავისუფალი უნდა იყოს. ცენზურა კატეგორიულად აკრძალულია. ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული პირის უფლება, მოიძიოს, მოიპოვოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, დამოკიდებულია როგორც პირის ინტერესებზე, ასევე, საზოგადოების უფლებაზე, მიიღოს ინფორმაცია. ხსენებული მოიცავს პრესასა და ნებისმიერი სხვა სახის მედიას. მეორე მხრივ, კონსტიტუცია უზრუნველყოფს, რომ მოქალაქეებს ხელი მიუწვდებოდეთ სახელმწიფო ორგანოებისაგან ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებულ ინფორმაციაზე, რომლის მიმართ მათ კანონიერი ინტერესი გააჩნიათ.

კონსტიტუციის ზემოხსენებულ მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები მთავრობას ავალდებულებს, თავი შეიკავოს ჩარევისაგან, როდესაც ხსენებული უფლებები ხორციელდება. უფლებებზე შეზღუდვა ნებადართულია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი კონსტიტუციაში ჩამოყალიბებული სხვა უფლებები და ინტერესები კონსტიტუციურად არის დაცული. აღნიშნული არ შეიძლება შეიზღუდოს კანონით გარდა იმ საფუძვლისა, რომლებიც კონსტიტუციაშია მოცემული. აღმასრულებელმა და სასამართლო ხელისუფლებამ მხედველობაში უნდა მიიღონ გამოხატვის თავისუფლების მაღალი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა, მედიის თავისუფლება, რომელიც მოითხოვს, რომ შეზღუდვები გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ კონკრეტული ინტერესების დაცვის მიზნით. ასეთ საფუძვლებს შორის, ყველაზე მნიშვნელოვანია სხვა პირის უფლებათა და რეპუტაციის დაცვის ინტერესი, რადგანაც პირის პატიოსნება, ღირსება და რეპუტაციაა დაცული. ხსენებული კონსტიტუციური შეზღუდვა არ უნდა განიმარტოს ისე, რომ საზოგადოებრივი კრიტიკა, განსაკუთრებით პოლიტიკოსების მიმართ, საჯარო მოხელეებისა და სამთავრობო დაწესებულებების მიმართ იყოს დაცული. ისეთ განაცხადთა შეზღუდვა, რომლებიც აღვივებს შუღლს, ემყარება კონსტიტუციით განსაზღვრულ ღირებულებებს: შეწყნარებას, ურთიერთპატივისცემასა და შუღლის გაღვივების აკრძალვას რასისტულ, ეროვნულ, ეთნიკურ და რელიგიურ ნიადაგზე. შეზღუდვა არ უკრძალავს დაცვას, გააჩნდეს საწინააღმდეგო მოსაზრებები. უფლების ხასიათი, რომელიც გულისხმობს მოსაზრებათა გამოხატვისა და გამოქვეყნების თავისუფლებას, ემყარება იმ ღირებულებას, რომელიც განსხვავებულ შეხედულებათა ურთიერთმიმართებას ახლავს თან.

გამოხატვის თავისუფლების უფლებასთან ერთად, კონსტიტუცია აღიარებს პრესისა და მედიის თავისუფლებას და კრძალავს ცენზურას. ცენზურის კატეგორიული აკრძალვა გამოხატავს პრინციპს, რომელიც უარყოფს მედიის ქმედებებში სამთავრობო დაწესებულებების მიერ ფორმალური თუ არაფორმალური გზით ნებისმიერ ჩარევას. სამართლებრივი და ტექნიკური მიზეზების გამო დასაშვებად მიიჩნევა ელექტრონული მედიის ორგანიზაციული, სტრუქტურული და ფინანსური საკითხების კანონით რეგულირება. კონსტიტუციის გარდამავალი და დასკვნითი დებულებები ნათლად და ცალსახად უზრუნველყოფს ასეთი კანონმდებლობის დამტკიცებას ეროვნულ რადიოსა და ტელევიზიაში. ასეთი კანონმდებლობა უნდა უზრუნველყოფდეს მედიის დამოუკიდებლობას ორგანიზაციული, სტრუქტურული, დაკომპლექტების, პროგრამული და ფინანსური თვალსაზრისით. ეროვნული ელექტრონული მედიის დაცვა მოითხოვს მმართველობითი ან ზედამხედველი ორგანოების შექმნას იმ გზით, რომლითაც აღკვეთს მთავრობის ორგანოების მიერ ჩარევის მცდელობებს. მთავრობის მიერ ასეთი ჩარევა მიჩნეული იქნება ცენზურად. საზოგადოების უფლება, მოიპოვოს სრული, პლურალის- ტური, დაბალანსებული და ნათელი ინფორმაცია, წარმოჩინდება მმართველობითი მენეჯმენტის დამოუკიდებლობაში, საგამომცემლო დამოუკიდებლობასა და პასუხისმგებლობაში პროგრამების შინაარსთან მიმართებით, შტატების დაკომპლექტებასა და დაფინანსების მექანიზმებში. პირისა და საზოგადოების უფლება, მოიპოვოს სრული, პლურალისტური, დაბალანსებული და ნათელი ინფორმაცია განსაზღვრავს პარლამენტის საკანონმდებლო კომპეტენციის ფარგლებს და უნდა განხორციელდეს კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში თავისი ფუნქციების შესასრულებლად. პარლამენტის საკანონმდებლო კომპეტენციაში შედის ასევე კანონების მიღება, რათა დადგინდეს პროცედურა არასამთავრობო ელექტრონული მედიის ლიცენზირებასთან დაკავშირებით, რომელიც, თავის მხრივ, უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის 40.1 მუხლსა და კონსტიტუციით დადგენილი შეზღუდვების გამოყენებას. იგი ამავე დროს უნდა უზრუნველყოფდეს პროცედურების გამჭვირვალობასა და სამართლიანობას. ღონისძიებები, რომლებიც ხვდება მართლმსაჯულების კომპეტენციასა და კონსტიტუციით განსაზღვრული პირობების ფარგლებში, წარმოადგენს მედიაში ჩარევის ერთადერთ საშუალებას. პირველ რიგში ეს ის მოტივებია, რომლებიც ეტიკეტის დაცვასთან არის ასოცირებული და აღიქმება, როგორც საზოგადოებრივი ზრდილობის კრიტერიუმი, რომლის დანიშნულებაც საზოგადოების დაცვაა. საზოგადოების მორალური ხელშეუხებლობის დაცვა სახელმძღვანელო პრინციპს წარმოადგენს.

