შადრევანი

შადრევანი სიმბოლურად გამოხატავს „ცხოველი წყლით“ მონანიებასა და განწმენდას, ლოგოსის ნაკადს. ცხოველი წყარო დაკავშირებულია უკვდავებასთან: იგი არის სულიწმიდა, სულიერი ცხოვრებისა და ცხონების წყარო. დაბეჭდილი შადრევანი ქალწულობის სიმბოლოს წარმოადგენს. ამ თვალსაზრისით იგი მარიამ ღვთისმშობლის ერთ-ერთი ატრიბუტია, რომელსაც „ცხოველი წყლის“ შადრევანს უწოდებენ. სიმბოლოს ეს მნიშვნელობა დაფუძნებულია სოლომონის ქებათა ქებისა და ფსალმუნთა წიგნების ნაწყვეტებზე, სადაც ნათქვამია: „ბაღი ხარ დახშული, სასძლოვ, დაო ჩემო, ჭა - დაგმანული, წყარო - დაბეჭდილი“ (ქებ 4:12). „შენთან არის წყარო სიცოცხლისა, შენი შუქით ვხედავთ სინათლეს“ (ფსალმ 35:10). შადრევანს ჩვეულებრივ მდიდრულად მოჩუქურთმებული სახით გამოხატავენ. ცხოველი შადრევანი არის წყარო, რომელიც „...ღვთისა და კრავის ტახტიდან მოედინებოდა“ (გამოცხ 22:1). ედემის ბაღში სიცოცხლის ხის ძირიდან გამოედინება სიცოცხლის წყალი, რომელიც, როგორც წყარო, დასაბამს აძლევს სამოთხის ოთხ მდინარეს.

კლდიდან გადმოხეთქილი შადრევანი განასახიერებს კლდეს, საიდანაც ისრაელის ხალხმა წყალი მოიპოვა. პავლე მოციქული აღნიშნავს პირველ ეპისტოლეში კორინთელთა მიმართ: „და ყველანი სვამდნენ ერთსა და იმავე სულიერ სასმელს, ვინაიდან სვამდნენ სულიერი კლდიდან... ხოლო ეს კლდე იყო ქრისტე.“ (10:4). ქრისტეს თაყვანისცემით მორწმუნეები ისევე იკმაყოფილებენ სულიერ წყურვილს, როგორც ისრაელის ხალხმა მოიკლა უდაბნოში წყურვილი კლდიდან გადმოჩქეფილი წყლით.

შადრევანი წმინდა კლიმენტის ატრიბუტია, რომელმაც თავისი მიმდევრებისთვის სასწაულებრივ იპოვა წყალი უდაბნოში.

ALTDORFER, Albrecht
შესვენება ეგვიპტეში გაქცევისას
1510, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი პანოზე, 57x38 სმ
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

EYCK, Jan van
ღვთისმშობელი და ყრმა
შადრევანთან
1439, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი ხის მერქანზე, 19x12 სმ
ხელოვნების მუზეუმი, ანტვერპენი

შანდალი

შანდალი ზოგადად სულიერი ნათელისა და ცხონების სიმბოლოა. იგი აღნიშნავს, რომ ღმერთის - შემოქმედის, განმანათლებელისა და მაცხოვარის წინაშე ყველა თანასწორია. შანდლის სიმბოლური მნიშვნელობა მისი სასანთლეების რაოდენობაზეა დამოკიდებული. მაგალითად, შვიდ სანთლიანი შანდალი სულიწმიდის შვიდ მადლს განასახიერებს. „...და დაივანებს მასზე უფლის სული, სული სიბრძნისა და გონიერებისა, სული რჩევისა და ძლიერებისა, სული ცოდნისა და უფლის მოშიშებისა“ (ეს 11:1-2).

სანთლის ძირითადი სიმბოლიკა გადადის შანდალზე. განსაკუთრებით ცნობილია მენორა ანუ ბიბლიაში აღწერილი ბაჯაღლო ოქროს შვიდსანთლიანი შანდალი. „და გააკეთე შვიდი კანდელი მისი და აანთე მისი კანდელები, რათა ანათებდეს მის წინ“ (გამ 25:31-40). სასანთლეს ჰქონდა „სამი ნუშისებრი თასი ერთ ტოტზე... და თვით სასანთლეზე ოთხი ნუშისებრი თასი, მისი კვირტები და მისი ყვავილები“. მენორას შვიდი სანთელი განასახიერებდნენ მზეს, მთვარესა და დანარჩენ, ძველთაგანვე ცნობილ ხუთ პლანეტას, აგრეთვე, კვირის შვიდ დღეს. მენორა ქრისტიანობის სიმბოლოს, ჯვრის საპირწონედ, იუდაიზმის სიმბოლოდ იქცა. ამჟამად მენორა ებრაელთა ყველაზე გავრცელებული ნაციონალური და რელიგიური ემბლემაა. ისრაელის სახელმწიფო გერბის ძირითად ელემენტს მენორა წარმოადგენს.

UNKNOWN MASTER, German
წმ. იოანე ღვთისმეტყველის
გამოცხადება
დაახ. 1450, კიოლნის სკოლა
ზეთი მუხის მერქანზე,
132,3x161,5 სმ
უალრაფ-რიხარტცის მუზეუმი,
კიოლნი

შარავანდედი

ნათელი სხივი, რომელიც თავს ადგას წმინდანებს. ფართოდ გამოიყენება ქრისტიანულ ხელოვნებაში. შარავანდედი ღვთიური ენერგიის, სიწმინდისა და უძლეველობის სიმბოლოა. იგი გამოხატავს ღვთიურობის უმაღლეს მდგომარეობას და, აქედან გამომდინარე, ღმერთის, როგორც ზეციური მეუფისა და ქრისტეს, როგორც მსაჯულის ატრიბუტს წარმოადგენს.

შარავანდედი შეიძლება სხვადასხვა ფორმით იყოს გამოსახული. მამა ღმერთის, ქრისტეს და სულიწმიდის გამოსახულებებზე, სამება ხშირად სამი სხივის სახითაა გამოხატული, რომლებიც ნათელის სახით გამოდის თავიდან და ორეოლს წარმოქმნის. შარავანდედის შიგნით ჩახატული ჯვარი ჯვარცმული ქრისტეს სპეციფიური სიმბოლოა (კაცობრიობის ცოდვების გამოსყიდვა და ჯვარცმა) და მხოლოდ ქრისტეს გამოსახულებებზე იხმარება. თუმცა, ზოგჯერ შესაძლოა გამოხატული იყოს სამების სამივე წევრის მიმართ. სამკუთხედის ფორმის შარავანდედი, რომელიც სამების სიმბოლოა, ზოგჯერ მამა ღმერთის გამოსახულებებში გამოიყენება. მარიამ ღვთისმშობელის შარავანდედი ყოველთვის მრგვალი ფორმისაა და ხშირად ნატიფად არის მორთული. წმინდანთა ან სხვა ღვთიურ პერსონათა შარავანდედი, როგორც წესი მრგვალია, არ შეიცავს ორნამენტებს და მათგან გამომავალი ღვთიური სინათლის სიმბოლოა.

CAMPAGNA, Girolamo
საკურთხეველი
1591-93, ბაროკო
ბრინჯაო და სპილენძის
მოპირკეთება, 350 სმ
სან ჯორჯიო მაჯიორეს ეკლესია,
ვენეცია

კვადრატული ფორმის შარავანდედი ცოცხალი (მხატვრის თანამედროვე) პიროვნებების მიმართ იხმარება, როგორებიცაა რომის პაპი, იმპერატორი, დონატორები და მათი წმინდანებისგან გამოსარჩევად გამოიყენება. წრესთან შედარებით, კვადრატი დაბალი ხარისხის სიმბოლოდ ითვლებოდა, ამიტომ კვადრატი დედამიწის სიმბოლოდ არის მიჩნეული, ხოლო წრე ზეცის ანუ მარადიული არსებობის სიმბოლიკას წარმოადგენს. ქრისტიანობაში შარავანდედი ნასესხებია მზის ღმერთების ან მმართველების წარმართული გამოსახულებებიდან, განსაკუთრებით მიტრაიზმის იკონოგრაფიიდან, რომელიც რომის იმპერიაში ქრისტიანობამ განდევნა. რომის კატაკომბების II საუკუნის კედლის მხატვრობაში ქრისტეს თავს ამშვენებს შარავანდედი. მოგვიანებით იგივე მეთოდით გამოჰყოფდნენ მარიამ ღვთისმშობელსა და ანგელოზებს. ხელოვნებაში ფართოდ არ გამოიყენებოდა IV საუკუნემდე და, როგორც ჩანს, ქრისტიანულ ხელოვნებაში საბოლოოდ დაიმკვიდრა ადგილი V საუკუნიდან. თავდაპირველად შარავანდედის გამოსახვა შემოიფარგლებოდა სამების სამი იპოსტასითა და ანგელოზებით, მაგრამ თანდათანობით გავრცელდა მოციქულებზე, წმინდანებზე და სხვა პირებზე. რელიგიურ ხელოვნებაში შარავანდედი წარმოადგენს ღვთიური ან „წმინდანთა თანა“ შერაცხული პერსონების თავის ირგვლივ გამოხატულ სინათლის ზონას. გვიანდელი შუა საუკუნეების ფერწერაში შარავანდედი გამოიყურებოდა ბრტყელი ოქროს ფირფიტის სახით, რომელსაც ამშვენებდა გასხივოსნებული პიროვნების სახელი. ადრეული აღორძინების პერიოდის მხატვრები შარავანდედს უბრალო წრეწირის სახით გამოსახავდნენ, რომელიც წარმოდგენილი იყო პერსპექტივაში. დროთა განმავლობაში ხელოვნებაში სულ უფრო ნაკლებად იყენებდნენ შარავანდედს და ძალზე იშვიათად გვხვდება პოსტაღორძინების ეპოქის ხელოვნებაში.

იურგის ბალტრუშაიტისმა შეკრიბა შუა საუკუნეებში შექმნილი გამჭვირვალე, შუშის სფეროებში გამომწყვდეული არსებების გამოსახულებები. მაგალითები ხშირად გვხვდება იერონიმუს ბოსხის ნამუშევრებში. ამ შემთხვევაში შარავანდედი თავისებური დეტერმინიზმის ვიზუალური გამოხატულებაა, რომელშიც გახვეულია ადამიანი თავისი ცხოვრების წესითა და, როგორც სამოთხესავით ბედნიერი, ასევე ჯოჯოხეთური ტანჯვით აღსავსე ბედით. აღმოსავლეთში შარავანდედი უფრო ძალის სიმბოლოდ ითვლებოდა, ვიდრე სიწმინდის სიმბოლოდ. ამის გამო ბიზანტიურ ხელოვნებაში სატანას ზოგჯერ ჰალოთი გამოსახავდნენ.

ANGELICO, Fra
ქრისტეს დაცინვა
1440-41, ადრეული აღორძინება
ფრესკა, 188x144 სმ
სან მარკოს მონასტერი,
ფლორენცია

DOSSI, Dosso
ღვთისმშობელი და ყრმა
დაახ. 1525, აღორძინება
ზეთი ტილოზე
ბორგეზეს გალერეა, რომი

შაშვი

შავმა ფერმა და მელოდიურმა გალობამ შაშვი ბნელეთის, ცოდვისა და ხორციელ ცდუნებათა სიმბოლოდ აქცია. სწორედ ასე უნდა შეფასდეს ეს ფრინველი წმ. ბენედიქტის ცხოვრების სცენების მიხედვით. ამ წმინდანს მრავალი ბრძოლის გადახდა მოუხდა ხორციელი ცდუნებების დასაძლევად. ლეგენდა მოგვითხრობს, რომ ერთხელ, როდესაც წმინდა ბენედიქტი ლოცულობდა, მას შაშვის სახით სატანა გამოეცხადა და ცდილობდა მისი ყურადღების გაფანტვას. თუმცა, წმინდანმა მგალობელ ფრინველში მაცდური ამოიცნო, პირჯვარი გადაიწერა და დაამარცხა ეშმაკი.

შევარდენი

რელიგიურ სიმბოლიკაში გამოიყენება ორი ტიპის შევარდენი - გარეული და მოშინაურებული. გარეული შევარდენი ბოროტი აზრების ან ბოროტი საქმეების სიმბოლოა, ხოლო მოშინაურებული შევარდენი წმინდა ადამიანის ან ქრისტიანულ რწმენაზე მოქცეული წარმართის სიმბოლოს წარმოადგენს.

აღორძინების ეპოქის ფერწერაში მოშინაურებული მონადირე შევარდენი ხშირად ფიგურირებს დღესასწაულებისა და დიდებულთა ნადირობის გამომხატველ სცენებში. იესოს თაყვანსაცემად აღმოსავლეთიდან მოსულ მოგვთა სიუჟეტებში ამ ფრინველს ხშირად გამოსახავენ მოგვების თანმხლები ბიჭის ხელზე მჯდომარეს.

SASSETTA
მოგვები გზაში
დაახ. 1435, ადრეული
აღორძინება
ტემპერა და ოქრო ხის მერქანზე,
21,6x29,9 სმ
მეტროპოლიტენ მუზეუმი,
ნიუ-იორკი

შვიდი საიდუმლოება

საიდუმლოება - დაფარული ღვთისმსახურება, რომლის შესრულების დროსაც ადამიანზე სულიწმიდის მადლით გადმოდის ღვთის მადლი. როგორც მართლმადიდებელი, ასევე კათოლიკური ეკლესია აღიარებს შვიდ საეკლესიო საიდუმლოს. ესენია: ნათლისღება, მირონცხება, ზიარება, სინანული, ზეთის კურთხევა, ქორწინება, მღვდლობა. რაც შეეხება პროტესტანტებს, ისინი მხოლოდ ორ საიდუმლოს აღიარებენ, კერძოდ, ნათლისღებასა და ზიარებას.

საიდუმლოებების გამოსახულებების ხილვა შესაძლებელია შუა საუკუნეების ემბაზებზე და ადრეულ ჰოლანდიურ ფერწერაში საკურთხეველთა ციკლების სახით. XVII საუკუნემდე ნიდერლანდებში ეს თემა ძალზე პოპულარული იყო. შვიდი საიდუმლოს სიუჟეტი აყვავებას განიცდიდა კონტრრეფორმაციულ ხელოვნებაში და წარმოადგენდა რეაქციას პროტესტანტული მოძღვრების წინააღმდეგ, რომელიც უარყოფდა სინანულის (აღსარების) საკრამენტალურ არსს, ხოლო ზიარების რეფორმატორული ინტერპრეტაცია განსხვავდებოდა კათოლიკური ეკლესიის დოქტრინისგან. შედეგად იმ პერიოდში პოპულარული გახდა მონანიების ისეთი თემები, როგორებიცაა ატირებული პეტრე ან მუხლმოყრილი მარიამ მაგდალელი. საიდუმლო სერობა მოციქულთა ზიარების სახით განიხილებოდა, ხოლო გამორჩეულ თემად სასიკვდილო სარეცელზე მწოლიარე მარიამ ღვთიმშობელი (ან რომელიმე წმინდანი) იქცა, რომელიც უკანასკნელ ზიარებას იღებდა.

პუსენი განმარტავდა საიდუმლოებებს, როგორც შვიდ ცალკეულ ნახატს, რომელთაგან ოთხი ახალი აღთქმიდან იღებდა სათავეს: იესო ქრისტეს ნათლისღება, პეტრესათვის ცათა სასუფეველის გასაღებების გადაცემა (მღვდლობა), მარიამ მაგდალელი (მონანიება) და საიდუმლო სერობა (ზიარება).

WEYDEN,, Rogier van der
შვიდი საიდუმლოება
1445-50, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მუხის პანოზე,
200x97 სმ (ცენტრ. კარედი)
119x63 სმ (თითოეული კარედი)
ხელოვნების მუზეუმი, ანტვერპენი

შვიდი სათნოება და შვიდი მანკიერება

ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში, საბერძნეთში ცნობილი იყო ოთხი ძირითადი სათნოება: სიბრძნე (კეთილგონიერება), სიმტკიცე, სამართლიანობა და ზომიერება. ისინი დაახასიათა პლატონმა („სახელმწიფო“ 4:427 და შემდეგ), როგორც იდეალური მოქალაქისთვის აუცილებელი თვისებები. სათნოებების ერთი საერთო საწყისის ძიებამ სოკრატე იმ აზრამდე მიიყვანა, რომ გონება ყველა სათნოების სათავეს წარმოადგენს. ამავე დროს, სიბრძნე მიჩნეული იყო უმაღლეს სათნოებად, რომელიც ყველა სხვა სათნოებას მოიცავდა.

ბერძნებისგან განსხვავებით, ქრისტიანობა ადამიანის ხასიათის არსად მიიჩნევდა არა ინტელექტს, არამედ ნებას და ბერძნულ ოთხ ძირითად სათნოებას (საერო) დაუპირისპირა სამი საღვთისმეტყველო (ბიბლიური, თეოლოგიური) სათნოება: რწმენა, სასოება და სიყვარული. ქრისტიანული ლეგენდები წმინდანთა შესახებ წმინდა სოფიოს (სიბრძნე) წარმოგვიდგენდა სამი ქალიშვილის დედის (რწმენა, სასოება, სიყვარული) სახით, რომლებიც მოწამებრივი სიკვდილით დახოცეს იმპერატორ ადრიანეს (117-138) დროს. „ახლა კი რჩება რწმენა, სასოება და სიყვარული - ეს სამი. მათგან უდიდესი კი სიყვარულია“ (1კორ 13:13). ამ სათნოებებმა ერთად შეადგინეს შვიდეული. ეკლესიის მამებმა დაადასტურეს, რომ შვიდი სათნოება ქრისტიანი ადამიანისთვის ევქარისტიიდან ბოძებულ სიკეთეს წარმოადგენდა.

შუა საუკუნეების სკულპტურაში და ფრესკულ ხელოვნებაში ძალზე პოპულარული იყო შვიდი სათნოების ციკლი, ზოგჯერ შესაბამისი მანკიერებებით (არ არის აუცილებელი, რომ ეს იყოს შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა). ციკლი ხშირად დაკავშირებული იყო ღვთის სამსჯავროს სიუჟეტთან. აღორძინების პერიოდიდან ისინი ჩვეულებრივ ცალკეული ფიგურების სახით გვხვდება, ხილო ყველაზე ხშირად გულმოწყალება და სამართლიანობა.

ZARAZIN, Jacques
სიბრძნე
1648-58, ბაროკო
ბრინჯაო
კონდეს მუზეუმი, შანტილი

WINTERHALTER, Josef the
Younger
რწმენა, სასოება და სიყვარული
დაახ. 1780, როკოკო
ზეთი ტილოზე, 64x43 სმ
ქრისტიანობის მუზეუმი,
ესტერგომი, უნგრეთი

ამგვარი სიუჟეტები ყოველთვის არ შემოიფარგლებოდნენ დაზგური ფერწერითა და ქანდაკებით. სიყვარულისა და უმანკოების ალეგორიები გვხვდება აღორძინების ეპოქის საქორწილო ზანდუკებზე (cassoni) ან განსაკუთრებულ ლანგრებზე, რომლებითაც საკვები მიჰქონდათ მშობიარე ქალებისათვის (deschi de parto). გობელენები, რომლებიც შუა საუკუნეებში და აღორძინების ეპოქაში დაკიდული კედლების სახით სახით გამოიყენებოდა როგორც ეკლესიებში, ასევე საერო სახლებში, ნათლად უჩვენებენ ადამიანს მორალურ პრინციპებს მის ყოველდღიური ცხოვრებაში.

პერსონიფიცირებული სათნოებები ჩვეულებრივ გამოისახება ადამიანის ფიგურების სახით (ძირითადად ახალგაზრდა ქალი) მის განსაზღვრულ ატრიბუტებთან (სულიერი და უსულო) ერთად. გამოსახულებების თავისებურებები იმაში გამოიხატება, რომ სათნოებებისა და ატრიბუტების ასახვა ხდება არაერთგვაროვნად და ისინი იცვლებიან როგორც გოტიკურ ქანდაკებაში (არქიტექტურაში), ასევე ფერწერაში.

XIV საუკუნეში საეკლესიო ხელოვნებაში გამოჩნდა სათნოებების შიშველი გამოსახულებები წმინდა წერილის იმ სიუჟეტებთან ერთად, რომლებიც სიშიშვლესთან ასოცირდებოდნენ. ამრიგად, 86:11 ფსალმუნის („წყალობა და ჭეშმარიტება შეხვდებიან ერთმანეთს...“) ილუსტრაციებში შესაძლოა ჭეშმარიტების შიშველი ფიგურის ხილვა წყალობის შემოსილი ფიგურის გვერდით. იმისდა მიუხედავად, რომ შიშველი სამართლიანობის იდეამ გამოხატულება ჰპოვა ანტიკურ ლიტერატურაში, ასეთი სახით იგი ქრისტიანულ ხელოვნებაში დამკვიდრებას იწყებს XIV საუკუნიდან, როდესაც დაიწყეს მისი გამოსახვა შემოსილი მოწყალების გვერდით.

შუა საუკუნეების პლასტიკაში სათნოებები: რწმენა, სასოება, სიბრძნე (სოფიო), ისევე, როგორც ეკლესია, წარმოგვიდგებიან გვირგვინოსნების სახით, მაშინ,

როდესაც სინაგოგა, იუდაიზმის განსახიერება, ირიბად დადგმული გვირგვინით (ან თვალებახვეული) გვევლინება.

ხშირად გვხვდება გრძელ კაბებში შემოსილი ახალგაზრდა ქალების სახით გამოსახული სათნოებები, რომლებიც ებრძვიან შესაბამის მანკიერებებს (სულიერი ბრძოლა). ეს ბრძოლა აისახა IV საუკუნის ესპანელი პოეტის ალეგორიულ პოემაში „ფსიქომაქიები“, სადაც აღწერილია ბრძოლების სერიები - რწმენის კერპთაყვანისმცემლობასთან, უმანკოების სიძვასთან, სიმშვიდის მრისხანებასთან, სიმდაბლის ამპარტავნებასთან და ასე შემდეგ. ამ ბრძოლაში საბოლოოდ ყოველთვის სათნოება იმარჯვებს. პრუდენციის გავლენა იჩენს თავს ქრისტიანულ ხელოვნებაში თითქმის XIII საუკუნემდე. ჩვეულებრივ, გოტიკური ქანდაკება წარმოადგენს სათნოების ფიგურას, რომელიც ფეხებით თელავს შესაბამის მანკიერებას (ადამიანის ან ცხოველის სახით).

შვიდი სათნოების საპირისპირო თვისებებს წარმოადგენს შვიდი მანკიერება: ამპარტავნება, ანგარება, ნაყროვანება, მრისხანება, სიძვა და სასოწარკვეთილება. მათი ატრიბუტები არ არის მკვეთრად განსაზღვრული. ხელოვნებაში, განსაკუთრებით აღორძინებისა და ბაროკოს პერიოდების ფერწერაში. შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვის გამოსახულებები ერთგვარ „მორალურ გაფრთხილებას“ წარმოადგენენ ბოროტებისგან თავის დასაცავად.

რწმენა (Fides - ლათ. / Faith - ინგ.) პავლე მოციქულის აზრით, მეორე უმთავრესი სათნოება. ქრისტიანულ ხელოვნებაში პერსონიფიცირება განიცადა მტკიცე და დიდებული იერის მქონე ქალის სახით, რომელსაც ხელში უჭირავს ჯვარი, თასი ან სანთელი. გოტიკურ ხელოვნებაში მისი ადგილია ქრისტეს მარჯვნივ. ხშირად გამოსახავდნენ ემბაზის მახლობლად, რითაც მიუთითებდნენ ნათლისღების საიდუმლოებაზე; ზოგჯერ ფეხით ეყრდნობა კვადრატულ ფილას - სტაბილურების სიმბოლო. კონტრრეფორმაციის ხელოვნებაში რწმენას შესაძლოა ხელში ეჭიროს გადაშლილი წიგნი, რომელზეც დევს ჯვარი - მითითება, რომ ეს ბიბლიაა. ხანდახან გამოსახულია სანთლით (რწმენის ნათელი) ხელში, რომელიც სიყვარულის ატრიბუტსაც წარმოადგენს. მუზარადი იცავს მას ერეტიკოსთა თავდასხმებისგან. ფეხებთან წმინდა პავლეს ფიგურა ან ძაღლია გამოსახული, რომელიც ერთგულებას განასახიერებს. მას უპირისპირდება მამაკაცის სახით გამოსახული კერპთაყვანისმცემლობა, რომელიც თაყვანს სცემს მაიმუნს, რომელიც შუა საუკუნეებში წარმართობის სიმბოლოს წარმოადგენდა. აღორძინების ეპოქაში მამაკაცს კისერზე ყულფიანი თოკი აქვს ჩამოცმული, რომლის მეორე ბოლოც კერპზეა მიბმული.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 44 რწმენა

No. 49 ურწმუნოება

სასოება (spes - ლათ. / Hope - ინგ.) ქალი ფრთებით, რომელიც „დაჟინებით იმზირება მომავალში“, წარმოადგენს საერო ალეგორიული ხელოვნების ფიგურას. გოტიკურ საეკლესიო ქანდაკებაში ქალი იყურება ზეცაში და ხელები აქვს გაწვდილი გვირგვინისკენ, რაც მომავალი დიდების იმედს გამოხატავს. შედარებით გვიანდელ პერიოდში, შესაძლოა მას გვირგვინს ანგელოზი გადასცემდეს. აღორძინების ეპოქის ხელოვნებაში მისი მზერა კვლავ ზეცისკენაა (მზისკენ) მიპყრობილი, ხოლო ხელები მლოცველის მსგავსად აქვს დაკრეფილი. მის მანტიაში ნაწილობრივ დამალული ღუზა პავლე მოციქულის მიერ სასოების შესახებ ნათქვამი ფრაზიდან იღებს სათავეს: „...სულისათვის ღუზასავით სანდოა და მტკიცე და შედის ფარდის მიღმა“ (ებრ 6:19). აფრიანი გემის ფორმის თავსაბურავი მშვიდობიანი მოგზაურობისა და უკეთესი მომავლის იმედის ნიშანია. ყვავილები მომავალ შედეგებს გულისხმობს, ამიტომ XVI საუკუნიდან მოყოლებული სასოებას შეიძლება ხელში ეჭიროს ყვავილებიანი კალათი, როგორც ეს ტიციანის სურათზეა გამოსახული („მარკიზ დ`ავალოსის ალეგორია“. ლუვრი). შესაძლოა მის ფეხებთან ფიგურირებდეს წმინდა იაკობი ან ფენიქსი. სასოებას უპირისპირდება სასოწარკვეთილება, მსუქანი ადამიანის ან ღორის სახით გამოხატული მანკიერება. ჩვეულებრივ გამოსახავენ ცხენზე ამხედრებულს ან ისეთი ცხოველების თანხლებით, როგორებიცა ვირი ან ხარი. შუა საუკუნეების ხელოვნებაში სასოწარკვეთილებას მახვილით ან თოკით შეიარაღებული თვითმკვლელის სახე აქვს.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 46 სასოება

No. 47 სასოწარკვეთილება

სიყვარული (Caritas - ლათ. / Charity - ინგ.) ყველაზე მთავარი სათნოება „თეოლოგიურ სანოებათა“ შორის. ზემოთ ნახსენებ ციტატაში (პავლე მოციქულის პირველი ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ, 13:13) ახალ ინგლისურ სახარებაში, ისევე როგორც ქართულში, გამოყენებულია სიტყვა „სიყვარული“ (ინგ. - love), ხოლო სიტყვაში „მოწყალება“ (ინგ. - Charity) პრევალირებს „მოწყალების გაღების“ ობერტონები. ეკლესია კი გვასწავლის, რომ მოწყალება, ერთდროულად წარმოადგენს ღვთისადმი სიყვარულსაც (amore dei) და მოყვასისადმი სიყვარულსაც (amore proximi), რომ პირველი არაფერს წარმოადგენს მეორეს გარეშე. მოყვასისადმი სიყვარულისთვის უფრო იოლი იყო სახვითი ფორმის მიცემა და უკვე გოტიკურ ხელოვნებაში არებობს ქალის ფიგურა, რომელიც ქმნის მოწყალების ექვს საქმეს (მათ 25:35-37, - მშიერის დაპურება, წყურვილის მოკვლა, თავშესაფრის მიცემა, შემოსვა, მკურნალობა, საპყრობილეში მონახულება). XIII საუკუნიდან მოყოლებული იტალიურ ხელოვნებაში მოწყალების ფიგურის გამოსახულებას ხელში უჭირავს ლარნაკის ფორმის ჭურჭელში დანთებული ცეცხლი ან სანთელი. XIV საუკუნიდან ფიგურას შეიძლება მაღლა აწეულ ხელში ეჭიროს ალმოდებული გული, თითქოს ღმერთს სთავაზობს აგზნებულ გულს. ზოგჯერ თან ახლავს ატრიბუტები, რომლებიც მიწიერ მოწყალებას გამოხატავენ. XIV საუკუნის პირველ ნახევარში იტალიაში ჩნდება მოწყალების გამოსახულების ახალი ტიპი, რომელიც გარშემორტყმულია ბავშვებით. XVI საუკუნისთვის ამ მოტივმა თანდათანობით დაიწყო დომინირება და შემდგომი პერიოდის ევროპულ ხელოვნებაში იქცა გამოსახულების საყოველთაოდ მიღებულ ტიპად. მოწყალება წარმოგვიდგება ახალგაზრდა დედის სახით, რომელსაც ბავშვები ახვევია გარს, ხოლო ერთერთი მათგანი მის მკერდთან არის გამოსახული. მიუხედავად იმისა, რომ კონტრრეფორმაცია განაგრძობდა სიყვარულის ცნების ორმაგი განმარტების მხარდაჭერას, მოწყალების ეს უაღრესად ადამიანური გამოსახულება საყოველთაოდ აღიარებულ ფორმად რჩებოდა.

შუა საუკუნეებში მოწყალებას უპირისპირდება სიძვა, და ანგარება. ეს უკანასკნელი წარმოადგენდა ამ პერიოდის მოქანდაკეების, ხოლო მოგვიანებით მხატვრების საყვარელ ობიექტს. ამ მანკიერებას გამოხატავდა ადამიანი საფულით (ქისით) ან ჰარპია, რომელსაც ბრჭყალებით უჭირავს ოქროს გროვაზე (ზოგჯერ ოქროს ვაშლების გროვაზე) მჯდარი ძუნწი. ანგარების სიმბოლოებია აგრეთვე - ვირთხა და გომბეშო.

შური გამოისახებოდა ქალის სახით, რომელიც ჭამს საკუთარი მკერდიდან ამოგლეჯილ გულს ან თავის შიგნეულს. მისი ატრიბუტია გველი, რომელიც ზოგჯერ ენას ასარსალებს. გარდა ამის შურის სიმბოლოებია - მორიელი და მწვანე ფერი.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 45 სიყვარული

No. 48 შური

სიბრძნე (Prudentia - ლათ. / Prudence - ინგ.) შუა საუკუნეების ფერწერულ ტილოებზე სიბრძნეს (გონიერება, განსჯა) ხელში უჭირავს წიგნი, თუმცა ზოგჯერ მის ფეხებთან დაგრაგნილ გველს გამოსახავენ, რომელიც კეთილგონიერების სიმბოლოს წარმოადგენს. ზოგჯერ გველი დრაკონის სახეს იღებს. ღვინო და ალკოჰოლი ხშირად სიბრძნესა და ჭეშმარიტებასთან იყო დაკავშირებული. იგივე შეიძლება ითქვას წყალზეც, განსაკუთრებით წყაროს წყალზე. სიბრძნის სიმბოლოებს წარმოადგენდნენ პალმა, ძვირფასი მეტალები და ქვები, განსაკუთრებით ოქრო და ვერცხლი, ქრიზოლითი (ოქროქვა), ნეფრიტი, ბრილიანტი, მარგალიტი და იაგუნდი. სიბრძნეს უკავშირებდნენ ოქროსფერსა და ცისფერს, შვიდიანს და სამკუთხედს.

კეთილგონიერებას, როგორც სიბრძნის ნაწილს მასთან მრავალი საერთო სიმბოლო გაჩნია, ხოლო ზოგჯერ ცვლის სიბრძნეს სათნოებათა ციკლში. გონიერება, რომელიც საყოფაცხოვრებო სიბრძნედ ითვლება, სიბრძნეზე ნაკლებ მნიშვნელოვანია: „სიბრძნის შეძენა ოქროზე უკეთესია და ჭკუის შეძენა - ვერცხლზე უმჯობესი“ (იგავ 16:16). კეთილგონიერების პერსონიფიცირებული სახეა ქალის ფიგურა გველთან და სარკესთან ერთად. გველის გამოსახულებას საფუძველი ჩაუყარა მათე მახარებელმა: „...იყავით გონიერნი, როგორც გველნი...“ (10:16). სარკე, როგორც გონიერების ატრიბუტი, თემაში ფიგურირებს შუა საუკუნეებიდან და აღნიშნავს, რომ გონიერი ადამიანი თავის თავს ხედავს ისეთს, როგორიც არის სინამდვილეში. ამ შემთხვევაში გონიერება უფრო სიბრძნის მიმანიშნებელია, ვიდრე წინდახედულობის (სარკე - თვითშემეცნება). სარკე ხშირად ფიგურირებს აღორძინების პერიოდის იტალიურ ხელოვნებაში, მაგრამ ორივე ზემოხსენებული ატრიბუტი ერთად, ძირითადად საფლავების ძეგლებზე გვხვდება.

სიბრძნეს უპირისპირდება უგუნურება, რომელიც გამოსახულია მასხარას ან ბუმბულით შემკობილი ადამიანის სახით, რომელსაც ხელში კომბალი უჭირავს.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 40 სიბრძნე

No. 53 უგუნურება

თავშეკავებულობა (Temperantia - ლათ./Temperence - ინგ.) ზომიერება, სიმშვიდე. გამოსახულია ქალის სახით, რომელიც სითხეს ღვრის ერთი ჭურჭლიდან მეორეში. თავდაპირველად ზომიერებას ასახავდნენ ხელში ორი პატარა დოქით, ერთი დოქიდან ძალზე ეკონომიურად წვეთავდა წყალი. შუა საუკუნეებში თავშეკავებას ძირითადად უკავშირებდნენ სასმელს და ამიტომ ქალის ხელებში გამოსახული ჭურჭელი აღნიშნავდა ღვინის წყალში გარევას. ამ განმარტებამ, რომელიც აქტუალური იყო აღორძინების ეპოქაშიც, ზომიერების მუდმივ სიმბოლოდ აქცია ამეთვისტო. იისფერი.ჭურჭლების თავდაპირველი სახის თავისებურ გამოხმაურებად ითვლება ამ სათნოების ხშირი ატრიბუტი, ქვიშის საათი, რომელიც თავშეკავებული ცხოვრების სიმბოლოს წარმოადგენს.

ხშირად გამოისახება მხოლოდ ერთი ჭურჭელი ანთებული ჩირაღდნით, რომელიც განასახიერებს სექსუალურ ზომიერებას, ნეტარების დაოკებას: წყალი აქრობს ნეტარების ცეცხლს.

ზომიერების ხშირი ატრიბუტია აგრეთვე ქარქაშში ჩაგებული ხმალი, რომლის ვადა ზონარით არის შეკრული. თუმცა, ზომიერების ყველაზე გავრცელებული ატრიბუტია მოუთმენელთა ასალაგმად მის ხელში გამოსახული აღვირი. ზომიერებას (სიმშვიდეს) უპირისპირდება მრისხანება. აღორძინების ეპოქის ფერწერაში ეს მანკიერება გამოხატულია ქალის სახით, რომელის ტანისამოსს იხევს ტანზე.

GIOTTO di Bondoneშვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 42 სიმშვიდე

No. 51 მრისხანება

სიმტკიცე (Fortitudo - ლათ. / Fortitude - ინგ.) სიმტკიცე, სულის სიმტკიცე, სიმამაცე პერსონიფიცირებულია ძლიერი მეომარი ქალის სახით. ჩვეულებრივ იგი აბჯრით არის შემოსილი და, მაშინაც კი, როდესაც შიშველი ფიგურის სახითაა წარმოდგენილი, მისი განუყრელი ატრიბუტებია მუზარადი და მახვილი.

სიმტკიცის ხელში გამოხატული ხმალი სიმბოლურად კვერთხს ან დროშას განასახიერებს. ზოგჯერ მეორე ხელი სვეტზე აქვს შემოხვეული ან ანგრევს მას (სამსონის სვეტი, რომელიც მიგვანიშნებს ფილისტიმელთა ტაძრის დანგრევას). იშვიათად ქალის ფიგურის გვერდით გამოსახულია ლომი, რომელსაც იგი ხახას უხევს.

სიმტკიცე შესაძლოა გამოსახული იყოს ჰერაკლეს, სამსონის, ივდითის ან შეიარაღებული მხედრის სახით (რაინდი), მაგალითად, დიურერის ნახატში.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 41 სიმკიცე

No. 52 მერყეობა

თავმდაბლობა (Humilitas - ლათ./Humility - ინგ.) ერთ-ერთი იშვიათი სათნოება რელიგიურ და საერო ალეგორიაში, სადაც გამოსახულია ქალი კრავთან ერთად, რომელიც ფეხქვეშ თელავს გვირგვინს. შესაძლოა ქალს ხელში სფერო (სახელმწიფო) ეჭიროს. მისი თვალებდახრილი გამომეტყველება ზომიერებას გამოხატავს. XV საუკუნეში ზოგჯერ თავდახრილი თავმდაბლობა დახატულია ფრთებით, რომელიც მიუთითებს, რომ რაც მეტად თავმდაბალია ადამიანი, მით მეტად ამაღლდება მისი სული. ჩვეულებრივ, თავმდაბლობის ფიგურა ფეხშიშველია. ცნობილია XVI საუკუნეში ჩრდილოეთ იტალიაში გავრცელებული სიუჟეტი - ღვთისმშობელი თავმდაბლობა, რომელიც სხვა სიუჟეტებისგან იმით გამოირჩევა, რომ მარიამი მიწაზე (შესაძლოა ბალიშზე) ზის.

თავმდაბლობას უპირისპირდება ამპარტავნება. დასავლეთ ევროპულ ხელოვნებაში ეს მანკიერება გამოისახება ქალისა და ფარშევანგის სახით. გარდა ამისა, გამოსახავენ ლომის ან არწივის საშუალებით. ამპარტავნებას ცხენიდან გადმოვარდნილი მხედრის სახითაც გამოსახავდნენ, რადგან „სიამაყე წინ მიუძღვის დაღუპვას და დაცემას წინ უძღვის ქედმაღლობა“ (იგავ 16:18). ეს სიმბოლიკა გამოყენებულია კარავაჯიოს ფერწერულ ტილოში „წმიდა პავლეს გარდასახვა“, რომელზეც გამოსახულია დამასკოს გზაზე ცხენიდან გადმოვარდნილი სავლე (მომავალში პავლე მოციქული). ამპარტავნების სხვა სიმბოლოებია მამალი, ზნედაცემული ანგელოზი, ბაბილონის გოდოლი.

UNKNOUN MASTER, Italian
ღვთისმშობელი თავმდაბალი
ანგელოზებთან და დონორებთან
დაახ. 1360, შუა საუკუნეები
ტემპერა პანოზე, 69x57 სმ
ტისენ-ბორნემისას მუზეუმი,
მადრიდი

CARAVAGGIO
წმ. პავლეს გარდასახვა
1600, ბაროკო
ზეთი კიპარისის მერქანზე,
237x189 სმ
ბალბის კოლექცია, რომი

სამართლიანობა (Justitia - ლათ./Justice - ინგ.) ჩვეულებრივ, სამართლიანობის (მართლმსაჯულების) ფიგურის ხილვა შეიძლებოდა საზოგადოებრივ შენობებში, სადაც დომინირებდა კანონი. მას ცალ ხელში მახვილი ეკავა, ხოლო მეორეში სასწორი. მახვილი მისი ძალისა და ძალაუფლების სიმბოლოს წარმოადგენს.

GIOTTO di Bondone
შვიდი სათნოება და შვიდი ცოდვა
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა
სკროვენის კაპელა, პადუა

No. 43 სამართლიანობა

No. 50 უსამართლობა

მართლმსაჯულების ხელში გამოსახული სასწორი სათავეს რომის იმპერიიდან იღებს და მიუკერძოებლობის სიმბოლოს წარმოადგენს, ისევე, როგორც ახვეული თვალები. აღსანიშნავია, რომ მართლმსაჯულების თვალახვეული ფიგურა მხოლოდ XVI საუკუნიდან გვხვდება. ბაროკოს ეპოქის მხატვრებს, რომლებიც მას თვალახვეულს ხატავდნენ, სურდათ ეჩვენებინათ, რომ სამართლიანობა, როგორც მიუკერძოებლობისა და მოუსყიდველობის ნიშანი, არ ექვემდებარება შთაბეჭდილებებს.

განკითხვის დღის სიუჟეტში, სხვა სათნოებებთან ერთად გამოსახული სამართლიანობის სასწორის თითოეულ პინაზე შესაძლოა თითო ანგელოზი ფიგურირებდეს. ერთი ანგელოზი გვირგვინით ამკობს მართლმორწმუნეს, ხოლო მეორე თავს კვეთს ცოდვილს. XVII საუკუნიდან მართლმსაჯულების გამოსახულებებში სასწორი ზოგჯერ შეცვლილია ფასციით - ძალაუფლების რომაული სიმბოლოთი.

შესაძლოა მართლმსაჯულებას გულში ჰყავდეს ჩაკრული მშვიდობა (მტრედი): „... სიმართლე და მშვიდობა გადაჰკოცნიან ერთიმეორეს“ (ფსალმ 84:11).

სამართლიანობას უპირისპირდება უსამართლობა.

უმანკოება (Castitas - ლათ. / Chastity - ინგ.) სათნოება, რომელშიც თავს იჩენს როგორც რელიგიური, ასევე საერო ასპექტები. ქრისტიანულ ხელოვნებაში იგი საბურველში, თავშალში ან ვუალში გახვეული ალეგორიული ფიგურაა. ხშირად ხელში უჭირავს ფარი (ვნების სურვილების ისრებისგან თავის დაცვა) ან ფეხით თელავს ტახს, ღორს ან სფინქსს (ავხორცობისა და გარყვნილების სიმბოლოები). აღორძინების პერიოდის ხელოვნებაში შესაძლოა უმანკოებას ჰყავდეს ორი გვრიტი, როგორც ალუზია ამ ფრინველების წყვილის განუყრელობის თქმულების შესახებ.

ქრისტიანულ ხელოვნებაში უმანკოება განასახიერებს მარიამ ღვთისმშობელსა და მის ტრადიციულ ატრიბუტს - შროშანს. ზოგ შემთხვევაში ყრმა იესო გადასცემს რომელიმე წმინდანს შროშანს, უბიწოების სიმბოლოს. შესაძლებელია უმანკოება ხელ-ფეხს უკრავდეს ან ებრძოდეს სიყვარულს (კუპიდონის სახით). ბრძოლის თემაში სიყვარულის მიერ ნასროლ ისრებს უმწიკვლობის ფარი აისხლეტს და ამსხვრევს. შესაძლოა ხუთი გონიერი ქალწული (მათ 25:1-13) უბიწოების ტრიუმფის სახით იყოს გამოსახული.

უმანკოების ალეგორიას წარმოადგენს მითიური ცხოველი მარტორქა.

TICIANO, Vecellio
უმანკო და მრუში სიყვარული
1514, აღორძინება
ზეთი ტილოზე, 118x279 სმ
ბორგეზეს გალერეა, რომი

საბურველი გარე სამყაროსგან განდეგილობის, თავმდაბლობისა და სათნოების საყოველთაო სიმბოლოს წარმოადგენს. უბიწოების ატრიბუტად იხმარება აგრეთვე ქამარი. ამ მნიშვნელობის ბიბლიური წარმოშობა გამომდინარეობს მარჯვე ცოლების მიერ ლამაზი სარტყელების დამზადების უძველესი ტრადიციიდან, რომლებიც მათი უმანკოების სიმბოლოდ იქცა (იგავ 31). კერძოდ, ქამარი სხეულის დაცვის სიმბოლოა, ხოლო ქალწულობის სიმბოლიზმის თვალსაზრისით აღნიშნავს პიროვნების „დამცავ“ (ზნეობრივ) სათნოებას. უმანკოების, სიღარიბისა და მორჩილების აღთქმის სიმბოლიზმი გამოიხატება მონაზონთა ქამრებით, რომლებიც, შესაძლოა, წარმოიშვნენ წინასწარმეტყველთა ქამრებისგან (ამქვეყნიური ამაოების უგულებელყოფისა და მორჩილების ნიშანი). სათნოებანი უმანკოება, სიღარიბე და მორჩილება ქმნიან მონაზონთა ორდენების სამ აღთქმას და მათ ერთად გამოსახავენ, განსაკუთრებით ფრანცისკანული ტრადიციის ხელოვნებაში.

უმანკოებას უპირისპირდება სიძვა. ეს მანკიერება საკმაოდ პოპულარული ობიექტი იყო შუა საუკუნეების მხატვრებისთვის. დასავლურ ხელოვნებაში ჩვეულებრივ გამოისახებოდა ქალის მკერდზე ან გენიტალიაზე ჩაფრენილი გველის ან გომბეშოს სახით. ეკლესიას ქალის სექსუალური ლტოლვა მეტ საძაგლობად მიაჩნდა ვიდრე მამაკაცის.

შოლტი

„...ხომ გსჯიდათ შოლტებით მამაჩემი, მე მორიელებით დაგსჯით“ (3მეფ 12:11). „მორიელებს“ მრავალკუდიან ქამრის შოლტებს უწოდებდნენ. ქრისტიანულ ხელოვნებაში შოლტი მონანიების, ქრისტეს წამების, ჯვარცმის სიმბოლოა. ხშირად გამოხატავენ ბოძთან ერთად, რაც იმის მინიშნებაა, რომ შესაძლოა გაშოლტვის დროს ქრისტე ბოძზე იყო მიბმული. „მაშინ წაიყვანა პილატემ იესო და გააშოლტვინა. ჯარისკაცებმა ეკლის გვირგვინი დაწნეს და თავზე დაადგეს, და ძოწეულის მოახურეს. მიდიოდნენ მასთან და ეუბნებოდნენ: გიხაროდეს, იუდეველთა მეფევ! და სახეში სცემდნენ.“ (იოან 19:1-3). ქრისტიანობის გარიჟრაჟზე გაშოლტვით ეკლესიის ურჩ მსახურებს სჯიდდნენ. IV საუკუნიდან თვითგვემა (იგულისხმება საკუთარი თავის გაშოლტვა) მონანიების სიმბოლოს წარმოადგენს. მაგალითად, წმინდანის ხელში გამოსახული შოლტი მის მონანიებაზე მიუთითებს. მიაჩნდათ, რომ თვითგვემა არა მხოლოდ ცოდვილის გამოსწორებას ან ცდუნების თავიდან აცილებას ემსახურებოდა, არამედ დემონებს, შავ ჭირს, შიმშილობასა და უნაყოფობასაც განდევნიდა. XI-XV საუკუნეებში გაშოლტვა იმდენად გავრცელდა ქრისტიანულ სექტებში, რომ ეკლესიამ ერეტიკოსობის გამოვლინებად გამოაცხადა.

SIGNORELLI, Luca
გაშოლტვა
1502, ადრეული აღორძინება
ხის მერქანი
დიოცესანოს მუზეუმი, კორტონა

სახარებებიდან ცნობილია, რომ პილატე პონტოელმა „იესო გააშოლტვინა და გადასცა, რომ ჯვარს ეცვათ იგი“ (მათ 27:26). მახარებლები იესოს გაშოლტვის შესახებ მეტს არაფერს გვამცნობენ. ამ შიშველმა ფაქტმა დიდი გამოხმაურება ჰპოვა ხელოვნებაში, რაც, სავარაუდოდ, განპირობებული იყო იმ ყურადღებით, რომელსაც ამ თემის მიმართ იჩენდნენ გვიანდელი ქრისტიანული პერიოდის ავტორები. ტრადიციულად ითვლებოდა ქრისტეს გამოსახულება, რომელიც მიბმული იყო სვეტზე (კოლონადაზე, რომელიც წარმოქმნიდა პრეტორიუმის (pretorium) ეზოს ნაწილს ან სასამართლო დარბაზს). იესოს ფიგურა თითქმის შიშველია, მას მხოლოდ თეძოზე აქვს შემოხვეული ქსოვილი (გამონაკლისს წარმოადგენს შუა საუკენეებში შექმნილი რამოდენიმე მაგალითი, რომლებშიც ქრისტე სამოსით არის გამოსახული). მხატვრების წინაშე გარკვეული ტექნიკური პრობლება წარმოიშვა. მათ უნდა ეჩვენებინათ ქრისტე, რომელსაც ზურგზე აყენებენ დარტყმებს (იმ პერიოდში ასე ხდებოდა გაშოლტვა) და ამავე დროს მისი სახეც ხილული უნდა ყოფილიყო.

ამ პრობლემის გადაწყვეტის მიზნით ადრეული აღორძინების პერიოდის ფერწერაში ქრისტე ანფასშია გამოსახული, ხოლო ხელის მტევნებით მიბმულია ძალზე დაბალ სვეტზე, რომელიც არ ფარავს მის ფიგურას. არსებობს პრობლემის სხვაგვარი გადაწყვეტაც: ქრისტე დგას სვეტის წინ, ხელები ზურგსუკან აქვს შეკრული და შოლტს წინიდან ურტყამენ. დასჯის შემსრულებლებად ორი ან სამი მეომარი გვევლინება. მათ ხელში შოლტი ან როზგი უჭირავთ. ერთი მეომარი ჩამომჯდარია და ახალ როზგს ამზადებს. შესაძლოა სცენაში ფიგურირებდეს პილატე პონტოელი. იგი მსაჯულის ადგილას ზის და თავზე ადგას დაფნის გვირგვინი, ძალაუფლების რომაული ემბლემა.

იესო გაშოლტვის შემდეგ. ეს თემა პირველად გვხვდება XVI საუკუნის დასაწყისის იტალიურ ფერწერაში, ხოლო მოგვიანებით განსაკუთრებულ მომხიბლაობას იძენს XVII საუკუნის ესპანელ მხატვრებს შორის. ქრისტე იმ მომენტშია გამოსახული, როდესაც მას ხელებს უხსნიან ან იგი მიწაზე წევს და ხელი აქვს გაწვდილი ტანისამოსისკენ. შესაძლოა სიუჟეტში ფიგურირებდნენ მარიამ ღვთისმშობელი, იოანე მახარებელი და სხვა წმინდანები.

შროშანა

ამ მცენარის ინგლისური სახელის ზუსტი თარგმანია - ღელეთა შროშანი. იგი ერთ-ერთი პირველი მცენარეა, რომელიც გაზაფხულის დადგომას გვაუწყებს. სწორედ ამის გამო შროშანა იესო ქრისტეს ამქვეყნად მოსვლის სიმბოლოა. ამ მცენარის ყვავილების თეთრმა ფერმა და კეთილსურნელებამ იგი ღვთისმშობლის, განსაკუთრებით, მისი მარადიული ქალწულობის სიმბოლოდ აქცია. სავარაუდოდ, შროშანას ეს უკანასკნელი სიმბოლური მნიშვნელობა სათავეს იღებს სოლომონის ქებათა-ქების წიგნიდან: „მე ვარ ნარგიზი შარონისა და ღელეთა შროშანი“ (ქებ 2:1).

შროშანი

თეთრი ფერის ეს ლამაზი ყვავილი სისპეტაკისა და უბიწოების სიმბოლოა და პირველ რიგში მარიამ ღვთისმშობელთან ასოცირდება. თავდაპირველად ქრისტიანულ სიმბოლიკაში წმინდა ქალწულთა ატრიბუტის სახით იხმარებოდა. ყვავილის სწორი ღერო განასახიერებს მარიამის ღვთიურ გონებას, თავდახრილი ფოთლები - თავმდაბლობას, სურნელება - ღვთიურობას, თეთრი ფერი - სიწმინდეს. დანტემ შროშანს „რწმენის შროშანი“ უწოდა.

ეკლებით გარშემორტყმული შროშანის გამოსახულება აღნიშნავს უბიწოდ ჩასახვას, სიწმინდეს ამქვეყნიურ ცოდვათა შორის და, ამიტომ იგი მარიამ ღვთისმშობლის უბიწოდ ჩასახვის სიმბოლოდ იქცა, რომელიც სიწმინდის განსახიერებაა და არ შეხებია ამქვეყნიური ცოდვები. შროშანს განსაკუთრებით უკავშირებენ მარიამის ცხოვრების ერთ-ერთი მოვლენას, კერძოდ კი ხარებას. აღორძინების პერიოდში შექმნილ ხარების გამომხატველ სცენებში, გაბრიელ მთავარანგელოზს შროშანი უჭირავს ხელში ან შროშანი მარიამსა და კეთილი ამბის მომტან ანგელოზს შორის ლარნაკშია მოთავსებული. ამასთან დაკავშირებით შროშანი გაბრიელ მთავარანგელოზის ატრიბუტად იქცა.

ზოგიერთ ნახატში ყრმა ქრისტეს ხელში უჭირავს შროშანის ტოტი, რომელსაც რომელიმე წმინდანს აძლევს. ამ შემთხვევაში შროშანი ერთ-ერთი სათნოების, კერძოდ უმანკოების სიმბოლოა. უმანკოების მნიშვნელობით ეს ყვავილი რამდენიმე წმინდანის ატრიბუტია, მათ შორის არიან წმინდა დომენიკი, წმინდა ფრანცისკი, წმინდა ანტონ პადუანელი, და წმინდა იოსები.

ჰერალდიკური შროშანი (ბუნებაში არ არსებობს) „სამეფო ყვავილს წარმოადგენს... განსაკუთრებით იმის გამო, რომ შროშანის ფორმა სამეფო კვერთხს წააგავს, ან იმიტომ, რომ გველები გაურბიან შროშანს, რომელიც გულის დამატკბობელ სურნელს აფრქვევს“ (ბიოკლერი, 1688). გადმოცემის თანახმად, ფრანკთა მეფე ჰლოდვიგი (481-511) ანგელოზმა შროშანით დააჯილდოვა, ხოლო 1179 წლიდან შროშანი საფრანგეთის მეფეთა გერბს ამშვენებდა.

ANDREA DEL SARTO
ხარება
1528, აღორძინება
ზეთი ტილოზე, 96x189 სმ
გალერეა პალატინა, ფლორენცია

შუბი

ქრისტიანებისთვის შუბი ქრისტეს ვნებების ერთ-ერთ სიმბოლოდ იქცა. მაცხოვრის ჯვარცმისა და სიკვდილის შემდეგ, იესოსთან მისულმა „ერთმა ჯარისკაცმა შუბით გაუგმირა ფერდი და მყისვე გადმოსკდა სისხლი და წყალი“ (მათ 19:34). შუბი თომა მოციქულის წამების ინსტრუმენტი იყო, რომელსაც ზოგჯერ ჯვარზე ჩახუტებულსა და შუბით განგმირულ მომაკვდავს ხატავდნენ. სიმბოლური თვალსაზრისით შუბი შეიძლება შევადაროთ ტოტს, ხეს, ჯვარს. პაიმონდ ლულიუსი „აზნაურთა ორდენის ჩანაწერებში“ გამოთქვამს რწმენას, რომ რაინდი შუბს მაღალი ზნეობის სიმბოლოს სახით ატარებს. გრაალის ლეგენდაში ნახსენები „გასისხლიანებული შუბი“ ვნებიანი სურვილისა და ავხორცობის შუბია. ზოგი ავტორი არ ეთანხმება შუბის მნიშვნელობის ამგვარ განმარტებას. მათთვის მისაღებია შუბის, როგორც სამსხვერპლო სიმბოლოს ინტერპრეტაცია. ხშირად დრაკონთან მებრძოლ წმინდა გიორგი კაპადოკიელს შუბით გამოსახავენ. წმინდა გიორგი ცხენზეა ამხედრებული, ხელში შუბი უჭირავს, რომლის წვერო დრაკონს ხახაში აქვს შერჭობილი. წმინდანს გვერდზე ხმალი აქვს შემორტყმული. შუბი ადამიანის ამქვეყნიური, მიწიერი იარაღია, განსხვავებით ხმლისგან რომელიც, ხშირად, საღვთო დანიშნულებით იხმარება. შუბი დაკავშირებულია თასის ან ფიალის სიმბოლიკასთან.

CARPACCIO, Vittore
წმ. გიორგი და გველეშაპი
1502, აღორძინება
ტემპერა ტილოზე, 141x360 სმ
სკუოლო დი სან ჯიორჯიო დელი
სკიავონი, ვენეცია

ჩანგი

ჩანგი ძველი აღთქმისეული სიმბოლოა. ეს მუსიკალური ინსტრუმენტი სიხარულსა და მხიარულებას გამოხატავს. ჩანგი (ქნარი) ადამიანის მიერ შექმნილი ერთ-ერთი პირველი მუსიკალური ინსტრუმენტია. ჩანგის გამოგონება მიეწერება იუბალს, ლამექის შვილს. „და ეყოლა ყადას იაბალი. იგი იყო კარვებში მკვიდრთა და მეჯოგეთა მამა. და მის ძმას ერქვა იუბალი. იგი იყო მამა ყველა მეჩანგეთა და მესტვირეთა“ (დაბ 4:20:21). XIV-XV საუკუნეებში ჩანგი ძალზე პოპულარული ინსტრუმენტი იყო ევროპაში. ჩვეულებრივ, ეს მუსიკალური ინსტრუმენტი ანგელოზთა კონცერტების სიუჟეტზე შექმნილ ხელოვნების ნაწარმოებებში გვხვდება. ჩანგი, ისევე, როგორც ქნარი, ხშირად ფიგურირებს ამ პერიოდში შექმნილ დავითის გამოსახულებებში. ჩანგი ღვთიური მუსიკის ინსტრუმენტად არის მოხსენებული იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში, სადაც აღწერილია უფლის ტახტთან დამხობილი ოცდაოთხი უხუცესი და „...ყოველ მათგანს ხელთ ეპყრა ქნარი“ (გამოცხ 5:8). წმინდა ავგუსტინე თავის ქადაგებებში ათ მცნებას ადარებს დავითის ჩანგის ათ სიმს.

ANGELICO, Fra
მეფე დავითი მღერის
ფსალმუნებს
დაახ. 1430, ადრეული
აღორძინება
კალამი და ყავისფერი მელანი
და ვარდისფერი აკვარელი
პერგამენტზე, 197x179 სმ
ბრიტანეთის მუზეუმი, ლონდონი

ჩირაღდანი

ქრისტეშობის სცენებში ანთებული ჩირაღდანი ქრისტეს სიმბოლოს წარმოადგენს, რომელიც თვითონ არის სინათლე. ჩირაღდანი ღალატის ერთ-ერთი სიმბოლოცაა, ხოლო შესაბამისად, მაცხოვრის ვნებებისაც. სიმბოლიკის მნიშვნელობის წარმომავლობა უკავშირდება წმ. იოანეს სახარებას, რომელშიც აღწერილია იუდა ისკარიოტელის გამცემლობა და ქრისტეს დაპატიმრება გეთსიმანიის ბაღში: „იუდამ კი წაიყვანა რაზმი და მღვდელმთავართა და ფარი სეველთაგან მხლებელნი; და მივიდნენ იქ ლამპრებით, ჩირაღდნებითა და საჭურვლით.“ (იოან 18:3). გამოცხადებაში მოხსენიებულია „შვიდი ცეცხლოვანი ჩირაღდანი“, რომლებიც სიმბოლურად „ღვთის შვიდი სულია“ (გამოცხ 4:5). ხელოვნებაში ჩირაღდანი ხშირად ფიგურირებს მოწყალების შვიდი საქმის ამსახველ სცენებში.

DUCCIO di Buoninsegna
ქრისტეს დაპატიმრება
1308-11, შუა საუკუნეები
ტემპერა მერქანზე, 51x76 სმ.
მთავარი ტაძრის მუზეუმი,
ვატიკანი

გარდა ამისა, ჩირაღდანი ზოგიერთი წმინდა წამებულის ატრიბუტსაც წარმოადგენს. მაგალითად, წმინდა დოროთესი, რომელსაც მიესაჯა კოცონზე დაწვა. ზოგჯერ ეს წმინდანი გამოსახულია ჩირაღდნით ხელში. ძაღლი, რომელსაც პირით უჭირავს ანთებული ჩირაღდანი, ნახატებზე წმინდა დომინიკეს, დომინიკანელთა ორდენის დამაარსებელის გვერდით გამოისახება (dominicanes ლათინურიდან ითარგმნება, როგორც „ღვთის ქოფაკები“).

ჩონჩხი

ყველასთვის გასაგები მიზეზების გამო ადამიანის ჩონჩხი სიკვდილის სიმბოლოა. ჩვეულებრივ, ჩონჩხი წარმოადგენს ხატოვან მეტაფორას, სიკვდილის პერსონიფიცირებას, რომელსაც ცალ ხელში ცელი უჭირავს, ხოლო მეორე ხელში ქვიშის საათი (ცელი სიცოცხლის მცელავი სიკვდილის სიმბოლოა, ქვიშის საათი კი დროის სწრაფი დინების სიმბოლო). სიკვდილის ამდაგვარი გამოსახულებები იმ პერიოდისთვის იყო დამახასიათებელი, როცა მძვინვარებდა შავი ჭირის ეპიდემია. საუკუნო განსასჯელის დროს მიწიდან და სამარხებიდან გამოვლენ გახრწნილი დამიანების ჩონჩხები. XIII საუკუნეში საფლავებზე დასადგმელ სკულპტურაში ჩონჩხს ზოგჯერ თავის ქალით ცვლიდნენ. ფერწერაში ხშირად იყენებენ ფრაზის „memento iriori“ (გახსოვდეს სიკვდილი) ვიზუალურ სახეს.

BRUEGEL, Pieter the Elder
სიკვდილის ტრიუმფი
დაახ. 1561, მანიერიზმი
ზეთი, პანო, 117x162 სმ.
პრადო, მადრიდი

ჩრდილი

ქრისტიანულ სიმბოლიკაში სინათლის მოძულე ეშმაკი თავად წარმოადგენს ჩრდილს. ადრეული პერიოდის ქრისტიანები ძველი აღთქმის ისტორიებში ხედავდნენ ახალი აღთქმისეული მოვლენების, ეკლესიური ინსტიტუტებისა და წეს-ჩვეულებების სიმბოლურ განჭვრეტასა და გამოცხადებას წმინდა ისტორიის ახალ ფაზაში, რომელსაც ძველის „ჩრდილი“ გადაეფარა. შუა საუკუნეების ილუსტრირებული ხელნაწერები, მაგალითად, „ზნეობრივი მოძღვრების ბიბლია”, განავრცობს ძველი აღთქმის განხილვის ამგვარ სიმბოლურ-ალეგორიულ ხერხს და ძველ აღთქმაში აღწერილ თითქმის ყველა მოვლენაში პოულობს ახალ აღთქმისეულ შესაბამისობებსა და ქრისტიანული თვალსაზრისით განმარტებულ მნიშვნელობებს. შენი ფრთების ჩრდილქვეშ შემიფარე - ღვთისმოსავი ადამიანების საყვარელი ფრაზა, რომელიც მომდინარეობს ფსალმუნებიდან (16:8). სიმბოლოების შესწავლისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ახალ აღთქმაში, პავლე მოციქულის მიერ ებრაელთა მიმართ გამოთქმულ აზრს იმის შესახებ, რომ ძველი აღთქმის ეპოქის წეს-ჩვეულებანი და მღვდელმსახურება ქრისტიანულ ერაში უნდა აღვიქვათ, როგორც „მომავალ სიკეთეთა აჩრდილი...“ (ებრ 10:1).

დასავლურ ფოლკლორში ადამიანი, რომელიც ეშმაკს მიჰყიდის სულს, ჰკარგავს საკუთარ სულს. ამ თვალსაზრისით ისინი „არარსებული“ ადამიანები არიან, ვინაიდან ჩრდილი სუბიექტის ან ობიექტის მატერიალურობის დამადასტურებელია.

GIAQUINTO, Corrado
სატანა მამა რმერთის წინაშე
დაახ. 1750, ბაროკო
ზეთი ტილოზე. 88x117 სმ.
ვატიკანის მუზეუმი, ვატიკანი

ცელი

ცელი, ისევე როგორც ნამგალი, სიცოცხლის „მოცელვის“ სიმბოლოა, და ამის გამო სიკვდილის ატრიბუტად არის მიჩნეული. სიკვდილს ყველაზე ხშირად გამოხატავდნენ ადამიანის ჩონჩხის სახით, რომელსაც ხელში ცელი უჭირავს. აპოკალიპსის სცენაში ტახტზე დაბრძანებულ ქრისტეს ფიგურას და ანგელოზებს ხელში ნამგალი უჭირავთ.

LEONARDO da Vinci
თავდასხმის კარეტა ცელებით
დაახ. 1485, ადრეული
აღორძინება
ვერცხლის ფანქარი, კალამი და
მელანი ქაღალდზე, 210x292 სმ
სამეფო ბიბლიოთეკა, ტურინი

ცეცხლი

ცეცხლი ანუ ცეცხლის ალი, როგორც სარწმუნოებისთვის განცდილი ვნების, ასევე რელიგიური აღმაფრენის სიმბოლოა. ცეცხლის ენები წმინდა ანტონ პადუანელის ატრიბუტს წარმოადგენს. „ცეცხლის ალი“ სულიწმიდის ნათელის მოფენას, უფლის ხმას, ღვთიურ გამოცხადებას გამოხატავს. სულთმოფენობის თემაზე შექმნილ ხელოვნების ნიმუშებში, მოციქულთა თავებზე გამოსახული ცეცხლის ალები სულიწმიდის მოფენასა და მის დიდებას განასახიერებს: „ორმოცდამეათე დღე რომ სრულდებოდა, ყველანი ერთად იყვნენ იმავე ადგილას. და იქმნა მოულოდნელად ხმაური ზეციდან, თითქოს ძლიერმა ქარმა დაბერაო, და აავსო მთელი სახლი, სადაც ისინი ისხდნენ. და ეჩვენათ მათ გაყოფილი ენები, თითქოს ცეცხლისანი, და სათითაოდ მოეფინა ყოველ მათგანს. ყველანი აღივსნენ სულიწმიდით და იწყეს ლაპარაკი სხვადასხვა ენებზე, როგორც სული ამეტყველებდა მათ“ (საქმე 2:1-4).

BOSCH, Hieronymus
ტრიპტიქი
მიწიერ სიამოვნებათა ბაღი
დაახ. 1500, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი პანოზე,
ცენტრალური პანო: 220x195 სმ
კარედები: 220x97 სმ
პრადო, მადრიდი

ცეცხლი შეიძლება სულიერ სწრაფვასაც გამოხატავდეს. ალი, ზოგჯერ, ჯოჯოხეთში მოხვედრილთა წამებას ასახავს. „მაშინ იმათაც ეტყვის, ვინც მარცხნივაა: წადით ჩემგან, წყეულნო, საუკუნო ცეცხლში, რომელიც გამზადებულია ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისათვის“ (მათ 25:41).

თუ ცეცხლის ალი წმინდანს უჭირავს ხელში, მაშინ იგი რელიგიური ვნების სიმბოლიკაა. „როცა მათთან იჯდა, აიღო პური, აკურთხა, გატეხა და მიაწოდა მათ. მაშინ თვალი აეხილათ და იცნეს. მაგრამ ის უჩინარი შეიქნა მათთვის. უთხრეს ერთმანეთს: განა არ გიზგიზებდა ჩვენი გული ჩვენში, როცა გზაში გველაპარაკებოდა და როცა წერილებს განგვიმარტავდა?“ (ლუკ 24:30-32).

აღდგომასთან დაკავშირებული ცეცხლის სიმბოლიზმი პერსონიფიცირებულია ფენიქსისა და სალამანდრას სახით. ამ სიმბოლიკის გამომჟღავნება ხდება სააღდგომო რიტუალების დროს როგორც კათოლიკურ, ასევე მართლმადიდებელ ეკლესიებში. რიტუალის მიმდინარეობისას ეკლესიაში სანთლებს აქრობენ და შემდეგ კვლავ ანთებენ „განახლებული ცეცხლით“. ბრიტანეთსა და ირლანდიაში დიდი შაბათის ღამეს კათოლიკური ტაძრების წინ განსაკუთრებით დიდ კოცონს ანთებდნენ.

ალმოდებული ხანჯალი ღვთის განსჯის სიმბოლოა. განასახიერებს ცეცხლოვან მახვილსა და ანგელოზებს, რომლებიც ადამისა და ევას შერისხვის შემდგომ იცავდნენ სამოთხის კარიბჭეს. „და გააძევა მან ადამი და ედემის ბაღის აღმოსავლეთით დააყენა ქერუბიმები და ცეცხლოვანი მბრუნავი მახვილი სიცოცხლის ხისაკენ მიმავალი გზის დასაცავად“ (დაბ 3:24).

საეკლესიო საიდუმლოებებისა და რიტუალების შესრულების დროს ანთებულ სანთლებს ღვთაებრივი სინათლის მატარებლების სიმბოლური მშიშვნელობა ენიჭებათ.

ქრისტიანულ ხელოვნებაში ცეცხლი სათნოებისა და რწმენის გამოცდის საშუალებად არის მიჩნეული. ანთებული გული წმინდა ავგუსტინესა და წმინდა ანტონ პადუანელის ემბლემაა. შუა საუკუნეებში დარწმუნებულები იყვნენ, რომ ცეცხლს ბოროტებისგან განწმენდა შეუძლია. ამ რწმენამ გამოიწვია ინკვიზიციის არაადამიანური ქმედებები. სხვადასხვა ბიბლიური სცენების ამსახველ ფერ წერულ ტილოებზე გადატანილი სამების იპოსტასების გამოსახულებებში, ღმერთი სწორედ ცეცხლის სახით არის წარმოდგენილი („ხოლო სინაის მთა ბოლავდა მთლიანად, რადგან ღმერთი ჩამოვიდა მასზე ცეცხლში...“ გამ 19:18). ამ შემთხვევაში, მეტი სიცხადის შეტანის მიზნით, ცეცხლის ალში ჩახატულია იაჰვეს ნიშანი - ტეტრაგრამა, ზოგჯერ კი - ტოლგვერდა სამკუთხედი.

JUAN DE FLANDES
სულთმოფენობა
აღორძინება
პანო, 110x84 სმ
პრადო, მადრიდი

BOSCH, Hieronymus
ტრიპტიქი (ცენტრალური პანო)
წმ. ანტონის ცდუნება
1505-06, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი პანოზე, 131,5x119 სმ
ანტიკური ხელოვნების
ნაციონალური მუზეუმი,
ლისაბონი

„ცეცხლოვანი ჯვარი“ იოანე ნათლიმცემლის მიერ ქადაგებაზე წარმოთქმული ფრაზის ნაყოფია: „ჩემზე ძლიერი... მოგნათლავთ თქვენ სულიწმიდით და ცეცხლით“ (მათ 3:11).

ზოგჯერ ცეცხლის განსახიერებად ითვლება ურჩხული, რომელიც ცეცხლს აფრქვევს.

ცისარტყელა

ცისარტყელა ერთიანობის სიმბოლოსა და სამების ატრიბუტს წარმოადგენს (სამფერიანი). მარიამ ღვთისმშობლის ატრიბუტი, რომელმაც ზავი ჩამოაგდო ცასა და მიწას შორის. შუა საუკუნეებში ცისარტყელას სამი ძირითადი ფერი აღიქმებოდა როგორც დიდი წარღვნა (ცისფერი), საყოველთაო ხანძარი (წითელი), ახალი მიწის (მწვანე) სახე, ხოლო შვიდი ფერი, როგორც შვიდი საიდუმლოსა და სულიწმიდის შვიდი ნიჭის სახე. დიდი წარღვნის დასრულების შემდეგ ღმერთსა და ყოველ სულიერს შორის აღთქმის ნიშნად უფალმა ცისარტყელა გამოაჩინა ღრუბლებში. ამის შემდეგ იგი მიტევების და ღმერთსა და მართლმორწმუნეებს შორის შეთანხმების სიმბოლოდ იქცა. „ჩემი ცისარტყელა ჩავდევი ღრუბელში ჩემსა და მიწას შორის აღთქმის ნიშნად“ (დაბ 9:13).

GIOTTO di Bondone
განკითხვის დღე
1306, შუა საუკუნეები
ფრესკა, 1000x840 სმ
სკროვენის კაპელა, პადუა

TURNER, Joseph Mallord
William
წარღვნის მომდევნო დილა
დაახ. 1843, რომანტიზმი
ზეთი ტილოზე, 78,5x78,5 სმ
გალერეა ტეიტი, ლონდონი

ხელოვნებაში ცისარტყელა უფლის ტახტის სიმბოლოდ გამოიყენება. მეორედ მოსვლის გამომხატველ სცენებში ქრისტეს სამეფო ტახტი ცისარტყელითაა გარშემორტყმული და დიდებისა და განკითხვის დღის სიმბოლოს წარმოადგენს. „მყისვე აღმოვჩნდი სულში და აჰა, ტახტი იდგა ცაში და ვიღაც იჯდა ტახტზე. ვინც იჯდა, შესახედაობით წააგავდა იასპის ქვას და სარდიონს. ხოლო ცისარტყელა ტახტის ირგვლივ შესახედაობით წააგავდა ზურმუხტს“ (გამოცხ 4:2- 3). ცისარტყელა ქრისტესაც განასახიერებს, რომელიც „ჩვენ გვიცავს სულიერი წარღვნისგან“ (დანტე).

ციური მანანა

ციური მანანა ღვთის წყალობის სიმბოლოა, რომელიც უშუალოდაა დაკავშირებული ბიბლიურ ისტორიასთან სასწაულებრივი საკვების შესახებ, რომლის წყალობითაც ისრაელის ხალხი შიმშილით სიკვდილს გადაურჩა სინის უდაბნოში ორმოცწლიანი ხეტიალის დროს. მანანა „ქინძის თესლივით თეთრი იყო და თაფლის კვერის გემო ჰქონდა“ (გამ 16:31). შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ეს იყო ქვის ხავსისა (Lecanora) და თაფლინდის ფისის ნარევი, რომელიც გემოთი თაფლს წააგავს. სინას ნახევარკუნძულის ზოგიერთ ადგილას დღესაც გვხვდება ბიბლიური მანანის მსგავსი საკვები, რომელსაც არაბულად „ციური მანანა“ ჰქვია და ბედუინებისთვის დღესაც ჩვეულებრივ საკვებს წარმოადგენს.

RENI, Guido
ციური მანანას შეგროვება
1614-15, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 280x170 სმ
კათედრალური ტაძარი, რავენა

LUINI, Bernardino
მანანის შეგროვება
1520-23, აღორძინება
ფრესკა, 198x182 სმ.
დი ბრერას პინაკოთეკა, მილანი

ქრისტიანულ რელიგიაში ციური მანანა ანუ „პური სიცოცხლისა“ - იესო ქრისტეს სიმბოლოა. „უთხრა მათ იესომ: მე ვარ პური სიცოცხლისა. ჩემთან მომსვლელს არ მოშივდება...“ (იოან 6:35).

ციხე-სიმაგრე

სულიერი თავშესაფრის სიმბოლო. გალავნით შემოსაზღვრული ადგილი, კედლით შემოღობილი ბაღი, ქალაქი, მოედანი, ციხე-სიმაგრე - დაკავშირებულია წმინდა და შემოზღუდული ადგილის იდეასთან, რომელსაც იცავენ, ვინაიდან იგი სულიერ ერთიანობას წარმოადგენს. ჯერ კიდევ ძველ აღთქმაში მოყვანილია ასეთი შედარება: „კურთხეულ არს უფალი... მწყალობელო ჩემო და სიმაგრევ ჩემო, მცველო ჩემო და მხსნელო ჩემო...“ (ფსალმ 143:1-2). შესაძლოა, რომ განუწყვეტელი ომებისა და წვრილ-წვრილი თავდასხმების შედეგად პალესტინაში გამეფებული ქაოსური მდგომარეობის გამო, ადამიანი საიმედო თავშესაფარს იყო მოწყურებული და ამ თავშესაფარს ღვთის რწმენაში პოულობდა. იოანე ოქროპირის აზრით, ადამიანი ეშმაკის ცდუნებებისგან ქრისტიანულმა რწმენამ ისევე უნდა დაიცვას, როგორც კედლებითა და კოშკებით შემოზღუდულმა ბასტიონმა.

იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში აღწერილ „ახალი იერუსალიმს“ ზოგჯერ ციხე-სიმაგრის სახით გამოსახავენ, რომელიც მორწმუნეებს იცავს. შუა საუკუნეების პერიოდის ხელოვნებაში გალავნით გარშემორტყმული ქალაქი ტრანსცენტენტალური (საზღვარს გადაცილებული) სულისა და „ახალი იერუსალიმის“ აღმნიშვნელი იყო. თურქების შემოსევების დროს სამხრეთ-აღ მოსავლეთი და ცენტრალური ევროპის ქვეყნებში, თავდაცვის მიზნით ბევრი ტაძარი გადაკეთდა და ქვის გალავნით შემოიზღუდა, რის შედეგადაც ტრადიციული სულის სიმაგრის სიმბოლო დროებით თავის პირდაპირ მნიშვნელობას იძენს.

BLESS, Herri met de
პეიზაჟი ქრისტესა და ემაუსელ
კაცებთან
მანიერიზმი
ზეთი ხის მერქანზე, 34,1x50,5 სმ
მაიერ ვან დენ ბერგის მუზეუმი,
ანტვერპენი

აღორძინების ეპოქის იტალიურ ფერწერაში ზოგჯერ გამოიყენებოდა ნახატის უკანა პლანზე გამოსახული პეიზაჟი, რათა გამოკვეთილი ყოფილიყო მორალური ალეგორია. ეს „მორალიზებური“ პეიზაჟი ანუ paysage moralise, ნახატის ერთ ნახევარზე გამოხატავს მოწმენდილ ცას, ხოლო მეორე ნახევარზე - საავდრო ღრუბელს. მათ ფონზე პერსონიფიცირებულად გამოსახულია სათნოებები და მანკიერებები. ერთ მხარეს სათნოების გზა დაკლაკნილი და კლდოვანია, მაშინ როცა მეორე მხარეს მანკიერება გარბის მდინარის თვალწარმტაც ხეობაში. ანალოგიურად გამოიყენება ეკლესია და ციხე-სიმაგრე, რათა გამოიკვეთოს ნახატის წინა პლანზე გამოსახულ საეკლესიო და საერო ფიგურებს შორის განსხვავება.

ერთ-ერთი შემთხვევა, როდესაც ქრისტე აღდგომის შემდეგ თავის მოწააფეებს შეხვდა, მოხდა ემაუსის გზაზე. ამ თემაზე შექმნილ ხელოვნების ნიმუშებს ეწოდება „ემაუსის გზაზე“. ეს ეპიზოდი წარმოადგენს მეორე სიუჟეტის („საუზმე ემაუსში“) პროლოგს, რომელიც გაცილებით ხშირად გვხვდება ფერწერაში. ლუკა მახარებელი აღწერს, თუ როგორ დაემგზავრა იერუსალიმიდან სოფელ ემაუსში მიმავალ ორ მოციქულს ქრისტე. ერთ მათგანს კლეოპა ერქვა, ხოლო მეორის სახელი არ არის ცნობილი (თუმცა, ტრადიციულად მიჩნეულია, რომ იგი პეტრე მოციქული იყო). მოციქულები საუბრობდნენ მაცხოვართან (მათ ქრისტე ვერ იცნეს) იესო ნაზარეველის სიკვდილზე და მის მოსალოდნელ აღდგომაზე. ნახატებზე გამოსახულ ქრისტეს მწირის სამოსი აცვია, თან აქვს ჩანთა და არგანი, ზოგჯერ წყლიანი მათარა, მოჩანს ზურგზე გადაკიდებული ქუდი.

CONINXLOO, Gillis van
მთიანი პეიზაჟი მდინარის
ხეობითა და წინასწარმეტყველით
მანიერიზმი
აკვარელი პერგამენტზე,
195x287 სმ
მაიერ ვან დენ ბერგის მუზეუმი,
ანტვერპენი

ქრისტეს ამგვარი შენიღბვა აიხსნება კლეოპას სიტყვებით: „...შენა ხარ უცხო იერუსალიმში?..“ („Tu solus peregrinis es?..“). სიტყვა peregrinis მნივნელობა შუა საუკუნეებში „უცხოელთან“ ერთად აღნიშნავდა „მწირს“. შუა საუკუნებში გავრცელებული წესის თანახმად, ყარიბებს ყოველთვის აძლევდნენ ღამის გასათევსა და თავშესაფარს. ამ ნორმამ ხელი შეუწყო სიუჟეტის მონასტრებში გავრცელებას, სადაც პილიგრიმებს შეეძლოთ მიეღოთ თავშესაფარი. სოფელ ემაუსს ლათინურად ეწოდება castellum ანუ ციხე-დარბაზი. ამის გამო ემაუსს ზოგჯერ გამაგრებული ქალაქის სახით გამოსახავენ.

ხელოვნებაში სიყვარულს რამდენიმე ასპექტი გააჩნია. აღორძინების ეპოქის საერო ნაწარმოებებში სიყვარულის პერსონიფიკაციას წარმოადგენენ კუპიდონი და ვენერა. რელიგიურ ხელოვნებაში სიყვარულის ქრისტიანული იდეალის განსახიერებაა გულმოწყალების ფიგურა, მაშინ, როცა ვნებების პერსონიფიკაციას წარმოადგენს სიძვა. ამ პერიოდის ხელოვნებაში გავრცელებული თემა იყო „სიყვარულის ციხე-სიმაგრე“. ამ სიუჟეტში ციხე-სიმაგრე, ისევე, როგორც კოშკი, სიმბოლურად გულმოწყალებას განასახიერებს. ქალწულები მას ყვავილებითა და ხილით ხელდამშვენებული ყმაწვილების შემოტევისგან იცავენ.

ცხენი

ქრისტიანულ ხელოვნებაში ცხენი მამაცობისა და გულუხვობის სიმბოლოდ ითვლება. ეს ცხოველი იაკობ ზებედე მოციქულის, წმინდანების, მარტინისა და გიორგის გამოსახულებების უცვლელ ატრიბუტს წარმოადგენს. აღორძინების ეპოქის სკულპტურულ ხელოვნებაში ცხენი სექსუალური ლტოლვის სიმბოლოდ იქცა. შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული ცხენის ნალი „ბედნიერების მომტან“ თავისებურ ამულეტად არის მიჩნეული. რაინდთა ბრძოლების ამსახველ გამოსახულებებში ცხენი გმირობის უმნიშვნელოვანესი ატრიბუტია. ცხენი ანგელოზის ატრიბუტიცაა. ზაქარიას წინასწარმეტყველებაში ნათქვამია: „ვიხილე ღა მით და აჰა, მხედარია წითელ ცხენზე და დგას იგი მურტის ხეთა შორის, ჩრდილში, მის უკან კი ცხენებია - წითლები, ზერდაგები და თეთრები“ (ზაქ 1:8). იგივეს ადასტურებს აპოკალიფსის ოთხი მხედარი „ციური ლაშქარი მისდევა მას თეთრი ცხენებით...“ (გამოცხ 19:14). ანტიკურ მითოლოგიაში ცხენი მზის სიმბოლო იყო, ხოლო მთვარის სიმბოლოს ხარი წარმოადგენდა. თუმცა, აღორძინების ეპოქაში ცხენი ყველაზე ხშირად ვნებიანი სურვილის სიმბოლოს სახით იხმარებოდა. ეს განმარტება იერემია წინასწარმეტყველის წიგნიდან იღებს სათავეს: „ისინი გამძღარი, ატროყებული ცხენებივით არიან: ყოველი კაცი თავისი მოყვასის ცოლს ეჭიხვინება“ (იერ 5:8).

BRUEGHEL, Jan the Elder
წმ. მარტინი
მანიერიზმი
ზეთი სპილენძზე, 22x31 სმ
ნაციონალური გალერეა, პრაღა

ყავისფერი ან შავ ლაქებიანი თეთრი ფერის ცხენი სიკვდილის სიმბოლოდ ითვლებოდა. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამგვარი თქმულების თავისებური მაუწყებელი იყო იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადება: „და აჰა, ყვიციანი ცხენი და მისი მხედარი, რომლის სახელი სიკვდილია. ჯოჯოხეთი მოჰყვებოდა მას...“ (6:8). ევროპულ ფოლკლორში მრავლად მოიპოვება ცხენების ფანტასტიკური სახეები, რომლებიც უკავშირდებიან მოკვლის მუქარას. ბიბლიასა და შუა საუკუნეების გადმოცემებში ცხენი გამოყვანილია როგორც ტანჯვის, განადგურების განსახიერება. „დანიდან ისმის მისი ცხენების ფშვინვა, მის ულაყთა ჭიხვინის ხმისაგან მთელი დედამიწა ზანზარებს“ (იერ 8:16).

ხელოვნების ნაწარმოებებში ცხენზე ამხედრებული მხედრის გამოსახულებებში მხედარი ინტელექტუალური, სულიერი, გონებრივი ენერგიისა და ამაღლებული სიყვარულის ელემენტია, ხოლო ცხენი - ინტუიტიური, რაღაც ცხოველური ძალის, ფიზიკური ენერგიის, ინსტიქტის ელემენტი. „ეგვიპტელნი ადამიანები არიან და არა ღმერთები, და მათი ცხენები ხორცია და არა სული; უფალი მოიღერებს თავის ხელს და წაბორწიკდება შემწე, და დაეცემა შეწევნილიც, და ყველანი ერთად დაიღუპებიან“ (ეს 31:3).

RUBENS, Pieter Pouwel
პეიზაჟი წმ. გიორგითა და
გველეშაპით
დაახ. 1630, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 152,4x226,7 სმ
სამეფო კოლექცია, უინძორი

დიდებული ლიდერის ხსოვნის უკვდავსაყოფად ცხენის ქანდაკების ან ნახატის შექმნის ტრადიცია სათავეს იღებს იმპერატორ მარკუს ავრელიუსის ანტიკური ქანდაკებიდან, რომელიც რომის კაპიტოლიუმის მოედანზეა აღმართული. შუა საუკუნეებში დარწმუნებულები იყვნენ, რომ ეს ქანდაკება იმპერატორ კონსტანტინე დიდს გამოხატავდა. აღორძინების ეპოქის მეომრები იგივე მანერით არიან გამოსახულნი დონატელოს (Equestrian Statue of Gattamelata) და მოგვიანებით ვეროკიოს მიერ. XVII საუკუნის ფერწერიდან დაწყებული ამ ტრადიციის მაგალითებია ველასკესის მიერ შესრულებული ფილიპე IV და ვან დეიკის კარლოს I პორტრეტები.