21. განმცხადებელი იყო ბათუმის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქის, მერი და აჭარის უზენაესი საბჭოს წევრი. იგი დაკავებული იქნა 1993 წლის 4ოქტომბერს კერძოსაწარმოში- ბათუმისთამბაქოს კომბინატში უკანონო ფინანსური მაქინაციებისთვის და საბრძოლო იარაღის უკანონო ფლობისა და ტარებისათვის. მას მსჯავრი დაედო 1994 წლის 28 ნოემბერს და მაშინვე შეეფარდა რვა წლით თავისუფლების აღკვეთა; გამოცემული იქნა ბრძანებები მისი ქონების კონფისკაციისა და კომპანიისთვის მიყენებული მატერიალური ზარალის ანაზღაურების თაობაზე. 1995 წლის 27 აპრილს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ საკასაციო წესით გამოტანილ განაჩენში დაადასტურა 1994 წლის 28 ნოემბრის ბრალდება უკანონო ფინანსური მაქინაციებისათვის, ხოლო სხვა ბრალდებები გააუქმა. იმის ნაცვლად, რომ სასჯელის მოხდის მიზნით ციხეში გადაეყვანათ, განმცხადებელი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში დატოვეს პატიმრობაში.

22. 1999 წლის 1 ოქტომბრის №1200 განკარგულებით საქართველოს პრეზიდენტმა შეიწყალა განმცხადებელი და სასჯელის დარჩენილი ორი წელი შეუცვალა გამოსაცდელი ვადით.

განკარგულების შესაბამისი დებულებები ასე იკითხება:

„... რომ შემდეგი პირები შეწყალებულ იქნენ:

1. თენგიზ დავითის ძე ასანიძე, დაბადებული 1944 წელს, მსჯავრდებული აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს 1994 წლის 28 ნოემბრის განაჩენით, და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 238-ე მუხლის მე-2 ნაწილის, 961 და 45-ე მუხლების საფუძველზე მისჯილი 8 წლიდან მოუხდელი 2 წელი შეეცვალოს პირობით 2 წლის გამოსაცდელი ვადით...;

2. ნ. ვ. გ., დაბადებული 1983 წელს...;

3. მ. ა. მ., დაბადებული 1953 წელს...“

23. პრეზიდენტის შეწყალების მიუხედავად, განმცხადებელი კვლავ რჩებოდა პატიმრობაში აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში.

24. ბათუმის თამბაქოს კომბინატმა დაუყოვნებლივ გაასაჩივრა პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის № 1200 განკარგულება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლეს სასამართლოში (შემდგომში „აჭარის უმაღლესი სასამართლო“) იმ მოტივით, რომ განკარგულება უკანონოდ იქნა მიღებული. ამგვარად, შეწყალების აღსრულება შეჩერებული იქნა ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის შესაბამისად.

25. 1999 წლის 11 ნოემბერს აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ შეწყალება ბათილად მიიჩნია იმ საფუძვლით, რომ ნორმატიული აქტით დადგენილი პროცედურები, რომლებიც დაცული უნდა ყოფილიყო საქართველოს პრეზიდენტის მიერ ამ უფლების განხორციელებამდე, არ იქნა დაცული.

26. აღნიშნული გადაწყვეტილება 1999 წლის 28 დეკემბერს გააუქმა საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ, რომელმაც, მაშინ მოქმედი სამოქალაქო კოდექსის 360-ე მუხლის შესაბამისად, საქმე გადასცა თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიას.

ხსენებული სასამართლოსათვის წარდგენილარგუმენტაციაში ბათუმის თამბაქოს კომბინატი კვლავ ამტკიცებდა, რომ შეწყალება ეწინააღმდეგებოდა პრეზიდენტის 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულებას საქართველოს პრეზიდენტის მიერ შეწყალების უფლების განხორციელების წესების შესახებ და რომ განმცხადებელს ჯერ უნდა აენაზღაურებინა საწარმოსათვის მიყენებული ზიანი.

27. ამავდროულად, 1999 წლის 11 დეკემბერს განმცხადებელს ბრალი დაედო სისხლის სამართლის სხვა დანაშაულის ჩადენაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 33-ე და მომდევნო პუნქტები).

28. 2000 წლის 24 მარტის გადაწყვეტილებით თბილისის საოლქო სასამართლომ უარყო ბათუმის თამბაქოს კომბინატის სარჩელი დაუსაბუთებლობის მოტივით. სასამართლომ დაადგინა, რომ პროცედურული ხარვეზები (შეწყალების კომისიის მოსაზრებისა და განმცხადებლის სინანულის არარსებობა), რომლებსაც ასაჩივრებდნენ, არ ხდიდა პრეზიდენტის ბრძანებას უკანონოს, ვინაიდან შეწყალების უფლება საქართველოს პრეზიდენტისთვის მინიჭებული აბსოლუტური კონსტიტუციური უფლებაა. გადაწყვეტილებაში ნათქვამი იყო, რომ, რამდენადაც განმცხადებლის შეწყალება არ ეხებოდა მატერიალური ზიანის დამატებით ანაზღაურებას, საწარმოს შეეძლო შემდგომი სამართალწარმოების აღძვრა ამ მიზნით; რაც შეეხება დანარჩენ საკითხებს, საწარმოს არ ჰქონდა პრეზიდენტისშეწყალების მართლზომიერების ან პრეზიდენტის ბრძანების კანონიერების გასაჩივრების საფუძველი. საოლქო სასამართლომ აღნიშნა, აგრეთვე, რომ, კანონმდებლობის შესაბამისად, საწარმოს არ შეეძლო მოეთხოვა განმცხადებლის წინააღმდეგ სისხლის სამართალწარმოების განახლება. სასამართლომ განაცხადა, რომ, მისი აზრით, განმცხადებლის პატიმრობა არღვევდა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტს.

29. 2000 წლის 11 ივლისს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ბათუმის თამბაქოს კომბინატის საკასაციო საჩივარი დაუსაბუთებლობის საფუძველზე. მან აღნიშნა, რომ სადავო გადაწყვეტილება განმცხადებლის შეწყალების თაობაზე უცვლელად ტოვებდა განმცხადებლის ძირითად სასჯელს და საწარმოსათვის მიყენებული მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას, რაც იმით იყო განპირობებული, რომ სასჯელის დარჩენილი ორი წელი შეცვლილი იქნა პირობით ორი წლის გამოსაცდელი ვადით. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ პრეზიდენტის შეწყალება ცალსახად ისახავდა მიზნად განმცხადებლის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას, მაგრამ არ ცვლიდა ძირითად და დამატებით სასჯელებს. რაც შეეხება საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მსჯავრდებულთა შეწყალების უფლების გამოყენების თაობაზე წესების შეუსრულებლობას, უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულება ითვალისწინებდა ქვეყნის პრეზიდენტის კანცელარიის მუშაობის წესებსა და პრინციპებს და რომ მათ შეუსრულებლობას არავითარ შემთხვევაში არ შეეძლო ხელი შეეშალა საქართველოს პრეზიდენტისათვის შეწყალების კონსტიტუციური უფლების განხორციელებაში.

30. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ადგილობრივ ხელისუფლებას განმცხადებელი 2000 წლის 11 ივლისის შემდეგაც ბათუმში, აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში ჰყავდა პატიმრობაში.

31. განმცხადებლის შეწყალების კანონიერების საკითხი პარლამენტის ბიურომ 2002 წლის 24 ივნისს გადასცა ცალკეული თანამდებობის პირების ქმედებათა კანონიერების შემსწავლელ დროებით საგამოძიებო კომისიას, რომელმაც 2002 წლის 26 სექტემბერს წარმოადგინა დასკვნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 72-ე და მომდევნო პუნქტები).

32. 2002 წლის 4 ოქტომბერს საქართველოს პრეზიდენტმა გამოსცა ბრძანებულება „მსჯავრდებულთა შეწყალების გამოყენების წესის შესახებ“ 1998 წლის 13 მაისის ბრძანებულებაში ცვლილებისა და დამატების შეტანის თაობაზე. ბრძანებულების ახალი მე-10.1 მუხლი საქართველოს პრეზიდენტს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტის საფუძველზე ანიჭებდა უფლებამოსილებას, ამ ბრძანებულებით დადგენილ სხვა დამატებით მოთხოვნათა შესრულების გარეშე შეეწყალებინა მსჯავრდებული პირები.

33. 1999 წლის 12 ნოემბერს ბ-ნმა დავით ასანიძემ, განმცხადებლის ახლო ნათესავმა, რომელსაც 1996 წლის 20 სექტემბერს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 20 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სატელევიზიო არხისთვის მიცემულ ინტერვიუში განაცხადა, რომ განმცხადებელი მისი ერთ-ერთი თანამონაწილე იყო.

34. აღნიშნული ინტერვიუს შემდეგ განმცხადებელს, რომელიც პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგ კვლავ პატიმრობაში რჩებოდა, 1999 წლის 11 დეკემბერს ბრალი დაედო 1993 წელს კრიმინალური დაჯგუფების წევრობაში და ვ. გ.-ს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს ხელვაჩაურის რაიონის (აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა) პოლიციის უფროსის გატაცების მცდელობაში.

35. 1999 წლის 28 დეკემბერს ბათუმის პირველი ინსტანციის სასამართლომ ახალი ბრალდებების გამოძიების დასრულებამდე განმცხადებელი კვლავ პატიმრობაში დატოვა. განმცხადებლის თქმით, საქმის წინასწარი გამოძიება დამთავრდა 1999 წლის 29 დეკემბერს. საქმის მასალებმა ხუთი ტომი შეადგინა.

36. 2000 წლის 2 მარტის გადაწყვეტილებითსაქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ შეწყვიტა საქმის წარმოება იმ მოტივით, რომ განმცხადებლის ბრალდებას საფუძვლად არ ედო დასაბუთებული ფაქტები და რომ ვ.გ.-ს მკვლელობასთან დაკავშირებული ყველა გარემოება და მტკიცებულება შესწავლილი და დამოუკიდებლად შეფასებული იქნა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 1996 წელს დ. ასანიძის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში. გენერალური პროკურატურის აზრით, რამდენადაც ვ.გ.-ს გატაცებასა და მკვლელობასთან დაკავშირებით საქმის სრულყოფილმა შესწავლამ არ გამოავლინა რაიმე მტკიცებულება, რომ განმცხადებელი იმ კრიმინალური დაჯგუფების წევრი იყო, რომელსაც ბ-ნი დავით ასანიძე ხელმძღვანელობდა, არ არსებობდა მომხდარიდან ექვსი წლის შემდეგ იმ საქმესთან დაკავშირებით მისი ბრალდების საფუძველი.

37. 2000 წლის 20 მარტს ბათუმის პირველი ინსტანციის სასამართლომ სამოქალაქო მხარის სარჩელის საფუძველზე გააუქმა ხსენებული გადაწყვეტილება. შესაბამისად, 2000 წლის 28 აპრილს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის პროკურატურამ მიიღო გადაწყვეტილება განმცხადებლის წინააღმდეგ სისხლის სამართალწარმოების განახლების თაობაზე. ბრძანება წინასწარი გამოძიების დასრულების შესახებ მიღებული იქნა 2000 წლის 29 აპრილს.

38. განმცხადებელი წარდგა აჭარის უმაღლეს სასამართლოს წინაშე და უარყო ყველა ბრალდება. მისი მტკიცებით, მეორე ბრალდებას საფუძვლად ედოშეთქმულება მისი დადანაშაულების მიზნით. განმცხადებელმა უარყობნ დავით ასანიძესა და მის თანამონაწილეებთან (რომლებიც დაპატიმრებამდე აჭარის ტყეებში ემალებოდნენ მართლმსაჯულებას) რაიმე კავშირის არსებობა და აღნიშნა, რომ ვ.გ.-ს გატაცების მიზნით ისინი არ დაუქირავებია. ვ.გ. მოკლული იქნა ბ-ნი დავით ასანიძის დაჯგუფების მიერდა, ბრალდების სამი მოწმის მტკიცების საწინააღმდეგოდ, სახელმწიფო მოხელის გატაცება ვერ შეუწყობდა ხელს განმცხადებლის, როგორც ბათუმის მერის, ძალაუფლების განმტკიცებას. განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, ეცნო მისი უდანაშაულობა.

39. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ თუმცა განმცხადებელმა უარყო დაჯგუფებისთვის დახმარების გაწევა გატაცების საქმეში, რომელიც მსხვერპლის მკვლელობით დამთავრდა, მისი ბრალი დადგენილი იქნა ბრალდების სამი მოწმის: ბ-ნი დავით ასანიძის, კრიმინალური დაჯგუფების ხელმძღვანელის, და დაჯგუფების ორი წევრის, ბ-ნი მამუკა მოსიავასა და ბ-ნი თამაზ ჯინჭარაძის, ჩვენებებით. 1996 წლის 20 სექტემბერს სამივე აღნიშნულ პირს ბ-ნ თამაზ ასანიძესთან, განმცხადებლის ძმასთან, ერთად მსჯავრი დაედოთ, inter alia, ვ. გ.-ს მკვლელობაში.

40. განმცხადებლის სასამართლო პროცესზე მოეწყო ბ-ნი დავით ასანიძისა და განმცხადებლის დაპირისპირება. პირველის მტკიცებით, გატაცების განხორციელების მიზნით განმცხადებელმა იგი უზრუნველყო ფულადი სახსრებითა და ორი ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით.

41. ბ-ნმა მოსიავამ განაცხადა, რომ არ იცნობდა განმცხადებელს და არასდროს შეხვედრია მას. მისი თქმით, მხოლოდ თვალი მოჰკრა განმცხადებელს, როდესაც თან ახლდა ბ-ნ დავით ასანიძეს მასთან შეხვედრისას, და მოისმინა, როგორ მისცა მითითება დავით ასანიძეს ვ. გ.-ს გატაცების თაობაზე.

42. განაჩენიდან ჩანს, რომ ბ-ნ ჯინჭარაძეს, მესამე მოწმეს, არ შეეძლო სასამართლოში გამოცხადება ავადმყოფობის მიზეზით, რის გამოც მოსამართლეებმა მას აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსის ოთახში მოუსმინეს. როგორც ჯინჭარაძემ განაცხადა, იგი არ იცნობდა განმცხადებელს და მხოლოდ ტელევიზიით ჰყავდა ნანახი. მან ბ-ნი დავით ასანიძის მეშვეობით გაიგო, რომ განმცხადებლის ძმამ, ბ-ნმა თამაზ ასანიძემ, ვ.გ.-ს მოკვლის მითითება მისცა დაჯგუფებას. ბ-ნ დავით ასანიძეს არ უნდოდა მკვლელობაში მონაწილეობის მიღება და იძულებული გახდა, შეხვედროდა განმცხადებელს, რომელიც, როგორც მან იცოდა, იდგა ამ შეთქმულების უკან. განმცხადებელმა ბ-ნ დავით ასანიძეს სწორედ ამ შეხვედრის დროს უთხრა, რომ არ არსებობდა ვ. გ.-ს ფიზიკური განადგურების აუცილებლობა, იგი მხოლოდ უნდა გაეტაცებინათ. 1993 წლის 2 ოქტომბერს დაჯგუფების სამი წევრი ბათუმის ქუჩაში ჩაუსაფრდა დაზარალებულს და განმცხადებლის მითითებების შესაბამისად მისი გატაცების მცდელობისას შემთხვევით მოკლა.

43. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის ბრალეულობა დადასტურდა არა მხოლოდ სამი მოწმის ჩვენებებით, არამედ იმ ფაქტითაც, რომ ისინი მსჯავრდებულ იქნენ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 1996 წლის 20 სექტემბერს. ამ საკითხის თაობაზე შემდგომი არგუმენტაციის გარეშე აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ განმცხადებლის საქმესა და ბ-ნ დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების საქმეს შორის მჭიდრო კავშირიც რომ ყოფილიყო, განმცხადებლის საქმე წარმოადგენდა დამოუკიდებელ სისხლისსამართლებრივ ქმედებას, რომელიც მოიცავდა ბ-ნი დავით ასანიძის კრიმინალური დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობას და ვ.გ.-ს მკვლელობას. სასამართლოს აზრით, სისხლის სამართლის კანონმდებლობის მიხედვით განმცხადებელი უშუალოდ იყო პასუხისმგებელი ამ მოვლენებზე.

44. შესაბამისად, 2000 წლის 2 ოქტომბერს განმცხადებელს მსჯავრი დაედო და შეეფარდა 12 წლით თავისუფლების აღკვეთა მკაცრი რეჟიმის სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში.

45. აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებელი პატიმრობაში იყო 1993 წლის 4 ოქტომბერს მისი დაკავებიდან მთელი ამ ხნის განმავლობაში და იგი პრეზიდენტის 1999 წლის 1 ოქტომბრის შეწყალების შემდეგაც არ გაუთავისუფლებიათ. შესაბამისად, განმცხადებელი სასჯელს 1993 წლის 4 ოქტომბრიდან იხდის.

46. განმცხადებელმა საკასაციო საჩივრით მიმართა საქართველოს უზენაეს სასამართლოს. ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოები რამდენჯერმე შეეცადნენ, მოსმენის დღისათვის განმცხადებელი ბათუმიდან თბილისში ყოფილიყო გადაყვანილი. საქართველოს იუსტიციის მინისტრმა საქართველოს სახელმწიფო უშიშროების მინისტრისა და სახალხო დამცველის მეშვეობით სთხოვა აჭარის ხელისუფლებას, უზრუნველეყო განმცხადებლის დედაქალაქში გადაყვანა, მაგრამ უშედეგოდ.

47. 2001 წლის 29 იანვარს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ განმცხადებლის დაუსწრებლად მოისმინა სააპელაციო საჩივარი, გააუქმა 2000 წლის 2 ოქტომბრის განაჩენი და გაამართლა განმცხადებელი.

48. სასამართლომ, inter alia, აღნიშნა:

„წინასწარი და სასამართლო გამოძიება მოცემულ საქმეზე წარმოებულია კანონიერების უხეში დარღვევით. საქმეში არ მოიპოვება ის უტყუარი მტკიცებულებები, რომლებსაც უნდა ეყრდნობოდეს გამამტყუნებელი განაჩენი, ის წინააღმდეგობრივია, ეფუძნება სავარაუდო და ურთიერთგამომრიცხავ მოსაზრებებს და საქმის შედეგით დაინტერესებულპირთა კანონის დარღვევით მიღებულ ჩვენებებს.

მსჯავრდებული თენგიზ ასანიძე წინასწარი და სასამართლო გამოძიების პროცესში წარდგენილ ბრალდებებში თავს დამნაშავედ არ ცნობდა, მიუთითებდა, რომ მის მიმართ ბრალდება ინსპირირებულია და რომ იგი დაინტერესებულ პირთა მსხვერპლია.

საკასაციო პალატა თვლის, რომ მსჯავრდებულის ზემოაღნიშნული ვერსია საქმის მასალებით უარყოფილი არ არის.დადგენილია, რომ დავით ასანიძეს, რომელიც თამაზ ასანიძესთან ერთად მსჯავრდებულ იქნა 1996 წლის 20 სექტემბრის განაჩენით და რომელიც ვაჟა გოგიტიძეზე განხორციელებულ თავდასხმაში კატეგორიულად ამხელდა თამაზ ასანიძეს, მაშინ არ მიუთითებია ამ დანაშაულში თენგიზ ასანიძის მონაწილეობის შესახებ. ამის თაობაზე მან განცხადება გააკეთა (ინტერვიუ მისცა) 1999 წლის 12 ნოემბერს აჭარის ა/რ ტელევიზიით, ე.ი. შემთხვევიდან 6 წლისა და ერთი თვის შემდეგ. ამ ინტერვიუში დავით ასანიძემ გამოხატა განაწყენება და აღშფოთება პრეზიდენტის მიერ თენგიზ ასანიძის შეწყალების გამო და ხელისუფლება თენგიზ ასანიძის „უცოდველ კრავად“ წარმოჩენის მცდელობაში დაადანაშაულა“.

49. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ გამოძიების ორგანოებსა და საქმის განმხილველ პირველი ინსტანციის სასამართლოს არ უცდიათ, გამოერკვიათ, თუ რატომ იცდიდა დავით ასანიძე ამდენ ხანს, სანამ ამხელდა განმცხადებელს, და რატომ არ გააკეთა ეს თავის სასამართლო პროცესზე. ამის ნაცვლად აღნიშნულმა სტრუქტურებმა მხოლოდ დაადასტურეს: „დავით და თენგიზ ასანიძეებს ნორმალური ნათესაური ურთიერთობა ჰქონდათ და წარმოუდგენელია, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის დაგვიანებული განცხადებები გაკეთებული ყოფილიყორაიმე პირადი ინტერესიდან გამომდინარე“. მაგრამ უზენაესი სასამართლოს აზრით, საქმის მასალებში არსებული მტკიცებულება საწინააღმდეგოზე მიუთითებდა და „არ იძლეოდა საფუძველს, გაკეთებულიყო დასკვნა, თითქოს დავით ასანიძეს არ ჰქონდა არანაირი პირადი ინტერესი განმცხადებლის წინააღმდეგ განცხადების გასაკეთებლად ანდა თითქოს ამგვარი განცხადება დასაბუთებული იყო და სიმართლეს შეესაბამებოდა“. სასამართლომ აღნიშნა, რომ, განმცხადებლის თქმით, ბ-ნ დავით ასანიძესთან ურთიერთობა დაიძაბა საგვარეულო სასაფლაოს (სადაც დასაფლავებულნი არიან მათი მამები) გაყოფისთაობაზე დავის შედეგად. ბ-ნ დავით ასანიძეს 1999 წლის 20 სექტემბრის მოსმენაზე არ უარყვია ამ დავის არსებობა. შესაბამისად, უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის მტკიცება მასსა და განმცხადებელს შორის არაჯანსაღი ურთიერთობის არარსებობის თაობაზე არ შეესაბამებოდა სიმართლეს.

50. სასამართლომ დაადგინა, რომ არ შეიძლებოდა განმცხადებელი დამნაშავედ ეცნოთ მხოლოდ იმ განცხადებების საფუძველზე, რომლებიც მოვლენებიდან ექვსი წლის შემდეგ ბ-ნმა დავით ასანიძემ გააკეთა.

51. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ ბ-ნი დავით ასანიძის გარდა, ამ უკანასკნელის კრიმინალური დაჯგუფების საქმიანობაში მონაწილეობაში განმცხადებელი შემდგომში ბ-ნმა მოსიავამ და ბ-ნმა ჯინჭარაძემაც დაადანაშაულეს. ამასთანავე, ამ პირებმა განმცხადებელი მათი სასამართლო პროცესებიდან მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ ამხილეს. თუმცა ორივე მათგანმა აღნიშნა, რომ არ იცნობდნენ განმცხადებელს და გატაცებაში მისი მონაწილეობის ამბავი ბ-ნი დავით ასანიძისაგან იცოდნენ. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ასეთ გარემოებებში ბ-ნი მოსიავასა და ბ-ნი ჯინჭარაძის განცხადებები არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ნამდვილი და უტყუარი მტკიცებულება.

52. აღინიშნა, აგრეთვე, რომ ბ-ნი მოსიავას და ბ-ნი ჯინჭარაძის მტკიცებები განმცხადებლის მიერ ვ.გ.-ს გატაცების მიზნით დაჯგუფების ფულითა და ორი ავტომატური ცეცხლსასროლი იარაღით უზრუნველყოფის შესახებ არ იქნა დამტკიცებული.

53. განმცხადებლის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამოყენებული სხვა მტკიცებულების შესწავლისა და 1996 წლის სასამართლო პროცესზე ბ-ნი დავით ასანიძის მიერ მიცემულ ჩვენებებთან მისი შედარების შემდეგ უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა:

„საბრალდებო დასკვნა და განაჩენი ემყარება მხოლოდდა მხოლოდ საქმის შედეგით დაინტერესებულ პირთა ჩვენებებს და მეტი მტკიცებულება სისხლის სამართლის საქმეში არ მოიპოვება. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ თენგიზ ასანიძეს არ ჩაუდენია სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედება.“

54. გარდა ამისა, უზენაესმა სასამართლომ აღმოაჩინა სერიოზული პროცედურული ხარვეზები განმცხადებლის წინააღმდეგ მიმართული სისხლის სამართალწარმოებისას. სხვა საკითხების გარდა, უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის თხოვნა გატაცების ბრალდებასთან დაკავშირებით ბ-ნ დავით ასანიძესთან დაპირისპირების შესახებ პროკურატურის გამომძიებელმა 2000 წლის 6 მარტს იმ მოტივით არ დააკმაყოფილა, რომ ეს თხოვნა არ უკავშირდებოდა ბ-ნი დავით ასანიძის საქმეს და მიზნად ისახავდა სამართალწარმოების გაჭიანურებას. უზენაესი სასამართლოს აზრით, მოკვლევის ორგანოებმა სათანადოდ არ გამოიძიეს განმცხადებლის მამხილებელი ბრალდება.

55. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა: „გასაჩივრებული განაჩენის შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ეს საქმე რამდენადმე უკავშირდებოდა დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების საქმეს, იგი დამოუკიდებელ სისხლისსამართლებრივ ქმედებას წარმოადგენდა. თუმცა იმავე განაჩენში ნათქვამია, რომ თენგიზ ასანიძის ბრალი, მის წინააღმდეგ სხვა მტკიცებულებების გარდა, დადასტურდა დავით ასანიძისა და მისი თანაბრალდებულების მსჯავრდებით, რაც უკვე კანონიერ ძალაში იყო შესული.“ უზენაესმა სასამართლომ ამის განცხადებისას ასევე აღნიშნა: „განაჩენში საერთოდ არ არის ახსნილი, როგორ დასტურდება თენგიზ ასანიძის ბრალი იმ განაჩენით, რომლითაც დავით ასანიძე და სხვები არიან მსჯავრდებულნი ... პოლიციის უფროსის ... განზრახ მკვლელობისათვის მაშინ, როცა თენგიზ ასანიძეს ბრალი მისი მოტაცების ორგანიზებაში დაედო“ შესაბამისად, უზენაესი სასამართლოს აზრით, საქმის განმხილველ სასამართლოს ფაქტობრივად არ გადაუწყვეტია, როგორ უნდა განხილულიყო განმცხადებლის საქმე: როგორც ბ-ნი დავით ასანიძის საქმის შემადგენელი ნაწილი თუ როგორც დამოუკიდებელი სისხლისსამართლებრივი ქმედება.ამგვარად, უზენაესმა სასამართლომ განმცხადებლის მსჯავრდება უკანონოდ მიიჩნია სხვა მიზეზებით, რომლებიც ეხება საქმის ფაქტობრივი გარემოებების არასწორ სამართლებრივ შეფასებას.

56. შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა:

„გაუქმდეს აჭარის ა/რ უმაღლესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა სასამართლო კოლეგიის 2000 წლის 2 ოქტომბრის განაჩენი თენგიზ დავითის ძე ასანიძის მიმართ და საქმე წარმოებით შეწყდეს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედების არარსებობის გამო.

თენგიზ ასანიძე პატიმრობიდან დაუყოვნებლივ გათავისუფლდეს.

განაჩენი საბოლოოა და გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.

განემარტოს გამართლებულ თენგიზ ასანიძეს, რომ აქვს უფლება, მოითხოვოს სისხლის სამართალწარმოების ორგანოების უკანონო და დაუსაბუთებელი მოქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება.“

57.უზენაესი სასამართლოს პალატისთავმჯდომარემ 2001 წლის 29 იანვარს განმცხადებლის გამამართლებელი განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი აღსასრულებლად გადასცა იუსტიციის მინისტრს, იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარესა და აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსს. პალატის თავმჯდომარემ აღნიშნულ პირებს აცნობა, რომ მოგვიანებით ისინი მიიღებდნენ განჩინების სამოტივაციო ნაწილს.

58. 2001 წლის 5 თებერვალს პალატის პრეზიდენტმა ზემოაღნიშნულ პირებს აღსასრულებლად გაუგზავნა განმცხადებლის გამამართლებელი განჩინების სამოტივაციო ნაწილი.

59. განჩინება არ აღსრულებულა და განმცხადებელი კვლავ აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში იმყოფება პატიმრობაში.

60. განმცხადებლის უკანონო პატიმრობა რამდენჯერმე იქნა გაკიცხული საქართველოს გენერალური პროკურატურის, სახალხო დამცველის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსა და საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის მიერ. ისინი დაუკავშირდნენ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შესაბამის ადგილობრივ ხელისუფლებას განმცხადებლის დაუყოვნებლივ გათავისუფლების მიზნით.

61. 2001 წლის 20 აპრილისა და 22 მაისის წერილებით საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ განმცხადებლის მეუღლეს მისწერა:

„თქვენი წერილის პასუხად გაცნობებთ, რომ საქართველოს გენერალური პროკურატურა ყველანაირად ცდილობს, უზრუნველყოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილების აღსრულება და გაათავისუფლოს თენგიზ ასანიძე უკანონო პატიმრობიდან.“

62. 2001 წლის 20 აპრილის წერილით საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილემ აცნობა განმცხადებლის მეუღლეს, რომ 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების სარეზოლუციო ნაწილი იმავე დღეს ფაქსით გაეგზავნა აღსასრულებლად საქართველოს იუსტიციის მინისტრს, იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარეს, აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსსა და აჭარის უშიშროების სამინისტროს საპყრობილის უფროსს. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილემ განმცხადებლის მეუღლეს აცნობა, აგრეთვე, რომ განჩინების სამოტივაციო ნაწილი აღნიშნულ პირებს 2001 წლის 5 თებერვალს გაეგზავნათ ფოსტით. თავმჯდომარის მოადგილემ თავის წერილში ისიც აღნიშნა, რომ 2001 წლის 9 თებერვალს საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ მიიღო შეტყობინება, ხელმოწერილი აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორის უფროსის მიერ, რომლითაც ეს უკანასკნელი ადასტურებდა წერილის მიღებას.

