დემოკრატიული კონსტიტუცია მოქალაქეებს ანიჭებს უფლებას (შეიძლება ითქვას, ვალდებულებასაც), მიიღონ მონაწილეობა სახელმწიფო საქმეებში არჩევნებში მონაწილეობის, პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანების, გავლენიან ჯგუფებში მოღვაწეობის, მიტინგების და დემონსტრაციების და სხვა გზებით. მოქალაქეები პასუხისმგებელნი არიან დემოკრატიული ინსტიტუტების სათანადო ფუნქციონირებაზე; სახელმწიფო საქმეებში მონაწილეობა უფრო მეტია, ვიდრე უფლება - ეს მოქალაქეობრივი ვალდებულებაა. ეს ასევე ადამიანის უფლებათა დაცვის წინაპირობაა.

არჩევნები ერთ-ერთი გადამწყვეტი ნაბიჯია დემოკრატიულ პროცესში. არჩევნებს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს პოლიტიკური მონაწილეობის და წარმომადგენლობის უზრუნველყოფის საქმეში; ეს ადამიანის უფლებათა დაცვის და კანონის უზენაესობის უმნიშვნელოვანესი ელემენტებია. თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო სისტემების ლეგიტიმურობის ფუნდამენტური წინაპირობაა.

თუმცა დემოკრატია წარმოუდგენელია არჩევნების გარეშე, მხოლოდ პოლიტიკური არჩევნები ვერ იქნება დემოკრატიული მმართველობის გარანტია. არ არსებობს დემოკრატია თავისუფალი და სამართლიანი პლურალისტური არჩევნების გარეშე. მიუხედავად ამისა, მხოლოდ არჩევნების ჩატარება არ არის საკმარისი ჯანსაღი დემოკრატიული სისტემის ჩამოყალიბებისთვის, თუ მას თან არ ახლავს პატივისცემა ოპოზიციური ძალების მიმართ, ურთიერთკონტროლი და ძალაუფლების განაწილება, დამოუკიდებელი მედია და სამართლიანი სასამართლო.

აქედან გამომდინარე, ევროპის საბჭოსთვის წინასაარჩევნო დახმარება და არჩევნებზე დაკვირვება წარმოადგენს ორ მნიშვნელოვან ელემენტს ანუ ინსტრუმენტს წევრ სახელმწიფოებში თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების ჩატარებისთვის.

საქართველოში მიმდინარე რეფორმების უწყვეტობის ხელ- შეწყობის მიზნით ევროპის საბჭომ საქართველოში ეუთო-ს მისიასთან თანამშრომლობით მოამზადა წიგნი „საქართველო, 2008 წლის საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები - მიღებული გამოცდილება“. წიგნი წარმოადგენს საქართველოს 2008 წლის საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების შესახებ დაწერილი სტატიების კრებულს. სტატიების ავტორებად გვევლინებიან საქართველოში მოქმედი საერთაშორისო და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები. წიგნი ეფუძნება სხვადასხვა საერთაშორისო და ადგილობრივი ექსპერტის გამოცდილებას წინასაარჩევნო, არჩევნების ჩატარების და არჩევნების შემდგომი პერიოდის სფეროებში.

წიგნი „საქართველო, 2008 წლის საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები - დაგროვილი გამოცდილება“ შედგება 13 თავისგან, რომლებიც განიხილავს თითოეული არჩევნების მთავარ საკითხებს, დაწყებული მედიიდან, არჩევნების დაფინანსებიდან და ამომრჩეველთა სიების სიზუსტესთან დაკავშირებული საჩივრებიდან და დამთავრებული არჩევნების შედეგებით, ეგზიტპოლებით, მონიტორინგით, ქალების მონაწილეობით და არჩევნებში უმცირესობათა ჩართვით. თითოეული თავის ბოლოს მკითხველი გაეცნობა დასკვნებსა და რეკომენდაციებს, სადაც განსაზღვრულია საკითხები და პროგრამები შემდგომი ქმედებებისთვის საარჩევნო საკითხებში დახმარების სფეროში.

წინამდებარე ნამუშევარი შეიძლება გახდეს სახელმძღვანელო არჩევნებთან დაკავშირებულ მომავალ საქმიანობაში ხელისუფლების წარმომადგენლებისთვის, პარლამენტის წევრებისთვის, პოლიტიკური პარტიებისთვის, არჩევნების ადმინისტრაციისთვის, კანდიდატებისთვის, ამომრჩევლებისა და სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. იგი ასევე სასარგებლო იქნება არჩევნების მომავალი - როგორც უცხოელი, ისე ადგილობრივი - დამკვირვებლებისთვის, რადგან წიგნი გვთავაზობს საქართველოს პოლიტიკური კულტურის და პოლიტიკური სისტემის სიღრმისეულ განხილვას.

და ბოლოს, მინდა გამოვიყენო ეს შესაძლებლობა და მადლობა გადავუხადო ყველა იმ ადგილობრივ და საერთაშორისო ორგანიზაციასა და ინდივიდს, რომლებმაც თავიანთი წვლილი შეიტანეს ამ პუბლიკაციაში, კერძოდ: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიურ ინსტიტუტს, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას, „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოს“, სამართლიანი არჩევნების და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოებას, ეროვნულ-დემოკრატიულ ინსტიტუტს, კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრს, „World Vision“ - საქართველოს, უმცირესობების საკითხთა ევროპულ ცენტრს, ასევე იგორ დ. გაონს, ნენსი ფორბორდს, ლევან თარხნიშვილს, დანიელ პ. ფინს, მარი-კარენ ფონ გუმპენბერგსა და თეონა გამცემლიძეს.

ჟან-ლუი ლორანი

დემოკრატიისა და პოლიტიკურ საქმეთა
გენერალური დირექტორი, ევროპის საბჭო

იგორ დ. გაონი, ევროპის საბჭოს გენერალური მდივნის საგანგებო წარმომადგენელი საქართველოში 2005-2008 წლებში

შესავალი

ბევრია დავა ტერმინის „პოლიტიკური კულტურა“ გარშემო, მაგრამ არ არსებობს მისი რაიმე შეთანხმებული ზოგადი განმარტება. ტერმინი ზოგადად აღწერს ხელისუფლების, მოქალაქეებისა და პოლიტიკური პარტიების ურთიერთქმედებას ერთმანეთთან. ამ შემთხვევაში პოლიტიკური კულტურა შეიძლება წარმოდგენილი იქნეს როგორც რაღაც სამკუთხედი, რომელიც ყალიბდება მოქალაქეებს, პოლიტიკურ პარტიებსა და ხელისუფლებას შორის ურთიერთქმედებით და ხასიათდება იმ ნორმებითა და წესებით, რომლებიც ასახავს კანონის უზენაესობის, ადამიანის უფლებათა დაცვის, დემოკრატიისა და ეკონომიკის განვითარების მიმართ პატივისცემის დონეს და ეროვნული კულტურისა და პოლიტიკური მემკვიდრეობის ზეგავლენას.

პოლიტიკური კულტურა შეიძლება განხილული იქნეს როგორც პროცესი, როცა მოქალაქეები, პოლიტიკური პარტიები და ხელისუფლება ადგენენ საკუთარ როლებს და ერთმანეთთან ურთიერთობის სტრუქტურას და ხასიათს. როგორ ხდება მათ შორის ურთიერთქმედება? როგორ აწვდენენ ისინი ერთმანეთს ხმას? როგორ წყვეტენ პრობლემებს? ჩართულნი არიან თუ არა რიგითი მოქალაქეები ქვეყნის საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში? რეაგირებს თუ არა მათ პრობლემებზე მთავრობა? როგორ იქმნება პოლიტიკური პარტიები? როგორ ხდება ხელმძღვანელების დადგენა? არის თუ არა არჩევნები თავისუფალი და სამართლიანი? რამდენად გამჭვირვალეა მთავრობისა და პოლიტიკური პარტიების მოღვაწეობა? ამ და მსგავს კითხვებზე პასუხების გაცემა დაგვეხმარება პოლიტიკური კულტურის ბუნების განსაზღვრაში.

ნებისმიერ საზოგადოებაში ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობას იღებს სამი ჯგუფი. პირველი ჯგუფი პასიურია; მეორე ჯგუფი ნახევრად აქტიურია, ხოლო მესამე ჯგუფი აქტიურია. გადაადგილება ერთი ჯგუფიდან მეორეში ყოველთვის შესაძლებელია. მეორე ჯგუფში მყოფ ადამიანებს ყოველთვის შეუძლიათ გადასვლა პირველ ან მესამე ჯგუფებში, ან პირიქით. მესამე ჯგუფის წევრებს შეიძლება მიენიჭოთ პოლიტიკური როლები. ამ პროცესის განმავლობაში ისინი თავდაპირველად მოღვაწეობას იწყებენ ჩვეულებრივ ანუ მასობრივ პოლიტიკურ კულტურაში, ხოლო ხელმძღვანელი როლის აღების შემდეგ პოლიტიკურად ელიტარული კულტურის გარემოში აღმოჩნდებიან ხოლმე.

პოლიტიკური კულტურის განვითარებასთან ერთად წარმოიქმნება მრავალი ისეთი ფაქტორი, რომელსაც ზემოქმედება შეუძლია მის ფორმირებაზე. ეს ფაქტორებია:

საქართველოს შემთხვევაში ახალგაზრდა დემოკრატიის და ქვეყნის პოლიტიკური კულტურის განვითარების დანახვა შეიძლება მისი ხელმძღვანელობის, პოლიტიკური პარტიების და მოქალაქეების საქმიანობით. პოლიტიკური ქცევის მუდმივი ფორმა ხშირად ამჟღავნებს მათ საარჩევნო პროცესში. აქედან გამომდინარე, საინტერესო იქნება წარსულის არჩევნების და მთავრობის, პოლიტიკური პარტიებისა და მოქალაქეების შესაბამისი ქცევის შესწავლა და იმ საშუალებების მოძებნა, რომლებიც დაგვეხმარებოდა მიმდინარე პოლიტიკური კულტურის, პოტენციური პრობლემებისა და იმ სირთულეების დანახვაში, რომლებსაც შეიძლება წავაწყდეთ მომავალი არჩევნებისას.

ურთიერთობა საქართველოს პოლიტიკურ პარტიებს, სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის

პოლიტიკური პარტიები იმ სამკუთხედის ერთ-ერთი ნაწილია, რომელიც აღწერს მთავრობისგან, სამოქალაქო საზოგადოებისა და პოლიტიკური პარტიებისგან შემდგარ პოლიტიკურ კულტურას. პარტიებს ამ სამკუთხედში შეუძლიათ ურთიერთობა ასევე იმ სხვა სუბიექტებთან თუ პარტიებთან, რომლებიც არსებობენ გარემოში.

საქართველოში პოლიტიკური სისტემა ხასიათდება ერთი დომინანტური პარტიის და მთელი რიგი ოპოზიციური პარტიების არსებობით. პარტიული სისტემა სუსტადაა ინსტიტუციონალიზებული, ხოლო პარტიის ბედი დამოკიდებულია მისი ლიდერის ან ლიდერების მცირე ჯგუფის პიროვნებაზე. აქედან გამომდინარე, ზოგადად საქართველოში პოლიტიკური პარტიები ადვილად იქმნება და ასევე ადვილად იშლება. ზოგიერთი მათგანი წარმოადგენს გამონაკლისს, როგორიცაა, მაგალითად, რესპუბლიკური პარტია, რომელიც, მარტო ან სხვა პარტიებთან ერთად, მონაწილეობს პოლიტიკურ პროცესებში როგორც მთავრობის შემადგენლობაში, ასევე მის გარეთ 1978 წლიდან, ანუ იმ პერიოდიდან, როცა იგი ჩამოყალიბდა არალეგალურ პარტიად ჯერ კიდევ საბჭოთა ხანაში.

საქართველოს პოლიტიკური სისტემა, ასე თუ ისე, ყოველთვის ასიმეტრიულია: ერთ მხარესაა ძალის მაღალი კონცენტრაციის მქონე ერთი პარტია, ხოლო მეორე მხარეს - მნიშვნელოვნად დანაწევრებული და სუსტი ოპოზიცია. დიალოგი ამ ორ მხარეს შორის იშვიათი მოვლენაა, ხოლო თანამშრომლობას პოლიტიკურ პარტიებს შორის უმეტესად ადგილი აქვს ოპოზიციურ ბლოკში; თუმცა ზოგჯერ მმართველი პარტიაც თანამშრომლობს ან უერთდება სხვა პარტიებს. კოალიცია ოპოზიციურ პარტიებს შორის ან მმართველ პარტიასთან, ჩვეულებრივ, არასტაბილურია და ეფუძნება უფრო ტაქტიკას და არა პროგრამებსა თუ იდეოლოგიას. თანამშრომლობა ოპოზიციურ პარტიებს შორის, ჩვეულებრივ, მყარდება დროებითი საერთო ინტერესებისთვის, როგორც წესი, არჩევნების წინ. მიუხედავად იმისა, რომ მათ შორის არსებული კონფრონტაციის დონე მაღალია, ისინი დროდადრო ერთიანდებიან. ეს ხდება მაშინ, როცა სიტუაციიდან ჩანს, რომ მათ ერთმანეთი სჭირდებათ.

დღემდე პოლიტიკური პარტიების უმრავლესობას არ ჰქონია რაიმე კონკრეტული პროგრამა და მაშინაც კი, როცა ისინი ადამიანებს სთავაზობენ რაიმე ამდაგვარს, არასდროს არ ასრულებენ ამას - ისინი დამოკიდებულნი ხდებიან თავიანთ ლიდერზე. ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების პროგრამები ერთმანეთს ემთხვევა მხოლოდ მმართველი პარტიის მთავრობიდან გამოყვანის და იმ პრეზიდენტის ჩამოგდების სურვილში, რომელიც ეკუთვნის მმართველ პარტიას. თუმცა ამ ვიწრო მიზნის პროგამასაც კი არ გააჩნია რაიმე სტრატეგია. 2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების სლოგანს წარმოადგენდა: „საქართველო სააკაშვილის გარეშე“, რომელიც ძალიან ჰგავს 1999 წლის სლოგანს: „არც შევარდნაძე, არც აბაშიძე“ ან 2002 წლის ივნისის ადგილობრივ არჩევნებამდე გავრცელებულ სლოგანს: „თბილისი შევარდნაძის გარეშე“.

საქართველოში დაახლოებით 200 რეგისტრირებული პარტიაა, თუმცა სიმრავლე ავტომატურად არ ნიშნავს მრავალპარტიულ სისტემას და არ ასახავს მოქალაქეთა ნამდვილ ინტერესებს პოლიტიკური პარტიების და პოლიტიკური მონაწილეობის მიმართ. ზოგადად მრავალპარტიული სისტემა ეფუძნება სხვადასხვა პარტიას და იღებს საზოგადოების საკმარის მხარდაჭერას არჩევნებისას, რაც აძლევს მას სხვა პარტიებთან დაკავშირების და მთავრობის ფორმირების შესაძლებლობას. გამარჯვებულ პარტიას არასდროს ექნება საკმარისი მხარდაჭერა ერთ ან მეტ პოლიტიკურ პარტიასთან კოალიციის გარეშე. მაგრამ საქართველო სულ სხვა შემთხვევაა, სადაც, ჩვეულებრივ, დიდი უმრავლესობით გამარჯვებული პარტია ასევე დიდ უმრავლესობას შეადგენს პარლამენტში და სულაც არ სჭირდება რეალური თანამშრომლობა სხვა პოლიტიკურ პარტიებთან.

საბჭოთა ხანის დასასრული

საქართველოს პოლიტიკური სისტემის და კულტურის გასაგებად უნდა მივუბრუნდეთ 1987 წელს, როდესაც გამოჩნდა პირველი არაფორმალური გაერთიანებები, როგორიც იყო „ილია ჭავჭავაძის საზოგადოება“, რომელიც თავიდან კონცენტრირებული იყო ეკოლოგიურ და კულტურულ საკითხებზე. 1988 წელს მას შეუერთდნენ სხვა გაერთიანებები, რომელთაც აწუხებდათ პოლიტიკური საკითხები, კერძოდ, ისინი მოითხოვდნენ საქართველოს გამოყოფას სსრკ-დან. 1980-იან წლებში საქართველოში არსებობდა ორი ბლოკი. ერთ მხარეს იყო კომუნისტური პარტია - ოფიციალური პოლიტიკური პარტია, მთლიანად ინტეგრირებული სამთავრობო სტრუქტურაში და წარმოდგენილი ყველა სახელმწიფო დაწესებულებაში. კომუნისტური პარტია მთლიანად აკონტროლებდა სახელმწიფო სამსახურს და თავადვე ნიშნავდა ოფიციალურ პირებს ყველა თანამდებობაზე, დაწყებული მძიმე მრეწველობით, დამთავრებული ხელოვნებით. მეორე მხარეს იყო „ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა“ - იმ პოლიტიკური პარტიების ჯგუფი, რომლებიც თავიდანვე გაყოფილი იყვნენ ორ ფრთად.

ერთი პოლიტიკური ფრთა აერთიანებდა ინტელექტუალებს, საქართველოს ახალ ინტელიგენციას - ე.წ. „ნარცისულ პარტიებს“ - რომლებსაც არ ჰქონდათ საორგანიზაციო სტრუქტურა, ახასიათებდათ იდეოლოგიური უთანხმოება და რეალური პოლიტიკური მოქმედების ნაცვლად ამჯობინებდნენ პოლიტიკურ დებატებს. ისინი ადგენდნენ კანონპროექტებს, მათ შორის დამოუკიდებელი საქართველოს კონსტიტუციას, მაგრამ მათ არ სურდათ საარჩევნო პროცესში მონაწილეობა ან ამომრჩეველთა მოზიდვა. ამ პოლიტიკურ ფრთაში შედიოდნენ: რესპუბლიკური პარტია, ლიბერალ-დემოკრატიული ეროვნული პარტია, „საქართველოს დემოკრატიული არჩევანი“, რესპუბლიკურ-ფედერაციული პარტია და ქრისტიან-დემოკრატული კავშირი, სახალხო ფრონტი და „რუსთაველის საზოგადოება“.

მეორე ფრთა შედგებოდა „რევოლუციური პარტიებისგან“, რომელთა ყურადღება კონცენტრირებული იყო უფრო საქართველოს დამოუკიდებლობაზე, ვიდრე კონსტიტუციურ მშენებლობაზე. ისინი იყენებდნენ არსებული რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლის სხვადასხვა ხერხს, მათ შორის მსვლელობებს ქუჩებში „ეროვნული მობილიზების“ განხორციელების მიზნით, შიმშილობას, ბლოკადებს და საბოტაჟს ინფრასტრუქტურის და კომუნისტური რეჟიმისთვის ზიანის მიყენების მიზნით (დღესაც კი, იმის მაგივრად, რომ პარლამენტი გამოიყენონ მმართველ პარტიასთან შერკინებისთვის, ოპოზიციური პარტიები აგრძელებენ შიმშილობას და ქუჩებში მსვლელობებს, როგორც დაუმორჩილებლობის გამოხატვის საუკეთესო საშუალებას. საქართველოს ოპოზიციისთვის მიღებული პრაქტიკაა პარლამენტიდან გასვლა და საპარლამენტო სესიების მუშაობის ბოიკოტი.) ტიპური „რევოლუციური პარტია“ იქმნებოდა პოლიტიკურად აღიარებული ქარიზმატული ლიდერის, პოლიტიკური პატიმრის ან ვინმე ისეთი ადამიანის გარშემო, რომელიც დაპატიმრებული იყო საბჭოთა პერიოდში. ეს პარტიები უკიდურესად ექიშპებოდნენ ერთმანეთს და ხშირად თვით პარტიებს შორის ჰქონდა ადგილი განხეთქილებას. ამგვარ წამყვან პარტიებს შორის იყვნენ „ილია ჭავჭავაძის საზოგადოება“ (ზურაბ ჭავჭავაძე), „ჰელსინკის კავშირი“ (ზვიად გამსახურდია), ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია (გია ჭანტურია) და ეროვნული დამოუკიდებლობის პარტია (ირაკლი წერეთელი). მათი ლეგიტიმურობა დიდად იყო დამოკიდებული პარტიის ლიდერის პირად პოპულარობაზე, რომელსაც შეეძლო ათობით და ასობით ათასი ადამიანის ყურადღების მიპყრობა პარტიული გაერთიანებისკენ. ფაქტობრივად, ლიდერის ძალა იზომებოდა პარტიის შეკრებებზე დამსწრე ადამიანების რაოდენობით (ქართული პოლიტიკური ძლიერება დღესაც კი ამგვარად იზომება). რევოლუციური პარტიების რადიკალურ-ნაციონალისტური გზავნილი გამორიცხავდა ეთნიკურ უმცირესობებს პოლიტიკური პროცესიდან.

1989 წლის ტრაგიკული მოვლენა, როცა საბჭოთა ჯარებმა უმოწყალოდ დახოცეს ოცი მშვიდობიანი მომიტინგე თბილისში, დე ფაცტო გახდა კომუნისტური პარტიის ბოგინის დასასრულის დასაბამი საქართველოში, მაგრამ მან ასევე ძირი გამოუთხარა საქართველოს პოლიტიკური პარტიის ჩამოყალიბებას, რადგან „ნარცისულ პარტიებს“ არ მიეცათ საკმარისი დრო მოქმედ, ამომრჩევლებზე ფოკუსირებულ ჯგუფებად გარდასაქმნელად ან რევოლუციონერ ლიდერებთან დიალოგის დასაწყებად. პოლიტიკური მომწიფებისთვის დროის უქონლობის პირობებში ისინი დაყოფილები დარჩნენ, რამაც დიდი ზეგავლენა იქონია საქართველოს შემდგომ პოლიტიკურ ცხოვრებაზე.

გამსახურდიას პერიოდი

1989 წლის 9 აპრილი საქართველოში კომუნისტური პარტიის და მისი რეჟიმის მორალური სიკვდილის დღედ იქცა. ამ დროს გამსახურდიამ გამოთვალა, რომ მას და მის მომხრეებს 1990 წლის უზენაესი საბჭოს არჩევნებზე გამარჯვების არაჩვეულებრივი შანსი ჩაუვარდათ ხელში. თუ იგი შეძლებდა კომუნისტური პარტიის დამარცხებას აჩევნებში, ეს ძლიერ სიგნალს გაუგზავნიდა მსოფლიოს იმის თაობაზე, რომ საქართველო მზად იყო დამოუკიდებლობისთვის. აქედან გამომდინარე, 1990 წლის ოქტომბერში გამსახურდიამ ჩამოაყალიბა პოლიტიკური ბლოკი „მრგვალი მაგიდა - თავისუფალი საქართველო“. ბლოკი შედგებოდა შვიდი პოლიტიკური ჯგუფისგან, რომლებმაც დიდი უმრავლესობით, ხმათა 62%-ით, მოიგეს არჩევნები. კომუნისტური პარტია მეორე ადგილზე აღმოჩნდა მხოლოდ 25.6%-ით.

1990 წლის უზენაესი საბჭოს არჩევნები

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

რადიკალური ოპოზიციური ჯგუფი, ეროვნული ფორუმი, წარუმატებლად შეეცადა, ხელი შეეშალა არჩევნებისთვის ალტერნატიული არასაბჭოური პარლამენტის, ეროვნული კონგრესის, არჩევნების მოწყობით.

არჩევნებმა დაასრულა კომუნისტური პარტიის ბატონობის ხანგრძლივი პერიოდი და ხელისუფლებაში მოიყვანა ანტიკომუნისტური, ეროვნული კოალიცია, რომელსაც სათავეში ზვიად გამსახურდია ედგა. 1991 წლის აპრილში, არჩევნებიდან ექვს თვეში, საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, ხოლო 1991 წლის მაისში, ხმების 82%-ით, საქართველოს პირველ პრეზიდენტად არჩეული იქნა ზვიად გამსახურდია. ახალი პრეზიდენტი და ახალი დამოუკიდებელი ქვეყანა დიდი სირთულეების წინაშე აღმოჩნდნენ. ერთ-ერთი იყო სახელმწიფო პოლიტიკური ინსტიტუტების ჩამოყალიბება, მაგრამ ისევე, როგორც დღეს, სხვადასხვა პოლიტიკურ ჯგუფს შორის არ შედგა დიალოგი და ვერ იქნა მიღწეული კონსენსუსი ეროვნული მიზნების განხორციელებასთან დაკავშირებით. არც ისე დიდი ხანი დასჭირდა გამსახურდიას ხისტ პოლიტიკას იმისათვის, რომ მისი მომხრეები მისივე ოპოზიციად ექცია. გამსახურდიას ბლოკის მრავალმა წევრმა შეიცვალა აზრი და პრეზიდენტის მოკავშირიდან მის მტრად გადაიქცა. იგივე დაემართა შევარდნაძეს და, ასევე, სააკაშვილს. საუკეთესო პოლიტიკურმა მეგობრებმა, ანუ თანამებრძოლებმა, შეიცვალეს აზრი და მათ უძლიერეს პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეებად იქცნენ.

გამსახურდიას მმართველობის დასასრულის დასაწყისი გახდა მისი კონფლიქტი „მხედრიონის“ მეთაურთან ჯაბა იოსელიანთან და საქართველოს ეროვნული გვარდიის სარდალთან თენგიზ კიტოვანთან. ჯაბა იოსელიანი იყო ქართველი პოლიტიკოსი, რომელმაც 1989 წელს დააარსა „მხედრიონი“, კარგად შეიარაღებული გასამხედროებული ჯგუფი. მოგვიანებით მან სცადა კონტროლის მოპოვება აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის დიდ ტერიტორიებზე ადგილობრივი სეპარატისტული ელემენტების დამარცხების გზით. 1991 წლის თებერვალში პრეზიდენტმა ზვიად გამსახურდიამ მისი ორგანიზაცია კანონგარეშედ გამოაცხადა, ხოლო ჯაბა იოსელიანი დაპატიმრებული იქნა „მხედრიონის“ სხვა წევრებთან ერთად. 1991 წლის დეკემბერში იოსელიანი გაიქცა ციხიდან და შეუერთდა ჯგუფს, რომელიც შედგებოდა საქართველოს ეროვნული გვარდიის აჯანყებული წევრებისგან.

მხატვარი თენგიზ კიტოვანი საქართველოს ეროვნული გვარდიის სარდლად მაშინ დაინიშნა, როცა იგი 1991 წელს ჩამოაყალიბა პრეზიდენტმა გამსახურდიამ როგორც საქართველოს ეროვნული სიამაყის გამოხატულება. შემდეგ წელს, აგვისტოში, გამსახურდიამ მიიღო ეროვნული გვარდიისა და პოლიციის ერთმანეთთან შერწყმის გადაწყვეტილება, ხოლო კიტოვანმა და გვარდიის ნაწილმა უარი განაცხადეს ამ ბრძანების შესრულებაზე. მათ დატოვეს თბილისი და დასცეს ბანაკი ქალაქგარეთ, სადაც მათ შეუერთდა იოსელიანი და „მხედრიონის“ სხვა წევრები გამსახურდიას წინააღმდეგ საბრძოლველად.

1991 წლის 19 აგვისტოს პუტჩის მცდელობა მოსკოვში გამსახურდიას მმართველობის გარდამტეხ წერტილად იქცა. ოპოზიციის დაჟინებული რჩევის მიუხედავად, მტკიცედ დაეჭირა ელცინის მთავრობის მხარე, გამსახურდიამ არავითარი ინტერესი არ გამოამჟღავნა „სხვა ქვეყნის“ საქმის მიმართ. მაშინვე მოსკოვის პუტჩის შემდეგ საქართველოს უმაღლესმა საბჭომ კენჭი უყარა უმაღლეს საბჭოში კომუნისტი დეპუტატების მანდატების შეჩერებას და გააუქმა საქართველოს კომუნისტური პარტია. ამ ქმედებამ de jure დაასრულა საქართველოს კომუნისტური პარტიის ისტორია და უბიძგა ყოფილ კომუნისტებს (რომლებიც იმ მომენტამდე ცოტად თუ ბევრად ლოიალურად იყვნენ განწყობილნი გამსახურდიას რეჟიმის მიმართ), ოპოზიციაში გადასულიყვნენ.

სიტუაცია კიდევ უფრო დაიძაბა, როცა მთავრობამ ეროვნულდემოკრატიული პარტიის მიერ 1991 წლის 2 სექტემბერს მოწყობილი ანტისამთავრობო დემონსტრაციის დროს ძალადობას მიმართა. მთავრობის უარმა, ტელევიზიით გადაეცა ინციდენტთან დაკავშირებული საპარლამენტო დებატები, გამოიწვია ბლოკის „მრგვალი მაგიდა“ რამდენიმე დეპუტატის გამოყოფა და მათ მიერ ახალი დაჯგუფებების შექმნა, როგორიც იყო „ქარტია-91“ და „მერაბ კოსტავას საზოგადოება“. საპარლამენტო ფრაქციასთან ერთად დემოკრატიულმა ცენტრმა, რომელშიც გაერთიანებულნი იყვნენ სახალხო ფრონტი, რესპუბლიკური პარტია და „დამოუკიდებლები“ - შექმნეს ოპოზიციური ბლოკი, რომელშიც 49 პარლამენტარი შედიოდა.

ქუჩის დემონსტრაციებმა გამსახურდია იძულებული გახადა, 1991 წლის 23 სექტემბერს გამოეცხადებინა საგანგებო მდგომარეობა. 1991 წლის 5 ოქტომბერს შეტაკებას მთავრობის მხარდამჭერებსა და ოპოზიციას შორის მოჰყვა ორი ადამიანის (მთავრობის ორი მხარდამჭერის) სიკვდილი. კიტოვანმა და მისმა ძალებმა დატოვეს თბილისი, თუმცა კიტოვანი თავის შენაერთებთან ერთად 1991 წლის 21 დეკემბერს დაბრუნდა და მათ იოსელიანის საპარლამენტო და „მხედრიონის“ ნაწილები შეუერთდნენ.

ბრძოლა ეროვნულ გვარდიასა და სამთავრობო ჯარებს შორის თბილისში რამდენიმე დღეს გაგრძელდა და 1992 წლის 6 იანვარს გამსახურდია იძულებული გახდა, დაეტოვებინა დედაქალაქი. ის ჯერ სომხეთში გაიქცა, ხოლო შემდეგ ჩეჩნეთში, საქართველო კი დატოვა იოსელიანის და კიტოვანის და ყოფილი პრემიერ-მინისტრის სიგუას ხელში. თბილისის ორკვირიანი სამოქალაქო ომის განმავლობაში ას ახალგაზრდაზე მეტი დაიღუპა. ამ დროიდან მკვეთრად, მასობრივად და დაუფარავად გაიზარდა კრიმინალური მოქმედებები. პოლიტიკური გადაწყვეტილებების გამოძებნის ნაცვლად ორივე პოლიტიკურმა მხარემ უშუალოდ საქართველოს მოსახლეობას მიმართა დახმარებისთვის. ისინი მხარდამჭერებს იარაღს ჰპირდებოდნენ ერთმანეთის წინააღმდეგ რუსთაველზე საბრძოლველად. დემოკრატიის პირველი გამოცდა საქართველომ ვერ ჩააბარა.

გამსახურდიას მმართველობის მოკლე პერიოდი შეიძლება აღიწეროს როგორც გადასვლა მრავალპარტიულ სისტემაზე. იმ დროისათვის ოფიციალურად რეგისტრირებული იყო 80-მდე პარტია, თუმცა ზოგიერთი მათგანი პოლიტიკურ პარტიას მხოლოდ ფურცელზე წარმოადგენდა, ხოლო ბევრმა ვერ გაუძლო საორგანიზაციო პერიოდს. De facto მხოლოდ ოთხი თუ ხუთი პარტია დარჩა სცენაზე როგორც მოქმედი და არსებული სტრუქტურა.

„მრგვალი მაგიდა - თავისუფალ საქართველოს“ არ ჰქონდა რაიმე გარკვეული მიზნები, გარდა დამოუკიდებლობისა: დემოკრატია ნიშნავდა დამოუკიდებლობას და პირიქით. წინასაარჩევნო პერიოდში გამსახურდია გამოთქვამდა სხვადასხვა აზრს, რომლებსაც ზოგჯერ მარჯვენა და ზოგჯერ მარცხენა ორიენტაცია ჰქონდა. ზოგიერთ თავის გამოსვლაში იგი მოუწოდებდა სოციალური თანასწორობისკენ ინტელიგენციის და, ასევე, მშრომელთა მხარდაჭერის მოსაპოვებლად; მისი კამპანიის სლოგანი იყო: „ყველას ყველაფერი“. მაგრამ ამ „ყველას ყველაფერში“ არ შედიოდა ის ხალხი, ვისაც გამსახურდია „წითელ ინტელიგენციას“ უწოდებდა, ანუ კომუნისტური პარტიის წევრები, არსებული რეჟიმის ბიუროკრატები.

ძალიან მოკლე ხანში არჩევიდან გამსახურდიამ დაკარგა კავშირი ბლოკთან „მრგვალი მაგიდა - თავისუფალი საქართველო“, ხოლო მისი რადიკალიზმისა და ავტოკრატიული მიდგომის გამო მან ასევე დაკარგა მხარდაჭერა თბილისში. დასაწყისიდანვე მან სახიფათო თამაში დაიწყო ეთნიკურ უმცირესობებთან. იგი ელოდა მათგან მხარდაჭერას მაშინ, როცა ჰქონდა რადიკალური სლოგანი: „საქართველო ქართველებისთვის“. იგი ღიად აყენებდა კითხვის ქვეშ მათ ლოიალობას ერის მიმართ და ადანაშაულებდა ქვეყანაში დაძაბულობის პროვოცირებაში.

გამსახურდიას რიტორიკამ შიში ჩაუსახა საქართველოში მცხოვრები ყველა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლებს: აჭარელ მუსლიმებს, სომხებს, აზერბაიჯანელებს, ბერძნებს, რუსებს და აფხაზებსა და ოსებს, რომლებიც განსაკუთრებით იყვნენ შეშფოთებულნი, რადგან ადამიანებს უნდოდათ საკუთარი კულტურული უფლებების და თვითმმართველობის შენარჩუნება. მიუხედავად ამისა, საქართველოს ახლად არჩეულმა პარლამენტმა გამსახურდიას მეთაურობით უბრალოდ გააუქმა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიის სტატუსი. საბოლოოდ კი დროის თუ სურვილის უქონლობამ, დიალოგით გადაეჭრათ პრობლემები, ქვეყანა მიიყვანა ომამდე, რომელშიც ორივე მხარემ გამოიყენა უკანონო დაჯგუფებები.

1990-იანი წლების დასაწყისში პოლიტიკურ სისტემას არ ჰქონდა არც მკაფიო სტრუქტურა და არც სტაბილურობა. ურთიერთობა პოლიტიკურ პარტიებსა და საზოგადოებასთან არ იყო ჩამოყალიბებული. ასევე არ არსებობდა ნდობა დანაწევრებულ საზოგადოებასა და ნამდვილ პოლიტიკურ პარტიებს შორის. პირველი დემოკრატიული არჩევნებით მოტანილი ოპტიმიზმი გაქრა, დემოკრატიულად არჩეული პირველი მთავრობა დაიშალა და არც აფხაზეთთან დაკავშირებული სიტუაცია იყო დამაიმედებელი. ურთიერთობა პოლიტიკურ პარტიებსა და მთავრობას შორის არ არსებობდა, ვინაიდან მთავრობას ერთი კაცი, გამსახურდია, წარმოადგენდა. სამკუთხედი პოლიტიკურ პარტიებს, საზოგადოებასა და მთავრობას შორის ჯერ კიდევ ჩამოსაყალიბებელი იყო.

შევარდნაძის პერიოდი

მას შემდეგ, რაც გამსახურდიამ დატოვა ქვეყანა, ორმა სამხედრო მოღვაწემ - თენგიზ კიტოვანმა და ჯაბა იოსელიანმა - და ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა თენგიზ სიგუამ შექმნეს სამხედრო საბჭო და თემურ ხაჩიშვილი, „მხედრიონის“ წევრი, დანიშნეს შინაგან საქმეთა მინისტრად. ხაჩიშვილმა მოგვიანებით ორგანიზება გაუწია საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის თავმჯდომარის მკვლელობას. მინისტრთა საბჭო ქვეყანას სრული ქაოსის და უკანონობის პირობებში მართავდა. ამიტომ მათ ქვეყნის სამართავად მოიწვიეს ედუარდ შევარდნაძე, საქართველოს კომუნისტური პარტიის ყოფილი პირველი მდივანი და შემდგომში საბჭოთა კავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი (1985- 1990). ედუარდ შევარდნაძე საქართველოში 1992 წელს ჩამოვიდა და სამხედრო საბჭო სახელმწიფო საბჭოდ გადაკეთდა, რომლის მეთაურობა ედუარდ შევარდნაძეს დაეკისრა. ძირითად მოქმედ პირებს წარმოადგენდნენ ედუარდ შევარდნაძე, ჯაბა იოსელიანი და თენგიზ კიტოვანი. პოლიტიკური პარტიებისა და ყოფილი საბჭოთა „ნომენკლატურის“ წარმომადგენლებმა და სხვებმა დაიწყეს თანამშრომლობა ერთი მმართველი ორგანოს სახით. ვინაიდან არც ერთი მათგანი არ იყო არჩეული, მათი ლეგიტიმაციის არარსებობა მოქმედებდა მმართველობის ყველა ასპექტზე. შევარდნაძის ძალას წარმოადგენდა მისი საერთაშორისო აღიარება და სამთავრობო და პოლიტიკურ თამაშებში მონაწილეობის დიდი გამოცდილება; დანარჩენებს - იოსელიანს და კიტოვანს - ხელთ ეპყრათ სამხედრო ძალა. სიტუაციის ლეგალიზების და პოლიტიკური პროცესის უფრო „ნორმალურ გზაზე“ გადაყვანის მიზნით პოლიტიკურმა ხელმძღვანელობამ 1992 წლის ოქტომბერში მოაწყო საპარლამენტო არჩევნები.

სიტუაციის ლეგიტიმაცია

ბოლო წუთებში განხორციელებულ ცვლილებათა სერიების შემდეგ საარჩევნო სისტემა წარმოადგენდა ერთმანდატიანი რაიონების (85 ადგილი) და პროპორციული კენჭისყრის პარტიული სიების (150 ადგილი) კომპრომისულ კომბინირებას. რეგიონული პარტიებისთვის შანსის მიცემის მიზნით საქართველოს თორმეტივე რეგიონისთვის (9 ტრადიციული რეგიონი, ერთი - აჭარა და ორი - თბილისი) წარმოდგენილი იქნა ცალკეული პარტიების სიები. პირველად ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ დაუშვა ყველა იმ პარტიის რეგისტრაცია, რომელმაც კი განაცხადი შემოიტანა. ამის შედეგად 1992 წლის არჩევნებისთვის 47 პარტია და ოთხი კოალიცია დარეგისტრირდა.

არჩევნების დღეს ამომრჩევლებმა მიიღეს ორი ბიულეტენი საპარლამენტო არჩევნებისთვის: ერთი ერთმანდატიანი რაიონისთვის, ხოლო მეორე რეგიონული პარტიული სიებისთვის. მაჟორიტარული სისტემისთვის გამოყენებული იქნა მიდგომა „გამარჯვებული იღებს ყველაფერს“. პროპორციული სისტემისთვის პარტიებმა - ყოველგვარი ზღვრის გადალახვის გარეშე - მიიღეს ადგილები სრული რაოდენობით (მაგალითად, 2 ადგილი, თუ პარტიას მიღებული ჰქონდა 2,3%) ყოველ რეგიონში. დარჩენილი ხმები (მაგალითად, 0.3% 2.3%-დან) შეგროვდა ერთიან სიაში და შემდეგ შესაბამისად გაუნაწილდა პარტიებს. ამ ზომებმა პატარა პარტიებს მისცა წარმომადგენლობის შანსი, ხოლო შედეგად გამოიღო დანაწევრებული პარლამენტი, რომელიც შედგებოდა 24 პარტიისგან და იმ ბლოკებისგან, რომლებმაც ადგილები მოიპოვეს.

1992 წლის საპარლამენტო არჩევნები

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

ყველაზე დიდ საარჩევნო ალიანსს - და ერთ-ერთ ყველაზე წინააღმდეგობრივს - წარმოადგენდა ბლოკი „მშვიდობა“. შვიდი პარტიისგან შემდგარ ამ ფართო კოალიციაში შედიოდნენ პარტიები დაწყებული ექსკომუნისტური „დემოკრატიული კავშირით“ და დამთავრებული „აჭარის აღორძინების კავშირით“, რომელიც შედგებოდა აჭარის კონსერვატიულად განწყობილი პოლიტიკური ელიტისგან. პარლამენტში არჩევის შემდეგ გამოვლინდა ამ ბლოკის არაეფექტიანობა მასში შემავალი პარტიების პროგრამებში ძირეული განსხვავებების გამო. „დემოკრატიულმა კავშირმა“ პარტიული სიების სისტემის 70% შეადგინა. თუმცა მთლიანობაში ბლოკმა „მშვიდობამ“ მხოლოდ 22 ადგილი მოიპოვა პარლამენტში.