ინფორმაციის მოძიებისა და მოპოვების უფლება მოიცავს მთავრობის ვალდებულებას, უზრუნველყოს, რომ საზოგადოების მიერ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა ძალიან მნიშვნელოვანია. ამ ვალდებულების შინაარსი კანონმდებლის მიერ მის განსაზღვრებას ექვემდებარება. მთავრობა ვალდებულია, გასცეს ოფიციალური ინფორმაცია და უზრუნველყოს ინფორმაციის წყაროებზე ხელმისაწვდომობა. კანონმდებელმა უნდა დაასახელოს სამთავრობო დაწესებულებები, რომლებსაც შეუძლიათ ჰქონდეთ თავისუფალი საეთერო დრო ეროვნულ ტელევიზიასა და რადიოში და აღნიშნოს, თუ როდის და რა ოდენობის დრო აქვთ მათ გამოყოფილი მათი პრეროგატივებისა და ხელისუფლების დანაწილების, მედიის თავისუფლებისა და ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების გათვალისწინებით. ეს უფლება გააჩნია ყველას, მათ შორის, მედიასაც. უფლების შეზღუდვა მოითხოვს, რომ კანონმდებლობამ განსაზღვროს ეროვნული უსაფრთხოების ან საზოგადოებრივი მართლწესრიგის შესაბამისი გარემოებები. შეზღუდვა გამართლებული უნდა იყოს იმ მიზნით, თუ ინფორმაციის გაცემა სამთავრობო დაწესებულების ან სამსახურის მიერ იქნება უარყოფილი. აღნიშნული ნორმებით დადგენილი უფლება პიროვნულია და დაკავშირებულია მოქალაქეთა კანონიერ ინტერესებთან. იგი შეიძლება შეიზღუდოს, თუ ასეთი ინფორმაცია წარმოადგენს სახელმწიფო ან სხვა სახის საიდუმლოებას, რომლის დაფარვაც (გაუმჟღავნებლობა) კანონით არის დაცული.

ხორვატია

საკონსტიტუციო სასამართლო
10-05-2000

არაკონსტიტუციურად იქნა მიჩნეული საჯარო მოხელის ჩვეულებრივი მოქალაქეებისაგან განსხვავებული სამართლებრივი დაცვა სისხლის სამართლის საქმეებში, რომლებიც დაკავშირებულია დაზარალებული მხარის პირთან და პიროვნების რეპუტაციისა და პატივის წინააღმდეგ მიმართულ სისხლისსამართლებრივ ქმედებებთან.

სასამართლომ გააუქმა სისხლის სამართლის კანონის დებულებები, რომელთა თანახმად, თუკი სისხლისსამართლებრივი ქმედებები ღირსებისა და რეპუტაციის წინააღმდეგ ჩადენილი იქნებოდა კონკრეტული სახელმწიფო თანამდებობის პირების, კერძოდ, რესპუბლიკის პრეზიდენტის, პარლამენტის თავმჯდომარის, პრემიერ მინისტრის, საკონსტიტუციო სასამართლოსა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეების წინააღმდეგ მათ სამსახურებრივ საქმიანობასთან ან თანამდებობასთან დაკავშირებით, სისხლის სამართალწარმოება ex officio აღიძვრება პროკურორის მიერ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ზემოხსენებული თანამდებობის პირები წერილობით თანხმობას განაცხადებენ სამართალწარმოების დაწყებასთან დაკავშირებით (თანხმობა შესაძლოა უკან იქნეს გათხოვნილი, სანამ სასამართლო გამოიტანს საბოლოო გადაწყვეტილებას). იმის გამო, რომ კერძო პირებს უნდა დაეცვათ თავიანთი ღირსება და რეპუტაცია კერძო სამართალწარმოების მეშვეობით, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ასეთ საქმეებში განსხვავება მოქალაქეებს შორის არ არის გამართლებული პირის თანამდებობისა თუ სამსახურიდან გამომდინარე. ყველა მოქალაქემ უნდა განახორციელოს თავისი კონსტიტუციური უფლება, რათა პატივი სცენ მათ რეპუტაციასა და ღირსებას თანაბრად და პროცედურის შესაბამისად. სადავო დებულებები გაუქმდა კონსტიტუციის მე-14, მე-16 35-ე და 38-ე მუხლებთან შეუსაბამობის გამო.

ხორვატია

საკონსტიტუციო სასამართლო
10-07-1996

მიუხედავად იმისა, რომ, პიროვნების პატივისა და რეპუტაციის წინააღმდეგ უკანონო ქმედებებთან დაკავშირებით (რომელთა შორისაც არის ცილისწამება) სამართალწარმოება აღიძვრება კერძო საჩივრის საფუძველზე, არ ირღვევა კონსტიტუციურად გარანტირებული თანასწორობის პრინციპი, თუკი სისხლის სამართლის კოდექსი აწესებს სპეციალურ პროცედურას სისხლის სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით ცილისწამების საქმეებში, რომლებიც ex officio აღიძვრება გენერალური პროკურორის მიერ, რათა დაცულ იქნეს იმ პირის სამსახური ან თანამდებობა, რომელიც კონკრეტულ მოვალეობებს ასრულებს.

ხორვატიის სისხლის სამართლის კანონმდებლობის თანახმად, თუ ცილისწამება განხორციელებულია ხორვატიის რესპუბლიკის, საკონსტიტუციო და უზენაესი სასამართლოების თავმჯდომარეების, პრეზიდენტის წინააღმდეგ მათ საქმიანობასთან ან თანამდებობასთან დაკავშირებით, სისხლის სამართალწარმოება აღიძვრება გენერალური პროკურორის მიერ ხსენებული პირებისაგან წერილობითი თანხმობის მიღების შემთხვევაში. თანხმობა შესაძლოა გათხოვილ იქნეს უკან ნებისმიერ დროს, სანამ განაჩენი შევა ძალაში.

ხორვატიის ჟურნალისტთა ასოციაციამ წინადადება წამოაყენა აღნიშნულ დებულებათა კონსტიტუციურობის შესამოწმებლად. მათი აზრით, მოქალაქეებს შორის არსებობდა სხვაობა სოციალური სტატუსის მიხედვით, რაც ზღუდავდა აზრის გამოხატვის თავისუფლებას და მიდიოდა თვითცენზურამდე. სასამართლომ არ დააკმაყოფილა სარჩელი. სასამართლოს აზრით, სისხლის სამართლის კოდექსი იცავდა ყველა მოქალაქეს თანაბარ საწყისებზე ცილისწამებისა და შეურაცხყოფისაგან. სამართლებრივი დაცვა ერთნაირად ხორციელდება დებულებაში ჩამოთვლილი პირების თანამდებობის მიუხედავად.

ჩეხეთის რესპუბლიკა

საკონსტიტუციო სასამართლო
08-02-2000

გამოხატვის თავისუფლება და აზრის გამოხატვის უფლება შეზღუდულია სხვების უფლებებით. აღნიშნული შესაძლებელია განხორციელდეს რესპუბლიკის კონსტიტუციური ბრძანებით ან კანონის სახით, რომელშიც საზოგადოებრივი ინტერესები ან ღირებულებებია განმტკიცებული. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ აზრის გამოხატვის თავისუფლებამ შესაძლოა დაკარგოს კონსტიტუციური დაცვა როგორც ფორმალურ, ასევე, კონცეპტუალურ საფუძვლებზე. ნებისმიერი ფორმა, რომლითაც აზრი არის გამოხატული, მჭიდროდაა დაკავშირებული კონსტიტუციურად გარანტირებულ უფლებასთან. თუკი გამოქვეყნებული მოსაზრებები დემოკრატიულ საზოგადოებაში შესაფერისად მიჩნეულ წესებს გასცდება, დაკარგავს ჯეროვანი განსჯისა და შეფასების ხასიათს და კონსტიტუციური დაცვის ფარგლებს გარეთ მოხვდება. გარდა ამისა, გამოხატვის თავისუფლება თანაბარ დონეზეა პირადი ღირსების, პატიოსნებისა და კარგი რეპუტაციის უფლებასთან და სწორედ საერთო სასამართლოების კომპეტენციაში შედის არსებული გარემოებების საფუძველზე იმის გადამოწმება, რომელიმე უფლება პრევალირებს მეორეზე თუ არა.

