ნათლისღება

ერთ-ერთი უმთავრესი ქრისტიანული დღესასწაული. ამ დღეს იოანე ნათლისმცემელმა მდინარეში მონათლა ძე ღვთისა იესო ქრისტე. ნათლისღება საეკლესიო საიდუმლოებაა, რითაც წყალში სამგზის შთაფლვით, მორწმუნე სულიწმიდის მადლით პირველად ეზიარება ქრისტიანულ სარწმუნოებას: „ვინც წყლისა და სულისგან არ იშვება, ვერ შევა ღვთის სასუფეველში“ (იოან 3:5). ნათლისღების შედეგად ხდება „განახლება ცოდვილი ადამიანისა“, რომელიც წმინ და ემბაზიდან პირველჩადენილი ცოდვებიდან განწმენდილი ამოდის. ემბაზი სიმბოლურად განასახიერებს ქალწული მარიამის უბიწო მუცელს, საიდანაც ხელმეორედ იბადება ნათელღებული. ქრისტიანულ ხელოვნებაში, გარდა მაცხოვრის ნათლისღებისა, ასახულია მრავალი წმინდანის ნათლისღების გამომხატველი სიუჟეტი.

JUAN DE FLANDES
ნათლისღება
1496-99, აღორძინება
ზეთი პანოზე, 186x111 სმ.
კერძო კოლექცია

NAVARRETE, Juan
Fernandez de
ნათლისღება
დაახ. 1568, მანიერიზმი
ზეთი პანოზე, 49x37 სმ.
პრადო, მადრიდი

ნათლისღება (განცხადება)
XVI საუკუნის დასასრული
მერქანი, ტემპერა 89x69 სმ.
რიბინსკის სახელმწიფო
ისტორიულ-არქიტექტურული და
სამხატვრო მუზეუმ-ნაკრძალი

იოანე ნათლისმცემელმა ქრისტე მონათლა მდინარე იორდანეში საყოველთაო სახალხო ნათლისღების დროს. „ნათელღებული იესო მყისვე ამოვიდა წყლიდან და აჰა, გაიხსნენ ცანი და მან იხილა ღვთის სული, მტრედივით გარდმომავალი, მასზე რომ ეშვებოდა. აჰა ხმა იყო ციდან, რომელიც ამბობდა: ეს არის ჩემი საყვარელი ძე, რომელიც მოვიწონე მე“ (მათ 3:16-17). ამ სიუჟეტის ხილვა შეიძლება ყველა ეპოქის ქრისტიანულ ხელოვნებაში, III საუკუნის რომის კატაკომბების ხელოვნებიდან მოყოლებული. ადრეულ ქრისტიანულ ხანაში მიღებული იყო ქრისტეს შიშველი ფიგურის გამოსახვა, რომელსაც მთლიანად წყალი ფარავდა მხრებისა და თავის გამოკლებით. იორდანეს ხატავდნენ ძველებური მანერით, მდინარის ღმერთის სახით თავისი ტრადიციული ურნით. ზოგჯერ მას მაცხოვრის ტანსაცმელი უჭირავს ხელში. აღორძინების ეპოქაში, როგორც იტალიურ, ასევე ჩრდილოეთ ევროპის ქვეყნების ხელოვნებაში, მტკიცედ დამკვიდრდა განსხვავებული ტენდენცია: ქრისტე, თეძოზე შემოხვეული ნაჭრით, კოჭებამდე დგას წყალში. ნაპირზე მდგარი იოანე ნათლისმცემელი თავზე ასხამს წყალს ნათელღებულს. ორ ან სამ ანგელოზს ქრისტეს ტანსაცმელი უჭირავს მდინარის მეორე ნაპირზე. მაცხოვრის თავზე ჰაერში ლივლივებს სულიწმიდის მტრედი, უფრო მაღლა მოჩანს მამა ღმერთის გამოსახულება (თავი და მხრები ან მხოლოდ ხელები), რომელიც კურთხევას უგზავნის ქრისტეს. ეს თავისებურებანი საერთო იყო ნათლისღების სიუჟეტის გამომხატველი ფერწერული ტილოების უმრავლესობისთვის XVI საუკუნის მეორე ნახევრამდე, თუმცა, შეინიშნებოდა დეტალების მნიშვნელოვანი განსხვავება. იოანე ნათლისმცემლის ხელში გამოსახული ჭურჭელი შეიძლება იყოს ბრტყელი ტოლჩა ან ნიჟარა ან ჩრდილოეთ ევროპის ხელოვნებისთვის დამახასიათებელი დოქი ან შეიძლება იოანე უბრალოდ პეშვით ასხმდეს წყალს. სიუჟეტის პეიზაჟი, განსაკუთრებით ჰოლანდიურ ფერწერაში, გამოსახავს მდინარეს, რომელიც ჩრდილოეთის ტყეებისა და მინდვრების სიღრმისკენ მიედინება. მარკოზი მოგვითხრობს თუ როგორ გამოდიოდა იოანე ნათლისმცემელთან მოსანათლად „იუდეველთა მთელი ქვეყანა და ყველა იერუსალიმელი“ (მარკ 1:5). ნახატებზე ეს ფაქტი გამოსახულია რამდენიმე ფიგურის სახით, რომლებიც ტანზე იხდიან მდინარის ნაპირზე ან მრავალრიცხოვანი ხალხის დინამიური სცენებით, რომლებშიც ერთერთი ქრისტეს ფიგურაა. საყურადღებოა მაცხოვრისა და იოანე ნათლისმცემლის ურთიერთდამოკიდებულება. მუხლმოყრილი იოანე თავმდაბლად დგას ქრისტეს წინაშე, რაც მისი სიტყვებითაა განპირობებული: „მე უნდა მოვინათლო შენგან, შენ კი ჩემთან მოდიხარ?“ (მათ 3:14). მეორეს მხრივ, კონტრრეფორმაციის პერიოდის ფერწერაში, შესაძლოა მუხლმოყრილი ქრისტეს ფიგურა იყოს გამოსახული. როგორც ჩანს, ამ ტრადიციას საფუძველი ჩაუყარა XVI-XVII საუკუნეების ზოგიერთმა მისტიკოსმა, რომლებიც ყურადღებას ამახვილებდნენ ქრისტეს თავმდაბლობაზე. ნათლისღების თემაზე ფერწერულ ტილოებს არ უკვეთავდნენ მხოლოდ საკურთხევლებისა და იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიებისთვის. ამ სიუჟეტზე მხატვრებს ნახატებს უკვეთავდნენ იოანეს სახელის მატარებელი დონატორებიც. მუხლმოყრილი დონატორი, არცთუ იშვიათი ფიგურაა ნათლისღების ამსახველ ნაწარმოებებში.

პორტალის რელიეფი
1196-1216, შუა საუკუნეები
ქვა
ბაპტისტერიუმი, პარმა

აღმოსავლურ ქრისტიანულ იკონოგრაფიაში ნათლისღების ხატზე, მის ზედა ნაწილში ზეციდან გამომავალი ხელის მტევანია გამოსახული. მას „მაკურთხეველ მარჯვენას“ უწოდებენ. ამ შემთხვევაში ხელი მამა ღმერთს გამოსახავს. ხატზე ხშირად გამოსახავენ ხეს ცულთან ერთად, რომლითაც იოანე ნათლისმცემლის სიტყვებია გამოხატული „რომელმან ხემან არა გამოიღოს კეთილი ნაყოფი, მოიკვეთოს და ცეცხლს მიეცეს“.

ნიანგი

ნიანგი გარეგნობით დრაკონს წააგავს და ამიტომ, შუა საუკუნეებში ეს ცხოველი თავისი უზარმაზარი ხახით, ჯოჯოხეთის კარიბჭის სიმბოლოდ ითვლებოდა. „ბესტიარიუმში“ (შუა საუკუნეებში წიგნი ცხოველთა შესახებ) აღნიშნულია, რომ ნიანგს შეუძლია ამოძრაოს მხოლოდ ზედა ყბა, ხოლო ქვედა ყბა უძრავად უდევს შლამში. ამ ქვეწარმავლის თვისებების აღწერა შემდეგი სიტყვებით მთავრდება: „ნიანგი თვალთმაქცი, ძუნწი და ავხორცი ადამიანის განსახიერებაა. ისინი სიამაყის შხამით არიან მოწამლულები, ავხორცობის სენით არიან დაავადებულები და ავადმყოფური სიძუნწით არიან შეპყრობილნი. მიუხედავად ამისა, ეს ადამიანები, იცავენ რა კანონებს, მედიდური და შეუბღალავი იერით ურცხვად წინ მიუძღვებიან საზოგადოებას“.

BARYE, Antoine-Louis
ვეფხვი ებრძვის განგის ნიანგს
1831, რომანტიზმი
ბრინჯაო, სიმაღლე 100 სმ.
დ'ორსეის მუზეუმი, პარიზი

ადრექრისტიანული ტექსტი „ფიზიოლოგუსი“ ნიანგს, წყლის გველთან ერთად, ერთგვარ დუალისტურ სისტემად ახასიათებს. ტექსტის მიხედვით გველი საშუალებას აძლევს ნიანგს, რომ გადაყლაპოს იგი, მაგრამ მოგვიანებით შიგნეულს უფატრავს მას და ცოცხალი გამოდის ნიანგის მუცლიდან. გველი, რომელიც ჩვეულებრივ ნეგატიური სიმბოლოა, ამ შემთხვევაში განასახიერებს მაცხოვარს, რომელმაც სამი დღე, სიკვდილიდან აღდგომამდე, ჯოჯოხეთში დაჰყო, რათა ტანჯული სულები გადაერჩინა.