მეორე მნიშვნელოვან კოალიციას წარმოადგენდა ბლოკი 11 ოქტომბერი, რომელშიც შედიოდა ზომიერი რეფორმის მომხრე შემდეგი ოთხი პარტია: რესპუბლიკელების პარტია, დასი, ეროვნული ფრონტი და ქრისტიან-დემოკრატიული კავშირი. ამ პარტიების წევრებს, როგორც წესი, წარმოადგენდნენ მეცნიერები პარტიული წარსულის გარეშე (ან მცირე ნაწილი თუ იყო წარსულში კომუნისტური პარტიის წევრი), ხოლო ბლოკის ლიდერების საშუალო ასაკი დაახლოებით თხუთმეტი წლით ნაკლები თუ იქნებოდა „დემოკრატიული კავშირის“ ლიდერების ასაკზე. ბლოკმა „11 ოქტომბერი“ 1992 წლის არჩევნებში 18 ადგილი მოიპოვა.

მესამე კოალიციას წარმოადგენდა ბლოკი „ერთობა“, რომელმაც 14 ადგილი მოიპოვა. შემდეგ მოდიოდა ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია 12 ადგილით და მწვანეთა პარტია 11 ადგილით. ყურადღების მიქცევის მიზნით როგორც ბლოკმა „მშვიდობამ“, ასევე ბლოკმა „ერთობამ“ თავისი საარჩევნო სიით პირველ ადგილებზე შეიყვანეს კულტურის სფეროში მოღვაწე ფიგურები.

შევარდნაძის მოქმედებები გადამწყვეტი იყო 1992 წლის არჩევნებისთვის საფუძვლის ჩასაყრელად. საქართველოში დაბრუნების შემდეგ შევარდნაძეს ჰქონდა უპრეცედენტო პატივისცემა და აღიარება. მისი განსაკუთრებული მდგომარეობის გამო სახელმწიფო საბჭომ გარკვეული ნაბიჯები გადადგა პარტიული პოლიტიკისთვის შევარდნაძის მოსაცილებლად, რისთვისაც შექმნა პოტენციურად ძლიერი თანამდებობა: პარლამენტის თავმჯდომარე, რომლისთვის ბრძოლა ასევე 1992 წლის ოქტომბრის არჩევნებისას გაიმართებოდა. ვინაიდან სხვა კანდიდატი არ გამოჩენილა, შევარდნაძე დარწმუნებული იყო, რომ შეეძლო ამ შესაძლებლობით სარგებლობა და ეროვნული ლიდერის აღიარების მოპოვება.

როგორც დაგეგმილი იყო, არჩევნები ქვეყნის რეგიონთა უმეტესობაში 1992 წლის ოქტომბერში ჩატარდა. საერთაშორისო მონიტორებმა ათი ქვეყნიდან დაადასტურეს, რომ, მცირე გამონაკლისებით, ხმის მიცემა იყო თავისუფალი და სამართლიანი (იხ. კონგრესის ბიბლიოთეკა, ქვეყნებზე დაკვირვება; ცსს, საინფორმაციო ბიულეტენი). გამსახურდიამ გადასახლებიდან იწინასწარმეტყველა ტყუილი შედეგები, რომლებიც გაუქმდებოდა და ჩატარდებოდა ახალი არჩევნები - ამ პრაქტიკას დღესაც იყენებს საქართველოს ოპოზიცია.

დაძაბულობამ სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფს შორის და გამსახურდიას მომხრეთა მოქმედებებმა შედეგად მოიტანეს არჩევნების გადავადება 84-დან 9 ადმინისტრაციულ ოლქში, რომლებიც მდებარეობდა აფხაზეთში, სამხრეთ ოსეთსა და დასავლეთ საქართველოში. იმ ადგილებში მცხოვრებ ამომრჩევლებს მიეცათ მეზობელ რაიონებში გადასვლის და ხმის იქ მიცემის უფლება.

ამომრჩეველთა აქტივობა საკმაოდ მაღალი იყო, დაახლოებით 74%. მნიშვნელოვან ფაქტორს ამომრჩეველთა ასეთი მაღალი აქტივობისთვის წარმოადგენდა საგანგებო ბიულეტენი შევარდნაძის ახალი პარლამენტის თავმჯდომარედ არჩევისთვის; ამომრჩეველთა დიდმა ნაწილმა მონაწილეობა მიიღო მხოლოდ შევარდნაძის არჩევნებში, ხოლო სხვა ბიულეტენები ცარიელი დააბრუნა. შევარდნაძემ არნახული მხარდაჭერა მიიღო - მან თითქმის 96% ხმით გაიმარჯვა. მთლიანობაში, წინა უზენაესი საბჭოს 92 წევრიდან 51 არჩეული იქნა ახალ პარლამენტში. სახელმწიფო საბჭოს პრეზიდიუმის ოთხი წევრი - შევარდნაძე, იოსელიანი, სიგუა და კიტოვანი - ასევე არჩეული იქნა პარლამენტში.

1992 წლის დეკემბერში დასრულდა ახალი სამთავრობო სტრუქტურის ფორმირება და მისი მსგავსება რუსულ მოდელთან აშკარა გახდა. პარლამენტში ჩამოყალიბდა თერთმეტი ფრაქცია: „მწვანეები“, „პროგრესი“, თავისუფალი დამოუკიდებელი დეპუტატი, „ბორჯღალი“, რესპუბლიკელები, „აღორძინება“, დემოკრატები, ეროვნულ-დემოკრატები, „მშვიდობა“, კონსერვატორები და ლიბერალები (სულ მცირე, ათი დეპუტატი). მთავარი საარჩევნო კოალიციები დაუყოვნებლივ დაიშალა: კონსერვატორები (მონარქისტები) გამოეყვნენ ბლოკს „მშვიდობა“, რესპუბლიკელები გამოვიდნენ ბლოკიდან „11 ოქტომბერი“, ხოლო კოალიცია „ერთობის“ ერთმა ნაწილმა ჩამოაყალიბა „ლიბერალები“. 1992 წლის 26 დეკემბერს გაერთიანდნენ რესპუბლიკური პარტია და დასი (საქართველოს დემოკრატიული არჩევანი) და ერთად ეწოდათ „რესპუბლიკური პარტია“ (11 ადგილით პარლამენტში).

მას შემდეგ, რაც შევარდნაძე 1992 წელს გახდა სახელმწიფოს მეთაური, მან დაიწყო თავისი პოლიტიკური პოზიციის გაძლიერება. 1993 წელს მან ეს პროცესი პოლიტიკურად განამტკიცა და შექმნა ოფიციალური პროპრეზიდენტული პარტია „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“ (სმკ). სმკ-ს ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ელემენტს წარმოადგენდა თბილისის ინტელიგენცია, „რუსთაველის საზოგადოების“ ყოფილი ბირთვი. კავშირმა ასევე მიიზიდა ზოგიერთი ძველი კომუნისტი ფუნქციონერი და ხელმძღვანელი, რომლებსაც შევარდნაძე თავისი წარსულიდან იცნობდა. ამ პარტიაში ხელმძღვანელ პოსტზე არ იყო არც ერთი ადამიანი გამსახურდიას პარტიიდან, თუმცა მასში გაერთიანდა მთელი რიგი ახალგაზრდებისა, მაგალითად, ზურაბ ჟვანია (მწვანეთა პარტია). სმკ-ს სტრუქტურა ძალიან ჰგავდა „მრგვალ მაგიდას“; მის პრიორიტეტს წარმოადგენდა არჩევნებში გამარჯვება და არა საგანგებო პოლიტიკური მიზნების პროპაგანდა. ისინი მხარს უჭერდნენ ძლიერი და სტაბილური სახელმწიფოს იდეას ზოგიერთ სოციალურ კომპონენტთან ერთად. „მრგვალი მაგიდისგან“ განსხვავებით, სმკ-მ გააფართოვა წევრობის და ჩართულობის შესაძლებლობა; გაერთიანებამ მიიღო უფრო მოძრაობის, ვიდრე პარტიის სახე.

1995 წლის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნები

1993 და 1995 წლებში შევარდნაძემ სცადა სახელმწიფო ინსტიტუტების ჩამოყალიბება და თავისი პოზიციის გამყარება. ამ პერიოდის განმავლობაში შევარდნაძის ბედზე ორმა მოვლენამ იქონია დიდი ზეგავლენა: აფხაზეთთან ომის წაგებამ და დსთ-ში შესვლასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღებამ. 1995 წელს შევარდნაძე მზად იყო შემდეგი არჩევნებისთვის.

1995 წლის 24 აგვისტოს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კონსტიტუცია, რომელიც ადგენდა საქართველოს პრეზიდენტის თანამდებობას. 1995 წლის 1 სექტემბერს პარლამენტმა მიიღო კანონი „პრეზიდენტის არჩევნების შესახებ“. 1995 წლის 5 ნოემბერს ჩატარდა არჩევნები პრეზიდენტის ახლად შექმნილი პოსტის დასაკავებლად და ახალი პარლამენტის ასარჩევად. შედეგებმა გამოავლინა, თუ რამდენად ჰქონდა პოზიცია განმტკიცებული ედუარდ შევარდნაძეს როგორც რესპუბლიკის ლიდერს; მან დიდი უპირატესობით გაიმარჯვა საპრეზიდენტო არჩევნებში, ხოლო მისმა პარტიამ და სხვა მომხრეებმა ადგილების უმრავლესობა მოიპოვეს საკანონმდებლო ორგანოში.

1995 წლის არჩევნებზე მოვიდა საქართველოს ამომრჩეველთა 75% (საქართველოს კანონმდებლობით ამისათვის საკმარისი იყო 50%-იც), თუმცა ამ არჩევნებში უკვე არ იღებდნენ მონაწილეობას ქვეყნიდან გასული რეგიონები - აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი. შევარდნაძემ ადვილად გაიმარჯვა 1995 წლის საპრეზიდენტო არ- ჩევნების პირველ რაუნდში ხმათა 72.9%-ით. მას უპირისპირდებოდა ხუთი კანდიდატი, მათ შორის სამი - სხვადასხვა ყოფილი კომუნისტური ფრაქციის ლიდერი. მისმა მთავარმა ოპონენტმა, ჯუმბერ პატიაშვილმა, საქართველოს კომუნისტური პარტიის ლიდერმა 1985-1989 წლებში, ხმათა დაახლოებით 13% მიიღო.

კონკურენცია ამ ორ მთავარ საპრეზიდენტო კანდიდატს - ედუარდ შევარდნაძესა და ჯუმბერ პატიაშვილს - შორის საზოგადოების ყურადღების ცენტრში იდგა. მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერტები უპირატესობას შევარდნაძეს ანიჭებდნენ, მისი მხარდამჭერები მაინც შეშფოთებულები იყვნენ პატიაშვილის პოპულარობით, განსაკუთრებით აღმოსავლეთ საქართველოში. შევარდნაძის კამპანია, ძირითადად, მიმართული იყო პატიაშვილის და გაერთიანებულ კომუნისტურ პარტიასთან მისი სავარაუდო კავშირის წინააღმდეგ.

პარლამენტის საარჩევნო სისტემაში არაერთი მნიშვნელოვანი ცვლილება განხორციელდა 1992 წელთან შედარებით. თუმცა დეპუტატების რაოდენობა იგივე დარჩა (150 პარტიული სიებით და 85 ერთმანდატიანი რაიონებიდან), შემოღებული იქნა 5%-იანი ზღვარი, რომელიც პარლამენტში მოსახვედრად აუცილებლად უნდა გადაელახათ პარტიებს. ამ მოთხოვნამ პარტიებს გაერთიანებისკენ უბიძგა, თუმცა 1995 წლის არჩევნებისთვის პარტიების და ბლოკების გაცილებით მეტი რაოდენობა დარეგისტრირდა, ვიდრე 1992 წელს (54 პარტია და ბლოკი 42-ის ნაცვლად).

მოასპარეზე პარტიების დიდი რიცხვის გამო ამომრჩეველთა არჩევანი გაიყო. მხოლოდ სამმა პარტიამ მოახერხა 5%-იანი ბარიერის გადალახვა. თუმცა ისინი მოსახლეობის მხოლოდ მცირე ნაწილის არჩევანს წარმოადგენდნენ: ამომრჩეველთა 30%-ზე ნაკლებმა მისცა ხმა სამ პარტიას, რომლებმაც მიიღეს პარტიული სიის სისტემით გამოყოფილი ადგილები.

არჩევნებში ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“, თუმცა მან მიიღო საპრეზიდენტო არჩევნებში შევარდნაძისთვის მიცემულ ხმათა მხოლოდ დაახლოებით ერთი მესამედი. „მოქალაქეთა კავშირი“ აერთიანებდა საქართველოს მწვანეთა პარტიას, კომუნისტური ხანის წამყვან ინტელექტუალებს, რომლებიც შევარდნაძესთან ასოცირდებოდნენ, და შევარდნაძის მხარდამჭერებს წინა პარლამენტიდან, რომლებიც არ მიეკუთვნებოდნენ რომელიმე პარტიას. საქართველოში მას აღიქვამდნენ, როგორც სამთავრობო პარტიას. პარტიამ მოიპოვა 107 ადგილი, რაც თითქმის უმრავლესობას შეადგენდა ახალ პარლამენტში, ხოლო შევარდნაძის მხარდამჭერი სხვა კანონმდებლების დამატებით შევარდნაძეს მიეცა პარლამენტზე ქმედითი კონტროლის საშუალება. შევარდნაძის ახლო მოკავშირე და საქართველოს მწვანეთა პარტიის ლიდერი ზურაბ ჟვანია არჩეული იქნა პარლამენტის ახალ სპიკერად.

იმის გათვალისწინებით, რომ პრეზიდენტის პოსტი უკვე შეტანილი იყო საქართველოს ახალ კონსტიტუციაში, შევარდნაძე სარგებლობდა დემოკრატიული კანონიერებითა და პოლიტიკურ სტრუქტურებზე გავლენით. მისი პოპულარობისა და ძალაუფლების მიუხედავად, მას არ შეეძლო გადაეწყვიტა ყველა საკითხი ყველა პოლიტიკური სუბიექტისათვის დამაკმაყოფილებლად. ეს გადაუჭრელი საკითხები მოიცავდა რუსეთსა და დსთ-სთან ურთიერთობის ფორმებს, აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საქართველოს შემადგენლობაში დაბრუნების პირობებს და ეკონომიკური რეფორმების მიმართულებას, რომელთა განხორციელება მხოლოდ 2005 წელს დაიწყო. არჩევნების შედეგებმა, მართალია, დაასუსტა, მაგრამ არ გაუჩუმებია მისი მოწინააღმდეგე ოპოზიცია.

კიდევ ორმა პარტიამ შეძლო პარლამენტში მოხვედრა, რომელთაგან მხოლოდ ერთი ითვლებოდა ოპოზიციურ პარტიად. ეროვნულ-დემოკრატიულმა პარტიამ მოიპოვა ხმათა 8%. ეს ნაციონალისტური პარტია, რომელიც დაკავშირებული იყო ქრისტიანდემოკრატიულ პარტიასტან, დააფუძნა გია ჭანტურიამ, რომელიც 1994 წლის ბოლოს მოკლეს. მართალია, დასაწყისში ის შევარდნაძეს უჭერდა მხარს, მაგრამ პარტია გადავიდა ოპოზიციაში, როდესაც შევარდნაძემ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დასაბრუნებლად რუსეთსა და დსთ-ს მიმართა. მესამე პარტია პარლამენტში, რომელმაც ხმათა თითქმის 7% მოიპოვა, იყო საქართველოს აღორძინების კავშირი, რომელიც მრავალ საკითხში ეთანხმებოდა შევარდნაძეს. აღორძინების კავშირი დაფუძნებული იყო კონსერვატიულ სამხრეთში, კერძოდ, აჭარაში, სადაც მის ლიდერ ასლან აბაშიძეს საკუთარი ფეოდალური სამფლობელო ჰქონდა შექმნილი.

საარჩევნო ბიულეტენში ჩამოთვლილი სხვა პარტიები პოლიტიკურ შეხედულებათა ფართო სპექტრს წარმოდგენდნენ; მაგრამ არჩევნების შედეგებმა ვერ უზრუნველყვეს ამ შეხედულებათა სერიოზული წარმომადგენლობა პარლამენტში. არჩევნებში მონაწილე პარტიებს შორის იყვნენ კომუნისტები, რადიკალი ნაციონალისტები და ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერები. კომუნისტური პარტია, რომელიც გამსახურდიას მმართველობის ბოლო პერიოდში კანონგარეშედ იქნა გამოცხადებული, კვლავ გამოჩნდა 1995 წლის არჩევნებისთვის რამდენიმე ჯგუფის სახით, რომელთა შორის იყო სტალინისტთა პარტია და კიდევ ორი ძირითადი კომუნისტური პარტია. თანამოაზრე პარტიების დანაწევრების გამო არც კომუნისტები და არც ყოფილი პრეზიდენტი გამსახურდიას მხარდამჭერები არ იქნენ არჩეულნი პარლამენტში. ეს ჯგუფები ბლოკებად რომ გაერთიანებულიყვნენ, ორივე თავისუფლად შეძლებდა 5%-იანი ბარიერის გადალახვას.

1995 წლის არჩევნების შედეგები

არჩევნების შედეგად შევარდნაძემ შეძლო საკუთარი ძალის განმტკიცება თავისი ორი ყველაზე სახიფათო ყოფილი მხარდამჭერის ხარჯზე. ჯაბა იოსელიანი, საპარლამენტო ჯგუფი „მხედრიონის“ წინამძღოლი, რომელმაც ხელი შეუწყო გამსახურდიას განდევნას, დაადანაშაულეს შევარდნაძეზე 1995 წლის აგვისტოს თავდასხმის ორგანიზებაში და დააპატიმრეს, როგორც კი არჩევნების შედეგებიდან გაირკვა, რომ მან დაკარგა პარლამენტარის იმუნიტეტი. 1994 წელს ასევე დაპატიმრებული იქნა ეროვნული გვარდიის ყოფილი მეთაური თენგიზ კიტოვანი აფხაზეთში ბრძანების გარეშე შესვლის მცდელობისათვის.

ამ არჩევნების კიდევ ერთ შედეგს წარმოადგენდა ის, რომ მრავალი პოლიტიკური ფიგურა დარჩა პარლამენტს გარეთ. ეს ადამიანები ღიად გამოთქვამდნენ უკმაყოფილებას მთავრობის პოლიტიკის მიმართ. თავისი მიზნების მისაღწევად ისინი იყენებდნენ ქუჩის უნებართვო დემონსტრაციებს, შიმშილობას და შეიარაღებულ ორგანიზაციებს პოლიტიკური ოპონენტებისაგან „თავდაცვისათვის“. ამგვარი აქციები პოლიტიკური მონაწილეობის ერთადერთი გზა იყო საქართველოს პოლიტიკური სპექტრის დიდი ნაწილისთვის.

და ბოლოს, პოლიტიკურ სცენაზე აღარ იყვნენ გამსახურდიას მხარდამჭერები, ხოლო ედპ ერთადერთი პარტია იყო დარჩენილი ძველი დროიდან და ისიც, მისი აქტიურობის მიუხედავად, საკმაოდ იყო დასუსტებული. ამ არჩევნების შემდეგ „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირმა“ საკუთარი თავი დაადგინა ერთადერთ მმართველ პარტიად, რომელსაც შეეძლო ადმინისტრაციული რესურსების მობილიზება არჩევნებისას საკუთარი წარმატებისთვის (ამგვარი მოქმედება ტრადიციული გახდა საქართველოში).

„საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“ არ იყო მმართველი პარტია კლასიკური გაგებით. 1995 წლის კონსტიტუციის საფუძველზე ჩამოყალიბდა ძლიერი საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, სადაც მთავრობას ხელმძღვანელობდა პრეზიდენტი. პარლამენტს არ ჰქონდა მთავრობის დათხოვნის უფლება, მას შეეძლო მხოლოდ „უნდობლობის“ გამოცხადება. საბოლოო სიტყვა ამ პერიოდში ეკუთვნოდა პრეზიდენტს. კონსტიტუციის მიხედვით საქართველოს მოქალაქეთა კავშირს არ შეეძლო აქტიური მონაწილეობის მიღება კაბინეტის ან პრემიერ-მინისტრის დანიშვნაში. შევარდნაძე იშვიათად ნიშნავდა ადამიანებს მინისტრის თანამდებობაზე პარტიულობის მიხედვით და სახელმწიფო კანცელარია დაკომპლექტებული იყო ყოფილი კომუნისტი ფუნქციონერებით და ტექნოკრატებით, რომლებიც ხშირად არც ერთ პარტიას არ მიეკუთვნებოდნენ.

აქედან გამომდინარე, შევარდნაძე ერთადერთი ადამიანი იყო, რომელსაც შეეძლო კავშირის უზრუნველყოფა „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირსა“ და გადამწყვეტ „ადმინისტრაციულ რესურსებს“ შორის. აღნიშნულის შედეგს წარმოადგენდა ის, რომ 1995 წლის პარლამენტს, სადაც დომინირებდა „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“, მცირე ზეგავლენა ჰქონდა შევარდნაძის მიერ მართულ პოლიტიკურ პროცესებზე და მთავრობაზე. ურთიერთობა პოლიტიკურ პარტიებსა და მთავრობას შორის რეალურად არ არსებობდა: მმართველ პარტიას ჰქონდა შეზღუდული გავლენა ან, უფრო ზუსტად, არავითარი გავლენა არ ჰქონდა სამთავრობო პოლიტიკაზე - მისი გავლენა არ აღემატებოდა პარლამენტში თუ მის კედლებს მიღმა არსებული ოპოზიციის გავლენას.

1999 წლის საპარლამენტო არჩევნები

1995-1997 წლების პერიოდში პროგრესი შეინიშნებოდა; სტაბილურობა გაიზარდა, შეიარაღებული რაზმების ზეგავლენა შემცირდა და ეკონომიკამ დაიწყო აღდგენის ნიშნების გამოვლინება. ზოგადი განვითარებისა და სტაბილურობის შედეგად, ელექტორატში გამოჩენა დაიწყო ახალმა ჯგუფებმა, ხოლო „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ ლიდერებმა მეტი ზეგავლენა მოიპოვეს გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე. მიუხედავად ამისა, პარტიამ ვერ შეასრულა საარჩევნოდ მიცემული დაპირებები, მაგალითად, მილიონი სამუშაო ადგილის შექმნა ან სწრაფი ეკონომიკური ზრდა. თვით «საქართველოს მოქალაქეთა კავშირში» დაიწყო კონფრონტაცია ახალგაზრდა, უფრო პრაგმატულად მოაზროვნე ლიდერებსა და კონსერვატიულ ფრთას შორის.

1999 წლის კარს მომდგარი არჩევნებისთვის საქართველოს საზოგადოება უკვე კარგად ათვითცნობიერებდა ქვეყნის წინაშე მდგომ პრობლემებს, მათ შორის კორუფციას, ორგანიზებულ დანაშაულს და ეკონომიკური განვითარების ნელ ტემპს. გაიზარდა არასამთავრობო ორგანიზაციების რაოდენობა. ზოგიერთმა მათგანმა შეძლო საერთო ენის გამონახვა „მოქალაქეთა კავშირის“ რეფორმისტთა ჯგუფთან. კერძოდ, პარლამენტის თავმჯდომარე ზურაბ ჟვანია მხარს უჭერდა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან დაკავშირებულ კანონმდებლობას. ამ პროცესში გამოჩნდა ბევრი სხვა ახალგაზრდა ლიდერი, მაგალითად, მიხეილ სააკაშვილი, მიხეილ მაჭავარიანი და გია ბარამიძე. ეს იყო მმართველ პოლიტიკურ პარტიასა და უფრო ფართო საზოგადოების ელემენტებს შორის ურთიერთობის დასაწყისი.

საპარლამენტო არჩევნების წინა რაუნდისგან განსხვავებით 1999 წლის კამპანია ძირითადად ფოკუსირებული აღმოჩნდა ეკონომიკურ და სოციალურ საკითხებზე. მართალია, ქართველ ამომრჩევლებს კვლავაც აწუხებდათ ქვეყნის გრძელვადიანი უსაფრთხოება და სტაბილურობა, მათ მთავარ საფიქრალად მაინც ეკონომიკური გაჭირვება რჩებოდა. საქართველოს ეკონომიკა დაზარალდა რუსეთის 1998 წლის ფინანსური კრიზისის შედეგად. მთავრობას არ შეეძლო გადასახადების მოკრება, აქედან გამომდინარე კი ვერ ხერხდებოდა ელექტროენერგიის, წყლის და გაზის მოწოდების გაუმჯობესება, სკოლების თუ გზების შეკეთება. ხშირად არ გაიცემოდა პენსიები რამდენიმე თვის განმავლობაში, ხოლო მთავრობის მაღალჩინოსანი მოხელეების ხელფასი სულ რაღაც 50 აშშ დოლარს შეადგენდა. ეკონომიკური განვითარების და სახელმწიფო მომსახურებების სერიოზულ შემაფერხებელ მიზეზად კვლავაც კორუფცია რჩებოდა. გარდა ამისა, „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირს“ გამუდმებით მიჰქონდა შეტევები ასლან აბაშიძესა და მის საქართველოს აღორძინების პარტიაზე.

1999 წლის 4 აგვისტოს პრეზიდენტმა ედუარდ შევარდნაძემ სახელმწიფო დეკრეტით გამოაცხადა, რომ საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდებოდა 1999 წლის 31 ოქტომბერს. კანონი „არჩევნების შესახებ“ შესწორდა არჩევნებამდე. კანონმა შეამცირა საარჩევნო კომისიის წევრთა რაოდენობა და პროპორციული წარმომადგენლობის სისტემაში ბარიერი 5%-დან 7%-მდე გაზარდა.

33 პარტია და ბლოკი დარეგისტრირდა საბრძოლველად 225 ადგილისთვის, რომელთაგან 150 ენიჭებოდა პარტიული სიით, ხოლო 75 კანდიდატებისთვის ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქებიდან. „არჩევნების შესახებ“ კანონის მიხედვით ერთმანდატიანი წევრებისთვის განკუთვნილი იყო 85 ადგილი, მაგრამ ამჯერად აფხაზეთისთვის გამოყოფილ 10 ადგილზე არ იყო კონკურსი. ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისმა თავისი 12 ძირითადი თანამშრომელი გამოაგზავნა თბილისში, 12 ხანგრძლივად მომუშავე დამკვირვებელი - რეგიონებში და 177 მოკლე ვადით მომუშავე დამკვირვებელი - არჩევნების დღისთვის. დამკვირვებლებმა აღნიშნეს ზოგიერთი დარღვევა, მათ შორის დაშინების და ძალადობის შემთხვევები არჩევნებამდე პერიოდში და არჩევნების დღეს, გამჭვირვალობის ნაკლებობა არჩევნების ადმინისტრაციის საქამიანობაში და შეზღუდვები გადაადგილებაში, რაც დროდადრო ხელს უშლიდა პოლიტიკურ პარტიებს კამპანიების ჩატარებაში, ხოლო დამკვირვებლებს - მათი უფლებების განხორციელებაში.

1999 წლის 14 ნოემბერს განმეორებითი არჩევნები ჩატარდა იმ 24 ოლქში, სადაც ვერც ერთმა კანდიდატმა ვერ მიიღო ხმათა უმრავლესობა (მოსახლეობის მთლიანი რაოდენობის არა ნაკლებ ერთმა მესამედმა მიიღო მონაწილეობა არჩევნებში). მაჟორიტარ დეპუტატთა არჩევნები განმეორდა რამდენიმე რაიონში, სადაც არჩევნების პირველი რაუნდი გაუქმდა დარღვევების, მათ შორის ოქმების დაწვის გამო.

არჩევნებში მონაწილე 33 პარტიიდან მხოლოდ სამი იქნა წარმოდგენილი პარლამენტში. „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირმა“ გაინაღდა ადგილების უმეტესობა, მეორე ადგილზე აღმოჩნდა ბლოკი „აღორძინება“. მემარცხენეთა ბლოკმა „მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს“ ასევე გადააბიჯა ზღვარს. რაც ყველაზე საკვირველია, 7%-იანი ზღვარი ვერ გადალახა ლეიბორისტულმა პარტიამ.

მხოლოდ სამმა პარტიამ შეძლო 7%-იანი ზღვრის გადალახვა; ერთმა დამატებითმა პარტიამ დაიკავა ადგილები პარლამენტში, ვინაიდან მისმა მაჟორიტარმა კანდიდატებმა მოიგეს მანდატები. აღნიშნული ოთხი პარტიაა „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“, „საქართველოს აღორძინება“, „მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს“ და ლეიბორისტული პარტია.

წამყვანი პოზიციის შენარჩუნების მიზნით „მოქალაქეთა კავშირმა“ სახე შეიცვალა. მან პარტიის სიაში 49 ახალი პირი შეიყვანა, რომელთაგან ბევრი იყო ახალგაზრდა საზღვარგარეთ მიღებული განათლებით. ამ არჩევნებში „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ სლოგანი „სტაბილურობიდან კეთილდღობისკენ“ გამოხატავდა პარტიის ყურადღების გადანაცვლებას უსაფრთხოებიდან ეკონომიკური და სოციალური საკითხებისკენ. „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“ აღნიშნავდა, რომ მის გეგმაში შედიოდა გადასახადების ამოღების გაუმჯობესება პენსიების გადახდის მიზნით.

1999 წლის საპარლამენტო არჩევნები - საბოლოო შედეგები, ადგილების განაწილება

წყარო: დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა
ოფისის საბოლოო დასკვნა - 1999 წლის საპარლამენტო არჩევნები

„საქართველოს აღორძინება“ წარმოადგენდა საარჩევნო ბლოკს, რომელიც ჩამოყალიბდა 1999 წლის დასაწყისში აჭარის დედაქალაქში, ბათუმში ხელმოწერილი ხელშეკრულების საფუძველზე. ქვეყნის ეს რეგიონი იმ დროს ასლან აბაშიძის მმართველობის ქვეშ იმყოფებოდა. ჯგუფი „ბათუმის ალიანსი“, როგორც მას მაშინ მოიხსენიებდნენ, შედგებოდა სხვადასხვა ელემენტისგან, მათ შორის აბაშიძის „აღორძინების“ პარტიისგან, საქართველოს სოციალისტთა პარტიისგან, საქართველოს ტრადიციონალისტთა კავშირისგან, მასში ასევე შედიოდნენ კომუნისტური პარტიის ყოფილი ლიდერის ჯუმბერ პატიაშვილის და ყოფილი პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას მხარდამჭერები. მთავარ ამოცანას წარმოადგენდა საბაზისო ძალის შექმნა აჭარაში - გაყალბებული არჩევნების დახმარებით - და იქიდან მხარდაჭერის მოპოვება ქვეყნის დანარჩენ ნაწილებში შევარდნაძის სმკ-ის დასამარცხებლად.

პარტია „მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს“ შეიქმნა 1999 წელს გიორგი თოფაძის, საქართველოს ახალი პოლიტიკური სახის, მიერ. იგი იყო კარგად ცნობილი ბიზნესმენი და ლუდსახარშის „ყაზბეგი/კასტელი“ მფლობელი. რამდენიმე წლის განმავლობაში თოფაძე მონაწილეობდა, როგორც თვითონ მიაჩნდა, უსამართლო საგადასახადო კანონმდებლობის წინააღმდეგ მაღალი რანგის სახელმწიფო ბრძოლებში. მას სწამდა, რომ ქართულ ბიზნესს უნდა ჰქონოდა საგადასახადო შეღავათები და იმპორტისგან დაცვა ქვეყანაში სტაბილური ეკონომიკის ჩამოყალიბებამდე. აქედან გამომდინარე, თოფა- ძემ შექმნა საკუთარი მოძრაობა და სხვა ქართველ ბიზნესმენებს შემოერთებისკენ მოუწოდა. სხვათა შორის, პარტიამ შემოიერთა ულტრანაციონალისტური პარტია «საქართველო უპირველეს ყოვლისა», რომელსაც სათავეში გურამ შარაძე ედგა. თოფაძის გადაწყვეტილებამ გურამ შარაძესთან გაერთიანების შესახებ დიდი დაძაბულობა გამოიწვია პარტიის წევრებს შორის, რომლებიც პარტიიდან გასვლით იმუქრებოდნენ. ამ დროს თოფაძემ შარაძე გამოიყენა ნაციონალისტური ხმების შემოსამატებლად, რამაც, საბოლოოდ, შეაძლებინა მას 7%- იანი ზღვრის გადალახვა.

ისევე, როგორც 1995 წლის არჩევნებში, ლეიბორისტულმა პარტიამ ვერ გადალახა ბარიერი, მაგრამ მაინც მოიპოვა მაჟორიტართა მანდატები პარლამენტში. 1999 წლის არჩევნებამდე ლეიბორისტული პარტია განიხილავდა პარტია „აღორძინებასთან“ კოალიციის შექმნის შესაძლებლობას მომავალ არჩევნებში მონაწილეობისთვის, მაგრამ ბოლოს ლეიბორისტებმა გადაწყვიტეს, მარტო მიეღოთ მონაწილეობა არჩევნებში. პარტიის კამპანია ეფუძნებოდა პოპულისტურ თემებს და ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ სისტემაზე გადასვლას, ხელფასებისა და პენსიების გადახდას და ელექტროენერგიის მიწოდების აღდგენას. კრიტიკოსების აზრით, ლეიბორისტულ პარტიას არ ჰქონდა პარტიის დაპირებების შესრულებისთვის საჭირო რაიმე გეგმა, მაგრამ მათი გამოსვლები მაინც იზიდავდა მოსახლეობის ნაწილს.

პარლამენტში აღარ იყვნენ ირაკლი წერეთელი და მისი ეროვნული დამოუკიდებლობის პარტია, რომელიც საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ავანგარდში იდგა და ხმამაღალ ოპონირებას უწევდა როგორც გამსახურდიას, ისე შევარდნაძეს. გაერთიანებულმა რესპუბლიკელებმა, ლიბერალებისა და რეფორმატორებისგან შემდგარმა კოალიციურმა პარტიამ, რომელსაც დიდი გავლენა ჰქონდა კანონმდებლობის ჩამოყალიბებისას ძველ პარლამენტში, ახალ პარლამენტში ადგილები ვერ მოიპოვა.

ახლად არჩეული პარლამენტის პირველი სესია 1999 წლის 20 ნოემბერს გაიმართა და „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ წევრი, ზურაბ ჟვანია, კვლავ იქნა არჩეული სპიკერად. ამის შემდეგ შევარდნაძეს ელოდა საპრეზიდენტო არჩევნები, რომელიც, კონსტიტუციის თანახმად, ხუთ წელიწადში ერთხელ უნდა ჩატარებულიყო. ეს არჩევნები 2000 წლის 9 აპრილს გაიმართა.

2000 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები

შევარდნაძემ დიდი უპირატესობით გაიმარჯვა საპრეზიდენტო არჩევნებში ცხოვრების დაბალი დონის, ზამთარში ელექტროენერგიის უკმარისობის, განსაკუთრებით დიდი უმუშევრობის, გადასახადების ამოღების წარუმატებელი მცდელობის და ეპიდემიის ფორმის მქონე კორუფციის მიუხედავად. როგორღაც ისე მოხდა, რომ ყველაფერმა ამან ვერ შეძლო შევარდნაძის რეპუტაციის შერყევა.

რუსეთმა არ დაუჭირა მხარი შევარდნაძის მოწინააღმდეგეებს არჩევნებში, თუმცა მას ეს თავისუფლად შეეძლო. „ნეზავისიმაია გაზეტამ“, რომელსაც რუსი ოლიგარქი ბორის ბერეზოვსკი აკონტროლებდა, ასე დაახასიათა რუსეთის მიდგომა შევარდნაძისადმი:

„რუსული დიპლომატია ... ინდიფერენტულად კი არ უყურებდა, როგორ მიაღწია №1 კანდიდატმა არჩევნებში ტრიუმფს, არამედ აქტიურად უჭერდა მას მხარს. მაგალითად, რამდენიმე დღით ადრე არჩევნებამდე რუსულმა კომპანიამ „AES როსიამ“ „ჩართო“ საქართველოში სინათლე და გათბობა, ამაზე კიდევ ორი კვირით ადრე კი შეწყდა ლაპარაკი ტერორისტულ ბანაკებზე თუ ჩეჩნების საევაკუაციო გზებზე საქართველოში.“

არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მქონე მოსახლეობის 75.86%-დან, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო არჩევნებში, 79.82%-მა ხმა შევარდნაძეს მისცა. მისმა ყველაზე სერიოზულმა კონკურენტმა, კომუნისტური პარტიის ყოფილმა ლიდერმა ჯუმბერ პატიაშვილმა კი მხოლოდ 16.6% მიიღო. არჩვენებში კიდევ ხუთი სხვა კანდიდატი იღებდა მონაწილეობას, მათ შორის აჭარის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე და „დემოკრატიული აღორძინების კავშირის“ ლიდერი ასლან აბაშიძე.

პატიაშვილი და აბაშიძე შევარდნაძის ყველაზე სერიოზულ მეტოქეებად განიხილებოდნენ. არჩევნებამდე მათ შექმნეს ალიანსი, რომელსაც შეეძლო სერიოზული საფრთხის შექმნა პრეზიდენტისთვის, განსაკუთრებით, თუ იგი მიიღებდა რუსეთის მხარდაჭერას. მაგრამ ეს არ მომხდარა. უშუალოდ არჩევნების წინ აბაშიძემ მოხსნა საკუთარი კანდიდატურა და არც კი მოუწოდებია თავისი მხარდამჭერებისთვის, ხმა პატიაშვილისთვის მიეცათ.

პოლიტიკურ განსხვავებებს მხოლოდ მეორეხარისხოვანი მნიშვნელობა ჰქონდა საარჩევნო კამპანიის პროცესში. არც ერთი კანდიდატი არ მოითხოვდა საქართველოს გამოსვლას ყოფილი საბჭოთა კავშირიდან. გარდა ამისა, ყველა მხარს უჭერდა საბაზრო რეფორმების განხორციელებას და დაახლოებას დასავლეთთან. ნამდვილ „განხეთქილების ვაშლად“ იქცა საკითხი, თუ რა როლი უნდა შეესრულებინა საქართველოს რუსეთსა და დასავლეთს შორის და როგორ უნდა გადაჭრილიყო ქვეყნის რეგიონული და ეთნიკური პრობლემები.

არჩევნები არ ჩატარებულა ორ რეგიონში - აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში. აჭარის რეგიონს ჰქონდა ნახევრად ავტონომიური სტატუსი და იშვიათად ემორჩილებოდა თბილისში მთავრობის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს. მაგრამ, თუმცა სიტუაცია არ იყო ძალიან საიმედო, საქართველოს 72 წლის პრეზიდენტმა წარმატებით მოიპოვა ერთსულოვანი მხარდაჭერა დასავლეთის წამყვანი ძალებისგან, რუსეთისგან, უკრაინისა და აზერბაიჯანისგან. არჩევნების დღემდე მრავალი უცხოელი ცნობილი ფიგურა ესტუმრა საქართველოს, მათ შორის გერმანიის კანცლერი შრედერი და აშშ-ის ცენტრალური საგამოძიებო სამმართველოს დირექტორი ჯორჯ ტენეტი.

ინაუგურაციის ცერემონიით 1999 წლის 30 აპრილს შევარდნაძემ დაიწყო თავისი მეორე ხუთწლიანი ვადა, როგორც დამოუკიდებელი საქართველოს პრეზიდენტმა, მაგრამ ფაქტობრივად ეს იყო შევარდნაძის ხანის დასასრულის დასაწყისი.

დასასრულის დასაწყისი

„რუსთავი-2“-ის შემთხვევა

2001 წლის ოქტომბერში პოლიტიკური სიტუაცია საქართველოში სერიოზულად გაუარესდა. ამის მიზეზი გახდა ტელევიზია „რუსთავი-2“-ში სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროს მიერ აუდიტის ჩატარება. აუდიტორებს მიაჩნდათ, რომ კომპანიას დაფარული ჰქონდა დიდი მოცულობის გადასახადები. კომპანიამ უარი განაცხადა შესაბამისი დოკუმენტების წარმოდგენაზე იმის საფუძველზე, რომ არც თუ ისე დიდი ხნის წინ კომპანიაში უკვე ჩატარებული იყო აუდიტი საგადასახადო სტრუქტურების მიერ. კომპანია ამ მცდელობას განიხილავდა როგორც თავდასხმას სიტყვის თავისუფლებაზე.

მრავალ ქართველს სჯეროდა, რომ მთავრობის მოქმედება დაკავშირებული იყო გიორგი სანაიას, კომპანიის პოპულარული ჟურნალისტის, მკვლელობასთან. კომპანია ფიქრობდა, რომ მისი მკვლელობა შეიძლება დაკავშირებული ყოფილიყო ვიდეოჩანაწერთან, რომელიც გარკვეულ თანამდებობის პირებს უხერხულ მდგომარეობაში ჩააყენებდა. სხვები ფიქრობდნენ, რომ ხელისუფლება ალბათ გააღიზიანა კომპანიის მიერ იმის განცხადებამ, რომ საქართველოს ძალოვანი სტრუქტურები მონაწილეობას იღებენ ნარკოტიკების გავრცელებაში, არიან კორუმპირებულნი, ხოლო მთავრობა მუდმივად ვერ ასრულებს ბიუჯეტს.