63. 2001 წლის 18 მაისს სახალხო დამცველმა უშუალოდ ბ-ნ ასლან აბაშიძეს, აჭარის ავტონომიური რესუბლიკის მეთაურს, მიმართა წერილით:

„...თქვენმა ხელისუფლებამ ჯერ კიდევ არ მოახდინა რეაგირება ჩემს 2001 წლის 31 იანვრის რეკომენდაციაზე, თენგიზ ასანიძე კვლავ იმყოფება პატიმრობაში აჭარის უშიშროების სამინისტროს საგამოძიებო იზოლატორში კანონიერების უხეში დარღვევით. ... „სახალხო დამცველის შესახებ“ კანონის შესაბამისად, როგორც ადმინისტრაციულ, ისე სისხლისსამართლებრივ სამართალდარღვევას წარმოადგენს სახალხო დამცველის რეკომენდაციების შეუსრულებლობა, თუ სახალხო დამცველმა ასეთი რეკომენდაცია მიიღო თავისი უფლებომოსილების განხორციელებისას. ... ამგვარად, გთხოვთ, შეასრულოთ ჩემი, როგორც სახალხო დამცველის, კანონიერი მოთხოვნები და დააყენოთ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საგამოძიებო იზოლატორის უფროსისა და თავად მინისტრის პასუხისმგებლობის საკითხი.“

64. 2001 წლის 10 მაისს საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარემ მისწერა საქართველოს გენერალურ პროკურატურას:

„..2001 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილებით საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გაამართლა თენგიზ ასანიძე. თუმცა იგი კვლავ იხდის სასჯელს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საგამოძიებო იზოლატორის საკანში. ... ეს წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის შესახებ კონვენციის მე-5 მუხლის სერიოზულ დარღვევას. ... ამგვარად, გთხოვთ, მიიღოთ ყველა აუცილებელი ზომა იმ პირების დასასჯელად რომლებსაც ზემოხსენებული სასამართლო განაჩენის აღუსრულებლობისათვის ეკისრებათ პასუხისმგებლობა.“

65. 2001 წლის 7 ივნისს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარემ შეატყობინა განმცხადებლის მეუღლეს, რომ მის ქმარს ჰქონდა სრული უფლება, საქართველოს წინააღმდეგ განაცხადით მიემართა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსათვის. წერილში ნათქვამი იყო: „ვთვლით, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლება მოქმედებს კანონიერებისა და ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევით.“

66. ცენტრალური ხელისუფლების ძალისხმევას, უზრუნველეყო განმცხადებლის გათავისუფლება, წარმატება არ მოჰყოლია.

67. მთავრობის თქმით, 2001 წლის 3 სექტემბერს საქართველოს სამხედრო პროკურატურამ ბრძანა აჭარის უშიშროების სამინისტროს იმ თანამდებობის პირთა სამართალში მიცემა, რომლებიც სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისად ეჭვმიტანილნი იყვნენ განმცხადებლის გამამართლებელი, 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობაში. ხსენებული პირები პოლიციის მიერ იძებნებიან.

68. 2002 წლის 8 იანვრის წერილით განმცხადებლის ვაჟმა შეატყობინა სასამართლოს მამის ჯანმრთელობის გაუარესების შესახებ. 2001 წლის 4 დეკემბრით დათარიღებული სამედიცინო ცნობის მიხედვით, განმცხადებელს აწუხებდა გასტრიტი, გულის უკმარისობა და საყლაპავი მილის ანთება. ვინაიდან ყოველივე ეს სერიოზულ პრობლემებს უქმნიდა განმცხადებელს დიეტის თვალსაზრისით, მისი ვაჟი მოითხოვდა გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას.

69. 2003 წლის 28 მაისს მთავრობამ სასამართლოს გაუგზავნა ბ-ნი შევარდნაძის მიერ ბ-ნი აბაშიძისთვის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურისთვის, 2003 წლის 4 მარტს გაგზავნილი წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო:

„თქვენ სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე ბრძანდებით და ვფიქრობ, გაგებით მოეკიდებით არსებულ სიტუაციას.

როგორც თქვენთვის ცნობილია, ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო უახლოეს დღეებში გადაწყვეტს მთავარი სხდომის საკითხს ასანიძეთა საჩივრის განხილვის თაობაზე. მატერიალურ-მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად ოჯახი სამ მილიონ ევროს ითხოვს. თითქმის ცხადია, რომ საქართველო ამ პროცესს წააგებს და ქვეყნის მიმართ მკაცრი სანქციები გატარდება.

შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავალი არსებობს. თუ ასანიძე გათავისუფლდება, ოჯახი თანახმაა, საჩივარი გამოიტანოს.

მე დარწმუნებული ვარ, ამ სიტუაციაში თქვენ იმ ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილების მიღებას შეუწყობთ ხელს, რომელიც საქართველოს ინტერესებს შეესაბამება.“

70. 2003 წლის 3 აპრილს აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ საპასუხო წერილი გაუგზავნა საქართველოს პრეზიდენტს.იგი ბრალს სდებდა სახელმწიფოს მეთაურს, თითქოს მან თავშესაფარი მისცა აჭარელი წარმოშობის პირებს, რომლებიც გაიქცნენ ბათუმიდან თბილისში აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურზე ტერორისტული თავდასხმების ორგანიზების მცდელობის მიზნით. შემდეგ მან პრეზიდენტის ყურადღება მიაპყრო პარლამენტის კომისიის დასკვნას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 72-ე და მომდევნო პუნქტები), რომელშიც ხაზგასმული იყო სამართალწარმოებისას დაშვებული ის მრავალი ხარვეზი, განმცხადებლის შეწყალება და გამართლება რომ განაპირობა. პარლამენტის კომისიის დასკვნაზე და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლზე დაყრდნობით აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ საქართველოს პრეზიდენტს მიმართა წინადადებით განმცხადებლის სასამართლო პროცესის განახლების თაობაზე, რათა მისი საქმე განხილულიყო მოხსენებაში ჩამოყალიბებული საკითხების კუთხით.

71. წერილში ისიც აღინიშნა, რომ განმცხადებლის მიმართვა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსათვის წარმოადგენდა მიმართვის უფლების ბოროტად გამოყენებას კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად და რომ განმცხადებელს ამ კუთხით დახმარება აღმოუჩინეს საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ, სახალხო დამცველმა, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ და ეროვნული უშიშროების საბჭომ. აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, აგრეთვე, რომ, რადგან პარლამენტის კომისია წარმოადგენდა ეროვნულ ხელისუფლებას კონვენციის მე-13 მუხლის შესაბამისად, განმცხადებელს არ შეეძლო ემტკიცებინა, თითქოს ამოწურა შიდასახელმწიფოებრივი მიმართვის საშუალებები 2002 წლის 26 სექტემბრამდე - კომისიის მიერ დასკვნის მიღებამდე. მიაპყრო რა საქართველოს პრეზიდენტის ყურადღება ამ საკითხს, აჭარის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ გაგზავნილი მიმოხილვით შეცდომაში შეიყვანა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო.

100. 1080-იან წლებში აჭარა, „ქართველთა სამეფოდ“ ცნობილი ბაგრატოვანთა სამეფოს ნაწილი, დაიპყრეს სამხრეთიდან შემოსულმა სელჩუკებმა, 1570-იან წლებში კი - ოტომანთა იმპერიამ. ჩამოყალიბდა ზემო და ქვემო აჭარის საფაშოები, პროვინცია შეუერთდა ჩილდირის ვილაეთს (ახალციხე). ამის შემდეგ სხვადასხვა დროს რეგიონისთვის იბრძოდნენ ოტომანები და ქართველთა მოსაზღვრე სამთავროები. 1829 წლის 2 სექტემბერს მეფის რუსეთსა და ოტომანთა იმპერიას შორის დადებული ადრიანოპოლისის ხელშეკრულების IV მუხლის თანახმად, აჭარა უკანასკნელს მიეკუთვნა.

101. 1878 წლის 13 ივლისს რუსეთსა და ოტომანთა იმპერიას შორის დადებული ბერლინის ხელშეკრულების LVIII მუხლის თანახმად: „ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს რუსეთის იმპერიას აზიაში არდაგანის, ყარსისა და ბათომის ტერიტორიები ამ უკანასკნელის პორტთან ერთად.“

102. ერთის მხრივ, დიდ ბრიტანეთსა და მის მოკავშირეებს, და, მეორეს მხრივ, თურქეთს შორის 1918 წლის 30 ოქტომბერს მუდროსში დადებული ზავის ხელშეკრულების XI და XV მუხლების თანახმად:

„ XI. ტრანსკავკასიის ... ნაწილის თურქეთის ჯარების მიერ ევაკუაციის შესახებ ბრძანება უკვე გაცემულია, დანარჩენი ნაწილის ევაკუაცია, თუ ამას მოითხოვენ მოკავშირეები, მოხდება იქ არსებული სიტუაციის შესწავლის შემდეგ.“

„XV. ეს პირობა, რომელიც ეხება ბათომის მოკავშირეთა მიერ ოკუპაციას...“

103. ერთის მხრივ, გერმანიას, ავსტრია-უნგრეთს, ბულგარეთსა და თურქეთს, და, მეორეს მხრივ, რუსეთს შორის დადებული 1918 წლის 3 მარტის ბრესტ-ლიტოვსკის ზავის ხელშეკრულების თანახმად:

„IV. ამგვარადვე არდაგანის, ყარსისა და ბათომის ოლქები დაყოვნების გარეშე გათავისუფლებულ უნდა იქნეს რუსეთის ჯარებისაგან. რუსეთი არ ჩაერევა ამ ოლქების ეროვნული და საერთაშორისო ურთიერთობების რეორგანიზაციაში, მაგრამ რეორგანიზაციის განხორციელების უფლებას უტოვებს ამ რაიონების მოსახლეობას სხვა მეზობელ სახელმწიფოებთან, განსაკუთრებით თურქეთთან, შეთანხმების გზით.“

104. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციის 107-ე მუხლის მიხედვით: „საქართველოს რესპუბლიკის განუყოფელ ნაწილებს - აფხაზეთის სოხუმის ოლქს, სამუსლიმანო საქართველოს (ბათომის მხარე) და ზაქათალას ზაქათალის ოლქს, ენიჭებათ ადგილობრივ საქმეებში ავტონომიური მმართველობა.“

105. 1921 წლის 16 მარტს რუსეთსა და თურქეთს შორის ხელმოწერილი მოსკოვის შეთანხმების მე-2 მუხლის მიხედვით:

„ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს საქართველოს სიუზერენიტეტი ბათომის ნავთ-სადგურზე, და იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს ამ ხელშეკრულების პირველ მუხლში ნაჩვენები საზღვრის ჩრდილოეთით და რომელიც შედიოდა ბათომის ოლქში ... იმ პირობით რომ

ა) ამ ტერიტორიების მოსახლეობა ისარგებლებს ფართო ავტონომიით ადმინისტრატიულის მხრით, რომელიც უზრუნვლყოფს თითოეული თემის კულტურულ და სარწმუნოებრივ უფლებებს და რომ მოსახლეობას მიეცემა საშვალება დაადგინოს ისეთი საადგილ-მამულო კანონი, რომელიც ეთანხმება მის სურვილებს...“

106. 1921 წლის 16 ივლისს აჭარას მიენიჭა საბჭოთა სოციალისტური ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი. იგი შედიოდა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის (სსრ) შემადგენლობაში.

107. 1921 წლის 13 ოქტომბერს, ერთის მხრივ, ოსმალეთის მთავრობასა და, მეორეს მხრივ, აზერბაიჯანის, სომხეთისა და საქართველოს სოციალისტური რესპუბლიკების მთავრობებს შორის დადებული ყარსის ხელშეკრულების მე-6 მუხლის მიხედვით:

„ოსმალეთი სთანხმდება დაუთმოს საქართველოს სიუზერენიტეტი ბათომის ნავთ-სადგურსა და ქალაქზე, და იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მდებარეობს ამ ხელშეკრულების მეოთხე მუხლში ნაჩვენები საზღვრის ჩრდილოეთით და რომელიც შედიოდა ბათომის ოლქში, იმ პირობით რომ

I) მოსახლეობა ამ ადგილებისა, რომელიც ნაჩვენებია ამ მუხლში, ისარგებლებს ფართო ავტონომიით ადმინისტრატიულის მხრით, რომელიც უზრუნვლყოფს თითეული თემის კულტურულ და სარწმუნოებრივ უფლებებს და რომ მოსახლეობას მიეცემა საშვალება დაადგინოს ისეთი საადგილ-მამულო კანონი, რომელიც ეთანხმება მის სურვილებს;

II) ოსმალეთს მიეცემა თავისუფალი ტრანზიტი ყოველგვარი საქონლის, რომელიც იგზავნება ოსმალეთში ან ოსმალეთიდან ბათომის ნავთსადგურის გზით უბაჟოთ, რაიმე ხარჯებით დაუბეგრავათ, და ოსმალეთს მიეცემა უფლება ისარგებლოს ბათომის ნავთ-სადგურით სპეციალური ხარჯების გადაუხდელად. ამ მუხლის ცხოვრებაში გასატარებლად, ამ ხელშეკრულების ხელის მოწერის შემდეგ დაუყონებლივ, შესდგება კომისია ორივე დაინტერესებულ მხარეთა წარმომადგენელთაგან.“

108. 1995 წლის 24 აგვისტოს, საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირის (სსრკ) დაშლიდან ოთხი წლის შემდეგ, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი კონსტიტუცია, რომლის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად:

„საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობა განისაზღვრება კონსტიტუციური კანონით უფლებამოსილებათა გამიჯვნის პრინციპის საფუძველზე ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე საქართველოს იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ.“

109. კონსტიტუციაში ცვლილება შეიტანა 2000 წლის 20 აპრილის კონსტიტუციურმა კანონმა, რომელმაც ტერმინი „აჭარა“ შეცვალა „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკით“ და კონსტიტუციის მე-3 მუხლს დაუმატა მე-3 პუნქტი:

„აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი განისაზღვრება საქართველოს კონსტიტუციური კანონით „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ“.

2002 წლის 10 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კონსტიტუციური კანონი, რომელიც შეიცავდა მსგავს ცვლილებებსა და დამატებებს აფხაზეთთან მიმართებაში. პარლამენტს არ მიუღია რაიმე მსგავსი დებულება ცხინვალის რეგიონთან (ყოფილი „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური რესპუბლიკა“) მიმართებაში.