ნიანგი თვალთმაქცობის სიმბოლოდაც არის მიჩნეული, რადგან, გადმოცემის მიხედვით, ყოველი ნადიმის დასრულების შემდეგ, იგი გულაჩუყებული დასტირის თავის მსხვერპლს („ნიანგის ცრემლები“).

ნოეს კიდობანი

ნოე ქრისტეს ერთ-ერთი უმთავრესი პატრიარქალური ტიპაჟია. ჩვეულებრივ იგი თეთრ წვერიანი მოხუცის სახითაა გამოსახული. ადრეულ ქრისტიანულ ხანაში ეკლესიის მამები წარღვნას ადარებდნენ ქრისტიანულ ნათლისღებას. ორმოცდღიანი წვიმის შედეგად გამოწვეული წარღვნა, რომლის დროსაც მთებიც დაიფარა წყლით, 150 დღე გრძელდებოდა. წყლის დაკლების შემდეგ კიდობანი არარატის მთას მიადგა. წყლის დაკლებისა და მიწის გამოჩენის შესახებ ნოეს და მის ოჯახს მტრედმა ამცნო, რომელმაც ნისკარტით ზეთისხილის რტო მოუტანა ნოეს. მტრედმა ნოეს წარღვნის დასასრული ახარა. ნათლისღებისას სულიწმიდის მტრედის გამოჩენა იმის ნიშანია, რომ კაცობრიობის ცოდვით წარღვნა დამთავრებულია, რადგან მიწაზე მოვიდა ღმერთი და მოიტანა ნათელი. როგორც შუქურა უნათებს აბობოქრებულ ზღვაში გზადაკარგულ მეზღვაურებს და ნაპირს მიანიშნებს, ასევეა ქრისტეს ნათელი ადამიანის ცხოვრებისთვის.

ნოეს კიდობანისა და წარღვნის თემა ქრისტიანულ ხელოვნებაში დასაბამიდანვე ფიგურირებს. რომის კატაკომბებში კიდობანი აღდგომის ახალ ქრისტიანულ კონცეფციას განასახიერებდა. მალე გემი თვით ეკლესიის საყოველთაოდ მიღებულ სიმბოლოდ იქცა.

MICHELANGELO, Buonarroti

წარღვნა
1508-09, აღორძინება
ფრესკა, 280x570 სმ.
სიქსტის კაპელა, ვატიკანი

ნოეს კიდობანი ღმერთის მიერ ცოდვილი კაცობრიობისთვის გამოტანილი განაჩენის სიმბოლოა. „და იხილა უფალმა, რომ გამრავლდა ბოროტება ადამიანისა მიწაზე, და მისი გულის ყოველი წადილი მუდამ მხოლოდ ბოროტება იყო“ (დაბ 6:5). და ღმერთმა ყოველი სულიერის განადგურება გადაწყვითა. მან მხოლოდ ნოე გამოარჩია და უბრძანა აეგო კიდობანი, სადაც დედამიწის ყველა სულიერის წყვილად მოათავსებდა. მხატვრები იგნორირებას უკეთებდნენ კიდობნის კონსტრუქციის ტექნიკურ დეტალებს, რომლებიც ძველი აღთქმის დაბადების წიგნშია აღწერილი. რომის კატაკომბების ფერწერაში კიდობანს ყუთის ფორმა აქვს, რომელიც კუბოს ჩამოგავს. შუა საუკუნეების ხელოვნებაში იგი თავისებური მცურავი სახლია, ხოლო აღორძინების ეპოქაში კიდობანი ნამდვილი გემის სახითაა წარმოდგენილი. ნოეს შვილები გემის აღჭურვას აწარმოებენ ნოეს ხელმძღვანელობით. დასრულებული სახით გამოსახულ კიდობანში, ნოეს ცხოველები და ფრინველები აჰყავს გემბანზე.

PEETERS, Bonaventura
the Elder
წარღვნა
ბაროკო
ზეთი მუხის მერქანზე, 19x34 სმ.
კერძო კოლექცია

ნუში

ნუშის ხე განასახიერებს მაცხოვრის ღვთიურ წარმომავლობას, რომელიც ადამიანის სახით მოევლინა კაცობრიობას. ნუში ქრისტიანულ ხელოვნებაში ძირითადად წარმოდგენილია მანდორლას სახით, რომლის ფორმაც ორი დაუსრულებელი წრეწირის გადაკვეთის შედეგად წარმოიქმნება და ფორმით ნუშის ნაყოფს ჰგავს. ისრაელის დავა მღვდელთმთავრის კვერთხის მოსაპოვებლად უფალმა აარონის სასარგებლოდ გადაწყვიტა, როდესაც მისი ნებით „...აყვავდა აარონი კვერთხი - ლევის სახლიდან, აყვავდა, გაიფურჩქნა ყვავილი და გამოიბა ნუში“ (რიცხ 17:8). შუა საუკუნეების ქრისტიანულ იკონოგრაფიაში ამ ისტორიამ გამოხმაურება ჰპოვა მანდორლის ანუ ქრისტესა და ღვთიმშობლის თავის უკან გამოსახულ ნუშის ფორმის შარავადედის სახით. მოციქულების ფიგურები, რომლებიც სულიწმიდის გარდამოსვლის მომენტში სამებას განასახიერებენ, მანდორლის ოვალური შარავანდედითშ არიან შემკობილნი.

ORCAGNA
ღვთისმშობლის მიძინება
სამლოცველოს დეტალი
1359, შუა საუკუნეები
მარმარილო, ლაზურიტის, ოქროსა
და მინის ინკრუსტაცია

ობობა

ობობა ბუზებით ისევე იკვებება, როგორც ხარბი ადამიანი, რომელიც ღარიბ კაცს გამოსწოვს ყოველივეს, რაც აბადია, ამიტომ ობობა სიხარბის სიმბოლოდ იქცა. გარდა ამისა, ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ეს ცხოველი სატანის განსახიერებას წარმოადგენს, რადგან ავსული, ობობის ქსელის მსგავსად აგებს მახეებს ადამიანთა საცდუნებლად. და ბოლოს, ობობა ცუდი ადამიანების ბოროტ ზრახვათა სიმბოლოცაა: მათ მიერ დაგებული აბლაბუდა, ობობას ქსელივით იოლად ირღვევა.

GIOTTO di Bondone
უმანკოების ალეგორია (დეტალი)
დაახ. 1330, შუა საუკუნეები
ზედა ეკლესია, სან ფრანჩესკო,
ასიზი

LAGNIET, Jacques
აზნაური ობობაა, ხოლო გლეხი
მწერი
1650 წლის შემდეგ, ბაროკო
გრავიურა
ნაციონალური ბიბლიოთეკა,
პარიზი

თასში გამოსახული ობობა წმინდა ნორბერტის ატრიბუტია. ლეგენდის მიხედვით მან ზიარების საიდუმლოს მიღებისას ღვინიან თასში შხამიანი ობობა აღმოაჩინა. ნორბერტმა დალია შხამიანი ღვინო და უვნებლად გადარჩა.

ობობას ქსელი

ქრისტიანულ ხელოვნებაში ობობას ქსელი ეშმაკის ამქვეყნიულ მახეებისა და ადამიანის ყოფიერების ხრწნადობის განსახიერებაა. გარდა ამისა, იგი ბოროტებისა და ბოროტი ადამიანების სიმბოლოცაა. ჰუგო ტრიმბერგელის (1230- 1330) ლექსებში „ავსულის ბადე“ ღვთისმოსავი განდეგილი აიძულებს ეშმაკს გაამხილოს თავისი სტრატეგიული გეგმები. ტოგი აღიარებს, რომ მისი მსახურები (ამპარტავნობა, შური, სიძულვილი, სიხარბე, გაუმაძღრობა, გარყვნილება და მძვინვარება) მიემგზავრებიან დიდი ბადით, რათა მახეში გააბან ყველა წოდებისა და პროფესიის ადამიანები - ლუკას სახარებაში (5:1-11) აღწერილი მებადური მოციქულების მოწოდების საპირისპირო სურათი.

ოთხი მახარებელი

ოთხი მახარებლის, წმინდა მათეს, წმინდა მარკოზის, წმინდა ლუკასა და წმინდა იოანეს ერთობლივი გამოსახულების ხილვა ეკლესიების დეკორში შეიძლება. იმის გამო, რომ ისინი ოთხნი არიან, მათი გამოსახულებები ლუნეტებში ან გუმბათის ქვეშ მოთავსებულ კამარებში ფიგურირებენ. შესაძლოა მახარებლები ესაია, იერემია, ეზეკიელ და დანიელ წინასწარმეტყველებთან ერთად იყვნენ გამოსახული.