2001 წლის 30 ოქტომბერს ხალხი შეგროვდა კომპანიის შენობის წინ სიტყვის თავისუფლების დასაცავად. დაპირისპირება იქამდე მივიდა, რომ სახელმწიფო უშიშროების მინისტრი ვახტანგ ქუთათელაძე იძულებული გახდა, გადამდგარიყო. ამან სულაც ვერ ჩააწყნარა ქარიშხალი: რამდენიმე დღეში რამდენიმე ათასმა ადამიანმა მოიყარა თავი პარლამენტის წინ. ისინი მოითხოვდნენ შინაგან საქმეთა მინისტრის კახა თარგამაძის და გენერალური პროკურორის გია მეფარიშვილის გადადგომას. ქუჩაში გამოსულ ადამიანებს მხარდაჭერა გამოუცხადა ზურაბ ჟვანიამ, რომელმაც განაცხადა, რომ დატოვებდა თანამდებობას დასახელებული ორი ოფიციალური პირის თანამდებობიდან წასვლის შემდეგ, რაც მან გააკეთა კიდეც 2001 წლის 1 ნოემბერს. 2002 წელს მან შექმნა ახალი პარტია „გაერთიანებული დემოკრატები“ და მისი თავმჯდომარე გახდა.

ყველაზე აქტიური ხმები მოითხოვდნენ პრეზიდენტის გადადგომას. შევარდნაძემ დაითხოვა კაბინეტის ყველა წევრი, მაგრამ ამან ვერ გააჩერა აბობოქრებული მასები. ფაქტობრივად, ვითარებამ გააერთიანა ყოფილი პრეზიდენტის, გამსახურდიას მხარდამჭერები და მისი ყოფილი მოწინააღმდეგეები ჯაბა იოსელიანის „მხედრიონიდან“. სცენაზე გამოჩნდნენ სტუდენტური ორგანიზაციები (სხვადასხვა ფაკულტეტის თვითორგანიზებული სტუდენტები), რომლებსაც მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ „მოქალაქეთა კავშირთან“. მათ საპროტესტო აქციებს ორგანიზებას უწევდა ორი ადამიანი: ზურაბ ჟვანია და იუსტიციის ყოფილი მინისტრი მიხეილ სააკაშვილი. სტუდენტები ამტკიცებდნენ, რომ ქუჩაში მათი გამოსვლა გამოწვეული იყო ქვეყანაში შექმნილი სოციალური მდგომარეობის გამო უკმაყოფილებით.

„საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ გაყოფა ორ ბანაკად უფრო აშკარა გახდა: ძველ საბჭოთა კადრებს ახლა წინააღმდეგობას დასავლური განათლების მქონე ახალგაზრდები უწევდნენ. „დასავლელებმა“ მიმართეს მიტინგებს პარლამენტის შენობის წინ, რითაც გამოხატავდნენ პარტიიდან გამოყოფას. აღნიშნულის შედეგად „მოქალაქეთა კავშირის“, შევარდნაძის პარტიის, ნაწილი აღმოჩნდა ოპოზიციაში პრეზიდენტის მიმართ, თუმცა მაინც არ უნდოდა ჯერ მისი გადადგომა.

თავყრილობა აღმოჩნდა ასეთი კითხვის წინაშე - როგორი უნდა გამხდარიყო საქართველო, საპარლამენტო თუ საპრეზიდენტო რესპუბლიკა? აზრები გაიყო. იოსელიანი, პარლამენტის ყოფილი წევრი, ფიქრობდა, რომ პრეზიდენტის პოსტი უნდა გაუქმებულიყო და ქვეყანა გამხდარიყო საპარლამენტო რესპუბლიკა. სააკაშვილი თანახმა იყო ამაზე და აცხადებდა, რომ პრეზიდენტის ასეთი ფორმის თანამდებობა არაფერს კარგს არ მოუტანდა ქვეყანას. მან გამოაცხადა საყოველთაო ახალი მოძრაობის ფორმირება, რომელიც მონაწილეობას მიიღებდა საპარლამენტო არჩევნებში და საქართველოში პრეზიდენტის ინსტიტუტის სამომავლო ბედზე გადაწყვეტილების მიღებაში.

კობა დავითაშვილმა, „მოქალაქეთა კავშირის“ საპარლამენტო ფრაქციის წევრმა, დაიწყო ხელმოწერების შეგროვება კონსტიტუციაში ახალი შესწორებების შეტანის მოთხოვნით, საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების ერთი წლით ადრე ჩატარების საკითხის დარეგულირების მიზნით. ამისათვის საჭირო იყო 118 დეპუტატის ან 200 000 ამომრჩევლის ხელმოწერა. დავითაშვილი აცხადებდა, რომ როგორც პარლამენტმა, ასევე პრეზიდენტმა დაკარგეს ადამიანების ნდობა და რომ ისინი უნდა წასულიყვნენ პოლიტიკური სცენიდან. მან პრეზიდენტის პოსტზე სააკაშვილის კანდიდატურა წამოაყენა. ვახტანგ რჩეულიშვილმა, სოციალისტური პარტიის ლიდერმა, და მისმა საპარლამენტო ფრაქციამ კატეგორიულად უარყვეს პრეზიდენტის გადადგომის შესაძლებლობა და შეახსენეს დანარჩენებს, რომ ქვეყანაში არ არსებობდა მისი შეცვლის მექანიზმი. პრეზიდენტმა შევარდნაძემ განაცხადა:

„კონსტიტუციის შესწორება შეიძლება, მაგრამ ეს ფრთხილად უნდა გაკეთდეს. დღეს მრავლადაა ისეთი ენთუზიასტი, რომლებსაც სურთ სერიოზული შესწორებების შეტანა მასში და ძირითადი კანონის უიმედო დოკუმენტად ქცევა. ეს დიდ არეულობას გამოიწვევს ქვეყანაში“.

კრიზისის მიზეზს წარმოადგენდა მთავრობის მიერ გადასახადების მოკრების და ელემენტარული საქონლისა და მომსახურებების მიწოდების უუნარობა. ანალიტიკოსთა უმრავლესობა დარწმუნებული იყო, რომ კრიზისი გამოწვეული იყო ჟვანიას მხარდამჭერი დეპუტატების მიერ. ამ ანალიტიკოსებს სჯეროდათ, რომ ჟვანია ემზადებოდა შევარდნაძის პოსტისთვის. ზოგიერთი ფიქრობდა, რომ საქმეში ჩარეული იყო რუსეთი, რომელიც ცდილობდა სიტუაციის დესტაბილიზებას და საქართველოში თავისი გავლენის გაზრდას. ზოგიერთი იმასაც კი ფიქრობდა, რომ კრიზისი „რუსთავი-2“-მა შექმნა. ამ თეორიამ ფართო მხარდაჭერა ჰპოვა, როცა ირინა სარიშვილი-ჭანტურიამ განაცხადა, რომ სწორედ ჟვანიამ სატელეფონო საუბრისას ეროსი კიწმარიშვილთან უბრძანა მას, არ მიეცა სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროდან მოსული აუდიტორებისთვის ფინანსური დოკუმენტები, რითაც განზრახ დაძაბა სიტუაცია. თბილისის მერის ვანო ზოდელავას თქმით (იგი მეორე ყველაზე მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო საქართველოში მაშინ, როცა ვაკანტური იყო სპიკერის, სახელმწიფო მინისტრის და კაბინეტის წევრების ადგილები), დედაქალაქში მიმდინარე მოვლენების სულისჩამდგმელები იყვნენ ის ადამიანები, რომლებიც დაინტერესებული იყვენენ საკუთარ ხელში ძალაუფლების ჩაგდებით და არ ფიქრობდნენ ქვეყნის მომავალზე. მან მოუწოდა ქალაქის მოსახლეობას, არ აჰყოლოდა პროვოკაციას. პრეზიდენტმა სწორედ მას, და არა პოლიციას, დაავალა დედაქალაქისთვის ნორმალური მდგომარეობის დაბრუნება. ხელისუფლებას უნდოდა პროვოკაციების და შეხლა-შემოხლის თავიდან აცილება, შევარდნაძემ გამოცვალა კაბინეტი და დაიწყო პარლამენტის ახალი სპიკერის ძებნა.

პარლამენტში ძალა იცვლება

2001 წლის 9 ნოემბერს პარლამენტში დაწყებული არჩევნები დასრულდა 10 ნოემბრის დილას: გამარჯვებისთვის საჭირო იყო, სულ მცირე, 118 ხმა, და მეორე რაუნდში 129 ხმით პარლამენტმა სპიკერად ქალი აირჩია. ტრადიციონალისტთა ფრაქციამ დაასახელა ნინო ბურჯანაძე, რომელსაც მხარს უჭერდნენ არა მარტო ტრადიციონალისტები, არამედ „მოქალაქეთა კავშირის“ ფრაქციის წევრებიც, მიუხედავად იმისა, რომ ბურჯანაძე გამოვიდა პარტიიდან ოპოზიციის მიმართ არათანმიმდევრული პოლიტიკის გატარების გამო პროტესტის ნიშნად. ბურჯანაძის არჩევის შემდეგ შევარდნაძემ დატოვა „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ თავმჯდომარის თანამდებობა, ხოლო მისი ფრაქცია, უმრავლესობის დაკარგვის შემდეგ, ვეღარ ასრულებდა მნიშვნელოვან როლს პარლამენტში.

დამოუკიდებლობის ათი წლის განმავლობაში ეს პირველი შემთხვევა იყო, როცა საქართველოში მნიშვნელობით მეორე თანამდებობას ქალი იკავებდა. ნინო ბურჯანაძემ დაიკავა ჟვანიას ადგილი და თავის ერთ-ერთ პირველ გამოსვლაში აღნიშნა, რომ პრეზიდენტს შეეძლო თავის თანამდებობაზე მუშაობა, თუ იგი მოახერხებდა შესაბამისი მინისტრების გამოძებნას, მართვის სტილის შეცვლას და გაითვალისწინებდა უბრალო ადამიანების ინტერესებს. თუმცა მან ვერ შეძლო ჟვანიას კურსის სრულად გაგრძელება: იგი დიდი ზეწოლის ქვეშ მოექცა როგორც პრეზიდენტის მხრიდან, ასევე საკუთარი მამის, ცნობილი ბიზნესმენი ანზორ ბურჯანაძის მხრიდან, რომელიც ხელმძღვანელობდა პურისა და პურპროდუქტების კორპორაციას.

ახალმა სპიკერმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქართველომ თავის სტრატეგიულ პარტნიორად უნდა აქციოს რუსეთი, თუმცა იქვე აღნიშნა:

„ჩვენი ქვეყნის ორიენტაცია ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსზე, რომელიც ასე აღიზიანებს რუსეთს, უცვლელი დარჩება. იგი არ დააზიანებს რუსეთის ფედერაციის ინტერესებს. ჩვენ გვჭირდება განვითარებული, დემოკრატიული და ცივილიზებული მეზობელი და გვწამს, რომ რუსეთიც მოინდომებს სამხრეთელ მეზობლად სტაბილურ და ინტეგრირებულ სახელმწიფოს, ორიენტირებულს ევროპულ ღირებულებებზე.“

ბურჯანაძე მრავალი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა: მას უნდა გაერკვია ურთიერთობა საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ძალებთან. პრეზიდენტს უნდა შემოეთავაზებინა ახალი პრემიერ-მინისტრის კანდიდატურა, ხოლო პარლამენტს უნდა დაემტკიცებინა იგი. პარლამენტში კი პოლიტიკური ფონი სრულიად შეცვლილი იყო: იქ იყვნენ როგორც შევარდნაძის მხარდამჭერები, ასევე ოპონენტები. ახალი უმრავლესობა შემოიკრიბა „აღორძინების“, სოციალისტების, „XXI საუკუნის“, „გაერთიანებული საქართველოს“, „ახალი მემარჯვენეების“, „თანადგომის“, „ალიანსი ახალი საქართველოს“ სახელით, ტრადიციონალისტების და მრეწველების გარშემო. იმავე დროს „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“ სწრაფად კარგავდა პარლამენტში მისთვის სასურველი მინისტრების გაყვანის და ძირითადი საპარლამენტო კომიტეტების კონტროლის შესაძლებლობას.

2001 წლის ნოემბერში ძირითად თანამდებობებზე კანდიდატების დანიშვნასთან დაკავშირებული საპარლამენტო დებატების დროს ადგილი ჰქონდა რამდენიმე მოულოდნელ შემთხვევას. ადამიანებმა თბილისის რამდენიმე უბანში გადაკეტეს ქუჩის მოძრაობა ელექტროენერგიის არარეგულარული მოწოდების გამო პროტესტის გამოსახატავად - ეს მოქმედება ზოგიერთმა დეპუტატმა გაიგო როგორც ქვეყანაში დესტაბილიზაციის გამოწვევის მსურველი ძალების ინიციატივა. პრობლემა კი იმაში მდგომარეობდა, რომ დედაქალაქის ელექტროხაზების მფლობელმა კომპანიამ „ეი-ი-ეს თელასმა“ დაიწყო ელექტროენერგიის გათიშვა თბილისის იმ უბნებში, სადაც ამოღება 55%-ზე ნაკლები იყო, რითაც ისჯებოდნენ გადამხდელებიც. ქუჩაში გამოსული ადამიანები მოითხოვდნენ ელექტროენერგიის მიწოდებას იმ ოჯახებისთვის, რომლებიც კეთილსინდისიერად იხდიდნენ მოხმარებული ელექტროენერგიის საფასურს. პრესა გაივსო კრიტიკით მიხეილ სააკაშვილის მიმართ, რომელსაც ბრალად სდებდნენ „ეი-ი-ეს თელასის“ ინტერესების ლობირებას.

პოლიტიკურ ანალიტიკოსებს იმ დროს ღრმად სწამდათ, რომ პარლამენტს დიდი დრო დასჭირდებოდა კანდიდატების შეფასებისთვის. პრეზიდენტი კვლავაც თავის აზრზე რჩებოდა, ანუ აცხადებდა, რომ სახელმწიფო მინისტრების გარეშეც კი კვლავაც დემოკრატიისკენ მიდიოდა. და მაინც, ქვეყანას სასწრაფოდ სჭირდებოდა ახალი მთავრობა და ახლად დანიშნული მაღალი თანამდებობის ოფიციალური პირები.

ამ პოლიტიკური კრიზისის გამომწვევ მიზეზს, სხვა მიზეზებთან ერთად, წარმოადგენდა პარლამენტსა და აღმასრულებელი სტრუქტურების ხელმძღვანელებს შორის ურთიერთობათა სისტემა. ოპოზიციას სწამდა, რომ კრიზისის მთავარ მიზეზს წარმოადგენდა სახელმწიფოს არაეფექტიანი სტრუქტურა. თუმცა, როგორც ჩანს, მიზეზი მდგომარეობდა იმაში, რომ სახელმწიფო სისტემა მოძველებული იყო - იგი უკვე აღარ შეესაბამებოდა იმ დროისთვის არსებულ სოციალურ განვითარებას და მოთხოვნებს.

2002 წლის ადგილობრივი არჩევნები

კონსტიტუციის თანახმად, ადგილობრივი არჩევნები უნდა ჩატარებულიყო 2001 წლის შემოდგომაზე; თუმცა ხელისუფლებამ მოახერხა მისი რამდენჯერმე გადატანა და საბოლოოდ არჩევნები 2002 წლის 2 ივნისს ჩატარდა (რუსთავში, ზუგდიდსა და ხარაგაულში არჩევნები გადაიდო დარღვევების გამო). არჩევნებში მონაწილეობა არ მიუღიათ აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთს. აჭარის ავტონომიურმა რესპუბლიკამ ეს არჩევნები 2002 წლის 16 ივნისს ჩაატარა: მის პრეზიდენტს, ასლან აბაშიძეს, უნდოდა აჭარის ლოიალობის გამოხატვა რესპუბლიკის კონსტიტუციის მიმართ.

არჩევნები თბილისში ჩატარდა პარტიული სიების მიხედვით - ეს სისტემა გამოყენებული იქნა მთელ ქვეყანაში საპარლამენტო არჩევნებისას. საქართველოს დანარჩენ რაიონებში მიმართეს მაჟორიტარულ სისტემას.

ყველა პოლიტიკურმა პარტიამ არჩევნებისკენ მიმართული თავისი ყველა მცდელობის კონცენტრირება მოახდინა თბილისში, რადგან ისინი თვლიდნენ, რომ ეს ადგილობრივი არჩევნები დედაქალაქში უკანასკნელი გამოცდა იქნებოდა 2003 წლისთვის დაგეგმილი საპარლამენტო არჩევნების წინ. არჩევნების შემდგომი სიტუაცია სრულიად ახალი იყო და ძირფესვიანად განსხვავდებოდა პარლამენტში არსებული ძალთა თანაფარდობისგან.

2002 წლის არჩევნების შედეგები ქვეყნის მასშტაბით (თბილისის გამოკლებით)

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

მთავარ გამარჯვებულთა შორის იყვნენ „ნაციონალური მოძრაობა - დემოკრატიული ფრონტი“ და ჟვანიას გუნდი. ეს იყო ის ორი გამარჯვებული, რომლებსაც არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ჰქონდათ ჩამოყალიბებული დამოუკიდებელი პოლიტიკური ძალები და წამოყენებული ჰქონდათ თავისი კანდიდატურა ადგილობრივ თვითმმართველობაში თბილისში და საქართველოს სხვა დიდი ქალაქებში. ზოგიერთ მათგანში (რუსთავსა და ჭიათურაში) „ეროვნულმა მოძრაობამ - დემოკრატიული ფრონტი“ საგრძნობი უპირატესობით გაიმარჯვა.

იმავე დროს, „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირმა“, მმართველმა პარტიამ, რომელმაც გაიმარჯვა ბოლო საპარლამენტო არჩევნებში, დაკარგა ხმების მნიშვნელოვანი რაოდენობა (პარტიამ ქვეყნის მასშტაბით მიიღო 1.45%, ხოლო დედაქალაქში - 2.52%).

ასევე დამარცხდა ასლან აბაშიძის ბლოკი „აღორძინება - 21,“ რომელსაც მეორე ადგილი ეკავა საპარლამენტო არჩევნებში (ბლოკმა ქვეყნის მასშტაბით მიიღო 4.11%, ხოლო დედაქალაქში - 6.34%). აღნიშნულის შედეგად პარლამენტი უკვე აღარ ასახავდა პოლიტიკური უპირატესობების რეალურ სურათს.

ადგილობრივ არჩევნებს კიდევ ერთი დამაფიქრებელი შედეგი მოჰყვა, რომლის მიღებაც ძალიან გაუჭირდათ ქვეყნის იმდროინდელ პოლიტიკურ მმართველებს. ეს იყო ლეიბორისტული პარტიის და ბლოკის „ეროვნული მოძრაობა - დემოკრატიული ფრონტი“ დამაჯერებელი გამარჯვება თბილისში. მათ მოაგროვეს 25.5% და 23.75% შესაბამისად.

საარჩევნო ბლოკმა ქრისტიან-კონსერვატიული პარტია - ჟვანიას გუნდი მოახერხა ადგილების დაკავება თბილისის საკრებულოში, მიუხედავად ხელისუფლების მცდელობისა, ბლოკს არ მიეღო არჩევნებში მონაწილეობა. მხოლოდ შოთა მალაშხიას - ქრისტიან- კონსერვატიული პარტიის ლიდერის - კეთილგანწყობის დახმარებით შეძლო ზურაბ ჟვანიამ.

თბილისში ჩატარებული არჩევნები ყველაზე დიდი სიურპრიზი აღმოჩნდა. ყველაზე გამოცდილი ქართველი ხელისუფალნიც კი გაოცებულნი დარჩნენ მოსახლეობის უპრეცედენტო აქტივობით. წვიმიან ამინდში, ამომრჩეველთა სიებში მრავალი შეცდომის და მრავალრიცხოვანი და უხეში იურიდიული დარღვევის მიუხედავად, ადამიანებმა გამოამჟღავნეს, რომ ისინი ჩამოყალიბდნენ მომწიფებულ საზოგადოებად, რომელიც ათვითცნობიერებს თავის მოქალაქეობრივ უფლებებს და შესწევს მათი დაცვის უნარი. სწორედ იმ დროს ადამიანები აქტიურად მონაწილეობდნენ არჩევნებში და, ამგვარად, თავისი წვლილი შეჰქონდათ პოლიტიკური კულტურის მშენებლობასა და ახალი, პოლიტიკურად იმედისმომცემი პარტიების ჩამოყალიბებაში.

თბილისის საკრებულოს 2002 წლის არჩევნების შედეგები

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

ყველა დამკვირვებელი (არჩევნებს აკვირდებოდა 25 საერთაშორისო ორგანიზაცია, მათ შორის IRI, ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტი, საარჩევნო სისტემების საერთაშორისო ფონდი, აშშ-ის საელჩო, ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისი, აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტო, გაერო-ს განვითარების პროგრამა, „Human Rights Watch“) შეთანხმდა იმაზე, რომ სამართლიანობის, კანონების და ამომრჩევლების უფლებების დაცვის, საარჩევნო კომისიების დისციპლინის დონის თვალსაზრისით ეს არჩევნები არ იყო ყველაზე უარესი საქართველოს დამოუკიდებლობის შემდეგ ჩატარებულ არჩევნებს შორის. ცესკო-ს გადაწყვეტილების მიხედვით ადგილობრივი და რეგიონული საარჩევნო კომისიები ძირითადად დაკომპლექტებული იყო „ახალი მემარჯვენეების“, სოციალისტების და „აღორძინების“ წარმომადგენლებით.

2002 წლის არჩევნებში ხმათა უმრავლესობა მიიღეს ლეიბორისტულმა პარტიამ და ნაციონალურმა მოძრაობამ. ლეიბორისტული პარტიის ლიდერმა შალვა ნათელაშვილმა შექმნა თავისი პარტიის ახალი იმიჯი. მან პარტიულ სიაში ჩასვა უბრალო ადამიანები (ინჟინრები, მექანიკოსები, მასწავლებლები, ეკონომისტები, ექსპერტები) და ამით მოიზიდა ყველანაირი სახის კომუნისტების ხმები. გარდა ამისა, „მსხვერპლთა პატივისცემამ“ ასევე დიდი როლი ითამაშა: 1999 წელს არავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ პარტია გადალახავდა 7%-იან ბარიერს, მაგრამ იგი განზრახ დატოვეს პარლამენტის კედლებს მიღმა. პარტიამ ასევე მოახერხა ისეთი ორგანიზაციის იმიჯის შენარჩუნება, რომელიც შორს არის ბინძური საპარლამენტო და პოლიტიკური თამაშებიდან.

მიხეილ სააკაშვილი, „ნაციონალური მოძრაობის“ (რომელმაც ასევე მიიღო ამომრჩეველთა ბევრი ხმა) ლიდერი, განიხილებოდა როგორც იღბლიანი და გამბედავი ახალგაზრდა პოლიტიკოსი: იგი იყო იუსტიციის წარმატებული მინისტრი და უდიდესი საპარლამენტო ფრაქციის წარმატებული ლიდერი. ბლოკმა „ნაციონალური მოძრაობა - დემოკრატიული ფრონტი“ გამოასწორა თავისი რეიტინგი, როცა მან მიიზიდა:

დედაქალაქის ამომრჩეველთა თითქმის ნახევარი პოზიტიურად აღიქვამდა ლეიბორისტული პარტიის სლოგანს „დავამხოთ ხელისუფლების მიმტაცებლები“ და „ნაციონალური მოძრაობის - დემოკრატიული საქართველო“ სლოგანს „თბილისი შევარდნაძის გარეშე“. ქრისტიანულ-კონსერვატიული პარტიისთვის და პარლამენტის ყოფილი სპიკერის, ზურაბ ჟვანიას, გუნდისთვის, რომელიც არჩევნებში მონაწილეობდა სლოგანით „დაანახეთ ხელისუფლებას თქვენი ძალა“, მინიჭებულ ხმებთან ერთად თბილისში ჩატარებული არჩევნების შედეგებმა გვიჩვენა, რომ აბსოლუტურ უმრავლესობას ერჩივნა ეცხოვრა შევარდნაძის გარეშე. აშკარა იყო, რომ ეს ადამიანები ეცდებოდნენ შანსის გამოყენებას მომავალ, 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნებში.

არჩევნების შემდეგ გამარჯვებულებმა დაიწყეს პოლიტიკური კონსულტაციები საკრებულოს თამჯდომარის თანამდებობის კანდიდატებთან დაკავშირებით. ლევან გაჩეჩილაძე, რომელიც სათავეში ედგა „ახალ მემარჯვენეებს“, შეეცადა ამ პოსტის დაკავებას: მან დატოვა თავისი საპარლამენტო ადგილი და დაიწყო მოლაპარაკებები მუნიციპალიტეტში წარმოდგენილ სხვა პოლიტიკურ ძალებთან. მან მიმართა ყველა სხვა ლიდერს, პირველ რიგში, მიხეილ სააკაშვილს, მიჰყოლოდნენ მის მაგალითს და დაეტოვებინათ პარლამენტი - მანამდეც კი, ვიდრე ცნობილი გახდებოდა საკრებულოს თავმჯდომარის ვინაობა, მაგრამ ეს იდეა უარყოფილი იქნა. ამასობაში ლეიბორისტულმა პარტიამ ამ პოსტზე სააკაშვილი დაასახელა. მოკლე მსჯელობის შემდეგ „ნაციონალურ მოძრაობაში - დემოკრატიული საქართველო“ სააკაშვილმა მიიღო ეს მოულოდნელი შეთავაზება.

2003 წლის საპარლამენტო არჩევნები

1999 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ პალამენტში სამი ფრაქცია იყო. 2002 წელს სამი ფრაქცია გაიყო 15 ფრაქციად. ცხრა მათგანი (სულ 118 დეპუტატი) იყო მთავრობის წინააღმდეგი, ხოლო სამი ფრაქცია მხარს უჭერდა შევარდნაძეს (სულ 51 დეპუტატი). კიდევ სამი სხვა ფრაქცია (42 კანდიდატი) და 25 დამოუკიდებელი დეპუტატი კვლავაც გადაუწყვეტელ ვითარებაში რჩებოდა. ასეთი იყო სიტუაცია საქართველოს პარლამენტში 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ.

2003 წელს, უმეტესი დროის განმავლობაში, საქართველო იმყოფებოდა პოლიტიკურ არეულობაში. კენჭისყრამდე პრეზიდენტი ედუარდ შევარდნაძე რთული გამოცდის წინაშე აღმოჩნდა. მზარდმა უკმაყოფილებამ მისი პოლიტიკით ბიძგი მისცა სტუდენტურ მოძრაობას, რომელიც გამოხატავდა პროტესტს მთელი ქვეყნის მასშტაბით. იმავე დროს, საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარებით, საქართველოში შეიქმნა არასამთავრობო ჯგუფები, მათ შორის „თავისუფლების ინსტიტუტი“ და „ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“. ამ ჯგუფების ყურადღება კონცენტრირებული იყო სამოქალაქო თავისუფლებებზე. ისინი აკრიტიკებდნენ მთავრობას ადამიანის უფლებების დარღვევისთვის და აკონტროლებდნენ არჩევნების ჩატარებას.

ეს ორი ჯგუფი, რეფორმატორები და არასამთავრობო ორგანიზაციები, მჭიდრო კავშირში იმყოფებოდნენ. ფაქტობრივად, მათ ჩამოაყალიბეს არაფორმალური ერთობლივი მოძრაობა, რომელიც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებდა 2002 წლის ადგილობრივი არჩევნების სამართლიანობას და აცხადებდა, რომ ისინი არ მისცემდნენ მთავრობას 2003 წლის საპარლამენტო არჩევნების შედეგების გაყალბების საშუალებას. არჩევნების სამართლიანობა მთავარი საკითხი გახდა იმ პოლიტიკური ბრძოლებისთვის, რამაც საბოლოოდ შესაძლებელი გახადა 2003 წლის შემოდგომაზე შევარდნაძის პრეზიდენტის თანამდებობიდან გადადგომა.

2003 წლის 7 ივლისს შევარდნაძემ მიიღო აშშ-ის მთავრობის წინადადება, გამოეცვალა საქართველოს საარჩევნო კომისია, რაც უზრუნველყოფდა სამართლიანი საპარლამენტო არჩევნების ჩატარებას. რეკომენდაცია - წარმოდგენილი აშშ-ის ყოფილი სახელმწიფო მდივნის ჯეიმს ბეიკერის მიერ - განხილული იქნა როგორც პოზიტიური ნაბიჯი. თუმცა 2001 წლის 31 ივლისს საქართველოს პარლამენტმა არ დაუჭირა მხარი ქვეყნის ახალი საარჩევნო კომისიის შემადგენლობას, ხოლო კრიტიკა შევარდნაძის მიმართ კვლავაც გრძელდებოდა. შევარდნაძის დაბალი რეიტინგის და პარტიის შიგნით უთანხმოების გამო, რამაც გამოიწვია მმართველი „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ დაშლა, მთავრობის მომხრეები არ მოელოდნენ რაიმე დადებით შედეგს. 22 კონკურენტი პარტიის არსებობა აღარ უტოვებდა რომელიმე პოლიტიკურ ორგანიზაციას პარლამენტში უმრავლესობის მოპოვების იმედს.

საპარლამენტო არჩევნებმა დიდი პოლიტიკური კრიზისი გამოიწვია საქართველოში. არჩევნების კამპანიისას პოლიტიკური პარტიები კითხვის ქვეშ აყენებდნენ მთავრობის მიერ სამართლიანი არჩევნების ჩატარების სურვილს. ისინი შევარდნაძეს არჩევნების გაყალბებაში ადანაშაულებდნენ.

არჩევნების შემდეგ ოპოზიციურმა პარტიებმა უარი თქვეს შედეგების აღიარებაზე და აცხადებდნენ, რომ ადგილი ჰქონდა მასიურ გაყალბებას (არჩევნებში მონაწილე ადამიანების რაოდენობა გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე საარჩევნო სიებში მოცემული მოქალაქეებისა). საზოგადოება დაეთანხმა ამ თვალსაზრისს და მოეწყო დიდი დემონსტრაციები შევარდნაძის გადადგომის მოთხოვნით.

პირველი - გასაჩივრებული - შედეგების მიხედვით, პირველ ადგილზე პრეზიდენტის მიერ ორგანიზებული კოალიცია „ახალი საქართველოსთვის“ გავიდა, ხოლო მას მოჰყვა აჭარის ლიდერის, ასლან აბაშიძის „დემოკრატიული აღორძინების კავშირი“. „ნაციონალური მოძრაობა - დემოკრატიული ფრონტი“, რომლის კამპანია მიმდინარეობდა სლოგანით „საქართველო შევარდნაძის გარეშე“ და რომელსაც მიუძღოდა სააკაშვილი, მესამე ადგილზე გავიდა, მას მოსდევდნენ მემარცხენე ლეიბორისტული პარტია, პარლამენტის თავმჯდომარის ნინო ბურჯანაძის „დემოკრატები“ და პარტია „ახალი მემარჯვენეები“.

2003 წლის 20 ნოემბერს, რამდენჯერმე გადატანის შემდეგ, ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ ბოლოს და ბოლოს გამოაქვეყნა შედეგები 150 პროპორციული წარმომადგენლობის ადგილთან დაკავშირებით. არჩევნების საერთაშორისო დამკვირვებლების მისიამ, რომელიც შედგებოდა ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის, ეუთო-ს საპარლამენტო ასამბლეის, ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის და ევროპის პარლამენტის წარმომადგენლებისგან, გამოხატა თავისი უკმაყოფილება „არჩევნების ადმინისტრირების მრავალრიცხოვანი შეცდომებით“. მთავრობამ უარყო ბრალდება არჩევნების გაყალბებაში და აცხადებდა, რომ დათვლის პროცესი იყო ნელი საარჩევნო უბნების შორეული მდებარეობის გამო.

შეტყობინებებმა დარღვევების, ამომრჩეველთა დაშინებისა და ყუთებში ყალბი ბიულეტენების ჩაყრის შემთხვევების შესახებ საარჩევნო უბნების გახსნის შემდეგ სულ მალე დაიწყო შემოსვლა. უდიდეს პრობლემას წარმოადგენდა საქართველოს მთავრობის მიერ მომზადებული ამომრჩეველთა სიები. ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისიის ანგარიშში „საპარლამენტო არჩევნები, 2003 წლის 2 ნოემბერი“ (ნაწილი I) ნათქვამია:

„75-დან არც ერთ საარჩევნო ოლქში დამკვირვებლებს არ შეუფასებიათ საარჩევნო სიები დადებითად. არაზუსტი სიები არ იძლეოდა კენჭისყრაში სამართლიანობის შესაძლებლობას . . ამომრჩეველთა სიებში იყო შემდეგი შეცდომები: მთელი კორპუსების ან ქუჩების გამოტოვება, ამომრჩევლების დარეგისტრირება არასწორ რაიონებში, გარდაცვლილი ადამიანების რეგისტრირება და ორმაგი რეგისტრაციის მრავალი შემთხვევა.“

2003 წლის 21 ნოემბერს საქართველოს უსაფრთხოების ხელმძღვანელი თედო ჯაფარიძე მიემხრო ოპოზიციას. მან არჩევნებს „გაყალბებული“ უწოდა და მოითხოვა კენჭისყრის ახალი რაუნდის ჩატარება. ერთი დღის შემდეგ, ვინაიდან იკრიბებოდა პარლამენტი, ოპოზიციის მხარდამჭერებმა შეტევა მიიტანეს შენობაზე. შევარდნაძემ დატოვა პარლამენტი და საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. პალამენტის თავმჯდომარემ ნინო ბურჯანაძემ განაცხადა, რომ, კონსტიტუციის თანახმად, იგი კისრულობდა პრეზიდენტის ფუნქციებს დაძაბულობის განელებამდე. სააკაშვილმა ამ მოვლენებს „ხავერდოვანი რევოლუცია“ უწოდა და მოუწოდა საზოგადოებას პრეზიდენტის ვადამდელი არჩევნებისკენ.

შევარდნაძე სამ თავდასხმას გადაურჩა - 1992, 1995 და 1998 წლებში - მაგრამ საბოლოოდ მას კორუფციამ (როგორც ირკვეოდა, მისი ახლობლების წრე ქვეყნის ეკონომიკის 70%-ს აკონტროლებდა) და არჩევნების გაყალბებამ მოუღო ბოლო. 2003 წლის 23 ნოემბერს იგი ოფიციალურად გადადგა პრეზიდენტის რეზიდენციაში მიხეილ სააკაშვილთან და ზურაბ ჟვანიასთან შეხვედრის შემდეგ. ვინაიდან ოპოზიციის მთავარ სიმბოლოს ვარდი წარმოადგენდა, მოვლენებსაც „ვარდების რევოლუცია“ ეწოდა.

2004 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების საბოლოო შედეგები

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

2004 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები

პრეზიდენტის მოვალეობის დროებით შემსრულებელმა ნინო ბურჯანაძემ 2004 წლის 4 იანვარი პრეზიდენტის არჩევნების დღედ გამოაცხადა. ორმა პოლიტიკურმა პარტიამ და ხუთმა საინიციატივო ჯგუფმა ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში წარადგინეს კანდიდატების მხარდამჭერთა სიები, სულ ცოტა, 50 000 ხელმოწერით. ერთ-ერთ კანდიდატს, იგორ გიორგაძეს, უარი ეთქვა რეგისტრაციაზე პრეზიდენტის თანამდებობაზე კანდიდატის მიმართ წაყენებული მოთხოვნების დაუკმაყოფილებლობის მიზეზით. დანარჩენი ექვსი კანდიდატი, მათ შორის მიხეილ სააკაშვილი, დაამტკიცა ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ.

არჩევნები, ზოგადად, ჩატარდა აქტიურ და მშვიდ ატმოსფეროში. 2004 წლის 5 იანვარს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარემ ზურაბ ჭიაბერაშვილმა გამოაცხადა წინასწარი შედეგები. საარჩევნო ოლქების 14%-ში აშკარა უპირატესობა ჰქონდა მოპოვებული მიხეილ სააკაშვილს. საბოლოო შედეგები 2004 წლის 17 იანვარს გამოცხადდა - სააკაშვილმა მიღებული ჰქონდა ხმათა 96.24% მიიღო. არჩევნებში მოსახლეობის 88%-ს ჰქონდა მიღებული მონაწილეობა. პრეზიდენტი მიხეილ სააკაშვილი არჩეული იქნა ხუთწლიანი ვადით. იგი დაჰპირდა საზოგადოებას, რომ გამოძებნიდა უკეთეს დიპლომატიურ გზებს რუსეთთან ურთიერთობის მოგვარებისთვის, თუმცა შეინარჩუნებდა საქართველოს პროდასავლურ ორიენტაციას. მან ოფიციალურად პრეზიდენტის პოსტი ბურჯანაძისგან 2004 წლიდ 25 იანვარს ჩაიბარა.

2004 წლის განმეორებითი საპარლამენტო არჩევნები

საქართველოს მოქალაქეები 2004 წლის 28 მარტს კვლავ გაემართნენ საარჩევნო უბნებისკენ; ამჯერად მათ უნდა აერჩიათ პროპორციული წარმომადგენლობის 150 პარლამენტარი და ორი მაჟორიტარი დეპუტატი ბოლნისისა და ჭიათურის რაიონებში. 2003 წლის 2 ნოემბრის არჩევნების შედეგები დარჩენილ საარჩევნო ოლქებში (თითო ადგილი) არ გამხდარა სადავო. საბოლოო შედეგები გამოცხადდა 2004 წლის 18 აპრილს.

სააკაშვილის კოალიციამ „ნაციონალური მოძრაობა - დემოკრატები“ შეაგროვა ხმების 66.24%, მას მოჰყვებოდნენ „მრეწველებიახალი მემარჯვენეები“ 7.56%-ით. აჭარის ლიდერს, ასლან აბაშიძეს, არ ერგო პროპორციული წარმომადგენლობის არც ერთი ადგილი, ვინაიდან მისმა „დემოკრატიული აღორძინების კავშირმა“ მიიღო ხმათა მხოლოდ 3.86%. იმ დროისთვის ახლად შექმნილმა პარტიამ „თავისუფლება“, რომელსაც სათავეში ედგა საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას ვაჟი კონსტანტინე გამსახურდია, ვერ მოიპოვა ადგილები პარლამენტში. საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო მოსახლეობის 63.9%-მა. ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ არჩევნების შედეგები დარღვევების გამო გააუქმა აჭარის ექვს რაიონში.

ქვეყანას სათავეში ჩაუდგა მიხეილ სააკაშვილი, 37 წლის ახალგაზრდა, რომელსაც განათლება აშშ-ში ჰქონდა მიღებული. პრემიერ-მინისტრის თანამდებობაზე დაინიშნა ზურაბ ჟვანია, ხოლო პარლამენტის სპიკერი გახდა ნინო ბურჯანაძე. ის ოპოზიციური პარტიები, რომლებმაც მხარი არ დაუჭირეს რევოლუციას, როგორიც იყო ლეიბორისტული პარტია, „ახალი მემარჯვენეები“, „მრეწველები“, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტია და სხვები, მოიხსენიებოდნენ „ერის მტრებად“.

მიუხედავად იმისა, რომ 2004 წლის არჩევნებში მათ დაკარგეს მხარდაჭერა, „მრეწველებმა“ და „ახალმა მემარჯვენეებმა“ მოახერხეს 7%-იანი ბარიერის გადალახვა. უფრო მეტიც, მათ თითქმის ხმათა იგივე რაოდენობა მიიღეს, რაც რევოლუციამდე.

„ნაციონალურმა მოძრაობამ - დემოკრატებმა“, რომლებმაც წამოიწყეს „ვარდების რევოლუცია“, ქვეყნის პოლიტიკური სცენის მონოპოლიზაცია მოახდინეს. მათ მოიპოვეს კონსტიტუციური უმრავლესობა პარლამენტში და მთლიანად იყვნენ დაკავებულნი საპარლამენტო მოქმედებებით. როგორც „ახალი მემარჯვენეების“ ერთ-ერთმა ლიდერმა აღნიშნა, ოპოზიციას თითქმის არ შეეძლო ფუნქციონირება თავისი მცირე და სუსტი მხარდამჭერი მექანიზმით იმ პირობებში, როცა მთლიანი საპარლამენტო მანქანა საპარლამენტო უმრავლესობას ჰქონდა ჩაგდებული ხელში; თუმცა ეს მანქანა მათ ელექტორატის მიერ ჰქონდათ ჩაბარებული გარიგებით:

„მე მოგცემ ძალას (ეს იყო ელექტორატის გზავნილი), მაგრამ შენ („ნაციონალურმა მოძრაობამ - დემოკრატები“) სამაგიეროდ უნდა მომცე სტაბილურობა და კარგი ცხოვრება.“

იმ დროისათვის ზოგიერთმა ოპოზიციურმა ლიდერმა უკვე იცოდა ძლიერი მმართველი პარტიის და სუსტი ოპოზიციის პრობლემები. მაგალითად, აი, რას აცხადებდა ფიქრია ჩიხრაძე, «ახალი მემარჯვენეების» ერთ-ერთი ლიდერი:

„ძლიერი ოპოზიცია დემოკრატიის კარგად ცნობილი პოსტულატია. იგი აუცილებელია ჯანსაღი კონკურენციისთვის. როცა დემოკრატიული უმრავლესობა ერთპიროვნულად იღებს ყველა გადაწყვეტილებას, მაშინ ოპოზიციურ პარტიებს უჭირთ ფუნქციონირება. დღეს ჩვენი ამოცანაა, ვაჩვენოთ საზოგადოებას, რომ უმრავლესობის მოსაზრებების გარდა ქვეყანაში სხვა აზრიც არსებობს და დავარწმუნოთ ხალხი, რომ აზრთა სხვადასხვაობა აუცილებელია. რაც შეეხება ყველა დემოკრატიული ძალის გაერთიანებას ... ჩვენ გვსურს ჩვენი პარტიების გაერთიანება, ვინაიდან ჩვენი ელექტორატი ძალიან სუსტია იმისთვის, რომ დაყოფილი იყოს სხვადასხვა პარტიის მომხრეებად“.

საპარლამენტო არჩევნების საბოლოო შედეგები 2003 წლის მაჟორიტარი დეპუტატების არჩევნები და 2004 წლის განმეორებითი პროპორციული არჩევნები

წყარო: ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისია ანგარიში, ნაწილი 2, ნაწილობრივ განმეორებითი საპარლამენტო არჩევნები, 2008 წლის 28 მარტი

კობა დავითაშვილმა კი, „ნაციონალური მოძრაობის“ ერთერთმა დამფუძნებელმა და ლიდერმა, რომელმაც დატოვა იგი „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ და ჩამოაყალიბა გაერთიანებული კონსერვატიული პარტია, განაცხადა:

„ის ფაქტი, რომ ერთ პარტიას პარლამენტში მეტი ადგილი უკავია, ვიდრე კონსტიტუციურ უმრავლესობას, არ შეიძლება აღიწეროს როგორც პოზიტიური მოვლენა. ფაქტობრივად, კონსტიტუცია შესწორდა და მორგებული იქნა ამ ადამიანებზე და მათ პოლიტიკურ შეხედულებებზე. ოპოზიცია უნდა გაძლიერდეს ამ უმრავლესობის ხარჯზე, ვინაიდან მისი ორი მესამედის დომინირება ძირს უთხრის ესოდენ აუცილებელ წონასწორობას, ხოლო პარლამენტს შეუძლია არასწორი გადაწყვეტილებების მიღება ... თუ რომელიმე პოლიტიკურ ძალას სურს ჩვენთან თანამშრომლობა, ჩვენ ვიწვევთ მას შემოსაერთებლად, რადგან გვწამს, რომ აზრთა სხვადასხვაობა განამტკიცებს და არა რაიმე ზიანს მოუტანს პარტიას. ჩვენ მზად ვართ თანამშრომლობისთვის ნებისმიერ პოლიტიკურ ძალასთან, რომელიც გაიზიარებს ჩვენს პრინციპებს“.

ლეიბორისტული პარტია, რომელიც დამარცხდა საპარლამენტო არჩევნებში, ერთ-ერთი ყველაზე რადიკალური იყო ოპოზიციის წევრებს შორის. აი, რას ამბობდა მისი ლიდერი, შალვა ნათელაშვილი:

„ვერ ვიტყვი, რომ ოპოზიცია სუსტია. ჩვენ საკმაოდ დიდი ძალა ვართ. ეს დადასტურდა აშშ-ში ბოლოდროინდელი ვიზიტისას. თუმცა გამარჯვებულმა პარტიამ არ შეგვიშვა პარლამენტში. არსებობს ორი გადაწყვეტილება: ან ჩატარდეს ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნები, ან დავიწყოთ ნამდვილი რევოლუცია, საიდანაც ჩვენ არ დავიხევთ უკან. ამას კი შეიძლება ძალიან უსიამოვნო შედეგი მოჰყვეს“.

კარგი, მაგრამ ხარვეზებიანი დასაწყისი

წინ რეფორმებია

2004 წლის 2 აპრილს დაკავებული იქნა ოთხი პირი, რომლებსაც ბრალად ედებოდათ კავშირი სააკაშვილის მკვლელობის მიზნით სავარაუდო შეთქმულებასთან. აჭარის ლიდერმა აბაშიძემ უარყო რაიმე კავშირი ამგვარ ქმედებასთან. 2004 წლის მაისში ამ ავტონომიურ რესპუბლიკაში ფესვგამდგარმა ლიდერმა დაკარგა ძალა მას შემდეგ, რაც მან დაბლოკა ყველა პარტია კავშირი „აღორძინების“ გარდა და შეეცადა ყველა კავშირის მოჭრას საქართველოსთან. საქართველოში რეინტეგრირების შემდეგ აჭარას სათავეში ჩაუდგა ახალგაზრდა ბათუმელი ტექნოკრატი. ამ რეგიონის წარმატებულმა აღორძინებამ მნიშვნელოვნად განამტკიცა სააკაშვილის მთავრობა თბილისში.

2005 წლის თებერვალში პრემიერ-მინისტრის და პრეზიდენტის მოკავშირის, ასევე, დამოუკიდებელი პარტიის ხელმძღვანელის, ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალებამ საქართველოს დიდი გამოცდილების მქონე სერიოზული პოლიტიკური მოღვაწე წაართვა. ჟვანია პრეზიდენტი სააკაშვილის შემაკავებელ ძალას წარმოადგენდა. იგი ერთადერთი იყო, ვისაც შეეძლო წინააღმდეგობის გაწევა პრეზიდენტის გადაწყვეტილებისთვის. ჟვანიას გარდაცვალების შემდეგ ავანსცენაზე ახალგაზრდა, რადიკალურად განწყობილი ფიგურები გამოჩნდნენ, მაგრამ მათ აკლდათ ყოფილი პრემიერ-მინისტრის პოლიტიკური აღზრდა და ადმინისტრაციული გამოცდილება.

სააკაშვილის მთავრობამ წამოიწყო მსხვილმასშტაბიანი რეფორმები, რომელთაგან მრავალი მიმართული იყო კანონის უზენაესობის აღდგენისკენ და ფუნდამენტური სახელმწიფო ხელისუფლებისკენ. საზოგადოებისთვის ცნობილი ფიგურების, თანამდებობის პირების და ბიზნესმენების დაპატიმრება კორუფციის და გადასახადების დამალვის ბრალდებით სწრაფად გახდა ყველასთვის სიგნალი იმისა, რომ ქვეყანაში კორუფციას აღარ მოითმენდნენ. თუმცა უჩვეულოდ სწრაფმა სასამართლო გარჩევებმა და სასამართლოს მიერ დამნაშავეებად ცნობილი კრიმინალების განთავისუფლებამ საკმაოდ დიდი ჯარიმების გადახდის შემდეგ წარმოშვა კრიტიკა, განსაკუთრებით ევროპის საბჭოს მხრიდან, ვინაიდან ეს ნიშნავდა შეუზღუდავი უფლებამოსილების გადაცემას პროკურატურისთვის. საკმაოდ ცუდი სახელის მქონე საგზაო პოლიციის უეცარმა დაშლამ და მისმა ჩანაცვლებამ უკეთ მომზადებული და აღჭურვილი ძალებით მნიშვნელოვანი და ძლიერი სიმბოლური დარტყმა მიაყენა კორუფციას.

მთავრობამ კიდევ ერთხელ დაამტკიცა თავისი სურვილი, მიემართა საუკეთესო დემოკრატიული პრაქტიკისთვის არა მხოლოდ საქართველოს ევროატლანტიკურ ბლოკში ინტეგრირების ამბიციის დასაკმაყოფილებლად, არამედ პოლიტიკური, ადმინისტრაციული და ეკონომიკური რეფორმის პროცესის მდგრადობის უზრუნველსაყოფადაც. მთავრობამ ჩამოაყალიბა სამართლებრივი რეფორმის პროგრამა, ხოლო სასამართლო რეფორმის მოდელად აიღო ევროპული სისტემა, მათ შორის შემოიღო რაიონული და სააპელაციო სასამართლოები. შეირჩნენ ახალი მოსამართლეები და პრეზიდენტმა სთხოვა ევროკავშირს მოსამართლეების გამოგზავნა, რომლებიც მოისმენდნენ როგორც სისხლის სამართლის, ასევე ბიზნეს-საქმეებსაც.

ათვითცნობიერებდა რა სექტანტურ ტრადიციებს, რომლებსაც არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები მიაწერდნენ ზოგიერთ ტრადიციულ ელემენტს ქართულ საზოგადოებაში, რომელიც კვლავაც უკავშირებდა ერთმანეთს ნაციონალიზმსა და მართლმადიდებლურ ტრადიციებს, მთავრობა დათანხმდა, ხმა მიეწვდინა რელიგიურ და ეთნიკურ უმცირესობათა ჯგუფებისთვის იმისათვის, რომ მათ მეტი მონაწილეობა მიეღოთ საქართველოში დაწყებულ დემოკრატიულ გარდაქმნებში.

მთავრობის მიერ 2004 წლის თებერვალში კონსტიტუციაში შეტანილმა ცვლილებებმა, რომლებიც სასწრაფოდ იქნა მიღებული სააკაშვილის ინაუგურაციამდე, დიდი კრიტიკა გამოიწვია ქვეყანაში. ამ ცვლილებებმა შეასუსტა პარლამენტი და გაზარდა პრეზიდენტის ძალა. ცვლილებების თანახმად, პრეზიდენტი ნიშნავდა პრემიერ-მინისტრს, მას ასევე მიეცა შინაგან საქმეთა და თავდაცვის მინისტრების დანიშვნისა და განთავისუფლების უფლება. მას ჰქონდა მინისტრთა კაბინეტის დანიშვნის უფლებაც, თუ ეს უკანასკნელი ვერ შეძლებდა პარლამენტის მხარდაჭერის მიღებას სამი მცდელობის შემდეგ. გარდა ამისა, პრეზიდენტს შეეძლო პარლამენტის დათხოვნა, თუ იგი სამჯერ გაუწევდა წინააღმდეგობას ბიუჯეტთან დაკავშირებულ წინადადებებს. კრიტიკოსები აცხადებდნენ, რომ აღნიშნული ცვლილებების მეშვეობით მთელი ძალა თავმოყრილი იყო აღმასრულებლის ხელში.

გარდა საერთაშორისო მასშტაბით აღიარებული გამოწვევებისა დემოკრატიზაციის, კანონის უზენაესობისა და კარგი მმართველობის სფეროებში, ახალ მთავრობას უნდა ეზრუნა აფხაზეთთან და სამხრეთ ოსეთთან კონფლიქტის პრობლემაზე. მთავრობის წარმომადგენლები აცხადებდნენ, რომ მათ ამ პრობლემის გადაჭრა სურდათ მშვიდობიანი მოლაპარაკების გზით და არა სამხედრო ძალის გამოყენებით. ყველასათვის გასაგები იყო, რომ ძველმა მოდელებმა ვერ შეძლო გადაუჭრელი საკითხების მოგვარება. ქართველები აცხადებდნენ, რომ მათ განზრახული ჰქონდათ კონფლიქტების გადაჭრის არსებული ტექნიკის გამოყენება-რეინტეგრაცია, იძულებით გადაადგილებული პირების დაბრუნება და ნდობის ჩამოყალიბება დაძაბულობის შესუსტების მიზნით. თუმცა მთავრობა არ ეთანხმებოდა საქართველოს ტერიტორიის დაყოფას ნებისმიერი სახით. მთავრობას ძალიან აშფოთებდა, მაგალითად, ევროკავშირსა და რუსეთს შორის სავიზო რეჟიმის გამარტივების მცდელობა, რასაც შეიძლებოდა მოჰყოლოდა ევროკავშირის მიერ იმ პასპორტების აღიარება, რომლებიც რუსეთმა დაურიგა საქართველოდან გამოყოფილი რეგიონების მოქალაქეებს.

2006 წლის ადგილობრივი არჩევნები

2006 წელს მსოფლიო ბანკმა საქართველო დაასახელა ყველაზე დიდ რეფორმატორად მსოფლიოში. თუმცა, პროგრესის მიუხედავად, საქართველოს მოსახლეობის დიდი ნაწილი კვლავ სიღარიბის ზღვარს მიღმა ცხვრობდა. მზარდ შემოსავალს მნიშვნელობას უკარგავდა ასევე მზარდი ინფლაცია; ეკონომიკურმა რეფორმებმა და რეპრესიებმა «შავ ბაზარზე» უმუშევრად დატოვა ათასობით ადამიანი. რეფორმების დაწყების შემდეგ საქართველოს მრავალ მოქალაქეს უხდებოდა გადასახადების და კომუნალური მომსახურების საფასურის სრულად გადახდა. თუმცა სააკაშვილის მთავრობამ ომი გამოუცხადა კორუფციას, მისი კრიტიკოსები ვარაუდობდნენ კორუფციას თვით სააკაშვილის გუნდში. ოპონენტები ამბობდნენ, რომ ხელისუფლება შერჩევით იყენებდა კანონებს პოლიტიკური ოპონენტების მიმართ და ადანაშაულებდნენ მას ავტორიტარულ მართვაში. მთავრობა კრიტიკის უდიდეს ქარცეცხლში მოექცა ციხეში აჯანყების უმოწყალოდ ჩახშობის და იმ მკვლელობების გამოძიებისგან თავის შეკავების გამო, რომლებშიც ფიგურირებდნენ პოლიციის ოფიცრები.

ასეთ ფონზე 2006 წლის 5 ოქტომბერს საქართველოში ჩატარდა ადგილობრივი არჩევნები. ეს იყო მთავრობის პირველი დიდი გამოცდა, თუ როგორ დაიცავდა იგი გამჭვირვალობას არარევოლუციურ პირობებში. გარდა ამისა, არჩევნები გამოავლენდა, თუ რამდენად ენდობოდა საზოგადოება როგორც „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“, მთელი რიგი სკანდალების შემდეგ, ასევე ოპოზიციას, რომელმაც დაიწყო გაძლიერება და რეორგანიზება. არჩევნები დაემთხვა რუსეთთან ურთიერთობის განსაკუთრებულად დაძაბვის პერიოდს. დიდი დიპლომატიური უსიამოვნების შემდეგ, რომელიც ეხებოდა რუსეთის სავარაუდო ჯაშუშობას, კრემლმა გაწყვიტა საქართველოსთან ყოველგვარი სატრანსპორტო თუ საფოსტო კავშირი.

„ახალმა მემარჯვენეებმა“ ბოიკოტი გამოუცხადა არჩევნებს. ეს პარტია პრეზიდენტ სააკაშვილს ადანაშაულებდა არჩევნების თარიღით უპრეცედენტო მანიპულირებაში, რაც ართმევდა ოპოზიციურ პარტიებს დროს მომზადებისთვის და საარჩევნო კამპანიების ჩატარებისთვის. „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“ ატარებდა აქტიურ წინასაარჩევნო კამპანიას 2006 წლის გაზაფხულიდან ყოველგვარი შეზღუდვებისა თუ კონტროლის გარეშე.

სამართლებრივ ბაზას მუნიციპალური არჩევნების ჩატარებისთვის წარმოადგენდა (თუმცა არა მხოლოდ) საარჩევნო კოდექსი, რომელიც მიღებული იქნა 2001 წელს და უკვე 15-ჯერ იყო შესწორებული 2006 წლის ივლისისთვის. საარჩევნო კანონმდებლობა ზოგადად ხელშემწყობი იყო დემოკრატიული არჩევნების ჩატარებისათვის, თუმცა უკეთესი იქნებოდა მისი შემდგომი დახვეწა მთელ რიგ საკითხებში.

წინასწარი შედეგების მიხედვით, არჩევნებში გაიმარჯვა „ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ“, რომელსაც, დიდ უმრავლესობასთან ერთად, სათავეში ედგა პრეზიდენტი სააკაშვილი. უმეტესად სომხებით დასახლებულ ახალქალაქში აღმოჩნდა ერთადერთი მუნიციპალიტეტი, სადაც ხმათა უმრავლესობა მოიპოვა ოპოზიციის წარმომადგენელმა პარტიამ „მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს“. ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისისა და ევროპის საბჭოს ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფალთა კონგრესის თანახმად:

„მუნიციპალური არჩევნები საქართველოში ჩატარდა ფუნდამენტური თავისუფლებების პატივისცემის პრინციპების დაცვით; თუმცა თითქმის წაშლილმა განსხვავებამ მმართველ ხელისუფალთა და წამყვან პარტიას შორის კიდევ უფრო გააძლიერა თანამდებობებზე მყოფთა უპირატესობა“.

საქართველოს და ევროკავშირის დროშების გარემოცვაში სააკაშვილი მიესალმა საქართველოს პირველ დემოკრატიულ მუნიციპალურ არჩევნებს, როგორც მისი მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადების გამოხატულებას.

„მოხარული ვარ განვაცხადო, რომ „ნაციონალურმა მოძრაობამ“ მოიპოვა ძალიან დამაჯერებელი გამარჯვება მთელ საქართველოში 2006 წლის მუნიციპალურ არჩევნებში; (...) ამ ადგილობრივ არჩევნებში მონაწილეობის ხარისხი გაცილებით მაღალი იყო, ვიდრე ბოლო დროს ჩატარებულ რომელიმე სხვა ადგილობრივ არჩევნებში. საქართველოს ქალაქებსა და სოფლებში გაცილებით მეტმა ადამიანმა მიიღო არჩევნებში მონაწილეობა. მოხსნილია ყველა რეკორდი“.

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარემ გურამ ჩალაგაშვილმა განაცხადა, რომ, საერთაშორისო დაძაბულობის მიუხედავად, არჩევნებმა მშვიდობიანად ჩაიარა.

„არჩევნები ჩატარდა მაღალი სტანდარტების დაცვით და სრულ შესაბამისობში კანონთან. ღონისძიება გამჭვირვალე იყო. ობიექტურად, არა მგონია, რაიმე სერიოზულ დარღვევას ჰქონოდა ადგილი, ამიტომ ჩვენ, საარჩევნო კომისია, ვთვლით, რომ არჩევნებმა უმაღლეს დონეზე ჩაიარა“.

ოპოზიციის წევრები კი ყველაფერ ამას სხვაგვარად აღიქვამდნენ. ლეიბორისტული პარტიის ლიდერმა შალვა ნათელაშვილმა, რომლის პარტია მესამე იყო უიმედო 10%-იანი მაჩვენებლით, სააკაშვილს „სისხლიანი დიქტატორი“ უწოდა და საერთაშორისო საზოგადოებრიობას სთხოვდა, არ ეღიარებინა არჩევნების შედეგები. დავით უსუფაშვილი რესპუბლიკური და კონსერვატიული პარტიების ბლოკიდან, რომელიც მეორე ადგილზე გავიდა, თუმცა უფრო მოზომილი იყო თავის გამოთქმებში, მაგრამ არანაკლებ კრიტიკული. მან განაცხადა:

„საქმე განსაკუთრებულად ცუდად იყო გორში, სადაც შეიარაღებული ადამიანები და პოლიციის წარმომადგენლები აქტიურად მონაწილეობდნენ ხმების დათვლაში და საარჩევნო ურნების დასათვლელად გადაცემაში. ამ თვალსაზრისით სერიოზულ პრობლემებს ჰქონდა ადგილი ამბროლაურშიც. ფაქტობრივად, თითქმის შეუძლებელია ისეთი ოლქის დასახელება, სადაც არ ყოფილიყო მსგავსი პრობლემები.“

2006 წლის ადგილობრივი არჩევნები - საბოლოო შედეგები

წყარო: დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისი, არჩევნების დამკვირვებელთა შეზღუდული მისია; საბოლოო ანგარიში საქართველოში ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს არჩევნების შესახებ, 2006 წლის 5 ოქტომბერი

ვიმ ვან გელდერმა, ევროპის საბჭოს ადგილობრივი და რეგიონული ხელისუფლების ორგანოთა კონგრესის დელეგაციის ხელმძღვანელმა, განაცხადა, რომ მნიშვნელოვანი პროგრესი შეინიშნებოდა არჩევნების ჩატარებაში. მისი თქმით, მიუხედავად ამისა, მოსახლეობის აქტივობის წინასწარი მონაცემები უჩვენებდა, რომ საჭირო იყო მეტი პროგრესი ადგილობრივ საქმეებში მოქალაქეთა და პოლიტიკური ძალების მეტი მონაწილეობის უზრუნველსაყოფად. სააკაშვილის ტრიუმფალური გამოსვლის მიუხედავად, მუნიციპალურ არჩევნებში მონაწილეობა მიიღო 1.52 მლნ ამომრჩეველმა (რეგისტრირებული ამომრჩევლების 47.4%). აქტივობა უფრო დაბალი იყო თბილისში (34.7%), ვიდრე ქვეყნის დანარჩენ ნაწილებში (52.2%).

2007 წლის ნოემბრის მოვლენები

2007 წლის სექტემბერში ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის თანამომხსენებლებმა შეაქეს საქართველო მისი „საოცარი პროგრესისთვის“ რეფორმების გზაზე „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ. მათ ქვეყანას უწოდეს მაგალითი მთელი რეგიონის და ბევრი სხვა ქვეყნისთვის. 2007 წელს არასამთავრობო ორგანიზაცია „საერთაშორისო გამჭვირვალობამ“ განაცხადა, რომ საქართველო გამოვიდა იმ ქვეყნების რიგებიდან, რომლებიც ცნობილი იყვნენ თავისი „აღვირახსნილი კორუფციით“, და მას შეფასების 10 ქულიდან მიენიჭა ღირსეული 3.4 ქულა, რაც დიდი წარმატების მაჩვენებელი იყო. მაგრამ ეს პოზიტიური შედეგი არ შეესაბამებოდა იმ პოლიტიკურ კრიზისს, რომელიც არყევდა ქვეყანას.

კრიზისის ესკალაცია მოჰყვა თავდაცვის ყოფილი მინისტრის ირაკლი ოქრუაშვილის - რომელმაც მთავრობას ბრალი დასდო კორუფციასა და მკვლელობაში - დაპატიმრების გახმაურებულ საქმეს. 2000-2001 წლებში ირაკლი ოქრუაშვილი იუსტიციის მინისტრის მოადგილე იყო. იგი შეუერთდა მიხეილ სააკაშვილის „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“ და 2002 წელს არჩეული იქნა თბილისის საკრებულოს წევრად. 2003 წლის ნოემბერში, „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ, ოქრუაშვილი დაინიშნა სამხრეთ ოსეთის მეზობლად მდებარე შიდა ქართლის გუბერნატორად. ოქრუაშვილის ამოცანას წარმოადგენდა რეგიონში კორუფციის და კონტრაბანდის ალაგმვა.

2004 წლის იანვრიდან ოქრუაშვილი გენერალური პროკურორი იყო, ვიდრე სააკაშვილმა 2004 წლის ივლისში არ დანიშნა შინაგან საქმეთა მინისტრად, ხოლო 2004 წლის დეკემბერში გადაიყვანა თავდაცვის მინისტრად. თავდაცვის მინისტრის პოსტზე ყოფნისას ოქრუაშვილი ცნობილი იყო როგორც სამხრეთ ოსეთში სეპარატისტთა მიმართ სამხედრო მოქმედებების მომხრე. 2006 წლის 1 მაისს მან განაცხადა, რომ წავიდოდა დაკავებული თანამდებობიდან, თუ საქართველო არ აღადგენდა თავის ზეგავლენას სამხრეთ ოსეთში 2007 წლის 1 იანვრისთვის. 2006 წლის 10 ნოემბერს სააკაშვილმა იგი გადაიყვანა ეკონომიკური განვითარების მინისტრის თანამდებობაზე, რომელიც მან 2006 წლის 17 ნოემბერს დატოვა.

თითქმის ერთი წლის შემდეგ, 2007 წლის 25 სექტემბერს, ოქრუაშვილმა გამოაცხადა ახალი ოპოზიციური პარტიის - „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსათვის“ - შექმნის შესახებ და გააჩაღა პრეზიდენტ სააკაშვილის კრიტიკა. იგი ადანაშაულებდა მას კორუფციაში, არაკომპეტენტურობასა და ადამიანის უფლებათა დარღვევაში. მან ასევე ახალი მოსაზრებები წამოაყენა ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალებასთან დაკავშირებით. იგი ეჭვის ქვეშ აყენებდა ოფიციალური გამოძიების დასკვნას და პირადად სააკაშვილს ადანაშაულებდა ბიზნესმენი ბადრი პატარკაციშვილის მკვლელობის დაგეგმვაში. პარტიის შექმნის გამოცხადებას წინ უძღოდა დავა ფინანსურ დარღვევებზე, დაკავშირებული პარტიის ახალ ოფისთან, და კორუფციის ბრალდებით მიხეილ ქარელის, ოქრუაშვილის ახლო მეგობრის და შიდა ქართლის გუბერნატორის, დაპატიმრება.

2007 წლის 27 სექტემბერს ოქრუაშვილი დააკავეს გამოძალვის, ფულის გათეთრების და თავდაცვის მინისტრად მუშაობისას თანამდებობის ბოროტად გამოყენების ბრალდებით. 2007 წლის 28 სექტემბერს რამდენიმე ოპოზიციურმა პარტიამ პარლამენტის შენობასთან გამართა მშვიდობიანი მანიფესტაცია ირაკლი ოქრუაშვილის მხარდასაჭერად. 2007 წლის 8 ოქტომბერს, გენერალური პროკურორის აპარატის მიერ გავრცელებულ ვიდეოჩანაწერზე, სადაც ოქრუაშვილი ცნობილი იქნა დამნაშავედ მექრთამეობისთვის გამოძალვის გზით და დაუდევრობისთვის მინისტრის პოსტზე ყოფნისას, მან უკან წაიღო პრეზიდენტის მიმართ გამოთქმული ბრალდებები, რითაც მოიპოვა თავდებით გათავისუფლება 10 მილიონი ლარის გადახდის შემდეგ. ოქრუაშვილმა ასევე განაცხადა, რომ მის მიერ სააკაშვილის მიმართ წაყენებული ბრალდებები არ შეესაბამებოდა სიმართლეს და მიმართული იყო მისთვის და ბადრი პატარკაციშვილისთვის პოლიტიკური დივიდენდების მოპოვებისკენ და საქართველოს პრეზიდენტის დისკრედიტაციისკენ. ზოგიერთი ოპოზიციონერის თქმით, ოქრუაშვილმა აღნიშნული განცხადება ზეწოლის ქვეშ გააკეთა. თუმცა თვით ოქრუაშვილმა განაცხადა, რომ იგი მზად იყო თანამშრომლობისთვის გამოძიებასთან. საკუთარი დანაშაულის აღიარების შემდეგ ოქრუაშვილი გაათავისუფლეს. მან დატოვა საქართველო ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე.

ირაკლი ოქრუაშვილის დაპატიმრების შემდეგ სულ მალევე ჩამოყალიბდა ერთიანი სახალხო მოძრაობის ეროვნული საბჭო, რომლის მიზანს წარმოადგენდა საზოგადოების იმ ერთობლივი კამპანიის კოორდინირება, რომელსაც უნდა დაერწმუნებინა ხელისუფლება საპარლამენტო არჩევნების აპრილში ჩატარებაში ნაცვლად 2008 წლის ბოლოსი. საბჭომ გააერთიანა შემდეგი პარტიები:

2007 წლის 2 ნოემბერს ათობით ათასი პროტესტანტი მივიდა დედაქალაქის მთავარ პროსპექტზე თავისი უკმაყოფილების გამოსათქმელად პრეზიდენტ სააკაშვილის წინააღმდეგ - ეს ხდება „ვარდების რევოლუციიდან“ ოთხი წლის შემდეგ. ტრანსპარანტებით და შეძახილებით „გადადექი!“ და „საქართველო პრეზიდენტის გარეშე!“ ოპოზიციამ შეკრიბა ადამიანები პარლამენტის წინ, მოითხოვდა ვადამდელ საპარლამენტო არჩევნებს და პოლიტიკური პატიმრების გათავისუფლებას. ეს 2003 წლის შემდეგ ყველაზე დიდი თავყრილობა იყო. ოპოზიციის ლიდერები აცხადებდნენ, რომ რუსთაველზე 100 000-მა კაცმა მოიყარა თავი, მთავრობის შეფასებით 35 000 ადამიანი იყო, ხოლო ჟურნალისტების შეფასებით - 70 000.

ყველა იქ შეკრებილი არ უერთდებოდა ოპოზიციის მოთხოვნებს. ისინი შეგროვდნენ იქ იმიტომ, რომ მთავრობა არღვევდა ადამიანის უფლებებს, ახდენდა პოლიტიკის პოლარიზებას და უარს ამბობდა ოპოზიციასთან შეხვედრაზე. ისინი უჩიოდნენ მუდმივ უმუშევრობას (15% მთავრობის მონაცემებით) და ცხოვრების გაძვირებას მაშინ, როცა შემოსავალი იგივე რჩებოდა. ადამიანები გამოხატავდნენ თავიანთ უკმაყოფილებას, მაგრამ არც ახალ რევოლუციას უჭერდნენ მხარს. მრავალი მათგანი მისული იყო იქ არა არჩევნების თარიღის შესაცვლელად, არამედ მთავრობისგან მოსათხოვნად, უფრო მეტი ეფიქრა ახალი სამუ შაო ადგილების შექმნაზე. ისინი მოითხოვდნენ უკეთეს პენსიებს და მეტ სოციალურ პროგრამას. ოპოზიციამ უბრალოდ ადამიანებს მისცა საკუთარი თავის გამოხატვის და პროტესტის გზით მთავრობისა და პარლამენტისთვის თავისი აზრის მიწოდების შანსი. პარლამენტის წევრებს დაკარგული ჰქონდათ ყოველგვარი კავშირი თავის ელექტორატთან. პარლამენტართა უმრავლესობა არც კი შეხვედრია თავის ამომრჩევლებს იმის ასახსნელად, თუ რა მოხდა „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ. მრავალი ქართველი უგულებელყოფილად გრძნობდა თავს. აქედან გამომდინარე, ისინი ჩამოვიდნენ საქართველოს თითქმის ყველა კუთხიდან ავტობუსებით, მანქანებითა თუ მატარებლით.

2007 წლის 6 ნოემბრისთვის პროტესტი გამძაფრდა, ხოლო 2007 წლის 7 ნოემბერს უკიდურესი სახე მიიღო, როცა პოლიციამ შეკრებილები დაარბია წყლის ჭავლებით, რეზინის ტყვიებით და ცრემლსადენი გაზით. მას შემდეგ, რაც საპატრულო პოლიციამ ვერ შეძლო პროტესტანტების დაშლა და რუსთაველის გამზირის გათავისუფლება, გამოჩნდა ასობით საგანგებო დანიშნულების რაზმელი, რომლებიც შეიარაღებულნი იყვნენ ფარებით და ხელკეტებით. ხელკეტებიანი და ფარებიანი პოლიციელები უმოწყალოდ სცემდნენ შეკრებილთ. საგანგებო დანიშნულების რაზმის გარდა შეტევაზე იყო გადასული შავებში ჩაცმული ასობით ნიღბიანი ადამიანი.

ოპოზიციის მიმართ ლოიალურად განწყობილი ორი ტელევიზია, „იმედი“ და „კავკასია“, გაითიშა ეთერიდან. „იმედის“ თანამფლობელი იყო მედია-მაგნატი ბადრი პატარკაციშვილი, რომელიც აფინანსებდა „ეროვნულ საბჭოს“ და იმუქრებოდა გამოსვლების დაფინანსებით, ვიდრე არ წავიდოდა მთავრობა. 2007 წლის 7 ნოემბრის საღამოს ავტომატებით შეიარაღებულმა პოლიციის ნიღბიანმა ოფიცრებმა დალუქეს «იმედის» ოფისი და დიდი რაოდენობით ტექნიკაც დააზიანეს. აღნიშნულის საპასუხოდ ბადრი პატარკაციშვილმა განაცხადა:

„ნურავის შეეპარება ეჭვი იმაში, რომ მთელი ჩემი ძალისხმევა, ფინანსური რესურსები უკანასკნელ თეთრამდე დაიხარჯება ამ ფაშისტური რეჟიმისგან საქართველოს განთავისუფლებისთვის.“

„კავკასია“, თბილისის მაუწყებელი, იმავე შენობაში იყო განლაგებული, სადაც „იმედი“, და ისიც გაითიშა ეთერიდან, როგორც ითქვა, „ტექნიკური ხარვეზების“ გამო.

ჯანმრთელობის დაცვის მინისტრმა განაცხადა, რომ თბილისის საავადმყოფოებს დახმარებისთვის მიმართა 508 ადამიანმა. უმრავლესობა უჩიოდა ცრემლდენი გაზის ზემოქმედებას. ასევე დაშავებული აღმოჩნდა ძალოვანი სტრუქტურების 23 წარმომადგენელი. არეულობის დროს დაპატიმრებული იქნა 21 ადამიანი. მთავრობამ სახელმწიფო გადატრიალების მცდელობაში მონაწილეობაში დაადანაშაულა რუსეთის სპეცსამსახურები და მთელ ქვეყანაში იმავე დღეს საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. ამ რეჟიმის მოქმედებამ 2007 წლის 16 ნოემბრამდე გასტანა. შედეგად, ახალი ამბები შეიზღუდა ყველა კერძო ტელევიზიაში 15 დღის განმავლობაში. სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ იყო ერთადერთი ტელევიზია, რომელსაც ჰქონდა ეთერში ახალი ამბების პროგრამის გაშვების უფლება.

2007 წლის 8 ნოემბერს პრეზიდენტმა სააკაშვილმა გამოაცხადა კომპრომისული გადაწყვეტილება, ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნები 2008 წლის 5 იანვარს ჩატარებულიყო. მან ასევე შესთავაზა ოპოზიციას ვადამდელ საპრეზიდენტო არჩევნებთან ერთად პლებისციტის ჩატარება იმის თაობაზე, თუ როდის ჩატარებულიყო პარლამენტის არჩევნები - გაზაფხულზე, როგორც ამას ითხოვდნენ ოპოზიციური პარტიები, თუ 2008 წლის ბოლოს.

სულ მალე საქართველოს ოპოზიციამ გამოაცხადა მთავრობის საწინააღმდეგო პროტესტის შეჩერება თბილისში. ოპოზიციური პარტიების უმრავლესობამ პრეზიდენტ სააკაშვილის გადაწყვეტილება აღიქვა პირველ ნაბიჯად პოლიტიკური გამიჯვნის დასასრულისკენ და დათანხმდა მოლაპარაკებას პარლამენტის თავმჯდომარესთან, ნინო ბურჯანაძესთან. 2007 წლის 7 ნოემბრის სატელევიზიო გამოსვლაში სააკაშვილმა განაცხადა, რომ მისი სამშობლო იდგა „არეულობების სერიოზული საშიშროების წინაშე“:

„ბოლო თვეების განმავლობაში სულ გვესმოდა, რომ შემოდგომაზე საქართველოში მოსალოდნელი იყო არეულობა. ამ ინფორმაციას ვიღებდით ჩვენი დაზვერვისგან და სხვადასხ ვა ქვეყნის დედაქალაქებიდან, სადაც ჩვენ გვყავს მეგობრები, რომლებიც გვაწვდიან ინფორმაციას. ასევე გვესმოდა, რომ მოსკოვში უკვე შექმნილი იყო ალტერნატიული მთავრობა.“

იმავე დღეს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა აუდიო და ვიდეოჩანაწერები, რომლებითაც უნდოდა საზოგადოებისთვის ეჩვენებინა, როგორ თანამშრომლობდნენ ოპოზიციის ლიდერები - რესპუბლიკური პარტიის ლიდერი ლევან ბერძენიშვილი, ოპოზიციური ჯგუფი „თანასწორობის ინსტიტუტის“ წევრი გიორგი ხაინდრავა, პარტია „თავისუფლების“ ლიდერი კონსტანტინე გამსახურდია და ლეიბორისტული პარტიის ლიდერი შალვა ნათელაშვილი - რუსეთის კონტრდაზვერვის სამსახურთან რუსეთის სამ დიპლომატთან შეხვედრისას.

ოპოზიციის ლიდერებმა, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და სახალხო დამცველმა მკაცრად გააკრიტიკეს მთავრობის მოქმედებები. მათ დაადანაშაულეს პოლიცია გადამეტებული ძალის გამოყენებაში და გამოთქვეს ეჭვი, რომ პროტესტანტებზე თავდასხმებში მონაწილეობას მოქალაქეთა ორგანიზებული ჯგუფებიც იღებდნენ. აღინიშნებოდა უკანონო დაპატიმრების, ცემის და დაშინების ფაქტები; გამოითქვა შეშფოთება კერძო სატელეფონო საუბრების ჩაწერის პრაქტიკის გაზრდის მიმართ, ხოლო მთავრობას მედიის კონტროლში დასდეს ბრალი.

2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები

2008 წლის 5 იანვარს საპრეზიდენტო არჩევნებთან ერთად ჩატარდა პლებისციტი საპარლამენტო არჩევნების თარიღის დადგენასთან და ნატო-ს წევრობასთან დაკავშირებით. სააკაშვილი გამოცხადდა გამარჯვებულად ხმების 53.4%-ის დაგროვების შედეგად, რაც ოპოზიციამ არჩევნების გაყალბებად აღიქვა. არჩევნების დამკვირვებელთა საერთაშორისო მისია, რომელშიც შედიოდნენ ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისი, ეუთო-ს საპარლამენტო ასამბლეა, ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა და ევროპის პარლამენტი, მიესალმა არჩევნებს 2008 წლის 6 იანვარს გამოცემულ წინასწარი შედეგების და დასკვნების ერთობლივ განცხადებაში:

„ეს იყო პირველი ნამდვილად კონკურენტული საპრეზიდენტო არჩევნები ქვეყანაში, რომელმაც ქართველ ხალხს მისცა თავისი პოლიტიკური არჩევანის გამოხატვის საშუალება.“

თუმცა განცხადებაში ასევე ნათქვამი იყო:

„მართალია, საქართველოში 5 იანვრის საპრეზიდენტო არჩევნები ძირითადად შეესაბამებოდა დემოკრატიული არჩევნების საერთაშორისო სტანდარტებს, აღმოჩენილი იქნა სერიოზული გამოწვევებიც, რომლებიც სასწრაფოდაა მოსაგვარებელი“.

2007 წლის 10 ნოემბერს ბადრი პატარკაციშვილმა, რომელსაც მთავრობა ბრალს სდებდა სააკაშვილის წინააღმდეგ რუსეთის მიერ ინიცირებული სახელმწიფო გადატრიალების დაგეგმვაში, გამოაცხადა, რომ იქნებოდა პრეზიდენტობის ერთ-ერთი კანდიდატი. ამის საპასუხოდ ოპოზიციურმა პარტიებმა განაცხადეს, რომ ისინი დაასახელებდნენ ერთ კანდიდატს არჩევნებისთვის, რომელიც „დიდი სიურპრიზი“ გახდებოდა ყველასთვის და რომელსაც „გამარჯვების დიდი შანსი ექნებოდა“ და რომ ეს არ იქნებოდა არც ბადრი პატარკაციშვილი, არც თავდაცვის ყოფილი მინისტრი ირაკლი ოქრუაშვილი და არც რესპუბლიკური პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი თინა ხიდაშელი. 2007 წლის 12 ნოემბერს მათ პრეზიდენტობის კანდიდატად დაასახელეს პარლამენტარი ლევან გაჩეჩილაძე, რომელიც წინ უძღოდა 2007 წლის დემონსტრაციებს. ლეიბორისტული პარტია მხარს უჭერდა თავის ლიდერს, შალვა ნათელაშვილს როგორც პრეზიდენტობის კანდიდატს, ხოლო „ახალმა მემარჯვენეებმა“ დაასახელეს პარლამენტარი დავით გამყრელიძე. სააკაშვილი თავისი პარტიის მხრიდან დასახელებული იქნა 2007 წლის 23 ნოემბერს. გარდა ამისა, თავისი კანდიდატურები წამოაყენეს გია მაისაშვილმა, პარტია „მომავლის“ ლიდერმა, და ირინა სარიშვილი-ჭანტურიამ, პრორუსული პარტია „იმედის“ ლიდერმა. ოპოზიციური პარტიების მიერ დასახელებული იქნა ექვსი კანდიდატი. ოპოზიციამ კიდევ ერთხელ გაუშვა ხელიდან ერთი საერთო კანდიდატის წამოყენების შესაძლებლობა.

2007 წლის დეკემბრის ბოლოს დებატების თემად იქცა ბადრი პატარკაციშვილი, რომელმაც აღიარა, რომ იგი ფინანსურ დახმარებას უწევდა ნოემბრის გამოსვლებს. ხელისუფლებამ მას ბრალი დასდო არჩევნებში მონაწილე ოფიციალური პირის მოსყიდვის მცდელობა- ში და გაავრცელა მთელი რიგი აუდიო-ვიდეოჩანაწერებისა, სადაც ნაჩვენები იყო ბადრი პატარკაციშვილის ორი შეხვედრა შინაგან საქმეთა სამინისტროს მაღალჩინოსან ერეკლე კოდუასთან და პატარკაციშვილის წინასაარჩევნო კამპანიის ხელმძღვანელთან ვალერი გელბახიანთან. ამ ჩანაწერების მიხედვით პატარკაციშვილი ცდილობდა კოდუას მოსყიდვას და სთხოვდა მონაწილეობას 2008 წლის 6 იანვრის მოვლენებში, რასაც მთავრობა უწოდებდა სახელმწიფო არეულობის მცდელობას. გეგმა გულისხმობდა მასობრივი მანიფესტაციების მოწყობას მთავრობის წინააღმდეგ და შინაგან საქმეთა მინისტრის ვანო მერაბიშვილის „ნეიტრალიზაციას“.