აუცილებელია პერიოდული პრესის პატივისცემა, რომლის უმთავრეს დანიშნულებას საზოგადოებისათვის ყოველდღიური ინფორმაციის მიწოდება წარმოადგენს. ფაქტის ნებისმიერმა დამახინჯებამ არ უნდა მიგვიყვანოს პირის უფლებების დარღვევამდე. ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ კონკრეტული ინფორმაცია სრულიად შეესაბამებოდეს სიმართლეს.

როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი მიგვანიშნებს, გადაჭარბებული კრიტიკა პოლიტიკოსებთან უფროა დაშვებული, მისი სტატუსისა საჯარო მოხელეობიდან გამომდინარე, ვიდრე კერძო პირებთან. აუცილებელია, ძალიან ფრთხილად განვასხვაოთ ფაქტები და პირადი შეფასებები. ფაქტები შესაძლოა დადასტურდეს მაშინ, როდესაც ამ ფაქტების შეფასება არ ექვემდებარება მტკიცებას. შეფასებით მსჯელობებთან დაკავშირებით, ის მოთხოვნა, რომ წარმოდგენილ იქნეს მათი დამამტკიცებელი არგუმენტაცია, არასამართლიანია და არღვევს აზრის თავისუფლების მოთხოვნას.

მომჩივნებმა გამოაქვეყნეს სტატია, რომელიც აკრიტიკებდა ყოფილ არტისტსა და პოლიტიკოსს 1977 წელს მათ წინააღმდეგ თანხების არამიზნობრივი გამოყენების გამო აღძრულ გამოძიებასთან დაკავშირებით. გამოძიება შეწყდა. სტატიაში მოყვანილი იყო პოლიტიკოსის ყოფილი კოლეგების განცხადებები, რომლის მიხედვით, მას ახლო კავშირი ჰქონდა კომუნისტური პარტიის საოლქო ლიდერებთან და მიუთითებდნენ იმ ფაქტზე, რომ პროკურორების გათავისუფლება იმ პერიოდში „არასახარბიელო და შეუსაბამო იყო“. ის კი ყოფილ რეჟიმთან თანამშრომლობდა. პოლიტიკოსმა აღძრა სასამართლო სამართალწარმოება იმ მოტივით, რომ დაირღვა მისი ღირსება და რეპუტაცია. საერთო სასამართლოებმა დაადგინეს, რომ მისი უფლებები დაირღვა უკანონოდ და ბრძანეს, რომ მოსარჩელეებს გამოექვეყნებინათ ბოდიშის წერილი, ხოლო თითოეულს მიყენებული ზიანისათვის პოლიტიკოსისათვის 25 000 კრონა უნდა გადაეხადა. მოსარჩელეებმა შეიტანეს სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოში, რომელმაც გადაწყვიტა, რომ იგი დასაბუთებული იყო ზოგადი კრიტერიუმების გათვალისწინებით, რომლებიც ეხება გამოხატვის თავისუფლებას. სასამართლომ განიხილა სამი სავარაუდოდ მცდარი შეფასება, რომლის საფუძველზეც საერთო სასამართლოებმა მიიჩნიეს, რომ დაირღვა პოლიტიკოსის უფლება პირად ღირსებასა და კარგ რეპუტაციაზე:

რაც შეეხება პირველ მტკიცებას, განმცხადებლებმა აღიარეს, რომ ხსენებული არ შეესაბამებოდა სინამდვილეს, მაგრამ ამტკიცებდნენ, რომ ამას არ შეიძლებოდა ჰქონოდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა. სასამართლომ ჩათვალა, რომ განმცხადებლებმა მექანიკურად გადაიწერეს ჩვენება სხვა წყაროდან, ამასვე მოწმობს შინაარსის ერთი ადგილი: „ზოგიერთი ინფორმაცია, რომელიც ჩვენ კომისიაში მივიღეთ“. მაშინ, როდესაც ასეთი ქმედება წარმოადგენს პროფესიულ შეცდომას, იგი არ იყო განხორციელებული შეცდომაში შეყვანის ან ავტორთა ჩვენებისათვის მეტი დამაჯერებლობის მიცემისათვის. რადგანაც შესაბამისმა კომისიამ მიიღო ხსენებული ინფორმაცია და ეს უკანასკნელი სინამდვილეს შეესაბამებოდა მუხლის მთლიან კონტექსტში, არასწორმა ფორმულირებამ ვერ მიაღწია იმ ზღვარს, რომ დადგენილიყო პირადი ღირსებისა და პატიოსანი რეპუტაციის უფლების დარღვევა.

მეორე მტკიცებასთან დაკავშირებით, ინფორმაცია, რომელიც მასში იყო მოხსენიებული, არ შეიძლება დახასიათდეს, როგორც მცდარი. პოლიტიკოსის წინააღმდეგ აღძრული იყო სისხლის სამართლის საქმე. პროკურორებმა გააუქმეს წაყენებული ბრალი. ისინი აცხადებდნენ, რომ მან მიიღო თანხები, მაგრამ ამ თანხების არაკანონიერად განკარგვა ვერ მტკიცდებოდა. მტკიცება მარტივად ახდენდა ამ ინფორმაციის ხელახლა წარმოდგენას. ეს იყო არასწორი ინფორმაცია.

მესამე მტკიცებასთან დაკავშირებით, მისი შემადგენლობიდან გამომდინარე, ნათლად ჩანს, რომ იგი წარმოადგენს შეფასებით მსჯელობას და არა ფაქტების მტკიცებას. განცხადების შედეგი იყო შემდეგი: ავტორებს არ შეეძლოთ იმ შეგრძნების უკუგდება, რომ პოლიტიკოსის ძველ კავშირებს კომუნისტური პარტიის მეთაურებთან რაიმე სახის გამართლება შეიძლება ჰქონოდა. ავტორები იხილავდნენ ფაქტებს (გამოძიება, ბრალდების მოხსნა, კომუნისტ ლიდერებთან კავშირი) და მათ საფუძველზე ისინი მივიდნენ იმ მოსაზრებამდე, რომ კოლეგების შეფასებას გააჩნდა გამართლება და რომ ბრალდების მოხსნა ძალიან არასახარბიელო და შეუსაბამო იყო. ასეთ გარემოებებში გამოქვეყნებული შეფასება არ შეიძლება ჩაითვალოს არასწორად ან გადახრად ზოგადად ჯეროვნად აღიარებული პრინციპებიდან შინაარსის ფორმასთან მიმართებით.

