დიდი მარხვის დაწყებამდე კარგა ხნით ადრე გვაუწყებს ეკლესია მის მოახლოებას და მოგვიწოდებს, რათა შევაბიჯოთ მოსამზადებელ პერიოდში. საეკლესიო საწელიწადო ციკლის ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენისათვის (უმთავრესი დღესასწაულების, აგრეთვე დიდი მარხვისთვის) ეკლესია გვამზადებს წინასადღესასწაულო დღეებით ან მარხვისწინა მოსამზადებელი კვირების მეშვეობით. ეს მართლმადიდებლური სალიტურგიო ტრადიციის დამახასიათებელი ნიშანია. რატომ? იმიტომ, რომ ეკლესია ღრმად შეიგრძნობს ადამიანის ფსიქოლოგიურ ბუნებას. ის იცნობს ჩვენი ცხოვრების საშინელ „გაამქვეუნიურებასა“ და თვითჩაღრმავების ნაკლებობას, ეკლესიამ იცის, რომ ჩვენ სწრაფი ცვლილების, ერთი სულიერი განცდიდან მეორეზე ადვილი გადასვლის უნარი არ შეგვწევს. ამიტომაც ჭეშმარიტი მარხვითი მოსაგრეობის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე ეკლესია ჩვენს ყურადღებას მიმართავს, რათა მისი მნიშვნელობა გავიაზროთ. დიდი მარხვის ჭეშმარიტი მოსაგრეობის დაწყებამდე ჩვენ მისი მნიშვნელობის განმარტება გვეძლევა. ეს მომზადება დიდი მარხვის წინამავალი ხუთი კვირის განმავლობაში გრძელდება და თითოეული საკვირაო საკითხავი სახარებისა სინანულის რომელიმე ძირითად მხარეს ეძღვნება.

დიდი მარხვის მომასწავებელი პირველი უწყება გვესმის მარხვამდე ოთხი კვირით ადრე, საკვირაო საკითხავში, რომელიც ზაქეს შეეხება (ლ. 19,1- 10). ეს იმ ადამიანის ისტორიაა, რომელიც მეტისმეტად ტანდაბალი იყო და ეშინოდა, ქრისტეს ვერ დავინახავო. მაგრამ იმდენად ძლიერი იყო მისი სურვილი, რომ მის შესასრულებლად ზაქე ხეზე აძვრა. იესომ უპასუხა მის სურვილს და შინ ესტუმრა. ამგვარია პირველი თემა, რომელიც სურვილზე მოგვითხრობს. ადამიანი თავის სურვილს მისდევს. ისიც კი შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თვით ადამიანი — ესაა სურვილი, და ადამიანური ბუნების შესახებ ეს ძირეული სიმართლე აღიარებულია სახარებაში: „სადაცა არს საუნჯე თქუენი, — გვეუბნება უფალი, — მუნცა იყოს გული თქუენი“ (ლ. 12,34). ძლიერი სურვილი ამარცხებს ადამიანის ბუნებრივ შეზღუდულობას. როცა მას მთელი გულით სურს რაღაც, იგი ისეთ რამეს სჩადის, რაც „ნორმალურ მდგომარეობაში“ არ შეუძლია. ტანდაბალი ზაქე საკუთარ თავზე მაღლდება. ამიტომაც საკითხი იმით ამოიწურება, მართებულია თუ არა ადამიანის სურვილი, მიმართულია ის კეთილი მიზნისკენ თუ, ჟან პოლ სარტრის, ცნობილი ეგზისტენციალისტისა და ათეისტის, სიტყვისამებრ, ადამიანი არის „ვნება უსარგებლო“.

ზაქეს სურვილი მართებული და კეთილია. მას ქრისტეს ხილვა, მასთან მიახლოება სურს. ზაქეს სახით ჩვენ მონანიების პირველ სიმბოლოს ვხედავთ, ესე იგი, სინანული იქიდან იწყება, რომ ადამიანი ყოველი სურვილის სიღრმეს შეიგნებს: წყურვილი, სურვილი ღვთისა, სწრაფვა მისი სამართლისაკენ, ნდომა ნამდვილი ცხოვრებისა. ზაქე „პატარაა“, წვრილმანია, ცოდვილი და შეზღუდული. და აჰა, მისი სურვილი ამარცხებს და სძლევს ყოველივე ამას. იგი თავისი ძალისხმევით იქცევს ქრისტეს ყურადღებას, სტუმრად მოჰყავს იგი თავის სახლში.

აი, ასეთია ეკლესიის პირველი მოწოდება: ჩვენ უნდა გვსურდეს ის ნამდვილი, რაც ჩვენი სულის სიღრმეშია ჩადებული, უნდა ვაღიაროთ აბსოლუტურისკენ სწრაფვა, რომელიც ჩვენში არსებობს დამოუკიდებლად იმისაგან, შეგნებული გვაქვს თუ არა. მხოლოდ მაშინ, როდესაც ზურგს ვაქცევთ მას და ვშორდებით, გადავიქცევით ნამდვილ „უსარგებლო ვნებად“. ხოლო თუ საკმაოდ ღრმად, საკმაოდ ძლიერად გვსურს, ქრისტე გვიპასუხებს.

შემდეგ კვირას „მეზვერისა და ფარისევლის“ კვირიაკე ეწოდება. წინა საღამოს, შაბათს მწუხრის ლოცვაზე პირველად გადაიშლება დიდი მარხვის საღვთისმსახურო წიგნი — მარხვანი, და ჩვეულებრივ საკვირაო სტიქარონებსა და კანონებს მეზვერისა და ფარისევლის კვირის სტიქარონები და კანონები ემატება. ისინი, უმთავრესად, ეძღვნება სიმდაბლეს (ე.ი. თავმდაბლობას), რომელიც აუცილებელია ჭეშმარიტი სინანულისთვის.

სახარების იგავში (ლ., 18,10-14) ნაჩვენებია საკუთარი თავით მუდამ კმაყოფილი ადამიანი, რომელიც ფიქრობს, რომ მთელს „საღმრთო სჯულს“, რელიგიის ყველა მოთხოვნას ასრულებს. იგი საკუთარ თავში სავსებით დარწმუნებულია და ამაყობს კიდეც. მაგრამ სინამდვილეში მას არ ესმის რელიგიის მოთხოვნათა აზრი და ამახინჯებს მას. იგი მასში მხოლოდ გარეგან წეს-ჩვეულებათა აღსრულებას ხედავს და თავის ღვთისმოსაობას იმ ფულით ზომავს, რომელსაც ტაძარს სწირავს. მეზვერე კი, პირიქით, საკუთარ თავს იმდაბლებს და ეს სიმდაბლე ამართლებს კიდეც მას ღვთის წინაშე. თუკი არსებობს რომელიმე ზნეობრივი თვისება, რომელსაც დღეს ყურადღებას აღარ აქცევენ და უარყოფენ კიდეც, ასეთი თვისება სწორედ სიმდაბლეა. ჩვენს გარშემო არსებული კულტურა და ცივილიზაცია ჩვენში განუწყვეტლივ აღძრავს სიამაყის, თვითგანდიდებისა და თვითგამართლების გრძნობას. ეს კულტურა იმ შეგნებაზეა აგებული, რომ ადამიანს ყველაფრის მიღწევა საკუთარი ძალებით შეუძლია. თვით ღმერთს იგი ისე წარმოგვიჩენს, თითქოს ღმერთი მხოლოდ აჯილდოებდეს, უნაზღაურებდეს ადამიანს ამ უკანასკნელის მიერ ჩადენილ კეთილ საქმეებსა და მიღწევებს. სიმდაბლე, როგორც პირადი ან საზოგადო, ეთნიკური ან ეროვნული თვისება მიჩნეულია სისუსტის ნიშნად, ჭეშმარიტი ადამიანისთვის შეუფერებლად. მაგრამ განა ჩვენს ეკლესიებში იგივე ფარისევლური სულისკვეთება არაა გაბატონებული? განა ჩვენ არ გვსურს, რომ ყოველი ჩვენი შესაწირავი, ყოველი „კეთილი საქმე“, ყველაფერი, რასაც ჩვენ „ეკლესიისთვის“ ვაკეთებთ, მიღებულ და შეფასებულ იქნეს, საყოველთაოდ ცნობილი გახდეს?

მაგრამ რა არის სიმდაბლე? ამ შეკითხვაზე პასუხი შეიძლება პარადოქსად მოგვეჩვენოს, რადგანაც იგი უცნაურ მტკიცებაზეა დამყარებული: უფალი თვითონაც მდ აბალია! ყველასათვის, ვინც იცნობს ღმერთს, ვინც უჭვრეტს მას მისი ქმნილებისა და მაცხოვნებელი მოქმედების მეშვეობით, ცხადია, რომ სიმდაბლე მართლაც სა ღმრთ ო თვისებაა, ის თვით არსი და ბრწყინვალებაა იმ დიდებისა, რომლითაც, როგორც ჩვენ საღმრთო ლიტურგიისას ვგალობთ, „სავსე არიან ცანი და ქუეყანა“. ჩვენს ადამიანურ გაგებაში ჩვენ მიდრეკილნი ვართ, ერთმანეთს დავუპირისპიროთ „დიდება“ და „სიმდაბლე“, ამ უკანასკნელში რაღაც ნაკლი ან სისუსტე დავინახოთ. ადამიანური გაგების თანახმად, სიმდაბლის გრძნობა მხოლოდ ჩვენმა უმეცრებამ, ცოდნის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს. საზოგადოებრივ საჯაროობაზე, თვითდარწმუნებულობაზე, უსასრულო ამპარტავნებაზე აღზრდილ თანამედროვე ადამიანს თითქმის ვერც განუმარტავ და გააგებინებ, რომ ყოველივე, რაც კი ნამდვილად სრულყოფილია, ნაღდია, კეთილი და მშვენიერია, ამავე დროს ბუნებრივად მდა ბალი ცაა, რადგანაც სწორედ თავისი სრულყოფილების წყალობით იგი არ საჭიროებს საჯაროობას, გარეგნულ დიდებას, რამენაირ პროპაგანდას. ღმერთი მდაბალია, რადგან იგი სრულყოფილია. სწორედ მისი სიმდაბლეა მისი დიდება და ყოველივე ჭეშმარიტად მშვენიერისა და სრულყოფილის წყარო, წყარო სიკეთისა და სრულყოფილებისა. და ყველა, ვინც კი მიუახლოვდება ღმერთს და შეიცნობს მას, აუცილებლად ეზიარება საღმრთო სიმდაბლესა და მის მშვენიერებას. სწორედ თავისი სიმდაბლის წყალობით შეიქნა ქალწული მარიამი, დედა ღმრთისა, მთელი ქვეყნიერების სიხარულად, მშვენიერების უდიდეს გამოცხადებად დედამიწაზე. იგივე შეიძლება ითქვას ყველა წმინდანსა და ყველა ადამიანზე იმ იშვიათ წუთებში, როცა იგი ეხება ღმერთს.

როგორ უნდა შევიქნეთ მდაბალნი? ქრისტიანისათვის პასუხი მარტივია: ჭვრეტა ქრისტესი, განხორციელებული საღმრთო სიმდაბლისა, რომლის მიერ ღმერთმა ერთხელ და სამუდამოდ გვიჩვენა თავისი დიდება სიმდაბლეში და თავისი სიმდაბლე — დიდებაში. ქრისტემ თქვა თავისი უდიდესი სიმდაბლის ღამეს: „აწ იდიდა ძე კაცისაჲ, და ღმერთიცა იდიდა მის თანა“ (ი. 13,31). სიმდაბლეს ქრისტეს ჭვრეტით სწავლობ, რომელმაც თქვა: „აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა და ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშჳდ ვარ და მდაბალ გულითა“ (მ. 11,29). საბოლოოდ, სიმდაბლეს მაშინაც სწავლობ, როცა ყოველ შენს სიტყვასა და საქციელს, მთელს შენს ცხოვრებას ქრისტეს საზომით ზომავ; რადგანაც ქრისტეს გარეშე შეუძლებელია ჭეშმარიტი სიმდაბლე; რადგანაც ფარისევლებთან თვით სარწმუნოებაც ამპარტავნებად ქცეულა. თავის ფარისევლურ პატივმოყვარეობაში ისინი თავიანთი ადამიანური, გარეგნული მიღწევებით ამაყობენ.

მარხვისათვის მომზადება იწყება ვედრებით, ლოცვით, რომელშიც სიმდაბლის მონიჭებას ვითხოვთ, რადგანაც სიმდაბლე დასაბამია ნამდვილი სინანულისა. სიმდაბლე უპირველესად და უმეტესად ყოვლისა არის საგანთა ნამდვილი წესრიგის, მართებული ცნებების აღდგენა, მასთან დაბრუნება. ამ წესრიგისა და მართებულობის ფესვები სიმდაბლით საზრდოობს და სიმდაბლე, მშვენიერი საღმრთო სიმდაბლე — მისი ნაყოფი და შესრულებაა. „ვევლტოდეთ ფარისეველისა სიმაღლესა და ვისწაოთ მეზუერისა იგი სიმდაბლე“ („გავექცეთ ფარისეველის მრავალსიტყვაობას“) — ნათქვამია ამ დღის კონდაკში. ჩვენ სინანულის კარს ვადგებით და საკვირაო ღამისთევის ყველაზე საზეიმო წუთს, მას შემდეგ, რაც გვაუწყებენ ქრისტეს აღდგომასა და გამოცხადებას (აღდგომაჲ ქრისტესი ვიხილეთ...“), პირველად იგალობება ტროპარები, რომლებიც დიდი მარხვის მთელს მანძილზე გაგვყვებიან:

მსწრაფლ განუხუენ სინანულისა ბჭენი სულსა ჩემსა, ცხორებისმომცემელო, ცისკარსა ამას მდგომარესა ტაძარსა შინა, რამეთუ ტაძარი ჳორცთა ჩემთაჲ ყოვლისა ცოდვისა ქვაბ ქმნილ არს, არამედ, ვითარცა მოწყალემან, განმწმიდე მრავლითა წყალობითა შენითა და შემიწყალე მე.

ცხორებისა გზასა შეცთომილმან, ღმრთისმშობელო, ცოდვითა და უშჯულოებითა და გულისწყრომითა დავაბნელე ყოველივე სულისა ჩემისა სიკეთე, და აწ გევედრები: შემწე მეყავ და მიხსენ ყოვლისა სიბოროტისაგან.

მრავალთა ცოდვათა, ჩემ მიერ ქმნულთა, გულისხმა-ვყოფ, საწყალობელი, და შევძრწუნდები საშინელისა მის დღისა სამშჯავროჲსაგან, არამედ, სასოებით მინდობილი წყალობისა შენისა, ვითარცა დავით, გიღაღადებ: შემიწყალე მე, ღმერთო ჩემო, დიდითა წყალობითა შენითა.

სინანულის კარი გაუღე ჩემს სულს, სიცოცხლის მომცემელო (ღმერთო), რომელიც ცისკრიდანვე მოისწრაფის შენს ტაძარში, რადგანაც ჩემი სხეულის ტაძარი ყოველგვარი ცოდვის გამოქვაბულად ქცეულა, შენ კი, მწყალობელმა, განმწმიდე მათგან, შენი დიდი წყალობით, და შემიწყალე მე.

ცხოვნების გზას ავცდი, ღმრთისმშობელო, რადგან ცოდვითა და ურჯულოებით შევბღალე სულის მშვენიერება, ახლა კი გევედრები, შემეწიე და დამიცავი ყოველგვარი ბოროტებისაგან.

ჩემს მიერ ქმნილ მრავალ ცოდვას ვგრძნობ და განვიცდი მე, საბრალო, და ვძრწი საშინელი სამშჯავროს შიშით, მაგრამ შენი წყალობის მოიმედე, დავით წინასწარმეტყველის მსგავსად გიღაღადებ: „შემიწყალე მე, ღმერთო, დიდითა წყალობითა შენითა“ (ფს. 50).

მესამე კვირას, რომელიც დიდი მარხვისათვის გვამზადებს, ჩვენ ვისმენთ უძღები შვილის იგავის საკითხავს (ლ. 15,11-32). იგავში და ამ დღის სტიქარონებში საუბარია იმ ადამიანის სინანულზე, რომელიც ნებაყოფლობითი განდევნიდან ბრუნდება. ჩვენ მოგვითხრობენ მორალურად გზააბნეული უძღები შვილის შესახებ, რომელიც „შორეულ ქვეყანაში“ წავიდა და იქ მთელი თავისი ქონება გაფლანგა. შორეული ქვეყანა! ეს ერთადერთი განსაზღვრებაა ადამიანის მდგომარეობისა, რომელიც ჩვენ უნდა შევიგნოთ და დავიმახსოვროთ, როცა ღმერთს ვუახლოვდებით. ადამიანი, რომელსაც არასოდეს, მცირედაც კი არ განუცდია, რომელსაც არასოდეს უგრძვნია, რომ იგი ღმრთისგან და ჭეშმარიტი ცხოვრებისაგან განდევნილია, ვერასოდეს მიხვდება, რას ასწავლის ქრისტიანული სარწმუნოება. და ის, ვინც ამა სოფლად თავს ისე გრძნობს, როგორც საკუთარ სახლში, ვისაც არასოდეს უგრძვნია სხვა სიმართლის მტანჯველი წყურვილი, ვერასოდეს მიხვდება, რას ნიშნავს სინანული.

სინანული ხშირად ცოდვათა და ცდომილებათა გულგრილ და ობიექტურ ჩამოთვლად იქცევა, მსგავსად კანონიერი საბრალმდებლო დასკვნის წინაშე თავის დამნაშავედ ცნობისა. აღსარებასა და ცოდვათა მიტევებას ისე უყურებენ, როგორც იურიდიულად კანონიერ აქტს. მაგრამ ამ დროს რაღაც ძალზე არსებითი ავიწყდებათ, რის გარეშეც არც აღსარებას, არც ცოდვათა მონანიებას არა აქვს არც ნამდვილი მნიშვნელობა, არც ძალა. ეს „რაღაც“ სწორედ ღვთისგან, მასთან ურთიერთობის სიხარულისგან, მის მიერ შექმნილი და ჩვენთვის ბოძებული ჭეშმარიტი ცხოვრებისაგან შორს ყოფნის შეგრძნებაა. მართლაც, ადვილია აღიარო აღსარებისას, რომ არ დაგიცავს მარხვა, არ გილოცია დილას ან საღამოს, განრისხებულხარ. მაგრამ სრულიად სხვაა, — ერთბაშად მიხვდე, რომ შენი სულიერი მშვენიერება შეგიბღალავს და დაგიკარგავს, რომ ჭეშმარიტ „სამშობლოს“, ნამდვილ ცხოვრებას დაცილებულხარ, რომ საბოლოოდ დაგიმსხვრევია შენივე ცხოვრებისეული არსების რაღაც ძვირფასი და წმინდა ნაწილი. ეს და მხოლოდ ეს შეგნებაა ნამდვილი სინანული და უკან დაბრუნების, საკუთარი დაკარგული სახლის პოვნის მხურვალე სურვილიც. მე ღვთისგან მდიდარი ძღვენი მივიღე: უპირველეს ყოვლისა, სიცოცხლე და მისით ტკბობის, მისი მნიშვნელობით, სიყვარულით, ცოდნით აღვსების შესაძლებლობა; ამის შემდეგ კი, ნათლისღებისას, — თვით ქრისტეს ახალი ცხოვრება, ნიჭი სულისა წმიდისა და სიხარული ცათა სასუფევლისა. მე მივიღე ღმრთის ცოდნა და მის მიერ კი — ცოდნა ყოველივე დანარჩენისა. მივიღე საშუალება, რათა შევიქნე ღვთის შვილთაგანი. და ყოველივე ეს მე დავკარგე და განვაგრძობ კარგვას არა მარტო განსაკუთრებული „ცოდვებისა“ და „შეცოდებებისას“, არამედ ჩემს უდიდეს ცოდვაში: ღმრთისადმი სიყვარული დამიკარგავს და მშვენიერ მამისეულ სახლს „შორეული ქვეყანა“ ვამჯობინე.

მაგრამ ეკლესია მახსენებს ყოველივეს, რაც დამიკარგავს. ვისმენ მის ხმას და მახსენდება: „მამულსა დიდებასა შენსა განუდეგ უგუნურებით, — გალობს ამ დღის კონდაკი, — და, რომელი-იგი მომეც სიმდიდრე, ბოროტთა შინა განვაბნიე, ვინაჲცა ჴმასა მას უძღებისასა შევსწირავ შენდა; ვითარცა იგი, მეცა შემიწყალე, მამაო მოწყალეო, რომელი-ესე სინანულით გიღაღადებ, და მყავ მე ვითარცა ერთი მუშაკთა შენთაგანი“.

და როცა ამგვარად ვიხსენებ ყოველივეს, დაბრუნების სურვილსა და ძალას ვგრძნობ საკუთარ თავში: „მე დავუბრუნდები ჩემს გულუხვ მამას და ცრემლით შევღაღადებ: მიმიღე, როგორც შენი ერთერთი მოჯამაგირე“...

აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ და მოვიხსენიოთ „უძღები შვილის კვირის“ ერთი განსაკუთრებული ლიტურგიკული თავისებურება. ცისკარზე, „აუარებდითის“ მხიარული და საზეიმო ფსალმუნების შემდეგ ჩვენ სევდით აღსავსე 136-ე ფსალმუნს ვგალობთ:

მდინარეთა ზედა ბაბილოვნისათა მუნ დავსხედით და ვტიროდეთ, რაჟამს მოვიჴსენეთ ჩუენ სიონი...

ვითარ-მე ვგალობდეთ გალობასა უფლისასა ქუეყანასა უცხოსა?

უკუეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენეცა ჩემი.

ვითარ-მე ვგალობდეთ გალობასა უფლისასა ქუეყანასა უცხოსა?

უკუეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენეცა ჩემი.

აექუნ ენაჲ ჩემი სასასა ჩემსა, არა თუ მოგიჴსენო შენ და არა თუ პირველ განგებულ ვყო იერუსალემი, ვითარცაიგი დასაბამსა მას სიხარულისა ჩემისასა.

ბაბილონის მდინარეებთან დავსხედით და ვტიროდით, როდესაც გავიხსენეთ სიონი...

როგორ ვიგალობოთ უფლის გალობა უცხო ქვეყანაში?

თუ დაგივიწყებ შენ, იერუსალიმო, დაე, ჩემი მარჯვენაც დავიწყებულ იქნას.

ენა სასაზე ამეკრას, თუ არ გაგიხსენო შენ; თუ არ დავაყენო იერუსალიმი ჩემი სიხარულის სათავეში.

ეს განდევნის ფსალმუნია. მას ბაბილონის ტყვეობაში ჩავარდნილი ებრაელები გალობდნენ, როცა თავიანთ წმინდა ქალაქს, იერუსალიმს იხსენებდნენ. იგი სამუდამოდ იქცა იმ ადამიანის გალობად, რომელიც ღმრთისაგან თავის განშორებას გრძნობს და ამ შეგნებით კვლავ ადამიანად იქცევა, იმ ადამიანად, ვინც ვერასოდეს იპოვის სრულ კმაყოფილებას ამ დაცემულ წუთისოფელში, რადგანაც თავისი ბუნებითა და მოწოდებით იგი განუწყვეტლივ ეძიებს, ვითარცა მოგზაურ-მომლოცველი.

ეს ფსალმუნი კიდევ ორგზის იგალობება კვირა დღეებში დიდი მარხვის წინ. იგი მარხვას გვიხსნის როგორც ლოცვით მოგზაურობას, სინანულს კი — როგორც დაბრუნებას მამისეულ სახლში.

მომდევნო კვირადღეს ხორციელისა (ხორციელის აღებისა) ეწოდება, რადგანაც მის შემდგომ შვიდეულში ეკლესია მოითხოვს ნაწილობრივ მარხვას, ანუ ხორცის ჭამისაგან თავის შეკავებას. ეს მოთხოვნა უნდა განვიხილოთ იმის გათვალისწინებით, რაც უკვე ითქვა მარხვისათვის მომზადების შესახებ. ეკლესია უკვე ამთავრებს მორწმუნეთა მომზადებას იმ მოსაგრეობისათვის, რომელიც გველის შვიდი დღის შემდეგ. ეკლესიას თანდათანობით შევყავართ ამ მოსაგრეობის დასაწყისში, რადგანაც იცის ჩვენი არამდგრადობის შესახებ და წინასწარ ჭვრეტს ჩვენს სულიერ უძლურებას.

წინა დღეს, ხორციელის შაბათს, ეკლესია აღასრულებს „სასოებითა მკუდრეთით აღდგომისა და საუკუნოჲსა ცხორებისაჲთა გარდაცვალებულთა“ („მკვდრეთით აღდგომისა და მარადიული ცხოვრების იმედით გარდაცვლილთა“) საყოველთაო მოხსენიებას. ეს ეკლესიის გარდაცვლილ წევრთათვის საყოველთაო ლოცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დღეა. იმისათვის, რომ ჩავწვდეთ გარდაცვლილთა მოსახსენებელი ლოცვისა და დიდი მარხვის ურთიერთკავშირს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავიხსენოთ, რომ ქრისტიანობა სიყვარულის რელიგიაა. ქრისტემ მოციქულებს უქადაგა მოძღვრება არა პირად, ცალკეულ ცხოვნებაზე, არამედ მისცა მათ ახალი მცნება: „იყუარებოდით ურთიერთას“. და დასძინა, რომ სწორედ ამ ურთიერთსიყვარულით სცნობენ ადამიანები მათში ქრისტეს მიმდევრებს. ამგვარად, სიყვარული საფუძველია და თვით საეკლესიო ცხოვრებაა, რომელიც წმინდა ეგნატე ანტიოქიელის სიტყვისაებრ არის „სარწმუნოებისა და სიყვარულის კავშირი“. ცოდვა კი, ამის საპირისპიროდ, ყოველთვის სიყვარულის ნაკლულობაა, ყველასგან განყოფა, გამოცალკევება, ყველას ომია ყველას წინააღმდეგ. ქრისტეს მიერ ბოძებული და ეკლესიის მიერ გადმოცემული ახალი ცხოვრება, უპირველეს ყოვლისა, არის შერიგების ცხოვრება, „ქვეყნად განბნეულთა ერთად შემოკრებაა“, ცოდვით დანგრეული სიყვარულის აღდგინებაა. მაგრამ განა შეგვიძლია ჩვენ, საფუძველი დავუდოთ ღმერთთან დაბრუნებას, მასთან შერიგებას, თუ თვითონ არ დავუბრუნდებით სიყვარულის ამ ერთადერთ ახალ მცნებას? გარდაცვლილთათვის ლოცვაში ეკლესია, უპირველეს ყოვლისა, თავის სიყვარულს გამოთქვამს. ჩვენ ვთხოვთ ღმერთს, ახსოვდეს ისინი, ვისაც ჩვენ მოვიხსენიებთ, ხოლო მათ იმიტომ მოვიხსენიებთ, რომ გვიყვარს. როცა მათთვის ვლოცულობთ, ჩვენ ქრისტეს მიერ ვხვდებით მათ, ხოლო ქრისტე თვით სიყვარულია, რომელმაც დათრგუნა სიკვდილი, განყოფისა და განშორების ეს უმაღლესი საფეხური. ქრისტესთვის არ არსებობს განსხვავება ცოცხალთა და მკვდართა შორის, რადგანაც მისთვის ყველა ცოცხალია. იგი თვითაა ცხოვრება და ეს ცხოვრება არის „ნათელ კაცთა“ (ი. 1,4). ქრისტეს სიყვარულით ჩვენ გვიყვარს ყველა, ვინც კი მის მიერ განისვენებს, ხოლო მასში განსვენებულთა სიყვარულით ჩვენ თვით ქრისტე გვიყვარს . ეს საეკლესიო კანონია და გარდაცვლილთათვის ლოცვის აშკარა განმარტება. ქრისტეს მიმართ ჩვენი სიყვარულის წყალობით ისინიც ქრისტეს მიერ ცხოველნი (ცოცხალნი) არიან და როგორ ცდებიან, როგორ უიმედოდ ცდებიან ის დასავლელი ქრისტიანები, რომლებსაც გარდაცვლილთათვის ლოცვა ან კანონიერი „ღვაწლისა“ და „ანაზღაურების“ შესახებ მოძღვრებამდე დაჰყავთ, ან უბრალოდ უარყოფენ მას უსარგებლობის საბაბით. ხორციელის შაბათს გარდაცვლილთა სულების მოსახსენებელი ღვთისმსახურება (პარასტასი) ნიმუშია ყველა სხვა მსგავსი ხასიათის ლოცვისათვის და აღესრულება დიდი მარხვის მეორე, მესამე და მეოთხე შაბათსაც.