ბრალდებებმა პატარკაციშვილი აიძულა, თავდაცვაზე გადასულიყო. მან დაადასტურა, რომ შეხვდა კოდუას ლონდონში, მაგრამ განაცხადა, რომ ქრთამი არ იყო დაკავშირებული სავარაუდო სახელმწიფო არეულობასთან. იგი ამბობდა, რომ მის განზრახვას წარმოადგენდა არჩევნების მოწყობასთან დაკავშირებით ოფიციალური გეგმების გამოაშკარავება. მან ასევე დაადასტურა, რომ შესთავაზა კოდუას „დიდი რაოდენობის ფული“ იმისათვის, რომ გამოყოფოდა ხელისუფლებას, რათა თავიდან ყოფილიყო აცილებული მთავრობის მხრიდან 2008 წლის იანვრის გამოსვლების მონაწილეთა წინააღმდეგ ძალის გამოყენება.

2007 წლის 26 დეკემბერს რამდენიმე წამყვანი ჟურნალისტი წავიდა „იმედიდან“, რომლის თანამფლობელი პატარკაციშვილი იყო. იმავე დღეს, მოგვიანებით, ტელევიზიის ხელმძღვანელობამ გამოაცხადა, რომ „იმედი“ დროებით წყვეტს მაუწყებლობას, ვიდრე „არ დადგინდება ტელეარხის კანონიერი მფლობელობის საკითხი“. „ამ გზით ჩვენ ვემიჯნებით ჭუჭყიან პოლიტიკურ თამაშებს“, - განაცხადა გიორგი თარგამაძემ, „იმედის“ პოლიტიკური პროგრამების ხელმძღვანელმა. ოპოზიციური პოლიტიკოსები, რომლებიც ადრე კავშირში იყვნენ პატარკაციშვილთან, ასევე შეეცადნენ მისგან დისტანცირებას და დაგმეს უკანონო მეთოდები, რომლებსაც იყენებდა როგორც ხელისუფლება, ასევე „სხვა ძალები“. ამ „სხვა ძალებში“ ისინი აშკარად პატარკაციშვილს გულისხმობდნენ. უწინდელი განცხადებების მიუხედავად, პატარკაციშვილმა არჩია საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიღება.

ამასობაში ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისმა გაავრცელა ორი შუალედური ანგარიში საარჩევნო კამპანიის შესახებ. ანგარიშში ნათქვამი იყო:

„სამართლებრივი ბაზა, თუ კეთილსინდისიერად განხორციელდება, ზოგადად ხელშემწყობია საქართველოში დემოკრატიული არჩევნების ჩატარებისთვის.“

მიუხედავად ამისა, ამ ორგანიზაციამ შეშფოთება გამოთქვა ქვეყნის პოლიტიკურ სპექტრში „ძალზე პოლარიზებულ პოლიტიკურ გარემოსთან“, სააკაშვილის მიერ ადმინისტრაციული რესურსების სავარაუდო გამოყენებასთან და ქართულ მედიაში ბალანსის უკმარისობასთან დაკავშირებით.

წინასაარჩევნო პერიოდში საქართველოში ასევე აღინიშნებოდა სეპარატისტულ აფხაზეთთან დაძაბულობის ზრდა. 2008 წლის იანვარში საქართველოს მედიაში გავრცელდა ცნობები ქართველებზე თავდასხმების შესახებ გალის რაიონში, რომელსაც აკონტროლებს de facto აფხაზური ადმინისტრაცია. ასევე ვრცელდებოდა ცნობები, რომ აფხაზეთში მცხოვრები ქართველების წინააღმდეგ აფხაზეთის ოფიციალური პირები მიმართავდნენ დაშინების პოლიტიკას, რათა მოსახლეობას არ მიეღო მონაწილეობა საქართველოს პრეზიდენტის არჩევნებში. იმ დროს გადაიწვა, სულ ცოტა, შვიდი ქართული ოჯახის სახლ-კარი.

თუმცა ოფიციალური აფხაზეთი უარყოფდა ამგვარ ბრალდებებს, საქართველოს პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელმა ნინო ბურჯანაძემ გააფრთხილა საზოგადოება, რომ ხორციელდებოდა გარკვეული ზომები წინასაარჩევნო პერიოდში კონფლიქტის ზონაში სიტუაციის დასაძაბავად (საქართველოს კონსტიტუცია მოითხოვს, რომ გადარჩევის კანდიდატი პრეზიდენტი უნდა გადადგეს თავისი პოსტიდან წინასაარჩევნო პერიოდში და მისი ადგილი უნდა დაიკავოს პარლამენტის სპიკერმა - ამ შემთხვევაში ნინო ბურჯანაძემ).

კანდიდატები ოპოზიციის მხრიდან ამტკიცებდნენ, რომ ხმები გაყალბდა. ლევან გაჩეჩილაძის მხარდამჭერები ელოდნენ ოფიციალურ შედეგებს, მაგრამ თვით კანდიდატმა 2008 წლის 6 იანვარს თბილისში დიდი მიტინგი მოაწყო „არჩევნების ჭეშმარიტი შედეგების დასაცავად“. მიტინგზე ოპოზიციის თითქმის 7-9 ათასი მხარდამჭერი მოვიდა. ოპოზიციის ლიდერებმა მიმართეს თავის მხარდამჭერებს მოწოდებით, ისევ გამოსულიყვნენ 2008 წლის 8 იანვარს ლევან გაჩეჩილაძის გამარჯვების საზეიმოდ.

2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების საბოლოო შედეგები

წყარო: ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნებზე დაკვირვების მისიის დასკვნითი ანგარიში, 2008 წ. 5 იანვრის რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნები

ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლება- თა ოფისის არჩევნების შემდგომ შუალედურ ანგარიშში 2008 წლის 6-18 იანვრის პერიოდთან დაკავშირებით აღინიშნებოდა, რომ:

„არჩევნების დღის შემდეგ პოლიტიკური გარემო კვლავაც პოლარიზებული რჩებოდა. ოპოზიციური პარტიები ხმამაღლა აცხადებდნენ მრავალი დარღვევის და გაყალბების შესახებ და მოითხოვდნენ გაყალბებული შედეგების გაუქმებას და არჩევნების მეორე ტურის ჩატარებას.

ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისიამ დაადგინა მთელი რიგი პრობლემებისა შემაჯამებელი ოქმების შედგენის პროცესში, მათ შორის არჩევნების საოლქო საარჩევნო კომისიებში და საუბნო საარჩევნო კომისიებში არსებული განსხვავებული მონაცემების მაგალითები და რამდენიმე ოლქიდან მიღებული ცნობები მაღალი აქტივობის შესახებ, განსაკუთრებით კენჭისყრის ბოლო საათებში.

საარჩევნო სიებში არჩევნების დღეს დამატებული ამომრჩევლების ხმების დათვლისას ცესკო-მ არ გამოიყენა ერთგვაროვანი პროცედურა, განსაკუთრებით კი ბიულეტენების ბათილობის დადგენისას.

ყველა დონის საარჩევნო ადმინისტრაცია და სასამართლოები სრულად და სათანადოდ არ განიხილავდნენ და იკვლევდნენ დიდი რაოდენობით საჩივრებს, რომლებიც ეხებოდა კანონდარღვევებს კენჭისყრისას, ხმების დათვლისას და არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმების შედგენისას.“

2008 წლის საპარლამენტო არჩევნები

2008 წლის 5 იანვარს ჩატარდა საპარლამენტო არჩევნების თარიღთან დაკავშირებული პლებისციტიც. პლებისციტმა გვიჩვენა, რომ ამომრჩევლების უდიდეს ნაწილს სურდა არჩევნების გაზაფხულზე ჩატარება. პრეზიდენტმა სააკაშვილმა არჩევნები 2008 წლის 21 მაისს დანიშნა.

წინასაარჩევნო პროცესს აკვირდებოდა ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისი და ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა და, ასევე, დამკვირვებლები მთელი რიგი ორგანიზაციებიდან. ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის დამკვირვებლები აღნიშნავდნენ „მცირე ან საერთოდ არავითარ გაუმჯობესებას“ პოლიტიკურ კლიმატში საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ. მონიტორთა მისია აცხადებდა:

„პრეზიდენტის ბოლო არჩევნების შემდეგ შეინიშნება პოლიტიკური კლიმატის მცირე ან საერთოდ არავითარი გაუმჯობესება. პოლიტიკურ კლიმატში კვლავ სახეზეა უნდობლობა და კონსტრუქციული დიალოგის არარსებობა ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის ... ნდობის და თანამშრომლობის ნაკლებობა განსაკუთრებით აშკარად ჩანს საარჩევნო რეფორმის ჩაშლაში, რომელზეც ხელისუფლება და ოპოზიცია ჯერ კიდევ 2007 წლის მოვლენების შემდეგ შეთანხმდნენ.“

2008 წლის მარტში პარლამენტმა მიიღო საარჩევნო კოდექსის შესწორებები, რომელშიც გათვალისწინებული იქნა ევროსაბჭოს ვენეციის კომისიის და ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის ისეთი რეკომენდაციები, როგორიცაა ამომრჩეველთა დამატებითი სიების და ამომრჩეველთა არჩევნების დღეს რეგისტრირების გაუქმება; საარჩევნო ბარიერის დაწევა 7%-დან 5%-მდე; გასაჩივრების პროცედურების გამარტივება; და პარტიების მიერ დანიშნულ წარმომადგენელთა შემოღება საოლქო კომისიებში. თუმცა ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისმა და ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ ასევე აღნიშნეს, რომ მთელი რიგი სხვა რეკომენდაციებისა კვლავაც უყურადღებოდაა დატოვებული.

წინასაარჩევნო პერიოდში მოხდა მთავარი პოლიტიკური ძალების გადაჯგუფება. 2008 წლის 29 თებერვალს ზომიერმა რესპუბლიკურმა პარტიამ დატოვა ცხრა პარტიისგან შემდგარი ოპოზიციური კოალიცია, რომელიც სათავეში ედგა 2007 წლის ნოემბრის ანტისამთავრობო პროტესტს, და გამოაცხადა, რომ საპარლამენტო არჩევნებში დამოუკიდებლად მიიღებდა მონაწილეობას. რესპუბლიკელების სამიზნე ჯგუფი ზომიერი და მოორჭოფე ამომრჩევლებისგან შედგებოდა. ამავე დროს, პარტია „ახალი მემარჯვენეები“, რომელმაც არ მიიღო მონაწილეობა 2007 წლის დემონსტრაციებში, შეუერთდა ცხრა პარტიისგან შემდგარ კოალიციას საარჩევნო ბლოკის „გაერთიანებული ოპოზიცია-ახალი მემარჯვენეების“ სახელით.

2008 წლის 21 აპრილს ნინო ბურჯანაძემ, პარლამენტის გადამდგარმა თავმჯდომარემ და სააკაშვილის ყოფილმა მოკავშირემ, უარი განაცხადა „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ სიით არჩევნებში მონაწილეობაზე, ვინაიდან, მისი სიტყვებით, „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ ლიდერებს შორის არ იყო კონსენსუსი პარტიულ სიასთან დაკავშირებით. აღნიშნულის შედეგად მან და მისმა გუნდა არ მიიღეს მონაწილეობა საპარლამენტო არჩევნებში.

ამ არჩევნებში მთლიანობაში მონაწილეობდა სამი საარჩევნო ბლოკი და ცხრა პარტია. 2008 წლის 5 მაისს აშშ-ში დაფუძნებულმა კომპანიამ „Greenberg Quinlan Rosner“-მა გამოაქვეყნა „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ წამოწყებული გამოკვლევის შედეგები, რომელთა მიხედვით მმართველ პარტიას მხარს უჭერდა ამომრჩეველთა 44%, „გაერთიანებულ ოპოზიციას“ - 12%, „ქრისტიანულ- დემოკრატიულ მოძრაობას“ - 11%, „ლეიბორისტულ პარტიას“ - 7%, „რესპუბლიკურ პარტიას“ - 4%, ხოლო 16%-ს არ ჰქონდა მიღებული გადაწყვეტილება. საბოლოო შედეგების მიხედვით მმართველმა პარტიამ მიიღო ხმათა 59.5%, „გაერთიანებულმა ოპოზიციამ“ - 17.7%, „ქრისტიან-დემოკრატებმა“ - 8.3%, ხოლო „ლეიბორისტულმა პარტიამ“ - 7.6%. დანარჩენმა პარტიებმა ვერ გადალახეს 5%-იანი ბარიერი.

2008 წლის საპარლამენტო არჩევნების საბოლოო შედეგები

წყარო: ცენტრალური საარჩევნო კომისია

2008 წლის 22 მაისს წინასწარი შედეგებისა და დასკვნების შესახებ განცხადებაში არჩევნების დამკვირვებელთა საერთაშორისო მისიამ განაცხადა, რომ საპრეზიდენტო არჩევნებთან შედარებით საპარლამენტო არჩევნების პროცესში აღინიშნა გაუმჯობესებები:

„თუმცა კვლავაც გადასაჭრელია აშკარა სირთულეები არჩევნებში დაინტერესებულ პირებსა და საზოგადოებაში ნდობის ნაკლებობის გადალახვისა და რწმენის გაღვიძების მიზნით. ამას დიდი შრომა დასჭირდება მთავრობის და, ასევე, სხვა პოლიტიკური ძალების მხრიდან“.

„გაერთიანებული ოპოზიციის“ და ლეიბორისტული პარტიის ნაწილმა ბოიკოტი გამოუცხადა ახლად არჩეულ პარლამენტს. მათ ვერ გაათვითცნობიერეს ის ფაქტი, რომ საქართველოს მოქალაქეებმა ისინი აირჩიეს თავიანთ წარმომადგენლებად პარლამენტში მათი ინტერესების დასაცავად. მათ ისიც ვერ გაიგეს, რომ პარლამენტის ბოიკოტით ისინი დაკარგავდნენ მთავარ პლატფორმას, საიდანაც ისინი თავისუფლად შეძლებდნენ თავიანთი აზრების მიწოდებას საზოგადოებისთვის. მიუხადავად იმისა, რომ მმართველ პარტიას ჰქონდა კონსტიტუციური უმრავლესობა პარლამენტში, ოპოზიცია მაინც შეძლებდა ზემოქმედებას პარლამენტში გადაწყვეტილებათა მიღებაზე.

დასკვნები

დამოუკიდებლობის თვრამეტი წლის განმავლობაში საქართველომ ააშენა მრავალპარტიული სისტემა, რომელიც ჯერაც არ არის კონსოლიდირებული. სისტემაში ყოველთვის დომინირებდა რომელიმე ერთი პარტია. ადრე ეს იყო „მრგვალი მაგიდა“, შემდეგ მას შეენაცვლა „მოქალაქეთა კავშირი“, ხოლო შემდეგ - „ნაციონალური მოძრაობა - დემოკრატები“. მმართველი პარტიების მოღვაწეობას ახასიათებდა გარკვეული პროგრესი, მაგრამ, ასევე, დაპირებების შეუსრულებლობა, კორუფცია და დემოკრატიული ფასეულობების კომპრომეტირება პოლიტიკური მიზნებით. აქედან გამომდინარე, იზრდებოდა მმართველი პარტიების შიგნით ცალკეული ადამიანების უკმაყოფილება და ეჭვის ქვეშ აყენებდა ხელმძღვანელობას, რასაც შედეგად მოჰყვებოდა ხელისუფლების ცვლა ძალადობრივი, არაკონსტიტუციური გზით. „მრგვალი მაგიდა“ პირველი მსხვერპლი გახდა, რომელიც დაიშალა სულ რაღაც თორმეტ თვეში, იგივე ბედი ეწია „მოქალაქეთა კავშირს“, რომელმაც ქვეყნის სათავეში ათ წელიწადს გაძლო. ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა ამ დროისთვის უკვე ხუთი წელია მართავს სახელმწიფოს.

მმართველი პარტიების ლიდერები ყოველთვის ხმათა დიდ უმრავლესობას იღებდნენ: ზვიად გამსახურდიამ - 86%, ედუარდ შევარდნაძემ - 79.82%, მიხეილ სააკაშვილმა კი ხმათა 96.24% მიიღო. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ გარკვეულ ვითარებაში საქართველოს საზოგადოებას სწამდა, რომ სიტუაცია გამოსწორდებოდა ქარიზმატული ლიდერის არჩევით, რომელზეც ის ამყარებდა უკეთესი მომავლის იმედს. პირველი პრეზიდენტის შეცვლას სისხლისღვრა მოჰყვა; მეორედ ეს მშვიდობიანად განხორციელდა - რევოლუციას მსხვერპლი არ მოჰყოლია. დრო გვიჩვენებს, როგორ განვითარდება საქართველოში მოვლენები ამ თვალსაზრისით.

დამოუკიდებლობის იმავე თვრამეტი წლის განმავლობაში ოპოზიცია ვერა და ვერ გაძლიერდა, ხოლო მრავალი მისი წარმომადგენელი დღესაც რაღაც მოძრაობასა თუ არასამთავრობო ორგანიზაციას ჰგავს. მათ ხშირად ადანაშაულებდნენ დემაგოგიაში და შიდა დემოკრატიის ნაკლებობაში: მათი ლიდერები პერსონალურად იღებენ ყველა გადაწყვეტილებას. ეს შიდა კონფლიქტს წარმოშობს, რასაც ხშირად მოჰყოლია პარტიის დაყოფა ან მთლიანად დაშლაც კი. ერთის მხრივ, დაყოფა კიდევ უფრო მეტ პარტიას წარმოშობს, მაგრამ, მეორეს მხრივ, იგი ხელს უშლის მათ გაერთიანებას და სტრუქტურულ თუ პროგრამულ ჩამოყალიბებას.

ზოგიერთი პარტია იყო და დარჩა პატარა, ცუდად ორგანიზებულ და ცუდი სტრუქტურის მქონედ. მათ არა აქვთ აუცილებელი მექანიზმები, არ შესწევთ თანმიმდევრული მოქმედების უნარი და არ შეუძლიათ ადგილობრივი წარმომადგენლობების გახსნა. ზოგიერთ პარტიას არა აქვს თანხები საარჩევნო კამპანიების დროს ეფექტიანი ორგანიზაციული საქმიანობისთვის. ამის გამო ისინი არ და ვერ აწვდენენ ხმას საზოგადოებას. ასე სუსტად ორგანიზებულ ოპოზიციას არ შესწევდა გამოსასწორებელი ფუნქციების შესრულების უნარი, რაც აუცილებელია მმართველი პარტიის კონტროლისთვის.

ძირითადად, საერთო სურათი ხელოვნურია. ქაღალდზე უამრავი პოლიტიკური პარტიაა, მაგრამ ცხოვრებაში ცოტა მათგანს თუ აქვს გამართული სტრუქტურა და პოლიტიკური პარტიისთვის დამახასიათებელი მოქმედების შესაძლებლობა. მათი ურთიერთობა და კავშირი საზოგადოებასთან ეფუძნებოდა და ეფუძნება შიმშილობას და დემონსტრაციებს, რომლებმაც დაწყებული „ვარდების რევოლუციიდან“ დღემდე, 2008 წლის ბოლომდე, ვერ მოიტანა ვერც ცვლილება მთავრობაში და ვერც რევოლუცია.

ყველაფერი ზემოთ თქმული მიგვანიშნებს, რომ საქართველომ ჯერაც ვერ ჩამოაყალიბა სტაბილური პოლიტიკური სისტემა მთავრობას, საზოგადოებას და პოლიტიკურ პარტიებს შორის კავშირებით. თუმცა ბოლო 10-15 წელიწადში ბევრი რამ გაკეთდა, ნათელია, რომ ქვეყანას კიდევ წლები დასჭირდება შიდა პოლიტიკური სტაბილურობის მისაღწევად. აშკარაა, რომ პოლიტიკურ პარტიებს უნდა გაუჩნდეს დღის წესრიგის ჩამოყალიბების, პლატფორმის შექმნის, შიდა დემოკრატიის დამყარების და მოქალაქეებთან ურთიერთობის სურვილი. თუ ეს მოხდება, საქართველო შეძლებს ახალი განზომილებების მიღწევას თავის მრავალპარტიულ სისტემაში და პოლიტიკური კულტურის შემდგომ განვითარებას. სიტყვა „მრავალპარტიული“ არ ნიშნავს პარტიების შეუზღუდავ რაოდენობას. ორ პარტიასაც კი შეუძლია ჯანსაღი კონკურენციის შექმნა, რომელშიც ჩაერთვება საზოგადოება, რომელიც უბიძგებს მთავრობას მეტი გამჭვირვალობისკენ, ურთიერთობისა და გულისხმიერებისკენ და რომელიც ამომრჩევლებს პასუხისმგებლობაზე დამყარებულ არჩევანს შესთავაზებს.

ავტორი: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების
კავკასიური ინსტიტუტი

საარჩევნო კამპანიის გაშუქება ტელევიზიით

შესავალი

ნაშრომში განხილულია მთავარი სატელევიზიო არხების როლი საქართველოში 2008 წლის საარჩევნო კამპანიაში. სტატიის ძირითადი დასკვნები ეფუძნება მედიის მონიტორინგის პროექტს, რომელიც ევროპის საბჭოს მხარდაჭერით განახორციელა კავკასიის მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების ინსტიტუტმა. სტატია იწყება 2007 წლის ნოემბრის შემდეგ მედიისთვის შექმნილ გარემოს აღწერით. მასში მოცემულია პროექტის მთავარი დაშვებები და შედეგები. სტატია სრულდება დასკვნებით.

მედია და პოლიტიკა 2007 წლის ნოემბრის შემდეგ

2008 წლის პირველი ნაწილი ძალიან აქტიური იყო ქართულ პოლიტიკაში - რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდა 2008 წლის 5 იანვარს, ხოლო ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნები (2008 წლის მარტში მიღებული კონსტიტუციის დებულების საფუძველზე) - 2008 წლის 21 მაისს.

პოლიტიკურმა აქტიურობამ ზრდა 2007 წლის ოქტომბერში დაიწყო, როცა ყველაზე ცნობილი ოპოზიციური პარტიები გაერთიანდნენ მთავრობის წინააღმდეგ განწყობილი ადამიანების დიდი რაოდენობის მიზიდვის და სააკაშვილის და მისი მმართველი პარტიის, „ნაციონალური მოძრაობის“, წინააღმდეგ დიდი გამოსვლების ორგანიზების მიზნით. ოპოზიციური პარტიების მოთხოვნები მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან, მაგრამ მათ საერთო ჰქონდათ ერთი მოთხოვნა: საპარლამენტო არჩევნების ჩატარება 2008 წლის გაზაფხულზე, მოქმედი პარლამენტის მუშაობის ოთხწლიანი ვადის ბოლოს, და არა 2008 წლის შემოდგომაზე, როგორც ეს დადგენილი იყო კონსტიტუციის 2006 წლის დეკემბერში მიღებული შესწორებით.

2007 წლის ნოემბერში მთავრობამ ოპოზიციის მიერ პარლამენტის წინ მოწყობილი დემონსტრაციის დასაშლელად ძალას მიმართა: პოლიციამ გამოიყენა წყლის ჭავლი, ცრემლსადენი გაზი, რეზინის ტყვიები და ხელკეტები, რასაც შედეგად მოჰყვა ასობით ადამიანის დაშავება. ამ შემთხვევამ დიდი ზიანი მიაყენა ქვეყნის საერთაშორისო რეპუტაციას - თუ საქართველოს მანამდე განიხილავდნენ „დემოკრატიის შუქურად“, 2007 წლის 7 ნოემბრის შემდეგ იგი დასავლეთის მხრიდან სულ უფრო მზარდი კრიტიკის საგანი გახდა.

მომიტინგეების დაშლაზე მეტად დასავლეთი აღაშფოთა ოპოზიციურად განწყობილი ტელევიზია „იმედის“ ძალადობრივმა დახურვამ იმავე საღამოს. 2007 წლის 7 ნოემბრის საღამოს სპეციალური ძალოვანი სტრუქტურები შეიჭრნენ ტელევიზიაში, შეაჩერეს მაუწყებლობა და დაარბიეს მისი არქივი და ტექნიკის უმეტესი ნაწილი. სულ ცოტა ხნის შემდეგ თბილისის ადგილობრივი ტელევიზია „კავკასია“, რომელიც ხშირად გამოდიოდა მთავრობის კრიტიკით, ასევე გათიშული იქნა ეთერიდან. მოგვიანებით მთავრობამ გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა, რომლის განმავლობაშიც მხოლოდ საზოგადოებრივ მაუწყებელს ჰქონდა ახალი ამბების გადმოცემის უფლება.

მთავრობის წარმომადგენლები დაუფარავად მიუთითებდნენ „იმედის“ მფლობელზე, მაგნატ ბადრი პატარკაციშვილზე (ბორის ბერეზოვსკის ახლო მეგობარზე, რომელმაც მილიარდები იშოვნა რუსეთში, ხოლო შემდეგ, 2001 წელს, ისინი თავის მშობლიურ საქართველოში გადმოგზავნა), როგორც გეგმის სულისჩამდგმელზე. მთავრობის მაღალჩინოსნები აცხადებდნენ, რომ მისი ტელევიზია „იმედი“ მოუწოდებდა ხალხს რევოლუციისკენ და მთავრობის ძალისმიერად დამხობისკენ. საბოლოოდ საქართველოს გენერალურმა პროკურატურამ ბადრი პატარკაციშვილის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღძრა.

ამასობაში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა თავისი, როგორც დემოკრატის, იმიჯის აღდგენის მიზნით გადაწყვიტა საპრეზიდენტო არჩევნების გამართვა 2008 წლის 5 იანვარს. იმავე დღეს საქართველოს მოსახლეობას, პლებისციტის გზით, უნდა გადაეწყვიტა შემდეგი საპარლამენტო არჩევნების ჩატარების დრო - 2008 წლის გაზაფხული თუ შემოდგომა.

საგანგებო მდგომარეობა 2007 წლის 16 ნოემბერს მოიხსნა და დაიწყო საარჩევნო კამპანია პოლიტიკურ ძალებსა და საზოგადოებას შორის უკიდურესი პოლარიზაციის პირობებში. ტელევიზია „იმედმა“ მაუწყებლობის ლიცენზია მხოლოდ 2007 წლის 7 დეკემბერს დაიბრუნა, ხოლო ეთერში გასვლა მხოლოდ 12 დეკემბერს შეძლო, ვინაიდან ტელევიზიის აპარატურა სერიოზულად იყო დაზიანებული. „იმედი“ ეთერში დიდხანს არ დარჩენილა: 2007 წლის 24 დეკემბერს მთავრობამ გაავრცელა პატარკაციშვილის საუბრის აუდიოჩანაწერი პოლიციის მაღალი რანგის თანამდებობის პირთან, საიდანაც ჩანდა, რომ მას თითქოსდა ნამდვილად უნდოდა სააკაშვილის მთავრობის ჩამოგდება. ორ დღეში „იმედის“ თანამშრომელთა უმრავლესობამ დატოვა თავისი სამუშაო ადგილი და „იმედის“ მაუწყებლობა კიდევ ერთხელ შეწყდა.

„იმედი“ ეთერში არ გასულა საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების განმავლობაში, რაც მწვავე საკითხად რჩებოდა. 2008 წლის თებერვალში პატარკაციშვილის გარდაცვალების შემდეგ არხის მფლობელობის საკითხი სამართლებრივი დავის საგნად იქცა. ტელევიზია „იმედი“ გახდა, ერთის მხრივ, სიტყვის თავისუფლებაზე და მედიაზე პოლიტიკური კონტროლის, ხოლო, მეორეს მხრივ, მედიის პოლიტიკაზე ზეგავლენის სიმბოლო.

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის მიერ ტელევიზიის მონიტორინგი: ძირითადი დაშვებები

2007 წლის შემოდგომაზე მედიის როლმა და მნიშვნელობამ და 2008 წლის არჩევნებთან დაკავშირებულმა მოვლენებმა მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიურ ინსტიტუტს უბიძგა, განეხორციელებინა პროექტი, რომლის მიზანი იყო სა ქართველოს მთავარი ტელევიზიების - სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული „საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ და კერძო ტელეარხების „რუსთავი-2“-ის, „მზისა“ და „კავკასიის“ - მონიტორინგი.

რატომ აირჩია მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიურმა ინსტიტუტმა ტელევიზიები და არა რადიო ან ბეჭდვითი პრესა? ეს გადაწყვეტილება მიღებული იქნა იმ დაშვების საფუძველზე, რომ საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა ინფორმაციას და ახალ ამბებს, უმთავრესად, ტელევიზიით იტყობს. ვინაიდან ტელევიზია ყველაზე ეფექტიანი მექანიზმია ინფომაციის გავრცელების და საზოგადოების მობილიზების საქმეში, ცხადია, რომ მედიისა და პოლიტიკის ურთიერთკავშირი ყველაზე კარგად ჩანს ტელევიზიის შემთხვევაში. ამგვარად, დაკვირვება მედიის პოლიტიკურ აქტიურობაზე, ისევე, როგორც პოლიტიკის მედიაზე ზემოქმედებაზე, ყველაზე ადვილია ტელევიზიის მაგალითზე. „იმედის“ გარშემო შექმნილი პოლიტიკური დაძაბულობა ადასტურებს, რომ ფაქტობრივად პოლიტიკური ცხოვრებისთვის გადამწყვეტია სწორედ ტელევიზიის, და არა რადიოს ან ბეჭდვითი მედიის, ქმედება. ტელეარხების წინასაარჩევნო როლის და მნიშვნელობის ანალიზისას გამოვლენილი იქნა ოთხი ძირითადი სფერო:

ყველა ეს საკითხი სცილდება ტელეარხების თემას და გულისხმობს გლობალურ კავშირს მედიასა და პოლიტიკას და მედიასა და საზოგადოებას შორის. პროექტის მიზანი კონკრეტულად იყო ისეთი შედეგების მიღება, რომელთა განზოგადება ადვილი იქნებოდა შედარებით კონკრეტული სფეროების ანალიზზე დაყრდნობით. შესაბამისად, პროექტის მთავარი დაშვება იყო შემდეგი - მედიასა და პოლიტიკას შორის ურთიერთობის პრობლემები გამოხატულია ზემოთ მოყვანილი ოთხი ძირითადი სფეროთი და განსაკუთრებით მკაფიოდაა წარმოდგენილი წინასაარჩევნო პერიოდში, კერძოდ, საერთო ეროვნული ქსელებით.

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის გუნდმა გამოიყენა ხარისხობრივი და რაოდენობრივი მეთოდოლოგიები. მან გააანალიზა საკანონმდებლო დოკუმენტები, სამეცნიერო ლიტერატურა, ჩაატარა ინტერვიუები, მიმართა მიზნობრივი ჯგუფების დახმარებას და ასევე განახორციელა ტელევიზიათა პოლიტიკური პროგრამების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მონიტორინგი.

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის მიერ ტელევიზიის მონიტორინგი: ძირითადი შედეგები

პროექტის შედეგად მომზადდა ოთხი დამოუკიდებელი სტატია. აღნიშნული სტატიების ავტორებმა წარმოადგინეს სხვადასხვა შეხედულება პოლიტიკისა და მედიის პრობლემებთან დაკავშირებით. მიუხედავად ამისა, თითოეული შრომის მთავარი დასკვნა ერთი და იგივეა: მიუხედავად მრავალი საერთაშორისო და ადგილობრივი მცდელობისა, მათ შორის სამართლებრივი გარანტიებისა, მედიის მდგომარეობა საქართველოში ჯერ კიდევ შორსაა სასურველისაგან.

მედიის დამოუკიდებლობა და კონტროლის შედარებითი დონეები

ანალიზმა გვიჩვენა, რომ საქართველოში მედიის განვითარებასთან დაკავშირებულ ერთ-ერთ მთავარ თემად რჩება ჟურნალისტური საქმიანობის თავისუფლება (ე.წ. სარედაქციო დამოუკიდებლობა) და პოლიტიკოსების, მედიასაშუალებათა მფლობელების და პროდიუსერების ზეგავლენა ამ საქმიანობაზე.

ინტერესებსა და ძალაუფლებაზე დაფუძნებული პოლიტიკის ლოგიკა პოლიტიკოსებს უბიძგებს მედიის გამოყენებისკენ თავისი მიზნებით. იმავე დროს, თუ ვიმსჯელებთ მედიის საქმიანობის ეკონომიკური პრინციპებიდან გამომდინარე, ნებისმიერი მედიამფლობელი ცდილობს, მიმართოს მედიის საქმიანობა მისი საკუთარი ბიზნესინტერესების მიმართულებით ან, სულ ცოტა, ისე, რომ წინააღმდეგობაში არ მოვიდეს გავლენიან პოლიტიკურ ძალებთან. ყველაზე რადიკალურ შემთხვევებში მედია ხდება ძლიერი პოლიტიკური და ეკონომიკური ცენტრების იდეოლოგიური ინსტრუმენტი. ეს მოდელი მოქმედებს გარდამავალ პერიოდში მყოფი ქვეყნების სინამდვილეში, სადაც არ არის დასრულებული ინსტიტუციური მშენებლობა.

საქართველოს შემთხვევაში პოლიტიკოსებს - როგორც მმართველი წრიდან, ასევე ოპოზიციიდან - სურთ მედიის კონტროლი ან მისი გამოყენება საკუთარ ინტერესებში. საარჩევნო კამპანიამ გვიჩვენა, რომ ყველა პოლიტიკური ძალა ცდილობდა მედიისთვის მითითებას, თუ როგორ ემუშავა წინასაარჩევნო პერიოდში. პოლიტიკური ძალები ფიქრობდნენ, რომ წამყვანი სატელევიზიო კომპანიები „ვალდებულნი“ იყვენენ, ემუშავათ ისე, როგორც მათ მითითებული ჰქონდათ. ამის თვალსაჩინო მაგალითია დაძაბულობა „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ გარშემო და შემდგომი პოლიტიკური „გარიგება“ სამეურვეო საბჭოს შემადგენლობასთან დაკავშირებით.

აქ მნიშვნელობას იძენს მედიასაშუალებათა მფლობელობა. საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში წარდგენილი საბუთებით ტელეარხებს „რუსთავი-2“-სა და „მზეს“ ფლობს „საქართველოს ინდუსტრიული ჯგუფი“ და „გეომედი ჯგუფი“. „საქართველოს ინდუსტრიული ჯგუფი“ ორივე არხის 45%-ის მფლობელია, ხოლო ორივე არხის დანარჩენ წილს ფლობს „გეომედია ჯგუფი“. ამ კომპანიის შესახებ ერთადერთ ხელმისაწვდომ ინფორმაციას წარმოადგენს ის, რომ იგი მარშალის კუნძულებზეა დარეგისტრირებული.

„იმედის“ შემთხვევა კიდევ უფრო ბუნდოვანია. მისი დამფუძნებლის, ბადრი პატარკაციშვილის, გარდაცვალების შემდეგ მისმა ქვრივმა, ინა გუდავაძემ, 2008 წლის მარტში განაცხადა, რომ საქართველოს მთავრობა ცდილობდა „იმედის“ წართმევას. საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაში წარდგენილი დოკუმენტების მიხედვით ტელევიზია და რადიო „იმედის“ დამფუძნებელს და 100%-ის მფლობელს „აი-მედია“ წარმოადგენს. კომპანიას JMG, თავის მხრივ, ეკუთვნის აქციათა 65% „აი-მედიაში“. აქციათა დარჩენილ 35%-ს ფლობს „უნივერსალი“, პატარკაციშვილის სამი ნათესავის მიერ დაფუძნებული კომპანია. გოგი ჯაოშვილს, პატარკაციშვილის ახლო მეგობარს, ეკუთვნოდა JMG-ის 70%. ჯოზეფ ქეიმ, პატარკაციშვილის შორეულმა ნათესავმა, 2008 წლის მარტში განაცხადა, რომ მას ნაყიდი ჰქონდა ტელევიზია და რადიო „იმედის“ აქციები გოგი ჯაოშვილისგან „უბრალოდ ფულის გადახდის“ საფუძველზე. ქეიმ უარყო ეჭვები იმის თაობაზე, რომ იგი მოქმედებდა საქართველოს მთავრობის სახელით.

აშკარაა, რომ წამყვანი ტელეარხების მფლობელთა ვინაობა საზოგადოებისთვის უცნობია. მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობის მოთხოვნები ოფიციალურად დაცულია, სინამდვილეში ოფშორულ ქვეყნებში დარეგისტრირებული კომპანიების სახელები ფაქტობრივად არ იძლევა რაიმე ინფორმაციას. საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, არსებული ინფორმაციის მიხედვით, ადგილი ჰქონდა „კავკასიის“ შესყიდვის მცდელობებს. არხის მფლობელები აცხადებდნენ, რომ ბიზნესმენები თავს იკავებენ მის ეთერში რეკლამის განთავსებისგან.

სახელმწიფო რეკლამის წილი ტელე-არხებზე

წყარო: TV MR GE, AGB Nielsen Media Research-ის ლიცენზიატი

უნდა გაანალიზდეს ინფორმაცია არა მხოლოდ მფლობელების შესახებ, არამედ პოლიტიკური და სოციალური რეკლამის მთავარი სპონსორების შესახებაც. მაგალითად, სახელმწიფო სააგენტოების მიერ შეკვეთილი რეკლამების 99%25 თავსდება ტელეარხებზე „რუსთავი-2“-ზე, „მზესა“ და „საზოგადოებრივ მაუწყებელზე“, რომელთა შორის ლიდერია „რუსთავი-2“. ეს შეიძლება აიხსნას ამ არხის წამყვანი მდგომარეობით ბაზარზე და სხვა სატელევიზიო კომპანიების, მათ შორის „კავკასიის“, შედარებით დაბალი საბაზრო წილით.

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის პროექტის ფარგლებში ჩატარებულმა ინტერვიუებმა ცხადყო, რომ მედიამფლობელები ჟურნალისტურ საქმიანობაზე ზემოქმედებენ პროდიუსერების დახმარებით. პროდიუსერები, და არა მედიამფლობელები, არიან ყოველდღიურ კონტაქტში ჟურნალისტებთან. შემთხვევათა უმრავლესობაში ისინი აკონტროლებენ და არჩევენ თემებს და არჩევნებთან დაკავშირებული საკითხების ტონს. ინტერვიუებმა დაგვანახა, რომ ჟურნალისტებს ინტუიციურად „ესმით“ მათი პროდიუსერების და იციან, როგორ რეპორტაჟებს მოელიან მათგან.

ამგვარად, მედიის თავისუფლების დონე არჩევნებისას დაბალი იყო. პოლიტიკური ძალები კვლავაც იბრძოდნენ მედიაზე კონტროლის მოსაპოვებლად, მართალია, სხვადასხვა წარმატებით. მედიამფლობელები ვერ ასრულებდნენ საკუთარი ჟურნალისტების დამცველების როლს, ვინაიდან მათი ინტერესები უფრო მჭიდროდ იყო დაკავშირებული პოლიტიკურ ძალებთან, ვიდრე მათი, როგორც ბიზნესმენების, წარმატებასთან. გარდა ამისა, ჟურნალისტების და პროდიუსერების პროფესიული და ეთიკური სტანდარტები კვლავ არ იყო საკმარისი პოლიტიკის და ეკონომიკის ინტერესების დაცვისთვის.

მედიის ხელმისაწვდომობა პოლიტიკური ჯგუფებისა და კანდიდატებისთვის

თბილისის ტელემაყურებელთა უმრავლესობა (60%25-ზე მეტი) 2007 წლის ოქტომბერ-ნოემბერში უყურებდა „იმედს“ და „რუსთავი-2“-ს. „იმედის“ დახურვის შემდეგ, განსაკუთრებით 2008 წლის მარტსა და აპრილში, ანუ საპარლამენტო არჩევნების საარჩევნო კამპანიის განმავლობაში, „რუსთავი-2“-ს ბაზარზე წამყვანი ადგილი ეჭირა: თბილისის ტელემაყურებელთა 44%25-ზე მეტი უყურებდა „რუსთავი-2“-ს, მაშინ, როცა მხოლოდ 18%25 ადევნებდა თვალყურს სხვა ისეთი არხების გადაცემებს, როგორიცაა „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“, „მზე“ და „კავკასია“.

ტელეარხების მაყურებელი თბილისის მოსახლეობა
სექტემბერი, 2007- ოქტომბერი, 2007

წყარო: TV MR GE, AGB Nielsen Media Research-ის ლიცენზიატი

ტელეარხების მაყურებელი თბილისის მოსახლეობა მარტი, 2008 - აპრილი, 2008

წყარო: TV MR GE, AGB Nielsen Media Research-ის ლიცენზიატი

როგორც ეს ჩანს ქვემოთ მოყვანილი გრაფიკებიდან, ბაზრის ლიდერებმა „რუსთავი-2“-მა და „მზემ“ (რომლებსაც ერთი და იგივე მფლობელი ჰყავს) ლოიალობა გამოავლინეს მმართველი პარტიის მიმართ როგორც რაოდენობრივი, ასევე მაუწყებლობის ტონის მაჩვენებლებით. ეს ნაწილობრივ შეიძლება აიხსნას არხების ბოიკოტით და ზოგიერთი ოპოზიციური ჯგუფის მხრიდან ჟურნალისტებზე თავდასხმებით.

