უმაღლეს სასწავლებლებში ჩასაბარებლად სახელმწიფო ენის გაუქმებამ, შესაძლებელია, გამოიწვიოს არაქართულენოვან სკოლებში ქართული ენის სწავლების ისედაც ძალიან დაბალი დონის გაუარესება ან, უკეთეს შემთხვევაში, აღარ მოხდეს ამ მიმართულებით სახელმწიფო ენის სწავლების გასაუმჯობესებლად საჭირო ღონისძიებების გატარება.

არაა გამორიცხული, მივიღოთ უკუპროცესი: ქართულენოვანი მოსწავლეები გადავიდნენ არაქართულენოვან სკოლებში. ამ კონტექსტში გასათვალისწინებელია უმცირესობაში მყოფი უმრავლესობის (მაგალითად, ეთნიკურად ქართველები ჯავახეთში) პრობლე მები. მათში ისედაც შეინიშნებოდა არაქართულენოვან სკოლებში განათლების მიღების ტენდენცია.

უმაღლეს სასწავლებლებს, რომლებიც მიიღებენ დამატებით ადგილებს არაქართულენოვანი სკოლის კურსდამთავრებულთათვის, ექნებათ ფინანსური ინტერესი, შეინარჩუნონ ეს სტუდენტები მომავალში. შესაბამისად, არის საფრთხე, რომ ერთი წლის განმავლობაში 60 კრედიტზე გათვლილი ქართული ენის კურსიც არაეფექტური გამოდგეს და ამაზე უმაღლესმა სასწავლებლებმა თვალი დახუჭონ. ეს განსაკუთრებით სავარაუდოა იმ პირობებში, როცა მისაღებ გამოცდებზე ქართული ენის ჩაბარების მოთხოვნა საერთოდ აღარ იქნება; ამასთან, კანონპროექტი არ ითვალისწინებს ამ პროგრამების ხარისხის უზრუნველყოფის არანაირ მექანიზმს 2012- 2013 წლამდე. აქ ღირსაცნობია კიდევ ერთი გარემოება: სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლების აბსოლუტურ უმრავლსეობას არ აქვს ქართულის, როგორც მეორე ენის, სწავლების გამოცდილება და არც შესაბამისი მიმართულებით მომზადებული პროფესორ-მასწავლებლები ჰყავს. ამ ფაქტმა, შესაძლებელია, განაპირობოს კიდეც სწავლების დაბალის ხარისხი.

ახალი ინიციატივის მიხედვით, 60-კრედიტიანი პროგრამის გავლის შემდეგ, უმაღლესი სასწავლებელი სტუდენტზე გასცემს შესაბამის სერტიფიკატს; ამის შემდეგ სტუდენტი ქართულ ენაზე გააგრძელებს უმაღლეს სასწავლებელში სწავლას. ინიციატივაში არ არის წარმოდგენილი შეფასების რა სისტემას დაეფუძნება სერტიფიკატის გაცემა. საქართველოში ჯერ არ არის განსაზღვრული ენის ფლობის დონეები, ანუ ენის ფლობის რა დონეა საჭირო უმაღლეს სასწავლებელში ქართულ ენაზე სწავლის გასაგრძელებლად. ასე რომ, უმაღლესი სასწავლებლების მიერ გაცემული სერტიფიკატები შეიძლება ვერ იყოს სტუდენტთა რეალური ცოდნის შეფასების ადეკვატური, ანუ სტუდენტებმა შეიძლება სათანადო დონეზე არც იცოდნენ სახელმწიფო ენა და სერტიფიკატები კი მიიღონ. შესაბამისი ენობრივი კომპეტენციების გარეშე გაუჭირდებათ აკადემიური საგნების ათვისება. თუ გავითვალისწინებთ, რომ მისაღებ გამოცდებზე აბიტურიენტებს ქართულ ენაში არ მოეთხოვებათ ქართულში მინიმალური ენობრივი კომპეტენციაც კი, თეორიულად დასაშვებია, რომ აბიტურიენტი, რომელიც აბსოლუტურად ვერ ფლობს სახელმწიფო ენას, გახდეს სტუდენტი; მან მხოლოდ ერთი წლის განმავლობაში უნდა შეიძინოს აკადემიური განათლებისთვის საჭირო ენობრივი კომპეტენცია. აკადემიურ სფეროში ენობრივი კომპეტენციის მისაღწევად კი 5-8 წელია საჭირო; ეს დადასტურებულია არაერთი კვლევითა და სამეცნიერო დაკვირვებით.

აღნიშნული ცვლილებები უფრო გათვლილია ქვემო ქართლისა და ჯავახეთის აბიტურიენტების ხელშეწყობაზე, თუმცა არსებული რედაქციის შესაბამისად, შესაძლებელია, რომ კვოტების ძირითადი ნაწილი გადანაწილდეს თბილისის, რუსთავის, ახალციხის მოსწავლეებზე (სწავლების და ზოგადი განათლების უფრო მაღალი დონის გამო) და მხოლოდ მცირე ნაწილი ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის კომპაქტურად განსახლების რაიონებზე. ამდენად, მიღებულმა გადაწყვეტილებამ შეიძლება სასურველ მიზანს ვერ მიაღწიოს; მაგრამ, აქვე უნდა ითქვას, რომ კვოტირების პროცენტი საკმაოდ მაღალია და შეიძლება ეს საფრთხე არც დადგეს ამ ეტაპზე, თუმცა ამ საფრთხის უგულებელყოფა მაინც არ შეიძლება, მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ წარსულში არსებულ ტენდეციებს. საქმე ისაა, რომ არაქართულენოვანი სკოლების კუსრდამთავრებულთა დიდი ნაწილი, რომელთაც განაცხადი შეჰქონდათ ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში, სწორედ არაკომპაქტურ განსახლებებზე მოდიოდა, თუმცა მათი უმრავლესობა უნარების ტესტებს სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე არ აბარებდა.

ცნობილია, რომ ინტეგრაციის პრობლემა სერიოზულად დგას ჯავახეთსა და ქვემო ქართლის რეგიონში. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ კვოტირების შედეგად ჩარიცხული კადრები დაუბრუნდნენ თავიანთ რეგიონებს. თუ კვოტირების შედეგად ჩარიცხული აბიტურიენტების უმრავლესობა აღარ დაბრუნდა თავ-თავიანთ რეგიონებში, ამ რეგიონების ინტეგრაციის და კადრების ნაკლებობის პრობლემა, მიუხედავად საშეღავათო სისტემის შემოღებისა, კვლავ აქტუალური იქნება.

ცვლილებების შესაბამისად, შესაძლებელია, მივიღოთ კვოტირებული სტუდენტების დიდი რაოდენობა პრესტიჟულ ფაკულტეტებსა და სპეციალობებზე, ხოლო პროფესიები, რომლებიც კადრების დეფიციტს განიცდიან, ისევ ამ პრობლემის წინაშე დარჩნენ (მაგალითად, არაქართულენოვანი სკოლები უკვე განიცდიან პედაგოგების დეფიციტს, რაც მომავალ წლებში უფრო გამძაფრდება). შესაბამისად, აღნიშნულმა ინიციატივამ ამ მიმართულებით შეიძლება ეფექტი ვერ გამოიღოს დამატებითი მექანიზმების ამუშავების გარეშე.

მნიშვნელოვანია ოსურ და აფხაზურ ენებზე ტესტირებაგავლილი აბიტურიენტების საშეღავათო პოლიტიკის საკითხი. აღნიშნული ინიციატივა მნიშვნელოვანია, თუმცა წარსული პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ სამხრეთ ოსეთიდან და აფხაზეთიდან ჩარიცხული სტუდენტები უფრო რუსულენოვნები იყვნენ, ვიდრე აფხაზურ ან ოსურენოვნები. შესაბამისად, ამ ინიციატივის შედეგად, სამხრეთ ოსეთიდან და აფხაზეთიდან წამოსული აბიტურიენტების ის მცირე რაოდენობაც კი შეიძლება ქართული უმაღლესი განათლების სისტემის მიღმა დარჩნენ; მათ შეიძლება ვერ მოახერხონ აფხაზურ და ოსურ ენებზე ზოგად უნარებში ტესტირების გავლა. ამ პრობლემის მეორე მხარე ისაა, რომ დროის მცირე მონაკვეთში - 2010 წლის მისაღები გამოცდებისთვის შეიძლება აფხაზურ და ოსურ ენებზე ტესტების შედგენაც ვერ მოხერხდეს.

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მტკიცებით, სერტიფიცირება არის ნებაყოფლობითი პროცესი, თუმცა 2009 წლის 4 დეკემბერს დამტკიცებული მასწავლებელთა სერტიფიცირების დებულების მიხედვით და ზოგადი განათლების შესახებ კანონის შესაბამისად (21/3 და 61-ე მუხლის მე-4 პუნქტი), მოქმედი მასწავლებლები, რომელთაც არ აქვთ განათლების ბაკალავრის კვალიფიკაცია, თუ 2014 წლამდე არ ჩააბარებენ გამოცდას, ვერ დააკმაყოფილებენ ზოგადი განათლების შესახებ კანონის 21/3 მუხლის მოთხოვნებს და არ მიენიჭებათ მასწავლებლის სტატუსი. ასე რომ, მასწავლებლის სტატუსის მოსაპოვებლად მოქმედი მასწავლებლებისთვის სერტიფიცირება სავალდებულოა. ნებაყოფლობითია მხოლოდ არჩევანი იმისა, თუ 2010-იდან 2014 წლამდე როდის ჩააბარებს გამოცდას.

სერტიფიცირების დებულების საგნების ჩამონათვალში არ შედის აზერბაიჯანული, სომ ხური და რუსული, როგორც მშობლიური ენები, ანუ, არაქართულენოვანი სკოლის ამ საგნების მასწავლებლებისთვის არ ჩატარდება შინაარსობრივი გამოცდა და, შესაბამისად, ეს მასწავლებლები ვერ მოიპოვებენ მასწავლებლის სტატუსს. განათლების და მეცნიერების სამინისტრომ წარმოადგინა ამ მიმართულებით კიდევ ერთი ინიციატივა, რაც გულისხმობს ხელფასების გაზრდას სერტიფიცირების შედეგების შესაბამისად. მასწავლებლის სტატუსი იძლევა სხვა მნიშვნელოვან სოციალურ გარანტიებსაც, რომელთა მიღმაც დარჩებიან ამ საგნების არასერტიფიცირებული მასწავლებლები. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ არ არსებობს ამ საგნების მასწავლებელთა პროფესიული სტანდარტებიც. ეს უკანასკნელი კი განმსაზღვრელი დოკუმენტია უმაღლესი სასწავლებლებისთვის, რომლებმაც მომავალი მასწავლებლების პროგრამები უნდა დაგეგმონ. თუ არ გვექნება ამ საგნების მასწავლებლების სტანდარტები, შესაძლებელია, უმაღლესმა სასწავლებლებმა აღარ მოამზადონ ამ საგნების პედაგოგები. აღნიშნული პროცესი, უკვე რეალურად დაწყებულია ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში.

სერტიფიცირების დებულების საგნობრივ ჩამონათვალში არ არის შეტანილი ქართული, როგორც მეორე ენა. უნდა აღინიშნოს, რომ ქართულის, როგორც მეორე ენის, სასწავლო გეგმა არსებობს ცალკე მოსწავლეთათვის და არსებობს ქართულის, როგორც მეორე ენის, მასწავლებლის საგნობრივი ცალკე სტანდარტი. აღნიშნული რედაქციის დატოვების პირობებში, ქართულის, როგორც მეორე ენის, მასწავლებლებს მოუწევთ პროფესიული განვითარების პროგრამები გაიარონ ქართულის, როგორც მშობლიური ენის, სწავლების მიმართულებით და გამოცდებიც ჩააბარონ იმავე ტესტებით, რა ტესტებითაც აბარებენ ქართულის, როგორც მშობლიური ენის, პედაგოგები. სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონში ბოლო დრომდექართულის სწავლება ხდებოდა მშობლიური ენის მეთოდიკით და სასწავლო გეგმით, რასაც არანაირი შედეგი არ ჰქონდა. მხოლოდ ბოლო წლებში მოხდა მასწავლებლების გადამზადება ქართულის, როგორც მეორე ენის, სწავლების მეთოდიკაში და სასწავლო პროცესის შესაბამისად დაგეგმვა. ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, რომ მათი პროფესიული განვითარება და სასერტიფიკატო გამოცდების ჩაბარება არ მოხდეს ქართულის, როგორც მშობლიური ენის, მიხედვით. ამას შეიძლება ცუდი შედეგი ჰქონდეს ქართული ენის სწავლების თვალსაზრისით არაქართულენოვან სკოლებში.

ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების შეტანა არაქართულენოვან სკოლებში საკმაოდ ნელი ტემპით მიმდინარეობდა სამი ფაქტორის გამო: 1) რეფორმის ერთი წლით გვიან დაწყება ამ სკოლებში; 2) სახელმძღვანელოების თარგმანის დაბალი ხარისხი და სახელმძღვანელოების დაგვიანებით მიწოდების პრობლემა; 3) სახელმძღვანელოების სიძვირე და სომხეთიდან და აზერბაიჯანიდან უფასოდ მიღებული სახელმძღვანელოები. არაქართულენოვანმა სკოლებმა ან ძალიან გვიან დაიწყეს ან საერთოდ ვერ დაიწყეს საქართველოს ახალი სასწავლო გეგმებითა და სახელმძღვანელოებით მუშაობა (მაგალითად, 2007-2008 წლებში მხოლოდ სოციალური პროგრამების ფარგლებში შეძენილი სახელმძღვანელოები შევიდა სკოლებში). შესაბამისად, ახალ სასწავლო გეგმაზე დაფუძნებული საგამოცდო სისტემა შეიძლება პრობლემად იქცეს ამ რეგიონებში და გამოიწვიოს მასიურად დაბალი შედეგების დაფიქსირება. ამასშეიძლება გარკვეული სოციალური პროტესტიც კი მოჰყვეს.

მნიშვნელოვანი პრობლემა შეიძლება გამოიწვიოს ქართული ენის, როგორც მეორე ენის, საატესტატო გამოცდამ. ამ მხრივ, ორი ტიპის პრობლემაა: (ა) იმ პირობებში, როცა სახელმწიფო აღიარებს, რომ ვერ უზრუნველყო სახელმწიფო ენის სწავლება და ამიტომ ხსნის ქართული ენის გამოცდას მისაღები გამოცდებიდან, ამავე დროს ყველასთვის ატარებს გამოსაშვებ საატესტატო გამოცდას, თანმიმდევრული ნამდვილად არ არის; ამან შეიძლება ბევრი მოსწავლე უატესტატოდ დატოვოს. (ბ) მნიშვნელოვანია, თვითონ გამოცდის შინაარსი და ფორმატი საატესტატო გამოცდები მიბმული უნდა იყოს სასწავლო გეგმებზე, ანუ სასწავლო გეგმებს უნდა დაეფუძნოს გამოცდები; როგორ უნდა ჩატარდეს ქართულის, როგორც მეორე ენის, გამოცდა აბსოლუტური გაურკვევლობაა. შემუშავებული პირველი-მეთორმეტე კლასების სტანდარტი გულისხმობს, რომ მოსწავლე მიაღწევს მეთორმეტე კლასში გარკვეულ ენობრივ კომპეტენციებს, თუ პირველი კლასიდან ახალი სასწავლო გეგმით შეისწავლის ქართულს, როგორც მეორე ენას. მაგრამ 2011 და შემდგომ წლებში კურსდამთავრებულები ენას არ სწავლობდნენ ახალი სასწავლო გეგმის შესაბამისად პირველი კლასიდან, ისინი სწავლობდნენ ენას სახელმძღვანელო „თავთავით“, რომელიც ოფიციალურ სასწავლო გეგმას არ ეფუძნებოდა და რომლის სწავლებაც სხვადასხვანაირად მიმდინარეობდა სხვადასხვა კლასში და სხვადასხვა სკოლაში, სხვადასხვა ქალაქსა თუ სხვადასხვა რეგიონში. შე საბამისად, მოსწავლეები ვერანაირად ვერ დააკმაყოფილებენ მე-12 კლასის მიხედვით განსაზღვრულ სასწავლო გეგმას ენობრივი კომპეტენციების განვითარების თვალსაზრისით და მათი უმეტესობა ვერ გადალახავს ამ სტანდარტისთვის განსაზღვრულ მინიმუმსაც კი.

არაქართულენოვან სკოლებში ახალი სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების შეტანა ერთი წლით გვიან დაიწყო. შესაბამისად, 2012 წელს განსხვავება იქნება ქათულენოვან და არაქართულენოვან სკოლის კურსდამთავრბულებს შორის; მათ ხომ განსხვავებული სასწავლო გეგმით გაიარეს მე-7-9 კლასები და მეტ-ნაკლებად განსხვავე-ბული სასწავლო გეგმით დაფარეს მე-10-12 კლასები. აღნიშნულმა სხვაობამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს 2012 წელს ჩასატარებელ საატესტატო გამოცდების შედეგებზე, თუ იგი დაეფუძნება იმ სასწავლო გეგმას, რომლის მიხედვითაც არაქართულენოვანი სკოლის კურსდამთავრებულებს არ უსწავლიათ.

ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, იმ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში, სადაც სწავლება არასახელმწიფო ენაზე მიმდინარეობს, საქართველოს ისტორია, საქართველოს გეოგრაფია და სხვა საზოგადოებრივი მეცნიერებები უნდა ისწავლებოდეს ქართულად, ხოლო აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში - ქართულად ან აფხაზურად. იმავე კანონის 58-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად კი „ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი უნდა ამოქმედდეს ეტაპობრივად, მაგრამ არა უგვიანეს 2010-2011 სასწავლო წლის დაწყებისა“. თუ აღნიშნული დებულება დარჩა კანონში, მაშინ შეიძლება არაქართულენოვანი სკოლის მოსწავლეებს მოუწიოთ საატესტატო გამოცდების ჩაბარება საზოგადოებრივი მეცნიერებების საგნებსა თუ საგნობრივ ჯგუფებში სახელმწიფო ენაზე, რადგან კანონის მოთხოვნა სახელმწიფო ენაზე სწავლების შესახებ ვრცელდება შეფასების კომპონენტზეც; საატესტატო გამოცდა კი არის სწავლების პროცესის შეფასების ერთ-ერთი ფორმა. გამოცდების ჩაბარება საზოგადოებრივ მეცნიერებებში სახელმწიფო ენაზე სერიოზულ პრობლემებს შეუქმნის არაქართულენოვანი სკოლის კურსდამთავრებულებს. აღნიშნული დებულება ბევრი სხვა მოსაზრებების გამოც იწვევს სერიოზულ პრობლემებს.

აბიტურიენტების ჩარიცხვა უმაღლეს სასწავლებელში უნარების ტესტზე დაყრდნობით აუცილებელი ინიციატივაა, თუმცა მნიშვნელოვანია ქართულ ენაში ჩატარდეს ენობრივ კომპეტენციაზე დაფუძნებული საკვალიფიკაციო გამოცდები მინიმალური მოთხოვნებით. აღნიშნული გამოცდა შეიძლება გადავიდეს სკოლის საატესტატო გამოცდადაც; ამ შემთხვევაში საჭირო იქნება გაიმიჯნოს სკოლის დასამთავრებლი მინიმალურ კომპეტენციის ზღვარი და უმაღლეს სასწავლებელში ჩასაბარებლად საჭირო მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი. მხოლოდ ამ საკვალიფიკაციო ტესტების ჩაბარების შემდეგ შეიძლება მიენიჭოს აბიტურიენტს მისაღებ გამოცდებზე გასვლის უფლება. ის აბიტურიენტები, რომლებიც ქართულისა ენის კომპეტენციის ევროსაბჭოს დონეების მიხედვით (არაუმეტეს 1 დონისა) დამდგენ ტესტებს წარმატებით ჩააბარებენ, დაიშვებიან უნარების შემმოწმებელ ეროვნულ გამოცდებზე და შიდა კონკურენციის პირობებში მოხდება მათი უმაღლეს სასწავლებელში ჩარიცხვა. გასათვალისწინებელია განათლების და მეცნიერების სამინისტროს კონტრ-არგუმენტი - თუნდაც საკვალიფიკაციო გამოცდების პირობებში შესაძლებელია ენაში გამოცდა პრობლემად იქცეს აბიტურიენტებისთვის და მთლიანად დაიკარგოს ცვლილებების არსი. ამიტომ მნიშვნელოვანია საგამოცდო ტესტები დაეფუძნოს არა არსებულ სასწავლო გეგმას, არამედ ევროსაბჭოს ენობრივი კომპეტენციების დონეებს და მინიმალური ზღვარი გავიდეს პირველ დონეზე. მეცნიერული კვლევები ადასტურებს, რომ ენის შესასწავლად საჭიროა ხუთი-რვა წელი, რათა სტუდენტმა შეძლოს ამ ენაზე უმაღლეს სასწავლებელში საგნები ისწავლოს. თუ მოსწავლეს არ გააჩნია ენობრივი კომპეტენცია, ერთი წლის განმავლობაში ვერ აითვისებს ისე, რომ უმაღლესი სასწავლებლის საგნები დაძლიოს. ასე რომ, უმაღლეს სასწავლებელში ერთწლიანი ქართული ენის პროგრამა არ იქნება საკმარისი ამ სტუდენტებისთვის.

უნდა შემუშავდეს ენის ფლობის დონეების სისტემა და შეფასება მოხდეს ამ დონეების შესაბამისად. ანუ, განისაზღვროს ენობრივი კომპეტენციების ის დონე, რომელიც უზრუნველყოფს, სტუდენტის მიერ მომდევნო წლებში სახელმწიფო ენაზე სწავლებას; ქართული ენის საგანმანათლებო პროგრამის გავლის სერტიფიკატი და მომდევნო კურსებზე სწავლის უფლება უნდა დაეფუძნოს ენის ფლობის დონეების შესაბამისად შედგენილი სტანდარტიზებული ტესტირების სისტემას.

უნდა მოხდეს ქართული ენის საგანამანთლებლო პროგრამების აკრედიტაცია ამ პროგრამების ხარისხის უზრუნველსაყოფად და მხოლოდ აკრედიტირებულ პროგრამებზე მიეცეთ სტუდენტებს სერტიფიკატი შესაბამისი შეფასების სისტემის გავლის შემთხვევაში.

უმჯობესი იქნება, კვოტები გამოიყოს სპეციალობების შესაბამისად. კარგი იქნება, თუ ეს კვოტები უმეტესად რეგულირებად პროფესიებზე გავრცელდება, ხოლო არარეგულირებადის ხვედრითი წილი მოიკლებს; ამას საბაზრო ეკონომიკა და შრომის ბაზარი თვითონ დაარეგულირებს.

კვოტების უდიდესი ნაწილი უნდა გადანაწილდეს ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის სკოლების კურსდამთავრებულებზე. აქ გვაქვს რისკ-ფაქტორი: ამ გადანაწილების შედეგად არ მოხდეს თბილისის სკოლებიდან რეგიონის სკოლებში მოსწავლეთა გადინება კორუფციული ან სხვა გარიგებების შედეგად. ვფიქრობ, ამ რისკ-ფაქტორის რეგულირება შესაძლებელია; მშობლები და მოსწავლეები, ალბათ, თვითონ იქნებიან დაინტერესებულნი, რომ მათ სკოლებში არ ირიცხებოდნენ ფიქტიური მოსწავლეები თბლისიდან. კარგი იქნება, თუ თბილისიდან აღნიშნული რეგიონების სკოლებში მოსწავლეთა გადასვლის თითოეული შემთხვევა შეუთანხმდება განათლების სამინისტროს, რათა ამ პროცესმა არ მიიღოს მასიური და უკონტროლო ხასიათი. ვფიქრობ, თბილისიდან რეგიონებში მოსწავლეთა ფიქტიური გადინების პროცესის რეგულირება გაცილებით მარტივია, ვიდრე იმის რეგულირება, რომ კვოტირებული ადგილების დიდი ნაწილი არ გადანაწილდეს თბილისის, რუსთავის და ახალციხის აბიტურიენტებზე.