ხორციელის კვირიაკის თემა, როგორც ვთქვით, სიყვარულია. ამ დღის სახარების საკითხავად დადებულია მაცხოვრის იგავი საშინელი სამსჯავროს შესახებ (მ. 23,31-46). რა კანონის მიხედვით განგვსჯის ქრისტე, როცა ეს დღე მოვა? იგავი გვპასუხობს: სიყვარულის კანონით; არა ანონიმური ღარიბების მიმართ განყენებული სამართლიანობისათვის, ჰუმანიტარული ზრუნვის, არამედ ადამიანის, ღვთის ნებით ჩვენი ცხოვრებისეული გზის განმავლობაში შემხვედრი ყოველი ადამიანის მიმართ პირადი კონკრეტული სიყვარულის კანონით. ეს განსხვავება მეტად მნიშვნელოვანია, რადგანაც დღეს ქრისტიანები სულ უფრო და უფრო მიდრეკილი არიან იმისაკენ, რომ გააიგივონ ქრისტიანული სიყვარული ადამიანებზე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ზრუნვასთან. სხვა სიტყვებით, ისინი ერთ ადამიანზე, მის პირად ბედზე ზრუნვას ცვლიან ზრუნვით ანონიმურ არსებებზე, რომლებიც რომელიმე „კლასს“, „ეროვნებას“ ან სხვა რამ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. ჩვენ არ ვამტკიცებთ, რომ ამგვარი ზრუნვა საჭირო არაა. ცხადია, რომ სამოქალაქო ან პროფესიული პასუხისმგებლობით აღჭურვილი ქრისტიანები თავიანთი შესაძლებლობებისა და გაგების ფარგლებში უნდა ზრუნავდნენ, რომ საზოგადოებრივი ცხოვრება უფრო სამართლიანი, თანასწორი და, საერთოდ, უფრო ჰუმანური გახდეს. უეჭველია, ყველა ეს ცნება ქრისტიანული ფესვებიდან მომდინარეობს და, როგორც ეტყობა, ქრისტიანობითაა შთაგონებული. მაგრამ ქრისტიანული სიყვარული, როგორც ასეთი, სულ სხვა რამაა და ეს განსხვავება უნდა შევიგნოთ და შევინარჩუნოთ, თუკი ეკლესიას სურს თავისი ერთადერთი განსაკუთრებული მისიის განგრძობა და არ სურს, დაემსგავსოს უბრალო „სოციალურ სააგენტოს“, როგორადაც იგი არასოდეს გადაიქცევა.

ქრისტიანული სიყვარული სხვა ნებისმიერ ადამიანში ქრისტეს ხილვის „შეუძლებელი შესაძლებლობაა“. თუნდაც ამ ადამიანის შემოყვანა ჩემს ცხოვრებაში ღმერთმა თავისი იდუმალი განგების თანახმად სულ რამდენიმე წამით ინება არა მარტო როგორც „კეთილი საქმის“ ან ფილანტროპიაში ვარჯიშის საბაბი, არამედ როგორც თვით ღმერთთან სამარადისო ურთიერთობის დასაწყისი. სინამდვილეში, სწორედ სიყვარულია ის იდუმალი ძალა, რომელიც სხვა ადამიანში ყოველივე გარეგნულისა და შემთხვევითის — მისი გარეგნობის, სოციალური მდგომარეობის, ეთნიკური წარმოშობის, ინტელექტური უნარის — გავლით აღწევს სულს, ადამიანური არსების ერთადერთ პირად „ფესვს“, მასში ღვთის ნაწილაკს. ღმერთს ყოველი ადამიანი უყვარს, რადგანაც მხოლოდ იგი იცნობს სულს — ფასდაუდებელ და აბსოლუტურ საუნჯეს, ადამიანის „პიროვნებას“, რომელიც მან ყველა ადამიანს მოჰმადლა. ამგვარად, ქრისტიანული სიყვარული იქცევა ამ საღვთო ცოდნაში მონაწილეობად და საღვთო სიყვარულის ნიჭად. სიყვარულს არ შეუძლია იყოს „უპიროვნო“, რადგანაც სიყვარული სწორედ პიროვნების სასწაულებრივი გამოცხადებაა ერთ ადამიანში, პირადისა და ერთადერთისა, ყოველივე საზოგადოსა და ჩვეულებრივს შორის. ეს გამოცხადებაა იმისა, რაც კი ადამიანში სიყვარულის ღირსია, რაც ღვთის მიერაა მონიჭებული.

ამ თვალსაზრისით, ქრისტიანული სიყვარული ზოგჯერ დაპირისპირებულია „სოციალურ მოღვაწეობასთან“, რომელთანაც მას დღეს ხშირად აიგივებენ თვით ქრისტიანები. „სოციალური მოღვაწისათვის“ სიყვარულის საგანი „პიროვნება“ კი არაა, არამედ ადამიანი, განყენებული ერთეული, რომელიც არანაკლებ განყენებული კაცობრიობიდანაა აღებული. ამის საწინააღმდეგოდ, ქრისტიანს უყვარს ადამიანი, რადგან იგი პიროვნებაა. ერთგან პიროვნება ადამიანადაა მიღებული, მეორეგან ადამიანი განიხილება პიროვნებად. სოციალურ მოღვაწეს პიროვნება სრულიად არ აინტერესებს, იგი პიროვნებას ხშირად „საზოგადო ინტერესებს“ სწირავს. არცთუ უსაფუძვლოდ შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ქრისტიანი საკმაოდ სკეპტიკურადაა განწყობილი განყენებული „კაცობრიობის“ მიმართ, მაგრამ იგი საკუთარ თავს ღალატობს და მომაკვდინებელ ცოდვას სჩადის ყოველთვის, როცა ცალკეული პიროვნებისათვის ზრუნვასა და მისდამი სიყვარულს უგულებელყოფს. სოციალური აქტივისტის მიდგომა ყოველთვის „ფუტურისტულია“, იგი ყოველთვის სამართლიანობის, წესრიგის, მომავალში მისაღწევი საყოველთაო ბედნიერების სახელით მოქმედებს. ქრისტიანობა ნაკლებად ზრუნავს გამოუცნობი მომავლისათვის, არამედ მთელს თავის ძალას აწმყოში გადამწყვეტ მომენტზე მიმართავს, როცა საჭიროა სიყვარულის გამოვლინება. ორი ეს მიდგომა ერთმანეთს არ გამორიცხავს, მაგრამ მათი ერთმანეთში არევა მართებული არაა. უეჭველია, რომ ქრისტიანები პასუხს აგებენ „მიწიერი ცხოვრებისათვის“ და ეს პასუხისმგებლობა უნდა აღასრულონ. მაგრამ სოციალური აქტივისტის მოღვაწეობა მთლიანად „მიწიერ ცხოვრებაშია“ მოთავსებული, ქრისტიანული სიყვარულის მიზანი კი „მიწიერი ცხოვრების“ მიღმაა. ქრისტიანული სიყვარული თვითონაა ღვთის სასუფევლიდან მომავალი სხივი. ის მიწიერი სამყაროს ყველა შეზღუდვასა და პირობითობას სძლევს, რადგანაც ღმერთშია მისი მამოძრავებელი ძალა, მიზანი და აღსრულება. ჩვენც ვიცით, რომ ერთადერთი მუდმივი და განმაახლებელი გამარჯვება ამ ქვეყანაში, რომელიც „ბოროტსა ზედა დგას“, ეს სიყვარულის გამარჯვებაა. ეკლესიის ნამდვილი და ჭეშმარიტი მისიაა — გაახსენოს ადამიანს ეს პირადი სიყვარული და მისი მოწოდება, რათა სიყვარულით აღავსოს ცოდვილი ქვეყანა.

საშინელი სამსჯავროს იგავი ქრისტიანულ სიყვარულზე მოგვითხრობს. ყოველი ჩვენგანი არაა მოწოდებული იმისათვის, რომ „კაცობრიობისათვის“ იღვაწოს, მაგრამ ყოველ ჩვენგანს აქვს მიღებული ქრისტესმიერი სიყვარულის ნიჭი. ჩვენ ვიცით, რომ ყველა ადამიანს სჭირდება ეს პირადი სიყვარული, აღიარება მისი პირადი განსაკუთრებული სულისა, რომელშიც განსაკუთრებულად აირეკლება ღვთის მთელი ქმნილება. ჩვენ ისიც ვიცით, რომ ქვეყნად არსებობენ სნეულნი და მშიერნი, რომელთაც სწორედ ეს პირადი სიყვარული დააკლდათ. და, საბოლოოდ, ისიც ვიცით, რომ, რაც უნდა ვიწრო და შეზღუდული იყოს ჩვენი საკუთარი არსებობა და მისი შესაძლებლობები, ყოველ ჩვენგანს აკისრია პასუხისმგებლობა ღვთის სასუფევლის უმცირეს ნაწილაკზე სწორედ იმის წყალობით, რომ ჩვენ ქრისტესმიერი სიყვარული გვაქვს მონიჭებული. ამგვარად, ჩვენ განგვსჯიან იმის მიხედვით, მივიღეთ ჩვენს თავზე ეს სიყვარული, თუ უარვყავით იგი. რადგანაც „რავდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ“ (მ. 25,40).

ახლა უკვე რამდენიმე დღეღა დარჩა დიდი მარხვის დასაწყისამდე. უკვე ხორციელის შვიდეულის განმავლობაში, რომელიც მიტევების კვირიაკით მთავრდება, ორი დღე — ოთხშაბათი და პარასკევი — უკვე თითქოსდა ცალკე დგას, ეს უკვე სრულიად „სამარხვო“ დღეებია: ამ დღეებში, ღვთისმსახურების ტიპიკონის მიხრდვით, აკრძალულია საღვთო ლიტურგიის აღსრულება და მთელ ღვთისმსახურებას უკვე დიდი მარხვის ნიშანი ატყვია. ოთხშაბათს მწუხრის ლოცვაზე იგალობება მშვენიერი სტიქარონი, მარხვის შესაგებებლად:

აღმობრწყინდა სუნნელი არე მარხვისა წმიდისა, და ყუავილი სინანულისაჲ, ძმანო, აწ უკუე განვიწმიდნეთ თავნი თჳსნი ყოველთა ბიწთა და შეგინებათაგან, და ნათლისა მომცემელსა უგალობდეთ და ვთქუათ: დიდებაჲ შენდა, მხოლოო სახიერ და კაცთმოყუარე.

დადგა სურნელოვანი გაზაფხული წმიდა მარხვისა; აღმოცენდა ყვავილი სინანულისა; ძმანო, ყოველგვარი სიბილწისაგან განვიწმიდოთ თავი; ნათლის მომცემელს (ღმერთს) უგალობოთ და ვთქვათ: დიდება შენდა, კაცთმოყვარეო!

ყველიერის შვიდეულის შაბათი ეძღვნება ხსენებას „მამათა და დედათა, მარხვითი მოსაგრეობით ცხოვნებულთა“: წმინდანები, რომელთა მაგალითს ჩვენც უნდა მივსდიოთ, გვასწავლიან ძნელ გზას, მარხვისა და სინანულის ძნელ ხელოვნებას. ჩვენ მარტონი არა ვართ მარხვის დასაწყისში: „განვადიდებთ წმინდა მამათა კრებულს! ანტონი დიდს, ექვთიმე დიდსა და ძმათა მათთა, რომელთაც თავიანთი ცხოვრების გზა განვლეს სამოთხის სიტკბოების მსგავსად...“

ჩვენ გვყავს შემწენი და სანიმუშო ადამიანები:

„ჩვენ მოწიწებით ვეპყრობით თქვენს მაგალითს, წმინდა მამებო! თქვენ გვასწავლეთ ჭეშმარიტი გზა, კურთხეულ ხართ თქვენ, რადგან იღვაწეთ ქრისტესთვის...“

და ბოლოს დგება უკანასკნელი დღე, რომელსაც მიტევების კვირიაკეს უწოდებენ. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს მისი სხვა, ლიტურგიკული სახელწოდებაც: „ადამის ექსორობაჲ“ (სამოთხიდან განდევნა ადამისა). ეს სახელწოდება მართლაც რომ მარხვისათვის მზადების შეჯამებაა. ახლა ვიცით, რომ ადამიანი სამოთხეში საცხოვრებლად იყო შექმნილი, რათა ეცნო ღმერთი და მასთან ჰქონოდა ურთიერთობა. ცოდვამ მოსწყვიტა იგი ამ ნეტარ ცხოვრებას და მისი დედამიწაზე არსებობა დევნილებად იქცა. ქრისტე, ქვეყნიერების მაცხოვარი, უხსნის სამოთხის კარს ყველას, ვინც მას მისდევს, ეკლესია კი ღვთის სასუფევლის მშვენიერებას გვიჩვენებს და ჩვენს ცხოვრებას ზეციურ სამშობლოში მოგზაურობად აქცევს. ამგვარად, დიდი მარხვის დასაწყისში ჩვენ ვემსგავსებით ადამს:

განიდევნა ადამ სამოთხისაგან გემოჲსხილვითა მით ხისაჲთა, და მჯდომარე წინაშე ედემისა, ჰგოდებდა ჴმითა საწყალობელითა და იტყოდა: ჵ რაჲღა შემემთხუა უბადრუკსა; ერთი მცნებაჲ შეურაცხ-ვყავ მეუფისაჲ, და ბევრეულთა კეთილთაგან გამოვიჴუ. სამოთხეო უწმიდესო, ჩემთჳს დასხმულო, და ევაჲს მიერ დაჴშულო, ვითარ-მე გტიროდე შენ, ანუ ვინღა მომცეს მე ყუავილთაგან შენთა განძღომა! ამისთჳსცა მაცხოვარმან ჰრქუა მას: ქმნილისა მის ჴელთა ჩემთაჲსა არა მნებავს წარწყმედაჲ, არამედ ცხორებაჲ და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა მოსლვაჲ, რამეთუ, რომელი მოვიდეს ჩემდა, არა განვაძო გარე.

ცნობადის ხის ნაყოფის გემოს გასინჯვით ადამი განიდევნა სამოთხიდან. ედემის წინაშე მდგომარე საცოდავი ხმით ქვითინებდა და ამბობდა: „ოჰ, ეს რა შემემთხვა მე უბედურს! მეუფის (ღმერთის) ერთი მცნება დავარღვიე, და ამით მრავალ სიკეთეს მოვაკლდი. წმინდა სამოთხევ, ჩემთვის გაგაშენა ღმერთმა, და ევას გამო ჩამეკეტა კარი; ვინღა მომცემს ნებას, კვლავაც დავტკბე შენი ყვავილებით!” მაცხოვარმა კი ანუგეშა ადამი: „ჩემი ქმნილების (ე.ი. შენი) დაღუპვა არ მსურს, არამედ ცხოვრება და ჭაშმარიტების შემეცნება; ვინც ჩემთან მოვა, არ გავაძევებ გარეთ“.

მარხვა გვათავისუფლებს ცოდვის მონობისგან, „სოფლისა ამის“ ტყვეობისაგან. მაგრამ უკანასკნელი კვირის სახარების საკითხავი ამ განთავისუფლების პირობებზე მოგვითხრობს (მ. 6,14-21). პირველი პირობა მარხვაა: უარი უნდა ვთქვათ იმაზე, რომ ჩვენი დაცემული ბუნების სურვილები და მოთხოვნები ნორმალურად მივიჩნიოთ. უნდა ვეცადოთ, გავათავისუფლოთ ჩვენი სული ხორცისა და მატერიის დიქტატისაგან. მაგრამ იმისათვის, რომ ჩვენი მარხვა ნაღდი, ნამდვილი იყოს, იგი არ უნდა იყოს გარეგნული, „საჩვენებელი“. ჩვენ მარხულნი უნდა გამოვჩნდეთ არა კაცთა წინაშე, არამედ ჩვენი მამის წინაშე, რომელიც თვითონაა დაფარული. მარხვის მეორე პირობა მიტევებაა. „უკუეთუ არა მიუტევნეთ კაცთა შეცოდებანი მათნი, არცა მამამან თქუენმან მოგიტევნეს თქუენ შეცოდებანი თქუენნი“ (მ. 6,15). ცოდვის ზეიმი, მისი ამა სოფლად ბატონობის მთავარი ნიშანი არის მტრობა, უთანხმოება, ცილობა და სიძულვილი. ამიტომ ცოდვის სიმტკიცის პირველი შერყევაა მიტევება: უნდა დავუბრუნდეთ ერთობას, თანხმობასა და სიყვარულს. ღვთის გასხივოსნებული მიმტევებლობა ინათებს ჩემსა და ჩემს „მტერს“ შორის, თუ ვაპატიებ. მიტევება ადამიანური ურთიერთობის ყველა ანგარიშგების უარყოფასა და მისი ქრისტესადმი გადაბარებას ნიშნავს. მიტევება ღმრთის სასუფევლის ნამდვილი ძლევამოსილი შეღწევაა ჩვენს დაცემულსა და ცოდვილ ქვეყნიერებაში.

დიდი მარხვა რეალურად ამ კვირადღის მწუხრის ლოცვიდან იწყება. და სწორედ ამ თავისი ღრმა მნიშვნელობით ერთადერთსა და მშვენიერ მწუხრს ჩვენს მრავალ ეკლესიაში არ იხდიან! მაგრამ ამ მწუხრზე უკეთესად არაფერი გვიჩვენებს დიდი მარხვის „განწყობას“ მართლმადიდებელ ეკლესიაში, მასზე უკეთესად არაფერს შევყავართ მარხვის მოსაგრეობაში. არსად ასე არ იგრძნობა მარხვის ღრმა მოწოდება ადამიანის მიმართ.

ღვთისმსახურება იწყება როგორც სადღესასწაულო მწუხრი. ღვთისმსახურებს ნათელი შესამოსელი მოსავთ. დასდებელი „უფალო ღაღადვყავსა ზედა“ მომავალ მარხვას გვაუწყებს, მის შემდეგ კი - აღდგომის დღესასწაულის მოახლოებას:

ბრწყინვალედ შევიტკბოთ მარხვა, ჰოჲ ძმანო, და ღუაწლთა ძლიერთა ვიწყოთ მოსწრაფედ, და წმიდა-ვყოთ სული ჴორცთა თანა, და ვიმარხოთ ჩუენ ყოველთავე ვნებათაგან, ვითარცაიგი ჭამადთაგან ვიმარხავთ, და ვიშუებდეთ სათნოებათა შინა ღმრთივსულიერთა, რომელთა მიერ ღირს-ვიქმნნეთ ხილვად ყოვლადწმიდათა ვნებათა ქრისტეს მჴსნელისათა, და ცხოველსმყოფელსა და დიდებულსა აღდგომასა მისსა, და სულიერად ვიხარებდეთ, და ვდღესასწაულობდეთ ზეცისა ძალთა თანა, განშუენებულნი სინანულითა.

ბრწყინვალედ დავიწყოთ მარხვის ჟამი, ძმებო; ვესწრაფოთ სულიერ ღვაწლს; განვიწმიდოთ სული და ხორცი; თავი შევიკავოთ არა მარტო საჭმელთაგან, არამედ ყოფელგვარი ვნებისაგანაც; დავტკბეთ სულიერი სათნოებით, და, მათ მიერ სრულქმნილნი, ღირსი გავხდეთ ქრისტე მაცხოვრის ვნებისა და მისი დიდებული და ცხოველმყოფელი აღდგომის ხილვისა; მოვიპოვოთ სულიერი სიხარული და, სინანულის სამკაულით გამშვენებულთ, ვიდღესასწაულოთ ზეცის ძალებთან ერთად.

ამას, ჩვეულებრივ, მოსდევს შესვლა და „ნათელო მხიარულოს“ გალობა. ამის შემდეგ მღვდელი ადის მაღალ დასაჯდომელზე ტრაპეზის მახლობლად და აცხადებს მწუხრის წარდგომას, რომელიც ყოველთვის თან ახლავს ერთი დღის დასასრულსა და მეორის დასაწყისს. ამ მწუხრის ჟამს მარხვის დასაწყისს გვაუწყებს დიდი წარდგომა:

ნუ გარე-მიიქცევ პირსა შენსა მონისა შენისაგან, რამეთუ მჭირს მე, მსთუად შეგესემინ ჩემი, მოხედენ სულსა ჩემსა, და განარინე იგი.

ნუ შეიბრუნებ პირს შენი მონისაგან, უფალო, რადგან შეჭირვებული და მწუხარე ვარ; მსწრაფლ შეისმინე ჩემი, მოხედე ჩემს სულს და გადაარჩინე იგი.

დაუკვირდით ამ გალობის განსაკუთრებულ ჰანგს, სულის ამ ძახილს, რომელიც უეცრად ავსებს ეკლესიას — „შეჭირვებული და მწუხარე ვარ“, — და მიხვდებით დიდი მარხვის საწყის წერტილს, სასოწარკვეთილებისა და იმედის, სიბნელისა და ნათლის იდუმალ ნარევს. სამზადისი დასრულებულია. მე ვდგავარ ღვთის, მისი სასუფევლის დიდებისა და მშვენიერების წინაშე. მე შეგნებული მაქვს ჩემი სიახლოვე ამ სასუფეველთან, შეგნებული მაქვს, რომ სხვა სახლი, სხვა სიხარული და სხვა მიზანი არ გამაჩნია. მაგრამ მე ისიც მაქვს შეგნებული, რომ განდევნილი ვარ ამ სასუფევლიდან ცოდვის სიბნელესა და სევდაში. ამიტომაც ვგლოვობ! და საბოლოოდ, მე შეგნებული მაქვს, რომ მხოლოდ ღმერთს ძალუძს ამ გლოვაში ჩემი შეწევნა, მხოლოდ მას შეუძლია ჩემი სულის ხსნა და ცხოვნება. სინანული კი უპირველეს და უმეტეს ყოვლისა არის ამ საღვთო შეწევნის თავგანწირული ვედრება.

წარდგომა ხუთგზის მეორდება. და აჰა, დიდი მარხვაც დადგა! ნათელი სამოსი შავი სამარხვო სამოსით იცვლება, ქრება ტაძრის კაშკაშა განათება. როცა მღვდელი ან დიაკონი მწუხრის კვერექსს იწყებენ, მგალობელნი უკვე სამარხვო ხმაზე პასუხობენ. პირველად იკითხება ეფრემ ასურის სამარხვო ლოცვა დიდი მეტანიებით. ღვთისმსახურების ბოლოს მლოცველები მიტევების თხოვნით ჯერ მღვდელთან მიდიან, შემდეგ კი ერთმანეთს სთხოვენ მიტევებას. ამ დროს, როცა ეს „მიტევების“ წესი სრულდება, რადგანაც სწორედ ამ სიყვარულის, ერთიანობისა და ძმობის აქტით იწყება დიდი მარხვა, გუნდი სააღდგომო საგალობლებს გალობს. წინ გვიდევს ორმოცდღიანი გზა მარხვის უდაბნოში, მაგრამ ამ უდაბნოს ბოლოს უკვე ბრწყინავს სააღდგომო ნათელი, ქრისტეს სასუფევლის ელვარება.

ბევრი მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის, თუ უმრავლესობისთვის არა, მარხვა ფორმალური და, ძირითადად, უარყოფითი წესების გარკვეული რაოდენობისაგან შედგება: თავშეკავება სახსნილო საკვებისაგან (ხორცი, რძის ნაწარმი, კვერცხი), ცეკვისაგან, შესაძლოა, კინოში სიარულისაგანაც. ჩვენ იმდენად დაშორებულნი ვართ ეკლესიის ჭეშმარიტ სულისკვეთებას, რომ ხშირად არ გვესმის, რომ მარხვაში „რაღაც სხვაც“ არის, რის გარეშე ყველა ეს წესი თავისი მნიშვნელობის უდიდეს ნაწილს კარგავს. ეს „რაღაც სხვა“ ყველაზე კარგად შეიძლება განვსაზღვროთ, როგორც ატმოსფერო, „განწყობა“, უპირველეს ყოვლისა, როგორც სულიერი და გონებრივი მდგომარეობა, რომელიც შვიდი კვირის განმავლობაში ავსებს მთელს ჩვენს ცხოვრებას. კიდევ ერთხელ უნდა აღვნიშნოთ, რომ მარხვის მიზანი ცნობილი ფორმალური წესების დასაცველად ჩვენი იძულება კი არ არის, არამედ ჩვენი გულის იმგვარად „დარბილებაა“, რომ მან შეძლოს ახალი სულიერი რეალობების აღქმა, ღმერთთან ურთიერთობის აქამდე დაფარული წყურვილის ხელახლა შეგრძნება.

ეს სამარხვო ატმოსფერო, ეს ერთადერთი და განუმეორებელი სულიერი მდგომარეობა, ძირითადად, ღვთისმსახურებათა საშუალებით იქმნება, რა დგანაც მა რხვისას ლიტურგიულ ცხ ოვრებაში განსაკუთრებული ცვლილებები შეაქვს. ცალ-ცალკე რომ განვიხილოთ ეს ცვლილებები, ისინი შეიძლება გაუგებარ „რუბრიკებად“, ფორმალურად შესასრულებელ ფორმალურ წესებად მოგვეჩვენოს. მაგრამ მთლიანობაში აღებულნი, ისინი აღმოგვიჩენენ და გვაუწყებენ თვით მარხვის სიღრმისეულ არსს, გვიჩვენებენ და გვაიძულებენ, ვიგრძნოთ ის ნათელი სევდა, რომელიც დიდი მარხვის ჭეშმარიტი სული და ნიჭია. გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ „მარხვანის“ შემქმნელ წმინდა მამებს, სულიერ მწერლებსა და ჰიმნოგრაფებს, რომლებმაც თანდათანობით გამოიმუშავეს სამარხვო ღვთისმსახურებათა ზოგადი სტრუქტურა და მიანიჭეს პირველშეწირულ ძღვენთა ლიტურგიას ეს დამახასიათებელი მშვენიერება, ჰქონდათ ადამიანის სულის ერთნაირი და ერთიანი ცოდნა. ისინი მართლაც ფლობენ სინანულის სულიერ ხელოვნებას და ყოველ წელს, დიდი მარხვის განმავლობაში, აძლევენ ყველას, ვისაც აქვს სასმენად ყურნი და დასანახად თვალნი, მათი ცოდნით სარგებლობის შესაძლებლობას.

ზოგადი შთაბეჭდილება, როგორც უკვე ვთქვი, „ნათელი სევდის“ განწყობაა. დარწმუნებული ვარ, რომ ადამიანი, რომელიც დიდი მარხვის ღვთისმსახურებისას შედის ეკლესიაში და რომელსაც მხოლოდ შეზღუდული წარმოდგენა აქვს საეკლესიო ცხოვრების შესახებ, უცებ მიხვდება, რას ნიშნავს ეს ერთი შეხედვით წინააღმდეგობრივი გამოთქმა. ერთი მხრივ, მთელს ღვთისმსახურებაში ერთგვარი წყნარი სევდა ჭარბობს: შესამოსელი მუქია, ღვთისმსახურება — ჩვეულებრივზე ხანგრძლივი და უფრო მონოტონური, თითქმის უძრავი. საკითხავები და საგალობლები ცვლის ერთმანეთს, მაგრამ თითქოსდა „არაფერი ხდება“. დროგამოშვებით მღვდელი გამოდის საკურთხევლიდან და ერთსა და იმავე მოკლე ლოცვას კითხულობს, რომლის შემდეგაც ეკლესიაში მყოფნი დიდ მეტანიას აღასრულებენ, ე.ი. მიწამდე ხრიან თავს. და ასე დიდი ხნის განმავლობაში ჩვენ ლოცვის ამგვარი ერთფეროვნების, ამ წყნარი სევდის წიაღში ვიმყოფებით.