ბოლოს, სასამართლომ დაასკვნა, რომ საერთო სასამართლოებმა უპატივცემლობა გამოიჩინეს იმ პრინციპის მიმართ, რომლის თანახმადაც, კონსტიტუციურად გარანტირებული ფუნდამენტური უფლებები დაბალანსებული უნდა იქნეს. არც ინფორმაცია და არც პიროვნული მონაცემები, რომლებიც მოცემული იყო სტატიაში, არ იყო ისეთი ხასიათის, რომ დაერღვია გამოხატვის თავისუფლება და ინფორმაციის გავრცელების უფლება. ხსენებულიდან გამომდინარე, გამოხატვის თავისუფლებაზე შეზღუდვების დაწესება არ შეიძლება ჩაითვალოს აუცილებლად დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ჩეხეთის რესპუბლიკა

საკონსტიტუციო სასამართლო
02-02-1998

სამოქალაქო კოდექსის 12.3 მუხლის თანახმად, პირის სურათები შესაძლებელია აიღონ და გამოიყენონ შესაბამისი პირის თანხმობის გარეშე შესაფერისი ფორმით იმ პირობით, რომ იგი არ შეეწინააღმდეგება პირის ინტერესებს. ხსენებული საკანონმდებლო დებულება არ ეწინააღმდეგება გამოხატვის თავისუფლებას, რადგანაც მის დანიშნულებას ინფორმაციის პოლიტიკური უფლების და მისი გავრცელების უფლების მეორე უფლებასთან ჰარმონიზაცია წარმოადგენს. ზოგიერთ სიტუაციებში იგი შესაძლოა წინააღმდეგობაში მოვიდეს პირის დაცვისა და პირადი ცხოვრების უფლებასთან. იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს ორი უფლება, რომელთაც თანაბარი სტატუსი გააჩნიათ, არ შეესაბამება ერთმანეთს, დამოუკიდებელმა სასამართლომ ყოველთვის უნდა განიხილოს, თითოეულ საქმეზე ერთ უფლებას მეორეზე პრიმატი სამართლიანად გააჩნდა თუ არა. დასკვნას, რომელთაც ისინი აღწევენ მტკიცებულებათა შეფასების შემდგომ, პატივი უნდა ეცეს, რადგან მართლმსაჯულების შედეგად მიღებულ გადაწყვეტილებას გამოხატავს.

კვირის გაზეთში გამოქვეყნდა სტატია სათაურით „სიკვდილისათვის საუკეთესო წამალს წარმოადგენს ოქსასეპამი“, რომელიც მკვლელობის საქმესთან დაკავშირებით სასამართლო განხილვას ეხებოდა. სათაურისა და ტექსტის „მთვრალი ბული არაადამიანურად სცემს თავის საყვარელს და მიჰყავს იგი სიკვდილის პირამდე“ ქვეშ მოთავსებული იყო იმ მოსამართლის სურათი, რომელიც საქმის მოსმენას აწარმოებდა. ეს სურათი გადაღებული იყო მოსამართლის ნებართვის გარეშე და კერძო ხასიათს ატარებდა. მასზე არც მოსასხამი ჰქონდა და არც რაიმე ატრიბუტი, რომელიც მის პროფესიაზე მიანიშნებდა. სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ეს სურათი საზოგადოებას არ აძლევდა ინფორმაციას მოსამართლის მუშაობის შესახებ და არც მინიშნებას, რომ მოსამართლე იყო მკვლელი. ამით, რა თქმა უნდა, მოსამართლის პირადი ღირსება ილახებოდა. შესაბამისად, ჟურნალს დაეკისრა მოსამართლის სასარგებლოდ 100 000 კრონის გადახდა მიყენებული ზიანისათვის -მის პირად უფლებებში გაუმართლებელი შეჭრის გამო.

მოსარჩელე ამტკიცებდა, რომ მისი ქმედებები არ სცდებოდა მართლმსაჯულების პატივისცემისა და მიუკერძოებლობის დადგენილ საზღვრებს. სასამართლომ დაადგინა, რომ მართლმსაჯულების პატივისცემის მოთხოვნიდან გამომდინარე, რომელიც არის კანონის უზენაესობის მაღიარებელ სახელმწიფოში დაცულ ღირებულებათა გარანტია, გამოხატვის თავისუფლების განმახორციელებელმა პირმა ყოველთვის უნდა გაითვალისწინოს და აწონოს გამონათქვამები და გამოხატვის ხერხები. საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილება სამართლიანი იყო და ფორმა და მანერა, რომლითაც ფოტოა გამოყენებული, ყოველთვის უნდა შეესაბამებოდეს ჩაფიქრებულ შედეგს. ხოლო, ასეთ დროს შესაბამისი ადამიანის ღირსების შელახვა არაკონსტიტუციურად უნდა ჩაითვალოს.

დანია

უზენაესი სასამართლო
15-06-1999

გამოხატვის თავისუფლება არ გულისხმობს, რომ შეიძლება პრესის მიერ წინასწარ პატიმრობაში მყოფ სასამართლო სამართალწარმოებაში მონაწილე პირის დაკითხვა.

1999 წლის იანვარში განმცხადებელი წინასწარ პატიმრობაში იქნა აყვანილი და ბრალი წაეყენა თაღლითობაში. იზოლაციის ბრძანების გაუქმების შემდეგ სამმა ჟურნალისტმა განმცხადებელთან ვიზიტის ნებართვა მოითხოვა, რათა მიეღოთ მისგან ინტერვიუ იმ საქმესთან დაკავშირებით, რომელიც პრესის დიდ ყურადღებას იწვევდა. რაიონულმა სასამართლომ პოლიციის უარი გააუქმა, მაგრამ კვლავ ძალაში დარჩა უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით. უზენაესმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ არ არსებობდა საფუძველი პოლიციის მიერ დაფიქსირებული შეფასების გასაუქმებლად, რომლის თანახმადაც, ჟურნალისტის ვიზიტს შეეძლო ზიანი მიეყენებინა გამოძიების ინტერესებისათვის.

უარის გაცხადება არ ეწინააღმდეგება გამოხატვის თავისუფლებას, რომელიც დაცულია კონსტიტუციის 77-ე და ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლებით. თუ რა მოცულობით მიაწვდიდა პოლიცია ინფორმაციას პრესას საქმესთან დაკავშირებით, მნიშვნელობა არ ჰქონდა იმ საკითხის გადაწყვეტისას, უნდა ჰქონოდა თუ არა აპელანტს საშუალება, განცხადებები გაეკეთებინათ პრესის წინაშე წინასწარი პატიმრობის პერიოდში. ხსენებულიდან გამომდინარე, უზენაესმა სასამართლომ დააკმაყოფილა უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილება.

დანია

უზენაესი სასამართლო
13-02-1989

ორმა პიროვნებამ, რომლებიც მუშაობდნენ დანიის სამაუწყებლო კორპორაციაში, დაარღვია დანიის სისხლის სამართლის კოდექსი რასისტული განცხადებების მაუწყებლობით, რომელიც სამმა ახალგაზრდამ გააკეთა. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა უმრავლესობამ დაადგინა, რომ გამოხატვის თავისუფლების პრინციპი ვერ გადაძალავდა რასისტული განცხადებებისაგან დაცვის მოთხოვნას.