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინასაარჩევნო
ტელემონიტორინგის შედეგები

ცენტრალური საარჩევნო კომისია, www.cec.gov.ge, 2008 წლის საპარლამენტო არჩევნები, წინასაარჩევნო ტელემონიტორინგი, 2008 წლის 10 აპრილი-2008 წლის 12 მაისის მოკლე ანგარიში, მოძიებულია 2008 წლის ივნისში

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინასაარჩევნო
ტელემონიტორინგის შედეგები

ცენტრალური საარჩევნო კომისია, www.cec.gov.ge, 2008 წლის საპარლამენტო არჩევნები, წინასაარჩევნო ტელე-მონიტორინგი, 2008 წლის 10 აპრილი-2008 წლის 12 მაისის მოკლე ანგარიში, მოძიებულია 2008 წლის ივნისში

ამავე დროს, „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ (იხ. სლაიდი შემდეგ გვერდზე) ინარჩუნებდა წონასწორობას სხვადასხვა პოლიტიკურ ძალას შორის როგორც თავის საინფორმაციო გადაცემებში, ასევე „თოქ-შოუებში“; მისი საინფორმაციო გადაცემები იყო ნეიტრალური, ხოლო მოქმედი მთავრობის საქმიანობასთან დაკავშირებული რეპორტაჟები მკაფიოდ იყო გამოყოფილი არჩევნების თემისგან. „საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა“ გააფორმა ურთიერთგაგების მემორანდუმი იმ პოლიტიკურ ძალებთან, რომლებსაც იგი განიხილავდა უმეტეს შემთხვევაში. მიუხედავად ამისა, საზოგადოების მხოლოდ მცირე ნაწილი თუ უყურებდა ამ არხს, ხოლო ზოგიერთი ოპოზიციური ჯგუფი მკვეთრად აკრიტიკებდა მის გადაცემებს. ეს მიუთითებს სამოქალაქო კულტურის (როგორც პოლიტიკური კულტურის ერთი ტიპის) დაბალ დონეზე საქართველოში. საზოგადოება ჯერ არ არის მზად გადაცემების კრიტიკულად განხილვისთვის.

სამწუხაროდ, ეს მაგალითები ადასტურებს ზემოხსენებულს: პოლიტიკოსები მასმედიას განიხილავენ როგორც მათი საკუთარი მიზნების მიღწევის საშუალებას. იგივე ეხება „კავკასიასაც“ (იხ. სლაიდი შემდეგ გვერდზე). არხს თავის პლატფორმად იყენებდა გაერთიანებული ოპოზიცია, მაშინ, როცა ამ არხის ეკრანზე მმართველი პარტიის წარმომადგენლები სულ რამდენჯერმე გამოჩნდნენ. შესაბამისად, „კავკასია“ უმთავრესად აშუქებდა ოპოზიციური პარტიების საქმიანობას და აკრიტიკებდა მმართველ პარტიას.

მონაცემთა ანალიზი გვიჩვენებს, რომ, მიუხედავად მმართველი პარტიის წამყვანი მდგომარეობისა, სატელევიზიო ეთერი ხელმისაწვდომი იყო ყველა პოლიტიკური ჯგუფისთვის. იყენებდნენ თუ არა ისინი ამ შესაძლებლობას სათანადოდ, ეს უკვე სხვა საკითხია.

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინასაარჩევნო ტელემონიტორინგის შედეგები

ცენტრალური საარჩევნო კომისია, www.cec.gov.ge, 2008 წლის საპარლამენტო არჩევნები, წინასაარჩევნო ტელე-მონიტორინგი, 2008 წლის 10 აპრილი-2008 წლის 12 მაისის მოკლე ანგარიში, მოძიებულია 2008 წლის ივნისში

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინასაარჩევნო ტელემონიტორინგის
შედეგები

ცენტრალური საარჩევნო კომისია, www.cec.gov.ge, 2008 წლის საპარლამენტო არჩევნები, წინასაარჩევნო ტელე-მონიტორინგი, 2008 წლის 10 აპრილი-2008 წლის 12 მაისის მოკლე ანგარიში, მოძიებულია 2008 წლის ივნისში

მედია - ინფორმირებული არჩევანის ინსტრუმენტი

მედიის ხელმისაწვდომობა სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფისთვის ერთი საკითხია, ხოლო მეორე საკითხია - როგორ აღიქვამს ამ შესაძლებლობას და მედიის მოქმედებას საზოგადოება. ვინმემ შეიძლება თქვას, რომ რაც მეტია საზოგადოების ნდობა მედიის მიმართ, მით ძლიერია მედიის როლი ამ საზოგადოების მიერ პოლიტიკური არჩევანის გაკეთების საქმეში.

მაგრამ მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის კვლევები გვიჩვენებს, რომ საინფორმაციო გადაცემების ყურება ტელეარხებზე არ არის უშუალოდ დაკავშირებული არჩევნებში მონაწილეობასთან. ანალიზმა გვიჩვენა, რომ ტელევიზია „იმედი“ წამყვანი სატელევიზიო არხი იყო მოსახლეობის ნდობის თვალსაზრისით და, ვიდრე მისი გადაცემები შეწყდებოდა 2007 წლის 7 ნოემბერს, მისი აუდიტორია ყველაზე სანდოდ თვლიდა „იმედის“ გადაცემებს. ამავე დროს, „რუსთავი-2“, რომელიც უდავოდ ლიდერობდა ტელეარხებს შორის არჩევნების განმავლობაში და რომელსაც ყველაზე მეტი ადამიანი უყურებდა, მოსახლეობის მიერ მთავრობის მომხრე არხად აღიქმებოდა.

ორმა ფენომენმა, რომლებიც გამოვლინდა კახეთის რეგიონში ჩატარებული ხარისხობრივი გასაუბრებებისას, განსაკუთრებული ინტერესი წარმოშვა და მოითხოვა შემდგომი კვლევა:

პირველი: მოსახლეობა ზოგადად ძალიან კრიტიკულია ქართველი ჟურნალისტების პროფესიონალიზმის მიმართ და ფიქრობს, რომ დასავლეთის მედია გაცილებით პროფესიონალური და თავისუფალია. გარდა ამისა, მოსახლეობის აბსოლუტურ უმრავლესობას არ შეუძლია უცხოური საინფორმაციო წყაროების მოსმენა თუ ყურება ენობრივი ბარიერის თუ ტექნიკური პრობლემების გამო. ამგვარად, მათ არა აქვთ შედარების საშუალება და თავის დაშვებებს ამყარებენ გავრცელებულ სტერეოტიპებზე (რომლებსაც, ბევრ შემთხვევაში, პოლიტიკოსები ავრცელებენ).

მეორე: რეგიონების მცხოვრებნი დადებითად არიან განწყობილნი „კავკასიის“ მიმართ იმის მიუხედავად, რომ ვერ უყურებენ მის პროგრამებს. ანუ ადამიანები აფასებენ პროდუქტს, რომელსაც ვერ იყენებენ. საწინააღმდეგო ფენომენი ეხება „საზოგადოებრივ მაუწყებელს“: თუმცა არც თუ ისე ბევრი ადამიანი იცნობდა ამ არხის პროდუქციას, მის მიმართ ნდობა დაბალი იყო.

ზოგადად, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ნდობის დონე მედიის, როგორც ინსტიტუტის, მიმართ შემცირდა. ამგვარად, საპარლამენტო არჩევნების დროს მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი არ ფიქრობდა მედიაზე როგორც ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღების ინსტრუმენტზე.

არჩევნებთან დაკავშირებული გადაცემები პროფესიონალიზმის და ეთიკური სტანდარტების თვალსაზრისით

პროფესიონალიზმი და ეთიკური სტანდარტები დიდი ხნის განხილვის საკითხებია საქართველოს მედიასთან დაკავშირებით და არც 2008 წლის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების პერიოდი იყო გამონაკლისი. ყველა პოლიტიკური ორიენტაციის პოლიტიკოსები ერთხმად აღნიშნავდნენ ჟურნალისტების მხრიდან პროფესიონალიზმის უკმარისობას და ეთიკური ნორმების დარღვევას. კვლევამ ცხადყო, რომ პროფესიონალიზმის და ეთიკური სტანდარტების პრობლემები სინამდვილეში არსებობდა, და ამას არც თვით ჟურნალისტები უარყოფენ.

თითოეული პარტიის საქმიანობის გაშუქების საზღვრები გამოკვლეულ ტელეარხებზე

წყარო: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის მიერ განხორციელებული მონიტორინგის შედეგები

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის მიერ საპარლამენტო არჩევნების პერიოდში ჩატარებულმა წამყვანი ტელეარხების გადაცემების შინაარსის და მიზნობრივი ჯგუფებისგან მიღებული შედეგების ანალიზმა ცხადყო, რომ ჟურნალისტები უპირატესობას ანიჭებენ უფრო კამპანიის პროცესის წარმოჩენას, ვიდრე მისი შინაარსის ანალიზს. ანუ ისინი არ უსვამენ პოლიტიკოსებს დამაფიქრებელ კითხვებს მათი ხედვის, პროგრამებისა და გეგმების შესახებ. ამგვარად, პოლიტიკოსები, რომლებსაც ყოველთვის უნდათ მედიაში გასაშუქებელი თემების თავად განსაზღვრა, ფაქტობრივად აღწევდნენ კიდეც ამას; შესაბამისად, „რუსთავი-2“-ის და „მზის“ მთელი ყურადღება გადატანილი იყო მმართველი პარტიის საარჩევნო კამპანიაზე (და არა პლატფორმაზე), ხოლო კავკასია ოპოზიციის საარჩევნო კამპანიას აშუქებდა.

არც ერთი სატელევიზიო პროგრამა, მათ შორის „თოქ-შოუები“, არ აშუქებდა სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფის მიდგომებს კონკრეტული საკითხების მიმართ, რაც მოსახლეობას მისცემდა შედარების საშუალებას. უნდა აღინიშნოს, რომ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ მიერ ამის გაკეთების მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა - „თოქ-შოუები“, რომლებიც გამიზნული იყო სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფის მიდგომების შედარებისთვის, სრულდებოდა იმით, რომ პოლიტიკოსები არჩევდნენ პირადი შეურაცხყოფის შემთხვევებს. ეს უფრო პოლიტიკოსების მორალის პრობლემაა, ვიდრე ჟურნალისტების ეთიკური სტანდარტებისა. ამავე დროს, პოლიტიკოსების და ექსპერტების მხრიდან ჟურნალისტების მუდმივი დაცინვა მხოლოდ უფრო ძაბავს სიტუაციას და ხელს უწყობს ადამიანების უნდობლობას მედიის მიმართ.

დასკვნები და რეკომენდაციები

მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის პროექტის ძირითად დასკვნას წარმოადგენს ის, რომ დაუშვებელია მედიასთან დაკავშირებული საკითხების გამოყოფა საზოგადოების საერთო განვითარებისგან: მედიის, როგორც ინსტიტუტის, ჩამოყალიბება შეუძლებელია, როცა სხვა სამოქალაქო ინსტიტუტები არ არის საკმარისად განვითარებული, ვინაიდან ჟურნალისტები არ არიან იზოლირებულნი საზოგადოებისგან. ამ დასკვნის საფუძველზე შეიძლება შემდეგი რეკომენდაციების გაკეთება:

შემდგომი ინფორმაცია იხილეთ: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი, მედიის ზემოქმედება. საქართველოს წამყვანი ტელეარხები და სარჩევნო კამპანიები, თბილისი, 2008.

ავტორი: გიორგი ჩხეიძე, საქართველოს ახალგაზრდა
იურისტთა ასოციაცია

შესავალი

რა არის დემოკრატიულ სახელმწიფოში სამართლიანი და გამჭირვალე არჩევნების წინაპირობები? - დამოუკიდებელი საარჩევნო ადმინისტრაცია; თავისუფალი მედია; საარჩევნო კამპანიის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული წესები; ამომრჩეველთა სწორი სიები და ხმების დათვლის გამჭვირვალე პროცედურა. ეს არის საარჩევნო სისტემის ძირითადი ელემენტები, რომელთა ირგვლივაც საქართველოში ფართო განხილვები და დებატები იმართება ყოველი არჩევნების სამართლიანობის შეფასებისას. მაგრამ, როგორც წესი, სამართლიანი და გამჭვირვალე საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების საკითხი ყურადღების მიღმა რჩება. იმის გათვალისწინებით, რომ არჩევნები არ იწყება და არ მთავრდება არჩევნების დღით, მნიშვნელოვანი პროცესი მოიცავს ასევე წინასაარჩევნო კამპანიას, ხოლო კამპანიის კანონიერებისა და მიუკერძოებლობისთვის გადამწყვეტია არჩევნების სამართლიანი და გამჭვირვალე დაფინანსება.

2008 წლის პირველი ნახევარი მნიშვნელოვანი იყო საქართველოსთვის ქვეყნის მასშტაბით გამართული ყველაზე მთავარი არჩევნების - რიგგარეშე საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების - გამო. ამ არჩევნების დროს საარჩევნო სუბიექტებმა თავიანთ კამპანიებზე დახარჯეს სერიოზული ფინანსური რესურსები. დემოკრატიულ სისტემებში საარჩევნო კამპანიების დაფინანსება უნდა ხორციელდებოდეს კონკრეტული წესების დაცვით და გამჭვირვალე უნდა იყოს.

ამ თავში შევეცდებით, გავაკეთოთ საარჩევნო კამპანიის დაფინანსებასთან დაკავშირებული იმ კანონმდებლობის ანალიზი, რომელიც ძალაში იყო საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩე ვნების დროს; შევისწავლოთ პოლიტიკური სუბიექტების მხრიდან სამართლებრივი ვალდებულებების შესრულების კონკრეტული მაგალითები და წარმოვადგინოთ კონკრეტული რეკომენდაციები სამომავლო პროცესებისთვის.

წინამდებარე თავი მოიცავს საარჩევნო სუბიექტებთან დაკავშირებულ კონკრეტულ მაგალითებს კონკრეტული საკითხების ანალიზის მიზნით, მაგრამ არ არის გამიზნული, წარმოადგინოს 2008 წლის არჩევნების დროს ამ სფეროში არსებული დარღვევებისა და ნაკლოვანებების სრული სურათი.

სამართლებრივი ბაზა

სამართლებრივ ბაზას საარჩევნო კამპანიის დაფინანსებისთვის უზრუნველყოფს საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ (შემდგომში „საარჩევნო კოდექსი“). კანონი ავალდებულებს საარჩევნო სუბიექტებს, გახსნან საარჩევნო ფონდი და წარმართონ კამპანიის დაფინანსება მხოლოდ ამ ფონდიდან, ამასთან, აკისრებს შესაბამის ანგარიშვალდებულებას საარჩევნო ადმინისტრაციის წინაშე. ერთი შეხედვით, სამართლებრივი მოთხოვნები ნათელია, მაგრამ, როგორც გამოცდილებამ აჩვენა, ეს პირობები რეალურად საკმაოდ ბუნდოვანია.

ზოგადი წესები საარჩევნო კამპანიის ფონდისათვის შემდეგია:

2008 წლის 21 მაისის საპარლამენტო არჩევნებამდე საარჩევნო კოდექსში შევიდა ცვლილებები, რომლებიც მოიცავდა ასევე საარჩევნო ფონდებთან დაკავშირებულ წესებს. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ცვლილება მნიშვნელოვანი იყო (მაგ. მონიტორინგის ჯგუფთან მიმართებაში, იხ. ქვემოთ), საპრეზიდენტო არჩევნების დროს გამოვლენილი ყველა სერიოზული და ცნობილი ხარვეზი არ ყოფილა გათვალისწინებული.

შუალედური ანგარიშგება

საარჩევნო ფონდის გამოყენების გამჭვირვალობის ერთ-ერთი მთავარი გარანტიაა „შუალედური ანგარიშგება“. კანონი ავალდებულებს საარჩევნო სუბიექტებს, ყოველთვიურად ჩააბარონ ანგარიშები შესაბამის საარჩევნო კომისიას შემოწირულობების შესახებ, მათი წყაროსა და ოდენობის მითითებით. ამგვარი ანგარიშგება აძლევს კომისიას და საზოგადოებას საშუალებას, გაიგონ, იცავენ თუ არა საარჩევნო სუბიექტები დაწესებულ შეზღუდვებს (მაგ., პირობას, რომ ფიზიკური პირის შემოწირულობა არ შეიძლება აჭარბებდეს 30,000 ლარს, ხოლო იურიდიულ პირებს არ შეუძლიათ დაფინანსება 100,000 ლარზე მეტი თანხით) და გახადონ პროცესი უფრო გამჭვირვალე არჩევნების დღემდე. წარსულში ჩატარებული არჩევნებიდან მიღებული გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ არსებობს შემთხვევები, როდესაც შუალედურ და საბოლოო ანგარიშებში მოწოდებულ ინფორმაციას შორის არის შეუსაბამობები.

არსებითად ეს წესი ამართლებს, როდესაც წინასაარჩევნო პერიოდი (კამპანიის დაფინანსების მიზნით ფონდის გახსნის თარიღი არჩევნების დღემდე) თვეზე მეტ ხანს გრძელდება. საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით (მუხლი 76), საგანგებო (რიგგარეშე) საპრეზიდენტო არჩევნები უნდა ჩატარდეს 45 დღის ვადაში. ამგვარად, რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნების შემთხვევაში საარჩევნო სუბიექტები ვალდებულნი არიან, გახსნან საარჩევნო ფონდი კანდიდატად დარეგისტრირების მოთხოვნის წარდგენის მომენტიდან 5 დღის განმავლობაში (მუხლი 46). კანდიდატად დარეგისტრირების მოთხოვნის წარდგენის ბოლო ვადა იწურება მხოლოდ 30 დღით ადრე არჩევნების დღემდე (მუხლი 89).

აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ 2008 წლის 8 იანვრის საპრეზიდენტო არჩევნების შემთხვევაში საარჩევნო სუბიექტებს კანონიერი საფუძველი ჰქონდათ, არ ჩაებარებინათ შუალედური ანგარიშები არჩევნებამდე. ეუთო-ს/დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისიის საბოლოო ანგარიშში საპრეზიდენტო არჩევნებზე აღნიშნულია:

„სახელმწიფო რესურსების გამოყენების საკითხის წინააღმდეგობრიობას ამძაფრებდა კანდიდატების მხრიდან არჩევნებამდე საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების შესახებ ანგარიშების წარდგენის მოთხოვნის არარსებობა. მოთხოვნა, რომ საარჩევნო კამპანიის ფონდის მენეჯერებს უნდა მიეწოდებინათ ინფორმაცია კამპანიის დაფინანსების შესახებ ყოველთვიურად, არაადეკვატური იყო ისეთი არჩევნების პირობებში, როდესაც კანდიდატების რეგისტრაცია ხდებოდა არჩევნებამდე ერთ თვეზე ნაკლებ ვადაში.“

ასეთი სამართლებრივი „საძრომის“ გათვალისწინებით 2007 წლის 16 დეკემბერს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ, როგორც არჩევნებზე დამკვირვებელმა ორგანიზაციამ, მიმართა ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას წინადადებით, დაეწესებინა კონკრეტული თარიღი შუალედური ფინანსური ანგარიშე ბის წარდგენისათვის. ცესკო-მ უარყო ასოციაციის წინადადება. მაგრამ, საბედნიეროდ, ზოგიერთმა კანდიდატმა საკუთარი ნებით წარადგინა შუალედური ფინანსური ანგარიში.

ანგარიშგება საარჩევნო ბლოკების მხრიდან

ანალოგიური საკითხი წარმოიშვა საპარლამენტო არჩევნების დროსაც საარჩევნო ბლოკებთან მიმართებაში. ამასთან დაკავშირებით ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისიის საბოლოო ანგარიშში საპარლამენტო არჩევნებზე აღნიშნულია:

„დებულება ერთიან საარჩევნო კოდექსში, რომ ინფორმაცია კამპანიის დაფინანსების შესახებ მოწოდებული უნდა იყოს ყოველთვიურად (მუხლი 48/4), არაადეკვატური აღმოჩნდა, ვინაიდან საარჩევნო ბლოკების რეგისტრაციის ბოლო ვადა იყო თვეზე ცოტათი მეტი არჩევნების ჩატარებამდე, რაც ამცირებს ამ დებულების მიზანს, რომ უზრუნველყოს გამჭვირვალობა“.

საარჩევნო კოდექსის 95-ე მუხლის თანახმად, ცესკო-ს მიერ რეგისტრირებულ პოლიტიკურ პარტიებს უფლება აქვთ, შექმნან საარჩევნო ბლოკები. ბლოკების შექმნის შემდეგ დღის წესრიგში დგება როგორც ბლოკის, ისე მასში გაერთიანებული სუბიექტების ანგარიშვალდებულების საკითხი. საარჩევნო ბლოკებში გაერთიანებამდე საარჩევნო კოდექსი ავალდებულებს პოლიტიკურ პარტიებს, დარეგისტრირდნენ საარჩევნო სუბიექტებად, შესაბამისად, მათ მიმართ მოქმედებს საარჩევნო ფონდის გახსნის ვალდებულება.

საარჩევნო კოდექსში 2008 წლის 21 მარტს შესული ცვლილებები ვერ უზრუნველყოფს საარჩევნო სუბიექტების - პარტიების, რომლებიც საბოლოო ჯამში ერთიანდებიან საარჩევნო ბლოკებად - მხრიდან საარჩევნო ფონდების შესახებ ანგარიშგების საკითხის რეგულირებას. კოდექსის მიხედვით გაუგებარია, ვალდებულნი არიან თუ არა საარჩევნო ბლოკის წევრები, რომ წარადგინონ „შუალედური“ (ერთი თვის ვადაში) და „საბოლოო“ (არჩევნების შემდეგ) ანგარიშები თავიანთი საკუთარი საარჩევნო ფონდებისთვის, როდესაც ისინი იყენებენ საარჩევნო ბლოკის საარჩევნო ფონდებს.

შეიძლება დაიბადოს კითხვა, თუ რატომ არის მნიშვნელოვანი პოლიტიკურ სუბიექტებზე ანგარიშვალდებულების დაკისრება მათსავე ფონდებთან მიმართებაში, თუ ისინი შეუერთდნენ საარჩევნო ბლოკებს და ამიტომ გამოიყენეს ყოფილი სუბიექტისთვის გახსნილი ფონდები. პასუხი ნათელია - საარჩევნო ბლოკებში გაერთიანებამდე პარტიებს შეუძლიათ გამოიყენონ საკუთარი ფონდები და ასევე შესაძლებელია საარჩევნო ბლოკის დატოვება არჩევნებამდე. ამგვარად, მნიშვნელოვანი იყო ამ საკითხების გათვალისწინება იმ პრინციპზე დაყრდნობით, რომ საარჩევნო კამპანიის არანაირი დაფინანსება არ უნდა დარჩეს საზოგადოების კონტროლს მიღმა.

ცესკო შეეცადა, შეევსო კანონმდებლობაში არსებული ხარვეზი 2008 წლის 10 აპრილს №20/2008 დადგენილების გამოცემით ზოგიერთი საარჩევნო ღონისძიების განსაზღვრის თაობაზე. ბრძანების თანახმად,

„საარჩევნო კამპანიის ფონდის გახსნის დღიდან საარჩევნო ბლოკში გაერთიანებული სუბიექტები ვალდებულნი არიან, შეაჩერონ ოპერაციები თავიანთი საარჩევნო კამპანიის ფონდებით და გამოიყენონ მხოლოდ საარჩევნო ბლოკის საარჩევნო კამპანიის ფონდი“.

„საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 48-ე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულების მიზნით საარჩევნო ბლოკებში გაერთიანებული საარჩევნო სუბიექტები ვალდებულნი არიან, თავიანთი საარჩევნო კამპანიის ფონდის ანგარიშებთან ერთად წარუდგინონ საარჩევნო კომისიას ბანკის მიერ გაცემული ცნობა მათი საარჩევნო კამპანიის ფონდების ანგარიშებზე ფინანსური ოპერაციების შეწყვეტის შესახებ“.

ცესკო-ს ეს მცდელობა, უარი არ ეთქვა ბლოკებში შემავალი საარჩევნო სუბიექტების ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის საჯარო კონტროლზე, მისასალმებელი იყო; თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს დადგენილების ნაკლოვანებებიც:

დადგენილების განხორციელების თვალსაზრისით უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგიერთმა სუბიექტმა დროულად შეასრულა მოთხოვნა, ზოგმა კი დაგვიანებით.

ყველა საარჩევნო ბლოკმა წარადგინა ინფორმაცია საარჩევნო ფონდის ანგარიშზე ფინანსური ოპერაციების შეწყვეტის შესახებ. ერთადერთი გამონაკლისი იყო სახალხო პარტია, რომელმაც არ წარადგინა ინფორმაცია ოპერაციების შეწყვეტის შესახებ, მაგრამ ეს გააკეთა ფონდის დახურვასთან დაკავშირებით. წარდგენილი ცნობების უმრავლესობის მიხედვით ფონდები დახურული იყო არა ბლოკებში გაერთიანების თარიღისთვის, არამედ უფრო მოგვიანებით.

კონკრეტული დებულება შუალედური ანგარიშგების შესახებ არ იყო გათვალისწინებული არც 2008 წლის 21 მარტის ცვლილებებში, არც ცესკო-ს დადგენილებაში, ამიტომ ძალაში იყო ზოგადი წესი, რომელიც ავალდებულებდა საარჩევნო სუბიექტებს, წარედგინათ შუა ლედური ანგარიშები (ერთი თვის ვადაში), არჩევნებამდე მათი ფონდების მოსალოდნელი დახურვის მიუხედავად. ამ მიმართულებით მონიტორინგის თვალსაზრისით სუბიექტები სამ ჯგუფად იყოფიან:

საარჩევნო ფონდების დახურვა

საარჩევნო კოდექსის თანახმად, საარჩევნო ფონდი უნდა დაიხუროს არჩევნების საბოლოო შედეგების გამოცხადებიდან 20 დღის განმავლობაში. მაგრამ კანდიდატი, რომელიც მიიღებს ხმათა საჭირო რაოდენობას, ვალდებულია, წარადგინოს ანგარიში არჩევნების თარიღიდან 8 დღის მანძილზე. შესაბამისად, კონტროლს მიღმა რჩება ინტერვალი კანდიდატის მიერ ანგარიშის წარდგენიდან მისი ფონდის დახურვამდე.

ზოგადად, აღნიშნული „8 დღიანი წესი“ წარმოშობს კითხვას ეფექტიანობასთან დაკავშირებით. ზოგადი პრინციპი ნათელია, არც ერთი გამარჯვებული კანდიდატი (პოლიტიკური პარტია) არ უნდა იღებდეს ადგილებს მთავრობაში მანამ, სანამ მისი ფინანსური ხარჯები არ გამოქვეყნდება და არ შემოწმდება. ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის საპარლამენტო არჩევნების მონიტორინგის ანგარიშში აღნიშნულია:

„რვა დღის შემდეგ ჩაბარებული ანგარიშების გამოსადეგობა შემცირდა, ვინაიდან საარჩევნო სუბიექტების მიერ მოწოდებული ინფორმაცია ეყრდნობოდა ფაქტობრივი გადახდების პრინციპს, ისე, რომ მასში არ შედიოდა კამპანიის დროს წარმოშობილი, მაგრამ ჯერ კიდევ დაუფარავი ხარჯები“.

ამ პერიოდში საარჩევნო ფონდმა უნდა დაასრულოს ყველა სახის ფინანსური ოპერაცია, უნდა ჩატარდეს ეფექტიანი აუდიტი და ანგარიშგება უნდა დასრულდეს არჩევნებიდან მე-8 დღის ბოლომდე. ეფექტიანია თუ არა ეს ვადა? თუ ეს მხოლოდ ფორმალობაა? ეს საკითხი გათვალისწინებული უნდა იყოს იმისათვის, რომ სამომავლოდ საქართველოში ჩამოყალიბდეს საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების ეფექტიანი სისტემა.

მაჟორიტარი კანდიდატები

საპარლამენტო არჩევნებმა გამოავლინა კიდევ ერთი „საძრომი“ (ხარვეზი) საარჩევნო კოდექსში, კერძოდ, მაჟორიტარულ კანდიდატებთან (ერთმანდატიანი კანდიდატები, რომელთაც ძირითადად პარტიები ასახელებენ) და მათი კამპანიის დაფინანსებასთან მიმართებაში. საარჩევნო კოდექსის 46-ე მუხლის თანახმად, ყველა საარჩევნო სუბიექტი ვალდებულია, შექმნას საარჩევნო კამპანიის ფონდი და მომდევნო ორი დღის განმავლობაში წარუდგინოს შესაბამის საარჩევნო კომისიას ბანკის მიერ გაცემული დოკუმენტები, რომლებიც ადასტურებს საარჩევნო კამპანიის ფონდისთვის საბანკო ანგარიშის გახსნას.

მაგრამ საპარლამენტო არჩევნების დროს საარჩევნო ფონდის შექმნა სავალდებულო იყო მხოლოდ საარჩევნო სუბიექტებისთვის (პარტიები, პოლიტიკური ბლოკები). რაც შეეხება საარჩევნო სუბიექტების მიერ დასახელებულ კანდიდატებს, ისინი იყენებდნენ იმ საარჩევნო სუბიექტის საარჩევნო კამპანიის ფონდებს, რომელიც მათ ასახელებდა. საკანონმდებლო ხარვეზი გამოვლინდა რესპუბლიკური პარტიის ანგარიშგებასთან მიმართებაში. საარჩევნო კოდექსის 48-ე მუხლის თანახმად, საარჩევნო სუბიექტი ვალდებულია, წარადგინოს ანგარიში არაუგვიანეს 8 დღისა კენჭისყრის დღიდან, იმ პირობით, რომ მან მიიღო კანონით დადგენილი ხმების საკმარისი რაოდენობა.

კანონი არაფერს ამბობს ამ საკითხზე, როდესაც ხმების საკმარისი რაოდენობა დააგროვა არა თავად საარჩევნო სუბიექტმა, არამედ საარჩევნო სუბიექტის მიერ დასახელებულმა მაჟორიტარმა კანდიდატმა. როგორც ცნობილია, რესპუბლიკურმა პარტიამ ვერ შეძლო 5%25-იანი საარჩევნო ბარიერის გადალახვა, რო გორც ეს კანონით არის გათვალისწინებული, თუმცა მისმა ორმა წარმომადგენელმა (ოფიციალურად დასახელებული კანდიდატები ერთმანდატიან საარჩევნო ოლქებში) მიიღო საკმარისი ხმები.

ვინაიდან საარჩევნო კოდექსის თანახმად მაჟორიტარი კანდიდატები იყენებენ იმ სუბიექტის საარჩევნო კამპანიის ფონდს, რომელიც აყენებს მათ კანდიდატურას, წარმოიშვა შეკითხვა, ვალდებული იყო თუ არა რესპუბლიკური პარტია, წარედგინა ანგარიში 8 დღის განმავლობაში არჩევნების შემდეგ. იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ კანონის მოქმედი დებულება ამ შემთხვევაში დანამდვილებით არ ავალდებულებდა რესპუბლიკურ პარტიას, ჩაებარებინა ანგარიში 8 დღეში, ცესკო-ს თავმჯდომარემ მოითხოვა ანგარიშის წარდგენა ამ ვადაში. საარჩევნო სუბიექტმა ცესკო-ს საბოლოო ანგარიში 2008 წლის 9 ივნისს წარუდგინა.

ცესკო-ს მიერ საარჩევნო კოდექსის თანახმად საარჩევნო ფონდების მონიტორინგის მიზნით შექმნილმა მონიტორინგის ჯგუფმა გააკეთა კომენტარი თავისი შეხედულების შესახებ ამ კონკრეტული დებულების ბუნდოვანი ხასიათის გამო, მაგრამ ხაზი გაუსვა ყველა პოლიტიკური სუბიექტის (პოლიტიკური პარტიის თუ მაჟორიტარი კანდიდატის) მხრიდან მათი კამპანიის დაფინანსების გამჭვირვალობის მნიშვნელობას არჩევით ორგანოში შესვლამდე.

სანქციები

საარჩევნო კამპანიის დაფინანსებასთან დაკავშირებული დარღვევების/ნაკლოვანებების კონკრეტული შემთხვევების განხილვისას შეიძლება დადგეს სანქციების საკითხი. შესაბამისი სანქციები ამ სფეროში იყოფა ორ ჯგუფად:

ფინანსური სანქციების საფუძველი გათვალისწინებულია საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარვევათა კოდექსით. კერძოდ, მოქმედებს ორი მუხლი: მუხლი 17413 ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას საარჩევნო ფონდებში ან პოლიტიკურ პარტიაში უკანონო შენატანის დაშვების და/ან შენატანების შესახებ ინფორმაციის გამოუქვეყნებლობის შემთხვევებში. 1000-დან 1500 ლარის ოდენობით ფინანსური სანქციები ეკისრებათ საარჩევნო ფონდების მართვაზე პასუხისმგებელ ფიზიკურ პირებს. მუხლი 174¹⁴ ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას საარჩევნო ფონდის და პოლიტიკური პარტიის მიერ ანგარიშის წარდგენის ვალდებულების შეუსრულებლობის გამო. ამ შემთხვევაშიც ფინანსური სანქციის ოდენობა იგივეა და ეკისრება ფიზიკურ პირს - ფონდის ხელმძღვანელს.

ეს მუხლი შინაარსობრივად ბუნდოვანია და არ განსაზღვრავს, გულისხმობს თუ არა მხოლოდ საბოლოო ანგარიშს საარჩევნო ფონდებიდან (რომელიც უნდა ჩაბარდეს „8 დღიანი ვადის“ თუ ერთი თვის განმავლობაში), თუ ყველა ანგარიშს, შუალედური ანგარიშების ჩათვლით. ამასთან, არ არის გარკვეული, დაგვიანებული წარდგენა ხდება თუ არა ზემოთ აღნიშნული რომელიმე მუხლის ამოქმედების საფუძველი. ანგარიშების (უმთავრესად შუალედურის) წარდგენა დაგვიანებით ჩვეული მოვლენა იყო საპარლამენტო არჩევნების დროს. ამ საკითხების გარკვევა მთლიანად ცესკო-ზეა დამოკიდებული, რომელსაც საკუთარი შეხედულებისამებრ შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილებები. უფრო მეტიც, მოქმედი ფინანსური სანქციები ბადებს კითხვას ეფექტიანობის თვალსაზრისით - არის თუ არა ფიზიკური პირების დაჯარიმება ასეთი მცირე თანხით ეფექტიანი, როდესაც საარჩევნო ფონდებმა შეიძლება მილიონობით ლარს გადააჭარბოს?

მეორე ტიპის სანქცია გათვალისწინებულია საარჩევნო კოდექსით. 48.7 მუხლის თანახმად:

„საარჩევნო სუბიექტებს, რომლებიც არ წარადგენენ საარჩევნო კამპანიის ფონდის ანგარიშს, ეკრძალებათ არჩევნებში მონაწილეობა, მათ შორის შესაბამის მომავალ არჩევნებში“.

ეს სერიოზული სანქციაა პოლიტიკური სუბიექტისთვის. საკვირველია, მაგრამ კანონი არ განსაზღვრავს, თუ როგორ უნდა იყოს მიღებული ასეთი გადაწყვეტილება და რომელი ორგანოს - საარჩევნო ადმინისტრაციის თუ სასამართლოს - მიერ. საარჩევნო კოდექსი არ ეხება არც ამ საკითხს და არც იმას, შესაძლებელია თუ არა ასეთი საქმე განიხილებოდეს როგორც საარჩევნო დავა და მის მიმართ მოქმედებდეს ზოგადი მუხლები, რომლებითაც ის რეგულირდება. ეს სანქცია საკმაოდ სერიოზულია იმისათვის, რომ დაუშვას კანონის ასეთი მრავალმხრივი ინტერპრეტაცია.

ამასთანავე, საარჩევნო კოდექსის 48.8 მუხლი ადგენს:

„თუ საარჩევნო სუბიექტები, რომლებიც მიიღებენ ამ კანონით დადგენილი ხმების საჭირო რაოდენობას, დადგენილ ვადაში არ წარადგენენ საარჩევნო კამპანიის ფონდის ანგარიშს, ან თუ დადასტურდება ამ კანონის 46-ე მუხლის მე-2, მე-3, მე-4, მე-5 პუნქტების, 47-ე მუხლის მე-4, მე-5 პუნქტების, ამ მუხლის მე-4, მე-5, მე-6 პუნქტების მოთხოვნათა დარღვევა, ისინი შესაბამისმა საოლქო საარჩევნო კომისიამ ან ცესკო-მ უნდა გააფრთხილოს წერილობით და უნდა მოსთხოვოს ხარვეზის შევსება და დეტალური წერილობითი ინფორმაციის მიწოდება სათანადო დარღვევასთან დაკავშირებით. თუ შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისია ან ცესკო მიიჩნევს, რომ დარღვევა არსებითი ხასიათისაა და შეეძლო გავლენა მოეხდინა არჩევნების შედეგებზე, იგი უფლებამოსილია, მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს არჩევნების შედეგების შეჯამება ამ საარჩევნო სუბიექტის მიერ მიღებული ხმების გაუთვალისწინებლად...“

თუმცა, განსხვავებით 48.7 მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევისაგან, აქ მკაფიო მითითებაა გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოს შესახებ, რომელიც არის სასამართლო. თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს „არსებით დარღვევად“, მთლიანად საარჩევნო ადმინისტრაციაზეა დამოკიდებული. ჩვენ ვერ მოვიძიეთ კანონმდებლობაში ან თუნდაც კანონქვემდებარე აქტებში (რომლებიც მიღებულია ცესკო-ს მიერ) რაიმე დებულება, რომელიც ნათელს მოჰფენდა ამ საკითხს.

საარჩევნო სუბიექტების ვალდებულებების შესრულება

პარტიული შენატანები

საპარლამენტო არჩევნების დროს სერიოზული პრობლემები იყო კამპანიის დაფინანსების გამჭვირვალობასთან, კერძოდ, საარჩევნო ფონდებში პარტიულ შენატანებთან დაკავშირებით. საქართველოს კანონმდებლობა, კონკრეტულად კი კანონი „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“, არეგულირებს მხოლოდ პარტიის დაფინანსების საკითხს და თუმცა ძირითადი შეზღუდვები შენატანებთან მიმართებაში იგივეა, რაც საარჩევნო ფონდების შემთხვევაში, პოლიტიკურ პარტიებს ანგარიშგების განსხვავებული ვალდებულებები აქვთ (ყოველი წლის თებერვლისთვის).

მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ საარჩევნო ფონდების შეიქმნა საარჩევნო სუბიექტების - პარტიების მიერ, ფონდების დაკავშირებული ანგარიშგების ვალდებულებები არ მოიცავს თავად პარტიების ფინანსებს. საარჩევნო კოდექსი ითვალისწინებს შეზღუდვებს ფიზიკური და იურიდიული პირების მხრიდან შენატანებისთვის. იურიდიულ პირებს ეკრძალებათ 100,000 ლარზე მეტი ოდენობის თანხის შენატანის გაკეთება (ანალოგიური შეზღუდვა მოქმედებს პოლიტიკურ პარტიების შენატანებთან დაკავშირებით). მაგრამ 2007 წლის ივნისიდან კოდექსში შესული ცვლილებების მიხედვით პოლიტიკურს პარტიებს, რომელთაც შექმნეს საარჩევნო ფონდი, ენიჭებათ უფლებამოსილება, განახორციელონ შენატანები ფულადი შეზღუდვების გარეშე (მუხლი 47.33).

2008 წლის საპარლამენტო არჩევნების განმავლობაში რამდენიმე პარტიამ განაცხადა საარჩევნო კამპანიის ფონდებში მნიშვნელოვანი შენატანების შესახებ. მაგრამ იმ დროისთვის პარტიების მიერ მიღებული შემოსავლების წყაროს იდენტიფიკაცია არ იყო შესაძლებელი, რადგან პოლიტიკური გაერთიანება ვალდებული იყო, ჩაებარებინა ფინანსური დეკლარაცია მხოლოდ 2009 წლის თებერვალში (ცესკო-სთვის). აქედან გამომდინარე, 2008 წლის 5 ივნისს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ მიმართა ცესკო-ს, რათა მოეთხოვა, რომ ყველა პოლიტიკურ გაერთიანებას, რომლებსაც შეჰქონდათ ფულადი შენატა ნები საარჩევნო სუბიექტების საარჩევნო კამპანიის ფონდებში, წინასწარ წარედგინა თავისი ფინანსური დეკლარაცია ცესკოსთვის. მაგრამ ასოციაციის მოთხოვნის საპასუხოდ 2008 წლის 9 ივნისს ცესკო-მ გააკეთა განცხადება, რომ ის „არ არის უფლებამოსილი, მიმართოს პოლიტიკურ გაერთიანებებს ვადაზე ადრე ფინანსური დეკლარაციების წარდგენის მოთხოვნით“. ამგვარად, საპარლამენტო არჩევნებისთვის ძირითადი შენატანების გამჭვირვალობის საკითხი კვლავ გადაუჭრელი რჩება. არ არის გასაკვირი, რომ ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების მონიტორინგის საბოლოო ანგარიშში ამ საკითხზე შემდეგნაირი კომენტარია გაკეთებული:

„საარჩევნო კამპანიის დაფინანსების ეფექტიანი მონიტორინგი კიდევ უფრო შეზღუდული იყო იმის გამო, რომ ზოგიერთი პარტიის შემთხვევაში საარჩევნო ფონდებში შენატანების მნიშვნელოვანი წილი მოდიოდა თავად პარტიებისგან, რის შედეგადაც არ იყო გარკვეული ფინანსური შენატანების შემტანი პირველადი წყაროს ვინაობა“.