საჭიროა შემუშავდეს საკონტრაქტო სისტემა კვოტირების შედეგად ჩარიცხულ სტუდენტებთან, რათა ისინი დაბრუნდნენ და დასაქმდნენ თავ-თავიანთ რეგიონებში.

უნდა ჰქონდეთ მხარდაჭერა საჯარო სამართლის იურიდიულ პირ უმაღლეს სასწავლებლებს ქართული ენის საგანმანათლებლო პროგრამის მომზადებისას, პროფესორ-მასწავლებელთა გადამზადებისას, სასწავლო გეგმებისა და სილაბუსების, სასწავლო ლიტერატურის შედგენისას. აქ კარგი იქნებოდა არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციების აქტიურად ჩართვა.

მნიშვნელოვანია, სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის მოსახლეობა ინფორმირებული იყოს აღიშნული საშეღავათო პოლიტიკის შესახებ, რათა მაქსიმალურად გაიზარდოს ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში განცხადების შეტანის მსურველთა რაოდენობა. ამ პროცესში, შესაძლებელია, არასამთავრობო სექტორისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების აქტიურად ჩართვა.

უნდა განისაზღვროს მისაღები გამოცდების საშეღავათო პოლიტიკის ვადა და ეს მოხდეს მხოლოდ გარდამავალ პერიოდში, რათა მოსწავლეებში არ შემცირდეს სახელმწიფო ენის სწავლების მოტივაცია. საშეღავათო პოლიტიკა შეიძლება განხორციელდეს გარდამავალ პერიოდში და შეიძლება გაგრძელდეს 2019 წლამდე, ანუ პერიოდამდე, როცა ახალი სასწავლო გეგმების რეფორმირებული კლასის მოსწავლეები დაამთავრებენ სკოლას. (2007 წლიდან არაქართულენოვანი სკოლების პირველი კლასები ახალი სასწავლო გეგმის შესაბამისად სწავლობენ და ისინი სკოლას 2019 წელს დაამთავრებენ.)

საჭიროა არაქართულენოვანი სკოლის პედაგოგებთან საინფორმაციო კამპანიის წარმოება სერტიფიცირების პროცესის თაობაზე; ამ უკანასკნელზე ისინი უნდა ფლოფდნენ სრულყოფილ ინფორმაციას მშობლიურ ენაზე. ამ მიმართულებითაც არასამთავრობო და სათემო ორგანიზაციების როლი ერთობ დიდია.

კარგი იქნება გაიზარდოს, არაქართულენოვანი სკოლის პედაგოგთა პროფესული განვითარების პროგრამების დაფინანსება და წახალისდნენ ამ მიმართულებით მომუშავე პროვაიდერები.

მნიშვნელოვანია, სომხური და აზერბაიჯანული, როგორც მშობლიური ენა, შევიდეს მასწავლებელთა სერტიფიცირების დებულების საგნობრივ ჩამონათვალში; ასეთ შემთხვევაში ამ საგნების მასწავლებლებს მიეცემათ მასწავლებლის სტატუსის მოპოვების შესაძლებლობა და შესაბამისი სოციალური გარანტიების მიღების საშუალება. ამასთან, უმაღლესმა სასწავლებლებმა უნდა უზრუნველყონ ამ საგნების მომავალი მასწავლებლების მომზადება.

ქართული, როგორც მეორე ენა, უნდა შევიდეს მასწავლებელთა სერტიფიცირების დე ბულების საგნობრივ ჩამონათვალში. ამით არაქართულენოვანი სკოლის ქართული ენის მასწავლებელთა პროფესიული განვითარება მოხდება ქართულის, როგორც მეორე ენის,

სწავლების მიმართულებით; უმაღლესმა სასწავლებლებმა უნდა მოამზადონ ქართულის, როგორც მეორე ენის, მომავალი მასწავლებლები და სასერტიფიკატო გამოცდების ტესტები შედგენილი უნდა იყოს ქართულის, როგორც მეორე ენის, მასწავლებელთა სტანდარტზე დაფუძნებით.