110. ხსენებული კონსტიტუციური კანონი, რომელიც განსაზღვრავს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსს (იხ. კონსტიტუციის მე-3 მუხლი), ჯერ არ არის მიღებული.

116. კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

56-ე მუხლის 1-ლი და მე-2 პუნქტები

„1. საკანონმდებლო საკითხების წინასწარი მომზადების, გადაწყვეტილებათა შესრულებისათვის ხელის შეწყობის, პარლამენტის მიერ მის წინაშე ანგარიშვალდებული ორგანოების და მთავრობის საქმიანობის კონტროლის მიზნით პარლამენტში მისი უფლებამოსილების ვადით იქმნება კომიტეტები.

2. კონსტიტუციითა და რეგლამენტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, აგრეთვე დეპუტატთა არანაკლებ ერთი მეოთხედის მოთხოვნით პარლამენტში იქმნება საგამოძიებო ან სხვა დროებითი კომისიები. საპარლამენტო უმრავლესობის წარმომადგენლობა დროებით კომისიაში არ უნდა აღემატებოდეს კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარს.“

42-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.“

117. ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 მუხლის (რომელშიც ცვლილება შევიდა 2001 წლის 2 მარტს) თანახმად,

„1. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ბათილად უნდა გამოცხადდეს, თუ:

ა) გამოცემულია არაუფლებამოსილი ორგანოს ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ;

ბ) მისი შესრულება გამოიწვევს დანაშაულს;

გ) მისი შესრულება შეუძლებელია ფაქტობრივი მიზეზის გამო;

დ) იგი ეწინააღმდეგება კანონს ან არსებითად დარღვეულია მისი მომზადების ან გამოცემის კანონდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები.

2. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მომზადების ან გამოცემის წესის არსებით დარღვევად ჩაითვლება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემა ... კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული წარმოების სახის დარღვევით ანდა კანონის ისეთი დარღვევა, რომლის არარსებობის შემთხვევაში მოცემულ საკითხზე მიღებული იქნებოდა სხვაგვარი გადაწყვეტილება.

3. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს ბათილად აცხადებს მისი გამომცემი ადმინისტრაციული ორგანო, ხოლო საჩივრის ან სარჩელის წარდგენის შემთხვევაში - ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანო ან სასამართლო.“

118. 1999 წლის 15 მაისამდე მოქმედი სისხლის სამართლის ძველი საპროცესო კოდექსის 257-ე მუხლის თანახმად:

„როდესაც სასამართლო განხილვის დროს დადგინდება გარემოებანი იმის შესახებ, რომ დანაშაული ჩადენილია პირის მიერ, რომელიც სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემული არ არის, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება ამ პირის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის შესახებ და აგზავნის ამ განჩინებას წინასწარი გამოძიების ან მოკვლევის საწარმოებლად.“ 119. სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსის (ძალაში შევიდა 1999 წლის 15 მაისს) შესაბამისი დებულებების მიხედვით:

539-ე მუხლი

„განაჩენი და სხვა სასამართლო გადაწყვეტილება უსაფუძვლოა და გასაუქმებელი ან შესაცვლელია, თუ:

ა) განსასჯელის დამნაშავედ ცნობის შესახებ სასამართლოს დასკვნა არ გამომდინარეობს საქმეზე შეკრებილ მტკიცებულებათა ერთობლიობიდან;

ბ) არ აღმოფხვრილა მტკიცებულებებს შორის წინააღმდეგობა, რაც ეჭვქვეშ აყენებს სასამართლო დასკვნებს;

გ) სასამართლოს არ გაუთვალისწინებია საქმის გადასაწყვეტად არსებითი მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებანი;

დ) დასკვნების დასასაბუთებლად სასამართლომ გამოიყენა მტკიცებულებები, რომლებიც დაუშვებელია ან საქმეს არ ეხება;

ე) წინააღმდეგობრივ მტკიცებულებათა არსებობისას სასამართლომ დაუსაბუთებლად უარყო ერთი და მიიღო მეორე მტკიცებულება;

ვ) სასამართლომ ეჭვი არ განმარტა მსჯავრდებულის სასარგებლოდ.“

593-ე მუხლი

„1. განაჩენი ... შეიძლება გაუქმდეს მთლიანად ან ნაწილობრივ, თუ არსებობს ფაქტობრივი ან სამართლებრივი ხასიათის ახლად აღმოჩენილი და ახლად გამოვლენილი გარემოებანი.

2. ახლად აღმოჩენილია ფაქტობრივი გარემოებანი, რომლებითაც შეპირობებულია უკანონო ან დაუსაბუთებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გადასინჯვა. ასეთ გარემოებებს მიეკუთვნება:

ა) როცა სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით დადგენილია,რომ ყალბია მოწმის ჩვენება ან ექსპერტის დასკვნა, აგრეთვე ყალბია სხვა მტკიცებულება, რომელიც საფუძვლად დაედო განაჩენს ან განჩინებას;

ბ) როცა კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენით დადგენილია მოსამართლის, მოკვლევის, გამომძიებლის ან პროკურორის დანაშაულებრივი ქმედება, რომელიც მის მიერ ჩადენილი იყო ამ საქმის განხილვის დროს;

გ) სხვა გარემოება, რომელიც განაჩენის ან განჩინების გამოტანის დროს სასამართლოსათვის ცნობილი არ იყო ... ამტკიცებს მსჯავრდებულის უდანაშაულობას ან ... აგრეთვე ამტკიცებს გამართლებულის ... ბრალეულობას...;

დ) გარემოებანი, რომლებიც მოწმობენ ... იმ მტკიცებულებათა დაუშვებლობას, რომლებიც საფუძვლად დაედო განაჩენს.“

120. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ 1999 წლის 12 მაისის ორგანული კანონის მე-9 მუხლი ადგენს უზენაესი სასამართლოს სხვადასხვა პალატის, მათ შორის, სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის, იურისდიქციას:

„უზენაესი სასამართლოს პალატა არის საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, რომელიც საპროცესო კანონით დადგენილი წესით განიხილავს საკასაციო საჩივრებს საქართველოს რაიონული (საქალაქო), საოლქო, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოების და უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე.“

121. სისხლის სამართლის ახალი საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებების თანახმად:

28-ე მუხლის (ა) პუნქტი

„სისხლის სამართლის საქმე არ შეიძლება აღიძრას, ხოლო აღძრული უნდა შეწყდეს, თუ არ არსებობს სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედება.“

602-ე მუხლის მე-2 პუნქტი

„განაჩენი აღსასრულებლად მიიქცევა მისი კანონიერ ძალაში შესვლის დღიდან არაუგვიანეს 7 დღე-ღამისა.“

604-ე მუხლი

„1. განაჩენის, განჩინებისა თუ დადგენილების აღსასრულებლად მიქცევა ევალება ამ გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოს. განაჩენის აღსრულების შესახებ განკარგულებას მოსამართლე ან სასამართლოს თავმჯდომარე განაჩენის ასლთან ერთად უგზავნის იმ ორგანოს, რომელსაც ევალება განაჩენის აღსრულება. ...

2. განაჩენის აღმსრულებელი ორგანო დაუყოვნებლივ აცნობებს განაჩენის დამდგენ სასამართლოს აღსრულების შესახებ.“

122. პატიმრობის შესახებ 1999 წლის 22 ივლისის კანონის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტების თანახმად:

„სასამართლოს განაჩენით განსაზღვრულ თავისუფლების აღკვეთას აღასრულებენ იუსტიციის სამინისტროს სასჯელაღსრულების დაწესებულებები.

...

საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედი სასჯელაღსრულების დაწესებულებებია:

ა) საერთო რეჟიმის დაწესებულება;

ბ) მკაცრი რეჟიმის დაწესებულება;

გ) საპყრობილე

123. მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს სთხოვა, განაცხადი არსებით განხილვაზე დაუშვებლად გამოეცხადებინა, რადგან ადგილი ჰქონდა კონვენციის 35-ე მუხლით გათვალისწინებული, შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის, ვალდებულების დარღვევას. აღნიშნა რა, რომ კონვენციით დადგენილი დაცვის მექანიზმი არის სუბსიდიარული ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნულ სისტემებთან მიმართებაში (საქმე „Handyside v. the United Kingdom“, 1976 წლის 7 დეკემბრის განაჩენი, სერია A№24, გვ. 22, პუნქტი 48), ადვოკატი ამტკიცებდა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც წინამდებარე განაცხადი დაშვებული იქნაარსებით განხილვაზე, არღვევდა საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული სუბსიდიარობის პრინციპს. მთავრობის ადვოკატმა მიუთითა, რომ მთავრობას 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნა არ გადაუცია სასამართლოსთვის ამ უკანასკნელის მიერ განმცხადებლის პრეტენზიების დაშვებადობის საკითხის განხილვამდე. ადვოკატის არგუმენტაციის მიხედვით, ამ ფაქტმა ხელი შეუშალა სასამართლოს, მიეღო დასაბუთებული გადაწყვეტილება დაშვებადობის საკითხთან დაკავშირებით.

124. მთავრობის ადვოკატის თქმით, საქართველოს პარლამენტის საგამოძიებო კომისიამ აღმოაჩინა მთელი რიგი ხარვეზებისა საქმის სამართალწარმოებისას, რომლის შედეგადაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 82-ე და მომდევნო პუნქტები). თუმცა მოპასუხე სახელმწიფოს ჯერ არ მიეცა კომისიის დასკვნის გათვალისწინებით ამ სიტუაციის გამოსწორების საშუალება თავის სამართლებრივ სისტემაში არსებულ საშუალებათა გამოყენებით (საქმე „Retimag SA v. Federal Republic of Germany“, 1961 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილება, №712/60, წელიწდეული 8, გვ. 29-42). მთავრობის ადვოკატის მტკიცებით, „როდესაც ეროვნული პარლამენტი იღებს გადაწყვეტილებას, გადასინჯოს კონკრეტული შიდა სამართლებრივი საქმე სასამართლო ხელისუფლების გადაწყვეტილებათა კანონიერების დადგენის მიზნით, არ შეიძლება ჩაითვალოს, რომ საქმე საბოლოოდ იქნა გადაწყვეტილი მოცემულ ქვეყანაში.“

მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს წარუდგინა პარლამენტის კომისიის დასკვნის მოკლე მიმოხილვა და სთხოვა, სათანადოდ შეეფასებინა მისი მნიშვნელობა საქმის განხილვისას. როგორც მთავრობის ადვოკატმა აღნიშნა, პარლამენტის კომისიამ წამოჭრა წინადადება აღმოჩენილი ხარვეზების გამო განმცხადებლის საქმეზე სასამართლო პროცესის განახლებასთან დაკავშირებით. ამასთანავე, ჯერ უნდა ამოწურულიყო კანონით გათვალისწინებული დაცვის საშუალებები (იხ. წინამდებარე განაჩენის 88-ე პუნქტი). მთავრობის ადვოკატის მტკიცებით, კომისიის აღნიშნულმა დასკვნამ ცხადყო, რომ განმცხადებელმა არ შეასრულა შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის ვალდებულება კონვენციის 35-ე მუხლის შესაბამისად, რის შედეგადაც მისი პრეტენზიები დაუშვებელი იყო.

125. ამის პასუხად განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ პარლამენტის კომისიის დასკვნას არ ჰქონდა რაიმე სამართლებრივი შედეგი ქვეყნის შიდა სისტემაში. მან სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ დასკვნას ხელს აწერდა მხოლოდ კომისიის თავმჯდომარე, მაშინ, როდესაც, პარლამენტის რეგლამენტის თანახმად, დოკუმენტის ნამდვილობისათვის ასევე სავალდებულო იყო სხვა წევრების ხელმოწერაც. ამასთანავე, განმცხადებლის მტკიცებით, კომისიის თავმჯდომარე იყო პარლამენტის წევრი, რომელიც არჩეული იქნა ბ-ნი ასლან აბაშიძის, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეთაურის, პოლიტიკური პარტიიდან.

126. მიუხედავად იმისა, რომ თხოვნა საქმის დაუშვებლად ცნობის თაობაზე მთავრობამ დაგვიანებით წარმოადგინა (სასამართლოს რეგლამენტის 55-ე მუხლი), სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმის განსაკუთრებული გარემოებებიდან გამომდინარე უნდა განიხილოს იგი.

127. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პარლამენტის ბიურომ საქართველოს პარლამენტის საგამოძიებო კომისიას მისცა მითითება, გამოეკვლია გარემოებები, რომლებშიც განმცხადებელი შეწყალებული იქნა პრეზიდენტის მიერ, თუმცა თავად განმცხადებელს არ გადაუდგამს რაიმე ნაბიჯები შეწყალების მისაღებად. კომისიამ საკუთარი ინიციატივით გააგრძელა სისხლის სამართალწარმოების მეორე ნაწილის - რომლის დროსაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა- განხილვაც. 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნაში კომისიამ ჩამოაყალიბა წინადადება საქმის განახლებისა და შემდგომი გამოძიების მიზნით მოკვლევის ორგანოებისათვის მისი გადაცემის შესახებ (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 72-88).

სასამართლო იმეორებს, რომ შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებათა ამოწურვის წესი განმცხადებელს ავალდებულებს, ამოწუროს დაცვის ჩვეულებრივი საშუალებები, რომლებიც არსებობს ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაშიდა საკმარისია სავარაუდოდარღვევათა გამოსასწორებლად. ეს საშუალებები უნდა არსებობდეს არა მარტო თეორიულად, არამედ პრაქტიკაშიც, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი არ იქნება საკმარისად ხელმისაწვდომი და ქმედითი. არ არსებობს ვალდებულება, რომელიც მოითხოვს არაადეკვატური ან არაეფექტური დაცვის საშუალების გამოყენებას (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Akdivar and Others v. Turkey“, 1996 წლის 16 სექტემბრის განაჩენი, მოხსენებები განაჩენებსა და გადაწყვეტილებებზე 1996-IV, გვ.1210, პუნქტი 67; და საქმე „Andronicou and Constantinou v. Cyprus“, 1997 წლის 9 ოქტომბრის განაჩენი, მოხსენებები 1997-VI, გვ. 2094-95, პუნქტი 159). ამგვარად, დაცვის განსაკუთრებული პროცედურული საშუალებები, რომლებიც არ აკმაყოფილებს „ხელმისაწვდომობისა“ და „ქმედითობის“ მოთხოვნებს, არწარმოადგენს საშუალებებს,რომელთა ამოწურვა სავალდებულოა კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის მიზნებისათვის (იხ., მუტატის მუტანდის, საქმე ”Kiiskinen v. Finland“ (დეც.),№26323/95, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, 1999-V; და საქმე ”Moya Alvarez v. Spain“ (დეც.), №44677/98, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია, 1999-VIII).

128. სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამართლებრივი სისტემის მიხედვით, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის დასკვნა სასამართლო გადაწყვეტილების შესახებ არ იწვევს გადაწყვეტილების გაუქმებასა თუ გადასინჯვას. უფრო მეტიც, პროკურატურის ორგანოებს შეუძლიათ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა იმ საკითხებთან მიმართებაში, რომლებიც მათ გადაეცათ. წინამდებარე საქმეში 2003 წლის 25 მარტს, სამოქალაქო მხარის მიერ საქმის განახლების შესახებ თხოვნის შემდეგ, საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ დაადგინა, რომ პარლამენტის კომისიის 2002 წლის 26 სექტემბრის დასკვნა არ წარმოადგენდა ახლად აღმოჩენილ ფაქტობრივ ან სამართლებრივ გარემოებას, რომელიც ქმნიდა განმცხადებლის საქმის განახლების საფუძველს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 89-ე პუნქტი).

ვინაიდან პარლამენტის კომისიის დასკვნამ არ განაპირობა იმ სამართალწარმოების გადასინჯვა, რომლის შედეგადაც განმცხადებელი გამართლებული იქნა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 47-ე პუნქტი), მთავრობას არ შეუძლია იმის მტკიცება, რომ ხსენებული სისხლის სამართალწარმოება კვლავ მიმდინარეობს ქვეყნის სასამართლოებში ან რომ განმცხადებლის მიერ ევროპული სასამართლოსათვის მიმართვა ნაადრევი იყო. ამგვარი გარემოებების არსებობისას სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ არის აუცილებელი იმის განხილვა, დასკვნა დადგენილი წესით იქნა თუ არა საგამოძიებო კომისიის სხვა წევრების მიერ დამტკიცებული.

129. ნებისმიერ შემთხვევაში სასამართლო აღნიშნავს, რომ კანონის უზენაესობის პრინციპი და სამართლიანი სასამართლო პროცესის ცნება, რასაც ითვალისწინებს მე-6 მუხლი, გამორიცხავს საკანონმდებლო ხელისუფლების მხრიდან სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობაში რაიმე ჩარევას, რომელიც მიზნად ისახავს დავის სასამართლო წესით განხილვაზე ზემოქმედებას (საქმე „Stran Greek Refineries and Stratis Andreadis v. Greece“, 1994 წლის 9 დეკემბრის განაჩენი, სერია A№301-B, გვ. 82, 49-ე პუნქტი). შესაბამისად, სასამართლო უაღრესად შეშფოთდება, თუ ხელშემკვრელი მხარის კანონმდებლობა ან არსებული პრაქტიკა არასასამართლო ხელისუფლებას (მიუხედავად იმისა, რამდენად კანონიერია იგი) მისცემს უფლებამოსილებას, ჩაერიოს საქმის სასამართლო წესით განხილვაში ან სასამართლოს დასკვნები ეჭვქვეშ დააყენოს (მუტატის მუტანდის, საქმე „Cooper v. the United Kingdom“ [GC], №48843/99, 130-ე პუნქტი, 2003 წლის 16 დეკემბერი).

130. განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენი საბოლოო იყო. შესაბამისად, მე-7 ოქმის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის დებულებების ხელყოფის გარეშე, სამართლებრივი გამჭვირვალობის პრინციპმა- რაც კანონის უზენაესობის ერთ-ერთი ძირითადი ასპექტია -გამორიცხა არასასამართლო ხელისუფლების ყოველგვარი მცდელობა, ხსენებული გადაწყვეტილება ეჭვქვეშ დაეყენებინა ან ხელი შეეშალა მისი აღსრულებისათვის (მუტატის მუტანდის, საქმე „Brumarescu v. Romania“ [GC], №28342/95, 61-ე და 62-ე პუნქტები, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია 1999-VII; საქმე „Ryabykh v. Russia“, №52854/99, 51-ე და 52-ე პუნქტები, 2003 წლის 24 ივლისი).

131. ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო უარყოფს პირველად პრეტენზიას იმასთან დაკავშირებით, რომ არ იქნა ამოწურული შიდასახელმწიფოებრივი დაცვის საშუალებები.

133. მთავრობამ აღიარა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა წარმოადგენს საქართველოს განუყოფელ ნაწილს და რომ გასაჩივრებული საკითხები ხვდება საქართველოს სახელმწიფოს იურისდიქციაში. თუმცა მთავრობა არ შეეხო სიძნელეებს, რომლებსაც აწყდებოდა სახელმწიფოს ცენტრალური ხელისუფლება აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში იურისდიქციის განხორციელებისას.

134. წინასწარი მოსაზრების სახით, მთავრობის ადვოკატმა სასამართლოს ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ არ შეატყობინა აჭარის ხელისუფლებას წინამდებარე საქმესთან დაკავშირებით გამართული სასამართლო სამართალწარმოების შესახებ. შესაბამისად, მიუხედავად განაცხადთან პირდაპირი კავშირისა, აჭარის ხელისუფლებას არ ჰქონდა შესაძლებლობა, ევროპის სასამართლოსათვის აეხსნა, თუ რატომ რჩებოდა განმცხადებელი პატიმრობაში.

შენიშნა რა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა ექვემდებარება საქართველოს კანონმდებლობას, მთავრობის ადვოკატმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქართველოს უზენაეს სასამართლოს ჰქონდა საკასაციო საჩივრის შედეგად აჭარის უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებათა გაუქმების უფლებამოსილება. მან განაცხადა, რომ ავტონომიურ რესპუბლიკაში ჯეროვნად ხორციელდებოდა საქართველოს კანონმდებლობა და რომ წინამდებარე საქმის გარდა, რომელსაც გააჩნდა პოლიტიკური ქვეტექსტი, არ არსებობდა რაიმე სახის პრობლემები ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის სასამართლო თანამშრომლობის სფეროში. მთავრობის ადვოკატმა დაამატა, რომ დანარჩენი ორი ავტონომიური ერთეულისაგან (აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და ცხინვალის ოლქისაგან) განსხვავებით აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას არასოდეს გააჩნდა მისწრაფება სეპარატიზმისაკენ და ნებისმიერი მინიშნება იმასთან დაკავშირებით, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უარს იტყოდა ცენტრალური ხელისუფლების სასამართლო ორგანოებთან თანამშრომლობაზე, დაუსაბუთებელია. მთავრობის ადვოკატმა ასევე განაცხადა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ წარმოადგენდა სხვადასხვა სახელმწიფოებს შორის კონფლიქტის წყაროს და რომ სახელმწიფოს ცენტრალური ხელისუფლება მასზე სრულ იურისდიქციას ახორციელებდა.

135. ისევე, როგორც მთავრობამ, განმცხადებელმა განაცხადა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა უდავოდ წარმოადგენდა საქართველოს ნაწილს, როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად. განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა არ იყო სეპარატისტული რეგიონი, რომ საქართველოს სახელმწიფო ახორციელებდა იქ იურისდიქციას და პასუხს აგებდა საერთაშორისო სასამართლოების წინაშე იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომლებიც წამოიჭრებოდა საქართველოს ყველა რეგიონში, მათ შორის, აჭარაში. განმცხადებელმა დაამატა, რომ ცენტრალურ ხელისუფლებას არ ჰქონდა რაიმე სირთულეები აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში თავისი იურისდიქციის განხორციელებისას. მისი აზრით, საქართველოს უზენაესი სასამართლო ზოგადად წარმატებულ ზედამხედველობას ახორციელებდა აჭარის სასამართლოების საქმიანობაზე და მხოლოდ წინამდებარე საქმე წარმოადგენდა ამ წესიდან გამონაკლისს.

136. განმცხადებლის აზრით, ის ფაქტი, რომ მისი გამამართლებელი განაჩენის აღსრულება არ იქნა უზრუნველყოფილი ეროვნულ დონეზე, მიეწერება როგორც აჭარის ადგილობრივ ხელისუფლებას, ისე ცენტრალურ ხელისუფლებას (რომლის ქმედებები არ იყო საკმარისად ეფექტიანი) და საქართველოს პრეზიდენტს, რომელმაც არ შეასრულა სახელმწიფო გარანტის როლი. განმცხადებლის მტკიცებით, განაცხადი ეხებოდა არა იურისდიქციის ან პასუხისმგებლობის საკითხებს, არამედ იმას, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება ყველა ხელმისაწვდომი საშუალებით.

180. მთავრობას არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტაცია ხსენებულ საჩივართან დაკავშირებით. დაეყრდნო რა სასამართლოს განაჩენს საქმეზე „Hornsby v. Greece“ (1997 წლის 19 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1997-II), განმცხადებელმა სასამართლოს მიმართა თხოვნით, დაედგინა მისთვის კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების დარღვევა.

181. სასამართლო იმეორებს, რომ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის აღსრულება აღქმული უნდა იქნეს როგორც სასამართლო განხილვის განუყოფელი ნაწილი მე-6 მუხლის მიზნებისათვის (იხ. მუტატის მუტანდის, ზემოხსენებული საქმე ”Hornsby v. Greece“, გვ.510-11, პუნქტი 40; საქმე „Burdov v. Russia“, №59498/00, პუნქტები 34 და 35, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2002-III; და საქმე „Jasiuniene v. Lithuania“, №41510/98, პუნქტი 27, 2003 წლის 6 მარტი).

182. თუმცა კონვენციის მე-6 მუხლით მინიჭებული გარანტიები ილუზიური იქნებოდა, თუ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ეროვნული საკანონმდებლო ან ადმინისტრაციული სისტემა შესაძლებელს გახდიდა, რომ სასამართლოს საბოლოო, სავალდებულო გამამართლებელი გადაწყვეტილება განუხორციელებელი დარჩენილიყო გამართლებული პირის საზიანოდ. წარმოუდგენელი იქნებოდა,რომ მე-6 მუხლის 1-ლპუნქტს, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტთან ერთად, მოეთხოვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოსაგან პოზიტიური ნაბიჯების გადადგმა ყველა იმ პირთან მიმართებაში, რომლებსაც ბრალი წაეყენათ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Barberà, Messegué and Jabardo v. Spain“, 1988 წლის 6 დეკემბრის განაჩენი, სერია A№146, გვ. 33-34, პუნქტი 78) და დეტალურად განესაზღვრა პროცესში მონაწილე მხარის გარანტიები - სამართლიანი, საჯარო და სწრაფი სამართალწარმოება და ამავე დროს არ დაეცვა იმ გამამართლებელი გადაწყვეტილების განხორციელება, რომელიც გამოტანილი იქნებოდა ასეთი სამართალწარმოების დასასრულს. სისხლის სამართალწარმოება ერთი მთლიანი სამართალწარმოებაა და მე-6 მუხლით გარანტირებული დაცვა არ წყვეტს მოქმედებას პირველ ინსტანციაში მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ (იხ. მუტატის მუტანდის, საქმე „Belziuk v. Poland“, 1998 წლის 25 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1998-II, გვ.570, პუნქტი 37).

183. წინამდებარე საქმისთვის ხსენებული პრინციპების მისადაგებისას სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ განმცხადებლისათვის შეუძლებელი იყო იმ სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის აღსრულების უზრუნველყოფა, რომელმაც განიხილა მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებები, კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მნიშვნელობით. სასამართლო არ თვლის აუცილებლად იმის დადგენას, თუ ეროვნული ხელისუფლების რომელორგანოს ან ადმინისტრაციას ეკისრება პასუხისმგებლობა სამ წელიწადზე მეტი ხნის წინ გამოტანილი განაჩენის აღუსრულებლობისათვის. სასამართლო მხოლოდ აღნიშნავს, რომ ხელისუფლების ადმინისტრაციული ორგანოები მთლიანობაში ქმნიან სახელმწიფოს შემადგენელ ერთ ნაწილს, რომელიც ექვემდებარება კანონის უზენაესობას, და მათი ინტერესებიც, შესაბამისად, თანხვდება მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების აუცილებლობას (იხ. ზემოხსენებული საქმე „Hornsby v. Greece“, პუნქტი 41). იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო ხელისუფლების ადმინისტრაციული ორგანოები უარს იტყოდნენ ან არ აღასრულებდნენ განმცხადებლის გამამართლებელ გადაწყვეტილებას ან თუნდაც გადაავადებდნენ აღსრულებას, მე-6 მუხლით დადგენილი გარანტიები, რომლებითაც განმცხადებელი სარგებლობდა სასამართლო სამართალწარმოების ეტაპზე, ნაწილობრივ ილუზიური იქნებოდა.184. შესაბამისად, ის ფაქტი, რომ 2001 წლის 29 იანვრის განჩინება, რომელიც წარმოადგენს საბოლოო და აღსასრულებელ სასამართლო გადაწყვეტილებას, არ აღსრულებულა სამ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში, კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს უკარგავდა ყოველგვარ სასარგებლო ძალას.

188. განმცხადებელმა არგუმენტაციის წარმოდგენის გარეშე განაცხადა, რომ მისი ხანგრძლივი პატიმრობა ავტომატურად მოიცავდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას.

მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული:

„ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის (გ) ქვეპუნქტის დებულებების თანახმად,ყველა დაკავებული თუ დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ წარედგინება მოსამართლეს ან სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებაზე კანონით უფლებამოსილ სხვა მოხელეს და მას უფლება აქვს სასამართლო პროცესის გონივრულ ვადაში ჩატარებაზე ან პროცესის განმავლობაში გათავისუფლებაზე. გათავისუფლების წინაპირობა შეიძლება იყოს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიები.“

189. მთავრობას არ წარმოუდგენია აღნიშნულ საჩივართან დაკავშირებით რაიმე კომენტარი სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე.

190. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პატიმრობის პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც განმცხადებელს შეეძლო ესარგებლა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული გარანტიებით, დასრულდა 2000 წლის 2ოქტომბერს, როდესაც აჭარის უმაღლესმა სასამართლომ პირველ ინსტანციაში დასდო მასმსჯავრი (იხ. წინამდებარე განაჩენის 44-ე პუნქტი), ანუსცილდება კონვენციის 35-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით დადგენილ ექვსთვიან ვადას (იხ. წინამდებარე განაჩენის პუნქტები 160-161). ხსენებულიდან გამომდინარე, ეს საჩივარი უარყოფილი უნდა იქნეს პროცედურულ ვადასთან შეუსაბამობის გამო.

191. განმცხადებლის მტკიცებით, დაირღვა მისი უფლებები, რომლებიც კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტით არის გათვალისწინებული. ამ მუხლის შესაბამისად:

„ყველას აქვს უფლება გამოხატვის თავისუფლებაზე. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაციადა მოსაზრებები საჯაროხელისუფლების მიერჩარევის გარეშედა საზღვრების მიუხედავად. ეს მუხლი არ უშლის ხელს სახელმწიფოებს, მოითხოვონ რადიოსამაუწყებლო, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ წარმოებათა ლიცენზირება.“

სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტი საჩივრის დასასაბუთებლად. მან მხოლოდ აღნიშნა, რომ მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტი „მჭიდრო კავშირში იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან.“

მთავრობას საპასუხოდ არ წარმოუდგენია რაიმე სახის კომენტარი.