და ბოლოს, საპრეზიდენტო არჩევნების დროს რეგისტრირებულმა კანდიდატმა და ფიზიკურმა პირმა ბ-ნმა არკადი პატარკაციშვილმა თავის საარჩევნო ფონდში შეიტანა 400,000 ლარის ოდენობის თანხა, რის საფუძვლადაც მოჰყავდა ზემოთ აღნიშნული გამონაკლისი პოლიტიკური პარტიებისთვის. კანონის ფორმალური ინტერპრეტაციის მიხედვით ამგვარი შენატანი უკანონოა, მაგრამ ამ შემთხვევამ წარმოშვა სამართლიანობის საკითხი პარტიებისთვის არსებულ გამონაკლისებთან დაკავშირებით კანდიდატ ფიზიკურ პირებთან შედარებით.

ცესკო-ს ანგარიშგების ფორმები

საარჩევნო ფონდებთან დაკავშირებით ანგარიშგების ვალდებულება უნდა იყოს თანმიმდევრული და გადმოსცემდეს ზუსტ ინფორმაციას. 2003 წლის 4 ოქტომბერს საარჩევნო კოდექსში შევიდა ცვლილება, რომლითაც შეთავაზებული იქნა ანგარიშგების ფორმები. ეს ფორმები დღესაც გამოიყენება. საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების პერიოდში საარჩევნო სუბიექტებს პრობლემები ჰქონდათ საარჩევნო ადმინისტრაციის მიერ მიღებული ფორმების შევსებაში, მათ შორის შემდეგი სახის:

ცესკო-ს მიერ მიღებული ფორმები არ არის რთული და პოლიტიკურ სუბიექტებს ასე ძალიან არ უნდა გასჭირვებოდათ მათი შევსება. ამასთან, საპარლამენტო არჩევნების დროს მონიტორინგის ჯგუფი კვირაში ორჯერ მართავდა შეხვედრებს ფონდების ხელმძღვანელებთან და მათ ბუღალტრებთან შეკითხვებზე პასუხების გაცემის მიზნით. ამ ფაქტის მიუხედავად, პრობლემები გრძელდებოდა საპარლამენტო არჩევნების დროსაც. ამასთან, თავად მონიტორინგის ჯგუფი სთავაზობდა კონკრეტულ რეკომენდაციებს ფორმებთან დაკავშირებით გამჭვირვალობის გაზრდისა და ანგარიშგების სიზუსტის უზრუნველყოფის მიზნით. ამიტომ აუცილებელია, რომ ცესკო-მ გადასინჯოს ეს ფორმები და ამ პროცესში ჩართოს ყველა შესაბამისი მონაწილე მხარე, მათ შორის მონიტორინგის ჯგუფის წევრები, პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლები და შესაბამისი ექსპერტები.

საარჩევნო ფონდების გამოყენება

საარჩევნო ფონდების მონიტორინგის შედეგად ვლინდება, რომ თანხების უმეტეს ნაწილს საარჩევნო სუბიექტები ხარჯავენ საინფორმაციო საშუალებებით რეკლამირებაზე. ამიტომ საარჩევნო კოდექსი ითვალისწინებს კონკრეტულ წესებს, რომელთაც ექვემდებარება ელექტრონული და ბეჭდური მედია და ამით აყალიბებს ყველა პოლიტიკური სუბიექტის მიმართ თანასწორი მოპყრობის პრინციპებს (გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც განსხვავება კეთდება კვალიფიციურ და არაკვალიფიციურ სუბიექტებს შორის). როგორც სამაუწყებლო საშუალებები, ისე ბეჭდური მედია ვალდებულნი არიან, ყოველკვირეულად წარუდგინონ ცესკო-ს შემდეგი ინფორმაცია (რეგიონული მედია ანგარიშს აბარებს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიას):

ყოველკვირეულად წარმოდგენილი აღნიშნული ინფორმაცია აძლევს საარჩევნო კომისიას და საზოგადოებას ნათელ წარმოდგენას მედიის მუშაობის და მის მიერ იურიდიული ვალდებულებების შესრულების ხარისხის შესახებ. ეს შეეხება კონკრეტულად საარჩევნო ფონდის გახარჯვის შესახებ მოწოდებულ ინფორმაციის მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში რეკლამირების მიზნით. სამწუხაროდ, პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ყველა საინფორმაციო საშუალება არ იცავს ყოველკვირეული ანგარიშგების ვალდებულებას ან იცავს სერიოზული ხარვეზებით (ინფორმაციის დაგვიანებული მოწოდება, არასრული ან გაურკვეველი ინფორმაცია). ამისდა მიუხედავად, შესაძლებელი იყო კონკრეტული ნაკლოვანებების იდენტიფიცირება, რომლებიც, ინტერ ალია, მოიცავს შემდეგს:

საარჩევნო კოდექსით გათვალისწინებული მონიტორინგის ბერკეტები

შიდა აუდიტი

საარჩევნო კოდექსის თანახმად, არჩევნების შემდეგ საარჩევნო სუბიექტი ვალდებულია, წარუდგინოს ცესკო-ს ანგარიში საარჩევნო ფონდების გამოყენების შესახებ და აუდიტის დასკვნა. აუდიტის დასკვნა, აუდიტორული საქმიანობის შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, არის:

„ოფიციალური დოკუმენტი, რომელიც შედგენილია, ხელმოწერილია და ბეჭდით დამოწმებულია აუდიტორის მიერ სათანადო წესით და რომელიც ასახავს დასკვნას ეკონომიკური სუბიექტის საბუღალტრო აღრიცხვის სისწორისა და შესაბამის კანონმდებლობასა და დადგენილ ნორმებთან შესაბამისობის შესახებ“.

საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების დროს ფაქტობრივად მონიტორინგის ჯგუფის და არასამთავრობო პარტნიორების (მაგ., საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის) მიერ გამოვლენილი არც ერთი ხარვეზი არ ყოფილა ნახსენები აუდიტის ანგარიშებში. აუდიტორების მხრიდან სერიოზული ანალიზის არარსებობის მიზეზი სავარაუდოდ იყო ეფექტიანი ანალიზის ჩატარებისთვის არსებული მოკლე ვადა (იხ. ზემოთ აღნიშნული საკითხი „8 დღიანი წესის“ შესახებ), ან შესაძლებელია, ეს გამოწვეული იყო საარჩევნო ფონდების დამოუკიდებლობის ნაკლებობით. აუდიტის ხარჯები იფარება საარჩევნო ფონდებიდან. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად იურიდიული პირების შიდა აუდიტის მომსახურების შესყიდვა ხდება პირდაპირ კომპანიების მიერ, ამ ფაქტმა არ უნდა შეამციროს პროცესის ეფექტიანობა, მაგრამ საარჩევნო კამპანიის დაფინანსებასთან მიმართებაში ეს სისტემა აშკარად შეიძლება არასრულყოფილი იყოს. ახალი სისტემა შეიძლება გულისხმობდეს აუდიტის მომსახურების შესყიდვას სახელმწიფოს მიერ (მონიტორინგის ჯგუფი).

გარე აუდიტი საარჩევნო ადმინისტრაციისა და მონიტორინგის ჯგუფის მიერ

მონიტორინგის ჯგუფი ჩამოყალიბებულია ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ. ის დაკომპლექტებულია სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებით, იურისტებითა და ლიცენზირებული აუდიტორებით. მონიტორინგის ჯგუფის მიზანია საარჩევნო სუბიექტების მიერ მათთვის გამოყოფილი საარჩევნო რესურსების ფინანსური ანგარიშგების მონიტორინგი.

საპრეზიდენტო არჩევნების დროს მონიტორინგის ჯგუფის მანდატი და ფუნქციები არ რეგულირდებოდა კანონმდებლობით (დეტალურად ეს არ რეგულირდებოდა არც კოდექსით და არც ცესკო-ს მიერ მიღებული რომელიმე კანონქვემდებარე აქტით). ამრიგად, ჯგუფი მოქმედებდა კოდექსის ბუნდოვანი დებულებების საფუძველზე და წევრებს შორის შეთანხმებით. მაგრამ საარჩევნო სუბიექტების მიერ ჩაბარებულმა ანგარიშებმა ცხადყო, რომ აუცილებელი იყო, ჯგუფს ჰქონოდა უფრო მეტი უფლებამოსილება. ამიტომ, წინააღმდეგობრივი საკითხების გარკვევის მიზნით, ჯგუფი:

თანამშრომლობა საარჩევნო ფონდის ხელმძღვანელის მხრიდან მთლიანად ნებაყოფლობითი იყო. იმ დროს მოქმედი არც ერთი კანონი არ ავალდებულებდა საარჩევნო ფონდს, მიეწოდებინა დამატებითი ინფორმაცია მონიტორინგის ჯგუფისთვის. კოდექსი ითვალისწინებს ერთადერთ გამონაკლისს იმ შემთხვევაში, როდესაც ცესკო ითხოვს ოფიციალურ განმარტებებს დარღვევებზე, მაგრამ ეს ხდება მას შემდეგ, რაც მონიტორინგის ჯგუფი მოამზადებს დასკვნებს და წარუდგენს მათ ცესკო-ს. საბოლოოდ ამ მაგალითმა მისცა საშუალება მონიტორინგის ჯგუფს, რომ საპარლამენტო არჩევნებისთვის თავის წესდებაში შეეტანა სპეციალური დებულებები, რომელთა მიხედვითაც:

„როდესაც მონიტორინგის ჯგუფს არა აქვს შესაძლებლობა, სრულყოფილად ჩამოაყალიბოს თავისი პოზიცია მხოლოდ საარჩევნო ფონდების და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების მიერ წარმოდგენილი ანგარიშების საფუძველზე, მისი წინადადებით ცესკო-ს თავმჯდომარე ითხოვს დამატებით ინფორმაციას საარჩევნო სუბიექტისგან. საარჩევნო სუბიექტი ვალდებულია, შეასრულოს მოთხოვნა მიღებიდან ერთი დღის ვადაში“ (მუხლი 4.3).

საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ, მაგრამ 2008 წლის 21 მარტს საარჩევნო კოდექსის ცვლილებების დამტკიცებამდე, მონიტორინგის ჯგუფმა დაიწყო მუშაობა, მაგრამ შემოიფარგლებო და საარჩევნო სუბიექტების მიერ არჩევნებისთვის გამოყენებული რესურსების გამოყენების შესახებ მომზადებული ანგარიშების მონიტორინგით. ცვლილებების მიხედვით, „მონიტორინგის ჯგუფი უნდა შექმნილიყო წინასაარჩევნო პერიოდში», კერძოდ, არჩევნების დანიშვნიდან 5 დღის განმავლობაში. ჯგუფის მანდატი გარკვეულწილად გაფართოვდა. წინა არჩევნებისგან განსხვავებით ჯგუფს ახლა მიენიჭა უფლებამოსილება, შეესწავლა საარჩევნო კომისიებისთვის მიწოდებული ინფორმაცია და წარმოედგინა შესაბამისი დასკვნები შესაბამისი საარჩევნო კომისიისთვის საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად ზომების მისაღებად. ახალი კანონი ასევე ითვალისწინებდა ცესკო-ს მიერ მონიტორინგის ჯგუფის მუშაობის მარეგულირებელი წესდების დამტკიცებას, ჯგუფის წინადადების საფუძველზე. თუმცა 21 მარტს დამტკიცებული ცვლილებების ირგვლივ გამართული საპარლამენტო დებატების დროს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ წამოაყენა წინადადება, რომ მონიტორინგის ჯგუფის მანდატი და უფლებები მკაფიოდ ყოფილიყო განსაზღვრული კოდექსით და არა ცესკო-ს დადგენილებით. როგორც შემდგომში აღინიშნა ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტების და ადამიანის უფლებათა ოფისის საპარლამენტო არჩევნების მონიტორინგის ანგარიშში:

„ჯგუფის ეფექტიანობა შეზღუდული იყო იმ ფაქტით, რომ მისი მანდატი არ არის განსაზღვრული ერთიან საარჩევნო კოდექსში, რამაც გამოიწვია გაუგებრობა მისი პასუხისმგებლობის სფეროსთან დაკავშირებით“.

ფინანსური მონიტორინგის ჯგუფთან დაკავშირებით კანონმდებლობაში შესული ცვლილებები გარკვეულწილად მოიცავდა რეკომენდაციებს სისტემის განვითარებისთვის, რომლებიც გამოითქვა საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ. მაგალითად, როგორც უკვე აღინიშნა, ფინანსური მონიტორინგის ჯგუფი ჩამოყალიბდა წინასაარჩევნო პერიოდში და შემუშავდა და დამტკიცდა ჯგუფის წესდება. მაგრამ ჯგუფის კომპეტენციის ფარგლების საკითხი კვლავ პრობლემურია.

ფინანსური მონიტორინგის ჯგუფის მუშაობის შედეგად გამოიკვეთა, რომ იმისათვის, რომ საქმიანობა ნაყოფიერი იყოს, მხოლოდ საარჩევნო სუბიექტების მიერ ცესკო-სთვის მიწოდებული დოკუმენტები არ არის საკმარისი. ადგილობრივი და საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიების მიერ გამოქვეყნებული წინასაარჩევნო დაკვირვების ანგარიშები როგორც საპრეზიდენტო, ისე საპარლამენტო არჩევნებისთვის მიუთითებს ბეჭდვითი მასალების, ბილბორდების და სხვა წინასაარჩევნო მომსახურების გამოყენების მაღალ ინტენსივობაზე. არც ცესკო-ს და არც მონიტორინგის ჯგუფს არ გააჩნდათ შესაძლებლობა, რომ დოკუმენტურად აღერიცხათ ხსენებულ პერიოდში საარჩევნო სუბიექტების მიერ გამოყენებული ყველა სახის მომსახურება.

მიუხედავად ამისა, საპარლამენტო არჩევნების დროს მონიტორინგის ჯგუფი შეეცადა, გასცდენოდა საარჩევნო სუბიექტებისა და მედიასაშუალებების მიერ ჩაბარებულ ანგარიშებს და გადაეხედა საარჩევნო სუბიექტების მიერ წარმართული კონცერტების და ფორუმებისთვის. კონკრეტული ინფორმაცია იყო მოთხოვნილი საარჩევნო სუბიექტისგან - „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა გამარჯვებული საქართველოსთვის“ - მედიით გავრცელებული სხვადასხვა კონცერტის შესახებ და საარჩევნო სუბიექტისაგან „გიორგი თარგამაძე - ქრისტიან-დემოკრატები“ - წინასაარჩევნო კამპანიის დროს ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრში გამართული პარტიის ფორუმის შესახებ. გამოკითხვების მთავარი მიზეზი ის იყო, რომ სუბიექტების მიერ წარდგენილ ანგარიშებში არ იყო არანაირი მინიშნება შესაბამის დანახარჯებზე. შედეგად, საარჩევნო ფონდების წარმომადგენლებმა მონიტორინგის ჯგუფს კონკრეტული ახსნა-განმარტებები მისცეს.

ეს კონკრეტული მაგალითები საარჩევნო კამპანიის ეფექტიანი მონიტორინგის მოკრძალებული მცდელობა იყო, მაგრამ ისინი ადასტურებს, რომ საჭიროა ამ საქმიანობის შემდგომი დახვეწა. იმისათვის, რომ დადგინდეს სუბიექტების მიერ ჩაბარებული ანგარიშების სისწორე, სასურველია, რომ მონიტორინგის ჯგუფმა განახორციელოს საარჩევნო სუბიექტების მონიტორინგი წინასაარჩევნო კამპანიის დროსაც. მონიტორინგი შეიძლება მოიცავდეს არასამთავრობო, კომერციული მხარეებისგან (მაგ., ბილბორ დების მომწოდებლებისგან), საგადასახადო და სხვა სახელმწიფო ორგანოებისგან, ისევე, როგორც საარჩევნო სუბიექტებისგან ინფორმაციის მოთხოვნის უფლებამოსილებას.

მონიტორინგის შედეგები მისცემს ჯგუფს საშუალებას, უკეთესად და მეტი სიზუსტით შეაფასოს ჩაბარებული ანგარიშების სისწორე და სისრულე.

დასკვნები

წინა საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების დროს არსებობდა საზოგადოების მხრიდან საარჩევნო პროცესის, საარჩევნო ადმინისტრაციის და საარჩევნო კამპანიის სამართლიანობის მიმართ უნდობლობის პრობლემა. კამპანიის დაფინანსების ეფექტიანი და გამჭვირვალე სისტემის დანერგვა აუცილებელია დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და არჩევნების მიმართ საზოგადოების ნდობის ამაღლებისათვის. ჩვენ გვაქვს გამოცდილება წინა არჩევნებიდან და საერთაშორისო თანამეგობრობის მხარდაჭერა, რომ გადავდგათ პირველი ნაბიჯი. ახლა ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ საარჩევნო კოდექსის ცვლილებებისა და ზოგადად საარჩევნო სისტემის განხილვისას ყურადღების მიღმა არ დარჩეს ზემოთ განხილული საკითხები და გათვალისწინებული იქნეს შემდეგი რეკომენდაციები

ავტორი: „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“

2007 და 2008 წლებში „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველომ“ განახორციელა საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების მონიტორინგი ხუთი ტიპის - ადმინისტრაციულ, სამართლებრივ, ინსტიტუციურ, ფინანსურ, მედია და ე.წ ხისტ (ძალოვან) - რესურსებზე ფოკუსირებით. მონიტორინგი კონცენტრირებული იყო მთავრობასა და მმართველ პარტიაზე და მის მაჟორიტარ კანდიდატებზე, ვინაიდან მმართველი პარტიისთვის ხელმისაწვდომი იყო ადმინისტრაციული რესურსები.

სამართლებრივ დარღვევებთან ერთად შეფასების კრიტერიუმები მოიცავდა ასევე იმ ფაქტორს, თუ რამდენად თანაბარ პირობებში მიმდინარეობდა მმართველი პარტიისა და სხვა პარტიების მონაწილეობა არჩევნებში, ასევე რამდენად უწყობდა ხელს ხელისუფლება კონკურენტული წინასაარჩევნო გარემოს შექმნას. მონიტორინგის შედეგად გამოვლინდა შემდეგი ძირითადი ტენდენციები და დარღვევები:

სამართლებრივი რესურსები

მაჟორიტარული სისტემა

2008 წლის 28 იანვარს პრეზიდენტობის ოპოზიციურმა კანდიდატებმა და ოპოზიციურმა პოლიტიკურმა პარტიებმა გამოსცეს ერთობლივი მემორანდუმი, რომლითაც მიმართავდნენ პარლამენტის სპიკერს ნინო ბურჯანაძეს, მსოფლიოს ქვეყნების მთავრობებს და საერთაშორისო ორგანიზაციებს. მემორანდუმი მოიცავდა 17 საკითხს, რომლებიც, ოპოზიციის აზრით, უნდა გადაჭრილიყო ქვეყანაში არსებული დაძაბულობის განეიტრალებისა და თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფის მიზნით. მემორანდუმის ერთ-ერთი პუნქტი მოუწოდებდა არსებული მაჟორიტარული სისტემის (პრინციპით „გამარჯვებული ღებულობს ყველაფერს“, ერთმანდატიანი საოლქო სისტემა) გარდაქმნას რეგიონულ მრავალმანდატიან სისტემად, რომლითაც მოხდებოდა ადგილების პროპორციულად გადანაწილება რეგიონებს შორის.

2008 წლის 14 თებერვალს მმართველმა პარტიამ გამოაქვეყნა წინადადებების პროექტი ოპოზიციის მიერ წამოყენებულ ჩვიდმეტივე პუნქტთან დაკავშირებით. დოკუმენტი იწყებოდა შემდეგი ფრაზით: „შემოთავაზებული ვარიანტი წარმოადგენს ხელისუფლების მხრიდან კომპრომისს ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების მიერ წამოყენებულ ყველა ძირითად საკითხთან მიმართებაში“. რაც შეეხება საარჩევნო სისტემის რეფორმას, „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ შეთავაზება ასე ჟღერდა:

„თუ პოლიტიკურ ძალთა შორის მიღწეული იქნება კონსენსუსი, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა შეიცვლება რეგიონული პროპორციული სისტემით, როგორც ეს რეკომენდებულია ეუთო-ს ექსპერტების მიერ. ამ მიზნით საკონსტიტუციო ცვლილებების პროექტზე მუშაობა უკვე დაწყებულია და შესაბამისი ცვლილებები შევა ძალაში მარტის ბოლომდე კონსენსუსის მიღწევის შემთხვევაში“.

2008 წლის 21 მარტს პარლამენტმა შეიტანა ცვლილებები საარჩევნო კოდექსში და ხელახლა განსაზღვრა მაჟორიტარული სისტემა. ახალი სისტემით ერთი მაჟორიტარი კანდიდატი უნდა არჩეულიყო 75-დან თითოეულ ერთმანდატიან საარჩევნო ოლქში, რაც ნიშნავდა საქართველოში დამოუკიდებლობის შემდეგ არსებული სისტემის ხელახლა დანერგვას. არჩეულად ჩაითვლებოდა მაჟორიტარი კანდიდატი, რომელიც საარჩევნო ოლქში მიიღებდა ხმათა უმრავლესობას და ხმათა სულ მცირე 30%25-ს.

მემორანდუმიდან გადახრა მმართველმა პარტიამ ახსნა იმით, რომ მას არ ჰქონდა საკმარისი ხმათა რაოდენობა კონსტიტუციის შესაცვლელად და სჭირდებოდა პარლამენტის ოპოზი ციური ან მაჟორიტარი წევრების მხარდაჭერა. იმის გამო, რომ ოპოზიცია ბოიკოტს უცხადებდა ამ პროცესს, მმართველ პარტიას მოუწია, დაეკმაყოფილებინა მაჟორიტარი პარლამენტარები, რომელთაც ერჩივნათ ერთმანდატიანი სისტემა, რომლის საფუძველზეც ისინი იყვნენ არჩეულნი. თუმცა იმავე მაჟორიტარებმა 2005 წელს მხარი დაუჭირეს ერთმანდატიანი სისტემის შეცვლას მრავალმანდატიანი სისტემით პრინციპით „გამარჯვებული ღებულობს ყველაფერს“.

საქართველოს კონსტიტუცია მოითხოვს, რომ კონსტიტუციაში შესატანი ცვლილებები განხილული იყოს ერთთვიანი საჯარო დებატების ფორმატში. ეს ნიშნავს, რომ უნდა გამოქვეყნდეს ცვლილებების პროექტი და გაიმართოს სხვადასხვა ტიპის საჯარო განხილვა. მმართველმა პარტიამ განაცხადა, რომ დისკუსიები ერთი თვე გრძელდებოდა, ვინაიდან საკონსტიტუციო ცვლილება პარლამენტში 150 მანდატის გადანაწილებასთან დაკავშირებით ინიცირებული იქნა 13 ნოემბერს. თუმცა თავდაპირველ კანონპროექტში აღნიშნული იყო მხოლოდ, რომ იქნებოდა 100 პროპორციული და 50 მაჟორიტარული მანდატი. ამასთან, კანონპროექტზე დართული განმარტებითი ბარათის მიხედვით, მაჟორიტარული მანდატების გადანაწილების უფრო სამართლიანი გზა რეგიონული პროპორციული სისტემა იქნებოდა. იმავე დღეს, როდესაც ინიცირებული იქნა ცვლილება, კენჭისყრაზე უნდა დამდგარიყო 75-75 სისტემის საკითხი.

ამ სისტემის თანახმად 75 საარჩევნო ოლქიდან თითოეულს ჰყავს ერთი მაჟორიტარი წევრი პარლამენტში, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს საარჩევნო ოლქები არ არის ფორმირებული მოსახლეობის რიცხოვნობის მიხედვით. ეს იწვევს დიდ განსხვავებებს საარჩევნო ოლქების ზომებში, რაც ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სტანდარტებს. მაგალითად, ლენტეხის ოლქს მხოლოდ 6,115 ამომრჩეველი ჰყავს, როდესაც ზუგდიდს 126,106 ამომრჩეველი ჰყავს (20-ჯერ უფრო მეტი). არსებული სისტემით ორივე ოლქს ერთი მაჟორიტარი წევრი ჰყავს პარლამენტში.

პროპორციული არჩევნებისთვის მმართველი პარტიის
სიის რეგისტრაცია

2008 წლის 21 აპრილს ცესკო-ში განვითარებულმა მოვლენებმა უარყოფითად იმოქმედა საზოგადოების გარკვეული ნაწილის დამოკიდებულებაზე კომისიის და ზოგადად საარჩევნო პროცესის მიმართ. „ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ“ ცესკო-ს თავის კანდიდატთა სია პროპორციული არჩევნებისთვის საბოლოო ვადამდე რამდენიმე წუთით ადრე მიაწოდა. ცესკო-ში ოპოზიციის წარმომადგენლებს არ მისცეს ნება, ენახათ სია იმ საღამოს. მათ უთხრეს, რომ სია იყო კანცელარიაში, რომელიც დაიკეტა 18:00 სთ-ზე და მეორე დღის დილამდე არ გაიღებოდა.

ოპოზიციის წარმომადგენლებს დაებადათ ეჭვი, რომ მმართველმა პარტიამ ცესკო-ში წარმოადგინა არასრული სია (წინასწარი ვარიანტი) და გეგმავდა მოგვიანებით მის შეცვლას. ეჭვი დაბადა იმ ფაქტმა, რომ იმავე დღეს დაახლოებით 18:00 სთ-ზე პარლამენტის სპიკერმა ნინო ბურჯანაძემ, რომელიც მმართველი პარტიის სიის სათავეში იყო, საჯაროდ გამოაცხადა თავისი გადაწყვეტილება, არ მიეღო მონაწილეობა არჩევნებში. ბურჯანაძემ განაცხადა, რომ მისი გადაწყვეტილების მიზეზი იყო ის, რომ პარტიის სხვა წევრებთან ვერ იქნა მიღწეული შეთანხმება სიის შემადგენლობაზე. ამის შედეგად სიიდან ამოვარდა ზოგიერთი სხვა კანდიდატიც, რომელთა სიაში შეყვანა ბურჯანაძემ უზრუნველყო.

გამომდინარე იქიდან, რომ ცესკო-ს ოპოზიციურ წევრებს უარი ეთქვათ მმართველის პარტიის სიის ნახვაზე მისი ჩაბარების დღეს, მათ გადაწყვიტეს, ღამე გაეთიათ ცესკო-ს შენობაში, რათა გაეკონტროლებინათ, რომ წარმოდგენილი სია იმ ღამის განმავლობაში არ შეცვლილიყო ახალი, შესწორებული სიით. ამ დროისთვის კომისიის წევრებს შეუერთდნენ ოპოზიციური პარტიების და არასამთავრობო ორგანიზაციების სხვა წარმომადგენლებიც. მათ სთხოვეს ცესკო-ს თავმჯდომარეს, ეთქვა მათთვის, თუ სად ინახებოდა მმართველი პარტიის სია და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლებმა გადაინაცვლეს იმ ოთახში, რომელზეც თავმჯდომარემ მიუთითა, თუმცა 02:00 სთ-ის მერე გაირკვა, რომ სია სინამდვილეში სხვა ოთახში ინახებოდა. ამ დროისთვის სადამკვირვებლო ორგანიზაციებს მიეცათ სიის ნახვის შესაძლებლობა. მათ აღნიშნეს, რომ სიის ლუქი დაზიანებული იყო.

სასამართლო პროცესები ხმების მოსყიდვაზე

საარჩევნო კოდექსის 73.9 მუხლის თანახმად, არჩევნების თარიღის დანიშვნის შემდეგ აკრძალულია საქართველოს მოქალაქეებისათვის საარჩევნო სუბიექტების და მათი წარმომადგენლების მიერ, პირადად ან მესამე პირის მეშვეობით, ფულის, საჩუქრების თუ სხვა მატერიალური ნივთების გადაცემა, რაიმე საქონლის შეღავათიან ფასებში შეთავაზება ან უფასოდ საქონლის მიწოდება ან დარიგება (გარდა საარჩევნო კამპანიის მასალებისა, როგორც განსაზღვრულია აღნიშნული კანონით), ასევე აკრძალულია საქართველოს მოქალაქეების გადაბირება ფულის, ფასიანი ქაღალდების თუ სხვა მატერიალური ფასეულობების დაპირებით.

არჩევნებამდე პერიოდში იყო რამდენიმე შემთხვევა, როდესაც მმართველი პარტიის მაჟორიტარმა კანდიდატებმა გაავრცელეს სხვადასხვა სახის საჩუქრები, მათ შორის სუვენირები, საყოფაცხოვრებო მოწყობილობები, საკვები პროდუქტები და სხვა საქონელი სრულიად უფასოდ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ შემთხვევათა უმრავლესობას ადგილი ჰქონდა ცესკო-ში კანდიდატების ოფიციალურად დარეგისტრირებამდე, მონაწილე კანდიდატები უკვე წარდგენილნი იყვნენ საზოგადოებისთვის მმართველი პარტიის მიერ როგორც მისი მაჟორიტარი კანდიდატები გარკვეულ ოლქებში.

ასეთი შემთხვევების საპასუხოდ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ შეიტანა სარჩელი სასამართლოში. სასამართლომ არ მიიღო სარჩელი იმ მოტივით, რომ მცირე ღირებულების საჩუქრებისა და სუვენირების დარიგება არ წარმოადგენს კანონის დარღვევას. სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, მატერიალური ფასეულობების გადაცემა აკრძალული იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ასეთი შემოწირულობები ან დაპირებები კეთდებოდა ამომრჩეველთა მხარდაჭერის და მათი ხმების მოპოვების მიზნით. სასამართლოს აზრით, მცირე ღირებულების სუვენირების დარიგება ბავშვებისთვის, რომელთაც არა აქვთ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება, და მათი და პატიჟება კინოში არ შეიძლება ჩაითვალოს ხმების მოპოვების მცდელობად.

თუმცა საარჩევნო კოდექსის 73.9^ა მუხლი კრძალავს რაიმე სახის მატერიალური ნივთის გადაცემას წინასაარჩევნო კამპანიის დროს საქართველოს მოქალაქეებისთვის, არა კონკრეტულად ამომრჩევლებისთვის. ამ შემთხვევაში, ბუნებრივია, იგულისხმებიან ბავშვებიც. ამას გარდა, საარჩევნო კოდექსი არ ანსხვავებს დაბალი და მაღალი ღირებულების საჩუქრებს. ის კრძალავს მატერიალური ფასეულობების (მიუხედავად მათი ღირებულებისა) გავრცელებას არჩევნების ოფიციალურად დანიშვნის შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება არსებობდეს ურთიერთგამომრიცხავი პოზიციები ამ საკითხზე კანონის მოთხოვნებთან დაკავშირებით, მაჟორიტარი კანდიდატები ვალდებულნი არიან, პატივი სცენ და დაემორჩილონ მოქმედ კანონმდებლობას.

ინსტიტუციური რესურსები

გუბერნატორების მიერ მაჟორიტარი კანდიდატების წარდგენა

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობა საკმაოდ ლიბერალურია საარჩევნო კამპანიაში სახელმწიფო მოხელეების მონაწილეობის საკითხთან დაკავშირებით, ის მაინც ითვალისწინებს გარკვეულ შეზღუდვებს ზოგიერთი საჯარო მოხელისთვის, კერძოდ, საჯარო მოხელეებისთვის ადგილობრივი და თვითმმართველობის ორგანოებიდან. მათ ეკრძალებათ წინასაარჩევნო კამპანიაში მონაწილეობა სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულების დროს. ეს აკრძალვა შეეხება რეგიონების გუბერნატორებსაც; მიუხედავად ამისა, გუბერნატორები წარუდგენდნენ საზოგადოებას მმართველი პარტიის მაჟორიტარ კანდიდატებს თითქმის ყველა რეგიონში. გუბერნატორები ამას აკეთებდნენ როგორც თავისუფალ დროს, ისე სამუშაო საათებში.

მაშინ, როდესაც მთელი სახელმწიფო აპარატი აქტიურად იყო ჩართული მმართველი პარტიის კანდიდატის კამპანიაში საპრეზიდენტო არჩევნებისთვის 2008 წლის იანვარში, გუბერნატორები განსაკუთრებით აქტიურობდნენ მარტის საპარლამენტო არჩევნების წინ და, რო გორც წესი, წარმართავდნენ კამპანიას მაჟორიტარი კანდიდატების (და არა პარტიის) სახელით. სხვა მოხელეები ნაკლებად ჩანდნენ.

მაჟორიტარი კანდიდატების მონაწილეობა სხვადასხვა ღონისძიების
პრეზენტაციასა და ჩატარებაში

საარჩევნო კამპანიის დროს მმართველი პარტიის მაჟორიტარი კანდიდატები აქტიურად იყვნენ ჩართულები ცენტრალური ან ადგილობრივი ხელისუფლების სპონსორობით ორგანიზებულ სხვადასხვა ღონისძიებასა და გახსნით ცერემონიებში, სადაც ისინი ხვდებოდნენ ამომრჩევლებს და აძლევდნენ წინასაარჩევნო დაპირებებს. ეს განსაკუთრებით აქტიურად ხდებოდა თბილისში, სადაც ყველაზე მეტი თანხები იხარჯებოდა მსგავ ღონისძიებებსა და აქტივობებზე სახელმწიფო და თბილისის ბუჯეტებიდან.

სამეგრელოში, შიდა ქართლში, კახეთში, გურიაში, აჭარაში და საქართველოს სხვა რეგიონებში ასევე დაფიქსირებული იქნა მმართველი პარტიის მაჟორიტარი კანდიდატების სახელით კამპანიის წარმართვის შემთხვევები სახელმწიფო ან ადგილობრივი ბიუჯეტებიდან დაფინანსებული დაგეგმილი და მიმდინარე პროექტების ინსპექტირების ან პრეზენტაციის დროს.

თბილისის მერიის ვებგვერდი

თბილისის მერიის პორტალის (www.tbilisi.gov.ge) საინფორმაციო ამბების სექცია თითქმის მთლიანად ეთმობოდა ღონისძიებებს, რომელთაც ესწრებოდნენ მმართველი პარტიის მაჟორიტარი კანდიდატები (ტექსტში ხაზგასმით იყო აღნიშნული, რომ ჩამოთვლილი პირები მაჟორიტარობის კანდიდატები იყვნენ). ინტერნეტ-პორტალზე არ იყო ინფორმაცია სხვა პარტიების მიერ დასახელებული მაჟორიტარი კანდიდატების შეხვედრების, საქმიანობის და ინიციატივების შესახებ.

პორტალის საინფორმაციო ნაწილში დამატებითი დადასტურება იყო იმისა, რომ ადგილობრივი მოხელეების და მმართველი პარტიის კანდიდატების მარშრუტები თითქმის იდენტური იყო, ხოლო კანდიდატები ასოცირდებოდნენ ქალაქის თვითმმართველობის ორგანოების ყოველდღიურ საქმიანობასა და პროექტებთან.

ფინანსური რესურსები

რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნების დანიშვნამდე მთავრობამ აქტიურად დაიწყო სხვადასხვა სოციალური პროექტის განხორციელება, რომელთა უმრავლესობა არ იყო გათვალისწინებული 2007 წლის ბიუჯეტში. მაგალითად:

საპარლამენტო არჩევნებამდე ამ ტიპის დაუგეგმავი სოციალური ინიციატივები უფრო ცოტა იყო. მაგრამ რამდენიმე ღონისძიება, რომელიც გამიზნული იყო მოკლევადიანი ეფექტის შესაქმნელად, ფინანსდებოდა ცვალებადი რეგულარულობითა და მოცულობით სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტებიდან, ასევე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ბიუჯეტიდან.

რეგიონებში ინფრასტრუქტურისა და სოციალური პროგრამების დაფინანსება

საპარლამენტო არჩევნებამდე სხვადასხვა ტიპის ინფრასტრუქტურული პროგრამები რეგიონებში საკმაოდ აქტიურად ფინანსდებოდა მთავრობის სარეზერვო ფონდიდან, რომელიც ბიუჯეტის ნაწილია. 2008 წლის თებერვალსა და მარტში ფინანსთა სამინისტრომ გამოუყო თანხები სახელმწიფო დაფინანსებაზე მყოფ დაწესებულებებსა და მუნიციპალიტეტებს შემდეგი პროგრამების განხორციელების მიზნით მთავრობის ბრძანებით:

იცვლებოდა ასევე ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტები - მათი უმრავლესობა ორჯერ-სამჯერ ან მეტად წელიწადში.

ამ ფონდების გარკვეული ნაწილი იხარჯებოდა ისეთ საქმიანობაზე, რომელიც არ ხვდებოდა მუცინიპალიტეტის უფლებამოსილების სფეროში. მაგალითად, ქალაქ რუსთავის 2008 წლის ბიუჯეტის ცვლილების თანახმად, 10,000 ლარი გამოიყო უკიდურეს გაჭირვებაში მცხოვრები ოჯახების სახლებში მილგაყვანილობის შესაკეთებლად; 72,000 ლარი - მასწავლებლებისთვის მუნიციპალური ტრანსპორტის უფასოდ გამოყენების უზრუნველყოფისათვის; და 280,000 ლარი სასკოლო ინვენტარის შესაძენად. ეს ხარჯები არ იყო გათვალისწინებული ბიუჯეტის თავდაპირველ ვარიანტში.

2008 წლის აპრილისთვის, საპარლამენტო არჩევნებიდან მოკლე დროში, მუნიციპალიტეტებს დახარჯული ჰქონდათ სოციალური და ინფრასტრუქტურული პროგრამებისთვის გამოყოფილი თანხების უმეტესი ნაწილი.

ხისტი (ე.წ. ძალოვანი) რესურსები

პოლიტიკური ზეწოლა მასწავლებლებზე

საპარლამენტო არჩევნებამდე სამი კვირით ადრე „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველო“ აცხადებდა, რომ, განსხვავებით იმ პერიოდისგან, რომელიც წინ უძღოდა საპრეზიდენტო არჩევნებს, საპარლამენტო არჩევნების წინ ამომრჩევლებზე და ოპოზიციური პარტიების წარმომადგენლებზე ზეწოლის შემთხვევები ძალიან იშვიათი იყო. სამწუხაროდ, სიტუაცია შეიცვალა ორი კვირით ადრე არჩევნებამდე. ზეწოლის შემთხვევები გახშირდა, განსაკუთრებით რეგიონებში.

„საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოსთვის“ მიწოდებული ინფორმაციის უმეტესი ნაწილი შეეხებოდა საჯარო სკოლებსა და საბავშვო ბაღებში მასწავლებლებზე განხორციელებული ზეწოლის ფაქტებს. განასხვავებდნენ პოლიტიკური ზეწოლის სამ ტიპს:

მას შემდეგ, რაც ცნობილი გახდა, რომ მასწავლებლებზე ხორციელდებოდა ზეწოლა, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ გააკეთა შემდეგი სახის საჯარო განცხადება:

„სკოლა არის აპოლიტიკური ორგანო. ამიტომ ნებისმიერი სახის ზეწოლა მასწავლებლებზე, დირექტორებზე თუ სხვა პერსონალზე დაუშვებელია“.

სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, მინისტრმა და მისმა მოადგილეებმა იმოგზაურეს რეგიონებში და შეხვდნენ განათლების სამინისტროს რესურს-ცენტრებისა და სკოლების წარმომადგენლებს, რათა განემარტათ მათთვის, რომ პოლიტიკური ზეწოლა მასწავლებლებზე დაუშვებელია. რესურს-ცენტრებსა და სკოლებში სამინისტრომ ასევე გაავრცელა ცირკულარული წერილი, სადაც ის აძლევდა მათ რეკომენდაციებს, თუ როგორ უნდა შეენარჩუნებინათ სკოლების პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი წინასაარჩევნო პერიოდში. საბოლოოდ, სამინისტრომ განაცხადა მისი მზადყოფნის შესახებ, შეესწავლა ზეწოლის ნებისმიერი კონკრეტული ფაქტი და მოეხდინა შესაბამისი რეაგირება.

არაზუსტი ინფორმაცია კენჭისყრის ფარულობის შესახებ

საპრეზიდენტო არჩევნებამდე სახელმწიფო მოხელეები სხვადასხვა უბანში ავრცელებდნენ ცრუ ინფორმაციას, რომ საარჩევნო კაბინებში დამონტაჟდებოდა ფარული კამერები, რათა დაედგინათ, თუ ვის აძლევდნენ ხმას მოქალაქეები. საპარლამენტო არჩევნებამდე იყო საუბარი ფარული კამერების ნაცვლად საარჩევნო ბიულეტენების სერიული ნომრების გამოყენებაზე. ამომრჩევლებს ეუბნებოდნენ (ძირითადად პარტიის აქტივისტები), რომ საარჩევნო ბიულეტენებზე დაბეჭდილი სერიული ნომრების საშუალებით შესაძლებელი იქნებოდა იმის დადგენა, თუ რომელ კანდიდატს მისცა ხმა ადამიანმა.