1985 წელს დანიის სამაუწყებლო კორპორაციის მიერ გადაიცა ინტერვიუ 3 ახალგაზრდასთან, რომლებიც ცნობილნი იყვნენ, როგორც „მწვანე ხალათიანები“. ინტერვიუების პერიოდში 3 პირმა შეურაცხმყოფელი და დამამცირებელი შენიშვნები მისცა დანიაში მყოფ ემიგრანტებსა და ეთნიკურ ჯგუფებს, ზოგიერთი ეთნიკური ჯგუფი კი ცხოველებს შეადარა. რასისტული განცხადებების გაკეთების გამო, სისხლის სამართლის კოდექსის 266-ე მუხლის თანახმად, 3 ახალგაზრდა მსჯავრდებულ იქნა. კოპენჰაგენის საქალაქო სასამართლომ და უმაღლესი სასამართლოს აღმოსავლეთის განყოფილებამ ასევე ბრალი დასდო ჟურნალისტს, რომელმაც ინტერვიუ აიღო და დანიის რადიოს ახალი ამბების უფროსს, რომელმაც თანხმობა განაცხადა ინტერვიუს გაშვებასა და 3 ახალგაზრდის დახმარებასა და წაქეზებაში. ორივე სასამართლო ამტკიცებდა, რომ ჟურნალისტმა გამოიჩინა ინიციატივა პროგრამის შესაქმნელად მაშინ, როდესაც კარგად იცოდა ინტერვიუს პერიოდში გაკეთებული განცხადებების შინაარსი და რომ სწორედ იგი უბიძგებდა „მწვანე ხალათიანებს“ თავიანთი შეხედულებების გამოხატვისაკენ. ახალი ამბების ხელმძღვანელი მსჯავრდებულ იქნა, რადგანაც მან გასცა ნებართვა პროგრამის სამაუწყებლო ეთერში გაშვებაზე, მიუხედავად იმისა, რომ იცოდა მისი შინაარსი.

უზენაესი სასამართლოს უმრავლესობამ ხმა მისცა უმაღლესი სასამართლოს სასჯელის ძალაში დატოვებას. მაუწყებლობის საშუალებით რასისტულად დამამცირებელი განცხადებების საჯაროდ გაკეთებით, ჟურნალისტმა და დანიის რადიოს ახალი ამბების განყოფილების უფროსმა დაარღვიეს სისხლის სამართლის კოდექსის 266-ე და 23-ე მუხლები. წინამდებარე საქმეში გამოხატვის თავისუფლების პრინციპი საზოგადოებრივი ინტერესებში მყოფ საქმეებზე ვერ გადაწონიდა დისკრიმინაციის საწინააღმდეგო დაცვის პრინციპს.

ერთ-ერთმა მოსამართლემ, რომელსაც განსხვავებული მოსაზრება გააჩნდა, ხმა მისცა ჟურნალისტისა და დანიის რადიოს ახალი ამბების განყოფილების უფროსის გამართლების სასარგებლოდ. მოსამართლე აღნიშნავდა, რომ პროგრამის მიზანს წარმოადგენდა საზოგადოებისათვის ინფორმაციის მიწოდება ზოგჯერ ემოციური საზოგადოებრივი დებატების საკითხთან დაკავშირებით, პროგრამა კი მაყურებელს „მწვანე ხალათიანების“ მოსაზრებებსა და შეხედულებებს სთავაზობდა. მიუხედავად იმისა, რომ „მწვანე ხალათიანები“ შეადგენენ მოსახლეობის მხოლოდ მცირე ნაწილს, პროგრამას მაინც გააჩნდა აზრიანი ახალი ამბებისა და ინფორმაციის ღირებულება. განსხვავებული აზრის მქონე მოსამართლემ დაადგინა, რომ ის ფაქტი, რომ ჟურნალისტმა წამოაყენა ინიციატივა ინტერვიუსთან დაკავშირებით, არ გულისხმობს, რომ ჟურნალისტი და ახალი ამბების განყოფილების უფროსი ბრალდებულად უნდა იქნენ მიჩნეულნი. უმრავლესობის აზრის თანახმად, მოპასუხეთა სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა უზენაესი სასამართლოს მიერ.

ჯვარედინი მითითება:

უზენაესი სასამართლოს განაჩენის შემდეგ, ჟურნალისტმა ბ-ნმა იერსილდმა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში დანიის წინააღმდეგ შეიტანა განაცხადი იმის საფუძველზე, რომ მისი მჯავრდება არღვევდა გამოხატვის თავისუფლებას, რომელიც ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლით არის გარანტირებული. 1994 წლის 23 სექტემბერს ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ 12 ხმით 7 ხმის წინააღმდეგ დაადგინა, რომ დაირღვა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
12-12-2000

ჟურნალის ბეჭდვის უფლება შესაძლოა დაირღვეს, თუკი გამომქვეყნებელს ეკრძალება რეკლამის განთავსება, რომელთან დაკავშირებითაც გამომქვეყნებელი სარგებლობს გამოხატვის თავისუფლებით. პროპაგანდული სახის რეკლამა, რომელიც წამოჭრიდა საზოგადოებისათვის კრიტიკულ თემებს, შესაძლოა სარგებლობდეს კონსტიტუციური დაცვით იმ დებულებების შესაბამისად, რომლებიც გამოხატვის თავისუფლებას უზრუნველყოფს.

კომპანია ბენეტონმა, რომელიც მთელ მსოფლიოში აწარმოებს ტანსაცმლის ბიზნესს, გაყიდვაში ჩაუშვა და გამოაქვეყნა ორგვერდიანი ფოტოები, რომელთა ლეიტმოტივი ჟურნალის სხვადასხვა ნომერში იყო „ნავთობით დაფარული იხვი“, „ბავშვთა შრომა“ და „შიდსის ვირუსის დადებითი პასუხი“, რომელიც განმცხადებლის მიერ გამოიცემოდა. თითოეული ფოტოს ქვემოთ, მარცხენა კუთხეში მოთავსებული იყო ლოგო „United Colors of Benetton“

რეკლამების გამოქვეყნებიდან მალევე მის მიმართ სამართალწარმოება აღიძრა. ბრალმდებლები ამტკიცებდნენ, რომ ბენეტონმა საქონლის გასასაღებლად, მიზნად დაისახა იმ მომხმარებელთა შოკირება, რომლებზეც ფოტოები იყო მიმართული. ისინი ხალხის გრძნობებზე თამაშობდნენ დამაშინებლად და სიბრალულს იწვევდნენ. სამართალწარმოების აღმძვრელი აცხადებდა, რომ რეკლამები არღვევდა ადამიანის ღირსებას და უგულებელყოფდა იმ პირების პირად ცხოვრებას, რომლებიც სურათზე იყვნენ აღბეჭდილნი. მოსარჩელე ასევე ამტკიცებდა, რომ განმცხადებელი გამომქვეყნებელი რეკლამის დაბეჭდვით, დაუშვებელი მეთოდით უწყობდა ხელს ბენეტონს.

ბენეტონის წინააღმდეგ აღძრულ სამართალწარმოებაში, რომელიც ეხებოდა გაკრიტიკებული რეკლამების გამოქვეყნებას, ფედერალური სასამართლო არსებითად დაეთანხმა ზემოთ მოყვანილ არგუმენტს. ფედერალურმა სასამართლომ სარეკლამო კამპანია დააკვალიფიცირა, როგორც შეჯიბრებითობის უარმყოფელი და გადაწყვიტა, რომ იგი მომხმარებელთა თანაგრძნობით სარგებლობდა კომერციული მიზნებისათვის. ფედერალურმა სასამართლომ, როგორც საბოლოო ინსტანციის სასამართლომ, აკრძალა ე.წ. შოკისმომგვრელი რეკლამების გამოქვეყნება. განმცხადებელი არ დაეთანხმა სასამართლოს გადაწყვეტილებას. იგი მიიჩნევდა, რომ შოკისმომგვრელი რეკლამების გამოქვეყნების აკრძალვა არღვევდა გამოხატვისა და პრესის თავისუფლებას.

კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის შედეგად საკონსტიტუციო სასამართლომ უარყო საერთო სასამართლოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება და განაცხადა, რომ რეკლამების გამოქვეყნების აკრძალვა კონსტიტუციის 5.1 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა. მესამე მხარის მოსაზრების გამოქვეყნება - თუნდაც კომერციული მიზნებისათვის ან თუნდაც მხოლოდ ბიზნესის ინტერესებიდან გამომდინარე - პრესის თავისუფლების დაცვის ქვეშ ხვდება. ხსენებული, ასევე, მოიცავს გამოხატულ წარმოსახვას. სასამართლოებმა სამართლიანად განმარტეს, რომ ბენეტონის რეკლამები წარმოადგენდა აზრის გამოხატვას. აღნიშნული რეკლამების გამოქვეყნების აკრძალვა ზღუდავდა განმცხადებლის უფლებას პრესის თავისუფლებაზე. პრესას არ უნდა ეკრძალებოდეს მესამე პირის აზრის გამოქვეყნება, თუკი აზრის მფლობელს შეუძლია მისი გამოხატვა და გავრცელება. თუმცა, ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო არ დაეთანხმა სამართალწარმოების აღმძვრელთა არგუმენტს არაკეთილსინდისიერ შეჯიბრებითობასთან დაკავშირებით. მან თავისი აკრძალვა დააწესა და განაცხადა, რომ იგი არ იყო საკმარისად კონკრეტული და არ შეიძლებოდა მისი გამოყენება ანალოგიურ საქმეებში.

არაკეთილსინდისიერ კონკურენციასთან დაკავშირებული კანონის 1-ლი მუხლი, რომელიც კრძალავს კონკურენციასთან დაკავშირებულ ისეთ ქმედებებს, რომლებიც საზოგადო პოლიტიკას ეწინააღმდეგება, კონსტიტუციური თვალსაზრისით არ იწვევს პრეტენზიას. შეჯიბრებითობის კანონის ჭრილში რეკლამების შეფასებისას ფედერალურმა სასამართლომ არასწორად განმარტა გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები. გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა გამართლებული იყოს როგორც საზოგადოებრივი, ასევე, მესამე მხარის ინტერესებით. ფედერალურმა სასამართლომ ასეთი გამართლება არ ჩაითვალა კანონზომიერად.

დაბალი ინსტანციის სასამართლოებმა ბენეტონის რეკლამები საზოგადოებრივ პოლიტიკასთან შეუსაბამოდ მიიჩნიეს. მაგალითად, ცხოველებისა და ადამიანების დიდი ტანჯვის გამოხატვით ისინი აღძრავდნენ სიბრალულს და ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე იყენებდნენ ამ გრძნობებს შეჯიბრებითობის მიზნებისათვის. ასეთი ქმედებების მიმართ მოსახლეობის უმეტესობას ნეგატიური დამოკიდებულება ექნებოდა. ის, რომ ფოტოები ასახავდნენ არასასიამოვნო გამოსახულებებს, რომლებიც აღძრავდნენ სიბრალულს, არ არის იმდენად გამაღიზიანებელი, რომ გაამართლოს ფუნდამენტური უფლების შეზღუდვა.

შეფასება შესაძლოა სხვაგვარი იყოს, თუკი ნაჩვენები სურათები ამაზრზენი, საშინელი ან ახალგაზრდობის გამრყვნელი იქნებოდა. სურათებს შორის არ არსებობდა კავშირი, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი იმდენად დასაგმობია, ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვა გაამართლოს. ასეთი კავშირის შეზღუდვა ახასიათებს სურათების შემქმნელ ბევრ სარეკლამო კომპანიას. სურათები გამოიყენება იმისათვის, რათა გამოწვეულ იქნეს დიდი ინტერესი. ის ფაქტი, რომ მომხმარებლები შეჩვეულნი არიან ასეთ „პოზიტიურ“ სურათებს, არ ამართლებს და ასაბუთებს იმ პრეტენზიას, რომ შემაწუხებელი შედეგები სწორედ ამ სურათებს მიეწერება. ამ საქმეში არც საზოგადოებრივი ინტერესი იკვეთება. არ შეიძლება იმის დადგენა, რომ რეკლამა, რომელიც გმობს არაადამიანურ პირობებს და გარემოს დაბინძურებას, ამავე დროს ხელს უწყობს ისეთ ტენდენციებს, როგორიცაა არაადამიანურობა და მგრძნობიარობის შესუსტება.

მეორე მხრივ, აკრძალვა გამოხატვის თავისუფლების სერიოზულ დარღვევას წარმოადგენდა. ამ კონტექსტში არ არის გადამწყვეტი, ბენეტონის რეკლამები ხელს უწყობს თუ არა დებატებს სავალალო სიტუაციებში, რომელთა დაგმობა ასევე დაცულია კონსტიტუციის მე-5 მუხლით.რადგანაც აკრძალვები „ბავშვის შრომასთან“ და „ნავთობით დაფარულ იხვთან“ კონკრეტულად ეყრდნობოდა „კონკურენციის შესახებ კანონის“ 1-ლ მუხლს, ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ისინი უნდა გაუქმებულიყო.

ერთ-ერთი მიზეზი, რომლის საფუძველზეც ფედერალურმა სასამართლომ „შიდსის ვირუსის დადებითი“ რეკლამა აკრძალა, იყო ის, რომ სასამართლოს მოსაზრებით, ეს უკანასკნელი უხეშად არღვევდა პიროვნების პატივისცემას, რადგან შიდსით დაავადებულ პირებს წარმოგვიჩენდა, როგორც ადამიანური საზოგადოებიდან გარიყულსა და განყენებულს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რეკლამების ინტერპრეტაცია მიზნად ისახავს შიდსით დაავადებულ პირთა დაგმობასა და საზოგადოებისგან გარიყვას. იმისათვის, რათა მისი ქმედებები კონსტიტუციის 5.1 მუხლის შესაბამისი ყოფილიყო, ფედერალურ სასამართლოს უნდა განეხილა განსხვავებული ინტერპრეტაციები.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
10-11-1998

პიროვნების პატივისცემის ზოგადი უფლება იცავს პირს გარკვეული ასოციაციისა თუ ჯგუფისადმი მის კუთვნილებასთან დაკავშირებული მცდარი განცხადებებისაგან, თუკი ეს განცხადებები პიროვნებისა და მისი საზოგადოებრივი იმიჯისათვის მნიშვნელოვანია. პიროვნების პატივისცემის ზოგადი უფლება ირღვევა, როცა პირს მიაწერენ მცდარ ფაქტებს და მას არ აქვს საშუალება, უარყოს განცხადებები სასამართლოში იმის გამო, რომ განმცხადებელმა ფაქტები საკუთარი მტკიცების გასამყარებლად წარმოადგინა.

მოსარჩელე - ავსტრიელი არტისტი - 1972 წლიდან ჩაბმული იყო საეკლესიო მეცნიერებათა დოქტრინების გამოქვეყნებაში და, ასევე, ესწრებოდა კურსებს. 1975 წლიდან რამდენიმე ჟურნალი მას მეცნიერს უწოდებდა ან ეჭვი შეჰქონდათ მეცნიერებასთან მის სხვაგვარ კავშირზე. 1994 წელს მოსარჩელეს „ზაარბრიუკენის საკონცენტრაციო ბანაკ ნეიუ ბრემმის“ არტისტული დიზაინის მოდელის შექმნა დაევალა. სექტებთან მებრძოლ ორ ასოციაციას არ სურდა, რომ მოსარჩელეს პროექტში მიეღო მონაწილეობა. ამიტომ მათ ღია წერილით მიმართეს მედიასა და პოლიტიკოსებს, რომელშიც წერდნენ:

„მედია და პოლიტიკოსები ყურადღებას უთმობენ იმ პირს, რომელიც რეკლამას უკეთებს კრიმინალურ ასოციაციას, რომელიც, თავის მხრივ, აწარმოებს მეცნიერების პროპაგანდას უამრავ გამოცემაში და თავის თავს უწოდებს კლერიკს (მეცნიერული ჟარგონი იმ ადამიანისა, რომელიც ცრუ დეტექტორის საშუალებით ანგრევს პირის ფსიქიკას იმისათვის, რათა მასზე კონტროლი განახორციელოს). ლიტოგრაფიისა და „გალერეა 48“ მიერ წარმოებული გაყიდვიდან შემოსული თანხა მიდიოდა საიდუმლო სამეცნიერო სამსახურებში. ნუთუ მიეცემა საშუალება ცინიკურ საზოგადოება „მეცნიერს“, თავისი ზემოქმედება განახორციელოს საზოგადოების კულტურულ ცხოვრებაზე საარლანდში? ჩვენ ვაპირებთ, დაუყოვნებლივ მივიღოთ კონკრეტული ზომები“.

განმცხადებელმა პრეტენზია გამოთქვა წერილში მოყვანილ მოსაზრებებთან დაკავშირებით. მისი პრეტენზია დაკმაყოფილდა პირველი ინსტანციის სასამართლოში. თუმცა, სააპელაციო სამართალწარმოებისას დაბალი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეიცვალა, რადგან, თუ პირი აკეთებს დამამცირებელ განცხადებებს მესამე პირის მიმართ გადაუმოწმებელ ფაქტებზე დაყრდნობით, ეს მიუთითებს, რომ პრესაში საეჭვო ინფორმაცია გავიდა. საკონსტიტუციო სარჩელში განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ ირღვეოდა კონსტიტუციის 2.1 და 1.1 მუხლებით გარანტირებული უფლებები. იგი აცხადებდა, რომ იგი არ იყო მეცნიერი და არასოდეს გაუვლია მომზადება კლერიკის მიერ, არ უკისრია ასეთი ფუნქცია და არ უწოდებია საკუთარი თავისათვის კლერიკი. ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა სააპელაციო სასამართლოს გასაჩივრებული განაჩენი და დაადგინა, რომ იგი არღვევდა მოსარჩელის პიროვნული პატივისცემის უფლებას. შედეგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა სააპელაციო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება.

სამოტივაციო ნაწილში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ პიროვნების პატივისცემის ზოგადი უფლება იცავს ადამიანს მცდარი და ცრუ განცხადებების გაკეთებისაგან, რომლის თანახმად, იგი მიეკუთვნება ასოციაციას ან ჯგუფს იმ შემთხვევაში, თუკი ეს არასწორი განცხადებები მნიშვნელოვანია პიროვნების რეპუტაციისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ წინამდებარე საქმეში მეცნიერებასთან ახლო კავშირს შესაძლოა უარყოფითად ემოქმედა მის რეპუტაციაზე და ზიანი მიეყენებინა მისი არტისტული საქმიანობისათვის.

როცა ადამიანის მტკიცებები ზიანს აყენებს სხვებს, მაშინ პიროვნების პატივისა და ღირსების დაცვის შესახებ პრეცედენტული სამართლის თანახმად, სამოქალაქო სასამართლოები ვალდებულნი არიან, კონკრეტულ საქმეში გამოიკვლიონ გარემოებები. ეს მოთხოვნა უფრო მკაცრია მედიასთან მიმართებით. გარდა ამისა, სამოქალაქო სამართალწარმოებაში ფაქტების გამორკვევისას უფრო მკაცრი ტვირთი ეკისრება პირს, რომელიც აკეთებს შეურაცხმყოფელ განცხადებებს მესამე პირის შესახებ. მას მოეთხოვება თავისი განცხადებების დადასტურება და თუ ამას ვერ შეძლებს, მაშინ იგი ითვლება ცრუდ.

განცხადება, თუნდაც იგი გამაგრებული იყოს ფაქტებით, მაინც შეიძლება იყოს მცდარი და წარმოადგენდეს სიცრუეს. პატივისცემის ზოგადი უფლება მოითხოვს, რომ პირს, რომლის წინააღმდეგაც გაკეთდა საზიანო განცხადებები ფაქტებთან მიმართებით, შეეძლოს განცხადებების სიცრუის დადასტურება სასამართლოში მეორე მხარეზე დაკისრებული მტკიცების ტვირთის საშუალებით. მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც პირს არ შეუძლია სადავო განცხადების საპირისპირო მტკიცებულების წარმოდგენა, ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩაითვალოს სიმართლედ. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, საერთო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება არ აკმაყოფილებდა პირის პატივისცემის ზემოხსენებულ მოთხოვნებს.

მოსარჩელეს ზიანი მიადგა განცხადებით, თითქოს იგი ეკუთვნოდა იმ ჯგუფს, რომელიც ჰიპნოზური პროცესით ანგრევს პიროვნებების ფსიქიკას მათი კონტროლის მიზნით.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართალწარმოების აღძვრის მოთხოვნის უარყოფა ასევე წარმოადგენდა განმცხადებლის ზოგადი პატივისცემის უფლების დარღვევას. აღნიშნულთან დაკავშირებით, დაბალი ინსტანციის სასამართლომ ადეკვატურად არ გაითვალისწინა ის ფაქტი, რომ პირველადი სამართალწარმოებისას განმცხადებელმა გააბათილა მოპასუხის არგუმენტები, თითქოს იგი ეკუთვნოდა მეცნიერებას. ხსენებული ხარვეზი ასევე ძალიან მნიშვნელოვანი და არაადეკვატური იყო დაბალი ინსტანციის სასამართლოების მიერ პირის პატივისცემის უფლების ფარგლების განსაზღვრისათვის.

გერმანია

ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო
25-08-1994

გამოხატვის თავისუფლების ირღვევა, როდესაც სასამართლო მსჯავრს დასდებს პირს ცილისწამებაში იმ საქციელისთვის, რომელსაც შესაძლოა რამდენიმე მნიშვნელობა ჰქონდეს, რომელთაგან ყველა არ წარმოადგენს ცილისწამებას.

პირმა თავის მანქანაზე გააკეთა წარწერა: „ყველა ჯარისკაცი მკვლელია. კურტ ტუჩოლსკი“. იგი დაადანაშაულეს ცილისწამებისა და შეიარაღებული ძალებისგან შემდგარი სოციალური ჯგუფის შეურაცხყოფისათვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ ზოგადი განმარტებით, „მკვლელი“ ყოველთვის არ ნიშნავს პირს, რომელმაც სისხლის სამართლის დანაშაული ჩაიდინა. სისხლის სამართლის სასამართლომ არასწორად განმარტა მანქანაზე მიკრული წარწერა და განაცხადა, რომ იგი შეურაცხყოფას აყენებდა შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლებს, ბუნდესვერს, რადგანაც ტერმინი „მკვლელი“ მიანიშნებს პირზე, რომელმაც ჩაიდინა დანაშაული. მაშინ, როდესაც ყველა გონიერმა ადამიანმა იცის, რომ ბუნდესვერს არასოდეს მიუღია ომში მონაწილეობა და არც ერთ მის წევრს საომარი მდგომარეობის დროს არ შეეძლო, ვინმე მოეკლა.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
05-12-2001

შეპასუხებისა და შესწორების უფლებების მიზანს წარმოადგენს იმ ცრუ განცხადებითა თუ მოსაზრებით გამოწვეული ზიანის გამოსწორება, რომელიც არღვევს ვინმეს პირად უფლებასა თუ რეპუტაციას. შეპასუხებისა და შესწორების უფლების მიუხედავად, იზღუდება პრესის თავისუფლება, რაც გამართლებულია რეპუტაციის უფლებითა და პირადი ღირსებით, მაგრამ ეს იმ შემთხვევაში ხდება, თუ კანონმდებელმა განსაზღვრა მისი განხორციელების ფარგლები.

რესპუბლიკის პრეზიდენტმა სარჩელით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონის გადასინჯვასთან დაკავშირებით, რომელიც იმ დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო გამოქვეყნებული, ცვლილებები შეჰქონდა სამოქალაქო კოდექსში და სთხოვდა პრესას, გამოექვეყნებინა იმ მოსაზრებების უარყოფა, რომელიც, სავარაუდოდ, არღვევდა პირად უფლებებს. პრეზიდენტი აცხადებდა, რომ შესწორებები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციას რამდენიმე ასპექტში: კანონი დაავალდებულებდა მედიას, გამოექვეყნებინა უარყოფა, თუკი სტატიაში მოხსენიებული პირი მიიჩნევდა, რომ მის პირად უფლებებს ან რეპუტაციას ზიანი მიადგა. კანონი ასევე მოითხოვდა, რომ თუ სასამართლო გამოიტანდა მედიის საწინააღმდეგო გადაწყვეტილებას, სასამართლო ვალდებული იქნებოდა, შესაბამისი პირისათვის დაეკისრებინა ჯარიმა, მას სხვა ალტერნატივა არ ჰქონდა. პრეზიდენტის აზრით, შემოთავაზებული ცვლილებები ხელს შეუშლიდა პრესის თავისუფლებას და ჯარიმის ზედა ზღვრის დადგენით დაარღვევდა კონსტიტუციის 2.1 მუხლს. საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ როდესაც საქმე პოლიტიკურ განცხადებებსა და სახელმწიფოს კრიტიკას ეხება, გამოხატვისა და პრესის თავისუფლების შეზღუდვა ვიწროდ უნდა იქნეს განმარტებული. მეორე მხრივ, კომერციული განცხადებების შეზღუდვა შესაძლოა კონსტიტუციური იყოს.

ასევე აღინიშნა, რომ წერილობითი და ელექტრონული მედიის შემთხვევაში შეპასუხების უფლება შეპასუხების გამოქვეყნების ვალდებულებას ნიშნავდა. აბსოლუტურად შესაძლებელი იყო, რომ პრესა, სამართლებრივი მოთხოვნის გარეშე, თავისი სურვილით არ გამოაქვეყნებდა შეპასუხებას. ასეთ ვალდებულებას შეიძლება გამოეწვია ისეთი სიტუაცია, როდესაც პრესა არ გამოაქვეყნებდა მოსაზრებას, თუკი ვინმე მის უარყოფას მოითხოვდა, იმ მოტივით, რომ გამოქვეყნებული მოსაზრება არღვევდა მის პირად უფლებებს. საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა, შეესაბამებოდა თუ არა ასეთი შეზღუდვა კონსტიტუციას. სასამართლომ მიიჩნია, რომ შეპასუხებისა და შესწორების უფლებები მიზნად ისახავდა ცრუ ფაქტისა თუ მოსაზრების შედეგად გამოწვეული იმ ზიანის გამოსწორებას, რომლებიც პირთა პირად უფლებებსა და რეპუტაციას არღვევდა. საზოგადოების სრულად ინფორმირების უფლება და საკითხთან დაკავშირებით ყოველმხრივი ინფორმაციის მიღება საკმარის ნორმებს მოითხოვს. ამიტომაც შეპასუხებისა და შესწორების უფლებები ზღუდავს თავისუფალი პრესის უფლებას, მაგრამ გამართლებულია ადამიანის რეპუტაციისა და ღირსების უფლებით.

თუმცა, სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ გამოუქვეყნებელი კანონი ავიწროებდა პრესის თავისუფლებას იმით, რომ იგი არ ზღუდავდა შეპასუხების უფლებას: შეპასუხება შეიძლება იყოს არაკანონიერი, უფრო მრავლისმთქმელი, ვიდრე ის მოსაზრება რომელთან დაკავშირებითაც შეპასუხება გაკეთდა და, ასევე, შეიცავდეს უფრო მეტ ორიგინალური ხასიათის განცხადებას. როდესაც კანონმდებელი უარყოფასთან დაკავშირებით აწესებს პრესის ვალდებულებას, უნდა განსაზღვროს შეპასუხების უფლების საზღვრები. ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლომ შესაბამისი კანონი გამოაცხადა არაკონსტიტუციურად. რაც შეეხება სხვა საკითხებს, სასამართლომ არაკონსტიტუციურად არ ცნო, რომ ცვლილების შემტანი დებულება, რომლის თანახმად, თუ დაირღვეოდა ვინმეს პირადი უფლება პრესაში, მოსამართლეს უნდა დაეკისრებინა პრესისათვის ჯარიმის გადახდა. პრეზიდენტის აზრით, ის ფაქტი, რომ ცვლილება არ განსაზღვრავდა ჯარიმის ზედა ზღვარს, ეწინააღმდეგებოდა კანონის გარკვეულობის პრინციპს. სასამართლომ დაადგინა, რომ როდესაც გადაწყვეტილება მიიღებოდა ჯარიმასთან დაკავშირებით, მოსამართლეს მხედველობაში უნდა მიეღო ზიანის ოდენობა.

უნგრეთის სამართლებრივი სისტემა არ განსაზღვრავს ზედა ზღვარს არც ზიანის და არც ჯარიმის შემთხვევაში. ზიანის, ისევე როგორც ჯარიმის ოდენობა, დამოკიდებულია განცდილი ზარალის ოდენობაზე. მოსამართლე ბიჰარიმ წარმოადგინა საპირისპირო აზრი. იგი ერთმანეთისგან განასხვავებს შეპასუხების უფლებასა და პრესის ვალდებულებას, რომელიც გულისხმობს „უარყოფის“ გამოქვეყნებას იმ მოსაზრებასთან დაკავშირებით, რომელიც არღვევს ვინმეს პირად უფლებებს.

უნგრეთი

საკონსტიტუციო სასამართლო
14-05-2001