მნიშვნელოვანია, რომ საატესტატო გამოცდებში არაქართულენოვანი სკოლებისთვის გამოიკვეთოს გონივრული და რეალური მინიმალური კომპეტენციების ზღვარი ახალი სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების დანერგვის პრობლემების გათვალისწინებით; ეს საჭიროა იმისთვის, რომ მოსწავლეებსს არ შეექმნათ სერიოზული დაბრკოლება ატესტატის მიღებისას.

საჭიროა, 2012 წლის საატესტატო გამოცდების ტესტებში გათვალისწინებული იყოს ქართულენოვან და არაქართულენოვან სკოლის კურსდამთავრებულთა სასწავლო გეგ-მაში არსებული განსხვავებები.

ცვლილებები უნდა შევიდეს ზოგადი განათლების შესახებ კანონში და საზოგადოებ რივი მეცნიერებების მხოლოდ სახელმწიფო ენაზე სწავლების მოთხოვნა გადავადდეს. ვადა განისაზღვროს მულტილინგვური განათლების რეფორმისა და მისაღებ გამოცდებზე საშეღავათო სისტემის პოლიტიკის კონტექსტში.

არაქართულენოვანი სკოლების კონტექსტში მნიშვნელოვანია სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება მოსწავლეებში და მაქსიმალური აქცენტის გაკეთება სამოქალაქო განათლებაზე. შესაბამისად, აქცენტი უნდა გაკეთდეს სამოქალაქო განათლების სასწავლო გეგმის გაძლიერებასა და განხორციელებაზე. თუ საგანი გულისხმობს სამოქალაქო თავდაცვას და უსაფრთხოებას, რაც, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია, მაგრამ არაქართულენოვან სკოლებთან მიმართებაში სამოქალაქო განათლებაა პრიორიტეტული და აღნიშნული საგანიც შეიძლება ამ კონტექსტში ჩაჯდეს.

საჭიროა დაიგეგმოს და გატარდეს ის ღონისძიებები, რაც უზრუნველყოფს სამხედროპატრიოტული აღზრდის/სამოქალაქო თავ დაცვის და უსაფრთხოების საგნის სწავლებას უმცირესობათა ენებზე.

კარგი იქნებოდა მსოფლიო კულტურის საგნის შემოღება; ეს მოსწავლეებში ინტერკულტურულ მგრძნობელობას და სხვადასხვა კულტურის პატივისცემას განავითარებდა. სასურველია, კურსი მოიცავდეს საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობების კულტურებსაც და ამ კულტურათა როლს მსოფლიო კულტურისა თუ ქართული კულტურის ისტორიაში.

მულტილინგვური სახელმძღვანელოების შემოღებისას მთავარია არსებული გამოცდილების გაზიარება და არა მექანიკურად სახელმძღვანელებში სახელმწიფო ენის მოცულობის 30%-ით განსაზღვრა. ამ მიმართულებით ოთხი ტიპის გამოცდილება არსებობს, რომელთაც აქვთ როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები: ა) მთლიანად ორენოვანი სახელმძღვანელოები; ბ) სახელმწიფო ენაზე არსებული სახელმძღვანელოები და მშობელთათვის სპეციალურად შექმნილი დამხმარე სახელმძღვანელოები, რათა მშობლებმა შეძლონ შვილების დახმარება სწავლისას; ეს გაზრდის მშობელთა ჩართულობასაც; გ) ერთენოვანი სახელმძღვანელოები (სახელმწიფო და მშობლიური) და მათი გამოყენების მონაცვლეობა კლასის, სკოლის და რეგიონის სპეციფიკის გათვალისწინებით; დ) ორენოვანი სახელმძღვანელოები, რომელთა შემთხვევაში ენის გამოყენება ხდება არა მექანიკურად, არამედ ძალიან მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური, ლინგვისტური და მეთოდური ასპექტების გათვალისწინებით. მნიშვნელოვანი სწორედ ეს ასპექტებია და არა პროცენტული გადანაწილება. საქართველოს კონტექსტში მეოთხე მიდგომა, ალბათ, ყველაზე ოპტიმალურია; ამავე დროს - ყველაზე რთულად განსახორციელებელი, როგორც საკადრო, ისე ფინანსური რესურსების თვალსაზრისით.