192. ხსენებულ პირობებში სასამართლო ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში დაუსაბუთებელია.

193. განმცხადებლის მტკიცებით, მისი ხანგრძლივი პატიმრობა არღვევდა მე-4 ოქმის მე-2 მუხლით განსაზღვრულ უფლებას, რომლის თანახმადაც:

„1. ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, აქვს ამ ტერიტორიის ფარგლებში თავისუფლად გადაადგილების უფლება და საცხოვრებელი ადგილის არჩევის თავისუფლება.

2. ყველას აქვს ნებისმიერი, მათ შორის საკუთარი, ქვეყნის დატოვების უფლება.

...“

მთავრობის მტკიცებით, წინამდებარე საქმეში ადგილი არ ჰქონია ხსენებული დებულების დარღვევას, რადგან განმცხადებლის მიმართ სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე არ ყოფილა გამოყენებული რაიმე ზომა, რომელიც შეუზღუდავდა ქვეყანაში გადაადგილების თავისუფლებას ან აუკრძალავდა ქვეყნის დატოვებას. აღიარებული იქნა, რომ განმცხადებლის პატიმრობამ შეუძლებელი გახადა მისთვის აღნიშნული მუხლით მინიჭებული უფლების განხორციელება, ამიტომ გადაადგილების შეზღუდვა გამოწვეული იყო მისი ხანგრძლივი პატიმრობით და, შესაბამისად, ადგილი არ ჰქონია მე-4 ოქმის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული უფლების დარღვევას.

194. სასამართლოს მიაჩნია, რომ წინამდებარე საქმე ეხება არა გადაადგილების თავისუფლებაზე დაწესებულ შეზღუდვას მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის მნიშვნელობით, არამედ, როგორც ეს ზემოთ იქნა დადგენილი, თვითნებურ პატიმრობას, რომელიც ხვდება კონვენციის მე-5 მუხლის მოქმედების ფარგლებში. ამიტომ აუცილებელი არ არის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლთან დაკავშირებული საჩივრის განხილვა

196. განმცხადებელმა პრეტენზია განაცხადა შემდეგზე: განცდილი მატერიალური ზიანისათვის (1999 წლის 1 ოქტომბრიდან დაკარგული ყოველთვიური შემოსავალი) - 12 000 ევრო; არამატერიალური ზიანისათვის - 3 000 000 ევრო.

197. მთავრობის მტკიცებით, 3 000 000 ევრო, რომელსაც მოითხოვდა განმცხადებელი, „ ძლიერ გაზვიადებული“ თანხაა. თავის არგუმენტაციაში განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე ჯეროვანი სამართლებრივი თუ ფაქტობრივი არგუმენტი, რომელსაც კავშირი ექნებოდა კონვენციის დარღვევასთან და რომელიც გაამართლებდა ასეთი დიდი გადასახადის დადგენას. აღნიშნა რა, რომ სასამართლოს განაჩენი, რომლითაც დადგინდება დარღვევა, სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, მოახდინოს დარღვევის შედეგების რეპარაცია ისე, რომ მაქსიმალურად იქნეს აღდგენილი დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია (restitutio in integrum), მთავრობამ თხოვნით მიმართა სასამართლოს, არ დაეკმაყოფილებინა განმცხადებლის მოთხოვნა სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით და უარი ეთქვა განმცხადებლისათვის მისი მოთხოვნის დაუსაბუთებლობის გამო.

მთავრობამ სასამართლოს მიმართა თხოვნით, რომ თუ არ უარყოფდა განმცხადებლის მოთხოვნას, გაეთვალისწინებინა საქართველოში არსებული მწვავე სოციალურ-ეკონომიკური კრიზისი და სახელმწიფოს ფინანსური მდგომარეობა, რომელიც, მთავრობის მტკიცებით, გამორიცხავდა განმცხადებლისთვის დიდი ოდენობის თანხის გადახდას თუნდაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ხსენებულიდან გამომდინარე, მთავრობამ სასამართლოს მიმართა თხოვნით, კონვენციის დებულებათა დარღვევის ფაქტის დადგენის შემთხვევაში შეეზღუდა განმცხადებლისთვის ასანაზღაურებელი არამატერიალური ზიანი გონივრულ ოდენობამდე.

მთავრობას არ გაუკეთებია რაიმე სახის კომენტარი განმცხადებლის მიერ მატერიალური ზიანის გამო მოთხოვნილ თანხაზე.

198. სასამართლო იმეორებს, რომ, კონვენციის 46-ე მუხლის შესაბამისად, განაჩენთა აღსრულების კონტექსტში, განაჩენი, რომელშიც სასამართლო დაადგენს დარღვევას, ამ მუხლის თანახმად აკისრებს მოპასუხე სახელმწიფოს სამართლებრივ ვალდებულებას, აღკვეთოს დარღვევა და მოახდინოს დარღვევის შედეგების რეპარაცია იმგვარად, რომ მაქსიმალურად აღადგინოს დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია. მეორეს მხრივ, იმ შემთხვევაში, თუ ეროვნული კანონმდებლობა არ იძლევა ან ნაწილობრივ იძლევა დარღვევის შედეგების რეპარაციის შესაძლებლობას, 41-ე მუხლი სასამართლოს აძლევს უფლებამოსილებას, მიანიჭოს დაზარალებულ მხარეს, მისი აზრით, შესაბამისი დაკმაყოფილება. აქედან გამომდინარეობს, ინტერ ალია, რომ განაჩენი, რომელშიც სასამართლო დაადგენს კონვენციისა თუ თანდართული ოქმების დარღვევას, აკისრებს მოპასუხე სახელმწიფოს არა მარტო სამართლიანი დაკმაყოფილების შედეგად დაკისრებული შესაბამისი თანხების გადახდას, არამედ ანიჭებს უფლებამოსილებას, აირჩიოს და მინისტრთა კომიტეტის მხრიდან ზედამხედველობას დაუქვემდებაროს ზოგადი და/ან, თუ ეს შესაბამისად ჩაითვლება, ინდივიდუალური ღონისძიებები, რომლებიც სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს ეროვნულ დონეზე, რათა აღიკვეთოს სასამართლოს მიერ დადგენილი დარღვევა და მოხდეს დარღვევის შედეგების ყოველგვარი შესაძლო რეპარაცია იმგვარად, რომ მაქსიმალურად აღდგეს დარღვევის ჩადენამდე არსებული სიტუაცია (საქმე „Maestri v. Italy“ [GC], №39748/98, პუნქტი 47, 2004 წლის 17 თებერვალი; საქმე „Mentes and Others v. Turkey“ (50-ე მუხლი),1998 წლის 24 ივლისის განაჩენი, მოხსენებები 1998-IV, გვ.1695, პუნქტი 24; და საქმე „Scozzari and Giunta v. Italy“ [GC],№39221/98 და №41963/98, პუნქტი =249, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000-VIII).= გარდა ამისა, კონვენციიდან, კერძოდ, 1-ლი მუხლიდან, გამომდინარეობს, რომ კონვენციის რატიფიცირებისას ხელშემკვრელი სახელმწიფოები კისრულობენ ეროვნული კანონმდებლობის კონვენციასთან შესაბამისობაში მოყვანის ვალდებულებას. შედეგად, მოპასუხე სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, ეროვნულ კანონმდებლობაში გააუქმოს ნებისმიერი ის სამართლებრივი ბარიერი, რომელმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს განმცხადებლის მიერ სათანადო ანაზღაურების მიღებას (იხ.ზემოხსენებული საქმე „Maestri v. Italy“ [GC], პუნქტი 47).

199. რაც შეეხება უკვე განცდილ არამატერიალურ ზიანს წინამდებარე საქმეში, სასამართლო ადგენს, რომ კონვენციის დარღვევამ უდავოდ მიაყენა განმცხადებელს არსებითი ზიანი. კანონის უზენაესობის უმნიშვნელოვანესი პრინციპის დარღვევით თვითნებურ პატიმრობაში ყოფნისას განმცხადებელი იმედგაცრუებული და შეცბუნებული იყო, ვინაიდან არ ძალუძდა არსებული სიტუაციის გამოსწორება. მას უხდებოდა წინააღმდეგობის გაწევა როგორც აჭარის ავტონომიური ხელისუფლების ორგანოებისათვის, რომლებმაც უარი განაცხადეს დაახლოებით სამი წლის წინ მიღებული გამამართლებელი განაჩენის აღსრულებაზე, ისე ცენტრალური ხელისუფლების უუნარობისათვის, უზრუნველეყო ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოების მიერ განაჩენის აღსრულება.

200. რაც შეეხება მატერიალურ ზიანს, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ განმცხადებელმა ვერ წარმოადგინა მტკიცებულება, რომელიც ასახავდა დაკავებამდე მის ყოველთვიურ შემოსავალს, სასამართლომ ვერ შეძლო თანხის ზუსტად გამოანგარიშება. თუმცა სასამართლო თვლის, რომ განმცხადებელმა ნამდვილად განიცადა ასეთი დანაკარგი 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ უკანონო პატიმრობის გამო, ვინაიდან ხსენებული თარიღის შემდეგ მას უნდა შეძლებოდა სამსახურის პოვნა და საქმიანობის განახლება.

201. შესაბამისად, ობიექტურობის პრინციპის საფუძველზე და პრეცედენტული სამართლით დადგენილი კრიტერიუმების გათვალისწინებით სასამართლო განმცხადებელს ყველა მისი საჩივრისათვის ანიჭებს 150 000 ევროს პატიმრობის იმ პერიოდთან დაკავშირებით, რომელიც განისაზღვრება 2001 წლის 29 იანვრიდან წინამდებარე განაჩენის გამოტანამდე, იმ თანხებთან ერთად, რომლებიც საშემოსავლო გადასახადის სახით შეიძლება გახდეს გადასახდელი.

202. რაც შეეხება ღონისძიებებს, რომლებიც საქართველოს სახელმწიფომ დადგენილი დარღვევის აღკვეთის მიზნით მინისტრთა კომიტეტის მეთვალყურეობით უნდა განახორციელოს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 198-ე პუნქტი), სასამართლო იმეორებს, რომ მის მიერ გამოტანილი განაჩენები, ძირითადად, დეკლარაციული ხასიათისაა და ზოგადად სწორედ შესაბამის სახელმწიფოს აქვს უწინარესი უფლება, აირჩიოს ეროვნულ სამართლებრივ დონეზე გამოსაყენებელი საშუალებები კონვენციის 46-ე მუხლით დაკისრებული სამართლებრივი ვალდებულების აღსასრულებლად, მაგრამ, ამავე დროს, ასეთი საშუალებები შესაბამისობაში უნდა იყოს სასამართლოს განაჩენში ჩამოყალიბებულ დასკვნებთან (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმეები „Scozzari and Giunta v. Italy“ [GC], №39221/98 და №41963/98, პუნქტი 249, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2000 VIII; საქმე „Brumarescu v. Romania“ (სამართლიანი დაკმაყოფილება) [GC], №28342/95, პუნქტი 20, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-I; საქმე „Akdivar and Others v. Turkey“, 1998 წლის 1 აპრილის განაჩენი (50-ე მუხლი), მოხსენებები 1998-II, გვ. 723-724, პუნქტი 47; საქმე „Marckx v. Belgium“, 1979 წლის 13 ივნისის განაჩენი, სერია A №31, პუნქტი 58). ხსენებული დისკრეცია აღსრულების მეთოდთან დაკავშირებით ასახავს არჩევანის თავისუფლებას და, კონვენციის შესაბამისად, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აკისრებს უწინარეს ვალდებულებას, უზრუნველყონ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა (1-ლი მუხლი) (მუტატის მუტანდის, საქმე „Papamichalopoulos v. Greece“, 1995 წლის 31 აგვისტოს განაჩენი (50-ე მუხლი), სერია A №330-B, გვ. 58-59, პუნქტი 34).

თუმცა წინამდებარე საქმეში დადგენილი დარღვევა თავისი ხასიათით არ ტოვებს დარღვევის გამოსასწორებლად საჭირო ღონისძიებებს შორის რაიმე რეალური არჩევანის საშუალებას.

203. სასამართლომ გაითვალისწინა ყოველივე ზემოხსენებული, მხედველობაში მიიღო საქმის კონკრეტული გარემოებები და კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევისაღკვეთის გადაუდებელი აუცილებლობა (იხ. წინამდებარე განაჩენის 176-ედა 184-ე პუნქტები) და მიიჩნია, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ უახლოეს დღეებში უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება.

204. განმცხადებელი მოითხოვდა 37 000 ევროს გაწეული ხარჯებისთვის. ეს თანხა შემდეგნაირად იყო განაწილებული: 2 000 ევრო - სამდივნო და სათარჯიმნო ხარჯები, რომლებიც განმცხადებელმა გაწია სასამართლოში სამართალწარმოებისას, 1 800 ევრო მისი ადვოკატის მგზავრობისათვის თბილისსა და ბათუმს შორის ეროვნულ სასამართლოებში დაცვის პოზიციის მომზადების მიზნით, ხოლო 42 000 აშშ დოლარი (დაახლოებით 33 200 ევრო) -ბ-ნი ხატიაშვილის მიერ ეროვნული სამართალწარმოების მიმდინარეობისას და ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში გაწეული საადვოკატო მომსახურებისათვის.

გარდა იმ შეთანხმებისა, რომელიც დადებული იქნა ბ-ნხატიაშვილსა და განმცხადებლის ვაჟს შორის 2000 წლის 30 ნოემბერს, განმცხადებელს არ წარმოუდგენია რაიმე დოკუმენტური მტკიცებულება თავისი მოთხოვნის დასასაბუთებლად. აღნიშნული მოთხოვნა ემყარებოდა სასამართლოს რეგლამენტის მე-60 მუხლის მე-2 პუნქტს. შეთანხმების თანახმად: „თუ თენგიზ ასანიძის ბრალდების საქმე იქნა მოგებულისაქართველოს უზენაეს სასამართლოში და თენგიზ ასანიძე გაათავისუფლეს პატიმრობიდან, მაშინ მე, დავით ასანიძე, ვიღებ ვალდებულებას, ადვოკატ ზაზა ხატიაშვილს გადავუხადო 42 000 (ორმოცდაორი ათასი) აშშ დოლარის ეკვივალენტური თანხა ლარებში.“

205. მთავრობას არ წარმოუდგენია კომენტარები აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით.