მაგრამ ბოლოს ვაცნობიერებთ, რომ ეს ხანგრძლივი და ერთფეროვანი ღვთისმსახურება აუცილებელია, რომ ვიგრძნოთ საიდუმლო და ამ ღვთისმსახურების თავდაპირველად შეუმჩნეველი მოქმედება ჩვენს გულში. თანდათანობით ჩვენ ვიგებთ, ან, უფრო სწორად, ვგრძნობთ, რომ ეს სევდა მართლაც ნათელია, რომ ჩვენს არსებაში რაღაც იდუმალი ცვლილება იწყება. თითქოსდა ისეთ ადგილას მოვხვდით, სადაც ვერ აღწევს ცხოვრების ხმაური და ამაოება, ყოველივე ის, რაც ჩვეულებრივ ავსებს ჩვენს დღეებს და ღამეებსაც კი, — ისეთ ადგილას, სადაც მთელს ამ ამაოებას უკვე არანაირი გავლენა აღარ აქვს ჩვენზე. ყოველივე, რაც ადრე ასე მნიშვნელოვნად მიგვაჩნდა და ასე ავსებდა ჩვენს სულს, შფოთვის ის მდგომარეობა, რომელიც ლამის ჩვენს მეორე ბუნებად იქცა, სადღაც ქრება, და ჩვენ ვგრძნობთ თავისუფლებას, ვგრძნობთ, რომ მსუბუქნი და ბედნიერნი გავხდით. მაგრამ ეს არაა ის ხმაურიანი და ზედაპირული, მყიფე და წარმავალი ბედნიერება, რომელიც დღეში ოცჯერ მოდის და გვშორდება. ეს ღრმა ბედნიერებაა, რომელიც ერთი გარკვეული მიზეზიდან კი არ მომდინარეობს, არამედ იქიდან, რომ ჩვენი სული, თევდორე დოსტოევსკის სიტყვებისა არ იყოს, „სხვა სამყაროს შეეხო“. ხოლო შეეხო იგი იმას, რაც აღსავსეა სინათლით, მშვიდობით, სიხარულითა და გამოუთქმელი იმედით. ამ წუთებში ჩვენ გვესმის, რატომ უნდა იყოს ღვთისმსახურება ასეთი ხანგრძლივი და თითქოს მონოტონური. ვხვდებით, რომ სრულიად შეუძლებელია გადავიდეთ ჩვენი სულის ნორმალური მდგომარეობიდან, რომელიც ამაოებით, უდროობითა და ზრუნვითაა სავსე, ხსენებულ სხვა სამყაროში იმის გარეშე, რომ ჯერ არ დავმშვიდდეთ, არ აღვადგინოთ ჩვენს თავში შინაგანი მდგრადობის გარკვეული დონე. ამიტომაა, რომ ისინი, ვინც ღვთისმსახურებას ისე უყურებს, თითქოსდა ეს რაღაც „ვალდებულება“ იყოს და ყოველთვის რაღაც „მინიმალური მოთხოვნები“ აინტერესებს („რა სიხშირით უნდა ვიაროთ ეკლესიაში?“, „რა სიხშირით უნდა ვილოცოთ?“), ვერასოდეს მიხვდებიან ღვთისმსახურებათა ჭეშმარიტ აზრს, რომელსაც სხვა სამყაროში გადავყავართ, სადაც თვით ღმერთი სუფევს! მაგრამ ეს გადასვლა ერთბაშად როდი ხდება, არამედ ნელა, რადგანაც ჩვენი ბუნება დაცემულია და დაკარგა ამ სხვა სამყაროში ბუნებრივი შესვლის უნარი.

და აჰა, როცა ჩვენ განვიცდით ამ იდუმალ გათავისუფლებას, სიმსუბუქესა და სიმშვიდეს, ღვთისმსახურების სევდიანი ერთფეროვნება ახალ საზრისს იძენს, მას ფერი ეცვლება, იგი განწმენდილია თავისი შინაგანი მშვენიერების წყალობით, როგორც დილის მზის სხივით, რომელიც მთის მწვერვალს უკვე მაშინ ანათებს, როცა ქვევით, დაბლობში ჯერ კიდევ ბნელა. ეს სინათლე და ფარული სიხარული მომდინარეობს ალილუიას ხშირი გალობიდან, ღვთისმსახურების საერთო „განწყობიდან“. ის, რაც ადრე ერთფეროვნებად გვეჩვენებოდა, ახლა უკვე სიმშვიდედ ქცეულა. ის, რასაც ადრე სევდად ვგრძნობდით, ახლა განვიცდით როგორც დაკარგულ სიღრმეში დაბრუნებული სულის პირველ მოძრაობას. ყოველივე ამას კი ყოველ დილით გვამცნობს დიდი მარხვის ალილუიას პირველი მუხლი:

ღამითგან აღიმსთობს სული ჩემი შენდამი, ღმერთო, რამეთუ ნათელ არიან ბრძანებანი შენნი ქუეყანასა ზედა.

ადრე დილითვე ისწრაფის ჩემი სული შენდამი, ღმერთო, რადგან შენი ბრძანებანი - ნათელია, ამქვეყნად მოფენილი.

„სევდიანი ნათელი“ ჩემი განდევნისა და ამაოდ განლეული ცხოვრების სევდაა. ხოლო ნათელი კი ღვთის სიახლოვესა და მის მიერ მიტევებას ეკუთვნის, ეს ღმერთთან დაბრუნების სიხარული და მამისეულ სახლში შესვლის სიმშვიდეა. ამგვარია დიდი მარხვის ღვთისმსახურების განწყობა, ამგვარია მისი პირველი შეხება ჩემს სულთან.

ლოცვას, რომელსაც გადმოცემა სულიერი ცხოვრების ერთ-ერთ უდიდეს მოძღვარს, წმინდა ეფრემ ასურს მიაწერს, მართლაც შეიძლება ვუწოდოთ დიდმარხვის ლოცვა, რადგანაც იგი განსაკუთრებით გამოიყოფა დიდი მარხვის ყველა საგალობელსა და ლოცვას შორის.

აი, ამ ლოცვის ტექსტი:

უფალო და მეუფეო ცხორებისა ჩემისაო,
სულსა უქმობისასა და მიმოწვლილველობისასა,
მთავრობისმოყუარებისა და ცუდადმეტყუელებისასა ნუ მიმცემ მე.
ხოლო სული სიწმიდისა, სიმდაბლისა, მოთმინებისა და სიყუარულისა
მომმადლე მე, მონასა შენსა.
ჰე, უფალო და მეუფეო, მომანიჭე მე განცდაჲ თჳსთა ცოდვათაჲ და არა-
განკითხვაჲ ძმისა ჩემისაჲ, რამეთუ კურთხეულ ხარ შენ
უკუნითი-უკუნისამდე, ამენ.

ეს ლოცვა ორგზის იკითხება დიდი მარხვის ყოველი ღვთისმსახურების ბოლოს ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით (შაბათობით და კვირაობით ის არ იკითხება, რადგან ამ ორი დღის ღვთისმსახურება, როგორც ქვემოთ ვნახავთ, განსხვავდება ზოგადი სამარხვო წესისაგან). ამ ლოცვის პირველი კითხვისას ყოველი თხოვნის შემდეგ სრულდება დიდი მეტანია. შემდეგ 12-ჯერ ვამბობთ: „ღმერთო, მილხინე მე ცოდვილსა ამას“ („ღმერთო, განმწმიდე მე ცოდვილი“), მცირე მეტანიებით. ამის შემდეგ კვლავ იკითხება წმინდა ეფრემ ასურის ლოცვა და სრულდება დიდი მეტანია.

რატომ უჭირავს ამ მოკლე და მარტივ ლოცვას ასეთი მნიშვნელოვანი ადგილი მთელს სამარხვო ღვთისმსახურებაში? იმიტომ რომ მასში განსაკუთრებული, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი ხერხითაა ჩამთვლილი სინანულის ყველა დადებითი და უარყოფით ელემენტი და ირკვევა ჩვენი, ასე ვთქვათ, პირადი მოსაგრეობის შინაარსი. ამ მოსაგრეობის მიზანი, უპირველეს ყოვლისა, განკურნებაა, ერთი რომელიმე ძირითადი სნეულებისაგან, რომელიც მთელს ჩვენს ცხოვრებას წარმართავს და გვაბრკოლებს ღვთისაკენ მოქცევის გზაზე.

ძირითადი სნეულებაა უქმობა, ანუ სიზარმაცე, დაუდევრობა, უდარდელობა. ეს მთელი ჩვენი არსების ის უცნაური სიზარმაცე და პასიურობაა, რომელიც მუდამ „ქვევით“ მიგვათრევს, ხელს გვიშლის „ზევით“ მოძრაობაში, გვარწმუნებს, რომ რაიმეს შეცვლა შეუძლებელია და ამიტომ სასურველიც არაა. ეს ჩვენში მართლაც რომ ღრმად ფესვგამდგარი ცინიზმია, რომელიც ყველა სულიერ მოწოდებაზე პასუხობს კითხვით „რატომ?“, და რომლის წყალობითაც მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჩვენ ამაოდ ვხარჯავთ სულიერ ძალებს. „უქმობა“ ყოველი ცოდვის საფუძველია, რადგანაც იგი ძირშივე წამლავს ყოველგვარ სულიერ ენერგიას.

უქმობის ნაყოფი მიმოწვლილველობაა (უსასოობა, უიმედობა), რომელშიც სულიერი ცხოვრების ყველა მოძღვარი ჩვენი სულისათვის უდიდეს საფრთხეს ხედავს. მიმოწვლილველობის ტყვეობაში ჩავარდნილ ადამიანს არ შეუძლია რაიმე კარგისა და დადებითის დანახვა. მისთვის ყველაფერი უარყოფასა და პესიმიზმზე დაიყვანება. ეს ნამდვილად ეშმაკეული ძალაუფლებაა ჩვენს თავზე, რადგანაც სატანა, უპირველეს ყოვლისა, ცრუა. იგი ცრუობს ადამიანის წინაშე ღვთისა და ამა სოფლის შესახებ, იგი ავსებს ცხოვრებას სიბნელითა და უარყოფით. მიმოწვლილველობა სულის თვითმკვლელობაა, რადგანაც, თუ ადამიანი მიმოწვლილველობითაა შეპყრობილი, მას სრულიად დაკარგული აქვს სინათლის ხილვისა და მისკენ სწრაფვის უნარი.

მთავრობისმოყვარება! ეს ძალაუფლების სიყვარულია. რა უცნაურადაც არ შეიძლება მოგვეჩვენოს, სიზარმაცე და მიმომწვლილველობა ჩვენს სულს მთავრობისმოყვარებით ავსებს. სიზარმაცე და მიმომწვლილველობა ამახინჯებს ცხოვრებისადმი ჩვენს დამოკიდებულებას, საზრისისასგან ცლის ჩვენს სიცოცხლეს. მოგვიწოდებს, რათა სრულიად უსამართლო საზღაური მოვითხოვოთ სხვა ადამიანებისაგან. თუ ჩემი სული ღვთისკენ არ ისწრაფვის, თუ მისი მიზანი მარადიული ღირებულებები არაა, სული აუცილებლად გახდება ეგოისტური, ეგოცენტრულიც კი, ეს კი ნიშნავს, რომ ყველა სხვა არსება მისი სურვილებისა და სიამოვნების დასაკმაყოფილებელ საშუალებად იქცევა. თუ ღმერთი ჩემი ცხოვრების უფალი და მეუფე არაა, მე თვითონ ვიქცევი საკუთარი თავის უფლად და მეუფედ, ვიქცევი ჩემი საკუთარი სამყაროს აბსოლუტურ ცენტრად და ყოველივეს განვიხილავ ჩემი საჭიროების, ჩემი სურვილებისა და ჩემი შეგნების თვალსაზრისით. ამგვარად, მთავრობისმოყვარება ძირფესვიანად ამახინჯებს სხვა ადამიანების მიმართ ჩემს დამოკიდებულებას და ცდილობს მათს დამორჩილებას. ეს გრძნობა ყოველთვის არ მოგვიწოდებს, მართლაც ვიმბრძანებლოთ და ვიმეუფოთ სხვებზე; ის შეიძლება გამოიხატოს სხვათა მიმართ გულგრილობით, ზიზღით, ინტერესის, ყურადღებისა და პატივისცემის ნაკლებობით. უქმობისა და უიმედობის სული ამ შემთხვევაში სხვებისკენაა მიმართული და სულიერი თვითმკვლელობა აქ სულიერ მკვლელობას უერთდება.

ყოველივე ამას მოსდევს ცუდად (ამაოდ) მეტყველება. ადამიანმა, ერთადერთმა ღვთის ქმნილებათაგან, მიიღო მეტყველების ნიჭი. ყველა წმინდა მამა ამაში ღვთის ხატის გამოვლენას ხედავს, რადგანაც თვით ღმერთიც სიტყვით გამოგვეცხადა (ი. 1,1). მაგრამ მეტყველების უნარი უზენაეს ნიჭთან ერთად უდიდესი საფრთხეცაა. იგი მართლაც გამოხატავს ადამიანის არსებას, მის თვითაღსრულებას, მაგრამ სწორედ ამის გამო შეუძლია მეტყველების უნარს დაცემის, სიცრუისა და თვითგანადგურების საშუალებად ქცევა. სიტყვა აცხოვნებს და კლავს. სიტყვა შთააგონებს და წამლავს. სიმართლე სიტყვით გამოიხატება, მაგრამ სატანური სიცრუეც სიტყვას იყენებს. უმაღლეს დადებით ძალასთან ერთად სიტყვას უდიდესი უარყოფითი ძალაც აქვს. ის ქმნის ყოველივე დადებითსა და უარყოფითს. როცა სიტყვა გადაიხრება თავისი საღვთო ბუნებისა და დანიშნულებისაგან, იგი ცუდი, უქმი ხდება. ასე ამაგრებს უქმობის, მიმოწვლილველობისა და მთავრობისმოყვარების სულს, სიცოცხლეც ჭეშმარიტ ჯოჯოხეთად იქცევა. მაშინ სიტყვა უკვე მართლაც რომ ცოდვის მეუფებაა.

ამრიგად, სინანული მიმართულია ცოდვის ამ ოთხი გამოხატულების წინააღმდეგ. ეს დასაძლევი დაბრკოლებებია. მაგრამ ამის ქმნა მხოლოდ ღმერთს ძალუძს. ამიტომაც სამარხვო ლოცვის პირველი ნაწილი ადამიანური უსუსურობის სიღრმიდან გამომავალი ძახილია. ამის შემდეგ ლოცვა გადადის სინანულის დადებით მიზნებზე. ეს მიზნებიც რიცხვით ოთხია.

სიწმიდე (ან, უფრო ზედმიწევნით — უბიწოება, ზნეობრივი სი მრთ ელე)! რომ არ მივანიჭოთ ამ ცნებას მხოლოდ დამატებითი სექსუალური მნიშვნელობა, როგორც ამას ხშირად სჩადიან, ის უნდა გავიგოთ როგორც უქმობის სულთან დადებითი დაპირისპირება. უქმობა, უპირველეს ყოვლისა ჩვენი თვალსაზრისებისა და გაგების, ჩვენი ენერგიის გაბნევას, დანაწევრებასა და მსხვრევას ნიშნავს, ეს საგანთა მთლიანობის შემჩნევის უუნარობაა. უქმობის საწინააღმდეგო სწორედ რომ სიმრთელეა, მთლიანობაა. თუ სიწმიდეს (უბიწოებას), ჩვეულებრივ, სექსუალური გარყვნილების საწინააღმდეგო სიქველედ მიიჩნევენ, ეს მხოლოდ იმის გამო ხდება, რომ ჩვენი არსებობის დამსხვრეულობა არსად ისე არ ცხადდება, როგორც სექსუალურ გარყვნილებაში, ხორციელი და სულიერი ცხოვრების ერთმანეთისგან გაუცხოებაში, სულიერი კონტროლის დაქვეითებაში. ქრისტემ ჩვენი მთლიანობა აღადგინა, აღადგინა ღირებულებათა ჭეშმარიტი იერარქია, დაგვაბრუნა ღმერთთან.

ამ სიმრთელისა თუ სიწმიდის პირველი სასწაულებრივი ნაყოფი არის სიმდბლე. ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ მის შესახებ. ის, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენს შიგნით სიმართლის გამარჯვებაა, მთელი იმ სიცრუის განადგურებაა, რომლის წიაღშიც ჩვენ ვცხოვრობთ. მხოლოდ მდაბალთ შეუძლიათ სიმართლით ცხოვრება, საგნების მათი ჭეშმარიტი მნიშვნელობით დანახვა და მიღება და ამის წყალობით ღვთის სიდიადის, მისი ყველას მიმართ სიყვარულისა და სიკეთის ჭვრეტა. ამიტომაცაა ნათქვამი, რომ „ღმერთი ამპარტავანთა შემუსრავს, ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი“.

სიწმიდესა და სიმდაბლეს ბუნებრივად მოსდევს მოთმინება. თავისი ბუნებით დაცემული ადამიანი მოუთმენელია, რადგანაც საკუთარ თავს ვერ ხედავს, სამაგიეროდ ადვილად გამოაქვს განაჩენი სხვებისთვის. მისი შეგნება არასრული, დამსხვრეული, დამახინჯებულია, რის გამოც იგი ყველაფერს საკუთარი გემოვნებისა და თვალსაზრისის მიხედვით განსჯის. იგი გულგრილია ყველას მიმართ, საკუთარი თავის გარდა, ამიტომაც სწადია, რომ მისი პირადი ცხოვრება დაუყოვნებლივ გახდეს ბედნიერი.

მოთმინება ჭეშმარიტად საღვთო სიქველეა. ღმერთი მომთმენია არა იმიტომ, რომ იგი შემწყნარებლურად („ზემოდან ქვემოთ“) გვიცქერს, არამედ იმიტომ, რომ საგანთა არსს რეალურად განჭვრეტს საბოლოო სიღრმემდე, რასაც ჩვენ სიბრმავის გამო ვერ ვხედავთ, მისთვის კი ყოველივე გახსნილია. რაც უფრო ვუახლოვდებით ღმერთს, მით უფრო იზრდება ჩვენში მოთმინების უნარი, მით უფრო ირეკლება ჩვენში ყოველი ცალკეული არსების მიმართ ის პატივისცემა და მზრუნველი დამოკიდებულება, რომელიც მხოლოდ ღმერთისთვისაა დამახასიათებელი.

და ბოლოს, ყველა სიქველის, ყველა ძალისხმევისა და მოსაგრეობის გვირგვინი და ნაყოფი არის სიყვარული, ის სიყვარული, რომლის მონიჭებაც, როგორც უკვე ვთქვით, მხოლოდ ღმერთს შეუძლია. ეს სწორედ ის ნიჭია, რომელიც მთელი სულიერი მომზადებისა და გამოცდილების მიზანს წარმოადგენს.

ეს ყოველივე გაერთიანებულია სამარხვო ლოცვის ბოლო თხოვნაში, სადაც ჩვენ ვევედრებით უფალს, რომ შეგვაძლებინოს, დავინახოთ საკუთარი შეცოდებანი და არ განვიკითხოთ ჩვენი ძმა. ბოლოს და ბოლოს ჩვენს წინაშე ერთადერთი საფრთხე დგას: ამპარტავნება. ამპარტავნება ბოროტების საწყისი და წყაროა. მაგრამ საკუთარ ცოდვათა დანახვა არაა საკმარისი, რადგანაც ეს მოჩვენებითი სიქველეც შეიძლება იქცეს ამპარტავნებად. წმინდა მამათა ნაწერები აღსავსეა გაფრთხილებებით ამგვარი ყალბი ღვთისმოსაობის წინააღმდეგ, რომელმაც სინამდვილეში, სიმდაბლისა და თვითგანკიცხვის სახეს ამოფარებულმა, შეიძლება სატანურ ამპარტავნებამდე მიგვიყვანოს. მაგრამ როცა „ჩვენს ცოდვებს ვხედავთ“ და „არ განვიკითხავთ მოყვასს“, როცა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სიწმიდე (უბიწოება), სიმდაბლე, მოთმინება და სიყვარული ჩვენში ერთ მთლიანობად იკრიბება, მაშინ და მხოლოდ მაშინ ისპობა ჩვენში უმთავრესი მტერი — ამპარტავნება.

ლოცვაში შემავალი ყოველი თხოვნის შემდეგ ჩვენ დიდ მეტანიას ვასრულებთ. ამას მხოლოდ წმინდა ეფრემ ასურის ლოცვისას როდი სჩადიან. დიდი მეტანია მთელი სამარხვო ღვთისმსახურების ერთ-ერთი დამახასიათებელ ნიშანია. მაგრამ წმინდა ეფრემ ასურის ლოცვისას ყველაზე ნათლად იხსნება მისი საზრისი. სულიერი აღორძინების ხანგრძლივსა და ძნელ მოსაგრეობაში ეკლესია არ განყოფს ერთმანეთისაგან სულსა და სხეულს. ადამიანი მთლიანად ჩამოშორდა ღმერთს — სულითა და ხორცით. და ღვთის წიაღში დაბრუნებისთვის ასევე მთლიანად უნდა იქნეს აღდგენილი — სულიერად და ხორციელად. ცოდვით დაცემა სწორედ ირაციონალური და ცხოველური ხორცის გამარჯვებაა სულიერ ღვთაებრივ ბუნებაზე. მაგრამ სხეული მშვენიერია და წმინდაა, იმდენად წმინდა, რომ თვით ღმერთი განხორციელდა. ცხოვნება და სინანული არაა სხეულისადმი ზიზღი ან მის მიმართ დაუდევარი დამოკიდებულება, არამედ სხეულის აღდგინებაა მისი ჭეშმარიტი დანიშნულებისათვის, რადგანაც იგი სიცოცხლის გამოხატულება და ადამიანის ფასდაუდებელი სულის ტაძარია. ქრისტიანული ასკეტიზმი სულაც არაა სხეულის წინააღმდეგ ბრძოლა: ეს არის ბრძოლა სხეულისათვის. ამიტომაც ინანიებს მთელი ადამიანი - მისი სული და ხორცი. სხეული სულის ლოცვაში მონაწილეობს, მსგავსად იმისა, როგორც სულიც თავის სხეულში ლოცულობს და არა მის გარეთ. ამგვარად, დიდი მეტანია და მიწაზე განრთხმა სინანულისა და სიმდაბლის, თაყვანისცემისა და მორჩილების „ფსიქო-სხეულებრივი“ ნიშანი და სამარხვო ღვთისმსახურების განმასხვავებელი თვისებაა.

საეკლესიო ლოცვა ყოველთვის ბიბლიურია, ე.ი. გამოიხატება საღმრთო წერილის ენით, სახეებითა და სიმბოლოებით. ბიბლია არა მარტო საღმრთო გამოცხადებას შეიცავს თავის თავში, არამედ ადამიანის შთაგონებულ პასუხსაც ამ გამოცხადებაზე, ე.ი. საღმრთო წერილი ადამიანისაგან გამომავალი ყოველი ლოცვის, დიდებისმეტყველებისა და თაყვანისცემის გამოხატულება და შინაარსია. მაგალითად ავიღოთ ფსალმუნი: მათი დაწერის დროიდან უკვე რამდენიმე ათასი წელი გავიდა, მაგრამ, როდესაც ადამიანს სინანულის გამოხატვა და მთელი თავისი შეძრული არსებით საღმრთო მოწყალების გამოთხოვა სურს, ლოცვის ერთადერთ სრულყოფილ გამოხატულებას სინანულის 50-ე ფსალმუნში პოულობს: „მიწყალე“ მე ღმერთო!“. ყველა შესაძლო და წარმოსადგენ მდგომარეობაში ღვთის, სხვა ადამიანებისა და ამა სოფლის წინაშე - ღმერთთან სიახლოვის საოცარი სიხარულიდან დაწყებული და დევნულებაში, ცოდვასა თუ უძლურებაში ჩავარდნილის უსაზღვრო სასოწარკვეთილებით დამთავრებული - თავისი ლოცვების სრულყოფილ გამოხატულებას ადამიანი ამ ერთადერთ წიგნში პოულობს, რომელიც ყოველივე ამის გამო მუდამ იყო ეკლესიის ყოველდღიური საზრდო, მისი ლოცვისა და თვითშეგონების საშუალება.

დიდი მარხვის დროს საეკლესიო ღვთისმსახურების ბიბლიურ განზომილებაზე თითქოსდა განსაკუთრებული აქცენტი მოდის. შეიძლება ვთქვათ, რომ ორმოცი სამარხვო დღის განმავლობაში ცალკეული ადამიანი და მთელი ეკლესია თითქოსდა ძველი აღქმის მდგომარეობას უბრუნდება - ქრისტემდელ დროს, სინანულისა და მოლოდინის, ქრისტეს მიერ აღსრულებისაკენ მიმავალი ცხოვნების ისტორიის ჟამს. ეს დაბრუნება აუცილებელია, რადგანაც, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ქრისტეს შემდგომ დროს მივეკუთვნებით, ვიცნობთ მას და მის მიერ ნათელ-ვიღეთ, ჩვენ მუდამ ვშორდებით მისგან მიღებულ ახალ ცხოვრებას. ეს კი ნიშნავს, რომ ჩვენ „ძველ“ დროს ვუბრუნდებით. ეკლესია, ერთი მხრივ, უკვე შინაა, რადგანაც იგი არის „მადლი უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი, სიყუარული ღმრთისა და მამისაჲ, და ზიარებაჲ სულისა წმიდისაჲ“; მეორე მხრივ კი - ეკლესია ჯერაც გზაზეა და ეს გზა ხანგრძლივი და ძნელია, რომელსაც ღვთის მიერ შექმნილის აღსასრულამდე და ბოლო ჟამს ქრისტესთან დაბრუნებამდე მივყავართ.

დიდი მარხვა - ეკლესიის ამ მეორე მოწოდების, მოლოდინისა და მოგზაურობის აქტუალიზაციის ხანაა. ამიტომაც ძველი აღთქმა თავის სრულ მნიშვნელობას იძენს არა მარტო როგორც უკვე აღსრულებულ წინასწარმეტყველებათა წიგნი, არამედ როგორც წიგნი ღმრთის სასუფევლისაკენ მიმავალი ადამიანისა და მთელი შექმნილი ქვეყნიერების შესახებ.

დიდი მარხვის ღვთისმსახურების განმავლობაში ძველი აღთქმის კითხვა ორგვარად სრულდება: ჯერ ერთი, ეს ფსალმუნის გაორმაგებული საკითხავებია; მეორეც, ეს არის lectio continua, ანუ ერთმანეთის მიყოლებითა და უწყვეტად კითხვა ძველი აღთქმის სამი წიგნისა: შესაქმის, ესაია წინასწარმეტყველისა და სოლომონის იგავთა.

ფსალმუნს ქრისტიანულ ღვთისმსახურებაში ყოველთვის ცენტრალური და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა. ეკლესია მასში ხედავს ადამიანის ლოცვის, თაყვანისცემისა და დიდებისმეტყველების არა მარტო საუკეთესო და ყველაზე ჭეშმარიტ გამოხატულებას, არამედ ქრისტესა და ეკლესიის ნამდვილ სიტყვიერ ხატს, გამოცხადების შიგნით არსებულ გამოცხადებას. პატრისტიკული ტექსტების ერთ-ერთი განმმარტებლის თანახმად, წმინდა მამები მიიჩნევენ, რომ „მხოლოდ“ ქრისტე და მისი ეკლესია ლოცულობენ, ტირიან და მეტყველებენ ამ წიგნში“ (ფსალმუნში). ამიტომაც პირველითგანვე ფსალმუნი ეკლესიური ლოცვის საფუძველია, მისი „ბუნებრივი ენაა“. ღვთისმსახურებისას ფსალმუნი გამოიყენება, უპირველეს ყოვლისა, როგორც ყოველდღიურ ლოცვათა მუდმივი საყრდენი: „მწუხრის ფსალმუნი“ 103 მწუხრის ლოცვისას, ეგრეთწოდებული ექვსფსალმუნი (3, 38, 63, 88, 103, 143), „სადიდებელი“ ფსალმუნები 148, 149, 150 ცისკრის ლოცვისას, სამ-სამი ფსალმუნი ყოველი ჟამის ლოცვისას და ასე შემდეგ. ფსალმუნთა წიგნიდანაა ამოღებული წარდგომაც, ალილუიას მუხლები ყოველწლიური დღესასწაულებისთვის და სხვა. და საბოლოოდ, ოც ნაწილად დაყოფილი მთელი ფსალმუნთა წიგნი, ეგრეთ წოდებული კანონები ანუ კათიზმები, ყოველკვირეულად იკითხება მწუხრისა და ცისკრის ლოცვის დროს. ფსალმუნთა წიგნის ეს ბოლო გამოყენება დიდი მარხვისას გაორმაგებულია: ყოველკვრეულად ეს წიგნი ერთხელ კი არა, ორჯერ იკითხება, რადგანაც კათიზმათა კითხვა მესამე და მეექვსე ჟამის ლოცვებშიც შედის.