ოპოზიციური პარტიების ოფისები

საპარლამენტო არჩევნების კამპანიის საწყის ეტაპზე რამდენიმე ოპოზიციური პარტია გამოთქვამდა პრეტენზიას, რომ მათ პრობლემები ჰქონდათ საარჩევნო შტაბების ორგანიზებაში. მათი განცხადებით, რამდენიმე ასეთ შემთხვევაში პარტიამ ხელი მოაწერა იჯარის ხელშეკრულებას საკუთრების მფლობელებთან, რომელთაც შემდგომში უარი უთხრეს ოფისის გამოყოფაზე ხელისუფლების მხრიდან განხორციელებული ზეწოლის გამო. სხვა შემთხვევებში ოფისების მფლობელები მაშინვე უარს ამბობდნენ ოპოზიციურ პარტიებთან იჯარის გაფორმებაზე, რათა თავიდან აერიდებინათ პრობლემები.

ამ სირთულეების მიუხედავად ოპოზიციურმა პარტიებმა მოგვიანებით შეძლეს შტაბების ჩამოყალიბება როგორც თბილისში, ისე რეგიონებში და ეს ოფისები აქტიურად მონაწილეობდნენ საარჩევნო კამპანიაში.

ზეწოლა ბიზნესზე

აღინიშნებოდა, აგრეთვე, კერძო საწარმოებზე ზეწოლის ფაქტებიც. ზეწოლისა და გამოძალვის შემთხვევები აღინიშნა კახეთში, სადაც ადგილობრივი ფინანსური პოლიცია ძირითადად ცდილობდა ღვინის, სამშენებლო მასალებისა და ხე-ტყის მწარმოებლების დაშინებას.

წარმოებაში დასაქმებულ კომპანიებთან ერთად ზეწოლის შესახებ მაღაზიებისა და ვიტრინების მფლობელებიც იუწყებოდნენ. მათ სთხოვდნენ, გაეკრათ ნაციონალური მოძრაობის საარჩევნო პლაკატები და ურჩევდნენ, თავი შეეკავებინათ სხვა კანდიდატების პლაკატების გამოკვრისგან. ბიზნესზე ანალოგიური ზეწოლის შემთხვევები დაფიქსირდა თბილისში, რუსთავში, ფოთსა და გორში.

პირადობის მოწმობების ნომრების შეგროვება

საპრეზიდენტო არჩევნებამდე საჯარო დაწესებულებათა თანამშრომლებს ხშირად სთხოვდნენ, ჩაებარებინათ თავიანთი პირადობის მოწმობების ასლები რამდენიმე სხვა პირის მოწმობების ასლებთან ერთად. ჩვეულებრივ, თანამშრომლებს არ ეუბნებოდნენ, თუ რა მიზნით უნდა მიეწოდებინათ ეს ასლები. ზოგიერთ დაწესებულებაში თანამშრომლებს აფრთხილებდნენ, რომ მათ პრობლემები შეექმნებოდათ, თუ არ შეასრულებდნენ მითითებებს.

საპარლამენტო არჩევნებამდე საჯარო დაწესებულებებში ასეთი მითითებების უფრო ცოტა შემთხვევა იყო (გარდა საჯარო სკოლებისა). მაგრამ ზოგიერთ რაიონში (დუშეთი, ხულო, კასპი, გურჯაანი, ქუთაისი და მცხეთა) მმართველი პარტიის წარმომადგენლები (როგორც ისინი აცნობდნენ თავს მოქალაქეებს) სტუმრობდნენ ოჯახებს და ავსებდნენ ფორმებს, რომლებშიც აფიქსირებდნენ, თუ ვისთვის აპირებდნენ ხმის მიცემას რესპონდენტები საპარლამენტო არჩევნებში. ისინი ასევე იწერდნენ მათი პირადობის მოწმობების ნომრებს.

თბილისში, ფოთსა და გურჯაანში პირადობის მოწმობათა ნომრები გროვდებოდა სხვა ხერხით. კონკრეტულად, იმ პირების ოჯახებს, რომლებიც წინასწარ პატიმრობაში იმყოფებოდნენ, ჰპირდებოდნენ, რომ პატიმრებს გაათავისუფლებდნენ, თუ ისინი შეაგროვებდნენ მხარდამჭერთა გარკვეული რაოდენობის ხელმოწერებს მათ პირად მონაცემებთან ერთად. გურჯაანის რაიონის სოფელ ჭანდარში პატიმრის მშობელს შეჰპირდნენ, რომ მისი ვაჟი განთავისუფლდებოდა, თუ ის შეაგროვებდა 100 კაცის სიას, რომლებიც მხარს უჭერენ მმართველი პარტიის მაჟორიტარ კანდიდატს. თბილისის მცხოვრებთ ასევე სთხოვდნენ მსგავსი სიების შეგროვებას 400-500 ხელმოწერით. ძებნილი ეჭვმიტანილის ოჯახმა ფოთში მიიღო დაპირება, რომ ძიება შეწყდებოდა, თუ ის მხარდამჭერთა სიას შეაგროვებდა (ხელმოწერებითა და პირადობის მოწმობების ნომრებით).

სოციალური მუშაკები, რომლებიც, ხელისუფლების თქმით, დაქირავებულები იყვნენ მოკლე ვადით შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ სოციალური გამოკვლე ვის ჩასატარებლად, ასევე აგროვებდნენ პირადობის მოწმობათა ნომრებს. გამოკვლევა წარმოადგენდა ხელისუფლების 50 დღიანი პროგრამის ნაწილს, რომელიც მიზნად ისახავდა სოციალურად დაუცველი მოქალაქეების მონაცემთა ბაზის განახლებას.

ზოგიერთ ქალაქში, კერძოდ კი ქუთაისში, რუსთავსა და ბათუმში, სოციალური მდგომარეობის დაფიქსირებასთან ერთად სოციალური მუშაკები ასევე ინტერესდებოდნენ ოჯახის წევრთა პოლიტიკური შეხედულებებით, იმისდა მიუხედავად, რომ ეს ინფორმაცია არ შედიოდა ოჯახის წევრების მიერ ხელმოწერილ ფორმებში.

როდესაც საზოგადოებაში გაჩნდა უნდობლობა სოციალურ მუშაკებთან მიმართებაში, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრომ გამოსცა ოფიციალური განცხადება, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ სოციალური კვლევა შეწყდებოდა საპარლამენტო არჩევნების დასრულებამდე, რათა გაქარწყლებულიყო ყველანაირი ეჭვი ამ ინიციატივის მიმართ. ამ განცხადების გამოქვეყნების შემდეგ სოციალურმა მუშაკებმა მართლაც შეწყვიტეს კარდაკარ სიარული.

მედიარესურსები

„საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი“

„საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოს“ მიერ ჩატარებულმა მედიის მონიტორინგმა აჩვენა, რომ საპარლამენტო არჩევნების კამპანიის დროს „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ უფრო ობიექტური იყო და თანასწორობის პრინციპს უფრო მეტად იცავდა, ვიდრე სხვა სატელევიზიო არხები. ის მეტ-ნაკლებად თანაბრად ანაწილებდა საეთერო დროს სხვადასხვა საარჩევნო სუბიექტს შორის. გარდა ამისა, მის მიერ პარტიებისა და მაჟორიტარი კანდიდატების წინასაარჩევნო შეხვედრებისა და სხვა ღონისძიებების გაშუქება არ შეიცავდა ჟურნალისტთა პირად შეხედულებებსა და დასკვნებს.

„საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ ასევე ყოველ შაბათს პირდაპირ ეთერში გადმოსცემდა პროგრამას სახელწოდებით „მონიტორი“. პროგრამაში ჩართულები იყვნენ არჩევნებში მონაწილე ყველა პოლიტიკური პარტიის პრესსპიკერები და სპეციალისტები, რომლებიც მსჯელობდნენ იმაზე, თუ რამდენად ობიექტურად აშუქებდა „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ სხვადასხვა პარტიის მიერ ორგანიზებულ წინასაარჩევნო ღონისძიებებს გასული კვირების მანძილზე. ოპოზიციური პარტიების წარმომადგენლები თავდაპირველად გამოთქვამდნენ პრეტენზიებს და აღნიშნავდნენ, რომ „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ უფრო მეტ დროს უთმობდა მმართველ პარტიას და არ აშუქებდა ოპოზიციის მიერ ორგანიზებული წინასაარჩევნო კამპანიის ზოგიერთ ღონისძიებას. თუმცა მომდევნო კვირებში მათი დამოკიდებულება უფრო პოზიტიური გახდა.

მათი კრიტიკის ერთადერთი საგანი იყო ის ფაქტი, რომ «საზოგადოებრივი მაუწყებლის» ჟურნალისტები ხშირად 30-40 წუთის დაგვიანებით მიდიოდნენ პრესკონფერენციებზე. „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ წარმომადგენლებს ამ ხარვეზის გასამართლებელ არგუმენტად მოჰყავდათ ტექნიკური და ადამიანური რესურსების ნაკლებობა და წინასაარჩევნო კამპანიის ფარგლებში ღონისძიებათა სიმრავლე.

„იმედი“

თავდასხმა „იმედის“ ტელევიზიაზე და მისი მაუწყებლობის შეწყვეტა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო 2007 წლის ნოემბერში. მუშაობის განახლება ტელეარხმა მხოლოდ 2007 წლის 12 დეკემბერს მოახერხა. მაგრამ ორი კვირის შემდეგ, 26 დეკემბერს, „იმედმა“ დროებით კვლავ შეაჩერა მაუწყებლობა, ამჯერად მისი თანამშრომლების გადაწყვეტილების შედეგად. ეს გადაწყვეტილება უკავშირდებოდა სატელევიზიო კომპანიის მფლობელის ბადრი პატარკაციშვილის მონაწილეობას საპრეზიდენტო არჩევნებში.

2008 წლის 13 თებერვალს ბრიტანეთში ბადრი პატარკაციშვილის მოულოდნელი გარდაცვალების შემდეგ რამდენიმე პრეტენდენტმა განაცხადა პრეტენზია „იმედის“ მფლობელობაზე. პატარკაციშვილის ნათესავმა იოსებ კაკალაშვილმა (ჯოზეფ ქეი) წარმოადგინა საბუთები, რომელთა მიხედვითაც ის იყო „იმედის“ მფლობელი, და განაცხადა, რომ აპირებდა, განეახლებინა ტე ლეარხის მაუწყებლობა. პატარკაციშვილის მეუღლე და ოჯახის წევრები ადანაშაულებდნენ ქეის საქართველოს მთავრობასთან გარიგებაში და სარჩელი შეიტანეს სასამართლოში „იმედზე“ კონტროლის დაბრუნების მიზნით.

ამავდროულად, გაკეთდა განცხადება, რომ „იმედი“ განაახლებდა მაუწყებლობას 2008 წლის 25 მარტს. 2008 წლის 26 მარტს „იმედის“ აღმასრულებელმა დირეტქორმა ბიძინა ბარათაშვილმა განაცხადა, რომ შეზღუდული მოცულობით საქმიანობას არხი 2008 წლის 1 აპრილს დაიწყებდა. მისი ლოგო გაჩნდა არხის სიხშირეზე სატელევიზიო ეკრანებზე, რასაც თან ახლდა რადიო „იმედის“ გადაცემები. სატელევიზიო არხს არ განუახლებია ჩვეულებრივი მაუწყებლობა არჩევნების საბოლოო შედეგების გამოცხადებამდე.

„მაესტრო“

„მაესტრო“ მცირე ზომის სატელევიზიო არხია სატელიტური მაუწყებლობით თბილისში, რუსთავსა და გორში. ის ძირითადად უშვებს მუსიკალურ და გასართობ გადაცემებს და აქვს შესაბამისი ლიცენზია. 2007 წლის ნოემბერში არხმა გამოაცხადა, რომ ის მოამზადებდა და გადმოსცემდა სამ ახალ საგანმანათლებლო პროგრამას:

2007 წლის 28 ნოემბერს, როდესაც მზადდებოდა პირველი სამოქალაქო საგანმანათლებლო პროგრამის ეთერში გაშვება, არხის მაუწყებლობა შეწყდა. არხის დირექტორმა მამუკა ღლონტმა განაცხადა, რომ ის მოელოდა ამას, ვინაიდან დაგეგმილი ახალი პროგრამების შესახებ განცხადების გაკეთების შემდეგ მან მიიღო „მეგობრული რჩევა“, თავი შეეკავებინა მათი გაშვებისგან. არხი და ოპოზიცია ადანაშაულებდნენ მთავრობას არხის მაუწყებლობის შეწყვეტისთვის, თუმცა კომუნიკაციების ეროვნული კომისია უარყოფდა რაიმე კავშირს ამ საქმესთან და აცხადებდა, რომ ეს სატელიტზე არსებული პრობლემებით იყო გამოწვეული. სატელევიზიო არხი დაბრუნდა ეთერში მომდევნო დღეს და განაახლა მაუწყებლობა 2007 წლის 30 ნოემბერს.

2008 წლის 20 მარტს სატელევიზიო არხმა მიიღო მარეგულირებელი კომისიისგან გამაფრთხილებელი წერილი, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ არხის გადაცემები არ შეესაბამებოდა მისი ლიცენზიის პირობებს, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ „მაესტროს“ შეტანილი ჰქონდა განაცხადი კომისიაში ახალი ლიცენზიის მიღებაზე ჯერ კიდევ ნოემბერში. 2008 წლის 8 აპრილს კომისიამ უარი უთხრა არხის მოთხოვნას ლიცენზიის შეცვლაზე და მიუთითა იმ ფაქტზე, რომ „მაესტროს“ მიღებული ჰქონდა გაფრთხილება.

კომისიის გადაწყვეტილება „მაესტრომ“ სასამართლოში გააპროტესტა. 2008 წლის 14 აპრილს სასამართლოს საბოლოო განაჩენის მოლოდინში „მაესტრომ“ გამართა „მდუმარე“ აქცია პარლამენტის შენობის წინ ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვის წინააღმდეგ პროტესტის ნიშნად. აქციის დროს „მაესტროს“ წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ ტელეარხი გეგმავდა სამი სადავო გადაცემის გაშვებას, რომელზეც დადებული იქნებოდა კლასიკური მუსიკის ფონი გადაცემის რეალური ხმის ნაცვლად.

„რუსთავი-2“ და „მზე“

„რუსთავი-2“ და „მზე“ ის ორი სატელევიზიო არხია, რომლებსაც ყველაზე ხშირად აკრიტიკებს ოპოზიცია. გაერთიანებული ოპოზიციის წარმომადგენლები ღიად ადანაშაულებდნენ ორივე ტელეარხს და მათ ჟურნალისტებს არაობიექტურობასა და მთავრობის მითითებების შესაბამისად მოქმედებაში. 2008 წლის 14 თებერვალს გაერთიანებული ოპოზიციის კანდიდატმა ლევან გაჩეჩილაძემ უარი თქვა ამ ორ არხთან თანამშრომლობაზე და მოითხოვა, რომ მათ ჟურნალისტებს დაეტოვებინათ მისი პრესკონფერენცია. ამის საპასუხოდ „რუსთავი-2“-მა 2008 წლის 16 თებერვალს გააკეთა განცხადება იმის თაობაზე, რომ არხმა თავად გადაწყვიტა, შეეწყვიტა კომუნიკაცია გაერთიანებულ ოპოზიციასთან, განსაკუ თრებით კი ლევან გაჩეჩილაძესთან, მანამ, სანამ ისინი ბოდიშს არ მოიხდიდნენ ტელეარხის ჟურნალისტების შეურაცხყოფისთვის.

ოპოზიციამ კიდევ ერთხელ გამოუცხადა ბოიკოტი ამ ტელევიზიას 2008 წლის 24 მარტის აქციაზე. 2008 წლის 25 მარტს პარლამენტის შენობის წინ ოპოზიციის საპროტესტო აქციის შესახებ რეპორტაჟის გაკეთებისას ორივე ტელეარხის ჟურნალისტები უხერხულ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ, რადგან აქციის მონაწილეთა აზრი გაიყო ამ ტელეარხებთან მიმართებაში. ზოგიერთი ითხოვდა, რომ ჟურნალისტებს დაეტოვებინათ ტერიტორია, ზოგიერთი კი ამის წინააღმდეგი იყო, მაგრამ ცდილობდა, „გაეკონტროლებინა“ ჟურნალისტების მიერ გადაცემული ინფორმაციის სისწორე. ოპოზიციის ლიდერებმა ესკორტით გააცილეს ჟურნალისტები ხალხის ბრბოდან. ამ ინციდენტის შემდეგ გარკვეული პერიოდის მანძილზე აღნიშნული სატელევიზიო არხები არ ესწრებოდნენ და არ აშუქებდნენ გაერთიანებული ოპოზიციის გამოსვლებსა და საქმიანობას.

2008 წლის 25 აპრილს „რუსთავი-2“-მა გადმოსცა გაერთიანებული ოპოზიციის პირველი უფასო წინასაარჩევნო ვიდეორგოლი, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ გაერთიანებული ოპოზიციისთვის არხი მიუწვდომელი იყო; იგი მოუწოდებდა ამომრჩევლებს/საზოგადოებას, ინფორმაცია „კავკასიისა“ და „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ მეშვეობით მიეღოთ. ამ ვიდეორგოლის საპასუხოდ საინფორმაციო პროგრამა „კურიერის“ საღამოს გამოშვებაში გაჟღერდა „რუსთავი-2“-ის და „მზის“ მენეჯმენტის გადაწყვეტილება, რომ ცალმხრივად აღედგინათ კავშირი გაერთიანებულ ოპოზიციასთან 2008 წლის 28 აპრილიდან. ტელეარხები ხაზს უსვამდნენ იმას, რომ ამ გადაწყვეტილების ერთადერთი მიზეზი იყო მათი მოვალეობა - საზოგადოებისთვის მიეწოდებინათ სრულფასოვანი ინფორმაცია, ასევე მათი პასუხისმგებლობის გრძნობა მაყურებლის წინაშე.

დაპირისპირების მიუხედავად, „რუსთავი-2“ მნიშვნელოვან ტრიბუნას წარმოადგენდა ოპოზიციისთვის. ეს განსაკუთრებით შეეხებოდა გადაცემა „პრაიმ ტაიმს“, რომელიც 2007 წლის დეკემბრის შუა რიცხვებიდან არხზე კვირაში ორჯერ გადიოდა და რომელზეც არ ვრცელდებოდა ოპოზიციის ბოიკოტი. საპარლამენტო არჩევნებამდე გამართულ დებატებში მონაწილეობას იღებდა როგორც ხელისუფლება, ისე ოპოზიცია. გადაცემა ასევე აშუქებდა არჩევნებში მონაწილე პარტიების პრეზენტაციებს, ვინაიდან ყოველი გამოშვება მთლიანად ერთ პარტიას ან ბლოკს ეთმობოდა.

გადაცემაში მონაწილეობა მიიღო ყველა პარტიამ, გარდა მემარჯვენეთა ალიანსის: თოფაძე-მრეწველების ბლოკის, სპორტსმენთა კავშირის, საქართველოს რადიკალ-დემოკრატთა ეროვნული პარტიის და პარტიის „ჩვენი ქვეყანა“. „ჩვენმა ქვეყანამ“ განაცხადა, რომ მათთვის არ შეუთავაზებიათ შოუში მონაწილეობა. მემარჯვენეთა ალიანსმა: თოფაძე-მრეწველების ბლოკმა უარი განაცხადა გადაცემაში გამოჩენაზე იმ მიზეზით, რომ მათ შესთავაზეს მხოლოდ, გაენაწილებინათ გადაცემის დრო სხვა პარტიასთან (გადაცემის ერთი ნაწილი დაეთმობოდა მემარჯვენეთა ალიანსს: თოფაძე-მრეწველებს, ხოლო შოუს მეორე ნაწილში გამოჩნდებოდა სხვა პარტია).

წინასაარჩევნო პერიოდში „რუსთავი-2“-ზე გავიდა ორი ახალი გადაცემა: „უპასუხე ხალხს“ და „სამკუთხედი“. ამ ორ შოუში მონაწილეობას იღებდნენ სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიის წარმომადგენლები; მათ ეძლეოდათ შესაძლებლობა, წარმოედგინათ პარტიის პროგრამა და ესაუბრათ საარჩევნო პროცესზე.

დაგროვილი გამოცდილება

2003 წლის შემდეგ საქართველოში ჩატარებული ყველა არჩევნების ერთ-ერთ პრობლემად ადმინისტრაციული რესურსების არასათანდო ხარჯვა სახელდებოდა. მართლაც, საარჩევნო ადმინისტრაციის შეუსაბამობა მოთხოვნებთან და ამით გამოწვეული ხარვეზები 2003 წლის ნოემბრის საპარლამენტო არჩევნებში სახალხო უკმაყოფილების ერთ-ერთ მთავარ მიზეზს წარმოადგენდა, რამაც ბიძგი მისცა ვარდების რევოლუციას და პრეზიდენტ შევარდნაძის დროზე ადრე გადადგომას. იმ პერიოდში ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისია აცხადებდა, რომ პრეზიდენტის მხარდამჭერი ბლოკი „ახალი საქართველოსთვის“

„არ აკეთებდა გამიჯვნას პარტიულ და სახელმწიფოებრივ სტრუქტურებს შორის საარჩევნო კამპანიის დროს, რითაც თავის სასარგებლოდ ბოროტად იყენებდა ადმინისტრაციულ რესურსებს“.

სახელმწიფოებრივ და პარტიულ სტრუქტურებს შორის გამიჯვნის არარსებობა და შესაბამისი პოტენციალი სახელმწიფო რესურსების ბოროტად გამოყენებისთვის ვარდების რევოლუციის შემდეგაც აღინიშნებოდა, მათ შორის 2008 წლის იანვრის ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნების დროს. მისიის საბოლოო ანგარიშის შემაჯამებელ რეზიუმეში ეუთო-ს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების სადამკვირვებლო მისია ხაზს უსვამდა:

„საარჩევნო კამპანიას ჩრდილი მიაყენა ფართოდ გავრცელებულმა განცხადებებმა ზეწოლისა და შეურაცხყოფის შესახებ, მათ შორის საჯარო სექტორის მოხელეებისა და ოპოზიციიის აქტივისტების მიმართ“; და „წაშლილი იყო განსხვავება სახელმწიფოს საქმიანობასა და მმართველი პარტიის „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ კანდიდატის მიხეილ სააკაშვილის საარჩევნო კამპანიას შორის“.

საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ ოთხმა ადგილობრივმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ, რომლებიც მონიტორინგს უწევდნენ არჩევნებს - სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოებამ (ISFED), ორგანიზაციამ „ახალი თაობა - ახალი ინიციატივა“, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ და „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველომ“ - მოუწოდა ხელისუფლებას, საპარლამენტო არჩევნებამდე გამოესწორებინა კანონმდებლობა, რომელიც არეგულირებს ადმინისტრაციული რესურსების გამოყენების საკითხს.

კერძოდ, მემორანდუმში სახელწოდებით „ათი წინაპირობა თავისუფალი და სამართლიანი საპარლამენტო არჩევნებისთვის საქართველოში“, რომელიც 2008 წლის იანვარში გამოიცა, ორგანიზაციები წერდნენ:

„უნდა აღმოიფხვრას ადმინისტრაციული რესურსების გამოყენება რომელიმე საარჩევნო სუბიექტის წინასაარჩევნო კამპანიის მხარდასაჭერად. უნდა არსებობდეს მკაფიო განსაზღვრება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული სახელმწიფო მოხელეთა მონაწილეობა წინასაარჩევნო კამპანიაში. უნდა შეწყდეს ზეწოლა ამომრჩევლებზე, საარჩევნო კომისიების წევრებზე, საარჩევნო სუბიექტებზე და ჟურნალისტებზე. გარანტირებული უნდა იყოს მედიის თავისუფლება და მედიის თავისუფალი და თანასწორი ხელმისაწვდომობა ყველა საარჩევნო სუბიექტისათვის“.

საპრეზიდენტო არჩევნების შემდეგ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველომ“ გამოსცა კონკრეტული რეკომენდაციები იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უნდა შემცირდეს ადმინისტრაციული რესურსების გამოყენება საარჩევნო კამპანიების დროს. ეს რეკომენდაციებია:

სამწუხაროდ, ამ საკითხის ირგვლივ როგორც ადგილობრივი, ისე საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ გაწეული საინფორმაციო-პროპაგანდისტული საქმიანობისა და მისი აქტუალურობის მიუხედავად, საარჩევნო კოდექსში არ შესულა ცვლილებები ადმინისტრაციული რესურსების გამოყენების შეზღუდვის მიზნით საპარლამენტო არჩევნების ჩატარებამდე. რეალურად, ის გახდა უფრო ლიბერალური, ვიდრე შემზღუდველი. სახელმწიფო მოხელეებს კვლავაც ეძლეოდათ წინასაარჩევნო კამპანიაში მონაწილეობის უფლება, კანონში მითითებული მცირე გამონაკლისების გარდა, ხოლო კანდიდატებს ჰქონდათ უფლება, გამოეყენებინათ სახელმწიფო და ადგილობრივი ბიუჯეტებიდან დაფინანსებული მატერიალურ-ტექნიკური რესურსები იმ პირობით, რომ ეს რესურსები თანაბრად ხელმისაწვდომი იქნებოდა ყველა საარჩევნო სუბიექტისათვის.

ავტორი: ნენსი ფორბორდი, ეუთო-ს ექსპერტი

შესავალი

1990 წლიდან არჩევნები საქართველოში ძირითადად დარღვევებით მიმდინარეობდა. საარჩევნო ადმინისტრაცია, რომელიც წლების განმავლობაში ყალიბდებოდა, მოწყობილი იყო ისე, რომ საარჩევნო პროცესი წარმართულიყო ძალაუფლებაში მყოფი პარტიის კონტროლის ქვეშ. ადმინისტრაციის ყველა დონეზე დანიშნული მოხელეები ისტორიულად მჭიდროდ ასოცირდებოდნენ მმართველ პარტიასთან, ხოლო ბევრი მათგანი რჩებოდა თანამდებობაზე ერთი მმართველი პარტიიდან მეორეს მიმართ მათი ლოიალურობის გამო. საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიების ამჟამინდელ ხელმძღვანელთა დიდი ნაწილი იგივე ადამიანები არიან, რომლებიც მხარს უჭერდნენ შევარდნაძეს, ხოლო ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში დასაქმებული „პროფესიონალები“ „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერები არიან.

წლების განმავლობაში საერთაშორისო საზოგადოებრიობა მილიონობით თანხებს ხარჯავდა ქართულ არჩევნებზე. ამ დახმარების უმეტესი ნაწილის განაწილება ცუდად იყო კოორდინირებული და ხშირად გაიცემოდა ისე, რომ არ იყო წაყენებული მოთხოვნა, რომ მთავრობას ეჩვენებინა რეალური პროგრესი დემოკრატიული საარჩევნო ინსტიტუტების განვითარების მხრივ. ბოლო პერიოდში ეს დამოკიდებულება შეიცვალა, როდესაც საერთაშორისო საზოგადოებრიობის გარკვეულმა ნაწილმა გააძლიერა ზეწოლა ხელისუფლებაზე, რომ დაეცვა საერთაშორისო ნორმები. სამწუხაროდ, ამ პირობის შესრულების მოთხოვნა არ წამოსულა ყველა მხრიდან, რის შედეგადაც მმართველმა პარტიამ კვლავ უზრუნველად განაგრძო საარჩევნო პროცესის კონტროლი.

2007 წლის ნოემბრის დასაწყისში ოპოზიციის მიერ ორგანიზებული მასობრივი ქუჩის აქციების შემდეგ მთავრობამ გამოაცხადა რიგგარეშე საპრეზიდენტო არჩევნები და პლებისციტი ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნების ჩატარების შესახებ. ასევე გამოცხადდა საარჩევნო კოდექსის ცვლილებების შესახებ, რაც ითვალისწინებდა პარტიულ წევრობას ადმინისტრაციის ყველა დონეზე. დაფიქსირებული დარღვევების საფუძველზე საერთაშორისო თანამეგობრობამ ხმა აღიმაღლა და დაჟინებით მოითხოვდა მთავრობისგან, მიეღო ზომები თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფისთვის.

მაგრამ 2008 წლის 5 იანვრის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგმა სერიოზული კითხვები წარმოშვა დემოკრატიული არჩევნების ჩატარებაზე მთავრობის ვალდებულების მიმართ, ხოლო ოპოზიციის წევრების საარჩევნო ადმინისტრაციაში ჩართვას უმნიშვნელო ზეგავლენა ჰქონდა, ვინაიდან ოპოზიცია უმცირესობაში იყო.

2008 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები

2007 წლის სექტემბერში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა დანიშნა ცესკო-ს ახალი თავმჯდომარე ლევან თარხნიშვილი, რომელსაც ხელმძღვანელობა უნდა გაეწია დაბალი ხარისხის მენეჯმენტითა და პროფესიონალიზმით დაკნინებული ორგანოსათვის. ახალმა თავმჯდომარემ დაიკავა თავისი პოსტი 2007 წლის ოქტომბრის შუა რიცხვებში და განაცხადა, რომ აპირებდა ცესკო-ს ფუნქციონირების გაუმჯობესებას: ამომრჩეველთა სიის განახლებას, საზოგადოებასთან ურთიერთობის გააქტიურებას, საარჩევნო პროცესის მონაწილე მხარეებთან ურთიერთობის გაძლიერებას და გამჭვირვალობის გაზრდას, სტრატეგიული გეგმის დასრულებას, ასევე შიდა კომუნიკაციების გაუმჯობესებას და ისეთი საკადრო პროცედურების დანერგვას, როგორიც არის სამუშაოს აღწერილობები და დაქირავების გამჭვირვალე პროცედურები. თუმცა 2008 წლის 7 ნოემბრის მოვლენებმა და რიგგარეშე არჩევნების დანიშვნის შესახებ პრეზიდენტის გადაწყვეტილებამ აიძულა ის, შეეცვალა დასახული პრიორიტეტები.

ასეთ მოკლე დროში არჩევნების მომზადებისა და ჩატარებისთვის თავმჯდომარემ ძირითადი ძალისხმევა მიმართა საზოგადოებასთან ურთიერთობის შესაძლებლობის ამაღლებაზე ამომრჩეველთა, განსაკუთრებით ეთნიკურ უმცირესობათა, ინფორმირებულობის დონის ამაღლებისა და მათთან ურთიერთობის გაძლიერების მიზნით. ის ასევე ფოკუსირებული იყო ამომრჩეველთა სიის გაუმჯობესებაზე ამომრჩეველთა კარდაკარ შემოვლის კამპანიის აქტიური მხარდაჭერით, რომელიც უკვე მიმდინარეობდა და რომელსაც მონიტორინგს უწევდნენ ევროპის საბჭო და სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება (ISFED).

საკადრო პოლიტიკა

კადრების დაკომპლექტების კუთხით თავმჯდომარემ განაცხადა, რომ ცესკო იმუშავებდა „ფორსმაჟორის“ რეჟიმში, შესაბამისად, ორგანიზაციას შეეძლო მიეღო ახალი კადრები, მათ შორის მისი ყოფილი წევრები, ჩვეულებრივი დაქირავების პროცედურების გვერდის ავლით. ამ პროცედურებში იგულისხმებოდა ასევე კონტრაქტებიც. თავმჯდომარე იძლეოდა პირობას, რომ არჩევნების დასრულებისთანავე ცესკო დაუბრუნდებოდა კონკურსების ჩატარებისა და კადრების დაქირავების ნორმალურ პროცესს ვაკანტური ადგილების შესავსებად. მაგრამ რეალურად ეს პრაქტიკა აღარ შეცვლილა, რამაც გამოიწვია ზედმეტი კადრების არსებობა და ეს დღესაც წარმოადგენს პრობლემას ცესკო-სათვის.

2007 წლის ნოემბრის დემონსტრაციებამდეც კი ცესკო-ს პერსონალისთვის სამუშაოს აღწერილობათა მოთხოვნის გეგმები უკვე ჩაშლილი იყო. წინა თავმჯდომარესთან რამდენიმეთვიანი კონსულტაციებისა და სხვადასხვა განყოფილებისა და ცესკო-ს მენეჯმენტის მხრიდან კვირების მანძილზე განხილვის შედეგად ახალმა თავმჯდომარემ შეიმუშავა ფორმატი. მაგრამ თავად ცესკო-ს შიგნით არსებობდა ძლიერი წინააღმდეგობა სამუშაოს აღწერილობათა დანერგვის მიმართ, ვინაიდან ეს ნიშნავდა პროფესიული ანგარიშვალდებულების დაწესებას. განყოფილებათა უფროსები გამოთქვამდნენ პროტესტს, მსჯელობდნენ ფორმის კანონიერებაზე და იმაზე, თუ რა შედეგები შეიძლებოდა მოჰყოლოდა იმას, ფორმაზე მოცემული სამუშაოს აღწერილობა რომ არ აღმოჩენილიყო ზუსტი ან არ ყოფილიყო შესაბამისობაში ცესკო-ს წესებთან. იურიდიული განყოფილების ერთ-ერთი წარმომადგენელი აცხადებდა, რომ ისეთი კონტრაქტის ხელმოწერა, რომელშიც დეტალურად არის აღწერილი სამუშაო, არ შედის ცესკო-ს წესებში და რომ ცესკო-ს შეიძლებოდა პრობლემები შეჰქმნოდა თანამშრომლებისთვის ამ ფორმაზე ხელმოწერის მოთხოვნისათვის. საკითხი კიდევ ერთხელ გადაეცა იურიდიულ განყოფილებას, მაგრამ შემდგომი ნაბიჯები ამ მიმართულებით შეაფერხა პოლიტიკურმა გამოსვლებმა და არ- ჩევნების დანიშვნამ.

ცვლილებები საარჩევნო კოდექსში

დისკუსიები გაიმართა ასევე საარჩევნო კოდექსის განახლების საკითხის გარშემო. 2007 წლის მარტიდან მაისის ჩათვლით განხილვის საგანი იყო ახალი საარჩევნო კანონმდებლობა. პოლიტიკურმა გამოსვლებმა სათავე დაუდო ახალ დებატებს. საბოლოოდ, 2007 წლის დეკემბრის დასაწყისში, ცესკო-ში წარმოდგენილი და გავრცელებული იქნა კოდექსის ცვლილებები. ცვლილებებში არ იყო ასახული ის, რაც მანამდე იყო შეთანხმებული, ისინი შეკოწიწებული იყო ახალი პოლიტიკური მოთხოვნების შესაბამისად. არჩევნების ორგანიზატორებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების თანამშრომლების გარკვეული ნაწილი შედეგს ახასიათებდა როგორც „დიდ არეულობას“. ერთ-ერთი ახალი დებულება, რომელიც ოპოზიციის მიერ იყო მოთხოვნილი, იყო ცესკო-ს საბჭოს წევრების რაოდენობის გაზრდა 6-დან 13-მდე ძირითადი პოლიტიკური პარტიებიდან 7 დამატებითი წევრის მიღებით. ასევე გაიზარდა საუბნო საარჩევნო კომისიების თანამშრომელთა რიცხვიც 13-მდე ოპოზიციის გაზრდილი წარმომადგენლობის შესაბამისად.

ახალი ოპოზიციური წევრებისთვის ცესკო-ში მუშაობის დაწყება არ იყო უპრობლემო. მათი მისვლისას არ არსებობდა ინსტრუქციები, ისინი არ წარუდგენიათ აპარატის წევრების- თვის და არც ის მიუთითებიათ, რომ დახმარებოდნენ ახალ თანამშრომლებს. ზოგიერთი თანამშრომლის განცხადებით, მათ არ იცოდნენ, უნდა მიეცათ თუ არა ინფორმაცია კომისიის ახალი წევრებისთვის და დავალებული ჰქონდათ, ეთხოვათ ამის ნებართვა. ოპოზიციის წევრები აცხადებდნენ, რომ მათთვის განსაკუთრებით ძნელი იყო ინფორმაციის მიღება იურიდიული და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სამსახურებიდან. ახალ წევრებს პრობლემები შეექმნათ ასევე კომისიის სხდომების დღის წესრიგის წინასწარ მიღების მხრივ მაშინ, როდესაც „პროფესიონალები“ იღებდნენ დღის წესრიგს წინასწარ და განიხილავდნენ მას კერძო შეხვედრების დროს.

ამომრჩეველთა სიის განახლება

დეკემბრის შუა რიცხვებში თავმჯდომარემ გამოაცხადა ამომრჩეველთა კარდაკარ შემოვლის კამპანიის შედეგები, რომლებიც იმედგამაცრუებელი აღმოჩნდა. იმის გამო, რომ არჩევნების ორგანიზატორებმა სწორად არ ჩაატარეს კამპანია, მოსახლეობის ერთი მესამედი გამოირიცხა. შემოწმებულთაგან 28,000 გარდაცვლილი პირი ამოღებული იქნა სიიდან, ამომრჩეველთა 10%25-ის მონაცემები შესასწორებელი იყო და სიას დაემატა ამომრჩეველთა 5%25. ცესკო-მ დაიწყო განახლებული სიების გამოქვეყნება საჯარო განხილვისათვის თავის ვებგვერდზე და შემდეგ საუბნო და საოლქო საარჩევნო კომისიების შენობებში მანამ, სანამ გამოცხადდებოდა საბოლოო შედეგები.

თავმჯდომარემ განაცხადა, რომ ცესკო აპირებს, გაიმეოროს კარდაკარ შემოვლის კამპანია 2008 წლის დასაწყისში და რომ შედეგების აუდიტს ევროსაბჭო და ISFED განახორციელებენ, რაც მხოლოდ ნაწილობრივ შესრულდა. მაგრამ იმის გამო, რომ ამომრჩეველთა ასეთი დიდი რაოდენობა არ იყო ჩართული შემოწმებაში, კანონმდებლებმა გადაწყვიტეს, კვლავ დაეყენებინათ განხილვაზე არჩევნების დღეს ამომრჩეველთა რეგისტრაციის საკითხი. ამ გადაწყვეტილებას სკეპტიკურად შეხვდა ზოგიერთი არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომლებიც გამოთქვამდნენ ეჭვს, რომ ეს ამომრჩეველთა ხმების (არჩევნების შედეგების) გაყალბების უფრო მეტ შესაძლებლობას იძლეოდა.

ამომრჩეველთა ინფორმირება და განათლება

ახალმა თავმჯდომარემ ძალისხმევა მიმართა ორგანიზაციაში საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის როლის გაძლიერებასა და მისი ქმედუნარიანობის განვითარებაზე, რისთვისაც დანიშნა განყოფილების ახალი უფროსი, დაიქირავა პერსონალი, შეიძინა ახალი აღჭურვილობა და გამოყო ახალი ოფისი. რადგანაც ცესკო გეგმავდა ცენტრალური ოფისის გადატანას საბურთალოზე არჩევნების შემდეგ, მან გადაწყვიტა, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახური იქ არჩევნებამდე გადაეყვანა. ეს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება იყო, რადგან უზრუნველყოფდა საკმარის ადგილს პრესკონფერენციებისა და ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც აშუქებდნენ მოვლენებს - ასეთი ადგილი არ არსებობდა ძველ შენობაში. თავმჯდომარეს დაუფასდა გაწეული ძალისხმევა და მთლიანობაში ამ განყოფილების საქმიანობა საგრძნობლად გაუმჯობესდა 2006 წლის ადგილობრივ არჩევნებთან შედარებით. არჩევნების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება და ამომრჩეველთა ინსტრუქტაჟი გაუმჯობესდა მთელი საქართველოს მასშტაბით, ხოლო ეთნიკური უმცირესობებისათვის ეს მათ მშობლიურ ენაზე კეთდებოდა.

არჩევნებამდე ერთი კვირით ადრე მიღებული იქნა გადაწყვეტილება, რომ ცესკო მთლიანად გადასულიყო ახალ შენობაში საბურთალოზე. უკანასკნელ მომენტში ადგილმდებარეობის შეცვლამ გააძლიერა ოპოზიციის და საზოგადოების დიდი ნაწილის ეჭვი და უნდობლობა. მათ თვალში არჩევნების რეპუტაცია უკვე შელახული იყო. არჩევნების დღეს მოდიოდა ინფორმაცია ბევრ საარჩევნო უბანზე დარღვევების, მათ შორის დაშინების, კოდექსის უგულებელყოფის და გასაჩივრებისა და აპელაციის პროცედურების შეუსრულებლობის შესახებ. როდესაც არჩევნების ღამეს ატყდა ლაპარაკი იმის შესახებ, რომ ცესკო-მ მოახდინა არჩევნების შედეგებით, განსაკუთრებით ოქმებით მანიპულირება და არასათანადოდ იქცეოდა საჩივრებსა და აპელაციებთან დაკავშირებით, ხოლო საბოლოო შედეგების გამოცხადება საკმაოდ დაგვიანდა, ბევრ ადამიანს ამან დაუდასტურა შეხედულება, რომ არჩევნები არ იყო სამართლიანი და გამჭვირვალე. ცესკო-ს უარ ყოფითი რეპუტაცია შემდეგ საარჩევნო პერიოდშიც გაგრძელდა. მიუხედავად იმისა, რომ ცესკო-ს ხელმძღვანელობამ რეალურად გამოასწორა არჩევნების მომზადებისა და ჩატარების ბევრი ასპექტი, ცესკო-ს მუშაობის მიმართ სერიოზული პრეტენზიები იქნა გამოთქმული.