206. სასამართლო აღნიშნავს, რომ წინამდებარე საქმე მოიცავს წერილობითი მიმოხილვების ორ წყებას და შეჯიბრებითობის პრინციპის საფუძველზე გამართულ მოსმენას (იხ. წინამდებარე განაჩენის მე-4, მე-9 და მე-16 პუნქტები). ამასთან, სასამართლო აღნიშნავს, რომ განიხილა განმცხადებლის პრეტენზიები და მხედველობაში მიიღო ის ფაქტი, რომ გარკვეული ქვითრები არ არის წარმოდგენილი, და ყოველივე ეს არ აღმოჩნდა საკმარისი იმის დასამტკიცებლად, რომ ხარჯები რეალურად იქნა გაღებული დარღვევის აღკვეთის მიზნით. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, სასამართლოს ხარჯების ანაზღაურების დაკისრება შეუძლია მხოლოდ იმ ოდენობით, რა ოდენობითაც ისინი რეალურად და საჭიროებისამებრ იქნა გაღებული იმ მიზნით, რომ აღკვეთილიყო კონვენციის დარღვევა ან მიღებულიყო ანაზღაურება კონვენციის დარღვევასთან დაკავშირებით (სხვა მაგალითებთან ერთად იხ. საქმე „Tolstoy Miloslavsky v. the United Kingdom“, 1995 წლის 13 ივლისის განაჩენი, სერია A №316-B, გვ. 83, პუნქტი 77; და საქმე „Malama v. Greece“ (სამართლიანი დაკმაყოფილება), №43622/98, პუნქტი 17, 2002 წლის 18 აპრილი). სასამართლო ასევე ითვალისწინებს იმ დიდ სხვაობას, რომელიც არსებობს ჰონორარების ოდენობებს შორის სხვადასხვა სახელმწიფოებში და ამიტომაც არ მიაჩნია მართებულად, გამოიყენოს უნივერსალური მიდგომა კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე გადასახდელ თანხებთან დაკავშირებით. სასამართლო ასევე იმეორებს, რომ არ თვლის თავს შეზღუდულად ქვეყანაში არსებული გაანგარიშებებით და პრაქტიკით, თუმცა მათი გათვალისწინება შეიძლება გარკვეულწილად დაეხმაროს მას (იხ. ინტერ ალია, საქმე „M.M. v. the Netherlands“, №39339/98, პუნქტი 51, 2003 წლის 8 აპრილი).

207. დაადგინა რა ობიექტურობის პრინციპის საფუძველზე და გაითვალისწინა რა ის თანხა, რომელიც ევროპის საბჭომ უკვე გადაუხადა განმცხადებელს სამართლებრივი დახმარების სახით, სასამართლო ანიჭებს მას 5 000 ევროს, ნებისმიერ საშემოსავლო გადასახადთან ერთად.

208. სასამართლოს მიაჩნია, რომ უნდა დადგინდეს საურავი ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის მიხედვით, რასაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი.

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, სასამართლო

1. ერთხმად უარყოფს პირველად პრეტენზიებს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალებების ამოწურვასთან დაკავშირებით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 131-ე პუნქტი);

2. ერთხმად ადგენს, რომ გასაჩივრებული საკითხები შედის საქართველოს „იურისდიქციაში“ კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით და, კონვენციის თანახმად, პასუხისმგებლობა ეკისრება მხოლოდ საქართველოს სახელმწიფოს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 150-ე პუნქტი);

3. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში, რომელიც ეხება მის პატიმრობას 1999 წლის 1 ოქტომბრიდან 11 დეკემბრამდე, სცილდება სტრასბურგის სასამართლოში სამართალწარმოების აღძვრისათვის დადგენილ ვადებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 161-ე პუნქტი);

4. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში, რომელიც ეხება მის პატიმრობას 1999 წლის 11 დეკემბრიდან 2001 წლის 29 იანვრამდე, სცილდება მისთვის განსახილველად გადაცემულ საკითხთა ფარგლებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 162-ე პუნქტი);

5. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის პატიმრობა 2001 წლის 29 იანვრის შემდეგ ითვლება თვითნებურად და არღვევს კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 176-ე პუნქტი);

6. ერთხმად ადგენს, რომ აუცილებელი არ არის განმცხადებლის პატიმრობის ადგილის საკითხის ცალკე განხილვა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 178-ე პუნქტი);

7. ერთხმად ადგენს, რომ მე-3 მუხლთან დაკავშირებული საჩივარი სცილდება სასამართლო განხილვის ფარგლებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 178-ე პუნქტი);

8. ადგენს თოთხმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენცი ის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობის გამო (იხ. წინამდებარე განაჩენის 184-ე პუნქტი);

9. ადგენს თოთხმეტი ხმით სამის წინააღმდეგ, რომ აუცილებელი აღარ არის იმ საჩივრის განხილვა, რომელიც ეხება 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობას კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 187-ე პუნქტი);

10. ერთხმად ადგენს, რომ აუცილებელი აღარ არის იმ საჩივრის განხილვა, რომელიც ეხება 2001 წლის 29 იანვრის განჩინების აღუსრულებლობას კონვენციის მე-13 მუხლთან მიმართებაში (იხ. წინამდებარე განაჩენის 187-ე პუნქტი);

11. ერთხმად ადგენს, რომ განმცხადებლის საჩივარი მე-5 მუხლის მე- 3 პუნქტთან მიმართებაში სცილდება სტრასბურგის სასამართლოში სამართალწარმოების აღძვრისათვის დადგენილ ვადებს (იხ. წინამდებარე განაჩენის 190-ე პუნქტი);

12. ერთხმადადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 192-ე პუნქტი);

13. ერთხმად ადგენს, რომ ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევას (იხ. წინამდებარე განაჩენის 194-ე პუნქტი);

14. ერთხმად ადგენს, რომ

(ა) მოპასუხე სახელმწიფომ უახლოეს დღეებში უნდა უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება (იხ. წინამდებარე განაჩენის 202-ე და 203-ე პუნქტები);

(ბ) ყოველგვარი განცდილი ზიანისათვის მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 150 000 (ასორმოცდაათი ათასი) ევრო განმცხადებლის პატიმრობისათვის 2001 წლის 29 იანვრიდან განაჩენის გამოტანის დღემდე, ამას დამატებული ნებისმიერი თანხა, რომელიც საშემოსავლო გადასახადის სახით იქნება გადასახდელი, რაც კონვერტირებული უნდა იქნეს ქართულ ლარებში გადახდის დღეს არსებული კურსით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 201-ე პუნქტი);

(გ) მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებელს სამი თვის ვადაში უნდა გადაუხადოს 5 000 (ხუთი ათასი) ევრო გაწეული ხარჯებისათვის, რასაც დაემატება ნებისმიერი საშემოსავლო გადასახადი, რომელიც შეიძლება გადასახდელი გახდეს; ეს თანხა კონვერტირებული უნდა იქნეს ქართულ ლარებში გადახდის დღეს არსებული კურსით (იხ. წინამდებარე განაჩენის 207-ე პუნქტი);

(დ) აღნიშნული სამი თვის ვადის გასვლის შემდეგ საბოლოო ანგარიშსწორებამდე ზემოხსენებულთანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება უბრალო პროცენტები ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის ტოლი განაკვეთით, რასაც დაემატება სამი პროცენტული პუნქტი.

15. ერთხმად უარყოფს განმცხადებლის დანარჩენ მოთხოვნებს სამართლიან დაკმაყოფილებასთან დაკავშირებით. შესრულებულია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე და გაცხადებულია წერილობით ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2004 წლის 8 აპრილს.

ლუციუს ვილდჰაბერი, პრეზიდენტი

პოლ მაჰონი, რეგისტრატორი

კონვენციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 74-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, წინამდებარე განაჩენს თან ერთვის შემდეგ მოსამართლეთა მოსაზრებები:

(ა) ბ-ნი ლოკაიდესის თანმხვედრი აზრი;

(ბ) ბ-ნი კოსტას ნაწილობრივ თანმხვედრი აზრი;

(გ) ბ-ნი კოსტას, სერ ნიკოლას ბრატსასა და ქ-ნი ტომასენის საერთო ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი.

ვეთანხმები რა უმრავლესობის მიდგომას წინამდებარე საქმეში,სურვილს გამოვთქვამ, რამდენიმე სიტყვით შევეხო „იურისდიქციის“ ცნებას კონვენციის 1-ლი მუხლის მნიშვნელობით. ხსენებული საკითხი განხილულია წინამდებარე განაჩენის 137-ე და 138-ე პუნქტებში. ჩემი აზრით, „იურისდიქცია“ ნიშნავს რეალურ ძალაუფლებას, ანუ სახელმწიფოს ნება-სურვილის დაკისრებასა და მოხვევას ნებისმიერ პირზე მაღალი ხელშემკვრელი მხარის ტერიტორიაზე თუ ტერიტორიის გარეთ. ამიტომაც მაღალი ხელშემკვრელი მხარე, კონვენციის თანახმად, პასუხისმგებელია ნებისმიერი პირის წინაშე, რომელზეც ხელშემკვრელი მხარის მიერ ძალაუფლების გამოყენება მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში უშუალო ზემოქმედებას ახდენს. ძალაუფლების ასეთი გამოყენება შესაძლებელია სხვადასხვა ფორმით და შეიძლება იყოს კანონიერიც და უკანონოც. ჩვეულებრივი ფორმაა ხელისუფლების ძალაუფლება მაღალი ხელშემკვრელი მხარის ტერიტორიაზე, მაგრამ იგი შესაძლოა გულისხმობდეს ძალაუფლებას სრული კონტროლის ფორმით სხვა ტერიტორიაზეც, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება უკანონო იყოს (საქმე „Loizidou v. Turkey“ (პირველადი პრეტენზია), 1995 წლის 23 მარტის განაჩენი, სერია A№310), აშკარად ოკუპირებული ტერიტორიები (საქმე „Cyprus v. Turkey“ [GC], №25781/94, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია-2001-IV). ეს შეიძლება იყოს ძალაუფლებაც, რომელიც გამოხატულია ძალის ან ქმედითი ზეგავლენის გამოყენებით სხვა სახელმწიფოს მთავრობისათვის პოლიტიკური, ფინანსური, სამხედრო თუ სხვა არსებითი მხარდაჭერის მეშვეობით. გარდა ამისა, ჩემი აზრით, ამ ძალაუფლებამ შეიძლება მიიღოს მაღალი ხელშემკვრელი მხარის მხრიდან მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში ნებისმიერი სახის სამხედრო თუ სხვა სახელმწიფო ქმედების ფორმა (იხ. საპირისპიროდ ბანკოვიჩის საქმეზე გამოტანილი ზემოხსენებული განაჩენი).

განხილვა ყოველთვის იმ მიმართულებით უნდა წარიმართოს, რომ პირმა, რომელიც ჩივის, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფოს (რომელიც კონვენციის მაღალ ხელშემკვრელ მხარეს წარმოადგენს) „იურისდიქციაში“ გარკვეული ქმედების შედეგად დაერღვა უფლებები, შეძლოს წარმოაჩინოს, რომ ეს ქმედება წარმოადგენდა სახელმწიფოს მიერ ძალაუფლების გამოყენების შედეგს. ნებისმიერი სხვა განმარტება, რომელიც გამორიცხავს მაღალი ხელშემკვრელი მხარის პასუხისმგებლობას იმ ქმედებებისათვის, რომლებიც წარმოადგენდა სახელმწიფო ძალაუფლების გამოყენების შედეგს, მიგვიყვანდა იმ აბსურდულმოსაზრებამდე, თითქოს კონვენცია აწესებდეს ადამიანის უფლებათა პატივისცემის ვალდებულებას მხოლოდ იმ ტერიტორიაზე, რომელიც მაღალი ხელშემკვრელი მხარის კანონიერი თუ არაკანონიერი კონტროლის ფარგლებშია, ხოლო ამ ფარგლებს გარეთ, გარდა ზოგიერთი გამონაკლისი გარემოებებისა (რომელთა არსებობა ყოველი ცალკეული საქმის მიხედვით დადგინდება), ამ სახელმწიფოს შეუძლია დაუსჯელად მოქმედება კონვენციაში დადგენილი სტანდარტების დარღვევით. მე მჯერა, რომ კონვენციის დებულებათა გონივრულმა (მისი მიზნის გათვალისწინებით) განმარტებამ უნდა მიგვიყვანოს იმ დასკვნამდე, რომ კონვენცია აწესებს ქცევის კოდექსს ყოველი მაღალი ხელშემკვრელი მხარისათვის ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც მათი მხრიდან სახელმწიფო ძალაუფლების გამოყენებას გარკვეული შედეგები მოაქვს კერძო პირებისათვის.

1. მე გადავწყვიტე, დავეთანხმო ჩემს კოლეგა მოსამართლეებს იმასთან დაკავშირებით, რომ წინამდებარე განაჩენის სარეზოლუციო დებულებები უნდა შეიცავდეს მითითებას მოპასუხე სახელმწიფოს მთავრობისათვის, რომ უახლოეს დღეებში უზრუნველყოს განმცხადებლის გათავისუფლება.

2. მინდა მოკლედ ჩამოვაყალიბო ჩემი კომენტარები ამ საკითხთან დაკავშირებით.

3. სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ამ სფეროში კარგად არის ცნობილი. თავის უკანასკნელ განაჩენში მარქსის საქმეზე [საქმე „Marckx v. Belgium“, 1979 წლის 13 ივნისის განაჩენი, სერია A№31, პუნქტი 58] სასამართლომ საკუთარი გადაწყვეტილებები მოიხსენია, როგორც უმთავრესად დეკლარაციული, რაც გულისხმობს იმას, რომ, როდესაც სასამართლო ადგენს კონვენციის დარღვევას, იგი უტოვებს სახელმწიფოს არჩევანს იმ საშუალებებთან დაკავშირებით, რომლებიც გამოყენებული უნდა იქნეს ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში კონვენციის 46-ე [ადრემოქმედი 53-ე] მუხლის საფუძველზე ნაკისრი ვალდებულებების შესასრულებლად. ამ მუხლში მოცემულია სახელმწიფოების მიერ ნაკისრი ვალდებულება, დაემორჩილონ სასამართლოს განაჩენს.

4. საშუალებების არჩევასა და კონკრეტული შედეგის მიღწევის ვალდებულებას შორის განსხვავების მიზანია სუბსიდიარობის პრინციპის შეჯერება კონვენციით უზრუნველყოფილუფლებათა და თავისუფლებათა კოლექტიურ გარანტიებთან. ჩვეულებრივ, ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს, და არა სასამართლოს, ევალება სასამართლოს მიერ გამოტანილ განაჩენთა აღსრულების უზრუნველყოფა მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ კონვენციის დარღვევის გამოსასწორებლად მიღებულ ზოგად თუ ინდივიდუალურ ღონისძიებებზე ზედამხედველობის გზით. ეს 46-ე მუხლიდანაც გამომდინარეობს.