შესაქმის, ესაია წინასწარმეტყველისა და იგავთა წიგნის მუდმივი კითხვა კი იმ ისტორიულ ეპოქას უკავშირდება, როცა დიდი მარხვა, ძირითადად, ჯერ კიდევ ნათლისღებისთვის მოსამზადებელი პერიოდი იყო და ღვთისმსახურებასაც კათაკმეველთა განსაკუთრებული დასამოძღვრავი ხასიათი ჰქონდა. ამ წიგნთაგან თითოეული ძველი აღთქმის ერთ მნიშვნელოვან ნაწილს შეიცავს: ღვთის მიერ ქვეყნიერების შექმნის ისტორიას, წინასწარმეტყველებასა და მორალურსა თუ ზნეობრივ შეგონებებს.

შესაქმის წიგნი გვაძლევს საეკლესიო სარწმუნოების, ასე ვთქვათ, ძირითად ჩარჩოს. მასში მოცემულია ქვეყნიერების შექმნა, კაცობრიობის ცოდვით დაცემა და, საბოლოოდ, ცხოვნების აღთქმა და დასაწყისი ღმერთსა და მის რჩეულ ერს შორის პირველი აღთქმის დადებით. ეს წიგნი გადმოგვცემს ძირითად რწმენას ეკლესიისა და ღვთისა, როგორც შემოქმედის, მსაჯულისა და მაცხოვრისა. ის გვიხსნის „ღვთის ხატად და მსგავსად“ შექმნილი, შემდეგ კი ღვთისგან ჩამოშორებული, მაგრამ მაინც საღვთო სიყვარულის, ზრუნვისა და საბოლოო ცხოვნების ობიექტად დარჩენილი ადამიანის შესახებ ქრისტიანულ წარმოდგენათა ფესვებს. ეს წიგნი გვაუწყებს ეკლესიის საიდუმლოს, რომელიც რჩეული ერის, აღთქმის, კიდობნისა და სხვა სიმბოლოებისა და მოვლენების საშუალებითაა გადმოცემული.

ესაია ყველა წინასწარმეტყველთაგან უდიდესია და მის წინასწარმეტყველებათა კითხვამ მთელი დიდი მარხვის განმავლობაში კიდევ ერთხელ უნდა აგვიხსნას ქრისტეს ვნებისა და მსხვერპლშეწირვის საშუალებით აღსრულებული ჩვენი ცხოვნების საიდუმლოება.

და საბოლოოდ, იგავთა წიგნი - ძველი აღთქმის ზნეობრივი მოძღვრების, კანონისა და სიბრძნის შეჯამებაა. თუ კაცი მას არ გაითვალისწინებს, არ დაეთანხმება, იგი ვერასოდეს მიხვდება ღვთისაგან თავის განშორებას, ვერც კი გაიგონებს მიტევების სასიხარულო უწყებას, რომელსაც ღვთის სიყვარული და მადლი გვიგზავნის.

ამ სამი წიგნის საკითხავები ყოველდღე სრულდება დიდი მარხვის განმავლობაში ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით. შესაქმისა და იგავთა წიგნები მწუხრის ლოცვაზე, ხოლო ესაიას წინასწარმეტყველებანი — მეექვსე ჟამზე. და თუმცა დიდი მარხვა უკვე აღარაა ნათლისღებისთვის მოსამზადებელი პერიოდი, ამ საკითხავთა უმთავრესი მიზანი მთლიანად ინარჩუნებს თავის მნიშვნელობას. ქრისტიანული სარწმუნოება მოითხოვს ბიბლიურ ფესვებთან ამ ყოველწლიურ დაბრუნებას, რადგანაც არ შეიძლება არსებობდეს საზღვარი საღვთო გამოცხადების წიაღში დასაბრუნებლად და მის გასაგებად. არ შეიძლება განვიხილოთ ბიბლია როგორც ერთხელ და სამუდამოდ ზეპირად დასასწავლ „დოგმატურ თეორემათა“ კრებული: ეს თვით ღმერთის ცოცხალი ხმაა, რომელიც კვლავ და კვლავ გვესაუბრება, სულ უფრო და უფრო ღრმად შევყავართ სიბრძნისა და სიყვარულის დაუშრეტელ საუნჯეში. ჩვენი ეკლესიის ყველაზე დიდი ტრაგედია ეკლესიის წევრთა მიერ საღვთო წერილის სრული არცოდნა და, რაც უფრო უარესია, მისდამი სრული გულგრილობაა. ის, რაც ეკლესიის მამათათვის, წმინდათათვის ოდესღაც უსასრულო სიხარული, ინტერესი, სულიერი და ინტელექტუალური საზრდო იყო, დღევანდელ ქრისტიანთათვის მოძველებული და ცხოვრებისათვის ყოველგვარ მნიშვნელობას მოკლებული ტექსტების კრებულად იქცა. ამიტომაც, იმედი ვიქონიოთ, რომ, თუ კვლავაც აღიქმება დიდი მარხვის სულისკვეთება და მნიშვნელობა, ეს ნიშნავს, რომ საღვთო წერილიც კვლავ აღიქმება როგორც ჭეშმარიტი სულიერი საზრდო და ღმერთთან ურთიერთობა.

დიდ მარხვას განსაკუთრებული საღვთისმსახურო წიგნი აქვს, რომელსაც „მარხვანი“ ეწოდება. ამ წიგნში შედის ყველა საგალობელი (სტიქარონები და კანონები), მარხვის ყოველდღიური ბიბლიური საკითხავები, მეზვერისა და ფარისევლის კვირიდან მოყოლებული ვიდრე დიდი შაბათის მწუხრამდე. „მარხვანის“ საგალობლები მეტწილად იმის შემდეგაა შექმნილი, რაც კათაკმეველთა (მოზრდილ ასაკში მოსანათლავთა, რომლებიც მომზადებას საჭიროებდნენ) ინსტიტუტი ფაქტობრივად უკვე გამქრალი იყო. ამიტომ ამ საგალობლებში მთავარი თემა ნათლისღება კი აღარაა, არამედ სინანული. სამწუხაროდ, ჩვენს დროში ცოტა ვინმე თუ იცნობს დიდი მარხვის ღვთისმსახურებათა მშვენიერებასა და სიღრმეს. „მარხვანის“ არცოდნა უმთავრესი მიზეზია იმისა, რომ ქრისტიანულ ცნობიერებაში თანდათანობით შეიცვალა მარხვის საზრისისა და მნიშვნელობის გაგება, რამაც ნელ-ნელა აქცია მარხვა წმინდა ფორმალური მოთხოვნებისა და კვებითი შეზღუდვების დაცვად. დიდი მარხვის ჭეშმარიტი შთაგონება და მოწოდება ჩვენს დროში თითქმის დაკარგულია და მათი ხელახლა აღმოჩენის ერთადერთი საშუალებაა „მარხვანში“ შემავალი ყველა საგალობლის გულისყურიანი მოსმენა.

მაგალითად, ყურადღება მივაქციოთ იმას, თუ რა ხშირად გვესმის სტიქარონებში სწორედ „ფორმალური“, ესე იგი, ფარისევლური მარხვის წინააღმდეგ გაფრთხილება. უკვე ხორციელი კვირის ოთხშაბათს ჩვენ გვესმის შემდეგი გალობა:

ჭამადთა მარხვითა, სულო, ამაოდ და ცუდად იხარებ, ვინაჲთგან ვნებათა ბიწსა ერევი, რამეთუ, უკუეთუ არა მიზეზ გექმნეს შენ ვნებათა დაჴსნისა მარხვა, საძაგელ ხარ წინაშე უფლისა, და ბოროტთა ეშმაკთა მსგავს, რომელნი ყოვლადვე არაოდეს მიიღებენ საზრდელსა. ნუ უკუე სცოდავ, რჲთა არა უჴმარყო მარხვაჲ უბიწოჲ, და ბოროტთა გულისთქუმათა მიერ ნუმცა შეიძრვი, არამედ ესრეთ გამოსახე, ვითარმედ წინაშე სდგა შენთჳს ჯუარ-ცუმულისა ღმრთისა, და მის თანა ჯუარს-ეცუმი.

საჭმელით მარხვა (თავშეკავება) ამაოდ გახარებს, ჩემო სულო, რადგანაც ვნებათაგან არ განწმედილხარ. თუ მარხვა ვნებათა მოსპობისათვის არ გამოიყენე, ღმრთისათვის საძაგელი და ბოროტ ეშმაკთა მსგავსი შეიქნები, რადგანაც ისინი არასოდეს მიიღებენ საჭმელს. მაშ, ნუღარ სცოდავ, რათა უბიწო მარხვა უხმარად (უსარგებლოდ) არ გამოაჩინო; ბოროტი სურვილებით ნუ აღიძვრი, არამედ წარმოიდგინე, რომ დგახარ შენთვის ჯვარცმული ღმრთის წინაშე, და მასთან ერთად ჯვარს-ეცმი.

ან კიდევ მარხვის მეოთხე კვირის ოთხშაბათის სტიქარონი:

მუშაკნი სათნოებათანი, რომელნი ნიჭთა მოელიან, არა განაქიქებენ მათ უბანთა ზედა, არამედ უფროჲსღა გულთაგანცა დაჰფარვენ, და მხედველი დაფარულთა, ცხადად მისცემს სასყიდელსა მათსა. ვიმარხვიდეთ, ჵ ძმანო, მხიარულითა პირითა, და ნუ მჭმუნვარე ვიქმნებით, და ვილოცვიდეთ საუნჯეთა შინა სულისა ჩუენისათა, და ვჴმობდეთ დაუცხრომელად, ცრემლითა მჴურვალითა: მამაო ჩუენო ზეცათაო, ნუ შემიყვანებ წყალობით განსაცდელსა, გევედრებით, არამედ განგუარინენ და გჳჴსნენ ბოროტისაგან, ვითარცა მოწყალე ხარ, რაჲთა თაყუანის-გცემდეთ ძით და სულით წმიდითურთ.

ვინც სათნოების მოპოვებისათვის იღვწის და საღმრთო მადლს მოელის, ამ სათნოებას საჯაროდ არ აცხადებენ, არამედ, თავისი გულისაგანაც დაჰფარავენ, ხოლო დაფარულთა მხილველი (ღმერთი) მათ ამისათვის ცხადად აძლევს ჯილდოს. ძმანო, ვიმარხულოთ სიხარულით, და ნუ მოვიწყენთ; ვილოცოთ ჩვენი სულის საუნჯეში, და მხურვალე ცრემლით განუწყვეტლივ ვღაღადებდეთ: ჩვენო ზეციურო მამაო (ღმერთო), ნუ მოგვივლენ განსაცდელს, არამედ გადაგვარჩინე ყოველგვარი ბოროტებისაგან, მოწყალეო, რათა თაყვანის-გცემდეთ ძითა და სულიწმიდითურთ.

მთელი დიდი მარხვის განმავლობაში სტიქარონებში მუდამ ხაზგასმულია მეზვერის სიმდაბლესა და ფარისევლის თვითკმაყოფილებას შორის არსებული დაპირისპირება, აქ მკაცრადაა გაკიცხული ფარისევლობა. მაშ რა არის ჭეშმარიტი მარხვა? საღვთისმსახურო წიგნი გვპასუხობს: უპირველეს ყოვლისა, ეს შინაგანი განწმენდაა:

...ვიმარხვიდეთ, მორწმუნენო, ხრწნადისა საზრდელისაგან და ვნებათაგან ყოვლადწარმწყმედელთა, რაჲთა საღმრთოჲსა ჯუარისა მიერ ცხორებაჲ მოვიღოთ, და კეთილგონიერისა ავაზაკისა თანა მივიწივნეთ სამკჳდრებელსა მამულსა...

...ხრწნადი საჭმელისაგანაც ვიმარხულოთ, მორწმუნენო, და დამღუპველ ვნებათაგანაც, რათა საღმრთო ჯვრისაგან ცხოვრება მივიღოთ და კეთილგონიერ ავაზაკთან ერთად მშობლიურ სამკვიდრებელს მივაღწიოთ...

გარდა ამისა, ეს სიყვარულთან დაბრუნებაცაა და ამაოდ დახარჯული ცხოვრების, სიძულვილის, უსამართლობის, შურის წინააღმდეგ ბრძოლაც:

(2) ვიმარხვიდეთ რაჲ ჴორციელად, სულიერიცა მარხვა ვიმარხოთ, ძმანო, სრულ-მყოფელი მისი; განვჴეთქოთ ჩუენ გულარძნილებაჲ მძლავრობით ვაჭრობისა, და ჴელითწერილნი იგი სიცრუვისანი. ვსცეთ მშიერთა პური ჩუენი გულითა მხიარულითა, და გლახაკნი უსართულონი შევიყვანნეთ სართულსა ჩუენსა, რაჲთა მოვიღოთ ჩუენ ქრისტეს ღმრთისაგან აურაცხელი დიდი წყალობაჲ, და გუესმას საწადელი იგი ჴმაჲ: მოვედით, კურთხეულნო მამისა ჩემისანო, და დაიმკჳდრეთ სასუფეველი.

მოვედით, მორწმუნენო, და საქმეთა ნათლისათა ვიქმოდეთ წადიერად ნათელსა შინა, და ვითარცა რაჲ დღესა შინა, ვიდოდეთ შუენიერად და უბიწოდ, და ყოველივე უმშჯავროჲ წერილი მოყუსისაგან აღვიღოთ, და ნუცა დაუგებთ საცთურსა მას, გინა შესაბრკოლებელსა. მოვიძაგნეთ საშუებელნი და განსუენებანი ჴორცთანი, ხოლო მადლნი სულიერნი სიმჴნით აღვაორძინნეთ; ვსცეთ მშიერთა პური ჩუენი, და შეუვრდეთ სინანულით ქრისტესა შეგვიწყალე ჩვენ. ყოვლადძლიერსა, და სულთქუმით უღაღადებდეთ: ღმერთო ჩუენო, შეგჳწყალენ ჩუენ.

ხორციელ მარხვასთან ერთად სულიერადაც ვიმარხულოთ, ძმანო, რადგან იგი მისი სრულმყოფელია. მოვსპოთ სიმრუდე, უსამართლობა, და სიცრუის ხელწერილი. მხიარული გულით მივცეთ მშივრებს პური, და უსახლკარო გლახაკნი ჩვენ ჭერქვეშ შევიყვანოთ, რათა ქრისტე ღმერთისაგან მივიღოთ აურაცხელი დიდი წყალობა, და მისგან გვესმას საწადელი ხმა: მოდით, მამა-ღმერთისაგან კურთხეულნო, და დაიმკვიდრეთ თქვენთვის განმზადებული სასუფეველი.

მოდით, მორწმუნენო, და ნათლის საქმენი გულმოდგინედ ვქმნათ სინათლეში. ვიცხოვროთ უბიწოდ და ჯეროვნად. ვერიდოთ უსამართლო ბრალდებებს მოყვასთა მიმართ. ნუ დავუგებთ მათ მახესა და დაბრკოლებებს. მოვიშოროთ სხეულის ფუფუნება და ვნებებით დატკბობა, სულიერი მადლი კი გავამრავლოთ; მივცეთ პური მშიერთ; სინანულით დავემხოთ ყოვლადძლიერი მეუფის ქრისტეს წინაშე და სინანულით უღაღადოთ: ღმერთო ჩვენო შეგვიწყალე ჩვენ.

ამ სტიქარონების მოსმენისას ჩვენ ძალზე ვშორდებით მარხვის ფარისევლურ გაგებას, რომელიც ჩვენს დროში ჭარბობს და მარხვის მიმართ მკაცრად უარყოფით განწყობილებას განაპირობებს, თითქოსდა ეს გარკვეული „უხერხულობა“, „დისკომფორტი“ იყოს, რომელზედაც ჩვენ ნებაყოფლობით, „ტანჯვით“ ვთანხმდებით და რომელიც ავტომატურად „ჩაგვეთვლება“ ღვთის წინაშე დამსახურებად და „გამართლებამდე“ მიგვიყვანს. რამდენი ადამიანი ეთანხმება იმ აზრს, რომ მარხვა ის დროა, როცა აკრძალულია რაღაც თავისთავად სასიამოვნო, თითქოსდა ღმერთს ჩვენი ტანჯვა სიამოვნებდეს. მაგრამ მშვენიერი სტიქარონების შემოქმედთათვის მარხვა სრულიად საწინააღმდეგოს ნიშნავდა. ეს იყო დაბრუნება „ნორმალურ“ ცხოვრებასთან, ანუ იმ მარხვასთან, რომელიც ადამმა და ევამ დაარღვიეს, რის გამოც ქვეყნად ტანჯვა და სიკვდილი შემოვიდა. ამიტომაც მივესალმებით დიდ მარხვას როგორც სულიერ გაზაფხულს, როგორც სიხარულისა და სინათლის დროს:

აღმობრწყინდა სუნნელი არე მარხვისა წმიდისა, და ყუავილი სინანულისაჲ..

ქადაგებაჲ ესე უბიწოჲსა მარხვისაჲ სიხარულით შევიწყნაროთ, მორწმუნენო, რამეთუ, უკუეთუმცა ესე დაემარხა ადამს, ედემითმცა არა განსხმულ ვიყვენით საწყალობელად...

გამობრწყინდა სურნელოვანი გაზაფხული წმიდა მარხვისა, და ყვავილი სინანულისა...

წმიდა მარხვის შეგონება სიხარულით მივიღოთ, მორწმუნენო, რადგანაც, რომ დაეცვა იგი ადამს, ედემიდან ასე გულსაკლავად აღარ განვიდევნებოდით... მარხვის ჟამი სიხარულის ჟამია; ამიტომაც სიხარულის ბრწყინვალებით, სიწმიდის ნათელით, ლოცვის ცისკროვნებითა და ყოველგვარი სათნოების შეძენით განმდიდრებულებმა ხმამაღლა უღაღადოთ უფალს.

მხოლოდ იმათ, ვინც უფლის მიერ ხარობენ, ვისთვისაც ქრისტე და მისი სასუფეველი უმაღლესი სურვილი და ცხოვრებისეული სიხარულია, შესწევთ ძალა, სიხარულით უპასუხონ ბოროტებისა და ცოდვის წინააღმდეგ ბრძოლის გამოწვევას და მონაწილეობა მიიღონ მის საბოლოო დამარცხებაში. სწორედ ამიტომ ხდება, რომ სიწმიდის სხვადასხვა სახიდან ჩვენ სწორედ მოწამეთა ღვაწლს მივმართავთ დიდი მარხვის ყოველი ღვთისმსახურებისას; მხოლოდ ისინი იდიდებიან მათდამი მიძღვნილი განსაკუთრებული სტიქარონებით, რადგან სწორედ მოწამეებმა არჩიეს ქრისტე ყოველივე ამქვეყნიურს, თვით სიცოცხლესაც კი. ისინი იმდენად იხარებდნენ ქრისტეს მიერ, რომ სიკვდილის წინ ეგნატე ანტიოქიელთან ერთად შეეძლოთ თქმა: „ახლა ვიწყებთ სიცოცხლეს...“. ისინი ღმრთის სასუფევლის მოწამეები არიან, რადგანაც მხოლოდ იმას შესწევს ამგვარი თავგანწირვის ძალა, ვინც იხილა ეს სასუფეველი და იგემა მისი სიტკბო. დიდი მარხვის გზაზე მოწამეები ჩვენი თანამგზავრები და ჩვენი შთამაგონებლები არიან; დიდი მარხვაც ჩვენთვის სულის საღმრთო, ზეციური და მარადიული საწყისების აღდგენისათვის ბრძოლის ჟამია.

ორმოცი დღის განმავლობაში უფლის ჯვარი, მისი აღდგომა და პასექის ბრწყინვალე ნათელი დიდი მარხვის საგალობელთა მთავარი თემაა. იგი განუწყვეტლივ გვახსენებს, რომ, რაც უნდა ვიწრო და ძნელი იყოს გზა, მის ბოლოს ქრისტეს ტრაპეზი და მისი სასუფეველია. როგორც უკვე ვთქვი, საპასექო სიხარულის მოლოდინი და მისი წინასწარი შეგრძნება გასდევს მარხვის მთელს გზას და ჭეშმარიტ საზრისს ანიჭებს სამარხვო მოსაგრეობას.

„მარხვანი“ უცნობი, დავიწყებული წიგნია! ნეტა ვიცოდეთ, რომ მასში შეგვიძლია ვპოვოთ ხელახალი დაბადება; კვლავ აღმოვაჩინოთ არა მარტო დიდი მარხვის, არამედ მთელი მართლმადიდებლობის სულისკვეთება, ცხოვრების, სიკვდილისა და მარადისობის „საპასექო“ სახე.

დიდი მარხვის განმავლობაში მოქმედ ყველა საღმრთისმსახურო წესს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია - გავიგოთ ერთ-ერთი მათგანი, რომელიც მხოლოდ მართლმადიდებელი აღმსარებლობისათვის არის დამახასიათებელი და შეიძლება გამოდგეს მთელი საღმრთისმსახურო გადმოცემის გასაგებ საშუალებად. ეს წესია საღმრთო ლიტურგიის აღსრულების აკრძალვა დიდი მარხვის სადაგ დღეებში. ტიპიკონში ცხადადაა ნათქვამი, რომ არ შეიძლება საღმრთო ლიტურგიის აღსრულება ორშაბათიდან პარასკევის ჩათვლით, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ამ დღეთაგან ერთ-ერთს ხარების დღესასწაული დაემთხვევა. ამის მაგიერ ოთხშაბათობით და პარასკეობით აღესრულება მწუხრთან შეერთებული განსაკუთრებული ღმრთისმსახურება, პირველშეწირულის ლიტურგიად წოდებული, რომლის დროსაც შესაძლებელია ზიარება.

ამგვარი წესის მნიშვნელობა იმდენად იყო დავიწყებული სხვადასხვა ეკლესიებში, განსაკუთრებით იქ, სადაც დიდი ხნის განმავლობაში იგრძნობოდა დასავლური, ლათინური გავლენა, რომ მისი შესრულება უბრალოდ შეწყდა და ლათინური ტრადიციის მიხედვით დაიწყო გარდაცვლილთა მოსახსენებელი კერძო, „შეკვეთილი“ ლიტურგიების აღსრულება მთელი დიდი მარხვის განმავლობაში. მაგრამ იქაც, სადაც ხსენებულ წესს წმინდა ფორმალური მორჩილებით იცავენ, იშვიათად თუ ვინმე შეეცდება მისი სულიერი მნიშვნელობის გაგებას, დიდი მარხვის შინაგანი „ლოგიკიდან“ გამომდინარე მის შეგნებას. ამიტომაც მიმაჩნია, რომ საჭიროა, ავხსნათ ამ ლიტურგიული წესის არსი და მნიშვნელობა, წესისა, რომელიც მხოლოდ დიდი მარხვის განმავლობაში სრულდება, მაგრამ მართლმადიდებლობის მთელი საღმრთისმსახურო გადმოცემას ნათელ-ჰყოფს ჩვენს წინაშე.

ზოგადად, ამ წესის შემთხვევაშიც გამოხატულია და გამოყენებულია ღმრთისმსახურების ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპი: ევქარისტიის აღსრულება შეუთავსებელია მარხვას თან. ამ მომენტში მართლმადიდებლური ტრადიცია ძირეულად განსხვავდება დასავლელ კათოლიკეთა ლიტურგიკული თეოლოგიისაგან. მართლმადიდებლობაში ლიტურგიის აღსრულება ყოველთვის დღესასწაული და სიხარულის ზეიმია. ეს, უპირველეს ყოვლისა, ქრისტეს გამოცხადების საიდუმლოებაა, მოწაფეთა შორის მისი ყოფნის ზეიმი და, აქედან გამომდინარე, მისი მკვდრეთით აღდგომის რეალური აღნიშვნაა. მართლაც, ევქარისტიის დროს ქრისტეს გამოცხადება და იქ ყოფნა ეკლესიისათვის მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომის მტკიცებულებაა. ემაუსის გზაზე მიმავალ მოწაფეთა მიერ განცდილ სიხარულსა და „გულის განხურვებაში“ ქრისტემ საკუთარი თავი გამოუცხადა მათ „პურის განტეხის“ საშუალებით (ლ. 24,13-35). ეკლესიაში ეს მკვდრეთით აღდგომის „ცდისეული“ და „არსებითი“ შემეცნების მარადიული წყაროა. თვით მაცხოვრის აღდგომა თვალით არავის უნახავს, მაგრამ მოწაფეებმა ირწმუნეს ის; არა იმიტომ, რომ ვიღაცამ ასწავლა ეს რწმენა, არამედ იმიტომ, რომ თვით ნახეს მკვდრეთით აღმდგარი უფალი, როცა დახშულ კარში შევიდა და მათ გამოეცხადა. უფალი მოვიდა მოწაფეებთან და მონაწილეობდა მათ ტრაპეზობაში.

ევქარისტია დღესაც ასეთივე გამოცხადება და სიახლოვეა, იგივე სიხარული და „გულის მხურვალებაა“, იგივე გონებას აღმატებული და, ამავე დროს, აბსოლუტური რწმენაა იმისა, რომ მკვდრეთით აღმდგარმა მაცხოვარმა თავისი თავი „პურის განტეხის“ მეშვეობით გამოგვიცხადა. და იმდენად დიდია ეს სიხარული, რომ ადრექრისტიანულ ეკლესიაში ევქარისტიის დღე უბრალოდ ერთ-ერთი დღე კი არ იყო, არამედ დროჟამის დინებაზე მაღლა მყოფი უფლის დღე, რადგანაც ევქარისტიაში უკვე წინასწარ ცხადდება ღმრთის სასუფეველი. საიდუმლო სერობისას ქრისტემ თვითონ უთხრა თავის მოწაფეებს, რომ მათ უანდერძა სასუფეველი, რათა შეძლონ მისი სასუფევლის დადგომისას მასთან ერთად ტრაპეზზე ჭამა და სმა: „რაჲთა სჭამდეთ და ჰსუმიდეთ ტაბლასა ზედა ჩემსა“ (ლ. 22,30). ამიტომაც მკვდრეთით აღმდგარი, ზეცად ამაღლებული და მამის მარჯვენით მჯდომი მაცხოვრის ევქარისტიაში ყოფნა არის მის სასუფეველში მონაწილეობა, რომელიც ჩვენ სულიწმიდის მიერ სიხარულსა და მშვიდობას გვაზიარებს. ზიარება „უკვდავების საზრდოა“, „ზეციური პურია“, ჩვენ კი, როცა წმინდა ტრაპეზს ვუახლოვდებით, ნამდვილად ზეცად ვმაღლდებით. ამგვარად, ევქარისტია მთელი ეკლესიის დღესასწაულია, ან, უფრო ზუსტად, თვითონაა მთელი ეკლესია, როგორც ზეიმი, როგორც ქრისტეს სიახლოვის სიხარული, როგორც წინასწარი შეგრძნება საღვთო სასუფეველში მარადიული ნეტარებისა. ყოველთვის, როცა ეკლესია აღასრულებს ევქარისტიას, ის ზეცად - თავის ჭეშმარიტ სამშობლოში ბრუნდება. იგი ადის იქ, სადაც ამაღლდა ქრისტე, რათა ჩვენ ვსვათ და ვჭამოთ მის ტაბლასთან მის სასუფეველში. ახლა გასაგებია, რატომაა შეუთავსებელი ევქარისტია და მარხვა, რადგანაც, როგორც ქვემოთ ვნახავთ, როდესაც ვმარხულობთ, ეკლესია ზეციური სასუფევლის გზაზე მოსიარულე მგზავრებად წარმოგვადგენს. ქრისტემ კი ასეთ კითხვით მიმართა მოწაფეებს: „ჴელ-ეწიფებისა ძეთა სიძისათა გლოვად, ვიდრემდე მათ თანა არს სიძე?“ (მ. 9,15).

მაგრამ, თუ ასეა, რატომ ეზიარებიან ხოლმე დიდი მარხვის დროსაც პირველშეწირულის ლიტურგიაზე? განა ეს არ ეწინააღმდეგება ზემოთ ახსნილ პრინციპს? - ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად აუცილებელია განვმარტოთ ზიარების მართლმადიდებლური გაგების მეორე მნიშვნელობა: ზიარება არის წყარო და მთავარი ძალა, რომელიც სულიერი მოსაგრეობის ჟამს გვანუგეშებს და გვამტკიცებს. თუ, მსგავსად იმისა, რაც უკვე ვთქვით, ზიარება მთელი ჩვენი მოსაგრეობის აღსრულება და გვირგვინია, მიზანია, რომლისკენაც მივისწრაფით, თუ ზიარება ჩვენი ქრისტესმიერი ცხოვრების უდიდესი სიხარულია, იგი, ამავე დროს, თვით ჩვენი სულიერი მოსაგრეობის აუცილებელი წყარო და საწყისიცაა, საღმრთო ნიჭია, რომლის წყალობით ჩვენთვის შესაძლებელი ხდება დაუღამებელი დღის, ღმრთის სასუფევლის სრულყოფილი ზიარების ცოდნა, სურვილი და მისკენ სწრაფვა. რადგანაც, თუმცა ღმრთის სასუფეველი უკვე დადგა, თუმცა იგი კვლავაც განაგრძობს დადგომას ეკლესიაში, ეს სასუფეველი მაინც უნდა აღსრულდეს ბოლო ჟამს, როცა ღმერთი ყოველივეს აღავსებს საკუთარი თავით. ჩვენ ვიცით ეს და ამ დღის წინასწარ მოლოდინში ვმონაწილეობთ: ჩვენ ახლა ვმონაწილეობთ იმ სასუფეველში, რომელიც ჯერ კიდევ მოსასვლელია. ჩვენ წინასწარ ვხედავთ და ვგრძნობთ სასუფევლის დიდებასა და ნეტარებას, მაგრამ ჯერ კიდევ ამქვეყნად ვიმყოფებით და ამიტომაცაა, რომ მთელი ჩვენი მიწიერი არსებობა ხანგრძლივი და ხშირად ძნელი გზაა ყოველივეს აღმასრულებელი უფლის დაუღამებელი დღისაკენ. ამ გზაზე ჩვენ შეწევნა, მხარდაჭერა, ძალა და ნუგეში გვჭირდება, რადგანაც „თავადი სოფლისა ამის“ ჯერ არ დანებებულა. პირიქით, მან იცის, რომ ქრისტესგან დამარცხებულია და ამიტომ წარმართავს თავის უკანასკნელ თავგანწირულ ბრძოლას ღმრთის წინააღმდეგ, რათა, რაც შეიძლება მეტი სული მოსწყვიტოს ღმერთს. იმდენად მძიმეა ეს ბრძოლა და იმდენად დიდია „ჯოჯოხეთის ბჭეთა“ ძალაუფლება, რომ ქრისტე თვითონ მიგვითითებს ვიწრო გზას, რომელზე სიარულიც მხოლოდ მცირეთათვისაა მისაწვდომი. ამ ბრძოლაში სწორედ ქრისტეს ხორცი და სისხლია ჩვენი მთავარი შეწევნა და საარსებო საზრდო, რომელიც გვინარჩუნებს სულიერ სიცოცხლეს, და რომლის წყალობითაც, მიუხედავად ყველა ცდუნებისა და ხიფათისა, ჩვენ მაინც მივდევთ ქრისტეს. ამიტომაც, ზიარების შემდეგ ჩვენ ვლოცულობთ:

მომეც ჩუენ, რაჲთა მექმნას ზიარებაჲ წმიდისა ჴორცისა და სისხლისა ქრისტეს შენისაჲ საკურნებელად სულისა და ჴორცთა ჩუენთა, გარემისაქცეველად ყოველთა წინააღმდგომთა, განსანათლებელად თუალთა გულისა ჩემისათა, სარწმუნოებად ურცხუენელად, სიყუარულად შეუორგულებელად, აღვსებად სიბრძნითა, სრულ-ყოფად მცნებათა შენთა, ზეცისა სასუფეველისა მკჳდრობად...

უფალო, ზიარება შენი ცხებულის (ქრისტეს) ხორცისა და სისხლისა გადაგვიქციე სულისა და სხეულის მკურნალად, ყოველი წინააღმდგომის (ბოროტი სულის) განმდევნელად, გულის თუალთა გასანათლებლად, შეურცხვენელ რწმენად, უღალატო სიყვარულად, სიბრძნით აღმავსებლად, შენს მცნებათა აღსრულებაში შემწედ, ზეციური სასუფევლის მოპოვებად...

თუ დიდი მარხვა და მასთან დაკავშირებული თავშეკავება ამ ბრძოლის გაძლიერებას ნიშნავს, ეს იმიტომ ხდება, რომ, სახარების თანახმად, ამ დროს ჩვენ პირისპირ ვხვდებით ბოროტებასა და მთელს მის ძლიერებას. ამიტომაც სწორედ ამ დროს გვჭირდება საღმრთო ცეცხლის შეწევნა, მისი მხურვალება; აქედან მომდინარეობს დიდი მარხვისას განსაკუთრებულ, პირველშეწირულ მსხვერპლთან ზიარების აუცილებლობა: ეს მსხვერპლი წინა კვირადღესაა შეწირული და ტრაპეზზე ინახება ოთხშაბათობითა და პარასკეობით საზიარებლად.

ევქარისტიის აღსრულება ერთიანი უწყვეტი სიხარულია, ამიტომაც მას არ აღასრულებენ მარხვის დღეებში. მაგრამ ეკლესიაში ყოველთვის ინახება ევქარისტიის ნაყოფი: წმინდა მსხვერპლი. მსგავსად იმისა, როგორც ქრისტე ხილულად ამაღლდა ზეცად, მაგრამ ამავე დროს უხილავად იმყოფება ამქვეყნად, ასევე აღდგომის დღესასწაულიც, რომელიც წელიწადში ერთხელ აღინიშნება, თავისი ბრწყინვალების სხივებით მთელს საეკლესიო ცხოვრებას ანათებს. მსგავსად იმისა, რომ ღმრთის სასუფეველი მომავალში უნდა მოვიდეს, იგი ამავე დროს ჩვენს შორისაა. ასეა ევქარისტიაც. როგორც სასუფევლის საიდუმლოება და დიდება, როგორც ეკლესიის ზეიმი, იგი მარხვასთან შეუთავსებელია და დიდი მარხვისას არ აღესრულება. მაგრამ როგორც ამქვეყნად მოქმედი სასუფევლის ძალი და მადლი, როგორც „არსობის საზრდო“ და იარაღი ჩვენს სულიერ ბრძოლაში, იგი მართლაც ზეციური მანანაა, რომლის მეოხებით ჩვენ ვცოცხლობთ დიდი მარხვის უდაბნოში ჩვენი ხეტიალისას.

ახლა სხვა შეკითხვაც იბადება: თუ ევქარისტია შეუთავსებელია მარხვასთან, რატომღა აღესრულება იგი დიდი მარხვის შაბათსა და კვირას და ეს არ მიიჩნევა „მარხვის დარღვევად“? აქ თითქოს რაღაც წინააღმდეგობა უნდა იყოს საეკლესიო კანონებშიც. მაშინ როცა ზოგი მათგანი კრძალავს კვირადღეს მარხვას, სხვა კანონებში მოცემულია ორმოცდღიანი მარხვის მოთხოვნა. მაგრამ ეს მხოლოდ მოჩვენებითი წინააღმდეგობაა, რადგანაც ორივე წესი, რომელთაგან თითოეული თითქოსდა გამორიცხავს მეორეს, სინამდვილეში სიტყვა „მარხვის“ ორ სხვადასხვა მნიშვნელობას გულისხმობს. ამის გაგება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგანაც აქ ჩვენს წინაშე იხსნება მარხვის მართლმადიდებლური საზრისი, რომელიც ძალზე არსებითია მთელი ჩვენი სულიერი მოსაგრეობისათვის.

მართლაც, არსებობს მარხვის ორი სხვადასხვა სახე ან ხერხი, — ორივეს საღმრთო წერილსა და საღმრთო გადმოცემაში გაუდგამს ფესვები. პირველ სახეობას შეიძლება ვუწოდოთ სრული მარხვა, რადგანაც ის მართლაც გულისხმობს სრულ თავშეკავებას ყველანაირი საჭმლისა და სასმელისაგან. მეორე სახეობა შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც ასკეტური მარხვა, რადგანაც ის, ძირითადად, გულისხმობს თავშეკავებას საჭმლისა და სასმელის მხოლოდ გარკვეული სახისაგან და საკვების საერთო რაოდენობის შემცირებას. სრული მარხვა, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, დიდხანს არ გრძელდება: მხოლო ერთი დღე ან დღის ნაწილიც კი. ქრისტიანობის დასაბამიდანვე მარხვა განიხილება როგორც მომზადება და მოლოდინი, როგორც გამოხატულება სულიერი დაუნჯებისა იმის გარშემო, რაც უნდა აღსრულდეს მომავალში. ფიზიკური შიმშილის გრძნობა აქ შეესაბამება მთელი ადამიანური არსების აღსრულებისა და დაგვირგვინების სულიერ მოლოდინს, რომელიც მომავალი სიხარულის წინაშე იხსნება. ამიტომაც საეკლესიო საღმრთისმსახურო გადმოცემაში ჩვენ სრულ მარხვას ვხვდებით, როგორც დიდი დღესასწაულისადმი, ესე იგი, პირადი სულიერი მოვლენისადმი მომზადების დასასრულსა და მწვერვალს. ასეთი მარხვა გვაქვს, მაგალითად, შობის, ნათლისღების წინადღეებში, განსაკუთრებით კი მაშინ, როცა ქრისტეს ტრაპეზთან და მის სასუფეველთან საზიარებელი სულიერი საზრდოს მისაღებად ვემზადებით. მეტ-ნაკლებად ხანგრძლივი სრული მარხვა ყოველთვის წინ უძღვის ევქარისტიას და წმინდა ზიარებასთან მისაახლებელი აუცილებელი პირობაა. ბევრს არ ესმის ეს წესი, მასში მოძველებულ ჩვეულებას ხედავს და კითხულობს, თუ რატომ უნდა მივიღოთ ზიარება უზმოზე? თუ ამ წესს მხოლოდ ფიზიკური და ტლანქი ფ იზი ოლოგი ური თვალსაზრისი თ განვიხ ილავთ, როგორც დისციპლინარული ხასიათის აკრძალვას, ბუნებრივია, იგი კარგავს თავის მნიშვნელობას. ამიტომაც დასავლურ კათოლიკურ ეკლესიაში, სადაც მარხვის სულიერი გაგება კარგა ხანია შეიცვალა დისციპლინარულითა და იურიდიულით (მაგალითად, მარხვისაგან იურიდიული გათავისუფლება, თითქოს მარხვა ღმერთს სჭირდება და არა ადამიანს), ზიარების წინ მარხვა ფაქტობრივად უკვე გაუქმებულია. მაგრამ თავისი ჭეშმარიტი მნიშვნელობით სრული მარხვა მომზადებისა და აღსრულების იმ რიტმის გამოხატულებაა, რომელშიც ცხოვრობს ეკლესია, რადგანაც ის ერთდროულად ელოდება ამქვეყნად ქრისტეს მოსვლასაც და ამა ქვეყნის გარდაქმნას მომავალ სასუფევლად. ნათქვამს უნდა დავსძინოთ, რომ ადრექრისტიანულ ეკლესიაში სრული მარხვის აღსანიშნავად იყენებდნენ სამხედრო ტერმინს statio, რაც ნიშნავს ლაშქრის საგანგაშო მზადყოფნასა და მობილიზაციას. ეკლესია ყოველთვის ფხიზლად არის, იგი ელოდება სიძის მოსვლას და ეს მოლოდინი სავსეა მზადყოფნითა და სიხარულით. ამგვარად, სრული მარხვა არა მხოლოდ ეკლესიის წევრთა მარხვაა, არამედ თვით ეკლესიაა, როგორც მარხვა, როგორც მოლოდინი ქრისტესი, რომელიც მასთან ევქარისტიის სახით მოდის, დიდებით კი დროთა აღსასრულისას მოვა.

სულიერი საზრისის მიხედვით, სრულიად განსხვავებულია მეორე სახეობის მარხვა, რომელსაც ასკეტური ვუწოდეთ. ამგვარი მარხვის მიზანი ადამიანის გათავისუფლებაა ხორცის უკანონო ტირანიისაგან, როცა სული მთლიანად სხეულს და მის მოთხოვნებსაა დამორჩილებული, რაც პირველყოფილი ცოდვის, ადამიანის ცოდვით დაცემის ტრაგიკული შედეგია. მხოლოდ ხანგრძლივი და მოთმინებით აღსავსე ძალისხმევის შემდეგ ვხვდებით, რომ „არა პურითა ხოლო ცხოვნდება კაცი“, და აღვადგენთ საკუთარ თავში სულის ხელმწიფებას. თავისი ბუნებით ეს ხანგრძლივი და ძნელი მოსაგრეობა უნდა იყოს. დროის ფაქტორი აქ ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მართლაც ბევრი დროა საჭირო, რომ ძირფესვიანად ამოვაგდოთ და განვკურნოთ ჩვეულებრივი და საყოველთაო სნეულება, რომელსაც ადამიანები უკვე თავიანთ „ნორმალურ“ მდგომარეობად მიიჩნევენ. ასკეტური მარხვის მეცნიერება, რომელიც სრულყოფამდე აამაღლა ბერ-მონაზვნურმა ტრადიციამ, მთელს ეკლესიაშია მიღებული. აქ ჩვენ ვხედავთ, როგორ იქნა გამოყენებული ადამიანის მიმართ ქრისტეს სიტყვები იმის შესახებ, რომ ადამიანის მჩაგვრელ ჯოჯოხეთის ძალთა დამარცხება მხოლოდ ლოცვითა და მარხვითაა შესაძლებელი. ეს თვით ქრისტეს მაგალითზე დაფუძნებული მარხვაა, როდესაც მაცხოვარმა ორმოცი დღის განმავლობაში იმარხულა და შემდეგ პირისპირ შეხვდა სატანას. ამ შეხვედრამ დაამხო ადამიანის მორჩილება „მხოლოდ პურის“ წინაშე და საფუძველი ჩაუყარა ადამიანის სულიერ გათავისუფლებას. ეკლესიამ ამ ასკეტური მარხვისათვის ოთხი პერიოდი გამოყო: დიდი მარხვა - აღდგომის დღესასწაულის წინ; შობის მარხვა - შობის დღესასწაულის წინ; პეტრე-პავლობის მარხვა - პეტრე და პავლე მოციქულთა დღესასწაულის წინ; და მიძინების მარხვა - ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის მიძინების დღესასწაულის წინ. წელიწადში ოთხგზის მოგვიხმობს ეკლესია, რათა განვიწმინდოთ და განვთავისუფლდეთ სხეულს დამონებისაგან მარხვის წმინდა მკურნალობის მეშვეობით. მაგრამ ყოველთვის ამ მკურნალობის წარმატება გარკვეულ ძირითად წესებზეა დამოკიდებული, რომელთა შორის უმთავრესია მარხვის უწყვეტობა და ხანგრძლივობა.

მარხვის ამ ორ სახეობას შორის განსხვავება უნდა დაგვეხმაროს დიდი მარხვის წესის გამსაზღვრელ საეკლესიო კანონთა შორის მოჩვენებითი წინააღმდეგობის გაგებაში. წესი, რომელიც კვირაობით მარხვას კრძალავს, სიტყვასიტყვით იმას ნიშნავს, რომ მარხვას არღვევს თვით ევქარისტიის აღსრულება, რომელიც თვითონ არის მარხვის დაგვირგვინება, მიზანი და დასასრული. ეს ნიშნავს, რომ კვირა (ბერძნ. „კჳრიაკე“ - უფლისა), ანუ უფლის დღე მარხვის ფარგლებს გარეთ იმყოფება, რადგანაც თვით დროის მიღმაც მდებარეობს. სხვა სიტყვებით, ეს ნიშნავს, რომ კვირა, როგორც ზეციური სასუფევლის დღე, არ მიეკუთვნება იმ დრო-ჟამს, რომლის საზრისი მარხვით გამოხატული მოგზაურობაა. ამგვარად, კვირადღე, არა მარხვის, არამედ სულიერი სიხარულის დღედ რჩება.

მაგრამ სრული მარხვის დარღვევით ევქარისტია არ არღვევს ასკეტურ მარხვას, რომელიც, როგორც უკვე განვმარტეთ, განუწყვეტელ მოსაგრეობას მოითხოვს. ეს ნიშნავს, რომ დიდი მარხვისას კვირაობითაც საჭმელი სამარხვო რჩება. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ხორცი და რძის ნაწარმი აკრძალულია მხოლოდ ასკეტური მარხვის ფსიქო-სომატური ხასიათიდან გამომდინარე, რადგანაც ეკლესიამ იცის, რომ თუ სხეული სულს უნდა დავუმორჩილოთ, ეს მხ ოლოდ მოთმინებითა და ხა ნგრძლივი თავშეკავებითაა შესაძლებელი. მაგალითად, რუსეთში მონაზვნები საერთოდ არ ჭამენ ხორცს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი მარხულობენ აღდგომას და სხვა დიდ დღესასწაულებზე. შეიძლება ითქვას, რომ მთელს ქრისტიანულ ცხოვრებას გარკვეული ხარისხით ახასიათებს ასკეტური მარხვა და ქრისტიანებმა ის უნდა დაიცვან. მაგრამ, სამწუხაროდ, ადამიანები ძალიან ხშირად ფიქრობენ, რომ აღდგომის დღესასწაულზე თითქმის აუცილებლად უნდა ამოივსონ კუჭი და ზომაზე მეტი დალიონ. ეს ადამიანები პასექის ჭეშმარიტ სულისკვეთებას საწყალობელ და მახინჯ კარიკატურად აქცევენ. ნამდვილად ტრაგიკულია, რომ ზოგიერთ ეკლესიაში ადამიანებს არ სურთ ზიარებასთან მიახლება, რადგანაც პირდაპირი მნიშვნელობით ესმით, ანუ სააღდგომო სუფრის აღწერად წარმოუდგენიათ წმინდა იოანე ოქროპირის ერთი მშვენიერი შეგონება: „სუფრა სავსეა, ყველანი დატკბით. ხბო ნაკვებია და არავინ წავა შინ მშიერი“. აღდგომის დღესასწაული სულიერი რეალობაა და მისი მართებულად შეგრძნებისა და განცდისათვის იმდენივე სიფხიზლე და სულიერი კონცენტრაციაა საჭირო, რამდენიც მარხვის დასაცავად.

უნდა შევიგნოთ, რომ არანაირი წინააღმდეგობა არაა იმაში, თუ ეკლესია დაჟინებით მოითხოვს, კვირაობითაც შევიკავოთ თავი სახსნილო საკვებისაგან დიდი მარხვის განმავლობაში და ამავე დროს კიცხავს მარხვას ევქარისტიის დროს. რადგანაც მხოლოდ ორივე ამ წესის დაცვისას, როცა ვასრულებთ ევქარისტიისათვის მოსამზადებელ ყველა მოთხოვნას და არ ვასუსტებთ მაცხოვნებელი ორმოცდღეულის მოსაგრეობას, ჩვენ მართლაც შევძლებთ დიდი მარხვის სულიერი მიზნის მიღწევას.

ყოველივე ზემოთქმულმა ახლა მიგვიყვანა იმ განსაკუთრებული ადგილის განხილვამდე, რომელიც დიდი მარხვისას პირველშეწირულის ლიტურგიას უკავია.

პირველშეწირულის ლიტურგიის პირველი და მთავარი დამახასიათებელი ნიშანია, რომ ეს ღმრთისმსახურება საღამოჟამს სრულდება. უფრო ზუსტად, ესაა ზიარება მწუხრის შემდეგ. საეკლესიო ცხოვრების ადრეულ ისტორიულ პერიოდში ეს საღმრთისმსახურო წესი მოკლებული იყო თავის დღევანდელ საზეიმო ხასიათს და მაშინ მისი კავშირი მწუხრის წესთან კიდევ უფრო საგრძნობი იყო. ამიტომ პირველი საკითხი ლიტურგიის მწუხრთან დამაკავშირებელ სწორედ ამ დამახასიათებელ ნიშანს ეხება. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ მართლმადიდებლური გადმოცემა მოითხოვს ევქარისტიის წინ სრული მარხვის შენახვას. ეს ზოგადი პრინციპი ხსნის იმას, რომ ევქარისტიას, სხვა საღმრთისმსახურო წესთაგან განსხვავებით, დღის განმავლობაში თავისი განსაზღვრული დრო არ გააჩნია, რადგანაც ეს განსაზღვრული საათი დამოკიდებულია იმ კონკრეტულ დღეზე, როდესაც ევქარისტია უნდა შესრულდეს. მაგალითად, ტიპიკონის თანახმად, დიდი დღესასწაულებისას ლიტურგია დილით ადრე უნდა აღსრულდეს, რადგანაც ღამისთევის ლოცვაში მონაწილეობა ზიარებასთან მისაახლებლად განმზადებულთათვის სრული მარხვის მაგივრობას სწევს. მაგრამ როცა დღესასწაული ნაკლებად მნიშვნელოვანია და ღამისთევის ლოცვა არ ახლავს თან, ევქარისტია უფრო გვიან აღესრულება. ასე რომ, თეორიულად მაინც კვირის ჩვეულებრივ დღეებში იგი შუადღისათვის მთავრდება. და ბოლოს, იმ დღეებში, როცა ეკლესია მძიმე ან სრულ მარხვას მოითხოვს, ზიარებას („მარხვის შეწყვეტას“) ნაშუადღევს მიეახლებიან. სამწუხაროდ, დღეს ეს წესები უკვე მივიწყებული და უგულებელყოფილია, თუმცა მათი მნიშვნელობა საკმაოდ მარტივია: ევქარისტია ყოველთვის მისთვის სამზადისის დასასრულია, მოლოდინის დაგვირგვინებაა, ამიტომაც მისი აღსრულების დრო მარხვის ანუ თვით სამზადისის მოთხოვნებს შეესაბამება. ეს მარხვა ან ღამისთევის ლოცვას უიგივდება, ან ინდივიდუალურად უნდა იქნეს აღსრულებული. და რადგანაც დიდი მარხვის განმავლობაში ოთხშაბათი და პარასკევი მძიმე მარხვის დღეებია, ზიარება, როგორც მარხვის დასასრული, საღამოჟამს ხდება. ამავე ლოგიკის თანახმად, შობისა და ღმრთისგანცხადების წინადღეს - მძიმე მარხვის ორ დღეს - ევქარისტია მწუხრის ლოცვის შემდეგ აღესრულება. მაგრამ თუ ამ დღესასწაულების წინადღე შაბათს ან კვირას ხვდება, ანუ, მართლმადიდებლური ტრადიციის თანახმად, ლიტურგიულ დღეებს, მაშინ მძიმე მარხვა პარასკევისთვის გადმოაქვთ. კიდევ ერთი მაგალითი: თუ ხარების დღესასწაული დიდი მარხვის ერთ-ერთ ამგვარ სადაგ დღეზე მოდის, მაშინაც ლიტურგია მწუხრის ლოცვის შემდეგ აღესრულება. ეს წესები, რომლებიც მოძველებულად და მნიშვნელობისაგან დაცლილად გვეჩვენება, სინამდვილეში მართლმადიდებლური საღმრთისმსახურო სულიერების ძირითად პრინციპს გვიჩვენებს: ევქარისტია ყოველთვის სამზადისის ბოლო და მოლოდინის აღსრულებაა. და რადგანაც ეკლესიაში მარხვა მომზადების უმთავრესი გამოხატულებაა, მძიმე მარხვაც მწუხრის ლოცვის შემდეგ ზიარებით სრულდება.

დიდი მარხვის განმავლობაში, საეკლესიო ტიპიკონის თანახმად, ოთხშაბათობითა და პარასკეობით მოითხოვება საჭმლისაგან სრული თავშეკავება მზის ჩასვლამდე. ამიტომაც, დიდი მარხვის სწორედ ეს დღეებია არჩეული ზიარებისათვის, რომელიც, როგორც უკვე ვთქვით, დიდი მარხვის სულიერ ბრძოლაში უმთავრეს იარაღს წარმოადგენს. განსაკუთრებით მძიმე ფიზიკური და სულიერი მოსაგრეობის ეს დღეები განწმენდილი და ნაკურთხია ქრისტეს ხორცთან და სისხლთან ზიარების მოლოდინით, და ეს მოლოდინი გვამხნევებს ჩვენ როგორც ფიზიკური, ასევე სულიერი მოსაგრეობისას, რომლის მიზნად იქცევა საღამოჟამს ზიარების მოლოდინი. „აღვიხილენ თუალნი ჩემნი მთათა, ვინა მოვიდეს შეწევნა ჩემი?“ (ფსალმუნი 120).

რაოდენ სერიოზული და მნიშვნელოვანი ხდება დღე, რომელიც ჩემს ჩვეულებრივ საქმიანობაში უნდა გავატარო, მაგრამ ის ქრისტესთან მოახლოებული შეხვედრის მოლოდინის ნათელში გადის. ყოველივე ჩვეულებრივი და უმნიშვნელო, რაც კი ჩემს ყოველდღურ არსებობას აღავსებს, ყოველივე ის, რასაც ასე მივეჩვიე და ყურადღებასაც არ ვაქცევ, რაღაც ახალ საზრისს იძენს. ყოველი ჩემს მიერ თქმული სიტყვა, ყოველი მოქმედება, გონებაში მოსული ყოველი აზრი მნიშვნელოვანი, ერთადერთი და უეჭველი ხდება: ის ან არსებითად უკავშირდება ქრისტესთან შეხვედრის მოლოდინს, ან ეწინააღმდეგება მას. თვით დრო, რომელსაც ჩვენ ასე ადვილად ვხარჯავთ, თავის ნამდვილ მნიშვნელობას პოულობს: ეს ან ცხოვნების დროა, ან წარწყმედისა. მთელი ჩვენი ცხოვრება იქცევა იმად, რადაც იგი ქრისტეს ამქვეყნად მოსვლისას იქცა: ეს ან მასთან ამაღლებაა, ან მისგან დაშორებაა ბნელსა და სიკვდილში.

მართლაც, არსად ასე ნათლად და სავსედ არ იხსნება მარხვის მნიშვნელობა, როგორც საღამოჟამს ზიარების ამ დღეებში. და ეს არა მხოლოდ დიდი მარხვის მნიშვნელობაა, არამედ მთელი ეკლესიისა და ქრისტიანული ცხოვრებისა. ქრისტეს მიერ მთელი ცხოვრება, დრო, ისტორია, თვით ქვეყნიერება მოლოდინად, სამზადისად, იმედად და ამაღლებად იქცა. ქრისტე უკვე მოვიდა, მაგრამ მისი სასუფეველი ჯერ კიდევ წინაა! დედამიწაზე, ამა სოფლად, ჩვენ ისღა შეგვიძლია, რომ წინასწარ ვივარაუდოთ ზეციური სასუფევლის დიდება და სიხარული. მაგრამ ეკლესიაში ჩვენ ამა სოფელს ვტოვებთ და სულიერად ვხვდებით ქრისტეს მის ტრაპეზზე და საკუთარი გულის სიღრმეში ვუჭვრეტთ მის ხელთუქმნელ ნათელსა და დიდებას. მაგრამ ეს წინასწარი შეგრძნება იმისთვის გვეძლევა, რომ ჩვენ შევიყვაროთ ღმრთის სასუფეველი და მომავალ დაუღამებელ დღეს ღმერთთან სრულყოფილი ურთიერთობის იმედი გვქონდეს. და ყოველ ჯერზე, როგორც კი ვიგემებთ ღმრთის სასუფევლის მშვიდობასა და სიხარულს, ჩვენ მიწიერ ცხოვრებას ვუბრუნდებით და ჩვენს წინაშე კვლავაც ძევს ხანგრძლივი, ვიწრო და ძნელი გზა. დღესასწაულიდან ჩვენ კვლავ მარხვის განცდას ვუბრუნდებით, კვლავ სამზადისსა და მოლოდინს შევუდგებით. ჩვენ ველით ამ მიწიერი ცხოვრების მწუხრს, როცა ვიქმნებით მხიარული ნათლის, უკვდავი ზეციერი მამის წმინდა დიდების მონაწილენი - როცა ვეზიარებით დასაწყისს, რომელსაც ბოლო აღარ ექნება.

ადრექრისტიანულ ეკლესიაში, როცა მრევლის რაოდენობა მცირე იყო, რწმენა კი - მოწამეობრივი და განცდილი, არსებობდა მორწმუნეთათვის საკვირაო ლიტურგიაზე ნაკურთხი ძღვენის დარიგების წესი, რათა შინ ყოველდღიურად შესძლებოდათ ქრისტეს სისხლთან და ხორცთან ზიარება. სიხარულით აღსავსე საერთო საკვირაო ლიტურგია მთელი ცხოვრების განმავლობაში გრძელდებოდა. მაგრამ ეს წესი გაუქმდა, როცა ეკლესიის წევრთა რიცხვი გაიზარდა, როცა ქრისტიანობა გავრცელდა და ამასთან ერთად გარდაუვალად დაეცა სულიერი ცხოვრების დაძაბულობის დონე, რომელიც დამახასიათებელი იყო პირველი ქრისტიანებისათვის, და საეკლესიო მთავრობა იძულებული გახდა, აღეკვეთა ნაკურთხი ძღვენის ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა. დასავლეთში ამან გამოიწვია დაწესება ყოველდღიური ღმრთისმსახურებისას ზიარებისა; ეს დასავლური ლიტურგიკული ტრადიციისა და ღმრთისმოსაობის დამახასიათებელი ნიშანია. მაგრამ ამავე დროს ეს ევქარისტიის გაგებაში მომხდარი მნიშვნელოვანი ცვლილების მიზეზსაც წარმოადგენს: ევქარისტია უკვე აღარაა დღესასწაული, ის ღმრთისმსახურების დღიური ციკლის განუყოფელ ნაწილად იქცა. ამგვარად, შეიქმნა ეგრეთ წოდებული „კერძო“ მესა, რომლებმაც სულ უფრო და უფრო შეცვალეს ღმრთისმსახურების სხვა ელემენტები. აღმოსავლეთში, პირიქით, ევქარისტიის ძირითადი ესქატოლოგიური სიხარულით აღსავსე შინაარსი, ზეციური სასუფევლისაკენ მისი მიმართება არასოდეს შეცვლილა. დღესაც კი, თეორიულად მაინც, საღმრთო ლიტურგია არ წარმოადგენს ღმრთისმსახურების სადღეღამისო ციკლის ერთ-ერთ წესს. ლიტურგიის აღსრულება ყოველთვის დღესასწაულია, და დღე, როცა ის აღესრულება, ყოველთვის იღებს კვირადღის სულიერ მნიშვნელობას. ჩვენ უკვე ვთქვით და კიდევ გავიმეორებთ, რომ ეს დღე შეუთავსებელია მარხვასთან და ამიტომაც ევქარისტია არ აღესრულება დიდი მარხვის სადაგ დღეებში. ამგვარად, როცა ყოველდღიური „შინაური“ ზიარება შეწყდა, აღმოსავლეთში იგი ევქარისტიის ყოველდღიური აღსრულებით არ შეუცვლიათ: ამის მაგიერ წარმოიქმნა ზიარების ახალი სახე, - როცა გამოიყენება წინა კვირას, სადღესასწაულო ლიტურგიისას ნაკურთხი ძღვენი. შესაძლებელია, რომ პირველშეწირულის ლიტურგიას არა მხოლოდ დიდი მარხვისას, არამედ საეკლესიო წელიწადის სხვა ხანგრძლივი მარხვების დროსაც აღასრულებდნენ. მაგრამ დიდ და მცირე დღესასწაულთა რიცხვის ზრდ ამ გამოიწვია ის, რომ ევქარისტიას უფრო ხში რად აღასრულებდნენ, ხოლო პირველშეწირულის ლიტურგია მხოლოდ დიდი მარხვის დამახასიათებელ ნიშნად იქცა და თანდათანობით, დიდი მარხვის საღმრთისმსახურო სულისკვეთების, ჩვენს მიერ უკვე ნახსენები ნათელი სევდ ის ზეგავლენით, შეიძინა ის განუმეორებელი მშვენიერება და საზეიმო იერი, რომელიც დიდი მარხვის ღმრთისმსახურების მწვერვალს წარმოადგენს.

ღმრთისმსახურება დიდი მწუხრიდან იწყება, მაგრამ მღვდლის პირველი ასამაღლებელი ისეთივეა, როგორც ლიტურგიისას: „კურთხეულ არს მეუფება მამისა და ძისა და სულისა წმიდისა...“ ამგვარად, მთელი ღმრთისმსახურება მიმართულია სასუფევლის იმედზე. ეს სწორედ ის სულიერი მოლოდინია, რომელიც მთელს დიდ მარხვას განსაზღვრავს. ამას, ჩვეულებრივ, მოსდევს მწუხრის ფსალმუნი (103), „აკურთხევს სული ჩემი უფალსა...“, დიდი კვერექსი და ფსალმუნის მე- 18 კანონი (კათიზმა). ეს კანონი დიდი მარხვის ყოველ დღეს იკითხება. ის შედგება 119-133 ფსალმუნებისაგან, რომლებსაც აღსავლის გალობანი ეწოდება. ამ ფსალმუნებს იერუსალიმის ტაძარში შესასვლელი კიბის საფეხურებზე გალობდნენ. ეს იყო გალობა სალოცავად შეკრებილი და ღმერთთან შესახვედრად განმზადებული ადამიანებისა:“ ვიხარე რომელთა მრქუეს მე: სახლსა უფლისასა შევიდეთ“ (ფსალმუნი 121,1); „აქა აკურთხევდით უფალსა ყოველნი მონანი უფლისანი, რომელნი სდგათ სახლსა უფლისასა, ეზოთა სახლისა ღმრთისა ჩუენისათა. ღამესა აღიპყრენით ჴელნი თქუენნი წმიდად მიმართ და აკურთხევდით უფალსა. გაკურთხოს შენ უფალმან სიონით, რომელმან ქმნნა ცანი და ქუეყანაჲ“ (ფსალმუნი 133).

ამ ფსალმუნთა გალობისას მღვდელი იღებს წინა კვირას ნაკურთხ ტარიგს (ძღვენს) და ფეშხუმზე დააბრძანებს მას. ამის შემდეგ, როცა ფეშხუმი ტრაპეზიდან სამსხვერპლოზეა გადმოტანილი, იგი ბარძიმში ღვინოს ასხამს და ნაკურთხ ძღვენს დაფარნას ადებს, როგორც ეს ლიტურგიის წინ ხდება. უნდა ითქვას, რომ ეს ყოველივე მდუმარედ კეთდება, მღვდლის ლოცვების გარეშე. ტიპიკონი განსაკუთრებით აღნიშნავს ამ გარემოებას: ყველა ლოცვა უკვე წაკითხულია საკვირაო ლიტურგიისას.

მცირე შესვლისა და „ნათელო მხიარულოს“ გალობის შემდეგ იკითხება ამ დღისათვის გათვალისწინებული ორი საწინასწარმეტყველო (ძველი აღთქმის) საკითხავი, რომლებიც შესაქმისა და იგავთა წიგნებიდანაა აღებული. ამ საკითხავთა შორის აღესრულება წესი, რომელიც იმ დროს გვაგონებს, როცა დიდი მარხვა, ძირითადად, კათაკმეველთა მოსამზადებელ პერიოდს წარმოადგენდა. შესაქმის წიგნიდან აღებული პირველი საკითხავის კითხვისას მღვდელი ანთებულ სანთელს ადგამს ტრაპეზზე დასვენებულ სახარებას. როცა საკითხავი დამთავრებულია, მღვდელი იღებს სანთელსა და საცეცხლურს და მორწმუნეებს აკურთხებს სიტყვებით: „ნათელი ქრისტესი განანათლებს ყოველთა!“. სანთელი ქრისტეს სიმბოლოა, სოფლის ნათლისა. ძველი აღთქმის კითხვისას სახარებაზე სანთლის დადგმა ნიშნავს, რომ ყველა წინასწარმეტყველება შესრულდა ქრისტეს მიერ, რომელმაც გაანათლა თავისი მოწაფეები, რათა შესძლებოდათ საღმრთო წერილის გაგება. ძველ აღთქმას ქრისტესთან მივყავართ, როგორც დიდ მარხვას განათლებისკენ მიჰყავდა კათაკმევლები. ნათლისღების სხივი, რომელიც კათაკმევლებს ქრისტესთან აერთებს, ხსნის მათ გონებას ქრისტეს მოძღვრების გასაგებად.

ძველი აღთქმის მეორე საკითხავის შემდეგ, ტიპიკონის თანახმად, იგალობება მწუხრის ფსალმუნის (140) ხუთი მუხლი, რომლებიც იწყება სიტყვებით: „წარემართენ ლოცვაჲ ჩემი ვითარცა საკუმეველი, შენ წინაშე...“. 140-ე ფსალმუნი უკვე იგალობეს შესვლის წინ. რა მნიშვნელობა აქვს ამავე მუხლების ხელახალ გალობას? ზოგი მონაცემის საფუძველზე შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ამ მუხლების განმეორებითი გალობა პირველშეწირულის ლიტურგიის ყველაზე ადრეული პერიოდიდან მომდინარეობს. შესაძლოა, იმ დროს, როცა ამ წესს ჯერ კიდევ არ ჰქონდა მიღებული დღევანდელი საზეიმო ხასიათი და უბრალოდ მწუხრის ჟამს ზიარებას წარმოადგენდა, ამ მუხლებს სწორედ ზიარების დროს გალობდნენ. მაგრამ დღეს ისინი უბრალოდ ღმრთისმსახურების მეორე ნაწილის მონანიებით აღსავსე მშვენიერ შესავალს წარმოადგენს. ეს მეორე ნაწილი კი თვით პირველშეწირულის ლიტურგიაა.

მეორე ნაწილი „კათაკმეველთა ლიტურგიით“ იწყება: ეს ნათლისღებისათვის მოსამზადებელთათვის განსაკუთრებული ლოცვებისა და ვედრებების მიმდევრობაა. დიდი მარხვის შუაძალზე, მეოთხე კვირის ოთხშაბათს, ამას მოსანათლავთათვის კვერექსიც ემატება. კიდევ ერთხელ აღინიშნება დიდი მარხვის, როგორც ნათლისღებისათვის სამზადისის, ძირითადი საზრისი.

კათაკმეველთა გასვლის შემდეგ მორწმუნეთა ლიტურგია იწყება ორი ლოცვით. პირველში ჩვენ ვევედრებით უფალს, რათა განწმინდოს ჩვენი სული, სხეული და გრძნობები:

რაჲთა თუალნი ჩუენნი იყვნენ განშორებულ ყოვლისაგან ვნებულისა ხედვისა, და სასმენელნი სიტყუათა მიმართ ცუდთა უვალ, ხოლო ენა წმიდა იყავნ სიტყუათაგან უჯეროთა, წმიდა ჰყვენ ბაგენიცა ჩუენნი მაქებელად შენდა, უფალო, ჴელნი ჩუენნი შორს ჰყვენ ყოველთაგან საქმეთა ბოროტთა, და ღირს-ჰყვენ იგინი საქმედ ყოვლისავე, რომელი სათნო არს შენდა, და ყოველნი ასონი ჩუენნი და გონებაჲ შენითა მადლითა შეზღუდე.

...რათა ჩვენს თვალთა გამოხედვა განიწმიდოს ვნებისაგან, ჩვენმა ყურებმა არ შეიწყნაროს ამაო საუბარი, ხოლო ენა ნუ წარმოთქვამს უხამს სიტყვებს. ჩვენი ბაგეები შენს მაქებლად განწმიდე, უფალო, ჩვენი ხელები განაშორე ყოველგვარ ბოროტ საქმეს, და ღირსი გახადე ისინი შენთვის მოსაწონი საქმეების ქმნისა; ჩვენი სხეულის ყოველ ასოსა და გონებას გარს შემოარტყი შენი მადლი.

მეორე ლოცვა გვამზადებს პირველშეწირული ძღვენის ტრაპეზზე გადმობრძანებისათვის:

...რამეთუ აჰა ესერა უხრწნელსა ჴორცსა მისსა და ცხოველსმყოფელსა სისხლსა, ამას ჟამსა ეგულების შემოსლვად და ტრაპეზსა ამას ზედა საიდუმლოჲსასა დაგებად, სიმრავლისაგან ზეცისა მPედრობათასა უხილავად ძღუენი, რომელთა ზიარებაჲ დაუსჯელად მოგუმადლენ ჩუენ, რაჲთა მათ მიერ გონებისა ჩუენისა თუალნი განბრწყინდენ, და ძედ ნათლისად და დღისად ვიქმნნეთ.

...აი, უკვე მისი (ქრისტეს) უხრწნელი ხორცი და მაცოცხლებელი სისხლი მომზადებულია საღმრთო საიდუმლოს (ქრისტეს ხორცისა და სისხლის) ტრაპეზზე დასასვენებლად, და იგი მოჰყავს მრავალრიცხოვან ზეციურ მხედრობას. მასთან ზიარება დაუსჯელად მოგვმადლოს ღმერთმა, რათა აგვეხილოს გონების თვალი, და გავხდეთ ძენი ნათლისა და დღისა.

ამის შემდეგ დგება ნაკურთხი ძღვენის ტრაპეზზე გადმოსვენების საზეიმო მომენტი. გარეგნულად ეს შესვლა ლიტურგიისას აღსრულებულ დიდ შესვლას მოგვაგონებს, მაგრამ თავისი არსებითა და სულიერი მნიშვნელობით ის, რა თქმა უნდა, სრულიად განსხვავებულია. სრულ ევქარისტიულ ღთისმსახურებაში დიდი შესვლა არის ჯერ უკურთხებელი ძღვენის გადასვენება: ეკლესია მსხვერპლად სწირავს ღმერთს საკუთარ თავს, თავის და თავისი წევრების ცხოვრებასა და მთელს ღვთის ქმნილებას და ამ მსხვერპლშეწირვაში ეს ძღვენიც იგულისხმება და თვით ქრისტეს ერთადერთი და სრულყოფილი მსხვერპლიც. ქრისტეს ხსენებით ეკლესია მოიხსენიებს ყველას, ვის საცხოვნებლადაც გასწირა ქრისტემ საკუთარი თავი. პირველშეწრულის ლიტურგიის განმავლობაში კი არა გვაქვს არც მსხვერპლი, არც ევქარისტია, არც ძღვენის კურთხევა. ამის მიუხედავად ჩვენს წინაშე იხსნება და აშკარავდება ქრისტეს ჩვენს შორის ყოფნის საიდუმლოება.

აქ უნდა აღვნიშნოთ, რომ მართლმადიდებლური საღმრთისმსახურო გადმოცემა არ იცნობს ძღვენის „თაყვანისცემას“, რომელიც დროში დაცილებული იყოს თვით ზიარებას: ეს მისი არსებითი განსხვავებაა ლათინური ეკლესიისაგან. მაგრამ მართლმადიდებელ ეკლესიაში, რა თქმა უნდა, პრაქტიკულად არსებობს „სამარაგო“ ნაკურთხი ძღვენის შენახვის ტრადიცია სნეულთა საზიარებლად და სხვა განსაკუთრებული შემთხვევებისთვის. ჩვენ უკვე ვთქვით, რომ ქრისტიანული ეკლესიის ადრეულ ისტორიულ პერიოდში ჩვეულებად ჰქონდათ შინ კერძო ზიარება. ჩვენს დროს კი, ამის სამაგიეროდ, არსებობს ნაკურთხი ძღვენის მუდმივი ” მარაგი“ და არ არსებობს მისდამი თაყვანისცემის რიტუალი. ამ ორი გარემოების ერთდროული შენარჩუნებით მართლმადიდებელმა ეკლესიამ თავიდან აიცილა დასავლური საკრამენტული რაციონალიზმის საშიშროება. იმისათვის, რომ პროტესტანტთა საწინააღმდეგოდ ნაკურთხ ძღვენში ქრისტეს რეალური და ობიექტური არსებობა დაედასტურებინათ, კათოლიკეებმა, ფაქტობრივად, ერთმანეთს დააცილეს თაყვანისცემა და ზიარება. ამით კარი გაეხსნა ევქარისტიის და თვით ეკლესიის ჭეშმარიტი დანიშნულების სულიერ გაგებაში მეტად საშიშ ცდომილებას, რადგანაც ეკლესიისა და წმინდა საიდუმლოთა მიზანი მატერიის რაღაც ნაწილის ” საკრალიზაცია“ კი არაა, რითაც ეს ნაკურთხი მატერია უპირისპირდება დანარჩენს, როგორც პროფანულსა და უწმინდურს. პირიქით, მართლმადიდებელი ეკლესიის მიზანი ისაა, რომ ადამიანი ცხოვრების განმავლობაში ღმერთთან მუდმივ ურთიერთობაში იმყოფებოდეს, შეიმეცნოს ღმერთი და ამაღლდეს მის სასუფეველში. ევქარისტია, ნაკურთხი ძღვენი, ამ ურთიერთობის საშუალებაა, ახალი ცხოვრების საზრდოა, მაგრამ არა საბოლოო მიზანი. რადგანაც ღმრთის სასუფეველი საჭმელი და სასმელი კი არაა, არამედ ცხოვრება და სიხარული სულისა წმიდისა მიერ. საზრდო ადამიანის ცხოვრებაში თავის დანიშნულებას ასრულებს მხოლოდ მაშინ, როცა იგი შეჭმულია და გადაქცეულია სიცოცხლედ. სწორედ ასე, მომავალი სოფლის ახალი ცხ ოვრება უკვდავების საზრდოსთან ზიარებით გვეძლევა. მართლმადიდებელი ეკლესია მუდამ ერიდება ნაკურთხი ძღვენის თაყვანისცემას ზიარების საიდუმლოს გარეშე, რადგანაც ერთადერთი ჭეშმარიტი თაყვანისცემა მაშინ სრულდება, როცა ქრისტეს ხორცსა და სისხლს ვეზიარებით და ამა სოფლად ისე ვიქცევით, როგორ თვით იგი იქცეოდა.

პროტესტანტებს, თავის მხრივ, ეშინიათ წმინდა საიდუმლოებათა ყოველგვარი „მაგიური“ გაგებისა და ისინი იმდენად „სულ-ჰყოფენ“ ნაკურთხ ძღვენს, რომ უარყოფენ მათში ქრისტეს ხორცისა და სისხლის არსებობას თვითზიარების მომენტის გარეშე. მართლმადიდებელ ეკლესიაში კი ნაკურთხი ძღვენის მარაგი სნეულთა საზიარებლად ინახება და ამით კვლავ აღდგენილია წონასწორობა. ნაკურთხი ძღვენი ზიარებისთვისაა მოცემული, მაგრამ ზიარების რეალობა დამოკიდებულია ნაკურთხი ძღვენის რეალობაზე. ეკლესია არ მოჰყვება მსჯელობას იმის შესახებ, რანაირად არსებობს ქრისტე ნაკურთხ ძღვენში, მაგრამ კრძალავს ამ ძღვენის რაიმე სხვა გამოყენებას ზიარების გარდა. ეკლესია, ასე ვთქვათ, არ სცნობს ნაკურთხი ძღვენის არსებობას ზიარების გარეშე, მაგრამ მტკიცედ სწამს, რომ მსგავსად ღმრთის სასუფევლისა, რომელიც კიდეც უნდა მოვიდეს და კიდეც არსებობს ჩვენს შორის, როგორც ქრისტე ამაღლდა ზეცად და დაჯდა „მარჯუენით მამისა“, მაგრამ ამავე დროს ჩვენს შორის იმყოფება უკუნითი უკუნისამდე, - ასევე უკვდავების საზრდოც მუდამ იმყოფება ეკლესიაში.

ეს თეოლოგიური შენიშვნა კვლავ პირველშეწირულის ლიტურგიასთან გვაბრუნებს და ჩვენ მის მწვერვალზე - უკვე ნაკურთხი ძღვენის „გამოცხადებასთან“ - ავდივართ. დიდი შესვლა წარმოიშვა პირველშეწირული ძღვენის გადმოსვენების აუცილებლობიდან. პირველშეწირული ძღვენი ამ მომენტამდე ტრაპეზზე კი არ ინახებოდა, არამედ რომელიმე განსაკუთრებულ ადგილას, ხშირად ტაძრის გარეთაც. ეს გადმოსვენება, ბუნებრივია, მოითხოვს საზეიმო განწყობას, რადგანაც თეოლოგიურად იგი აღნიშნავს ქრისტეს გამოცხადებასა და მარხვის, ლოცვისა და მოლოდინის დასრულებას, - იმ შეწევნის, ნუგეშისა და სიხარულის მოახლოებას, რომელსაც ველოდით:

აწ ძალნი ცათანი ჩუენ თანა უხილავად მსახურებენ, რამეთუ აჰა ესერა შემოვალს მეუფეჲ დიდებისაჲ ესერა მსხუერპლი საიდუმლოჲ აღსრულებული მოიყვანების. სარწმუნოებითა და სიყუარულით მოვუჴდეთ, რაჲთა თანაზიარ ცხორებისა საუკუნოჲსა ვიქმნნეთ; ალელუა, ალელუა, ალელუა.

ამჟამად ზეციური ძალები ღმრთისმსახურებას ჩვენთან ერთად ასრულებენ, რადგანაც ახლა დიდების მეუფე (ქრისტე) უნდა შემოვიდეს; საიდუმლო მსხვერპლი, უკვე შეწირული და განსრულებული შემოიყვანება. რწმენითა და სიყვარულით შევეგებოთ, რათა სამარადისო ცხოვრების თანაზიარნი გავხდეთ. ალელუია, ალელუია, ალელუია.

ნაკურთხი ძღვენი ახლა უკვე ტრაპეზზეა დასვენებული, ჩვენ კი ზიარებისთვის ვემზადებით და ვითხოვთ:

წმიდა ჰყვენ ჩუენ ყოველთა სულნი და ჴორცნი სიწმიდითა მით მიუღებელითა, რაჲთა წმიდითა სჳნიდისითა, ურცხუენელითა პირითა და განათლებულითა გულითა საღმრთოთა ამათ საიდუმლოთა ვეზიარებოდეთ, და ამათ მიერ განცხოველებულნი შევეერთნეთ თჳთ ქრისტესა შენსა, ...რომელმან თქუა: რომელი ჭამდეს ჴორცსა ჩემსა და სუმიდეს სისხლსა ჩემსა, იგი ჩემ თანა დადგრომილ არს და მე მის თანამ, რაჲთა... ვიქმნნეთ ტაძარ ყოვლადწმიდისა და თაყუანის-საცემელისა სულისა შენისა,ჴსნილნი ყოვლისაგან საეშმაკოჲსა ღონისა, ...და მივემთხჳნეთ კეთილთა მათ აღთქუმულთა, ყოველთა თანა წმიდათა შენთა...

განწმიდე, უფალო, ყოველი ჩვენგანის სული და ხორცი სიწმიდით, რომლის წართმევაც შეუძლებელია, რათა წმიდა სინდისით, შეურცხვენელი პირითა და განათებული გულით ვეზიაროთ ამ საღმრთო საიდუმლოს (ქრისტეს ხორცსა და სისხლს), და მათ მიერ განცხოველებულნი შევუერთდეთ თვით ქრისტეს, ...რომელმაც თქვა: ვინც შეჭამს ჩემს ხორცსა და შესვამს ჩემს სისხლს, მე მასთან დავმკვიდრდები და ის დ ჩემთანმ, რათა... შევიქნეთ ტაძრად (სასახლედ, სამყოფელად) სულისა შენისა, ყოვლადწმიდისა და თაყვანისსაცემელისა, და გამოხსნილ ვიქმნეთ ეშმაკის ყოველი ხრიკისაგან, ...და მივაღწიოთ შენს მიერ აღთქმულ სიკეთეს ყველა შენს წმინდანთან ერთად...

ამ ვედრებას მოსდევს საუფლო ლოცვა, რომელიც ყოველთვის აგვირგვინებს ზიარებისათვის მომზადებას. როცა თვით ქრისტეს მოცემულ ამ ლოცვას წარმოვთქვამთ, ჩვენში ვიღებთ ქრისტეს სულს, როგორც საკუთარს, მის ლოცვას მამის მიმართ — როგორც ჩვენს საკუთარს, მის ნებას, მის სურვილს, მის სიცოცხლეს — როგორც ჩვენს საკუთარს.

ზიარება იწყება ზიარების საგალობლის თანხლებით:

„განიცადეთ და იხილეთ, რამეთუ ტკბილ არს უფალი!“

„შეხედეთ და ნახეთ, რომ სათნოა უფალი“ (ფს. 33,9)

ღმრთისმსახურება მთავრდება და მღვდელი აცხადებს: „მშვიდობით წარვიდეთ!“ ბოლო, ამბიონზე წარმოსათქმელი ლოცვა აჯამებს ამ ღმრთისმსახურების - საღამოჟამინდელი ზიარების სულიერ მნიშვნელობას მთელი დიდი მარხვის მიმართ.

მეუფეო ყოვლისა მპყრობელო, რომელმან ყოველნი დაბადებულნი სიბრძნით დაჰბადენ, რომელმან გამოუთქუმელითა მით განგებულებითა შენითა და მიუთხრობელითა სახიერებითა მოგჳყვანენ ჩუენ ყოვლადპატიოსანთა ამათ დღეთა განსაწმედელად სულთა და ჴორცთა, მოსაკუდინებელად ვნებათა, და სასოებად აღდგომისა; რომელმან ორმეოცთა დღეთა მიერ ფიცარნი მისცენ, ღმრთივწერილნი იგი ასონი, სათნოსა შენსა მოსეს, მოგუანიჭენ ჩუენცა, სახიერო, კეთილისა ამის ღუაწლისა მოღუაწებად, და სარბიელსა ამას მარხვათასა სრულყოფად, სარწმუნოებისა შეუხებელად დამარხვად, და თავებისა უხილავთა ვეშაპთასა შემუსრვად, მძლედ ცოდვისა გამოჩინებად, დაუსჯელად მიწევნად და თაყუანის-ცემად წმიდასა აღდგომასა შენსა.

ყოვლისმპყრობელო მეუფეო, რომელმაც ყოველი შენი ქმნილება სიბრძნით დაჰბადე, რომელმაც შენი მიუწვდომელი მიზანდასახულობითა და გამოუთქმელი სიკეთით მოგვიყვანე ამ პატივსაცემ დღეებამდე, სულისა და ხორცის განსაწმედად, ვნებების დასათრგუნად, აღდგომის იმედის მოსაპოვებლად; რომელმაც ორმოცი დღის ლოცვის შემდეგ შენს რჩეულს, მოსეს, ღმრთის მიერ წარწერილი ფიცრები მიეცი, ჩვენც, სახიერო, შეგვაძლებინე კეთილი ღვაწლის (მოთმინების) აღსრულება და მარხვის სარბიელის წარმატებით დასრულება, სარწმუნოების შეურყეველი დაცვა, უხილავ ვეშაპთა (ეშმაკთა) თავების შემუსვრა, ცოდვების დამარცხება, დაუსჯელად მიღწევა შენი აღდგომის წმიდა დღესასწაულამდე და მისი თაყვანისცემა.

ახლა ტაძრის კარს მიღმა უკვე დაბნელდა. იქ ღამეა, რომელშიც ჩვენ გავდივართ, რომელშიც ალბათ კიდევ დიდხანს უნდა ვიცხოვროთ, ვიბრძოლოთ, დავითმინოთ. მაგრამ ახლა ამ ღამეს ასხივოსნებს ნათელი, რომელიც ეს-ესაა ვიხილეთ. სასუფეველი, რომლის სიახლოვეს თითქოსდა ჯერ არანაირად შეუცვლია ეს სოფელი, ჩვენ „საიდუმლოდ“ მოგვეცა, მაგრამ ვიცით, რომ სასუფევლის სიხარული და მშვიდობა ჩვენთანაა, ჩვენ კი დიდი მარხვის გაგრძელებისათვის ვემზადებით.

ახლა უნდა დავუბრუნდეთ დიდი მარხვის, როგორც მოგზაურობის, იდეასა და გამოცდილებას. ამ მოგზაურობის მიზანია, ერთი სულიერი მდგომარეობიდან მეორეში გადაგვიყვანოს. როგორც უკვე ვთქვით, თანამედროვე ქრისტიანთა უმრავლესობას არ ესმის დიდი მარხვის ეს მიზანი და მასში მხოლოდ წელიწადის იმ პერიოდს ხედავს, როცა მათ რელიგიური მოვალეობების შესრულება ეკისრებათ: ზიარება (წელიწადში ერთხელ!) და საკვების გარკვეული შეზღუდვების დაცვა, რომელიც სულ მალე ანაზღაურდება აღდგომის დღესასწაულზე მარხვის შეწყვეტით. იმის წყალობით, რომ არა მარტო საერონი, არამედ მრავალი სამღვდელო პირიც შეურიგდა დიდი მარხვის ამგვარ გამარტივებულსა და ფორმალურ გაგებას, მარხვის ჭეშმარიტი სულისკვეთება თითქმის განიდევნა ჩვენი ცხოვრებიდან. დიდი მარხვის საღვთისმეტყველო და სულიერი მნიშვნელობის აღდგენა ჩვენი უმნიშვნელოვანესი და არსებითი ამოცანაა, მაგრამ ეს აღდგენა მხოლოდ დიდი მარხვის საღვთისმსახურო რიტმისა და აგებულების ჭეშმარიტი გაგების შემთხვევაშია შესაძლებელი.

დიდი მარხვის დასაწყისში, მსგავსად საწყისი „ტონისა“, რომელიც დიდი მარხვის მთელს „მელოდიას“ განსაზღვრავს, ჩვენ გვხვდება წმინდა ანდრია კრიტელის დიდი კანონი. ის ოთხ ნაწილადაა გაყოფილი და დიდი სერობის ლოცვაზე იკითხება დიდი მარხვის პირველი ოთხი დღის განმავლობაში. ეს გალობანი ანუ კანონი შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც სინანულის ტირილი, რომელიც ჩვენს წინაშე გადაშლის ცოდვის უფსკრულის მთელს სიღრმეს, ჩვენს სულს შესძრავს სინანულითა და სასოებით. წმ. ანდრია საოცარი ხელოვნებით აქსოვს თავის სინანულში დიდ ბიბლიურ სახეებს: ადამსა და ევას, მიწიერ სამოთხესა და შეცოდებას, ნოე მამათმთავარსა და მსოფლიო წარღვნას, დავით წინასწარმეტყველს, აღთქმულ მიწას და ყველაზე მაღლა კი - ქრისტესა და ეკლესიას. ყოველივე ამას კანონის ავტორი ცოდვათა აღსარებასა და სინანულს უკავშირებს. საღმრთო ისტორიის მოვლენები ისეა მოცემული, როგორც ჩემი პირადი ცხოვრება, ღვთის წარსული საქმენი - როგორც ჩემი პირადი ცხოვნებისათვის ქმნილნი, ცოდვისა და ღალატის ტრაგედია - როგორც ჩემი პირადი უბედურება. ჩემი ცხოვრება ნაჩვენებია როგორც ღმერთსა და მის წინააღმდეგ ამბოხებული ბნელეთის ძალების დიდი და ყოვლისმომცველი ბრძოლის შემადგენელი ნაწილი.

კანონი სწორედ ამ ღრმად პირადი ძახილით იწყება:

ვინაჲ ვიწყო მე გლოვად საქმეთა ცხორებისა ჩემისათა, ანუ რომელი დასაბამი ვყო, ქრისტე, გოდებისა ამის?

საიდან დავიწყო ჩემი ცხოვრების საქმეთა გლოვა? რომელი ცოდვის ხსენებით შევუდგე, ქრისტე ღმერთო, ჩემს მოთქმას?

ერთმანეთის მიყოლებით იხსნება ჩემი ცოდვები მათ ღრმა კავშირში ადამიანის ღმერთთან მიმართების ჯერაც შეუწყვეტელ ტრაგედიასთან. პირველი შეცოდების ისტორია - ეს ჩემი პირადი ისტორიაა:

პირველშექმნულსა ადამს გარდასლვითა ვებაძვე, და ვაგრძენ სიშიშულე შემი ღმრთისაგან, და მაღლისა მის მეუფებისა და წმიდისა ფუფუნებისა, დაცემათა ჩემთათჳს.

პირველადშექმნილ კაცს, ადამს, დავემსგავსე საღმრთო მცნებების დარღვევით; ჩემმა ცოდვებმა განმაშორა ღმერთს, მის მაღალ მეუფებასა და ნეტარებას.

მე დავკარგე ყველა საღმრთო ნიჭი:

ბიწიან ვყავ ტაძარი ჴორცთა ჩემთა, დავაბნელე ხატება და მსგავსება, რომლითა პატივ-მეცა; დავაშავე ბრწყინვალებაჲ სულისა გემოთაგან ვნებათათა; განვბძარე მე პირველი სამოსელი, რომელი პირველითგან მიქსოვა ღმერთმან და ვსძე მე შიშუელი.

წავბილწე ჩემი სხეულის აგებულება; ღმრთის ხატება და მსგავსება, რომლის პატივი ღმერთმა მომანიჭა, დავკარგე; სულის სიწმიდე შევბღალე ვნებების გემოს-ხილვით; პირველი სამოსელი, რომელიც თავდაპირველად მომიქსოვა ღმერთმა, დავგლიჯე, და ახლა შიშველი ვარ.

ამგვარად, ოთხი საღამოს განმავლობაში კანონის ცხრა გალობა კვლავაც და კვლავაც მოგვითხრობს ქვეყნიერების სულიერ ისტორიას, რომელიც ამავე დროს ჩემი სულის ისტორიაცაა. კანონის სიტყვები პასუხს მთხოვს, რადგანაც იმ მოვლენებზე მელაპარაკება, რომლებიც თუმცა წარსულში მოხდა, მაგრამ მათი საზრისი მარადიულია, რადგანაც თითოეული ადამიანური სული - ერთადერთი და განუმეორებელი - განსაცდელის იმავე გზას გადის, იმავე არჩევანისა და უზენაესი და უმნიშვნელოვანესი რეალობის წინაშე დგას. საღმრთო წერილიდან მოყვანილი მაგალითები უბრალო „ალეგორიები“ არაა, როგორც ბევრს ჰგონია, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ დიდი კანონი ზომაზე მეტადაა გადატვირთული ისეთი სახელებითა და მოვლენებით, რომლებსაც, თითქოს, არავითარი კავშირი არა აქვთ მათ პირად ცხოვრებასთან. ასეთი ადამიანები ვერ იგებენ, რა საჭიროა კაენისა და აბელის, სოლომონისა და დავითის მოხსენიება იქ, სადაც გაცილებით უფრო მარტივი იქნებოდა, უბრალოდ გვეთქვა: „მე შევცოდე“. მათ არ ესმით, რომ თვით სიტყვას „ცოდვა“ ბიბლიურ და ქრისტიანულ გადმოცემაში დიდი სიღრმე და სიძლიერე აქვს, რის გაგებაც თანამედროვე ადამიანს აღარ ძალუძს, რის გამოც მის მიერ საკუთარ ცოდვათა აღსარება ძალიან გასხვავდება ჭეშმარიტი ქრისტიანული სინანულისაგან. მართლაც, ის კულტურა, რომლის წიაღში ჩვენ ვცხოვრობთ და რომელიც ჩვენს თანამედროვე შეხედულებებს აყალიბებს, არსებითად გამორიცხავს თვით ცოდვის ცნებას. რადგანაც ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის დაცემაა თვალუწვდენელი სულიერი სიმაღლიდან, მის მიერ მაღალი სულიერი მოწოდების უარყოფაა. მაგრამ რა მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს ამას კულტურისათვის, რომელიც არ სცნობს ამ სულიერი სიმაღლისა და მოწოდების არსებობას, რომელიც ადამიანს „ზემოდან“ კი არა, „ქვემოდან“ აფასებს, კულტურისათვის, რომელიც თუმცა აშკარად არ უარყოფს ღმერთს, ფაქტობრივად მაინც თავიდან ბოლომდე მატერიალისტურია და ამიტომაც ადამიანის ცხოვრებას მხოლოდ და მხოლოდ მატერიალური კეთილდღეობის თვალსაზრისით განიხილავს და უგულებელყოფს მის უმაღლეს, ტრანსცენდენტულ დანიშნულებას? ამ კულტურის ფარგლებში ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, განიხილება როგორც ბუნებრივი სისუსტე, რომელსაც საფუძვლად სოციალური მოუწყობლობა უდევს და რომელიც, ამიტომ, უკეთესი სოციალური მოწყობითა და ეკონომიკური ორგანიზაციით გამოსწორდება. ამ მიზეზით, თანამედროვე ადამიანი, მაშინაც კი, როცა ცოდვებს აღიარებს, უკვე აღარ ინანიებს. თავისი „რელიგიური მოვალეობების“ გაგების შესაბამისად, იგი ან ფორმალურად ჩამოთვლის ხოლმე თავის ცდომილებებსა და რიტუალური წესების დარღვევებს, ან თავის პრობლემებს მოუთხრობს ხოლმე მოძღვარს და ეკლესიისაგან რაღაცნაირ თერაპიას თუ განკურნებას მოელის, რათა სიმშვიდე და ბედნიერება დაიბრუნოს. ვერც ერთ, ვერც მეორე შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვხედავთ მონანიებას, იმ ადამიანის სულიერ თავზარს, რომელმაც თავისი თავი გამოუთქმელი დიდების ხატად იხილა და აღიარა, რომ თავისი ცხოვრებით ამ ხატს უღალატა, გათელა და შეურაცხყო ის. ვერ ვხედავთ მონანიებას, როგორც ცოდვის გამო ტკივილს, რომელიც ადამიანის ცნობიერების სიღრმიდან მომდინარეობს, როგორც დაბრუნების სურვილს, როგორც სწრაფვას ღმრთის მოწყალებისა და სიყვარულისკენ. სწორედ ამიტომ არაა საკმარისი, თქვა - „შევცოდე“. ეს სიტყვები თავის ჭეშმარიტ მნიშვნელობასა და ქმედითობას მაშინ იძენენ, როცა ცოდვა მთელი სიღრმითა და სიმძიმითაა განცდილი და გაგებული.

დიდი კანონის მნიშვნელობა და მიზანი სწორედ ისაა, რომ ნათლად გამოგვიცხადოს ცოდვა და ამგვარად მიგვიყვანოს სინანულთან. მაგრამ ის ცოდვას ჩამოთვლისა და განსაზღვრებების მეშვეობით კი არა, ბიბლიური ისტორიის ღრმა ჭვრეტით გვიცხადებს, რადგანაც ეს ისტორია ჭეშმარიტად ცოდვის, მონანიებისა და მიტევების ამბავია. ამ ჭვრეტას სრულიად განსხვავებულ სულიერ კულტურაში შევყავართ, მოგვიწოდებს, მივიღოთ ადამიანის, მისი ცხოვრებისა და სულიერი მოტივაციების სრულიად განსხვავებული გაგება. კანონი ჩვენში აღადგენს იმ სულიერ მსოფლგაგებას, რომლის შიგნით მონანიება კვლავ შესაძლებელია. მაშინ გვესმის:

აბელისსა, იესუ, არა მივემსგავსე სიმართლესა, და ძღუენნი საღმრთონი არა მოგართუენ შენ, არცა საქმე ღირსი, არცა მსხუერპლი განწმედილი, არცა ცხორებაჲ უბიწოჲ.

აბელის სიმართლეს ვერ მივბაძე, იესუ; მისებურად ვერ მოგართვი საღმრთო ძღვენი, ვერც ღირსეული საქმეები, ვერც წმინდა მსხვერპლი, ვერც ცხოვრების უბიწოება.

ჩვენ გვესმის, რომ ბიბლიაში ასე მოკლედ მოთხრობილი პირველი მსხვერპლშეწირვის ისტორია ჩვენ რაღაც ძალიან არსებითს გვიხსნის ჩვენს საკუთარ ცხოვრებაშიც და, საერთოდ, ადამიანში. ჩვენ ვიგებთ, რომ ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, არის უარყოფა ცხოვრებისა, როგორც საღმრთო ნიჭისა და ღმრთის მიმართ შეწირული მსხვერპლისა. გვესმის, რომ ცოდვის ფესვი ჩვენი სიყვარულისა და მისი უზენაესი ობიექტისაგან დაშორებაა. ამ გამოცხადების წყალობით შესაძლებელი ხდება, წარმოვთქვათ თანამედროვე ცხოვრებისეული გამოცდილებისაგან უსასრულოდ დაშორებული სიტყვები, რომლებიც უღრმეს სიმართლეს გვეუბნებიან:

ცხოვლად შემზილე თიჴაჲ, ჴელოვანთმთავარმან მეკეცემან, ჴორცად და ძუალად, სამშჳნველად და სულად, არამედ, ჵ მჴსნელო, ღმერთო და მსაჯულო ჩემო, მონანული შემიწყნარე.

ცოცხალ არსებად შემქმენ თიხისაგან, როგორც თიხის ოსტატმა, და მქმენ ხორცად და ძვალად, სამშვინველად და სულად; მაგრამ, ჩემო მხსნელო, ღმერთო და მსაჯულო ჩემო, კვლავ მიმიღე, რადგან ვნანობ ჩემს ცოდვებს.

იმისათვის, რომ ნამდვილად „გავიგოთ“ დიდი კანონი, რა თქმა უნდა, აუცილებელია ბიბლიის ცოდნა და ბიბლიური სახეების შეთვისება. თუ დღეს ამ კანონს ბევრი მოსაწყენ და ჩვენი ცხოვრებისაგან მოწყვეტილ ტექსტად მიიჩნევს, ეს მხოლოდ იმიტომ ხდება, რომ ამ ადამიანების რწმენა არ საზრდოობს საღმრთო წერილის წყაროდან, რომელიც წმინდა მამებისათვის მართლაც რომ სარწმუნოების წყარო იყო. ჩვენ კვლავ უნდა ვისწავლოთ სამყაროს ისე აღქმა, როგორც ის ბიბლიაშია მოცემული, უნდა ვისწავლოთ ამ ბიბლიურ სამყაროში ცხოვრება. და ამის სწავლის საუკეთესო საშუალება კი ქრისტიანული ღმრთისმსახურებაა, რომელიც არა მარტო გადმოგვცემს ბიბლიურ მოძღვრებას, არამედ ცხოვრების ბიბლიურ წესსაც გვიხსნის.

ამიტომაც დიდი მარხვის მოგზაურობა საწყის წერტილთან დაბრუნებით იწყება, დაბრუნებით ქვეყნიერების შექმნასთან, პირველშეცოდებასა და ხსნასთან, იმ სამყაროსთან, სადაც ყველაფერი ღმერთზე გვესაუბრება, ღმრთის დიდებას ირეკლავს; სადაც ყველაფერი, რაც ხდება, ყველა მოვლენა უშუალოდ ღმერთს უკავშირდება; სადაც ადამიანი პოულობს თავისი ცხოვრების ნამდვილ განზომილებებს და, როგორც კი იპოვის, ცოდვებს ინანიებს.

ეკლესიის მამები ხშირად ადარებდნენ დიდ მარხვას რჩეული ერის ორმოცწლიან ხეტიალს უდაბნოში. ბიბლიიდან ვიცით, რომ საღმრთო ერის სასოწარკვეთილებაში ჩავარდნისგან დასახსნელად და იმისთვისაც, რომ ამ ორმოცწლიანი ხეტიალის განმავლობაში საღმრთო განგების უზენაესი მიზნები გამოეცხადებინა, ღმერთმა მრავალი სასწაული ჰქმნა. ამ ხეტიალის მსგავსად ადგენენ წმინდა მამები ორმოცდღიანი მარხვის განმარტებასაც.

მარხვის საბოლოო მიზანი პასექია, ანუ ღმრთის სასუფევლის აღთქმული მიწა. მაგრამ დიდი მარხვის ყოველი კვირის დასასრულსაც თითქოსდა რაღაც „შესვენება“ ხდება, ამ საბოლოო მიზნის წინასწარი შეგრძნება. ეს ორი დღეა - შაბათი და კვირა, როცა ევქარისტია აღესრულება. ამ დღეებს მარხვის სულიერ გზაზე განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს.

დავიწყოთ შაბათით. მისი განსაკუთრებული მდგომარეობა საეკლესიო ტიპიკონში და ამ დღის გამორიცხვა სამარხვო ღვთისმსახურების ტიპისაგან ახსნას საჭიროებს. იმ „რუბრიკების“ თვალსაზრისით, რომლებზედაც ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ, შაბათი სამარხვო დღე არაა, ის თვით ღმრთის მიერ დაწესებული დღესასწაულის დღეა: „და აკურთხა ღმერთმან დღე მეშჳდე და წმიდა-ყო იგი“ (დაბ. 2,3). არავის შეუძლია საღმრთო განჩინების შეცვლა ან გაუქმება. მართალია, ბევრი ქრისტიანი ფიქრობს, რომ შაბათის დღესასწაულად დადგინება ღმრთის მიერ უბრალოდ კვირას იქნა გადატანილი და ეს დღე, ამგვარად, დასვენებისა და სიმშვიდის დღედ იქცა. მაგრამ ამ თვალსაზრისს არაფერი ადასტურებს არც საღმრთო წერილში, არც საღმრთო გადმოცემაში. პირიქით, წმინდა მამათა წერილებში და ადრეულ საეკლესიო გადმოცემაში კვირას პირველი ან მერვე დღე ეწოდება, რითაც ხაზგასმულია მისი გარკვეული დაპირისპირება შაბათთან, რომელიც სამუდამოდ რჩება მეშვიდე დღე დ, ღმრთისაგან განწმენდილად და კურთხეულად. ეს ის დღეა, როცა დამოწმებულ იქნა, რომ შექმნილი ქვეყნიერება ფრიად კეთილია და ასეთია ამ დღის მნიშვნელობა მთელს ძველ აღთქმაში, მნიშვნელობა, რომელიც თვით ქრისტეს მიერ იყო დაცული და ეკლესიაშიც ნარჩუნდება. ეს ნიშნავს, რომ დაცემისა და ცოდვის მიუხედავად ქვეყნიერება ღმრთის კეთილ ქმნილებად დარჩა, მან შეინარჩუნა ის არსებითი სიკეთე, რომლისთვისაც ასე გაიხარა უფალმა: „და იხილნა ღმერთმან ყოველნი, რაოდენნი ქმნა, და აჰა კეთილ ფრიად“.

ამიტომაც შაბათის დაცვა თავიდანვე ნიშნავდა, რომ ცხოვრება შეიძლება იყოს საზრისით აღვსილი, ბედნიერი, შემოქმედებითი. ცხოვრებას შეუძლია იყოს ისეთი, როგორიც ღმერთმა ისურვა. და შაბათი, დასვენების დღე, როცა ჩვენ საკუთარი შრომის ნაყოფით ვიხარებთ, სამუდამოდ ინახავს საღმრთო კურთხევის მადლს, მის საქმეებსა და მშვიდობაზე დამყარებულს. მაგრამ შაბათის ქრისტიანული გაგების დაფუძნება ძველაღთქმისეულ გაგებაზე არათუ არ გამორიცხავს, არამედ გულისხმობს მათ შორის განსხვავებას. ქრისტეს მიერ არაფერი რჩება უცვლელი, რადგანაც მის მიერ ყველაფერი აღსრულდა, დაძლეულ იქნა ყველა შეზღუდვა, ყველაფერი აღივსო ახალი აზრით. თუ შაბათი თავის უმაღლეს სულიერ საზრისში ატარებს იმ მნიშვნელობას, რომ თვით ქვეყნიერების არსში სამუდამოდ ინახება ღმრთის დასკვნა, რომ ეს ქმნილება „ფრიად კეთილია“, ისიც უნდა ვიცოდეთ, რომ ქრისტემ ამა ქვეყნის საზრისი ახალი ნათლით განაცხადა და რაღაც ახლად აქცია ის. ქრისტემ მიანიჭა ადამიანს ღმრთის სასუფეველი, რომელიც „არა ამა სოფლისაა“. სწორედ აქ იპოვება იმ უზენაესი ნათლის წყარო, რომლის წყალობით ქრისტიანისთვის ყოველივე ახლდება. ამა სოფლის, შექმნილი ქვეყნიერებისა და მისი შინაარსის მთელი სიკეთე უკვე შეესაბამება მის აღსრულებას ღმრთის სასუფეველში, მომავალი დროის სასუფეველში, რომელიც მთელი სისრულით მხოლოდ წუთისოფლის აღსასრულის შემდეგ განცხადდება. უფრო მეტიც, წუთისოფელმა, რომელმაც უარყო ქრისტე, გვიჩვენა, რომ იგი წუთისოფლის თავადის ძალაუფლების ქვეშ იმყოფება, „ბოროტსა ზედა დგას“ (1 იოან. 5,19), მისი ცხოვნების გზა კი ევოლუციაზე, სრულყოფასა და პროგრესზე კი არ გადის, არამედ ჯვარზე, სიკვდილსა და მკვდრეთით აღდგომაზე. „რომელი დასთესი, არა ცხონდის, ვიდრემდე არა მოკუდის“ (1 კორ. 15,36). ამგვარად, ქრისტიანი „ორმაგი ცხოვრებით“ ცხოვრობს არა იმ აზრით, რომ იგი თავის „რელიგიურ“ და „საერო“ საქმიანობას ერთმანეთს უთავსებს, არამედ იმიტომ, რომ მთელი მისი ცხოვრება ქცეულა ღმრთის სასუფევლის წინასწარ შეგრძნებად და მისთვის მომზადებად, ყოველი მისი საქციელი კი მოწოდებულია, იქცეს მომავალ მოვლენათა ნიშნად, დამტკიცებად და მოლოდინად. ამგვარია სახარების მოჩვენებითი წინააღმდეგობის აზრი: ღმრთის სასუფეველი ჩვენს შორისაა და თანაც იგი ჯერ კიდევ მოსასვლელია. თუ ვინმემ საკუთარ ცხოვრებაშივე ვერ შეიცნო სასუფეველი, მას არ განეცხადება ის, როგორც სახარებისეული სიყვარულის მოლოდინისა და წადილის ობიექტი. შეიძლება გვწამდეს სიკვდილისშემდგომი საზღაური ან სასჯელი, მაგრამ ამავე დროს ვერ მივხვდეთ ქრისტიანული ლოცვის მთელს სიხარულსა და ძლიერებას: „მოვედინ სუფევაჲ შენი!“ ქრისტე მოვიდა იმისათვის, რომ ჩვენ მისი ლოდინი შეგვძლებოდა. იგი შევიდა ჩვენს დროით ცხოვრებაში, რათა ცხოვრებაც და დროც ღმრთის სასუფევლის გზად ქცეულიყო.

შაბათი, ქვეყნიერების შექმნის, ამა სოფლის დღე, ქრისტეს მიერ იქცა უფლის დღის წინამორბედი მოლოდინის ჟამად. ეს გარდაქმნა მოხდა იმ დიდსა და წმინდა შაბათს, როცა უფალმა აღასრულა თავისი ამქვეყნიური საქმენი და საფლავში მიიძინა. მეორე დღეს, შაბათის შემდგომ პირველ დღეს, ამ საფლავიდან სიცოცხლე აღმობრწყინდა და მენელსაცხებელ დედებს ეთქვა: „გიხაროდენ!“. მოწაფეებს კი „არღა ჰრწმენად სიხარულისა მისგან“ (ლ. 24,41). ასე დაიწყო ახალი ქმნილების პირველი დღე. ამ ახალ დღეს ეკლესია მონაწილეობს და მკვდრეთით აღდგომას უერთდება. მაგრამ ეკლესია ჯერაც ამა სოფლად ცხოვრობს და მოგზაურობს. ეს სოფელი თავის მისტიურ სიღრმეში იქცა შაბათად, რადგანაც, პავლე მოციქულის სიტყვების თანახმად: „რამეთუ მოჰკუედით, და ცხორებაჲ თქუენი დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა. რაჟამს ქრისტე გამოცხადნეს, ცხორებაჲ იგი ჩუენი, მაშინ თქუენცა მის თანა გამოცხადნეთ დიდებითა“ (კოლასელთა 3,3-4).

ეს ყველაფერი განმარტავს შაბათის, მეშვიდე დღის ერთადერთ და განსაკუთრებულ ადგილს საღმრთისმსახურო გადმოცემაში: ეს ორმაგი საზრისია დღესასწაულისა და სიკვდილის დღისა. ეს დღესასწაულია, რადგანაც ამა სოფლად, დროის საუფლოში ქრისტემ დათრგუნა სიკვდილი და თავისი სასუფევლის კარი გახსნა, რადგანაც მისი განხორციელება, სიკვდილი და მკვდრეთით აღდგომა იმ საღმრთო შემოქმედების დასასრულია, რომლისთვისაც იხარებდა ღმერთი ჟამთა დასაბამს. მაგრამ შაბათი სიკვდილის დღეცაა, რადგანაც ქრისტეს სიკვდილში ეს სოფელიც მოკვდა, მისი ცხოვნება, აღსრულება და სახეცვლილება კი უკვე სიკვდილის საზღვრებს მიღმა, მომავალ სასუფეველშია. ღვთისმსახურების წლიური ციკლის ყველა შაბათის მნიშვნელობა დაკავშირებულია ორ გადამწყვეტ შაბათთან: ლაზარეს აღგინებასთან, რომელიც ამა სოფლად აღსრულდა და საყოველთაო აღდგინების მომასწავებელი და აღთქმა იყო, და პასექის დიდი, წმინდა შაბათი, როცა თვით სიკვდილი დაითრგუნა და ახალი ქმნილების ახალ ცხოვრებაში შესასვლელად იქცა.

დიდი მარხვის განმავლობაში შაბათის ეს მნიშვნელობა განსაკუთრებით ნათლად ვლინდება, რადგანაც მარხვის მიზანი სწორედ დროის ქრისტიანული საზრისის აღდგენაა, სადაც ჟამთასვლა მომზადებად და მოგზაურობად განიხილება: „გლოცავ თქუენ, ვითარცა მწირთა და წარმავალთა, განეშორენით გულის თქუმათაგან ჴორციელთა, რომელნი ეწყვებიან სულსა“ (1 პეტრ. 2,11). დიდი მარხვის შაბათები სამარხვო მოსაგრეობას მომავალ აღსრულებასთან აკავშირებენ და, ამგვარად, მარხვას განსაკუთრებულ სულიერ რიტმს ანიჭებენ. ერთი მხრივ, დიდი მარხვის შაბათი იოანე ოქროპირის საღმრთო ლიტურგიის აღსრულებით აღნიშნული ევქარისტიული დღეა, ევქარისტია კი ყოველთვის დღესასწაულს ნიშნავს. მაგრამ ამ დღესასწაულის განსაკუთრებული ხასიათი დიდ მარხვასთან, მის მოსამზადებელ, მოთმინებითა და მოსაგრეობით აღსავსე ხასიათთან შესაბამისობაში მდგომარეობს. ეს უბრალოდ „სულის მოთქმაა“, რომელიც მიზნად ისახავს, რომ მოგზაურობის საბოლოო მიზანზე დავფიქრდეთ. ამაზე განსაკუთრებით ცხადად მიგვითითებს სამოციქულო ეპისტოლეთა საკითხავების წესი, რომელიც დიდი მარხვის შაბათ დღეებში ებრაელთა მიმართ ეპისტოლედან შეირჩევა, რომლის მთავარი თემაა ცხოვნების, აღთქმისა და მომავლის რწმენის გზაა.

პირველ შაბათს ჩვენ ეპისტოლეს საზეიმო შესავალს ვისმენთ (ებრ. 1,1-12), სადაც დამტკიცებულია ქვეყნიერების შექმნა, ცოდვისაგან მისი გამოხსნა და მარადიული სასუფევლის დადგომა:

მრავლით კერძო და მრავლით სახით მაშინვე ღმერთი ეტყოდა მამათა წინაჲსწარმეტყუელთა მიერ, ხოლო უკუანაჲსკნელთა ამათ დღეთა მეტყოდა ჩუენ ძისა მიერ თჳსისა, რომელი-იგი დაადგინა მკჳდრად ყოვლისა, რომლისაგანცა შექმნნა ღმერთმან საუკუნენი... ხოლო შენ თავადი იგივე ხარ და წელიწადთა შენთა არა მოაკლდეს.

მრავალმხრივ და მრავალი სახით ესუბრებოდა ღმერთი ჩვენს მამებს წინასწარმეტყველთა საშუალებით; ამ ბოლო დღეებში კი განგვეცხადა და გვესაუბრა თავისი ძის მიერ, რომელიც მან დაადგინა ყოველივე იმის მკვიდრად (პატრონად), რომლითაც ღმერთმა საუკუნეები შექმნა. შენ (ღმერთი) კვლავ იგივე ხარ; შენი წლები არ დასრულდება.

ჩვენ ამ ბოლო დღეებში ვცხოვრობთ - უმაღლესი მოსაგრეობის დღეებში. დროის მიხედვით ჩვენ კიდევ „დღეს“ ვართ, მაგრამ ბოლო ჟამი ახლოვდება. დიდი მარხვის მეორე კვირის შაბათს კითხულობენ ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს 3,12-14:

ეკრძალენით, ძმანო, ნუუკუე სადამე იყოს ვისმე თქუენგანსა თანა გული უკეთური ურწმუნოებისაჲ განდგომად ღმრთისაგან ცხოველისა. არამედ ნუგეშინის-სცემდით თავთა თჳსთა დღითი-დღედ, ვიდრე-ესე დღესღა ჰრქჳან, რაჲთა არა განვინმეფიცხნეს თქუენგანი საცთურითა მით ცოდვისაჲა, რამეთუ თანაზიარ ქრისტესა ვიქმნენით, უკუეთუ დასაბამი იგი ძლიერებისაჲ აღსასრულადმდე მტკიცედ შევიკრძალოთ.

გაფრთხილდით, ძმანო, ნუ იქნება რომელიმე თქვენგანში გული ურწმუნო და უკეთური, რათა არ განუდგეთ ცხოველ ღმერთს, არამედ ყოველდღე შეაგონეთ ერთმანეთს, ვიდრე არ ითქმის „დღეს“, რათა არც ერთი თქვენგანი არ გაკერპდეს ცოდვის საცდურით, რადგანაც ქრისტეს თანაზიარნი ვიქმენით, თუკი არსებობის დასაბამს მტკიცედ დავიმარხავთ ბოლომდე.

ბრძოლა მძიმეა. ტანჯვისა და განსაცდელის ფასად ვაღწევთ საუკეთესოსა და მარადიულის ფლობას. ამიტომაც მესამე შაბათის შეგონება ასე მოგვიწოდებს (ებრ 10, 35-38):

ნუ განიშორებთ განცხადებულებასა მაგას თქუენსა, რომელსაც აქუს დიდი სასყიდლის მოგებაჲ. რამეთუ მოთმინებაჲ გიჴმს თქუენ, რაჲთა ნებაჲ ღმრთისაჲ ჰყოთ და მოიღოთ აღნათქუემი იგი. რამეთუ მცირედ, წუთ ერთღა, მომავალი იგი მოვიდეს და არა ყოვნოს. ხოლო მართალი სარწმუნოებით ცხონდეს; და უკუეთუ იჯმნეთ მისგან, არა სთნავს სულსა ჩემსა მას შინა.

ნუ განიშორებთ თქვენს სიმხნევეს, რომელსაც ელის დიდი საზღაური. მოთმინება გმართებთ, რათა ჰყოთ ნება ღმრთისა, და მიიღოთ აღთქმული. რადგან ცოტაც, სულ ცოტაც, და არ დაყოვნდება, მოვა მომავალი. მართალი რწმენით ცხოვნდება. და თუ ვინმე განდგება, ჩემი სული მას არ მოიწონებს.

ამ ბრძოლისათვის ჩვენ სარწმუნოებით, სასოებითა და სიყვარულით უნდა შევიარაღდეთ, როგორც ეპისტოლეს საკითხავი (ებრ. 6,10-12) გვიმტკიცებს მეოთხე შაბათს:

რამეთუ არა არს სიცრუვე ღმრთისა თანა, ვითარმცა დაივიწყნა საქმენი თქუენნი და შრომაჲ სიყუარულისა თქნუენისაჲ, რომელიც აჩუენეთ სახელისა მისისათჳს, რამეთუ ჰმსახურებდით წმიდათა მათ და ჰმსახურებთცა.

გუსურის კაცად-კაცადისა თქუენისა, რაჲთა მასვე აჩუენებდეთ მოსწრაფებასა გულ-სავსებისა მის მიმართ სასოებისა ვიდრე აღსასრულადმდე, რაჲთა არა მოჰმედგრდეთ, არამედ მობაძავ იყვნეთ მათდა, რომელთაიგი სარწმუნოებითა და სულგრძელობითა დაიმკჳდრნეს აღთქუმანი.

ღმერთი უსამართლო როდია, რომ დაივიწყოს თქვენი საქმენი და შრომა სიყვარულისა, რაც გამოავლინეთ მისი სახელისათვის, რაკიღა წმიდათ მსახურებდით და კვლავ მსახურებთ.

მაგრამ გვსურს, რომ თითოეული თქვენგანი სასოების სავსებისათვის იჩენდეს იმავე გულმოდგინებას აღსასრულამდე, რათა მცონარენი არ გახდეთ, არამედ ბაძავდე მათ, რომელნიც რწმენითა და დიდსულოვნებით დაიმკვიდრებენ აღთქმათ.

დრო მოკლდება, მოლოდინი უფრო იძაბება, რწმენა უფრო მხიარული ხდება. ეს მეხუთე შაბათის საკითხავში ჩანს (ებრ 9,28):

ეგრეცა ქრისტე ერთგზის შეიწირა მრავალთათჳს აჴოცად ცოდვათა, ხოლო მეორედ თჳნიერ ცოდვათა გამოეცხადოს, რომელნი-იგი მოელიან მას მაცხოვრად.

ასევე ქრისტეც, ერთხელ რომ შესწირა თავი მრავალთათვის, ცოდვათა წარსახოცად, მეორედ გამოჩნდება არა ცოდვის განსაწმედად, არამედ მათთვის, რომელნიც მოელიან მას მხსნელად.

ეს ბოლო საკითხავია ლაზარეს შაბათის წინ, როცა მოლოდინის დრო-ჟამიდან მოლოდინის აღსრულების დროში გადავდივართ.

სახარების საკითხავები დიდი მარხვის შაბათებისთვის არჩეულია მარკოზის სახარებიდან და მათაც გარკვეული მიმდევრობა ახასიათებს.

პირველი შაბათის სახარება ამ მიმდევრობის მნიშვნელობასა და საზრისს გვიხსნის. ქრისტე უარყოფს ებრაული შაბათის ფარისევლურ აკრძალვებს და ამბობს (მკ. 2,27-28):

შაბათი კაცისათჳს დაებადა, და არა თუ კაცი შაბათისათჳს. ვინაჲცა უფალ არს ძე კაცისაჲ შაბათისაცა.

შაბათი კაცისათვის შეიქმნა, და არა კაცი შაბათისათვის. ასე რომ, ძე კაცისა შაბათის უფალიცაა (შაბათზე უპირატესიცაა).

ახალი ცხოვრება დადგა, ადამიანის აღდგინება დაიწყო. დიდი მარხვის მეორე კვირის შაბათს ჩვენ ვისმენთ კეთროვანის სიტყვებს ქრისტეს მიმართ: „უფალო, უკუეთუ გინდეს, ძალ-გიც განწმენდად ჩემდა. ხოლო იესოს შეეწყალა იგი, განყო ჴელი, შეახო მას და ჰრქუა: მნებავს, განწმიდენ!“ (მკ. 1,40-41).

მესამე შაბათს ვხედავთ, რომ ქრისტე ყოველგვარი აკრძალვის საწინააღმდეგოდ „მეზუერეთა და ცოდვილთა თანა ჭამს...“ (მკ. 2,14-17).

მეოთხე შაბათს შესაქმის წიგნში მოცემული მტკიცების პასუხად, რომ შექმნილი ქვეყნიერება ფრიად კეთილია (დაბადება, თავი I), სახარება სიხარულით გვამცნობს: „ყოველსავე კეთილსა იქმს: ყრუთა ასმენს და უტყუთა ატყუებს“ (მარკ. 7,37).

და ბოლოს, მეხუთე შაბათს ყოველივე პეტრე მოციქულის გადამწყვეტი აღიარებით სრულდება: ” შენ ხარ ქრისტე...“ (მკ. 8,29).

ეს ადამიანის მიერ ქრისტეს საიდუმლოების, ახალი ქმნილების საიდუმლოების მიღებაა.

დიდი მარხვის შაბათები, როგორც ზემოთ უკვე ვთქვით, თავიანთ თავში კიდევ ერთ თემასა თუ განზომილებას შეიცავს: ესაა სიკვდილის თემა. პირველი შაბათის გამოკლებით, რომელიც საეკლესიო ტრადიციით წმინდა თევდორე ტირონის ხსენებას ეძღვნება, და მეხუთე შაბათისა, რომელიც დაუჯდომელის გალობას უჭირავს, დარჩენილი სამი შაბათი მკვდრეთით აღდგომისა და საუკუნო ცხოვრების სასოებით უფლის მიერ ყოველთა შესვენებულთა მოსახსენიებელი დღეებია. ეს მოხსენიება, როგორც უკვე ვთქვით, ამზადებს და წინასწარ ამცნობს ლაზარეს აღდგინებისა და ვნების შვიდეულის დიდ წმინდა შაბათს. ეს მოხსენიება უნდა განვიხილოთ არა მხოლოდ როგორც სიყვარულის აქტი, ან „კეთილი საქმე“, არამედ როგორც ამა სოფლის გამოცხადება მის მოკვდავობასა და კვდომაში. ამა სოფლად ჩვენ სასიკვდილოთ ვართ განწირულნი ისევე, როგორც თვით ქვეყნიერება. მაგრამ ქრისტეს მიერ სიკვდილი შიგნიდანაა დამარცხებული და სიკვდილმა, როგორც წმინდა მოციქულმა პავლემ თქვა, დაკარგა თავისი ნესტარი, ახალ, უხვად 83 გადმომდინარე ცხოვრების სისავსეში შემავალ კარად იქცა. ყოველი ჩვენგანისთვის ეს შესვლა ნათლისღებისას სიკვდილით დაიწყო, რომელიც მკვდრად აქცევს ცოცხლებს („მოჰკუედით და ცხოვრებაჲ თქუენი დაფარულ არს ქრისტეთურთ ღმრთისა თანა“ - კოლასელთა 3,3) და აცოცხლებს მკვდრებს, რადგანაც სიკვდილი უკვე აღარ არსებობს. ხალხურ ღვთისმოსაობაში ქრისტიანული სარწმუნოების ჭეშმარიტი საზრისისაგან ღრმა გადახვევამ სიკვდილი კვლავ შავ ძალად წარმოაჩინა. ეს გამოიხატება დაკრძალვებსა და პანაშვიდებზე სამგლოვიარო შავი სამოსით. მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ ქრისტიანისათვის სიკვდილის ფერი თეთრია. განსვენებულთათვის ლოცვა არ ნიშნავს სევდასა და გლოვას: ყველაზე კარგად ეს მიცვალებულთა მოხსენიებისათვის განკუთვნილ დღეებში, განსაკუთრებით კი დიდი მარხვის შაბათ დღეებში ვლინდება. ქვეყნიერების შექმნის სასიხარულო დღე ცოდვით დაცემის შემდეგ სიკვდილის დღედ იქცა, რადგანაც „ამაოებასა დამორჩილდა დაბადებული“ (რომ. 8,20) და თვით იქცა სიკვდილად. მაგრამ ქრისტეს სიკვდილი მკვდრეთით აღადგენს მეშვიდე დღეს და ახალი ქმნილების დღედ აქცევს მას, ამარცხებს და ანადგურებს ყოველივეს, რამაც ეს დღე სიკვდილის ზეიმად გარდაქმნა. დიდი მარხვის მთავარი მიზანი კი „ღმრთის შვილთა გამოჩინების“ (რომ. 8,19) იმედისა და სურვილის აღდგენაა, რომელიც თავისთავად ქრისტიანული რწმენის, სასოებისა და სიყვარულის აღსრულებაა. ამ „სასოებით ვცხონდებით. ხოლო სასოებაჲ ხილული არა არს სასოება, რამეთუ რომელსაც-იგი ვინმე ხედავნ, რაჲსაღა-მე ესავნ? ხოლო ჩუენ, რომელსა არა ვხედავთ, ვესავთ, რამეთუ მოთმინებით მოველით“ (რომ. 8,24-25). ქრისტიანული სიკვდილისა და შესვენებულთათვის ლოცვის საზრისი ლაზარეს შაბათის ნათელი და წმინდა შაბათის სიხარულით აღსავსე სიმშვიდეა.

დიდი მარხვის ყოველ კვირადღეს ორი მნიშვნელობა აქვს. ერთი მხრივ, ყოველი მათგანი იმ რიტმში შედის, რომლითაც მარხვის სულიერი „დიალექტიკა“ ვლინდება. მეორე მხრივ, ეკლესიის ისტორიული განვითარების პროცესში დიდი მარხვის თითქმის ყოველმა კვირადღემ კიდევ მეორე მნიშვნელობაც მიიღო. ასე მაგალითად, პირველ კვირადღეს აღინიშნება კრება მართლმადიდებლობისა (მართლმადიდებლობის ზეიმი), რითაც მოიხსენიება ხატმბრძოლობაზე გამარჯვება და ხატთაყვანისცემის აღდგენა წელს კონსტანტინეპოლში. ამ დღესასწაულის დიდ მარხვასთან კავშირი მხოლოდ ისტორიულია: მართლმადიდებლობის პირველი ზეიმი სწორედ ამ კვირადღეს აღნიშნეს. იგივე შეიძლება ითქვას იმაზე, რომ დიდი მარხვის მეორე კვირადღე წმინდა გრიგოლ პალამას ხსენებას ეძღვნება. მისი მტრების გაკიცხვა და მისი მოძღვრების გამართლება ეკლესიამ XIV საუკუნეში მართლმადიდებლობის მეორე ზეიმად აღიარა და ამიტომაც ამ მოვლენის აღნიშვნა დიდი მარხვის მეორე კვირადღეს დაწესდა. თუმცა ორივე ეს დღესასწაული ძალიან მნიშვნელოვანია, ისინი მაინც არ უკავშირდებიან დიდ მარხვას, როგორც ასეთს, და ამიტომაც მათ ცალკე არ განვიხილავთ. წმინდა იოანე სინელის (კლემაქსის) ხსენებას მარხვის მეოთხე კვირას და წმინდა მარიამ მეგვიპტელის ხსენებას მეხუთე კვირას გაცილებით უფრო მჭიდრო და არსებითი კავშირი აქვს დიდ მარხვასთან. ორივე წმინდანში ეკლესია არა მხოლოდ ასკეტიზმის მატარებელს ხედავს, არამედ მის ყველაზე სრულყოფილ ნიმუშსაც. წმინდა იოანე სინელი თავისი ნაწერებით, წმინდა მარიამ ეგვიპტელი კი თავისი ცხოვრებით წარმოგვიდგენს ამ მაგალითს. ამ წმინდანთა ხსენებამ მარხვის მეორე ნახევარში უნდა გაამხნევოს და ანუგეშოს მორწმუნენი მათ სულიერ ბრძოლაში დიდი მარხვის მთელი მოსაგრეობის მანძილზე. და რადგანაც ასკეტიზმის მხოლოდ მოხსენიება კი არა, მისი ცხოვრებაში განუწყვეტელი გამოყენებაა საჭირო, ამ ორი წმინდანის ხსოვნა კი ჩვენს პირად სამარხვო მოსაგრეობას უახლოვდება, ჩვენ ამაზე საგანგებოდ ვისაუბრებთ წიგნის ბოლო თავში.

დიდი მარხვის კვირადღეთა პირველი და უმთავრესი მნიშვნელობა სამოციქულოსა და სახარების საკითხავებში ვლინდება. ეს წესი და მიმდევრობა რომ შევიმეცნოთ, კიდევ ერთხელ უნდა გავიხსენოთ დიდი მარხვის პირვანდელი კავშირი ნათლისღებასთან, ანუ მარხვის, როგორც 85 ნათლისღებისთვის მომზადების, საზრისი. ხსენებული საკითხავები ნამდვილად ადრეული ქრისტიანული კათაკმევლობის ორგანულ ნაწილს წარმოადგენდნენ. ეს საკითხავები ხსნიან და გარკვეულად აჯამებენ კათაკმევლთა მომზადებას ნათლისღების საპასექო საიდუმლოსათვის. ნათლისღება (ნათლობა) ახალი ცხოვრების კარია, რომელიც ქრისტემ მოგვანიჭა. ეს ახალი ცხოვრება ჯერ მხოლოდ განცხადებულია და აღთქმულია კათაკმევლისათვის და იგი იღებს და რწმენით ელოდება მას. კათაკმეველი ძველი აღთქმის ადამიანების მსგავსად აღთქმულის რწმენით ცოცხლობს, თუმც მისი აღსრულება ჯერ არ უნახავს.

ესაა პირველი კვირადღის მნიშვნელობა. წმინდა მოციქული პავლე ძველი აღთქმის ყველა მართალს ჩამოთვლის და ასე ასრულებს: „და ესე ყოველნი იწამნეს სარწმუნოებით და არა მოიღეს აღნათქუემი იგი, რამეთუ ღმერთმან ჩუენთჳს უმჯობესი წინაჲსწარ განიგულა, რაჲთა არა თჳნიერ ჩუენსა სრულ იქმნენ“ (ებრაელთა 11,39-40). რას ნიშნავს ეს? პასუხი პირველი კვირადღის სახარების საკითხავში მოიპოვება: „უფროჲსი ამათსა იხილო... ამინ, ამინ გეტყჳთ თქუენ: იხილნეთ ცანი განხუმილნი და ანგელოზნი ღმრთისანი, აღმავალნი და გარდამომავალნი ძესა ზედა კაცისასა“ (ი. 1,43-51).

ეს ნიშნავს: თქვენ, კათაკმევლები, რომლებმაც ქრისტეს მიერ ნათლისღება განიზრახეთ და აღდგომის დღესასწაულისათვის ემზადებით, იხილავთ ახალი დროის დადგომას, ყველა აღთქმის შესრულებას, ზეციური სასუფევლის განცხადებას. მაგრამ ყოველივე ამას მხოლოდ მაშინ იხილავთ, თუ ირწმუნებთ და მოინანიებთ, თუ ცხოვრების ხედვას გამოიცვლით, თუ მოისურვებთ და საკუთარ თავზე აიღებთ მოსაგრეობას.

ამას მოგვაგონებს მეორე კვირის სამოციქულოს საკითხავი: „ამისთჳს ჯერ-არს უმეტესად კრძალვაჲ ჩუენი, რომელთა-ესე გუასმიეს, რაჲთა არა მოუძლურდეთ... ვითარმედ ჩუენ განვერნეთ (სამართლიან საზღაურს), უკუეთუ ესოდენი-ესე უდებ-ვყოთ ცხოვრებაჲ, რომელმან-იგი დასაბამი მიიღო სიტყუად უფლისა მიერ?“ (ებრაელთა 1,10-2, 3).

მეორე კვირის სახარების საკითხავი (მკ. 2,1-12) ამ ძალისხმევისა და სურვილის სახედ განრღვეულს (დამბლადაცემულს) წარმოგვიდგენს, რომელსაც ქრისტეს ფერხთით სახლის სახურავიდან ჩაუშვებენ: „და იხილა იესო სარწმუნოებაჲ იგი მათი და ჰრქუა განრღუეულსა მას: შვილო, მიგიტევნენ შენ ცოდვანი შენნი!“.

მესამე კვირას ჯვრის თაყვანისცემა იწყება და სახარების საკითხავშიც ვისმენთ (მკ. 8,34-9,1): „რაჲ სარგებელ არს კაცისა, უკუეთუ შეიძინოს სოფელი ესე ყოველი და სული თჳსი იზღჳოს? ანუ რაჲ მისცეს კაცმან ნაცვალად სულისა თჳსისა?“.

ამ კვირადღიდან, ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს კითხვისას იხსნება ქრისტეს მიერ შეწირული მსხვერპლის საზრისი - იმ მსხვერპლისა, რომელიც ყოველ ჩვენგანს ზეციური სასუფევლის საფარველს მიღმა, ესე იგი, წმიდათა-წმიდაში შესასვლელ კარს უღებს (იხ. მესამე კვირა - ებრაელთა 4,14-5,6; მეოთხე კვირა - ებრაელთა 6,13-20; მეხუთე კვირა - ებრაელთა 9,11-14), მაშინ როცა მარკოზის სახარებაში მოცემულია ქრისტეს ნებაყოფლობით ვნებათა უწყება: „ძე კაცისაჲ მიეცემის ჴელთა კაცთასა და მოკლან იგი“. ასევე მკვდრეთით აღდგომაც ცხადდება მეხუთე კვირას: „მესამესა დღესა აღდგეს“ (მკ. 10,32-45).

უდიდესი საიდუმლოსათვის მომზადება, კათაკმევლობა მთავრდება და ახლოვდება ის გადამწყვეტი ჟამი, როცა ადამიანი შევა და მიუერთდება ქრისტეს სიკვდილსა და მკვდრეთით აღდგომას.

ჩვენს დროში დიდი მარხვა უკვე აღარაა კათაკმეველთა ნათლისღებისთვის მომზადების პერიოდი, მაგრამ ჩვენ, თუმც ნათელღებულნი და მირონცხებულნი, განა გარკვეული აზრით კათაკმეველნი არა ვართ? განა არ უნდა დავუბრუნდეთ ამ მდგომარეობას წელიწადში ერთხელ? განა კვლავაც არ ვშორდებით ამ უდიდეს საიდუმლოს, რომელსაც გვაზიარეს? განა საჭირო არაა ქრისტიანული სარწმუნოების ფესვებთან ეს ყოველწლიური დაბრუნება ჩვენი ცხოვრებისთვის, რომელიც, არსებითად, მხოლოდ ქრისტესა და მის სასუფეველს ერთი მთლიანი განშორებაა?

დიდი მარხვის მესამე კვირას ჯვრის თაყვანისცემის კვირიაკე ეწოდება . ამ დღის ღამისთევისას დიდი დიდებისმეტყველების შემდეგ ტაძრის შუაგულში საზეიმოდ გამოასვენებენ ჯვარს და მთელი კვირით ტოვებენ. ყოველი ღმრთისმსახურების შემდეგ სრულდება ჯვრის განსაკუთრებული თაყვანისცემა. ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმას, რომ ჯვარზე ამ კვირადღის ყველა საგალობელი მოგვითხრობს, მაგრამ გვაუწყებს არა ვნებასა და ტანჯვას, არამედ ძლევასა და სიხარულს. უფრო მეტიც, მეორე საკვირაო კანონის ძლისპირები აღებულია საპასექო ღმრთისმსახურებისაგან: „აღდგომისა დღე“ და მთლიანად ეს კანონი სააღდგომო კანონის, ასე ვთქვათ, პარაფრაზს წარმოადგენს.

ყოველივე ამის საზრისი ცხადია. ჩვენ დიდი მარხვის შუაგულს მივაღწიეთ. ერთი მხრივ, ფიზიკური და სულიერი მოსაგრეობა, თუ ის სერიოზული და თანმიმდევრულია, აუცილებლად იჩენს თავს და იგრძნობა დაღლილობა. ჩვენ შემწეობა და გამხნევება გვესაჭიროება. მეორე მხრივ, როცა ამ დაღლილობას დავითმენთ და მთის ნახევარზე ავალთ, იქიდან უკვე მოჩანს მოგზაურობის დასასრული და სააღდგომო ნათლის ბრწყინვალება უფრო ხილვადია. დიდი მარხვა ჩვენი თვითჯვარცმის დროა, ჩვენი, თუნდაც შეზღუდული გამოცდილებაა ქრისტეს მოწოდებისა, რომელიც ამ დღის სახარების საკითხავში ჟღერს: „რომელსა უნებს შემდგომად ჩემსა მოსლვაჲ, უარ-ყავნ თავი თჳსი და აღიღენ ჯუარი თჳსი და შემომიდეგინ მე“ (მკ. 8,34). მაგრამ ჩვენ არ შეგვიძლია ჩვენი ჯვრის აღება და ქრისტეს მიდევნა, თუ თვით ქრისტეს ჯვარს არ ავიღებთ, რომელიც მან ჩვენს საცხოვნებლად მიიღო. მხოლოდ მისი ჯვარი გვაცხოვნებს და არა ჩვენი. მხოლოდ მისი ჯვარი ჩვენს ჯვრებს არა მარტო საზრისს, არამედ ძალასაც ანიჭებს. სწორედ ესაა განმარტებული ჯვრის თაყვანისცემის კვირის სვინაქსარში:

მესამესა ამას კჳრიაკესა მარხვათასა ვდღესასწაულობთ თაყუანისცემასა პატიოსნისა და ცხოველსმყოფელისა ჯუარისასა ესევითარისა მიზეზისათჳს: რამეთუ ორმეოცთა ამათ დღეთა შინა მარხვათასა, სახედ ჩუენცა ჯუარცმასა და ტანჯვასა მივიღებთ და მოვაკუდინებთ ჴორცთა ჩუენთა, ვინაჲთგან ჟამი არს მწუხარებისა, გლოვისა და სხეულთა დაჭნობისა და მოკუდინებისა; ამისთჳს, რამეთუ ესერა წინამდებარე არს ცხოველსმყოფელი იგი პატიოსანი ჯუარი ქრისტესი, რომელი მხიარულ-გუყოფს გულითა და განგუამტკიცებს სასოებითა კეთილად და მოგუა- ჴსენებს ვნებასა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა, და ნუგეშინის-გუცემს... გრძელი და საჭირველი გზაჲ თანაგუაც წარვლად. ოდეს შეჰკრი ტჳრთი რაჲმე ძნიად სატჳრთავი მსოფლიოთა ნაღუაწთაგან და ხჳდოდი სიმძიმით შეურვებული, და სადაცა ჰპოვი აჩრდილი ხისა კეთილფურცლოვანი, მუნ განისუენი, და კუალად ხჳდოდი განმჴნობილი, ე ესრეთვე უკუე ჟამი ესე მარხვისაჲ არს მწუხარებისა და იწროებისა და ღუაწლისა. ამისთჳს განეწესა დღეთა ამათ შინა წმიდათა მამათაგან ცხოველსმყოფელი ჯუარი ქრისტესი, რომელი მოგუანიჭებს შუებასა, სიხარულსა და სიმჴნესა და გუყოფს მძიმეთა სუბუქ და უმეტეს ღუაწლთა მიმართ მიგჳზიდავს... ვითარცა არს ქუეყნიერთა მეფეთა ჩუეულებაჲ, ოდეს წყობათა შინა მძლე ექმნებიან მტერთა თჳსთა და ნებავნ საყოფელადვე თჳსად მიქცევა, მოაქუნდინ სახე იგი ძლევისა კეთილთა თჳსთა და სკიპტრა იგი მეფობისა, და, მო-რაჲ-იქცის დიდითა სიხარულითა, უხარის ძლევისა მისთჳს, ეგრეთვე მის თანა მყოფნი ერთბამად იხარებენ და ადიდებენ მას დიდებითა დიდითა. ეგრეთვე უფალმან ჩუენმან იესუ ქრისტემან ინება უძლეველისა და შეუპოვარისა სიკუდილისა, რაჲთა ჯუარისა მიერ სძლოს და არცხჳნოს მას და იქმნეს დიდებულ. და გამოვიდა სასძლოჲსა მისგან აღდგომითა თჳსითა და წარგზავნა სკიპტრა თჳსი სამეუფო ნიში, რომელ არს ცხოველსმყოფელი ჯუარი, და მოგუანიჭა გამოუთქუმელი სიხარული და ნუგეშინისცემაჲ, და აღგუავსო ჩუენ მრავლითა კეთილითა და განგუამტკიცებს მზა ყოფად შემძლებელობით შეწყნარებად მეუფისა ძალისაებრ ჩუენისა, რაჲთა ბრწყინვალედ ქებაჲ შეუთხზნეთ ძლევისა მისთჳს.