MINIATURIST, English
ბიბლია
დაახ. 1135, შუა საუკუნეები
მოხატულობა პერგამენტზე,
170x255 სმ.
კრისტის კოლეჯის კორპუსი,
კემბრიჯი

ადრეული ქრისტიანული ეკლესია, რომელიც ფართოდ იყენებდა სიმბოლურ ხატებას, მახარებლებს ხშირად ოთხი ფრთოსანი არსების სახით წარმოგვიდგენდა. მათეს გამოხატავდნენ ფრთოსანი ადამიანის სახით, მარკოზს - ფრთოსანი ლომის, ლუკას - ფრთოსანი ხარის, ხოლო იოანეს - არწივის სახით. ამგვარი სიმბოლურ ხატების პირველწყაროდ ითვლება ციტატა ეზეკიელის წიგნიდან, სადაც წინასწარმეტყველი გვაუწყებს ოთხი ცხოველის უცნაური ხილვის შესახებ: „და მის შიგნიდან გადმოვიდნენ მსგავსი ოთხი ცხოველისა... შესახედაობა მათი სახისა: სახე ადამიანისა და სახე ლომისა ოთხივეს ჰქონდათ მარჯვნივ და სახე ხარისა - ოთხივეს მარცხნივ, და სახე არწივისა ჰქონდა ოთხივეს“ (ეზეკ 1:5-14). გამოცხადების წიგნი (4:6-8) აღწერს ანალოგიურ არსებებს, რომლებიც გარს შემოხვეოდნენ ღვთის ტახტს. ეს ცხოველები, „აპოკალიფსის ცხოველების“ სახელით არიან ცნობილი. შუა საუკუნეების კომენტატორებმა მახარებლების ამგვარ ხატებას თვით სახარებებში მოუძებნეს განმარტება: ფრთოსანი ადამიანი მათე მახარებლის სიმბოლოა, ვინაიდან სწორედ მის მიერ დაწერილი სახარება იწყება იესოს გენეალოგიით. წმინდა მარკოზის თხრობა იწყება ხმით „მღაღადებლისა უდაბნოში“ - ალუზია ლომის შესახებ. ფრთოსანი ხარი, სამსხვერპლო ცხოველი, განასახიერებს ლუკა მახარებელს, რომლის სახარებაც იწყება თხრობით ზაქარიას მსხვერპლის შესახებ. არწივი, რომელიც ყველაზე ახლოს დაფრინავს ზეცასთან, წარმოადგენს იოანეს, ვისი გამოცხადებაც ყველაზე უშუალო და სხვებისგან განსხვავებული იყო.

BARTOLOMEO, Fra
ქრისტე და ოთხი მახარებელი
აღორძინება
მერქანი
გალერეა პალატინა, ფლორენცია

აპოკალიფსის ცხოველები ხშირად ფიგურირებენ მონუსკრიპტებში, რომანული ეკლესიების ქანდაკებებში და, შედარებით იშვიათად - გოტიკურ ხელოვნებაში. ეს არსებები აღარ გვხვდებიან აღორძინების ეპოქაში. ამ პერიოდიდან ისინი მხოლოდ ატრიბუტების როლს ასრულებენ და განსაზღვრავენ მახარებლის ფიგურის ვინაობას. მახარებლების სხვა ატრიბუტებია ეტრატი და წიგნი. შესაძლოა მახარებლები სახარების წერის პროცესში იყვნენ გამოსახული, ხოლო მათ თავზე დაფრინავდეს სულიწმიდის მტრედი.

ოქრო

ეს ძვირფასი მეტალი წმინდა ნათელის, იმ ციური სტიქიის სიმბოლოდ გამოიყენება, რომელშიც ღმერთი არსებობს. გარდა ამისა, ოქრო ამქვეყნიური სიმდიდრისა და კერპთაყვანისმცემლობის სიმბოლოცაა. სიმბოლოს ეს უკანასკნელი მნიშვნელობა აარონის ისტორიას უკავშირდება, რომელმაც ისარგებლა მოსეს არყოფნით, ხალხში შეაგროვა ოქრო და „...გააკეთა მისგან ჩამოსხმული ხბო, და გამოკვეთა იგი საჭრეთლით, და მათ თქვეს: ესაა ღმერთი შენი, ისრაელო, რომელმაც ამოგიყვანა შენ ეგვიპტის ქვეყნიდან“ (გამ 32:4). რასაკვირველია, ბიბლიური „ოქროს ხბო“, როგორც ჩრდილო ისრაელელთა „კერპთაყვანისმცემლობის“ სიბოლო, არ იყო ნამდვილი ხბო, არამედ იყო კერპი ხბოს სახით და იგი მოსემ დაამსხვრია.

ლათინური გამოთქმა „Aurum nostrum non est nim vulgi“ („ჩვენი ოქრო არაა ბრბოს ოქრო“) გვაფიქრებინებს, რომ სასულიერო წრეებში ოქრო აღნიშნავდა არა მეტალს, არამედ საიდუმლო (ეზოთერიკულ) ცოდნას, სასულიერო განვითარების (ცოდნის) უმაღლეს ხარისხს.

ROSSELLI, Cosimo
კანონის დაფები და ოქროს ხბო
1481-82, ადრეული აღორძინება
ფრესკა, 350x572 სმ.
სიქსტის კაპელა, ვატიკანი

მართლმადიდებლური ქრისტიანობა ოქროს ციური ნათელისა და სრულყოფილების მნიშვნელობას ანიჭებს. ამის ნათელი დადასტურებაა შუა საუკუნეების ფრესკებზე და ხატწერაში გამეფებული ოქროს ფონი.

ოქროს კარიბჭე

ანას, წმინდა მარიამის დედის, უბიწოდ ჩასახვას „sine macula“ (სამარცხვინო „ლაქას გარეშე“), ეკლესია უმწიკვლო ჩასახვის დოქტრინად აცხადებდა. ამ თემის გამოჩენამდე ხელოვნებაში გამოიყენებოდა იოაკიმესა და ანას ჩახუტება, რათა სიმბოლურად გამოეხატათ ანას მუცლადღება. ფრანცისკანელთა ორდენის მტკიცებით, სწორედ ანასა და იოაკიმეს კოცნამ გამოიწვია ანას დაფეხმძიმება, რითაც განხორციელდა ღმერის მიერ კაცობრიობის გადარჩენის პირველი აქტი. ოქროს კარიბჭეს ადარებდნენ ეზეკიელის „დახშულ კარიბჭეს“ (ლათ. „porta clausa“), რომელიც მარიამ ღვთისმშობლის ქალწულობის სიმბოლოს წარმოადგენდა. ხელოვნების ნაწარმოებებში ანასა და იოაკიმეს წყვილი ქალაქის კარიბჭის გარეთ დგანან და ერთმანეთს გულში იხუტებენ. შესაძლოა კარიბჭე ოქროთი იყოს შემკული. ჩვეულებრივ ანა თავისი ქალებისა და მსახურების გარემოცვაშია, ხოლო იოაკიმს მწყემსები უწევენ მეგზურობას. ჰაერში გაბრიელ მთავარანგელოზია გამოსახული. შესაძლოა ანგელოზს იოაკიმი მიჰყავდეს ანასკენ ან ანა მუხლმოდრეკილი იდგეს ანგელოზის წინაშე. ეს თემა ხშირად გვხვდება კონტრრეფორმაციის პერიოდის ხელოვნებაში.

MASTER of Alkmaar
სცენები იოაკიმისა და ანას
ცხოვრებიდან
დაახ. 1500, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
პანო
ფრანც ჰალსის მუზეუმი,
ჰაარლემი

FERRARI, Gaudencio
იოაკიმისა და ანას ხარება
1544-45, აღორძინება
ფრესკა, 190x135 სმ.
დი ბრერას პინაკოთეკა, მილანი

პალმა

პალმის იუდეურ-ქრისტიანულ სიმბოლიკას საფუძველი 91 ფსალმუნმა ჩაუყარა: „წმიდანი ფინიკივით გაიფურჩქნება...“ (ფსალმ 91:13). რომაელებს პალმის რტო გამარჯვების სიმბოლოდ მიაჩნდათ. ეს მნიშვნელობა აისახა ქრისტიანულ სიმბოლიკაში და იესო ქრისტეს გამარჯვებას აღნიშნავდა სიკვდილთან ჭიდილში. ხელოვნების ნაწარმოებებში წამებულთა გამოსახულებებთან ერთად ხშირად ფიგურირებს პალმა. „წმიდანი ფინიკივით გაიფურჩქნება, ლიბანის კედარივით წამოიმართება“ (ფსალმ 91:13). სწორედ ამის გამო პალმა, როგორც დღეგრძელობისა და აღდგომის სიმბოლო, მრავალი წმინდანისა და წამებულის ატრიბუტად იქცა. ადრეული ქრისტიანული პერიოდიდან ხშირად გვხვდება წამებულის „პირველობის პალმის“ გამოსახულება, რომელიც წმინდანის სულიერ გამარჯვებას აღნიშნავს. პალმის რტოებისგან დამზადებული სამოსი წმინდა პავლე განდეგილის (249-341) ატრიბუტს წარმოადგენს. აღორძინების ეპოქის ფერწერაში წმიდა პავლე გრძელი, ჭაღარა თმა-წვერიანი მოხუცის სახით არის წარმოდგენილი, რომლის ერთადერთი სამოსი პალმის რტოებია. პალმის ფოთლებისგან დამზადებულ სამოსს ატარებდნენ მეუდაბნოე განდეგილები. ზოგჯერ ხარების სცენებში ანგელოზს შროშანის მაგიერ ხელში პალმის რტო უჭირავს.

EYCK, Jan van
წმინდა პილიგრიმები
1427-30, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მერქანზე, 148,7x54,2 სმ.
წმ. ბავოს კათედრალური ტაძარი,
გენტი

არცთუ იშვიათად, მაცხოვარს პალმის რტოსთან ერთად გამოსახავენ, რაც ქრისტეს სიკვდილზე ტრიუმფალურ გამარჯვებას აღნიშნავს, მაგრამ პალმის რტოს გამოსახულება ყველაზე ხშირად იესო ქრისტეს იერუსალიმში შესვლის სცენებში ფიგურირებს: „მეორე დღეს სადღესასწაულოდ მოსულმა დიდძალმა ხალხმა გაიგო, რომ იესო იერუსალიმში მიდიოდა. აიღეს პალმის რტოები, მის შესაგებებლად გავიდნენ და იძახდნენ: ოსანა! კურთხეულ არს უფლის სახელით მომავალი, და მეფე ისრაელისა!“ (იოან 12:12-13). იესო ქრისტეს იერუსალიმში შესვლას ქრისტიანული ეკლესია აღნიშნავს პალმის კვირას (საქართველოში - ბზობის კვირა). ქრისტიანულ სახვით ხელოვნებაში პალმა (დღეგრძელობისა და უკვდავების სიმბოლიკა) მრავალი წმინდანისა და წამებულის ატრიბუტად იქცა. სამგლოვიარო ატრიბუტებზე გამოსახული პალმა აღდგომის სიმბოლოს წარმოადგენს. ნაყოფით დახუნძლული ფინიკის პალმა ქალის სიმბოლოა: „შენი ტანი ფინიკის ხეა, შენი ძუძუნი - ვაზის მტევნები“ (ქებ 7:8).

პაპი

რომის კათოლიკური ეკლესიის უმაღლესი ჩინი, წინამძღვარი. რომაულ-კათოლიკური პაპების შესამოსელისთვის დამახასიათებელია შესამოსელისა და მორთულობის ზოგიერთი სპეციფიკური დეტალი, რომლებიც მათ მაღალ მდგომარეობასთან არის დაკავშირებული.

DUCCIO di Buoninsegna
ღვთისმშობლის მიძინების უწება
1308-11, შუა საუკუნეები
ტემპერა მერქანზე, 41,5x54 სმ.
მთავარი ტაძრის მუზეუმი, სიენა

საეკლესიო თანამდებობრივი გამორჩეულობის ერთ-ერთი ნიშანია ბეჭედი, ძალაუფლების სიმბოლო. Annulus piscatopis - „მეთევზის ბეჭედი“, რომელსაც რომის პაპი ატარებს, პეტრე მოციქულის მიერ თევზის ჭერის სცენასთანაა დაკავშირებული (ლუკ 5:4-6). ბეჭედზე გამოსახულია პეტრე მოციქულის გამოსახულება, რომელიც ნავში დგას და ზღვიდან თევზის საჭერი ბადე ამოაქვს. ბაჯაღლო ოქროსგან დამზადებულ ბეჭედს რომის პაპს თითზე უკეთებენ პაპად არჩევის მომენტში. ბეჭედი სახელობითია და მას ანადგურებენ ბეჭდის მფლობელის გარდაცვალებასთან ერთად.

ტიარის ტარების უფლება მხოლოდ რომის პაპს აქვს. იგი წარმოადგენს თეთრი ფერის მრგვალ თავსამკაულს, რომელიც შემკობილია ერთიმეორეზე დადგმული სამი გვირგვინითა და ჯვრით. თავდაპირველად პაპის ტიარა უბრალოდ მაღალ ქუდს წარმოადგენდა. შუა საუკუნეებში დაემატა სამი გვირგვინი. თანამედროვე ფორმა მიიღო XIV საუკუნის დასაწყისში ურბან V დროს. სამი გვირგვინი სიმბოლურად წმიდა სამებას განასახიერებს. ხელოვნებაში ტიარა რომის პაპის ატრიბუტად იხმარება.

რომის პაპთან დაკავშირებული წეს-ჩვეულებებიდან აღსანიშნავია ღარიბთა ფეხთბანა, რომელიც ქრისტეს მიერ მოწაფეების ფეხის ბანასთან არის დაკავშირებული. ეს ჩვეულება ყოველწლიურად სრულდება დიდ ხუთშაბათს და ანალოგიები მოეპოვება ზოგიერთ აღმოსავლურ ეკლესიაში. ეს ჩვეულება 1750 წლამდე ანგლიკანურ ეკლესიაშიც სრულდებოდა.

ხელოვნების ნაწარმოებებში რომის პაპის გამოსახულება შესაძლოა კვადრატული ფორმის შარავანდედით იყოს შემკობილი, ისევე, როგორც მხატვრის თანამედროვე სხვა ცოცხალი ადამიანები (მაგალითად, იმპერატორი ან დონატორები). პაპის მრავალრიცხოვან გამოსახულებებს შორის აღსანიშნავია კლიმენტი, სილვესტრი, გრიგოლ დიდი. ხანდახან პაპის როლში შეიძლება გამოსახული იყოს პეტრე მოციქული, რომის პირველი ეპისკოპოსი.

GOYA Y LUCIENTES,
Francisco de
წმ. გრიგოლი
დაახ. 1797, რომანტიზმი
ზეთი ტილოზე, 188x113 სმ.
რომანტიზმის მუზეუმი, მადრიდი

LAWRENCE, Sir Thomas
პაპი პიუს VII
1819, ნეოკლასიციზმი
ზეთი ტილოზე, 269x178 სმ.
სამეფო კოლექცია, უინძორი

პეპელა

პეპელა იესო ქრისტეს მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლოა. ამ მნიშვნელობით ზოგჯერ პეპელა შესაძლოა ფიგურირებდეს მარიამ ღვთისმშობლისა და ყრმა იესოს ფერწერულ ტილოებზე (ჩვეულებრივ იესოს ხელში). საზოგადო მნიშვნელობით ხანდახან ეს მწერი მთელი კაცობრიობის მკვდრეთით აღდგომას განასახიერებს. მშვენიერი პეპელა ხელმეორედ იბადება მახინჯი მუხლუხოს უსიცოცხლო ჭუპრიდან, რაც ქრისტიანობის გარიჟრაჟზე აღიქმებოდა, როგორც „ახალი ცხოვრების” სიმბოლიკა. ამ მნიშვნელობით ფიგურირებს პეპელას გამოსახულება ნატურმორტებში.

BRUEGEL, Pieter the Elder
აჯანყებული ანგელოზის დაცემა
1562, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მუხის მერქანზე, 117x162 სმ.
ხელოვნების სამეფო მუზეუმი,
ბრიუსელი

ამ მწერს მიაწერენ სულის, უკვდავების, აღორძინებისა და მკვდრეთით აღდგომის საერთო სიმბოლიკას, ხოლო მისი მნიშვნელობისთვის უდიდეს როლს თამაშობს პეპელას განვითარების ციკლი: ამქვეყნიური, გაუმაძღარი მუხლუხო - სიცოცხლე; გამოზამთრებული მუქი ფერის ჭუპრი - სიკვდილი; უდარდელი და მხიარული პეპელა, რომლის დანიშნულება მხოლოდ სიყვარულია - აღორძინება, სულიერი აღმაფრენა. აქედან გამომდინარე პეპელას გამოსახულებაში უძველესი დროიდან ერთმანეთში იყო შერწყმული სიკვდილისა და უკვდავების სიმბოლიკა.

პირმაღი

პირმაღი, კარების მსგავსად შიდა და გარე სამყაროებს შორის გადასვლის სიმბოლოა. იგი დაკავშირებულია განსაზღვრულ რიტუალებთან და განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს. ბევრ ქვეყანაში ითვლება, რომ სახლში ბინადრობს მისი ფუძის მფარველი. პატარძალი, სანამ პირველად შეაბიჯებს იმ სახლში, სადაც ახალდაქორწინებულებმა უნდა იცხოვრონ, სიძეს იგი ხელში აყვანილი გადაჰყავს სახლის პირმაღზე. ევროპაში პირმაღზე (უფრო ხშირად დირეზე ან კარებზე) პენტაგრამას ხატავდნენ. ისრაელელ მღვდელმსახურს ტანისამოსის კიდეზე მიკერებული უნდა ჰქონოდა პატარა ზინზილაკები, „რათა ისმოდეს მისი ხმა მისი შესვლისას წმიდაში უფლის წინაშე, და მისი გამოსვლისას, რომ არ მოკვდეს“ (გამ 28:35). შესვლის და გამოსვლის დრო აშკარად წინასწარ უნდა ეცნობებინათ, რათა მოულოდნელი არ ყოფილიყო ზებუნებრივი ძალებისთვის. პირმაღზე წასმული სისხლი პირველი პასექის მიმანიშნებელია, როცა ღმერთმა შეიწყალა თავისი რჩეული ერი და ეგვიპტიდან გამოსვლის წინ დასაჯა ეგვიპტელები: „და მოუხმო მოსემ ისრაელის ყოველ უხუცესს და უთხრა მათ: გაიყვანეთ წვრილფეხა საქონელი თქვენ თქვენი საგვარეულოებისათვის და დაკალით პასექი. და აიღეთ უსუპის კონა და ამოაწეთ სისხლში, რომელიც ჯამშია, და წააცხეთ კარის ზედა ძელსა და ორივე წირთხლს სისხლი, რომელიც ჯამშია. არავინ არ გამოხვიდეთ თქვენი სახლის კარიდან დილამდე. და ჩაივლის უფალი ეგვიპტის შესამუსრად და იხილავს სისხლს კარის ზედა ძელზე და ორივე წირთხლზე და გვერდს აუვლის უფალი თქვენს კარს და არ შემოუშვებს დამღუპველს თქვენს სახლებში შესამუსრავად“ (გამ 12:21-23). ძველი აღთქმისეული ეს შემთხვევა, იესო ქრისტეს მიერ ადამიანთა მოდგმის გადასარჩენად დაღვრილი სისხლის წინასწარმაუწყებელი იყო.

პირსახოცი

სუფთა პირსახოცი ლაქების გარეშე სისპეტაკის სიმბოლოა. ზოგჯერ იგი მარიამ ღვთისმშობლის ატრიბუტად გვევლინება. პირსახოცი და დოქი ქრისტეს ვნებების სიმბოლოდაც შეიძლება იქნას გამოყენებული, როგორც მინიშნება პილატეზე, რომელმაც მაცხოვრის გასამართლებისა და მისთვის განაჩენის გამოტანის შემდეგ „...ხელები დაიბანა ხალხის წინაშე და თქვა: უბრალო ვარ ამ მართლის სისხლისგან, თქვენ იცით“ (მათ 27:24).

LIEVENS, Jan
პილატე ხელს იბანს
ბაროკო
პანო
მუნიციპალური მუზეუმი
„ლაკენჰალი“, ლეიდენი

პური

ქრისტეს სხეულის და, აქედან გამომდინარე, საიდუმლო სერობის დროს დაწესებელი საიდუმლოს, წმიდა ზიარების (ევქარისტიის) ქრისტიანული სიმბოლო. სწორედ ევქარისტიის ელემენტების სიმბოლოა ნატურმორტზე გამოხატული პური და ღვინო, რომლებიც გამოხატავენ ქრისტეს ორ ბუნებას ზიარების საიდუმლოებაში.

LUINI, Bernandino
ციური მანანა
1520-23, აღორძინება
ფრესკა, 198x182 სმ.
დი ბრერას პინაკოთქკა, მილანი

ძველ აღთქმაში პური ღვთის განგების, მისი ადამიანებზე ზრუნვის სიმბოლოა. ღმერთმა უდაბნოში მოხეტიალე ისრაელის შვილებს ციური მანანა მოუვლინა. ქრისტემ ახალი ახსნა მიანიჭა პურის სიმბოლურ მნიშვნელობას, როდესაც თქვა: „... მე ვარ პური სიცოცხლისა. ჩემთან მომსვლელს არ მოშივდება და ჩემს მორწმუნეს არასოდეს მოსწყურდება“ (იოან 6:35). საიდუმლო სერობის დროს მაცხოვარმა გამოიყენა პური, როგორც მის მიერ ჯვარზე გაღებული მსხვერპლის სიმბოლო. „აიღო პური, მადლი შესწირა, დატეხა, დაურიგა მათ და უთხრა: ეს ჩემი სხეულია, რომელიც თქვენთვის მიეცემა. ეს გააკეთეთ ჩემს მოსაგონებლად“ (ლუკ 22:19). თუკი „...არა მხოლოდ პურითა ცხონდების კაცი“ (მხოლოდ მატერიალურით), მაშინ ზიარების „პური სიცოცხლისა“ ღვინოსთან ერთად გამოხატავს სულიერ საკვებს. ნაკურთხი პურის მოსამზადებელი ხორბლის მოყვანისა და დამუშავების პროცესი, ადამიანთა იმ ყოველდღიური მომქანცველი შრომის სიმბოლოა, რომელიც საბოლოოდ ცის სასუფეველში უნდა დაფასებულიყო.

რელიგიური სამოსი

შუა საუკუნეებში სამი ხარისხის მღვდელმსახურებს, კერძოდ, ეპისკოპოსებს, მღვდლებს და დიაკვნებს ერთმანეთისგან შესამოსელის მიხედვით განასხვავებდნენ. მღვდელმსახურებს, რომლებიც არ განეკუთვნებოდნენ რომელიმე თემს, თეთრ სამღვდელოებას უწოდებდნენ. აღორძინების ეპოქის პორტრეტებზე ხშირად გამოსახავდნენ საეკლესიო იერარქიის წარმომადგენლებს, კერძოდ, რომის პაპებს, კარდინალებს, ეპისკოპოსებს.

დასავლეთ ევროპის ეკლესიაში თეთრი სამღვდელოება, ხარისხის მიუხედავად, ატარებდა სუტანებს - ტანზე მომდგარ გრძელსახელოიან კოჭებამდე სამოსელს. ტრადიციის მიხედვით ანაფორას ოცდაცამეტი ღილი ჰქონდა, რაც სიმბოლურად იესო ქრისტეს ამქვეყნიურ წლოვანებას აღნიშნავდა. თეთრი სამღვდელოებისგან განსხვავებით, შავი სამღვდელოების წარმომადგენლები ემორჩილებოდნენ იმ ორდენის წესებს, რომლის წევრებიც ისინი იყვნენ. მათი გარჩევა თეთრი სამღვდელოების წარმომადგენლებისგან ორი ნიშნით შეიძლებოდა: რელიგიურ ორდენში დაკანონებული ანაფორის ფერის მიხედვით და ვარცხნილობის მიხედვით, რომელიც აღორძინების ეპოქაში საერთო იყო ყველა ორდენისთვის. შავი სამღვდელოების სამოსელს მონაზვნის ანაფორას უწოდებდნენ. ანაფორა გრძელი თავისუფალი სამოსია ფართო სახელოებითა და კაპიუშონით. მონაზვნები წელზე იკეთებდნენ ტყავის ქამარს ან თოკს. ზოგჯერ თავზე კაპიუშონი ჰქონდათ გადაფარებული. ზოგიერთი ორდენის ანაფორას დამატებული ჰქონდა სამხრე და მანტია. ანაფორის მიხედვით შეიძლებოდა იმის განსაზღვრა, თუ რომელ ორდენს მიეკუთვნებოდა მონაზონი. რელიგიურ ცხოვრებაში ჩაბმული იყვნენ ქალებიც. კაცების მსგავსად, ისინიც ორდენებში ცხოვრობდნენ, იცავდნენ სიღარიბის, უმანკოებისა და მორჩილების აღთქმას. მიუხედავად იმისა, რომ ქალები იღებდნენ მონაზვნის აღთქმას, მათ არ აძლევდნენ სამღვდელოების წევრობის უფლებას.

ლიტურგიების ჩატარებისას მღვდელი თავის სუტანაზე ან ანაფორაზე ზემოდან იცვამს ბისონს (ადამიანის მფარველი ღვთის ძალის, მადლის სიმბოლო), ომოფორს (გამოხატავს იესოს მიერ ჯვრის ზიდვას, ასევე მღვდელმთავრის მიერ მრევლის შეცოდებების თავის თავზე ტვირთვას, ისევე, როგორც უფალმა იტვირთა ადამიანთა ცოდვები), სარტყელს (ძალაუფლებისა და მსახურებისთვის მზადყოფნის სახე), ოლარს (პირსახოცის სახე. მაცხოვარმა თავის მოწაფეებს უკანასკნელი სერობისას ფეხები დაბანა და პირსახოცით შეუმშრალა. თავმდაბლობისა და სხვათა მსახურების სიმბოლო), მახვილის მსგავსად თეძოზე იკიდებს ოთხკუთხა ფორმის ენქერს (ოთხი სახარების სიმბოლო), ხელებზე იკეთებს საბუხრეებს (იმ ბორკილის სიმბოლო, რომლითაც ქრისტეს ხელები შეუკრეს ჯვარცმამდე) და თავზე იხურავს მიტრას (მაცხოვრის ეკლის გვირგვინის სიმბოლო). გარდა ამისა მღვდელმსახური მკერდზე იკიდებს ჯვარს და ხელში არგანი ან კვერთხი უჭირავს.

BARTOLOMEO, Fra
ჯიროლამო სავონაროლას
პორტრეტი
დაახ. 1498, აღორძინება
ზეთი მერქანზე, 47x31 სმ.
სან მარკოს მუზეუმი, ფლორენცია

CHAMPAIGNE, Philipe de
კარდინალი რიშელიე
ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 222x155 სმ.
ლუვრი, პარიზი

რიცხვების სიმბოლიკა

მთელ მსოფლიოში დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ რიცხვებს, მათ თვისებებს და როლს. პლასტიკურ ხელოვნებაში სამყაროს ფარდობითობის მთავარ პრინციპს რიცხვები წარმოადგენენ. ქრისტიანობაში წმინდანების ავგუსტინესა და ალექსანდრეს მოძღვრებამდე რიცხვების სიმბოლიკა ნაკლებად იყო განვითარებული. წმინდა ავგუსტინეს მიხედვით რიცხვები აბსოლუტის არქეტიპია. ზოგიერთმა რიცხვმა სპეციფიკური სიმბოლური მნიშვნელობა შეიძინა, რადგან მრავალჯერ არის მოხსენებული ბიბლიაში.

ნული

ნულის ცნება პირველად მაიას ტომის ინდიელებმა აღმოაჩინეს ევროპელებამდე ათასი წლით ადრე. ნული გრაფიკულად წრის მოხაზულობას იმეორებს და სიმბოლურად თასის მნიშვნელობასთან არის დაკავშირებული. ერთიანის წინ მხოლოდ სიცარიელეა.

ერთი

ათვლის შკალის საფუძველი. ერთიანობის, გამორჩეულობისა და ერთპიროვნულობის სიმბოლო, ღმერთის, ძალაუფლებისა და ძლევამოსილების იერარქიაში უპირველესი არსების (ქრისტიანულ სიმბოლიკაში მამა ღმერთის), ყოფიერების განსახიერება. უფალი იესო ერთადერთია, რომელმაც ჭეშმარიტების თაყვანისცემა გამიჯნა წარმართთა პოლითეისტური ღვთისმსახურებისგან. ქრისტე ლოცულობდა, რომ ყველა ქრისტიანი ყოფილიყო ერთხორცი, როგორც თვითონ იყო ერთხორცი მამასთან.

ორი

ორსახოვნების, პოლარულობის, ერთიანობის გამთიშველი რიცხვი. ხშირად გამოიყენება ხორციელი და სულიერი საწყისების გამოსახატავად.

BOTTICELLI, Sandro
ქრისტეს სამჯერ გამოცდა
1481-82, ადრეული აღორძინება
ფრესკა, 345x555 სმ.
სიქსტის კაპელა, ვატიკანი

ქრისტეს ორმაგი ბუნება აქვს: ადამიანური და ღვთაებრივი. ორიანი პირველი რიცხვია, რომელიც ერთიანობისგან წარმოიშვება. ამიტომ იგი პირველადი კეთილდღეობიდან გადახრილი ცოდვის სიმბოლოსაც წარმოადგენს.

სამი

წმიდა სამების სიმბოლო. სრულყოფილი რიცხვი, გრძნობებისთვის ხელმისაწვდომი ღმერთის სახე, რომელიც ასევე გამოისახება სამი გადაკვეთილი წრის, სამი სანთლის, სამი ფერის (თეთრი მამა ღმერთი, ცისფერი ძე ღმერთი, წითელი სულიწმიდა) ან სამყურას სახით. ეზეკიელ წინასწარმეტყველმა იხილა ცხოველი, რომელსაც ამაღლებული სულის, ჭეშმარიტ ღმერთში გაერთიანებული ნგრევისა და შემოქმედების ძალების სიმბოლოების, არწივის, ხარისა და ვერძის, ერთობლივი სახე ჰქონდა. გარდა ამისა, ქრისტიანულ სამყაროში სამიანი არქეტიპული რიცხვის ფუნქციასაც ასრულებს: მარხვის შემდეგ ეშმაკმა სმჯერ სცადა ქრისტეს ცდუნება, პავლე მოციქული გამოყოფს სამ საღვთისმეტყველო სათნოებას: სარწმუნოება, სასოება, სიყვარული; სამი მოგვი უფლის სამი ფუნქციის (მეუფე, წინასწარმეტყველი, მქადაგებელი) სიმბოლოა; იესო გეთსიმანიის უდაბნოში სამი დღე ლოცულობდა; მამალი სამჯერ ყივის და პეტრე მოციქული სამჯერ უარყოფს ქრისტეს; გოლგოთაზე სამი ადამიანი გააკრეს ჯვარზე; იესო მოკვდა 3 აპრილს, სამ საათზე, 33 წლის ასაკში, აღდგა მესამე დღეს და ა.შ.

ოთხი

ქვეყნიერების ოთხი მხარე კაცობრიობისთვის ცნობილი პირველი საშუალება იყო სივრცეში, მიწაზე და წყალში ორიენტაციისთვის. ბიბლიაში ფიგურირებს ოთხი სახარება და ოთხიანი წმინდა მახარებლების (მათე, მარკოზი, ლუკა, იოანე) სიმბოლოს წარმოადგენს. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში ოთხიანი დროსა და სივრცეში ღვთიური მოქმედების უნივერსალურობის სიმბოლოდ გვევლინება: ოთხ მხედარს ოთხი უბედურება მოაქვს, მათი ფერები შეესაბამება ქვეყნის ოთხ მხარეს, რომლის მიხედვითაც ორიენტირებულია ციური იერუსალიმის კედლები. ოთხის სიმბოლიკა დროზეც ვრცელდება. არსებობს წელიწადის ოთხი დრო (გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი), ადამიანის სიცოცხლე ოთხ პერიოდად არის დაყოფილი (ბავშვობა, ახალგაზრდობა, მოწიფულობა, სიბერე), მზის ციკლების მიხედვით დღე-ღამე ოთხ ნაწილადაა დაყოფილი (დილა, დღე, საღამო, ღამე). რიცხვი ოთხი ასევე მართავს ადამიანის ფსიქიკას. ფსიქოანალიტიკოსი კარლ იუნგი განსაზღვრავს ადამიანის ოთხ ფსიქოლოგიურ ფუნქციას: აზროვნება, ინტუიცია, გრძნობა და განცდა.

BARTOLOMEO, Fra
ქრისტე და ოთხი მახარებელი
1516, აღორძინება
მერქანი
პალატინას გალერეა, ფლორენცია

FINSON, Louis
ოთხი ელემენტის ალეგორია
1611, მანიერიზმი
ზეთი ტილოზე, 179x170 სმ.
კერძო კოლექცია

ხუთი

უმნიშვნელოვანესი რიგობრივი საწყისი, რაც განსაკუთრებულად ნათლად ჩანს პენტაგრამის სიმბოლიკაში. პენტაგრამას, ისევე, როგორც წრეს, არ გააჩნია არც დასაწყისი და არც დაბოლოება და, ამიტომ სრულყოფილების სიმბოლოს წარმოადგენს. ძველი აღთქმის პირველი ხუთი წიგნი, რომელსაც თორას უწოდებენ (ებრ. კანონი); ქრისტემ ხუთი პურით ოთხი ათასი ადამიანი დააპურა; ქრისტეს მიერ ჯვარცმისას მიღებული ხუთი ჭრილობა. „ადამიანის ხუთი გრძნობა“ შუა საუკუნეების სიმბოლიკაში აისახა სხვადასხვა ფორმის ხუთ ფურცლიანი ყვავილის სახით. ხუთიანი ადამიანის რიცხვია, რომლის ფიგურაც გაშლილი ხელებითა და ფეხებით, ძალზე წააგავს პენტაგრამას.

LEONARDO da Vinci
ვიტრუვიანელი ადამიანი
1492, ადრეული აღორძინება
კალამი, მელანი, აკვარელი
ქაღალდზე, 343x245 მმ.
აკადემიის გალერეა, ვენეცია

ექვსი

ექვსიანი სრულყოფილების, შემოქმებებისა და დაბადების სიმბოლოა, ვინაიდან ღმერთმა ქვეყნიერების შექმნას ექვსი დღე მოანდომა. გარდა ამისა, ძველი აღთქმის სიმბოლიკაში რიცხვი ექვსი უნივერსალურობისა და ჰარმონიის ნიშანიცაა: ეს რიცხვი უდევს საფუძვლად სოლომონის ბეჭედს, რომელმაც ტაძარი ექვს კვარცხლბეკზე ააგო და, რომლის სამეფო ტახტს ექვსი საფეხური ჰქონდა. ექვსიანის გრაფიკული გამოსახულებაა ჰექსაგრამა, ორი სამკუთხედის გაერთიანებით მიღებული ფიგურა (დავითის ვარსკვლავი - ორი სემიტური ერის, ისრაელისა და იუდეის სახელმწიფოების კავშირის სიმბოლო).

მეორეს მხრივ, ექვსიანი არასრულყოფილების რიცხვადაც იხმარება, რადგან ერთი ერთეული უკლია სრულყოფილების რიცხვამდე, შვიდამდე. იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში (13:18), „მხეცის რიცხვია“ (ეშმაკის) 666. ერთერთი ჰიპოთეზის მიხედვით ეს რიცხვი არჩეულია იმის გამო, რომ მასში სამჯერ მეორდება „ბედნიერი“ შვიდიანის წინ მდგომი რიცხვი. ნუმეროლოგიური თეორია თვლის, რომ ამ რიცხვში დაშიფრულია რომის ერთ-ერთი იმპერატორის სახელი, რომელმაც რეპრესიები დაატეხა თავს პირველ ქრისტიანებს. ზოგიერთი მეცნიერი მიიჩნევს, რომ 666 იყო გნოსტიკური ერესის ერთ-ერთი წინამძღოლის, სიმონ მაგუსის, ბერმონაზვნური ნომერი. როგორც ჩანს, გამოცხადების ავტორს ეს მონაზონი ადრეული ქრისტიანობისთვის სახიფათო პიროვნებად მიაჩნდა. წმიდა ავგუსტინი ექვსიანს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა, ვინაიდან იგი პირველი სამი რიცხვის ჯამს წარმოადგენს (1+2+3). მათეს სახარებაში (25:35-39) აღწერილი ხორცშესხმული გულმოწყალების ექვსი სულგრძელი მოქმედება მიეკუთვნება ამ რიცხვზე დაფუძნებულ, ევროპისთვის შედარებით იშვიათ სიმბოლურ მნიშვნელობებს („...მშიოდა და საჭმელი მომეცით, მწყუროდა და მასვით, უცხო ვიყავი და მიმიღეთ, შიშველი ვიყავი და შემმოსეთ, სნეული ვიყავი და მომინახულეთ, საპყრობილეში ვიყავი და მომაკითხეთ“).

ALTDORFER, Albrecht
ჯვარცმული ქრისტე მარიამსა და
წმ. იოანეს შორის
დაახ. 1512, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ცაცხვის მერქანი, 102x116 სმ.
სახელმწიფო მუზეუმი, კასელი

შვიდი

შვიდიანი უძველესი დროიდან სრულყოფისა და სიმშვიდის რიცხვია. შვიდდღიანი კვირა ჯერ კიდევ ძველმა ქალდეველებმა შემოიღეს და მალე დროის განზომილებად იქცა მცირე აზიისა და ახლო აღმოსავლეთის ბიბლიურ სივრცეში, სადაც მტკიცდებოდა ღმერთის მიერ მოსესთვის ბოძებული კანონები. დაბადების წიგნის მიხედვით ღმერთმა ქვეყნიერების შექმნას შვიდი დღე მოანდომა დასვენების დღის, შაბათის ჩათვლით. წმინდა იოანეს გამოცხადებაში ნახსენებია შვიდსანთლიანი შანდალი, ხოლო ძველ აღთქმაში რიცხვი შვიდი სამოცდაჩვიდმეტჯერ არის ნახსენები. ქრისტიანული ლოცვა „Pater noster“ („მამაო ჩვენო“), შედგება შვიდი ვედრებისგან უფალი ღმერთის მიმართ (მათ 6:9-13). იოანე ღვთისმეტყველი თავისი აპოკალიფსით მიმართავს აზიის შვიდ ეკლესიას, ეფესოს, სმირნის, პერგამოს, თიატირას, სარდესის, ფილადელფიის და ლაოდიკიის ეკლესიებს. მათე მახარებელი აღნიშნავს გულმოწყალების შვიდ ვალდებულებას: მშიერთა დაპურება, მწყურვალთა სმევა, შიშველთა შემოსვა, უცხოთა შევრდომა, სნეულთა მიხედვა, პატიმართა მოკითხვა, მიცვალებულთა დამარხვა. ქრისტიანისთვის შვიდი მომაკვდინებელი ცოდვა და მათი წამალი - შვიდი სათნოება: ამპარტავნება-სიმდაბლე, ანგარება-მოწყალება, სიძვაუმანკოება, მრისხანება-სიმშვიდე, ნაყროვანება-მარხულობა, შური-სიყვარული, სასოწარკვეთილება-სასოება. ქრისტეს მიერ დაწესებულია ახალი აღთქმის შვიდი საიდუმლო: ნათლისღება, მირონცხება, ზიარება, სინანული, ზეთის კურთხევა, ქორწინება, მღვდლობა. არსებობს სულიწმიდის შვიდი ნიჭი: შიში ღვთისა, ღვთისმსახურება, ძლიერება, ზრახვა, მეცნიერება, გულისხმიერება, სიბრძნე. შვიდიანს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში: აზიის შვიდი ეკლესია, რისხვის შვიდი თასი შვიდი ბეჭდით დაბეჭდილ წიგნში, კრავი შვიდი რქით და შვიდი თვალით, შვიდი ანგელოზი საყვირებით, წითელი გველეშაპის შვიდი თავი და შვიდი ჯიღა. ლუკას სახარებაში ნახსენებია „მარიამი, მაგდალელად წოდებული, რომლისგანაც შვიდი ეშმაკი გავიდა“ (8:2).

DCRER, Albrecht
ღვთისმშობლის შვიდი მწუხარება
დაახ. 1496, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი პანოზე,
109x43 სმ. (ცენტრ. ნაწილი),
63x46 სმ. (თითოეული მხარე)
ძველი პინაკოთეკა, მიუნხენი

CARAVAGGIO
გულმოწყალების შვიდი ვალი
1607, ბაროკო
ზეთი ტილოზე, 390x260 სმ.
პიო მონტე დელა მისერიკორდიას
ეკლესია, ნეაპოლი

რვა

რვიანი მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლოა, ვინაიდან იერუსალიმში შესვლიდან მერვე დღეს აღდგა მკვდრეთით. ზოგადად რიცხვი რვა სულიერი აღორძინების ან მკვდრეთით აღდგომის სიმბოლოა. ოქტავის რიცხვი (7+1) ყოველივეს ახლიდან დაწყების, განახლების მაჩვენებელია. რიცხვი შვიდი ცნობილია თავისი ფართოდ გავრცელებული სიმბოლიკით, მაშინ, როცა რვიანი ამ მხრივ მოკლებულია ყურადღებას. მიუხედავად ამისა, ამ რიცხვს მოეპოვება ახსნაგანმარტებები ახალ აღთქმაში. იესო ქრისტეს აღდგომა აღიქმება, როგორც „ქვეყნიერების შექმნის მერვე დღე“ და მარადისობის დასაწყისი. აქედან გამომდინარე, ბევრ ქვეყანაში ნათლობის ემბაზი რვაკუთხედი ფორმისაა, რაც სიმბოლურად განახლების იდეასთან ასოცირდება. რომანულ ხელოვნებაში ბეთლემის ვარსკვლავს ჩვეულებრივ რვა სხივით გამოსახავენ. რვა ნაწილად არის დაყოფილი მრგვალი გოტიკური ფანჯრები.

WEIDEN, Rogier van der
ტრიპტიქი
1445-50, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მუხის პანოზე,
91x89 სმ. (ცენტრ. ნაწილი),
91x40 სმ. (თითოეული კარედი)
სახელმწიფო მუზეუმი, ბერლინი

ცხრა

ეს რიცხვი იერარქიის სიმბოლოდ არის მიჩნეული. პავლე მოციქულის მოწაფის, დიონისე არეოპაგელის ტრაქტატში „ციური იერარქიის შესახებ“ წარმოჩენილია ერთმანეთთან იერარქიულ დამოკიდებულებაში მყოფი ანგელოზების ცხრა გუნდი (სერაფიმები, ქერუბიმები, საყდარნი, ხელმწიფებანი, უფლებანი, ძალნი, მთავრობანი, მთავარანგელოზნი, ანგელოზნი). ცხრიანი ჰარმონიის რიცხვია: იგი იდეის სრულყოფილებას გამოხატავს. ეს ციფრი მარიამ ღვთისმშობლის სიმბოლოა. მათეს სახრებაში მთაზე ქადაგების დროს ქრისტე ხალხს ამცნობს ცხრა ნეტარების შესახებ. (ნეტარ არიან ღარიბნი სულით, მგლოვიარენი, თვინიერნი, სიმართლისათვის მშიერ-მწყურვალნი, მოწყალენი, გულით სუფთანი, მშვიდობისმყოფელნი, სიმართლისთვის დევნილნი, ქრისტეს მიმდევარნი) ცნობილია სულიწმიდის ცხრა ნაყოფი: სიყვარული, სიხარული, სიმშვიდე, სულგრძელება, სიტკბოება, სიკეთე, სარწმუნოება, მყუდროება, მოთმინება.

DUCCIO di Buoninsegna
მთაზე ქადაგება გალილეაში
1308-11, შუა საუკუნეები
ტემპერა მერქანზე, 36,5x47,5 სმ.
მთავარი ტაძრის მუზეუმი, სიენა

ათი

დედამიწაზე არსებულ ყველა კულტურულ საზოგადოებაში ადამიანი თვლას თითებზე სწავლობს. ათიანი სრულყოფილებისა და რაიმეს დასრულების სიმბოლოა. ეს ციფრი დამთავრების სიმბოლოს წარმოადგენს ყველაზე უბრალო დონეზეც კი, ამის ნათელი მაგალითია ის, რომ ადამიანს ხელებზე ათი თითი აქვს. სინას მთაზე ღმერთმა მოსეს გაანდო ზნეობრივი და სულიერი სრულყოფის ათი მცნება. ახალ აღთქმაში გადმოცემულია ქრისტეს იგავები ათ ქალწულზე, ათ ტალანტზე, ათ მნაზე.

თერთმეტი

წმინდა ავგუსტინე ამ რიცხვს ცოდვას უკავშირებდა იმ მიზეზით, რომ თერთმეტი არის სრულყოფილების რიცხვი (ათი) ზედმეტი ერთიანით. გარდა ამისა, თერთმეტი აღნიშნავდა საფრთხეს, კონფლიქტს, აჯანყებას. ევროპაში ზოგჯერ თერთმეტი ცამეტთან ასოცირდებოდა და მას „ეშმაკის რიცხვს“ უწოდებდნენ. რამდენადაც ათიანი სრულყოფილი რიცხვია, თერთმეტი სრულყოფილებისა და კანონის საზღვრებიდან გასვლას განასახიერებს.

თორმეტი

აღსანიშნავია, რომ რიცხვებს შორის თორმეტი ყველაზე ფართო სპექტრს მოიცავს, თუმცა ამ რიცხვის კომპონენტებს არა აქვთ არქეტიპული მნიშვნელობა. თორმეტი წმინდა რიცხვია, მართავს დროსა და სივრცეს და წესრიგისა და სიკეთის სიმბოლოს წარმოადგენს. რიცხვი თორმეტის უამრავი პარალელი მოიპოვება როგორც ბიბლიაში, ასევე ბუნებაში: ისრაელის თორმეტი ტომი, ქრისტეს თორმეტი მოწაფე, წმიდა გრაალის თორმეტი რაინდი, წელიწადის თორმეტი თვე, თორმეტი ბიბლიური ანგელოზი, თორმეტი პატრიარქი, თორმეტი დანაყოფი საათის ციფერბლატზე, საფრანგეთის თორმეტი პერი. მედიცინაში არსებობს თორმეტი შინაგანი ორგანო, მარიამ ღვთისმშობლის გვირგვინზე თორმეტი ვარსკვლავია გამოსახული, აარონის შესამოსელი თორმეტი ძვირფასი ქვით იყო შემკობილი. ზოგიერთი მეცნიერის აზრით თორმეტობით სისტემაში გარკვეული წესრიგის არსებობა ზოდიაქოს სიმბოლიკასთან არის დაკავშირებული, რომელსაც საფუძვლად უდევს რიცხვი თორმეტი. სენტ ივ დ`ალვეიდრის მიაჩნია, რომ ადამიანების გაერთიანებებში „წრე ყველაზე მაღალ საფეხურზე მდგომი ფიგურაა და ყველაზე მეტად უახლოვდება საიდუმლოებით მოცულ ცენტრს. იგი თორმეტი დანაყოფისგან შედგება, რომლებსაც მინიჭებული აქვთ უმაღლესი ინიციაცია (სათნოებისა და ცოდნის უნარი) და, რომლებიც შეესაბამებიან ზოდიაქოს“. გენონი ზემოთ მოყვანილს უმატებს, რომ თორმეტობითი ფორმულის აღმოჩენა შეიძლება (თუ არ ჩავთვლით თორმეტ მოციქულს) ლეგენდარული მრგვალი მაგიდის რაინდებისა და საფრანგეთის ისტორიული თორმეტი პერის სახით. სიმბოლურად ორი მძლავრი რიცხვის, სამისა და ოთხის გამრავლების შედეგად მიღებული რიცხვი თორმეტი, სულიერი და ყოფიერი საწყისების სიმბოლოდაც შეგვიძლია განვიხილოთ.

უცნობი ესპანელი მხატვარი
ქრისტე და თორმეტი მოციქული
დაახ. 1100, შუა საუკუნეები
მერქანი, 103x130 სმ.
კატალონიური ხელოვნების
ნაციონალური მუზეუმი,
ბარსელონა

ცამეტი

ძველად, ქრისტიანობის აღმოცენებამდე დიდი ხნით ადრე, თორმეტი დასრულებულ და სრულყოფილ რიცხვად ითვლებოდა, ხოლო ცამეტი ახალი ციკლის, ახალი ცხოვრების დასაწყისს აღნიშნავდა და ამიტომ სიკვდილის სიმბოლოდ იქცა, თუმცა, ამავე დროს განახლების იდეასაც შეიცავდა (ერთი ციკლის დასასრული და მეორეს დასაწყისი). საიდუმლო სერობის ზეგავლენით ცამეტმა ავბედითი რიცხვის რეპუტაცია შეიძინა (სერობის მაგიდის ირგვლივ ცამეტი ადამიანი იჯდა, 12 მოციქული და ქრისტე, რომელიც იუდას ღალატის შემდეგ სიკვდილით დასაჯეს). დღესაც ევროპის ბევრ სასტუმროში არ არის ოთახი ნომერი ცამეტი, იტალიაში გამართულ ლატარიის გათამაშებებში არ არსებობს ბილეთი ასეთი ნომრით, პარიზში სახლების ნუმერაციაში გამოტოვებულია რიცხვი ცამეტი. მეზღვაურები თვის ცამეტ რიცხვში ზღვაში არ გადიან. გამოცხადების მეცამეტე თავში ავტორი მოგვითხრობს ორი მხეცის, ანტიქრისტეს ორი იპოსტასის შესახებ.

ANDREA DEL SARTO
საიდუმლო სერობა
1520-25, აღორძინება
ფრესკა, 525x871 სმ.
სან სალვის მუზეუმი, ფლორენცია

„ავბედით“ რიცხვს, მეორე, არცთუ საშიში მნიშვნელობებიც აქვს: მეფე სოლომონმა ტაძრის მშენებლობა მეცამეტე წელს დაასრულა, ებრაული და კელტური კალენდრების მიხედვით წელიწადის ხანგრძლივობა ცამეტი თვეა, ხოლო ბედნიერების მომტან მრავალ თილისმას ამშვენებს რიცხვი ცამეტი. ქრისტიანობაში დიდი მარხვის ბოლო კვირის საღამოს წირვების დროს ცამეტ სანთელს ერთმანეთის მიყოლებით აქრობენ, რაც სიმბოლურად გამოხატავს იმ წყვდიადს, რომელიც დედამიწაზე ქრისტეს სიკვდილის შემდეგ ჩამოწვა. ცამეტი უბედურების მომტან რიცხვად ითვლება, რადგან იგი იუდას რიცხვია.

ორმოცი

რიცხვი ორმოცი ქრისტიანულ ტრადიციებში რიტუალური მიზნებისთვის გამოიყენებოდა დროის მნიშვნელოვანი პერიოდების, განსაკუთრებით სულიერი მომზადებისა და გამოცდის, განწმენდის, დასჯის, მარხვის ან იზოლაციის პერიოდების, განსაზღვრისთვის. ადრეული ისტორიკოსები ორმოცს უფრო მეტად სიმბოლური რიცხვის მნიშვნელობით იყენებდნენ. ბიბლიაში წარღვნა ორმოცი დღე-ღამის განმავლობაში გრძელდებოდა; ისრაელის ტომი ორმოცი წელიწადი დაეხეტებოდა უდაბნოში; მოსე ორმოცი დღე და ორმოცი ღამე ესაუბრებოდა ღმერთს სინაის მთაზე; დავითისა და სოლომონის მეფობა ორმოცი წელიწადი გრძელდებოდა; ქრისტემ ორმოცი დღე იმარხულა უდაბნოში, ორმოცი თვის განმავლობაში ქადაგებდა და სიკვდილიდან ორმოცი დღის შემდეგ ზეცაში ამაღლდა. „ორმოცი დღის“ განსაკუთრებული მნიშვნელობა, როგორც ჩანს, სათავეს იღებს ბაბილონის დროიდან. წელიწადში ორმოცი დღის განმავლობაში ხომლი ეფარებოდა ჰორიზონტს და აღარ მოჩანდა ბაბილონის ცაზე. დროის ეს მონაკვეთი ემთხვეოდა წვიმების, ქარიშხლების, წყალდიდობების პერიოდს და წლის ყველაზე სახიფათო დროის მონაკვეთს წარმოადგენდა. ხომლის „დაბრუნებას“ ბაბილონის ცაზე საყოველთაო ზეიმით ხვდებოდნენ და წვავდნენ ორმოცი ლერწმის კონას, რომელიც სიმბოლურად ბოროტი ძალების ორმოცდღიან ბატონობას გამოხატავდა

როდინი და ფილთაქვა

როდინისა და ფილთაქვას აფთიაქარები წამლების დასამზადებლად იყენებენ. ისინი მკურნალი წმინდანების კოზმასა და დამიანეს ატრიბუტებად არიან ცნობილნი.

DAVID, Gerard
ღვთისმშობელი და ყრმა რძის
სუფით
დაახ. 1515, ჩრდილოევროპული
აღორძინება
ზეთი მუხის მერქანზე, 35x29 სმ.
ხელოვნების სამეფო მუზეუმი,
ბრიუსელი

რძე

რძე თეთრი ფერის გამო სიწმინდის სიმბოლოდ არის მიჩნეული. შუა საუკუნეების ქრისტიანულ ხელოვნებაში ხშირად გამოსახავდნენ მარიამ ღვთისმშობელს, რომელიც ძუძუს აწოვებს ყრმა იესოს. ძიძები სპეციალურად იმოსებოდნენ მარიამ ღვთისმშობლის მსგავსად და ბეთლემში ყიდულობდნენ მიწისგან გამომცხვარ პურს, ვინაიდან, ლეგენდის მიხედვით, მარიამის რძე ბეთლემის მიწაზე წვეთავდა. ძველთაძველი გადმოცემა მოგვითხრობს, რომ წმ. ეკატერინე ალექსანდრიელს, რომელსაც თავი მოჰკვეთეს 307 წელს, ჭრილობიდან სისხლის მაგიერ რძე გადმოდიოდა. „აღთქმული ქვეყანა“, ქანაანი, ბარაქიან და დოვლათიან მხარედ ითვლებოდა, ვინაიდან იქ „...მოედინება რძე და თაფლი“ (გამ 3:8).