5. პრეცედენტულსამართალში ვხვდებით ისეთ საქმეებს, რომლებშიც სასამართლომ შეზღუდა სახელმწიფოს არჩევანი დარღვეული უფლების გამოსწორების საშუალებებთან მიმართებაში. იმ საქმეებში, რომლებიც მოიცავს საკუთრების ჩამორთმევას, სასამართლომ სარეზოლუციო დებულებებში აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია, განმცხადებელს დაუბრუნოს საკუთრება [იხ. საქმე „Papamichalopoulos v. Greece“ (50-ე მუხლი), 1995 წლის 31 ოქტომბრის განაჩენი, სერია A№330-B; და საქმე „Brumarescu v. Romania“ (41-ე მუხლი) 2001 წლის 23 იანვარი, მოხსენებები 2001-I]. მართალია, სასამართლოს არ დაუდგენია, რომ ეს მოვალეობა აბსოლუტურად სავალდებულო ხასიათს ატარებს, რასაც იგი მიუთითებს ხოლმე განაჩენებში: „ასეთი რესტიტუციის განუხორციელებლობის...“

შემთხვევაში სახელმწიფომ განმცხადებელს გარკვეული თანხა უნდა გადაუხადოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რესტიტუტიო ინ ინტეგრუმ სავალდებულოა მხოლოდ ამ ტიპის საქმეებში იმდენად, რამდენადაც ეს შესაძლებელია (ასეთი დებულება აუცილებელია, ინტერ ალია, კეთილსინდისიერად მოქმედი მესამე მხარის უფლებების დასაცავად).

6.ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლოს ბრძანება, რომლითაც სახელმწიფოს კონკრეტული შედეგის მიღწევა მოეთხოვება, ხელს უწყობს მინისტრთა კომიტეტის ამოცანის გამარტივებას და გარკვეულწილად ართულებს კიდეც მას. მე-11 ოქმის ძალაში შესვლამდე მოქმედი სისტემის ფარგლებში იმ საქმეებში, რომლებშიც, იმის ნაცვლად, რომ პასუხისმგებელი ყოფილიყო სასამართლოს განაჩენის აღსრულების ზედამხედველობაზე [ადრე მოქმედი 54-ე მუხლის შესაბამისად], მინისტრთა კომიტეტმა გადაწყვიტა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის დარღვევას [რისი უფლებაც მას ჰქონდა კონვენციის ადრე მოქმედი 32-ე მუხლის შესაბამისად], სახელმწიფოებმა იკისრეს ვალდებულება, დამორჩილებოდნენ მინისტრთა კომიტეტის გადაწყვეტილებებს და ეღიარებინათ ისინი სამართლებრივად სავალდებულოდ [კონვენციის ადრე მოქმედი 54-ე მუხლის მე-4 პუნქტი]. ამჟამად მოქმედი სისტემის ფარგლებში სახელმწიფოების აღნიშნულმა ვალდებულებამ მინისტრთა კომიტეტის მიმართ, ერთი შეხედვით, შეწყვიტა მოქმედება, თუმცა ეს არ უშლის ხელს მინისტრთა კომიტეტს, განაჩენის აღსრულებაზე 46-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად ზედამხედველობისას დაეყრდნოს 46-ე მუხლის 1-ლ პუნქტს, რომლის თანახმადაც „[სახელმწიფოები] კისრულობენ ვალდებულებას, აღასრულონ სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებები ნებისმიერ იმ საქმეში, რომლის მხარეებიც არიან.“

7. რაც უფრო კონკრეტულია განაჩენის შინაარსი, მით უფრო ადვილი ხდება სამართლებრივი კუთხით მინისტრთა კომიტეტისათვის სახელმწიფოებზე დაკისრებულ ღონისძიებათა აღსრულებაზე ზედამხედველობის განხორციელება. თუმცა ეს არ არის აუცილებლად მართლზომიერი პოლიტიკური კუთხით, რადგან, თუ სახელმწიფოს არ აქვს არჩევანი განსახორციელებელ ღონისძიებებთან დაკავშირებით, მოპასუხე სახელმწიფოს რჩება მხოლოდ ერთი ალტერნატივა: ან აღასრულოს სასამართლოს ბრძანება (ასეთ შემთხვევაში ყველაფერი კარგად იქნება),ანდა წავიდეს რისკზე და სიტუაცია ჩიხში შეიყვანოს.

8. ასე რომ, წინამდებარე საქმემ საკმაო საფიქრალი წარმოშვა. დაახლოებით სამი წლის წინ საბოლოო განაჩენით გამართლებული პირის ხანგრძლივი პატიმრობა ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის პასუხი უნდა გასცეს სამაგალითო სიმტკიცით. მაგრამ სიფრთხილეა საჭირო სასამართლო განაჩენის აღსრულებასთან დაკავშირებული პრაქტიკული სიძნელეების გამო. მართალია, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოებს აქამდე უნდა გაეთავისუფლებინათ განმცხადებელი, მაგრამ ამის განუხორციელებლობის მიზეზი არ ყოფილა ცენტრალური ხელისუფლების [რომელსაც განაჩენით სამართლიანად ეკისრება ერთპიროვნული პასუხისმგებლობა კონვენციის დარღვევისათვის (იხ. წინამდებარე განაჩენის 150-ე პუნქტი)] უმოქმედობა. ცენტრალური ხელისუფლება მრავალჯერ შეეცადა განმცხადებლის ციხიდან გათავისუფლებას. წინამდებარე განაჩენის 59-ე და 71-ე პუნქტები საკმაოდ ნათლად წარმოაჩენს ამას. ამიტომ საკითხი, რომელიც წამოიჭრება, შემდეგში მდგომარეობს: უნდა მოეცადა თუ არა სასამართლოს შედარებით შესაფერისი შემთხვევისათვის, რათა წინ გადაედგა ხსენებული ნაბიჯი პრეცედენტულ სამართალში. გარდა ამისა, ხომ არ არსებობს საფრთხე, რომ მინისტრთა კომიტეტი აღმოჩნდეს ისეთ სიტუაციაში, რომელიც, მართალია, სრულიად კანონიერია, მაგრამ, ამავე დროს, განსაკუთრებით რთულია პრაქტიკაში?

9. მე გავაანალიზე თითოეული ეს საკითხი. მათ უარყოფას ორმა მოსაზრებამ შეუწყო ხელი. რაც შეეხება პრინციპს, რომელიც ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორია, ალოგიკური და ამორალურიც კი იქნებოდა,თუ დავუტოვებდით საქართველოს (სამართლებრივი)საშუალებების არჩევის შესაძლებლობას, მაშინ, როდესაც თვითნებური პატიმრობისთვის ბოლოს მოღების ერთადერთ საშუალებას პატიმრის გათავისუფლება წარმოადგენს. თუ საკითხს ფაქტობრივი კუთხით მივუდგებით, იმ დროს, როდესაც ურთიერთობა მოპასუხე სახელმწიფოსა და მის დეცენტრალიზებულ ერთეულს შორის მნიშვნელოვნად შეიცვალა და ჯერ კიდევ განვითარების პროცესშია, სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენის ფორმულირება უნდა დაგვეხმაროს იმის შეწყვეტაში, რაც აშკარა უსამართლობაა და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში გრძელდება, მით უფრო, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის გაგრძელებაზე საქართველო იქნება პასუხისმგებელი იმ დრომდე, სანამ ბნი ასანიძე გათავისუფლდება.

10. ყველა შემთხვევაში, იმედს გამოვთქვამ, რომ წინამდებარე განაჩენს მოჰყვება განმცხადებლის უახლოეს დღეებში გათავისუფლება. ასევე მინდა აღვნიშნო, რომ სასამართლომ გადადგა, ჩემი აზრით, მოსაწონი და ლოგიკური ნაბიჯი საკუთრების რესტიტუციასთან დაკავშირებით ზემოთ მოხსენიებული საქმეების თვალსაზრისით: მან ის კი არ დაადგინა, რომ საქართველომ განმცხადებელს საკომპენსაციო თანხა უნდა გადაუხადოს, თუ ვერ უზრუნველყოფს მის გათავისუფლებას, არამედ, სასამართლოს განაჩენით, გადახდის ვალდებულება წარმოადგენს დამატებით ვალდებულებას და არანაირად არ ამცირებს განმცხადებლის გათავისუფების ვალდებულებას.

ჩვენ მთლიანად ვეთანხმებით სასამართლოს უმრავლესობის დასკვნას და არგუმენტაციას გარდა იმ ნაწილისა, სადაც აღნიშნულია, რომ განმცხადებლის გამამართლებელი განაჩენის აღუსრულებლობა წარმოადგენდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევას და რომ, შესაბამისად, საჭირო აღარ იყო მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებული საჩივრის განხილვა. ჩვენი აზრით, გადაწყვეტილება უნდა გაუქმდეს, დადგენილი იქნეს მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა და ჩაითვალოს, რომ აუცილებელი აღარ არის კონვენციის მე-6 მუხლის განხილვა საქმის გარემოებებთან მიმართებაში.

განმცხადებლის საჩივრის ძირითადი აზრი, კონვენციის თანახმად, მდგომარეობს იმაში, რომ, მიუხედავად საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ ყველა ბრალდებაში მისი გამართლებისა, განმცხადებელი მაინც რჩებოდა პატიმრობაში ეროვნული კანონმდებლობის დარღვევით და ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე 2001 წლის 29 იანვრიდან. აღნიშნულის შედეგად სასამართლომ დაადგინა, რომ ხსენებული თარიღის შემდეგ განმცხადებელი იმყოფებოდა თვითნებურ პატიმრობაში მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებათა დარღვევით.დაადგინა რა, რომ უზენაესი სასამართლოს მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენის აღუსრულებლობა კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევას წარმოადგენდა, სტრასბურგის სასამართლოს უმრავლესობამმიიღო და გამოიყენა პრინციპი, რომელიც პირველად განმარტებული და გამოყენებული იქნა საქმეში „Hornsby v. Greece“ (1997 წლის 19 მარტის განაჩენი, მოხსენებები 1997-II). აღნიშნული პრინციპის თანახმად, „სასამართლო განხილვის უფლება“, რომლის ერთ-ერთ ასპექტს წარმოადგენს სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება, ილუზიური იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფოს ეროვნული კანონმდებლობის თანახმად შესაძლებელი იქნებოდა საბოლოო, სავალდებულო გადაწყვეტილების აღუსრულებლობა ერთ-ერთი მხარის საზიანოდ. როგორც ეს სასამართლომ განმარტა ხსენებულ საქმეზე თავის განაჩენში, წარმოუდგენელი იქნებოდა, რომ მე-6 მუხლის 1-ლ პუნქტს დეტალურად განემარტა სასამართლო სამართალწარმოებაში მონაწილე მხარეებისთვის მინიჭებული პროცედურული გარანტიები - სამართლიანი, საჯარო და სწრაფი სამართალწარმოება სასამართლო გადაწყვეტილებათა აღსრულების გარანტირების გარეშე.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ჰორნსბის საქმე და შემდგომი გადაწყვეტილებები, რომლებიც ეხებოდა საქმეში ხსენებულ პრინციპებს, მოიცავდა სამოქალაქო და არა სისხლის სამართალწარმოებას. ჩვენ არ ვართ დარწმუნებულნი, რომ შესაძლებელია სასამართლოს არგუმენტაციის სასამართლოს ხელმისაწვდომობის, განაჩენთა აღსრულებისა და საბოლოო, ძალაში შესული განაჩენის აღსრულებისთვის აუცილებელი ღონისძიებების მოხსენიებით ადვილად მისადაგება ბრალდებულის წინააღმდეგ არსებული სისხლის სამართლის საქმისთვის. ეს განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებს ეხება, როდესაც, როგორც წინამდებარე საქმეში, ბრალდებული გამართლებულია სასამართლოს საბოლოო განაჩენით, ხოლო ხელისუფლების ეროვნულ ორგანოებს, ძირითადად, არაფერი აქვთ აღსასრულებელი და არანაირი ღონისძიების გატარება არ არის აუცილებელი განაჩენის აღსასრულებლად. დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლოს მიერ ჰორნსბის საქმეში იმ ფაქტზე დაყრდნობას,რომ მე-6 მუხლით განსაზღვრული პროცედურული გარანტიები სხვაგვარად ილუზიური იქნებოდა, გაცილებით ნაკლები ძალა გააჩნია ბრალდებულის გამართლების შემთხვევასთან მიმართებაში, თუკი გავითვალისწინებთ კონვენციის ორგანოების მყარ პრეცედენტულ სამართალს, რომლის საფუძველზეც გამართლებულ განმცხადებელს არანაირ შემთხვევაში არ შეუძლია განაცხადოს პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ იგი აღნიშნული პროცედურული გარანტიების დარღვევის შედეგად არის დაზარალებული.

უფრო მეტიც, ვინაიდან ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების მიერ უზენაესი სასამართლოს განაჩენის აღუსრულებლობა სტრასბურგის სასამართლოსთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია კონვენციის მე-5 მუხლის - რომელსაც, როგორც ლეხ სპეციალის ადამიანის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების სფეროში, საქმე უფრო ბუნებრივად ექვემდებარება - დარღვევის დასადგენად, ჩვენ ვერ ვხედავთ ვერანაირ აუცილებლობას, დამატებით და ცალკე იქნეს დადგენილი მე-6 მუხლის დარღვევა.

„მეორე მხრივ, ჩვენი აზრით, ადგილი აქვს განსხვავებულ პრობლემას მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში. ეს მუხლი თავისუფლებააღკვეთილ პირს ანიჭებს უფლებას, ხელი მიუწვდებოდეს ისეთი სასამართლო პროცესის წარმოებაზე, რომლის მეშვეობითაც სწრაფად უნდა გადაწყდეს დაპატიმრების კანონიერება და გაიცეს ბრძანება მის გათავისუფლებაზე, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი. ხსენებულ დებულებაში ასახული მოთხოვნის თანახმად, ეროვნულმა ორგანოებმა სწრაფად უნდა აღასრულონ გათავისუფლების ბრძანება. მთავრობა ამტკიცებს, რომ განმცხადებელს ყოველთვის შეეძლო გაესაჩივრებინა თავისი პატიმრობის კანონიერება და არსებითი მხარე ეროვნულ სასამართლოებში. მართალია, ფორმალურად ეს შესაძლებელია ასეც იყოს, მაგრამ არგუმენტი სრულიად არ შეესაბამება რეალობას, ანუ ასეთ მიმართვას შეიძლება არანაირი შედეგი არ გამოეღო. წინამდებარე საქმეში უზენაესი სასამართლო არ შემოიფარგლა მხოლოდ განმცხადებლის მსჯავრდების გაუქმებით და მის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართალწარმოების შეწყვეტით. სასამართლო უფრო შორს წავიდა და ბრძანა განმცხადებლის დაუყოვნებელი გათავისუფლება. ვინაიდან გათავისუფლების ბრძანება გაცემული იყო განმცხადებლის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართალწარმოების დასასრულს და არა ხანგრძლივი პატიმრობის კანონიერებასთან დაკავშირებული ცალკე საჩივრის შედეგად, ის ფაქტი, რომ ხელისუფლების ორგანოები სამ წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში არ სცემდნენ პატივს და არ აღასრულებდნენ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ბრძანებას, ნათელ მტკიცებულებას წარმოადგენს განმცხადებლის ხელთ არსებული სამართლებრივი დაცვის საშუალების უეფექტობისა და, შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევისა.